Skip to main content

Full text of "Opera omnia in unum corpus digesta ad fidem editionum Coloniensium : cura et labore monachorum sacri ordinis Cartusiensis, favente pont. max. Leone XIII"

See other formats 


\ 


\ 


DOCTORIS   ECSTATICI 


DIONYSII   GARTUSIANI 

OPERA  OMNIA 


T. 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2011  with  funding  from 

University  of  Toronto 


http://www.archive.org/details/operaomniainunum07deni 


ZACH.L  IRAANAGNAEGOlEtASCOKSVPER  GETE^.ETiTAGlTAS/AEAS  CO/APLEBOIN  EIS  DEV  3Z. 


DOCTORIS   ECSTATICI 

D.  DIONYSTI 

CARTUSIANl 

OPERA  OMNIA 

li\  IINIIM  mwm  DKJESTA 

AD  FIDEM  EDITIONUM  COLONIENSIUM 

CURA  ET  LABORE 
MONACIIORUM  SACRl  0RD1N(S  CARTUSIENSIS 

FAVENTE  PONT.  MAX.  LEONE  XIII 


IN   PROVERBIA,  ECCLESIASTEN,  CANTICUM   CANTICORUM, 
SAPIENTIAIVI 


MONSTROLII 
TYPIS    CARTUSI/C    S,    M,     DE    PRATIS 

MDCCCXCVIIl 


iCONVEKiENO^DEVg  ^ALVIARIS  NR:ET  AVERIl!:  IRA  q^AM  A  NQBIiy    PiAL      84. 


THE  INSTITUTF  OF  ^'rn".F",*L  S7UDi£3 
10  Ei  E 

TCROnjQ  fa,  CAWADA, 

39(7 


ENARRATIONES 
IN    QUINQUE   LIBROS 

SAPIENTIALES 


D.  DIOIVYSII 

GARTUSIANI 

ENARRATIONES  VIM  AC  ERUDi™ 

IN  QUINQUE  LIBROS  SAPIENTIALES 

HOC    EST 

PROVERBIA,   ECCLESIISTEN,   CANTICUM   CANTICORUM, 
SAPIENTIAM,  ECCLESIASTICUM 


Ecclesiastici   Lt. 

Comparate  vobis  sine  argento  sapientiam,  et  collum 
vestrum  subjicite  jugo  ejus. 


EX    EDITIONIBUS    GOLONI^ 

SOTERIS  ET  NOVESIANI,  MDXXXIII  ;  JASPARIS  GENEPII,  MDXXXVI  ; 
ITEM  MDXXXIX ;  HEREDUM  JOANNIS  QUENTEL,  MDLV. 


INCLYTO  AC  VENERABILI  VIRO,  M.  THOM^  CROMWELL  ' ,  SERENISSIMO  REGI 
ANGLLE  A  SECRETISSIMIS  CONSILIIS,  THEODORICUS  LOER  A  STRATIS,  CAR- 
TUSI^    COLONIENSIS     ET    MONACHUS     ET     VICARIUS,     S.     P.     D. 


Q 


UANTUM  patrise  tuse  afferas  glorife,  vir  omnium  ornatissime,  quantum  sis 
Anglige  decori,  haud  parum  celebre  in  omnium  ore  versatur.  Cui  enim, 
qui  vel  modico  tempore  in  Anglia  est  moratus,  esse  ignotus  potuit  Thomas 
CronTwell  ?  quando  iis  quoque  qui  extra  Angliam  vitam  agunt,  tametsi  faciem 
tuam  nunquam  viderint,  tua  virtus  ubique  te  conspicuum,  ubique  fecerit  admirabi- 
lem.  Fateor,  nunquam  collocutus  sum,  nunquam  ipse  te  vidi  :  si  tamen  quibus  te 
laudibus  quotidie  audio  prfedicari,  referrem,  vereor  ne  plus  asseutari  quam  laudes 
enarrare  tuas  me  existirnares.  Porro  quod  tuis  gratulor  laudibus,  quod  faveo  ho- 
nori,  adeo  est  sane  ab  omni  assentatioue  alieuum,  ut  prorsus  me  aut  inhumauum, 
aut  stupidum,  aut  certe  belluam  putarem,  nisi  virtus  vel  in  quocumque  homine 
me  delectaret,  aut  si  non  gratularer  virtuti.  Inde  flt,  ut  tanto  securius  ad  te  eoque 
liberius  scribo,  quo  praeter  magnificentiam  tuam  (quam  omnibus  adeo  humanam, 
adeo  exhibes  communem)  et  reliquas  auimi  tui  dotes,  in  te  aguosco,  veneror  atque 
suspicio  nihil.  Nec  tu  quoque  ex  m.e  exspectas  quidquam  :  quippe  cui  post  virtu- 
tem,  qua  satis  nobiliter  satisque  excellenter  prseditus  es,  nihil  deest  eorum  quce 
mundus  miratur  :  tautum  abest,  ut  in  te  vel  glorise  appetitus,  vel  in  me  sit  adu- 
latio.  Quum  igitur  abunde  satis  fortuna  tibi  arrideat,  et  propemodum  ex  senteutia 
eveniant  omnia,  quippe  qui  uihil  uisi  iutegrum,  uihil  uisi  sanctum  desideras,  acce- 
dat  etiam  favor  meus  uecesse  est,  quo  spleudori,et  tufe  (idque  potissimum)  gratuler 
virtuti.  Hauc  a  me  praedicari  commendarive  superfluum  duco,  quaudoquidem  ea- 
tenus  jamdudum  semetipsam  prsedicavit,  quatenus  diffudit.  Adde  jain,  quod  est 
nihilo  minus  modestiae  tuse,  ut  nihil  minus  appetas  quam  laudari,  quamvis,  quod 
dixi,  si  omuium  ora  tacerent,  satis  abuudeque  se  ipsam  laudaret  virtus.  Videmus 
prseterea,  nescio  quo  pacto,  virtutem  quando  absconditur,  fieri  clariorem,  quanto- 
que  esse  velit  secretior,  tanto  mox  omnibus  manifestiorem  fieri.  Solet  nihilo  minus 
laus  ipsa  fugientem  sequi,  uon  aliter  quam  fugit  ambitiosum  :  adeo  ut  quo  nolis, 
plus  assequaris  gloriee.  Nunquam  enim  fuga  seu  glorise  contemptus  absque  gloria 
est.  Quum  itaque,  juxta  Salvatoris  testimonium,  non  posset  civitas  supra  montem 

<  Iste,  ut  norunt,  infestissimus  Ecclesise  persecutor  evasit,  et  B.  Joannem  Houghton  cum 
sociis  ejus  supplicio  affecit.  Lege  Ilistor.  aliquof  mavtt/r.  Anylor.,  auctore  Mauritio  Chauncy. 
Moguntife,  1550.  MonsU'olii,  1888. 


XII  EPISTOLA  NUNCUPATORIA 

posita  abscondi,  nec  quidquid  preeclari  agitur  non  palam  fieri  :  quomodo  tu  qui 
coram  Rege  et  in  fastigio  proemines  honoris.  quem  fama  denique  virtutum  nus- 
quam  non  loquitur.  posses  celari?  Siquidem  quam  sis  clarus  fama.  quamque  uni- 
vers?e  Anglias  notus,  liinc  conjici  potest.  quod  non  modo  civibus  tuis,  verum 
eremitis  etiam,  hoc  est  Cartusiensibus,  virtus  te  conspicuum  fecerit.  Jampridem 
scripserat  mihi  Venerabilis  Pater  D.  Joannes  Houghton.  prior  Cartusiae  nostrae  apud 
Londonias,  vir  boniis.  pius  ac  eruditus,  favorem  et  beneficia  tua.  quum  in  Ordinem 
nostrum,  tiiui  in  omnes ;  qua  poUeas  item  eminentia  meritorum,  quantave  apud 
Regem  auctoritate  valeas ;  postremo,  licet  in  culmine  honorum  et  virtutum,  atque 
adeo  in  plausu  populi  constitutus,  quam  nihilo  tamen  (quod  rarissimum  est)  sis 
anirao  elatior,  sed  ad  omnes  qui  abs  te  opem  flagitant.  benignus  et  misericors.  Eam 
ob  rem,  quum  Ordo  noster  merito  tibi  debeat  universus,  ego  partes  meas  agam,  ut 
vel  infimus  omnium.  noniine  meo  tuis  beneficiis  sive  in  Ordinem,  sive  in  alium 
quemcumque  studiosum  collatis,  habeam  gratiam  :  quandoquidem  referre  non  sit 
opis  mecT,  quum  adeo  sim  ego  tenuis,  tu  adeo  potens,  ut  quemadmodum  nihil  ego 
valeo,  ita  nulla  tu  re  indigeas.  Verum.  tametsi  nihil  quod  te  dignum  foret  possim, 
numquid  propterea  animi  mei  erga  te  benevolentiam  non  declarabo  ?  Id  enim  opto, 
id  percupio  maxime,  aut  rem  tibi  gratam  efficere.  aut  saltem  gratificari  cupientis 
ostendere  animi  affectum.  Cujus  quantisper  nulla  datur  occasio  potior,  lucubrationem 
hanc  D.  Dionysii  nostri.  quam  in  Proverbia  scripsit  Salomonis,  in  Ecclesiasten, 
in  Canticum  canticorum,  in  Iil)rum  Sapientiae  et  Ecclesiasticum,  Tuas  Excellentia? 
a  me  dedicatam,  qureso.  suscipe.  Cui  enim  magis  sequum  foret  hos  libros  nun- 
cupari,  ({uam  illi  qui  tam  a  Hege  quain  a  populo  habetur  sapientissimus  ?  qui 
prudentife  virtutem  quoque  conjunxit  :  quod  adeo  videtur  necessarium,  ut  nisi 
prudentiic  adsit  virtus.  calliditas  magis  quam  prudentia  dicenda  sit  :  mors  utique 
animne,  utpote  in  varia  mala  pniecipitans.  et  juxta  Apostolum  haud  immerito 
prudentia  carnis  appellanda.  At^jue  rursus,  nisi  virtutem  moderetur  prndentia, 
saspenumero  (licet  tuto  se  gradu  quispiam  putet)  impingat  oportet.  labatur  aut 
ruat.  Siquidem  animus  niliil  disceinens,  fucum  mendaciumque  virtutis,  pro  vir- 
tute  nonnunquam  amplectitur.  Opera^  pretium  igitur  est,  virtuti  prudentiam  con- 
junxeris  :  quandoquidcm  non  tibi  uni,  sed  universo  regno  vivis.  Quare  etiam  non 
extra  rem  agere  videor.  qui  hos  quinque  libros  (ut  vocant  Sapientiales)  tanto  de- 
dicem  viro,  quibus  sapienti  dem  occasionem  ut  sapientior  fiat.  habeasque  interim 
ubi  animum  tuum  alienis  negotiis  occupatum.  ad  te  rediens,  fructuosa  hac  lectione 
recrees.  Quod  sane,  ut  mihi  videor.  noii  ignaviter  prudentiae  tuae  consulo.  (juando- 
quidem  haec  recreatio  ejusmodi  est,  ut  juxta  sit  etiam  eruditio  :  nec  parum  condu- 
cet,  dum  a  consiliis  negotiisque  regni  fueris  liber,  in  his  ferias  agere,  a  quibus 
rursus  ad  regni  negotia,  ubi  opus  est.  redeas  instructior.  Spero  auteni  tam  gratam 
tibi  fore  hujus  lectionem,  ut  per  te  (quod  futurum  pra^video)  non  solum  hoc  opus, 
verum  reliqua  etiam  hujus  D.  Dionysii  opera  (qune  hactenus  ferme  innumera  la- 
tent)  doctissima  Anglia  requirat,  ad  editionemque  juvet.  Tot  namque  vir  iste  Deo 
plenus  fecit  libros,  ut  nisi  eosdem  manu  etiam  sua  scripsisset.  incredibile  foret 
unum  hominem  qui  vel  nulli  operi  alioqui  animum  daret,  potuisse  legere,  nedum 
meditari,  componere,  scribere  atque  (qua^  omnia  solus  fecit)  corrigere.  In  quibus 


EPISTOLA  NUNCUPATORIA  XIII 

adeo  plenus  est  eruditione,  adeo  copiosus  varietate,  adeo  pietate  refertus,  ut  nihil 
supra.  Gui  adest  in  tractandis  rebus  mira  quasdam  diligentia  et  raritas,  in  eruendis 
mysteriis  sedulitas,  in  componendis  moribus  juxta  cum  severitate  lenitas,  et  in 
corrigendis  vitiis  (quod  Chrysostomus  monet)  tff^loq,  te  c;uyYvojf7.Y,<;  oux  a-ECTepYipivo?,  xal 
vou8£C7('x  otAavOpwTtiav  l/way..  Queiii  si  cum  vetustis  illis  sacrarum  Litterarum  illustra- 
toribus  comparare  voles  :  ut  in  orationis  structura  et  dictionis  filo  inferiorem,  ita 
in  sententiarum  pondere,  in  gestorum  delineanda  ratione,  in  expositione  myste- 
riorum,  in  efformandis   Ghristianae  vitge  moribus  parem,   ne  dicam  superiorem, 
invenies.  Utitur   nonnunquam   (ingenue  fateor)   triviali"bus,    rudibus,   subagresti- 
bus,  asperioribus  et  minus  receptis  verbis,  sed  tamen  vivis,  animatis,  flammeis, 
aculeatis,    ad   imum   spiritum  penetrantibus,   lectorem  ipsum  mirabili    potestate 
transformantibus  et  erudientibus  :  quibus  crediderim  citius  vehementiusque  lecto- 
rem  rapi  in  divinum  amorem,  extra  se  poni,   quam  fracta  aliorum  quorumdam 
compositione.  Solet  saepenumero  dura  et  salebrosa  oratio  aculeos  in  animis  audito- 
rum  relinquere,  eo  quod  virilis  sit  :  ubi  mollis  et  concinna,  eo  quod  effeminato 
concentu,  numeroque  lasciviori  decurrat,  praepropere  evanescit.  Et  inanis  est  soni- 
tus  optimorum  et  ornatissimorum  verborum,  si  nulla  subjecta  sit  sententia  et  scien- 
tia.  Nonne  Augustinus  ait,  eo  magis  soloecismis  et  barbarismis  offendi  homines, 
quo  infirmiores  sunt,  et  eo  esse  infirmiores,  quo  doctiores  videri  volunt  ?  Non  te 
movebunt  verborum  furfures,  si  sententiarum  polline  delecteris.  Nec  offendit  inae- 
qualitas  dictionis,  si  allubescat  integritas  prasceptorum  et  eruditionis  soliditas.  Quid 
enim  orationis  modulationem  et  numerositatem  requiris,  ubi  mysteriorum  celsitu- 
dinem  exspectas  ?  B.  Ambrosius  testatur,  lenociniis  et  fuco  verborum  sententias 
enervari.  Et  divus  Hieronymus,  non  in  verbis  Scripturarum  esse  Evangelium,  sed 
in  sensu  :  non  in  superficie,  sed  in  medulla  :  non  in  sermonum  foliis,  sed  in  radice 
rationis.  Gregorius  quoque  in  prologo  super  Job  ad  Leandrum  episcopum  ait :  Ipsam 
artem  loquendi,  quam  magisteria  disciplinse  exterioris  insinuant,  servare  despexi. 
Nam  sicut  hujus  quoque  epistolse  tenor  denuntiat,  non  metacismi  collisionem  fu- 
gio,  non  barbarismi  confusionem  devito,  situs  motusque  propositionum  etiam,  ca- 
susque  servare  contemno  :  quia  indignum  vehementer  existimo,  ut  verba  ccBlestis 
oraculi  restringam  sub  regulis  Donati  :  neque  enim  hsec  ab  ullis  interpretibus  in 
Scripturse  sacrae  auctoritate  servata  sunt.  Sanctissimos  hos  Patres  pluresque  alios 
imitatus,  Auctor  noster  maluit  (quod  in  primis  ecclesiasticum  scriptorem  decet) 
plane  ac  dilucide  dicere,  ne,  quemadmodum  B.  Augustinus  scribit,  animo  defu- 
gerent  ea  qua3  dicere  conabatur,  dum  attenderet  ut  arte  dicerentur  :  et  ne  ea  qu£e 
mentium  religione  contineri  oportet,  ut  Hilarii  verbis  utar,  in  periculum  humani 
eloquii  protraheret.  Hunc  igitur  in  Salomonis  libros  niodo  lege,  et  vide  quid  in 
reliquos  utriusque  Testamenti  libros,  in  Sententias  quoque  (ut  vocant)  quas  pnBlis 
paramus,  in  Dionysium  Areopagitam,  in  omnes  partes  S.  Thomge,  quid  denique 
in  omnes  ferme  disciplinas  ac  status  scripserit,  perpende.  Sit  posthac,  vir  omnium 
integerrime,  per  me  tuus,  qui  hactenus  est  meus  :  imo   ego  per  hunc  deinceps 
tuus  sim,  quandoquidem  et  tu  jam  olim  coepisti  et  Ordinis  esse  et  meus.  Vale. 
Ex  Gartusia  nostra  Goloniensi.   Anno  a  Ghristo  nato  MDXXXIII,  divi  Joannis 
Baptistae  feriis. 


REVERElNDISSIMO  IN  CHRISTO  PATRI,  Et  CLEMENTISSIMO  PRINCIPI  AC  DOMINO, 
D.  JOANNI,  EJUS  NOMIMS  QUINTO,  ARCHIPR.ESULI  TREVIRENSI,  SACRI  ROMAM 
IMPERII  PER  GALLIAS  ARCHICANCELLARIO,  PRINCIPI  ELECTORI,  ETC,  DOMINO 
SUO    LONGE    COLENDISSIMO. 


Q 


^om.xv,4.  ^~^  U.ECUMQUE  scripta  sunt,  ait  tul)a  illa  Ecclesiae,  vas  electionis,  Paulus, 
apostolus  Jesu  Ghristi,  ad  nostram  eruditionem  scripta  sunt,  ut  per  patien- 
tiam  et  consolationem  Scripturarum  sj^em  liabeamus.  Sumus  enim  multis 
cincir  periculis,  miseriis,  calamitatibus,  tentationibus,  laboribus,  dillicultatibus  : 
quibus  non  possemus  sane  non  obrui  ac  prorsus  opprimi,  nisi  adesset  nobis  gratia 
et  consolatio  Spiritus  Sancti,  qna  inter  tot  mundi  discrimina,  angustias  et  alllictio- 
nes,  in  spem  meliorem  identidem  erigamur.  Atque  iiaec  consolatio  ut  est  mnlti- 
plex,  ita  mirifice  sese  ofTert  in  Scripturis  illis  divinis,  quas  canonicas  recepto  more 
appellamus  :  quae  ut  sunt  absque  ullo  dubio  summi  Spiritus  adspiratione  confecta^, 
ita  non  solum  majorem  ceteris  quibuscumque  quantumvis  illustrium  auctorum 
scriptis  obtinent  dignitatem  et  auctoritatem,  sed  etiam  uberiorem  ac  ellicaciorem 
habent  vim  et  energiam  ad  consolandos  animos  nostros,  dum  in  hoc  exsilio  con- 

II  cor.v, 6.  stituli,  a  Domino  peregrinamur.  et  carnis,  diaboli,  mundi  infestissimis  ac  iui- 
portunissimis  persecutionibus  impetimur  ac  exercemur.  Verum,  iie  quid  in  ipsis 
divinitus  inspiratis  Scripturis  ea  ex  parte  displicere  minusque  satisfacere  nobis 
possit,  quod  plerisque  in  locis  obscurius  editie  ac  elaborata?  sint,  et  prupterea,  ut 
bene  intelligantur,  CKdipo  quodam  opus  habere  videantur,  atque  eo  ipso  nomine 
nihil  aut  parum  bonoe  frugis,  lectori  necdum  satis  exercitato  allaturie  existimentur, 
alios  quosdam  nec  paiicos  sane  viros  undequaque  eruditissimos  atque  sanctissimos 
divina  nobis  providentia  excitavit,  suaqiie  implevit  gratia,  qui  Scripturarum 
involucra  et  dubias  sontentias  nobis  oinnino  i^erspicuas  siio  labore  et  industria 
reddiderunt.  Quorum  studio,  Ghristi  gratia  etliciente,  factiim  est,  ut  inter  abstrusos 
ac  avios  mysticorum  sensuum  recessus  plano  et  inotfenso  pede  aml)ulemus,  ca- 
piamus  quae  non  intelligebamiis,  suspiremus  ac  inhiemus  veris  illis  bonis,  quae 
nobis  simplex  Scripturae  littera  proponit  quidem,  sed  minime  exponit  :  imo  vero 
multis  ac  impenetrabilibus  humanae  mentis  imbecillitati  tegminibus  involvit,  non 
temere  quidem,  sed  iit  ipsa  litterae  planities  quoslibet  ad  legendum  invitet,  porro 
interior  latens  sententia  superbos  fugiat  ac  repellat,  tanquam  indignos  qui  per- 
cipiant  ea  quae  non  nisi  parvulis,  id  est  humilibus,  revelanlur  :  denique  pios 
exerceat  ac  illiciat,  ut  cupiant  intelligere  ac  invesligare,non  vana  ac  repreliendonda 
curiositate,  sed  religiosa  animi  pietate,  qiia?  siib  cortice  litlerte  intus  manent 
recondita  et  occultata.  Ita  iiimirum  omnil)us  consulit  Scriptura  divina  :  pascit 
manifestis,  exercet  abstrusis ;  nec  semper  perspicua  est,  nec  semper  obscura,  ne 


EPISTOLA   NUNCUPATORTA  XV 

vel  facilitate  vilescat,  vel  nimia  obscuritate  taedium  pariat.  Et  licet  altissimo  Sancti 
Spiritus  consilio  factum  sit,  ut  omnis  sermonis  fastus  et  humanae  vanitatis  tumida 
sapientia  absit  a  toto  sacrce  Scripturae  corpore,  non  tamen  abest  inde  stupenda 
quaedam  et  suspicienda  sapientia,  omnibus  non  plane  csecis  quamdam  sui  venera- 
tionem  incutiens,  et  mire  intus  animos  penetrans  longe  profecto  efficacius,  quam 
solent  ea  qua3  hominis  cujuscumque  ingenio  excogitantur.  Voluit  enini  Spiritus 
Sanctus  in  illa  splendidissima  divinorum  voluminum  mensa  omnibus  esse  sua 
fercula  proposita,  unde  caperent  singuli  qnod  esset  e  salute  et  usu  singulorum. 
Quod  illi  dilficile  non  fuit,  utpote  omnium  corda  et  conditiones  optime  perspi- 
cienti.  Quo  flt  ut  ex  illo  instructissimo  coelestium  eloquiorum  convivio  abunde 
omnes  reticiantur,  et  ubertim  suppeditet  omnibus  quidquid  illis  ad  bene  beateque 
vivendum  possit  esse  adminiculo;  si  tamen  non  sint  animo  surdi  prorsus  et  caeci,  ut 
nec  audiant  nec  videant  voces  et  incitamenta  Spiritus  Sancti.  Possunt  haec  dilucide 
vel  ex  se  ipsis  intelligere,  qui  intus  per  Ghristi  gratiam  resuscitati,  vivunt  in  Deo  : 
qiiibus  multa  stepe  in  Scripturis  sacris  perspicue  aperiuntur,  unde  illarum  virtutem 
et  incomprehensibilem  vim  ac  majestatem  suspicere  et  admirari  coguntur.  Qui  vero 
sseculi  vanitatibus  dediti  sunt,  et  vivunt  multis  sceleribus  obligati,  legere  illi 
quidem  et  audire  possunt  voces  Spiritus  Sancti  et  verbum  Dei,  et  passim  multa 
illis  occurrunt,  quibus  merito  emolliri  deberent  ad  vitae  emendationem  instituen- 
dam,  sed  surda  aure  pertranseunt,  nec  internis  animi  obtntibus  adspicere  sincere 
possunt,quid  in  ipso  Dei  verbo  intus  delitescat  plenum  admirationis  ac  reverentiae. 
Itaque  tales  fatentur  quidem  se  nosse  Deum,  et  Ghristi  Evangelium  buccis  crepi-  th  ,  ir, 
tantibus  praedicant,  sed  factis  et  moribus  negant.  Quibus  sane  utilius  fuerat  non 
nosse  Dei  voluntatem  in  ipsius  verbo  abunde  nobis  declaratam  et  expositam,  quam 
cognitam  usque  adeo  contemnere  et  neglectui  habere.  Verum  iis  pra^termissis,  ut 
ad  institutum  revertamur,  dubium  non  est  magnam  illis  viris  nos  debere  gratiam, 
qui  scfipta  divina  plerisque  locis  omnino  tecta  et  impenetrabilia  infirmis  ac  parum 
illuminatis  mentibus,  pro  ipsis  divinitus  collata  gratia  suis  commentariis  illustra- 
runt.  In  quorum  numero  non  postremum  sibi  locum  vindicat  Dionysius  noster 
Gartusianus,  vir  (sine  ulla  ambiguitate)  multiplici  eruditione  ac  eximia  vitae  san- 
ctitate  prceditus  :  qui  immenso  iabore  ex  veterum  monumentis,  imo  etiam  ex  ipso 
Sancti  Spiritus  sincero  lumine  ac  divina  irradiatione  confecit  totius  sacrae  Scriptur^e 
commentaria  nec  contemnenda,  nec  vulgaria  quidem.  Speciatim  vero  libros  illos 
({uimjue,  quos  Sapientiales  vocant,  docte  ac  pie  explicavit,  adeo  ut  nemo  sit  qui 
illius  lectione  se  non  sentiat  in  iis  intelligendis  haud  mediocriter  adjutum.  Potest 
quidem  lector  curiosus  stili  elegantiam  in  eo  desiderare,  sed  eam  minime  requiret, 
qui  non  tam  aurium  oblectamentis,  quam  rerum  cognitione  delectatur.  Esto,  vim 
suam  habeat  sermo  ornatus  :  sed  satius  est  ad  pietatem  et  rerum  notitiam  institui 
verbis  licet  simplicibus,  quam  lasciva  verborum  petulantia  et  dictionis  phaleris 
sine  aliquo  fructu  inanissime  detineri.  Noster  ergo  Dionysius,  quum  totius  Scri- 
pturoe  divinse  explanandae  sibi  negotium  sumpsisset,  etiam  hos  quinque  partim 
Salomonis,  partim  aliorum  libros  exposuit  diligenter,  copiose  et  erudite.  Qui  quum 
jaui  rursus  novis  essent  typis  excusi,  dignumque  videietur,  ut  novo  studio,  pul- 
chrioribusque   characteribus   impressi,  novum    sibi   patronum  adsciscerent,   inter 


XVI  EPISTOLA   NUXCUPATORIA 

multos  praecipue  se  nobis  obtulit  Tua  Celsitudo,  Pontifex  celeberrime,  Tuque 
adeo  in  primis  idoneus  nobis  occurristi,  cujus  nomine  opus  hoc  Dionysiacura 
insigniretur.  Quamvis  enim  jam  olim  suum  habuerit  patronum,  at  nova  nunc 
diligentia,  magnaque  animi  industria  castigatum  et  emendatum,  merito  debuit 
praecellentioris  viri  auspiciis  emitti.  Est  enim  revera  ab  innumeris  vindicatum 
mendis,  opera  et  vigilantia  studiosi  viri  Bartholomaei  Laurentis,  in  fedibus  Quen- 
telianis  typographici  castigatoris  :  qui  sic  in  eo  ad  amussim  corrigendo  laboravit, 
ut  quisquis  hanc  editionem  cum  aliis  contulerit,  manifesto  et  ipsius  vigilantiam,  et 
aliorum  incuriam  ac  oscitantiam  sit  deprehensurus.  Deinde  quando  opus  ipsum 
Sapientiae  peculiari  praenotatur  titulo  (dicuntur  enim  libri  isti  quinque  Sapientiales), 
etiam  eo  nomine  Tuae  potissimum  Amplitudini  idem  oportuit  nuncupatum,  quum 
sis  Princeps  ipse  multa  prudentia  insignite  ornatus,  qua  Tu  sapientissime  creditum 
tibi  divinitus  Pontificale  munus  administras,  constantissimus  in  fide  Catholica, 
hostis  acerrimus  vitiorum,  Pastor  pientissimus  ovium  Christi  Tuae  curae  commis- 
sarum,  denique  sic  omnigenis  praeditus  virtutibus,  ut  Pontificia  dignitate  omnino 
dignus  habearis.  Quaj  etsi  nos  pluribus  prosequi  juvaret,  iis  tamen  supersedemus, 
ne  non  tam  veras  praedicasse  virtutes  tuas,  quam  adulationis  detestabili  vitio  ser- 
viisse  videamur.  Lt  ergo  jam  dicere  coepimus,  Tua?  Celsifudini  hoc  Dionysii  opus 
grande  et  eruditum  dedicamus,  hoc  obnixe  rogantes,  ut  pro  solita  benignitate  et 
clementia  tua  placidus  accipias,  sapientissime  Pontifex,  quod  nos  candide  exhibe- 
mus.  Alii  alia,  eaque  longe  priestantiora  fortasse  munera  olTerunt  :  at  nos  pro  nostra 
virili  portione  ofTerimus  quod  habemus.  Xec  formidamus  ne  despiciat  Tua  Celsitudo 
munusculum  hoc,  quamvis  exiguum,  si  pretium  spectes  :  imo  vero  hoc  'ipso  illi 
gratissimum  fore  confidimus,  quod  sit  litterarium,  nec  qualecumque  sane,  sed  ex 
medio  divinarum  Scripturarum  corpore  extractum.  Sic  enim  persuasum  habemus, 
Tuam  Gelsitudinem  inter  diversas  sfficulariuni  ac  spiritualium  negotiorum  occupa- 
tiones,  inter  medios  curarum  tumultus,  inter  tot  occurrcntium  rerum  diversitates, 
libenter  subinde  ad  legendas  divinorum  Scriptorum  paginas,  tanquam  ad  gratissima 
animarum  pascua  recurrere,  atque  inde  verani  et  salutarem  hauriro  sapientiam,  qua 
possis  tum  propriae,  tuni  aliorum  saluti  rectissime  consulere.  Sed  ne  fortassis 
duni  longior  sum,  etiam  tanlio  sini,  hic  linein  faciens,  Tuam  Celsitudinem  Christo 
Opt.  Max.  medullitus  cupio  esse  commendatam  in  annos  plurimos,  ut  per  Te 
Ecclesia  Trevirensis  non  solum  ab  haereticorum  monstruosis  dogmatibus  servetur 
immunis,  sed  etiam  in  dies  a  corruptis  moribus,  si  qui  adhuc  uspiam  re.sident, 
prorsus  repurgetur,  et  ad  pristinum  veteris  Ecclesijp  decorem  pukherrime  reforme- 
tur,  ut  jampridem  sumino  studio  conatus  es,  nec  etiamnum  conari  desinis,  Christi 
fretus  gratia  et  ope,  qui  Tuae  Celsitudini  et  animum  suggerit  et  vires  ad  aggredienda 
perficiendaque  ea,  quae  sint  ad  ipsius  honorem  et  populi  tui  salutem.  Vale,  Pontifex 
celeberrime.  Ex  Carlusia  Coloniensi,  pridie  S.  Matthiie  apostoli,  anno  Christi 
nati  MDLV. 

Reverentiae  Vestras  Archiepiscop. 

Deditissimus  Servitor, 

F.  Bruno  Loer  a  Stratis, 
Gartusiae  Coloniensis  Procurator. 


ENARRATIO 


IN   PROVERBIA   SALOMONIS 


T.  7. 


PR^FATIO 


DIXIT  Dominus  Salomoni  :  Quia  posiulasti  sapientiam,  ecce  dedi  tibi  cor  sa- 
piens  et  intellifjens,Jn  tantum  iit  niUlus  ante  te  similis  tui  fuerit,  nec  post  te 
surreclurus  sif.  III  Reg.  lll,  11,  12. 

In  his  verbis  tria  tanguntur  :  nempe  excellenlia  sapienlige  Salomoni  concesseB;  et 
qualiter,  seu  a  quo  eam  acceperil,  scilicet  per  infusionem  a  Deo  ;  et  item  causa 
meritoria  infusionis  tam  liberalis,  videlicet,  quoniam  data  sii)i  optione  ad  postulan- 
dum  quod  vellet,  sapientiam  petiit  magis  quam  divitias,  quam  longitudinem  vilse, 
quam  famam,  vel  triumphum. 

Denique  data  est  Salomoni  supernaturaliterque  infusa,  sapientia  mulliplex.  Primo 
videlicet,  sapienlia  illa  quse  est  unum  et  primum  inler  septem  dona  Spiritus  Sancti  :  /«.  xi,  2. 
et  hsec  sapienlia  est  habilus  supernaturalis  infusus ;  per  quam  mens  creata  agnoscit 
et  contempialur  divina  cum  guslu  interno,  et  bene  judicat  de  summo  et  incommutabili 
bono,  per  connaturalilalem  ad  iilud,  et  per  conlormitatem  affectus  ad  ipsam  noti- 
tiam.  Sicque  per  sapienliam  istam  agnoscit  homo,  non  jam  nuda  et  informi  notitia,  sed 
formata  et  affecliva  cognitione,  quod  solo  Deo  fruendum  sit,  et  [ei]  summe  vacandum 
alque  finaliter  inhaerendum  :  et  cum  sapore  interno  sic  senlit  et  judicat.  Hsec  sapientia 
non  potest  esse  informis,  imo  caritati  inseparabiliter  est  connexa  :  ita  quod  quicum- 
que  exsislit  in  statu  salutis,  hoc  est  in  caritale  et  gratia,  habet  sapientiam  istam 
secundum  aliquem  gradum  ;  et  quanto  quis  aniplius  crescit  in  caritate,  tanto  amplius 
crescit  in  sapientia  ista.  Ideo,  sicut  non  est  credendum  Salomonem  fuisse  majorem 
Moyse,  Abraham,  David,  et  consimilibus  Sanctis  in  caritale  et  sanctilate,  quibus  nec 
in  carilate  et  sanctitate  sequalis  fuisse  censetur  ;  sic  in  sapientia  ista  nec  major,  nec 
aequalis  illis  creditur  exstitisse. 

Alia  est  sapientia  supernaturalis,  donum  ac  habitus  gratise  gratis  datge  exsistens  : 
per  quam  homo  scit  et  potest  ea  quse  fidei  sunt,  declarare,  probare,  defendere.  De 
qua  loquitur  Augustinus  :  Habes  ipsam  fidem,  non  habes  ipsam  facultatem  ac  copiam 
defendendi  fidem.  Hinc  sapientia  ista  potest  esse  informis,  id  est  sine  caritale  et 
gratia  gratum  faciente  :  estque  communis  virtuosis  ac  vitiosis  hominibus,  sicut  et 
cetera  gratise  gratis  datse  dona.  De  qua  ait  Apostolus  :  Alii  per  Spiritum  datur  sermo  icor.  x.r, 
sapienliae,  alii  sermo  scientise.  Hsec  sapientia,  quamvis  gloriosis  Apostolis,  mullisque  ^' 
aliis  Sanctis  per  infusionem  sit  dala,  nihilo  minus  per  lectionem,  auditionem,  ac 
studium  sacrse  Scripturse  et  theologicorum  voluminum  potest  addisci  :  imo  a  studen- 


4  PRiEFATIO 

tibus  ac  studiosis  quotidie  discitur.  Hasc  quoque  sapientia  in  inagna  abundantia  infusa 
est  Salomoni.  Non  tamen  major  fnit  in  eo,  quam  in  Moyse  legislatorc  Hebrgporum  : 
quoniain  Moyses  magis  fuit  iiluminatus  a  Deo  ad  inteiligendum  rationes  et  argumenta 
legis  per  ipsum  datse,  hoc  est  rationes  credendorum,  et  litterales  ac  spiritiiales  et 
mysticas  rationes  praiceptorum  moralium,.C8erimoniaiium  ac  judicialium  legis  desuper 
datae  per  se,  quam  aliquis  alius  in  veteri  Testamento.  Xam  in  omni  ordine,  primum 
est  maximum. 

Tertia  est  sapientia  naturalis  et  pliilosopliica  :  qua^  Iiimine  naturali  ac  studio  in- 
veniri  potest  et  obtineri;  et  tamen  per  infusionem  aliquii)us  est  concessa.  Hsec  autem 
sapientia  quandoque  extense  accipitur  pro  omni  notitia  vera,  qufe  naturali  ralione 
potest  acquiri  ac  inveniri ;  sicquc  scientiam  et  prudentiam  comprehendit.  Quandoque 
strictius  sumitur  pro  cognitione  divinarum  ct  immaterialium  rerum.  Haec  autem  sa- 
pientia  extense  accepta,  prout  scientiam  prudenliamque  includit,  videtur  Salomoni 
infusa  in  excellentia  quadain  praecipua,  ita  quod  in  ea  non  fuerit  aliquis  inajor  eo, 
nec  ante,  nec  postea,  Christo  et  proloplaslo  parente  exceptis  :  quanquam  de  Arislolele 
dicat  Hieronymus,  quod  procul  dubio  fuit  grandc  miraculum  in  toto  genere  hominum, 
quoniam  quidquid  uaturaliter  sciri  polest,  videlur  ei  infusum.  Ouod  diclum,  est  pie 
intelligendum. 

Porro,  quod  Saloinon  in  sapienlia  illa  pr;rfata,  seu  in  scientia  nalurali,  morali  ac 

rationali  simul  sumplis  prcefulseril,  videlur  insinuare  Scriptura.  I.egilur  enim  lertio 

111yfe5r.1v,  Reguin  :  Dedit  Deus  sapientiam  Salomoni,  et  prudentiam  multain  nimis,  et  latiludi- 

2'J-33  «j  1 

nein  cordis  quasi  arenam  quae  est  in  liltore  maris.  Et  pr«cedebat  sapientia  Salomonis 
sapienliam  omnium  orienlalium  et  .Egypliorum,  et  crat  sapientior  cunclis  hdminibus. 
Loculusque  est  Saloinon  tria  millia  parabolas,  et  fuerunl  carmina  ejus  quinque  niillia. 
Et  disputavit  super  lignis,  a  cedro  quae  esl  in  Libano,  usque  ad  hyssopum  qua?  egre- 
ditur  de  pariele  ;  et  disseruit  de  jumenlis,  el  volucribus,  et  replilibus,  et  piscibus. 
Snp.  VII,  Insupcr,  in  persona  Salomonis  dictum  videlur  illud  :  Deus  dedit  mihi  horuin  quae 
sunl  scientiam  veram,  ut  sciam  disposilionem  orbis  lerrarum.  virlules  elementorum, 
initium,  consummalionem  el  medielalem  lemporum.  vicissiludiuum  permiilaliones, 
moruin  miilationes,  et  slellarum  disposiliones.  naluras  aninialium,  el  iras  besliarum, 
vim  ventorum,  el  cogilaliones  hoininum.  differenlias  virgultorum,  et  virlutes  radicum. 
Quum  itaque  tanla  fiierit  sapienlia  Salomonis,  ceilum  est  in  verbis  ipsius  sapientiam 
contineri  praecipuam  :  idcirco  cum  ingenli  diligenlia  sunl  pensanda.  Quorum  decla- 
Eccii.i,ii.  ratio,  prout  fons  sapientiae  Deus  gloriosus  et  e.vcelsus,  cujus  incircumscripla  essentia 
est  sapicntia  infinila,  concesseril,  priesenli  opere  prosequenda  esl. 


ENARRATIO 

IN  PROVERBIA  SALOMONIS 


REGIS  ISRAEL 


S 


ARTICULUS   PRIMUS 


EXPOSITIO    CAPITULI    PRIMI    :    PARABOLiE    SALOMONIS. 


ALOMON   tria   nomina    est   sortitus   :  A  lem,  reducitur,  quoniam  de  virtutibus,  prse- nis  opera 

quoniam   dictus   est   Salomon,   quod  sertim  moralibus,  tractat;  liber  vero  Ec- "^|]^|^^i^°°' 

Par.xxn,  iuterpretatur  pacificus  ;  dictus  est  etiam  clesiastse,  ad  logicam,  quia  scholastice  et 

?ccie  I  1  Ecclesiastes,  quod  interpretatur  conciona-  disputative  procedit ;  liber  autem  Cantici 

tor;  et  iterum  appellatus  est  Ididia,  quod  canticorum,  ad  physicam  seu  naturalem, 

iRefj.xu,  interpretatur  amabilis  Deo.  Fecit  quoque  quia   ad   Greatoris    amorem,    coelestisque 

^'  tria  volumina,  preetactorum  nominum  in-  Sponsi  internum  amplexum,atque  ad  sum- 

terpretationibus  correspondentia.  Etenim  mse   et  incomparabilis   veritatis   contem- 

liber  Proverbiorum  correspondet  nomini  plationem  universa  natura,  totusque  ordo 

ejus,   quod  est  Salomon,  sive  Pacificus  :  creaturse  dirigunt,  excitant  ac  deducunt. 

quia  in  libro  Proverbiorum,  de  exercendis  Propter   quod   ait  Apostohis  :  Invisibilia  flom. i,  20. 

virtutibus,  de  vitiis  evitandis,  de  spirituali  Dei,  per  ea  qu»  facta  sunt,  cognoscuntur  ; 
profectu,  de  sapientise  studio  specialiter  B  sempiterna  quoque  virtus  ejus  et  divini- 

atque  prsecipue  tractat  :  per  quse  pax  vera  tas.  Et  Isaias  exhortans  :  Levate,  inquit,   /«.  xl, -20. 

acquiritur  et  servatur,  et  homo  Deo  pa-  in  excelsum  oculos  vestros,  et  videte  quis 

cificatur.  Liber  autem   Ecclesiastae  corre-  creavit  hsec. 

spondet  nomini  ejus,  quod  est  Conciona-         Amplius,  quum  triplex  sit  status  fide- 

tor  :  quia  in  libro  illo  ad  utramque  partem  lium,  puta  incipientium,  proficientium,  et 

argumentatur,  et  instar  concionatoris  in  perfectorum  :  liber  Proverbiorum  magis 

personis  loquitur  diversorum.  Porro  liber  coaptatur  statui  incipientium,  quoniam  li- 

Cantici  canticorum,  nomini  ejus,  quod  est  ber  hic  tractat  de  vitiorum  exstirpatione, 

Ididia,  correspondet  :  quia   in  libro  illo,  de  timore  Dei,  de  disciplina,  de  correptio- 

de  mutuo  illo  inter  Sponsum  et  Sponsam  ne  et  correctione  sequanimiter  suscipien- 

ardentissimo  purissimoque  tractatur  amo-  dis,  de  linguae  custodia,  et  consimilibus 

re,  per  quem  rationalis  creatura  fit  Deo  C  multis.  Liber  vcro  Ecclesiastee  magis  con- 

amabilis.  venire  videtur  statui  proficienlium,  quo- 

ut  ires       Prseterea,  quum  philosophia  sit  triplex,  niam  tractat  de  rerum  transitoriarum  va- 

^rrcT^^^iu  scilicet  ethica,  logica   et  physica  :   liber      nitate,    de   instabilitate   sa^culi  hujus,  de 

riaSaiomo-  Proverbiorum   ad   ethicam,  id  est  mora-      accessu  mentis  ad  unum  invariabile  bo- 


6 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   PROVERBIORUM.   —   ART.    I 


Tria  Salo- 
monis  no- 
mina  Chri- 
rIo  convc- 
niunt. 

Coloss.  1, 
20. 

Ephes.  II, 
14. 


Mntth.m 
17;  XVII,  5. 


I.ibrum  Pro- 
vcrbiorum 
iion  ab  Au- 
clore,sed  €ib 
aliis  supion- 
libus  fuisse 
cditum. 


Prov.  xxv 
1. 


lhid.\,  1. 


num,  de  supergressione  rerum  inanium, 
et  profectu  virtutum,  ac  exercitalione  in 
rebus  divinis.  Porro  liber  Cantici  cantico- 
rum  evidenter  congruit  statui  perfecfo- 
rum,  quorum  est  per  amorem  ecstaticum, 
per  viam  unitivam,  per  limpidissimam 
contemplationem  Vacare  et  inhserere  tri- 
umphantis  ac  militantis  Ecclesiae  Sponso. 
Hsec  autem  per  quamdam  coaptationem, 
non  per  prsecisionem  sunt  intonigenda. 
Non  enim  in  libro  Proverbiorum  praecise 
agitur  de  pertinentibus  ad  incipientes  : 
imo  et  de  filiali  et  sancto  timore,  de  sa- 
pientiali  contemplatione,  de  generatione 
Verbi  geterni,  de  virtutibus  purgati  animi 
aliqua  interseruntnr  :  quemadmodum  et 
in  Ecclesiaste  qu»dam  de  pcrtinentibus 
ad  incipientes  dicuntur. 

Prgeterea,  quum  Salomon  fuerit  Christi 
figura,  praefata  tria  nomina  Salomonis  po- 
tissime  congruiint  Christo.  Ipse  namque 
est  verus  ille  paeificus  Salnmon.  qui  per 
sanguinem  crucis  sua>  reconciliavit  nos 
Deo  ;  estque  pa.\  nostra,  (jui  fecit  utraque 
unum.  Ipsc  quoque  est  Ecciesiasles  seu 
Concionator,  disceptans  conlra  reprobos 
et  pro  electis.  Ipse  esl  Ididia,  de  quo  Paler 
,T'ternus  :  Hic  esl,  inquit,  Filius  mens  di- 
lectus,  in  quo  mihi  bene  complacui.  El 
sicut  devotissimus  ait  Bernardus,  Chrislus 
in  hoc  mundo  fuit  nosler  Pacificus,  in  ju- 
dicio  erit  Ecclesiasles,  in  palria  vero  Idi- 
dia  erit,  ubi  Sponsa  perfruetur  ejus  am- 
plexu  plenissiine  in  fervenlissima  carilate. 

Denique  lihcr  iste  Proveibiorum  Salo- 
moni  adscribilur,  non  qiiod  ipse  immedi- 
ale  ediderit  aul  conscripserit  librum,  sed 
quoniam  verba  ab  eo  prolala, ministri  ejiis 
nolaverunl  et  conscripserunt  hiiu'  indc  in 
schedulis  et  memltranis,  (pue  postea  ab 
aliquo  sapiente  in  unum  colleclfp  sunt, 
non  lamen  ab  uno  soIo.El  islud  conjiciiur 
ex  60  potissime,  quod  infra  pra?milliltir 
prologus  isle  atque  praefalio,  Ha>  quoque 
parabola  Salomonis,  quas  transtuleriint 
viri  Ezechia»  regis  Jiida  ;  el  ilem  ex  eo, 
quod  infra  habetur,  Parahohp  Salomonis, 
elc.  Sicque  ab  exordio  hujiis  libri,  usque 


A  ad  illud  capitulum  exclusive,  creduntur 
ab  uno  sapiente  collectse ;  alque  ab  illo 
loco,  usque  ad  capilulum  vicesimum  quin- 
tum  exclusive.  ab  alio  :  et  ab  illo  capitu- 
lo,  usque  ad  finem  libri,  a  tertio.Yerum 
his  objici  potest,  quod  ipsemet  Salomon 
de  se  ipso  protestatur  :  Quum  esset  sapien-  Eccie.  \u 
tissimus  Ecclesiastes,  docuit  populum,  et  ^'  "^* 
investigans  composuit  parabolas  multas  ; 
qua>sivit  verba  utilia.  et  conscripsil  ser- 
mones  reclissimos  ac  verilate  plenos.  Si 
ergo  quis  vellet  tenere  islum  librum.  sic- 

H  ul  et  alios  duos  sequentes,  esse  a  Salomo- 
ne  editum  et  conscriplum,  polest  adjicere 
quod  idcirco  decimocapitulo  prologus  ille 
pra^mittitur,  quoniam  Salomon  longa  mo- 
ra  et  occupatione  alia  intervenienle,  ibi 
quasi  de  novo  incepil:  prologum  vero,  qui 
vicesimo  quinto  prfemittitur  capitulo.  non 
esse  a  Salomone.  sed  ab  alio  qiiodain  in- 
sertiim.  ad  insinuandum  quod  parabola) 
ab  illo  loco  seqiientes,  fuerunt  a  sapien- 
tibus  Ezechiip  regis  communicala^  aliqui- 
bus  aliis  gentibus  id  cupientibus,  in  alia 

C  lingiia  :  sicque  ab  illis  vere  dicuntur  Irans- 
lala).  Nam  si  eas  sulummodo,  sicul  priPta- 
ctuin  est,  ex  membraniilis  redegissenl  in 
uiuiin.  aplius  dicerelur.  H.'p  quo^iue  para- 
buhp  Salomonis.  (|uas  eollcgcrunt,  quain, 
Qiias  Iranstulciunl,  viri  Ezechia'.  Verum- 
lamen  de  hoc  assertivc  nil  dico.  Amplius, 
(]ui  affirmant  librum  islum  ab  aliis  esse 
collectum,  asseriinf  prologum  primi  hujus 
capitiili,  non  a  SalouKine.  sed  a  colleclore 
hoium  piiinoriim  dccciii  capilulorum  esse 
pi;pmissiim. 

I)  .Vttamen  ea  qiup  lcligi,  videnlur  confir- 
mari  verbis  llieronymi,  proleslanlis  :  Tri- 
bus  nominibus  fuisse  vocatuni  Salomo- 
uciu,  Scriptiii.T  inanifcslissimc  docenl  : 
[*aciriciiin,  id  cst  SaIomonem,ct  Ididia,  hoc 
csl  dilcctuin  Domiiii,  cl  Cohelelh,  id  est 
Ecclesiaslen.  Itaqiie  juxla  numeriiin  voca- 
bulorum,  Iria  volumina  edidil  :  In  Pro- 
vcrbiis  parviilum  docens,  iindc  ad  filiuin 
crchro  dirigitiir  ac  repclilur  sermo  ;  in 
Ecclcsiastc  vero  viriiin  maturip  iptalis  in- 
struens,  ul  nequaquam  in  rcbus  inundi  se 


ENARRATIO   IN   CAP.    I    PROVERBIORUM.    —   ART.    I 


'rov.  III, 
<id.  xxii, 
id.  XXIX, 


putet  esse  perpetuum,  sed  caduca  et  bre-  A 
via  esse  universa  quae  cernimus;  ad  extre- 
muni  vero,  jam  consummatum  virum,  et 
calcato  sfficulo  prseparatum,  Sponsi  jungit 
amplexibus.  Haec  Hieronymus. 

Itaque  in  exordio  prologi  hujus  innui- 
tur,  de  qua  materia  in  libro  isto  tractetur. 
Parabolce  Salomonis  filii  David,  regis  Is- 
rael.  Porro  parabola  vocatur  similitudo, 
quoniam  in  sermone  parabolico  intellectus 
verborum  accipitur  non  immediate  juxta 
verborum  seriem,  significantiam  ac  teno- 
rem,  sed  juxta  rem  significatam  per  ver-  B 
ba.  Dicitur  namque  parabola,  a  Trapa,  quod 
est  juxta,  et  ^.ci^X-^,  sententia,  quia  directe 
non  sumitur  sensus  parabolae  juxta  verba, 
sed  juxta  significata  per  ea  :  sicut  infra 
per  arborem  seu  per  lignum  vitse  desi- 
gnatur  sapientia  ;  per  ventrem,  intelle- 
ctus  ;  per  rete,  deceptio.  Sicque  liber  iste 
vocatur  liber  Parabolarum,  seu  Parabolae  : 
non  quod  omnes  ejus  sententise  et  doctri- 
n8e,seu  verborum  complexiones  sint  tales, 
imo  in  multis  est  simplex  et  planus,  non 
parabolicus  sensus  ;  sed  quia  frequenter  C 
parabolico  utitur  modo  loquendi.Et  quan- 
tum  ad  hoc,  verum  est  quod  asserit  Glos- 
sa  libri  Proverbiorum  :  Non,  ut  simplices 
arbitrantur,  habet  patentia  (id  est  mani- 
festa)  prsecepta  ac  documenta,  sed  quasi 
aurum  in  terra  absconditum,  et  nucleum 
in  nuce  conclusum  ;  et  sicut  in  hirsutis 
castanearum  operculis  inquiritur  fructus 
intus  contentus,  sic  in  Proverbiis  altius 
inquirendus  est  sensus  divinus.  Denique, 
sicut  ait  Hieronymus,  Hebrsei  hunc  librum 
appellant  Parabolas;  editio  autem  vulgata  D 
vocat  eum  Proverbia,  sicque  communiter 
nominatur  et  allegatur.  Et  concordat  ac 
convenit  utraque  appellatio  ista.Qiiae  enim 
parabolse  nuncupantur,quia  obscura  sunt, 
proverbia  quoque  recte  dicuntur,  quia  in 
ore  loquentium  ssepe  versantur,  memori- 
terque  tenenda  sunt.  Demum  proverbia 
interdiim  ita  obscura  sunt,  ut  apte  di- 
,  cautur  parabolae.  Unde  Salvator  :  Hsc  in 
proverbiis  locutus  sum  vobis.  Est  autem 
consuetudo    sapientium,  suis   sermonibus 


admiscere   parabolica   verba,  juxta   illud 
Job,  Addidit  Job  assumens  parabolam  su-   Jobws», 
am  ;  et  secundum  illud  Numerorum,  As- ''  ^'"'''  '■ 
sumpta  Balaam  parabola  sua,  ait.  Num.\y.m, 

At  vero,  ad  quid  tendant  parabolse  istse,  '""^' 
et  quis  sit    finis  et   fructus  earum,  sub- 
jungitur.  Ad  sciendam  sapientiam.  Quasi        2 
dicat  :  Parabolee  hae  ordinantur  ad  obti- 
nendam  notitiam  divinorum,  et  veram  il- 
luminalionem  in  fide,  ad  cognoscendum 
rationes  credendorum,  qualenus,  juxla  ex- 
hortationem  principis  Apostolorum,  parati    \neir.m, 
semper  simus  ad  satisfactionem  omni  po- 
scenti  nos  rationem  de  ea,  qua.  in  nobis 
est,   fide  et  spe.  Et  disciplinam,  id  est, 
ad  cognoscendum  documenta  ac  prsecepla 
moralia,  per  quae  dirigenda  et  gubernanda 
est  vita  humana  ;  vel,  Disciplinam,  id  est 
morum  compositionem,  seu  debitam  pec- 
cati  correctionem.  Ad  intelligenda  verba       3 
prudentice,  id  est  verba  prudentialia,  qu» 
procedunt  ex  vera  interiori  prudentia,  qua- 
tenus  ea  audiendo  addiscant  atque   pro- 
ficiant,  atque  discernere  queant  quid  ex 
vera,  et  quid  ex  ficta  ac  falsa  prudenlia 
proferatur ;  ut  non  credamus  omni  spiri- lyoau/i.iv, 
tui,  sed  simus  prudentes  sicut  serpenles,    'ufitth.x 
et  simplices   sicut    columbse.  Nam   quod  i«- 
verffi  discretioni  contrariatur,  non  est  ver- 
bum  prudentise. 

Ei  ad  suscipiendam  eruditionem  doctri- 
nw,  id  est,  ad  complectendum  et  exsequen- 
diim  informationem  Scripturse  et  eorum 
qui  eam  docent  ac  sermocinanlur,  quate- 
nus  dociles  simus,  et  diligenter  inlenti  ad 
verba  doclrinalia  sapientium,  juxta  illud 
Job  :  Qni  me  audiebant,  exspectabant  sen-  joh  xxix, 
lenliam,  et  intenti  lacebant  ad  consilium  ^'' -^- 
meum  ;  exspectabant  me  sicut  pluviam,  et 
os  suum  aperiebant  quasi  ad  imbrem  se- 
rotinum.  Quidam  per  doctrinam  intelligit 
doclrinales  scientias,  ut  grammaticam,  lo- 
gicam,  elc.  Sed  non  videtur  quod  istae 
parabolse  ad  illarum  eruditionem  suscipi- 
endam  ordinenlur  ;  sed  eas  tanquam  ad- 
ininiculatorias  atque  prseambulas  polius 
prsesupponunt.  Justitiam,  et  judicium,et 
a^quitatem,  id  est,  ad  suscipiendum  ac  ob- 


8 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   PROVERBIORUM.   —  ART.    1 


66, 


tinendum  virtutem  justitise,  per  quam  Deo  A 
exhibeamus  quod  ei  tenemur,  et  judicium 
discretionis  servemus,  sequitatem  quoque 
ad  proximos  custodiamus,  habendo  nos 
congruenter  ad  eos,  temperando  rigorem 
justitige  per  dulcorem  clementise  ex  cir- 
cumspecta  discretione.  ili^quitas  quippe  est 
proprie  quaedam  relaxata  ac  temperata  ju- 
stitia  :  quatenus  sicut  Deus  in  omni  opere 
suo  circa  intellectuales  creaturas.  jusli- 
tiam  misericordiamque  contemperat.  juxta 

p«.xxiv,io.  quod  scriptum  est,  Universae  vise  Domini, 

misericordia  et  veritas  ;  ita  et  nos  vestigia  B 
Creatoris  sequentes,  justitiam  et  miseri- 
cordiam  commiscere  discrete  discamus  et 
enitamur.  Hinc  oravit  vir  sanctus  ad  Do- 
Ps. cxviM,  minum  :  Bonitatem  et  disciplinam  el  sci- 
entiam  doce  me. 
4  Ut  detur  parvulis ,  id  est  pusillis  et  im- 

perfectis  ;  vel,  Parvulis,  id  est  humilibus  ; 
astutia,  id  est  circumspeclio  sagax.  non 
vulpina  calliditas  :  ut  sint  oculati  ct  soler- 
tes  ad  vilandum  fiaudes,  pcricula  et  rui- 
nam,  ne  sub  specie  boni  fallantur,  ncc 
excidanl  a  simplicilale  quse  est  in  Christo,  G 
nec  in  via  Dei  remissius  agant.  Et  adolc- 
scenti  scientia  et  intellectus  addatur,  id 
est,  in  donis  Spirifus  Sancli  qu,T  scientia 
et  inlellectus  vocantur,  proficiat,  dc  rcbus 
crealis  assidue  melius  ac  inelius  sentien- 
do,  el  ea  quae  fidei  sunt,  perspicacius 
inlelligendo.  Denique,  sicut  divinus  Dio- 
nysius  Ioquilnr,idcirco  Scriplura  frequen- 
ter  parabolice  fatur,  quatcnus  ipsa  lo- 
qucndi  obscuritas  fiat  studiosis  fructuos» 
exercilalionis  matcria  alque  occasio  :  per 
quam  utique  mens  ipsa  in  sua  considera-  1) 
tione  acuitur,  et  proficil  inquirendo,  sub- 
tiliusque  intelligit  quod  quserebat.  Itaquc 
bona  isla  aslulia  csl  parvulis  ncccssaria, 
ut  sciant  sophismatum  vitarc   vcisutiam, 

Co/os.5. 11,8.  qnum  ct  Aposlolus  cxhoilclur,  Videte  nc 

quis  vos  decipial  per  philosophiam  et  ina- 

nem  fallaciam  :  sicque  evilatis  erroribus, 

in  veritatis  notilia  crescanl.  Hinc  sancla 

v?;«/i.  I,  animalia   Kzcchicli   in  visione  inonstrala, 

i8;x,  11     erant  undiquc  oculata. 

Hucusque  prologus  :  quem  lamen  aliqui 


dicunt  paulo  post  finiri,  quum  dicitur, 
Timor  Domini  principium  sapientise.  Sed  vcrs.  7. 
potius  hic  finiri  videtur,  quum  dicilur  : 
Audiens  sapie>7s,  sapientior  crit.  Quds  ver-  5 
ba  preemittuntur,  ad  insinuandum  quam 
salubre  et  fructuosum  exsistat,  verba  sa- 
pientium  audire;  et  ne  quis  tam  eruditum 
ac  sapientem  se  arbitrelur,  ut  verba  sapi- 
entialia  auscultare  ct  pcrpendere  dedigne- 
tur.  Porro.  quod  tracfatus  hic  inchoetur, 
Glossa  quoque  interlinearis  faletur.  El  rur- 
sus  in  Glossa  habetur  :  Pulchre  Salomon 
a  sapientia  incipit,  quoniam  optione  sibi  initeg.iii, 
dafa,  sapienliam  petiit  et  accepit.  Itaque  '  ' 
sapiens  homo,  audiens  verba  sapientiae  ac 
docfrina?,  crescif  in  sapientia,  vel  addi- 
scendo  quod  ignoravif,  vel  id  quod  scivit 
clarius  cognoscendo.  vel  ex  ejus  nolitia  ad 
alia  consideranda  tendendo.  Hinc  el  Phi- 
losophus  aif,  quod  auditus  est  sensus  di- 
sciplinae.  quia  audicndo  insfruimur.  Yisus 
famen  plurium  rerum  differentias  osten- 
dit.  Diiplicitcr  equidem  acquirimus  scien- 
tiam,  secundum  Philosophum  :  Primo,  au- 
diendo  ab  aliis  :  et  quanlum  ad  h6c,magis 
deservit  auditus.  Undc  ct  Aposfolus  dicit: 
Fides  est  ex  audifu.  Secundo,  personaliter  /jom.x, it. 
inquircndo  :  cf  quoad  hoc,  magis  confcrf 
visus. 

Circa  ha^c  asserit  Glossa  :  Sapiens  os- 
tciidil.   neminem  esse  tam  sapienfem  in 
liac  vila,  qui   non  possit  sapienlior  esse 
efiam  ex  dicfis  minorum.  Audivif   regina   iii/?ef.  x, 
Saba  Salomonem,  minor  majorcm,  cf  sa-  ''■  '" 
picntior  rcdiil  ;  audivil  .Moyses  socerum  Axorf.xvn., 
niultd  infcriorcm,  et  sapicntior  facfus  est.  ''•'"-"^- 
ilinc  in  suis  Provcrbiis  aif  Cyrillus  :  Opor- 
tcl  scmpcr  addiscerc,  ct  in  cxfremis  horis 
fundum  sapicnlisD  desiderabilius  indaga- 
rc.  Sapicnlia  luunquc  csf  finis  priidcntis  : 
ct  ob  lioc,  quanfo  hiiic  fini  sumus  vicini- 
oies,  fanto  majori  ini[)ctu  a<I  cjus  amplc- 
xum  curramus.  .Motus  enim  virtutis,  sicut 
ct  niofus  naturalis,  in  finc  esl  fortior  :  sed 
ct  (lum  \isus  exferior  senio  ingrossafur. 
inlcrioris  ociili  visiis  acuilur.  Digniim  quip- 
pc  csl,  ul   diiin  pliis  vigcl   mcnlis    judici- 
um,  discipliiuc  plus  opcram  inipciulainus. 


ENARRATIO   IN   CAP.    I    PROVERRIORUM.    —   ART.    I 


9 


Ex  his  innotescit,  quani  reprehendendi 
sunt  quidam  superbi  et  scioli,  qui  idcirco 
prsedicatorum  aut  superiorum  suorum  do- 
cumenta  aut  monita  audire  contemnunt 
aut  renuunt,  quia  se  ea  scire  prsesumunt. 
Et  iyitclligcns  gubernacuJa  possidebit. 
Eruditi  namque  in  Scripturis,  in  lege,  in 
juribus,  et  qui  se  ipsos  in  primis  bene 
intelligunt,emendantac  regunt,digni  sunt 
alios  gubernare,  quum  gubernare  non  sit 
nisi  ad  finem  dirigere.  Qui  autem  scit  re- 
gulas  juris  divini,  prsecepta,  canones  Ec- 
ciesise,  viarum  pericula,  vitiorura  et  tenta- 
tionum  remedia,  atque  veraciter  prudens 
est,  alios  regere  est  idoneus.Propter  quod 
Seneca  dixit  :  Multos  regere  potes,  si  tu  te 
rexeris  ipse;  et  denuo,  Plurimos  poteris 
gubernare,  si  te  gubernet  ratio  recta.  Hinc 
recfor  illitteralus  rite  vocatur  asinus  co- 
ronatus.  Quis  est  intelligens,  nisi  cujiis 
mentem  passiones  et  vitia  non  excaecant  ? 

fatth.xv,  Csecus  autem,  hoc  est  homo  passionatus, 
quamvis  sit  informi  scientia  plenus,  si 
cseco  ducatum  prsebeat,  ambo  in  foveam 
cadunt.  Ideo  ait  Glossa  :  Nemo  de  sua 
se  jactet  scientia.  Qui  sapientium  verba 
audire  negligit  et  implere,  vitam  suam 
gubernare  non  novit,  multoque  minus  ali- 
enam.  Hinc  ait  Philosophus  :  Homines 
ratione  et  intellectu  vigentes,  naturaliter 
aliorum  domini  sunt  et  rectores. 
6  Animaclvertet  parabolam  et  interpreta- 

tionem,  id  est,  parabolicam  locuLionem 
diligenter  attendet,  ejusque  expositionem 
et  sensum  exquiret,  vel  ab  aliis  audiendo, 
aut  in  libris  legendo,  aut  propria  investi- 
gatione  scrutando;  vcrba  sapientium :  quo- 
niam  verba  sunt  signa  et  not»  interioris 
sapientise,  qua^  per  verborum  audientiam 
ab  audiente  acquiritur.  Hinc  in  Ecclesia- 

?ec/i.  VI,  stico  legitur  :  In  medio  presbyterorum  sa- 
pientium  sta,  et  ex  corde  verbis  illorum 
conjungere.  Et  wnigmata,  id  est  obscura 
dicta  eorum.  Tales  fuerunt  gloriosi  Apo- 
stoli,quorum  primus  dixit  ad  Salvatorem: 

'atth.xv,  Edissere  nobis  parabolam  istam.  Porro  sa- 
pienles  interdum  parabolicis  aenigmaticis- 
que  utuntur  sermonibus,  quatenus  veritas 


A  veletur  indignis,  et  studiosi  exercitentur 
utiliter.  Hinc  Ghristus  ab  Apostolis  inter- 
rogatus,   Gur   in   parabolis  loqueris   eis  ?  .Vatth.xm, 
respondit  :  llt  audientes  non  intelligant.  J,I',;'?j)^"''' 
Unde  in  Ecclesiastico  habefur  :  tn  prover-   EccU.mu, 
biis  sapientium  conversare,  ab  ipsis  enim  ^' "^" 
disces  sapientiam  et  doctrinam. 

Timor  Domini  esi  principium  sapientia'.        7 
Hoc  idem  in  Psalmo  jam  dictum  fuit  a  pa- 
tre  Salomonis,  dicente  :  Sanctum  et  terri-    Ps.  cx.o, 
bile  nomen  ejus  ;  initium  sapienliee  timor  *"• 
Domini.  Quod  potissime  verum  est  de  sa- 

B  pientia  salutari  infusa,  quse  est  donum  /s.  xi,  2. 
Spiritus  Sancti  :  quse  sine  caritate  et  gra- 
tia  non  habetur.  Itaque,  quum  sapientia  Sap.\,i. 
ista  in  malevolam  non  introeat  animam, 
recte  asserifur  quod  timor  Dei  sit  princi- 
pium  ejus,  quoniam  timor  retrahit  a  pec- 
catis,  sicque  ad  infusionem  sapientise  prae- 
parat  mentem.  Et  istud  de  timore  pure 
servili  est  accipiendum.  Nam  timor  filia- 
lis,  imo  et  initialis,  simul  cum  caritate  et 
sapientia  ista  habetur.  Timor  vero  pure 
servilis,  a  caritate  et  sapientia  segregatur, 

G  quia  non  amat  justitiam,  sed  pravitatem, 
quam  non  amore  Dei,  sed  ex  respectu  sup- 
plicii  vitat  :  et  tamen  ex  ea  parfe,  qua 
retrahit  a  peccato,  disponit  ad  bona,  et 
bonus  est,  quamvis  non  meritorius. 

Ideo  ait  Glossa  :  Duo  sunt  timores  Dei  : 
unus  servilis,  qui  initium  sapientise  est  ; 
alius  amicitialis  seu  filialis,  qui  perfectio- 
nem  sapientise  comitatur.  Servilis,  princi- 
pium  est  sapientise  [ejus]  qui  post  errata 
sapere  incipit,et  facit  timere  ne  puniatur; 
sed   hunc   perfecta   caritas    foras    mittit.  xjoann.w, 

D  Succedit  huic,  timor  Domini  sanctus,  per-  '^p^  ^^.,,, 
manens  in  sseculum  sseculi  :  quem  caritas  10. 
non  excludit,  sed  auget ;  quo  tiniet  filius 
ne  vel  in  modico  oculos  amanfissimi  Pa- 
tris  offendat.His  verbis  addit  GIossa:Uter- 
que  in  futuro  cessabit.  Gontra  quod  objici 
potest,  quod  et  anima  Ghristi  fuit  et  est 
plena  timore  hoc  filiali,  Isaia  dicente  :  Re-    /s.  xi,  3. 
plebit  eum  spiritus  timoris  Domini.  Atque, 
ut  alibi  legitur,  Exercitus  coeli  cum  tremore  iii/?ej.xxii, 
adsistit  ei.  Propter  quod  cantatur  in  Gano-  '^- 
ne  :  Tremunt  Potestates.   Et  responden- 


to 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   PROVERBIORUM. 


ART.    I 


dnm,  quod  timor  filialis  cessat  et  evacu-  A  quia  etsi  quis  sit  apeccato  purgatus.adhuc 
atur  in  patria,  quanlnm  ad  actum  ejus  manent  in  eo  reliquise  peccato^-um,  scili- 
qui  est  sollicitari  ne  peccnndo  Deum  of-  cet  difficultas  bene  agendi,  obscuritas  in- 
fendat  :  quia  Beafi  in  gralia  confirmati,  telligendi,  obligatio  satisfaciendi  :  quas 
sciunt  se  non  posse  peccare.  Et  quantum  expellit  timor  initialis.  Sicque  corde  pur- 
ad  hunc  actum,  nunquam  fuit  in  Christo  '  gato  per  fidem  atque  timorem,  sentit  dul- 
timor  filialis.  Yerumtamen  timor  iste  ma-  cedinem  Dei  :  quemadmodum  causa  febris 
net  in  futuro,  quantum  ad  actum  suum  cum  reliquiis  suis  expulsa,  sentit  sanatus 
qui  est  reverentialiter  affici  circa  Altis-  dulcedinem  cibi. — Insuper.  tesle  Philoso- 
simum,  et  ex  intuilu  infinila»  majestalis  pho,timor  parit  diligcnliam,  et  facit  homi- 
ipsius  in  parvitatem  propriam  resilire.  nem  bene  consiliativuni,  sicque  disponit 

Denique  ad  intelligendum  ea  qua?  infra      ad  sapienliam. 
de  timore  copiose  introducuntur,  advcr-  B       Sapientiam,  per  quam  contemplamur 
tenda  sunt   quae   in  tertia  parte  Summa;      divina,  <^/ n^oc^r^wam,  id  est  moralem  scien- 
suse  scribit  Dominus  Antisiodorensis  :  Ti-      \'\ii\n,  sti/l/i  despiciimf.ln  Scripturis.  stulti 


mor,  inquit,  initialis  et  filialis  sunt  ejus- 
dem  speciei,  quamvis  differant  accidentc. 
Sicut  enim  homo  albus  et  homo  niger 
sunl  ejusdem  speciei,  tamen  nulbis  homo 


dicunlur  omnes  homines  viliosi,  carnah?s 
et  imperiti.qui  summo  et  invariabiU  bono 
pra?ferunt  transiloria,  carnalia  et  caduca  : 
in  quibus  regnal  vilium  puerililatis,  dono 


albus  cst  homo  niger  ;  ita  timor  fiiiabs  et  sapientiae  direcle  contrarium.  Nam  sicut 

limor  initialis  sunf  speciei   ejusdem,   la-  pueri    poma   ef   pira    prteferunt    auro    ac 

men  nulhis  limor  inifialis  est  filialis.  Ti-  gommis,  sic  isfi  fcrrena  ef  vana  spirifua- 

mor  aufem  filialis  quandoque  dicifur  pos-  libus  el  aDlernis,  uf  scribif  Guillelmus  Pa- 

sessive,    ut    dicaliii'   fimor    filialis    timor  risiensis.   Ili   ergo   sapienliani   salulareni 
filiorum  Dei  :  et  sic  non  disfinguiliii'  li-  C  et  doclrinam  salubrem  conlemnulit  :  quia 

mor  filialis  ab  iniliali.  Ouandoque  aulem  etsi  verbis  dicant  se  eas  diligere,  opeie  7'w.i,  ic. 

dicitur  tiuior  filialis  pcr  simililudiuem.  li-  tamen   neganl.   Kt   dalo,  qiiod   pro  adipi- 

mor  qiio  liiiicliir  Dc;is  liinorc  illo  qiio  fi-  sccnda  informi  sapienfia  ac  docfiina  sch.)- 

lii  liiiicnl  palics,  (iiiando  limcul  separari  lasfica  sfiidcanl  ac  laborenl,ad  conscquen- 

a  patribus,  solo  fimore  vel  amore,  efiamsi  (juin  commoda  el  honores  vifse  pra>senfis  ; 

niiila  ex  hoc  eis  immineaf  pcrna.  Et  sic  sapienfiain  famen  formatam,  ef  scienliam 

diversificanliir  isli   limores.  At  vero  limor  acfiialcm.  boni  approbafivam,  despiciunf, 


l  ,/onnn  iv 
18. 


inifialis  esf,  qiio  fimemus  Deiim,  partiiii 
infiiilii  ptrna^,  parliin  ainore  glorijc  :  el 
vocalur  inilialis,  (jiiia  csl  i)iimo  incipicn- 
tiiim.  Perfecta  quoqiie  carifas  dicifiir  foras 


hoc  est,  non  curant,  nec  apprehendere 
moliiinliir.  Imo  quidam  eoruin  sunt  ifa 
cainalcs  cl  vani,  qiiod  eas  irridcnl.nec  ap- 
pelunl.  Tal(^s  fuerunl  Scrib.T  ct  Pharisa>i, 


milfcre    fimorem    inilialcm,   (|iianliiiii    iid  D  (|ui  Chrislum  conlra  avaiiliani  pra>dican-    /ur.  wi 

\3,  \i. 

Joiinn.  \ 
iO. 


Act.  XV,  9, 
Eccli.  i.i" 


hoc  quod  rcspicil  pttMiam.  Ilis  vcrbis  addil 
hic  doctor  :  Potest  eliaiu  dici  fimor  inilia- 
lis,  qiiia  cst  iniliiim  sapicnlia'.  Fidcs  naiu- 
quc  ct  tiinor  propric  dicuntur  sapicnti;u 
inifia,  quoniam  mundant  cordis  palafum 
a  culpa.  De  fide  efenim  in  .\ctibus  habc- 
tiir,  Fide  piiiificans  corda  eoriini  ;  cl  de 
fimore  in  Ecclcsiastico  lcgifiir.  Timor  Do- 
mini  cxpcllit  pcccaliim.  Tiiuor  ctcnim  s(>r- 
vilis,  el  fides,  miindanl  ab  c^scntia  ciilpa"; 
timor  vero  initialis,  a  rcliquiis  vifiorum  : 


lciM  (icriserunt.  dicenles  :   Insaiiil  :  (]iii(l 
ciim   audilis?   Idco   piolestalnr   .\postoliis 
Corinlhiis  :  Animalis  homo  non   pcrcipil  iCor.i., u 
ea  qua>  siint  Spiritus  Dci  ;  sliillilia  cnim 
est  illi. 

Pra;ferea,  sapienfia,  scienfia,  prudentia. 
dc  quibus  in  his  Sapicnlialibiis  libris  fra- 
clalur,  sinc  virtutibiis  noii  habcnlur;  nec 
niida  nolilia  cfficil  sapicnlcm  :  imo  sciens 
cl  non  lacicns,  pejor  atqiie  slolidior  est 
ignaro.  Ideo  omnis  slultus  veram  hanc  sa- 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   PROVERBIORUM.    —   ART.    I 


11 


atth  VI, 9, 


'phes.  vi. 
Cotoss. 
20. 


lebr.  XII, 


bid.  7. 


'phes.iv, 

9 


pientiam  et  doctrinam  hanc  practicam,  cu- 
jus  finis  est  bene  conversari,  contemnit. 
Et  juxta  hunc  sensum  Seneca  in  epistola 
loquitur  :  Ilhid  anle  omnia  vide,  utrum  in 
philosophia,  an  in  ipsa  vita,  profeceris.Phi- 
losophia  non  est  artificium  populare,  nec 
ostentatione  paralum;  non  in  verbis,  sed 
in  rebus  est.  Animum  format  et  fabricat, 
vitam  disponit,  actioncs  regit,  agenda  et 
omittenda  demonstrat ;  sedet  ad  guberna- 
cula,  et  per  ancipifia  flncfuantium  dirigit 
cursum. 

Aiuli,  fili  mi ,  auribus  cordis  ac  corpo- 
ris,  disciplinayn ,  id  est  informationem  et 
correpfionem,  pafris  fui  :  priino  et  ma- 
xime  Pafris  coelestis  (cui  quotidie  in  ora- 
tione  dicimus,  Pater  nosfer,  qui  es  in  coe- 
lis  :  ubi  per  Patrem  tota  superbeatissima 
Trinitas  unus  Deus  infelligifurj  ;  deinde 
efiam  patris  carnalis,  cui  in  his  quse  ad 
ejus  auctorifatem  ac  prgesidentiam  spe- 
ctant,  est  obediendum,  dicente  Apostolo  : 
Filii,  obedite  parentibus  carnalibus  per 
omnia.  Spirituali  quoque  patri,  id  est  pra?- 
lalo,  parere  oportet ;  maxime  aufem  Patri 
setcrno,  quemadmodum  ad  Hebrseos  dicit 
Apostolus  :  Patres  quidem  carnis  nostra 
habuimus  erudifores,et  reverebamur  eos  : 
nonne  multo  magis  obtemperabimus  Patri 
spirifuum,  et  vivemus?  Et  rursus  ibidem  : 
In  disciplina  perseverate  ;  fanquam  liliis 
offert  vobis  se  Deus.  Bt  ne  dimittas  legem 
matris  luce,  id  est  militantis  Ecclesise  ;  at- 
que  ad  litteram  per  matrem  videtur  Syna- 
gogam  intellexisse,  quse  mater  tunc  exstitit 
Juda^orum,  sicut  modo  Ecclesia  Christiano- 
rum.  His  verbis  jubenfur  fideles  omnem 
hsereficam  afque  schismaficam  pravitafem 
abjicere,  generalium  quoque  conciliorum 
canonibus  obedire,  et  apostolicse  Sedi  esse 
subjecfi,  ut  solliciti  sint  servare  unitatem 
spiritus  in  vinculo  pacis. 

Ut  addatur  gratia  capiti  tuo  :\di  est,  do- 
na  Spiritus  Sancti,  gratia  gratum  faciens, 
et  virtutes  infusse  augeantur  in  mente 
fua  :  quse  in  cordibus  obedientium  solent 
perfici  et  augeri ;  vel,gratia  consummata, 
id  est  gloria  sempiterna,  addatur,  ac  detur 


A  cordi   tuo  in  coelo.  Nam,  ut  ait  apostolus 

Paulus,  Gratia  Dei  vita  aeterna  ;  et  item  ^om. vi,23. 
apostolus  Joannes,  De  plenitudine  ejus,  /o«)in.i,i6. 
videlicet  Yerbi  a^terni,  omncs  accepimus, 
grafiam  pro  grafia  :  quia  ex  gratia  orifur 
ac  procedit  gratia?  incremenfum,  de  habi- 
tu  actus,  de  virtute  merifa,  et  tandem  pro 
gralia  meritorise  actionis  datur  grafia,  id 
esf  gloria  beafificee  fruifionis.  Et  lorques 
collo  tuo.  Torqucs  est  circulare  et  aureum 
ornamentiim  colli,  quod  capiti  continua- 
tur.Sicque  per  torquem  pofest  confempla- 

B  fio  infellecfus  insinuari,  quae  ex  Deo  con- 
ceditur,  et  in  ipsum  redit  ac  terminatur,  et 
collum  mentis  pulcherrime  ornat.  Porro 
coUum  mentis,  est  vis  prolativa  verbi  in- 
terioris.  Quod  aufem  contemplatio  isfa  Dei 
recfe  per  torquem  nofetur,  consfat  ex  eo, 
quod  divinus  Dionysius  quarto  capifulo  de 
Divinis  nominibus,  contemplationem,  quse 
uniformis  ac  simplex  est,  comparat  mo- 
tui  circulari. 

Consequenfer  docemur  adulalione  non 
vinci  nec  allici,  nec  aliorum  insligafione 

G  ad  vitia  trahi,  nec  innocentibus  adversa- 
ri,  sed  pravam  jugiler  sccietafem  vitare. 
Fili  mi,  si  te  lactaverint,  id  est,  blandis        10 
sermonibus  mulserint,  peccatores,  ne  ac- 
quiescas  eis  in  rebus  illicitis,  nec  eorum 
adulatione  delecferis,  aut  exfollaris.  Unde 
in  Psalmo  :  Oleum  peccatoris  non  impin-  Ps. cxi, s. 
guet  caput  meum.  Seneca  quoque  in  suis 
Proverbiis  loquitur:  Habet  suum  venenum 
blanda   oratio.  Quse   quam  nociva  sit  ac 
repellenda,  Dominus  pandit,  dicens  :  Po-  /?.  m,  12. 
pule  meus,  qui  te  beatum  dicunt,  ipsi  te 

D  decipiunt,  et  viam  gressuum  tuorum  dis- 
sipant. 

Sidixerint:  Veninobiscummeni\'&  con-  U 
sensu,  aut  corporis  gressu  ;  insidiemur 
sanguini,  id  est  hominibus,  ad  effunden- 
dum  eorum  sanguinem,  quatenus  bona  eo- 
rum  diripiamus  ;  abscondamus,  id  est,  oc- 
culte  ponamus,  tendiculas,  id  est  nocendi 
laqueos,  contra  insontem  frustra,  id  est 
ad  persequendum  innccentem  ac  justum 
sine  rationabili  causa.  Quod  faciendo  ini- 
qui  imifanfur  caput  suum  diabolum,  juxta 


12 


ENARRATIO    IN    CAP.    1    PROVERBIORUM.    —   ART.    I 


Jo6  XVIII,  10. 
i2 


Num.  XVI, 
31-33. 


Jer.  1.1,34; 
Thren.   iii, 
53. 
13 


a 


Joh\\i\.2- 
13. 

Mich.  111,3. 


Joann.  x,8. 


illud  beati  Job  :  Abscondita  est  in  terra 
pedica  ejus,  et  decipula  illius  super  se- 
mitam.  Deglutiamus  eum  sicut  infernus 
viventem,  id  est,  eum  totaliter  exstingua- 
mus,  et  bona  ipsius  devoremus  :  sicut 
infernus  deglutivit  Dathan  ct  Abiron  vi- 
ventes  ;  et  integrum,  quasi  descendenlem 
in  lacum  :  id  est,.nihil  relinquamus  de  eo 
residuum,  sicut  de  eo  qui  in  profundam 
labitur  foveam,  nil  apparet.  Unde  in  Jere- 
mia  popuhis  Israel  loquitur  de  rege  Baby- 
lonis  :  Absorbuit  me  quasi  draco,  replevit 
teneritudine  mea  ventrem  suum,  posuit  in 
lacum  vitam  meain.  Omnem  preliosam  sub- 
stantiam  reperiemus,  id  est,  copiam  di- 
vitiarum  acquiremus  ab  his,  quos  ita  op- 
presserimus ;  implebimus  domos  nostras 
spoliis  occisorum.  Sortem  mitte  nobiscum , 
quis  quid  et  quantum  de  praeda  accipiat ; 
marsupium  unum  sit  omniuni  nostrum, 
id  est,  omnia  spolia  ponamus  in  uno  com- 
miini  repositorio,  iit  postea  ea  inter  nos 
dividamus. 

Istiid  ad  lifteram  de  latronibus  ac  fii- 
ribiis,  alqiic  raptoribiis  generaliter  potest 
intelligi,  qui  vilani  natiirse  el  exleriora 
aiiferunt  bona  :  de  qiiibus  in  Job  niiilla 
diciintiir.  Alqiie  apiid  Micha>am  Dominiis 
ail  :  Coiiiedeiiinl  earnem  popiili  mei,  el 
pellein  eorum  dcsuper  excoriaverunt.  Por- 
ro  Iropologice  accipi  polest  de  hsereticis 
et  sediictoribus  ccleris  :  qui  verc  calh(tli- 
cos  ac  devotos  conanlur  subvertere,et  suis 
implicare  erroribiis,  per  argumenlationes 
ac  suggcstiones  pesliferas:  sic(jiie  spiri- 
tuales  eorum  divilias.  viiliiles  ac  merila, 
et  innocentiae  graliain  ipsis  nilunliir  aii- 
ferre.  De  quibus  Dominus  in  Evangelio 
ait  :  Quolquol  veneriinl,  fiires  siinl  cl  la- 
trones.  Isti  sludenl  convenlicuia  sna  aii- 
gere,  et  domos  suas  iinplere  personis  (la- 
Iholicoriim,  el  aniinabiis  fidcliiiin,  qiias 
potuerinl  fallere  :  ad  quod  agendnm  eliam 
ab  invisibilibus  hostibus  insliganlur.  Alle- 
gorice  vero  exponunliir  isla  dc  (Ihristo  : 
quein  sacerdoles,  Scriba^.ac  Pharisiei  inuo- 
cenlem  siint  perseciili  ;  ciii  varias  posiic- 
ruiil  insidias.El  non  soiuin  ejus  personain 


13 


16 


A  crudelissime   occiderunt,    sed   memoriam 
quoque  ipsius  tollere  tentaverunt,  juxta 
illud  :  Eradamus  eum  de  terra  viventium,  7er.  xi,)9. 
et  nomen  ejus  non  memoretur  ultra.  Nec 
solum  Christum,  sed  et  ejus  discipulos  pa- 
riformiler  tractaverunt.  Hinc  Dominus  in 
Psalmo  ait  de  illis  :  Posiierunt  me  in  lacu  p«.Lxxxvn, 
inferiori  ;  gestimatus  sum  cum  descenden-  "'^- 
tibus  in  lacum.  Et  ad  Hebrseos  conversos 
scribit  Apostolus  :  Rapinam  bonorum  ve-    Hebr.  x, 
slroriim  cuin  gaudio  suscepistis.  ^^" 

Hortatur  itaque  Saiomon  omnem  Syna- 

B  gogffi  filium,  ne  inipiissimis  illis  consen- 
tiat,  Fili  mi,  ne  ambules  cum  eis,  id  est, 
nec  corporaliter  gradiaris  cum  talibus  ad 
male  agendum,  nec  spirilualiler,  per  con- 
sensum,  aul  alio  modo  eis  communicando 
in  vitiis.  Prohibe  pedem  tuum  a  semitis 
eorum,  ut  nec  corporeo  progressu,  nec 
aliquo  inordinato  affectu  eis  associeris  in 
crimine.  Pcdes  enim  illorum  ad  malum 
currunf :  (\\\\^  ex  malignilatis  suse  affectu, 
non  soliiin  vadunt,  scd  eliam  currunl  ad 
scelera  perpelranda  :  quod  faciendo.  cur- 

(]  riint  qiioqiie  ad  aeterna  supplicia,  qiiibus 
tain  graviler  excedendo  propinquanl.  Et 
fe.stinant  ut  effundant  sanguinem,  non 
pensanles,  nec  fonnidanles  ciiiod  Domi- 
niis  ait  :  (Juicuinqiie  effuderit  sangninem  cen.w.^. 
huinaiimn,  effuiidelur  sanguis  illius,  ad 
imaginem  qnippe  Dei  factus  est  homo ;  et 
quod  ait  Jiidex  coplestis,  Omnis  qui  acce-  Hatth. 
perit  gladiiim,  gladio  peribil.  Propria  el- 
cnim  iniqiiilale.  qiiain  gladio  mah"  iilens 
cominittil.  pcrit  in  aniina  el  con^hMunari 
nuMctiir :  iiiagisque  nocel  sibi  qiiain  alteri. 

D  Propter  qiiod  subdiliir  : 

Frustra  autcm  jacitur  rctc,  id  esl,  hi- 
(|iieus  circnmvenlionis.  prava  doctrina,  pe- 
slifera  suggeslio,  persecutionis  molestia 
iiianiler  exh^nditiir.  autc  orulos  pc/tnato- 
ruui,  id  est  coiaiii  sapienlibus  et  virtuosis 
hominibiis :  qiii  inlerioris  visionis  acumine 
laiia  niachinaiiicnta  facililer  deprehendiinl. 
evadunl  el  vincmil :  adversa  quoque,  aino- 
rc  Dci  ac  fiilnnr  fciicilalis  intiiitii,  .Tqiiani- 
iiiitcr  patiiinliir.  (Jiiorum  corda  virliiliims 
siinl  alata,  quibiis  volant  in  caMuin,  deside- 


xxvi,  5i. 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   PROVERBIORUM.    —   ART.    I  13 

rando  aeterna,  quorum  appretiatione  parvi  A      Sic  semifce  omnis  avari,  id  est  excogi-       19 

pendunt  transitoria  cuncta,  tam  prospera  tationes  et  practicae  hominum  avarorum, 

quam  adversa,  cum  Apostolo  protestantes  :  animas  possidentium  rapiunt,  id  est,  ipsas 

iCo)-. IV,  Id  qiiod  in  prtesenti  est  momentaneiim  et  animas  cupidorum  possidentium  aliena  si- 

'  '^"       leve  tribuiationis  nostr»,  supra  modum  in  ve   superfhia,   pertrahunt   ad   gehennalia 

sublimitate  aeternum  gh^riae  pondus  ope-  tormenta.  kleo  scriptum  est  :  Dives  quum  Joh  xxvn, 

ratur  in  nobis,  non  contemplantibus  nobis  dormierit,  nihil  secum  auferet ;  apprehen-  '^'^^*' 

ea  quse  videntur,  sed  quae  non  videntur.  det  eum  quasi  aqua  inopia.  Ideo  Seneca 

s.  XI.,  31.  De  quibus  loquitur  Isaias  :  Qui  sperant  in  asserit  :  Avarus  nil  rectum  facit,  nisi  dum 

Domino,  mutabunt  fortitudinem,  assument  moritur.  Quia  videlicet  tunc  relinquit  quse 

pennas  ut  aquilse,  volabunt,  et  non  defi-  injuste  detinuit,  et   debitam   recipit  poe- 

cient.  Hinc  erepti  ac  triumphantes,  grata  nam.  De  his  damnabilibus  semitis  cupi- 

^«.  cxxiii,  ac  hilari  voce  concinunt  :  Laqueus  con-  B  dorum  profert  Cyrilius  :  Totum  officium 

tritus  est,  et  nos  liberati  sumus.  opulentise   mundialis,   in    tribus    assiduis 

18            Ipsi  quoque  contra   sanguinem   suum  vitiis,  et  in  uno  continuo  tormento  consi- 

insidiantur  :  id  est,  insidiae  quas  aliis  pa-  stit,  videlicet  in  insatiabili  cupiditate,  in 

rant,   frequenter   redundant   in   ipsos,   et  inquieta  rapacitate,  in  incessabili  illibera- 

pro  suis  sceleribus  temporali  morte  ple-  litate,  et  in  timiditate  perpetua.  Uecte  er- 

"/«■en.  111,  ctuntur,  juxta  illud  in  Threnis  :  Reddes  go  locutus  est  Isaias  :  Vse  qui  conjungitis    7«.  v,  s. 

eis  vicem,  Domine,  juxta  opera  manuum  domum  ad  domum,  et  agrum  agro  copu- 

^imvnm.  Etmoliuntur  fraudes,\6.  e%i,B\\os  latis  ;  atque  Apostolus,  Qui  volunt  divites  ir/m.vi,^. 

student  decipere,  contra  animas  suas,  id  fieri,  incidunt  in  tentationem  et  laqueum 

est  contra  propriarum  animarum  salutem,  diaboli,  et  in  desideria  multa  inutilia,  quae 

quoniam  suis  fraudulentiis  damnationem  mergunt  hominem  in  interitum  et  perdi- 

ra«/i.vi.,  merentur  aeternam.  Ideo  ait  Salvator  :  In  G  tionem.  Praeterea   verbum  hoc    praiindu- 

qua   mensura  mensi   fueritis,  remetietur  ctum  aliqui  sic  exponunt  :  Semitae  omnis 

vobis.  Unde  per  Malachiam  loquitur  Do-  avari  animas  possidentium  rapiunt,  id  est, 

raiach.i,  minus  :  Maledictus   dolosus.   Et   Isaias  :  eos  qui  rebus  terrenis  abundant,  spoliare 

\^j„  -  Fraudulenti,    inquit,   vasa   pessima   sunt.  conantur. 

Denique  tales  affligunt  se  ipsos,  et  pace  Consequenter  ostenditur,   neminem   de 

interna  ac  vera  securitate  se  privant,  quia  suae  infidelitatis  posse  ignorantia  excusa- 

quod  aliis  machinantur  aut  intulerunt,  si-  ri.  Sapientia  foris  pra^dicat.  Hoc  de  in-       20 

bi  quoque  parari  et  inferri  verentur.  Sic-  creata  Sapientia,  quae  est  Christus  Domi-  \cor.i,u, 

que  iniquus  variis   suspicionibus,  angu-  nus,  Dei  Patris  Verbum  aeternum,  accipi  ^^- 

stiis,  atque  terroribus  intra  se  premitur  potest  :  qui  foris,  id  est  inter  gentiles  ac 

36xv,  21.  ac  mordetur,  juxta  illud  :  Sonitus  terroris  perfidos,  praedicavit.  De   quibus   Apostc- 

semper  in  auribus  impii,  et  quum  pax  sit,  D  lus  :  Quid  mihi,  inquit,  de  his  qui   foris  ibid.y/i^. 

ille  insidias   suspicatur.  Hinc   Seneca   in  sunt,  judicare  ?  Hoc  quippe   Salvator   in 

suis  testatur  Proverbiis  :  Res  vera  est  :  primo  suo  adventu  per  se  aliqualiter  ad- 

qui  a  multis  timetur,  multos  timet.  Item-  implevit,  in  Decapoli,  et  Tyriis  ac  Sidoniis   Marc.yn, 

que  :  Nequitia  ipsa,  poena   sui  cst ;  nam  evangelizando,  ut  patet  ex  Evangelio.  De-  ^*;  f^""''- 

mala  conscientia  nunquam  est  secura.  Gy-  nique  ab  exordio,per  quosdam  Patriarchas     ' '  " 

rillus  quoque  in  libro  suorum  fatetur  Pro-  et  Prophetas,  annuntiavit  multis  gentibus 

verbiorum  :  Si  quemquam  offenderis,  pa-  viam  salutis.  Atque  post  suam  resurrectio- 

vesce  semper  hujusmodi.Nam  ubi  offensae  nem,per  Apostolos  aliosque  discipulos  toti 

memoria,  ibi  ira  ;  ira  autem  cupit  vindi-  mundo  legem  evangelicam  patefecit  :  qui- 

ctam,  vindicta  parit  fraudulentiam,  quae  bus  praecepit,  Euntes  in  mundum  univer-  Marc.xM, 

serpit  ad  poenam.  sum,  praedicate  Evangelium  omni  creatu-  *^- 


14  ENARRATIO   IN   CAP.    I   PRO^^RBIORUM.    —   ART.    I 

Ac<.  1, 8.  rse ;  et  itera,  Eritis  mihi   lestes  in  omni  A  tuariim.  Et  sanctus  Job  :  Prooedebam,  in-  /oAxxix,-, 

Judgea  et  Galilsea,  et   usque  ad  ultimum  quit,  ad  portam  civitatis,  et  in  platea  pa- 

terree.  Prsedicavit  etiam  foris,  id  est  mani-  rabant  cathedram  mihi. 

feste  in  populo,  quemadmodum  testatur  :  Usquequo.parvaU^dlUgitis  infantiam?       22 

]oann.\sm,  Ego  palaui  locutus  sum  mundo  ;  ego  sem-  Per  parvulos  designantur  quandoque  hu- 
per  docui  in  synagoga  et  in  templo,  quo'    miles,  in  Scripturis  (juxta  ilhid  Psalmistse, 

omnes  Judaei  conveniunt,  et  in  occulto  lo-  Testimonium    Domini    fidele,    sapienliam  Ps.  xvm^s. 

cutus  sum  nihil.  Hinc  subditur  :  Tn  pla-  praestans  parvulis  ;   et   alibi,   .\bscondisti    -i/a»/Lxi, 

teis  datvocem  suam : (\\\\di  in  latitudinibus  haec  a  sapientibus  et  prudenfibus,  et  reve-  "^' 

viarum  ac  gentium  prsedicavit   per  suos  lasti  ea  parvulis) ;  quandoque  qui  corpore 

Maith.x,  ministros  :  quibus  commisit,  Quse  audilis  parvi  sunt  (sicut  de  Christo  fertur  in  Isaia, 

in  aure,  praedicate  super  tecta.  Nempe,  ut  ParvuUis  natus  est  nobis  ;  atque  in  Evan-  is.  ix.e. 
/onnn.  III,  fassus  cst,  Qui  facit  veritatem,  venit  ad  B  gelio.Sumens  Jesus  parvuUim,statuit  eum    Matih. 

^'"  lucem.  Nec  his   obstat,  quod  de   Ghristo  in  medio) ;  intordum  imperfecti  (juxta  il- """''■ 

/s.  xi.ii,2.  praedictum  est,  .Non  clamabit,  nec  audielur  hid  Apostoli,  Quum  factus  sum  vir,  eva-  icor.xm, 

foris  vo.x  ejus  :  quia  per  hoc,  non  nisi  ir-  cuavi  quae  erant  parvuli):  aliquaudo  qui  *'" 

rationabilis  et  indecens  clamor  de  ipso  ne-  culpa?  expertes  sunt  (pioul  Paulus  horta- 

^pAes,  IV,  gatur.  Unde  jubet  Apostolus  :  Omnis  ama-  tur,  Nolile  pueri  effici  sensibus,  sed  ma-    /Airf.  xiv, 

ritudo,   et  indignatio,  et    ira,   et   clamor  litia  parvuli  estote);  nonnunquam  qui  mo- '  ' 

tollatiu"  a  vobis.  dicum  habent  dc   intellectu,  prout  Isaias 

21  Incapiie,  id  est  in  superiori  parte,  seu  asserit,  Puer  centum  anuorum  morietur  :  /«.  ixv,2o. 

loco,vel  \ii'\\\c\^(i,turbarumclaniitaf.V\'dd-  et  ita  hic  sumuntur.  Infanlia  quoque  pri- 

dicalores  namqiie  stare  solent  in  loco  pri-  mo  accipitur  pro  infautia   corporali.   Se- 

mo  ac  eminenli ;  sed  et  principibus  popii-  cundo,  pro  simplicitate  ol   innocentia,  ut 
lorum  sermocinari  dignatus  est  IJominus.  G  quum  sacratissimus  princeps  ApOslolorum 

In  foribus  portarum  urbis  profert  verba  in  prima  sua  monet  Ganonica  :  Sicut  mo-  \Ptir.n,i. 

sua,  dicens.   Urbs   ista,  est   Ecclesia.   De  do  geniti  infantes  ratiouabiles,  sine  dolo, 

P.5.LXXXVI,  qua  in  Psalmo  :  Gloriosa  dicta  sunt  de  le,  lac  conciipiscitc.  Tertio,  pro  carnalitatis 

^Anoc  XXI  ^ivitas  Dei ;  et  in  Apocalypsi,  Vidi  civita-  iuollitic,('t  insolentiaac  imperitia  puciili: 

2.  tem  sanctam  Jcrusalem  a   Deo   paratam,  sicque  accipitur  hic,  ut  sit  sensus  :  Quain- 

sicut  sponsam   ornatam    viro   suo.  Fores  diii.  o  pusilli  ac  parvuli  sensu,  amalis  car- 

portarum  urbis  istius,  sunt  virtules,  qiii-  nalia  et  piierilia  maIa?Tales  namque  desu- 

bus  intraliir  in  regnum   ipsius,  vel  fides  per  illiiminari  non  valent, sicut  per  Isaiam 

atquc  Haptismus,  vel  pastoies  ac  pr;plati,  inducilur  :  Qiiem  doccbit  Domiuus  scien-  /«. wvm.o. 

qiii  alit)s  in  Ecclesiaiu  diicuul.  In  his  fori-  tiaiu  '.  el  qucm  iutclligere  faciet  aiidiluin? 

bus  profcrt  Sapientia  verba  sua  :  qiiibus  Ablactalos  a  lacte,  aviilsos  ab  iibere.  Unde 
Matih.x,  et  dixit,  Non  vos  estis  (|iii  loquimini,  sed  D  ot  scriplum  est  :  Non  iuvcnitur  sapientia  Jobwwn. 

Spiritus  Patris  vestri,  qui  loquiliir  iii  vo-  iii  terra  suaviter  viventium.  '^" 

iicor, xm,  bis.  Uudc  et  unus   lalium   scripsit  :   An  El  stulti  eaquce  sibi  sunt  noxia,  \\{\q\\- 

^'  experimentum  qujeritis   ejiis,  qui  in    me  cet  delectabilia.  vana,  illicifa,  cupicnt,  ct 

loquitur  Ghrislus  (  Ad  litteram  (jiioque  sa-  imjn-udentes,  i\\\\hy\i,  dccsf  discretio  vcra, 

pieutes  et  jiidices  consueverunl  auliquitiis  ac  virlus  \)Yvh\ci\{\x, od ibunt  scienliam  sa- 

residere   in  iirbium  portis,  ad  consulcii-  liitarem,  evangelicainque  doctrinam,et  in- 

dum  ac  judicandiim  de  causis  sibi  propo-  formationem  salubrem  .'  Tales  sunl.   qiii 

silis,  quatenus  omnibiis  paterel  ad   ipsos  ignoranfiam  crassam  habenf,  qui  ncdunt   iCor.  xv, 

accessus,  et  celerifcr  expediicntiir  qiii  a<-  doceri.  uf  sine  rcmorsu  liberius  peccenf.  '  ' 

Deut. \yi  cessissenl.  Unde  in  Deiileronomio  jiissiiui  Qui.  iit   ait   Scriptura,  quasi  de  iudiisfria  /oixxMv, 

18.  est  :  Judices  constitues  in  portis  urbium  recedunt  a  Deo.  De  quibus  loquitur  Job  :  "■ 


ENARRATIO    IN   CAP.    I   PROVERBIORUM.    —   ART.    I  15 

XXI,  u.  Dixerimt  Deo,  Recede  a  nobis,  scientiam  A  fatas  attenderet  :  quemadmodum  in  Je- 

viarum  tuarum  nolumus.  0  quam  multi  rcmia  habetur,  Induraverunt    faciem  su-   ;er.  v,  s. 

sunt  tales,  qui  veram  expDsitionem  arctse  am  supra   petram,  et   noluerunt  reverti. 

viee  salutis  audire  exhorrent,  eosque  dili-  Despcxistis  omne  comilium  tncum,  id  est       25 

gunt  a  quibus  complacentia  suse  carnali-  exhortationes  quae   in  divinis  fiunt  Scri- 

tati  vanitatique  audiuntl  De  quibus  Isaias:  pturis,  et  consiiia  quse  dedi  de  vitandis 

xxx,io.  Dicunt   adspicientibus   :   Nolite  adspicere  occasionibus  transgressionum,  ac  de  ope- 

nobis  ea  quse  recta  sunt ;  loquimini  nobis  ribus  supererogationis,  evangelica  quoque 

placentia,  videte  nobis  errores.  Hinc  Sene-  consilia  Ghristi.  Unde  Paulus  disseruit  : 

ca  in  quarta  ad  Lucilium  scribit  epistola  :  Non    subterfugi,    quominus   annuntiarem  Ac^.xx, 27. 

Auctoritatem   habemus  senum,   sed   vitia  vobis  omne  consilium  Dei.  Et  increpatio- 

puerorum,  imo  et  infantium.  nes  meas,  quibus   per  verba  aut  verbera 

23  Convertimini  ad  correptionem  meam,  B  redargui  vitia  vestra,  neglexistis,  non  at- 
id  est,  verbis  correptionis  et  castigationis  tendendo,  aut  velociter  obliviscendo.  De 
meae  obtemperate,  et  dociles  ac  dirigibiles  talibus  incorrigibilibus  et  induratis  diffu- 

vos  praebete.  En  proferam  vobis  spiritum  se  loquilur  Dominus:  Dedi,inquiens,  vobis  Amosiv,6, 

meumA^  est,  animi  mei  conceptum,  spi-  stuporem  dentium,  et  indigentiam  panum,  ''^' 

ritualemque  intellectum,seuSpiritum  San-  et  prohibui  a   vobis  imbrem,  et  percussi 

ctum  vobis  infundere  sum  paratus,  dum-  vos  vento  urente  et  aurugine;  et  non  re- 

modo  quod  in  vobis  est  faciatis.  Alia  littera  distis  ad  me. 

habet  :  Proferam  vobis  vindictam  meam,  Ego  quoque  in  interitu  vestro  ridebo,       26 

id  est,  seternam  damnationem  prsenuntia-  id  est,  per  modum  ridentis  ac  consolati 

bo,ut  vel  ex  timore  cessetis  peccare.  Solet  habebo  me  in  morte  vestra,  et  in  vestro 

etenim  spiritus  pro  indignatione,  ira,  seu  particulari  judicio  ac  condemnatione,  exer- 
ultione  accipi  in  Scripturis,  juxta  illud  in  C  cendo  in  vobis  cum  gaudio  effectum  ju- 
6 IV,  8,0.  Job  :  Vidi  iniquos  Domino  flante  periisse,  stitise  meae  :  juxta  illud,  Gonsolabor  super  is.\,  24. 
et  spiritu  iree  ejus  esse  consumptos.  Et  hostibus  meis,  et  vindicabor  de  inimicis 
ostendam  vobis  verba  mea  ad  vestram  sa-  meis.  Et  subsannabo :  juxta  sensum  prae- 
lutem  spectantia.  tactum  ;   quum  vobis  id  quod  timebatis, 

24  Quia  vocavi,  id   est,  variis   modis   ad      advenerit,  scilicet  debita  poena  pro  culpis 
emendationem  et  poenitentiam  vos  invita-      vestris.  Hinc  Dominus  contestatur  :  Gom-    Ezech.v, 
vi  ac  monui,  per  instinctum  divinum,  per      plebo  furorem  meum,  et  requiescere  fa-  '^" 
angelicas  inspirationes,  per  Apostolos  et      ciam  indignationem  meam,  et  consolabor. 
Prophetas,  per  praelatos  et  prsedicatores,      Hoc  jam  ante  Salomonem  pater  ejus  dixit 

ac  proximos  virtuosos,  et  renuistis  con-      in  Psalmo  :  Qui  habitat  in  coelis,  irridebit  p«.  n,  4, 3. 
verti.  Extendi  manum  meam,  beneficia      eos,  et  Dominus   subsannabit   eos.   Tunc 
largiendo,   et  per  adversa  paterne  casti-  D  loquetur  ad  eos  in  ira  sua,et  in  furore  suo 
gando  :  hoc  est,  potestatem  meam  demon-      conturbabit  eos. 

stravi  in  vobis  per  prospera  et  adversa  :  Quum  irruerit  repentina  calamitas,  id       27 

quatenus  per  prospera  vos  ad  obsequium      est  improvisum  periculum  ac  tormentum, 
meum  allicerem,  et  mea  caritate  accende-      et  interitus  quasi   tempestas  ingruerit  : 
rem  ;  aut  per  adversa  terrerem  et  illustra-      juxta  illud  in  Psalmo  :  Quomodo  facti  sunt   Ps.  lxxh, 
/s.  xxviii,  rem,   ita  quod  vexatio  vobis  intellectum      in  desolationem?  Subito  defecerunt ;  per- *^' 
Jer.  XXX,  conferret  :  juxta  illud,  Gastigabo  te  in  ju-      ierunt  propter  iniquitatem  suam.  Quando 
'•  dicio,  ut  non  tibi  videaris    innoxius.   Et      venerit  super  vos  tribulatio,  et  angustia 

Oseeii,6.  Osce  ait  :  Sepiam  viam  tuam  spinis.  Et  cordis  et  corporis  :  quod  prsecipue  fit  in 
non  fuit  qui  adspiceret,  id  est,  mentem  morte",  quse  miris  et  ineffabilibus  modis 
suam  ad  me  dirigeret,  et  visitationes  prae-     molestat,  premit,  ac  tribulat  morientem. 


16 


ENARRATIO   IN   CAP.    I  PROVERBIORUM.    —  ART.    I 


28 


\lAlach.iK. 
13. 


Hebr.  XII, 


r 


/.?.  1,  15. 


Dan.xw,  2. 


Thren.  iii, 
44. 

29 


30 


Amosv,  10. 


Zach.  VII, 
11,  12. 


Num.  XIV, 
il. 


31 


/"s.xi-v  111,15. 


Potest  quoque  istud  referri  ad  horam  ex- 
tremi  ac  generalis  judicii.  Tunc  invoca- 
bunt  me,  et  non  exaudiam.  Multi  enim  in 
tempore  mortis  veniam  petunt,  nec  obti- 
nent ;  confitentur,  nec  audiuntur  :  quia 
solo  servili  timore  haec  faciunt,  non  zelo 
justitise.  Post  mortem  quoque  in  particu- 
lari  aut  generali  judicio,  non  patet  pre- 
cum  aut  veniae  locus,quando  status  viae  et 
tempus  merendi  sumpserint  finem.  Hinc 
de  Antiocho  fertur,  quod  orabat  scelestus 
Dominum,  a  quo  non  esset  misericordiam 
consecuturus.  Atque  de  Esau  Apostolus 
ait  :  Non  invenit  poenitentise  locum,  quan- 
quam  cum  lacrimis  inquisisset  eam.  Unde 
apud  Isaiam  Dominus  loquitur  :  Quum  cx- 
tenderitis  manus  vestras,  avertam  oculos 
meos  ;  et  quum  multiplicaveritis  oratio- 
nes,  non  exaudiam.  Mane  consurgeni,  id 
est,  acerbitate  poenarum  inducti,  festina- 
bunt  me  invocare,  non  amore  virlutis ; 
vel,  Mane  consurgent,  id  est  in  die  no- 
vissimo,  quando  resurgent  alii  in  vitam, 
alii  in  opprobrium  sempiternum;  et  non 
invenient  me  sibi  propitium,  id  esl,  mi- 
sericordiam  salvantem  non  impetrabunt, 
juxta  illud  :  Opposiiisti  nubem  tibi,  ne 
transeat  oratio.  Eo  quod  cxosam  habuerint 
disciplinam,  id  est  caritativam  increpati- 
onem,  justamque  correctionem  ;  et  tiino- 
rem  Domini  initialem  aul  riiialem,  non 
susceperint ,  imo  nec  servilem,  nec  acqui- 
everint  consilio  meo :  sicut  exposilum  esl ; 
et  detraxerint  univcrsa^  corrcptioni  mccr, 
scntiendo  perverse  de  judiciis  meis,  aut 
corripienlibus  indignando  ac  obloquendo, 
ut  scriptum  est  :  Odio  habuerunt  in  porla 
corripienlem.  De  talibus  Dijminus  ait  per 
Zachariam  :  Noluerunl  atlendcre,  et  aver- 
terunt  scapulas  reccdentes,  et  cor  suum 
posueriint  ut  adamantem,  ne  audirent  le- 
gein.  De  lam  perversis  hominibus  conqiie- 
ritur  Deus  in  Numeris  :  Usquequo  delrahet 
mihi  populus  iste? 

Comedent  igilur  fructus  via?  suce,  id 
est,  justa  relribulione  su»  perversitalis 
implebuntur,  et  qiiasi  reficienlur  ut  cibo, 
quemadmodum  ait  Psalmisla  :  Sicut  oves 


A  in  inferno  positi  sunt,  mors  depascet  eos  ; 
suisque  consiliis  saturabuntur ,  id  est,  ef- 
feclu  ac  praemiatione  miserrima  et  poeno- 
sa  suorum  perversorum  replebunlur  con- 
siliorum. 

Aversio  parvulorum  sensu  :  de  quibus  32 
jam  dictum  est,  Usquequo,  parvuli,  dili-  vers.  22. 
gitis  infanliam?  Interficiet  eos.  Tales  et- 
enim  a  Deo  aversi  sunt  corde,  prseponendo 
caritali  ipsius  affeclionem  ad  transitoria 
alqne  carnalia.  Et  haec  ipsa  aversio,  occi- 
dil  eorum  animas  spirituali  interitu  :  imo 

B  est  mors  culpae,  et  mortale  peccatum,  quo 
spiritualiler  coram  Deo  sunt  mortui.   De 
qua  morte  ait  Saivator  :  Dimitte  mortuos  Matth.ym, 
sepelire  mortuos  suos.  Et  in  Apocalypsi  :  "" 
Nomen  habes  quod  vivas,  sed  mortuus  es.  Apoc.m.i. 
Haec  quoque  aversio,  post  hanc  vitam  oc- 
cidet  eos  morte  damnationis  aeternae,  se- 
cundum  iliud  :  Pars  illorum  erit  in  stagno  /6i<ixxi,8. 
ardenli   igne  et  sulfure,  quod  est  mors 
secunda.  Et  prospcritas  stultorum  perdet 
illos  :  id  est,  terrena  prosperatio  impio- 
rum,  qua  in  praesenti  saeculo  consequun- 

G  tur  divitias,  delicias  et  honores,  6rit  causa 
sive  occasio  perdilionis  eorum  perpetuse 
in  futuro  ;  quoniam  abulunlur  beneficiis 
Dei,  el  extolhmtur  ex  prosperitate  praesen- 
ti.  l)e  quibus  ail  Psalmographus  :  Yelut    /*«•  lxxu, 
somnium  surgenlium,  Domine,  in  civitate 
tua,  imaginem  ipsorum  ad  nihilum  redi- 
ges.  De  quibiis  Job  :  Impii  sublevati  sunt,  /oAxxi,  7, 
conforlalique  divitiis,  et  non  esl  virga  Dei    ' 
super  eos:  (luciinl  in  bonis  dies  suos,  et 
in  punclo  ad  inferniim  descendunt.  — In- 
super  polest  et  ita  exponi  :  Aversio  parvu- 

D  lonim  interficiet  eos,  scilicet  impios.  de 
(jiiibus  pra?dictum  est  :  qui  ex  aversione 
parvulorum  el  prosperilate  stullorum,  qui 
in  vita  hac  videntiir  impune  peccare,  imo 
peccando  eliain  prosperari,  scandalizan- 
lur,  el  sumunt  peccandi  occasionem  alque 
audaciam,  desercntes  viam  justitiae.  Ouo- 
conlra  ait  Propheta  :  Noli  aMniilari  in  mali-  p».  xxxvi, 
gnantibus,  neque  zelaveris  facientes  iniqui-  ' 
latem,  quoniam  tanqiiam  fuMUiin  velociter 
aresciMit.  In  .lob  quoque  ail  vir  islud  per- 
pendens  :  Ego  vidi  impium  firma  radice,    /06  v,  3. 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   PROVERBIORUM.    —   ART.    I  17 

et  maledixi  pulchritudini  ejus.  Et  de  viro  A  Ghristus  et  ejus  Apostoli  mullipliciter  do- 

:. xiv,4.  justo  fertur  in  Psahno  :  Ad  nihilum  de-  cuerunt,  pie  corripuerunf,  et  de  aeterna 

ducfus  est  in  conspectu  ejus  malignus.  Sa-  eorum  calamilafe  prffimonuerunt ;  exten- 

pienfes  namque  et  justi,  intuentes  impi-  derunt  etiam  manus  suas  ad  ipsos,  facien- 

orum  prosperitatem,  pro  nihilo  repufant  do  mulfa  et  pra?elara  miracula.  hiio  et  in 

eos,  ut  tales,  et  compafiuntur  eisdem,  cer-  cruce   extendif   Salvator   manus   pro  eis, 

ti  hoc  periculosissimum  esse,  peccare,  et  sicut  per  Isaiam  testafur  :  Tofa  die  exten-  /«.  i.xv,  2. 

nihilo  minus  prosperari,  nec  in  prffisenfi  di  manus  meas  ad  populum  non  creden- 

saeculo  castigari.  tem.  Ipsi  vero  parvuli  sensu,  dilexeriint 

33          Qui  autem  me  audierit  auribus  mentis,  infantiam,id  est  rudimenta  et  superficiem 

id  est,  obtemperaverit  jussionibus  meis,  legis,  quge  fuit  psedagogus  nosfer  in  Chri-    Gaiai.m, 

absque  terrore  quiescet  :  id  est,  pacem  pe-  sfo  ;  sibique  noxia  cupierunf,  scilicef  per-  -'''■ 

ctoris  possidebit,  et  consfans  ef  securus  B  pefuam  caerimonialium  observantiam  prae- 

erit  in  Deo,  omni  inordinafa  exclusa  for-  ceptorum,ef  oderunt  summam  evangelicae 

midine,  nec  turbabitur,  sed  gloriabitur  in  legis  scientiam.  Ideo  Christus  fandem  fe- 

adversis;  et  demum  post  vitam  hanc,  pace  cit  Apostolos  ab  eis  induratis  recedere,  ac  Af<.xiii,46. 

aeternitatis  feliciter  erit  plenus.  Et  ahun-  genfibus  praedicare  ;  et  in  eorum  risit  in- 

dantia  perfruetur  :  quia  nunc  in  donis  terifu,eosque  ex  zolo  justifiae  subsannavit, 

gratiae,  deinde  in  bonis  gloriae  abundabit,  ac  hostibus  tradidif,  sicut  per  Isaiam  Uo- 

xxvi,i3.  et  possidebit  bona  Domini  in  regione  vi-  minus  praedixerat  :  Calcavi  eos  in  furore  /s.  iaih,  3. 

Lxiv,  4;  vorum,  quae  nec  oculus  vidif,   nec  auris  meo,  et  conculcavi  eos  in  ira  mea.  Quum- 

on  11,9.  audivit,  nec  in  cor  hominis  ascenderunt ;  que  irruisset  super  eos  repentina  obsidio 

malorum  terrore  sublato,  ita  quod  mala  a  Romanis,  vastitasque  gravissima,  fames, 

ultra  non  formidabit.  Nempe,in  vita  prse-  pestis,  vendifio,  inferfectio  millium  pluri- 

senfi  erit  paratus  ad  mala  poenae  propfer  C  morum,  reliquit  eos  omnino  ;  nec  eorum 

Deum  et  suam  salutem  aequanimiter  tole-  sacrificia,  orationes,  fletus  ac  gemitus  ex- 

u-.x.xviii,  randa,  sicut  et  inf ra  habetur :  Justus  quasi  audivit  Altissimus,  eo  quod  exosam   ha- 

leo  confidens,  absque  ferrore  erit.  In  pa-  buerunt  Christi  disciplinam   ac   legem   : 

tria  autem,  nec  mala  poenae,  nec  mala  cul-  tuncque  perfidiarum  et  impietatum  sua- 

pae  possunt  accidere.Hinc  in  Isaia  loquitur  rum,ac  pravissimorum  consiliorum  fructus 

s.  xxxii,  Dominus  :  Erit  opus  justitiae,  pax  ;  et  cul-  et  demerita  invenerunt  ac  perceperunt.  De 

J  Q 

tus  justitiae,  silenfium,  et  securifas  usque  hac  expositione  transeo,  quia  facillimum 

in  sempiternum  ;  et  sedebit  populus  meus  est  litteram  applicare  ad  eam. 

in  pulchritudine  pacis,  et  in  tabernaculis  Nos  itaque  Christum  in  omnibus  audia- 

fiduciae,  et  in  requie  opulenta.  mus,  quatenus  omni  nostra  affectione  et 

Postremo,  quidquid  hic  dictum  est  de  intentione  simplificatis  ac  fixis   in   Deo, 

justo  et  impiis,  referri  potest  ad  Christum  D  omnique  nostra  occupatione  secundum  di- 

et  Judaeos  persecutores  ipsius,  disclpulo-  vinam  legem  directa,  atque  in  Deum  fre- 

rumque   ejus  :  quibus    impii   perfidique  quefiter   relata,   quiescamus    in   Creatore 

Judsei  inaniter  posuerunt  insidias,  rete  at-  absque  omni  vitioso  et  infrucfuoso  timo- 

que  decipulas;  imo  hoc  faciendo,  sibimet-  re,  ac  per  hoc   in   divinorum   opulenfia 

ipsis  mercati  sunt  finalem  isfam  captivi-  charismatum   proficiamus   et  abundemus 

tatem,  et  condemnationem  aeternam.  Quos  assidue. 


T.  7. 


18  ENARRATIO   IN   CAP.    II   PROVERBIORUM.    —  ART.    II 


16. 
I  Petr.  IV 


ARTICULUS  II 


EXPOSITIO    CAPITULI    SECUNDI    :    FILI   MI,    SI    SUSCEPERIS    SERJIONES    MEOS. 


DICUNT  nonnuUi,  quod  postquam  Salo-  A  infructuosum  efficiunt.  Verumtamen,  non 

mon  prsecedenticapitulo  docuil  vitare  sic  abscundenda  sunt  mandata  ac  verba 

avaritiam,  hic  nunc  docet  vitare  idolola-  Dei  in  corde.  ut  publice  non  impleantur 

triam  :  quod  non  videtur  idonee  dictum,  nec  aliis  communicentur,  quum  dicat  Sai- 

quia  nec  in  isto  capitulo  videlur  ad  litte-  vator  :  Luceat  lux  vestra  coram  homini-   Matth.x 

ram  de  idololatria  mentio  fieri,  ut  pate-  bus.  Princeps  quoque  Apostolorum  :  Unus 

bit ;  nec  in  prsecedenti  capitulo  solum  aut  quisque,  inquit,  sicut  accepit  gratiam,  in  lo. 

principaliter  contra  avariliam  est  tracta-  alterutrum  illam  administrantes.  Et  item 

tum,  sed  ostensum  est  ibi,  quid  ad  sapi-  .loannes  in  Apocalypsi  :  Qui  audit,  dicat,  Apoc.wu 

entem  intelligenfemque  portineat.  Deindc  ^eni  :  hoc  est,  qui  mandala  Dei  audierit,  '  " 

fit  ibi  monitio,  ne  quis  peccatorum  blan-  proximum    suum    invitet  ad   eadem   per- 

ditiis  seducatur  ad  commitlendum  homi-  agenda.  Ut  audiat  sapientiam,  id  est  sa-       2 

cidium   aut  rapinam  ;  et   qualiter   trans-  B  pienlialia  verba,  auris  tua  corporalis  ac 

gressores  plus  noceant  sibi   ipsis,   quam  spirilualis,  puta  auditus  et  intellectus. 

aliis.   Deinceps  introducitur  ibi,  qualiler  Incliiia  cor  luuin,  id  est,   intellectum 

summa  et  increata  Sapienlia  increpel  el  tuum  cum  humilitale  ac  ililigenlia  appli- 

praimoneat  insipientes  at(}ue  injustos.  et  ea,  aif  cognoscendam  prudentiam,  id  est 

quam  fructuosum  sit  Deo  in  omnibus  obe-  sapientiam,sumendo  prudentiae  nomen  ex- 

dire.  tense;vel,  Ad  cognoscendam  prudenliam, 

His  igitur  ibi  peraclis.  hic  rursus  horta-  quae  est  virtus  moralis  ac  cardinalis,  re- 

tur  ad  sapientiam  amplc(lendam,et  (luan-  claque    ratio   agibilium,   id    est   virtus  et 

to  affectu    sit  e.\quirenda,  quanla   eliam  liabitus,  per  quem  homo  cognoscit   quid 

bona  homo  ex  ejus  acquisitione  ac  posses-  agere,  quid  omiltere  debeat  in  lebus  quae 

sione  consequalur.  Quum  etenim  nemo  sil  ei  occurrunt,  prout  Kthicorum  sexto  habe- 

sapientia?   liujus   capax,   nisi    piirgatus  a  C  tur.  Ilaque  ait.  luclina  cor  tuuin  ad  co- 

vitiis,  recte  in  prfficedenli  ca|)itulo  ad  cor-  gnoscendam  priidcnliam  :  quia  non  suffi- 

dis  expurgationcm  horlatus  esl  :  et  admo-  cil   cognilio  divinorum,   sed   humanorum 

nitioncm  de  sapientia  obtincnda    ibi   in-  (|uoquc  acluuin  el  negotioiuin  notilia  ve- 

choatam,  hoc  loco  prosequilur. /«Y/i  wi,  s/  ra  ac  discrela  requiritur  ;  et  ne  quis  ex 

susceperis  sermones  meos,  diligenter  eos  divinorum  agnitione  se  erigens.  asperne- 

audiendo,  considerando.  ac  recolendo.  cf  lur  etiam  infcriora  addiscere. 

inaiidata  mca  absconderis  pcncs  te,  id  es[,  Deniquc.  ad   acqiiirendiim    lam    sapien- 

in  fundo  cordis  tui  sollicile  rcposueris,  ne  liam  (]iiam  prudcnliam.  cum  humililale  et 

pcr  oblivionem,   aut   negligcntiam   violes  (liligfiilia  ojjoitet  acccderc.  Nain  sicut  in 

/»4. cxvMi,  ea.  Jiixta  quem  sensum  ait  Propheta  :  In  vallibiis  c<dligunliir  aqiiarum  fluenta,  ita 

corde  meo  abscondi  eloqiiia  tiia,  iil  non  in  cordibus  humilium  superna  charismata, 

peccem  tibi.  Econtra  de  quibusdam  ail  in  D  aqiia  sapienti;r,  virtus  prudentia^   lumen 

jVa//;i.xiiT,  Evangelio  Dominus,  quod  (|uum  rcce[)('rinl  sciciiliip.  Atque.  ul   in  Ecclesiaslico  scri- 

*' '"•        semen  verbi  ccrlcstis,  voliicrcs  cadi,  id  est  plum  est  :  Auiis   bona  audiel  ciim  omni    eccIi.m 

aeriae  potestates,   devorant    illud,  id  est,  concupiscentia  sapientiam.  liinc  consequcn- ^'- 


n 


ENARRATIO   IN   CAP.    II   PROVERBIORUM.    —  ART.    II  lO 

ter  ostenditur,  quam  instanter  ac  fervide  A  nens,  ait  :  Non  aliter  te  habeas  in  secreto, 

sapientia  sit  quaerenda.  Si  enim  sapien-  aliler  in  publico.  Et  scientiam  Dei  inve- 

tiam  invocaveris,  id  est,  orando  vocaveris  nies,  id  est,  sapientiam  ejusque  profeclum 

eam  in  te,  et  increatam  Sapientiam  sup-  et  perfectionem  obtinebis  a  Domino.  De 

pliciter  fueris  deprecatus,  ut  animam   tu-  quo  Psalmista  :  Accedite  ad  eum,  et  illu-  Ps.wwwfi. 

am  radio  sapientise  salutaris  perfundat  ac  minamini ;  et  facies  vestrse  non  confun- 

impleat,et  pro  infusione  et  incremento,ac  dentur.De  qua  scientia  dicit  Dominus  in 

conservatione  sapientiae  rogaveris  Domi-  Osee  :  Scientiam  Dei  volo  plus  quam  ho-  Osee\i,&. 

num  incessanter;  e^  inclinaveris  cor  tuum  locausta.  Apostolus  quoque  ad  Philippen- 

prudentice.  Si  qucesieris  eam  quasi  pecu-  ses  :  Existimo,  inquit,  omnia  detrimentum  PhiUpp.m, 

niam,  id  est  tam  indesinenter  et  insati-  esse  propter  eminentcm  scientiam  Domini  *' 

abiliter,   tam  laboriose  ac    fcrvide,   sicut  nostri  Jesu  Christi.  Per  hanc  demum  infu- 

cupidus  quserit  argenlum  et  aurum  :  de  B  sam  seu  acquisitam  Dei  scientiam,  aliqua- 

quibus  quanto  plus  obtinet,  tanto  plus  cu-  liter  invenimus,  cognoscimus  et  contem- 

pit  ac  quserit,  diligentiusque  custodit  hsec  plamur  increatam  Dei  scientiam  :  de  qua 

acquisita  ;  et  sicut  thesauros  effoderis  il-  in  libro  de  Mirabili  scientiaDei  sublimiter 

lam,  id  est,  ex  fonte  sapientise  studueris  tractat  Albertus  Magnus. 

eam  haurire  tali  instantia  et  ardore,  sicut  Qula  Dominus  dat  sapientiam  his,  qui       6 

quis  thesaurum  in  terra  absconditum  niti-  modo  prsetacto  eam  exquirunt.  Sapientia 

tnr  invenire  terram  effodiendo.  Girca  hoc  autem  quee  est  donum  Spiritus  Sancti,  a 

ait  Glossa  :  Qui  thesauros  effodit,  terram  solo  Deo  immediate  datur,  et  per  creatio- 

rejicit,  et  foveam  facit  profundam,  sedulo  nem  infunditur;  sapientia  vero  quae  est 

insistens,  donec  quod  quaerit,   inveniat :  donum    gratise   gratis    datse,  et  sapientia 

sic  qui  thesauros  sapientise  desiderat  in-  naturalis,  quandoque  etiam  infunduntur 

venire,  omne  pondus  terrenum  a  se  reji-  C  immediate  a  Deo,  quandoque  etiam  dan- 

ciat,et  foveam  humilitatis  faciat  in  se,  nec  tur  a  Deo  mediate,  videlicet  per  studium 

quiescat,  donec  inveniat.  Denique  huic  si-  et  laborem,  per  informationem  angelicam 

mile  est  quod  Seneca  in  suis  ait  Prover-  vel  humanam.  Nam  omne  bonum  a  Deo 

biis  :  Ut  auri  aliquid  extrahamus,  terram  est,   procedit,  confertur.   Et  ex  ore  ejus 

evertimus  :  ut  summum  bonum  occupe-  prudentia,  de  qua  dictum  est,  et  scientia 

mus,    et   sapientiam    reperiamus,    pectus  derivantur  ac  profluunt  :  sive  scientia  ac- 

scrutari  piget  ?  cipiatur  pro  dono  gratiae  gratum  facientis, 

Tunc  intelliges  timorem  Domini,  id  est,  quod  est  unum  de  septem  donis  Spiritus 

vere  experimentaliterque  cognosces,  atque  Sancti,ct  a  Deo  solum  immediate  infundi- 

in  te  invenies  filialem  Dei  timorem.Quan-  tur  ;  sive  accipiatur  prout  est  donum  gra- 

to  namque  intentius  studueris  desuper  il-  tiae  gratis  datae,  de  qua  Paulus,  Alii,  in-  i6'or.xii,8. 

lustrari  et  dono  sapientiae  perfici,   tanto  D  quit,  datur  sermo   sapientiae,  alii  sermo 

amplius  formidabis  summi  Dei  Patris  ad-  scientiae  ;    sive   ut  est   unus   de  quinque 

spectum  offendere,et  coram  eo  intimorate  habitibus  intellectualibus,puta  habitus  na- 

te  gerere  ;  ipsaque  infusa  sapientia  te  do-  turalis  et  acquisitus,  qui  tamen  potest  a 

cebit  istum  timorem  castum  et  sanctum,  Deo  supernaturalitcr  dari  :  de  qua  scien- 

ostendendo  tibi  quam  infinite  et  incom-  tia  sexto  Ethicorum  tractatur  ;  estque  no- 

parabiliter  Deus  altissimus  sit  sincere  ti-  titia  eorum  quae  aliter  nequeunt   se  ha- 

mendus,honorandus,ac  diligendus  :  sicque  bere,  videlicet  recta  ratio  speculandorum. 

ingeret  tibi  sapientialem  pudorem,ut  ubi-  Porro    os    Dei   est    increata    sapientia   et 

que  erubescas  coram  divini  vultus  prae-  aeternus  intellectus  ipsius,  quo   intra   se 

sentia  inhoneste,  negligenter,  aut  turpiter  profert  Verbum  aeternum,  Quandoque  tarnen 

te  habere.  Ad  quod  etiam  Seneca  admo-  os  Domini  appellantur  Scripturae  sanctae, 


20  ENARRATIO    IN   CAP.    II   PROVERBIORUM.    —   ART.    II 

seu  ipsi  Prophetse  :  quoniam   ex  Scriptu- A  plicitatem  diligas.Simplices  ergo,  quorum 

ris  datur  nobis  instructio  atque  responsio.  intentio  est  recta,  et  cor  sincerum  coram 

jobxxsw,  Unde  scriptum  est  :  Semel  loquilur  Deus,  Altissimo,ita  quod  ei  soli.et  aliis  non  nisi 

**■           et  secundo  id  ipsum  non  repetit.  Per  Pro-  in  ipso  cupiunt  coniplacere.  proteguntur 

phetas  quoque  et  Sanctos  suos  respondet  a  Creatore,  ne  tentationibus  sedncantur, 

queerentibus.  Propter  quod  ipse  per  Pro-  aut  adversitatibus  opprimanlur.  Sine  hac 

/«.xxx,i,2.  phetam  ait  :  Yae,  filii  desertores,  ut  face-  simplicitate  nullus  est  justus  ;  nec  justus 

retis  consilium,et  non  ex  me;  et  os  meum  est  qui  hac  simplicitate  caret.  Ideo,  teste 

non  interrogastis.  Hinc  alibi  protestatur  :  (jlossa,  simplicitas  et  rectitudo  insepara- 

jer.\v,\9.  Si  separaveris  pretiosum  a  vili,  quasi  os  bililer  snnt  connexge.  Propter  quod  asserit 

meum  eris.  Postulanda  est  ergo  semper  Beda   :   Simplicitas    sine   rectiludine,   est 

divina  directio,  et  sapientia  desuper  est  dissoluta,   laxa  et  stulta  ;  lectitudo  vero 

quaerenda  :  quae  nihilo  minus  ex  ore  do-  B  sine  simplicitale,  dura  est  et  austera.  Est 

ctorum,  et  libris,  quantum  fieri  potest,est  autem  el  alia  simplicitas  asinina,  qujB  per 

/nco6. 1,5.  accipienda.  Ideo  scriptum    est  :   Si  quis  exclusionem  prudentiae  sic  vocatur,  et  dis- 

vestrum  indiget  sapientia,  postulet  a  Deo,  plicel  Deo. 

qui  dat  omnibus  afriuenter,  et  non  impro-  Servans  semitas  justitiiv,  id  est  in  esse 

perat ;  et  dabitur  ei.  conservans  opera  justa,  e^  vzas  sanc^orMm, 

7            Custodie (  Dom\nn%  rectorum  salutem,'\&  id   est   actiones   ac    inerila    perfectorum, 

est,  justos  in  eorum   salule  conservabit.  custodiens,  ne  a  regia  via  discedant.  Pos- 

Ilabetur  enim  in  hac  vita  salus  seu  beati-  simt  quoque  per   semitam  consilia  desi- 

tudo  in  quadam   inchoatione,  pra^libatio-  gnari.  per  viam,  mandata   :   qua?   omnia 

ne,  merito  et  spe.  Unde  in  .Matlhaio  ponun-  Doniinus  tunc  cuslodit,  dum  homini  gra- 

j/a«/i.  V,  tur  octo  beatitudines,  quse  sunt  virtutuin  liain    perseveranliae   ac   circumspeclionis 

^"'*''         excellenlium  actiones  et  merila,  per  quaj  C  lrii>uit,  per  quam  Deo  auxiliante  custodit 

pervenitur  ad  salutem  regni  coelestis  coin-  se  ipsum  in  aclibus  bonis. 

ibid.z.    pletam.  Nam  dicitur  ibi  :  Beati  pauperes  Tunc  i >i tell iges  Justiiiam,  kl  est,  quid 

spirilu,  etc.  Diim  crgo  Omnipolens  jiislos  sit  virtus  justitia'  scies,  non  nuda  ct  in- 

conservat  in  actibus  virtuosis,  custodil  re-  formi  nolilia,  sed  cognitione  formata  :  ita 

ctorum  salutem.  .Nempe  a  Deo  esl  ince-  qiiod  justus  eris,  et  per  connaluralilatem 

ptio,continuatio  et  consuminatio,  prosecu-  gusluin(|iie  menlis,  bene  de  ipsa  justitia 

tio  et  custodilio  omnis  boni.  Aliqui  lamen  judicabis,  pensando  el  adimplendo  quod 

recti  interdum  ex  propria  negligenlia  di-  spectat  ad  eam  :  quemadmodum  habens 

labunlur  in  culpam,  fiuntque  niiseri  ca-  non  solum  notiliam  elhica?.  sed  eliam  ip- 

lamitale  peccati   :  dc  qiia  in  Apocalypsi  sas  virlulcs  moralcs,  multo  mclius  jiidicat 

Apoc.M,  dicitur,  Nescis  quia  lii  es  miser  el  misera-  de  virtutibus  illis.qiiam  qui  solam  nudam 

bilis,  pauper,  ca?cus  el  nudus?  A7 /jro^Y/e^  D  scholaslicamqiie  noliliam  habet  de  ipsis. 

gradientes  simpliciter,  id  est  eos  qiii   in  Simili  inodo  inlelliges  cl  judicium  discre- 

columbina  simplicitate  serviunt  ei,  exclii-  tionis  :  quod  est  aclus  priidentia?,  quo  in- 

sa  omni  duplicitale,  simulalionc,  hypocii-  lcr  boniim  el  maliim  discernilur;  et  ilem 

si.Tales  etcnim  priccipue  placcnl  Dco,  qui  judiciiiin,  id  est  prolationcm  justa;  senlen- 

esl  simplicissiinus   in  nalura,   unifonnis,  tia;  :  qiiod  esl  actus  justiti;c  spectans  ad 

invaiiabilis,  et  unicus  in  operatione,  ul  in  judicem,  cujus  est  juslam  in  onini  causa 

fine  tangitur  sepliini  Ethicorum.  Ilinc  Job  proferre  determinationem  ;  ct  wquitatem, 

/oAi,i;ii,3.  vir  simplex  el  reclus  placuil   valde  Dco.  id  csl  jusliliam  contemperatam  clementiaB 

.i/a»A.  X,  Ideo  Chrislus  :  Estote,  inqiiit,   siinplices  qwqva  (i'\^cvc[\o\\(^,ct  omiicm  scinitam  bo- 


16. 

IR ... 

17.  latetur  David  :  Scio,  Dumiiic,  quud  siin-      ultiimiin  lineni  recte  dcducit 


sicut  coIuinba3.  Et  i)rimo   Paraliijoincnon       nam,  id  esl  virluosam  aclionem,  quae  ad 

Ifor.  XXIX,  '  '  ^ 


ENARRATIO   TN   CAP.    II   PROVERBIORUM. 


ART.    II 


21 


10  Si  intraverit  sapientia  cor  tuum,  ita 
quod  intellectum  tuum  inhabitet  ae  infor- 

s.  xi,2.  met,  et  scientia,  quae  est  donum  unum  de 
septem  donis  Spiritus  Sancti,  anima'  tuce 
placuerit  efficaciter  per  effectum,  ita  quod 
non  quieveris  nisi  istam  scientiam   pos- 

11  sederis  ;  consilium  custodiet  te  :  quia  sa- 
pientia  et  scientia  instruent  te  ad  consu- 
lendum  tibi  ipsi  qualiter  debeas  te  habere, 
et  pericula  praecavere.  Facient  quoque  te 
docilem  atque  benevolum  ad  obtemperan- 
dum  sanis  aliorum  consiliis.  Ha-c  etenim 
dona  Spiritus  Sancti  instigant  hominem, 
ut  nequaquam  constituat  sibi  finem  in  re- 
bus  creatis,  caducis,  sed  in  Deo  dumtaxat. 
Hinc  et  Seneca  in  suis  Proverbiis  :  Ora- 
torem,  inquit,  te  putes,  si  tibi  ipsi  quod 
oportet  persuaseris.  Cyrillus  quoque  in 
Proverbiorum  suorum  asserit  libro  :  Pru- 
dentia  non  calliditate,  sed  consiHo  vero 
tuetur  prudentem. 

Et prudentia  servabit  te,  id  est,  a  peri- 

12  cuHs  praeservabit.  Ideo  subditur,  ut  erua- 
ris  a  via  mala,  id  est  aclione  iniqua,  quae 
ad  perditionem  deducit,  et  virtuti  contra- 
riatur  :  quam  prudentia  facit  cognosci  ac 
evitari ;  et  ab  homine  qui  perversa  loqui- 

13  tur,\d  est  a  seductoribus  et  mendosis.  Qui 
derclinquunt  iter  rectum,  id  est  viam  ju- 
stitise,  legem  divinam,  prseceptum  Dei,  et 
ambulant  per  vius  teneljrosas,  id  est  per 
habitus  vitiosos,per  consuetudines  pravas, 

14  per  hgereses  et  errores.  Qui  laHantur  quum 
malefecerint,  et  exsultant  in  rebus  pessi- 
mis.  Peccant  enim  ex  habitu  vitioso.  Habi- 
tus  autem  est  quasi  altera  natura,  et  facit 
hominem  deleclari  in  his  ad  qu»  incHnat. 
Tales  quoque  apprehendunt  mala  ac  pes- 
sima  sub  ratione  apparenti  bonorum  ac 
optimorum.  Ideo  delectantur  in  maHs  ac 
pessimis,  quemadmodum  virtuosi  in  bonis 
et  optimis.  Tales  etiam  sunt  adeo  excaeca- 
ti,  quod  non  advertunt  sua  pericula,  pec- 
cantque  sine  remorsu  ac  freno,  imo  de 
vitiis  suis  se  jactant.  De  quibus   dicitur 

i!(/.  111,9.  in  Isaia  :  Peccatum  suum  quasi  Sodoma 
praedicaverunt,nec  absconderunt.Hinc  de- 

Teann.  ii,  *  _  _      ' 

mum  in  epistola  Joannis  asseritur  :  Qui 


A  odit  fratrem  suum,  in  tenebris  est,  et  in 
tenebris  ambulat,  et  nescit  quo  eat  :  quo- 
niam  tenebrae  occaecaverunt  oculos  ejus. 
Denique  Ethicorum  tertio  ait  Philosophus: 
Qualis  unusquisque  est,  talis  sibi  finis 
videtur.  Ideo  vitiosi,  in  rebus  foedis  et  vo- 
luptuosis,  vanis  ac  pessimis  constituunt  si- 
bi  finem,  et  delectantur  in  talibus.  Atque, 
ut  rursus  docet  Aristoteles,  Signum  habitus 
est  delectatio  conjuncta  operationi  ex  ha- 
bitu  procedenti.  Qui  ergo  in  peccafis  est 
habitualus,  delectatur  quum  male  egerit, 

B  et  exsultat  in  pessimis.  Propterea  Seneca 
protestatur,  gravissimum  esse  imperium 
consuetudinis,  quia  videlicet  sic  subjicit 
hominem  sibi,ut  sibi,non  rationi  obediat. 
Quorum  vice  perversce  siint :  quia  actiones  ig 
eorum  sunt  saluti  contrariae  ;  et  infames, 
id  est  mali,  sunt  ^ressws,  id  est  processus 
conversationis  eorum.  Nam  publice  pec- 
cant,  et  alios  scandalizant  :  idcirco  a  sa- 
pientibus  contemnuntur  ut  tales,ac  merito 
diffamantur. 

Ut  eruaris  a  muliere  aliena,  et  ab  ex-       16 

C  tranea,  id  est  adultera  ac  fornicaria,  quce 
mollit  scrmones  stws,  id  est,  verba  blanda, 
procatoria,  libidinosaque  profert,  ut  alli- 
ciat   ad   peccandum,    et  relinquit  ducem       17 
pubertatis  suce,  id  est  priorem  maritum, 
quem  sumpsit,  ductoremque  habuit  in  ado- 
lescentia  sua,  dum  annos  habuit  puberta- 
tis,  et  pacti  Dei  sui  oblitn  est,  id  est  legis       18 
divinae  ac  praecepti  quo  adulterium  et  for-  Exod.  xx, 
nicatio  prohibentur.  Vel  etiam  violat  pa-  ^"^- 
ctnm,  quod  tempore  connubii  iniit  cum 
marito,   cui   fidelitatem   promisit   :   quod 

D  et  Deus  ab  initio  ordinavit,  dicendo  per 
Adam  :  Relinquet  homo  patrem  suum  et  Ge«.  11,24. 
matrem,  et  adhaerebit  uxori  suae,  et  erunt 
duo  in  carne  una.  Unde  et  per  Prophetam 
dicitur  :  Haec  particeps  tua,  et  uxor  foede-  Maiachw, 
ris  tui.  Inclinata  est  enim  ad  mortem  do-  ^^- 
mus  ejus,  id  est  cor  in  quo  per  pravitatis 
suae  consensum  moratur,  vel  caro  in  qua 
turpiter  delectatur,  seu  conversatio  prava, 
qua  regitur;  vel,  Domus,  id  est  domestici 
ejus,qui  ei  in  peccatis  communicant  :  qui 
ad  mortem  culpae  inclinant  se,  et  secun- 


22 


ENARRATIO    IN    CAP.    II   PROVERBIORUM .    —   ART.    11 


Lev.xxAo.  dum  legem  Moysis  eorporali  morti  addi- 
cebantur  ac  lapidabantur.  Et  ad  inferos 
semitce   ipsius,   id   est,   actiones    nefariae 
appropinquant  inferno,  et  illuc  ducunt. 
d9  Om7ies  qiii  ingrediuntur  ad  eam,  ad-_ 

ulterando  cum  ipsa,  non  revertentur  ad 
Deum  per  poenitentiam  veram  :  quoniam 
tales  vel  raro,  aut  nunquam  veraciter  poe- 
nitent ;  vel  tam  pauci  ex  eis  convertuntur, 
quod  comparatione  non  redeuntium,quasi 
nulli  videntur.  Nec  apprehendcnt  scmitas 
vita^,  id  est  actus  virlutum,  seu  habitum 
gratise,  quae  est  vita  animae.  Hinc,  secun- 
dum  Philosophum,  Qui  peccant  ex  habitu 
vitioso,  sunt  incurabilcs,  quia  difficulter 
valde  curantur  :  quamvis  ab  omnipoten- 
ti  animarum  medico  queanl  curari,  apud 
Zuc.  1,37;  quem  non  est  impossibile,  imo  neque  dif- 

h^t'""'"  f'^i^®'  omne  verburn. 

Quidam   per  mulierein    alienam  afque 

extraneam,  ad  litteram  intelligunt  idolo- 

latriam,  qua?  alienat  a  Deo.  Sed  expositio 

ista  spiritualis  potius  esse  censelur. Quam- 

Osee i,i;  viseuim  idolohitria  in  Scripturis  fornicatio 

ii,2,5;m,i.  gf  adulterium  aliquando  appelletur,  non 
tamen  ad  litteram  solet  mulier  aliena  aut 
extranea  nuncupari  :  nec  idololatri»  com- 
petit  relinqueie  diicein  pubertatis  sua>,  id 
est  Deuin.  ul  ipsi  exponunl.  quoniam  Deus 
nunquam  fuit  sponsus  aut  dux  idolola- 
trise.  Spirihialiter  vero  potest  per  mulie- 
rem  hanc  congregatio  hserelicorimi  inlclli- 
gi  :  qiise  mollil  vcrba  eloquenlisB  sua:»,  ct 
vana  promittil.  alqiie  carnalia  pollicelur; 
ad  qiiain  qiii  inlroieiit.  vix  redibit.  qiiiim 
ri(.iii,io,  dicat  Aposloliis  :  HaMclicum  homiuom  posl 
unam  et  secundam  correplionem  devila, 
sciens  quia  siibversus  est. 

20  Porro,  quod  sequitur,  ut  ambuies  iti  via 
bnna,  id  est,  conversalionc  jiisla  lendas  ad 
gloriam,  ct  catles,  id  esl  prflecepla,  docu- 
menta,  exempla,  Ji/storum  custodias,  re- 

vcrs.  II.   fertur  ad  illud  qiiod  diclum  est  :  Consi- 

21  liiim  custodiet  le,  etc.  Qui  eniyn  recti  sunt 
corde,  videlicel  justi,  quoriim  corda  sunf 
linealiler  ac  direcle  ad  Deiim  erccfa,  et 
viliorum  obliquitatem  dc\\\i\n\Jiabitabunt 
in  terra  :  qiioniam  jam   per  graliam,    fi- 


11 


A  dem  et  caritatem  requiescunt  in  militanti 
Ecclesia,  quse  peregrinatur  in  ferra  ;  dein- 
de  per  gloriam  ef  beatificam  fruitionem 
seternaliter  commorabunfur  in  Ecclesia  fri- 
umphanti,  in  terra  et  regione  vivorum  ac 
Beaforum.  Nunc  quoque  in  terra  sui  cor- 
poris  habitanl  bene.  quia  illud  habent  ra- 
fioni  subjecfum,  alque  in  spiritus  servi-  xcor.w. 
tiitem  redactum  :  jiixta  quem  sensum  ait 
Salvafor.  Beati  mifes.  quoniam  ipsi  here- .i/a»/i.v, 4, 
dilabiint  terram.  Ad  lifteram  quoque  po- 
pulus  Israel.  quando  Deo  fideliter  deservi- 

B  vit,  habifavif  in  ferra  promissionis  ;  sed 
quando  ad  idololatriam  corruit,  expelleba- 
lur  de  ea,  vel  in  servitufem  redigebafur  in 
ea  :  quod  erat  quasi  ea  privari.  £!t  simpli- 
ces  columbina  simplicifafe,  permancbunt 
in  ea  :  sicut  de  recfis  jam  dicfum  est. 
Impii  vero  de  terra  perdentur  :  quia  desi-  22 
niint  esse  membra  Ghrisfi  filiique  Eccle- 
siae,  per  inobedientiam,  et  incorporanfur 
diabolo,  alqiie  de  ferra  hujus  exsilii  ad 
inforos  peifrahunfur ;  ef  interdum  propfer 
siia  interficiunfur  facinora,  terraque  here- 

C  difafis  ccelestis  privanfiir.  Et  qui  inique 
af/Hiit ,  auferentur  ex  ca  :  sicuf  de  impiis 
expositiim  esf. 

Ilaque  ex  isto  docemur  capifulo.  qiiam 
forvenfer  et  indesinonler  debeamus  qiiae- 
rore,  desiderare,  amplocli.  el  cuslodire 
increatam  Sapientiam  Dei  Patris,  Unigeni- 
tiim  Doi,  el  dona  ipsius.  Nemo  enim,  ut 
ail  Ambrosius,  (iim  desidia  quaerit  Chri- 
slum.  ol  pretiosissima  Doi  dona  cum  af- 
foofu  oondigno  siinl  exquirenda  ac  po- 
stulanda  :  iino  ciim  fopore  et  nogligontia 

D  pro  eis  rogare.  est  datorem  illiim  alfissi- 
inum  in  suis  donis  fam  caris  inhonorare, 
ac  parvi  pendoro  miinora  ojus.  Ipse  oerfe 
in  suo  obsequio  respuil  indovotiim,  evo-  a/oc.  m, 
inif  fepidiim.  nogligonlom  frigidiimquo  ab-  '^- 
horrof.  sicul  do  hoo  Eiisobiiis  Einisonus 
pulchre  in  suis  loquiliir  lloiniliis.  Et  uti- 
quo  si  perpondamiis,  quam  infafigabililer 
mulli  philosophi  pro  nalurali  sapienlia  ac 
scientia  laboravorunl,  (|uain  laboriose  quo- 
qiie  ot  inoossanter  miilti  ineroaloros  ol  alii 
pro  lorrona  opiilonlia  onilunlur, morilo  in- 


ENARRATIO  IN   CAP.    III   PROVERBIORUM. 


ART.    III 


23 


tra  nos  de  nostra  confundemur  ignavia,  A  infusa,  pro  salute  seterna  adipiscendis,  tam 
quia  pro  spiritualibus,  supernaturalibus,  modice  laboramus,  tam  frigide  depreca- 
ac  prsestantissimis  Dei  donis,  pro  sapientia      mur,  tam  parum  accendimur. 


ARTICULUS  III 


EXPOSITIO   CAPITULI   TERTII   :    FILI  MI,   NE   OBIIVISCARIS   LEGIS   ME^. 


A' 


D  diversas  virtutes  actionesque  vir- 
tuosas  in  isto  admonemur  capitulo ; 
et  ne  acediosi  simus  ad  obtemperandum, 
adjiciuntur   fructus    prseclari   et   prsemia 
gloriosa. 
1  Fili  mi,  ne  obliviscaris   legis   ynea',  id 

est  iegis  divinse.  Denique  minus  dicit,  et 
majus  praetendit  :  quia  non  solum  debe- 
mus  legis  divinse  non  oblivisci,  sed  et  ju- 
giter  recordari,  imo  eam  opere  adimplere, 
quemadmodum  in  primo  habetur  psalmo 

Ps.  1, 2.  de  homine  justo  :  In  lege  Domini  volun- 
tas  ejus,  et  in  lege  ejus  meditabitur  die 
ac  nocte.  Dupliciter  quoque  dicitur  homo 
oblivisci  legis  Dei  :  primo,  eam  oblivio- 
ni  omnino  tradendo  ;  secundo,  eam  non 
adimplendo  in  factis,  sicque  multi  oblivi- 
scuntur  ejus,  qui  tamen  docent  aut  prse- 
dicant  eam.  Insuper  multiplex  est  lex  Dei, 
quam  recordari  ac  adimplere  debemus.Est 
etenim  lex  divina,  lex  naturalis,  lex  posi- 
tiva.  Et  lex  divina,  in  legem  Mosaicam 
evangelicamque  dividitur.  Similiter  lex 
positiva,  in  Jus  canonicum,  et  Jus  civile. 
Lex  autem  seu  jus  naturale,  variam  habet 
divisionem,prout  de  ista  materia  in  prima 
parte  Decreti,  ex  verbis  Isidori  ac  aliorum 

Osee  viii,  diffuse  tractatur.  Hinc  Dominus  ait  :  Scri- 
bam  ei  multiplices  leges  meas,  quse  quasi 
alienge  computatae  sunt.  Unde  et   in  Job 

.4x1,5,6.  dicitur  :  Utinam  Deus  ostenderet  tibi  se- 
creta  sapientise  suse,  et  intelligeres  quod 
multiplex  est  lex  ejus.  Est  etiam  lex  aeter- 
na  et  increata,  quae  est  exemplar,  fons, 
causa,  et  regula  omnis  legis  creata?  et  re- 
ctse.  Et  prcecepta  mea  cor  tuum  custodiat 


B  tenaci  memoria,  et  exsecutione  idonea ;  et 
qufle  opere  adimplere  non  vales,  devota 
voluntate  adimple,  ac  citius  quo  poteris, 
adimplere  propone  :  sicut  de  bonis  fertur 
in  Psalmo,  Memores  sunt  mandatorum  ip- 
sius  ad  faciendum  ea. 

Consequenter  pollicitatione  mercedis  ad 
istud  'vi\di\yQ,\.i.Longitudinem  enim  dierum, 
ct  annos  vitce,  et  pacem  apponent  tibi  :  id 
est,  pro  observantia  praeceptorum  conse- 
queris  hsec  bona  pro  prsemio  :  quod  primo 
intelligi  potest  de  longa,  prospera,  atque 

G  pacifica  vita  in  sseculo  isto,  quae  in  veteri 
lege  promittebatur  ssepissime  observatori- 
bus  legis  Mosaicae.  Verumtamen  bona  illa 
terrena  ac  transitoria,  non  erant  princi- 
pale  aut  sufficiens  praemium  obedientise 
Deo  exhibitse  ex  caritate  in  actibus  virtuo- 
sis,  qui  sunt  spiritualia  bona.  Multi  quo- 
que  Prophetse  et  Sancti  ac  justi  fuerunt  in 
veteri  Testamento,  qui  preefata  bona  con- 
secuti  non  sunt  in  hac  vita,  imo  adversa 
multa  et  mortem  pro  lege  ac  justitia  sunt 
perpessi,  sicut  in  libro  Machabseorum  os- 

D  tenditur.  Et  per  Ezechielem  Dominus  ad 
Jerusalem  dixit  :  Occidam  in  te  justum  et 
impium.  Ideo  per  longitudinem  dierum, 
seterna  duratio  felicitatis  in  coelo,  et  per 
annos  vitse,  diuturnitas  glorise,  et  per  pa- 
cem,  pax  seternitatis  omnem  sensum  ex- 
superans,  principaliter  designantur.  Unde 
in  Psalmo  Dominus  pollicetur  :  Longitu- 
dine  dierum  implebo  eum,  et  ostendam 
illi  salutare  meum;  et  in  Isaia  habetur, 
Erit  mensis  ex  mense,et  sabbatum  ex  sab- 
bato  :  per  quse  verba  seternitas  designatur. 


Ps.  cu,  18. 


Exod.  XX, 
ll\DeiU.i\\ 
40;  V,  16;  VI, 
3;vn,t3-16; 
VIII,  1;  XI,  8, 
9;  XXV,  13; 
xxviii,  1-13; 
XXX,  16. 


WMach.w, 
10,  11,  18- 
31;  VII. 
Ezech.xw, 
3. 


Philipp.w, 

7. 

Ps.  xc,  16. 


7«.  Lxvi,23. 


24 


ENARRATIO   IN   CAP.    III   PROVERBIORUM. 


ART.    III 


/«.Lxvi,i2.  Et  rursus  ibidem  :  Ecce  ego  declino  in  eos  A 

ut  flumen  pacis. 

3  Misericordia  et  veritas,  id  est  justitia, 

non  te  deserant :  id  est,  indesinenter  habe 

in  te  misericordiam  alque  justitiam,  ila  ut 

opera  misericordise,  tam  spiritualia  quam 

corporalia,pro  po^se  exerceas,et  justitiam 

non  omittas  :  quia  et  sic  interdum   igno- 

scendum  est  animee  peccatoris,  ul  nihilo 

minus  juxta  censuram  justitiae  puniatur, 

aut  etiam  occidatur  in  corpore.  Imo  hoc 

ipsum  misericordige  est,  quod  in  praesenti 

punitur,ne  seternaHter  condemnetur.Nam  B 

et  pcense  praesentis  vitae  sunt  medicinales. 

Prseterea,   tripliccm  veritalem    habere   et 

conservare  debemus,  videlicel,  veritatem 

vita?,  veritatem  doctrinae,  veritatem  justi- 

tiae,  et  esse  veraces  in  verbis,  fidelesque 

o^eexii, 6.  proximis.  Hinc  in  Osce  scriptum  esl  :  Mi- 

scricordiam  et  judicium  custodi ;  et  in  Za- 

Zach.wn,  cl^aria,  Yeritatem  tantum  et   pacem  dili- 

*^"  gile.    Clarius    quoque    paulo   anterius   in 

/6irf.vii,9.  Zacharia  habetur  :  Judicium  verum  judi- 

cale,  et  misericordiam  et  miserationes  fa- 

cite,  unusquisque  cum  fralre  suo.  (^ 

Circumda  eas  gutturi  tuo,  id  est,  aliis 

quoque  praedica  eas,  ut  et  ipsi  nequaquam 

miscricordiam  et  verilalem  relinqiiant  :  et 

/«.  Lviii.i.  quantum  ad  hoc,  quasi  tuba  exalla  vocem 

o*eeviii,i.  tuam.  Et  sicut  in  Osee  habelur,  In  gullure 

tuo  sit  tuba,   ut   cuin    sancto  Job  dicere 

yo6  XXXI,  queas  :  Non  dedi  ad   peccandum  giillur 

^°"  meum.  Et  describe  eas  in   tabulis  cordis 

tui,  id  est  in  capacitafe  et  laliludine  men- 

tis  atque  rnemoriai  tu».  De  his  labiilis  ait 

II Cor.  111,3.  Apostolus  :  Epislola  eslis  Chrisli,   scripta 

non  atramento,  sed  Spirilu  Dei  vivi;  non  D 
in  labulis  lapideis,  sed  in  labulis  cordis 
carnalibus.  Unde  per  Ezechielem  Dominus 
/?;ec/i. XI,  dixit  :  Dabo  vobis  cor  carneum.  id  est 
26.'  '""'^''  molle,  flexibile.el  faciliter  recepliviim  gra- 
lia^  ac  viiluliim.  Ideo  tabiihe  cordis  sunt 
esscntialiter  spirituales,  quamvis  per  pro- 
prietatem  et  simililudinem  carnales  vo- 
centur,  sicut  el  cor  nominatur  carnale. 
Nain  et  jiixla  Philosophum,  inlellccliis  seu 
anima  in  principio  sui,  esl  velul  labula 
rasa. 


Et  invenies  gratiam  et  disciplinam  bo-  4 
nam  coram  Deo  et  hominibus  :  id  est,  per 
hsec  acceptus  et  placens  eris  Deo  ac  pro- 
ximis ;  incrementumque  gratia^  et  profe- 
ctum  virlulum  consequeris  divinitus,  et 
proximis  disciplinatus  videberis.  Imo  et 
bona  instructio  efficaciaque  docendi  ac 
disciplinandi  alios,  conferentur  tibi  a  Do- 
mino.  Qui  enim  dona  desuper  sibi  con- 
cessa  communicat  aliis,meretur  majora,et 
spiritualem  opulenliam  a  Deo  sortitur.Un- 
de  et  Seneca  in  suis  Proverbiis  :  Eleemo- 
syna,  inquit,  plus  prodest  danli,  quam  ac- 
cipienti. 

Habe  fiducinm  in  Domino  ex  toto  corde  S 
tuo :  quoniam  ipse  est  infinitre  pietalis  ad 
succurrendum.  invariabilis  verilalis  ad  fa- 
ciendum  quod  sperantibus  in  se  promisit, 
alqiie  omnipolens  ad  exsequendum.  Qui 
ail  per  Isaiam  :  Ego  Dominus,  super  quo  /s.xi.ix,i3. 
non  confundentur  omnes  qui  exspectant 
ine.  Cui  ait  Psalmista  :  Sperenl  in  tc,  qui  /»s. ix.ii. 
noverunl  nomen  luum,  qiioniam  non  dc- 
reliquisti  quierentes  te,  Domine.  Denique, 
quamvis  spes  ista  in  Deo  habeal  firmila- 
tem  ac  certiludinem.quantum  est  ex  parte 
Dei,  ex  qua  parle  nequaqiiam  erit  defe- 
clus  oplal.T  salulis  et  gialiie;  lamen  ex 
parle  noslii,  hoc  est  ex  propriae  fragilila- 
tis,  defecluosilatis  ac  culpa?  consideralio- 
ne,  debet  timor  esse  admixtus  :  ne  forte 
iiidigni  simus  exaudiri,  adjuvari  alque  sal- 
vari  a  Domino  propler  nosfra  demerila, 
prouf  in  Iraclalu  de  Spe  Thomas  dccla- 
rat.  Imo  nec  cerli  sumus  de  hoc,  quod 
habeamus  spem  formalain  et  efficacem  in 
Ded,  qiium  ignoremus  an  simus  in  carila- ^cc/e.ix.i. 
le. ilinc  inler  spem  el  limorem  seniper  spi- 
ritiialiler  moli  debemus,  ut  spes  sif  mola 
siiperior,  sublevans  in  sublime.  el  despe- 
ralionem  ac  piisillanimitalem  excludens  ; 
timor  vero  sit  mola  inferior,  pra:>sumplio- 
neiii  el  iinmoderalam  securitalem  repel- 
lens  :  sicul  in  lerlia  parle  Sumnue  sua? 
.Vnlisiodorensis  inducil. 

Kt  ne  iniiitaris  prudentia'  tua\  id  esl, 
propria'  prudenli;e  aut  nalurali  induslriip 
non  inluereas,  lanquain  libi  sufficiant  pro 


ENARRATIO   IN   CAP.    III   PROVERBIORUM. 


ART.    III 


25 


tiia}  conversationis  directione,  atque  ad 
evadendum  tuse  salutis  pericula,  da^mo- 
num,  carnis  ac  mundi  tentamenta  :  ne  im- 

.xLMi.io.  pleafur  in  te  quod  dicitur  in  Isaia,  Sa- 
pientia  tua  et  scientia  tua  dccepit  te. 
Innitendum  est  ergo  divino  auxilio  atque 
angelic»  directioni,  et  meritis  precibus- 
que  Sanctorum  :  pro  quibus  impetrandis, 
dcvote  ac  jugiter  est  orandum.  Etenim, 

^s.xci.  qiii  habitat  in  adjulorio  Altissimi,  in  pro- 
tectione  Dei  coeli  commorabitur.  Ideo  per 

s.  L,  10.  Prophetam  scriptum  est  :  Quis  ambulat 
in  tenebris,  et  non  est  lumen  ei  ?  Spe- 
ret  in  nomine  Domini,  et  innitatur  super 
Deum  suum.  Item  protestatur  Dominus  : 

!eexiii,9.  Perditio  tua  ex  te  ;  in  me  tantummodo 
auxilium  tuum.  Nempe  ad  bene  agendum, 
indigcmus  in  omni  actu  meritorio,  actuali 
motione  Spiritus  Sancti.  Et  ut  ait  Aposlo- 

Cor.m,5.  lus  :  Nou  sumus  sufficienfes  cogifare  ali- 
quid  ex  nobis  quasi  ex  nobis ;  sed  suffi- 

hiiipp.w,  cientia  nostra  ex  Deo  est,  qui  operatur  in 
nobis  velle  atque  perficere.  Itaque  habi- 
tus  acquisiti  et  infusi  non  nobis  suffi- 
ciunt,  sed  actualibus  motiouibus,  influxi- 
onibus,  directionibus,  auxiliis  Dei  jugitcr 
indigemus,  sicut  de  hoc  Thomas  in  Sum- 
ma  confra  gentiles,  catholice  atquc  subti- 
liter  scribit. 
6  In  omnihus  viis,  id  est  actionibus  tuis 

interioribus  et  cxferioribus,  cogita  illum, 
id  est,  divinse  majestatis  praesentiam  pen- 
sa,  et  ad  Deum  intentionem  tuam  refer  ac 
dirige,  ejusque  directionem  et  opem  im- 
plora  :  quod  in  omni  actione  faciendum 
est  actualiter  aut  habitualiter,s8epeque  ac- 
tualiter;  imo  quo  sapius,  tanto  et  melius. 
Tales  fuerunt   magni  illi  illuminatissimi 

III  Reg.  viri  Elias  et  Eliseus,  dicentes  :  Vivit  Do- 

!o.  iiiiu.  minus  ante  cujus  vulfum  sfo  hodie.  Ista 
assidua  consideratio  divinge  pr8esenti8e,ma- 
xime  confert  ad  stabiliendum  mentem  in 
Deo.   Talis   fuit  Psalmista,  qui    loquifur, 

s.  .XV,  8.  Providebam  Dominum  in  conspectu  meo 

6  XXXI,  4.  semper  ;  et  sanctus  Job,  dicens,  Nonne 
Deus  considerat  viam  meam,  et  omnes 
gressus  meos  dinumerat?  Et  ipse  diriget 
gressus  tuos,  id  est  affectiones  tuas  et  ac- 


A  fus,  ad  finem  beatum,  dando  tibi  lumen 
verse  discretionis,  et  grafiam   spiritualis 
profectus,  ac  super  semitas  justifise  te  du-  ps.  xxn,  3. 
cendo.  Pro  qua  directione  piissima  oravit 
Propheta  :  Gressus  meos  dirige  secundum  Ps.  cxvm, 
eloquium   tuuin.  Quem    Deus  sic  dirigit,  '^^" 
nisi  cujus  mentem  illustrat  et  movet  in 
omnibus  ad  intuendum  et  exsequendum 
quidquid  sibi  complacitum  esf?  Hanc  cer- 
te  directionem  meretur  percipere,qui  tam 
reverenter  in  cuncfis  attendit  Dei  praesen- 
tiam. 

B      Ne  sis  sapiens  apucl  temetipsum,  id  est        7 
propria  reputatione.  Sed  quomodo  intelli- 
gendum  est  istud?  quum  dicat  Apostolus, 
Ut  sapiens  architectus  fundamentum  po-    i  Cor.  m, 
sui  ;  ifemque,  Spiritum  non  hujus  mundi  y^'.^  ^^  ,2. 
accepimus,  sed  Spirifum  qui  ex  Deo  est, 
ut  sciamus  quae  a  Deo  donata  sunt  nobis. 
Ergo  qui  sapientiam  a  Deo  accepit,  et  in 
Scripturis  est  eruditus,  potest  sapientem 
se  reputare.  Et  respondendum,  quod  non 
debet  se  in  se  sapientem  pufare,  sed  so- 
lum  in  Deo  ;  nec  sibi,  sed  Deo  sapienfiam 

C  suani  adscribere  ;  magis  quoque  insiste- 
re  considerationi  insipientia?  suae,  et  defe- 
ctuositatis  ac  culpa?,  quam  magnificationi 
sapientise  sua3  :  potissime  quum  ignoret 
an  habeat  sapientiam  quae  est  donum,  si- 
ne  qua  vifio  puerilifafis  impletur  homo,  et 
potius  stultus  quam  sapiens  est  censen- 
dus.  Et  juxla  hunc  sensum  apud  Isaiam 
inducitur  :  Yse  qui  sapientes  estis  in  ocu-  is  v,  21. 
lis  vestris,et  coram  vobismetipsis  pruden- 
tes.  Unde  et  Paulus  Romanis  :  Nolite,  in-  /?om.xii,i6. 
quit,  esse  prudentes  apud  vosmetipsos. 

D  Tiuie  Deum  casto  et  filiali  timore.  Ecce 
qui  paulo  anfe  locutus  est,  Habe  fiduciam 
in  Domino  ;  hic  subjungit,  Time  Deum  : 
quasi  dicat,Non  ita  confidas  in  misericor- 
dia  Dei,  quin  expavescas  ejus  jiisfitiam, 
quoniam  haec  est  sapientia  vera.  Et  recede 
a  malo,  id  est,  malum  culpse  ex  corde  ab- 
horre  et  fuge  :  quia  ex  hoc  apparct  quod 
timeas  Deum,  et  sapiens  sis  in  eo.  Juxta 
quod  in  Job  dicitur  :  Ecce  timor  Domini  joh  xxvm, 
ipsa  est  sapientia  ;  et  recedere  a  malo,  in-  -*• 
telligentia.  Hoc   est  quod  Vas   electionis 


26 


ENARRATIO   IN   CAP.   III  PROVERBIORUM. 


ART.    III 


florji.xi,2o.  hortatur  :  Noli  altum  sapere,  id  est  magna  A  viliora.   offerendo   Creatori   dignitatis  ac 


de  te  ex  elatione  sentire;  sed  time.  Unde 
et  sanctus  ait  Bernardus  :  fn  veritate  di- 
dici,  nihil  coram  Deo  ita  prodesse  ad  gra- 
tiam  obtinendam,  ad  culpam  vitandam,ad 
proficiendum  in  bonis,  quam  ut  semper 
inveniaris  non  altum  sapere,  sed  timere. 

Sanitas  quippe  erit  umbilico  tuo,  et  ir- 
rigatio  ossium  tuorum.  Posset  hoc  super- 
ficialiter  sic  exponi,  juxta  veteris  legis 
promissa  :  Quod  si  prsehabita  fcceris  bo- 
na,  corporaliter  eris  sanus  et  bene  dispo- 


Ps.  xxxjir, 
20. 


excollentise  infinitse.  Unde  et  Abel  obtulit  Gen.  iv,  4. 

Deo  de  primogenilis  gregis  sui,  et  adipi- 

bus  eorum,  et  placuit  Deo  ;  Cain  vero  de    md.z. 

fructibus  terrse,  utique  de  deterioribus,  ut 

legitur  in  Genesi.  Hinc  scriptum  est  :  Si   Maiach.x, 

offeratis  claudum  aut  languidum.  nonne  ^' 

malum  est?  Offer  illud  duci  tuo,  si  placu- 

erit  ei  :  hoc  est.  si  talia  viliora  offerretis 

seu  exhiberetis    principi   vestro   terreno, 

non  ei  placeret,  sed  indignaretur  quod  ta- 

lia  vilia  sibi  darentur.  Hinc  rursus  in  eo- 


situs   intus   in    umbilico  et  ossil)us.  Sed  B  dem  fertur  Propheta  :  Maledictus  dolosus,   ibid.  u. 


quoniam  mullae  sunt  Iribulationes  segri- 
ludinesque  justorum  in  vita  hac,  spiritna- 
liter  interprelandum  est  islud,  intelligen- 
do  per  umbilicum,  qui  mollis  et  tener  esl, 
bona  opera  adhuc  imperfecta  :  per  ossa 
vero,  quse  solida  sunt,  opera  virtuosa  per- 
fecta.  Sicque,  Sanitas  erit  umbilico  tuo,  id 
est,opera  lua  imperfecla,a  culpis  veniali- 
bus  ac  reliquiis  vilioiiiin  j)urgabuntur  pcr 
confidenliam  Dei,  huniiliation<'ii),  celeias- 
que  virtules  et  acliones  earum  prselaclas. 


qui  habel  in  grege  siio  masculum,  et  votum 
faciens.  immolat  debile  Domino.  Spirilua- 
liler  aulem  de  omnibus  bonis  nobis  con- 
cessis,  debemus  Deo  sacrificiiim  laudis, 
graliarum  aclionem,  reverentiamque  of- 
ferre  :  imo  nos  ipsos  totaliter  el  quidquid 
habemus  in  ejus  cullum  obsequiumque 
convertere.  Oblationes  quoque  et  decimas 
corpnrales  ab  Ecclesia  inslitulas,  fideliter 
el  libeiiter  persolvere  el  offerre.  nec  in 
Dei  conspectn  vacui  apparerc,  et  quidquid  Exod.w 


atque  in  melius  omni  die  proficieiil.  cl  (1  prsecipue  bonum  habemus  aiil  agimus,de- |^;  "^^^'^' 
opera  tua  perfecta,  erunt  pura,  inviolata.      bcmus  specialiter  Deo  adscribere;  nec  ali-  xm,  le. 
illa^sa.  Possunl  qiioque  per  umbiliciini  in-      qnid   nobis  ipsis,   nisi  peccata  nostra  et 
telligi  affecli()n<'s.  iiiolus  el  aclus  j)artis      vitia.  depulare.  Da  paupcrilms  :  id  est, 
sensitiva^,   videlicel  appelilus  conciipisci-      non  solum    piiclalo  modo  de  bonis   tuis 
bilis  et  irascibilis,  in  quibus  sunl  anim;p      Deum  honora.  sed  el  paiiperibus,qui  sunt 

fralres  el   proximi    tui,   membraque  Dei, 

communica  et  succurre. 

Et  implcliuntur  horrea  tua  saturitate, 

id  est    friictibus   lerra»  copiosis.  qiii    tibi 


passiones  :  iii  qiiihus  esl  sanilas,  dum  per 
virtules  reformaiitur  morales  ;  per  ossa 
aulem,  actus  parlis  inlellccliva». 

Consequentci'  fil  admonilio  ad  sacrificia 


10 


Dco  placentia.  Ilouora  Domiuuin  dc  tua  ct  tuis  donicsticis  ad  relcclionem  plcne 
suljstantia,  id  est,  dc  rebus  et  opibus  tibi  sufficient;  et  vino  torcularia  liia  rcdun- 
concessis  offer  Deo  sacrificia  in  lcge  prae-  D  dabunt,  id  est,  vinca>  tuic  lol  proferent 
ccpla,  hosliasque  sponlaneas  c.\  devotio-      uvas,  quod  in  torcularibus  exprimelur  dc 


iic.  pro  pacc,  pro  graliariim  aclione.  pro 
spiriluiilibus  charismalibiis  obtinendis.  el 
«H)rum  profrclibus.  \)c  (luibiis  oblatioiii- 
bus  in  Levitico,  in  libro  Nunieroriim,  ac 
Deutcronomio  copiosa  est  menlio  :  (|ii;r 
omnia  offerebantur  Deo  in  recognilioncm 
univcrsalis  dominii  sui,  et  quod  ipse  sit 
omnis  boni  collalor.  Et  dc  jjrimi/iis  om- 
nium  fruffu)n  tuarum.  id  esl  de  ineli- 
oribus  fruclibus   terra?  tuse  poliora,  non 


eis  viniim  abiindaiis  :  (piod  in  Deiilero-  Deui. 
iioniio  qiinqiie  promiltiliir.  Spiriliialiler '^- '*• 
aiiteni.  qui  opcra  |)ictalis  exercel,  el  vcr- 
bo  coplcstis  doclrina>  reficit  audienles. 
ac  poculo  spirilualis  consolalionis  recreat 
ens,  mcrctiir  iil  horrea  siia  impl(Mntur  sa- 
tiirilale,  id  est,  |)ntenlia>  anima>  sua»,  quse 
siml  subjccla  grali;c  ac  virliilum.  pi\Tser- 
tim  intcllccliis  at(|uc  voluntas,  implcanlur 
a  Deo   inlerna   refcctionc  ;   el   lorcularia 


ENARRATIO   IN   CAP.    III   PROVERBIORUM. 


ART.    III 


27 


ejus  vino  redundent,  id  est,  vires  prsefa- 
tae,  in  quibus  ex  littera  trahitur  spiritualis 
intelligentia,  sicut  ex  uva  per  pressuram 
educitur  vinum,  repleantur  spirituali  ac 
sobria  ebrielate,  ex  divinorum  contempla- 
tione  et  caritatis  fervore. 

Insuper,  juxta  Glossam,  quemadmodum 

electi  habent  thesauros  in  ccelo  (secun- 

Va/</(.v.,  dum  quod  ait  Salvator,  Thesaurizate  vobis 

thesauros  in  coelo),  sic  et  horrea  ac  torcu- 

laria  habent  ibidem  :  in  quibus  taliter  re- 

s.  xLixMO;  ficientur  ac  potabuntur,  quod  iiltra  non 

poc-  vu,  p5„pjpjj^  ^gg  sitient.  De  quibus  Filius  Dei 

zkc.  XVI,  disseruit :  Facite  vobis  amicos  de  mammo- 

na  iniquitatis,  ut,  quum  defeceritis,  recipi- 

bann.xiv,  aut  vos  iu  setema  tabernacula;  itemque,In 

domo  Patris  mei  mansiones  multse  sunt,  hoc 

est  diversi  gradus  prgemiorum.  sccundum 

varietatem  ac  differentiam  meritorum. 

Amplius,    sicut    ex   verbis    sanctorum 

Patrum  Hieronymi   et  Augustini,  imo  ex 

Scripturis  colligitur,  fidelis  persolutio  de- 

cimarum,  primitiarum  et  oblationum  ab 

Ecclesia  statutarum,  constructio  ecclesia- 

rum,  fundatio    monasteriorum,    exhibitio 

operum  misericordia?,  qualuor  mercedes  a 

Domino  sortiuntur.  Prima  est,  abundantia 

opum,  ex  copiosa  fertilitate  agrorum  et 

vinearum.Hinc  loquitur  Deus  per  Malachi- 

raiach.m,  am  :  Infertc  omnem  decimam  in  horreum 

'' "■       meum,  ut  sit  cibus  in  domo  niea;  et  pro- 

bate  me  super  hoc,  si  non  aperuero  vobis 

cataractas  coeli,  et  effudero  vobis  benedi- 

ctionem  meam  usque  ad  abundantiam,  et 

Ajff.  1, 9,  non  erit  sferilis  vinea.  Et  per  Aggseum  : 

Quia  domus  mea  deserta  est,  et  vos  festina- 

stis  unusquisque  in  domum  suam;  propter 

hoc  super  vos  prohibiti  sunt  coeli,  ne  da- 

rent  rorem,  et  terra  prohibita  est,  ne  daret 

germen  suum.  Et  de  hoc  plenius  alibi.  Se- 

cunda  merces,  est  prolongatio  ac  sanitas 

vitSB.  Tertia  vero,  affluentia  gratise  in  prge- 

senti.  Quarla  autem,  copia  glorise  in  futu- 

ro.  Denique  in  oblationibus  quse  Deo  fiunt, 

ineg.xyi,  ipsc  qui  cordium  est  inspector,  magis  re- 

(IV,  12;    spicit  ad   rnentis   sinceritatem,  caritatem 

'ccii.xxm,  ac  devotionem,  quam  ad  munerum  quan- 

Jen.  IV,  4.  titatem.  Ideo  scriptum  est  in  Genesi  :  Re- 


A  spexit  Dominus  ad  Abel,  et  ad  munera 
ejus.  Primo  enim  attendil  et  approbavit 
ipsius  sancti  et  innocentis  Abel  sincerissi- 
mam  devotionem,  et  ita  deinceps  accepta- 
vit  sacrificia  ejus.  Hinc  etiani  Seneca  in 
suis  hortatur  Proverbiis  :  Non  adspicias 
quam  plenas,  sed  quam  puras  manus  quis- 
quc  Deo  admoveat.  Nihilo  minus  Hostia 
altaris,  videlicet  sacrificium  novae  legis, 
per  se  complacet  Deo. 

Sed  quia  nonnulli  in  prosperis  Deo  ob- 
sequuntur,  adhaerent  ac  gratias  agunt,  in 

B  adversis  autem  deficiunt  et  labuntur  (de 
quibus  disseruit  Christus,  quod  ad  tempus    luc.  vm, 
credunt,  et  tempore  tentalionis  recedunt  :  '^- 
unde  et  in  Psalmo  dicitur,  Confitebilur  tibi    Ps.  xlvhi, 
quum  benefeceris  ei);  ideo  nunc  hortatur  *^' 
Sapientia,  ne  adversis  fvangamuv.  Discipli-       11 
nam  Domini,  fili  mi,  ne  abjicias,  nequc 
deficias  quum  ab  eo  corriperis.   Discipli- 
na  Dei  est   omnis   adversitas,   tribulatio, 
castigatio,  increpatio  :  quse  ex  divina  pro- 
videntia  accidit  nobis,  a  quocumque  in- 
fligatur.  Et  sicut   legifur,  Deus   increpat   Jobx\xm, 

C  quandoque  per  dolorem  in  lectulo,  et  om-  *^' 
nia  ossa  hominis  marcescere  facit.  Per  prse- 
latos  quoque  vicarios  suos,  et  per  princi- 
pesac  judices  corripif  et  castigat  :  qui 
teste  Apostolo  ad  Romanos,  ministri  Dei    Rom.wu, 
sunt,  in  hoc  ipsum  constitufi.Omnia  igitur  ^' 
ista  aequanimifer  ferre  debemus,  fanquam 
virgam  fidelissimi  patris  :  primo,  quia  per 
ista  purgamur  a  vitiis;  secundo,  quia  per 
hsec  crescimus  in  virtutibus;  tertio,  quo- 
niam  per  hsec  a  futuris  gravissimis  eripi- 
mur  poenis  ;  quarto,  quia  per  ista  capiti 

D  nostro  Christo  propter  nos  passo,  aliquali- 
ter  conformamur  ;  quinto,  quia  per  haec 
corona  aetcrnae  felicifatis  nobis  augetur ; 
sexto,  quia  per  haec  efficimur  in  spirituali 
conversatione  exercitati  (Qui  enim  non  est  ecch. 
tentatus,  quid  scit?);  septimo,  quia  ex  ho-  ^^^^"^  ^- 
rum  eventu  cognoscimus  caritafem  Patris 
coelestis  ad  nos,  qui  ob  tam  multiplicem 
fructum  et  commodum  nosfrum,  per  prae- 
fafa  nos  disciplinat. 

Hinc  subditur  :  Quem  enim  diligit  Do-       12 
minus,  corripit,  et  quasi  pater   in   filio 


28  ENARRATIO   IN   CAP.    III   PROVERBIORUM.   —  ART.    III 

complacet  sibi,  id  est,  beneplacitum  est  ei  A  les  atque  prsecipui,  sicut  et  ipsa  sapientia 

in  his,  sicut  pater  complacentiam  habet  in  inter  virtutes   et  dona   tenet   primatum  ; 

filio  suo  dilecto  et  bono.  Ideo  ait  Glossa  :  et    item   purissimi    ex   sua    natura,   quia 

Tanto  minus  de  llagello  quo  castigamur,  versantur  circa  supermundissimum  iliud 

murmurare  debemus,  quanto  cerfius  in  eo  .    objectum,  quod  Deus  est,  el  circa  spiritua- 

pignus  paternee  dilectionis  tenemus.  Unde  lia  ac  divina.  Contemplatio  quoque,  quae 

Apoc.  111,  et  ipse  in  ApocalVpsi  fatetur  :  Ego  quos  est  actus  et  fructus  sapientise  hujus.  est 

"*•           amo,  arguo  et  castigo.  Hinc  de  reprobis  affectuosa  ac  limpida  Dei  cognitio.  Circa 

Osee IV,  14.  ait  :Non  visitabo  super  filias  vestras  quum  hoc   scribit  quidam  :  Purissimi  sunl   fru- 

fucrint  fornicalse.  Pcr  Ezcchielem  quoquc  ctus  sapienlia",  quia  spiritualia  bona  non 

Ezech.xM,  ait  de  reprobo  induralo  :  Auferelur  zelus  habenl    aliquod   malum   admixlum,  sicut 

mens  a  te,  non  irascar  tibi  amplius.  Et  in  frequenter  habent  corporalia,  ut  aurum, 

/'«.Lxxx,i3.  Psalmo  de  impiis  :  Dimisi  eos  secundum  B  argentum,  et  consimilia  habent  annexam 

desideria  cordis  eoruni.  Haec  est  metuen-  sollicitudinem,   impcdientcm   mentis  ele- 

dissima  cl  gravissima   Dei   plaga  ac  ira,  valionem  in  Deum.  Quod  non  videtur  con- 

dum  juslo  judicio  hominem  sic  rclinquil.  grue  diclum.  prffserlim  quum  Isaias  affir- 

Dcsidereiuus  crgo  in  vila  pra»senti  palcrnc  met  :  Quasi  pannus  mcnstruatfe  universa?  ;». i.xiv, e. 

castigari  a  Domino,  et  superiorum  nostro-  justilia?  nostra?.  Gregorius  quoque  in  Mo- 

rum  correptioncs  atque  correcfiones  hila-  ralibus  super  Job.frequenler  effalur,quod 

riter  amplcctamur,  quum  cf  Aposfolus  ju-  mens  nostra  in  divinorum  contemplalione 

^eftr.xu,  beat  :  In  disciplina  perseverale ;  fanquani  diu  non  figifur  :  quoniam  carnis  infirmi- 

^■^"          filiis  vobis  se  offcrl  Dcus.Ouis  enini  filius  tas  et  inslabilitas  cordis  frahunf  deorsum. 

quem    non   corripif    pafer?  Ouod  si  cxlra  Nonnc  indesinonler  ac  miscrabiliter  expe- 

disciplinam  eslis,  ergo  adulleri,  et  non  fi-  riinur,  quanUT  dislractiones,  venialcsque 

jo6v,i7,i8.  lii  estis,Hinc  efiam  in  Job  habefiir :  Bealns  C  ciilp»  orationibus  ac  mcdifafionibus  no- 

homo  qui  corripitur  a  Domino.  Increpa-  stris  assidue  misceanfur,et  in  divino  obse- 

tionem  ergo  Domini    ne  reprobes  :  quo-  quio  negligcnfisp,  pigrifiae,  ac  somnolentia? 

niain  ipsc  vidnerat,  cf  medefur;  perciitil,  iiiiiIUt  conlinganf  ? 

et  manus  ejus  sanabiint.  /^/■cfiosior  csf  sapicnlia  cunctis  opilnts       15 

13  Bcdtus  honw  (pii  invenit  sapientiam,  id  Iransiforiis  ac  ferrcnis;  ct  omiiia  qua"  dc- 
est,qui  a  Deo  suscipit  ac  refinef  eam,  pra>-  siderantnr,  ex  universifafe  corporaliiim 
sertiin  illam  qua?  esl  donuiii  Spirifus  San-  rcrtim,  liuic  non  valent  comparnri.  Si  au- 
cfi  :  in  qiia  polissime  crescil,  disciplinain  lcm  pra^dicla  exponanlur  dc  Sapicnfia  in- 
Domini  modo  pra>faclo  gralanlcr  fcrendo,  cieala,  (iiia»  in  hac  vifa  per  fidem,  cari- 
ef  in  omni  adversifalc  palicnfiam  c(msei-  tafcm  cf  contcmplalionem  aliqiio  modo 
vando  ;  et  rjui  aljluii  prudcntia,  (jiia>  csf  invcnifur  ct  habclur.  ccrliim  cst  quod  illa 
virliis  moralis  dignissima,  virliitiim  auri-  D  incomparabililcr  cunclis  pra>mineal  rehus 
ga,  doc(Mis  modiiin  in  cunclis  lcnere,  ac  crealis.  De  hac  prctiositalc  cl  dignifafe  sa- 
ordinafe  ad  fincm  infenfum  ])rocedere  :  picnfia»,  in  libro  Sapicntia»  muifa  dicun-  snp.Mi-\. 
in  qua  qui  affluit  seu  abiindal.  aplus  est  lur.   De  qua  ct   in  Job  asseriliir  :  Nescit   yoAxwni, 

14  el  alios  giibcrnare.  Mclior  cst  actpiisitio  homo  prcliiini   ejiis.   Non   dabilur  aurum  '^•'^■"•- 
ejus  nci/otiatione  auri  et  argcnti  :  quia  obriziim  pro  ca,  ncc  conicrctur  lapidi  sar- 
incomparabililer  est  pra?slantior  corpora-  donycho  preliosissimo  vcl  sapphiro.  Lon-       16 
libus  ac  transiforiis  opibiis.  gitudo  dierum  iu  dcrtera  cjus,  ct  in  si- 

Primi  etpurissimi  fructusejus.VvwcUxs  nistra  illius  divitia'  el  gloria.  Dextera  et 

sapicnti»  hujiis,  siint  actiones,  delecfatio-  sinisfra   mctaphorice   adscribiliir   sapicn- 

nes  et  cclcra  bona  (|u<t  oriunlur  cx  ca  :  fijc,  intelligcndo  pcr  dexlcram  (\jiis,  polio- 

qui   fructus  sunt  primi,  id  csf    principa-  ra  cl  piicclariora  sapicnlia^  bona  ;  per  si- 


ENARRATIO   IN   CAP.    III   PROVERBIORUM. 


ART.    III 


29 


nislram  vero,  secundaria  ejus  bona.Itaque 
in  dextera  sapientiae,est  longitudo  dierum, 
id  est  dios  a^ternitatis,  et  beatilica  visio 
increatee  et  incommutabilis  verilatis  :  ad 
quae  sapientia  habet  primum  ac  principa- 
lem  respectuin.  bi  sinistra  vero  ipsius, 
sunt  divitige  exteriores,  et  gloria,  id  est 
claritas  rama»  :  quia  ad  sapientiam  duo 
hsec  consequi  solent,  sicut  in  Salomone. 
Yel  per  divitias  et  gloriam  designantur  ac- 
cidentaba  pra?mia  Beatorum,  ad  quae  sa- 
pienlia  ista  perducit. 
n  Viiv  ejus,  vice  pulchra'.  Vise  sapientise, 

sunt  actiones  et  processus,  seu  doctrina!  ac 
merita  ejus  :  quae  omnia  bene  dicuntur 
vise,  quoniam  sicut  via  est  medium  in- 
ter  duo  extrema,  et  inter  terminos  duos ; 
sic  actiones  et  merita  vitse  prsesentis,  sunt 
media  qusedam  inter  istud  exsilium  ssecu- 
lumque  futurum,  seu  inter  mansionem 
istam  terrenam  et  patriam  Beatorum.  Ita- 
que  vise,  id  est  actiones,  contemplationes, 
delectationes,  et  merita  sapientiae,  sunt 
viae  pulchrae  :  quia  in  ipsis  est  splendor 
veritatis,  hix  graliae  ac  virtutis  sinceritas; 
immunditiam  etiam  peccati  depellunt.  Et 
sicut  in  corporaHbus  dicitur  pulchrum, 
quod  oblectat  corporeum  visum ;  sic  spi- 
rituabter  pulchrum  censetur,  quod  in- 
teriorem  visum,  scilicet  intelleclum,  de- 
lectat  :  quod  actibus  sapientiae  competit 
valde,  quum  et  Philosophus  dicat  quod  phi- 
losophia,  id  est  naturalis  sapientia,  admi- 
rabilcs  delectationes  habet  admixtas.  De 
aj9.vii-ix.qua  re  in  libro  Sapientiae  plurima  conti- 
nentur.  Et  omnes  semitce  illius  pacificcv. 
Nam  contemplationes  et  actiones,  gustus 
et  profectus  sapientiae  hujus,in  semetipsis 
tranquilla  sunt,  et  mentem  quietant,  per- 
turbationem  excludunt,  atque  ad  pacem 
aeternitatis  perducunt. 

Insuper  viae  increatae  Sapientiae  prorsus 
pulcherrimae  sunt,  utpote  Christi  praecepta, 
documenta,  et  exempla  seu  opera,  om- 
nem  turpitudinem  culpae  deformitatem- 
que  falsitatis  excludentia  ex  se  et  prohi- 
bentia  aliis ;  et  semitae  ejus  pacificae,  id  est 
evangelica  ejus  consilia  ad  pacem  pecto- 


A  ris  ac  tranquillissimam  vitam  disponentia 
ac  perducenlia.  Docent  enim,  inquietudi- 
nem  passionum,  sollicitudinem  tempora- 
lium,  occupationem  terrenorum,  concupi- 
scentias  carnis  omnino  vitare,  atque  in 
solo  Dec  recolligere  ac  figere  mentem. 
Rursus,  semitae  Christi  pacificae,  quia  per 
ejus  mysteria  ac  opera  reconciliati  exsisti- 
mus  Deo. 

Lignum  vitce  est  Jiis  cjiii  apprehende-       18 
rint  eani  :  id  est,  sapientia  instar  ligni 
vitae,  quod  est  in   paradiso,  spiritualiter 

B  reficit,  et  in  vita  gratiae  conservat,  ac  ro- 
borat  sapientem.  Quemadmodum  lignum  Gen.  11,9. 
illud  vitae  situm  in  medio  paradisi,  con- 
servativum   fuit  et  est  vitae  corporalis  in 
suovigore;  sic  Christus  quoque,  qui  etiam, 
dum  iret  ut  crucifigeretur,  nuncupavit  se  Lue.xxm, 
viride  lignum,  recte  dicitur  lignum  vitae  ^'' 
credentibus  in  se  :  quia  multiplici  alimo- 
nia  reficit  ac  sustenlat  fideles,  quousque 
de  vita  gratiae  ad  vitam  gloriae  eleventur, 
videlicet  pane  lacrimarum,  vigore  opera-  Ps.  i.xxix, 
tionum  bonarum,  donis  gratiae  ac  virtu-  ^' 

C  tum,  consolatione  et  spe  futurorum,  imo 
se  ipso,  suique  corporis  ac  sanguinis  Sa- 
cramento.  Nam  ait  :  Ego  sum  panis  vitae;  Joann.M, 
et,  Hic  est  panis  vivus  de  coelo  descen-  ^^^.^ 
dens,  ut  si  quis  manducaverit  ex  ipso,  non 
moriatur  in  xtevnum.  Bt  qui  te/merit  ea>n, 
id  est,qui  vitaverit  omne  peccatum  mor- 
tale,  quo  donum  sapientiae  perditur,  et 
gratiosa  Christi  praesentia  tollitur,  heatus 
est  jam  in  spe  et  merito,  ac  praelibatione 
et  dispositione  propinqua. 
Dotninus  sapientia  fundavit  terram,  sta-       19 

D  bilivit  coelos  prudentia.  Sapientia  quan- 
doque  dicitur  in  Deo  absolute,  et  est  ipsa 
divina  essentia  ;  et  toti  superbeatissimse 
Trinitati  communis  est,  et  una  in  tribus 
supersanctis  Personis.  Attamen  Filio  ap- 
propriatur,  sicut  et  bonitas  Spiritui  San- 
cto.  Filius  enim  est  verbum  et  emanatio 
intellectus  Dei  Patris  ;  sapientia  vero  ad 
intellectum  est  pertinens.  Quandoque  au- 
tem  sapientia  dicitur  in  divinis  notionali- 
ter,  personaliter  seu  relative  de  Filio,  qui, 
ut  ait  Apostolus,  est  virtus  et  sapientia  iConi,24. 


30. 


30 


ENARRATIO   IN   CAP.    III  PR0\-ERBI0ROI.    —  ART.    III 


Ps.ciii,  24. 


Joann.  i,  3. 


Fs.  xcii,  1. 


yoftxxwiii, 

4-0. 


Ps.  ci,  27. 


20 


Gen.  II,  G. 
Jbid.  10. 

/6iW.vii,n. 


yo&xxxviii, 
8. 


Patris.  Et  utroque  modo  potest  hic  accipi. 
Nam  Deus  Trinitas  sapientia  sua,  id  est 
per  sapientiam  suam,  tanquam  per  exeni- 
plar  ef  artem  operis  sui,  universa  creavit, 
juxta  illud  Psalmi  :  Omnia  in  sapientia  fe- 
cisti.Pater  quoque  per  unigenitum  Filium 
suum  condidit  curicta,  secundum  quod  ait 
Scriptura  :  Omnia  per  ipsum  facta  sunt. 
Dominus  ergo  sapientia  sua  fundavit,  id 
est,  in  medio  mundi  iirmiter  et  immobili- 
ter  fecit  ac  posuit,  terram,  sicut  cantatur: 
Etenim  firmavil  orbem,  qui  non  commo- 
vebitur.  Constituit  enim  eam  in  medio 
universi  pro  centro.  Et  de  hoc  loquitur 
Deus  Job  subtiliter  :  Ubi,  inquiens,  eras 
quando  ponebam  fundamenta  terra>  ?  Quis 
posuit  mensuras  ejus  l  vel  quis  tetendit 
super  eam  lineam  ?  Super  quo  bases  ejus 
soiidalae  sunl  ?  Prseterea,  in  Deo  idem  sunt 
sapienlia  et  prudentia  ;  scd  in  quantum 
sapienlia  Dei,  respectu  crealurarum,  est 
praclica,  vocatur  prudentia  :  sicque  per 
suam  prudentiam  slabilivit  orbes  coele- 
stes,  (juoniam  esse  incorruptibiic  alque 
perpetuum  tribuit  illis,quamvis  alibi  scri- 
ptum  sit,  Ipsi  peribunt  :  quod  non  est  de 
corruptione  substantialis  esse,  sed  de  va- 
riatione  cujusdam  accidentalis  esse  intel- 
ligendum. 

Sapicntia  illius  eruperunt  abysai,  id 
est  venae  ventriculique  aquarum  exsislen- 
tes  sub  lerra,  vel  parlicularia  maria,  seu 
congregaliones  aquarum  Oceani.  Iloc  nam- 
que  esl  opus  infinitae  sapicnliic  omnipi)- 
tenlis  Opificis,  quod  in  venlriculis  lerrui 
aqua  sic  continelur,  et  eiuinpit  in  fon- 
tes  ac  puteos,  atque  in  fluinina  magna 
per  terram  fluentia,  el  omnes  hae  aquic 
ex  Oceano  originaliler  derivanlur  ac  ma- 
nanl  :  ex  quo  eliain  fons  paradisi  habct 
originem,  qui  in  (lualuor  niagna  riumina 
erumpil,  parlitur,  ac  fundiliir,  ul  in  (lcne- 
si  habelur.  Tempoie  quoque  diluvii  rupti 
sunt  omnes  fontes  abyssi  magna?,  ul  lui- 
sus  scriptum  est  in  Genesi.  Hinc  ait  Allit- 
simus  :  Qiiis  conclusil  ostiis  mare,  (jtiando 
crumpebat  quasi  de  vulva  procedcns  ?  Et 
nubes  rore  concrescunl,  id  cst  densaulur  : 


A  quia  sapientia  Dei  sic  ordinante,  pro  ter- 
rae  irrigatione  et  fructificatione,  ex  solis 
calore  vapores  et  exhalationes  ex  aquis 
elevantur,  ac  inspissantur  in  aere,  fiunt- 
que  nubes :  ex  quarum  resolutione  descen- 
dunt  imber  et  ros,  quamvis  diversimode. 
Ros  namque,  secundum  Philosophum,  est 
effeclus  temperati  caloris,  et  ex  subtiliori 
nube  descendens.et  frequentius  generatur 
in  vere.  In  his  ergo  sapientia  Dei  relucet. 
Propter  quod  in  Scripturis  haec  multoties 
continentur,  ul  omnipotentiam  ac  provi- 

B  dentiam  Creatoris  in  suis  contemplemur, 
miremur,  ac  veneremur  eff(^ctibus.  Hinc 
sciiplum  est  :  Si  voluerit  extendere  nubes  Jobxxwi, 
quasi  tentorium  suum,  et  fulgurare  lumi- 
ne  suo  desuper.  cardines   quoque  maris 
operiet  :  per  haec  enim  judicat  populos,  et 
dat  escam  multis  morlalibus.  Et  rursus  ait 
Scriptura   :  Frumentiim  desiderat  nubes,  /ftirf.xxxvn, 
el  nubes  spargunl  lumen  suum  :  qiiae  lu-  "• '"• 
strant  cuncta   per  circuilum,   qiiocumque 
eas  voluntas  gubernantis  duxeril. 

Spirilualiter,  Doininus sapientia  funda- 

C  vil  terram,  id  est,  Pater  per  unfcum  Fi- 
liiiin  suum  insliluil  el  firniavit  mililan- 
tem  Ecclesiam  in  lerra  peregrinanlem, 
quam  in  fidei  solidilate,  spe  el  caritate 
fundavit.  Stabilivit  quoijue  c<clos,  id  est 
sanctos  Aposlolos  et  priedicalores  ac  con- 
lcinplativos,  quorum  conversatio  cst  in 
coelis,  prudentia,  in  qua  el  ipsos  perficit 
ad  regimen  aliorum  ;  vel,  Coelos,  id  est 
tiiumphanlcm  Ecclcsiam,  cujus  perpelua 
ct  sccura  mansio  est  in  coelo  empyreo. 
Sapicntia  illius  crupcrunt  abi/ssi.  id  est, 

1)  fliienta  graliae  ct  doclrinae,  ex  fontibus 
sacramenlorum  et  sacrorum  voluminum 
juofluxcrunt.AV  nubcs,  id  est  aliorum  prae- 
lali  et  doclores.  qui  inslar  niibiiim  ele- 
vaiilur  (lc  lerra,  el  slillicidia  intliiunl  do- 
c\n\\iivmn,rorc concrcscunt ,  id  esl,supcrna 
irrigalionc  sapientiae  inigantur,  ac  lor- 
rcnte  voluptatis  divinae  inundanlur.  Tnde  /.?. xxvi,i9. 
Isaias  loquilur  Deo  :  Kos  luus,  ros  dulcis*.  •a/i« lucis 

Fili  nii,  nc  c//luant  luvc  ab  oculis  tuis,       21 
id  esl,  praefalae  saliibcrrima?  instructiones 
et  exhortaliones  ncquaquam  recedanl  ab 


ENARRATIO   IN   CAP.    III   PROVERBIORUM.    —  ART.    III  31 

intuitu  et  memoria  interiorum  oculorum  A  ipsi  poenalis  ac  gravis  est,  sic  animus  or- 

tuorum.  Custodi  legem,  eam  recolendo  ac  dinatus  est  jucundus,quietus  et  dulcis ;  et 

implendo,  ef  consilium,  acquiescendo  bo-  per  sapientiam  consolari   se   potest,   per 

22  nis  consiliis  ;  et  erit  vita  animiv  tucv  :  id  patientiam  quoque  completam  manet  in 
est,  haec  faciendo,  habebis  vitam  gratiae  in  adversitatibus  etiam  magnis  imperturba- 
prsesenti,  et  vitam  glorice  in  futuro.  Unde  tus.  Propter  quod  dicitur  in  Ethicis,  quod 

faHA.xix,  Salvator   :   Si  vis,  inquit,   intrare  ad  vi-  studiosi  habent  phantasmata  meliora,dum 

tam,  serva  mandata.  Ideo  scriptum  est  :  a  vigilia  ad  somnum  pertranseunt.  Nam 

aruc/iiv,  Hic  liber  mandatorum  Dei,  et  lex  quae  est  quod  homo  in  vigilia  tractat,  hoc  sibi  in 

in  aeternum  :  omnes  qui  tenent  eam,  per-  somno  solet  occurrere.  Ideo,  sicut  iniqui 

venient  ad  vitam;  qui  autem  derelinquunt  in  vigilia  frequenter  de  insidiis  et  terri- 

eam.  ad  mortem.  Et  gratia  faucibus  tuis:  bilibus  eis  imminentibus  cogitant,  sic  in 

id  est,  gratia  discretionis  ad  loquendum,  B  somno  terribilia  et  molesta  saepe  somnia 

instruendum,  et  corripiendum  opportune  habent.  Nihilo  minus  ex  tentatione  diaboli 

et  fructuose  praestabitur  tibi  ;   eruntque  et  corporali  indispositione,potest  et  justis 

verba  legis  divinae  interiori  tuo  palato  su-  in  somno  terror  occurrere,  et  inquietudo 

>s.  cxviii,  avia  :  juxta  illud,  Quam  dulcia  faucibus  absque  malitia  generari,  prout  beatus  Job 

^"  meis  eloquia  tua!  Vel,Gratia  erit  faucibus  de  se  ipso  testatur  :  Si  dormiero,  dicam,   yo6vii,4. 

tuis,  id  est,  temperantise  virtus  donabitur  Quando  consurgam  ?  Et  :  Terrebis  me  per  ibid.  u. 

gustui  tuo,  ad  reficiendum  te  moderate.  somnia.  Loquitur  autem  Salomon  confor- 

96x11,11.  De  quibus  faucibus  fertur  in  Job  :  Nonne  mando   se   legi,  quae  observatoribus  suis 

auris  verba  dijudicat,  et  fauces  comeden-  securum  et  quietum  somnum  in  Deutero- 

tis,  saporem  ?  Hanc  enim   temperantiam  nomii  libro  promisit,transgressoribus  vero 

sapientia  confert,   quoniam  facit  in  spi-  prsedixit  contrarium.  Unde  ibidem  induci- 

ritualibus  delectari,  et  carnalia  aspernari  C  tur  de  iniquo  :Erit  vita  tua  quasi  pendens  Deut.\^ym 

oblectamenta.  Prudentia  quoque  prsefigit  anle  te ;  timebis  die  ac  nocte,  et  non  cre-  "'''  ^'- 

mensuram  in  cibo  et  potu.  des  vitse  tuae.  Mane  dices,  Quis  mihi  det 

23  Tunc  amhulabis  fiducialiter  in  viatua:  vesperam ?  et  vespere,  Quis  mihi  det  ma- 
idest,  bona  conversatione  proficies  confi-  ne?  propter  cordis  tui  formidinem,qua  ter- 
denter,  et  proficiendo  confides  in  Domi-  reberis.  Insuper  justus  et  innocens,  quum 
no;  conscientiam  quoque  bonam  haben-  dormierit  somno  mortis,  aut  non  timebit, 
do,eris  vir  bonae  spei.Nam  et  Philosophus  aut  a  suo  timore  cito  eripietur,  et  erit 
protestatur,  quod  hi  qui  in  divinis  be-  securus.Quidam  vero  ita  divini  sunt,  quod 
ne  se  habent,  melioris  sunt  spei.  Et  pes  etiam  in  somno  orant,  psallunt,  meditan- 
tuus  non  impinget,  id  est,  affectus  tuus  tur,  et  multa  intelligunt,  quae  vigilando 
seu  operatig,  qua  tendis  ad  finem,  non  intelligere  non  valebant.  Quibus  dicere 
cespitabit  recedendo  a  via  virtutum  ac  me-  D  licet  :  Ego  dormio,  et  cor  meum  vigilat.  Cant.v,  2. 
dio  rationis.  Prudentia  etenim  diriget  te,  Ne  paveas  repentino  terrore,  id  est,  non       25 

s.xxv,i2.  ut  cum  Propheta  dicere  queas,  Pes  meus  concutiaris  timore,  qui  inopinate  ac  subi- 

yofixxiii,  stetit  in  directo  ;  et  cum  sancto  Job,  Ve-  to  solet  oriri  ex  aliquo  sensibili  strepitu, 

stigia  ejus  secutus  est  pes  meus.  clamore,  phantasia,  aut  simili  quod  solet 

24  Si  dormieris,  non  timebis  ;  quiesces,  et  timeri.  Verumtamen  primi  motus  natura- 
suavis  erit  somnus  tuus.  Hoc  ad  litteram  lium  passionum  non  bene  sunt  in  nostra 
ita  est,  quod  virtuosus  et  sapiens,  pru-  potestate;  sed  quo  magis  in  virtutibus  cre- 
dens  et  innocens,  justus  et  perfectus,  se-  scimus,  eo  facilius  eos  refrenamus  ac  mo- 
curior  atque  tranquillior  est  in  cunctis  ;  deramur.  Idcirco  quod  ait,  Ne  paveas  re- 
nec  in  somno  terretur,  sed  dulciter  dor-  pentinb  terrore,  sic  accipi  potest,  ut  non 
mit.  Nam  sicut  animus  inordinatus  sibi  immoremur  tali  formidini,  sed  ex  consi- 


32 


ENARRATIO   IN   CAP.    III   PROVERBIORUM. 


ART.    III 


28. 


deratione  divinae  prsesentise,  et  confiden- 
tia  protectionis  siipernsp  eam  abjiciamus, 
ac  animemur  in  Deo.  Ideo  subdilur  :  ct 
irruentcs  tibi potentias  impioriaa  non  me- 
tuas  :  quod  tam  de  invisibilibus,  quam 
visibilibus  hostibus   potest  exponi.   Nam 

Matih.x,  de  visibilibus  ait  Salvator  :  Nolite  timere 
eos  qui  corpus  occidunt.  Non  enim  timen- 
di  sunt  immoderato  seu  carnali  aut  mun- 
dano  timore,  quamvis  naturalis  timor  non 
exstet  illicitus.  Perfectius  vero  et  melius 
est,  ut  sit  homo  paraUis  pali  quidquid 
adversi  voluerit  aut  permiserit  Deus  ei 
accidere  :  et  hoc,  amore  Dei,  et  pro  suis 
peccatis,  et  pro  exercitafione  virtutis,  ac 
incremento  sahitis.  Invisibiles  quoque  ho- 
stes  non  sunt  limendi  timore  inordinalo 
et  immoderato,  qui  rationem  et  actum 
virtutum  impediat  et  conturbet ;  sed  ex 
consideratione  divina>  prsesentiae,  et  con- 
fidentia  protectionis  superncP.  atcpie  sub- 
vcnlionis  angeliciB  sunl  vilipendendi.  Ideo 
subditur  : 
26  Dominus  enim  erit  in  latere  tuo,  id  est, 

gratiose  adsistet,  si  confidas  in  eo,  et  ad 
ipsum  sincere  confugias,  ct  custodiet  pc- 
dem  tuum,ne  capiaris  jib  hostibus,  id  esl, 
ne  vel  corporaliter  vel  spiritiialiler  no- 
ceant  tibi.  (Juod  si  Doniinus  permiseril  te 
corporaliler  lajdi  ab  eis,  hoc  erit  pro  luo 
meIiori,dummodo  patienter  sustineas:  sic- 
ut  permisit  S.Anloniiim  a  dajmonibiis  fla- 
gellari,  sanctosque  martvres  a  lyrannis 
occidi;  (piolidie  quoque  permiltil  jiistos 
a  pravis  infeslari  hominibus.  Ideo  viri 
peilecti  excludunl  omnem  carnalem,mun- 
danum  et  inordinatum  limorem.Unde  san- 

yoixxxi,  ctus  Job  :  Si  expavi,  inquil,  ad  niullilii- 
dinem  nimiam.  Et  Psalmisla  :  Dominiis 
illuminalio  mca, et  salus  mea  :  quein  time- 
bo^  Dominus  proleclor  vita^  me;p  :  a  (juo 
/'i.xv.s.  trcpidabo?  etc.  Itemque  :  Providebam  Do- 
minum  in  conspectu  meo  semper,  quo- 
niam  a  dextris  est  mihi,  ne  commovear. 

Praetcrea,  aliqui  sunt  ila  perfecli,  quod 
nec  primos  motus  repenlina?  formidinis 
sentianl.  Undc,  ut  in  Vilis  Patrum  habetiir, 
quum  quidam  intcrrogassel  abbalein  Theo- 


34 

PS.  XXVI,  1. 


A  dorum,  Si  fiat  strepitus  improvise,  aut  so- 
nitus  magnus,  timesne  ?  Qui  respondit  : 
Si  coelum  terra?  adhaereat,  Theodorus  non 
formidal.  Sanctus  quoque  abbas  Macarius, 
quum  in  templo  quodam  idolorum  se  po- 
suisset  ad  dormiendum,  et  calvariam  suo 
capiti  quasi  pro  pulvinari  supposuisset, 
coepit  diabolus  clamare  ex  illa  calvaria. 
Macariiis  vero  nil  metuens,cum  capile  suo 
tiindebat  super  calvariam,  dicens  diabo- 
lo  :  Si  aliquid  potes,  fac.  Kcontra,  quidam 
sunl  lam  imperfecti,  quod  faciliter  imino- 

B  deranterque  timeanl,  pra?sertim  noclurno 
tempore,  dum  fuerinl  soli,  non  pensan- 
tes  Omnipotentis  el  sanclorum  angelorum 
pra?senliam  :  nec  atlendcntes  pulcherri- 
mum  sensum  praeclarissimi  psalmi,qui  in-  /'«.  xc 
cipil,  Qui  habilal  in  adjutorio  AItissin)i. 
Kst  aulem  limor  immoderalus  valde  poe- 
nalis,  miser,  et  detestandus.  Propler  quod 
eliam  Seneca  dixit  :  Ileu,  quam  miserum 
est,  metuendo  fieri  senem  I 

Xoli  pro/iibcrc  bcnefacere  eum  cjai  po-       27 
tcst,  id  est,  neminem  a  bono  actu  impe- 

C  dias,  aut  relardes,  quin  scilicel  tempore 
opportiino  faeiat  illum  :  alioqui  omissio 
boni  illius  impulabilur  tibi.  »S/  valcs,  et 
ipsc  fac  boriHin,  alleri  succurrendo,  seu 
opus  virtutum  quodcumque  excrcendo. 

Ne  dicas  amico,  id  esl  proximo  tao,  28 
aliquid  a  te  rationabililcr  postulanli  :  ]'<i- 
dc,  ct  rcvertere,  ct  cras  dabo  tibi ;  quum 
statim  possis  dare  :  nisi  ralionabile  impe- 
dimenlum  mox  dandi  occuriat.  In  lali  el- 
cnim  casu,  dilatio  nec  liberalitati,  nec  mi- 
sericordiap,    nec   caritati    concordat.    Imo 

D  sicut,  leste  Apostolo.  hilarem,  sic  el  cele-  iicor.ix,:. 
ifin,  datorem  diligit  Deus.  Nec  nobilis  aui- 
mi  esl.  ul  facial  vel  permittal  proximiim 
suum  a  se  Iristem  recedere  ;  sed  sicul  vo-  Mauh.yw, 
lumiis  exaudiri  a  Deo,  e.xaiidiamus  et  pro-  ';;^"*'v. 
ximos.  l'>tcniin,  juxla  versiculum,  Qui  cito 
dat,  bis  dal ;  nescil  dare,  qui  dare  lardat. 
Hinc  Seneca  in  suis  scribit  Proverbiis  : 
Inopi  beneficium  bis  dat,  qui  dat  celeriter. 
1^1  rursus  nolabililer  proleslalur  :  Benefi- 
ciis  humana  vitaconstat,el  concordia;  non 
lerrore,  sed  mutuo  amore  in  fojdus  aiixi- 


ENARRATIO   I\  CAP.   III   PROVERBIORUM.    —  ART.    III 


33 


jalat.  V, 

,  21. 


S.  XXXVI, 


liiiniquc  commune  constringitur.  Nc  mo- 
liaris  amico  fuo  malum,  id  est,  damnum, 
aut  infestationem  non  excogites,  nec  in- 
ferre  coneris  proximo  tuo,  quum  ille  in 
te  habeat  fiduciam.  Hoc  nanique  impiis- 
simum  esset,  et  contra  legem  naturalem, 
divinam,ac  positivam.  Imo  econtrario  opta 
et  procura  ei  bonum,  sicut  confidit  de  te. 
Gravissimus  certe  est  inimicus  occultus  et 
familiaris,  qui  putatur  amicus.  Hinc  Sene- 
ca  TuHiusque  testantur  :  Pejora  sunt  te- 
cta  odia,  quam  aperta.  Et  iterum  Seneca 
fassus  est  :  Gravior  est  inimicus  qui  la- 
tet  sub  pectore.  De  hoc  Cyrillus  in  suis 
Proverbiis  plenius  docet,  prout  suis  locis 
tangetur. 

Ne  contendas  adversus  hominem  fru- 
slra,  id  est  inaniter  et  sine  causa  ido- 
nea,  quum  ipse  tibi  nihil  mali  fecerit.  Ve- 
rumtamen  judex,  qui  est  publica  persona, 
arguere  debet  non  solum  eos  qui  peccant 
in  ipsum,  sed  et  injuriosos  in  alios.  Con- 
tentio  autem  proprie  sumpta,  ab  Apostolo 
inter  mortalia  computatur  peccata  :  quse, 
ut  ait  Ambrosius,  est  impugnatio  agnitse 
veritatis,  cum  confidentia  clamoris.  Unde 
rursus  ait  Apostolus  :  Noli  verbis  conten- 
dere;  ad  nihil  enim  utile  est,  nisi  ad  sub- 
versionem  audientium.  Hinc  Seneca  in 
Proverbiis  suis  disseruit  :  Cum  pari  con- 
tendere,  anceps  est ;  cum  superiore,  fu- 
riosum  ;  cum  inferiore,  sordidiim. 

Ne  oemuleris  hominem  injustum,'\d.  est, 
eum  non  ames,  in  quantum  talis  est,  sed 
in  quantum  homo  viator  :  nec  eum  sequa- 
ris  in  vitiis,  nec  invidentiam  contra  eum 
concipias,  de  ejus  prosperitate  dolendo  ; 
sed  committe  hoc  occulto  judicio  Dei,  nisi 
forsan  periculosum  sit  bono  communi. 
Ideo  scriptum  est  :  Noli  aemulari  in  mali- 
gnantibus.  Nec  imiteris  vias  ejus  :  Quia 
abominatio  Domini  est  omnis  illusor ,  id 
est  injustus,  qui  ipso  facto  illusor  est,  et 
Dei  prsecepta  irridet,  ac  spernit  in  opere. 
Ideo  est  abominabilis  Deo,  qui  justus  est, 
et  justitias  dilexit,  oditque  omnes  qui  ope- 
rantur  iniquitatem.  Et  cum  simplicibus 
sermocinatio  ejus.  Hoc   dupliciter  potest 

T.  7. 


Ps.  L,  8. 


33 


U 


A  exponi.Primo,  quod  sermocinatio  illusoris 
est  cum  simplicibus,  quoniam  tales  faci- 
lius  potest  decipere.  Innoccns  enim  credit  Prou.xiv, 
omni  verbo,  quum  sit  humanarum  astu-  *''■ 
tiarum  fraudumque  ignarus.Secundo,  quod 
sermocinatio  Dei  sit  cum  simplicibus,  qui 
quum  sint  sinceri  ac  innoccntes,  specia- 
liter  sunt  capaces  illuminationis  divinse. 
Ideo  in  ipsis  loquitur  Deus,  et  secreta  sa- 
pientise  suae  eis  revelat. 

Egestas  a  Domino  in  domo  impii.  Cer- 
tum  est,  quod  spiritualium  divitiarum  seu 

B  virtutum  inopia  sit  in  corde  iniqui  et  in 
domesticis  ejus,  qui  ei  in  vitiis  sunt  con- 
formes ;  quandoque  etiam  temporalibus 
rebus  propter  suos  excessus  privantur.  ^a- 
bitacula  autem  justorum  benedicentur ,  id 
est,  congregationes  seu  personse  virtuosae 
abundabunt  bonis  gratiae  in  hac  vita,  et 
bonis  gloriee  seternalis  in  patria.  Benedi- 
cuntur  quoque,  id  est  laudantur,  a  multis, 
et  frequenter  etiam  in  temporalibus  satis 
abundant. 

Ipse  Deus  deludet  illusores  :  in  quorum 

C  interitu  ridet;  et  quum  debitas  incurrerinl  Prot».  i,  26. 
poenas,  eos  subsannat,  ut  dictum  est.  Per- 
mittet  quoque  eos  a  daemonibus  decipi, 
laqueosque   incidere,  quos   aliis    parant ;   Ps.vii,i6. 
et  in  die  judicii  eorumdem,  ostendet  eos 
delusos.  Ideo  in  Isaia  prsecipitur  :  Nolite  ^*.  xxvm, 
illudere,  ut  non  constringantur  vincula  ve- '" 
stra.  Denique  Judseos  increduIos,qui  Chri- 
stum  illuserunt,  permittet  ab  Antichristo 
illudi.  Atque,  ut  asserit  Glossa,  illusor  est, 
qui  verba  Dei,  quse  novit,  implere  contem- 
nit;  vel  ea  perverse  intelligendo,  ac  male 

I)  docendo  corrumpit.  Et  mansuetis  dabit 
gratiam,  id  est  virtutum  et  gratise  incre- 
menta.  Quemadmodum  enim  ira,  sua  in- 
quietudine  mentem  a  gratia  impedit ;  sic 
mansuetudo,  sua  quiete  efficit  eam  spiri- 
tualium  charismatum  susceptivam,  ejus- 
que  precem  Deo  acceptam,  sicut  in  libro 
Judith  habetur :  Mansuetorum  et  humilium  Juduh  ix, 
semper  tibi  placuit  oratio.  Hinc  divinus  '^" 
Dionysius  in  epistola  ad  Demophilum  mo- 
nachum  protestatur,  quod  Moyses,  David, 
et  Joseph  prsecipuam  apud  Dominum  gra- 

3 


34  ENARRATIO   IN  CAP.    IV   PROVERBIORUM.    —  ART.    IV 

Num.  XII,  tiam  invenerunt,  quoniam  mites  erant.  At  A  tur.  Unde  in  Ecclesiastico  fertur  :  Collau-     Ecch. 

jig^g^'^"^' vero,  pro  eo  quod  hic  habetur,  Ipse  de-  dabunt  multi  sapienfiam  ejus:  uon  recedet  ^j""''  '"' 

4-13.         ludet    illusores,   mansuetis    autem    dabit  memoria  ejus.  Et  in  Daniele  legitur  :  Qui  Dan.xu.z 

gratiam,  Septuaginta  transtulerunt  :  Deus  docti  fuerint,  f ulgebunt  quasi  splendor  fir- 

superbis  resistit, humilibus  autem  dat  gra-_  inamenti.  StuUorum  c.vsultatio,  ignomi- 

tiam.  Et   juxta   hanc  litteram   beatissimi  «m,  id  est  detestanda  et  fatua,quia  eorum 

iPe<r.  V,  apostoli  Petrus  etJacobus  in  suis  episto-  Isetitia   est  inanis,   et    Ijetantur   in  rebus 

lis  istam  introducunt  scripturam,  ut  tan-  vanis,  stullis,  illicitis,  sicut   praehabitum 

git  Glossa.  est  :  Lffitantur  quum  male  fecerint.  Porro  Prov.uM 


5,Jacob.i\ 
6 


3S  Gloriam  sapientes  possidebunt  :  quia  in  Hebrseo  (ut  ferlur)  habetur  :  Stultorum 

sempilernam  in  coelis  gloriam  consequen-  e.xaltatio,  ignominia.  Sunt  enim  exaltatio- 

tur,et  spirituali  jucunditate  contemplando  ne,  honore,  pra?latione  indigni ;  et  quanto 
divina  replentur,  sicut  in  Ethicis  ait  Phi-  B  plus  promoventur  ac  sublimantur,   lanto 

losophus  :   Homo  contcmplativus    plenus  eorum  stoliditas  magis  ostendilur  :  sicut 

est  jucundis    theoremalibus,    in   quorum  el  nuditas  simi»  retro  tanto  plus  ridenda 

consideratione  lajtatur.  Sapienles  etiam  in  monstralur,   quanto   amplius  ascendendo 

vila  sua,  et  posl  obilum    habent   famam  levatur.  Ideo  Seiu^ca  dixit  :  Superi)i  gloria 

laudabilem.  .\am  et  sapientiae  honor  debe-  cilo  fit  ignominia. 


ARTICULUS   IV 

ELUCIDATIO    CAPITULI    QUARTI    :    AUDITE,   FILII,    DISCIPLI.NAM    PATRIS. 


RFKSUS  hortatur  Salomon  ad  sapienli.T  (]  et  delicalus.Unde  David  dixil  ad  populum 

desiderium  ac  amoicm.et  in  hoc  ponil  Isiael :  Salouionein  filium  meum  elegil  Do-  {Par.ww. 

se  in  exemplum.  Audite,  filii,(Usciptinam  iiiinus  adliuc  puerum  et  lenellum.  Et  uni-  '" 

patris  cceleslis,  Dei  omnipotentis;  vel  mei,  genitus  coram  matre  ttiea  Belhsabee.  Con- 

(lui  sum  paler  vesler   per  sapienliae  ex-  Ira  hoc  est  duplex  objeclio  :  prima,  quia, 

cellentiam.  Atque  ad  litleram,  auctorifate  ut  secundo  Uegum  narralur,  David  genuit    iineg.%i 

regiae  dignilalis  potuif  se  pafrein   appel-  ex  Hethsabee  filium  unuin  anfe  Salomonis  "'■ 

lare,   prjesertim   subdiforum  suorum.    Et  nalivitatem  ;  sccuuda,  qiioniam  primo  Pa- 

attcndite,  id  vsl,  diligenler  adverfite  ver-  ralipomenon   scriptum   esf,  In   Jerusalem    i  y.ir.  m 

ba  mea,  ut  sciatis  prudentiam  :  quia  pri-  nafi  sunl  ei,  scilicet  David  regi,  filii  Sam-  ^' 

mo  oporfet  scire,  deinde  operari.  Ef  quain-  maa  et  Sobaf).  Nafiian  ef  Salomon,   qua- 

vis  prudenfia,  quae  est  virtus  infusa,  sit  tuor  de  Bffhsabee.  Ad  horum  primum  re- 
immediafe  ef   fota  a  Deo,  lamen  ad  ejus  D  spondel    llieronymiis.    (|uod    priinus    ille 

infusionem  ac  prorectuin  polesl  se  homo  filiiis  ex  David  el  Hethsabee  genitus,  sine 

disponere,ef  per  sfudium  ac  experienfiam  noinine,   id  esf  anfe   ciicumcisionem,   in 

proficit  in  ediA(^m. Donum  honum  trihuam  qiia  noinen   iinponebatur,  discessif  quasi 

vobis,  utpote  sapientiam,  ad  quam  hoino  nunquani   fuisset.  Et  eliam.  (iiiia   in  eir- 

hominem  pofest  disponere,   excilare,  in-  cumcisione  fiebaf  ab  originali  peccafo  piu- 

ducere.  gafio.  qu»  fuit  spirifualis  regeneratio,  sic- 

Nam  ct  cgo  Salomon  filius  patris  mei ,  iif  modo  Haptismiis  ;  sicque  puer  ille  ante 

David  regis, /'«i /(?«c'//<<s,  id  esl  valde  leuer  hujusceinodi  nativilateni  videtur  obiissc. 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV   PROVERBIORUM.    —   ART.    IV  38 

Unde  de  saeratissimo  .Joanne  Baptista  le-  A  asserit  :  Magna  pars  boni  est,  velle  fieri 

gitur  angelus  patri  illius  prsenuntiasse  :  honum.  Ei  in  omni  possessione  fua  acqui- 

,uc.  1,-20.  Pro  eo  quod  non  credidisti  verbis  meis,  re  prudentiam  :  id  esl,  dc  mil\a  opulentia 

non  poteris  loqui  usque  in  diem  nativitatis  acquisita  seu  tibi  donata  sis  contentus,  ni- 

ejus.  Nam  usque  in  octavum  diem,  quo  si  prudentiam  quoque  possideas,  sine  qua 

S.  Joannes  fuit  circiimcisus,  pater  ipsius  ceterse  virtutes  mox  degenerarent  in  vitia. 

ijd.59-64.  permansit  mutus,  ul   patet  in   Luca.  Ad  Arripe  illani,  puta  prudentiam  seu  sapi-       8 

secundum  communiter  respondetur,  quod  entiam,  et  exaltabit  te,  id  est,  spirituali- 

tres  alii  jam  preefati,  fuerunt  carnales  filii  ter  magnum  efficiet,  atque  idoneum  alios 

Urise  ex  Bethsabee,  et  adoplivi  filii  David,  gubernare ;  et  glorificaberis  ab  ea,  quum 

qui  ipsam  Bethsabee  ducendo  uxorem,  fi-  eam  fueris  am-plexatus  in  corde,  ut  spon- 

lios  ejus  adoptavit  in  suos.  sam  carissimam.Nempe  in  dono  sapientise 

^  Et  docebat  me  pater  meus,  videlicet  Da-  B  proficiendo,  fit  homo  tandem  quasi  consi- 

vid,  atque  dicebat  :  Suscipiat  verba  mea  liarius  ac  secretarius  Dei,  et  in  regno  coe- 

cor  tuum,  custodi  proicepta  mea,  quae  tibi  lesti  glorificari  meretur.  In  praisenti  quo- 

propono  de  observanda  justitia,  de  divino  que  multipliciter  honoratur,  sicut  de  hoc 

obsequio,  de  templo  aedificando.  Qualiter  Sapientise  octavo  multa  habentur.  Hinc  ail  5ap.vni,3- 

enim  de  his  David  Salomonem  instruxerit,  Pliilosophus, quod  sapientia  est  divina  pos- 

\Par.     in  primo  Paralipomenon  libro  partim  ha-  sessio.  Dabit  capiti  tuo  augmenta  grati-        9 

(viii,9,io,  jjgjyj.   Ygj  Salomon  per  patrem  suum  in-  arum  :  id  est,  per  sapientiam  cor  tuum 

telligit  Deum,  qui   per  Nathan   dixit   de  proficiet  in  omni  gratia,  virtute,  dono  et 

\Reg.M\\,  ipso,  Ego  cro  illi  in  patrem ;  et  per  ma-  fructu  Spiritus  Sancti ;  et  corona  inclyta 

trem,  Synagogam.  cujus  exstitit  filius,  et  proteget  te,  id  est,  aurea  illa,  quse  est  prse- 

quasi  unigenilus  ab  ea  dilectus,sicut  nunc  mium  essentiale  in  patria,  faciet  te  secu- 

unusquisque  fidelis  vocatur  Ecclesise  fi-  C  rum  in  sempiternum.   De  qua  in  Psalmo 

lius.  Yel  Salomon  in  persona  Ghristi  hsec  dicitur  Deo  :  Posuisti  in  capite  ejus  coro-  Ps.K.\,i. 

loquitur,  qui  fuit  unicus  naturalisque  Fi-  nam  de  lapide  pretioso ;  et  in  libro  Sapi- 

lius   Patris   aeterni,    et   unigenitus    Filius  entise,  Accipient  regnum  decoris,  et  diade-  5ap.v,  n. 

Virginis   :   quem  secundum  naturam   as-  ma  speciei  de  manu  Domini ;  et  iterum, 

sumptam  Pater  ab  incarnationis  instanti  Ut  dareni   lugentibus   Sion   coronam  pro   /s.lxi,  3. 

instruxit  plenisslme  in  momento  ;  et  fuit  cinere. 

tenerrimus  corpore,  tanquam  ex  purissi-  Audi,  fili  mi,  et  suscipe  verba  mea,  ut       10 

mis  sanctse  Virginis  natus  sanguinibus,  et  multiplicentur  tibi  anni  vitce:\d  est,  qua- 

nobilissimae  prorsus  complexionis,  atque  tenus  in  praesenti  vivas,  quamdiu  hic  fu- 

in  omni  caritate  ac  pietate  in  visceribus  eris,  per  gratiam,  atque  in  die  aeternitatis 

misericordise  omnino  tenellus,  et  tenerri-  per  gloriam.  Viam  sapientice  dononstrabo       H 
mus  mente.                                                   D  tibi,  id  est,  docebo  te  qualiter  ad  sapien- 

5  Posside  sapicntiam  ;  posside  pruden-  tiam  veram  queas  pertingere,  et  in  ea  pro- 
tiam.   Ne  obliviscaris ,   necjue  declines  a  ficere,  et  qui  sint  actus  ipsius  ;  ducam  te* 

6  verbis  oris  mei.  Ne  dimittas  eam,et  custo-  per  semitas  cequitatis ,  id  est  per  praecepta 

7  diet  te;  dilige  eam,et  conseroabitte.Prin-  justitise  ;  quas  qumn  ingressus  fueris,  ex-       12 
cipium  sapientice,  posside  sapientiam  :  id  sequendo  divina  mandata,  non  arctaburi- 

est,  admonitio  ista,  qua  te  exhorlor,  di-  tur  gressus  tui  :  id  est,  libere  et  jucunde 

cens,  Posside,  id  est,  acquire,  conserva,  servies  Deo,  et  actiones  tuse  atque  affecti- 

custodi  sapientiam,  est  principium  sapi-  ones  erunt  in  latitudine  caritatis.  Et  quan- 

entiae  tibi,  quia  hanc  exhortationem  sus-  to  plus  in  via  Dei  profeceris,  tanto  facilius 

cipiendo,  incipis  ad  sapientiam  ascendere  ac  delectabilius  erit  tibi  Deo  servire  :  quia 

seu  disponi.  Juxta  quem  modum  Seneca  caritas  fervens  instigabit  te  ad  agendum 


36  ENARRATIO   IN   CAP.    IV   PROVERRIORUM .    —  ART.    IV 

omne  bonum  alacriter,  ut  grata  mente  Do-  A  sima  (quse  est  altera  quaedam  natura  ma- 

Ps. cxvm,  mino  psallas  :  Yiam  mandatorum  tuorum  Hgni)  eos  inclinant.  Nam  et  Philosophus 

^^-  cucurri,  quum  dilalasti,  id  est,  per  cari-  protestatur  :  Qualis  quisque  est,  falia  cu- 

tatem  extendisti,  cor  meura,  ad  diligen-  pit,  loquitur,  operatur.  Hinc  Christus  in 

dum  te  ferventer  ac  proximos,  et  ad  con-  Evangelio  talibus  ait  :  Hypocritge,  quomo-  JJatth.wi, 

siderandum  pertinentia  ad  salulem.  Hinc  do  potestis  bona  loqui  quum  sitis  mali  ?  ^*' 

Matth.x\,  ait  Salvator  :  Jugunl  meum  suave  est.  Apo-  Et  in  Jeremia  dicitur  vitiosis  :  Si  mutare  Jer.xm.iz. 

licoiwi,  stolus  quoque  :  Dilatatum  est,  inquit,  cor  potest  ^Elhiops  pellem   suam,   et  pardus 

''•  nostrum.  rsihilo  minus  arcta  est  via  saki-  varielates  suas,  et  vos  poteritis  benerace- 

tis,  habendo  respeclum  ad  hun)an«  iragi-  re.quum  didiceritis  mahim.Hinc  disseruit 

btatis  conditionem;  allainen  per  carilalem  Augustinus   :  Moles    imposita   monumen- 

dulcescit.  Bt  currens,  id  est  ea  quse  Dei  to,  ipsa  est  dura  vis  consuetudinis,  qua 

sunt,  fervide  exsequens,  7ion  habebis  of-  B  premitur  anima,  ut  nec  resurgere  nec  re- 

fendiculum,  id  est,  non  impinges  cadendo  spirare  permittatur.  Verumlamen,  sicul  ad 

per  culpam,  sed  recto  perges  ilinerc  ad  consuetudinem  paulatim    pertingitur,  sic 

bealitudinem  selernalem.  ipsa  paulalim  Deo  auxiliante  eradicatur, 

13  Tene  disciplinam/\i\  est  correpfionem,  quamvis  dirficuller  id  fial.  Allamen  qui- 
correctionem  et  salutarem  doctrinam.^Mm  busdam  repente  tanta  iufunditur  gralise 
ipsa  est  vita  tua :  id  est,  per  eam  vives  in  copia,  ut  celeriter  alque  faciliter  vincant, 
gratia,  et  deinceps  beatus  eris  in  gloria.  abhorreant,  vilent  quidquid  paulo  ante  ex 

14  Ne  delecteris  in  seinitis  impiorum,  id  est,  prava  consuetudine  placuil,  prout  in  libro 
in  actibus  vitiosis  nullafenus  glorieris.nec  Confcssionum  eleclissimus  Augustinus  si- 
aliorum  impietali  aut  vanilati  consenlias.  bi  contigisse  falelur.  yec  capiiur  soiunus 
In  spectaculis,  torneamenlis,  hastiludiis,  ab  eis,  id  est,  somnum  non  capiunl.  nisi 
choreis  et  consimilibus  vanilalibus  non  C  stipplantaverint  infirmiores  ac  simplices. 
habeas  complacentiam  aul  consensum, ncc  Comedunt  panemimpietatis,etvinumini-  17 
alienis  peccalis  communices  :  quibiis  pla-  quitatis  bibunl,  id  est,  cibis  ac  polibus 

ne  communicas,  si  eorum   impielali  aul  injusle  acquisifis  reficiunlur.  in  pravisque 

vanilali  consenlias  aul  la;leris.  Condolen-  aclibus  et  affectibus,  quasi  in  esculenlo  et 

dum  igilur  aliis,  dum  eos  talibus  occupari  poculenlo,  deleclantur. 

et  delectari  videmus  aut  scimus.  Nec  cor-         Justorum  autem  semita  quasi  lux splen-       18 

Ps.xxxix,5.  rideamus   eis    in    vanitalibus   el    insaniis  dens,proccditetcrescitusquead pcrfectam 

falsis.  Ideo  quippe   horlatur  Aposlolus  :  dicm.  Semita  jusforum  csf  conversalio  bo- 

.e;)/ies.  V,  Noliio  communicare  infructuosis  oneribiis  norum  el  confemplalio  virluosorum  :  in 

tenebrarum,  magis  aiitem  redaiguile.  Hinc  qua  lux  gralia\  splendoi-  sapicnli;r.  puri- 

^\\h(\'\\\\v'.nec  tibi placeat  via  malorum,\A  tas  cordis  relucenl.  Hffc  crescil  spiiiliiali 

15  est  actio  '\\\\(\\\ov\\\r\.  Fugc ab  ea,nec  trans-  D  profeclu  usque  ad  perfeclam  diem,  id  esf, 
eas  pcr  illam  ;  declina,  ef  deserc  eam,  '\(l  ad  siimmum  gradum  duni  sapienliie  ac 
est,ut  etiam  vites  occasionem  omnem  pec-  virfutum,ef  usque  ad  diem  aefernifafis,  de 
candi,  incautum  adspeclum,  conlaclum.  qua  canlamiis.  Huia  meiior  esl  dies  una  in  /^.«.lxxxmi, 
ampiexum  el  oscula,  confabulaliones  fur-  aliiis  luis  super  millia  :  hoc  esl,  de  fide  "' 
tivas,  munuscula.  Qui  enini  noii  vilal  oc-  Iransil  ad  speeiem,  de  spe  ad  comprchen- 
casiones  peccandi,  cilo  incidil  in  laqueum  sionem.  de  carifafe  ad  beatificam  fruifio- 
inimici,  et  Dei  offcnsam.  ncin.  De  qiia  via  loqiiifur  Isaias  :  Haec  est  h.wx.n. 

16  Non  enini  dormiunt  nisi  malefecerint ,  via,  ambulate  in  ea,  el  non  declinetis  ne- 
id  est,  iniqui  in  viliis  assueti,  non  qiiie-  qiie  ad  (icxleram,  ncque  ad  sinislram  ;  et 

scunl  nisi  procedanl  in  aclus  illicitos,  ad  ilerum.  Semila  jusli  recla  esf.  El   Psalmi- /6irf.xxvi,7. 

quos  habilus  pravus,  consuetudoque  pes-  sla  :  1'sallain  et  inleliigam  in  via  immacu-  p».c,i,2. 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV   PROVERBIORUM.    —   ART.    IV 


37 


7phes.  v,8. 
^oann.  1,5. 
ftfrf.  111,19. 


19  lata.  Via  autemimpioriim  fetiebrosa  :  quia 
eorum  vita  tenebris  ignorantiae  et  erro- 
rum,  caligine  vitiorum,  enormitate  culpa- 
rum,  et  immoderantiis  passionum  est  ple- 
na,  juxfa  illud  in  Psalmo:  Fiat  via  illorum 
tenebree  et  lubricum.  Hinc  de  iniquis  lo- 
quitur  Paulus  :  Fuistis  aliquando  tenebra^. 
Et  .loannes  :  Tenebrse  eam  non  comprc- 
henderunt ;  itemque,  Lux  venit  in  mun- 
dum,etdilexerunt  homines  tenebras  magis 
quam  lucem.  Nesciunt  ubi  corruunt,  id 
est,  proprium  lapsum  non  advertunt,  nec 
qualiter  inferno  propinquent,  attendunt, 
nec  pensant  sua  pericula.  Et  dato  quod 
informi  et  nuda  notitia  hoc  aliqualiter 
pensent,  non  tamen  formata  et  efficaci 
notitia  :  quia  exca>cati  sunt  corde,et  quasi 
insensibiles  ad  ea  quse  Dei  sunt  ac  suae 
salutis. 

Fili  mi,ausculta  sermones  meos,  et  ad  elo- 
quia  mea  inclina  aurem  tuam.  Qui  enim 
ex  Deo  est,  verba  Dei  audit.  Ne  recedant 
ab  oculis  luis  interioribus,  custocH  ea  in 
medio  cordis  tui.Huic  simile  est  illud  Deu- 
teronomii  :  Erunt  verba  Domini  in  corde 
tuo,  et  meditaberis  sedens  in  domo  tua,  et 
ambulans  in  itinere,  et  dormiens  atque 
consurgens;  eruntque  et  movebuntur  in- 
ter  oculos  tuos.  Vita  enim  sunt  invenien- 
tibus,  id  est  recolentibus,  ac  opere  exer- 
centibus  ea.  Ideo  ait  Salvator  :  Verba  qujfi 
ego  locuius  sum  vobis,  spiritus  et  vita 
sunt.  Et  universce  carni  sanitas,  id  est,  sa- 
lus  omnium  hominum  consistit  in  audien- 
tia  et  effectu  ^erborum  Dei. 

Omni  custodia  custodi  cor  tuum  :  id 
est,  cum  summa  et  jugi  diligentia  prseser- 
va  menlem  tuam  ab  omni  cogitalione  im- 
munda,ab  om.ni  affectione  iniqua,ab  om- 
ni  omissione  culpabili ;  et  insuper  exerce 
eam  assidue  in  meditationibus  et  affeclio- 
nibus  sanctis,  et  verbis  actibusqne  virtu- 
tum  ;  quia  ex  ipso  vita  procedit :  id  est,  ex 
cordis  puritate  vita  gratiae  derivatur  in 
actu  omni  exteriori ;  et  nisi  cor  custodia- 
tur,  reliqua  bona  fiunt  inaniter.  Imo,  quem- 
admodum  ex  corporeo  corde  dependet  et 
oritur  vita  naturge,  ita  a  corde  spirituaii, 


20 

Ihid.  VIII, 

7. 

21 


Deu/.  vi,6- 


22 


/oann.vi, 
i. 


23 


A  quod  est  mens,  pendet  ac  pulhilat  vita  gra- 
tia?,  ac  profectus  in  ea.  Ideo  ait  Salvator  : 
Beati  mundo  corde,  quoniam  ipsi  Deum  Matth.y,^. 
videbunt.  Et  Deuteronomii  quarto  :  Custo-  Deut.iw,9. 
di  temetipsum  et  animam  tuam  sollicite. 
Invisibiles  namque  hostes  ipsum  cor  tan- 
quam  pretiosissimum  obsident  castrum. 
Idcircointentissima  cuslodia  est  necessaria 
homini  evadere  cupienti.  Hinc  ait  Euse- 
bius  Emisenus  :  Quid  est  quod  nos  vigiliis 
laboribusqne  conficimus,  et  ea  quse  Deus 
maxime  in  nobis  esse  desiderat  ac  requi- 

B  rit  (hoc  est  cor  mundum  a  quotidianis 
culpia  ac  negligentiis  istis,  quas  qui  non 
vitat,  paulalim  deficit,  et  ad  graviora  pro- 
labitur),  non  habemus?  Itemque  :  Hsec  est, 
inquit,  spiritualium  bonorum  ratio,  ut 
quum  ea  summo  labore  constet  acquiri, 
tam  facile  pereant,  ut  vix  possit  inlelligi. 
Et  inde  est,  quod  interdum  nos  sanctos 
putamus,  quoniam  lucra  de  laboribus  aes- 
timamus,  et  detrimenta  subsequentia  non 
pensamus.  Itaque,  juxta  doctrinam  Clima- 
ci,  ponamus  in  janua  cordis  portarium  et 

G  custodem,  ipsum  Dei  timorem,  qui  nihil 
illicitum  permittat  intrare,  aut  intus  ma- 
nere  ;  et  sit  cor  nostrum  semper  in  Domi- 
no.  Nam  quod  amat,  in  eo  se  figere  solet. 
Propter   quod   sanclus   testatur   Hierony- 
mus  :GuIosus  cor  habet  in  ventre,Iascivus 
in  lumbis,  superbus  in  eminentia,  avarus 
in  pecunia.  Hinc  loquitur  Isaias  :  Super  is.\xi,s. 
custodiam  meam  ego  sum  stans  totis  no- 
ctibus;  Habacuc  quoque,Super  custodiam   Habac.u, 
meam  stabo,  et  contemplabor  quid  re-    '• 
spondeam  ad  arguenlem  me. 

D     Remove  a  te  os pravum,\[a.  ut  tu  nec  pra-       24 
va  loquaris,  nec  ora  loquentium  mala  con- 
sentiendo  adverlas,sed  fugias.  Sic  Salvator 
docet  manum,    pedem,  oculum  scandali-    Matth. 
zantem  abscindere.  Atque  Apostolus  :  Mor-  ^'",''  *' "; 
tificate,  ait,  membra  vestra  quae  sunt  su- 
per  terram.Simili  modo  dctrahentia  labia 
sint  procul  a  te,  ut  nec  detrahas,  nec  de- 
trahenti  communices.  Detractio   namque 
enorme  est  vitium,  et  gravius  rapina  ac 
furto    :    quoniam   aufert   nomen   bonum,    „ 

Pi'oi'.xxn, 

quod  divitiis  antefertur.  De  hoc  vitio  infra  i. 


38  ENARRATIO    IN    CAP.    IV    PROVERBIORUM.    —   ART.    IV 

magis  dicetur.  Unde  et  Jacobus  ait  aposto-  A      Ne  declines  ad  dextram  neque  ad  sini-       27 

yaco6.  IV,  lus  :  Nolite  alterutrum  detraheie,  fratres  stram  :  id  est,  regia  via  incede,  nec  ad 

"■           mei ;  qui  enim  detrahit  fratri,  detrahit  le-  aliquod  vitiosum  extremum  divertas,  sed 

25  gi.  Oculi  tui  interiores  rccfa  videant,  id  persevera  in  medio  virtutis,  prout  recta 
est,  justa  ac  salubria  pensent  ac  appro-  determinat  ratio.  Yirtus  namque,  secun- 
bent,  inter  vera  et  falsa,  inter  bona  et  '  dum  Philosophum,  est  quaedam  medietas 
mala  discernant,  et  qualiter  sit  agendum,  inter  duo  extrema  culpabilia  :  quorum 
voluntate  os\endsinl.  £t  pal^iebra;  tuce  in-  unum  est  manifeste  malum,  ideo  per  sini- 
tellectuales,  id  est  scientige  et  notitise  ti-  stram  significatur ;  aliud  bonum,  imo  val- 
bi  concessse,  prwcedant  gressus  tuos,  id  de  bonum  esse  pulatur,  ideo  per  dextram 
est,  opera  tua  praeveniant,  quatenus  sicut  designatur.  Quemadmodum  in  virtute  abs- 
per  exteriorem  visum  consideras  quo  et  tinentise,  medium  est  abstinere  prout  vi- 
qualiter  sit  eundum,  ita  per  scientiam  et  B  res  queunt  sufferre;  manifesteque  malum 
Scripturam  quam  scis,  perpendas  qualiter  est,  omnino  abslinere,  et  jejunare  non  vel- 
sit  tibi  vivendum  :  sicque  consideratio  le. Sed  ultra  vires  abstinere  et  jejunare,ap- 
prseveniat  actum,  et  vitiorum  obliquita-  paret  quandoquc  valde  laudabile,  quamvis 
tem  ac  viarum  pericula  fugial  ac  devitet,  ex  indiscreto  fervore  procedat.  Porro,  se- 
prout  in  libro  de  Consideratione  plenius  cundum  Glossam,declinat  ad  dextram.qui 
docet  Bernardus.  Hinc  Agga)us  propheta  de  justilia  sua  pra^sumit  :  ad  sinistram, 

Agg.\,h.  ait  :  Ponite  corda  vestra  super  vias  ve-  qui  palam  peccat.  Dedinat  quoque  ad  dex- 

Ephes.M,  stras.  Et  Aposlolus  monet  :  Yidete  quo-  tram,  qui  prosperis  vel  promissis  ab  iti- 

modo  caute  ambuletis.  nere  reclo  allicilur;  ad  sinislram  vero, qui 

26  Dir ige  sonitas  j/edibus  tin's,  id  esl,  acUo-  per  adversitates  aut  comminationes  deji- 

nes  tuas  ordina  bonis  affectibus,  ut  pro-  cilur.  Hinc  scriplum  est  :  Ha?c  est  via,  am- /«.  xxx,  ii 

cedant  ex  caritate  et  desiderio  complacen-  C  bulate  in  ea.  et  non  declinetis  ireque  ad 

I Cor. XIV,  di  Deo  :  sicut  hortatur  Aposlolus,  Omnia  dextram.  neque  ad  sinislram.  Averte  pe- 

autem  decenter  et  secundum  ordinem  fiant  dan  tuum  a  malo,  id  est,  affectum  tuum 

in  vobis.  Et  omnes  via^  tiuv  stabilicntnr,  compesce  ab  acfu  illicito.  et  omnc  quod 

id  est,  opera  tua  fient  stabiliter  bona.  Or-  agis,  refrena  a  vitio. 

dinatio  namque  prudentiae  et  carifas,valde  Totum  aulem  quod  subditur  in  isto  ca- 

stabiliunt  mentem  in  Deo,  et  opera  ex  se  pitulo  (ut  refert  Lyra)  non  est  in  Hebrajo, 

procedentia  faciunt  firma  :  sicut  econtra-  neque  de  textu;  sed  per  modum  glossaj  ab 

rio  passiones,  vitia  ac  imprudenlia  agitant  aliquo  credilur  fuisse  adjunclum,  ac  postea 

hominem,  et  per  diversa  instar  venli  ef-  ex  scriplorinn  imperilia  textui  mixtum. 

Ps.Lxxxii,  fundunl,  juxta  illud  Psalmi  :  Deus  meus,  Vias  cnim  qna-  a  dea-tris  sunt,  novit 

pone  illos    ut    rotam,    et    sicut   stipulam  Dominus.  Ea  qua>  virtuosa  et  bona  sunt, 

ante  faciem  venti.Propterea  per  Jeremiam  D  Deus  noscil  per  approbationem,  sicut  Do- 

/er.  IV,  I.  loquitur  Dominus  :  Si  abstuleris  offendi-  minus  ad  .Moysen  :  Te  ipsum,  inquil,  novi     Exod. 

cula  tua  a  facie  mea,  non  commoveberis.  ex  nomine.  Yitiosa  aulem  el  reproba,  scit  ""'""•'"• 

Hinc  Seneca  libro  de  quatuor  Yirlutibus,  nuda  el  siuiplici  iutelligenfia.  juxfa  iilud  : 

ait  :  Si   prudentiam  ampiecleris,   ubiiiue  Cogiiovi  nuilla  sceiera  veslra.  Si  ergo  per  Amosv.id 

idem  cris  ;  et  prout  rerum   ac  temporis  vias  quje  a  dextris  sunt,  iulelligantur  viae 

varietas  exiget,   ila   le   accommodabis  ef  veraciter  bonfc,  seu   actus   jiistiliir,   illas 

applicabis  rebus  atque   temporibus  ;   nec  scit  Dominus  per  approbalionem ;  si  vero 

te  in  eis  mutabis,  sed  potius  coaptabis,  per  eas  inlelligantur  viae  qua)  mulfum  bo- 

sicut  manus  est  eadem  quum  in  palmain  n;e   videntiir,   cl    lamen  ex    indiscrefione 

extendilur,  et   duin    in    pugniim    restrin-  procediinf,  illas  novif   per  inlelligenliam 

gitur.  simplicein  el  reprobalionem.  Sed   priino 


40. 


14. 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV    PROVERBIORUM. 


ART.    IV 


39 


Ose^  XIV, 
). 


^S.  LXXXV, 

1. 

Ps.  CXVlll, 

i3. 

Uebr.  XI!, 
I. 


°S.  CXVIII, 

15. 
)6xxii,21. 


Coi\  XIV, 
i. 
)«eeiv,6. 


modo  videntur  hic  accipi,  qiiiim  subda- 
tur  :  perversas  vero  sunt  quce  a  sinistris 
sunt,  id  est,  ad  extremum  aperte  malum 
declinant.  Ipse  autcm  Deus  rectos  faciet 
gressus  tuos,  dando  tibi  gratiam  conver- 
sandi  juxta  suorum  rectitudinem  preece- 
plorum  :  de  quibus  dicitur,  Rectse  vise  Do- 
mini,  et  justi  ambulabunt  in  eis.  Non  ergo 
prsesumamus  de  viribus  nostris,  sed  auxi- 
lio  gratiee  jiigiter  innitamur,  quoniam  sine 
ipso  nihil  meritorium  possumus  facere. 
Ideo  cum  Psaimista  precemur,  Deduc  me, 
Domine,  in  via  tua;  et,  Gressus  meos  diri- 
ge  secundum  eloquium  tuum.  Nihilo  mi- 
nus  Apostolus  monet:Rectos  gressus  facite 
pedibus  vestris.  Oportet  enim  nos  coope- 
rari  gratise  Dei,  atque  per  liberum  arbi- 
trium  acceptare  divinum  instinctum,  et 
eonsentire  directioni  divinse.  Itinera  au- 
tem  tua  in pace  producentur,'\A  est,  opera 
tua  eruntpacifica,  et  actus  tui  paci  pectoris 
erunt  conjuncti,  et  ad  pacem  aeternitatis 
perducent.  Etenim  pax  mulla  diligentibus 
legem  Dei.  Et  Job  dicitur  :  Acquiesce  Deo, 
et  habeto  pacem  ;  et  per  hoc  habebis  fru- 
ctus  optimos. 

Ecce  in  isto  capitulo  multipliciter,  et 
per  verba  saepius  repetita,  ad  desiderium 
et  amorem,  ad  studium  et  amplexum  sa- 
pientia?  admonemur.  Nec  mirum,  quoniam 
tanta  est  dignitas  ejus,quod  in  actu  ipsius, 
Unigenitus  Dei  beatitudinem  nostram  con- 
stituit  :  Hsec  est,  inquiens,  vita  geterna,  ut 
cognoscant  te  solum  verum  Deum.  Deni- 
que,  sicut  in  suis  Proverbiis  ait  Cyrillus  : 
Nihil  est  homo,  si  sit  sapientia  destitutus  ; 
qui  se  ignorat,  nihil  est  sibi.  Et  prsesertim 
miser  et  pauper  est,  qui  suum  non  novit 
Creatorem.  Propter  quod  dixit  Apostolus  : 
Qui  ignorat,  ignorabitur.  Afque  in  Osee 
asserit  Dominus  :  Conticuit  populus  meus, 
eo  quod  non  habuerit  scientiam  Dei.  Quid 
prodest  rutilantia  cseco,  eloquentia  surdo, 
prudentia  fatuo  ? 

Prseterea,  ad  vigilantissimam  cordis  cu- 
stodiam  hic  monemur  :  quam  exercere 
poterimus,si  omnipotentis  prsesentiam  Ju- 
dicis  sagaciter  ponderemus.  Si  enim  reve- 


A  rendo  aliquo  homine  prsesente  ac  intuen- 
te,erubesceremus  nos  turpiter,  negligenter 
et  inhoneste  habere  :  cur  super  hoc  in  Dei 
vultu  non  verecundamur  ?  Hinc  S.  Bernar- 
dus  in  epistola  ad  Fratres  de  Monte  Dei, 
edocuit,  quod  ad  habendum  se  honeste  ac 
virtuose  in  solitudine  et  seorsum,  pluri- 
mum  valet  ut  homo  imaginetur  sibi  quasi 
prgesentem  aliquem  venerabilem  virum, 
sub  cujus  adspectu  agat  omne  quod  agit: 
et  quod  illo  intuente  agere  vereretur,  co- 
ram  Deo  agere  vereatur.Idcirco  in  epistolis 

B  suis  ait  et  Seneca  :  Sic  vive  cum  homini- 
bus,  tanquam  Deus  videat ;  sic  loquere 
cum  Deo,  tanquam  homines  audiant  te. 
Aecipe  admonitionem  salubrem,  quam  af- 
figere  animo  tuo  volo.  Aliquis  vir  bonus 
nobis  eligendus  est,  et  ante  oculos  sem- 
per  habendus,  ut  sic  semper  tanquam  spe- 
ctante  eo  vivamus,  et  omnia  tanquam  il- 
lo  vidente  faciamus.  Magna  pars  tollitur 
vitiorum,  si  peccanti  testis  venerandus  ad- 
sistat. 
Prgeterea,  in  isto  capitulo,  ad  evitandum 

C  sollicite  omnem  detractionem  instruimur. 
Quocirca  pensandum  quia,  ut  ait  Thomas 
in  secunda  secundse,  quaestione  73,  Sicut 
quis  nocet  alteri  facto  dupliciter,  scilicet 
manifeste,  ut  in  violentia  et  rapina,  et  se- 
crete,  sicut  in  furto  ;  sic  unus  nocet  alteri 
verbis  duobus  modis  :  primo  occulte,  ut 
in  detractione ;  secundo  aperte,  sicut  in 
contumelia.  Dicitur  autem  homo  detrahe- 
re,  non  quia  semper  aliquid  minuat  de 
verifate,  sed  quoniam  quantum  in  se  est, 
infenditbonifatem  famee  alterius  minorare 

D  directe  aut  indirecte.  Direcfe,  quatuor  mo- 
dis  :  primo,  dum  alteri  falsum  imponit ; 
secundo,  dum  culpam  ejus  exaggerat  seu 
adauget;  tertio,  dum  revelat  occuIta;quar- 
to,  dum  ea  quse  bona  sunt,  affirmal  prava 
intentione  peracta.Indirecte  quoque  dupli- 
citer  :  primo,  dum  negat  bonum  alterius; 
secundo,  dum  malitiose  reticet  illud.  At 
vero  quam  grave  sit  crimen  detractio,  con- 
stat  ex  hoc,  quod  Apostolus  ad  Romanos, 
defraxjtores  vocat  odibiles  Deo.  Et  item  ex  flom.i,  3o. 
hoc,  quod,  ut  refert  S.  Clemens,  beatissi- 


40 


ENARRATIO   IN   CAP.  V   PROVERBIORUM. 


ART.  V 


mus  princeps  Apostolornm  assernit  esse 
tria  homicidii  genera.  Primum  est  homici- 
dinm  corporale.  Secundum  est  odium  : 
nam  in  prima  Canonica  sua  ait  .loannes, 
ijoann.m,  Omuis  qui  odit  fratrem  suum,  homicida 
est.  Tertium,  detractio :  de  qua  testatur  Ber- 
nardus,  quod  sit  gladius  ex  utraque  parte 
acutus,  interficiens  tam  animam  detra- 
hentis,  quam  mentem  audientis.  Hinc  de 
S.  Pacomio  legitur,  quod  quum  audiret  ali- 


15. 


A  quem  defrahentem,  prolinus  fugit  ab  illo 
tanquam  a  basilisco. 

Poslremo  horlatur  nos  seriptura  hujus 
capituli,  ut  in  omnibus  simus  considerali 
et  circumspecti,  et  ex  prudenti  delibera- 

■  tione  procedamus  in  actum.  Nempe,  ut  ait 
Bernardus,  consideralio  mentem  purificat, 
regit  affectus,  dirigit  actus,  corrigitque 
excessus  ;  mores  componit,  vilam  ordinat 
et  honestat. 


ARTICULUS  V 


EXPLANATIO   CAPITULI   QUINTI   :    FILI   MI,   ATTENDE   SAPIENTIAM. 


H 


IC  rursus  in  exordio  ad  sapientiam 
amplectendam  breviter  exhorlatur;  et 
quia  hanc  polissime  impedit  venereorum 
voluplas,  docet  diffuse  hanc  esse  vitandam. 

1  Fili  ini,  atlende  sapientiam  meam,  ct 

2  prudentia'  mece  inclina  aurem  tuam,  nt 
citstodias  cogitationes,  et  disciplinam  labia 
tua  conservent.  Istud  jam  frequenler  expo- 
situm  est.i\^t'  intcnderis  fcdlaclw  mulicris. 
Istud  dicitur  in  Hebraeo  non  haberi.  Atta- 
men  sensus  est,  quod  versuliis  muiierum 
non  sit  insistenduin    ad    imilandum,  sed 

3  potius  ad  praecavendum.  Favus  enim  clis- 
tillnns  labia  mcretricis,  id  est,  inslar  favi 
gultanlis  deleclant ;  ('/  nitidlus  olco  (juttur 
eJHs  :  quod    sic  polit  ef  ornat,  ut  magis 

4  ametur.  Novissima  autem  illius  amara 
quasi  absinthium  :  quoniam  mulla  mala 
pamaj  et  culpse,  in  corpore  et  in  aninia. 
eliam  in  hac  vita  comilanlui-  luxuriam, 
deinde  ailerna  damnafio,  jiixfa  iliud  Apo- 

Apoc. xviii,  calypsis  :  Quanlum  gloriiicavil   se,   el  in 

"•  deliciis  fuil,  lanlum  date  illi  tormenlum 

et  luclum.  Et  acuta  quasi  gladius  biceps  : 

quoniam  corpus  animamque  affligiint,  el 

pcenam  damni  ac  poenam  sensus  infligiinl. 

5  Pcdcs  cjus  dcsccndunt  in  mortcm,  cl  ad 
infcros  gressus  cjus  penctrant  :  quia  affc- 
ctiones  ejus  sunt  libidinosae,  et  opera  ejus 


B  morfaliter  vitiosa.  Per  semitam  vitce  gra- 
tige,  id  est  per  observanliam  legis  divinae, 
no»  ambulnt,  nec  curat  prolificarc,  sed 
deliciari ;  vitam  quoque  nalura?  abbreviat. 
Vagi  sunt  gressus  ejus  et  investigabiles  : 
quoniam  motibus  passionum  undique  cir- 
cumferlur,  et  conciipiscenfiarum  inquic- 
tudine  agilatur  plus  quam  in  parficulari 
queaf  effari. 

Xunc  autem,  fiU  mi,  audi  me,  et  ne 
rccedas  a  verbis  oris  mei.  Longe  fac  ab  ea 
viam  (uam  :  quia  ad  vilandum  vitia  car- 

C  nis,  maxiine  confert  occasiones  eorum  vi- 
tare,  collo(|iiia  el  adspoctiim,  imo  et  ima- 
ginem  venereorum  sfalim  repellere,  seque 
ad  niedilandum  salubria,  et  qua)  compun- 
clionem  inducunl  converlere,  videlicel  ad 
iulentam  dominic»  passionis  memoriam, 
ad  consideralionem  rigoris  divini  judicii, 
alque  aelerni  supplicii,  el  in  qualem  pu- 
ficdinein  el  faMorem  caro  ha^c  soidida  cifo 
sif  resolvenda.  Et  nc  appropinqucs  furibus 
dnmus  cjus,  ne  contra  propositum  luuin 
alliciaris. 

L)  Ne  des  alienis  honorem  tuum  :  id  est, 
ingenilam  luani  liberlalem  ac  honorabi- 
lem  nienlein  afiiiie  imagineiu.qiia  Crcatoii 
liio  assimilaris.  non  siibdas  jugo  vilioium, 
servituli  diaboli,  lurpifudini  carnalilalis, 


ENARRATIO   IN  CAP.  V  PROVERBIORUM.    —  ART.  V  41 

Ps.  xLviii,  ne  iinpleatur  in  te  illud  in  Psalmo  :  Homo  A  medio  ecclesiw,  id  est  ecclesiasticorum,  ct 

'^'""''       quum    in    honore   esset,   non    inlellexit  ;  s?/«a^o^ft'  ceterorum  sseculariumque  cre- 

comparatus  est  jumentis  insipientibus.  De-  dentium  :  et  hoc  damnabilius  est,  quod 

nique  admirabilisest  honor  hominis,quod  peccavi   non  ex  ignorantia,  sed  ex  eerla 

per  Christi  incarnationem,  passionem,  ad-  scientia,  et  inter  fideles  et  spirifuales  per- 

i?om. VIII,  optionem  et  gratiam  factus  est  filiiis  Dei,  sonas,  qiiarum  nec  documenlis  nec  exem- 

^' '^"       membrum,  miles  ac  frater  Christi,  heres  plis  correctus  sum. 

vitse  seternse,  proles  Ecclesise.  Non  igitur  nibr  aquam  sapientise  et  doctrina?,  de       15 

vilificet  homo  se  ipsum  in  tantum,  ut  vi-  cisterna  tua,  id  est  de  sacra  Scriptura,  et 

tiis  serviendo  fiat  servus  diaboli,  adver-  voluminibus  vere  catholicis;  vel  de  gratia 

sarius  Christi,   mancipium  iniquitatis,  fi-  habituali  et  sapientia  infusa  vel  acquisita 

lius  perditionis.  Anima  quoque  per  fidem  exsistente  in  te,  ut  ex  habitu  procedas  in 

et  caritatem  sponsa  est  Salvatoris,  sed  per  B  actum,  et  de  sapientiaj  dono  in  contempla- 

immunditiam  culpee  fit  adultera  dsemonis.  tionis  exercitium  ;  et  fluenta  putei  tui,  id 

Et  annos  tuos  crudeli  :  id  est,  actus  vitae  est,  meritis  gratise  tibi  collatse  reficiaris. 

temporis,  quo  hic  vivis,  non  exhibeas  jux-  Hinc  in  Isaia  dictum  est  :  Haurietis  aquas   ;s.xii,3. 

ta  instigationem  diaboli,  qui  adeo  ferox  in  gaudio  de  fontibus  Salvatoris.  Et  alio 

est,  ut  nihil  minus  ei  de  nobis  sufficiat,  loco  in  eodem  Propheta  :  Omnes  sitientes,  ibid.h\,\. 

quam  ut  seterna  felicitate  nos  privet,  ac  venite  ad  aquas.  In  Apocalypsi  quoque  : 

secum  infernali  damnationi  involvat.  Qui  sitit,  veniat;  et  qui  vult,  accipiat  aquam  Apoc.wn, 

Tam  crudelissimo   igitur  hosti  nequa-  vita?.  gratis.  Christus  quoqiie  in  Evange-  *^' 

quam  te  subdas,  nec  unquam  consentias,  lio  :  Aqua,  inquit,  quam  ego  dabo,  fiet  in    yoa«n.  iv, 

10  ne  forte  iynplcantur  extranei  viribus  tui.s,  eo  fons  aqua^  salientis  in  vilam  a^ternam.  **■ 
id  est,  ne  vires  naturse  roburque  gratiae  Puteus  etiam  dici  potest  cor  profundum, 
auferant  tibi  invisibiles  hostes,  personae-  C  desuper  illustratum,  divinis  charismatibus 
que  lubricse,  et  meretricum  lenones  ;  et  adimpletum. 

latjores  tui  sint  in  domo  aliena,  id  est,  fa-  Deriventur  fontes  tui  foras  :  id  est,  sa-       16 

cullates  et  opes  tuas  a  meretricibus  consi:-  pientiam,  scientiam  et  doctrinam  tibi  con- 

mantur,  et  opera  meritoria.quibus  aliquan-  cessas,  quibus  intus  redundas,  communica 

do  Deo  servisti,  ab  hostibus  tuse  salutis  aliis   prsedicando,    consulendo,    docendo, 

11  annihilentur,  id  est,  mercede  priventur;e;;  corripiendo  :  sicut  princeps  Apostolorum 
gemasinnovissimis^^&eTO  ^iS;m{QndiO,quan-  horlatur,  Unusquisque  sicut   accepit  gra-    \peir.i\, 
do  consumpseris  carnes  tuas  et  corpus  tu-  tiam,  in  alterutrum  illam  administrantes ;  '"• 
um,  per  luxuriam  enervando  et  exhauri-  et  sicut    in   Daniele   legitur,  Qui   multos  oa/i.xn,  3. 
endo.  Hinc  in  Proverbiis  suis  ait  Gyrillus  erudiunt  ad  justitiam,fulgebunt  quasi  stel- 
libidinoso  :  Quid  est  quod  coeundo  effun-  lae  in  perpeluas  seternitates.  Et  in  plateis, 

dis  ?  Nonne  digestissima  medulla  ?  nonne  D  id  est  in  latitudine  populi,  et  in  locis  pa- 

vitse  admirabiliter  sementiva  humanee  na-  tentibus,  aquas  tuasdivide,  et  charismata 

turae,radicalis  carnis  substantia?et  divitia-  tibi  concessa   aliis   impertire,   spiritualia 

rum  generativae  virtutis  thesauraria  vena?  misericordia?  opera  exercendo,   ac  proxi- 

Quid  ingratus  in  nihilum  projicis  ?  Et  di-  mos  aedificando.  ^aie/o  eas  solus,  nec  sint       17 

12  cas  :  Cur  detestatns  sum  disciplinam,  per  alieni  participes  tui.  Hoc  prima  facie  vi- 
quam  carnales  concupiscentiae  refrenan-  detur  jam  dictis  contrariari.  Sic  ergo  est 
tur,  et  increpationibus  non  acquievit  cor  exponendum  :  Habeto  eas  solus,  id  esf,  in 

13  meum,nec  audivi  vocem  docentium  me,et  tua  sint  potestate,  et  in  corde  tuo,  tan- 
magistris  non  inclinavi  aurem  meam  ad  quam  iii  subjecto,  originaliter  ac  habifua- 

14  caste  vivendum  ?  Pene  fui  in  omni  malo,  liter  solse  remaneant,  nec  in  hoc  sint  alii 
id  est,  fere  pollutus  sum  omni  peccato,  in  participes  tui,  ut  a  tam  salubri  usu  grati- 


42 


ENARRATIO   IN  CAP.  V  PROVERBIORUM . 


ART.  V 


II  Cor.  VI, 
14. 

18 


19 


Kphes.  V 
23;  I  Cor 
XI.  3. 


20 


arum  istarum  possint    le  impedire.  Vel,  A 
Alieni,  id  esl  infidelos  atque  h^retici,  te- 
cum   societatem    non    habeant,   nec   suas 
doctrinas  commisceant  tuis.  Quse  enim  so- 
cietas  luci  ad  tenebras  ? 

Sit  vena  tua,  id  est  sapientia  et  doctri- 
na,  ex  qua  aliis  potum  animsB  refectivum, 
et  concupiscentiarum  viliorumque  refri- 
gerativum  {v\h\\h,benedicta  a  Domino,  qui 
tanto  plus  eam  in  se  ipsa  augeat  atque 
perficiat,  quanto  liberalius  communicalur 
et  aliis.  Qiii  enim  spiritualia  sua  chari- 
smata  proximis  impertitur,  ncquaquam  ex  B 
hoc  minorationem,  sed  spiritualem  locu- 
pletalionem  sortitur;  fitque  parficeps  om- 
nium  bonorum  quiiB  ex  sua  communica- 
tione  fiunt  ab  aliis.  Et  Uvtare  legitime 
cum  muliere  adolescentiw  tuw,  id  est  uxo- 
re,  (|uam  in  adolescenlia  accepisti.  Cerva 
carissima,  et  grati^simus  hinnulus,  id  est, 
haec  sit  tibi  dilecta  ac  socia,  tauquam  cer- 
va  gratissima  et  fecunda.  Kt  quoniam  vir 
caput  est  mulieris,  et  uxor  sub  poleslale 
mariti  esl,  sit  tibi  uxor  lua  subjecla  el 
acquiescens  ut  hinnuhis  :  (iiii  cervse  est  C 
puUus.  Ubera  ejus  inebrient  te  omni  tcm- 
pore  opportuno.  Magna  enim  est  delectatio 
copula>  conjugali  admixla.  Et  in  amorr 
ejus  dcleclare  juyiter,  scilicet  suo  loco  et 
tempore,  in  quantum  deleclalio  illa  est  li- 
cita,  nec  limiles  matrimonii  transcendens. 
Quemadmodum  enim  ille  aclus  matrimo- 
nialis  fieri  potest  sine  peccalo,  dum  fil 
desiderio  prolis  ad  Dei  obse(|iiinm  ('(bi- 
canda*,  vci  ad  persolveu(biin  (lcbiluin  car- 
nis,  sive  ad  vilandum  inconlinentiie  ma- 
luiii  in  compare  ;  sic  et  delectatio  aclui  D 
illi  annexa,  potest  esse  sine  culpa  et  lici- 
ta,  prout  super  quartuin  Sententiarum  do- 
ctores  declaraut. 

Loquilur  aulciu  Salomon  lam  cxtense, 
non  ul  ad  libidinem  carnalilalemque  pro- 
vocet,  sed  ut  piisillos  ad  vitia  pronos,  ab 
omni  concubitu  adiillerino  cl  illicito  re- 
vocet.  Ideo  subditur  :  Quare  seduceris,  /ili 
iiii,  id  est,  scduci  te  sinis,  vel  te  ipsum 
seducis,  ab  alicna  uxore  aut  fornicatrice, 
ct  foveris  in  sinu  allerius  ?  quasi  dical  : 


Quum  possis  sine  peccato  cum  propria 
uxore  deliciari,cur  cum  tanto  facinore  de- 
lectaris  cum  aliis  feminis?  Respicit  Domi- 
nusviam  /lominis,  id  est  omne  quod  agit, 
sive  in  die,  sive  in  nocte,  et  omnes gressus 
illius  considerat.  Ideo  in  Jeremia  habetur : 
Si  occultabifur  vir  in  abscondilis,  et  ego 
non  videbo  eum  ?  Et  sanctus  Job  loquitur 
Deo  :  Observasti  omnes  semifas  meas.  et 
vestigia  pedum  meorum  considerasti.  Ideo 
saltem  limore  altissimi  ac  metuendissimi 
Jiidicis  omnia  intuentis,  debes  a  tanto  sce- 
lere  revocari,  et  verecundari  de  omni  tur- 
pitudine  viliorum  in  prsesenfia  supersan- 
ctissimi  Dei,  nec  coram  facie  ejus  tam 
fcede  ef  viliter  te  habere.  Ad  quod  te  quo- 
que  debent  inducere  mala  qua:>  ex  peccato 
sequunfur.  De  quibus  subjungifur  : 

Iniquitates  suce  capiunt  impium,  id  est, 
faciunt  eum  diabolo  subditum,  ef  in  ca- 
plivilatem  infelicem  redaclum.  ita  quod 
perdit  gratia?  libertatem  ;  ct  funibws  pcc- 
catorum  suorum  cjuisque  constringitur,id 
esf,  arctatur  afque  ligatur,  ita  ut  nequ(^at 
se  extendere  ad  Dei  obsequium,  nec  egre- 
di  ad  meritorie  operandum,  quum  sit  spi- 
ritualiter  morfuiis,  ef  quasi  diaboli  equus, 
Peccafa  elenim  rafionem  exca^cant,  vires 
debilifanf,  ct  boniim  nafura?  hTdunt.  Ilinc 
gloriosissimus  princeps  Apostolorum  in 
sua  secunda  ait  Canonica:  Iniqui  sunt  ser- 
vi  corruptionis ;  a  quo  enim  quis  supera- 
tus  est,  hujus  et  servus  est.  Vas  quoque 
electionis,  loquens  de  impiis:  Uesipiscanf, 
iiujiiil,  a  laqueis  diaboli,  a  qiio  caplivi 
tencntur  ad  ipsius  volunfalem.  Hoc  sensit 
Prophela,  qui  poenitens  dixit  :  Iniquilates 
mea>  supergressaB  siint  capiif  mciim,  et 
sicut  onus  grave  gravata^  siint  super  lue. 
Ilinc  in  Isaia  asserifur  :  Va>  qiii  Iraliilis 
iMi(luifafcm  in  funiciilis  vanifalis,et  quasi 
vinculiim  plauslri  peccafum. 

Ipsc  ini(|uus  iuorictur  morte  a*lern?D 
(lainnationis, (/?//(7  non  /labuit discipfinam, 
id  est  moriiin  modesliam,et  sua»  Iransgres- 
sionis  casfigafionem.  lUMiue  salubrem  do- 
ctrinam  pci'  opcris  exsccufionem  :  imo 
abjecil  ha?c  omnia,  juxta  illud,  Tu  vero 


21 


Jtr.  \ 
i4. 

Job  MII, 


92 


llPeli 


II  Tiri 
iO. 


Ps.\\ 


h.  V. 


23 


Ps.xw 


ENABRATIO   IN   CAP.  VI   PROVERBIORUM.    —  ART.  VI 


43 


odisti  disciplinam,  et  projecisti  sermones  A  acerbitati  involvit.  Idcirco  ab  ea  caven- 

meos  retrorsum.  Quocontra  hortalur  Psal-  diim.  Atque  ad  hunc  sensum  potest  litlera 

/>«.  II,  12.  misla:  Apprehendile  disciplinam,  nequan-  facillimc  applicari  :  quod   brevitali  stu- 

do  irascatur  Dominus,  et  perealis  de  via  dens    non   prosequor,  quia  difficultalem 

justa.  Et  in  multitudine  stultiticv  sucv  de-  non  habet. 

cipietur,  id  est,  propriis  erroribus,  igno-         Porro,  per  mulierem  adolescentia?,  my- 

rantiis,  concupiscenliis,  vitiisque  falletur,  stice  designatur  Ecclesia  :  qua3  est  cerva 

non  attendendo  quse  suam  concernunt  sa-  carissima,  doctrinam  conterens  serpenli- 

lutem,  sed  vana   securitate   torpendo,  et  nam,  et  ad  bonum  agendum  celerrima,  at- 

sine  timore  peccando.  Ideo  cadet  in  rete  que  festinans  fluenla  sapientia;  et  doctrin» 

diaboli  et  lacum  inferni.  De  talibus  Ba-  sanctse  potare,  cornibus  divinse  auclorila- 

5ar«c/iMi.  ruch  ait:Yiam  disciplinse  non  invenerunt,  tis  ac  pra^laticai  poteslatis,  eminentiaque 
idco  perierunt  ;   et  quia   non  habuerunt  B  virtutum  armata,  ad  resistendum  rebelli- 

sapientiam,  interierunt  propter  suam  insi-  bus.  Cujus  populus  est  gratissimus  hinnu- 

./oA XXXVI,  pientiam.  Unde  dicitur  :  Si  non  audierint,  lus  spiritualiter  renovatus,  sua  varietale 

transibunt  per  gladium,  et  consumentur  delectabilis  et  amcenus,  agilisque  ad  bona, 

in  stullitia.  et  matris  suge  sequens  vestigia,  ad  fon- 

Prgelerea,  per  meretricem  quidam  intel-  tem   sapienlise  properando.  Hujus  cerva) 

ligunt  idololatriam  :  cujus  labia  sunt  favus  ac  conjugis  uberibus  debemus  inebriari, 

distillans,  quia  carnalia  oblectamenta  ad-  id  est,  utriusque  Tesfamenti  scripturis  ac 

mittit ;  et  nitidius  oleo  guttur  ejus,  quo-  consolationibus  refici  et  impleri,  ita  ut  re- 

niam  ejus  instructio  placet  idololatris,  et  pleamur,  juxta  Scripturse  doctrinam,  omni  Aom.xv.n, 

pulchra  videtur  vanis  et  imperitis  homi-  gaudio,  et  spe  in  credendo  ;  sicque  abun- 

nibus.Isla  expositio  non  videtur  litteralis.  domus  in  virtute  et  gratia  Spiritus  San- 
Catholici  autem,per  meretricem  spirituali-  G  cti.Qua?  quum  ita  sint,cur,o  fili,seduccris 

ter  inlelligunt  haereticam  pravitatem,  seu  ab  aliena,  id  est  hserelicorum  collectione, 

hsereticorum  collectionem  :   quse  et  ipsa  et  vanissimis  adinventionibus  ac  novitati- 

promittit   carnalia,   et   nitore   eloquentise  bus  credis  magis,  quam  solidissimis  Ec- 

suse  decipit  multos,  quos  finaliter  seterna)  clesise  documentis  ? 


ti. 


12. 


ARTICULUS  YI 


ELUCIDATIO   CAPITULI   SEXTI   :    FILI   MI,    SI    SPOPONDERIS   PRO   AMICO   TUO. 


TRACTAT   hic   Salomon   de   diligentia  D  amicus  tuus  non  satisfecerit  illi. /i^^rt^-wfa- 

circa  fidejussionem,  et  de  negligentia  tus  es  verbis  oris  tui,  id  est,  propria  spon- 

ei  contraria,  atque  de  aliis  quibusdam  vi-  sione  velut  laqueo  es  constrictus,  ad  obser- 

tiis  increatse  Sapientiae  odibilibus.  Deinde  vandum  quod  promisisti,  et  captus,  id  est 

rursus  ad  sapientiam  obedientiamque  hor-  obligatus  ac  lentus,  propriis  sermonibus  : 

tatur,  ut  sic  vitia  carnis  vitentur.  sicque  incidisti  periculum.  Idcirco  subin- 

Fili  mi,  si  spoponderis  pro  amico  tuo,  fertur  consilium  \  Fac  ergo  quod  dico  tibi, 

defixisti  apud  extraneum  manum   tuam,  flli  mi,  quia  incidisti  in  manum  proximi 

id  est,  manum  protendendo  promisisti  alie-  tui.  Discurre,  id  est,  ratiocinando  inquire 

no  satisfacere  ei  pro  amico  tuo,  si  ipsemet  qualiter  agere  debeas,  et  ad  loca  congrua 


44  ENARRATIO   IN   CAP.  VI   PROVERBIORLM.    —   ART.  VI 

curre  ;  festina,  quia  dilatio  in  isto  casu  est  A  ipsum  non  doces  ?  Nempe  cujus  conversa- 

periculosa ;  suscita  amicum  tuum,  vel  a  tio  est   scandalosa,  ejus    prsedicatio  irri- 

somno  corporali,aut  a  cordis  ignavia,  fac-  denda  magis  quam  reverenda  censetur.  Et 

que  eiim  sollicitum,  ut  personaliter  satis-  sicut  ait   Gregorius  :  Cujus  vita  despici- 

4         faciat.   Ne   dederis   somnum   oculis   tuis,  tur, restat  ut  ejus  prgedicatio  contemnatur. 
nec  dormitent  palpebra;  tuce  eo  tempore, '    Hinc  et  Seneca  in  suis  fatetur  Proverbiis  : 

6       quo  expedit  pro  causa  hac  v\^\\?a'e. Eruere  Perturpe  est,  quod  objicitur,  in  objiciente 

quasi  damula  de  manu  :  \A  est,  sicut  ca-  cngnosci.  In  epistola   quoque  vicesima  : 

prea  silvestris  seu  agrestis,  quae  est  ani-  Yerba,  inquit,  rebus  proba.  Facere  docet 

mal  imbecille  ac   timidum,  conatur   ma-  philosophia,  non   dicere  tantum  ;  et  hoc 

num  tenentis  eam  evadere ;  sic  tu  stude  exigit  ad  suam  legem  ut  quisquc  legilime 

periciihim  tuse  sponsionis  eUxx^eve;  et  qua-  vivat,  ne  sermo  a  vita  dissentiat.  Officium 

si  avis  de  insidiis  aucupis,  id  est,  sicut  B  namque  et  indicium  sapientia?  est,  ut  ope- 

avis  festinat  evolare  de  laqueo  seu  retia-  ra  verbis  concordent. 

culo,  quo  captor   avium  eam  jam  cepit,  Fac  ergo  quod  dico  tibi,  quia  incidisti 

aut  capere  ciipit.  in  mannm  pro.rimi  fui,  id  est  subdili  libi 

Ecce  istud  ad  litteram  est  sanum  consi-  commissi,cujus  negligenlia  esset  tua  dam- 

lium,  ne  quis  incaute  pro  proximo  spon-  nalio,  nisi  circa  illum  diligens  esses.  Id- 

deat;aut  si  spoponderit,indesinenter  curet  circo  discurre,  ex  caritalis  fervore;  festi- 

ac  sludeat  proximum  suum  inducere  ad  na,  quia  periculum  est  in  mora ;  suscita 

salisfacien(him,alioqui  ipsemet  salisfacere  amicum    tuum,  exhortando,    instruendo, 

non  omiltal.  Ycrum  quidam  sunl  adeo  ne-  corripiendoque  subdilum,  ut  cum  metu,  phiU} 

gligonles,  quod   improvide  spondent  pro  limore  et  tremore  suam  operetur  salutem.  '-• 

aliis  :  quo  facto,  nec  illos  sollicitant,  nec  Xe  dederis  somnum  oculis  tuis,  id  est.  ne- 

ipsimet  satisfacere   curant ;   sicque   fidei  C  quaquam  sis  negligens,  somnoleritus,  aut 

violalionem,juramenti  seu  promissi  trans-  fessus  in  lui  exseculione  officii  :  sicut  de 

gressionem,  et  grande  incurrunl  damniiui.  quibusdam  in  Isaia  habelur  :  Speculatores  /s.lm, 

Hi  igitur  istud  Salomonis  pensenl  imph'-  cioci   omnes.   nescierunl    universi  ;  canes 

antquc  consilium.  Is  vero  pro  qiio  quis  miili  non  valentes  latrare,  videntes  vana, 

spopondit,  omnil)us   modis    satagere   de-  dormientes,  et   amantes   somnia.  Eruere 

bet  ul  fidejussorem  suiim  servel  a  damno  ii^iasi  damula  de  manu,  id  est,   prrefalo 

immunem,  sicut  in  Ecclesiaslico  legitur  :  modo  te  a  damnalionis  periculo  erue.  Da- 

fcVc/i.xxix,  Graliam  fidejussoris  tui  ne  obliviscaris.  miila  quoque.   quamvis  sit   imbecillis  ac 

'^°-                 Spiritualiler  vero  pro   amico  spondel,  limida.  nihilo  minus  velox  est  cursu  ahiue 

qui  prielationem  assuinendo,  alios  accipit  accrrima  visu  :  sic  et  tu  agililate  acluum 

gubeinandos,  sicque  adstringit  se  ad  red-  virluosorum,  ct  perspicacissima  conside- 

dendum  rationem  pro  ipsis.Ad  quod  etiam  f)  ralione.  a  priTlacto  periculo  le  pra^serva. 

specialiter  episcopi  in  siia  consecralione  El  quasi  avis   de  insidiis  aucupis   fugil 

solenni  voto  se  obligant,  prout  Thomas  in  volando    in   allum,  sic  tu  consideralionc 

seciinda  secunda\  el  in  libro  de  Perfecli-  divini  jiidicii,  el  conlemplalione  |)erpelui 

one   status  spiritualis,   declaiat.   Priclatus  ac  bealissiiui  pra^mii,  slude  evadere  ten- 

ergo  ciiram  assuinens  animarum,  incidit  tamenta  diaboli  pastoribus  prapparala.  el 

grande  periculum,  et    propriis  verbis  se  omnem    pigritiam   supera.  Unde  subjiin- 

obligavit  implere  debiliim  sui  officii,  et  gilur  : 

priBsertim  ut  se  exhibeal  exemplarem  sub-  Vade  ad  formicam,  o  jiiffcr,  iil  qui  Scri-        fi 

dilis  suis.  ac  primo  impleal  (piod  alios  do-  pliiris  non  obedis.  nec  majoriim  cxhorta- 

Zuc.iv, 23.  cet,  ne  ei  dicalur  :  Mcdice,  cura  le  ipsum  ;  tioiii  oblempeiaN.  sallem   irralionabilium 

ifom.  11.21.  et  illud  Apostoli  :  Qui   alium  doces,  le  exemplo  animalium  instruaris,  et  de  tua 


ENARRATIO   IN   CAP.  VT  PROVERBIORUM.    —   ART.  VI  45 

insipientia   atque   ignavia  erubescas.    Ef,  A  item   somno   negligentiae   et   peccati  ?  De 

considcra  viascjus,  id  est  soUicitudinem,  quo  ait  Apostolus  :  Surge,  qui  dormis,  et   Ephes.\, 

agiiitatem,  providentiamque    forniicae,  et  exsurge  a  mortuis.  Est  etiam  somnus  mor-    *' 

7  disce  sapienliam.  Qiae  quum  non  habcat  lis,  de  qiio  dixit  Salvator,  Lazarus  amicus   joann.w, 
ducem  a  quo  dirigatur,  nec  pnecaptorem  noster  dormit;  et  somnus  contemplalionis,  "■ 

a   quo   impellatur,   nec  principem   cujus  de  quo  accipi  solet  illud  Geneseos,Immisit  «en.  11,21. 

8  jussione  inducatur,  parat  in  wstate  cibum  Dominus  soporem  in  Adam.  Porro  somnus 

5«^*«  .■  quia  tunc  latibulum  suum  egreditur,  corporalis  immoderatus,  non  solum  ani- 

ad  quserendum  victualia  pro  se;  ct  con-  m»,  sed  corpori  quoque  est  valde  noci- 

gregnt  in  messe  quod  comedat  :  quia  in  vus,  et  gravat  naturam,  hebetat  sensum, 

messe  colligit  grana,  et  alia  qusedam  qu»  malos    parit   humores,    et    damna   rerum 

in  foveam  suam  deportat,  quatenus  inde  inducit.  Insuper  obruit  intellectum,  tem- 

sustentetur   in   hieme,    quando    non   exit  B  pus   infructuose   expendit,    et   multorum 

prse  frigore,  nec  tunc  taliter  inveniret  ne-  fomentum  est  vitiorum.  Ideo  Cato  dixit  : 

cessaria  sibi  :  et  totum  hoc  agit  naturali 

,.      ,            .               .                 ...  l-*lus  vigila  .semper,  nec  somno  deditus  esto  : 

mstmctu  ex  impressione  auctoris  naturse,  ,.       ,.  ,             .       .,..     ,.       ,       •  •  .    . 

^                                                  '  rsam  diuturna  quies  vitiis  alimenta  mmistrat. 

qui  est   omnium   universalis  et  summus 

dux,  prseceptor  et  princeps,  extra  et  supra  Hinc  sancti  viri  maxime  deplanxerunt  ja- 

omne  genus  ac  ordinem.  Nam,   ut  Gom-  cturam  temporis,  quod  dormiendo  expen- 

nientator  post  Aristotelem  ait  :  Opus  natu-  debant.  Veriimtamen    necessitati    naturae 

rse  est  opus  intelligentise,  maxime  autem  ciim  discretione  est  providendum.  Quando 

primae  causae,  cujus  opus  est  etiam  intelli-  consurges  de  somno  tuo  ?  Ironia  est,  et  in- 

gentiae  opus.  Hinc,  ut  asserit  Damascenus,  crepatio  justa  :  quasi  dicat,  Diutius  quam 

bruta  et  inanimaia  animalia  in  talibus  ma-  tibi   expediat,    dormies.   Paululum   dor-       10 

gis  aguntur,  quam  agant.  C  m.ies,  paululum  dormitabis,  manendo  in 

Sic  ergo  et  nos,  et  praesertim  qui  pree-  vitiis  :  quia  modicum  tibi  videtur  tempus 

sunt,  debemus  in  sestate,  in  juveiitute,  in  illud,  quod  ita  consumis,  et  dicere  soles, 

sanitate  et  vigore  durante  exercere  opera  Post   aliquantulum    tempus    poenitentiam 

bona,et  spiritualium  alimentorum  copiam  agam.  Paululum  conseres,  id  est  compli- 

nobis  ipsis  ac  proximis  congregare ;  et  in  cabis,  manus  tuas,  ut  dormias  :  quia  con- 

messe,  id  est  tempore  isto  quo  mereri  et  sertio  manuum  solet  esse  indicium  affe- 

crescere,  spiritualiterque  ditari  valemus,  ctionis  magnse  ad  aliquid.  Et  venict  tibi       n 

et  in  quo  fervor  tentationis,  imo  et  ardor  quasi  viator  egestas,  id  est  defectus  tem- 

caritatis  ac  studii  currunt,  colligere  neces-  poralium  et  spiritualium  bonorum,  vel  ad 

saria  nostrse  saluti,  quibus  in  hieme,  hoc  m\xiw%  'i'^\x\\w^\\\m,ct  pauperies  quasi  vir 

est  in  hora  mortis  et  in  die  judicii,  valea-  armattcs, id  est,tam  fortiter,quod  nequibis 

mus  refici,  adjuvari  atque  salvari,  sicut  D  evadere  :  quod  fit,  dum  quis  in  suo  per- 

Gaiat.M,  hortatur  Apostolus  :   Dum  tempus  habe-  durans  torpore,  ante  veram  pcenitentiam 

'"•           mus,  operemur  bonum  ad  omnes  ;  et  rur-  tollitur  de  hac  vita.  Propter  quod  monuit 

II  Cor.  VI,  sus,  Ecce  nunc  tempus  acceptabile,  ecce  Dominus  :  Vigilate,  quia  nescitis  qua  hora    ijatth. 

nunc  dies  salutis.  Gontra  istud  etiam  in  Dominus  vester  venturus  sit ;  et  rursus  :  "^'v.  ^^- 

corporalibus  agunt  improvidi,  qui  in  ju-  Vigilate  omni  tempore  orantes,  ut  digni    z«c.  xxi, 

ventute  sua  consumunt  et  vendunt  patri-  habeamini  fugereomnia  quse  venturasunt,  ^^" 

mouia  sua,  et  postea,   dum  magis  indi-  et  stare  ante  Filium  hominis. 

gent,et  minus  acquirere  possunt,patiuntur  Quod  autem  subjungitur  :  Si  vero  %mpi~ 

inopiam.  ger,  id  est  fervens  et  agilis,  fueris  in  acti- 

9  Usquequo,  piger,  dormies  somno   cor-  bus  bonis,  veniet  ut  fons  messis  tua,  id 
porali,  ad  quem  pigri   sunt  inclinati,   et  est,  copiosus  fructus  inde  proveniet  tibi, 


46 


ENARRATIO   IN   CAP.  VI   PROVERRIORUM.    —  ART.  VI 


Sap.in,  15. 
llPar.  XV, 


II  Cor.  IX, 
0;  Galat.w, 


Apoc.  III, 
J5,  Iti. 


.\taltlt.  XI 
30. 


yafoA.1,1  i. 


12 


et  retributio  gloriosa  :  sicut  alibi  scriptum 
est,  Bonorum  laborum  gloriosus  est  fru- 
ctus.  Unde  legitur  secundo  Paralipome- 
non  :  Non  dissolvantur  manus  vestrse;  erit 
enim  merces  operi  vestro.  Hinc  dixit  Apo- 
stolus:  Qui  parce  seminat,  parce  et  metet ; 
et  qui  seminat  in  benedictionibus,  de  be- 
nedictionibus  et  metet  vitam  aeternam.  Ef 
egcstas  longe  fuf/iet  a  tc.  Istud  in  Hebraeo 
(ut  dicitur)  non  habetur. 

Ex  his  docemur,  in  Dei  obsequio  omnem 
pigritiam,  somnolentiam,  acediamque  vi- 
tare,  atque  viriliter  aggredi  opera  bona. 
Et  certe  pigris  valde  est  ponderandum  ac 
formidandum,  quod  in  Apocalypsi  ait  AI- 
tissimus  :  Utinam  calidus  esses  aut  frigi- 
dus  ;  sed  nunc  quia  tepidus  es,  incipiam 
te  evomere  ex  ore  meo.  Denique  pigri  in 
divinis,  in  praesenti  et  in  futuro  sustinent 
detrimentum,  qiiia  id  ipsum  boni  quod 
agunl,  faciunt  ciim  labore  et  taedio,  sine 
consolatione  et  guslu  :  propter  quod  aut 
parum,  aut  nihil  merentur.  Ferventes  vero 
et  agiles,  serviunl  Deo  cum  gaudio,  et  de- 
lectabile  est  eis  exercere  divina.  Ideoque 
in  prsemio  crescunt  pra?cipue,  et  sunt  Deo 
cari  et  complacenles.  Pigritia  ex  caritatis 
defectu,  et  inconsideralionc  divina?  inaje- 
statis  ac  novissinioruin  procedit.  Ideo  ait 
liernardiis  :  Pigri  si  diu  in  suo  torpore  per- 
manserint,  aut  opprimuntur  sub  onere  et 
succumbunt;  aut  quodammodo  in  inferno 
sunt,  ut  nunquam  ad  plenum  respirent  in 
lucem  miserationiim  Domini.  nec  in  lihei- 
tal(>m  spiritus,  qua>  solum  facit  jugiim 
suave  et  onus  leve.  Inde  aiitem  lam  perni- 
ciosa  emanat  tepiditas,  (juia  voluntas  eo- 
rum  nondum  purgata  est,  nec  sic  volunl  ac 
(liligunt  bonum,  sicut  noverunt,  a  propria 
conciipiscenlia  abstracti  et  illecli.  Amanl 
enini  in  carne  siia  terrenas  consolatiuncu- 
las,  sive  in  verbo,  sive  in  signo,  sive  in 
facto.  Et  si  hsec  aliquando  inlerriimpiinl, 
non  tamen  penilus  runipunl.lnde  est  quod 
raro  dirigunl  affecliones  suas  in  Deiim,  el 
compunctio  eorum  non  conlinua,  sed  ho- 
raria  esl. 

nomo  apostata,  id  est  recedens  a  fide, 


A  vel  a  religione,  sive  a  Deo  per  mentis 
aversionem,  ?;?>  inutilis  sibi  et  aliis,  imo 
nocivus  et  scandalizans,  ut  refuga  legis  ; 
graditur  ore  pervcrso,  id  esl  viliosa  pro- 
ferens  verba,  ut  alios  suis  involvat  erro- 

'  ribus  ;  annuit  oculis,  id  est,  vanos  nutus  13 
per  visum  ostendit;  teritpede,  id  est,  la- 
scive,  seu  composito  gressu  ex  elatione 
procedit;  dir/ito  lo(juitur,'\A  est,  loquendo 
digitum  petulanter  extendit  et  agilal  :quod 
malum  esse,  patet  ex  eo,  quod  scriptum 
est  Isaise  quinquagesimo  octavo,  Si  desieris  /«.  ivm.o. 

B  digitum  extendere,  et  loqui  quod  tibi  non 
expedit.    Aliquando   tamen   sapientes    lo- 
quendo  digitiim  extendunt  et  inanum,  ad 
excitandam  audientium  attentionem.  Nam 
et  sacratissimus  Joannes   digitum   exlen- 
dendo  Chrislum  monstravit  :  Ecce.  inqui-    Joann.  i, 
ens,  Agnus  Dei.  Et  in  Actis  fertur  :  Paulus  '1^,^^^^., , 
exlenla  manu  ctepit  rationem  reddere.  Pra-       14 
vo  corde  macltinatur  nxalum,  id  esl,  ex 
proposito  cogilat  qualiter  aliis  possit  no- 
cere,  et  omni  tcmporc  jurgia  seminat,  id 
est  lites  atque  discordias  inter  proximos  : 

G  quod  est  peccatum  gravissimum,-  carilali 
et  paci  omnino  contrarium. 

Huic  extcmplo,  id  est  statim  ac  snbito.  13 
venict  pcrditio  sua,  id  est  damnatio  :  imo 
haec  faciendo,  pcrdit  continuo  semetip- 
sum.  Et  subito  conteretur  morte  improvi- 
sa,  nec  habehit  ultra  medicinam,  id  est 
pamilcnliam  saliilarem,  praeserlim  post 
moitein.  Tales  quoqiie  raro  ac  difficiiller 
[xrnitont  in  hac  vita.  qiium  sinl  vehe- 
menter  malitiosi.  Verumlamen  auxilian- 
le  pielale  infinila  ac  omnipolenle  Mcdi- 

I)  ci  supercoelestis,  possunl  converti.  Idcirco 
(liianuiiu  hic  vivunl,non  esl  desperandiim 
(le  eis.  His  demum  verbis  consonat  qiiod 
lcgitur  in  Isaia  :  Pro  eo  qiiod  elevalsp  siint  /*.  m,  ic, 
filiie  Sion,  et  amhiilaverunl  eollo  extenlo,  ''" 
et  mitibus  ociiloriini  ibanl.  et  composilo 
gradii  ineedebanl  ;  decalvabil  Dominus 
verlicem  filiarum  Sion. 

Sex  sunl  quie  odit  Dominus  tanquam        1(5 
enormia   erimina,   ct  scptimum  lanqiiam 
gravissimiim,r/<7t'.s7^?////-  anima  ejus.\{\  csl 
uiens  ejus  :  non  quod  Deus  in  sua  naliira 


ENARRATIO   IN    CAP.   VI    PROVERBIORUM.    —   ART.   VI  47 

habeat  aniinam,   sed  Scriptura  more  hu-  A  stat,  quam  vehementissime  debeamus  se- 

mano  loquitur  de  Deo  :  sicut  Amos  ait,  minationem  discordia  abhorrere  ac  evita- 

Amosvi,8.  Juravit  Dominus  Deus  in  anima  sua,  etc,  re.  Verumtamen  quidam  inter  se  habent 

is.  i,ii.   Detestor  ego  superbiam;  et  Isaias,  Solen-  pravam  concordiam,  pacem  carnalem,  vi- 

17  nitates  vestras  odivit  anima  mea.  Oculos  tiosum  amorem  :  quorum  concordiam  dis- 
sublimes,  id  est  corda  superba,  quse  ani-  sipare  est  bonum,  quemadmodum  inter 
mose  efferunt  semetipsa.  Unde  scriptum  Pharisseos  et   Sadducaeos  in  persecutione 

/iirf.  11,  II.  est:Oculi  sublimis  hominis  humiliati  sunt.  B.  Pauli  concordes,  ipse  gloriosus  Aposto- 

Linguam  mendacem,\d  est  mendacia  per-  his  seminavit  discordiam,  ut  patet  in  Ac-   Act.wm, 

niciosa   loquentem.  Quemadmodum   scri-  tibus.   Denique  congregatio   fidelium    est   '  ' 

Ps.\-,i.   ptum  est  :  Perdes  omnes  qui  loquuntur  cxercitus  Dei,  ad  quem  pertinet  contra  in- 

mendacium.  Quum  enim  Deus  adorandus  visibiles   hostes,  contra  aciem  vitiorum, 
et  benedictuSjSit  essentialiter  veritas  ipsa,  B  contra  adversarios  Dei  salutisque  proprige, 

valde  displicet  illi  tale  mendacium,  quod  unanimiter   prseliari.    In   exercitu   autem 

est    directe    recessus   a   summa  veritate.  optimum  est  concordia,   qua  se   invicem 

Manus  elfundcntes  innoxium  sanguinein,  juvant  ;  pessimum  autem  discordia,   qua 

18  Isedendo,  mutilando  aut  occidendo  ;  cor  sibi  invicem  adversantur.  Qui  igitur  inter 
machinans  cogitationes  pessimas,  id  est,  fideles  discordiam  seminat,est  omnino  ini- 
intra  se  excogitans,  qualiter  mala  inten-  micus  Dei,  cooperator  et  adjutor  diaboli, 
la  impleat.  Ideo  apud  Jeremiam  loquitur  proditor   proximorum,   traditor   exercitus 

/ec.  IV,  14.  Dominus  :  Usquequo  morabuntur  in  te  co-  Spiritus  Sancti,  demolitor  castri  divini.Id- 

ii/iv/i. II,  I.  gitationes  noxiae?  Et  Michgeas  ait  :  Vse  qui  circo  est  summe  nocivus,  et  penitus  dete- 

cogitatis  inutile.  Pedes  vcloces  ad  curren-  standus. 

dum  in  malum  :  qui  scilicet  ex  ferventi  Conserva,  fili  mi,  prcecepta  patris  tui       20 

desiderio  et   habitu   vitioso   feslinant  in  G  coelestis  :  cui  jugiter  dicimus,Pater  noster   Matth.si, 

19  opera  mala  procedere.  Proferentem  men-  qui  es  in  coelis ;  qui  jure  creationis,  con-  ^' 
dacia  testem  fallacem  :  qui  fraudulenter  servationis,  gubernationis,  provisionis,  li- 
et  mendose  testimonium  contra  proximum  berationis  et  glorificationis,  merito  dicitur 
profert,  prsesertim  in  foro  judicii  :  pro-  Pater  noster. Cui  etiam  Isaias  dicit:Tu,Do- /s.ixin, le. 
pter  quod  tenetur  ei  restituere  famam,  et  mine,Pater  noster,Bedemptor  m%[Qv.Et  ne 
damnum  recompensare.  Et  eum  qui  semi-  dimittas  legem  matris  tuce  sanctae  Eccle- 

nat  inter  fratres ,  \d  est  proximos,  cujus-  'S,\3d. Liga  eam  incorde  tuo  jugiter  smcnlo       21 

cumque  sint  sexus,  discordias  vergeet  vir-  caritatis,  et  assiduitate  recordationis.  Vin- 

tuosse  paci  contrarias.  culum  autem    caritatis  est   actualis  dile- 

Girca  haec  ait  Glossa  :  Enumeravit  sex  ctio,  quse  dicitur  quasi  duorum  ligatio,  id 

capitalia  crimina,  quse  tamen  comparatio-  est  connexio  ;  et  necessarium  est  ad  sa- 
ne  seminationis  discordiae,  quasi  minora  D  lutem  ex  caritate  legem  Dei  corde  tenus 

deprompsit  :  quoniam   majus  est  facinus  conservare.  Et  circumda  gutturi  tuo,  id 

illud,  quo  dissipatur  unitas  atque  frater-  est,  paratus  sisloqui  de  ea.  Istud  superius  Prou.  111,3. 

nitas,  quee  per  Spiritus  Sancti  gratiam  est  habitum,  pleniusque  expositum  est,  capi- 

connexa.  Attamen,  sicut  Thomas  in  secun-  tulo  tertio.  Quum  amhulaveris,  gradian-       22 

da  secundff,  et  in  Summa  contra  gentiles  tur  tecum,  id  est,  cordi  tuo  per  actualem 

declarat,  inter  omnia  peccata  quse  fiunt  considerationem  inhaereant.  Quum  dormi- 

in  proximum,  homicidium  exstat  gravissi-  eris  in  lecto  vel  in  morte,  custodiant  te, 

mum.  Tamen,  quantum  ad  aliquid,  potest  ut  in   eorum  meditatione   obdormias,   et 

seminatio  discordiae  gravior  reputari,  quia  merito  adimpletionis  eorum  desuper  cu- 

directe  aufert  vitam,  caritalem  et  pacem  ;  stodiaris  a  culpa  et  illusionibus  somnio- 
homicidium  vero,  vitam  naturae.Hinc  con-      rum,  et  a  condemnatione  aeterna;  et  evi- 


48  ENARRATIO   IN    CAP.  VI   PROVERBIORUM.    —  ART.  VI 

gilans,  post  somnum  corporalem,  vel  in  A  vitam  in  regno  :  quia  per  increpationem 

resurrectione  futura,  loquere  cum  eis,  id  hanc    peccans   reducitur,  quemadmodum 

est,  ea   mox   ad   memoriam    revoces,   ac  apud  Job  legitur  :  Deus  instruit  disciplina,    /oixxxnr, 

mercedem  pro  eorum  custodia  prsestole-  ut  avertat  hominem  ab  his  qua?  iecit,  et'^''^* 

ris.  Juxla  hunc  modum  in  Deuteronomio  liberet  eum  de  superbia.  Et  alibi  dicitur  : 

i)eu?.vi,6- scriptum  est  :  Erunt  verba  Domini  in  cor-  '  Etenim  multo  tempore    non   sinere  pec-  \\Mach.M, 

^'  de  tuo  ;  et  narrabis  ea  filiis  tuis,  et  medi-  catoribus  ex  sententia  agere,   sed  statim  '^' 

taberis  sedens  in  domo  tua,  et  ambulans  ultiones  adhibere,  magni  beneficii  est  in- 

in  itincre,  et  dormiens  atque  consurgens  ;  dicium. 

et  ligabis  ea  quasi  signum   in  manu  lua,  Vt  eustodiant  te  a  nmliere  mala,ethlanda       24 

eruntque  et  movebuntur  inler  oculos  tu-  Ungua  extranea^ ,  id  est  ab  omni  fornica- 

os,  scribesque  ea  in  limine  et  in  osliis  ria  atque  adultera  :  a  quibus  se  custodit, 

domus  tuse.  B  qui  mandala  Dei  prsetacto  modo  attendit. 

Ex  quibus  elicitur,  cum  quam   summa  Non  concupiscat  pidchritudinem  ejus  cor       23 

diligentia  et  frequenlia  recolenda  sint  et  tuumdid  usum  illicitum,  ne  capiaris  nu- 

implcnda  divina  prsecepla,  tum  praecipi-  tibus  illius,  id  est,  ne  per  signa  lascivise 

enlis  intuitu  cl  amore,  lum  propter  enor-  oculorum  ipsiiis  alliciaris  ad  culpam  ;  sed 

mitatem  transgressionis  eorum  vilandam,  ora  cum  Prophela  :  Averle  oculos  meos,    Ps.cxvm, 

tum  propter  ineffabile  pra;mium  observa-  ne  videant  vanitatem  ;   in  via  tua  vivifica  ^' 

tionis  ipsorum,  tum  propler  intolerabilia  me.Unde  et  in  Ecclesiastico  legilur,  Aver- ^-cc/i.ix.s. 

Ps.  cxviri,  supplicia  prsevaricantium  ea.  Etenim  ma-  te  oculos  tuos  a  muliere  conipta  ;  et,  Yir-    ^*"'-  ^. 

^''  ledicli  qui  declinant  a  mandalis  Dei.  Qni  ginem    ne  inspicias.   ne   scandalizeris    in 

Pi.cxxxix,  el  in  ignem  (h'jicienlur  larlareum,  el   in  pulchritudine  ejus.  l'r;elerea,  quaiiler  per 

"■  miseriis  non  subsislenl.   De  quibus  salis  mulierem  bhmdani  alque  exlraneam,  spi- 

terribiliter  alque  verissime  ait  Psalmisla  C  rilualiler  intelligalur  idololatria  p'ravitas- 

Ps  XX,  10.  ad  Dominum  :  Pones  eos  ut  clibanum  ignis  que  haeretica,  lactum  est  praecedenli  ca- 

in  tempore  vultus  tui.  Dominus  in  ira  sua  pilulo.  Pretium  enim  scorti,  id  est,  quod       26 

conlurbabil  eos,  et  devorabit  eos  ignis.  meretrici  datur  pro  ejus  amplexu,  vix  est 

23  Quia    mandatum   luccrna    cst,   et    lcjc  «/y///^s  79(7/?/.s;  quia  modici  esl  valoris,  prae- 

/u.r.  Lucerna  per  teslam,  el  minus  clare  serlim  quod  dalur  scorlo  cunclis  se  expo- 

ilhiminat  ;   lux  per  semelipsam,  et   cla-  nenli.  Alque,  ut  asserit  Glossa,  brevis  est 

rius.  Mandatum  ergo  dicitur  hicerna  ini-  voluplas  fornicationis,  el  perpetua  pcena 

perfectioribus,   qui  nondum  chire  diviua  ipsius  :  et  sicul  unus  panis  sohim   fugat 

inlelligunt ;  lex  vero  dicilur  lux  perfeclio-  unius  diei  esuriem.  et  paulo  post  fame- 

ribiis.  (juibus  lex  Dei  clarius  fulgel,  el  qui  scit  qui   fueral  saluralus  ;  sic  qui  inlial 

limpide  conlemplantur  quie  Dei  sunl.  Sic  ad  scorlum,  ad  horam    quidem  evaporat 

communiter   exponilur  islud.  Nihilo   mi-  D  libidinem,  sed  posl  patilulum  redil  arden- 

niis  ulrumque  ad  cosdem  polesl   referri,  lior.   Mulicr  autem    viri  pretiosam  ani- 

Ps. cxMii,  pra^serlim  quum  dicat  Prophela  :  Lucerna  mam  rapli,  id  esl,  nobihMn  viri  animam 

*°^"  pcdibus  meis  verbum  luum,   Domine,  et  el   personam  a^lerna'  felicilatis  caj)acem, 

lumen   semilis  meis.   Miindalum  eigo   lu-  ('hristi  sanguine  liberalam.ad  summie  Tri- 

ceiiup  comparalur,  quia  illuslrat  ac  dirigit  nilalis  simililiidinein  raclain,  donis  gralia?   ^Vn.i, 26. 

ad  bene  vivendum  ;  et  lex,  quoniam  inlus  decoralam  decipil,  et  damiialioni  exponil. 

illuminal  mentem,  simililer  luci.  Ei  via  Quum  ergo  tam  vile  sil   prelium  scorli, 

vitK,  increpatio  discijjlina',  id  est,  corre-  lanlumque   damnum   fornicalionis.   palel 

ptio  disciplinaris  ct  ex  inleriori  disciplina  (jiianlum  sil  conlemnenda. 
procedens,  est  via  perlingendi  ad   vilain  Xumtjuid potcst  lio)ao  ahscondcre  igncm       27 

grali»  in  isto  exsilio,  deindc  a»!  gloriie  in  sinu  suo,  ut  vestimenta  illius  non  ar- 


ENARRATIO   IN   CAP.  VI   PROVERBlORUM. 


ART.  VI 


49 


deant,  dum  ignis  immediate  tangit  pan- 

28  num  ?  aut  ambulare  super  prunas,  id  est 
earbones  ardentes,  nudis  plantis,  ut  non 
comburantur plantcv  ej us ? qvidiix  dicat,  Hoc 
per  naturam  est  impossibile  :  quod  tamen 
miraculose  gestum  est  ssepe  in  evangelica 

29  Xe^Q.Sic  qui  ingreditur  ad  mulierem  pro- 
ximi  sui,  ad  cognoscendum  eam,  non  erit 
mundus  mente,  quum  tetigerit  eam  :  imo 
immundissimus  fit  ita  peccando,  quamvis 
corporalis  natura  a  sua  superfluitate  pur- 
getur,  quemadmodum    fertur  de  Bethsa- 

iii?e^.xi,4.  bee  :  Dormivit  David  cum  ea,  statimque 
sanctificata  est  ab  immunditia  sua. 

30  Non  grandis  est  culpa  respectu  adulte- 
rii,  quum  quis  furatus  fuerit,  potissime 
ex  quadam  necessitate,  et  non  res  eccle- 
siasticas,  quia  hoc  sacrilegium  esset,  nec 
ab  egeno.  Ideo  subditur  :  Furatur  enim  ut 
esurientem  impleat  animam,  id  est,  vitam 
suam  aliunde  non  habentem  sustentacu- 
lum  vitae,  reficiat.  Nihilo  minus  jura  civi- 
lia  nunc  acriter  puniunt  furtum  suspen- 
dio,  quoniam  bonum  rei  publicae,  securam 
et  pacificam  hominum  conversationem  ad 
invicem   prgecipue   impedit.   Sed  in   lege 

31  Moysis  ita  non  fuit.  Ideo  subjungitur  :  De- 
prehensus  quoque,  reddet  septuplum,  si 
habuerit ;  et  omnem  substantiam  domus 
suce  tradet  ei  a  quo  furtim  aliquid  subtra- 
xit,  quousque  satisfaciat  illi,  et  liberabit 
se  a  poena  furti.  Si  enim  non  habuisset 

Exod.Kx\u  unde  satisfaceret,  jussit  lex  ut  venderetur 

in  servum,  et  de  pretio   illo   satisfieret 

damnum  passo. 

Porro  de  diversa  ac  differenti  restitu- 

ibid.  1-4,  tione  facienda  pro  furto,  diffuse  habetur 

^''^'         in  Exodo.  Nullibi  tamen  habetur  in  lege, 

ut  pro  ablato  septuplum  restituatur;  sed 

pro  uno  bove  furato,  et  apud  furem  non 

ibid.i.    invento,redderentur  quinque  boves,  atque 

pro  una   ove  quatuor.  Propter  quod   Da- 

iiReg.xti,  vid,  audita  parabola  Nathan,  dixit  :  Ovem 

^xodxxu  '"^ddat  in  quadruplum.  Pro  inanimatis  ve- 

7-9.  ro  rebus  jussit  lex  duplum  restitui.  Cur 

ergo  Salomon  ait,  Deprehensus  reddet  sep- 

tuplum?  Ad  hoc  Thomas  in  prima  secun- 

dse  respondet,  quod  praeceptis   legis   ju- 

T.  7. 


A  dicialibus  poterat  a  regibus  addilio  fieri 
secundum  exigentiam  femporis.  Unde  ap- 
parct,  quod  furto  apud  Judaeos  invalescente, 
ut  magis  reprimerelur,  poena  prsefata  fue- 
rit  aucta  tempore  Salomonis.  Judffii  enim 
semper  fuerunt,  sicut  adhuc  sunt,  avari  et 
fraudulenti,  sicut  ct  Petrus  de  Alliaco  in 
libro  contra  superstitiones  astronomorum, 
enarrat.  Vel,  quum  dicitur  septuplum,  su- 
mitur  numerus  delerminatus  pro  indeter- 
minato,  ut  sit  sensus  :  Septuplum  resti- 
tuet,  id  est,  plenarie  satisfaciet  :  sicut  in 

B  Psalmo  dicitur,  Bedde  vicinis  nostris  sep-  /•«.Lxxvm, 
tuplum  in  sinu  eorum.  Etenim  septenario  '"" 
totalitas  ac  perfectio   designantur  :  quo- 
niam  septem  dierum  circulo  totum  tem- 
pus  evolvitur  et  compufatur.  Unde  et  Ba- 
phael  :  Ego  sum  unus,  inquit,  de  septem,  roi.xn.is. 
qui  adstamus  ante  Deum.  —  At  vero,  de 
litferalibus  rafionibus  diversimodse  resti- 
tutionis  pro  furto,  dictum  est  plene  super 
Exodum,  ex  dictis  Thoma?,  Alexandri  de  Exod.  xxh. 
Hales,  et  Guillelmi  Parisiensis. 

Itaque,  quamvis  furtum  sit  morfale  pec- 

C  catum,  tamen  comparative  parvum  voca- 
tur:quemadmodum  in  Ezechiele  ad  Jerusa- 
lem  dicitur,  Justificata  est  Sodoma  ex  te.  Ezech.x\i, 

Qui  autem  adulter  est  propter  cordis  ^^-  „» 
inopiam :  nam  ex  defectu  sapientia?  et  vir- 
tutum  contingit,  quod  a  tanto  scelere  non 
revocatur,  nec  anima  sensualitatem  refre- 
nat ;  perdet  animam  suam  :  quia  peccan- 
do  aeternam  meretur  damnationem,  et  ita 
non  solum  perdit  sua,  sed  et  se  ipsum. 
Adulterium  quoque  in  lege  puniebatur  cor-  Dexa.  xxn, 
porea  morte  :  sicque  adulter  perdidit  vi-  ^'""''' 

D  tam  suam  animalem  ac  corporalem.  Tur-  33 
pitudinem  et  ignominiam  congregat  sibi 
adulter  :  quia  vitia  carnis  potissime  turpia 
sunt,  diffamativa  et  probrosa;  et  oppro- 
brium  illius  non  delebitur  :  quia  in  infer- 
no  seterna  erit  ejus  confusio.  fn  preesenti 
quoque  malam  post  se  famam  relinquit. 

Quia  zelus  justitiae,  id  est  amor  justae      34 
vindictse,  et  furor,  id  est  rigor  justitiae, 
viri,  id  est  Dei  omnipotentis,  judicis  sum- 
mi,  qui  fuit  sponsus  et  vir  Synagogae,  sicut 
ait  per  Isaiam  :  Quis  est  iste  liber  repudii,    h.  i.,  k. 

4 


so 


ENARRATIO   IN   CAP.   MI   PROVERBIORrM. 


ART.   VII 


quem  dedi  matri  vestrae?  De  qua  re  per 
yer.  III,  1- propfietas  Jeremiam,  Ezechielem,  et  Osee 

i3;  Ezech.  u       j  •  .  i-v 

XVI,  15-34;  niulta  dicuntur.  Ueus  quoque  incarnatus, 

OseewM,  qui  vere  est  vir,  judicabit  in  forma  huma- 
na  ;  et  Deus  frequenter  in  forma  viri  ap- 
paruit,  sicque  vir  appellatur.  Nam  et  in 

Exod.x\,z.  Exodo,  ubi  habemus,  Dominus  quasi  vir 
pugnator  ;  in  Hebraeo  habetur,  Dominus 
vir  pugnator.  Itaque  vir  iste  non  parcet 
adultero  in  die  vindicUe,  id  est  particula- 
ris  ac  universalis  judicii.  De  quo  in  Job 

/oixxi,30.  etiam  dicitur,  Impius  ad  diem  furoris  du- 
Exod.     cetur;  et  alibi,  Ego  autem  in  die  ultionis 

XXXII,  34.  ...       , 

33       vindicabo  et   hoc  peccatum    eorum.  Aec 

acquiescet  cujusquam  precibus,  ad   igno- 

scendum  iniquis  :  quia  tunc  est  hora  re- 

tributionis  atque  justitiae,  non  venise  aul 

misericordiae.  Nec  suscipict  pro  rcdcmpd- 

one  iniqui  dona  plurima,  sicut  in  lege  per 

dona  et  sacrificia  placal)atur.Unde  in  Psal- 

p*.  xLvm,  jno  :  Non  dabit  Deo  placationem  suam,  et 
8,  9.  .  ^ 

pretium  redemptionis  anim»  sua^.Hinc  ait 

sanctus  doctor  Hieronymus  :  Judcx  ille  nec 

gratia  praevenitur,  nec  misericoidia  flecti- 

tur,  nec  pecunia  corrumpitur,  nec  paMii- 

tenlia  mitigatur.  Imo  judicaturo  Domino, 

lugubre  mundus   immugiet,  et    tribus  ad 


A  tribum  pectora  ferient;  potentissimi  quon- 
dam  reges  nudo  latere  palpitabunt.  addu- 
cetur  cum  suis  Plato  discipulis.  Tunc  Ari- 
stotelis  argumenta  non  proderunt,  quando 
veniet  ille  filius  paupercul»  qusestuariae 
judicaturus  orbem  terrae. 

Praeterea,  ut  apparet,  posset  forsan  hoc 
loco  per  virum  intelligi  proprius  maritus 
adulterae  :  qui  indignans  adultero,  ei  non 
pepercit  a  poena  secundum  legem  infli- 
genda,  in  die  vindictae,  id  est  lapidationis, 
seu  legalis  punitionis  adulteri:  nec  preci- 

B  bus  neque  muneribus  flectebatur. 

Ecce  rursus  hic  innotescil,  quantum 
adulteria  et  cetera  carnis  vitia  sint  vitan- 
da.  Propter  quod  in  suis  Proverbiis  ait 
Cyrillus:Scio  quod  furibunda  luxuria  ocu- 
los  non  habet,  ideo  nequit  intueri  quo 
ruit.  Nimirum  ad  occasum  amantissimae 
vilae  tendit,  ad  amarissimae  mortis  profici- 
scitur  baiathruin,  ad  morsum  cruentae  li- 
bidinis,  duce  furore,  caeca  minalur.  Quid 
namque  est  coitus,  nisi  deliciosa  pernicies 
morlis,  latens  venenositas,  blandiens  dul- 

C  cis  effusio  vitam  perdens,  ample!xus  de- 
struclionem  emolliens,  atque  suavitas  dire 
fallens  ? 


ARTICULUS   VII 


EXPLANATIO   CAPITULI   SEPTI.MI    :    FILI    MI,   CUSTODI   SERMONES    MEOS . 


CIENS  Salomon  anirnam  hominis  iu- 
comparabilifer  esse  corpore  praestan- 
tiorem,  et  ad  spiritualia  bona  obtinenda 
creatam, assidue  nos  hortatur  ad  vitandiim 
carnalilalem,  atque  ut  spiriluales  efficia- 
miir  pcr  sapientiam  et  virlules. 
1  Fili  mi,  cuslodi  sennones  meos,  et  pra'- 

cepta  mea  reconde  tibi  in  corde,  ad  luam 
7aco6.  IV,  utilitatem,   ul    iinpleas   ea.   Scienli    enim 

17 

bonum,  et  non  iacienti,  peccatuin  est  illi. 
Fili,  honora  Dominuin  cullu  lalriiO,  ado- 
rando,  sacrificia  offerendo,  laiidando,  con- 


D  leini)lando,  et  eum  super  omnia  diligendo, 
ct  valebis ;  pra'ter  eum  vero  ne  (imueris 
alienuin, id  est,nulluin  alium  qiiam  Deiim 
forinides,  ila  iil  Deum  summe  el  principa- 
liler  verearis,  el  ejus  vicarios  ac  celeros 
non   nisi   in    Deo.   et    propler  Deum,   seu 
propter  rationabilcm  causani..Nam  qui  ali-  rrof.xsix, 
ler  liiiiel  hdininem,  cilo  corruet.  Propler  "^' 
quod  Seneca  :  Tutissima,  ait,  res  est,  nil 
limere  prwter  Deum.  Hinc  in  Isaia  mone- 
tur  :   Dominiim   exerciliium  sanclificate  ; /j. vm.  13. 
ipse  pavor  vester,  et  ipse  terror  vesler.  Et 


ENARRATIO    IN   CAP.   VII   PROVERBIORLM. 


ART.  VII 


51 


23. 


Ibid.  xxiii, 
13,  15. 


/s. II,  12.  iteium  loquilur  Isaias  :  Quis  tu,  ut  timeas 
ab  homine  moitali,  et  a  filio  liominis,  qui 
quasi  foenum  arescet?  Denique,quum  Deus 
sit  majestatis  immensse,  a  quo  finaliter  se- 
parari  est  incomparabile  malum,  et  cui 
placere  est  via  salutis  a^ternse  ;  idcirco  in- 
comparabiliter  est  timendus  etiam  filiali 
iiebr.x,z\.  timorc.  Proptcr  qiiod  dixit  Apostolus  :Hor- 
rendiim  est  incidere  in  manus  Dei  viven- 

job  XXXI,  tis.  Et  sanctus  Job  fassus  est  :  Semper 
quasi  tumentes  super  me  fluctus,  timui 
Deum,  et  pondus  ejus  ferre  non  potui ; 
itemque  :  Deus  solus  est,  et  cogitationem 
ejus  nemo  avertere  polest.  Idcirco  a  facie 
ejus  turbatus  sum,  et  considerans  eum,  ti- 
more  sollicitor.  Verumtamen  versus  iste  in 
Hebraeo  dicitur  non  contineri.  Ilaque,  Ho- 
nora  Dominum,  et  valebis,  id  est,  per  gra- 
tiam  confortal)eris,  ac  hostibus  animarum 
fortior  eris.  Siquidem  Dominus  alibi  con- 
testatur  :  Quicumque  glorificaverit  me, 
glorificabo  eum  ;  qui  autem  contemnunt 
me,  erunt  ignobiles.  Unde  in  libris  Macha- 
bseorum  scriptum  est  :  Honora  eum  qui 
universa  conspicit.  Nempe  ad  hoc  conditi 
sumus,  ut  Greatorem  nostrum  toto  affectu 
totisque  viribus  honoremus. 

Serva  mandata  mea,  et  vives  per  gra- 
tiam:  etlegem  meam  quasi pupillam  oculi 
tui,  id  est  cum  diligentia  summa,  sicut 
pupilla,  id  est  medium  oculi,  in  quo  me- 
dio  vis  visiva  consistit,  a  Isesione  diligen- 
tissime  custoditur.  Liga  eam  in  digitis 
luis,  id  est,  operibus  eam  cum  discretione 
associa.  Quemadmodum  eniin  in  manibus 
vis  operativa,  ita  in  digitis  vis  discretiva 
mystice  designatur.  Unde  Psalmista  fate- 
tur  :  Benedictus  Dominus  Deus  meus,  qui 
docet  manus  meas  ad  prselium,  et  digitos 
meos  ad  bellum.  Scribe  illam  in  tabulis 
cordis  tui.  Hoc  supra  scriptum  est  atque 
expositum.Z)/c  sapientice , Soror  mea  es,  id 
est,cordialiter  dilige  et  amplectere  eam ;  ef 
prudentiara  voca  amicam  tuam,  ita  ut  nil 
caritati  ejus  contrarium  agas  :  quemadmo- 

5ap.  viii,2.  dum  Sapiens  asserit  :  Hanc  amavi,  et  ex- 
quisivi  a  juventute  mea;  et  qusesivi  spon- 
sam  eam  mihi  assumere,  et  amator  factus 


Ifiej.  11,30. 


m/ac/i.xv, 

2 


PS.CXLIII,! 


Prov.  III,  3. 

4 


A  sum  forma?  illius.  Ut  custodiat  te  a  mulic-        5 
re extranea.iw^^\  autem  ad  adulteria  erant 
proni,  sicut  Jeremias  testatur  :  Unusquis-   Jer.  v,  s. 
que  ad  uxorem  proximi  sui  hinniebat. 

De  fenestra  enim  domus  mem  per  can-  6 
cellos prospexi juvenem ,  et  video  parvuJos.  7 
Potest  hoc  accipi  de  corporali  fenestra, 
corporeoque  prospectu;  et  item  spiriluali 
fenestra  et  ejus  cancellis,  id  est  de  lumine 
rationis  et  industriis  ejus  ac  spirituali  in- 
tuitu.  Considero  vecordem  Juvenem,  id  est 
insensaturn,  et  concupiscentiis  subditum, 

B  quasi  sine  corde  exsistentem.  Fornicatio  Oseeiv,ii. 
enim,  et  ebiietas,  et  vinum  auferunt  cor. 
Qui  transit  per  ^Uateas :  q\x\di  arctam  viam        8 
salutis  abjecit,  et  latam  perditionis  viam 
'\\\ceA\i;juxta  angulum,  de  quo  hinc  inde 
re.spiciat ;  et  prope  viam  domus  illius,  sci- 
licet  extraneae,  graditur  in  obscuro,  ad-        9 
\>esperascente   die,    in    noctis    tenebris   et 
caligine.  Oculus  enim  adulteri,  teste  Jol),    /o4  xxiv, 
observat  caliginem.  Talis  quoque  in  ob- 
scuritate   est  rationis,  in  excEecatione   et 
niibilo  passionis. 

C      Et  ecce  occurrit  illi  mulier  ornatu  me-       10 
retricio,  prmparata  ad  capiendas ,  id   est 
decipiendas,  animas:\.^\%  namque  mulier 
recte  vocatur  rete  diaboli.  Garrula  et  va- 
ga,  quietis  impatiens,  nec  valens  in  domo        H 
consistere  pedibus  suis ;  nunc  foris,  nunc       12 
in  plateis,  nunc  juxta  angulos  insidians, 
id  est  versute  exquirens,  qualiter  sibi  am.i- 
tores  alliciat.  Sic  et  Apostolus  de  inconti- 
nentibus  viduis  loquitiir  :  Otiosse  discunt 
circuire  domos ;  non  solum  otiosse,  sed  et  '^' 
verbosse  et  curiosae,  loquentes  quae  non 

D  oportet.  Apprehensumque  deosculatur  ju- 
venem,  et  procaci,  id  est  impudenti,  lasci- 
vo,  vultu  blanditur ,  dicens  :  Victimas  pro       14 
salute  devovi,  id  est,  hostias  pacificas  ac 
salutares  pro  obtinenda  salute  Deo  offerre 
tenebar.  Hodie  reddidi  vota  mea,  id  est, 
desideria  et  promissa  sacrificia  Deo  exsol- 
vi.  Quasidicat  :  Bene  mihi  convenit  cum 
Deo,  ideo  non  est  periculum  mihi  conjun- 
gi.  Idcirco  egressa  sum  in  occursum  tuum,       1.5 
desiderans  te  videre,  et  reperi.  Intexui  fu-       16 
nibus,  id  est,  chordis  composui,  lectulum 


I  Tim.  V, 


13 


52  ENARRATIO   IN   CAP.  VII  PROVERBIORUM.    —  ART.  VII 

meum  :  quia   lectus   sic  praeparatus,  est  A  tulit.  Quamvis  interdum  sensum  e  sensu 

mollior;  stravi  tapetibus  pictis  ex  ^gy-  magis,  quani  verbum  e  verbo  transtulerit, 

pto,  id  est,  per  tapeta  curiose  in  -Egypto  nihil   tamen  de  veritate  mutavif   Hebrai- 

17  depicta  lectum  meum  wxidi\A.  Adspersi  cu-  ca.  Estque  credendum,  quod  propter  com- 
bile  meum  myrr/ia,  et  aloe,et  cinnamomo,  niune  bonum  Ecclesise,  Spiritus  Sanctus 
id  est  speciebus  seu  lierbis  istis  aromati-  Ilieronymum  in  transferendo  direxerit. 

cis,  ut  earum  delectati  odore,  deleclabilius  Irrctivit  eum  multis  sermonibus,  id  est,       21 

misceamur.  Porro  aloe  est  suavissima  ar-  illaqueavit   juvenem   libidinosum  amato- 

bor,  cujus  lignum  vice  seu  loco  liiymia-  riis  verbis,  et  blanclitiis  labiorum  protra- 

matis  altaribus  adoletur.Est  quoque  herba  xit  illum.  Statim  eam  sequitur,  quasi  bos       22 

amarissimi  succi  :  qui  succus  instar  picis  cluctus  ad  victimandum*,id  est  ad  occi- ' victimam 

constringit,  et  valde  est  medieinalis.  Cin-  dendum,  ut  immolefur,  et  quasi  agnus  la- 
namomum  etiam  est  aromafica  aiboi',  cu-  B  .vr/r(V//.s-, id  est  discurrens  ac  ludens, quum 

18  jus  cortex  instar  cannse  protenditur.  Veni,  ducitur  ad  macellum.  Hic  itaque  agnus  in 
inebriemur  uberibus,  et  fruamur  cupitis  malo  accipifur  pro  adolescenfe  indomito, 

19  amplexibus,  donec  illucescat  dies.  Non  est  sicut  et  ovis  in  Psalmo  :  Sicut  oves  in  in-  Ps.  xLvm, 
enim  vir  in  domo  sua,  via  abiit  longis-  ferno  positi  sunt.  El  ignorans,  id  est,  ju-  '^' 

20  sima.  Sacculum  pecunia;  secum  tulit,  In  vonis  est  non  adverfens  et  nescit  quod  ad 
die  plenoi  lunce  reversurus  est  in  domum  vincula  vitioriim  telernaliumque  poena- 
suam.  rum,  et  ad  diversa  incommoda  afque  pe- 

Girca  hoc  scribit  Lyra  :  In  Hebrseo  habe-  ricula  in  hac  \\{ai,stultu^,\\[^o{e  spirituali 

tur,  In  termino  constituto.  Et  addit  :  Ne-  ef  infusa  sapientia  csLvens,tra/mtur,  donec      23 

scio  cur  translator  noster  posuif,  In  die  transfigat  sagilta  jecur  ejus,  id  est,  jacu- 

plena?  luna?  :  nisi  quia  anliquifus  gentiles  lum  carnalis  amoris  ac  volupfas  venerea 

ef  alii  eos  in  hoc  sequenles,  qui  crcdebanf  i\  inleriora  eju^spirifualiter  Isdat  ac  peri- 

omnia  ista  inferiora  provenire  ad  corpo-  mat.  Vel  Sagiffa,  est  divinae  ulfionis  acer- 

rum  coelestium   disposilionem,  redeunfes  bitas,  ei  jam    imminens.   Unde  Dominus 

a  mercationibus  suis,  libenfius  inliabanl  comminafur  :  Sagilfas  mcas  complebo  in  Oeut.xwu, 

domos  suas  in  plenilunio,  nf  sic  plenitudo  eis.  Velut  si  avis  festinet  ad  laqueum  desi-  "" 

lucri  sequerefur.  Unde  adhuc  in  aliquil)iis  derio  cibi,  nesciens  laquei   fraudem  ;  sic 

tei-ris  Chrisliani    volenles  encieniare   do-  ipse  desidorio  voluplalis  ad  mortem  prae- 

mum  novam,  aut  mulare  domicilium,  non  falam  accelerat ;  ct  nescit  quiade  periculo 

libenter  faciunt  hoc  in  defecfu  lunie,  ne  animce  illius  agitur  :  id  est,  juvenis  non 

sequafur  femporalium  bonorum  defectus;  considerat  (juod  in  omnibus  his  invisibilis 

sed  faciunt  hoc  in  augmento  aiit  plenilu-  liostis  non  aliud  machinefur,  nisi  ut  eum 

dine  Iuu.t,  nf  soqualur  bonoium  lompora-  liahaf  ad  fam  enormia  scolora,  deinde  ad 

lium  plonitudo.  1^1  hoc  esl  de  gentililalis  I)  inlerni  lormenta. 

reliquiis,  idoo  potius  est  cavendum.  Ha>c  Nunc  ergo,  fili  mi,  audi  me,  cl  attende       24 

Lyra.  Ego  aufein  magis  credo,  sermonem  verba  oris  mei.  Ne  abstra/ialur  in   viis  il-       23 

Hebraicum  esse  aequivocum  ad  ufrumque  lius  mens  tua,  neque  decipiaris  semitis 

isforum,et  ita  translafor  noster  Iranslulil,  cjus  :  id  est,  cor  luum  nequaquam  a  Deo 

sicut  in   llebneo    habelur.  S.Tpissime  ol-  recedaf,  acquiesccndo,  soquo  immisoondo 

enim  ait  Lyra,  alilor  in  HebraiO,  quain  in  concupiscenfiis  ac  operibus  falis  adiilfe- 

noslra  Iranslafione  haberi.  Et    lamon  ex  rsd.MutfosenimvufneratosvulnQveimqm       2(J 

verbis  B.  Hieronymi,  fralris  Raymundi,  rl  consensus  cl  concupiscenfia?!,  dejccit,  tra- 

Pauli,  certissimc  consfat  quod  verba  illa  hendo  in  opus  nefarium,o/ /b/-/tssjw/ ywj- 

Hebraica  sunt  icquivoca,ef  Hieronymus  ea  y«<' .•  qui  forfissimi  eranf  corpore  ef  ani- 

juxfa  suam  aptiorem  significantiam  Irans-  ma,  hoc  est  sancli  of  sapicntes,  ac  validi 


ENARRATIO   IIV   CAP.  VIII   PROVERBIORUM. 


ART.  VIII 


53 


Judic.  xvi: 
II  Rig.  XI 
t-iAWRey 
XI,  1-8. 


27 


Matth.TLM., 

18. 


Ge«.  vi,2.  corpore,  ut  primus  parens,  et  filii  Dei,  de 
quibus  in  Genesi ;  Samson  quoque  et  Da- 
vid,  ac  Salomon  iste  ;  interfecti,  id  est, 
spiritualiter  occisi  sunt  ab  ea,  id  est  ad 
venerea  tracti,  aut  a  rectitudine  justitiae 
emolliti  ab  ea,  id  est  a  mulieribus,  siimen- 
do  singulare  pro  plurali.  Viie  inferidomus 
ejus,  id  est,  ea  quae  ipsa  agit  in  domo  sua 
ac  sui  domestici,  sunt  viee  inferni,  id  est 
scelera  ad  infernum  trahenfia.  De  quibus 
Christus  in  Evangelio  :  Porta?,  inquit,  in- 
feri  non  praevalebunt  adversus  eam.Vitia 
namque  contra  Ecclesiam  electorum  ne- 
queunt  finaliter  T^vie>VK\exe.Penetrantes  in 
interiora  mortis,  id  est  ad  obscurissima  ac 
profundissima  infernalis  calamitatis  sup- 
plicia. 

Ecce  ex  his  docemur  et  avisamur,  ne 
quis  in  pulchritudine  et  abundantia  ser- 
mocinationum  suarum  ac  doctrinarum  in- 
caute  confidat :  quoniam  Salomon  iste,  qui 
tot  et  tanta  tam  sapienter  et  pulchre  con- 
tra  vitia  carnis,  contra  scorta  et  adulteria 
ac  idololatrias   praedicavit  ac  docuit,  ab 


A  eisdem  prae  cunctis  hominibus  stolidissi- 
me  ac  immoderalissime  est  devictus.  Gum 
grandi  igitur  timore  et  cautela  ac  humili- 
tate  evangclizandum  est  ac  instruendum, 
horlandum  et  increpandum,  ita  ut  pra^- 
dicator  ac  doclor  sic  instruat,  increpet, 
exhortelurque  proximos,  quatenus  jugiter 
memor  sit  propriee  fragililatis,  ac  Domi- 
num  deprecetur  ne  relinqualur  ab  eo,  et 
quEB  loquitur  aliis,  applicet  sibi;  et  potis- 
sime  a  vitiis  abstineat  carnis,  quum  et 
Innocentius  dicat :  0  extrema  libidinis  tur- 

B  pitudo,  quse  non  solum  mentem  effemi- 
nat,  sed  et  corpus  enervat ;  non  solum 
maculat  animam,  sed  etiam  foedat  perso- 
nam !  Omne  enim  peccatum  quodcumque  i  cor.  vi, 
fecerit  homo,  extra  corpus  est;  qui  autem 
fornicatur,peccat  in  corpus  suum.  Semper 
illam  praecedit  concupiscenlise  ardor,  pe- 
tulantia  comitatur,  fcetor  et  immunditia 
semper  sequuntur.  Hoc  vitium  efficit  ho- 
minem  ad  ea  quse  Dei  sunt,  insensibilem, 
acediosum,  frontosum,  inquietum,  invere- 
cundum. 


if 


ARTICULUS    VIII 


DECLARATIC    CAPITULI   OCTAVI 


NUMQUID   NON    SAPIENTIA   CLAMITAT,    ET   PRUDENTIA 
DAT   VOCEM   SUAM  ? 


H 


IC  Salomon  sapientiam  multipliciter 
laudat,  actus  et  fructus  ejus  explanat, 
et  tandem  ad  increatoe  Sapientia>,  quse  esl 
Verbum  Palris,  selernam  generalionem  ac 

1  contemplationem  ascendit.  Numquid  non 
sapientia  clamitat,  et  prudentia  dat  vo- 
cem  suain  ?  Hoc  est  quod  scriptum  est  et 

Prou.  1,20.  expositum  supra  ubi  dicitur  :  Sapientia 
foris  praedicat,  et  in  plateis  dat  vocem  su- 

2  am.  Sic  quoque  quod  subditur, /r^  summis 
excelsisque  verticibus  supra  viam,  in  me- 

3  diis  semitis  stans^juxtaportas  civitatis  in 
ipsis  foribus  loquitur,  dicens,  concordat 

ibid.  21.    cum  eo  quod  scriptum  est  supra  :  In  capi- 


C  te  turbarum  clamilat,  in  foribus  portarum 
urbis  profert  verba  sua.  Ibi  igitur  horum 
expositio  requiratur;  lamen  paululum  lan- 
gam  eam.Nempe  excelsi  vertices,  sunt  Pa- 
Iriarchse,  Vales,  Apostoli  ac  ceteri  sancti 
praedicatores  ac  doctores :  per  quos  Sapien- 
tia  ab  exordio  clamilavit  ac  docuit  alios. 

0  viri,  ad  vos  clamito,  et  vox  mea  ad 
filios  hominum,  ut  convertamini  et  salve- 
va\n\.Intelligite,parvuli,\di  est  imperfecti, 
astutiam,  id  est  prudentiam.  Sicque  astu- 
tia  sumitur  hic  in  bono.  Et  insipientes, 

D  animadvertite.  Audite,  quoniam  de  rebus 
magnis,  id  est  de  sublimi  materia  et  gene- 


54 


ENARRATIO    IN   CAP.  VIII    PROVERBIORUM. 


ART.  VIII 


ratione  seternae  Sapientise  increatae  ac  ge- 
nitee,  de  proprietatibus  sapientise  creatse 
infusae,  loculum  sum,et  aperientur  labia 
mca,  ut  recta,  id  est  justa  documenla  prje- 

7  ceptaque,  prwdicent.  Veritatem  meditabi- 
tur  guttur  meum  internum,  scilicet  cor, 
quo  verbum  intcllectuale  profertur,  guttur 
quoque  corporale,  in  quantum  verba  per 
illud  enuntianlur  ;  ct  labia  mea  detesta- 

8  bunlur  impium.  Justi  sunl  omnes  sermo- 
nes  mei,  et  non  est  in  eis  pravum  cjuid, 
neque  pcrvcrsnm.  Pertinent  enim  verba 
hffc  Salomonis  ad  Scripturam  canonicam, 
in  qua  nunquam  a  veritate  et  a^quilate 
receditur,  quanlum  ad  ea  qua?  ipsa  Scri- 

9  ptura  asserit  vera  esse  et  aequa.  Recti  sunt 
intclligcntibus  eos,  per  fidem  et  illumina- 
tioncm    divinam,   aut   informationom  ca- 

iicor. x,5.  tholicain  :  qui  in  caplivilalem  redigunt 
proprium  intellectum.  et  divin»  auctori- 
tali  humiliter  se  subdunl  ;  ct  cvfjui  invc- 
nientibus  scientiam,  quas  est  donum  Dei, 
per  quam  veritas  noscitur  Scriplurarum  : 
imo  etiam  scienliamqua?  est  donum  graliir 
gratis  dafa?,  per  qiiam  ea  qua'  fidei  sunt  et 
Scriptura',  agnoscunlur  diffuse  ac  limpi- 
de,  et  contra  perfidos  defendunlur.  Porio 
non  intelligentibus  et  perversi  sensus  ho- 
minibus,  qui  ea  qiue  fidei  sunl,  volunt 
siio  intelleclu  meliri  ac  penelrare,  alque 
tanliimdem  credere  (jiiantum  ipsis  appa- 
rel  credendum,  non  videutur  sermones  iii 
esse  veri  et  justi. 

10  Accipite  disciplinam  meam,  id  esl  c(M- 

recfionem,  informationem,  modestiam  me- 
am,  ct  non  pecuniam  meam.  Oiiasi  dicat  : 
Spiritualia,  non  corporalia,  bona  pi\Tbeo 
vobis.  Doctrinam  magis  qu(i)n  aurum  cli- 
gite,  id  est  Ihesaurum  exleri(»rem  :  quia 
quo  anima  est  praestanlior  corpore,  eo  do- 
ctrina  thesauro  est  incomparahililer  phis 

H  oplanda.  Hinc  subditur  :  melior  esl  enim 
saj)iciitia  cuuctis  prcliosissimis  opibus,  vi- 
delicet  auro,  gemmis,  et  consimilibus  re- 
bus  ac  corporalibus  speciebus  in  suo  ge- 
nere  valde  pretiosis,  ut  ea  qu»  regina 
iiirtej/.x,  Saba    h'gitur    tertio    Regum    delulisse   ad 

•'10 

Salomonem  ;  ct  omne  dcsiderabile,  ei  non 


A  pofcst  comparari ,  id  est  nullum  bonum 
seu  appetibile  sensitivum,  quum  diverso- 
rum  sint  generum  :  quemadmodum  do- 
na  naturae  comparari,  id  est  in  dignitate 
jeqiiari,  nequeunt  donis  gralia»,  nec  sensi- 
tivum  intelleclivo.Quod  si  ista  de  increata 
Sapientia  exponantur,  constat  quod  illa 
infinite  emineat  cunctis  creatis.  Possunt 
tamen  de  sapientia  creala,  ea  prsesertim, 
qu»  donum  esf,  accipi.  Ue  qua  scriptum 
est  :  Quse  desursum  est  sapienlia.  primum  jacob.m, 
quidem  pudica  est.deinde  pacifica,  mode-  '^' 

B  sla,   suasibilis,   bonis   consentiens,   plena 
misericordia  et  fructibus  bonis. 

Ego  sapientia  habito  in  consilio,  et  eru-  12 
ditis  intersum  cogitationibus.  Increata  Sa- 
pientia  per  gratiam  adest  et  commoratur 
in  consilio,  id  esf  infer  eos  qui  ad  inqui- 
lendum  vel  dandiim  salubria  consilia  ac 
decreta,  sunt  congregati.  Sic  specialiter 
est  in  synodo  generali,  quam  credendum 
est  a  Sph'itu  Sancto  gubernari  ac  dirigi  ad 
definiendiim  ae  bene  sentiendum  de  his 
qua^  necessaria  sunf  salufi.  et  propfer  qu?e 

(]  ipsa  synodus  principaliter  est  coilecfa. 
(jiiuin  in  Kvangelio  dicat  Salvator  :  Ubi  Matih. 
duo  vel  tres  congregati  fuerinf  iii  noniine  ''^"''  '"■ 
nieo.  ibi  in  medio  eorum  sum.  Habitat 
qiioque  in  consilio.  id  est  in  salubri  et  pia 
iii(]iiisitione  de  agendis,  in  qua  libenter 
dirigit  consiilenfein,  (pioniam  placet  ei  ta- 
lis  consultatio.  Sapientia  quoquc  creata 
habitat  in  consilio,  quia  formaliter  dirigit 
in  eodem;  et  sapienlia  illa  qua»  esl  doniim 
gratia?  gralis  data»,  esl  uli^iue  in  generali 
concilio.  Simililer  sapienlia  quae  est  do- 

I)  niini.  est  in  eis  qiii  in  caritate  exsistunt. 
Denique  de  utra(|ue  hac  sapienlia  accij^i 
polest  qiiod  ait  Aposlolus  :  Sapientiam  lo-  iCor.ii,6, 
qiiimur  inter  perfectos  :  sapientiam  autem  '' 
non  hujus  mundi,  nec  principum  sa>culi 
hiijus ;   sed   loquimiir  Dei    sapienliam   in 
mysterio,  (lua-  abscondila  est.  Insuper  sa- 
pienlia  laiii  increalaquam  creala,erudilis, 
i(l  esl  prudenlihiis  el  sensalis,  alque  sahi- 
bribus  cogitationibus  adest  et  interesf.quia 
procedunt  ex  sapienfia,  et  placcnf  super- 
sapientissimo    Deo  ;    cogitationihus    vero 


ENARRATIO    IN    CAP.  VIII    PROVERBIORUM.    —    ART.  VIII  OO 

stultis,  vanis,  phantasticis  et  nialignis,  et  A  ne  perdetur.  Yitemus  ilaque  universa  hsec 

imaginationibus  frivolis  ac  insensatis  non  vitia,  ne  delestabiles  simus  Deo  ;  siinus 

adest,  nec   placent   ei,  sed   despicit  eas,  quoque  in  verbis  conslantes,veri  ac  justi, 

sap.uo.  quemadmodum  scriptum  est:Spiritus  san-  nec  quaramus  loqui  placentia,  sed  magis 

ctus  disciplinge  effugiet  fictum,  et  auferet  expedientia. 
se  a  cogitationibus  quse  sunt  sine  intel-  Mcum  est  consilium,  id  est,  consilium       14 

II Co).  111,  lectu.  Ideo   dixit  Apostohis  :  Non  sumus  rectum  de  quo  dixi,  Ego  sapienlia  habito 

^'  sufficientes  cogitare  aliquid  a  nobis,quasi  in  consilio,  est  donum  meum.  Porro  con- 

ex  nobis  :  quoniam  ad  cogitandum  salu-  silium  proprie  sumptum,  non  est  in  Deo, 

briter  ac  meritorie,  requiritur  gratia  Dei,  quum  in  eo  non  sit  inquisitio  de  agendis, 

imo  et  actualis  motio  Spiritus  Sancti.Ita-  sed  seterna  et  incommutabilis  certitudo. 

que  cogitationes  eruditse,  sunt,  quse  secun-  Propter   quod   asserit   Damascenus,  quod 

dum  sacra3  Scripturae  doctrinam  regulantur  B  consilium  est  ignorantis  naturge.  Scriptura 

ac  dirigunlur,  et  ex  sapientia  salutari  na-  tamen  frequenter  attribuit  Deo  consilium, 

scuntur.  Qui  igitur  cupit  Deo  placere,  imo  quantum  ad  id  quod  perfectionis  est  in 

et  ipsum  suo  cordi  gratiose  pra?sentem  ha-  ratione  consilii,  quoniam  omnia  provide 

bere,  satagat  omni  exclusa  cogitatione  in-  agil.  Hinc  Dominus  apud  Isaiam  ait  :  Con-  /j.xLvi.io. 

utili,  inani,  phantastica,  perturbativa,  per-  silium  meum  stabit.  Et  in  Psalmo  asseri- 

versa,eruditas  intra  secogilationes  habere,  tur  :Gonsilium  Domini  in  aeternum  manet.    p^.  xxxn, 

revolvere,   possidere,   quibus   cor   coram  Et  Apostolus  ait  :  Deus  operatur   omnia  "^,  ^^^ 

Deo  honeste  occupatur,  pulchre  depingi-  secundum  consilium   voluntatis   suse.  El  n. 

tur,  prsecipue  decoratur.  cequitas;  mea  est  prudentia ,  mea  est  forti- 

13  Timor  Domini  odit  malum.  Nam  timor  tiido :  id  est,  ista  omnia  plene  et  cum  infi- 

filialis  odit  et  vitat  malum  culpse,  eo  quod  nila  perfectione  consistunt  in  me,  et  quid- 

inhonorativum  et  offensivum  sit  Dei :  sic-  G  quid  veritatis  et  perfectionis  invenitur  de 

que  ad   cogitationes   eruditas   inducit,  et  his  in   creaturis,  a  me  fontaliter   fluxit. 

cogitationes  abjicit  insensatas.  Timor  vero  Hinc  habetur  apud  Danielem  :  Sapientia  et  z>an.  11,20. 

servilis  odit  malum  poenae,  quoniam  pce-  fortitudo  ejus  sunt.  Nemo  ergo  superbiat, 

nam  abhorret,  nec  amat  justitiam.Idcirco,  aut  inaniter  glorietur;  sed  quidquid  boni 

in  quantum  servilis,dicitur  vulnerare.^r-  in  se  aut  in  toto  fuerit  universo,  Deo  cum 

rogantiam  cordis,  et  superbiam  in  verbis  omni  humilitate  et  gratiarum  actione  ad- 

et  factis,  et  vimn  pravam,  id  est  falsam  scribat. 

doctrinam,  actionem  iniquam,  et  quidquid  Per  me,  id  est  ex  dono  ac  providentia       45 

publice   alios    scandalizat,  et  os  bilingue  mea,  reges  regnant.  Non  est  enim  potestas  flom.xiii,i. 

detestor  :  quoniam  verae  sapientise  atque  nisi  a  Deo,  cui  cura  est  de  omnibus,  potis-  Sap.xu,i3. 

justitise  contrariantur.  Dicitur   autem  Os  sime  de  hominibus.  Idcirco  ex  ejus  pvo-  ipetr.xj. 
bilingue,   quasi  duabus  utens  linguis,  id  D  videntia  dependet  regimen  universi  :   et 

est  duplici   modo  loquendi   sibi  invicem  palam  quod  virtuosi  prsesidentes  ex  Deo 

repugnanti  :  quoniam  in  praesentia  loqui-  regnent  ac  praesint;  vitiosi  autem  superio- 

tur  blande  ac  placite,  aliter  vero  in  absen-  res  saltem  permissive  regnant  ex  Deo,  qui  jobxxxiy, 

tia.  Imo  ubique  vult  loquendo  placere  :  regnare  facit  hominem   hypocritam  pro-  "'^' 

propter  quod   juxta   audientium    libitum  pter  peccata  populi.  Qui  et  ait  :  Dabo  tibi    osee  xm, 

variat  verba.  Non  enim  stabilit  se  in  vero,  regem  in  furore  meo,  et  principes  in  indi-  "' 

Soph.  1,9.  nec  justi  est  tenax.  Hinc  Dominus  ait :  Yi-  gnatione  mea.  Hinc  etiam  in  Daniele  dici- 

sitabo  super  omnem  qui  arroganter  ingre-  tur  :  Ipse  transfert  regna,  atque  constiluit;  nan.  11,-21. 

/o6xx,6,7.  ditur.  Et  alibi  legitur :  Si  ascenderit  usque  et  rursum,  Dominatur  Excelsus  in  regno  ;6»/.iv,  ii. 

ad  coelum    superbia   ejus,  et   caput  ejus  hoimnum,et  cuicumque  voIucrit,dal  illud. 

nubes  tetigerit,  quasi  sterquilinium  in  fi-  Ilerum,  reges  regnant  per  Sapientiam  in- 


56  ENARRATIO   IN   CAP.  VIII   PROVERBIORUM.    —  ART.  VIII 

creatam,  quia  ut  bene   et  salubriter   re-  A  protinus  in  aurora,antequam  ad  a!ia  agen- 

gnent,  ex  directione  illius  procedit,  qui  da  processerit,  vigilanter  ad  Deum  suam 

etiam  per  angelos  sanctos  dirigit  prsBsi-  elevaverit  mentem,  sicut  docuit  Christus, 

denfes.  Insuper,  sancfi  Apostoli  et  omnes  Primum  (inquiens)  quffrite  regnum  Dei  et  Matth. yi, 

virtuosi  praelati  ac  praesulcs,  super  fideles  justitiam  ejus:  cito  inveniet  eum.  Ideo  lo-  ^^' 

sibi  commissos  regnaverunt  ex  Deo  et  per  quitur  Isaias  :  De  mane  vigilabo  ad  te.        7s.  xxm,  9. 

Ps.xLiv,i7.  Deum  :  cui   ait  Propheta,   Conslitues   eos  Mecum  sunt  divitice  et  gloria.  Omnes       i8 

principes  super  omnem  terram.  Et  legum  namque  divitise  corporales  ac  spirituales 

conditores  justa  decernunt :  id  est,  ex  mea  profluxerunt  a  Deo.El  ipse  quos  vult  glorifi- 

illustrafione  originalifer  manaf  quod  le-  cat  ct  honorat,  et  in  se  ipso  dives  est  divi- 

gislafores  insfituunt  jusfa  decrefa,  et  vera  tiis  infinitis,  quae  sunt  absoluta  et  infinita 

.flom.xiii,i.  dicfant  judicia.  Sicul  enim  non  est  pote-  perfcctio  ejus.Atque,  ut  asserit  Augustinus 

stas  nisi  a  Deo,  sic  non  est  sapienfia  nec  B  in  libro  de  Civitate  Dei.  Deus  dives  non 

justitia,  nisi  a  Deo.  pecunia,sed  omnipofentia;  Aposfohis  vero 

i7  Ego  diligentes  me  diligo.  Universos  elc-  ait,  Deus  dives  est  in  misericordia  :  sicque  Ephes.  n, 

ctos  et  prsedesfinatos  diligit  Deus  ab  aeter-  de  allributis  aliis  dici  polest.  Opcs  super-  *' 

no  in  lumine   providcntia;  sua?;  eos  au-  bie,  id  est  opulontia?  emincnles.  scilicet 

tem  qui  diligunf  Deum  pcr  caritatcm,  ipsc  supcrnafuralia  dona  ac  bona  coelestia.  Ideo 

etiam  diligif  sccundum  prsesentem  justi-  Glossa  ait  :  Opes  superbas  vocat  opes  ex- 

tiam,  non  aulem  secundum  aelernam  pr»-  celsas,  ul  coelestia  dona  significet.  Graece 

destinalionem,  nisi  sint  electi.  Unde  ait  :  enim  superbus,  hyperphanus  (id  est  su- 

Joanruwy,  Qui  diUgit  mc,  diligetur  a  Pafre  meo,  ef  perapparens)   dicifur.  Sic    ergo   superbia 

^'"  ego  diligam  cum.  Et  rursum  Sapienfia  in-  accipilur  hic  in  bono,  sicut  et  in  Isaia  lc- 

/Airf. XVI,  crcata  asseril  :  Pater  amal  vos,  quia  vos  gitur:  Ponam  fe  in  suporbiam  sa?cuiorum.  /s.lx,  15. 

me  amastis.  Yerumfamen  dilecfio  nosfra,  C  Ei  justitia  :  quia  essontialiler  justlis  esl, 

non  est  causa  aut  ratio  prima,  quod  Deus  causa,  fons  ac  regula  lolius  creatae  justi- 

nos  diligit  :   imo  ocontra,   quoniam   ipse  \\x.  Mclior  est  fructus  meusauro  etlapide       19 

dilexit  nos,  et  nos   diligimus   eum,  quia  prctioso.  Fructus  sapientiae,  sunt  actus  et 

dilecfio  nosfra  ad  eum,  osf  donum  ex  sua  contomplatio  ac  delcclalio  confemplationi 

dilecfione  ad  nos  habens  ortum.  Ideo  scii-  annoxa.  merilum  cjuoquo  cl  pra?niium  ac- 

{Joann.w,  ptum  cst  :  lu   hoc  ost  carifas,  non  quasi  tibus  sapionliio  corrospondens  :  de  quibus 

'^*"  nos  dilexerimus  Deum,  sed  quoniam  ipse  cerlum  esl,  quod  incomparabiliter  rebus 

prior  diloxit  nos.  Eos  vero  qtii  (liligunl  corporalibus  ominenliora  exsislanf.  JS"/ ^e- 

Deum  solum  nafurali  dilectione, et  ceferos,  nimina  mea  argento  electo,  id  cst,  opera 

imo  et  cuncla  creala  diligit   Dotis,  qtian-  exloriora  ox  me  procedenlia.  meliora  sunt 

tum  ad   id  qtiod  siint  ot  qtiod  habonl  al)  aiiro  obrizo. 

Sap.xi,25.  ipso,  prout  in  libio  Sapionlite  logittir  :  Di-  IJ      In  viis Justitia'  ambulo,  id  esl,  cum  eis       20 

ligis  omnia  quae  sunt.  Bt  r/ui  mane  vigi-  siim  et  procedo.  qiii  jusle  vivunf,  et  gra- 

latwrint  ad  me ,  id  est,  celeriter  et  stafim  fiam    auibtilandi    iii  viis   justitiaB   Iribuo. 

quum  grafia  ois  inftinditur,  soii  divinittis  Unde   Moyses   ail   :    lii    qtio   scire   poleri-    ETod. 

inspirantur,  montem   suam  direxerinl  ad  niu>;,  invonissc  iios  graliani  in  conspeclu  ^'"""' '^' 

mo  (liligenler,  liivcnicnl  mc,  id  esl,  oxau-  liio,  iiisi  ainhiilavoris  nobisciim?  Aposlolus    iiror.vi, 

dionlur  a  me,  el  increnionfum  grafia^  sor-  qiioqtio  allogat  qtiod  in  Lcvilico  logilur,  ^['J^.,'^,"" 

tienttir,  ac  contemplari  me  potertinl.  Ilora  .\mbtiIabo  in  eis  :  non  quod  incircumscri- 

qiioquo  diluculi  specialiler  apta  esl  ad  va-  ptihilis  ol  invariabilis  Deus  niiilel  locum, 

candum  Allissimo,sicut  Ecclcsiasticus  ait:  sed  ratione  siiorum  effocfuum  hirc  el  con- 

EccH.     Justus  cor  suuin  Iradet   ad  vigilandtim  di-  similia  dc  ipso  diciinlur.  Nain  siibdiltir : /« 

"xxix,   .     iijculo  ad  Doinintim.  Qui  ergo  mano,  id  ost  mcdio  scinitarum  Judicii.  Soinilic  jtidicii, 


ENARRATIO   IN   CAP.  VIII   PROVERBIORUM.    —   ART.  VIII  57 

sunt  praecepta  el  instituta,  jura  ac  regulgB  A  Dei:  quod  tamen  ad  litteram  dicitur  ibi  de 

ex  quibus  proferuntur  justa  judicia,  vel  primo  illo  apostata  angelo.  Sicut  enim  ef- 

actus  judiciorum  in  quibus  Deo  compla-  fectus  inducit  ad  suae  causse  cognitionem, 

cilum  est  :  ideo  in  eis  se  esse,  ambulare-  sic  creatura  ad  Greatoris  nolitiam.  Simili- 

21  que  perhibet  modo  pra3tacto.  Ut  ditem  di-  ter  illuminationes  ac  jussiones,  quas  Deus 
ligentcs  me,  per  abundantiam  gratise  ac  ab  inilio  impressit  angelicis  mentibus  ac 
virtulum  in  vita  hac,et  per  copiam  glorite  primis  parentibus,  fuerunt  vise  ad  Creato- 
in  paradiso  coelesti,e<  thesauros  eorum  re-  ris  conlemplationein,  amorem  et  cultum. 
pleam,  id  est,  merita  eorum  augeam  in  Ne  autem  dicere  quis  auderet,  Filium 
hoc  mundo,  et  ea  plenissime  remunerem  Dei  fuisse  quidem  ab  exordio  mundi,  sed 
in  fuluro.  Quamvis  autem  in  veteri  lege  non  ante,  imo  cum  aliis  et  inter  alia  esse 
temporalium  abundanlia  promittebatur  ju-  creatum,  subjungitur  :  Anteguam  quid- 
stis  ac  diligentibus  Deum,quod  lamen  illa  B  quam  faceret  a principio.\erum[amen  an- 
non  fuerit  plena  principalisque  merces  il-  tiqua  translatio  habet,Dominus  creavit  me 
lorum,  et  quod  de  illa  non  loquatur  hic  initio  viarum  suarum ;  et  ila  allegat  Am- 
Salomon,  constat  ex  eo  quod  modo  prae-  brosius  super  psalmum,  Beati  immaculati.  Ps.  aym. 
misit,  Accipite  disciplinam,  et  non  pecu-  Dicuntque  aliqui,  quod  creatio  sumitur  ibi 

niam  :  quasi  dicat,  Temporalia  principali-  exlense,  prout  generationem  includit.  Alii 

ter  non  promitto  :   sicut  expositum  est.  dicunt,  quod  Sapientia  dicitur  ab   inilio 

Prajlerea,  de  istis  thesauris  loquitur  Filius  esse  creata,  propter  futurum   tunc  Incar- 

Maith.M,  Dei  :  Thesaurizate  vobis  thesauros  in  coe-  nationis  mysterium,  in  qua  Yerbum  seter- 7oann.i,u. 

^*i  rim  \i  ^^  '  Apostolus   quoque  :  Divitibus  hujus  num  factum  est  caro  et  homo,  et  quantum 

17,19.       sseculi  prsecipe  thesaurizare  sibi   Ihesau-  ad  humanilatem,   creatum.  Unde  et  alio 

rum  bonum  in  futurum,  ut  apprehendant  loco  testalur  :  Ab  initio  et  anle   ssecula  ^«/i.xxiv, 

veram  vilam,  id  est  vilam  gloriae,  in  qua  G  creata  sum. 

nulla  est  corruptio.  Insuper,  ne  impiissimus  Arius  et  ejus 

Gonsequenter  agit  Salomon  de  genera-  sequaces  affirmare  ore  blasphemo  praesu- 

tione  increatse  Sapienti£e,id  est  Verbi  seter-  mant,  Filium  Dei  esse  creaturam,  et  tamen 

ni,  a  Deo  Patre  :  et  tam  evidenter  super  anle  angelos  ac  mundum  sensibilem  esse 

hoc  loquitur,  ut  miranda,  imo  miseranda  creatum,  non  autem  ab  setcrno,  nec  eum 

ac  deploranda  sit  caecitas  atque  perversi-  esse  Patri  coajternum,   subjungitur  :  Ab       23 

tas  neganlium  veram  deitatem  esse  in  Fi-  a^terno  ordinata  sum,  id  est  aelernaliter 

22  lio  unico  Dei  Patris  selerni.  Dominus  pos-  producla  ac  generata  a  Patre,  ad  produ- 
sedit  me,  id  est,  Paler  seternus  in  corde  et  cendum  cum  eo  Spiritum  Sanctum,  ma- 
intellectu  suo  stabiliter  et  immobiliter  ha-  nente  ordine  inter  Patrem  et  me  :  ordine, 

/oann.  1,18.  buit  mc  :  juxta  illud,  Unigenitus   Filius  inquam,   naturee  et  personalis  distinctio- 

qui  est  in  sinu  Patris  ;  in  initio  viarum  D  nis,    non   dignitatis   aut   lemporis.   Paler 

suarum,  id  est  ab  exordio  et  in  principio  enim  natura,  id  est  nalurali  origine,  prior 

creaturarum   operumque  et  mandatorum  est  Filio,  personaliterque  distinctus  ab  eo; 

ibid.  1.    suorum  :  juxta  illud,  In  principio  erat  Ver-  non  autem  dignitate  aut  tempore.  Imo  Ires 

bum.  Porro  creaturae  et  mandata  ac  opera  superbenedictae  et  supergloriosse  ac  ado- 

Dei,  sunt  vise,  quia  sunt  media  pertingendi  rand®  Person»,  sunt  consubstanliales,  co- 

ad  Greatoris  nolidam,  sicut  scribit  Aposto-  sequales  et  coseternae.  Et  e.x  autiquis,  sci- 

i?om.  1,20.  lus  :  Invisibilia  Dei,  id  est  incomprehensi-  licet  exordiis  temporum,  imo  et  ante  ea,  et 

biles  proprietates  Dei,  ejus  videlicet  omni-  a  diebus  aeternitatis.  Unde  Daniel  Palrem 

potentia,  sapientia,  benignitas,  per  ea  quae  aeternum  vocat,  Antiquum    dierum.  Apo-  />«n.vn,9, 

facta  sunt,   conspiciuntur.  Unde  et  apud  slolus  quoque  ad  Titum  :  Vitam,  inquit,  '^.";  ^ 

/o6xL,  14.  Job  legitur,  Ipse  est  principium  viarum  aeternam  promisit  Deus  ante  tempora  sae- 


58  ENARRATIO    IN    CAP.  VIII    PROVERBIORUM.    —   ART.  VIII 

cularia.  Hinc  subditur  :  antequam  ferra  A  ges  tumentes  fluctus  tuos.  Ideo  ait  Psal- 

Gen.\,\.  /^V^re?.- de  qua  legitur,  In  principio  creavit  mista  de  Deo  :  Congregans  sicut  in  utre /'«.xxxu,-. 

Deus  coelum  et  terram;atque  in  Psalmo,  aquas  maris,  ponens  in  thesauris  abyssos. 

Ps.ci,26.  Initio  tu,    Domine,  terram    fundasti.  Yel  «y^^rt^zr^  «'///cra,  id  est  sphseram  ignis  pro-      28 

spiritualiter,  Antequam  terra  fieret,  id  est,  ximam  lungp,  vel  superiorem  aeris  regio- 

priusquam  Ecclesia  formaretur.  nem,  finnabat   stirsum,  id   est,   firmiter 

24  Nondiim  erant  dbyssi,  id  est  maria,  et  coliocavit  in  apice  elementorum  ;  et  libra- 
er/o  jam  concepta  eram,  id  est  genita.  In  bat,  id  est,  in  pondere  et  in  mensura  sua 
simplicissimo  enim  Deo,  idem  est  conci-  conslituit,  fontes  aquarum.  Hsec  enim  et 
pere  et  gignere,  quia  non  aliunde  concipit  consimilia  sunt  opera  Creatoris  :  de  quo 
Pater,  sicut  in  carnali  generatione  mafer  legifur  in  Isaia.  Ouis  libravif  in  pondere  ys.  xi.,  tj. 
concipit   a   patre    seu   viro.  Pater   autem  montes,  et  colles  in  statera? 

seternus  se  ipsum    a?ternaliter  ac  super-  B       Quando  circumdabat  mari  terminum       29 

plenissime  et   invariabililer   infuendo  ac  sMwm;  qui  terminus  cominuniter  est  terra 

intelligendo,  id  quod  in  se  intuetur  alque  mollis  et  arenosa  :  sicque  in  hoc  declara- 

intelligit,  hoc  in  se  concipit,  profert  seu  tur  omnipolentia  summi  opificis,  e.\  cujus 

gignit  :  et  hoc  est  Verbum  ejus  a^fernum,  prjecepfo  mare  frenalur,  ne  tam  debilem 

perfecla  et  plena  ac  naluralis  imago  Palris  e.\eat   lerminum.  K.\  quo  possumus  con- 

\Cor.i,ii.  genifa,  ef  infinifa  sapicnfia  ejus  :  in  quo  teniplari  quam  metuendus  sit  Deus.  Pro- 

Verbo  seterno  plenissime,  quidquid  Palris  pter  quod  nos  per  Jeremiam  horlatur:Au-  jer.\,i\, 

est,  resplendet.  Necdum  fontcs  aquarum  di.  popule  stulte,  qui  non  habes  cor  :  Me  "• 

eruperant  originaliler  de  Oceano  per  sub-  non   limebilis,  qui    posui  arenam   lermi- 

terranea  loca,  et  dc  occullis  receptaculis  niim  mari.  pijeccptum  sempilernum,quod 

ac   ventriculis  suis  sub  terra  lafentibus.  non  praMeribif  ?  Inlumescenl  fluclus  ejus, 

25  Necdum  montes  gravi  mole,  id  esl  magni-  (-  el  non  liausibunl  illud.  liinc  subdilur  \el 
tudinc,  constiterant  elevati  super  plani-  leffcm,  id  est  praeceplum  .seu  ordinatio- 
tiem  terrse.  Ante  colles  ego  parturiebar .  nem,  ponebat   aquis,  ne  transirent  fines 

20       Adhuc  terram  non  fecerat,  ct  ffumina,  et  suos.  Voiuil  enim  Omnipotens  partem  ler- 

cardines   orbis  tcrra'.  Per  cardines,  pos-  ne  esse  discooperlam    ab  aquis,   propler 

sunt  exlremitates  tei-ra?  intelligi,  vel  diup  hominum  el  animalium  habitalionem  ac 

exlieniilates  axis,  circa  quas  circuiuferlur  suslenlalionem.  Aqua  aulcin  ex  sua  nalu- 

coelum,sicut  janua  ad  cardines  suos  :  qua>  ra,  quum  sit  sublilior  ac  levior  ferra,  in- 

extremifales  sunt  polus  arclicus  alque  an-  ciinarefiii-  leriam   ascendeie,  nisi  Creato- 

tarclicus.  Vel,  eardines  orbis  lerra^,  sunl  ris  reslringeretur  prtpceplo  :  quod  laiuen 

qualuor  principales  terra?  parles,  oriens,  nalurale    alque   conveniens   esl   respeclu 

occidens,  ausler  el  aquilo.  nniversalis  nalura\  (luemadmodiim  el  de- 
27           Quando  prwparabat  cwtos,  aderam  :  id  I)  scensus    ignis   in   geneialione  mixloriini. 

cst,  quando  coelesles  orbes  creavit,  et  cre-  Quando  iii>iiendebat  fundamenta  tcrra\  id 

ando  ad  commoda  hominum  ordinavil.ad-  esl,  in   inedio  universi  creavit  ac  slatuil 

fui.   Quando  certa  lege  et  gyro  vallabat  elemenlum  lerr»,  el  parles  ejus  inferiores 

aiy.s.sos,  id  est,aquis  Oceani  per  circuilum  ac   inleriores  circa  cenlruin,  qua>  funda- 

prfffixit  quousqiie  exlenderenl  se,  el  nio-  mentiim  videnlur  parlium  aliariim.  Lnde 

verenlur  versus  terram.rnde  loquiliir  Deus  Doininiis  ail  ad  Job  :  Ibi  eras,  quando  po-  Jobxw.w. 

Job\%\\\\\,  bealo  Job:  Quis  conclusil  osliis  mare. quan-  nebam  fundanienla  teriie  l  Super  quo  ba-  *'  ''■ 

'    '         do  erumpebal  quasi  de  \iil\a  procedens ?  ses  ejus  solidala)i  sunt? 

Circumdedi    illiid  terminis  meis,  ct  posui  Cum  eo  eram  cuncfa  componcns,  id  est       30 

vectem  ef  oslia,  el  dixi  :  Hucusque  venies,  producens  et  ordinans  :  nam  sicut  super- 

et  non  proccdes  amplius,  el  hic  confrin-  essentialis  el   superfelicissima^  Trinitatis 


ENARRATIO    IIV    CAP.  VIII    PROVERBIORUM. 


ART.  VIII 


59 


Joann.  v, 
19. 


/'s.  uii,  31. 
Joann.  v, 


i: 


31 


Job  XXXIV. 

19,  20,  24, 
26. 


Ps.  cxLix,4. 

Jer.  XXXII, 
41. 


Baruch  iii, 
38. 


est  una  natura  et  una  potestas,  ita  operatio 
una  ad  extra,  ejusque  opcra  sunt  indivisa. 
Ideo  scriptum  est  :  Qusecumque  facit  Pa- 
ter,  hsec  et  Filius  similiter  facit.  Ef  delc- 
ctabar  per  singidos  dies.  Infinita  est  cnim 
bcatitudo  et  gaudium  uniuscujusque  in- 
crcatse  et  adorandae  Personge,  et  cum  ju- 
cunditalc  intensive  immensa  intuentur,  di- 
ligunt  ct  fruunlur  se  invicem.  Ludens,  id 
est  delccfabiliter  agens  ac  operans,  coram 
eo  omni  tanjiore  :  ]\\\\di  illud  in  Psalmo, 
Laelabilur  Dominus  in  operibus  suis.  Undc 
Unigenitus  ait  :  Pater  meus  usque  modo 
operatur,  et  ego  operor.  Ludens  in  orbe 
terrarum,  id  est  dcliciose  disponens  qu» 
fiunt  in  eo  ex  fonte  providentise  mcse.  Ycl 
ideo  ait,  Ludens  in  orbe  terrarum,  quo- 
niam  ea  quee  opcratur  in  terra,  sunt  quasi 
ludus  respectu  supernaturalium,  divino- 
rum,  coelestiumque  suorum  effectuum  ; 
vel,  quoniam  sicut  is  qui  ludit  cum  pila, 
percutit  eam  deloco  ad  locum,  sic  increata 
Sapientia  variat  mundi  statum,  et  trans- 
fcrt  regna  de  gcnte  in  gentem,  et  excutit 
iniquos  de  loco  suo  ad  alium,  prout  indu- 
citnr  :  Opus  manuum  ejus  sunt  univcr- 
si ;  subito  morientur.  Conteret  multos  ct 
innumerabiles,  et  stare  faciet  alios  pro 
eis;  quasi  impios  percussit  eos  in  loco  vi- 
dentium. 

Et  delicice  meo',  essc  cum  filiis  homi- 
num.  Ecce  quam  dulce  verbum  est  hoc. 
Etenim  beneplacitum  est  Domino  in  popu- 
lo  suo  :  de  quo  ait  per  Jeremiam,  Laetabor 
super  eis  quum  benefeccro  ipsis.  Ilaque, 
Deliciae  mese,  esse  cum  filiis  hominum,  id 
est,  valde  dclectabile  mihi  est,  inter  ju- 
stos  et  virtuosos  pcr  gratiam  commorari, 
et  in  eorum  amorc  quiescere,  ac  laudabi- 
lia  eorum  exercitia  intueri.  Nempe  quo 
fragiliores  sunt  pcr  naturam,  eo  in  eorum 
conatu  ad  pcrficiendum,  et  in  pugna  eo- 
rum  contra  invisibilcs  hostes  ac  aciem 
vitiorum,  magis  delector.  Videtur  quoquc 
increata  Sapientia  istud  dixisse,  propter 
Incarnationis  mysterium,  quo  assumptura 
erat  naturam  humanam,  et  inter  homines 
conversatura  ex  nimia  sua  caritate  ad  ge- 


A  nus  humanum.  Denique  in  rebus  et  crea- 
turis  irralionabilibus  ac  animatis,est  Deus 
per  cssentiam,  praescntiam  ct  potcntiain, 
non  autem  per  caritatem  et  graliam.  Idco 
respcclu  exsistcntise  qua  in  illis  est,  deli- 
ciosum  sibi  est  esse  cum  filiis  hominum, 
in  quibus  per  gratiam  ef  carifafem  exsi- 
sfif.  Verumtamen  non  est  putandum,quod 
aliquid  dclcctationis  accrescat  Deo  ex  cre- 
afuris,  vel  cx  consistcntia  ejus  cum  homi- 
nibus;  scd  quoniam  in  se  ipso  tani  bonus, 
amorosus  et  pius  esf,  ideo  deliciosum  sibi 

B  cst  tam  dignantcr  ad  homines  se  habere. 
Sinf  ergo  ct  nostrae  dclicise  esse  cum  ipso, 
adhjercamusque  ei  indesinenter,  amando, 
confemplando,  laudando,  orando,  omnique 
modo  nobis  possibili  vicem  suse  dignafio- 
ni  piissiniffi  exhibendo.Et  cerfe  vse  eis  qui 
ei  ingrati  sunt,  et  mcntcm  suam  ab  co 
avertunt,  qui  in  fantum  nos  diligit,  quod 
eliam  in  Sacramento  semper  nobiecum  est, 
et  in  illo  se  prsestat  nobis. 

Hinc   increata  Sapicntia   consequenter 
hortatur.  Nunc  ergo,  filii,  audif.c  me  :  Be- 

G  ati  nunc  in  spe  et  merito,  cjui  cusfodiunt 
vias  meas,  id  est  divina  prseccpta.  Audite 
disciplinam,  et  estote  sapientes,  et  nolite 
al)Jicere  eam  :  quoniam  sine  dono  sapien- 
tise  nemo  pofest  salvari,  sicut  nec  sine 
caritate;  et  nemincm  diligit  Deus,nisi  qui  5ap.vii,28. 
cum  sapien lia  inhabitat.  i?ea^MS  Ao;no  (/^/f  34 
audit  me  aure  obeditionis,  gui  vigilat  ad 
fores  meas  quotidie,  id  est,  sacra  loca  di- 
vini  cultus  ac  praedicationis  assidue  visi- 
tat  cum  vigilantia  mentis  devotae ;  et  ob- 
servat  ad  posfes  ostii  mei,  id  est,  atfendit 

D  vcrba  docforum  ac  Scripturarum,  pcr  quae 
intratur  in  domum  Dei,  in  Ecclesiam  mili- 
tantem,  ac  triumphantem. 

Qui  me  invenerit,  id  est,cor  suum  mihi       33 
unieritper  fidem  et  obcdientiam,  inveniet 
vitam  vere  virtuosam,  ac  gloriam  sefcrna- 
lcm  :  ego  cnim  sum  via,  vcrifas  ct  vita;  et  joann.xw, 
//auriet  salufem  a  Domino,  id  csl,  felicifa-  ''■ 
tem  geternam  a  fonfe  tofius  beafifudinis 
sortietur.  Qui  autem  peccaverit  in  me,  per       36 
transgrcssioncm  prsecepti,  lcedet  animam 
suam,  id  est,  sibi  ipsi,  non  mihi,  noce- 


32 


33 


60  ENARRATIO    IN    CAP.    IX    PROVERBIORUM.    —    ART.    IX 

bit  :  et  ipsum  peccatum,  est  Isesio  atque  A  simis  convenit ;  vel  ejus  prsecepta  parvi 

interitus  animge.  Sed  et  veniale  peccatum  pendendo,  et  mentem  avertendo  a  summo 

animam  peccantis  aliqualiter  Isedit,   non  bono  :   quod    plurimi    faciunt  :  diligunt 

tamen  letaliter,  sed  ad  letalem  lacsionem  mortcm,  id  est,  ita  se  habent,  ac  si  mor- 

disponit,  imo  et  cito  ad  eam  perducet,  nisi  tem  animse   miseriamque  gehennae  ama- 

quotidie  refrenetur  ac  castigetnr :  quia  hoc  rent,  faciendo  ea  per  quse  quotidie  propin- 

facit  sentina  neglecta,  quod  fliictus  irru-  quant  admortem.Diligunt  quoque  mortem, 

ens.  Omnes  qui  me  oderunt  :  vel  ipsam  id  est  opera  vitiosa  et  peccata,  quse  sunt 

Sapientiam  increatam  in  se  ipsa  defestan-  mors  animae.  Unde  scriptum  est  :  Injusti-  Sop. i,  le. 

do  ac  odiendo  :  quod  est  formaliter  ac  tia  mortis  est  acquisitio:  impii  autem  ma- 

proprie  Deum  odire,  et  non  nisi  impiis-  nibus  et  verbis  arcessierunt  illam. 


ARTICULUS   IX 


DECLARATIO   CAPITULI   NOM   :    S.U^IEXTIA    .EDIFICAVIT   SIBI   DO.MU.M. 


CAPITULO  praecedenti  egit  Salomon  de  B  septem   sacramenta.  vel   septem   dona  : 

ioterna   generalione,  veraque  deitate  qua;  etiam    in  Chrisli   anima   plenissimc 

unigeniti  Filii  Dei.  Hic  agit  de  ejus  incar-  eranf  et  sunt.ef  ejus  Ecdesiam  stabiliunt 

natione,   ejusque    humanitalis   mysleriis.  ac  decorant.  Uursus,  quia,  ut  dictum  est, 

1        Sapientia  increata,  de  qua  in  praecedenti  seplenario  designatur  totalitas  atque  per- 

capilulo  dictum   est,  a^dificavit  sibi  do-  fectio,  possunt  per  seplem  coUimnas  in- 

mum,  id  est  corpus,  quod  formavit  et  as-  telligi  universse  particulares  Ecclesiae  per 

sumpsit  ex  purissimis  Yirginis  sacrae  san-  orbem  diffusae,  quae  significalae  sunt  per 

guinibns.  Yel,  Domum,  id  est  assumplam  septem  Ecch^sias  Asiae,  quibus  in  Apoca-  Apoc.  i, 4; 

humanilalem,   in  qua  tanquam  in  domo  lypsi  scripsil  S.  Joannes.  Nam  et  ipsam"'"'" 

Joann.  II,  habilavit  :  de   qua  dixit  Judaeis,  Solvile  Ecclesiam  vocat  Apostolus   columnam  et    irim.in, 

^'  templum  hoc.  Rursus  domus  ha:'^,  polest  fiiinamenlum   veritatis.  Simililer  univer-  ''' 

dici  Ecclesia  :  de  qua  ad  H«'brjp,os  ait  Apo-  [G  silas  Aposlolorum  et  apostolicorum  viro- 

7ye6r.iii,6.  stolus,  Chrislus  tanquam  Filiiis  in  domo  rum,  qui  sua  sanclilale  et  doctrina  et  e.\- 

irim.in,  sua  ;  alque  ad  Timotheiim,  Scias  qiioinodo  emplaritale    insliluerunt   ac    fundaverunt 

*^"  oporleat  te  conversari  in  domo  Dci.  qua'  Ecclesiain,  possunl  per  seplem  cohimnas 

est  Ecclesia  Dei  vivi  :quam  jpdificavil  Sal-  signari  :  sicul  de  Pelro.  Jacobo  et  Joanne  Gaiat.w,'). 

vator,  legem  evangelicam  cum  suis  sacra-  scribit   Paiilus,  qiiod  videbanlur  columniB 

mentis  instituendo,  el  homines  ad  fidem  esse.  Has  Salvalor  excidit,  id  est,  de  mun- 

calholicam  converlendo.  Unde  dixit  ad  be-  do  per  graliam  suam  abslraxif,  spiriluali- 

Maith.wx,  alissimiim  Pelrum  :  Tu  cs  Pelrus.  el  siiper  leiqiie  ornavit. 

hanc  pelram  .'edificabo  Ecclesiam  meam.  Iinmoldvit  victima.^i  .'iua:^.VA\T\'>\\\'>  wmw-        2 

iEdificavil  eam  verbo  instruclionis,el  con-  (lue  spiriluales  hoslias,  scilicel  sacrificiiim 

versatione  exemplari  ac  sancla,  qiiemad-  laudis.  oralionem  el  graliariim  aclionem, 

Act.\,\.  modiim  scriptum  est  :  Coepit  Jesus  facere  D  piomplissimamque  obedienliam  secunduni 

et  doccr(>.  assiimptam   Iuinianilalem  obtulil  Deo  Pa- 

Excidit  columna.^i  .scptcm.(lo\\\\\\\\iv  s\'Y)-  tri,  imo   loli   supeiexoellentissimae  Trini- 

lem  suslenlanles  domum  praelaclani,  siinl  lali;  el  landem  obliilil  se  ipsum  in  cruce /■;;)/i<.j. v,i. 


ENARRATIO    IN   CAP.    IX   PROVERBIORUM. 


ART.    IX 


61 


JS.  I.ITI,  7. 

Matth. 
XXVI,  27. 


LiiC.  XXII, 8. 


/•s.LXXXVI, 

3. 

Apoc.  XI,  2 


Hebr.  xii 


oblationem  et  hostiam  Deo  in  odorem  sua-  A 
vitatis.  Sicque  obtulit  victimas,  id  est  cor- 
pus  suum  et  sanguinem.  Unde  fuit  pradi- 
ctum  :  Oblatus  est,  quia  voluit.  Miscuit 
vinuni  :  nam  in  Ccena  novissima  vinum 
convertit  in  sanguinem  suum  ;  et  ut  Tho- 
mas  ac  alii  multi  testantur,  probabile  est 
quod  vinum  illud  fuit  lymphatum,  id  est 
aqua  mixtum,  quia  in  terra  promissionis 
sunt  fortia  vina.  Miscuit  quoque  vinum 
spirituale,  id  est  arduam  et  exhilarativam, 
imo  et  spiritualiter  inebriativam  doctri- 
nam,  in  sermone  quem  fecit  post  Coenam.  B 
Et  proposuit  tnensam  suam,  id  est  evan- 
gelicam  legem,in  quaomnium  internorum 
ferculorum  copia  continetur,  et  Euchari- 
stise  communionem,  quam  dedit  in  Coena. 
Jussit  etiam  mensam  corporalem  parari, 
dicendo  discipulis  ;  Euntes  parate  nobis 
pascha,  ut  manducemus.  Promisit  quoque 
tunc  mensam  coelestis  convivii,  dicens  : 
Ego  dispono  vobis  regnum,  ut  edatis  et 
bibatis  super  mensam  meam  in  regno 
meo. 

Misit  ancillas  suas,  id  est  praedicatorum  C 
suorum  collectiones,  praesertim  gloriosos 
Apostolos,  qui  ob  sui  obsequii  promptissi- 
mi  assiduitatem  humillimam,  recte  vocan- 
tur  ancillae.  Sunt  et  quidam  Hebrsei  docto- 
res,  qui  per  domum  sapientise,  intelligunt 
Synagogain;  per  ancillas,  intelligunt  Moy- 
sen  et  Aaron.  Ut  vocarent  ad  arcem,  id 
est,  ut  ipsos  quibus  praedicare  missi  erant, 
invitarent  ad  altitudinem  evangelicse  legis 
ac  fidei,  ad  apicem  regni  coelestis,  ad  ver- 
ticem  virtuosse  perfectionis  ;  et  ad  mcenia 
civitatis.  Civitas  ista  est  Ecclesia  mili-  D 
tans  :  de  qua  in  Psalmo  prsedicatur,  GIo- 
riosa  dicta  sunt  de  te,  civitas  Dei ;  et  rur- 
sum  alibi,  Civitatem  sanctam  calcabunt 
mensibus  quadraginta  duobus.  Dc  qua  al- 
ibi  fertur  :  Accessistis  ad  montem  Sion, 
et  civitatem  Dei  viventis.  Moenia  civitatis 
istius,  sunt  divina  subsidia,  angelicse  quo- 
que  cuslodise,  virtuosi  praelati,  et  ea  qui- 
bus  fides  catholica  roboratur  :  quibus  om- 
nibus  munitur  et  circumvallatur  Ecclesia 
tanquam  fortissimis  muris.  Imo  de  Christo 


Uic.  X,  21. 


et  ejus  Ecclesia  scriptum  est  :  Urbs  forti-  /«.xxvi,  i. 
tudinis  nostra?  Sion;  Salvator  ponctur  in 
ea  murus  et  antemurale.  Ad  haec  moenia 
vocantur  fideles,  ut  intra  ea  confugiant, 
proteganfur  atque  salventur,  innitendo  di- 
vinis  subsidiis,  et  angelorum  custodiis  ac 
praelatorum  doctrinis.  A  quibus  non  exe- 
ant,  quemadmodum  dc  quibusdam  asseri- 
tur  :  Ex  nobis  prodierunt,  sed  non  erant  i/oann.ii, 
ex  nobis  :  nam  si  fuissent  ex  nobis,  man- 
sissent  utique  nobiscum. 

Si  quis  est  parvulus,  id  est  pauper,  vilis        ^ 
et  modicus  in  oculis  suis,  hoc  est  humilis, 
veniat  ad  me.  Humiles  quippe,  ad  divinae 
sapientise  susceptionem  ac  alia  gratiarum 
charismata  magis  dispositi  sunt,  juxta  il- 
lud  Psalmi  :  Testimonium  Domini  fidele,  Ps.  xvm,  8. 
sapientiam  prsestans  parvulis ;  itemque,  De-   Ps.  cxvm, 
claratio  sermonum    tuorum  illuminat,  et  **''■ 
intellectum  dat  parvulis.  Super  hoc  gavi- 
sus  est  Christus,  Sapientia  eeternalis,  se- 
cundum  quod  dicit  EvangeIista:ExsuItavit  ^ 
Jesus  Spiritu  Sancto,   et  dixit  :  Confiteor 
tibi,  Pater,  Domine  coeli  et  terrae,  quoniam 
abscondisti  hsec  a  sapientibus  el  pruden- 
tibus,  et  revelasti  ea  parvulis.  Sed  quia 
Salvator  non  solum  vocavit  humiles,  imo 
etiam  universos  errantes,  sicut  in  Evange- 
lio  protestatur,  Venit  Filius  hominis  quge-    ibid.  xix, 
rere  et  salvare  quod  perierat ;  recte  sub- 
jungitur  : 

Bt  insipientibus  locuta  est :  insipientes 
namque  sunt,  universi  qui  carnalia  et  ca- 
duca  praeferunt  summo  et  incommutabi- 
li  bono.  Venite  per  mentis  conversionem, 
comcdite  panem  meum,  id  est  corpus  me- 
um  in  Sacramento,  de  quo  dixi,  Caro  mea 
vere  est  cibus ;  panem  quoque  lacrima- 
rum,per  veram  contritionem ;  panem  vitae 
et  intellectus,  per  contemplationem ;  pa- 
nem  obedientise,  per  prseceptorum  imple- 
tionem.  Unde  ait  Salvator  :  Meus  cibus  est,  /ifd.iv,3i. 
ut  faciam  voluntatem  Patris  mei.  Et  certe 
omnia  ista  optime  menfem  reficiunt,  ro- 
borant,impinguant.  Et  bibite  vinum  quod 
miscui  vobis,  hoc  est  sanguinem,  seu  prae- 
fatam  doctrinam.Unde  testatus  sum  :  San-  /iuZ.vi.se. 
guis  meus  vere  est  potus.  De  hoc  pane  et 


10. 


Joann.  vi, 
56. 


63 


ENARRATIO   IN   CAP.    IX   PRO^TRBIORUM. 


ART.    IX 


17. 


zac/i.  IX,  vino  Zacharias  ait  :  Quid  bonum  Domini, 
et  quid  pulchrum  ejus,  nisi  frumentum 
electornm,  et  vinum  germinans  virgincs  ? 

6  Relinquite  infantiam,  id  est  puerilitatis 
vitium  et  carnalitatem ;  et  vivite  per  vir- 
tutes,  e/  ainbulate  per  vias,\A  est  per  prse- 
cepta,  prudentiai,  ut  sit  rationabile  obse- 
quinm  vestrum,  et  omnia  ordinate  agatis, 
atque  sollicite  vigiletis  contra  adversarios 
vestrai  salutis  :  sicut  in  prima  sua  Cano- 
nica  hortatur  primus  et  summus  Christi 

iPeir.iv,:.  Yicai-ius  :  Eslote  prudentes,  et  vigilate 
/6td.v,8,9.  in  orationihus.  Et  denuo  :  Sobrii,  inquit, 
estote,  et  vigilate,  quia  adversarius  vester 
diabolus,tanquam  leo  rugiens  circuit,quae- 
rens  quem  devoret  :  cui  resistite,  fortes  in 
fide. 

7  Qui  erudit  derisorem,  quem  scit  esse 
talem,  et  in  sua  perversitate  obduratum 
ac  incorrigibilem,  ipse  sibi  injuriam  fa- 
cit,  id  est,  se  ipsnm  inhonorat,  iinpruden- 
ter  agcndo  atque  inaniter  laborando,  et 
derisorem  provocando  ad  injiuiandum  si- 
bi.  Qnid  ergo  agel  praehilus  habcns  siibdi- 
tos  derisoies,  nisi  ut  qiios  verbis  nequil 
instruere,  verbeiibus  et  per  viam  rigoris, 
quantum  polest,  reprimat  et  castigel,  si 
forsan  vexatio  illis  Iribuat  inlelleclum  ? 
Sunt  etenim  refrenandi,  ne  inficianl  alios. 
Et  qui  arguil  impium.  qni,  ut  dictuin  esl, 
incorrigibiiis  et  induralus  esse  cognosci- 
tur,  sibi  maculam  generat,  quum  agat 
insipienler,  et  provocet  impium  ad  detra- 

Prov.w,\\.  hendiim  sibi.  Talis  ergo  arguendus  esl  di- 

8  sciplinis  jiislitiae,  sicut  jam  letigi.  Xoli 
argucre  derisorem,  ne  oderit  tc,  ne  scili- 
cet  ad  pejora  inciletur,  ef  reddat  tibi  ina- 
luin  pro  bono.   Ilinc  loquilur  Dominus  : 

.Va«A.vii,  Nolite  sanctum  dare  canibus,  neque  mil- 
tatis  margaritas  vcstras  ante  porcos,  ne 
forte  conculcent  eas  pedibus  suis,  et  con- 
veisi  diriimpant  vos. 

l(leo,tesU'  llieronymo,  perveisum  ac  in- 
diiiatum  ad  majorcm  insaniam  provocare, 
et  non  aliud  qiiam  odiuin  qiia;rere,  ex- 
tremae  demcnlia;  esl.  Duin  ergo  non  est 
spes  de  alterius  correctione,  cessare  aiit 
differri  debet   correptio  et  exhiberi   ora- 


Is.  XXVIll, 
19. 


6. 


A  tio.  Nempe,  ut  Petrus  Ravennensis  fatetur, 
perversum  corripere,  nil  aliud  est  quam 
stimulare  insanum,  et  camino  oleum  adhi- 
bere,  ac  ventis  incendia  velle  exstinguere. 
Nihilo  minus,  si  alicujus  perversitas  sif 
nociva  bono  communi,  non  est  ejus  casti- 
gatio  omittenda  ex  causa  praehabita,  vide- 
licet  ne  odiat  corrigentem,  et  ne  ad  dete- 
riora  labatur  ;  sed  func  per  pcenas  est 
coercendus.  Et  in  hoc  casu  loquitur  Orige- 
nes  :  Dum  sacerdotes  uni  parcunf,  toti  Ec- 
clesia;  moliunfur  interitum.Quse  est  pietas 

B  ista,  uni  parcere,  et  omnes  mittere  in  dis- 
crimen?  Polluitur  enim  ex  uno  impio  po- 
pulus,  sicut  ex  una  morbida  ove  grex  infi- 
citiir  universus.  Et  Augustinus  :  Molestus 
esl.  inquif,  mediciis  fiirenti  phrenelico, 
eum  ligando,  et  pater  indisciplinato  filio, 
eum  redarguendo;  si  aufem  negligant  eos 
el  perire  permitlant,  falsa  esf  mansuefudo 
haec  et  crudelis.  Minc  ait  Bernardus  :  Dum 
increpanfur  vitia,et  scandala  inde  nascun- 
tiir,  ipse  sibi  scandali  caiisa  esf.  qui  fecit 
id  quod  argiii  debuif,  non  ille  qui  arguif. 

(]  Ne  ergo  limeas  verilatem  esse  confra  cari- 
tatem,  si  unius  scandalum,  multorum  re- 
compensaveris  pace. 

Argue  sapientem,  et  diliget  te  :  quia 
considerat  se  esse  culpabilem,  quuin  dicat 
aposlolus  Jacobus  :  In  mullis  offendiinus  jacob.mx 
oinnes.  Ideo  suam  reprehensionem  repu- 
faf  medicinam,  et  eleemosynam  spirifua- 
lem,  ac  beneficium  esse  magniim  :  ideo 
grafias  agif,  et  diligit  argiientem,  quein 
efiam  ex  carifafis  radicc  et  zelo  justifise 
confidit  esse  locufum. 

D      Iju  sapicnti  occasionem  considerandi  se       9 
ipsiim  atque  salubria,  et  addetur  ei  sapi- 
cntia  :  quia  proficiet  inde.  Doce  justum, 
et  fcstinabit  accipere  salularem  doclrinam, 
nec  erif  fam  improbiis  uf  reputef  se  fanfae 
sapienfia»  esse,  iil  eiim  neqiieas  de  aliqiio 
informare,  quemadiiioduin  Scriba^  el  Pha- 
risaei,  qui  dixeiunf  caeco  nalo  illiiminafo 
a  Chrisfo  :  In  peccalis  nafiis  es  fofus,  ef  fu    joann.w, 
doces  nos  ?  Ifaque.  sicuf  ait  (iregorius,  viri  ^*- 
vere  sapienles  ac  fimorafi  gratias  agunt, 
non  indignanlur,  eis  a  quibiis  errata  sua 


ENARRATIO    IN   CAP.    IX    PROVERBIORUM.    —   ART.    IX  63 

eis  panduntur,  siciit  praeclarissimus  Archi- A  ??im,  ifl  est  culpam   et   debilam    poenam 

r.aiat.u,  apostolus  in  epistola  ad  (lalatas  a  Paulo  pro  ea,  sicut  ait  Apostoius  :  Unusquisque  Gatat.w,^ 

iiPetr.in,  Hotatus,  in  sua  epistola  econtrario  Paulum  proprium  onus  portabit.  Interdum  tamen 

*3,  »«•       magnifice  commendavit.  illusor  scandalizat,    perturbat   ac   decipit 

10  Principium  sapicnlia',   timor  Domini.  alios,  sicque  sua  perversitas  est  aliis  occa- 
Prov.ui.  Hoc  jam  supra  expositum  cst.  Et  scientia  sio  culpsB  et  poenae  :  qui  nisi  libere  con- 

sanctorum,  prudentia.  Vera  namque  pru-  sentirent  in  culpam,  non  eis  noceret  alte- 

dentia,  non  nisi  in  virtuosis  liabetur  ho-  rins  pravitas,  sed  esset  eis  exercitatio  ad 

minibus,  ut  probat  Philosophus.  In  malis  profectum. 

autem  et  passionatis  hominibus,  non  est  Porro,  quod  subditur,  Mulier  stiiUa  et       13 

vera  prudentia,  sed  calliditas  qiigedam  vul-  clamosa,  plenaque  illccehris,  el  nihil  om- 

pina  et  humana  versutia.  Passiones  quippe  nino  sciens,  quamvis  ad   litteram    possit 

et  vitia  corrumpunt  in  eis  rectum  rationis  B  exponi  de  muliere  adultera,  libidinosa,  seu 

judicium, magisque  propria  commoda  quse-  iornicatrice,  communiter  tamen  exponitur 

runt,  quam  bonum  commune.  Yerumta-  de  insipientia  seu  falsa  doctrina,  et  peste 

men  scientia  capitur  hic  extense  pro  pra-  haeretica,  quae  mentem  ad  spirituale  adul- 

ctica  notitia,  boni  efficaciter  approbativa :  terium,  hoc  est  ad  recedendum  a  Deo,  a 

sicque  prudentiam  comprehendit,quamvis  fidei  veritate,  a  tenore  justitiae,  trahit  : 

proprie  loquendo  ab  invicem  distinguan-  quse  et  clamorosa  est  et  inverecunda,  sicut 

tur.  De  hac  scientia  salubri  Dominus  per  asserit  Augustinus  :  Sileat  hsereticorum  lo- 

/s.v,  13.  Isaiam  testatur  :  Gaptivus  ductus  est  po-  quacitas,  nullam  habens  vereeundiam,  et 

pulus  meus,  eo  quod  non   habuit  scien-  plena  illecebris,  quoniam  turpiter  delecta- 

11  tiam.  Per  me  enim  multiplicabuntur  dies  tur,  et  ad  foeda  corporis  delectamenta  in- 

tui :  id  est,raihi  Sapientise  obtemperando,  ducit.  Sedct  in  foribus  domus  sua',  id  est       14 

obtinebis   vitam  diuturniorem  ac   melio-  C  in  locis  patentibus  congregationis  haereti- 

rem,moderate  et  sobrie  te  habendo,  ac  di-  cee,  seu  insanse  ac  fatuae,  super  sellam,  id 

versa  vitando  pericula.  Possunt  quoque  per  est  sedem,  in  excelso  urbis  loco,  id  est  in 

dies  intelligi  ipsae  virtutes,  atque  internse  principibus  et  prselatis  suse  socielatis  atque 

illuminationes,  quibus  anima  intus  clare-  communitatis,  quia  per  illos  allicit  alios ; 

scit :  quee  crescunt  et  perficiuntur  in  homi.  ut  vocaret  transeuntes  per  viam,  et  per-       13 

ne  sapientiam  amplectente.  Et  addentur  gentes  in  itinere  suo,  id  est,  fideles,  per 

libi  anni  vitxB,  id  est  dies  aeternitatis  in  viam  salutis  ac  fidei  catholicse  tendentes 

Ps.  xc,i6.  gloria,  juxta  illud  :  Longitudine  dierum  ad  patriam,  incorporaret  suae  congregatio- 

adimplebo  eum,  et  ostendam  illi  salutare  ni  iniquse,   involvendo  ipsos  suis  errori- 

meum.  bus;  dicens  :  Quis  est  parnulus?  Declinet       16 

12  Si  sapiens  fueris,  tibimetipsi  eris,  id  ad  me.   Simili   modo  Sapientia    increata, 

est,  in  propriam  mercedem  et  gloriam  tibi  D  sicut  jam  patuit,  ad  se  vocat  et  exhorta-    vers.  4. 

proficiet  ac   redundabit.  Ex  consequenti  lur. Sicque  insipientia  et  pravitas  hseretica 

vero,  sapientia  alicujus  est  proximis  suis  conformant  se  partim  in  verbis,  verae  fidei 

proficua  :  quibus  succurrit  docendo,  cor-  ac  Sapientiae  sanctse,  quatenus  sub  specie 

ripiendo,  hortando,  orando,  exemplariter  boni  magis  decipiant.  Ait  itaque,  Si  quis 

conversando.  aut   simili  modo.  Unde   in  est  parvulus   :  quasi   dicat,  Ego   quoque 

aliquibus  libris  subjungitur,  Et  proximis  humiles  qusero  et  approbo. 

tuis.  Et  ita  allegat  in  suis  Homiliis  Euse-  Et  vecordi,  id  est  stulto,   locuta  est  : 

bius,  dicens  :  NuIIius  sapientis  sapientia  Aquce  furtivce  dulciores  sunt,  et panis  abs-       17 

sibi  soli  amica  est.  Hoc  tamen  non  est  de  conditus  suavior.  Per  aquas  furtivas,  in- 

textu,  sed  ab  aliquo  expositore  annexum.  telliguntur  doctrinse  haereticse  et  perversae, 

Si  autem  illusor  sis,  solus  portabis  ma-  quse  primo  in  secreto  docentur  quousque 


64                                           ENARRATIO    IN    CAP.    X  PROVERBIORUM.    —   ART.    X 

prsevaleant.  Hse  autem  doctrinse  sunt  mul-  A  tigisse  fatetur  de  paxemade  ^  quam  come- 

tis   tanto   delectabiliores,    quanto   minus  dit  quotidie  in  secrelo.  Sed  istud  in  vir- 
transcendunt  capacitatem  et  ratiocinatio-      tuosis  locuni  non  habet.  Conformiter  de 

nem  intellectus  humani,  quem  difficile  est  spiritualibus  aquis  furtivis  ac  pane  abs- 

in  captivitatem  redigere  ad  credendum  ea  condito,  in  perversis  perfidisque  homini- 

quse   ornnem   rationem,    experientiam   et  dus  accidit. 

sensum  e.xcedunt  :  sicut  quod  Arius  do-  Et  ignoravit  insipientia   seu   hseresis       18 

cuit,  Dcum  non  esse  trinum  in  Personis  ;  detestanda,  quod  gigantes  ibi  sinl,  id  est, 

et  Photinus,  quod  Christus  sit  purus  ho-  spiritus   maligni  et  superbissimi   haeresi- 

mo  ;  et  alii  quidam,  quod  in  Sacramento  archae,  in   suis  doctrinis  dominentur  ac 

non  sit  Christus,  nisi  ut  in  signo.  Tales  regnent.   non  Deus  nec  sapientia   saluta- 

quoque  doctrinae   recedunt   ab   arcla  via  ris.  Istud  enim  despicit  credere,  et  putat 

salutis,  et  delectabilia  multa  licentianl,  a  B  pertinaci  animo  se  bene  sentirc  :  imo  in- 

quibus  sapientia  vera  refrenat  :  ideo  dul-  corrigibiliter  suis  adhaeret  erroribus  usque 

ciores  videntur.  Panis  autem  absconditus,  ad  ignem.  El  in  profiindis  inferni  convi- 

est  sacrificium  superstitiosum  talium  per-  v(e  cjm,  id  est,  quod  hi  qui  parlicipant, 

versorum,  vel  in  se,  vel  quantuni  ad  mo-  et  adhaerent  suis  doctrinis,    in   profundo 

dum  sacrilegum,  quo  illud  sacrificant  et  inferni  demerganlur,  sicul  scriptum  est  : 

frequenlant.   Yel,  Panis  absconditus,  est  Qui  non  credit,  jam  judicatus  est,   quia    /oaimui, 

error  occultus,latens  perfidia,  lex  iniqua :  non  credit  in  nomine  unigenili  Filii  Dei.  **• 

quibus  reficitur  homo  vecors  ac  perfidus.  Unde   rursus  in    prinia   sua    epistola    aif 

Denique,  ad  lilleram,  multis  dulcius  sapi-  idcm   Kvangelisla  :  Qui  non  credit  in  Fi-  Uoann.s, 

unt  cibus  et  potus.  quem  occulte  el  furli-  lium,  mendacom   facit   Patrem.  quia  non 

ve  accipiunl,  in  quantum  in  tali  refeclione  credit  in  leslimonium  quo  teslificatus  est 

propria  libertas   plus  aliquid   habet,   vel  C  Pater  de   Filio  suo.   Ideo   subdilur':  qui 

propiium  separatumque  commodum  ma-  cnim  applicabitur  illi,  id  esl,  insipientiifi 

gis  sentilur,  vel  diabolus  magis  insligal,  aut  haereticse  pravitali  consentit,rft'sce/irft?< 

prout  in  libro  Confessionum  in  simili  lan-  ad  infcros  :  nani  qui  abscesserit  ab  ea, 

git  Auguslinus,  cl  in  Collationibus  Patnim  saIvabitur,xn?A  aliunde  sit  reus.  A'erumfa- 

abbas  Serapion  sibi  in  sua  juvcntule  cou-  men  versus  islc  non  esl  de  lexlu. 


AKTICULUS   X 


ELUCIDATIO    CAPITULI    HKCLMI    :    PAIIABOL.E    SALO.MO.NIS    KILII    DAVII)    HEGIS    JERUSALEM. 


OUI''M.\i)M()l)rM  in  exordio  dictum  cst,  D  tulis  frequenler  conjungilur  vituperium 
hic  inclioatui"  sccunda  pars  atciue  col-  pcccali  conlrarii.  Ilaquc  pro  tilulo  prae- 
leclio  Parabolaiuin  Saloinouis  :  in  (iiiibiis  iw\\{\[\\v  :  Parabohv  Sdloinoni.s  fHii  David 
non  esl  longa  councxio  dc  eadcin  inateiia,  rcgis  Jcrusalcni.Qiwm  lilulum  praeinise- 
sed  quilibet  versus  communiler  habet  su-  runl,  qui  ex  ore  Salomonis  islas  coUege- 
am  maleriam  compcndiose  ;  ct  laudi   vir-      runl  parabolas. 

1  Paxemas  tertite  declinationis,  seu  paxemadion  secundie,  significat  panem  bis    coctum.  (Nota 
4"  editionis  Coloniensis.)  —  Cf.  Cangii  Glossrw.  V»  Paximatium. 


ENARRATIO   IN   CAP.    X   PROVERBIORUM. 


ART.    X 


65 


Gen.  xLvi, 
30. 


Itaqiie  parabolae  Salomonis  sunt  quse 
sequuntur.  Filius  sapiens  lcetificat  patrem, 
filiiis  vero  stultus  moestitia  cst  matris  sucv. 
Istud  totum  recte  vocatur  parabola,  quia 
sub  litterali  significatione,  qua  de  carna- 
libus  filiis  et  carnalibus  eorum  parentibus 
intelligitur,  aptiorem  ac  spiritualem  habet 
intelligentiam,  ut  tangetur.  Itaque,  Filius 
sapiens,  id  est  prudens  proles,  ut  nomine 
filii,  etiam  filia  designetur,  ita  ut  filius 
nofet  relationem,  non  sexum  :  sicut  quum 
dicitur,  Filius  est  res  nata  ex  substantia 
patris  :  quod  competit  filise,  sicut  et  filio. 
Filius  ergo  sapiens  Igetificat  patrem,  qui 
ex  dilectione  prsecipua  qua  filium  amat, 
de  ejus  sapientia  gratulatur,  et  a  filio  sa- 
piente  in  multis  juvatur,  ac  per  filium 
talem  confidit  honorari,  et  tempore  scne- 
ctutis  foveri.  Gloriatur  quoque  se  talem 
relinquere  posterum  ac  heredem  :  sicut  et 
Jacob  de  sapientia  filii  sui  Joseph  exsul- 
tans,  ait  :  Jam  Isetus  moriar,  quia  super- 
stitem  te  relinquo.  De  hac  re  multa  in 
Ecclesiastico  conscribuntur,  quce  suo  loco 
sunt  exponenda,  et  his  colliganda  :  ideo 
non  oportet  praevolare^aut  ea  hic  allegare. 
Filius  vero  stultus  moestitia  est  matris,  id 
est  causa  et  materia  doloris  suae  carnalis 
matris.  Nec  dubium  quin  et  patris.  Sed 
ideo  specialiter  dicitur  matris  moestitia, 
quoniam  stulti  quum  sint  inepti  ad  expe- 
dienda  foris  negotia,  solent  domi  manere 
cum  matre  :  sicque  mater  ex  assiduo  stul- 
tse  prolis  adspectu,  habet  dolorem  praeci- 
puum.  Matres  quoque  sunt  specialiter  com- 
passivse  ac  pice  et  pronge  ad  dolorem  ac 
lacrimas,  et  multum  intense  diligunt  so- 
bolem  suam. 

Juxta  intelligentiam  altiorem,  filius  sa- 
piens,  id  est  bonus  Gatholicus,  loitificat 
is.i.\i\,i.  patrem  coelestem,  cui  dicitur  :  Pater  no- 
ster  es  tu,  nos  vero  lutum.  Gui,  quasi  pa- 
tri  in  filio,  complacet  in  homine  virtuoso, 
juxtaquod  scriptum  est:Gaudium  Domini 
est  forlitudo  vestra.  Fitius  vero  stultus 
mcestitia  est  matris  suce  seternse  Sapien- 
tise,  quse  per  raodum  moerentis  se  habet 
ob  hominum  vitia.  Rursus,  per  patrem  po- 

T.  7. 


Il^srfr.vrii, 
10. 


A  test  intelligi  bonus  pralatus  ac  prsedica- 
tor,  cujus  Isetitia  est  filius  sapiens,  id  est 
obediens  subditus.  Unde  in  tertia  sua  Ga- 
nonica  fatetur  S.  Joannes  :  Majorem  ho-  uuoann.i. 
rum  gratiam  non  habeo,  quam  ut  audiam 
filios  meos  in  veritale  ambulantes.  Ve- 
rumtamen  sunt  quidam  parentes, non  safis 
spiritualiter,  sed  sensualiter  suam  sobo- 
lem  diligentes,  qui  super  filiis  et  filiabus 
suis  vere  sapientibus,  mundana  et  car- 
nalia  cuncta  spernentibus,  religionemque 
ingredientibus,  interdum  graviter  contii- 

B  stantur,  et  de  fatua  sobole  carnalem  pru- 
dentiam  amplectente,  et  quge  mundi  ac 
carnis  sunt  exquirente,  Isetantur.  Et  hoc 
ideo,  quoniam  veram  sapientiam  reputant 
insipientiam,  et  econtra. 

Niliil  proderunt  thesauri  i)npietatis,  id  2 
est  divitiae  male  adeptse  :  quse  non  solum 
non  prosunt  ad  salutem,  sed  plurimum 
obsunt,  quia  non  dimittitur  peccafum,  nisi 
restituatur  ablatum.  Vel,  Thesauri  iniqui- 
tatis,  sunt  temporalia  bona  collecta,quam- 
vis   non  male   acquisita  :  quse   dicuntur 

G  thesauri  iniquitatis  propter  adjunctum  ef- 
fectum,  quoniam  sunt  materia  atque  oc- 
casio  vitiorum  multorum.  Dives  enim  cur- 
rit  ad  libitum,  corruit  ad  illicitum  ;  ad 
superbiam,  indignationem,  iram,  impati- 
entiam  pronus  est;  in  vitia  gulae  atque  lu- 
xurise  solet  corruere  ;  otiositati  loquaci- 
tatique  vacat.  Ideo  Ghristus  in  Evangelio 
divitias  vocat  mammonam  iniquitatis.  Ita-  i^uc.  xvi,9. 
que  thesauri  terreni  per  se  non  prosunt, 
imo  nec  per  se  obsunt  saluti  :  sed  sicut 
justis  ac  prudentibus,  qui  eis  bene  uti  no- 

D  verunt,  sunt  materia  exercitiumque  virtu- 
tum,  quia  ex  ipsis  opera  pietatis  exercent; 
sic  avaris  et  insipientibus  sunt  vitiorum 
occasio,  ac  medium  damnationis  seternae . 
Idcirco  in  suis  Proverbiis  Seneca  loqui- 
tur  :  Pecunise  imperare  oportet,  non  ser- 
vire.  Pecunia  si  uti  scias,  ancilla  est  ;  si 
nescis,  domina.  Spiritualiter,  thesauri  ini- 
quitatis  sunt,  abundantia  demeritorum.De 
quibus  ait  Apostolus  :  Secundum  duri-  ^om.  u,  s. 
tiam  tuam  et  impoenitens  cor  tuum,  thesau- 
rizas  tibi  iram  in  die  justi  judicii  Dei.  Et 


66 


ENARRATIO   IN   CAP.    X   PROVERBIORDM. 


ART.    X 


*  iniquila 
lem 


Deut.w,  4. 


\Reg.\w 

4-9.' 


Amosni.io.  Tursus  alibi  :  Nescierunt  agere  rectum,  A 
thesaurizantes  impietatem  *.  Qui  thesauri 
maxime  nocent  animae,  quamvis  quidam 
per  eos  in  terrenis  ditentur.  JustUia  vero 
liberabit  a  morte.  Interdum  namque  libe- 
rat  a  morte  corporali,  semper  autem  a 
morte  mortalis  peccTati  et  infernalis  sup- 
plicii,  dummodo  perseveretur  in  ea  usque 
in  finem. 

Non  affli(/et  Domifius  famc  animam  ju- 
sti.  In  lege  namque  communiter  dabatur 
temporalium  copia  justis.  Unde  Moyses  fa- 
tur  :  Omnino  indigens  et  mendicus  non  B 
erit  inter  vos.  (Interdum  tamen  dispensa- 
tione  divina  evenit  oppositum.)  Hinc  ait 
Pj.  XXXVI,  Psalmista  :  Non  vidi  justum  derelictum, 
■*■  ncc  semen  ejus  quaerens  panem.  Kt  tamen 

ipseniet  David  inopia  ductus,  pefivil  pa- 
nem  et  cibos  a  Nabal.  Ponsandum  ergo 
quod  ait,  Non  affliget  Dominus  fame  ani- 
mam  justi  :  quasi  dicat,  Etsi  corpus  justi 
affligatur  esurie,animcfi  tamen  palienliam 
tribuit  et  gaudium  in  adversis.  Nam  el  ali- 
qui  martyres  sancli,  fame  in  carcere  ob- 
ierunt,  sed  animae  eorum  desuper  conso-  C 
labanlur.  Est  quoque  spirilualis  fames,  id 
est  defectus  internae  refcclionis  :  qua  Do- 
minus  justorum  animas  non  affligit.  Ideo 
ait  Propheta  de  Domino  :  Ut  alal  eos  in 
fame.  Et  insidias  itnpiorum  subvertef  : 
quia  frequenter  impedil  eas  ab  intenlo 
malignitalis  effectu,  juxta  illud  :  Deus  dis- 
sipat  cogilaliones  malignorum.  nc  possinl 
implere  manus  eorum  quod  ca'perant.  In- 
terdnm  eliam  Deus  reloi(|Met  iinpionim 
insidias  in  caput  ipsorum,  juxta  illud  Psal- 
mi  :  In  laqueo  islo  quem  absconderunl.  j) 
comprehensus  est  pes  eorum.  Sic  Saul  ali- 
quoties  cecidit  in  manus  David.  Finaliter 
autem  impii  propter  suas  peribiint  insi- 
dias,  secundiim  iliiid.  Ilor  impionim  per- 
ibil.  .luxla  pradiabila,  subverlit  Deus  insi- 
dias  Judtcorum,  qui  vokierunl  nomen  ac 
fidem  Christi  omnino  exslinguere,  et  la- 
men  in  captivitatem  redacti  sunl  Komano- 
rum,  et  Christianis  subjccti. 

Bgesfalon  operata  est  manus  )-emis.<ia  : 
quia  corporalis  inopia  seciuilur  operariiim 


10,18,20. 


Ps.  XXXII, 

19. 


Job  V,  12. 


Ps.  IX,  IG. 

IBeg.  XXIV, 
4,  5;  XXVI, 7, 
8. 


Ps.  I,  G. 


pigrum.  Qui  vero  tardus  et  frigidus  est  ad 
exercitia  virtuosa,  interiorem  incurrit  in- 
opiam.  Manus  autem,  id  est  virtus  opera- 
tiva,  fortium,  qui  otia  abhorrentes,  agiles 
sunt  ad  bona,  divitias  pnrat,  id  est  acqui- 
rit,  tam  corporales  frequenter,  quam  spi- 
rituales  semper.  —  Qui  nititur,  id  est 
inhaeret,  mendaciis,  hic  pascit  venios,  id 
est,  vanus  atque  instabilis  est,  et  verba 
venlosa  roborare  et  verificare  conatur. 
Idem  antem  ipse  sequitur  aves  volantes  : 
id  est,  propria  inconstantia  circumfertur, 
et  instar  avium  undique  agitatur,  nec  cer- 
tum  est  ubi  se  figet,  quia  in  veritate  non 
stabilitur.  De  hoc  in  Ezechiele  multa  di- 
cuntur  cenigmatice  et  valde  subtilifer,  de 
lalsis  prophelis  Israel.qui  liniebanl  parie-  EzecUxm, 
lem  lulo  sine  paleis,  et  fecerunt  pulvillos 
sub  omni  cubito,  ef  cervicalia  sub  omni 
capite,  ad  capiendum  aniinas  volantes  : 
quia  per  vaticinia  falsa,  et  promissa  men- 
dosa  ac  blanda.  plurimos  assecuraverunt 
ac  deceperunl. 

Qui  con<jre<iat  in  messe,  id  est  tempore 
prosperitatis,  juventutis  ac  sanitafis,  et 
congruis  horis  quibus  adest  facultas  me- 
ritorie  operandi,  ac  spirifuales  divitias 
congregandi  :  qui,  inqiiam,  func  fortiter 
agit,  spiiilualiter  proficit,  el  eos  qui  sibi 
commissi  sunt,  scu  proximos  suos,  Chri- 
sto  lucrifacit,  filius  sapiens  est ;  qui  au- 
tem  slertil  oeslate,  id  est,  fali  tempore 
admillil  lorporem,  el  negligenter  teinpus 
suum  cxpendit,  esl  fitius  confusionis  : 
quia  in  sc  ipso  esl  deordinatus,  confusi- 
oncqiie  digniis,  alquc  in  die  judicii  sui 
aMeriup  confusioni  Iradclur,  sicut  de  tali- 
bus  ferlur  in  Psalmo  :  Erubescanl,  et  con-  Ps. 
Iiirbciiliir  iii  sa'ciiliim  sipculi;cl  confun- '*• 
danlur,cf  pereant..Non  enim  dormienlibus, 
el  torpori  ofioqiic  vacanfibiis,  bcafiliido 
iefcrnifafis  ingciilur,  scd  custodifis  corde, 
ef  sollicifis  coram  Dco,  indefessis  ac  stre- 
nuis  in  omni  obscrvantia  pra?ceptorum,  ut 
juxta  suae  exigcntiam  vocationis  ambulent  EpUes.w.x 
digne  Deo. 

lienedictio  Domini  super  caput  ju^sti  :        6 
id  est,  super  jiisfum  et  in  menfem  ipsius 


1.XXXII, 


ENARRATIO   IN   CAP.    X   PROVERBIORUM.    —  ART.    X  67 

diffundit  Deus  atque  multiplicat  gratiarum  A  lcr  Deo  vixerunt, et  ea  quse  evidenter  bona 

Ps.x,  8.   suarum  charismata.  Juslus  enim  Dominus,  sunt  elegerunt,  relinquentes  dubiosa  et  pe- 

et  justitias  diligit  :   ideo  justis  tanquam  riculosa,  in  quibus  potest  esse  discrimen ; 

amicis  et  pro  divino  honore  zelantibus,dat  et  qui  in  omni  conversatione  sua  colum- 

copiam  spiritualium  munerum,quandoque  binam  tenet  simplicitatem,  vitans  omnem 

etiam  temporalium  rerum.  Hinc  scriptum  duplicitatem,  simulationem,   hypocrisim  ; 

/oftxxxvi,  est  :  Non  aufert  a  justo  oculos  suos.  Os  ambulat  confidenter ,  id  est  secure,  vitans 

autem  impiorum  operit  iniquitas.  Nam  tot  singularitatem,  et  sequens  communem  ju- 

et  tanta  peccata  ore  suo  committunt,  quod  storum  viam.  Verumtamen  Spiritus  San- 

propriis  iniquitatibus  os  eorum  operiri  as-  ctus  variis  modis  in  suis  operatur  electis, 

seritur.   Inquinant   cnim   ora   sua,    verba  nec  gratia  ejus  generali  restringitur  re- 

scurrilia,  mendosa,  detractoria,  pungitiva,  gula.   Qui  autem  depraoat  vias  suas,  id 
injuriatoria  proferendo;  item  per  testimo- B  est,  actiones  suas  non  dirigit  secundum 

nia  falsa,  per  comessationes  et  potus  su-  legem  justitiae  ac  divina  praecepta,  mani- 

perfluos.  Econtra,   sicut  sanctus   vir   ab-  /('.s^MSfriV.Aliquando  enim  in  prassenti  in- 

bas  Pambo  assoruit,  ora  monachorum  sunt  terior  ejus  malitia,  per  exteriorem  manife- 

sancta  per  observantiam  discreti  silentii,  statur  effectum.  Porro  in  judicio  ejus,  tam 

et  jugem  collocutionem  cum  Dco,  quem  particulari  quam  gcnerali,  Judex  coelestis 

orando,  laudando,  psallendo,  assidue  occu-  declarabit  vitia  cjus.  Unde  ait  Salvator  : 

pantur.  Nihil   occultum   quod    non   manifestetur.    zuc 

7           Memoria  justi  cum,  laudibus  :  id  est,  Apostolus  quoque  :  Deus,  inquit,  revela- |^;^^.  ^^  ^ 

homines,recordando  justos  vivos  seu  mor-  bit  abscondita  tenebrarum,  et  manifestabit 

tuos,  laudant  eos,  et  habent  eorum  nomen  consilia  cordium. 

honestum  ;  e(!  nomen  impiorum  putrescet,  Q^«i  aw;?M?7  oc7<?o,  id  est,  signa  impudici-       10 

id  est,  fama  et  memoria  iniquorum  sor-  C  tise  per  viam  demonstrat,  aut  nutibus  ocu- 

descunt  et  pereunt,  et  vituperationes  ha-  lorum  quemquam  dcridct,  dabit  dolorem, 

bent  annexas,  preesertim  apud  sapicntes  ct  id  est,doIorosam  poenam  pro  suo  sustinebit 

virtuosos.  Aliqui  vero  sunt  ita   corrupti  peccato.  Juxta  hunc  modum  loqucndi  ait 

mente,quod  impios  laudant,  et  justos  vitu-  ad  Thessalonicenses  Apostolus,  loquens  de 

Ps.  X,  3,  perant,  juxta  illud  Psalmi  :  Laudatur  pec-  impiis:Qui  poenas  dabunt  in  interitu  aetcr-  nr/iess.i, 


VIII, 


sec.  Hebr 


cator  in  dcsidciiis  animee  suao,  et  iniquus      nas.  Talis  quoque  nutibus  suis  quandoque  ^' 
bencdicitur.  Sed  de  talium  judicio  non  cst      ingcrit  dolorcm  homini  quem  irridet,  scu 


Ps.  xxi,27.  curandum.  Hinc  scriptum  cst  :  Nomina*  viro  cujus  conjugem  provocat.  De  talibus 

^*'"'*    eorum  vivent  in  seeculum  saeculi ;  et  alibi,  ait  in  Psalmo  Ghristus  :  Qui  oderunt  me  /^s.  xxxiv, 

Eccii.     Non  recedct  memoria  cjus,   videlicet  sa-  gratis,  et  annuunt  oculis.  Et  stultus  labiis  *''■ 

xxxix,  13.    pipjijis  et  justi.  verberabitur.  Hoc  est  quod   jam   dixit  : 
8              Sapiens   corde  pra'cepta   suscipiet,    ut  D  Stultus  cseditur  labiis. 

unicuique  superiorum  suorum  obediat,  ad  Vena  vitce,  osj iisti :  (\mai  ex  orc  sapien-       11 

minus  in  his  quse  ad  illius  cathedram  pcr-  tium  ac  juslorum  procedunt  verba  salutis 

tinent,  et  Deo  absolute  in  omnibus  ;  stul-  ac  gratise,  salubria  documenta,  rccta  con- 

tus  cceditur  labiis,  id  est,  iniquus  ct  in-  silia  :  qui  etiam  propria  humiliter  confi- 

corrigibilis  affligitur  verbis  corripientium  tentur  peccata.  Unde  de  Ghrislo  scriptum 

et  exhortantium  eum  quasi  flagellis,  quia  est  :  Mirabantur  omnes  in  verbis  gratise,  Zuc.iv,22. 

ex  habitibus  vitiosis  inclinatur  ad  prava.  quse  procedebant  de  ore  ejus.  Os  autem 

De  hoc  infra  in  libris  Sapientialibus  multa  im.piorum  operit  iniquitatem  :  id  est,  pro- 

9       habentur.  —  Qui  ambulat  simpUciter,  id  pria  vitia  negat,  palliat  seu  excusat,  non 

est  per  tritas  vias  Sanctorum,et  eorum  ex-  confitetur  :  imo  magis  tuetur.  Pro  cujus 

empla  documentaque  sequitur,  qui  slnceri-  mali  evitatione  orat  Propheta  :  Non  decli-  Ps.  cxi.,4. 


68  ENARRATIO   IN   CAP.    X   PROVERBIORUM.    —   ART.    X 

nes  cor  meum  in  verba  malitise,  ad  excu-  A  propter  insipientiam  suam  in  natibus  sunt  iJ{eg.y,G. 

sandas  excusationes  in  peccatis.  Hinc  fer-  percussi,  ut  legitur  primo  Regum.  —  Sa-       14 

jo6xx,  12,  tur  alio  loco  :  Quum  dulce  fiierit  in  ore  pientes  abscondunt  scientiam  tempore  op- 

ejus  malum,  abscondet  illud  sub  lingua  portuno,  nec  sapicntiam  suam  jactant :  est 

sua  ;  parcet  illi.  et  non  derelinquet  illud,  enim  tempus  tacendi ;  nec  illusoribus  et   Eccu.m, 

et  celabit  in  gutture  suo.  Quocontra  san-  incapacibus  eam  proponunt.Ex  humilitate  '' 

ibid.ww,  ctus  Job  de  se  ipso  lestatur  :  Si  abscondi  ergo  eam  abscondunt.  Nihilo  minus  tem- 

33  .    . 

quasi  homo  peccatum  meum,  et  celavi  m  pore  apto,  ex  caritate  ostendunt,  commu- 

sinu  meo   iniquitalem  meam.  Et  Seneca  nicant,  et  praedicant  eain.  Sapientia  enim  EccH.xu, 

ait  :  Relinque  excusationem,  quia  nemo  abscondita  et  Ihesaurus  invisus,  quae  utili- ''■ 

peccat   invitus  ;   itemque,   Proximum   in-  tas  in  utrisque?  O.v  «M/t?m  s^?/^//,  ro///'«^/o- 

nocentiae  tenet  locum  verecunda  pcccati  ??,«"  proximum  est :  quia  a  reprehensibili- 
confessio.                                                      B  bus  verbis  diu  non  abstinet,  et  inordinate 

12  Odium  suscitat  rixas :  qma.  ex  odio  quo  in  loquendo  se  habet. 

quis  alium  odit,faciliter  prorumpit  in  ver-  Substanlia    divitis,  urbs   fortitudinis       13 

ba  rixosa  adverstis  eum,  quoniam  appetit  ejus  :  id  est,dives  in  suis  confidit  divitiis, 

ei  malum  ac  laesionem :  ct  universa  deli-  quasi  in  civilate  munila,  et  sicul  is  qui  in 

c^A  o/)er<7  c«r(7a.s.  Jam  dictum  est,  quod  os  urbe  est,  in  inurorum  forlitudine  sperat. 

impiorum  operit  iniquitalcm   :  quomodo  Porro  qui  spiritualiter  dives  est,  in  meritis 

ergo  caritas  operit  liniversa  delicla?  Re-  suis  confidit,  id  est,  per  ea  sperat  in  Do- 

spondendum  cst,  quod  carifas  dicilur  pec-  mino.  Spes  namque  est  certa  exspectatio 

cata  opcrire,  id  est  auferre,  ita  quod  nec  futurae  felicilatis,  ex  gratia  Dei  meritisque 

Deus  imputat  ea.  quoniam  ex  carilatis  fer-  procedens.   Pavor  pauperum,  cgcstas  eo- 

vore  consumunUir  peccala,  sicul  ex  ignc  rum  :  id  esl,  idoo  timenl  opprimi  atque 
slipula.  Juxta  hunc  scnsum  ait  Psalmisla  :  (-  «leficere,  quia  sciunl  se  inopes  esse.'Spiri- 

Ps.xKxi,\.  Beali  quorum  remissse  sunt  iniquitates,  et  lualiler  quoque,  qui   pauper  esl,   id   est 

quorum  tecta  sunt  peccala.  El  Jacobus  di-  virlulii)us  carens  ac  meritis,  limet  inordi- 

/oco6.v,2o.  cit  :  Qui  converli  feceril    peccalorem  ab  nalo,  carnali,  mundano  timore;et  merito 

erroie  via  sua;,  operit  multiludincm  pec-  formidaret  damuari.  Mulli  cliam  pauperes 

catorum.  Deniquc,  sicul  impius  opcril  ct  propriam  paupertalcm  abhorrenl.  —  Opus       IG 

occultal  propriam  culpam,  sic  carilas  cul-  justi ,  id  esl  jusla  aclio  ejus,  lendit  ad  vi- 

pam  altcrius,  ila  quod  proximum  non  in-  lum  gloria^.  ct  vilam  gralia?  pcrficil;  fru- 

crepat  slalim  in  pul)lico,  nec  eum  diffa-  ctus  autem  impii,  id  esl  delectatio  ejus 

mat,  sed  primitus  in  secreto,  ut  fama?  ejus  seu  actus  interior,  est  ad  peccatum.Q,ox\c\i-  Jacob.i,i5. 

provideat.  pisccnlia  cniui  qnum  concepcril.paril  pec- 

13  In  labiis  sapiciitis  invenitur  sapieiifia,  catuin,    iil    Ja((»i)us   ait   aposlolus.   Et    ex 
id   est,  sapientialia   verba   proccdunt   de  D  iiilcriori  culpa  ad  cxleriorem  procedilur. 
lingua  hominis  sapienlis.Nam  ca  quae  sunt  Via  vitcv  est  custodienti  disciplinam  :       1" 
in  voce,  sunt  signa  interioris  nolitiaj;et  quoniam   disciplina»    acquicscendo.    vivil 
qualis  quisque  est,   talia   loquilur.  Unde  pcr  gratiam,eslqiic  in  via  ad  palriam  ;  ^wi 

ij/a»/.. XII,  ail  Salvalor  :  Ex  abundanlia  cordis  os  lo-  autem  increjiationcs  relinquit,  id  esl,  in- 

**•  quitur.  Et  virga  in  dorso  cjus  qui  indif/ct  crcpari  de  suis  peccalis  non  vull,  vel  facla 

corde,  id  est,  justa  afflictio  ei  dcbctur  ac  iiicrcpationc,  ad  solita  vitia  rcdil,  crrat  : 

imminel,  qui  exca^catus  est  corde,  propler  quia  superbus  et  faluus  est. — Abscondunt       18 

quod  iudiget   cordc,   id   cst   usu    rationis  odium  labia  mendacia  :  id  esl,  mcndosi 

alque  prudcnlia  :  sicut  incredulis  conligit  rancorem  suiim  occullant,  dum  dicunt  se 

/s.viio.  Judseis,  de  qiiibus  Isaias  prjcdixit,  l']xc.'Pca-  diligcrc  eiim  qiicm  odiunl.  Odium  namque 

•Excificacor  tuin  est  cor*populi  lnijiis.  Ilinc  Philistiei  qiueril  occultc   noccrc,  idcirco  abscondi- 


ENARRATIO  IN  CAP.  X  PROVERBIORUM.  —  ART.  X  69 

tur.  Tra  vero  aperta  est,  et  publice  appetil  A  enim  scire  ea  quee  sunt  necessaria  ad  sa- 

Isedere,  ut  ait  Philosophus.  Hinc  in  Pro-  lutem,  nec  preecepta  queunt  impleri,  nisi 

verbiis  suis  Seneca  loquitur  :  Odia  multo-  sciantur.Necesse  est  quoque  donum  scien- 

rum  sub  osculo  latent.  Et  rursus  :  Pejoia  tise  a  Spiritu  Sancto  habere.  Hinc  ait  Apo- 

sunt,  inquit,  tecta  odia  quam  aperta.  Pro-  stolus  :  Qui   ignorat,    ignorabitur.  Et   de  icor. xiv, 

pferea  loquax  inimicus   te  minus   offen-  electis  ait  Salvatnr  :  F.runt  omnes  docibi- ^^j^^^j^  ^, 

MMeo.  m,  dit,  quam  taciturnus.  Istud  in  Joab  et  Juda  les  Dei.  Omnis  qui  audivit  a  Patre  et  didi-  ^^- 

'Ivi^sw  patuit   proditorc.  Qui  jjrofert  contumeli-  cit,  venit  ad  me. 

am,  id  est,  alteri  convitiatur,  insipiens  est,  Benedictio  Domini  divites  facit  homi-       22 

id  est  impatiens,  passionatus  et  improbus,  nes  in  virtutibus  :  quia  benedictio  Domini 

non  attendens  se  ipsum,  et  proximum  IfP-  est  collatio  munerum  ejus,  et  multiplica- 

dere  non  formidans  :  quod  caritati  atque  tio   eorumdem  ;  nec  sociahitur  eis  affli- 
justitise  est  contrarium.                                 B  ctio,  id  est  poena  inordinata,  aut  damnatio 

19  In  multiloquio  non  deerit  peccatum  :  sempiferna  :  imo  cum  gaudio  serviunt 
quia  aHquid  maH  se  miscet,  et  indiscretio-  Deo.  Attamen  de  peccatis  suis  ac  aHorum 

nis  est  plus  loqui  quam  expedit.  MuUilo-  tristantur.  Nam  et  aHbi  scripfum  est  :  Qui     Eccie.  i, 

quium  autem  dicitur,  non  quia  multa,  sed  addit  scientiam,  addit  et  dolorem.  De  faH-  '^' 

quia  superflua  verba  promunfur.  Nam  et  bus  ait  ApostoUis  :  Divites  facti  estis  in  icor.  i,  s. 

Act.  XX,  7.  Paulus  in  Actibus  legitur  usque  in  mediam  iHo,  in  omni  verbo  et  in  omni  scientia. 

noctem   protraxisse   sermonem.    SimiHter  Quasi  per  risum  stultus  operatur  scelus,       23 

Matth.y-  Christus  in  monte  et  post  Ccenam,  longum  id  est,  impie  agit  cum  gaudio  vano,  sicut 

vii;  joann.  fp^jj   scrmonem.    Qui  aittem  moderatur  prsehabifum  est  :  Lsefantur  quum  malefe-  P/od.h.u. 

labia  sua,  loquendo  vera,  sahibria,  justa,  cerint.  Imo  quidam  sunt  ita  obtenebrati  ac 

cum  discretione,  circumsfantiisque  virtu-  habituati  in  vitiis,quod  etiam  peccafa  mor- 
lum,  videHcet  loco  et  tempore  opportu-  C  faHa    facere,  reputant  quasi   ludum,  nec 

no,  recta  intentione,  et  talifer  ut  oportef ;  ponderant  pkis  quam  risum.  Potest  et  ita 

prudentissimus  est  :  quia  hoc  signum  est  exponi  :  Quasi  per  risum  stuUus  operatur 

et  effectus  magnse  prudentise  ac  virtutis.  scelus,  id  esf,  proximum  graviter  Isedit, 

20  —  Argentum  electum,  linguajusti,  id  est  idque  faciendo  risum  quemdam  et  jucun- 
prefiosa  et  instar  optimi  argenli,  a  macula  dum  vulfum  assumit,  ne  malignandi  ani- 
verborum  pravorum  immunis,  ac  splen-  mo  hoc  egisse  putetur,  sed  pofius  im- 
dens  per  pulchram  doctrinam,afque  sono-  provise,  aut  ludendi  infenfione,  ifa  quod 

Ta.  \o(\\\en6.o  ?,SL\whv\{ev;  cor  [anteyn]  impio-  commisso   facinore,  dicit  :   Ludens   feci.  /bid.xwt, 

rum  pro  nihilo  est  habendum,  in  quantum  Sapientia  autem  est  viro  prudentia,  id  est 

hujusmodi.  Nam  et  peccatum  nihil  esf,  et  causa  discrefionis  et  provisionis.  Quamvis 

nihil  fiunf  homines  peccando.  Unde  de  ju-  enim  sapientia  et  prudentia  disfinguanfur, 

p«. XIV,  4.  sto  cantatur  :  Ad  nihilum  deductus  est  in  D  famen  in  divinorum  cognifione  illuminati, 

conspectu  ejus  malignus.  Etiam  de  iniquo  ex  ipsa  conlemplatione  seternorum   inci- 

Job  xviii,  inducitur  apud  Job:  Habifent  in  tabernacu-  tantur  ad  habendum  se  prudenter  et  ordi- 

'^'  ai       lo  ilHus  socii  ejus,  qui  non  esf.  —  Labia  nafe  in  rebus  actibusque  humanis.  Nam  et 

justi  erudiunt plurimos ,  covv\[)\endo ,  hor-  teste  Apostolo,  SpirituaHs  homo  omnia  ju-  icor.u.ts. 

tando,  consulendo  seu  prsedicando.  Aliqui  dicat.  Philosophus  quoque  fesfatur,  quod 

tamen  sunt  justi,quibus  non  suppelit  gra-  sapienfia  fanquam  capilanea  judicare  ha- 

tia  eruditionis  ad  preedicandum.  Qui  au-  bet  de  inferioribus  intellecfuaHbus  habi- 

tem  indocti  sunt,  in  cordis  egestate  mo-  tibus. 

rientur,  \d  est,  ex  defecfu  informafionis  Quod  timet  impius,  veniet  super  eum,       24 

interna)  morientur  modo  per  culpam,  de-  videlicet  debita  poena,  quam  vel  in  prse- 

inde  per   pcenam   eefernam.   Necesse  est  senti,  aut  in  futuro  susfinebit  :  praesertim 


70  ENARRATIO   IN   CAP.    X   PROVERBIORUM.    —   ART.    X 

qui  peccat  cum  servili  timore,  et  scit  se  A  adducit  ac  auget.  Et  anni  impiorum  bre- 

peccare,  ille  nisi  pceniteat,  damnalionem  viahuntur  :  quoniam    ssepe   propter  sua 

incurret  perpetuam.  Yerumtamen.  sicut  in  scelera  occidunlur.  et  gulose  turpiterque 

Eciie.sm,  Ecclcsiaste  asseritur,  mnlti  sine  ullo  timo-  vivendo  suam  abbreviant  vitam. 

''■  re  perpetrant  mala  :  quibus  tamen  landem  E.cspcctatio  justorum,  Iwtitia,  id   est,       28 

supervenit  hora,  in  qua  vel  in  extremis  gelernam  prsestolantur  jucunditatem  a  Do- 

concutientur  horrore;  afque  peribunt.  Dc-  mino  :  ef  ipsa  eorum  exspecfalio  est  con- 

siderium  suum  justis  dabitur,  id  esf  rem  solatoria  et  jucunda,  sicut  ait  Apostolus  : 

desideratam,videlicet  aeternam  consequen-  Spe  gaudenles.  Spes  autem  impiorum  per-    Bom,xiu 

tnr  salulem,  donaque  gratia?  in  pra^senti.  ibit,  id  esf,  privabitur  effeclu  seu  bono  *"' 

Ps.wMw,  Etenim  oculi  Domini  super  jusfos.et  aures  sperato.  Nam  ef  sine  virtuosis  actibus  sal- 

'^"  ejus  in  preces  eorum.  vari  confidunf ;  et   frequenfer  sperant  in 

25  Quasi  tempestas  transiens  non  erit  im-  B  vita  hac  diu  subsistere,  prosperari,  et  suis         , 

pius,  id  est,cifo  tollefur  de  medio,  juxta  il-  concupiscentiis  deservire,  tandemque  anfe 

Ps.  ijixri,  lud  :  Ouomodo  facfi  sunt  in  desolationem  ?  finem  vifje  poenifenfiam  agere  :  et  famen 

*^'  Subito  defecerunf.  Unde  dicitur  in  Job  :  subifo  auferunfur,  quemadmodum  fertur 

7o6i\,  7-9.  Kecordare,  obsecro.qnis  unquam  innocens  de  divife  quodam.  dicenfe  :  Anima,  habes     Luc.  xh, 

periit?  Quin  pofius  vidi  iniquos  Domino  niulla  bona  reposita  in  annos  plurimos ;  '^'**'" 

is.x\.,u.  flante  perisse.  Hinc  loqiiitur  Isaias   :  Ef  requiesce,  comede,  bibe,  epulare.  Dixit  au- 

quidem  neque  satus,  neque  radicatus  in  tem  illi  Deus  :  Stulte,  hac  nocfe  animam 

terra  fruncus  eorum;  repenfe  flavif  in  eos,  fnam  repefunt  a  fe  ;  qufe  aufem  parasti, 

et  aruerunt.  Et  dafo  quod  in  vifa  hac  us-  cujus  erunt? 

que  ad  debitam  subsistant  jefatem,  tamen  Fortiludo  simpticis.via  Domini.  id  est,       29 

onine  hoc  respeclu  fulura»  uiteinifatis,  vix  observantia  vice  seu  legis  Dei,esl  spiritualis 
est  momentum.  Justus  [autem]  quasi  fun-  C  eonforfafio  simplicis  hominis,  simplicitafe 

damentum  sempiternum  :  qnia  in  omni  columbina  micantis  :  qui  etsi  alfiora  ne- 

evenfu  constans  manet  in  Domino,  ef  sla-  (juil  scrufari,  nec  magnae  exsistit  scientia», 

bilifur  in  Creatore,  modo  per  gratiam,  de-  hoc  tamen  ei  sufficit,  quod  in  sua  manens 

Maiih.vii,  inde  per  gloriam.  Ilinc  ait  Salvator  :  Omnis  siinplicitate.  servef  pra^cepta.  Et  pai-or  his 

'  ^'       qui  audit  verba  mea,  el  facit  ea,  assimila-  (/ui  opcniutur  uialum,  id   est,   horrenda 

bitur  viro  sapienti,  qui  »dificavil  domum  formido  imniinet  eis,et  inordinati  limores 

suain  supra  petram  ;  ef  descendit  pluvia,  sunf  in  ipsis  frequenfer,  dum  mefuunf  de- 

et  venerunt  flumina,  ef   flaverunt  venli,  piehendi.  siciif    dt-    fiiiibus,  adulferis  ct 

et  irruerunt  in  doinum  illam,  et  non  ceci-  consimilibus  constal.  —  Justus  in  a^ter-      .% 

dit  :  fundata  enim  eraf  siipra  pefram.  num  nou  commoccbitur  a  via  jiislitijp,  sic- 

2()         Sicut  acctum  dentibus  mo\eM\dn\  '\\\gcv\\,  ul  Job  dicil  :  Donec  dcficiain,   non  rece-   /oAxwh. 
quos  acidos  facit,  et  fumus  oculis,  quos  D  dani  ab  innocentia  inccl  ;  jiistificalionem  ^'  ' 

affligit,  obscuraf,  amaricaf ;  s/c /^/V/c/- A/.v  qiiam  C(epi   fenere.   non  deseram.  Atqiie 

gui  miscruni eum  in  via.Nam  sua  fardifate  Aposfolus  ad  Romanos  :  Quis,  inquif,  nos   /?o»i.viii, 

ac  negligentia  ipsos  affligit,  dum  nec  caii-  separabif  a  caritate  Dci?  Verumtamen  isliid  ''^' 

sas  propter  qiias  missus  est,  expedil,  nec  non  est    intelligendiiin   (jiiasi   justiis   non 

27       statufo  revertitur  lempore.  —  Timor  Domi-  possit  peccarc  ;  sed  (jiiod  justiis,  in  qiian- 

rii apponetdies :\(\  est,  homo  Deiiin  filiaii-  liiiii  lalis,magis  viilt  vitain  quam  jiisliliam 

ter  fiinens,  vWso  prolongalionem  merelur,  j)erdere,  ef  (juod  \iii  perfecle  jusli,  parali 

et  ad  annos   wlernifafis    perducifiir  :   de  sint   pro  jiistitia  mori.  Impii  autem  non 

Ps.Lxxvf.o.  quibiis  in  Psalmo  habetiir,  .\nnos  a;ternos  habitabunl  super  tcrram  coeleslis  palria»  : 

in  incnle  habiii.  Yitamqiie  gratia^  et  ipsas  dc  (|iia  ferliir  in  Psalmo,  Crcdo  videre  bo-  /'.«.vxvi.ia. 

virlutes,  qua)  sunt  dies  cordis,  limor  Dci  na  Domini   in    lerra   vivenliiim. 


24. 


ENARRATIO   IN   CAP.    XI   PROVERBIORUM.    —   ART.    XI  71 

31  Os  jusH parturiet  sapientiam,  id  est,  ju-  A  proferant.  Unde  monel  Apostolus  :  Omnis  Ephes.iM, 
sta  ac  sapientialia  proferet  verba;  lingua      sermo  malus  ex  ore  vestro  non  procedat;  '■*■ 
pravorum  peribit :  quia  propfer  vitia  sua      sed  qui  utilis  est  ad  aedificationem,  ut  det 

Zuc.xvi,  damnabitnr  :  sicut  et  epulo  in  inferno  pe-  gratiam  audienti.  Et  os  impiorum  perver- 

tiit  linguam  suam  refrigerari, insinuans  se  sa,  id  est,  considerant  impii  qualiter  pos- 

32  in  ea  gravius  cruciari.  —  Labia  jvsti  eon-  sint  vana,  frivola  et  nociva  effari  :  et  ex 
.s/r^^errt^^?  ^/ac/^a  .•  id  est,  justns  sua  discre-  industria  evomunt  talia,  quia  in  sua  lo- 
tione  perpendit,  ut  labia  sua  loquantur  ea  quacitate  ac  perversitate  delectantur  ;  et 
quae  Deo  el  proximis  merito  debent  place-  sa>pe  libentius  proferunt  ea  qu»  audienti- 
re,  ut  non  nisi  sedificatoria  atque  salubria  bus  displicent,  quam  qu»  placent. 


ARTICULUS   XI 


EXPOSITIO    CAPITULI   UNDECIMI    :    STATERA   DOLOSA   ABOMINATIO    EST    APUD   DOMINUM. 


J' 


'USTITIA  cum  actibus  suis  hic  speciali-  B  furtum,  specie  seu  apparentia  justitiae  co- 

ter  commendatur,  et  vitia  eis  opposita  loratum  :  qua  qui  utuntur,  ad  restitutio- 

1        reprobantur.  Statera  dolosa  abomi^iatio  est  nem  fenentur.  Et  pondus  oiquum,  id  est 

apud  Dominiim,  id  est,  divino  judicio  mul-  justa  mensura,  voluntas  ejus,  id  est,  Deo 

tum  est  abominanda  statera  fraudulenfer  essenlialiter  justo  placet,  qui  jussit  :  Sta-  Ezech.-m.^. 

formata,  qua  proximi  clam  falluntur.  Talis  tera  justa,  et  ephi  justum,  et  batus  jusfus  '°- 

namque  sfatera,  id  est  usus  seu  mensura-  erit  vobis.  Itaque  qui  in  cunctis  juste  ac 

tio  facta  per  eam,  est  Deo  odibilis,  quum  sinceriter  agit  ac  judicat,  qui  causam  ac 

Ln-.  XIX,  sit  directe  contra  legem  naturalem  afque  causam  aequa  lance  discernit,  summi  Judi- 

'    ■       divinam,  et  contra  caritatem  et  aequita-  cis  voluntati  concordat. 

fem.  Spiritualiter  quoque  dolosa  statera,  Ubi  fuerit  superbia,ibi  erit  et  contume-       2 

hoc  est  ponde.-atio  seu  judicium  rationis,  lia.  Superbi  namque,  quum  sint  magni  in 
quse  vel  ex   personarum  acceptione,   vel  C  oculis  suis,  facilifer  arbitranfur  sibi  fa- 

affectione  sinistra  seu  aversione  perversa,  ctam  injuriam,  quamvis  quandoque  non 

judicat  male  de  se  ipsa  et  aliis,  propria  sif ;  et  injuriam  sibi  factam,  reputant  ni- 

vitia  non  ponderando,  ut  requirit  justitia,  mis  magnam  :  sicque  in  contumeliosa  ver- 

et  facta  aliorum  bona,  judicando  non  bo-  ba  prorumpunt.  Alios  quoque  non  humili- 

na,  vel  mala,  nimis  mala  :  haec  statera  est  ter,  sed  contumeliose  solent  corripere,  sicut 

abominabilis  Deo.Similiter  stafera  utunfur  Eliu  sancfum  Job.  Talis  fuit  Rabsaces,  qui    /ofixxxn- 

Matth.    dolosa,   qui  onera  gravia  et  importabilia  a  servis   Ezechiee   humiliter   rogatus,  re-  '"','17'd 

aliis  porfanda  imponunt,  quse  digito  suo  spondit  :  Numquid  ad  dominum  fuum  mi-  xvm, 26,27. 

Zei.  XIX,  nolunt  movere.  Hinc  Dominus  jussit  :  No-  sit  me  dominus  meus,  et  non  potius  ad 

^^'  lite  facere  iniquum  aliquid  in  judicio,  in  viros  qui  sedent  super  murum,  ut  come- 

regula,   in   pondere,  in   mensura.    Nihilo  dant  stercora  sua,  et  bibant  urinam  suam 

minus  mulfi  intimorati  et  cupidi  dolosis  D  vobiscum?  Denique  valde  vifandum  est  vi- 

utuntur  ponderibus,  stateris,  mensuris,  sic-  tium  istud  :  quia,  ut  Thomas  in  secunda 

Pi. Lxi,  )o.  ut  ait  Psalmista  :  Mendaces  filii  hominum  secundte,  quaestione  72,   declarat,  contu- 

in  stateris,  ut  decipiant  ipsi  de  vanitate  in  melia  ex  suo  genere  est  peccafum  morta- 

id  ipsum.  Haec  mensuratio  fraudulenfa  est  le;  et  quamvis  superbia  disponaf  ad  con- 


25. 

/"s.  xviii,8. 


72  ENARRATIO   HS   CAP.    XI    PROVERBIORUM .    —  ART.    XI 

tumeliam,propria  tamen  origo  contumelise  A  altitudine  gratiae  et  dignitate  virtutis,  et  a 

dicitur  esse  ira.  Nam  finis  irse  est  vindi-  statu  salutis,  ad  profunditafem  exeaecatio- 

cta.  Gontumeliosus  autem,  per  verba  con-  nis,  vilitatem  cnlpse  et  statum  damnalio- 

tumelia?  communiter  intendit  se  vindicare,  nis  corruilur;  deinde  a  vita  hac  in  ima 

alteriusque  honorem  auferre.  Hinc  Seneca  inferni,  per  impietalem  suam  peccator  di- 

in  suis  ait  Proverbiis  :  Contumelia  a  con-  labitur. —  Justilia  rectorum  liberabit  eos,       6 

temptu    dicta    est,    cCuoniam    nemo,    nisi  perducendo  ad  vitam  felicem.  in  qua  nul- 

quem  contempsit,tali  notat  injuria.  Solent  lum  potest  esse  periculum.  nulla  adversi- 

etiam  verba  contumeliosa  citius  proferri  \.as  \  et  i^itnsidtis  suiscapienturiniqui,\d 

in  eos,  qui  minus  timentur.  Unde  et  Sene-  est,  quod   aliis   moliuntur,   ipsimet   inci- 

ca  :  Ingenuitas,  inquit,  contumeliam  non  dent,  et  eorum  versutia  rechindat  in  eos, 

suscipit;  in  vita  miseri,  contumelia  est.  et  maxime  nocet  eis  :  quod  si  in  vita  ista 

Ubi  autem  humilitas,  ibi  et  sapientia.  Hu-  B  evaserinl,  ab  Omnipotente  comprehenden- 

niililas  namque   ad  illuminalionem  divi-  tur,  et  manifesti  omnibus  fient  in  die  furo- 

nam  speciaHter  pra^parat  mentem,  ut  di-  ris  Dei  adversus  insidiatores.Ideo  scriptum 

A/a»/.. XI,  ctum  est  scepe.Ideo  scriplum  esl :  Revelasli  esf  :  In  laqueo  isto  quem  absconderunt,   Ps.ix,i6. 

ea  parvulis;  itemque.  Tesfimonium  Domi-  comprehensus  est  pes  eorum.  Isaias  quo- 

ni   fidelc,  sapientiam   pra;stans   parvulis.  que  ait   :   Qui  explicueril  pedes  suos  de  Cf./i..vxiv, 

Imo    per   Isaiam   Dominus    loquitur    fons  laqueo,  cadet  in  foveam.  '^' 

Cf./s.i.xvi,  sapientiffi  adorandus  :  Super  quem  requie-  Mortuo  homine  impio,  nulla  erit  ultra        7 

'"'■  scet  spirifus  meus,  nisi  super  quielum  ef  sitcs  de  sua  salvatione,  quia  in  mortali  de- 

humilem?  cessit,  et  tempus  merendi   in  eo  finiturn 

3  Sittiplicitas  cn\un\h'\nRji/sforu7n  dirif/et  est.  Hoc  non  affenderunl,  qui  damnalis 
eos,  id  est,  recfe  faciet  incederc  ad  finem  finem  promiserunf  poenarum.  Yerumta- 
salulis  aeterna^.  Nam  facit  deverlicula  du-  C  men  ex  gralia  speciali,  quidam  in  morfali 
plicifafis,  simulationis,  hypocrisisque  vi-  culpa  defuncli,  ad  vifam  istam  reducti 
tare,  et  per  suam  simplicifalem  merenfur  sunf,poenitentiamque  egerunt.Sunl  aulem 
jusfi  desuper  dirigi.  Semper  quoque  con-  quasi  innumerabilia  feslimonia  Scriptura- 
nexffi  sunf  simplicifas  isfa  ef  vera  jusfilia  :  rum.  quihus  monsfralur  aMernitas  infer- 

.7o6i,  1,8,  sicul  Job  fuit  vir  simplex  ef  rectus;  idcir-  nalis  supplicii. 

"' '■  co  in  omnibus  direxil  euin  Alfissimus.  Ef  Et  cj-spcrtatio  soHiciforum  peribit.Qudi- 

supplantatio  perversorum  vasfabii  eos.ScB-  dam  est  solliciludo  spiritualis,  id  est  dili- 

pe  enim  conlingit,  quod  qui  impotentiores  genlia  cusfodiendi  se  coram  Deo,  vifandi 

se   supplanfant,  a  pofentioribus  se   sup-  pericula  anima>,  proficiendi  in  grafia  af- 

planfcnlur,  el  in  judicio  Dei  debita  pnni-  quc  viifulihus.  I)e  qua  dicil  Micha^as  :  In-  .VicA. vi.g. 

tione  vaslenlur.  Ideo  Tullius  dixif  :  (Juod  diiaho  lihi.  homo.quid  sit  bonum  :  uliquc 

alleri   feceris,  scito  ac  pra?stolare  tibi  ab  D  facere  justiliam,  et  sollicitum    ambularc 

alio  fieri.  cum  Deu  luo.  Alia  est  solliciludo  de  cor- 

4  Non  prodcrunt  divitia^  leniporales  in  poralibus  rebus  :  el  illa  est  duplex,  vide- 
die  uUionis  divini  judicii,  in  quo  sohuii  licet  moderata,  el  iinmoderata.  Moderafa 
vncvx^n^ro^^swn^^justitiaaulcmlibcrabita  est.  qua  l(Miiporalia  quiprunlur  el  conser- 
mortc  culp;c  afque  gehenn»,  ef  eliam  sa?-  vanfur,(iuantum  necessaria  aut  ufilia  sunt 

■6        pe  a  corporali  occisione.  —  Jusfitia  sim-  per  respectum  ad  spiritualia  bona.  l  lule 

plicis  dirigel  viam,  id  est  actum  et  con-  el  princeps  Aposfoloruin  in  primasua  epi- 

versationem  ejus,  ut  perseveret  in  medio,  sfola  :  Oinnein,  inquil,  solliciludinem   ve-  \petr.\-,-. 

non  divertens  ad  vitiosa  extrema  ;  cf  i»  sfram  projicienles  in  Deuin.  quoniam  ipsi 

impictate  sua  corrucf  impius.  Nam   ipsa  cura  esl    de  vobis.   Iininoderala  est,  qua 

impielas,  spiritualiter  ruina  esf,  qua  ab  qiKrrunlur  sujXM-flua,  aut  cuin  niinia  an- 


bit 


ENARRATIO   IN   CAP.    XI   PROVERBIORUM.    —  ART.    XI  73 

xielate  occupationequo  cordis  quseruntur  A  tia,  id  est,  per  veram  discretionem  catho- 

aut  conservantur  temporalia,  sive  sint  ne-  licamque  doctrinam  evadent  simulatorum 

cessaria  vcl  utilia,  sive  non.  De  qua  ait  deceptiones  et  fraudes. 
.i/a»A.  VI,  Salvator  :   Nolite  solliciti  esse  in  crasti-         In  bonisjustorum  exaltabitur*  civitas,       10 

'"*■  num.  Yult  etenim  Deus,  ut  in  eo  tanquam  id  est,  per  prudentiam  et  facultates  virtu     *  «^jsui^o- 

in  piissimo  ac  providissimo  patre,filialem  osorum  civium  oppida  prosperabuntur 

habeamus  fiduciam,  sie  tamen,ut  id  quod  quoniam  justi  consilio  et  auxilio  laborant 

in  nobis  est,  moderate  agamus.  Itaque  de  pro  bono  politise  communi,  prout  de  Ca- 

immoderata  et  carnali  sollicitudine  dici-  ione  YQ.cxiiiiQAcevo.  Et  in  perditione  impi- 

tur  :  Exspectatio  sollicitorum  peribit,  id  orum  erit  laudatio  :  id  est,  justi  laudant 

est,  tanquam   vitiosa  damnabitur,  et  fre-  jura,  justumque   judicem,   imo  et  Deum 

quenter  in  vita  hac  suo  privalur  effectu.  omnipotentem,dum  impii  secundum  leges 

Immoderate  namque  solliciti  pro  terrenis,  B  puniuntur  ac  toUuntur  de  medio,  ne  am- 

exspectant  ditari,  diuque  vivere  :  quorum  plius  perturbent  rem   publicam  :  et  talis 

utroque  ssepe  privantur.Ideo  loquitur  Pau-  laudatio  procedit  ex  zelo  justitise  et  amore 

Phiiipp.n;  lus  :  Nihil  solliciti  sitis.  boni  communis. Nam  et  impiis  expedit  hic 


6 


g           Justus  de  angustia  liberatus  est,  id  est  puniri.  Unde  in  Psalmo  :  Lsetabitur  justus  ps.lvh.ii. 

de  inordinata  tristitia  atque  formidine, aut  quum  viderit  vindictam.  —  Benedictione       H 

etiam  de  corporali  persecutione,  sicut  in  justorum,  id  est  per  dona  et  merita  ju- 

p«.  xxxiii,  Psalmo  habetur  :  Multse  tribulationes  ju-  ^ih  coWaXdi,  exaltabitur  civitas  :  quoniam 

^"^"           storum,  et  de  his  omnibus  liberabit  eos  politia  juvatur  civium  meritis,  in  tantum 

/oj XXXVI,  Dominus.  Hinc  in  Job  dicitur  :  Salvabit  te  quod  Dominus  dixit  se  parcere  Sodomse^si   Gen.xvm, 

de  ore   angusto  latissime.  David  quoque  essent  in  ea  decem  justi.  Yel :  Benedictio-  ^'' 

WReg.w,  fatctur  :  Yivit  Dominus  qui  eripuit  me  de  ne,  id  est  imprecatione  et  oratione,  qua 

omni  angustia.  Sicut  et  sacratissimus  Pe-  C  justi  imprecantur  civibus  pacem  et  pro- 

4c/.xii,3,  trus  ab  Herode  incarceratus  ac  vinctus,  ab  speritatem,  exaltabitur  civitas  :  sicut  in 

4  7-11  • 

diX\^e\o  Q%\,  eA\\civi?>.Ettradetur  impius  pro  libris  Regum  ac  Paralipomenon  leguntur 

eo,  id  est,  iniquus  in  angustias  cadet,  et  pro  habitatores  Jerusalem  bona  plurima  con- 

malis  qua?  intulit  justo,  damnabitur  :  sic-  secuti  precibus  et  meritis  David,  Asa,  Jo- 

ibid.n.  ut  Herodes  ab  angelo  est  percussus,  ver-  saphat,  Ezechise,  Josiae,  ac   Prophetarum 

mibusque  consumptus,  qui  summum  in-  contemporaneorum   regibus   illis.  Et  ore 

ibid.iAx  carceravit  Apostolum,  decollavitque  Jaco-  impiorum  subvertetur .  Impii  enim  sedi- 

/s.  Lvii,  1.  bum.  Hinc  scriptum  est  :  A  facie  malitise  tiosi  et  fraudulenti,  variis  modis  pacem 

collectus  est  justus.  communitatis  impediunt,  urbem  tradunt. 

9           Simulator,  qui  aliud  gerit  in  corde,  et  Sic  quoque  Ecclesia  per  hsereticos  inquie- 

aliud  praetendit  in  ore,  ore  decipit  ami-  tatur. 

cM>n.sMMm,  id  est  verbis  aut  factis,dicendo  D      Qui  despicit  amicum  suum  ex   elatio-       12 

aut  fingendo  in  opere  quod  diligat  illum  ne  :  quem  deberet  diligere  ex  caritate,  et 

et  quserat  profectum  ipsius,  quum  tamen  propter  communionem  naturae,  Religionis 

quaerat   propria   commoda   cum    proximi  quoque  ac  fidei  unitatem ;  indigens  corde 

/er.  ix,8.  damno.  De  talibus  asseritur  :  Sagitta  vul-  est,  id  est  defectuosus,   carens   sapientia 

nerans  lingua  eorum ;  in  ore  suo  pacem  atque  virtutibus  :  quibus  si  perficeretur, 

cum  amico  suo  loquitur,  et  occulte  ponit  proximis  suis  etiam  peccantibus  compate- 

ei  insidias.  Sic  et  falsi  doctores  et  hseretici  retur,  non   elate   aspernaretur,   sicut   ait 

fallunt  Catholicos,  asserendo  se  esse  vere  Apostolus   :  Debemus  nos  firmiores,  \m-  Rom.xs,\. 

fideles.  Tales  sunt  Deo  valde  odibiles,  jux-  becillitatos  infirmorum  sustinere,  et  non 

/oftxxxvi,  ta  illud  :  Simulatores  et  callidi  provocant  nobis  placere.  T7r  autem  prudens  tacebit, 

iram  Dei.  Justi  autem  liberabuntur  scien-  considerando  propriam  defectuositatem,  et 


74' 


ENARRATIO   IN   CAP.    XI   PROVERBIORUM. 


ART.    XI 


aliorum  peccata  non  publicando,  dummo- 
do  corrigibiles  se  exhibeant  in  secreto. 

13  Qui  amhulnt  fraudulenter,  simulans  se 
fidelem  ac  probum,  quum  sit  loquax  et 
improbus,  revelat  arcana,  quae  sibi  in  se- 
creto  sunt  patefacfa  cum  obligatione  ce- 
landi,  seu  alia  proxiinorum  peccata  sibi 
soli  cognita.  Secretorum  aufem  revelatio, 
praeserfim  quae  alicui  in  fide  sunt  patefa- 
cfa,  esf  ex  suo  genere  mortale  peccatum, 
repugnans  carifafi  atque  jusfifia»,  quum 
sif  confra  lidelitafem  quam  quis  alferi 
servare  fenetur  :  nisi  forsan  falium  secre- 
torum  celatio  redundaret  aperte  in  defri- 
menfum  ac  periculum  boni  communitafis. 
Idcirco  incautiim  esf,  aliquid  sine  causa 
pr.Tgnanli  in  secrefo  arcipere.  Similiter 
viri  prudentis  esf,  secreta  sua  non  faciliter 
alteri  pandere  :  quia  si  ipsemef  ea  celare 
non  valef,  qiiomodo  aliiis  ea  celabit  ?  Ideo 
Seneca  in  Proverbiis  suis  dixil  :  Quod  fa- 
citum  esse  vis,  nemini  dixeris  :  quia  non 
poteris  ab  alio  exigere  silenlium.  si  fibi 
ipse  non  prirslas.  Nihilo  minus  interdum 
ratione  obtinendi  coiisilium,  aul  ex  alia 
causa  urgente,  pofesf  qiiis  alferi  viro  pro- 
bo  ac  sapienfi,  ciijiis  fidelifafem  expertiis 
esf,  secrcfum  suum  insinuare.  Nam  siibdi- 
tur  :  (]ui  autrm  fidcll.s  e.st  animi ,  fidelitate 

Gniai.\,(,.  qiijp  esf  pars  jusfiliiP,  vel  fide  qu;p  per 
dileclionem  ciim  discrelione  notabili  ope- 
ratiir,  celat  amici  commis.si(m ,  id  est  se- 
cretiim  sui  amici  sibi  in  fide  ab  alio  noli- 
ficatiim. 

14  Ubi  non  e.st  (jubernator,  popidus  corruet : 
qiiia  non  habef  diicem  ef  correctorem  ac 
inslniclorcm,  et  est  siciif  oves  sine  pa- 
store.  Ideo  dicit  in  regiila  sua  llierony- 
mus,  (piod  nec  congregatio.  nec  politia, 
nec  domiis  diu  polesf  subsisfere,  si  desit 
cujiis  voliinlali  obedialiir.  Salu.s  autem,'\d 
esl  periculonim  evasio  ac  regimen  bo- 
niim,  cst  idji  sunt  ^nidta  eon.silia,  id  cst 
infer  homines  assidiie  inler  se  inquiren- 
tes,  vel  a  prudenlioribiis  invesfigantes  qiiid 
sit  agendiiiii.  (itiid  evilandum.  Ideo  Tobias 

roA.iv.io.  doceliir :  Consilium  seinper  a  sapientc  per- 
quire. 


A      Afjligetur  malo,  id  est,  curam,  timorem       15 
seu  fristifiam    in  se  patietur,  qui  fidem 
facit  pro  extraneo,  id   est.  qui  fidejubet 
pro  alio  :  quia  veretur  ne  ille  safisfacere 
nequeat.  aut  non  velit.  sicque  ipse  pro  ilio 
satisfaceie  compellatur.  De  hoc,  et  quali- 
fcr  caufe  habere  se  debeaf  homo  fideju- 
bendo  pro   proxiino,   dictum    esf  plenius 
siipra,   capitulo    scxlo.   (^ui  autem   cavet    Prov.\,, 
ta(/ueo.s,  id  est  dispositiones   propinqiias  '"^' 
et  occasiones  periculorum,  deceptioniim, 
dAmnorum,  sccurus  erif  ab  ipsis  periculis. 

B  Laqueos  ergo  invisibilium  ac  visibilium 
hostiuni  iugiamiis,  similifer  fidejussiones 
incaufas,  societates  perversas,  fallaces  di- 
vifias,  oscula  et  amplexus,  factus  ef  re- 
spectiis  morosos,  ad  concupiscenfiam  pro- 
vocantes. 

Mulier  gratiosa,  id  est  pia.  proba,  acce-  16 
p\a,inveniet  gloriam,  id  est,delectafionem 
bonam  habebif,  ef  erif  famosa,  ac  tandem 
gloriam  oblinebil  coeleslem  ;  et  robusti  in 
grafia  cl  virliitibiis,  /udwbunt  divitias  spi- 
iiluales,inlci(lum  etiam  corporales. —  Bc-       17 

C  iicfacit  aiiima'  suiv  vir  miscricors,  id  est, 
aliis  miserendo  ac  succnrrendo,  meretur 
sibi  ipsi  misericordiam  desuper  fieri,  jux- 
fa  illiid  :  Heali  misericordes,  qiioniam  ipsi  Matth.\-. 
miseiicordiam  consequentiir.  Sic  qiii  aliis 
ignoscil,  meieliir  sibi  ignosci.  Hursus.  qui 
iniseiicors  est,  opera  misericordi;r  spiri- 
lualia  ac  corporalia  exercendo  pro  posse, 
in  primis  miseretur  proprije  anim;r.  do- 
lendo  de  ejus  peccalis  :  sicque  properat 
pipnilere.  confiferi,  el  a  vitiorum  miseriis 
rihci-  exsister(\  prout  in  Kcclesiaslico  scri- 

I)  pliiin  esl  :  Miscrerc  aninKc  tii.T  placens  ecch.xw, 
Dco.  Xempe  siciit  carilas,  sic  ef  miseiicor-  -*• 
dia  isla  incipil  a  se  ipsa.  Qui  autcm  cru- 
dclis  est ,  propinquos  abjicit,  negando  eis 
consiliuin  alqiie  aiixiliiim  :  (|iiod  esl  spe- 
cialiler  contra  h^gcin  n;iliir;p  cl  naluralem 
amorcni. 

Impius  facit  opus  instabilc, id  est  a  fir-       18 
milale  virfiifum,  cl  a  ralionis  conslanlia 
alienum.  Nam  impius.  qiiiim  passionibus 
sit  siibjectiis,   seciindiim  diversifatem  al- 
terationis  passioniim   suariim  et  diversi- 


ENARRATIO   IN   CAP.    XI   PROVERBIORUM.    —   ART.    XI 


7^ 


Jacob.i 
II,  5. 

19 


Cotoss 
13. 


20 


2i 


mode  et  instabiliter  agit,  de  iino  vitio  rii- 
ens  in  aliud.  Scminanti  autem  justitiam, 
id  esl  opera  jiista  exercenti,  mcrces  erit 

li!,  fideiis,  id  est  salus  aeterna,  sicut  a  Deo 
promissum  est.  —  Clementia,  per  quam 
qnis  dimittit  reo  debitam  poenam  in  partc 
ant  in  toto,  prwparat  vitatn  :  quia  per 
hanc  meretur  clemens  sibi  conferri  aut 
aiigeri  vitam  gratise  in  hoc  mundo,  et  glo- 
ria?  vitam  in  coelo.Reo  quoque  quandoque 
relaxat  mortis  sententiam.  Ideo  hortatur 

III,  Apostolus  :  Donantes  invicem,  si  quis  ad- 
versus  aliquem  habet  querelam,  sicut  et 
Deus  in  Ghristo  donavit  vobis.  Interdum 
tamen,  imo  et  ssepe,  servare  oportet,  pro- 
pter  bonum  commune,  rigorem  justitiae. 
Hinc  Seneca  loquitur  :  Quam  magnarum 
virium  est,  ia^dentem  negligere,  id  est  non 
advertere  !  [Et]  sectatio  malorum,  morteui, 
id  est,  frequens  imitatio  pravitatum  parit 
gehennalem  interitum. 

Abominabile  Domino  corpravum,  quum 
Deus  sit  naturaliter  et  incircumscriptibi- 
liter  bonus  ;  et  voluntas  ejus  in  his  qui 
simpliciter,  id  est  columbina  simplicilatc, 
ambulant.  —  Manus  in  manu non  erit  inno- 
cens  malus:  id  est,  homo  pravus,  exsistens 
manus  in  manu,  id  est  cessans  ab  opere 
exteriori,  sicut  qui  unam  manum  tenet  in 
alia,  nullam  extendens  in  opus  :  talis  non 
erit  innocens,  quoniam  corde  peccabit  co- 
gitando  et  appetendo,  bonaque  omittendo. 
Semen  autem,  id  est  operatio  bona,  seu 
virtuosa  posteritas,  justorum  salvabitur. 
Circulus  aureus  in  naribus  suis,  mulier 
pulchra  et  fatua  :  id  est,  femina  inconti- 
nens  et  formosa,  ita  se  habet,  ut  aureus 
circulus  in  naribus  porcse  :  quoniam  porca 
seu  sus  circulum  aureum  naso  suo  inne- 
xum,  luto  et  sordibus  mox  infigit.  Sic  mu- 
lier  stulta  ac  speciosa,  pulchritudinem  et 
ornatum  sibi  concessum  convertit  ad  cce- 
num  libidinis.  Spiritualitcr,  mulier  pul- 
chra  et  stulta,  est  ha>reticorum  collectio, 
quae  venustate  gaudet  eloquii,  et  eam  cum 
notitia  veritatis  sibi  concessa,  vertit  ad 
suorum  foeditates  errorum,  tanquam  spur- 
cissima  porca. 


A  Desiderium  justorum,  omne  bonum  est,  2.3 
id  est,  bonifatem  et  aequitatem  in  omnibus 
cupiunt  observari,  atque  in  omni  gratia 
et  virtute  optant  proficere;  Deum  quoque, 
in  quo  est  omnium  bonorum  et  pulchro- 
rum  superplena  possessio,desiderant  fina- 
liter  obtinere.  Prcestolatio  impiorum,  fu- 
ror,  id  est,  cum  immoderantia  irae  cupiunt 
et  exspectant  mala  inferre,  et  vitiosee  co- 
rum  exspectationi  furoris  flamma  ssepc 
miscetur,  ac  pro  eorum  excessibus  immi- 
net  eis  furor  Dei,  id  est  rigor  ultionis  di- 

B  vinae.  —  Alii  dividunt  propria,  id  est,  24 
bona  spiritualia  ac  temporalia  eis  concessa 
communicant  proximis;  et  ditiores  fiunt  : 
quia  pro  hac  eorum  caritativa  communi- 
catione,  piaque  liberalitate,  Deus  auget  in 
eis  spiritualia  ac  temporalia  bona.  Alii 
rapiunt  non  sua,  scilicet  temporalia  alio- 
rum,  seu  virtutes  quibus  carent,  sibi  ad- 
scribunt ;  et  semper  in  egestate  sunt :  nam 
veris  divitiis  mentis  privantur,  et  tempo- 
ralia  male  consumunt.  Nihilo  minus,  sicut 
in  Job  legitur,  abundant  interdum  taber-  /o6xii,6. 

C  nacula  preedonum. 

Anima  qucv.  benedicit,  id  est,  Deum  lau-       25 
daf,   et  proximis   prsedicat  bona,  impin- 
guabitur  donis  Spiritus  Sancti,  prout  orat 
Psalmista  :  Sicut  adipe  et  pinguedine  re-  ps.lxii,6. 
pleatur  anima  mea.  Unde  in  .leremia  lo- 
quitur  Dominus  :  Inebriabo  animas  sacer-    ^er.  xxxi, 
dotum  pinguedine,  eritque  anima  eorum  **>  '-■ 
quasi  hortus  irriguus.  Et  qui  inebriat  au- 
difores  verbo  sacrse  doctrinee  seu  gaudio 
spirituali,  ipse  quoque  inebriabitur  chari- 
smatibus  Dei,  qui  tanto  liberalius  gratiam 

D  inserit  et  refundit,  quanto  quis  proximis 
suis  magis  caritative  ac  pie  communicat 
dona  sibi  concessa.  Porro  nonnulli  ex  in- 
dustria  inebriant  socios  suos  poculo  cor- 
porali  :  quod  faciendo,  vanifate  et  im- 
pietate  inebriantur,  et  postea  suppliciis 
replebuntur. 

Qui  abscondunt  frumenta,  id  est,  ea  non       26 
exponunt  venalia  tempore  opportnno,  sed 
ex    immoderata   sollicitudine   ea  in    pro- 
prium  usum  reservant,  aut  ex  cupiditatc 
apud  se  retinent,  ut  postea  carius  ven- 


76  ENARRATIO   IN   CAP.    XI   PROVERBIORUM.    —  ART.    XI 

dant ;  maledicentur  in  populis  indigenti-  A  temeraria  judicia  effieit  eam  pronam.Yel: 

bus.   Beneclictio  autem  supcr  caput  ven-  Qui  investigator  malorum  est,  id  8st,  exco- 

dentium,  id  est,  vendentibns  populi  bona  gitat  quse  mala  dicat  aut  faciat,  opprime- 

imprecabuntur,  prsesertim  si  pro  compe-  tur  ab  eis,  id  est,  eorum  demeritis  in  sup- 

tenti  dent  prctio.Sicque  abscondentes  fru-  plicia  demergefur.  Rursus,  qui  investigat 

menta  tempore  quo  sunt  venditioui  expo-  mala,  id  est  illicita,  ut  faciat  ea,  aut  in- 

nenda,  peccant  non  solum  ex  cupiditate  et  struatur  ex  eis,  sicut  qui  arlibus  magicis 

immoderata  sollicitudine,  scd  etiam  alios  qusrunt  juvari,  quemadmodum  Saul  qui     i  Reg. 

ro6.  IV,  16;  graviler  scandalizando  ;  nec  faciunt  pro-  pythonissam  consuluit:  opprimetur  ab  eis,  ■""""''"'"• 

)/    ■ '"'  ximis  quemadmodum  sibi  in  casu  simili  quia  suse  adversantur  saluti,  et  ssppe  deci- 

cuperent  fieri  :  quod  est  legi  contrarium  pitur.  Yerumtamen  qui  prgpsunt,  praeser- 

naturali;  imo  pcriculosum  est  valde,  quia  tim  episcopi,  ex  caritate  et  zelo  justitiae 
si  pauperes  aliqui  ex  inopia  morerentur.  B  debent  subditorum  mala  per  se  ipsos,  et 

timendum  quod  imputarelur  divitibus  illis  per  condignos  ministros  inquirere. 
a  Deo.  Nempe,  ul  sancti  patres  Ambrosius  Qui  confidit  in  divitiis  suis  temporali-       28 

Basiliiisque  testanlur,  qui   periclitantibus  bus  el  terrenis,  corruct  in  culpam  et  poe- 

et  indigentibus  non  succurrit,  occidit.  Se-  nam.  Idcirco  ad  Timotheum  scribit  Apo- 

neca  quoque  :  Qui  perituro,   inquit,   suc-  stolus  :  Divitibus  prsecipe  non  sperare  in    iTim.M, 

currere  potest,  quum  non  succurril,  occi-  incerto  diviliarum.  Similiter  qui  in  spiri-  *'• 

dit.  Spiritualiler  frumenla  abscondit,  qui  tiialibus  suis  divitiis,  id  est  meritis,  magis 

dona  gratiae  sibi  collata  non  communical  q\iam   in    pietale  et   gratia   Dei   confidit, 

proximis,  nec  verbiim  Dei   pr<Tdicat  sibi  corruet  et  peribit.F.t  ad  ulrumque  istorum 

commissis,  nec  fructuose  iililur  credilis  si-  spoclat  quod  iVrlur  in  Psalmo  :  Kcce  homo   p.<:.u,o. 

bi  talentis.  Talis  maledictionem  meretur.  qui  non  posuit  Deum  adjutorem  suum,sed 

/Airf.xxv,  Cui  et  judex  in  Evangelio  loquilur  :  Serve  C  speravit  in  muititudinediviliarum  suarum. 

^^'  male  et  piger.  Benedictio  aulem  super  ca-  Justi  autcm  quasi  virens  folium  germi- 

pul  vcndenlium,  id  est  fructuose  exponen-  nabunt,  id  esf.  frucfum  virtutum  produ- 

fium,  atque  implenlium   quod  jubet   Sal-  cenf  ex    intcrioii    mentis   virore.  ef  cre- 

Zkc. XIX,  vator  :  Negotiamini  dum   venio.  Quorum  scent    in    melius,   (piemadniodum    folium 

'^    ,        unicuique  dicilur  :  Eu^e,  serve  bonc  ct  fi-  virens  extenditur  ad  congruam  quanlita- 

Matlh.wy,  -1  o    '  c  1 

21,23.       delis,  etc.  lem.  Esf   efenim    tanquam   lignum   quod   Ps.>,3. 

27  nene   consurgil   diiuculo,    (jui   r/uwrit  plantatnm  est  secus  decursus  aquarum,  et 

bona,  id  est,  feliciler  mane  surgil,  qui  cu-  foliiim  ejus  non  defluet. 

pit  et  nililur  lempus  friictuose  e.xpcndere,  Qui  contnrbat domum  sunm,'\(\  est.suos       29 

proximis  subvenire,et  semper  boni  aliquid  domesticos  seu  cognatos,  aut  plebem  seu 

operari.  Qui  autcm  invcstigator  nudoruui  congregalionem   sihi    commissam   irralio- 
est,  id  est,  facfa  et  defectus  proximorum  D  nabiliter  inquietat,  et  impatienfia,  ira  seu 

maliliose  aut  curiose  inquirit,  ad  accusan-  iiuiuietudine    siia   moleslat,    quos    debuil 

duin  seii  peisequendiim  vcl  diffamanduni,  tranquillos  reddere,   pacare  atque  dirige- 

auf  simili  inlenlione  perversa,o7Jjo;7W(?rMy  rc  ;  possidcbit  vcufos,  id  est,  fructum  non 

ab  cis.  id  esl,  illorum  pondere  a  propria  ron^jeqiietur  ex  hoc,  sed  impielalem,  in- 

impedietur  salute.  (Irave  enim,  ut  ait  (Ire-  quictiidinem  et  rancorem.aut  etiam  expul- 

gorius,  esf  vilium  curiosilatis  :  quod  diim  sionem  a  slafione  mansioneque  sua.  Hinc 

menlem  circa  aliorum  defectus  invcstigan-  in  Ecclesiastico  scriptum  est   :   Noli  esse  £«/i.iv,35. 

dos  occupat,  eam  sibi  ipsi  abscondif,  ut  quasi  leo  in  domo  tua,everfens  domesficos 

fanlo  minus  propria  cernat  peccala,  quan-  luos.  Spiritualiter  qiii  contuibal   domum 

to  curiosius  disciilit  alicna  :  sicqiic  in  su-  siiam,  el  habitaculiim  cordis  siii  pravis  co- 

pcrbia  fovef  miseram  animam,  atque  ad  gitalionibus,  passionum  lunuiltibus,  desi- 


ENARRATIO    IN    CAP.    XI    PROVERBIORUM.    —   ART.    XI  77 

deriis  inordinatis,  apprehensionil)us  phan-  A      Si,  pro  quia,  Justus  in  terra  recipit  per-      31 

tasmaticis  implet;  possidet  ventos,  id  est,  secutiones,  lenlationes  et  debifas  pro  suis 

flatus  diabolicarum  suggestionum  intra  se  culpis  correptiones  et  pronas,  aut  etiam 

suscipit  ac  reservat.  De  talibus  Dominus  absque  suis  demeritis,  ut  patet  de  sanctis 

Osee\'\\ui-  loquitur  per  Osee:  Ventum  seminabunt,  et  martyribus,  et  de  Job,  Tobia,  ac  aliis  mul-  /061,  i, 8, 

turbinem  metent.  Et  qui  stultus  est,  ser-  tis;  quanlo  magis  impius,  qui  peccat  di-  ^'^-^-^<Joh. 

viet  sapienti.  Hoc  equidem  est  de  jure  na-  recte  in  Deum,  et  peccator  peccans  in  pro-  15, 19, '20! 

turali,  ut  sapiens  prsesit,  et  insipiens  sit  ximum,  recipiet  justam  punitionem,  vel  in"'^"''' 

subjectus.sicut  et  primo  Politicorum  docet  praesenti  saeculo,  aut  futuro?  Unde  per  Je- 

Philosophus.   Frequenter  tamen  in  rebus  remiam  Dominus  ait :  Ecce  domum  in  qua  ;e,-.xxv,29. 

humanis  contingit  contrarium.   Sapientes  invocatum  est  nomen  meum,  ego  incipio 

auteni,  qui  sciunt  qualiter  sit  jubendum,  affligere,  et  vos  eritis  immunes?  Non  eri- 

et  quomodo  homines  sint  regendi,  atque  B  tis  immunes.Et  per  Ezechielem  ad  Jerusa- 

in  virtutibus  sunt  fundati,  passionibus  do-  lem  dixit :  Pro  eo  quod  occidi  in  te  justum  Ezech.xxi, 

minantes,digni  sunt  praecipere  et  prgeesse.  et  impium,  egredietur   gladius   meus   ad  *• 

30  Fructus  justi,   lignum  vitce   •  id   est,  omnem  carnem.  Hinc  et  princeps  Aposto- 

operatio  virtuosa  reficit  operantem,  sicut  lorum  dignissimus,  in  prima  sua  ait  Cano- 

lignum  vitae  edentem.  Unde  ait  Salvator  :  nica  :  Tempus  est  ut  incipiat  judicium  a  \Petr.n', 

Joann.\s,  Meus  cibus  cst  ut  faciam  voluntatem  Pa-  domo  Dei.  Si  autem  primum  a  nobis,  quis  *^''**- 

tris  mei.Iterum,  fructus  justi  est  justo  pro  finis  eorum  qui  non  credunt  Dei  Evange- 

ligno  vitse,  atque  ad  beatificam  fruitionem  lio?  Et  si  justus  vix  salvabitur,  impius  et 

Christi,qui  est  lignum  vitse,  perducit.Hinc  peccator  ubi  parebunt  ?  Quod,   secundum 

Apoe.  !i,  7.  fatetur :  Vincenti  dabo  edere  de  ligno  vitae,  Glossam,  ex  hoc  loco  acceptum  est  secun- 

quod  est  in  paradiso  Dei  mei.  [^^J  gwesMs-  dum   translationem   antiquam.  Postremp, 

cipit  animas,  sapiens  est,  id  est,  qui  ani-  C  ex  his  sumitur  evidens  argumentum  divi- 

mas  proximorum  spiritualiter  diligit,  et  eis  nse  providentiee  ac  futuri  judicii,  et  quod 

pro  posse  succurrit,  atque  in  sinu  caritatis  post  vitam  praesentem  sit  alia  vita,  in  qua 

amplectitur  eas,  ut  nutrix  infantulum,uni-  finalis  est  retributio  malorum  atque  bono- 

cuique  subveniendo  secundum  quod  indi-  rum.  Apertissime  namque  videmus,  multos 

get,  sapiens  est.  Talis  namque   est  vere  perfectos  ac  justos  in  seeculo  isto  variis 

illuminatus  a  Deo;  et  quo  animee  prsestan-  adversitatibus   persecutionibusque   affligi 

tiores  sunt  corporibus,  eo  ferventior  est  omni  tempore  vitse  hujus,  impios  vero  et 

ad   exhibendum   spiritualia   misericordiae  sceleratissimos   assidue   prosperari  :  quo 

opera  animabus,  quam  corporalia  miseri-  constat,  quod  in  sseculo  isto  non  sit  retri- 

cordiee  opera   corporibus,    implens   illud  butio  ultimata,  sed  alia  restet  secundum 

ir/.ess.v,  Apostoli :  Corripite  inquietos,  consolamini  forum  divini  judicii.  Propter  quod  habe- 

pusillanimes,  suscipite  infirmos,  patientes  D  tur  :  Peccator  ex  eo  quod  centies    facit  Eccie.sm, 

estote   ad   omnes.    Talis   sequitur   Deum,  malum,  et  per  patientiam  sustentatur,  ego  *" 

Sap.xx,±i.  cui  in  libro  Sapientiae  dicitur  :  Qui  amas  cognovi  quod  bene  erit  timentibus  Deum, 

animas.  qui  verentur  faciem  ejus. 


14 


78 


ENARRATIO   IN   CAP.    XII   PROVERRIORUM.    —  ART.    XII 


ARTICULLS   XII 


ELUCIDATIO    CAPITULI    DUODECIMI    :    QUI    DltlGIT   DISCIPLINAM,    DILIGIT    SCIENTIAM. 


1        i~\  UI  diligit 

\f  mationem 


17. 


i  disciplinam,  id  est  infor- 
nem  magistrorum  ac  sapientio- 
ruin,  dillgit  scicntiani,  qua;  per  informa- 
tionem  magislrorum  acquirilur,  quamvis 
interdum  propria  adinventione  aut  studio 
obtineatur.  Vel  :  Qui  diligit  disciplinam, 
id  est  correptionem  ct  castigationem  pro 

7s. XI, 2.  suis  peccatis,  diligil  scicntiam  qua?  est 
donum  Spirilus  Sancti,  quye  purgalis  a  vi- 
tiis  infunditur  et  augetur.  Diligit  quoque 
talis  scientiam,  id  est  veritatis  nolitiam,et 
profectum  in  ea.  Qni  autem  odit  increpa- 
tiones,  insipiois  est  :  quoniam  amat  vitia 
sua,  et  curationem  animae  sua?  ab  eis  ab- 
horret,  nec  acquiescil  Scripluris;  et  sapi- 
entiam  veram  qua?  cst  donum,  non  liabel, 

jacob.xM,  quoniam  illa  suasibilis  cst,  et  bonis  con- 
scnliens,  ut  Jacobus  ait  apostolus.  Sictjuc 
quasi  incomparabiliter  insipienlior  est  cor- 
poraliter  vulneralo  atque  letaliler  laeso,  et 
tamen  corporalem  medolam  refugienli. 

2  (^ui  Itoiixs  cst,  //niirict  gratiam  a  Domi- 
nu,  id  est,  Deo  acceplabilis  est,  et  grati» 
incrementum  sorlielur  ab  eo:  '//'1  autcm 
confidil  in  cogitationibus  suis,  id  est  in 
propriis  industriis  el  conceplionibus,  am- 
plius  quam  in  directione  ac  ope  Spirilus 
Sancli,  Implc  aglt  :  quia  meretui'  a  Deo 
relinqui,  sicque  erral  et  peccal.  Vnde  de 

/jom. I, -21.  quibnsdam  ail  Apostolus  :  Kvanuerunt  in 

cogitationibus  suis.  Et  per  Isaiam  Dominus 

/s.  i.vii,  17.  contestalur  :  Averti  faciem  meam  ab  eo,  et 

3  abiit  vagus  in  cogitationibus  suis.  — Non 
robornhitur  homo  c.r  iinpictntc.  Peccalum 
enim  naturalia  vulnerat,et  Itedil  naturam. 
Et  radix  justorum,  id  est  fides  seu  cari- 
las,  vel  stabilitas  l)onorum,  non  commo- 
vebitur.sed  tenlationibus  et  peccalis  resi- 
stil,  ac  Deo  slabiliter  inuitilur  :  ct  ita  nec 
ex  parte  Dci,  nec  ex  parle  virlulis,  sed  ex 


A  fragilitate  conditionis  humanae  contingit 
ruina  peccati, et  commotio  a  virtulum  con- 
stantia. 

Mulier  diligens,id  est  in  factis  bonis  et       4 
domus  suae  regimine  vigilans,  et  virum 
suum    sinceriter   amans.  corona  est  viro 
suo,  id  est  causa  laetitiae  et  honoris.Talis* 
quoque  mulier  sa^pe  trahit  ad  gratiam  et 
salutem  suum  marilum,  sicut  ait  Aposto- 
lus  :  Salvatus  est  vir  infidelis  per  mulie-    icor. vn, 
rem   fidelem.  Unde  in  Ecclesiastico  scri-  '*■ 
ptum  est  :  Mulieris  bonae  bealus  vir.  Et  Eccu.wm, 

B  pulredo  in  ossibus  ejus,  qua'  confusione 
rcs  dignas  gerit,  id  est,  pulrefactio  inle- 
rior  atque  extcrior  debctur  mulieri  incon- 
linenti,  praeserlim  adulterifi  :  quemadmo- 
dum  eliam  in  Numeris  narratur  de  pcenis 
adulterae,  aquas  in  quas  maledicta  erant  A'uni.v,i9, 
congesta  potanlis,ut  putrescat  femurejus,  """'• 
et  fumens  uterus  dirumpatur. 

Cogltatioiics  justoruiii ,  Judlcia,   id    est        5 
judicialiler  examinal»,  ct  cum  discretione 
direclae.  Jusli  enim  et  sapientes,  cogitalio- 
nes  suas  discutiunt  et  refrenanl,  ne  Deo 

G  displiceanl  :  quia.  ul  ail  .\poslolus,  Si  nos    i  cor.  xi, 
ipsos  dijudicaremus,  non  ulique  judicare-  ""• 
inur.  Sic  cogilationi^s  suas  discrevit,  qui 
di.xil  :  .Meditalio  cordis  mci   in  conspectu  /•s.xvin.is. 
tuo  scmper.  Hursus.Cogilaliones  juslorum, 
jiidicia,id  est.ad  hoc  tcndunt  cogilaliones 
eoruni,  ul  judicium  jusliliamque  conser- 
\cx\\.Et  consilia  impiorum  fraudulcnta  : 
(|iioniam  qua^runl  propria  commoda.  ideo 
consuluut  (}uo(l  coium  ulililali  plus  con- 
gruil,  ct  pcrvcrso  corum  fini  magis  con- 
cordat.Nec  habcul  vcram  prudcnliam,  sed 

D  vulpiuain  vcrsuliam  :  iino  saepe  fingunl  se 
scire  quod  ncsciunt,  (jualenus  consulcndo, 
aliquid  ulililalis  ab  eo  cui  praestant  con- 
silium,  consequanlur. 


ENARRATIO    IN    CAP.    XII    PROVERBIORUM.    —   ART.    XII  79 

6  Verbahnpiorum  insidiantur  sanguini :  A  est  de  temporalibus  aut  spiritualibus  gra- 
quia  ad  Isesiones  et  homicidia  provocant,  tia?  donis  aliqiiantulum  habens,  et  suffi- 
et  pro  lemporali  commodo  falsa  testimonia  ciens  sibi,  ita  quod  satis  habet  pro  ncces- 
dicunt,  falsam  quoque  et  injustam  senten-  sitate  corporis,  et  de  necessariis  animae 
tiam  proicvu.nt.  Os  Justorum  liherabit  eos,  ad  salutem,  quam  gloriosus,  id  est  insi- 
id  est,  sanguinem  innocentem  excusando  gnis  in  divitiis  ac  scientiis,  et  indigens 
eruet  justos,  et  pro  eorum  ereptione  faci-  pane,  eo  quod  bona  sua  consumat  super- 
endo  quidquid  potuerit.  Vel,  Os  justorum  flue,vel  humilitatem  et  caritatem  non  ha- 
liberabit  eos,  id  est,  impios  convertet  ad  beat  scientiis  suis  annexas.  Propter  quod 
Deum  :  sicque  ab  eorum  iniquitafibus  eru-  corporali   vel    spirituali   eget    refectione. 

7  et  eos. — Verte  impios,  id  est,  ab  iniquita-  Itaque  melior  et  incomparahililer  deside- 
te  eorum  eos  averte  orando  aut  exhortan-  rabilior  est  scientia  parva  cum  humilitale 

/aco6.v,2o.  do.  Qui  euim  converti  fecerit  peccatorem  B  et  vita  bona,  quam  grandis  scientia  cum 

ab  errore  viee  suae,  salvabit  animam  ejus  vanitate  et  detestabili  vila. 

-a  morte,   ut  dicit  Jacobus.  Et  non  erujit  Nooit  justus  animas  jumentorum,  id       lO 

impii  sicut  ante.  Hinc  Paulus  de  persecu-  est  servorum  ac  subdilorum  suorurn,  qui 

Gaiat.u,  tore  iu  Apostolum  versus  :  Yivo,  inquit,  instar  jumenli  pergunt  quo  pastor  et  do- 

jam  non  ego.  Yel  :  Yerte  impios,  id  est,  minus  eorum  dirigit  illos.  Unde  ait  obe- 

statum  et  prosperitatem  eorum  immuta ;  diens   :  Ut  jumentum   factus    sum    apud    Ps.  lxxh, 

et  non  erunt,  id  est,  cito  deficient.  Anli-  le.  Justus  ergo  hebetudini  et  simplicilati  "^- 

qua  translatio  habel :  Quocumque  se  vertit  crediti  sibi  gregis  ac  familiae  condolet  et 

impius,  exterminabitur.  Nam  et  cito  perit  succurrit;  capacitatem  et  mores  et  labores 

ac  putrescit  eorum  memoria,  juxta  illud  singulorum   considerat  servorum,  quate- 

yoAxiii,  12.  Job  :  Mcmoria  vestra  comparabitur  cineri.  nus  unicuique,  prout  capax  seu  indigens 

Ideo   ait  Glossa  :   Multa  impietas  in  diis  G  est,  aut  meretur,  auxilietur  vel  prgemium 

gentium,  in  sectis  haereticorum,  in  prsesli-  largiatur.  Viscera  autem  impiorum  crude- 

giis  magorum,  in  persecutionibus  pagano-  lia  :  quia  subditis  indignari,  irasci,  mole- 

rum  ;  sed  his  a  Deo  subversis,  subversa  stiasque  inferre  noverunt ;  non  condole- 

est  et  memoria  impietatis  istorum.  Do-  re,  indulgere,  auxiliari.  Talibus   Dominus 

mus  autem  Justorum,   id    est   congrega-  ait  :  Gum  austeritate  imperabatis  eis,  et    Ezech. 

tiones  justae,    Ecclesiee   Ghristi,   personse  cum  potentia.  Quod  valde  vitandum  est,  ut  ""'"^' ^- 

fideles,  permanebunt  in  gratia,  et  salva-  in  suis  epistolis  copiose  docet  Apostolus, 

buntur.  inter  cetera  loquens  :  Yos,  domini,  eadem  Ephes.yi, 

8  Doctrina  sua  noscitur  vir  :  quia  ex  viri  facite  illis  (quae  vobis  fieri  vultis),  remit-  ^- 
doctrina  ostenditur  an  sit  vere  catholi-  tentes  minas;  scientes  quia  et  illorum  et 
cus;  et  si  ea  quee  docet  salubriter,  implet  vester  Dominus  est  in  coelis.  Nam  et  Sene- 
viriliter,  conslat  quod  bonus  sit.  Doctrina  D  ca  in  suis  fatetur  Proverbiis  :  Qui  servis 
quoque  ostendit  an  sit  multum  subtilis  crudelis  est,  ostendit  sibi  in  aliis  volunla- 
ac  eruditus.  Qui  autem  vanus,  id  est  so-  tem  non  deesse,sed  potestatem.Et  rursus: 
lidilate  virtutis  carens,  nec  ad  ullimum  Fulmen  est,  ubi  cum  poteslate  habilat  ira- 
finem  per  iter  salulis  tendens,  et  excors  cundia. 

est,  id  est  sine  prudentia,  patebit  contem-  Qui  operatur  terram.  suam,  satiabitur       H 

ptui,  id  est,  per  verba  et  opera  sua  con-  panibus.]\Qc  in  corporalibus  communiler 

temptibilem  se  esse  monstrabit.Itaque  va-  sic  contingit,  quod  qui  per  se  ipsum  aut 

nus  est,  qui  summum  et  incommutabile  suos  ministros  congrue  colit  agros  suos, 

bonum  non  quserit  sed  ea  qua3  avertunt  colligit  inde  fructus  sufficientes,  et  pani- 

ab  illo,  et  levis  est  corde,  alque  inanis  bus,  id  est  cibis,  sufficienter  se  potest  re- 

9  gloriae  cupidus.  —  Melior  est  pauper,   id  ficere,  quamvis  interdum  ex   intemperie 


80 


ENARRATIO   IN   CAP.    XII   PROVERBIORUM. 


ART.   XII 


aurae,  seu  hostium  devastatione,  infirmi- 
tate  aut  morte,  inde  impediatur.  Porro 
spiritualiter,  qui  operatur  terram  suam,  id 
est,  plebem  seu  Ecclesiam  sibi  commis- 
sam,  aut  proprium  corpus,  sensitivamque 
partem  exercet  spiritualibus  disciplinis, 
virtuosis  directionibus,  assiduis  curis  pa- 
ternis;  satiabitur  panibus  :  quia  de  illo- 
rum  profectu  gaudei)it,et  jam  per  merila, 
deinde  per  prsemia  feliciter  reficielur. Imo 
pro  cunctis  quos  ad  salutem  adduxeril, 
coronam  gloriae  sortietur. 

Qui  autem  sectatur  otium,  stultissimus 
est,  prsesertim  si  praesit  aliis.  Quum  enim 
possemus  omni  hora  in  spiritualibus  do- 
nis  tam  vehementcr  proficere,  ac  tantum 
nobis  in  ccelis  thesaurum  reponere,  fulura 
tormenta  redimere,  atque  per  opera  vir- 
tuosa  non  modo  nobis  ipsis  ac  proximis, 
sed  eliam  in  purgatorio  exsistentibus  sub- 
venire  :  nonne  stullissimum  est  otium  se- 

Maiih.xxy,  <!"',  prcescrtim  quum  ignoremus  diem  et 

*^-  horam?  Nam  et  qui  otio  pra?slat  locum, 

non  soliim  non  crescit  in  diviliis  aniime, 

sed  et  valde   decrescit   in  eis,   quum    in 

Eccii.    Ecclesiastico  scriptum  sit  :  .Mulla  inala  do- 

XXXIII,  29.  gyj^  otiositas.  Ex  ea  namque  sequuntiir 
dislractio  cordis,  concupiscentice  niotus. 
inordinata  affectio,  lociuacilas,  tiediuiii  bo- 
ni,  torpor,  lascivia.  Vide  si  mercator  olio 
vacet,dum  muitum  auri  valel  iucrari,non- 
ne  insipiens  pulabitur?Quanto  magis  stiil- 
ti  et  falui  siimus  censendi,  qui  (luin  in 
pretiosissimis  donis  graliie  et  gloriip  pos- 
seinus  valde  proficere,  hoc  ipsuin  (iliando 
negligimus,  et  insuper  mulla  mala  coiii- 
miltiinus? 

Qui  suavis  est  in  moderationibus,  in  su- 
is  monitionibus,  relinquit  contumeliam. 
Iste  versiculus  non  est  in  IIebra?o.  Scd 
sensus  est,quo(l  homo  per  modoramen  dis- 
cretionis  ac  mansueludinein  dulcis,  non 
per  verba  contumeliosa,  sed  pia  atque  hii- 
milia,  admonet  alios,  juxla  illiid   .\poslo- 

Ga/a/.vi,i.  li  '•  Si  prsocciipatus  fuerit  homo  in  aliqiio 
deliclo,  vos  qui  spirituales  eslis,  hujusmo- 
di  instruile  in  spiritu  lenilatis,  conside- 
rans  te  ipsum,  ne  et  tu  lenteris.  Neinpe,  ul 


A  asserit  Augustinus,  objurgationes  raro,  et 
pro  magna  necessitate  sunt  faciendae  :  in 
quibus  etiam  insistendum  est,  non  ut  no- 
bis,  sed  ut  Domino  serviatur. 

Desidcrium  impii  mo7iumentum  *  est  12 
«essjw2omw.'id  esLde  impiis  factis  eoruin  'a'"^*"'"- 
qui  praecesserunt,  et  in  sepulcro  sunt  po- 
sili,  impius  appetit  loqui  :  quae  et  cupit 
sectari.  Prava  quoque  desideria  impii,  ad 
morlem  et  monumentum  propinquant.Vel, 
.Monumenta  pessimorum,  sunt  memorialia 
eorumdem  opera  vitiosa,  circa  quae  desi- 

B  derium  versatur  iniqui.  Radix  autem,  id 
est  fides  vel  caritas,  justorum  proficiet. 
Elenim  tanto  pltis  crescit  caritas,  quanto- 
plus  decrescit  cupiditas,  id  est  amor  pri- 
vatus,  cujus  minoratio,  est  caritalis  aug- 
mentalio,  et  cujus  mera  exstirpatio,  est 
caritatis  perfectio. 

Propter  peccata  labiorum  :  quae  sunt       J3 
mendacium,   falsum    testimonium,  detra- 
clio,  susurratio,  contentio,  seminatio  dis- 
cordiac,    et    consimilia  ;    ruinn    pro.iimnt 
malo,  id  est,  cPlerna   damnalio    imminet 

G  peccatori.  Non  ergo  parva  quis  reputet  vi- 
tia  lingiiae.  Effuffiet  autem  justus  de  an- 
gustia  :  quia  meritis  suis  aeternam  conse- 
qiiclur  securilatem.  et  virluose  conversan- 
do,  conscientia^  vilat  reinorsuin,  et  mille 
evadit  pericula.  —  De  fruvtu  ori.s  sui  tmu.s-  14 
quisrjice  replcbitur  bonis  :  id  est,  pro  verbis 
bonis  salularibiisque  doctrinis,  pro  orati- 
one  et  laudibiis  Dei,  habcbit  homo  pro- 
fectuin  graliae  ac  merilorum  in  via,  in- 
cremcnlumque  gloriie  in  fiitiiro.  Nam  et 
pra'dicat(tribiis  alque  docloribus  datur  au- 

D  reola,  et  subdiloriim  profeclus  in  superio- 
res  rediindat.Hinc  et  in  Evangelio  loquitiir 
Christus:Ex  verbis  tuis  justificaberis.Non  .Vaith.xn, 
lainen  sufficiiinl   sola  verba,  sed  oporlel  ''" 
iit  consonent  opera,  el  ut  ipsemet  loquens 
facial  bona  quae  docel  proximos.  Ideo  sub- 
dilur  :  ct  ju.x(a  opcra  manuum  suarum,  id 
est  virium  ^vdicWcAvywn, rct ribuetur  ci.Vw- 
de  apud  Joi)  dicitur  :  .\bsit  a  Deo  impie-  /oftxxxiv, 
tas,  et  ab   Oinnipotenle    iniquitas  ;  opus  '"•  "• 
enim  hominis  reddet  ei,  et  juxla  vias  sin- 
gulorum  restituet. 


ENARRATIO   I.\   CAP.    XII   PROVERBIORllM. 


ART.    XII 


81 


13 


15  Jla  stultl,  recta  in  oculis  ejus,  id  est,  A 
actio  seii  locutio  vel  conversatio  sua  sibi 
bona  videtur  :  quoniam  ratio  ejus  pas- 
sionibus  victa,  et  vitiis  atquc  erroribus 
obscurata,  judicat  valde  perverse,  sicut 
febricitans  omnem   cibum    judicat  quasi 

Amosvi,  amarum.  Talibus  dicitur  :  Yeo  qui  conver- 
tistis  in  amaritudinem  judicium,  et  fru- 
ctum  justitise  in  absinthium.  Quod  enim 
quis  amat,  hoc  judicat  bonum.  Nam  amor 
privatus  et  odium  pervertunt  judicium. 
Mich.  III,  [dcirco  Dominus  protestatur  :  Numquid 
''"•  vestrum  est  scire  judicium,  qui  odio  habe-  B 

tis  bonum,  et  diligitis  malum  ?  Qui  autem 
'sapicns  est,  audit  consilia,  id  est,  diligen- 
ter  ea  advertit,  considerat,  et,  si  expedien- 
tia  sunt,  adimplet.  Nemo  ergo  tam  sapiens 
sit  in  suis  oculis,  ut  aspernetur  audire 
consilia.  Non  enim  unus  homo  potest  om- 
nia  considerare;  nec  homo  in  propria  cau- 
sa  semper  bonus  est  judex.  Deus  quoque 
frequenter  suggerit  et  revelat  uni,  imo  et 
inferiori,  quod  non  inspirat  alteri,  nec  su- 
periori ;  et  facilius  invenitur,  quod  a  plu- 
ribus  quseritur.  C 

16  FatVMS  statim  indicat  iram  suam,  id 
est,  foris  erumpit  per  iracundise  signa,  et 
flammam  suae  commotionis  evaporat  per 
verba  et  gestus  distortos,  non  attendens 
quam  inhonestum  sit  hoc.  Nam  passioni 
subjectus  est,  nec  per  mansuetudinem  re- 
frenare  se  didicit  :  idcirco  per  iram  tota- 
liter  excsecatur  ejus  ratio,  propter  quod 
recte  stultus  vocatur.  Nec  advertit  quam 
nociva  sit  ira.  De  qua  ait  Hieronymus  : 
Fuge,  0  homo,  iram,  quse  est  hostis  natu- 
rse,  confundit  justitiam,amicitiam  rumpit,  D 
concordiam  dissipat,  aufert  pacem  pecto- 
ris,  et  tollit  gaudium  geternitatis.  Janua 
quffidam  est  ira  omnium  vitiorum  :  qua 
janua  clausa,  datur  cordi  tranquillitas  et 
quies  virtutibus ;  et  qua  aperta,  ad  omne 
facinus  firmabitur  animus.  Ideo  recte  dis- 
seruit  Seneca  :  Iracundiam  qui  vincit,  ma- 
ximum  superat  hostem. 

Qui  autem  dissimulat  injuriam  sibi  fa- 
ctam,  callidus  est.  Gallidus  communiter  in 
malo  accipitur,  scilicet  pro  versuto,  jux- 
T.  7. 


fa  illud  :  Simulatores  et  callidi  provocant   jobxwvi, 
iram  Dei.  Sicque  loquendo  do  callido,  iste  *''• 
est  sensus  :  Qui  dissimulat  injuriam,  id 
est,  fingit  se  non  advertero  nec  curare  in- 
juriarn  sibi  illatam,  quatenus   postea  im- 
provise  gravius  vindicet  eam,est  callidus: 
qualis  prsecipue  fuit  Joab,  qui  injuriosum 
sibi  reputans  quod  Amasa  fieret  princeps  uney  xvu, 
militise  loco  ipsius,  dissimulavit  se  inde  "^' 
dolere,  et  paulo  post  proditorie  Amasam  jbid.xx,iQ. 
magis  strenuum  se,  occidit.  Talis  quoque 
fuit  et  Absalon,  qui  violata  sua  sorore  ab    ibid.xm, 
Amnon,  nihil  locutus  est  ei ;  sed  expleto  ^g' Ig' ^^' 
biennio,    ipsum  peremit.    Interdum    vero 
accipitur  callidus  pro  astuto  seu  sagace. 
Sicque,  Qui  dissimulat  injuriam  suam,  ha- 
bcndo  se  ac  si  eam  nesciret,  atque  ut  pe- 
nitus  eam  obliviscatur,  callidus  est,  id  est 
astutus  et  sagax.  Unde  antiqua  translatio 
continet  :  Slultus  pronuntiat  eadem  hora 
iram  suam ;  occultat   autem  ignominiam 
suam  astutus.  Girca  quod  ait  Glossa  :  Gal- 
lidus  non  vult  occultare  iram  seu  injuri- 
am  suam  ut  duret,  sed  ut  omnino  deleatur. 
Est  enim  natura  irse,  ut  prolata  plus  fer- 
veat,  occultata  languescat.  Hoc  modo  Saul 
adhuc  bonus,  in  principio  regni  sui  dis- 
simulavit  se  audire  verba  injuriantium  si-  iReg.x^iT. 
bi  :  quse  nec  postea  voluit  vindicare,  data    /6id.xi,i2, 
opportunitate,  ut  primo  Regum  habetur.  '^' 
Hinc  Seneca  loquitur  :  Res  magnse  glorise 
est,  indulgendo  peccata  corrigere,  magis 
quam  vindicando. 

Qui  quod  novit  loguitur,  id  est,  quod  17 
verum  esse  scit,  suo  tempore  profert  ac 
attestatur,  indexjustitia'  est,  id  est,  indi- 
cat  justum  se  esse,  et  ipsam  veritatem  ju- 
stitise  pandit;  qui  aufem  mentitur  in  foro 
judicii,  quo  testimonium  perhibet,  testis 
est  fraudulentus.SimiVilev  qui  libenter  fa- 
ciliterque  mentitur,  cito  ad  hoc  inducitur 
ut  testimonium  proferat  falsum.  —  IJst  18 
gui  promittit  se  aliquid  dare  aut  facere, 
et  guasi  gladio  pungitur  conscientice ,  id 
est,  remorsum  conscientise  patitur,  dum 
quod  promisit,  renuit  adimplere ;  vel  quia 
promisit  indiscrete  atque  illicite.  Quem- 
admodum  enim,  juxta  Hieronymum,  tres 

6 


82 


ENARRATIO   IN   CAP.    XII   PROVERBIORUM.    —  ART.    XII 


Sap.  VI,  26. 
Is.  I.,  4. 


sunt  comites  juramenti.  ita  et  promissio- 
nis  seii  voti,  videiicet  judicium  (id  est  dis- 
cretio),  justitia,  veritas.  Et  quidquid  con- 
tra  haec  aut  horum  aliquid  promittitur  aut 
juratur,  non  tenet ;  pcccalque  homo  ita 
illicife  jurando  auf  promittendo,  non  au- 
tem  juramentum  seu  promissum  non  adim- 

/er.  IV,  2.  plendo.  Idcirco  in  Jeremia  habetur  :  Jura- 
bis,  Vivit  Dominus,  in  veritate  et  judicio 
et  justitia.  Lingua  autem  sapientium  sa- 
niias  est :  quia  per  vcrba  sapientialia  curat 
audientes  a  vulnere  vitiorum  et  iiesione 
errorum,  el  a  morle  perfidia?  ;  et  quod 
jural,  promittil,  vel  asserit,  verificare  co- 
natur.  Sicque  in  ea  inter  verba  et  facta 
est  pioportio,  quemadmodum  sanitas  adae- 
quatio  seu  proporlio  est  humorum.  Hinc 
scriptum  cst  :  .Mullitudo  sapienlium  sa- 
nilas  est  orbis  terrarum.  Ht  in  Isaia  fcr- 
tur  :  Dominus  dedit  mihi  iinguam  erudi- 
lam,  ut  sciain  sustentare  eum  qui  lapsus 
est,  verbo. 
19  Labium  veritatis  firmum  erit  in  perpe- 

tuum,  id  est,  verilali  slabiliter  inhserebit, 
et  pro  hoc  perpeluam  consequelur  inerce- 
dem ;  (juiautcm  testis  est  repentinns,  id  est, 
sine  debita  deliberalione  aut  pro  propria 
commodilate  ex  alioruin  persuasione  pio- 
fert  testimonium,  concinnat  linguam  men- 
clacii,  id  est,  linguam  suam  componil  ad 
menliendum,  cl  ad  colorandiim  pro  pos- 
se  lalsuiii  lesliinoniuiii  suuin,  sicul  apiid 
Isaiam  habctur  :  Fraudiilenti  vasa  pessima 
sunt;  ipse  enim  cogitaliones  concinnabit 
ad  perdendos  mites  in  sermone  mendacii. 
Tales  fucnint,  qui  lerlio  Ucgum  lcgiintur 
conlra  Naboth  lcstimonium  falsuin  dixis- 
se.  —  Dolus  in  conlc  cogitantium  mnla  :  id 
cst,  qui  excogitant  qualiter  noceant  aliis, 
saepe  confingunt  in  se  vias  quibiis  dolose 
implcre  id  yaleaint.  Qui  autempacis  ineunt 
consilia, sequitur  eos  gau(lium:'\(\  est,  qui 
inter  se  confcriinl  et  inquiriint  qiialilcr 
invicem  pacificcnlur,  et  paclum  supcr  hoc 
slaluiinl,  ac  firdcri  pacis  conscnliunl,  cx 
hoc  deinccps  jucunditatem,  quietein  et  se- 
curitatem  adipiscuiiliir.  rnde  et  Ghristus  : 

MaHh.\fi.  Bcali,  inquit,  pacifici.  Zachariic  quoquc 


Ibid.  xxxii, 
7. 


iiiy?<?(/.xxi, 

13. 

20 


A  dicitur  de  electis  :  Consilium  pacis  erit    ZacU.  vi, 

1  o 

intcr  illos. 

Non  contristabit  justum  quidquid  ei  21 
acciderit,  id  est,  quidquid  adversitatis  seu 
«lali  poense  ei  evenerit.  In  adversis  enim 
paticntiam  habet.  et  omne  gaudium  sesti- /acoi.  1.2. 
mat  quum  in  varias  inciileiit  tcnlationes; 
ac  certus  de  providentia  Palris  seterni.  quid- 
quid  sibi  advcrsi  contigerit,  qiiasi  doniiin 
de  manu  capit  Omnipotentis.  Yerumtamen 
de  malo  culpa»  tristatur,  et  sua  quotidia- 
na  quolidic  deflcl  peccata.  De  advcrsitate 

B  (iiioquc  el  turbationc  rci  publicje,  et  detri- 
mcnlo  boni  communis,  ma'rore  afficilur. 
Allamen  tristitiam  dejicicnlem,  carnalem, 
inordinatam  et  ssecularem,  evitat,  de  qua 
ait    Apostolus   :    Saeculi    trislitia   mortem   ucor.  vn, 
operalui ;  el  de  qiia  in  Ecclcsiastico   edo-  '"• 
celiir  :  Tristitiain  longc  e.xpclle  a  te,  mul-  avc/i.xxx, 
tos  enini  occidit  tristilia.  Ilaquc  in  omni  ■^'"^- 
evenlu  slemiis  firmi   in  Domino,  el    ncc 
prosperis  inanifer  gloriemur.neque  adver- 
sisdejiciamur,  quuin  cf  Scneca  dicaf  :  Fe- 
ras  quod  hedif,  uf  prosif ;  ef  rursus;  Inju- 

C  ri;e  cl  honores  vulgi.  in  promisciio  sunl 
habcndi ;  nec  his  gaudcndum,  ncc  illis  do- 
lenduin.  Hinc  ait  gloriosus  Hieronymus  : 
IVr  bonam  cl  malam  famain  a  dexfris  cf  ncor.  vi, 
a  sinisfris,  Chrisfi  miles  progrcdifur.  Nec  *•  "• 
laiidc  cxlolliliir,  nec  viluperiis  frangilur; 
non  cx  diviliis  tiiincl,  ncc  paupcilalc  con- 
fiinililiir;  cl  la?la  contcmnif,  cf  trisfia.  His 
concordaf  illud  Tullii  :  Vir  est,  qui  confra 
biformes  fortunae  evenfus,  iiniformi  men- 
fis  consfanfia  mililal  praMniinitus.  De  hoc 
siipcr  illiid  Jol),  Vir  eiat  in  terra  Hus,  ple-   job\,  1. 

D  niiis  scribif  Gregorius,  Itnpii  auton  rc- 
jilcbunlur  inalo  :  quia  variis  passionibus, 
inordinafo  fimore,  pravo  moerore,  ac  con- 
similibiis  affligunfur ;  ef  de  inalis  ciilpa?, 
riiiinf  in  inala  infernalis  iniseriaj.  ideo  ait 
.\posloIus  :  Impii  proficient  in  pejus,  er-  iinm.  m. 
ranfes,  el  in  crrorcm  milfentcs.  '^- 

Aboini/iatio  cst  Domino  labia  mcndacia,       g^ 
id  est,  mcndaccs  Deo  sunt  abominabiles, 
quiiin  ipse  sit  fons,  causa,  finis,  inensura 
ac  regiila  omnis  verifafis  crealsp,  qui  in  se 
ipso  essentialitcr  vcrus,  ef   verax  est,  ac 


ENARRATIO   LN   CAP.    XII   PROVERBIORUM. 


ART.    XII 


PS.   C.XLIV, 

13. 


23 

Prov.  XIV, 
17. 


Eccli. 
xxxii,  6. 
Matth.  VII, 
6. 
I  Cor.  II,  2. 


Ezech.  111, 
26. 


24 


veritas  ipsa.  Qai  autem  fidcUtcr  a(jimt,e\ 
fide,  quse  est  virtus  theologica,  et  fidelila- 
te,  quffi  ad  justitiam  pertinet,  placent  ei  : 
quia  ei  sunt  similes  :  de  quo  ait  Psalmi- 
sta,  Fidelis  Dominus  in  omnibus  verbis 
suis.  Similitudo  autem  per  se  est  ratio 
complacenlia?  el  amoris. 

Hoino  versutus  celat  scientiam.  Aiil)i  le- 
gitur  :  Yir  versutus  odiosus  est.  Si  ergo 
versutus  in  malo  accipiatur,  pro  callido  et 
vulpino,  talis  celat  scientiam  suam,  quan- 
do  deberet  eam  caritative  proximis  com- 
municare,  et  constitutos  in  periculo  avisa- 
re.Unde,secundum  Augustinum.qui  negat 
se  scire  quod  scit,  ingratus  est ;  et  qui  non 
vult  communicare  quod  accepit,  invidus 
est.  Porro,  si  versutus  sumatur  in  bono, 
pro  astuto  seu  sagace,  talis  interdum  ex 
humilitate,  quandoque  ex  discretione,  ce- 
lat  scientiam  suam,  ne  eam  videatur  jacta- 
re,  aut  ubi  non  est  auditus,  effundere,  ne 
sanctum  det  canibus.  Idcirco  Corinthiis 
scribit  Apostolus :  Non  judicavi  me  aliquid 
scire  inter  vos,  nisi  Jesum  Christum,  et 
hunc  crucifixum.  Hinc  namque  Ezechieli 
locutus  est  Dominus  :  Linguam  tuam  ad- 
haerere  faciam  palato  tuo.  FJt  cor  insipien- 
tium  provocat  stultitiam,\6.  est,ad  inanem 
leetitiam,  risum,  cachinnum  et  vanitatem 
excitat  alios.  Frequenter  etiam  decipit,  et 
erronee  instruit  proximos,  ac  sua  improbi- 
tate  provocat  eos  ad  vitia  sapientise  verae 
contraria. 

Manus  fortium  dominabitur.  Nam  prin- 
cipes  fortes  ac  strenui  solent  prsevalere  in 
bellis,  ac  latius  praesidere.  Similiter  qui 
virtutibus  fortes  sunt,  solent  fratribus  prse- 
fici  et  pr8eesse,sensitivo  quoque  appetitui 
et  ejus  passionibus  imperare.  Unde  Seneca 
dixit :  Vis  habere  honorem  ?  Dabo  tibi  ma- 
gnum  imperium  :  impera  tibi.  Quoi  autem 
remissa  est,tributis  serviet.  Principes  quip- 
pe  ignavi  ac  desides,  solent  adversariis 
suis  sub  tributo  servire.Spiritualiter  vero, 
qui  dissoluti  et  negligentes  consistunt,im- 
plentur  peccatis,et  principi  serviunt  tene- 
brarum,  cujus  exactioni  seu  tentationi  dant 
assidue  pro  tributo  consensum  in  malo. 


A  Propter  quod  tandem  cum  illo  mittentur  in 
carcerem  infernalem,  non  egressuri  quo- 
usque  reddidei'int  novissimum  quadran- 
tem  :  quod  nunquam  fiet. 

Mceror  in  corde  viri  humiliabit  eum. 
Justus  enim  de  suis  ac  proximorum  moeret 
peccatis,  et  ex  poenitentiali  moerore  valde 
humiliat  se  coram  Deo,  fragilitatem  et  vi- 
litatem  ac  culpam  suam  et  alienam  ex  totis 
pr^cordiis  recognoscens,  et  veniam  postu- 
lans.  Quum  etenim  in  peccato  sit  qusedam 
inordinata  sui    ipsius  erectio,  oportet   ut 

B  in  contritione  sit  ordinata  et  humilis  sui 
dejectio.  Unde  scriptum  est  :  Anima  quse 
tristis  est  super  magnitudine  mali,et  ince- 
dit  curva  et  infirma,  et  oculi  deficientes, 
dant  gloriam  et  justitiam  tibi,  Domine.  Et 
sermone  bono  lcetificabitur,  id  est,  ex  pro- 
missione  et  spe  venise,  ex  consolatione 
Scripturse,  ex  confessoris  instructione,  et 
sacramentali  absolutione,  jucunditatem  et 
consolationem  accipiet,  ita  utdicat :  Quam 
dulcia  faucibus  meis  eloquia  tua!  Idcirco 
Apostolus  :  Gonsolamini,  inquit,  invicem 

C  in  verbis  istis. 

Quinegligit,\A  est,  parvi  pendit  et  sequa- 
nimiter  sustinet,  damnum  temporale  pro- 
pter  amicum,'\d  est  ad  subveniendum  pro- 
ximo  suo  in  necessitate,  preesertim  ut  eum 
liberet  a  morte  corporali  aut  spirituali  ; 
justus  est.  Hoc  nainque  requirunt  caritas 
atque  justitia,  ut  amor,  vita  et  salus  pro- 
ximi,pr8eferatur  temporalium  rerum  amo- 
ri.  Propter  quod  in  prima  sua  Canonica 
ait  Joannes  :  Qui  habuerit  substantiam  hu- 
jus  mundi,  et  viderit  fratrem  suum  neces- 

D  se  habere,  et  clauserit  viscera  sua  ab  eo, 
quomodo  caritas  Dei  manet  in  illo  ?  At 
vero  qui  propter  Deum  et  Christi  amo- 
rem,  temporalia  damna  et  rapinam  bono- 
rum  suorum  sequanimiter  ferunt,  imo  se 
ipsos  et  omnia  sua  morti  exponunt,  vere 
sunt  justi  :  quoniam  quidquid  a  Creatore 
sortiti  sunt,  in  ejus  amorem,  cultuin  et 
confessionem  rependunt.  Iter  autem  im- 
'piorum  decipiet  eos  :  quoniam  sua  dele- 
ctatione  iniqua  allicit  eos  ad  perseveran- 
dum  in  vitiis,  et  ad  diligendum  ea  quae 


Malth.  V, 
23,  26. 


25 


Baruchn, 
18. 


Ps.  CXVlll, 
i03. 

I  Thess.w, 
17. 

26 


IJoaim.ui, 
17. 


84 


ENARRATIO   IN   CAP.    XIII   PROVERBIORUM. 


ART.    XIII 


adversantur  saluti,  sicque  in  tartarum  de- 
trahit  ipsos. 
27  Non  inveniet   fraudulentus  lucrum  : 

quia  etsi  ex  verbis  suis  dolosis  aut  men- 
dosis  obtineat  temporale  lucrum  ad  tem- 
iii?e^.xvi,  pus,  ut  patet  secundo  Regum  de  Siba 
3,4;xix,2/.  accusatore  doloso  ac  impio  virtuosi  Mi- 
phiboseth  ;  postea  tamen  experietur  in- 
comparabile  detrimentum  et  damnum  per- 
petuum.Hoc  attendant  mercatores  ac  ceteri 
venditores.  Et  suhstantia  hominis  erit  au- 
ri  ijretium,  id  est,  ipsum  aurum  est  fa- 
cultas  seu  possessio  hominis,  non  id  quod 
dolose  acquirit,  et  restituere  obligatur. 
Vel  :  Substantia,  id  est  vita  seu  anima  ho- 
minis,  est  auri  prelium,  id  est  pretiosior 
auio,  el  id  pro  cujus  ereptione  expenditur 
/0611,4.  aurum,  sicut  apud  Job  inducitur  :  Pellein 
pio  pelle,  el  cuncta  qiia?  liabet  liomo,  da- 
bit  pio  anima  sua.  Spiritiialius.autem  lo- 
quendo, Sui)stantia  hominis,  id  est  interior 
opulentia  ejus  in  actibiis  virtuosis,  erit 
auri  pretium,  quia  pro  illa  exponendum 
est  aurum  in  opeiibiis  pictalis  et  a^(juita- 


A  tis;  vel,  Erit  auri  pretium,  id  est  id  per 
quod  mercalur  et  obtinet  homo  claritatem 
regni  ccelestis,  de  quo  in  Apocalypsi  asse- 
ritur  :  Givitas  erat  ex  auro  mundo,  simili   Apoc.wi, 
yitro  mundo.  **" 

In  semifii,  id  est  observatione  seu  pra?-  28 
cepto  et  \q^o,  jusfitia;,\<\  est  cujuscumque 
virtutis,  secundum  quod  justilia  est  virtus 
communis,  et  quodammodo  omnis  virtus  : 
nam  unaqua?que  virtus  est  qua?dam  justi- 
tia,  quia  per  eam  habet  se  homo  ut  de- 
bet ;  vita  consistit,  id  est  vita  gratiae  in 

H  praesenti,  et  vita  gloriae  in  luturo.  Iter  au- 
tem  devium,  id  est  error  a  veritate  disce- 
dens,  actio  vitiosa  a  rectitudine  sequitatis 
deflectens,  et  omne  peccatum,  quod  est 
transgressio  rectissima?  legis  Dei,  ducil  ad 
mortem  seternse  damnationis,  qua>  omni 
morte,  naturali  et  corporuli  ac  temporali 
ineffabiliter  exstat  amarior  :  imo  minima 
poena  inferni  pro  mortali  peccalo  inflicta, 
creditur  esse  major  ipsis  puncturis  atque 
angustiis  dirae  ac  transitoria?!  morlis,  quae 
tainen  inipstimabiliter  preinit  ac  torquet. 


AllTICULUS   XIII 


EXPL.\NATI0    CAPITULI   TEUTIIUECIMI    :    FILIUS   SAPIENS,   DOCTKINA  PATRIS. 


FILTUS  sapiens,  doctrina  pairis.  Filius 
sapiens  dicitur  esse  doctrina  sui  pa- 
tris  sive  doctoris  :  primo,  (jiiia  paulalim 
pioficiendo  ad  hoc  polest  peitingeic,  ut 
sa[)ienlior  fiat  patre,  et  sic  doceat  eum  ; 
secundo,  quia  in  filio  sapiente  relucet  sui 
patris  doctrina.  Spirilualiter  auteiii.  I'i- 
lius  in  divinis  est  sapientia  et  doctrina 
Patris  aeterni,  quia  Pater  per  Filium  nos 
informat.  Qui  autcm  itlusor  cst,  id  est, 
sapientiam  et  virlutes  irridet,  nec  se  do- 
cilem  ac  dirigibilem  exhibet,  non  audil 
auditu  menlis,  quum  arguitur.  Saepe  qiio- 
que  exleriorem  auditum  a  verbis  increpa- 
toriis  salubribusque  avertit.  Tales  fueruut 


C  filii  Israel,  de  quibus  ad  Fzechielem  Do- 
minus  di.xit  :  Audiunt  verba  mea  ex  te,  et  Ezech. 
non  faciunt,  quia  in  canticum  oris  sui  ver-  *"'"'  ''■ 
liinl  illa;  et  factus  es  eis  quasi  cannen 
niiisicuni,  quod  suavi  dukicjue  sono  cani- 
tur.  Iloruin  vestigia  mulli  seqiiuntur,  qui 
(luidqiiid  exhoitationis  correptionisqueau- 
diiint,  in  risum  et  jocum  vertunt. 

De  fructa  oris  sui  homo  satiabitur  bo-        2 
;//.s.  Hoc  esl  quod  in  praecedenti  capitulo 
legitur,   De   fructu   oris  sui   unusquisquc    Prov.  xn, 
replebitur  hov\'\?,.Animaautemimpiorum,  '*• 

D  id  est  in  Deuin  pt^ccanlium,  est  iniqua,'\A 
est  injusta,  quia  a  Deo,  qui  est  inensura 
ac  regula  omnis  rectitudinis,  esl  aversa. 


ENARRATIO   IN   CAP.    XIII   PROVERBIORUM. 


ART.    XIII 


85 


Hinc  in  prima  sua  epistola  scribit  Joan-  A 
ijoanv.w,  nes  :  Omnis  qui  peccatum  facit,  et  iniqui- 
*■  tafem  facit;  et  peccatum  iniquitas  est. 

3  Qi/i  custoditos  suum  corporale  ab  omni 
culpabili  locutione,  et  multo  plus  qui  cu- 
stodit  os  suum  mentale,  videlicet  intelle- 
ctum,  quo  verbum  cordis  profertur,  ab 
omni  prava  cogitatione,  providendo  ne 
oriatur  in  se,  vel  ortam  mox  reprimendo 
et  expellendo ;  custodit  animam  suam  a 
multis  vulneribus  vitiorum,  ab  insidiis 
hostium,  et  a  gravaminibus,  damnis,  peri- 
culis,  quse  homines  solent  incidere  ex  in-  B 

jacob.m,i.  custodia  oris.  Ideo  scriptum  est  :  Si  quis 
in  verbo  non  offendit,  hic  perfectus  est 
vir.  Hinc  in  Proverbiis  suis  ait  Cyrillus  : 
Doctus  sis  loqui,  et  avarus  verbi.  Clausura 
namque  quae  raro  aperitur,  est  fortior;  et 
lingua  minus  frequentata,  solidior.  Nam 
quod  (liu  rectum  tenetur,  difficilius  obli- 
quatur  :  sed  dum  lingua  non  loquitur,  re- 
cta  tenetur.  Revera  mentis  conceptus  est 
verbum.  Ubi  ergo  verbum  nimis  effundi- 
tur,  intcrnum  rationis  est  vinculum  disso- 
lutum.  Qui  autem  inconsideratus  est  ad  C 
loquendum,  won  prsemeditando  qualiter  sit 
loquendum,  nec  providendo  ne  Deum  of- 
fendat  loquendo,  sentiet  mala.  Nam  ssepe 
incurrit  ex  hoc  aliorum  offensam,  et  in- 
quietudinem  proprise  mentis,  conscientise 
quoque  remorsum;  et  si  fuit  in  eo  devotio 
et  recollectio  aliqua  mentis  in  Deo,  mox 
perdit  eas,  leeditque  animam  suam,  ac  de- 
bitas  luet  poenas.  Ideo  ait  Cyrillus  :  Pro 
certo  qui  vento  loquacitatis  effunditur,  in- 
digestis  verbis  prolatis  conturbat  alios,  aut 
turbatur.  Quamobrem  antiquis  Prophetis  D 
semper  placuit  parce  loqui.  Nempe  qui 
multum  loquitur,  modicum  ruminat,  ideo- 
que  verbum  otiosum  eructat.  Et  ideo  se- 

ie«. XI, 26.  cundum  legem  immundum  est  animal. 

4  Vult,  et  non  vult  piger,  id  est,  remisse 
cupit  bonum  agere  et  sortiri,  non  autem 
vult  hoc  efficaciter  et  intense  :  sicque  ha- 
bet  voluntatem  optativam,  non  imperati- 
vam.  Itaque  vult  finem,  sed  media  ad 
finis  adeptionem  necessaria  non  vult  am- 
plecti :  vult  perfectionem  et  beatitudinem 


oblinere;  sed  non  vult  jejunare,  abstine- 
re,  in  vigiliis,  disciplinis,  orationibus  per- 
durare,  cunctas  vanitates  et  delectationes 
pravas  relinquere,  injurias,  persecutiones 
et  conlemptus  propler  Deum  gaudenter 
perferre  :  vult  regnare  cum  Christo ;  sed 
non  vult  se  profunde  in  omnibus  humi- 
liare,  et  pati  cum  ipso.  In  quo  impletur 
illud  apostoli  Jacobi  :  Vir  duplex  animo,  Jacob.i,%. 
inconstans  est  in  omnibus  viis  suis.  Talis 
pigra  voluntas,  non  acceptalur  a  Deo  pro 
opere  bono;  sed  voluntas  plena  et  impe- 
rativa,  quse  statim  quum  facultas  aut  op- 
portunitas  adest,  procedit  in  opus,  a  quo 
si  impediatur  aliunde,  acceptatur  pro  ope- 
re.  Anima  autem  operantium,  id  est  exse- 
quentium  divina  T^v?&ceT^{di,impinguabitur 
spiriluali  profectu  et  suavitate  interna, 
quemadmodum  scriptum  est  :  In  custodi-  p«.xviii,i2. 
endis  illis  retributio  multa  ;  itemque,  Sic-  Ps.  lxh,  6. 
ut  adipe  et  pinguedine  repleatur  anima 
mea. 

Verbum   mendax  justus  detestabitur  :        3 
quoniam  odit  quidquid  justitiae  contraria- 
tur.  Tmpius  autem  confundit ,  et  confun- 
detur.kWo^i  enim  mentiendo,  irridendo,de- 
monstrando  confundit  :  ideo  confundetur 
a  Domino,  et  saepe  confunditur  in  praesen- 
ti.  Unde  beato  Job  dicitur  :  Quum  ceteros  yoAxi,  3. 
irriseris,  a  nullo  confutaberis  ?  quasi  di- 
cat,  Ita  non  erit.  —  Justitia  custodit  in-       6 
nocentis  viam  :  id  est,  innocens  merito 
suse  justitise  custoditur  a  Domino,  et  ipse 
per  juslitiam,    suam    custodit    conversa- 
tionem,  ne  Deum  offendat.  Ideo  scriptum 
est  :  Junior  fui,  etenim  senui;  et  non  vidi  />«.  xxxvi, 
iustum  derelictum.  Hinc  Daniel  ait  :  Misit  !f- 

''  Z>an.vi,22. 

Dominus  angelum  suum,  et  conclusit  ora 
leonum,  quia  justilia  coram  eo  inventa 
est  in  me.  Impietas  vero  peccatorem  sup- 
plantat. 

Est  quasi  dives,  quum  nihil  habeat  :  id  7 
est,  quidam  parum  de  temporalibus  rebus 
habentes,  sunt  quasi  divites,  quia  hoc  ip- 
sum  modicum  quod  habent,  sufficit  eis, 
nec  quaerunt  superflua.  Unde  dixit  Apo- 
stolus  :  Quasi  nihil  habentes,  et  omnia  ii  Cor.  vi, 
possidentes.  Et  est  quasi  pauper ,  quum  in  *''■ 


86 


ENARRATIO   I.N   CAP.    XIII   PROVERBIORUM. 


ART.    XIII 


/,uc.xvi,19. 
i6irf.20,21. 


Job  XXVII, 

19,20. 


8 


Apoc.  XIV, 
13. 


/)nn.iv,2i. 


To6.iv,l: 
II. 


.Vallh.\,3. 


multis  divitiis  sit.  Avari  enim  qui  multa 
habent,  sunt  quasi  pauperes,  quia  non 
contentantur  habitis,  et  vix  audent  uti  eis- 
dem,  et  qusrunt  phira.  Hinc  Seneca  in 
suis  deprompsit  Proverbiis  :  Quae  sunt  ma- 
ximae  divitiae^non  desiderare  divitias.Quis 
plurimum  habet?  is  qui  minimum  cupit. 
Quidam  exponunt  sic  :  Esl  quasi  dives, 
quum  nihil  habeat  :  id  est,  qui  temporaii- 
bus  rebus  abundat,  dives  putatur,  quum 
meritis  vacuus  sit  coram  Deo,  (juemadmo- 
dum  dives  epulo.  Et  est  quasi  pauper, 
quum  in  multis  diviliis  sit :  sicut  Lazarus, 
qui  fuit  meritis  opulentus,  et  pauper  in 
rebus  terrenis.  Unde  ait  Scriptura  :  Dives 
quum  dormierit,nil  secum  auferet;  appre- 
hendet  eum  quasi  aqua,  inopia,  etc.  Hiero- 
nymus  quoqiie  :  Diviti.  inquit,  deest  tam 
qiiod  habet,  quam  quod  non  habct. 

Redemptio  animce  viri,  divilice  sua',  id 
est,  spiritualis  opulcntia  meritorum,  valet 
homini  pro  redcmptioncanima'  sua?  a  pa'- 
nis  gchennse,  et  ad  evadcndum  rifjorcm 
divini  judicii.  Opcra  enim  corum  sccpiiin- 
tur  iilos.  Extcriorcs  quoque  divitia^,  si  in 
opera  misericordia?  expcndanlur,  vaienl 
ad  expialionem  anima?  a  pcccatis,  sicut 
ad  Nabuchodonosor  Danicl  ail  :  (^onsiiium 
meum  placeat  tibi,  et  peccata  tua  cleemo- 
synis  redimcel  ini(|uilates  tiias  miscricoi- 
diis  paiipcrum.rndc  h-gilur  in  Tubia:Fidu- 
cia  magna  apud  Dcum  est  cleemosyna,  et 
non  palietur  animam  ire  in  lenebras.  Qiii 
autem  pauper  cst,  id  esl  \  iiliilibiis  iuops 
et  imperfectus,  increpationem  non  susti- 
not  :  quod  cx  defectu  sapicntia^  ac  pati- 
entia?  provcnil.  Nam  in(rc|)alioncm  consi- 
dcrat  non  qiiasi  animjc  sii;p  mcdclam,  scd 
quasi  suae  pcrsona>  injiiriam  et  contem- 
ptiim  :  ct  in  hoc  graviter  crral.  Vcl  sic  : 
Qiii  paupcr  est,  id  est  paupcr  spiritii,  seii 
hiimilis  aiit  volunlaric  lcrrcna  dcspicicns, 
ac  Domino  iu  lali  paupcrlalc  deservicns. 
incrc[)alioncin  nou  susliucl,  id  est,  a  Dco 
in  futiiro  judicio  non  rcdargiictur,  neque 
damnabitur,  sed  consequetur  (iiiod  Jiidc.x 
piomisit  :  Bcati,  inquiens,  pauperes  spiri- 
tu,  quoniam  ipsorum   csl   regnum  coelo- 


A  rum.  Insuper  saepe  contingit,  quod  pau- 
peres  et  mcndici  increpationcm  patienter 
non  ferunt,  quum  sint  pusillanimes  et  af- 
flicti.  Ideo  non  sunt  durius  increpandi. 
;iisi  forsan  magnitudo  excessus  aliud  exi- 
gat.  Nam,  ut  Sencca  testatur,  Dura  cst  in 
afflictione  incrcpatio.  Atqiie  communiter 
dicitur.  quod  afflicto  non  est  addenda  af- 
fliclio. 

Lnx  justorum  hetificat.  Lux  justorum,        9 
est  sapientia.  gratia.  virtiis.  spes,  conlcin- 
platio  ct  moderata  prospcritas  eorumdcm: 

B  qiia?  tam  eos,  qiiam  alios  qui  diligunt 
justos,  exhilaraf,  quia  congaudenf  juslis. 
Lucerna  autem  impiorum,  id  est  fempo- 
ralis  eorum  prosperitas,  fama  et  ornatus 
exterior,  exstinf/uctur  :  jiixta  illud  Job, 
Nonne  lux  impii  exslinguctur  ?  Et  rursus,  /oftxvm.s. 
Exslinguctiir  in  mcdiis  tenebris  lucerna  prov.w, 
illius.  io- 

In ter  superbos  semper  jurgia  sunt :  quo-       10 
niam  uniisquisque  eorum  vult  suam  fieri 
volunlalcm.aliumque  cxcedere.Ilaque, sic- 
iil  hiimililas  parit  paccin.  ita  superbia  li- 

G  tcs.  Inlcrdum  lamcn  supcrbi  et  ambiliosi 
concordes  sunl,  quia  eosdem  habent  ini- 
micos,  conlia  qiios  interiin  concordilcr 
piicliantur.  Scd  quum  ab  exlraneis  cessa- 
vcrint,  bellis  intestinis,  pugnis  ac  jurgiis 
se  invicem  laccrabiint  :  iit  paliiit  in  Bo- 
manis,  qui  scmpcr  ambitiosi  fucrunt.  Qui 
autcm  omnia  af/unt  cum  consilio,  regun- 
f/ir  sapicntia.  Hoc  cnim  consilii  est,  nil 
magni  sinc  pra^vio  consilio  operari.  Ideo 
in  Proverbiis  suis  ait  Cyrillus  :  Diligentio- 
ri   rumiiialione  omuia  digcras,  antcqiiam 

I)  agas.  Siiiiima  cnim  ct  increala  ars,  sapien- 
fcm  dociiit  ruminarc  in  mcnte  :  qu»  ars 
animalia  munda  docuit  ruminare  in  cor- 
|)oic.  Giincla  narnquc  siiblili  mcditationc 
riiiiiinat  prudcns.qiia?  dicit  auf  facil  :  ideo 
digcsta  loqiiiliir,  el  c.xaminala  puigata- 
quc  opcratiir.  .\(I  quid  cnim  commuui- 
caliim  csl  homini  clarum  ralionis  consi- 
liiim.  fan(|uam  carissimum  meditafionis 
boniim  ?  .Nonnc  iit  his  saliibriter  in  agen- 
dis  utafur?  Inde  pra^mcdifafionis  afqiic 
consilii  masticafio  pra?poncnda  est  sem- 


ENARRATIO   IN   CAP.    XIII   PROVERBIORUM.    —  ART.    XIII  87 

per  actibus  cunctis  humanis,  si  sapientia  A  niortis  hujus?  Yerumtamen,  sicut  spes  di- 

gubornentur,  ut  digestiora  ac  puriora  ope-  lata,  ot  boni  cupiti  dilalio,  mentem  affli- 

ra  subsequantur.  gunt  sperantis  ;   sic  consideratio  prsemii, 

H  Substantia  festinata,  id  est  cito  ac  faci-  et  confidenlia  pertingendi  ad  illud,  exhi- 

liter  KC(\\\h\\a.,minuetur,  id  est,  a  suo  pos-  larant  animam  anhelantis.  Propter  quod 

sessore  inutiliter  consumelur.  Ssepe  quip-  admonet  Paulus   :   Spe   gaudentes.  Porro    Rom.  x», 

pe  contingit,  quod  hi  qui  divitias  celeriter  prredictis  consonat  Seneca,  dicens  :  Eliam  '-• 

et  faciliter  adipiscuntur,eas  parum  appre-  celeritas  in  desiderio  mora  est ;  et  rursus, 

tiantur,  prodigaliterque  expendunt;  et  sic-  Mora  molesta  est,  sed  parit  sapientiam.Zi- 

ut  eis  accesserunt,  sic  ab  ipsis  recedunt.  gnumvttce,desideriumveniens:\dest,6e- 

Filii  etiam,  quorum  parentes  temporalia  siderati  et  sperati  boni  impletio,pr8esentia 

cupide  collegerunt,  emerunt,  auxerunt,  so-  ac  possessio,  dulciter  reficit  appetentem, 

lent  ea  dilapidare.  Quce  auteni  paulatim  B  ut  lignum  vit8e:et  in  fruitione  Christi,qui 

colligitur  manu,  id  est,  studio  et  labo-  est  lignum  vitse,  consistit  delectatio  ista ; 

ve  ^ncee^^&ixe  aiC(\\x\v'\iViV,  multiplicahitur:  qui  amatori  suo  repromisit  :  Ego  osten-  joann.xw, 

quia  a  suo  possessore  diligenter  custoditur  dam  ei  me  ipsum.  De  quo  in  prima  sua  ^'- 

et  augmentatur,  sicut  videmus  in  his  qui  Canonica  ait  sacratissimus  apostolici  cho- 

ex  paupertate  ad  opulentiam  per  officia  ri  verfeex  :  In  Christum  non  videntes  cve-  \Petr.K,%. 

sua   creverunt.  Istud   quoque  Aristoteles  ditis,  videntes  autem,  exsultabitis  Isetitia 

ait.In  spiritualibus  itemconspicimus,  quod  inenarrabili  et  glorificata. 
hi  qui  grandi  exercitatione,  abstinentia  et         Qui  detrahit  alicui  rei,  obloquendo  ali-       13 

labore  ad  virtutum  incrementa,  seu  per-  cui,  ipse  se  in  futurum  obligat,  id  est,  ad 

fectionem   perducti    sunt,   timorati   exsi-  luendum  debitam  pcenam  pro  susb  detra- 

stunt,  ne  per  negligentiam  suis  priventur  ctionis  culpa  adstringit  se.  Obligat  quoque 

profectibus;  qui  vero  gratiose  prajventi,  G  se  ad  vitandum  in  se  ipso  quod  vitupcra- 

ad  spiritualem  alacritatem,  sensibilem  de-  vit  in  alio,  dicente  Apostolo  :  Qui  prsedi- ijojn.n, 21. 

votionem,  ac  lacrimas,  celeriter  atque  fa-  cas  non  furandum,  furaris  ?  Quidam  expo- 

ciliter  devenerunt,  ssepe  per  incautelam  et  nunt  sic  :  Qui  detrahit  alicui  rei,  eam  vi- 

incustodiam  dilabuntur,  nec  data  sibi  cha-  tuperando,  ipse  in  futurum  se  obligat  ad 

rismata  debite   appretiantur.  Hinc  etiam  non  commendandum  eam,  quia  sic  inho- 

pius  ac  supersapientissimus  Deus,  deside-  neste  veniret  contra  proprium  verbum  : 

ratam  gratise  affluentiam  multis  non  sta-  quae  expositio  videtur  inepta,quoniam  qui 

tim  largitur,  sed  paulatim  eos  exaudit,  ne  alterius  famam  detrahendo   denigrat,  ad 

repente  evacuentur,  sed  diutius  orando  ac  famse  illius  restitutionem  tenetur.  Ideo  si 

laborando  magis  promereantur,  et  firmio-  mendaciter  vituperavit,  tenetur  suum  re- 

res  cautioresque  fiant.  vocare  ac  fateri  mendacium ;  si  autem  ve- 

12  Spes  quce  differtur,  id  est,  a  desiderati  D  re,  nihilo  minus,  quia  inordinate  et  detra- 

boni  adeptione  veAaivdsiluv, a/ff/gitanimam  ctorie  alium  vituperare  prsesumpsit,  tenetur 

cupientis,  quam   facit  avide  et  anxie  ad-  dicere  inordinate  ac  male  se  esse  locutum. 

spirare  ad  bonum  speratum,  prsesertim  ad  Qui  autem  timet  prcecepfum,  id  est,  prae- 

beatificam  Altissimi  fruitionem  :  ipsaque  cepta  Dei  et  vicariorum  ejus  preevaricari 

dilatio  tanti  boni  affligit.  Unde  dixit  Pro-  veretur  ex  caritate  et  zelo  justitise,  inpace 

Ps.cxix, 5.  pheta  :  Heu  mihi  !   quia  incolatus  meus  versabitur  :  quia  habebit  in  se  pacem  in- 

p«.  xLi,  4.  prolongatus  est.  Itemque  :  Fuerunt  mihi  ternam,  secundum  illud,  Pax  multa  dili-   ps.  cxvm, 

lacrimse  mese  panes  die  ac  nocte,  dum  di-  gentibus  legem  tuam.  Cum  superioribus  '^^' 

citur  mihi  quotidie  :  Ubi  est  Deus  tuus?  quoquc  suis   et  proximis  habebit  pacem 

Rom.w,  Ex  tali  dolore  clamavit  Apostolus  :  Infelix  fraternam,  deinde  in  regno  coelesti  pacem 

^*'  ego  homo  !  Quis  me  liberabit  dc  corpore  supernam  cum  Deo. 


88  ENARRATIO   TN   CAP.    XIII   PROVERBIORUM.    —  ART.    XIII 

14  Lex  sapientis,  id  est  lex  divina  a  sapi- A  id  est  rafionabiliter  increpanti,^/o/-2/?a7- 
entissimo  Deo  collata,vel  lex  cujuscumque  bitur,  id  est,  coram  Deo  et  Sanctis  ejus 
legislatoris  prudentis ;  vel,  Lex  sapientis,  erit  gloriosus  et  laiide  dignus,  tanquam 
id  est  lex  Dei,  quam  sapiens  homo  custo-  vere  virtuosus  ac  sapiens,  defectuositales 
dit,  est /b?^.s  vi7a?  .•  quia  ex  legc  accipitur  suas  perpendens,  curarique  cupiens.  — 
forma  bene  vivendi,  et  ipsa  lex  dirigit  in  Desidcriiim  si  compleatur ,  id  est,  ad  effe-  19 
agendis ;   ut  declinei  a  ruina  mortis,   id  ctum  perducatur,  delcctat  animam.\)e\e- 

est,  ut  per  legem  homo   recedat  a  casu  ctabile  enim  est,  bono  desiderato  uniri,  et 

peccati  et  morte  seterna,  ad  quod  lex  ipsa  cupilam  perfectionem  sortiri.  Delestantur 

15  instigat. —  Doctrina  bona  dabit  gratiam  :  stulti  eos  qui  fugiunt  mala,  id  est  pericn- 
quia  ex  ea  crescit  in  gratia,  tam  docens  losa  corum  consortia  atque  carnalia  oble- 
quam  audiens.  In  itinerc  contemi>torum,  clamenla.  (jua?  ipsi  sliilti  appreliantur  ac 
id  est  in  verbis  et  faclis  eorum  (jui  despi-  Ji  diligunt.llinc  beatissimus  Petrus  in  prima 

ciunt  alios  et  documenta  salubria,  est  vo-  sua  ait  Canonica  de  iniquis  :  Qui  niiran-    i/>e<r.  n, 

ra<70,  id  est  prsecipitium  periculosum,quia  tur,  non  concurrentibus  vobis  in  eamdem  *• 

usque  in  foveam  infernalem   prsecipitari  luxuria  confusionem. 

merentur.  Hinc  ait  in  Proverbiis  suis  Cy-  Qui cum  sapientibusgraditi/rAd  es\,con-       20 

rillus  :  In  rebus  eliain  minimis  vim  quam-  versatur  per  vita^  conformitatem,  sapiens 

dam  natura  dislribuil  :  quamobieni  niliil  e/-//.-juxta  quod  scriptum  est,Cum  sancto /•«. xvii.sh. 

est  a  sapiente  spernendum,  quoniam  ha-  sanctus  eris.  Ideo  dicit  Cyrillus  :  Cum  ele- 

bet  unaquaeque  res  suo  loco  et  tempore  cto  socio  proficiscaris  ac  converseris  ;  fu- 

suum  juvamentum  et  commodum.  ge  luminis  hostem.  Cum  amatore  sapien- 

16  Astutus  omnia  agit  cum  consilio  :  quia  tia?.  zelalore  jusliti»,  atque  amicilia?  fideli 
in  oinni  re  potest  occurrcre  aut  latcre  pe-  cultore  vive.  Seneca  quoque  :  Oplimum, 
riculiun,  cui  per  consilium  obvialur;  nec  C  inquil.est  majorum  sequi  vestigia,  si  re- 
qui(l(|uam  priccipilanler  agendum.  Qwt  ai<-  cle  prajcesserint.  Amicus  slultorum,  qui 
tem  fatuus  cst ,  aperiet  stultitiam,  id  esl,  scili(;et  vanos  et  impios  amat,  non  quia 
iirationabililer  aget,ct  impelum  passionis  homines  sunl   felicilalis  capaces,  ac  pro- 

17  scquelur.  —  Nuntius  impii  cadel  in  ma-  pier  Deum,  sed  quoniam  vani  el  stulli, 
lum.  Dum  enim  pro  causa  prava  scienter  jocosi  et  ludicres  sunl  ;  similis  illis  effi- 
egreditur,  peccat,  el  inlcrdiun  ab  adver-  cictur  :  quia  communicat  eis  in  viliis  per 
sariis  sui  domiui   capilur.   Nunlii   inipii,  consensum  ;  nec  jusle  redarguil,  sed  arri- 

id  est  diaboli,  fuerunt  haeresiarclue  male-  del.Contra  quod  jubet  Apostolus  :  Nolilc   Ephes.\, 

dicli,  qui  corruerunl,  et  secum  traxerunt  communicare  infructuosis  operibus  tene-  " 

quamplures  in  malum  perfidia;  et  tormen-  brai  iiin  :   inagis  antem  redarguite.  Nequa- 

ta  gehcnnai.-Legatus  autcm  fidcli.s  est  sa-  qiiain  ergo  speclaciila  cum  complacenlia, 

nitas  :  quia  commissam  sibi  causam  bene  I)  risu  aul   delectalione  sunl   intuenda,  sed 

exsequitur,   atquc  bonaiu    inter   hoinines  magis  deflenda. 

dispositionem  procurat,queinadinodum  sa-  Peccatores  persequitur  maJum,  id  est,       21 

nilas  est  bona  dispositio  corporis.  propria  eoruin   malilia  undique  sequilur 

18  Egcstas,  id  est  spirilualiiiin  diviliarum  eos,  et  reinordens  conscienlia  ipsos  non 
seu  virtulum  carentia  ac  defeclus,e/  iyno-  deseril,  poMia  quo(|ue  jusUe  ullionis  ipsos 
minia  dehenlnv ci </ui dcscrif  disciptinam,  vastabil.  Ideo  Sencca  dixil  :  .Niillum  con- 
id  est,  correclionem  el  informaliouem  de-  scium  peccatoruin  tuoruin  magis  timue- 
dignaliir  suscipere,  aut  susceplas  non  re-  ris,  quain  le  ipsum  :  aliuin  iianujiie  effu- 
tinet.Talis  enim  est  incorrigibilis,et  omni  gere  poteris;  te,  nunqiiam.  Kt  Leo  Papa  : 
carens  prudenlia,  cujus  priina  pars  esl  Uea,  inquit,  conscienlia  palitiir  qiiidquid 
docilitas.  Qui  autem  acquiescit  argucnli,  Dei    pielale    diffeitur.    .\lque,    iit    asseril 


ENARRATIO   IN   CAP.    XIII   PROVERBIORUM.    —  ART.    XIII 


89 


Augustinus,  Animus  inordinatus  siiji  ipsi  A  est  novis  agris  seu  campis  noviter  cultis  a 

pcenalis  est.  Et  justis  rctribuentur  bona,  patribus  ;  et  aliis  congreganlur  absque  ju- 

id  est  praemia  gloriosa.  In  prsesenti  etiam  dicio,  id  est  sine  ratione.  Hoc  corporaliter 

infunduntur  eis  gratiosa  charismata,  con-  sffipe  sic  accidit,  quod  novalia  patrum  co- 

solatio  spiritualis,  conscientia?  quies,  ala-  piosum  proferunt  fructum,  quem  alii  in- 

critas   cordis,   praelibatio    futurce   salutis,  terdum  irralionabiliter  occupant.  Spiritu- 

Unde,  ut  Antisiodorensis  in  Summa  sua,  et  aliter  autem,  in  novalibus,  id  est  libris, 

Eusebius  Emiscnus  in  homilia  testantur,  doctrinis,exemplisque  patrum,sunt  mull® 

virtuosi  in  hac  vita  magnam  suse  remune-  alimonige  spirituales,  quse  aliis  sine  judi- 

rationis  portionem  desuper  sortiuntur.  Ma-  cio  congregantur,  dum  quis  talia  prsedicat 

gna  quippe  justiti»  merces  est,  tempus  proximis,  nec  tamen  proficit  inde,  neque 

fructuose  expendere,  sanctse  puritati  ope-  reficitur  mente. 

ram  dare,  Deo  in  tranquillitate  ac  sinceri-  B      Qid  ■parcit  virga^,  odit  filium  suum,  id       24 

tate  vacare,  vilissimum  jugum  vitare  pec-  est,  spiritualiter  eum  non  amat,  quem  in- 

cati,et  servitulem  evadere  hostis  maligni.  correctum  et  indisciplinalum  relinquit.  Si- 

22  Bonus  homo  relinquet  heredes  suos  fi-  militer  qui  subdilum  suum  non  corripit 

lios  ct  nepotes.  In  veteri  Testamento  inter  nec  castigat,  eum  odire  magis  quam  dili- 

Deut.  vu,  cetera,  justis  promittebatur  fecunditas  pro-  gere  comprobatur.  Qui  autcm  diligit  illum 

**•  lis,  et  semen  copiosum  relinquere  post  se.  vero  et  spiriluali  amore,  instantcr  erudit 

Istud  tamen  non  fuit  omnibus  justis  con-  eum  verbis,  exemplis,  flagellis:  intelligen- 

cessujn.  Melius  ergo  spiritualiter  sumitur,  do  per  filium  sobolem  totam.  Quum  enim 

quod  scilicet  homo  virtuosus,  idoneusque  amare,  sit  alicui  bonum  velle  atque  im- 

pra^latus  relinquel  post  se  bonos  discipu-  pendere,  qui   sobolem   suam    non  erudit 

los,  suarum  virtutum  imitatores  :  sicut  et  nec  castigat,  non   diligit  eam,  sed  odit, 
Christus  reliquit  gloriosos  Apostolos  gra-  C  quam   immorigeratam  indomitamque  re- 

tise  suee  participes.  Unde  fuit  prsedictum  :  linquit.De  hoc  in  Ecclesiastico  multa  con- 

i«.  Li.i,  10.  Si  posuerit  pro  peccato  animam  suam,  vi-  scripta   sunt.   Qui   diligit,   inquit,   filium  ^^ca  xxx, 

debit  semen  Xowg^yy^m.FAcustoditurjusto  suum,  assiduat  illi  flagella.  Non  des  fil'0  }jj^  ,,  i^. 

swfe;;»/? ^m  pecca^or/s.  Interdum  contingit,  potestatem  in   juventute   sua,  sed   curva 

quod  temporalia  impiis  juste  ablata,  juslis  cervicern  illius,  et  tunde  lalera  ejus.  Hinc 

prsestantur.  Chiisto  autem  Sancto  Sancto-  ait  et  Apostolus  :  Palres,  educate  filios  Ephes.wi, 

rum  incorporati  sunt  gentiles,  qui  olim  vestros  in  disciplina  et  correptione  Domi-  ^- 

fuerunt  servi  diaboli.  De  quo  Dominus  ait  ni.  Parentes  quippe  filiis  suis  tria  tenen- 

ibid.  1-2.   per  Isaiam  :   Dispertiam  ei  plurimos,  et  tur,  scilicet  educationem  corporalem,  in- 

fortium   dividet   spolia,  pro  eo  quod   in  structionem  in  moribus,  et  correctionem 

mortem  tradidit  animam  suam.  Unde  ipse-  pro  culpis. 

Z!ic.xi,2i,  met  in  Evangelio  loquitur  :  Quum  fortis  D      Justus  comedit,et  replet  animamsuam,       25 

!^'  29°"''  armatus  custodit  atrium  suum,  in  pace  id  est,  moderate  se  reficit,  juxta  rationa- 
sunt  ea  quse  possidet ;  si  autem  fortior  eo  bilem  animse  appetitum,  cujus  discreto 
supervenerit,  vasa  ejus  diripiet.  Ipse  enim      desiderio  satisfacit;  vcnter  autem  impio- 

Ephes  i\,  Salvator  ascendens  in  altum,captivam  du-      rum  insaturabilis  est,  id  est,  tam  gulosi 

s^/^s.Lxvii,  ^jj.  captivitatem.  Denique  substantia  pec-  sunt  iniqui,  quasi  satiari  non  valeanl;  no- 
catoris  custoditur  justo,  quia  opera  me-  va  quoque  et  exquisita  expetunt  fercula. 
ritoria  a  reprobis  quandoque  in  caritate  Spiritualiter  vero,  justus  spiritualibus  se 
exsistenlibus  facta,  non  ipsis  finaliter,  sed  reficit  alimentis,  et  animam  suam  replet 
electis  justis  communicantur  ac  proficiunt  piis  affectibus.  Yenter  autem  impiorum 
ad  salutem.  insaturabilis,   id  est,  cor  eorum  terrenis 

23  Multi  cibi  sunt  in  novalibus  patrum,  id      rebus  non  satiatur  :  imo  instar  hydropico- 


90  ENARRATIO    IN    GAP.    XIV    PROVERBIORUM.    —   ART.    XIV 

rum,  quo  plura  acquirunt,  plura  deside-  A  tur.  Sed  heu,  quanta  est  carnalium,  vel 

rant,  ita  quod  sicut  hydropicis  crescit  ex  potius  brutalium  hominum  insania!  Nam, 

potu  sitis,  sic  ipsis  ex  adeptione  affectio.  ut  ait  Innocentius,  Initium  vitae  hominis,  eccU.xwx, 

Propter  quod  Seneca  :  Inopi,  inquit.  par-  aqua  et  panis  :  gulosis  autem  non  suffi-  -^- 

pauca  va*  desunt;  avaro,  omnia.  Kestringondus  ciuntarboriim  fructus.  leguminum  genera, 

est  igilur  venter,  nec  minus  desiderium  radices   herbarum,  pisces   maris,    pecora 

cordis,  quum  dicat  Gregorius  :  Dominanle  terrae,  volucres  cceli;  sed  quferuntur  pig- 

vitio  gulae,  totum  quod  homines  fortiler  menta,  parantur  aromata,  nutriunlur  al- 

egerint,  perdunt;  et  dum  venler  non  re-  tilia,  capiuntur  obesa,  quse  ministrorum 

stringitur,cunctffi  virtutes  paiiler  obruun-  obsequio  exquisite  coquuntur. 


ARTICULUS    XIV 


13 


ELUCIDATIO    CAPITULl    QUARTIDECIMI    :    SAPIENS    MULIER    -EDIFICAT    DOMUM    SUAM. 


APIENS  mulier  cedificat  clomum  sn-  B  timoratus,  patiens  esse  et  gloriari  in  Do- 

am,  id  est,  sobolem  ac  familiam  suam  mino.  .\ani.  ul   in  Proverbiis  suis  Seneca 

inslruit  verbis  atque  exemplis.  Ideo  pa-  loquilur,  .Malis  displicere,  est  laudari.  Et 

ro6.x,i2,  renles  Sara;  uxoris  junioris  Tobi;e.  docue-  rursus    faletur  :  Misera  est  fortuna  qiise 

runl  filiam  suam  regerc  doinuni,  gui^crna-  inimico  caret.  Quamvis  id  agas,  ut  nc  quis 

re  fainiliam,et  se  ipsam  irreprehensibiiom  merilo  tuo  te  oderit,  erunl  tamen  semper 

\Reg.\w,  exhibere.  Abigail  quoquc  familiam  suam  qiii  le  odient.  —  In  ore  stuUi,  virga  su-       3 

'^"'^'        et  virum  dc  manii  David  irati  salvavit,  ut  perbice,\A  est  contumeliosa  el  injuriosa  ac 

legitur  primo  Regum./nsi/j<e>?s  aulem  inii-  animosa  h)Culio,  qua  audientes  affligiin- 

Wgt  cxstrncta)n  (juotjiie  manibiis  flestruct :  lur.  Stidtus  cnim.  ul  asserit  Isaias,  fatua /».  xvx.i.e. 

qiioniam  verbis  et  faclis  suos  scandalizal  loqiietur.Zrt^m  antem  sapicnlinm  custo- 

doiiieslicos,  et  in  tcmporalibus  male  regil.  dinnt  eos  :  '\A  est,  ipsi  sapientes  per  sua 

Spiritualiter,  sapiens  mulicr,  cst  l^cclesia  C  sapientialia  et  doctrinalia  verl)a,  se  ipsos 

catholica,  Christi  sponsa,  qUi-e  sibi  com-  custodiunl.ne  ex  verbis  slullorum  lurben- 

missos  ffidifical,  efficacilerqiie  gubornat.  tur,  et  ul  aganl  quod  docent;  vel,  custo- 

Insipiens  vero  miilier,  esl  IhTielicorum  ec-  (iiiint  stiillos.dum  eos  siia  probilale  emen- 

clesia,  qiup  siibvcrlit  pro  posse  Calholicos.  dant.Sapiciilia  eniin  vincil  iiialiliain.  Ideo  5n/).vii,30. 

2  Ainljnlaiis  rcclo  ilim'rc,\(\  Q^\'\\\  ohscv-  ait  .\poslolus  :  Libenlcr  siifferlis  insipien-   ncor.w, 

vantia  pr«ceptorum.  qtia?  ducit  ad  gloriani,  tes,  quum  silis  ipsi  sapientes.  *"• 

ct  timens  Deum  filiali  aut  saltem  iniliali  Fbi  non  snnt  boves.  prwscpc  vacitum       4 

timore,  desjncitur  ab  eo  qui  infami  gradi-  est;  ubi  autem  apjtarent  plurinuv  segetes, 

tur  via,  id  est,  scandalose  ac  lurpilcr  con-  ibi  ,uan!fcsta  foriiludo  bovis.  Hoc   piimo 

versatnr,  prreserlim  quando  talis  iniqiiiis  supcificialiler  accipi   potest   de  bobiis  et 

ex  conversalioni!   justi   piilat   se   aIi(|iiod  bladis,  (iiianliim  ad  illos  in  quoriim  lerris 

incommodum  consequi,puta  conlemptum,  D  soli  boves  aranl  :  qiiod  anliquilus  commu- 

deiectionem,  diffamiain.  Nam   siciil   simi-  niter  ila   fiiil.  Undc  et  in  Job  inducilur  : 

litudo  est  causa  dilectionis,  sic  dissimili-  Boves  arabant.  Ilaqiic.Ubi  non  siinl  boves,  yo6i.  t*. 

tudo  causa  est  aversionis  cl   aspernalio-  pra^scpe  vaciiiim  csl.  qiiiim  agri   non  co- 

nis.  Scd  in  lioc  casu  dcbcl  vir  bonus  ct  lanlur   ibidcm  ;   ubi   vcro    lerra   copiose 


ENARRATIO   IN  CAP.    XIV   PROVERBIORUM. 


ART.    XIV 


91 


fruclificat,  constat  quod  boves  fortiterara- 
verunt.  Spiritualiter  autem,  per  boves  de- 
signantur  prsedicatores,  docfores,  praelati, 
sicut  ad  Corinthios  docet  Apostolus,  illud 
icor.  i.\,9;  ex  Dcuteronomio  introducens,  Non  alliga- 
Deut.xny,  bis  os  bovi  trituranti.  Hi  enim  in  agro 
Dei,  id  est  in  Ecclesia,  laborant,  fidelium 
corda  verbo  preedicationis  aperiendo  ad 
suscipiendum  semen  gratise  Spiritus  San- 
cti,  quod  inserunt  eis,  et  ea  cooperando 
fecundant.  Unde  Corinthiis  loquitur  Pau- 
I  Cor.  111,9.  lus  :  Adjutores  Dei  sumus;  Dei  agricultura 
estis.  Itaque,  Ubi  non  sunt  boves,  id  est 
boni  preelati  ac  praedicatores,  prsesepe  va- 
cuum  est,  id  est,  corda  populi  gratia  atque 
virtutibus  carent,  quia  magistrum  et  du- 
cem  non  habent;  ubi  autem  plurimse  se- 
getes,  id  est  abundantia  actuum  virtuo- 
sorum,  ibi  manifesla  fortitudo  bovis,  id 
est,  efficacia  doctrinse  praelali  seu  pradica- 
toris  evidenter  relucet  in  hujusmodi  fru- 
ctu,  tanquam  in  suo  effectu. 

5  Tcstis  fidelis  non  mentietur,  falsum  te- 
stimonium  proferen do;j3 ro/t'r<  mendacium 
tcsds  dolosus,  qui  per  preces  et  munera, 
aut  ex  limore,  amore  vel  odio  faciliter  a 

6  veritatis  tenore  divertit.  —  Qucerit  clcri- 
sor  sapientiam,  non  a  Deo  per  orationem 
devotam,  nec  ex  Scripturis  per  studium 
bonum,  nec  a  veris  Catholicis  per  humi- 
litatem,  sed  ex  proprio  intellectu,  et  ab 
hffireticis,  philosophorumque  libris;  et  non 
invenit  sapientiam  salutarem,  quse  extra 
Ecclesiam  non  habetur,  nec  invenitur.  Z)o- 
ctrina  prude)7tium  facilis,  id  est,  faciliter 
potest  addisci,  quantum  requiritur  ad  sa- 
lutem.Prudentes  quoque  juxta  audientium 
capacitatem  loquuntur,  et  clare,  non  intri- 
cate,  exprimunt  suse  mentis  conceptum, 

ibid.  1, 2.  sicut  ait  Apostolus  :  Quasi  parvulis  in  Chri- 
sto  lac  dedi,  id  est  facilem  humilemque 
doctrinam,  non  solidum  cibum. 

7  Vade  contra  virum  stullum,  ut  eum 
refrenes  a  malo,  atque  corripias,  et  ne- 
sciet,  id  est,  caritatem  tuam  et  piam  in- 
tentionem  non  advertet,  sed  indignabitur 
magis.  Aliqui  autem  verba  sequentia  in- 
cludunt  huic  versiculo,  ut  sit  sensus,  quod 


A  nesciet  labia  prudentise,  id  est  prudentiam 
labiorum  tuorum.  Vel  vcrsus  hic  incipit  : 
Lahia  prudcntia;,  sapientia,  id  est,  in  la- 
biis  prudentis  sapientia  resonabit.Vel  vcr- 
bum  hoc,  Sapientia,  nectendum  est  clau- 
sula;  subsequenti.  —  Sapientia  callidi,  id  8 
est  astuti  et  circumspecti,  est  intelUgere 
viam  suam,  id  est  propriam  conversatio- 
nem  rite  considerare,  et  pericula  laque- 
osque  sibi  expositos  bene  perpendere  ac 
vifare  :  et  sic  nomen,  Callidi,  sumitur 
hic  in    bono.  Et   imprudentia  sfultorum 

B  errans  ab  itinere  ultimi  finis. 

Stultis  illudit  peccatum,  id  est,  sua  de-  9 
lectatione  decipit  homines  vitiosos  :  qui 
hic  passim  stulti  vocantur,  quoniam  stulti 
sunt  coram  Deo,  et  ab  increata  ejus  Sapi- 
entia  se  avertunt,  donoque  sapientise  ca- 
rent,  alque  stultitia,  qu»  dono  sapientiae 
contrariatur,  id  est  vitio  puerilitatis,  re- 
plentur.  Stultis  ergo  illudit  peccatum,  sic- 
ut  esca  in  hamo  decipit  pisces.  Delectat 
namque  peccare.  Nam  si  non  delectaret, 
non  fieret,  ut  asserit  Augustinus.  Non,  in- 

C  quam,  fieret  tam  multum  ut  modo.  Aliqui 
legunt  :  Stultus  illudit  peccatum,  id  est, 
per  risum  et  ludum  operatur  iniquitatem, 
et  pro  nihilo  reputat  Deum  offendere,  imo 
Isetatur  quum  male  fecerit.  Etinter  justos  prou. 11,14. 
morat}itur  gratia,\6.  est,  in  eoruin  menti- 
bus  dona  gratise  requiescunt,  et  ipsi  ad 
invicem  gratiose  se  habent,  acceptabiles- 
que  consistunt. 

Cor  fjuod  novit  amaritudinem  anima'       lO 
suce,  id  est,   quod  advertit  propter  quid 
anima  sua  merito  debeat  intra  se  amarica- 

D  ri,  videlicet  propter  sua  peccata  per  ve- 
ram  contritionem,et  propter  difficultatem 
obtinendi  salutem,  et  quia  tot  defectuosi- 
tatibus  plenum  est,  et  propter  incerlitudi- 
nem  sui  status,  quoniam  nescit  an  amore  Eccie.\\,\. 
sit  dignus,  an  odio,  et  propter  aliorum 
peccata,  et  maxime  propter  quotidianam 
inhonorationem,  multiplicemque  Dei  of- 
fensam  gravissimam  ;  in  gaudio  ejus  non 
miscebitur  extraneus,  id  est,  consolatio- 
nem  a  Deo  percipiet,  reprobis  et  impoeni- 
tentibus  inexpertam.Beati  enim  qui  taliter  Matih.s,o. 


92  ENARRATIO    IN    CAP.    XIV   PROVERBIORIM.    —    ART.    XIV 

lugent,  et  cum  pio  Ezechia  dicere  possunt,  A  phus  :  Qualis  unusquisquc  est,  talia  dicit, 

/s. xxxviii,  Recogitabo  omnes  annos  meos  in  amari-  talia  operatur,  et  taliter  vivit.  Et  iterum 

tudine  anima?-meae  :  quoniam  ipsi  conso-  disseruit  :  Desiderium  pueri,  id  est  imper- 

labuntur.Jam  equidem  consolantur  de  spe  fecti.  oportet  esse  secundum  prseceptum 

venia3,  et  indulgentia  culpse,  infusioneque  .doctoris.  Denique,  teste  divino  Dionysio, 

gralia",  et  de  gratiosa  visitatione  ac  illu-  Nihil  desideratur  aut  agitur,  nisi  sub  ra- 

Tob.m^ii.  stratione  Spiritus  Sancti,  qui  post  tempe-  tione  aut  apparentia  boni.Idcirco  et  vitiosi 

statem  tranquilhim  facit,  et  post  fletum  viam  suam  a^stimant  bonam. 
exsultationem  infundit.Qui  ergo  vult  gau-         Bisus  dolore  miscebitur  :  id  est,  vanam       13 

dium  istud  salubriter  experiri,pcccata  sua  Ifftifiam  poena  sequitur,  et  dolor  remor- 

digne  deploret,  indignas  quoque  consola-  denlis  conscientia^,  dissolutioni  risuum  so- 

tioncs  jugiter  detestctur,  ac  impcenitcn-  ciatur.   Ideo  ait  Salvator  :  Xss  vobis  qui  Xuc.vi,25. 
tium  vitct  consortia.                                       \i  ridetis.quia  plorabitis  et  flebitis.  Ad  quod 

H  Domus,  id  est  cognatio  seu  posteritas,  applicari  potest  quod  sanclus  Job  conte- 

impiorum  delebitur  :  qua^   patrum    suo-  statur :  Versa  est  in  luclum  cilhara  mea,  et /o6xxx,3i. 

rum  peccata  sectalur.  Unde  tertio  Regum,  organiim    meum    in    vocem   flentium.   Ef 

lUBerj.xy,  domus  Jcroboam,  Baasa,  Amri,  Achab,  et  extrema  gaudii  luctus  occupat,  id  est,  de- 

r2  r3  ^^'g-  coi^^iiTiilinnfi,  leguntur  ob  scelera  sua  i\o-  solatio  infcrnalis  consequitur  finem  gau- 

IV /to/.  IX,  letffi.  Tabernacula ,\^  est  congregationes,  dioriim  inanium  sa^culi  hujus.  juxta  ilhid 

''  '    '    '  justorumgerminabunt,'\^  (i%\,\v\\c\\\m  \\\'-  beati  Job  :  Tcnenf  lynipanum  et  citharam,    md.wx, 

Ps.  xci,  13.  tulum  producent,  juxta  illud  Psalmi  :  Ju-  ef  gaudent  ad  sonitum  organi :  ducunl  in  '-•''• 

stus  ut  palma  florebit,  sicut  cedrus  Libani  bonis  dies  suos.  et  in  puncto  ad  infernum 

Oseexiv,6.  multiplicabitiir.  El  apud  Osee  dicilur:Ero  descendunl.  Ideo  ait  Filius  Dei  :  Nisi  poe- /,„c. xiii.5. 

qiiasi  ros  ;  Isracl  gcrminabit  siciif  jiiium,  nitentiam  cgeritis.  omnes  similifer  peribi- 
et  crumpet  radix  ejus  ut  Libani.                   C  tis.  Dc  hoc  hictii  ilcrum  ait  :  Ibi  crit  fletus  Mauh.sm, 

12  Est  via,  quce  videtur  Jiomini  justa,  id  et  stridor  denliiim. —  Viis  suis  reptebitur  ^••^'"•^-- 

'  -^  •»  50;  XXII,  13; 

est,  qiiaedam,  imo  el   muitiplex  est  aclio  s/i<Z/?/s,  id  est,  iniqiiiis  implcbiliir  rctribu- x\iv,3i;xxv, 

seu  conversatio  et  observanlia,  quam  ho-  tione  ac  poMiis  demerilorum  aclionum  sua- ^g'^"*^'"'"' 

mines  repulant  justam  ;  novissima  autem  rum,  sicut  per  Ezechiclem  Dominus  dixit :       t-4 

ejus  dedurxiit  ad  )nortein ,'\^  ("^^.^^^-^  cn\\\  rniimqucmqiie  secundiini  viam  suam  ju-    Ezech. 

suis    effcctibiis    atnue    dcmeritis.   laiKhMii  dicabo.  Kl  supcr  cum  crit  vir  (jonus  :  id  """'  '*!• 

'  '  xxxiii,  20. 

trahit  ad  gchennaU'm  intciitum,  eo  quod  est.  impio  prfDferel  Deus  juslum.  et  vir- 

non  sit  vcrc  bona,  virluosa  el  meritoria,  tuosi  (iiii   luinc  conculcanfiir  ab   iniquis, 

sed  apparenter  dumtaxat.  Multa  clcnim  vi-  in  fiituro  jiidicio  ciunl  siipcr  illos.  Sappe 

tia  habent  speciem  seii  apparcntiam  et  co-  eliam  cl  a  miillis  juslus  iniquo  prspfcrtur. 
lorem  qucindam  virliilum  :  siciil  dissolutio  l/tnoecns,  '\(.\  esf   incxpcitus  et  nondiim       15 

rc[)iitatur  alacrilas    ct    s[)iriliialis   hetilia.  D  discrelionem   adc[)lus,  seu   bonus  el   sim- 

ina'ior  qiio([ue  maturilas.  el  zclus  amarus  |)lcx  in  se,  putans  alios  esse  qualis  ipse 

fervor  justifia>.   Sic    immoderatam   absti-  est,  crcdit  omni  verbo.  non  suspicans  ma- 

nentiam,  ct  proprii  sensiis  immansionem,  Iiini  dc  alio.  Hinc  Assuerus  rex  loquitiir  : 

mulli  putanl  ten)perantige  aclum  alque  con-  Qiiidam  aures  principum  simplices,  el  ox  Enherxw, 

stantiain.  Ilinc  in  Proverbiis  siiis  Scncca  lo-  siia  nntiira  alios  a>stimanfes.callida  fraude  ''• 

qiiitur :  Timidus  caiitum  sc  vocat,  sordidiis  dccipiiinl.  Scd.  siciil  in  libro  dc  Considc- 

{)arcum.  Nccesse  est  ergo  radium  discicti-  rationc  sanctus  scribil  Bcrnardus,  Creden- 

onis  habere,  sapienlioribus  credere,  singu-  di  facilifas,  prjBserfim  in  [)ra'side  aliorum, 

larifatem  vifarc,  al([ue  sanclorum  Pafiiim  est   valde   periculosa,   ef  horribilia    mala 

sectari  exempla  ac  documenta,  nec  pro-  sequunlur  ex  ea,  videlicel  suspiciones  per- 

prium  se([ui  scnsum,  quum  dical  Philoso-  vcrsae,  indignaliones,  detractiones,  injurise 


4. 


ENARRATIO   IN   CAP.    XIV   PROVERBIORUM.    —   ART.    XIV  93 

ac  persecutiones  justorum.  Hinc  inducit  A  et  quo  laudabilior  est  patientia,  eo  impati- 

iJoann.w,  Joanno.s  :  Nolite  omni  spiritui  credere,  sed  entia  vituperabilior  est.  Bt  vir  versutiis,  id 

*■            probate  spiritus,  si  ex  Deo  sinl;  Ecclesiasti-  est  fraudulenlus,  hypocrila,simulator, od^io- 

Eccii.\i\,  cus  quoque,  Qui  cito  credif,levis  corde  est.  sus  cst,  in  quantum  talis.Estque  impalien- 

Senecaquoque  in  epistola  tertia  :  Ncutrum  te  delerior,  juxla  Glossam  :  quia  impatiens 

faciendum  est,  et  utrumque  vitium  est,  et  paJam  oslendit  stultiliam  suam ;  versulus 

omnibus  credere,  et  nulli.  Pensandum  est  vero,  quum  sit  corde  perversus,  simplici- 

ergo  qualis  sit  ipse  qui  dicit.  Ideo  sequi-  latem  simulat,  atque  humano  judicio  san- 

tur:  Astutus  considerat gressus  suos,  id  est,  ctus  inter  reprobos  seslimatur.  Sed,  ut  Ci- 

actus  suos  perpendit,  qualiter  debeat  se  cero  fatur,   pleniusque  Cyrillus,  Non  est 

habere,  et  ne  incauta  ac  facili  credulitate  prudenlia  vera,  nisi  quae  simplicilatis  in- 

fallalur.  Hinc  in  Proverbiis  suis  docet  Cy-  nocentia  decoratur.  Prudentia  namque  est 

rillus  :  Velociore  aure  est  audiendum,  et  B  ars  prseclarissima  recte  vivcndi  cum  sim- 

gravi  corde  credendum.  Oportet  enim  dili-  plicilale,   quae  est  nescientia   quemquam 

genter  advertere,  quid  et  cui  credatur.  He-  Ifedendi.  —  Possidebunt  parvuli  stultiti-      48 

vera  minus  provide  amico  et  inimico  pa-  a)n.  Hoc  de  parvulis  sensu,  id  est  intelle- 

riter  creditur,  quum  amore  et  odio,  libra  ctu,  est  accipiendum,  et  etiam  de  parvulis 

lingu8e,pondere  affectionis  fallacis  in  obli-  Eetate,  qui  ante  annos  discretionis  ad  ina- 

quitalem  trahatur.  Verum  nulli  securius,  nia  inclinantur.  Unde  scriptum  est  infra  : 

quam  amico  de  malis,  et  inimico  de  bonis  Stultitia  colligala  est  in  corde  pueri.  Apo-  P/w.xxn, 

accommodatur  auditus.  De  te  vero  nun-  stolus  quoque  :  Nolite,  inquit,  fieri  parvuli   \'cor  x^y 

quam  credas   inimico   tuo   in  seternum  :  sensu.  Et  exspectabunt  astuti,  id  est  saga-  20. 

quia  si  bene  dicit,  sophista  est,  de  bono  ces,  scientiam  :  quia  in  scientiis  student 

tendit  ad  malum;  si  male  dicit,  facit  quod  proficere. 

suum  est.  G      Jacebunt  mali  ante  bonos,  et  impii  ante       19 

16  Sapiens  timet  Deum  offendere,  et  decli-  portasjustorum.  Hoc  ssepe  contingit  in  vi- 
nat  a  malo,  id  est  a  peccato  et  occasione  ta  hac,  in  qua  rei  a  judicibus  justis  dam- 

ir/iess.v,  peccati,  et  ab  omni  specie  mali,  secundum  nantur.Verumtamen  in  sseculo  isto  ssepius 

doctrinam  Apostoli,  ne  aliquem  scandali-  contingit  oppositum,  ita  quod  justi  impiis 

zet.  Stultus  transilit,  id    est,  imprudens  subjiciuntur  et  opprimuntur  ab  eis,  sicut 

praecipitanter  in  mala  culpee  se  ingerit,  ac  asserit  Habacuc  :  Quia  impius  prsevalet  ad-  Habac.i,i. 

periculo  se  exponit;  et  confldit  evadere,  versus  justum,  propterea   egreditur  judi- 

diuque  vivere,  et  postea  poenitere.  Circa  cium  perversum.  Sed  in  die  judicii,  coram 

hoc  dicit  Glossa  :  Sicut  stulti  est,  de  sua  electis  et  justis  erunt  prostrati  reprobi  et 

velocitate  confidere,    torrentemque   rapi-  injusti :  qui  et  in  inferno  positi,  prsBbebunt 

dum  aut  voraginem  saltu  velle  transire;  Beatis   spectaculum,  qui  Isetabuntur  visa  Ps.t.vii,ii. 

sic  sapientis  est,ad  planum  vel  ad  pontem  D  vindicla  alque  miseria  iniquorum,juxla  il- 

divertere.  Ita  qui  culpam  pro  posse  decli-  lud  :  Egrediemini,  et  salietis  quasi  vituli  MaiacKxs, 

nat,  timens  ne  malis  involvatur,  est  sa-  de  armenlo,  et  calcabitis  impios.  Et  alibi  :  ''  ^' 

piens.  Stultus  vero  est  qui  contemnit  et  Egredientur,et  videbunt  cadavera  virorum /s.lxvi,24. 

peccat,  blandiens  sibi  quod  postea  poeni-  qui  praevaricati  sunt  in  me;  et  erunt  usque 

tebit,  aut  poenas  fortiter  sustinebit.  ad  satietatem  visionis  omni  carni.  Egre- 

17  Impatiens  operabitur  stultitiam,  id  est,  dientur  autem   Beati,   non  tam   corporeo 
stulte,  irrationabiliter  et  inhoneste  se  ha-  exitu,  quam  intellectuali  intuitu. 

bet  in  apparatu,  verbis  ac  gestu,  eo  quod  Etiam  proximo  suo  pauper  odiosus  erit.       20 

impatientiae  passio  rationem  ejus  obtene-  Quidam  enim  sunt  tam  elati,  crudeles  et 

bret,  et  ipsum  impetuose  exagitet.  Susti-  impii,  quod  aspernantur  et  odiunt  paupe- 

nenda  sunt  ergo  adversa  absque  tristitia;  res,  et  de  pauperibus  suis  cognatis  vere- 


94 


ENARRATIO   IN   CAP.    XIV  PRO\T:RBIORUxM.    —  ART.    XIV 


Js.  i.viii,  7. 


Malach.  ii, 
10. 


Matlh.s, 


Oatat.v.O. 


cundantur.  Amici  vero  divitum,  multi  : 
qui  applaudunf  divitibus,  quos  beatificant 
corde,  et  ab  eis  commodum  vel  honorem 

21  consequi  sperant.  —  Qid  despicit  pro.vi- 
7num  suum,  pjeccat.  Praesertim  si  spernit 
illum  quoniam  pauper  est,  aut  in  quan- 
tum  homo.  Si  autem  spernit  eum  in  quan- 
tum  iniquus  est,  et  tamen  personam  ejus 
spiritualiter  amat,  non  peccat.  Hinc  lo- 
quitur  Isaias  :  Quum  videris  nudum,  ope- 
ri  eum,  et  carnem  tuam  ne  dospexcris. 
Etiam  Malachias  prophela  ait  :  Nonne  Pa- 
ter  unus  omnium  nostrum  ?  nonne  Deus 
unus  creavit  nos  ?  Quare  ergo  despicit 
unusquisque  fratrem  suum,  vioians  pa- 
ctum  patrum  nostrorum?  Qui  autem  mi- 
seretur  pyauperis,  beatus  erit :  juxta  ilhul, 
Beati  misericordes,  quoniam  ipsi  miseri- 
cordiam  conscquentur.  —  Qui  credit  in 
Domino,  fide  quse  per  dilectionem  opera- 
tur,  misericordinyn  dilifjit :  quia  appetil  si- 
bi  a  Deo  misericordiam  fieri,  cl  proximis 
suis  misericors  est.  Nam  tali  fidei  piclas 
cst  conjuncta. 

22  Errant,  qui  operantur  malum  :  quia  ra- 
tionis  judicium  in  eis  est  obscuratum,  et 
a  reclitudine  wquitatis  divertunt  se,  atque 
ab  uhiino  devianl  finc.  Misericordia  et  re- 
ritas  pra^para/it  l)oita,  id  est,  ad  omne  bo- 
num  aptum  faciunl  hominem.  Juslus  enim 
vivit  ex  fidei  veritale;et  qui  misericor- 
diam  exhibet  proximo,  misericordiam  sor- 
tilur  a  Deo,  qui  ail  in  Evangelio  :  Kstole 
misericordcs.sicut  el  Palcr  vcster  codestis 
misericors  est.  Mensuram  bonam  el  con- 
ferlam  el  coaj,nlalam  el  supcicffluenlcin, 
dabunl  in  sinum  vesliiim.  Polcsl  (luoque 
per  veritatem  juslilia  designari,quae  debet 

23  misericordiam  tcmpcrare.  —  In  omni  ope- 
re  bono  erit  abundantia,  id  est  prppmiiim 
copiosum,  affhicnlia  fjraliac,  ct  si^iriliiahs 
profcctus,duinmodo  hoino  lolo  siio  conalii 
faciat  iUud  :et  per  bonum  opus  inlclligen- 
dum  est  hic  omnis  actio  viiluosa,  inlerior 
sive  exterior.  Ubi  autem  verba  sunt  pluri- 
ma,  id  est  superfhia,  ibi  frefjiioiter  ege- 
stas,  id  est  defcclus  sapicntiic  ac  virtutis. 
Sapienles  namquc  ct  virluosi,  in  verbis 


Habac.  ii, 
4:  lloin.  I, 
17. 


Luc.  VI, 30, 
38. 


A  sunt  moderati  acparci;  et  qui  minus  scien- 
tifici  sunt,  magis  solent  se  verbis  jacfare 
ac  sermonibus  abundare.  In  muUiloquio  p»of  x,i9. 
quoque  non  deest  pcccatum;  ef  qui  miiltis  EccH.wfi. 
utifur  verbis,  laedit  animam  suam.  Ideo  ait 
Bcrnardus  :  Yse  nobis,  qui  spiritum  habe- 
mus  in  naribus,  qui  pleni  rimarum  efflui- 
mus  undique.Et  Seneca  testatur  :Locutum 
mealiquando  poenituit,tacuisse  niinquam. 

Curo/ta  sapie/itiam,  divitice  eorut/i  :  id       24 
esf,  spiritualis  opulentia   seu  copia   me- 
ritorum  hominum  virtuosorum.  est  causa 

B  et  ratio  aeternse  felicitatis  ipsorum.  Simili- 
fer  divitiae  qiuc  virtuose  expendunfur,  eis 
proficiunt  ad  salutem.  Fatuitasstultorum, 
i//iprudentia  :  quia  non  dirigunf  actus 
suos  recfe  ad  ulfimum  et  beafificum  fi- 
nem ;  sicque  carent  vera  priidentia,  cujus 
est  media  ad  finem  congruenfia  apte  dis- 
ponere.  —  Liberat  animas  festis  fidelis.  Ta-  25 
lis  enim  in  foro  jiidicii  eruit  innocentes  a 
morfc.sicuf  S.  Nicolaus  fres  jiivcnes  niorli 
adjudicafos,  dcindc  trcs  principcs  inno- 
ccnfes  morli  addictos;  Danicl  quoque  pro-    Dan.  xm, 

G  phela,  Susannam.  Maxiinc  aulcm,  qiii  tem-  *'"*''■ 
pore  perseculionis  lestimonium  perhibet 
fidci  christianae,  multos  cruit  a  morfe  pcr- 
fidiae  ac  gchcnnir.  ul  paluif  dc  S.  Seba- 
stiano  ct  innumcrabilibus  aliis.  Et  pro/ert 
mendacia,  imo  et  falsa  teslimonia,  versi- 
petlis,  id  est  dolosus.  qui  est  qiiasi  pellis 
eversa,  quoniam  aliiid  habcl  in  corde, 
aliud(jue  in  ore;  et  jiixla  aliorum  favorem 
ac  cominoda  sua.  cl  juxta  p.issionum  sua- 
riiin  allcrnalioncm.  variaf  piopriam  vo- 
(cm.Contra  qiios  lo(|iiilur  Sciu-ca  :  Pcrhibe 

D  tcslimonium  vcrilali,  non  amiciliae. 

In  timore  Domini  consislit  fiducia  for-  2(J 
titudinis,\d  esl  firma  et  fortis  confidentia 
mcnlis  in  Dco.  Qui  enim  sibi  conscius  est 
sc  coram  Dco  liinoratc  vixissc.  cl  ipsiim 
filialilcr  limuissc,  rilc  confidit  in  eo.  cjus- 
qiic  auxilio  spcrat  suae  salutis  adversariis 
praevalcre.  Talis  eniin  tiinor  facit  peccala 
sincera  intcnlione  vilarc,  d  bonam  ulique 
conscienliam  parit.  \doo  fimorafiis  Job  di- 
xit  :  Eliain  si  occidcril  nu\  in  ipso  spcra-  yoAxm.is. 
bo.  El  Tobias,  qui  ab  infantia  sua  tilnuil  Tob.n.ii. 


14 


ENARRATIO   IN   CAP.    XIV  PROVERBIORUM.    —   ART.    XIV  9o 

Deum,  magnam  passus  adversitatem,  scili-  A  bus,  ut  videant  opera  vestra  bona,  et  glo- 

ro6. 11,  II,  cet  excfBcationcm,  atque  ab  amicis  ac  con-  rificent  Patrem  vestrum  qui  in  coelis  est. 

23'  '^'  "'  J^S^  irrisionem,  nequaquam  a  sua  motus  Et  econverso,  in  paucitate  plebis,  igno- 

ibid.iy,i3.  fiducia,  (lixit  :  Noli  timere,  fili  mi ;  pau-  tninia  principis  :  quia  ignominiosum  est 

perem  quidem  vitam  gerimus,  sed  habe-  principi,  paucos  habere  subjectos  et  inor- 

bimus  multa  bona,  si  timuerimus  Deum.  dinatos  ministros.   Exemplaritas   namque 

Hinc  ait  Gregorius:Timor  Domini  fiduciam  et  honestas,  prudentia  et  virtus  servorum 

forlitudinis  praestat  :quia  mens  nostra  tan-  ac  subditorum,  cedit  in  domini  sui  hono- 

to  validius   terrores   rerum   temporalium  rem.  Propter  quod  quotidie  oramus  :  Pater  Maith.vi, 

despicit,  quanto  veriori  formidine  earum  noster  qui  es  in  cffilis,  sanctificetur  nomen  ^' 

Creatori  se  subdidit.  Et  filiis  tuis,  scilicet  tuum.  Similiter   inordinatio,   perversitas, 

Dei  (seu  filiis  ejus,  puta  divini  timoris),  insipientia  ministrorum,  cedit  in  dedecus 

erit  spes  efficax  et  beata,  id  est,  efficaciter  B  domini  ac  pastoris.  Propler  quod  ait  Apo- 

et  condigne  sperabunt  in  Domino,  speran-  stolus  ad  Uomanos  :  Nomen  Dei  per  vos  Rom.n,u. 

tes  ex  ejus  pietate  ac  meritis  propriis  adi-  blasphematur  in  gentibus.  Unde  per  .lere- 

Eccii.\,n.  pisci  salutem,  juxta  illud  :  Timenri  Deum  miam  Dominus  dixit  Judseis  :  Commacula-  /e,-.xxxiv, 

bene  erit  in  extremis,  et  in  die  defunctio-  stis  nomen  sanctum  meum.  Princeps  quo-  **'■ 

nis  benedicetur.  Porro,  filii  timoris  vocan-  que  Apostolorum  in  prima  sua  hortatur 

tur,  qui  valde  intenti  sunt  ei,  et  enutriti  in  Canonica  :  Conversationem  vestram  inter    xpeir.u, 

eo,  ac  juxta  inclinationem  ipsius  vivunt  et  gentes  habentes  bonam,  ut  in  eo  quod  de-  ''' 

operantur,  sicut  in  simili  ait  Apostolus  :  trectant  de  vobis,  tanquam  de  malefacto- 

i?om.  viii,  Quicumque  Spiritu  Dei  aguntur,  hi   filii  ribus,  ex  bonis  operibus  vos  considerantes, 

sunt  Dei.  Et  secundum  hunc  modum,  qui-  glorificent  Deum. 

dam  dicuntur  filii  sapientiee  ac  virtutum,  Qui  patiens  est,  multa  gubematur  sa-       29 

27  Timor  Domini,  fons  vita?  :  quia  conser-  Q,pientia.  Hoc  enim  est  effectus  et  signum 
vat  mentem  in  vita  grati8e,et  actiones  me-  sapientise  magn8e,quod  homo  intuitu  seter- 
ritorise  procedunt  ex  isto  timore,  sicut  rivi  norum,  contemplatione  divinorum,  amore 
ex  fonte ;  ut  declinet  a  ruina  mortis,  id  Christi,  zeloque  probitatis,  et  ad  proximo- 
est,  ipsum  timentem  faciat  a  morte  peccati  rum  sedificationem,  servat  patientiam  in 
ac  inferni  divertere.  Quum  enim  expellat  adversis.  Propter  quod  ait  Philosophus, 
peccata  et  conservet  in  gratia,  recte  voca-  quod  soli  sapientes  vincunt  passiones.  Qui 
tur  fons  vitae,  imo  quodammodo  causa  to-  autemimpatiens  est,exaltat  stultitiamsu- 

/s. xxvii, 9.  tius  boni.  Nam,  ut  asserit  Isaias,  Hic  est  am,  id  est,  irrationabilem  motum  animi 

omnis  fructus,  ut  auferatur  iniquitas :  quam  sui  effundit  praecipitanter,  et  quam  inordi- 

sine  infusione  gratiae  ac  virtutum  certum  natus  sit  intus,  stulte  ostendit  forinsecus. 

Ps. xxxiii,  est  non  auferri.  Ideo  dixit  Psalmista  :  Ti-  Vita  carnium,  sanitas  cordis.  Cor  quan-       30 

*^-           mete  Dominum,  omnes   sancti  ejus,  quo-  D  doque   accipitur   pro    corporali    parte   et 

niam  nihil  deest  timentibus  eum.  organo  animalis  :  de  quo  corde  dicit  Phi- 

28  In  multitudine  populi,  dignitas  regis  :  losophus,  quod  sit  primum  vivens,  et  ulti- 
id  est,  ad  regis  perfinet  dignilatem,  quod  mum  moriens.  Hujus  igitur  cordis  bona 
mullos  habet  populos  etministros  sibi  sub-  habitudo  seu  sanitas,  est  vita  carnium,  id 
jectos ;  et  praesertim  ad  laudem  et  glo-  est  corporis  animati  et  membrorum  ipsius, 
riam  pertinet  praesidentis,  quod  multos  ha-  quia  ex  corde  sic  sumpto  procedunt  spiri- 
bel  subditos  compositos  moribus,  beneque  tus  et  actiones  vitaIes,motivae  ac  animales 
ordinatos.  Sic  et  dignitas  Christi  resplen-  ad  corpus.  Interdum  vero,  imo  ct  Scepius, 
det  in  hoc,  quod  totus  orbis  terrarum  ad  sumitur  cor  pro  intellectu  vel  voluntate  : 

Matth  V  ^P^^"^  conversus  fuit,  et  convertetur.  Hinc  cujus  sanitas  est   virtutum   integritas  ac 

16.         '  jussit  :  Luceat  lux  vestra  coram  homini-  gaudium  spirituale,  ex  quibus  caro  ad  ex- 


96  ENARRATIO   IN   CAP.    XIV  PROVERBIORUM.    —  ART.    XIV 

ercendum  opera  meritoria  vegetatur.  Pu-  A  ///  corde  prudcntis  rcquicacit  sapientia,       33 

^rert'©  o-s5f«m  est  mwi(/m  .•  quia  est  pessima  tanquam  habitus  intellectus.  decor  men- 

passio,  menti  corporique  nociva,  quia  ossa  tis,  opulentia  rationis  :  prudentia  quoque 

mentis,  id  est  virtutes,  corrumpit,  ossaque  et  sapienlia  quse  est  donum,  non  separan- 

corporis  tabefacit.  Ideo  invidus  jugiter  af-  .tur  ab  invicem;  et  indocios  quosque  eru- 

fligit  et  punit  semetipsum;  et  interior  ejus  dict  verbo   et   opere.  quibus   datam  sibi 

insania,  foris  monstratur  per  signa  miser-  gratiam  administrat. 

rima  :  quia,  ut  ait  Gregorius,  Invidi  color  Justitia  elevat  gentem.  Regnis  enim  et      34 

pallore  afficitur,  oculi  deprimuntur,  mens  politiis  justis  prospere  solet  succedere  : 

infelix  accenditur,  membia  frigescunl,  fit  quod  in  veteri  Testamento.lempore  regum 

in  cogitatione  rabies,  in  dentibus  stridor.  el  subditorum  justorum  sic  fuit.  Justilia 

/o6v,  2.    Hinc  ferfur  apud  Job  :  Parvulum  occidit  qiioque,  quum   sit    pra^clarissima  virlus, 

invidia.  Nempe  qui  invidet,  virtulibus  de-  H  vaide  dignifical  justos,  el  Deo  conformat, 

slitulum  et  dcfectuosum  se  esse  demon-  alque  de  isto  exsilio  ad  alliludinem  et  sa- 

strat.  Propter  quod  Seneca  ait  :  Si  invide-  lutem  regni  coeleslis  erigit  ipsos.  Miseros 

ris,  major  es;  si  invides,  minor  :  vir  autem  autem  facit  populos  peccatum.  Nam  efficit 

bonitate  prsdilus,  nemini  invidet.  eos  viles  et  diaboli  membra  ac  servos,  de- 

31  Qui  calumniatur  egentcui,  id  esl  defe-  inde  ad  infernum  depriinit  eos  :  et  sicut 
cluosum  in  naluralibus  donis  seu  tempora-  filii  Israel  lempore  judicum  ac  regum  suo- 
libus  rebus,  exprotjrnt  factori  ejus,  scilicel  runi,  vaiias  perlulerunl  calamilales  et  cla- 
Deo  creatori,  qui  talem  fecit  egentem,  al-  des,  propler  sua  peccata ;  ita  el  Christiani 
que  ad  cujus  imaginem  factus  est  egens.  a  Tureis  et  Sarracenis  ac  Tartaris,  imo  et 
Non  ergo  improperanda  est  alicui  sua  na-  mutuo  miserabilius  a  se  ipsis.  Deniqtie 
turalis  defecluositas  aul  paiipertas,  sed  pie  ipsa  ciilpa  est  niiseria  major  quam  pa^ia, 
est  (lissimulanda,  supportanda  el  adjuvan-  C  quia  a  salute  magis  elongal  el  impedil,  ac 

da.  Propler  quod  <!>y\\n\'\[\\v\  honorat  aulem  felicitali  magis  conlraiiatur.  —  Acceptus       35 

eum,  videlicet  Creatorem,   qui  miseretur  est  regi  minister  intelligem  :  quia  domi- 

2)aw/>e;7's.-quia  et  Deus  praecepit  hoc, cujus  no  suo  reverenler  obedil,  el  causas  sibi 

pra?ceptum  implere,  est  eum  honorare.  Ip-  commissas    fideliler   ac    prudenler   exse- 

se  quoque  in  sua  imagine  honoralur.  Kt  (]uitur.  Sic  el  Hegi  omnipolenli  placet  sa- 

Maiih.wi,  Christus  in  Kvangelio  proleslalur  :  OiKid  picns  scrviis,  idoneiisque  vicarius  el  pra?- 

uni  ex  minimis  ineis  fecistis, mihi  fecislis.  laliis.    Unde  ail  Salvator  :  (Jiiis  pulas  est     yiauh. 

32  — In  malitia  sua  expellitur  iuipius,   id  scrvus  fidelis  el  prudens,  quem  conslituit  ""'*•  *^- 
est,propter  siia  peccata  societate  juslorum  dominus  super   lamiliam    <,ndi\x\  l  Iracun- 
privalur,  ajterna  beatiludine  spolialur,  et  diam  ejus  inutilis  sustincbit :'\A  est,  servo 

de  membro  Chiisli  rit  membriim  diaboli.  pigro,  infideli,  insipienli,dominus  suus  ju- 

Sperat  autem  ju-stus  in  morte  sua,\(\  est,  D  ste  irascelur.  pi\Tserlini  negligenli  el  in- 

lcmpore  inorlis  confidil  in  Doinino.  jiixla  fiiicluoso  pr;elalo  ac  pi;e(licatoii,  in  (lucm 

Sap.iv,!.  illiid,  Justus  si  morle  pra3occupatiis  fiu-iil,  subililorum  quoqiie  peccala  redundanl.rn- 

in  refrigerio  erit;  et  si  pro  jiistilia  mori-  de  in  Kvangelio  ait  judex  :  Servuin  inuli-   ibid.xxy, 

tur,  certus  est  de  pr*inio  lalis  morlis.  —  loin  mitlile  in  lenebias  exleriores.               '*• 


40 


ENARRATIO   IN   CAP.    XV   PROVERBIORUM.    —   ART.    XV  97 


ARTICULUS   XY 


21 


DECLARATIO    CAPITULI    QUINTIDECIMI    :    RESPONSIO   MOLLIS   FRANGIT   IRAM. 


RESPOA^STO  mollis  frangit  iram  :  id  A      Lingua  sapientium  ornat  scientiam,  id        2 

est,  humilis  ac  modesfa  responsio  ho-  est,  ordinale  et  pulchre  eam  proponit,  ita 

minis  ab  alio  increpati,   interrogati,   aut  quod  magis  ab  audientibus  reputatur;  os 

comminationem    perpessi,   exstinguit   aut  fatuorum  ehullit  stuUidarn,  id  est,  stolida 

mitigat  iram  corripientis  aut  comminantis  verba  impetuose  indeliberatequc  evomit  : 

seu  interrogantis,  qui  videns  sibi  deterri,  per  qua?  interior  manifestatur  eorum  fa- 

placatur.  Malitia  etenim  vincitur  bonitate,  tuilas,  quia  ex  abundantia  cordis  os  loqui-  Mauh.xn, 

peccatum  virtute,  improbilas  exemplarila-  tur.  Sic  hserelici  el  quidam  philosophi  suas  ^*- 

te,  ira  mansuetudine.  Ad  quod  admonens  effuderunt  stultitias  per  verba  et  scripla 

Rom.xw,  nos  Apostolus  :  Noli,  inquit,  vinci  a  malo,  contra  doctores  calholicos,  prsesertim  Por- 

sed  vince  in  bono  malum.Tanta  etenim,  phyrius,  Julianus,  Averroes  et  Gelsus.  — 

Seneca  teste,  est  vis  et  laus  probitatis,  ut  In  omni  loco  oculi  Domini  contemplantur       3 
omnes  ejus  efficaciamoveantur.Sic  Abigail  B  ^o??os  per  approbationem,   et  malos   per 

\Reg.Ti\s,  sua  molli  responsione  fregit  iram  David;  detestationem,  sicut  in  Psalmo  cantatur  : 

'^M.ic  \m  ^^  Gedeon,  Ephraleeorum.  —  Sermo  du-  Oculi  Domini  super  juslos,  et  aures  ejus   p.9. x^txm, 

2,3.  russuscitatfurorem.QmemmdiWnxnAnYG  in  preces  eorum  ;    vultus  autem  Domini  *"' ''" 

et  superbe  alloquitur,provocat  eum,quan-  super  facientes  mala.  Hoc  contra  eos  qui 

tum  in  se  est,  ad  iram  intensam.  Aliqui  dixerunt  divinam  providentiam  non  per- 

tamen  sunl  ita  perfecti,  quod  ex  aliorum  lingere  usque  ad  ista  terrena  determinate 

improbitate  non  concilantur  ad  passionem;  cognoscenda,  nec  cognoscere  actus  huma- 

quidam  vero  sunl  boni,  quamvis  nondum  nos,  nec  privativa  et  vitia.  De  quibus  Do- 

perfecti,  qui  dum  improbe  offenduntur,  minus  ait  Ezechieli  :  Dixerunt  :  Heliquit  Ezech.^x, 

graviter  irascunlur.  Propter  quod  Seneca  Dominus  terram,  et  Dominus  nos  non  vi-  ^- 

in  Proverbiis  suis  ait:Bonus  animus  laesus  det.  Unde  et  apud  Sophoniam  :  Yisitabo,  Soph.i,i-i. 
mullo  gravius  irascitur.  Denique  fertur  in  G  inquit,super  viros  defixos  in  fa^cibus  suis, 

Vitis  Patrum,  quod  Abbas  S.  Macarius  ad  qui  dicunt  :  Non  faciet  Dominus  bene,  et 

ecclesiam  pergens,  fecit  discipulum  suum  non  faciet  male.  Alque  Psalmista  :  Dixe-    ps.  i.xxn, 

prsecedere  :   qui    obvianli   sibi    sacerdoti  runl,  Quomodo  scit  Deus?  et,  Si  est  sci- "• 

idolorum,  dixit  :  Quo  curris,  da)mon?  Quo  entia  in  Excelso?  Gontra  quos  subtiliter 

audilo,  sacerdos  ille  percussit  discipulum  aiguit  Propheta,  dicendo  :  Intelligite,  in-  Ps. xcm,8, 

B.  Macarii,  seminecem  reliquit,  atque  per-  sipientes  in  populo,  et  stulti,  aliquando 

transiit.  Gui  obvians  S.  Macarius,  salutavit  sapile.  Qui  planlavit  aurem,  non  audiet? 

eumdem,  dicens  :  Salve,  laborator,  salve.  aut  qui  finxit  oculum,  non  considerat? 
Ex  cujus  tam  benevola  salulatione  admi-         Lingua  placabilis,  id  est  pacifica,  quee 

rans  et  compunctus  sacerdos,  conversus  orando  et  laudando  placat  Deum  sibi  ac 

est.  Quo   facto,  dixit   sanctissimus  pater  proximis,  et  discordantes  reconciliat  invi- 
Macarius  :  Sermo  pius  et  dulcis  duras  men-  D  cem,  lignum  vitoe,  id  est,  vitaliter  reficit 

tes  provocat  ad  virtutes;  verba  vero  pun-  corda  pacificorum;  qum  autem  immodera- 

gitiva,  amara,  superba,  etiam  bona  corda  ta  est,  id  est  inconsiderata,  preeceps,  su- 

provocant  ad  peccandum.  perflua  ad  loquendum,  conteret  spiritum, 

1.  (.  / 


9. 


98 


ENARRATIO   IX   CAP.    XV  PROVERBIORUM. 


ART.    XV 


Osee   vii 
15,  16. 


id  est,  gratiam  Spiritus  Sancli  aufert  a 
mente,  et  spiritum  seu  animam  loquon- 
tis,  interdum  etiam  audientis,  spiritualiter 
destruit,  proterendo  verba  detractoria  et 
mendosa,  seminativa  discordise,  et  consi- 
milia,  quae  ex  suo  genere  sunt  peccata 
mortalia.  Hinc  Hugo  :  Lingua  dicitur,  quo- 
niam  lingit  adulando,  mordet  deti-ahen- 
do,  occidit  mentiendo,  ligat  et  iigari  non 
potest,  labitur  ut  anguilla,  penetrat  ut 
sagitta,  tollit  amicos.  multiplicat  inimi- 
cos,  movet  rixas,  seminat  discordia>;,  uno 
iclu  multos  percutit  et  occidit.  blanda  est 
et  subdola,  lata  et  parata  ad  bona  cxhau- 
rienda,  commiscendaque  mala. 

SdiKus,  id  est  incorrigibilis,indocilis,et 
obstinatiis  in  vitiis,  irridel  disciplinam 
palris  sui  carnalis  ac  spiritualis.  imo  et 
Dei  Patris,  qiiia  salubrem  correplionem  ac 
justam  castigationcm  abhorret  ac  despi- 
cit.  Hinc  de  rebellibus  Israelitis  ail  Domi- 
nus  :  Ego  erudivi  eos,  et  in  me  cogila- 
verunt  malitiam;  reversi  sunt  ul  essenl 
absque  jugo.  Qui  autem  cus/odil  i/icrcpa- 
lioncs,  eas  palienter  suscipiendo,  memori- 
ter  relinendo,  seque  emendando,  astutior, 
id  est  sagacior,  fict  :  (jiiia  vilando  pecca- 
ta,  meretur  illuminari  a  Deo,  propriauKiue 
fragililaUMii  liinpidius  [XMisal,  el  dcinccps 
cautius  se  habet,  ex  nuMiioriis  praMeiilo- 
rum  perpcndcMis  ac  vilans  pericula  rutu- 
rorum.  Unde  in  Jeremia,  ubi  nostra  habel 

/er.  vi,8.  translatio,  Erudire,  Jerusalem,  Septuaginla 
translulerunl  :  Per  omncin  dolorem  el  fla- 
gellum  erudieris.  —  lu  abundanti  jusiitia 
virtus  ma.rima  cst,  id  esi  pr.Tcipua  forli- 
tudo  et  conforlalio  jusli.  Naiii  ip>a  jusiiiiu 
est  virlus  preeclara,  jusluni   in   Deo  con- 

Prot).x,25.  fortans,  siciit  prwhabilum  esl,  Jtislus  au- 
tem  quasi  fundamentum  scmpilerniim:  cl 
infra  habebilur,  Juslus  quasi  leo  coiiii- 
dens,  abs(jue  terroie  (mmI.  Idcirco,  abun- 
dans  iustilia.esl  iiiaxima  animic  forliludo. 
Potesl  lamen  per  abundanlem  jiisli!iam,ad- 
impletio  consiliorum  et  exhibilio  operiim 
supererogationis  inlelligi  :  iii  (iiiibus  csl 
prwcipua  forliludo,  hoiiiinisqiic  ixMleclio, 

21  sicut  assenl  Llii  islus  :  Si  vis  [)(mI(>cIus  es- 


/ftlrf.XXVIIl 

1. 


A  se,  vende  omnia  quse  habes,  et  da  paupe- 
ribus,  et  sequere  me.  Cogitationes  autem 
impiorum  eradicabuntur ,  id  est,  ab  effe- 
ctu  optato  impedientur,  alque  a  Judice 
summo  condeninabunlur.  juxta  illud  Psal- 
mi  :  In  illa  die  peribunt  omnes  cogitatio-  Ps.c\\.\,^ 
nes  eorum. 

Domusjusti,  plurima  fortitudo.  Domus        6 
justi  est,  vel  cor  ipsius,  in  quo  per  cogita- 
tionein  et  affectionem  moratur;  vel  ejus 
domcslici.  vel  posteritas,  aut  congregatio 
populi  sibi  subdila  el  commissa.  In  corde 

B  aulem  jusli,est  forliludo  sapientise  ac  vir- 
lulum;  similitcr  in  ejus  domeslicis  et  po- 
steris,  infoimalioni  et  correctioni  ejus  ac- 
quiesccnlibiis.Conformiter  justus  praelatus 
ac  pricsidens  virluosus,  solel  virluosos  ha- 
bcre  subjcctos.£'^  in  frudibus  impii,con- 
turbatio.  Fructus  impii.  sunt  ejus  dele- 
claliones  inordinala?  ct  opera  prava  :  in 
quibus  esl  conliirbalio.  id  est  carenlia  pa- 
cis  interna?,  rcbellio  sensualitatis  conlra 
rationem.  ralionis  qiioque  a  Dco  avcrsio, 
alquc  (lemeritum   ad  infernalem  turbati- 

(]  onein  perducens.  Hinc  oclavo  Elhicoruin 
doccl  Phiiosopluis.  quod  vitiosus  pacem 
non  habel.  El  in  Isaia  prophela  habetur  : 
.Non  esl  pax  impiis,  dicil  Dominus.  /».  xtvin, 

Lal)ia  sapicntiuiH  disscminabunt  scic/i-  -'■  „ 
//>?>/<.  alios  inslruendo.  ulilia  et  doclrina- 
lia  profeitMido  :  quod  Chrislus  el  Aposloli 
summe  fecerunl ;  cor  stuHorum.  dissimile 
crit  cordi  ac  labiis  sapicMitiuin.  quoniain 
vanilalem  el  errores  cor  slulli  disseminat, 
ul  de  ha^reticis  el  aliis  conslal.Est  quoque 
cor  sliilli  sibi  ipsi  dissimile.  (juia  div(M"sis 

D  |)hanlasiis  ac  viliis  variatur,  el  nunquam  yofcxiv, i. 
in  codem  [lermanet  slalu.  (Juoconlra  de 
Anna  lcgilui'  :  Viiilus  cjus  non  sunl  am- !/??«/.  i,is. 
[)lius  in  diversa  mulali.Dcnique  slullus.  id 
esl  iniquus,  non  conalur  imagincni  Crea- 
loris  sui  rcformare  in  sc;  imo  qiiulidie 
cam  magis  dcliir[)al  ac  mundo  conformat  : 
sicque  cor  impii  esl  suo  Crealori  dissi- 
mile.  cl  mundo  daMiionibusquc  confor- 
mc. niuimquc  per  naluram  sit  immaleriale 
ac  inlellecluale,  per  pro[)riain  culpam  est 
mundaniim    alquc   cainalc.   Contra    qiiod 


ENARRATIO   IN   CAP.    XV   PROVERBIORUM.    —   ART.    XV  90 

i?om. XII, 2.  hortatur  Aposlolus:Nolite  conlormari  liuic  A  Deo,  secundum  prsesentem  justitiam,  non 

sseculo,  sed  renovamini  in  novitate  sensus  tamen  secundum  prsedestinationem  seter- 

vestri.  nam,  nisi  sit  de  numero  electorum.  Porro 

8  Victimce  impiorum  abominahiles  Domi-  justus  est  qui  obscrvat  pra^cepta.  Ideo  lo- 

no.  Hoc  de  sacrificiis  legis  evidenter  veri-  quitur  Christus  :  Qui  diligit  me,  sermones  Joann.xw, 

ficatur,  quia  non  erant  in  se  ipsis  seu  ex  meos  servabit,  et  Paler  meus  diligct  eum.  '^^' 
parte  operis  operati,  Deo  accepta,  sed  so-  Doctrina  mala  deserentium  viam  vita',       10 

lum  ex  fide,  devotione  et  caritate  offeren-  Frequenter  impii  praelati  et  prsdicatores 

tium  ea.  Unde  in  Psalmo  Dominus  testa-  iniqui,  qui  viam  vitse,  id  est  arctam  viam 

Ps.  xLix.g.  tur  :  Non  accipiam  de  domo  tua  vitulos,  saiutis,  relinquunt,  docent  bona,  vera,  sa- 

neque  de  gregibus  tuis  hircos.  Et  Michseas  lubria,  sicut  de  Scribis  et  Pharisais  dixit 

A/ic/i.  VI,  propheta  ait  :  Quid  dignum  offeram  Do-  Salvator  :  Super  cathedram  Moysis  sede-    Matth. 

*''^-  mino?  Numquid  placari  potest  Dominus  B  runt  Scriba;  et  Pharissei;  qua?cumque  ergo ''^"''" 

in  millibus  arietum,aut  in  multis  millibus  dicunt  vobis,  facite.  Quomodo  igilur  do- 

hircorum  pinguium?  Similiter,  spiritualia  ctrina  deserentium  viam  vitae  est  mala  ? 

sacrificia  impiorum,  scilicet  orationes  et  Est  respondendum,quod  mala  est  eis,quo- 

consimiles  actiones,  quse  ex  suo  genere  niam  peccant  mortaliter  evangelizando,  et 

bonse  sunt,  non  sunt  Deo  accepta,  quum  eaquee  praedicant  non  implendo.Esf  etiam 

Pi-ov.     scriptum  sit:Qui  declinat  aurem  suam  ne  mala,  id  est  minus  reputata,  quoniam  cu- 

xxviii,9.     audiat  legem,  oratio  ejus  erit  exsecrabilis.  jus  vita  despicitur,  restat  ut  ejus  pra^di- 

Verumtamen  sacrificium  evangelicse  legis,  catio  contemnatur.  Ideo  Seneca  in  suis  ait 

in  se  et  per  se  acceptissimum  est  Deo  Pa-  Proverbiis  :  Omnis  doctor  in  ratione  vitse 

tri.Orationes  quoque  ministrorum  Ecclesiae  peccans,  est  turpior  ob  hoc,  quod  in  offi- 

iniquorum,  non  in  quantum  sunt  particu-  cio,  cujus  magister  esse  vult,  labitur.  Qui 
lares  personse,  sed  ut  sunt  publici  mini-  C  increpationesodit,morietur  in  sseculo  isto 

stri   et  officiati   Ecclesise,  efficaces    sunt  per  culpam,deinde  per  damnationem  aeter- 

coram  Deo,  non  tamen  meritorise  ipsis  mi-  nam  :  talis  enim  non  cessat  peccare.  Et 

wxsXxisYixxlw^modx.  Votajustorum  placabi-  frequenter   tales    incorrigibiles,  capitalia 

lia,  id  est,  promissiones  et  desideria,  ac  agunt  facinora,  propter  quse  corporaliter 

votiva   sacrificia   virtuosorum    hominum  occiduntur. 

Gen.  iv,4,  complacent  Deo,  qui  respexit  ad  Abel  et  Infernus  et  perditio  coram  Domino,  id       11 

^"  ad  munera  ejus,non  autem  ad  Cain,neque  est,  nota  sunt  ei,  cujus  oculis  omnia  nuda  Uehr.w^^. 

ad  munera  ejus.  sunt  et  aperta  :  cui  ait  Propheta,  Si  de-  Ps.cxxxvm, 

9  Abominatio  est  Domino  vita  impii.  De  scendero  in  infernum,  ades.  Quanto  magis  *' 
z)eu/.  XXV,  quo  in  Dcuteronomio    legitur,  Aversatur  corda  filiormn  homimim  \)eo  ?>\\\\i  co^n\- 

Dominus  omnem  impietatem;  et  in  Psal-  ta?  Qui  testatur  :  Scient  omnes  Ecclesise    Apoc.  n, 
/>s.  v,7.   mo,  Yirum  sanguinum  et  dolosum  abomi-  D  quia  ego  sum  scrutans  renes  et  corda.  Un- 

nabitur  Dominus.  Nam  quanto  quis  san-  de  Jeremias  ait  :  Pravum  est  cor  hominis  /tfc.xvn.g, 

ctior  ac  justior  est,  tanto  plus  detestatur  et  inscrutabile  :  quis  cognoscet  illud?  Ego  "^' 

omnem  iniquitatem.  Quum  ergo  Deus  es-  Dominus  scrutans  cor  et  probans  renes. 

sentialiter  et  incircumscriptibiliter  sanctus  Gui  specialis  cura  ac  providentia  est  de 

et  justus  sit,  constat  quod  incomparabili-  rationalibus  et  intellectualibus  creaturis. 

ter  vitia  abominetur.  Qui  sequilur  justi-  —  Non  amat  pestilens,  id  est  scandalose       12 

tiam,  quse  est  virtus  communis  et  omnis  et  publice  male  vivens,  seu  false  docens, 

virtus,  id  est,  qui  virtutes  amplectitur,  (i/-  eum  qui  se  corripit.  Talis  enim  sedet  in    Ps.\,\. 

Ps.x,».   ligetur  ab  eo.  Etenim  justus  Dominus,  et  pestilentiae  cathedra,  et  habituatus  est  in 

justitias  dilexit.  Quicumque  autem  actua-  sua  malitia.  Nec  ad  sapientes  graditur,  ut 

liter  seu  habitualiter  justus  est,diligetur  a  emendetur  ab  eis.  —  Cor  gaudens  exhila-       13 


16 


100 


ENARRATIO   IN   CAP.    XV   PROVERBIORUM. 


ART.    XV 


rat  faciem.  Nam  sive  quis  spiritualiter, 
sive  carnaliter  delectetur  in  corde,  signa 
interioris  jucunditatis  relucent  in  lacie, 
prgesertim  in  oculis.  In  mcerore  animi  de- 
jicitur  spiritus,  id  est,  anima  ita  deprimi- 
tur,  quod  signa  internae  desolationis  relu- 
■WEsdr.u,  cent  in  vultu,  iuxta  illud  :  Cur  vultus  tuus 
Iristis  est,  quum  te  jfigrotum  non  videam? 
Non  est  hoc  frustra,  sed  malum,  nescio 

14  quod,  in  corde  tuo  est.  —  Cor  sapientis 
*  qusrit   qiueret*  doctrinam  :  quia  non  solum  vult 

alios  informare,  sed  etiam  informari  ab 
aliis  per  verba  aut  scripta,  et  cupit  sem- 
per  proficere  ;  et  os  stultorum  pascitur 
imperitia,  id  est,  stulti  et  garruli  propria 
loquacitate,  imperitisque  colioquiis  dele- 
clanlur. 

15  Omnes  dies  paupcris,  mali  :  id  est,  qui 
in  lemporaiibus  pauper  est,  dies  habet  la- 
boriosos,  propter  necessaria  conquirenda  ; 
et  si  paupertas  sua  displicet  sibi,  in  assi- 
duis  affliclionibus  la?diisque  consislil. Por- 
ro  qui  pauper  est  spiritu,  el  voluntarie 
inops,  Deoque  scrviens.  persocutionibus, 
tenlalionibus  et  afriictionibiis  quotidianis 

Ps. xxxiii,  non  caiet.  Multtr  enim  tribnlationes  juslo- 

'\\Tim  III  rum.  Et  omnes  qui  vohml   pic  \  iverc   in 

12.  Christo,  persecutionem  patiuntur.  El,  sicul 

ait  Gregorius,  Abel  esse  renuit,  quern  Cain 

/aco6.iii,2.  nialitia  non  exercet.  hisuper,  in  multis  of- 

fendinuis  omnes.  \'A  sic  dies  nostri  |deni 

sunl  malis  culpu?  el  paMia*.  Unde  et  (juoti- 

diana   contritione   ac   po?nitenlia  indige- 

Epiies.\,  mus.  Ideo  ail  Aposlohis  :  Kedimentes  lein- 

piis,  quoniam  dies  maii  sunl.  Iliue  Jacob 

Cen.xi.vM,  patriarclia   :  Dies.  in(|iiil,  pcregriiiationis 

^'  meaj  super  lerrain,  ceiilum  liiginla  anno- 

rum  sunt,   parvi  et  mali.   iJicitur  autciii 

lempus  malum,   non  quod  in  se  malum 

sit,  sed  proplcr  ea  qu;e  siinl  et   fiunl  in 

tempore,  a  quibus  sumit  denominationeiii 

i.v«e/i.xii,  mulliplicem.  Unde  scriptum  est  :  Yidens 

Jonalhas  quia  tempus  eiim  jiivat.  Secura 

inens,  qua?  scilicel    inordinalis  anxictali- 

bus,  immoderala  sollicitiidine,  passionum- 

que  immoderantia   caret,  esl  quasi  juije 

convivium  :  quia  assidue  helificat  homi- 

nem.  At  vero  mens  bene  secura  est,  qiue 


16 


A  vere  adhaeret  Deo,  et  bonam  conscientiam 
possidet,  ac  pacem  internam  habet  cum 
Creatore.  Quae  dicere  ex  sententia  potest  : 
Dominus  illuminatio  mea,  et  salus  mea  :  Ps.xk\,,i. 
quem  timebo  ?  Dominus  protector  vitse 
mea?  :  a  quo  trepidabo  ?  Sunt  autem  qui- 
dam  intimorati,  qui  etiam  in  quadam  vi- 
vunt  securitate,  non  pensantes  sua  peri- 
ciila  et  peccala  :  quibus  et  sua  securilas 
dulcis  est,  sed  admodum  periculosa. 

Melius  est  parum  de  temporalibus,  sci-       16 
licet  simplicem  victum  et  veslilum  habe- 

B  re,  cum  timore  Domini  fiiiali.  quam  the- 
sauri  magni  et  insatiabiles.  Imo  timor  Dei 
per  se  incomparabiliter  cunctis  terrenis 
opibus  exstat  praestantior ;  utilius  quoque 
est  ad  bene  vivendum,  necessaria  sola  ha- 
bere,  quam  temporalibus  abundare,  quo- 
niam  multa  vitia  assciiuimtur  divitias.  Id- 
eo  monet  Apostolus  :  Habentes  viclum  et  i rim. vi.s. 
quibus  legamur,  his  contenti  simus.  Hinc 
et  multi  pliilosophi  divitias  contempse- 
runt,  qualenus  philosophiiB  vacarenl  libe- 
rius.  Ideo  in  secunda  epistola  ad  Uucilium 

C  Seneca  leslalur:  Honesta  res  est,  hcta  pau- 
perlas;  iino  jain  non  est  paiipcrlas,  sed 
opulenlia  cordis,  si  Iseta  est.  Dcnique  non 
qui  parum  habel,  sed  quijplus  cupit,  pau- 
per  est.  Quid  enim  refert,  quantum  illi  in 
arca,  quantiim  in  horreis  jaceal.  quanlum 
pascat  aut  lu-neretur,  si  imminel  alieno, 
si  non  acquisita.  sed  acquirenda  compulel? 
Quis  sil  diviliaruni  modus  quapris?primus, 
habere  qute  necesse  esl;  secundus,  quod 
satis  est.  Dicuntur  autem  Ihesauri  insalia- 
bilcs,qiiasi  active.hoc  est  insatiativi,  quo- 

I)  iiiam  appelitum  non  satiant,  sed  irritant. 
—  Mc/ius  est   vocari  ad  olera  cum  cari-        17 
tate,  quam  ad  vifulum  safjinatum    cum 
odio  :  id  est,  salubrius  el  desiderabilius 
esl  ad  cibum  sobriiim.  non  pretiosum  nec 
lautum,  ex  carilale  invilari,  qiiam  ad  fer- 
cula  copiosa  et  laula.ex  rancorc.Qui  enim 
ex  odio  invitat,  frcquenler  molilur  malum 
ei  quem   invilavil,  quemadmodum  Ptole-     i  .Vach. 
mwiis  filius  Abobi,  Simoni;  et   Absalon.  Vi/j^^^',',', 
Amnon  suo  fratri.  Nemo  igitur  desiderio  27-i9. 
divitiarum  relinqual  Dci  limorcm  el  com- 


ENARRATIO   IN   CAP.    XV   PROVERBIORUM.    —   ART.    XV 


101 


petentiam   strictam,  nec  ad  delicata  con- 
vivia  appetat  cum  periculo  invitari. 

18  Vir  iracundus  provoca(  rixas.  Gi to  eni m 
movetur  ad  iram  :  qua  accensus,  profert 
verba  injuriosa,ex  qiiibus  rix»  nascuntur; 
vel  mox  ad  ultionem  prorumpit.  Qui  pa- 
tiens  cst,  mitigat  suscitatas,  id  est,  discor- 
dantes  et  corrixantes  reconciliat.  Ad  quod 
hortatur  sanctus  pater  Bernardus,  dicen- 
do  :  Et  tu  tanquam  angelus  pacis,  solli- 
citus  esto  auferre  scandala,  turbationes 
sedare,  dissentientes  et  litigantes  pacifica- 
re.  Unde  in  Proverbiis  suis  Seneca  est  lo- 
cutus  :  Semper  dissensio  ab  alio  incipiat, 
a  te  reconciliatio. 

19  Iter  pigrorum,  quasi  sepes  spinarum  : 
id  est,  pigris  et  acediosis  tam  molestum 
est  virtuosos  aggredi  actus,  ac  immorari 
ac  proficere  in  eisdem,ac  si  per  spinosam 
sepem  essent  ituri.  Varia  quoque  allegant 
et  confingunt  impedimenta  bene  agendi, 

Prou.xxvT,  sicut  et  infra  habetur  :  Dicit  piger  :  Leo 
*^"  est  in  via.  Hinc  ait  Bernardus  :  Perniciosa 

tepiditas,  quoniam  periculosa  est  et  mole- 
stissima,  plena  miseriae  et  doloris,  inferno- 
que  proxima,  et  umbra  mortis  jure  cense- 
tur.  Sane  invenire  est  homines  sub  onere 
deficientes,  pusillanimes  et  remissos,  vir- 
ga  atque  calcaribus  indigentes  :  quorum 
est  remissa  Isetitia,  pusillanimisque  tristi- 
tia;  quorum  brevis  et  rara  compunctio, 
animalis  cogitatio,tepida  conversatio;quo- 
rum  obedientia  sine  devotione,  lectio  sine 
sedificatione,  sermo  sine  circumspectione, 
oratio  sine  attenlione;  quos  vix  gehennse 
metus  inhibet,  pudor  vix  cohibet,  vix  fre- 
nat  ratio,  vix  disciplina  coercet.  Via  justo- 
rum  ahsque  offendiculo,\6.e%i,  justi  in  via 
virtutum  procedunt  ferventer  et  expedite, 
absque  Dei  offensa,  proximorumque  scan- 
dalo;  nec  sibi  confingunt  praetacta  obsta- 
cula,  imo  divino  innitentes  auxilio,  dicunt 
jP«.xvii,3o.  Deo  :  Quoniam  in  te  eripiar  a  tentatione, 
et  in  Deo  meo  transgrediar  murum. 

20  Filius  sapiens  lcetificat  patrem  suum 
carnalem  ac  spiritualem,  imo  et  Deum  Pa- 

Proi'.  x,i.  trem,  complacendo  ei.  Istud  tamen  supra 
plenius  fuit  expositum.  Et  stultus  houio 


A  despicit  matrem  suam  :  non  quod  omnes 
iniqui  suas  despiciant  matres  carnales  ; 
sed  quicumque  despicit  matrem  suam,  in- 
sipiens  est,  nisi  forsan  contemnat  eam 
zelo  justitiffi,  in  quantum  inexcusabiliter 
vitiosam.  Porro  omnes  iniqui  despiciunt 
matrom  suam  Ecclesiam,  non  obediendo 
ejus  jussionibus  ac  doctrinis.  — Stultitia,  21 
gaudium  stulto  :  id  est,  iniquo  qui  est  as- 
suefactus  et  habituatus  in  vitiis,  delecta- 
bile  est  vanis  et  illicitis  vcrbis  ac  factis 
intendere.  Habitus  namque  est  quasi  alte- 

B  ra  natura,  et  vehementer  inclinat,  secun- 
dum  Philosophum  secundo  Ethicorum.  Ideo 
secundum  habitum  operari,  est  delectabilo 
operanti.  Propter  quod  rursus  Aristoteles 
ait,  quod  delectatio  fiens  in  opere,  signum 
est  habitus  acquisiti.  Et  vir  prudens  diri- 
git  gressus  suos,  id  est,  actus  suos  ordinat 
ad  debitum  finem.  Prudentia  namque  est 
recta  ratio  agibilium,  ut  habetur  sexto 
Ethicorum,  et  est  de  mediis,  non  de  fine. 

Dissipantur  cogitationes,  id  est,  facili-       22 
ter  errant,  et  ab  effectu  impediuntur,  ubi 

G  non  est  consilium :  quod  est  actus  pruden- 
tise,  estque  inquisitio  quid  expediat  fieri, 
et  quid  non.  Ideo  dirigit  cogitationes,  ut 
bonse  sint,  et  refrenat  inutiles.  Unde  sub- 
jungitur  ;  ubi  vero plures  sunt  consiliarii, 
confirniantur  :  ita  quod  solidffi  sunt  et  ho- 
nestse.  Nempe,  ut  asserit  Cassianus,  mens 
humana  est  similis  molae,  cui  si  nihil  ad 
molendum  imponitur,  se  ipsam  suis  cir- 
cumvolutionibus  demolitur.  Sic  mens  ho- 
minis,  suarum  cogitationum  instabilitate 
ac  vanitate  Isedit  et  consumit  se  ipsam, 

D  nisi  in  suis  cogitationibus  per  prudentiam 
atque  consilium  gubernetur  ac  refrenetur. 

Lcetatur  homo  in  sententia  oris  s^/i.Hu-  23 
manum  etenim  est,  de  propria  sententia, 
tanquam  prudenter  prolata,  Isetari.Yerum- 
tamen  hoc  non  est  sempcr  laudabile.  Si 
autem  quis  glorietur  de  vera  et  salubri 
oris  sui  sententia  ac  doctrina,  sed  in  Do- 
mino,  non  in  se,  et  in  quantum  sententia 
sua  confert  ad  Dei  honorem,  proximorum- 
que  utilitatem  et  sui  ipsius  salutem;  com- 
mendabile  est.Si  vero  Isetetur  in  sententia 


i02  ENARRATIO   IN   CAP.    XV   PROVERBIORUM.    —  ART.   XV 

oris  sui  ex  privato  amore,  et  in  quantum  A  nas:  pupillum  et  viduam  suscipiet.  Etiam 

est  a  se  prolata,  sicut  homo  communiter  dicitur  alibi  :   Facit  judicium  pupillo  et  i)ei</.x,i8. 

immoderate  appretiatur  ac  reputat  sua  ;  viduff.  amatque  peregrinum.  Yiduis  quo- 

vituperabile  est.  Sicque  multi  deleclantur  que.  quse,  socundum  Apostolum,vere  sunt  irim.v,^. 

in  sua  sententia  :  propter  quod  pertinaci-  yidua^.  dat  Dominus  firmam  mansionem 

ter  eam  defendunt,  et  a  sui  errore  judicii  in  rcgno  ccelesti.  Rursus,  termini  viduae, 

queunt  vix  revocari.  Sicque,  ut  dicit  Tho-  sunt  fines  Ecclesia?  :  quae  in  hac  vita  quo- 

mas  in  secunda  secundse,  ex  detractione  dammodo  vidua  cst,  quia  nondum  cupitis 

sequilur  excsecatio  cordis,  quia  detractor  et  fruitivis  ac  beatificis  fruitur  sui  Spon- 

laetatur  in  sententia  oris  sui,  quam  profert  si  amplexibiis.  De  cujus  terminis  fertur  in 

de  alio  :  unde  judicaf  se  vera  dixisse  de  Psalmo  :  Oui  posuit  finos  tuos  pacem.  Et  Ps.cxlsh, 

eo  cui  detraxit.  quamvis    non  vera,  sed  Isaia^  sexagesimo  legilur  :  Non  audiefur  /,.  ,.:<,  jg. 

falsa  de  eo  evomuit.^/  .sermo  oppo)-(inn(s,  B  ullra  iniquilas  in  terra  tua,vasfitas  et  con- 

id  est  suo  loco  et  tempore  pronuntiatus  tritio  in  lerminis  tuis. 

recta  infentione,  ef  ex  rationabili  causa,  Abomiuatio  Domini,  cogitationes  ma-      26 

est  optimus.  Ideo  sapiens  non  solum  ad-  la^,  id  est,  pravae  cogitationes  sunt  abo- 

vertit  oris  senfentiam,  sed  et  circumslan-  minabiles  Deo,  qui  ait  :  Auferte  mahim  /biH.,,\6. 

tias  in  omni  actu  virfufis  servandas.  cogilationum   veslrarum  ab  oculis  meis; 

24  Semilav>t(est(pereruditum,'niei^i,aci\o  et   alibi.  Vie  qui  cogilalis  inutile.  Et  ex  J/icA.n.i. 
ex  vita  gratise  oriens,  el  ad  vitam  gloriae  hoc    ostendifur   error  Josephi,  asserentis 
ducens,  est  in  homine  vere  docto  :  in  quo  non  esse  peccatum  in  cogifationibiis.  quam- 

non  solum  esf  himen  scientiae,  sed  ef  pro-  diii   non   procedunt  in  opus  iniquum.  JEt 

bifas  morum  ;  qui  vifat  insipienfiam,  tam  purus  sermo  pulcherrimus  firmatiitur  ab 

interiorem  quam  exferiorem,  omncin   vi-  <'o.*id  esf,  omnis  sermo  verus  ef  jusfus, 

deliccf  culpain  dono  sapientise  repugnan-  C  nil  culpae  habens  adinixtum,  esf  purus,  ef 

tem,  atquc  ab  increafa  Sapienlia  separan-  piacel  Deo,  ac  roborafur  ac  approbafur  ab 

tem.  Ut  declinet  dc  inferno  novissimo,  id  eo    tanquam    pulcherrimus.    Sed    el    ipse 

est  ab   omni    peccato  morlali,   quod  suo  Chrislus,  qiii  esf  Verbum  aefernum,  et  in- 

pondere  ac  reatu  trahit  ad  inferniim  dam-  creafiis  sermo  Dei  Patris,  juxfa  illud  ad 

r«.i,\Nxv,  naforum  :  de  qiio  in  Psalmo.  Eriiisti  ani-  flcbr.-eos.  Vivus  est  sermo  Dei  et  efficax.  a    Hebr.i\, 

'^'  mam  meam  ex  inferno  inferiori.  Vel.  De  Palre   firmatiis   est  in  corde   credenlium  ''" 

inlerno  novissimo,  id  esl  infernali  damna-  per  fidem  el  carilalem.  De  qiio  Pater  le- 

tione.    Sumifiir   autem    infci  niis   {|iiafiior  sfatus  esl  :  llic  esl   Filius  meus  dilecfus,  Mniih.\\,\, 

modis.  Primo,  pro  purgaforio  :  de  (|iio  in  ipsum  aiidiic.ltem.sermo  isfe  purus,evan- ^ 

Missae  officio  canfatiir,  Eibera  animas  fi-  gelica  esf  doctrinaverc  pulcherrima. quam 

deliiim  dcfiincforiim  dc  poMiis  infeini.  Se-  Chrisfus  el  cjiis   pifrdicavcrunl   .Vpostoli,   .i/nre.xvi. 

ciindo,  pro  liiiibo  palniin  :  dc  (ino  Jacob  D  Domiiio  coo[)c!ante,  el  sermonem  confir-  -^- 

(;eH.x\xvir,  in  (icnesi,  Dcscendain,  iM(]iiil,  ad   filiiim  manle  sequcnlihus  signis. 

^^'  meum    lugens    in    infcrniim.   Terlio,   pro  Conturbat domum,sua}n,\d  esl  \)ro[i\'n\\\\       27 

limbo  puerorum.  Quarto,  pro  loco  danina-  menlem  ef  coi\sc'\c\^Ua\\\,  </ u i  sectatur  dva- 

lionis  animarum.  ritiam  :  quia  non  solum  variis  vifiis,  sed 

25  Domuiusuperl>orun>,'\{\  esl  cognalionem  et  miiltis  afflictionibiis  implel  cor  suiim. 

afque  familiam  elatorum,  demotidur  Do-  Propfcr  qiiod  Chiisliis  divitias  vocal  spi-  yiatth.wu, 

minus,  ct  firmos  facicl  lcrminos  ridi(a\  id  nas.  Talis  quoqtie  scandalizat  el  molestat  -■• 

est,  bona  viduarum  cuslodiet  et  augcbit.  domiim  suam.  id  esl  familiam.  quam  non 

Est  enim  Dominus  miserabiliiim  persona-  rcficif  siifficienfer,  ef  mulfiim  facif  labo- 

rum  spccialis  protector  el  consolator,  jiix-  rare,  ac  maic  lemuneral   pro  suo  labore. 

p«.Gxuv,9.  ta  illud  Psalmi  :  Dominus  cuslodil   advc-  Porro  avarus,ul  Climacus  ail,est  Evangelii 


ENARRATIO   IN   CAP.    XV    PROVERBIORUM.    —    ART.    XV  103 

subsannator,  quoniam  terrenorum  contem- A  scrvilis   retrahit  a  peccatis   horrore   poe- 

j/n»/i.viiT,  plum  Christus  cxemplo  et  verbo  preecipue  narum,  timor  filialis  amore  virtutis,   ti- 

il^/xl^v 33'  commendavit.  Qui  atitera  odit  munera,  id  mor  initialis  utroque  modo,  ut  dictum  est 

est  injustam  et  periculosam  munerum  ac-  saepe. 

ceptionem,  scilicet  ad  subvertendum  ju-  Mens  justi  meditatur  obedientiam ,  id       28 

stitiam,  vivet  per  gratiam.  Ideo  Dominus  est,  sollicite  intra  se  cogitat  et  proponit  . 

^•xorf.xxin,  jussit  :Non  accipias  munera  quge  excaecant  obedire  cunctis  superioribus   suis,  quan- 

*■  etiam  prudentes,  et  subvertunt  verba  ju-  tum  illorum  jurisdiclio  exlendit  se  super 

storum.  Hinc  Moyses  dixit  ad  Dominum  :  eam,  et  maxime  Deo  :  hoc  enim  requirit 

A^Mm.xvi,  Tu  scis    quod  nec   asellum   unquam   ac-  justitiae  debitum.  Unde  horlatur  Apostolus: 

I  «e  XII 3  cepcrim  ab  eis.  Sic  Samuel  loquitur  :  Si  Omnis  anima  potestalibus  sublimioribus  /?om.xin,i. 

munus  de  manu  cujusquam  accepi.  Islud  subdila  sit ;  itemque,  Obedite  prapositis  Hebr.xm, 
ergo  judicibus  familiaribusque  eorum  est  B  vostris.  Hinc  Samuel  :  Melior,  inqnit,  est  *^' 

prsecipue  observandum.  obedientia,  quam  victimae  :  quoniam  quasi  22, 23. 

Per  misericordiam,  id  est  opera  mise-  scelus  idololatrise  est,  nolle  acquiescere. 

ricordise  spiritualia  et  corporalia,  imo  et  Et  Bernardus  :Nec  studium  bonse  actionis, 

per  compassionem  internam,  eliamsi  de-  nec  gratia  sanctse  contemplationis,  nec  la- 

sit  facultas  operis,  et  fidem,  qua?  est  fun-  crima  poenitenlis  extra  obedientiam  esse 

damentum  totius  sedificii  spiritualis ;  vel,  potest,  nec  Deo  placet.  Os  impiorum  re- 

Fidem,  id  est  fidelitatem  :  de  qua  loquitur  dundat  malis,  id  est,  verbis  rebellionis  ac 

/ftirf.xxvi,  David,  Dominus  reddet  unicuique  secun-  ceteris  vitiosis  verbis   abundat  :  quse  ex 

^^"  dum  juslitiam  suam  et  fidem;  purgatifur  abundanfia  perversi  cordis  erumpunt.  Un- 

peccata,  id  est  dimittuntur,  sicut  in  Evan-  de  talibus  dixit  Salvator  :  Quomodo  pole-  Mauh.x», 

z,uc.  XI,  41.  gelio  ait  Salvator  :  Quod   superesl,  date  stis  loqui  bona,  quum  sitis  mali  ?  ^*- 

eleemosynam;  et  ecce  omnia  munda  sunt  G      Longe  est  Dominus  ab  impiis,  non  loco,       29 

.i/a«;!.v,7.  vobis ;  et  rursus,  Beali  misericordes,  quia  quia  ubique  prsesens  est  incircumscripti- 

ipsorum   miserebitur  Deus.   Et   quoniam  bilis  Deus,  sed  per  dissimilitudinem.  Unde 

opera  bona  ex  hoc  praecipue   efficaciam  et   longe  a  peccatoribus   salus.  Est   ergo  ps.  cxvm, 

habent  merendi,  quia  in  fide  fundantur,  longe  ab  eis,  quia  displicent  ei  :  et  quo  ^^^' 

et  invisibile  prgemium  quod  sola  fide  ag-  per  vitiorum  deformitatem  ac  fceditatem 

noscitur,  praestolantur;  idcirco  per  fidem  dissimiliores  sunt  Deo,  eo  longius  dislant 

quae  est  virlus  Iheologica,  purganlur  pec-  ab  eo.  A  Deo  quippe,  non  corporis  gressu, 

Ac<. XV,  9.  cata.  Unde  ait  beatissimus  Petrus  :  Fide  sed  mentis  affectu  receditur.  Ipse  tamen 

purificans  Deus  corda  eorum.  Rursus,  qui  essentialiter  omnibus  adest,  omnia  penc- 

fidelitatem  servat  Deo  et  proximo,  mere-  trat,  et  ipsis  essentiis  rerum  illabitur.  Un- 

tur  purgari  ab  omni  peccato.  Hinc  elee-  de  loquitur  divinus  Aposlolus  :  Non  longe    Act.xvu, 
mosyna   vocatur   pars   satisfactionis.  Ye- D  est  ab  unoquoque  nostriim :  in  ipso  enim'-^--^- 

rumtamen  non  purgalur  homo  a  peccali  vivimus,  movemur  et  sumus.  Et  orationes 

remissione,quantum  ad  culpam,sine  prae-  justorum  exaudiet  :  dummodo  orent  sicut 

via   contritione   et   confitendi   proposito.  oportet,  puta  salubriter  et  constanter,  prout 

Peccata   autem   venialia  quotidiana,    per  ait  Salvator  :  Oportet  semper  orare,  et  non  iuc.xvm, 

quotidiana  misericordiae  opera  potissime  deficere.  Oui  rursus  fassus  est  :  Si  quid  '; 

1  r  r  ~  1  .loann.wx, 

dimittuntur,  quamquam  caritatis   fervor,  petieritis  Patrem  in  nomine  meo, dabit  vo- 23. 

absolute  loquendo,  summe  consumat  pec-  bis.   Deus  itaque,  qui  invitat  et  exhorta- 

z«c.vii,47.  cati  rubiginem,  sicut  asserit  Ghristus  :  Di-  tur  ut  ipsum  oremus,  paratus  est  utique 

mittuntur  ei  peccata  multa,  quia  dilexit  exaiidire;  sed  aliqua  differt,  et  paulatim 

multum.  Per  timorem  autem  Bomini  de-  exaudit,  ut  dona  ipsius  gratanlius  accipia- 
clinat  omnis  homo  a  malo.  Nam    timor      mus,  diligentius  custodiamus,ac  diu  appe- 


104 


ENARRATIO   IN  CAP.    XV  PROVERBIORUM .    —  ART.    XV 


30 


Eccle.w,!, 


Tob.\\\2. 


jVic/i.vii,8. 


Ibid.  9. 


Ps.  xv,  II, 


Eccli.  xLi 
15. 
Eccle.wi,^ 


tendo,  frequentiusque  etardentius  orando, 
copiosius  tempore  opportuno  exaudiamur. 

Lux  oculorum  lcetificat  animam.  Potest 
hoc  primo  exponi  de  luce  sensibili  :  quam 
corporalibus  oculis  intueri  deleclabile  est, 
juxta  quod  in  Ecclesiaste  legitur  :  Dulce 
lumen,  et  delectabile  est  oculis  videre  so- 
lem.  Similiter  lux  visiva  exsistens  in  pu- 
pilla,  exhilarat  animam,  quia  per  eam  fit 
visio,  et  per  exteriorem  visum  anima  mul- 
ta  addiscit.  Yisus  etenim  phu-ium  reriim 
differentias  nobis  oslendit.  secundum  Phi- 
losophum.  Hinc  cffcatus  Tobias  :  Ouale, 
inquit,  mihi  gaudium  erit,  qm  in  lenebris 
sedeo,  et  lumen  coeli  non  video?  Secundo, 
exponitur  de  luce  intelligibili,  id  est  de 
gralia  Dei,  de  veritate,  de  ilhistratione  di- 
vina,  qua>  iiileriores  kctificat  oculos.  Con- 
templalio  elenim  verilatis  valdc  dck'ctal. 
De  hac  luce  ait  Micha?as  :  Quum  sedero  in 
tenebris,  Dominus  lux  mea  est,  id  est  cau- 
sa  et  dalor  hicis,  et  illuminalionis  anim;r 
mea>.  Ideo  subdil  :  Deducet  me  Dominus 
in  lucem,  el  videbo  jusliliam  ejus.  Terlio. 
exponitur  dc  lumine  glorijp,  increalaque 
luce  :  cujus  clara  et  bealifica  visio  sumnie 
cxhilarat  et  plene  conlentat,sicut  ail  Psal- 
mista  :  Adimplebis  me  kelilia  cum  vullu 
tuo.  His  expositionibus  concordat  anliqua 
translatio,  quffi  sic  habet  :  Yidens  hona 
oculus  delectat  cor.  Nempe  ex  unionc  po- 
tentia)  cum  objecto  convenienti,  deleclatio 
oritur. 

Fama  hona  imptnguatossa,  id  cst,  valde 
oblectal.  Naturale  enim  cst  homini  dele- 
ctari  in  hoc,  quod  bon.-e  est  fam;e.  Undc 
el  alibi  dicilur  :  fluiam  habe  de  bono  no- 
mine;  ilcmqiie,  Melius  esl  nomcn  bonuin 
quam  unguenla  pretiosa.  Ihique,  si  homo 
delectetur  in  bona  fama  de  ipso  volante, 
in  quanlum  faina  ilhi  est  ad  Dei  hono- 
rem,  a>dificalioncinqiie  proximorum  :  bo- 
na  est  deleclalio  illa.  pr;rserlim  si  faina 
vera  sit.  Si  autcm  delectelur  in  fama  sua. 
in  quanlum  est  ad  sui  ipsius  honorem,lau- 
dem  etcommodiim:  vana  esl  lalis  hTlili;i, 
et  maxime  si  fama  sit  falsa.  Sic  hypocriUe 
et  alii  multi  delcclantur  in  sua  fama.  Pro- 


A  pter  quod  Seneca  in  suis  fatur  Proverbiis  : 
Plerique  famam,  conscientiam  pauci  vc- 
rentur.  Sed  utrumque  simul  curandum, 
quum  dicat  Hieronymus  :  Opera  salutis, 
,sine  fama  boni  odoris.  non  satis  relucent 
auditoribus;  ncc  sine  opere  proficit  fama. 

Auris  qua'  audit ,  id  est,  gratanter  acce-  31 
ptat,  increpationes  vitce,  id  est  correptio- 
nem  caritativam  et  justam,  ad  vitam  gratia; 
et  salutem  ordinalam  ac  disponentem,  in 
mcclio  sajjienfiu/n  cominorabitur,  id  est, 
inter  sapientes  merito  computatur,  et  eis 

B  se  sociat,  ut  ex  eorum  increpalione  profi- 
ciat  :  sicque  fit  sapiens,  et  digna  in  cathe- 
dra  doclorali  ad  alios  informandos  sedere. 
Sicul  enini  ineplus  et  indignus  est  alios 
regere,  qui  subesse  et  regi  despexit ;  sic 
indignus  est  alios  increpare  ac  informare, 
qui  corripi  et  informari  abhorruil.  Denique 
(liii  vere  cognoscit  se  ipsum  et  proprias 
dcfectuositales,  atqiie  innumerabiles  cul- 
pas  saltem  veniales,  etiam  quolidianas  in- 
crepationes  sumit  jucunde.quamvis  forsan 
conscius  sibi  non  sil  de  eo  quod  sibi  ob- 

C  jicitur,  sciens  se  in  aliis  innumerabililer 
esse  culpahilein,  ullra  propriam  cognilio- 
nem.  Si  laincii  enorine  et  scandalizativum 
aliorum  aliquid  objiciatur,  potest  se  cor- 
repliis  hiiinililer  excusare.  Hinc  in  Prover- 
hiis  suis  sanctus  ait  Cyrillus  :  Pone  te  in 
lihra  juslili;p.  el  sic  perspicies  quanlus  sis. 
Si  parvi  pendis  le  ipsum.  ubique  tutus 
eris  :  qiiia  humililas  paril  liinorem,  timor 
securilalem,  quse  custodit  salutem.  Qua^so 
te,  sequere  jus  commune,  quod  pra^cipit 
iit  in  jiidicio  non  iini  cicdalur,  ncc  alicui 

I)  ininus  quain  sibi  ipsi  de  bonis.  jmmodera- 
lc  eigo  tc  diligens,  injustissime  libi  cre- 
des.  Aliis  igitur  crede  de  te,  pra?serlim  dc 
malis  luis. 

Hinc  subditiir  :  Qui  ahjicit  disciplinam,  32 
id  est  informalionem  et  correptionem  ac 
justam  castigalionem.f/c.v/y/fv7  (rnimnm  su- 
(i/ii.h\  est,  conlciiiplibilem  eam  facil  Deo 
el  omnibus  Sanctis  ejus;  (/ui autemacgui- 
csrit  i ncrepat ionihus , po.ssessor  cst  cordis, 
id  esl.  sano  ralionis  jiidicio  fulget,  el  suo 
intellectu  saliibrilcr  ulilur,  alque.  ul  asse- 


ENARRATIO   IN   CAP.    XVI   PROVERBIORUM.    —  ART.    XVI  105 

Zmc.xx.,19.  rit  Chrisfus,  in  patientia  sua  possidet  ani-  A  salutem  pertingere,virtutum  perfectionem 

mam  suam.  Talis  enim  rite  adverfit,  quod  acquirere,  coelestisque  regni  altitudinem 

increpatio  sit  opus  misericordige,  eleemo-  obtinere,  sicut  in  Evangelio  Filius  Dei  le- 

syna  spiritualis,  medela  salubris,  caritatis  status  est  :  Qui  se  humiliat,  exaitabitur.  luc.xiw^m; 

indicium,   dilectionis  interna>  ac  justitise  Ideo  ait  Scriptura  :  Qui  humiliatus  fuerit,  ^^j"^,^**;,^ 

sanctae  effectus.  eiit  in  gloria.  Oportet  enim  in  primis  pro- 

33           Timor  Domini^dhciplina  sapicntia' :  id  priam  vilitatem,defectuositatem  et  culpam 

est,filialis  timor  Domini  inducit  ad  impen-  agnoscere,  sicque  ad  Deum  pro  auxiliante 

dendum  proximo,  preesertim  subjecto,  di-  gratia,  compuncto  corde  confugere.  Hinc 

sciplinam  sapientialem  et  quae  ad  sapien-  secundo    libro  Proverbiorum  suorum   ait 

tise  prodest  augmentum.  Qui  enim  sincere  Cyrillus  :  Crede  mihi,  quia  maxime  se  vi- 

metuit  Deum,  non  audet  negligere  imple-  lifacit,  qui  magnum  se  reputat  :  sicut  qui 

tionem  divini  pra?cepti,  quo  proximos  de-  B  se  judicat  sapientem,  fit  amens.  Lux  qui- 

linquentes  jubemur  corripere,et  subjectos  dem  luce  confunditur,  et  altitudo  altitudi- 

Matth.    reos  corrigere.   De  quo  ait  Salvator  :  Si  ne  incurvatur.  Ubi  ergo  profunda  humili- 

peccaverit  frater  tuus  in  te,id  esi  te  scien-  tas,  ibi  excelsa  est  dignitas;  et  ubi  ex  fe 

te,  corripe  eum  inter  te  et  ipsum  solum.  ipso  dcjectio  magna,  ibi  ex  virtute  dignifi- 

Et  sicut  pauci  sunt  veraciter  timorati,  ifa  catio  maxima  :  dumque  mundanis  cardini- 

perpauci   sunt,  qui  istud  implent  prace-  bus  nos  judicamus  indignos,  sempiternis 

pfum.Propter  quod  Antisiodorensis  in  sua  alque  eoelestibus  mansionibus  reddit  hu- 

asserit  Summa,quod  propter  duorum  trans-  militas  mox  nos  dignos.  Hinc  quoque  bea- 

gressionem  prgeceptorum,  quasi  totus  pe-  tus  ait  Ambrosius  :Quisquis  cupit  divinita- 

rit  mundus,  videlicet  propter  prsevaricatio-  tis  tenere  fastigia,  humilitatis  ima  sectetur. 

nem  prsecepti  caste  vivendi,et  fraternaliter  Quicumque  vult  frafrem  suum  prsevenire 

corripiendi.  C  regnando  in  coelis,  prius  illum  prseveniat 

Et  gloriam  pra'ccclit  humilitas  :  id  est,  obsequendo  in  terris,  sicut  ait  Apostolus  : 

per   humiliationem   sui  ipsius   virfuosam  Honore  invicem  pra3venientes.  Vincat  eum    Rom.xn, 

spontaneam,  meretur  homo  ad  gloriam  et  officiis,  ut  possit  vincere  sanctilafe.           *"• 


.\vm,  15. 


ARTICULUS   XYI 


EXPOSITIO    CAPITULI   SEXTIDECIMI    :    HOMINIS   EST    ANIMUM    PR.EPARARR 
ET   DOMINI,    GUBERNARE   LINGUAM. 


HOMINIS  cst  animiim  pra^pararc,  id  D  Paulum  pergenfem  Damascum  ad  perse-  Ac<.ix,  i- 

est  se  ipsum  ad  gratiam  Dei  dispone-  quendum  Christifideles.  Semper  tamen  in  '"" 

re,  faciendo  quod  in  se  est,  hoc  est,  quod  adultis  requiritur  consensus,  et  coopera- 

per  naturam  et  per  dona  sibi  data  facere  tio  qugedam  liberi  arbitrii  :  quia,  ut  asse- 

potest  :  quod  dum  toto  conatu  peregerit,  rit  Augustinus,  qui  creavit  te  sine  te,  non 

Deus  certissime  grafiam  ei  infundet.  Ve-  justificabit  te  sine  te. 
rumfamen  Deus  diversimode  praevenit  ho-  Itaque  per  liberum  arbitrium    nafura- 

mines,  et  quosdam  tam  pie,  ut  etiam  dum  lemque  rationem,  aptat  se  homo  ad  gra- 

vitiosis  actibus  sunt  intenti,  trahat  eos  va-  tiam,  recedendo  a  malis,  bonisque  acfibus 

lenter  et  prorsus  piissime  ad  se,  sicut  et  coha?rendo,  secundum    naturalis  rationis 


106 


ENARRATIO   IN   CAP.    XVI   PROVERBIORUM .    —   ART.    XVI 


Eccti.wux. 
23. 


Job  xxMv, 
14. 

Jer.\\\.H. 


Joan)\.  XV, 
5. 

.yallh.  \, 
19;ii<c.xxi, 
li. 


dictamen,  et  quantum   possibile   est  per  A 
vires  natursB  :  et  ita  se  possunt  aptare  in- 
fideles.  Credentes  vero,  sed  in  mortali  vi- 
tio  exsistentes,  etiam  per  fidem  informem, 
reliquiasque  virtulum  qiias  amiserunt  pec- 
cando,  ot  per  notitiam  mandatorum.  pos- 
sunt  et  debent  se  pra^parare  ad  divinorum 
infusionem  charismatiim;  simiUler  acquie- 
scendo  angelicis  et  divinis  occullis  instin- 
ctibiis.  quibus  homines   etiam  viliosi  ac 
perfidi  mnltipliciler  retrahiinliir  a  malis, 
alqiie  ad  bona  miscricorditor  insligantiir. 
Denique  non  sobim  esl  hominis,  animiim  B 
siium  prapparare  modis  jam  tactis  ad  gra- 
li»  infusionem;  sed  et  hi  qui  graliam  ha- 
bent,   virlutibiisque   ornanlur,  se  debent 
[pripparare]  ad  carilalis  profeclum,ad  gra- 
ti»  incremenliim,   ad  devotionem   arden- 
tem,Dominum  invocando,  Scripturas  peii- 
sando,  sermones  altente  audiendo,el  bonis 
sibi  concessis  rite  iitendo.Imo  et  ad  ipsam 
orationem  debet  se  homo  pra^parare  recoUi- 
gendo  cor  suum,  sicut  in  Ecclesiastico  scri- 
pliim  est :  .\nle  orationem  prrepara  animam 
tuain.Ad  qiiainlibot  pije{)aralioneni  pra'la-  C 
clam   perlinere  polest  ipiod  in  Job  habe- 
fiir,  Si  direxeiil  homo  ad  Deum  cor  siiiim, 
spirilum  illius  el  fialiim  ad  se  Irahel  :  el 
quod  Dominns  loiiuiliir,  Qiiis  esl  isle  qiii 
applicel  cor  siium  iil  appropinqiiel  mihi  ? 
Pra'lerea  qiiicri  polest,  {|ii(mui(lo  polosl 
homo  sic  animiiin  praqiaraie,  (iiiiim  dical 
Salvalor,  Sine  iiie  iiihil  polestis  facere:  ct 
alil)i.  Nolite  pra^medilari  (pialiter  aiil  qiiid 
loqiiamini.  Uespondelur.  quod  sine  gralia 
infiisa,  aclualiqiie  motione  el  0])e  Spiritiis 
Sancli,   noii    possiimns   aliqiiid    merilorie  U 
agere,  imo  nec  cogitare.  Teiniiorc  (|iiO(|uc 
persecnlionis,  ad  respondendum  pro  fide 
lyrannis  non  debet  se  homo  pra^medilando 
parare,  sed  direclionem  ct  illmninalionem 
supernam    cerlissime   exspeclare  :    nihilo 
miniis  dcbel  ad  Dciiiii  cor  sniim  dirigcre, 
incrciiieiilo(iue  gratia^  animiim  iiraqiararc. 
(nsiiper  sine  conservalione  omniiiotcnlia^ 
Dei,  et  generali  infliixn  ipsius,  nec  ad  mo- 
menluin  siibsislere,  nec  qnidpiam  operari 
valemus. 


B(  Domini,  guhernare  linguam,  id  est, 
speciale  donum  graliae  Dei  est,  propriam 
linguam  ab  illicitis  reprimere  verbis,  et 
non   nisi   licita  alque  utilia  loqui.  Nam, 
ut  scriptum  est.  Linguam  nullus  hominum  jacoh.mfi. 
domare  potest.  Ideo  orat  Psalmista  :  Pone,  Ps.  cxl,  3. 
Doinine,  custodiam    ori   meo.  Specialiler 
autem  Deus  gubernat  linguam  sanclorum 
pr£Edicatorum,  marlyrumque  suorum.  qiii- 
biis  promisit :  Ego  dabo  vobis  os  et  sapien-    luc.  xxi, 
tiam,  cui  non  polerunl  resistere  et  con-  '^' 
tradicere  omnes   adversarii    veslri.  Unde 
Aposlolus  :  Orate,  inquit,  ut  detur  inihi  Ephes.yi, 
sermo  in  apertione  oris  mei.  '^'  '^" 

Omnes  vice,  id  est  cogitationes,  affectio-  2 
nes,  verba  et  opera,  homiimm  paienl,  id 
esl,  cognila?  sunt,  ociilis ejus :  ^\c\\\  ad  He- 
br;ros  ait  Apostolus:  Non  est  ulla  crealura  Hebr.w.iz. 
invisibilis  iii  conspcclu  (\jus;  oninia  aiilcm 
niida  et  aperla  sunt  ociilis  cjus.  De  quo 
sanctus  Job  ait  :  .Nonne  Deus  considerat /o6xxxi,4. 
vias  meas.et  omnes  gressus  meos  dinnme- 
ral?  Oiiod  qnum  ita  sil,  nonne  in  hoc  ap- 
paret  infinila  imiMidcntia.negligenlia.per- 
vcrsilas  alque  slnltitia  noslra,  qiiod  in 
pra^senlia  ejiis  lam  inlimorale  el  irreve- 
renlcr  habemiis  nos.  cl  opus  ejus  lani  uc- 
gligenler  exsolvimus  ?  Spirifuum  ponde- 
rtitor  r.sf  Dominus  :  id  est,  jusla  ac  cerla 
laiice  sapienlia^  ac  juslili;r  siia»  disccrnil 
cl  jndical  incrila  ac  demcrila  animariini, 
ct  \alorcm  jionderal  singiiloi  iim,  siciit  Job 
ioipiiliir  :  .Vppcndal  nic  in  stalera.  Non  ibid.6. 
ergo  debemus  inler  nos  curiosc  dispulare 
(|nis  alio  sanctior  sit,  sed  Deo  ponderalo- 
li  spiiiliiimi  hoc  ipsum  commillere,  siciil 
cl  riionias  ail  in  prima  parle,  qua^slio- 
iic  iO,  qua  qiiaril  (|uis  magis  dilexcrit 
(]hristiim,  Pelrus  an  Joannes. 

Revela  Domino,  id  esl.  coram  Deo  confi-  3 
tcir  cl  recita,  opera  fua  :  non  aliqnid  noli- 
ficando  invariabili  Dco,  scd  le  ipsuiii  dis- 
cnliendo.el  (jiiid(|iii(l  boiii  in  luis  opcribus 
esl,  largiloii  omnis  boiii  grata  ac  huinili 
inente  allribuendo  :  (piidqiiid  vero  culpap 
in  eis  esl,  libimel  adsciibendo.  juxla  illud: 
Vias  meas  in  conspcclii  (^jus  argiiam,  cl  ibid.wu, 
ipse  eril  salvalor  mcus.  Unde  Psalmista  :  '^- '*'■ 


ENARRATIO   IN   CAP.   XVI   PROVERBIORUM.    —   ART.    XVI  107 

Ps. xxx.,3.  Dixi :  Gonfitebor  adversum  me  injustitiam  A  pha  et  Omega,  principiiim  et  finis.  De  hoc   Apoc..,8; 

XXI,  6;  XXII, 


meam  Domino.  Juxta  hunc  modum  loquen-      Magister  Senfenliarum,  libro  secundo,  cx 


13. 


19 


ibidem.    di  habctur  in  Psalmis,  Delictum  meum  co-  verbis  Augustini  muita  inducit. 

Ps.  xxxvi,  gnitum  tibi  feci;  itemque,  Revela  Domino  Impium  cjuoqiie  ad  diem  malum  :\d  est, 

viam  tuam,  et  spera  in  eo;  atque  in  Thre-  reprobos  et  iniquos  condidit  Dominus,  ut 

Thren.  ii,  nis,  Effundc  sicut  aquam  cor  tuum  ante  in  die  judicii  atque  extremse  ultionis,  di- 

conspectum  Domini  Dei  {\n.  Et  dirigentur  vina  justitia  in  ipsis  appareat,  quia  sunt 

cof/itationes  tua':'\di  est,per  hanc  humilem  vasa  ira>  in  interitum.  Super  hoc  Komanis  ^om.ix,22. 

viarum  tuarum  confessionem  et  discussio-  terribiliter  ac  profunde  scribit  Apostolus. 

nem,  mereberis  desuper  dirigi  in  cogita-  Ubi  et  illud  allegat  quod  Dominus  ait  ad 

tionibus  tuis,  et  tu  ipse,  Deo  auxilianfe,  Pharaonem  :  fdcirco  posui  te,  ut  ostende-    ihid.  \i\ 

refrenabis  ac  diriges  eas  coram  Alfissimo:  rem  in  te  fortitudinem  meam,  et  narretur  ^^°  ■'"' 

yer.  xxM,  secundum  illud,  Dirige  cor  tuum  in  viam  B  nomen  meum  in  omni  terra.  Quemadmo- 

21  .  .  .  I  . 

dircctam.  dum  enim  omnipotens  et  incomprehensi- 

4  Universa  propter  se  ipsum  operatus  cst  bilis  Deus  creavit  electos,  qui  sunt  vasa  nom.\\,n. 

Dominus,\6.  est  ex  propria  libertate  ac  bo-  misericordise,  ut  in  ipsis  misericordia  sua 

nitate,  et  propter  sui  ipsius  gloriam  ac  ho-  resplendeat;  ita  condidit  reprobos,  ut  in 

norem,  non  ob  aliquam  indigentiam  aut  eis  rigor  suse  aeternsD  declaretur  justitise. 

Ps.xv,^.  profectum  seu  commodum  sui,  qui  bono-  Propter  quod  scriptum  est  :  Vide  ergo  bo-  ibu.xi.n. 

rum  nostrorum  non  indiget,  sed  uf  ex  sua  nilatem  et  severitatem  Dei  :  severitatem 

plenitudine  ac  munificentia  se  ipsum  cre-  quidem  in  eos  qui  ceciderunt ;  in  te  au- 

aturis  communicaret,  suamque  perfectio-  tem  bonitatem,  si  permanseris  in  bonitate. 

nem  ac  beatitudinem  eis  multiplicifer  par-  Verumtamen,  sicut  ad  Timotheum  scribit 

ticiparet.  Hinc  magnus  theologus  Dionysius  idem  Apostolus,  Deus  vulf  omnes  homines  i  Tim.u,i. 
asserif,   quod  divinus  amor  non  reliquit  C  salvos  fieri,  et  ad  notitiam  verifatis  ve- 

eum  sine  germine   esse.  Ideo  per  Isaiam  nire.  Nam,  ut  Damascenus  disseruif,  vo- 

is.xuu,'.  tesfatur  Dominus  :  Omnem  qui  invocat  no-  luntafe  antecedente  vult  omnes  salvari,  et 

men  meum,in  gloriam  meam  creavi  eum;  quantum  in  ipso  esf,  ad  salutem  adducit. 

Ezech.    et  alibi,  Non  propfer  vos  ego  faciam,  no-  Impium  vero,  ut  falem,  ad  diem  malum 

xxxvi,  22,   ^^^^  „1^  vobis,  sed  propter  nomen  sanctum  praevidit,  sicut  et  in  libro  Job  habetur  :  In  /o6xxi,3o, 

meum.  Unde  et  Plato  causam  finalem  pro-  diem  malum  servatur  malus,  ef  ad  diem  -"• 

ductionis  mundi   inquirens,  ait  in  primo  furoris  ducetur,  et  de  furore  Omnipoten- 

Timeei :  Dicendum  cur  condifor  et  fabrica-  tis  bibet. 

tor  universi,omne  hoc  instituendum  puta-         Ahominatio  Domini  est  omnis  arrogans,        3 

verit.Optimus  erat :  ab  optimo  porro  invi-  id  est  superbus,  et  prsesertim  qui  sibi  ipsi 

dia  longe  relegata  est.Ttaque  consequenter  attribuit  quod  non  habet,  vel  quod  a  Deo 
sui  similia  cuncta,  prout  cujusqne  natura  D  accepit,  contra  illud  Apostoli  :  Quid  habes  [Cor. iv,7. 

capax  beatitudinis  esse  poterat,  effici  vo-  quod  non  accepisti?  Si  aufem    accepisti, 

luit  :  quam  quidem  voluntatem  Dei,  origi-  quid  gloriaris  quasi  non  acceperis?  Quam- 

nem  rerum  certissimam  si  quis  ponat,  re-  vis  autem  omnes  vitiosi  sint  abominabiles 

cte   eum   pufare   consentiam.  Hinc   Deus  Creatori,  specialiter  tamen  superbi.  Nam 

dicilur  omnium  causa,  non  solum  effecti-  creatura  rationalis  eo  ipso  quo  creatura 

va,  sed  et  finalis  ac  exemplaris.  Nam  sicut  est,  tenetur  se  humiliare,  et  suo  se  Creatori 

omnia  ex   propria  bonitate  et   voluntate  subjicere  :  quia  ex  se  nihil  est,  nec  aliud 

produxit,  sic  ad  se  ipsum  cuncta  finalifer  habet  ex  se,  nisi  deficere,  indigere,  pecca- 

ordinavit.et  secundum  idealessuae  seternse  re;  suique  Creatoris  conservatione  ac  pro- 

sapientiae  rationes  cuncta  insfituit.Propter  visione  indiget  incessanter.  Ideo  per  Pro- 

quod  in  Apocalypsi  testatur  :  Ego  sum  AI-  phetam  loquitur  Dominus  :  Visitabo  super  6'op/i.i,  9. 


108 


ENARRATIO   IN   CAP.    XVI   PROVERBIORUM. 


ART.    XVI 


Prov.x\,^ll. 


Ibid.  XV,  8. 


Ibid.  27. 


Dan.  II,  4(!- 
40;  III,  93- 
100:  IV,  31, 
32,  34;  VI. 
23-27;  XIV, 
40-42. 


omnem  qui  arroganter  \r\q,ved\{\xT.Etiamsi 
manus  ad  manum  fuerit,  non  eril  inno- 
ccns.  Hoc  supra  scriptum  est  atque  exposi- 
tum.  —  Initium  via^  boncv,  id  est  exordium 
bona^  conversationis,  est  faccrc  jvstilidm, 
prout  justitia  est  virfus  communis,  id  est 
a  peccatis  recedere,  et  eadem  confiteri. 
Nam,  ut  asserit  Augustinus,  Initium  bono- 
rum,  confessio  ost  malorum.  Accepta  est 
autcm  apud  Deum  ipsa  justitia  itiar/is, 
quam  immolare  hostias,  id  est  sacrificia 
legis,  quffi  (ut  dictum  est)  non  erant  acce- 
pta  in  se,  sed  solum  ex  fide,  caritate  et 
devotione  offerentium,  et  in  quantum  Ghri- 
sti  passionem,immolationem  atque  myste- 
ria  figurabant.  Undc  et  ipsa  exterior  im- 
molatio  non  orat  in  se  Deo  accepta,  sed  ex 
interiore  virtule.  Atlamen  iste  versus  in 
Uebra^o  non  habctur. 

Misericordia  et  veritate  redimitur  ini- 
quitas;  in  timore  autem  Domini  declinatur 
a  malo.  Hoc  est  quod  prsecedeuli  fcrtur 
capitulo,  Per  misericordiam  et  fidein  pur- 
ganlur  peccala, per  limorem  aulein  Domini 
dcclinat  oninis  a  malo  :  quod  prffcedcnli 
articulo  satis  reor  expositum.  —  Quumpla- 
cuerint  Domino  via',\A  est  interiores  exte- 
rioresque  aclus,  hominis,  inimicos  quoquc 
ejus  convertct  ad  paccm,  id  est,  corda  ad- 
versariorum  falis  hominis  Deus  inclinabit 
ad  haheiKhim  pacein  cum  hujusmodi  ho- 
mine  :  (jnod  frequenter  sic  fit.  quamvis 
non  semper;  imo  mulfi  invidi.  ambitiosi, 
perversi,  tanfo  phis  contra  justos  insa- 
niunt,  quanto  viderint  eos  exsistere  magis 
exemplares,  bonos.  famosos.  Tyranni  qiin- 
que  usque  ad  morfem  perseculi  sunt  mar- 
tyres  sanctos.  Aliqui  vero  mali,  non  sunl 
ita  perversi,  sed  indolis  bona>,  el  cilo  in- 
clinanlur  ad  bonuui  :  (luemadinoduin  Na- 
buchodonosor,  Darius  et  Cyrus,  audilis  seu 
visis  miiabilibus  Dei  in  Daniele.  inagnifi- 
caverunt  Deiim  ipsius.  Ilinc  ail  (llossa  : 
Tanla  est  sanclilas  diviiuc  [{cligionis,  ul 
eam  plerumque  eliam  illi  qui  foris  sunt, 
venerentur,  ct  cum  his  habeant  paccin,  quos 
Deo  perfecte  servire  consideranl,  quainvis 
Ueligione  discordenl,  ul  in  Danielc  el  piie- 


A  ris  tribus.  Seepe  etiam  persecutores  non 
solum  ad  pacem  cum  prspdicatoribus,  sed 
et  ad  veritatem  fidei  sunt  conversi. 

Melius  est  parum  cum  justitia,  quam        8 
midti  fructuscum  i7nq7.n'tate.  Hoc  patet  ex 
clucidafione  ejus  quod  scriptiim  est  prge- 
cedenti  capitnlo,  Melius  est  parum  cum  ti-   Prov.  xv, 
more  Domini,  quam  thesauri  magni,  etc.  '^" 
—  Cor,  id  est  rsilio,  fwminis disponetviam        9 
suam,  id  est,  intra  se  deliberabit  ac  pro- 
ponet  quid  agere  debeat,  quid  vitare;  .«'rf 
Domi//i  cst  dirir/crc  (/rcssus  cjus :  id  est, 

B  ad  exsequendum  idonee  quod  rafio  dispo- 
suit  in  se,  indiget  homo  direcfione  et  ope 
gralia?  Dei.  Propler  quod  oravit  Propheta  : 
Gressus  meos  dirige  secundum  eloquium   p.t.  cww, 
tuum.  FA  Jcremias  ait  :  Scio,  Domine,  quia  'jj^  ^  ,3 
non  est  hominis  via  ejus;  nec  viri  est  ut 
ambulcl  el  dirigat  gressus  suos.  Apostolus 
quoque  :  Non  volentis,  inquil,  neque  cur- i?om.ix,i6. 
rentis,  sed  miserentis  est  Dei. 

Divinatio  in  labiis  regis.  Divinatio  ac-       10 
cipi  solet  in  malo.  pro  usurpata  pra^nun- 
lialione   conling(Milium   fuluroruin.   Unde 

C  dicunlur  divini,  (juidain  superslillosi  ac 
magi.  Hic  vero  in  bono  accipitur,  pro  com- 
memoralione  futiirorum  secundum  Scri- 
pturas, ul  scilicet  rex  et  qiiilibet  judex  pen- 
set,  et  aliis  recolal  ac  proponat  futuriim 
Dei  judicium.  gaiidia  qiioque  justorum,  et 
iinpioriim  Mipplicia,  qiialcnus  ncc  ipsc  aii- 
deat  judicare  injusle,  et  alii  timeant  ali- 
qiiid  contra  jiislitiam  atlenlare.  Onf^mad- 
modiim  Josaphal  rex  legiliir  suis  dixisse 
jiidicibus  :  Videle  qiiid  facialis  :  non  enim  ii/^ar. xix, 
hiuiiinum  exercelis  judiciuin.  sed  Domini;  **■ 

I)  ("1  (|uo(lciiin(]ii('  judicavcrilis,  in  vos  re- 
dundabil.  Hinc  subdiliir  :  In  judicio  non 
crr(d)ii  os  ijus,  ulpole  regis  sic  facienlis. 
Ouidam  per  divinalioncm  inlelligiinl  le- 
clionem  divinam.  quoniaiu  jussiim  fuil  ut 
rex  Israclilici  popiili,  slaliiii  ul  sedisset  Dfut.wu, 
in  solio  regni,  describeret  sibi  Deiilcrono-  '*■""■ 
miuiii  lcgis  in  volumine,  el  legeret  illud 
omnibus  diebiis  vitap  sua»,  sicque  seciin- 
diim  lcgem  jiidicando  iion  deviarct.  (ilossa 
per  rcgem  inlelligil  (^lirisliim  :  de  quo 
fciliir  in  Psalmo,  Dcus,  judicium  liiiim  re-  /'i.Lxxi.i. 


ENARRATIO    IN    CAP.    XVI    PROVERBIORUM.    —   ART.    XVI  109 

gi  da;  qui  solus  videtur  in  judicio   nun-  A  est,  thronus  regis,  et  ejus  auctoritas  seu 

quam  errare;  in  cujus  ore  est  divinatio,  praesidentia,  per  justitiam  roboratur,  au- 

quia  non  solum  dirigit  verba  et  facta  su-  thenlicatur,  et  perseverat  in  posteris.  ?>e-  eccU.\,\i. 

orum  fidelium,  sed  et  divinis  gentilium  des   enim    ducum    superborum   destruxit 

interdum    ostendit   quid    interrogantibus  Deus,  ut  in  Ecclesiastico  fertur  ;   atque, 

debeant  respondere,  ut  primo  Regum  de  ut  asseril,  Augustinus,  Si  tollatur  justitia, 

i/?es.vi,3-  divinis  Philistaeorum  habctur,  qui  aptissi-  quid  sunt  regna  nisi  latrocinia  magna  ? 

'■  me  responderunt  qualiter  arca  Dei  esset  Voluntas  regum,  de  quibus  nunc  di-       1,3 

remittenda.  clum  est,  sunt  labia  justa  :  id  est,  qui  ve- 

11  Pondus  et  statera  judicia  Domini  sunt,  ra  et  justa  loquuntur,  testantur  et  agunt, 
id  est,  Deo  sunt  placita  pondcra  jiista,  et  justis  regibus  placent.  Qui  recta,  id  est 
justa?  staterae,  ac  mensurationes  seu  pon-  vora,  justa,  salubria,  loquitur  ex  affcctu, 
derationes  quse  fiunt  cum  eis.  Yel,  Pondus  B  dirigetur  a  Spirilu  Sancto  in  viam  salutis 
et  statera  judicia  Dei,  quoniam  Deus  in  ^ternse,  et  per  verba  ac  opera  talia  ad  be- 

5(1;). XI, 21.  sua  sapientia  ordinavil  universa  facere  in  atitudinem  recto  itinere  perducetur.  Con- 

numero,  pondere  et   mensura.  Et  opera  tra  quod  ait  Propheta  :  Vir  linguosus  non  ps.cw^w, 

ejus,  omnes  lapides  sa^culi,  id  est  omnes  dirigetur  in  terra.  Impiorum  autem  perso-  *-• 

electi,  qui  tanquam  lapidesvivi,  ponuntur  na  non  dirigitur  ita,  sed  eorum  iniquitas 

nunc  in  aedificio  militantis   Ecclesise  per  dirigi  dicitur,  sicut  in  Daniele  de  scelera- 

fidem  et  caritatem,  deinde   in  structura  tissimo  Antiocho  est  prsedictum  :  Dolus  in    oan.sm, 

Ecclesige  triumphantis  per  beatificam  fru-  manu  ejus  dirigetur.  —  Indignatio  regis  -^-  - . 

itionem.  Isti  sunt  opera  Dei,  quia  per  su-  estnuntius  m.ortis,  id  est  insinuatio  inter- 

pernaturalia  dona  pietatis  ac  gratiaj  ejus,  fectionis  mox  futurse  ei,  contra  quem  rex 

perducuntur  ad  ista,  non  viribus  suis.  De  indignatur  :  quod   intelligendum   est   de 

quibus  in  prima  sua  ait  epistola  gloriosis-  C  indignatione  preedominante,  vel  etiam  ju- 

iPe^Mi,5.  simus  apostolici  agminis  princeps  :  Et  vos  sta,  ex  alicujus  gravi  excessu  concepta  a 

tanquam   lapides  vivi   superiBdificamini.  rcge.   Reges   etenim    laliter   indignantes, 

Verumtamen  quidam  ait  in  Hebrseo  habe-  proni  sunt  dictare  sententiam  mortis   in 

ri,  Lapides  sacculi,  et  ex  scriptorum  vitio  eum  cui  indignantur.  JEi  vir  sapiens  pla- 

propter  similitudinem  dictionum,pro  Sac-  cabit  eum,  id  est  regem  iratum,  pie  ex- 

euli,  positum  Saeculi.  Antiquitus  namque  cusando  reum  pro  posse,  aut  intercedendo 

ponderationes  fiebant  per  lapides  in  sac-  pro  eo. 

culo  coUocatos,  sicut  nunc  fiunt  per  me-  In  hilaritate  vultus  regis,  vita  :  id  est,       15 

talla  :  sicque  lapides  tales  erant  opera  Deo  subditorum  seu  reorum  conservatio  in  vi- 

placentia,  in  quantum  per  cos  fiebat  justi-  ta,  speratur  ex  hoc  quod  rex  hilarem  vul- 

tia  seu  ponderatio  justa.  tum  eis  ostendit;  et  clementia  ejus  quasi 

12  Abominabiles  regi  qui  agunt  impieAlon-  D  imber  scrotinus  :  id  est,  multum  suavis  et 
stat  quod  summo  Regi  (de  quo  ait  Apo-  fiuctuosa  est  subditis  clementia  regis  seu 

[Tim.i,\i.  stolus,  Regi  autem  sseculorum  immortali,  principis  sui,  sicut  pluvia  vespertina  ter- 

invisibili)   abominabiles    sint   iniqui,    ut  ree   nascentibus.  Verum   ista   de   Christo 

tales;  simililer  unicuique  regi  justo,  qui  prsesertim  accipi  queunt,  quia  in  adspe- 

dignus  est  rex  vocari  :  rex  quippe  iniquus  ctu  sui  jucundissimi  vultus,  vita  gloriae 

voluntatem,  non  rationem,  sequens,  verius  aeternalis  consistit.Propter  quod  orat  Psal- 

est  tyrannus  quam  rex.  Spiritualiter  vero  mista  :  Ostende  faciem  tuam,  et  salvi  cri-  p«.  ,.xxix, 

reges  censentur,  omnes  qui  sapientia  et  mus.  Moyses  quoque  :  Si  inveni,  inquil,  *'*'^°- 

virlute   regunt   se   ipsos,  aut   etiam    sibi  gratiam  in  conspeclu  tuo,  ostende   mihi  xxxm,  13. 

commissos  :  qui  utique  impios  detestan-  faciem  tuam.  De  quo  princeps  Aposlolo- 

tur.  Quoniamjustitia  firynatur  solium  :  id  rum  fatetur,  quia  in  ipsum  desiderant  an-  12.       '  ' 


110 


ENARRATIO   IN   CAP.    XVI   PROVERBIORUM. 


ART.    XVI 


23 


geli  prospicere.  Cujus  clementia  est  quasi  A 
imber  serotinus.  Circa  quod  ait  Glossa  : 
Serotinus  imber  usque  nunc  in  Judaea  ma- 
turis  solot  fructibus  provenire,  ubi  Domi- 
nus  malutinam  pluviam  et  serolinam  pro- 

cf.joeiw,  mittit,per  Prophetam  dicendo  :  Dabo  vobis 
pluviam  matutinarti  et  serotinam  terrse. 
Spiritualiter  autem,  phivia  malulina  est 
quando  prima  gratise  seu  doctrinse  semina 
credendi  in  Christum  suscipimus;  seroti- 
na  vero.quando  jam  maluris  scu  perfectis 
virlutiim  fruetibus,  in  horreo  Dei  reeondi- 
mur.  Et  bene  clementia  Christi  regis  no-  B 
stri,imbri  serotino  comparatui:quia  quod 
fructum  vitae  bene  agentes  percipimus, 
non  facit  libertas  nostii  arbilrii,  sed  irri- 
galio  doni  superni. 
46  Posside  sapientiam,  (juia  auro  melior 

cst ;  et  acquire  prudentiam,  c/uia  pretio- 

Prov.  m,  sior  cst  argcnto.  Istud  pra^habitum  est.  et 
u;  viii,  10,  gj^lj^  expositum.  Denique  sapienlia  per 
violentiam  non  aufertur,  antiquitate  non 
corrumpitiir:  absconsione  inordinata  mi- 
niiiliir,  communicalione  carilativa  miilli- 
plicalur  :  sapienlia  nihil  ardentius  dili-  (] 
gilur,  nil  duU-ius  possidetur :  alqiie.  ul 
Tiilliiis  loquilur,  roi  public»  commoila 
miilla  proveniunl,  si  moderatrix  oiunium 
rerum  praesto  sit  sapienlia.  Iliiic  ad  eos 
qui  ipsam  adepli  siinl.  laus.  honor  et  di- 
gnilas  conriuunt.  In  sapientia  excolenda. 
honeslas  vilae  est  sita;  el  in  ejus  negligen- 
lia.  Itii  piludo  est  maxima.Verum  ad  istam 
sapientiam  non  sufficil  scire  divina,  sed 
exigilur  conversalio  virtuosa  et  impassio- 
nala.  Propter  (jiiod  dixil   apostoliis  .laco- 

ynfoi.  111,  bus  :  Qiiis  sapiens  et   disciplinatiis    inler  1) 
vos?  Ostendat  cx  bona  conversatione  ope- 
ralionem  suam   in   mansiietudine  sapien- 

17  liiP. —  Semita  justoruni .  id  cst  lex  divina 
seu  observanlia  prseceptoriiin  in  (niihus 
ambulanl  jusli.  dcctinat  inala.  id  esl.  vital 
peccala,  et  supplicia  cis  infiigenda.  Cu- 
stos  anima^  sucv  servat  viam  suam. 

18  Contritioncm  prcecedit  supcr/jia  :  quia 
superbiendo  merenliii'  homines  destnii  ac 
damnari ;  ct  ante  ruinam  exaltatur  spiri- 
tus,  id  est,  se  ipsum  extollit,  seque  exlol- 


13 


lendo  dejici  promeretur.   quemadmodum 
in  Isaia  habetur  :  Dies  Domini  super  om-   /«.11,12. 
nem  superbum  et  excelsum,  et  super  om- 
nem  arrogantem ;  et  humilial)itur.ldeo  per 
Ahdiam  loquitur  Dominus   :  Si  exaltatus   .udiri. 
fueris  ut  aquila,et  si  inter  sidera  posueris 
nidum  tuum,  inde  detraham  te.  Unde  de 
Nabuchodonosor   potentissimo   rege   scri- 
ptum  est  :  Quando  elevatum  est  cor  ejus,  Dan.\,io, 
et  spiritus  illius  obfirmatus  est  ad  super-"'" 
biam,  depositus  est  de  solio  regni  sui.et  a 
filiis  hominum  ejeclus  est.  —  Mclius  cst       49 
humiliari   cum  mitibus,  qxiam    dividere 
spolia  cum  superbis.  Nam  primum  horuin 
est  virtuosum,  secundum  dainnabile.  Hinc 
ait  Aposlolus  :  Fide  Moyses  grandis  effe-    Hebr.w. 
ctus.   negavil  se  filium    filia?   Pliaraonis,  '*"'^' 
magis   eligens    affligi    cum    populo    Dei, 
quam  teniporalis  peccati  habere  jucundi- 
tatem,  majores  divitias  wstimans  thesauro 
.Egyptiorum.improperium  Christi.Kt  Psal- 
inista  :  Elegi,  inquit,  abjectus  esse  in  do-  Pi.i.xxMn, 
mo  Dei  mci,  magis  quain  habilare  in  ta-  "• 
bcrnaciilis   peccatorum.   —   Erudifus    in       20 
rcrl>o,  id  est,  qui  alios  instruil  sapienler. 
eruditeque  loquitur,  reperiet  bona  glorise 
pro  mercede.  et  profectum  gratia»  in  hac 
vila  ;  et  qui  spcrat   in  Domino  spe  for- 
mala,  quae  ex  gralia  merilis(jue  procedil, 
licatus  csi  jam   per  inchoationem  ac  me- 
ritiim.   Ideo   loqiiitur  Isaias   :   Deus  judi- /«.  xxx,  is. 
cii  Dominus  ;  beali  omnes  qui  exspectant 
ciim. 

Qui  sapiens  corde  cst,  appcllabitur pru-  21 
dois,  (|iian)vis  in  solitiidine  degens.  nulli- 
qiie  pra'si(lcns,  non  inslrual  alios.  Sapien- 
lia  aiilcm  el  prudentia  sunl  conne.xtc,  et 
frequenler  unum  pro  alio  sumitur.  Et  qui 
dulcis  eloquio,  majora  rcperict  :  id  esl, 
(liii  Mon  solum  sapiens  in  corde  est,  sed 
alios  qiioquc  facunde  et  efficaciler  docet, 
fidcm  contra  peifidos  prolegit.  el  viam 
jiistiliie  loto  dcrcndil  conalu,  majora  re- 
periel,  id  est  pra>mia  ampliora,  ceteris  pa- 
ribiis,  qiiam  is  qiii  sapicns  mente  esl,  nec 
aliis  pra>dicat  :  nam  doctoribus  ef  pra»(li- 
catoribus  datiir  aureola.  Verumlainen  ma- 
gniludo   praimii  essentialis  correspondet 


ENARRATIO   IN   CAP.    XVI   PROVERRIORUM.    —   ART.    XVI  111 

perfectioni  earitatis,  in  qua  qui  perfeclior  A  niarn  caret  illa,  quum  sit  multis  occasio 

est  in  via,  major  et  gloriosior  erit  in  pa-  multiplicis  culpa)  et  perditionis  ffiternse. 

tria.  Denique,  Qui  dulcis  est  eloquio,  ma-  Ipse  quoque  defectus  loquela),  est  multis 

jora  reperiet  :  quia  facundi  in  verbis  ct  occasio  vitandi  diversa  vitiorum  pericula, 

sententiosi,  sunt  communiter  valde  acce-  el  humiliandi  se  ipsos.  Idcirco  in  libro  de 

pti  hominibus,  et  reputantur,  magnaque  Civitate  Dei  asscrit  Augustinus,  quod  pul- 

commoda  consequuntur.DuIcis  autem  elo-  chritudo  et  eloquentia   magis  frequenter 

quio   nuncupalur,  qui   habet  non   solum  dantur  reprobis,   quam  electis,  ne  electi 

bonam  expressivam,  sed  bonam  etiam  im-  ea  nimis  appretientur.  Dulcedo  animcv  est 

prcssivam;  nec   solum  promptus  est   ad  sanitas  ossium  .•  id  est,  bona  et  jucunda 

verborum  prolationem  rhetoricam,  sed  et  dispositio  cordis  redundat  in  corpus,   et 

verba   sapientialia  profert.  Sapientes  et-  sanitatem  ejus  conservat  vel  auget  ;  simi- 
enim  auditores  majorem  sentiunt  delecla-  B  liter  sanitas  ossium,  id  est  bona  corporis 

tionem  in  sensu,  quam  in  sono  sermonis.  habitudo,  redundat  in  animam,  et  eam  ob- 

22  Fons  vitce,  eruditio  possidenfis  :  idi  est,  lectat.  Possunt  quoque  per  ossa  virtutes 
doctrina  et  informatio  ejus  qui  sapientiam  intelligi  :  quarum  sanitas,  id  est  immuni- 
possidet,  disponit  audientium  corda  ad  vi-  tas  a  Iffisione  peccati,  sinceritas  seu  perfe- 
tam  gratise,  adcptionemque  glorise,  revo-  ctio,  jucunda  est  animse,  quoniam  virtus 
"cando  eos  a  vitiis,  et  ad  poenitentiam  seu  ex  sua  natura  delectabilis  est. 

profectum  virtutum  alliciendo.  Doctrina  Est  via  qua;  videtur  homini  recta,  et      25 

Prov.i,-.  stultorum,  fatuitas.  Hoc  prsehabitum  est.  novissima  ejus  deducunt  ad  mortem.  Hoc 

23  —  Cor  sapientis  erudiet  os  ejus  :  id  est,  quartodecimo  capitulo  expositum  est.  —  Pcou. xiv, 
sapiens  per  sapientiam  sui  intellectus,  di-  Anima  laborantis  laborat  sibi,  id  est,  ani-   "'  ^g 
riget  os  suum  ad  loquendum  salubria,  loco  ma  exercentis  opera  corporalia  aut  spiri- 

et  tempore  opportuno,  recta  intentione,  et  C  tualia  bona,  facit  ca  ad  suum  profectum 

cum  discretionis  moderatione  ;  et  lahiis  aut  commodum,  et  pro  necessariis  corpori 

illius  addet  gratiam,  id  est  acceptabilita-  aut  animse.  Ideo  monet  Apostolus  :  Labora   ii  Tim.w, 

tem  in  loquendo,  seu  fructum  locutionis,  sicut  bonus  miles  Christi;  et  rursus,  Labor  ^\q^^  ^^ 

ita  quod  verba  ejus  audientur  libenter,  et  vester  non  crit  inanis  in  Domino;  itemque,  ss- 

Pi.xxxviii,  fructificabunt.  Hinc  dixit  Propheta  :  Dixi  :  Unusquisque  accipiet  secundum  suum  la-  /wrf.  in,8. 

Custodiam  vias  meas,  id  est  cogitationes  borem.  (3M/acomp?^/«7t'?<;>iad  laborandum, 

et  affectiones,  ut  non  delinquam  in  lin-  os  swMm,  id  est  sermo  quo  se  adstrinxit  ad 

gua  mea,  id  est,  ne  ex  irrefrenata  cogita-  bene  agendum  in  fonte  Baptismi,  in  sus- 

tione  aut  inordinata  affectione  ad  loquen-  ceptione  ordinis  sacri,  aut  in  professione 

dum  prorumpam.  monastica,  vel  in  foro  confessionis,sive  in 

24  Favus  mellis  sunt  verba  composita,  id  actu  prsedicationis  :  quia  quod  alios  docet, 
est  ordinate,  facunde,  sapienter  prolata  :  D  facere  obligatur.  Os  quoque  corporale  quo 
quoniam  audientium  aures  ac  mentes  de-  comedit  homo,  compellit  eum  ad  laboran- 
lectant,  quemadmodum  favus  mellis  gu-  dum  pro  sustentaculo  vitae.  Similiter  pri- 
stum.  Ideo  Seneca  testatur  :  Comes  facun-  mus  homo  de  paradiso  expulsus,  laboravit 
dus  in  via  pro  vehiculo  est.  Spiritualiter  sibi  pro  necessariis  vitse  (sicut  dictum  est 
autem,  verba  Scripturae  dulcissima  sunt,  ei,  In  sudore  vultus  tui  vesceris  pane  tuo) :  Cen.  m.io. 

Ps.cxviii,  prout  canit  Psalmographus  :  Quam  dulcia  quia  compulit  eum  os  suum,  id  est  pec- 

^^^'  faucibus  meis  eloquia  tua  !  super  mel  ori  catum  quod  commisit  ore  proprio,  mandu- 

meo.  Verumtamen,  quamvis  eloquentia  sit  cando  de  pomo  prohibito  :  propter  quod 

donum  naturse  non  parvum,  non  tamen  fuit  expulsus,  laboribusque  addictus. 
est  importune  optandum  aut  nimis  appre-  Vir  impius  fodit  maium,id  est,  exquirit      27 

tiandum,  nec  contristari  quis  debet  quo-  ac  excogitat  qualiter  prava  sua  desideria 


112 


ENARRATIO   IN   CAP.    XVI   PROVERBIORUM. 


ART.    XVI 


Jer.  IX,  5. 
/"s.xxxv.S. 


Joh  xxxiv, 

27. 

Jer.  IV,  22, 


Ihid.  XVIII, 
20. 


28 


29 


Ps.  XX  VII, 3. 


30 


Job  XV,  12. 


Ps.  r.xi,  10. 


31 


ad  effectum  perducat,  sicut  ait  Jeremias 
propheta  :  Ut  inique  agerent,  laborave- 
runt;  el  Psalmista,  Dixit  injustus  ut  delin- 
qiiat  in  semetipso.  De  talibus  ait  Scriptu- 
ra :  Quasi  de  industria  recesserunt  a  Deo ;  et 
alibi,  Sapientes  sunt  ut  faciant  malum. 
Yel,  Impius  fodit  malum,  id  est,  dolose 
prseparat  proximo  suo  damnum,  laqueum 
sive  periculum,  sicut  ait  Salvator  per  Pro- 
phetam  :  Foderunt  foveam  animse  meae. 
Hoc  modo  hsereiici  ac  alii  deceptores  fo- 
diunt  malum,  dum  ex  Scripturis  quasdam 
exlrahunt  aucloritales,  ad  comprobandum 
suos  errores,  quibus  alios  student  illaque- 
are.  El  in  labiis  ejus  ignis  ardescil,  id  est 
locutio  male  fervens,  flamma  ira?,  impa- 
ticntia',  falsique  dogmatis,  spirituales  di- 
vitias  consumentis. 

Ilomo  perversus  suscitat  lites,  id  est  per 
verba  injuriosa,  aut  opera  violenta,  per 
qua3  inter  se  el  alium,  vel  inler  alios  con- 
tenlioncs  et  bella  procural ;  et  verbosus 
separat  principcs,  seminando  infer  eos 
discordias,  scu  unum  contra  aliuni  insli- 
gando.  —  17/-  inujuuslactat,  id  esl,  blan- 
diendo  fallil,  amicum  .mum,  id  est  proxi- 
mum  a  quo  amatur,vel  quem  ipse  simulat 
se  amare;  et  ducil  eum  per  viam  non  bo- 
nam,  id  est,  ad  vilia  el  incommoda  tiahit 
eum:juxla  illud  Psalmi.Ldtjuunhir  paecm 
cuin  proxiiiio  suo,  mala  auleni  iii  cordibus 
corum.  —  Qui  attonitis  oculis,  id  est  ocu- 
lis  corporalibus  cuin  signo  su[)erbiiE  cle- 
vatis,  aul  quasi  quodam  pavore  coiicussis, 
co(jilat  pravd ,(\\xn'  altcii  eiipil  inlVrre  aut 
faccre.  Unde  dicilur  ad  Job  :  (Jiiid  lc  elc- 
val  cor  tuuin,  et  quasi  magna  cogitans,  at- 
tonitos  habes  oculos?  Mordens  labia  .sua, 
ex  phantasia  prolerva,  atque  imaginalione 
inlensa,  qua  ciipil  implere  quod  cogilal  : 
juxta  illud,  Dentibiis  siiis  frcnict,  et  tabe- 
?,co\',  per/icit  maluiii,  id  esl,  ad  efiectum 
citiiis  quo  polcsl,  suum  vitiosum  affectum 
peidiicit.  —  Corona  dignitatis  est  senc- 
ctus,  (jua'  in  viis  justititu  repjcrietur  :  id 
esl,  senium  sanclum  iii  virtiilibiis  exerci- 
latum,  seu  cordis  maturitas,  esl  dignitas 
valde  praclara  coronationcque  digna.  Un- 


A  de  scriptum  est  :  Coram  cano  capite  con-  zw.xix.s^. 
surge,  et  honora  personam  senis. 

Melior  est  patiens  viro  forti,  corporali       32 
robore,    non    virtutum    vigore.    Patienlia 
enim  est  prseclara  et  utilissima  virtus,  et 
necessaria  valde  :  quse  passionem  tristitiae 
moderatur  ac  frenat,et  naturalibus  ac  cor- 
poralibus  donis  longe  praestantior  est.  De 
qua  asserit  Dominus  :  In  patientia  vestra    Zi<c.  xxi, 
possidebitis  animas  vestras.  Et  (jui  domi-  '^' 
natur  animo  suo,  id  est  animosilali  pro- 
pria>  ac  ceteris  molibus  passionum,   per 

B  virlules  morales,  melior  et  fortior  est  e.c- 
pugnatore  urbium.  Incomparabiliter  enim 
virluosius  est,  per  gratiam  et  virtutes  su- 
perare  se  ipsum,  et  vitia  exstirpare,  pas- 
sionesque  reformare,  quam  armis  et  viri- 
bus  corporalibus  deslruere  urbes.  — Sortes  33 
mittuntur  in  sinum,  id  esl,  in  abscondito 
reconduntur ;  scd  a  Doinino  tcmperantur : 
id  est,  divina  providentia  eas  disponil,  at- 
que  ex  justi  ac  sapienlissimi  Dei  volunlate 
ordinalioneqiie  proveiiil  quis  quid  accipi- 
al,  qua?  sors  illi  aut  illi  provenial.  et  quod 

(]  talis  aut  lalis  sors  cadat  super  iHum  aiit 
illiiin.  Universa  namque  et  singula,   sub 
(livinic  providentii»  ordinatione  compre- 
hendunliir,   queniadmodum   asserit    Chri- 
sliis  :  Noiinf  (|iiinqiie    passeres    veneunt  /iw.xu.c. 
dipondio.  et  iiniis  ex  illis  non  esl  in  obli-  '' 
\  ione  coraiii   Deo?   Sed   cl   capilli  capilis 
veslri  omnes   numerati   sunt.   Qiiod  Mat- 
thffius  sic  expressit  :  .Nonne  duo  passeres  Hatth.  x, 
asse  veneunt.  ct   iiiius  ex  illis  non  cadet  '"' 
siiper  lerrain  sinc  l'atre  vestro?  Possent 
autem  hic  mulla  inlrodiici  de  sortibus,  ut- 

D  j)0lc  quid  sit  sors,  el  de  speciebus  ipsius, 
(|iialiter  eliam  liceaf  sortibus  uli,  et  qua- 
lilcr  non.  De  qiiibus  hoc  loco  perlrans- 
eo,  quoniam  alibi  inde  scripsi,  pra>serlim 
supcr  Jonain.  i'^t  Tlionias  in  secunda  se-  Jonrx^i. 
ciiiKhe  de  his  tractat  diffuse  :  ciijus  deter- 
minalionein  Iiic  sequilur  Lyra. 

Postremo,  qiiod  dictum  est,  Melior  est 
patiens  viro  forli,  el  qui  dominatur  animo 
suo,e.\piignatore  urbium  :cordibiis  nostris 
indelcbililer  inNcribamus,  et  palientiam 
tanqiiain  sponsam  caiissimam  jugiter  ani- 


ENARRATIO   IN   CAP.   XVII   PROVERBIORUM.    —   ART.    XVll 


113 


plectamur,  vincamus  nos  ipsos,  et  omnem 

animositatem,  impetuositatem,  impatien- 

tiam  detestemur  ac    lugiamus,  quum    ad 

Hebr.x,z6.  HebrflBOs  dicat  Apostolus  :  Patientia  vobis 

necessaria  est,ut  voluntatem  Dei  1'acientes, 

Ephes.  IV,  reportetis   promission<»m  ;   et   alibi,  Cum 

"■  patientia  supportate  invicem  in  caritate. 

Nempe,  ut  ait  Gregorius,  In  hoc  mens  justi 

ab  injusta  discernitur,  quod   mens  justi 

laudem  Omnipotentis  inter  adversa  confi- 

tetur,  quod  rebus  adversis  non  frangitur, 

quod  casu  glorise  exterioris  non  labitur. 


A  Qui  itcrum  ait  :  Non  est  perfecte  bonus, 
nisi  qui  et  inter  malos  est  bonus  ;  nec 
bonus  dici  meretur,  qui  malos  tolerare  de- 
tesfalur.  Ilinc  et  Seneca  in  suis  ait  Prover- 
biis  :  Feras  quod  Iffidit,  ut  prosit  tibi  quod 
fers;  fer  difficilia,  ut  prospera  et  facilia 
bene  feras.  Velox  doloris  remedium  est 
patientia.  Quid  autem  sit  patientia,  Tul- 
lius  docet  :  Patienlia  (inquiens)  est,  hone- 
statis  aut  utilitatis  causa,  rerum  arduarum 
ac  difficilium  voluntaria  ac  diuturna  per- 
pessio. 


ARTICULUS   XVII 


DECLARATIO    CAPITULI    SEPTIMIDECIMI    :    MELIOR   EST   BUCCELLA    SICCA   CUM    GAUDIO. 


Lev.  111,3, 
4,9,  10,14- 
17. 


MELIOR  est  buccella  sicca  cum  gaudio 
spirituali,  quod  habet  vir  sobrius  in 
refectione  frugali,  moderata  et  abstinen- 
tiali,  quam  domus  plena  victimis,  id  est 
delicatissimis  epulis,  quse  ex  oblationibus 
cesserunt  in  usum  et  esum  offerentium  : 
meliora  namque  in  lege  jubebantur  offer- 
ri;  cumjurgio.  Modicum  enim  temporale 
cum  adjuncto  bono  virtutis,  incomparabi- 
liter  melius  est  quacumque  re  temporali 
magna  et  pretiosa.  Atque,  ut  ait  Ghrysosto- 
mus,  simplicior  victus  et  mensa  medio- 
cris,  plurimum  jucunditatis  habet  et  sin- 
ceritatis,  ac  sobrii  hominis  mensam  ornant 
panis  et  aqua;  econtrario  divitum  mensse 
exsecrabiles  sunt  et  horridse,  et  contami- 
nationis  corporum  animarumque  plenae. 
Ex  his  insinuatur  quam  enorme  peccatum 
sit  jurgium,  et  quam  abominabiles  exsi- 
stant  epulationes  in  quibus  lis  et  jurgium 
admiscentur. 

Serous  sapiens  dominabitur  filiis  stultis. 
Nam,  ut  primo  Politicorum  ait  Philosophus, 
Hi  qui  ratione  intellectuque  vigent,  natura- 
liter  sunt  domini  et  rectores  aliorum.  Ssepe 
quoque  parentes  committunt  suis  ministris 
prudentibus  dirigere  sobolem  suam  adhuc 

T.  7. 


B  imprudentem.  Sapientes  etiam  servi,  per 
suam  sapientiam  frequenter  prosperantur 
et  sublimantur;  filii  autem  stulti  econtra- 
rio  per  regimen  malum  depauperantur  ac 
deprimuntur.  Et  inter  fratres  hereditatem 
dividet,  quum  fuerit  dominans  eis  :  quia 
tunc  fratribus  seu  filiis  stultis  discordan- 
tibus  de  modo  dividendi  bona  paterna,eli- 
gunt  eum  in  judicem  hujus  rei,  vel  ipse 
concordat  ac  dirigit  eos.  Vel  sensus  est, 
quod  filiis  stultis  patrimonia  sua  venden- 
tibus,ipse  partem  illorum  acquirit  et  emit, 

C  sicque  dividit  inter  eos,  id  est,  partem 
hereditatis  ipsorum  sortitur. 

Sicut  igne  probatur  argentum,  et  aurum  3 
cnmino,  ita  corda probnt  Dominus  :  id  est,  ps.  vn,  lo. 
sicut  per  ignem  examinatur  ac  depuratur 
argentum  et  aurum,  sic  Dominus  judex 
universorum,  per  adversa  justos  suos  pro- 
bat,  tentat,  examinatque  electos  et  justos, 
an  vere  sint  justi,  non  ut  sibi  hoc  innote- 
scat,  sed  pro  majori  eorum  mercede  et 
saluberrima  exercitatione,  atque  ut  virtu- 
tes  eorum  aliis  in  exemplum   ponantur. 

D  Non  enim  coronatur,  nisi  qui  legitime  cer-  iirim.n,?. 
taverit.  Hinc  scriptum  est  :  Tanquam  au-  Sap.  m, 
rum  in  fornace  probavit   illos.   Patientia 

8 


xxvii,  6. 


31 


114  ENARRATIO   IN  CAP.    XVII  PROV^RBIORUM.    —  ART.    XVII 

igitur  in  adversis,  signum  est  verse  virtuo-  A  contrilionem  et  poenitentialem  satisfactio- 

sitatis  :  quia  dum  homo  ficte  bonus.  in  nem   puniet  semetipsum,  aut  alio   modo 

camino  adversitatis  statuitur,  mox  instar  debitam  feret  poenam.  Hinc  sanctus  Job 

malae  ollae  per  impalientiam  crepat,  et  per  ait  :  Si  gavisus  sum  ad  ruinam  ejus  qui    /oixxxi, 

verba  ac  signa  impatientise  exsilit.  Unde  oderat  me,   et  exsultavi   quod  invenisset  -^- 

Eccii.    scriptum  esl  :  Yasa  figuli  probat  fornax,  eum  malum.  Et   Micheeas  prophela  ait  : 

et  homines   justos   tentatio  tribuiationis.  Ne  laeteris,  inimica  mea,  super  me,  quia    Mich.xu, 

Hinc  loquitur  Augustinus  :  Perfacile  est  cecidi.   Ilaque   labentibus   et  peccantibus  *' 

vestem  contemplam  portare,  capite  incli-  condoleamus  ex  corde,  et  oremus  pro  eis, 

nato  incedere,  velum  super  oculos  demif-  dicentes  :  Ille  hodie,  et  ego  cras. 
tere;  sed  vere  virtuosum  ac  humilem  pa-  Coronn  senum,  filii  filiorum  :  id  est,        6 

tientia  monslrat.  Concordalque  cum   his,  bona  posteritas  est  dignitas  et  exsultatio 

quod  Seneca  in  suis  dicit  Proverbiis  :lgnis  B  progenilorum   suorum,   pr»sertim    jiisto- 

aurum  probat,  miseria  (id  est  adversitas)  rum.  Sic  Aposloli  facti  sunt  corona  Palri- 

magna  fortes  viros.  archarum  ac  Prophetarum,  ex  quibus  du- 

Malus  obedit  linguiv  iniquce,  id  est  ei  xerunt  originem.Similiter  spirituales  filii, 

qui  jubet  illicila  el  iniqua,  el  qua?  scit  la-  ulpula  imilalores  fideles    pra^latorum    et 

lia  essc  :  quod  malum  est.  In  licilis  etcnim  institutorum  suorum  religiosorum  ac  de- 

et  honestis  tanlum  est  obediendum.   Sed  votorum,  sunt  corona  ipsorum,  quoniani 

impii  servi  ac  subditi  cilius  oblemperant  palres  tales  sunl  principes*  merilorum  ac  •a/ia^par- 

superiori  suo  in  vitiis,  quam  in  aclibus  pnemiorum   suorum   sequacium.   Propter  '"^'P" 

virtuosis.  Et  fallax  obtemperat  labiis  men-  quod  in  prima  ad  Thessalonicenses  episto- 

rfacj7»«.s. Sic  judex  iniquus  audientiam  prae-  la  scribit  Aposlolus  :  (jua?  est  enim  spes  xThess.u, 

bet  testibus  falsis  ac  fraudulcntis,  [cl]  ut  noslra,  aut  gaudium,  aut  corona  gloriaj  ?  '^- 

suam  excusel  el  coloret  nequiliam,  fingil  0  .Nonne  vos  ?  Et  ijloria  filiorum ,  patres  co- 

se  propler  aliorum  dicla  sic  agere.  quum  rmn  :  quia  hoc  gloriosum  el  jucundum 

tamen  sciat  eos  false  locutos.  est  filiis,  quod  de  virtuosis  el  prudenlibus 

Qui despicitpauperem,exprobrat factori  parenlibus  nati  sunl.   Similiter   fidelibus 

Pror.  XIV,  ejus.  Hoc  supra  expositum  esl.  Et  (lui  in  gloriosum  est,  quod  spiritualcs  patres  eo- 

ruina  Iwtatur  alterius,  non  erit  imptnii-  rum  sancli  .\postoli.  celerique  aposlolici 

tus.  Nunquam  licet  gloriari  de  proximo-  viri  el  prielati.  talcs  ac  tanli  fuerunl.  l'u- 

rum  ruina  in  culpam.  hoc  est  de  lians-  de  Corinthiis  scribil  Aposlolus  :  Vos  estis    wcor.i, 

gressione  eorum,  quia  hoc  contrariarelur  gloria  nostra.  sicul  et  nos  vestra.  Verum-  '*• 

carilati  Dei,  qui  peccalo  inhonoratur,  ca-  lamen  in  hac  re  frequenler  error  contin- 

rilali(]ue  proximi.  qui   peccando  spiriliia-  gil,  quoiiiam  iniilti  siiperbi  el  vani  magis 

liler  moritiir.  Sed  de  riiina  poMia^,  id  est  gloriantur  dc  suoriiin  [)arcnfum  nohililafe 
justa  piinitionc  alleriiis.  helaii  cx  zelo  jii- |)  cainali,  qiiain  spiriliiali.  Kiirsus,  qiiidam 

stitia',  el  in  qiianlum  cxpcdiens  esl  saliiti,  dc  patriim  suoruin  sanclilate  ef  sagacila- 

non  est  illiciliim;  gaudere  vero  de  adver-  lc  se  jacfanf,  quum   tamim  eorum  virfu- 

sitale  et  poeria  proximi,   iii  qiiantiim  cst  tcs  imilari  non  sludcanl.  Talibus  enim  ait 

adversitas  quffdam  et  pama.  non  in  qiian-  sacralissimus  Joannes  Baplista  :  Ne  co^pe-  i.uc.m,». 

Iiim  esl  medicina,  el  iilile  quid  pro  pace  rilis  dicere,   Palrem   habcmus   .Xhraham  ; 

cominuui  cl  conservationc  juslitia\  mani-  (Ihristiis  quociiic  :  Si   filii   .\brahie    esfis,  jonnn.ym, 

festc  illicitum  est.  Simililcr  la^lari  dc  qua-  opera  Abiaha3  facilc.  ''■'• 

cumque  ruina  alf^riiis  ex  ira  seu  odio,  si-  Non  decent  stultum  verba  composita  :        7 

milive  radicc  perversa,  cerfiim   esf   esse  (inia  non  vivif  secundum  Scripturam,  nec 

iniqiium.  Talis  ergo  non  erif  impiinifus,  dignus  esf  alios  edocere,  nec  apfus  ut  ei 

qiiia  aiif   puniefur  a  jiidicc  Dco,  ;nil   [)cr  cominiffafur  negofium  arduuin,  ad  ciijus 


ENARRATIO   IN   CAP.    XVIl   PROVERBIORUM.    —   ART.    XVII 


iir) 


12. 


expeditionem  exigimtur  aut  conferunt  ver- 
ba  sapientia  ordinate  prolata.  Nec  jirinci- 
■pem,  labium  mentiens.  Princeps  namque 
et  judex  et  omnis  qui  prseest,  debet  esse 
quasi  viva  lex  et  animata  justitia,  dire- 
ctor  et  regula  quJBdam  subditorum  suo- 
rum,  ut  eos  ab  erroribus  et  vitiis  revocet, 
et  ad  vera  justaque  dirigat.  Ideo  maxime 
indecens  est  eum  esse  mendosum  sive  in- 

8  justum.  —  Gemma  gratissima,  exspecta- 
tio  prcestolantis  :  id  est,  ipsa  spes  copiosae 
mercedis  ac  futurse  consolationis,  exhila- 
rat  exspectantem  ac  laborantem,  tanquam 
pretiosissimus  lapis.  Unde  ait  Apostolus  : 

Rom.yMM.  Spe  gaudentes ;  et  Salvator  :  Gaudete  in 
-ifa«/i.  V,  illa  hora  et  exsultate,  quoniam  merces 
vestra  copiosa  est  in  coelis.  Propterea  ait 
Hieronymus  :  Spes  pra^mii  minuit  vim  lla- 
gelli.  Iterum,  Exspectatio  prEestolantis,  id 
est  bonum  a  prsestolante  exspectalum, tan- 
quam  gratissimagemma  ipsum  leetificat;  et 
maxime  beatitudo  ccelestis  et  ejus  exspe- 
ctatio  consolantur  viatores  hujus  exsilii  : 
;6irf.  xiii,  quae  beatitudo  per  pretiosam  margaritam 
,  designatur.  Hinc  et  Apostolus  ait  :  Gloria- 

Rcm..  \,  i.  ^  ... 

mur  in  spe  glorise  filiorum  De\.  Quocum- 
que  se  vertit,  id  est,  quidquid  talis  prae- 
stolans  egerit,  pruden ter  intelligit,  id  est, 
vigilanter  considerat  bonum  illud  quod 
finaliter  prsestolatur,  et  taliter  operatur 
sicut  necessarium  est  ad  obtinendum  hoc 
bonum  speratum. 

9  Qui  celat  delictum,  id  est,  qui  culpam 
proximi  sui  non  manifestat  aliis  inordi- 
nate,  nec  eum  diffamat  neque  irridet,  sed 

Maiih.  potius,  sicut  docet  Salvator,  corripit  illum 
xvm,  15.  carilative  inter  se  et  illum  solum;  quan-it 
amicitias,  id  est,  per  hoc  procurat  sibi 
amicitiam  illius,  et  est  amator  caritatis  ac 
pacis.Yerumlamen,si  crimen  alterius  ver- 
geret  in  dispendium  boni  communis,  vel 
de  illius  emcndatione  spes  nulla  aut  pau- 
ca  haberetur,  aliter  esset  agendum.  Provi- 
dendum  est  autem  famse  proximi,quantum 
salvis  justitia  et  ordine  caritatis,  conveni- 
enter  fieri  potest.  Qui  allero  sermone  re- 
petit,  id  est,  ea  quae  audivit,  aliter  quam 
audivit,  resumit,  verba  mutando  aut  ali- 


46 


A  qua  adjiciendo,  seu  quae  bona  intentione 
prolata  sunt,  inlerpretando  perverse ;  se- 
parat  fcederatos,  id  est,  discordiam  semi- 
nat  inter  amicos  foedere  pacis  conjunclos, 
qui  credunt  tali  repetitioni  :  sicque  unus 
eorum  credit  alium  de  se  male  locutum, 
propterea  concitatur  adversus  ilium.  Is- 
lud  frequenter  contingit  a  dolosis  pravis- 
simisque  hominibus,  qui  sunt  cooperato- 
res,  satellites  et  instrumenta  diaboli  ad 
faciendum  turbationem,  discordiam,  litem , 
inimicitiam  inter  fideles.  Summe  ergo  vi- 

B  landum  est  vitium  istud,  atque  opposito 
modo  agendum  est,  ut  scilicet  male  prola- 
ta  et  discordiae  provocativa  taceantur,  et 
bene  prolata  resumanlur  :  nisi  forsan  ad 
advisandiim  proximum  de  imminenti  pe- 
riculo,oporteret  aliquid  tangi  de  male  pro- 
latis  :  quod  tamen  tunc  cum  magna  cau- 
tela  fieri  debet.  Quidam  legunt  :  Qui  allo 
sermone  repetit,  id  est,  clamorose  culpam 
allerius  sine  rationabili  causa  pandit;  se- 
parat  foederatos,  id  est,  fcedus  pacis  inter 
se  et  alium  violat,  quia  illum  per  hoc  of- 

G  fendit. 

Plus  proflcit  correctio,  id  est  verbalis 
et  caritativa  correptio  seu  disciplinae  in- 
flictio,  apud  p)rude7item,  id  est  in  eo  qui 
correptionem  sumit  gratanter,  exhibendo 
se  docilem,dirigibilem,  gratum,  quod  per- 
tinet  ad  prudentem  ;  quam  centum  plagce 
apud  stultum,  id  est  durum,  indirigibi- 
lem,  impalientem,  superbum,  qui  ex  me- 
dicinali  castigatione  fit  pejor.  De  tali  pru- 
dente  ait  Hieronymus  :  Quid  necesse  est 
bis  pungere  non  recalcitrantem,  et  per  se 

D  satis  erubescentem  confundere  amplius  ? 
cui  sua  ratio  est  magistra  ;  cui  propria 
conscientia,  virga;  cui  ingenita  verecun- 
dia,  lex  disciplinae. 

Semper  jurgia  quxrit  malus,  id  est 
homo  inquietus,  passionatus,  praesertim 
qui  in  irascibili  abundat.  Gholerici  autem 
et  melancholici,  nisi  virtute  et  gratia  re- 
primantur,  ad  jurgia  proni  %\x.x\\.  Angelus 
autem  crudelis  mittetur  contra  eum.  Per 
angelum  crudelem,  quidam  intelligunt  ju- 
dicis  servum,  qui  mittitur  ad  talem  capi- 


iO 


H 


116  ENARRATIO   IN   CAP.    XVII   PROV^ERBIORUM.    —  ART.    XVII 

endum  et  puniendum.  Sed  quum  poense  A  Sicque  talis  ingratus  impletur  malis  eul- 

vitse   prsesentis    sint   medicinales,  et   pia  pge  ac  poenffi.  Yerum,  ut  Seneca  in  libro 

intentione  infligendae,  non  videtur  quod  de  Beneficiis  tangit,  Primus  gradus  ingra- 

nuntius  judicis  saecularis  vocetur  crudelis.  titudinis  est,  beneficium  non  recognosce- 

Idcirco  per  angelum  crudelem  aptius  de-  .  re,  neque  recolere,  sed  polius  oblivisci  aut 

signatur  spiritus   malignus,  qui  tempore  dissimulare ;  secundus   gradus   est.  bona 

mortis  mittitur  ad    traliendum   talcm  ad  pro  bonis  non  exhibere;  tertius,  mala  pro 

Dei  judicium  et  ad  poenas,  vel  etiam  per-  bonis    rependere.   Ingratitudo    itaque   est 

mittitur  talem  iniquum  ad  majora  quoti-  enorme  peccatum,  quomeretur  homo  amit- 

die  crimina  in  praesenti  vita  inducere,  aut  tcre  quod  accepit. 

quibusdam  tormentis  arficere,quemadmo-  Qid  dimittit  aquam,  caput  est  jurgio-       14 

Pi.i.xxvii,  dum  de  ^Egyptiis  fertur  in  Psalmo  :  Misit  rum.  Hoc  qnidani  oxponunt  sic  :  Qui  omit- 


49. 


20. 


in  eos  iram  indignationis  suae,  immissio-  B  lit  bil)ere  aquam,  et  potat  vina,  origo  est 

nes  per  angelos  malos.  Sicque  in  regula  contentionum  et  iitium,  quse  ex  vini  po- 

sua  aliegat  haec  verba  S.  Basilius,  qui  et  tatione   saepe   sequuntur.   Videtur   autem 

verba   statim    pr;ehabita,    sciiicct,  Jurgia  sic  potius  exponendum  :  Qui  aquam  facit 

quaerit  malus,  juxta  antiquam  translalio-  ex  fluvio  deservienti  communitali  aut  per- 

nem  allegat  sic  :  Contradictionein  suscitat  sonee  alicui,  decurrere,  causa  est  jurgio- 

omnis  malus  :  quod  de  inobedienlibus  ex-  rum,  quae  ex  tali  damno  communitati  vel 

ponit.  personae  illato  seiiuuntur.  (jrca  hoc  dicit 

12  Expedit  magis,\di  est,  minus  periculo-  Lyra,in  Hebraeo  liaberi  :Qiii  aperil  aquam, 

sum  est,  ursa;  occurrere  raptis  felibm,  id  principium  est  jurgiorum,id  est,qui  aper- 

est,  quae  perdidit  catulos  suos   :  propter  turam  facit  in  alveo   fluminis,  per  quam 

quod  valde  sa^vit,  et  primuni  sibi  occur-  exeat  et  decurral,  principium  esl  jurgio- 
rentem  solet  invadere,  suspicans  catulos  C  rum  :  quoniam  sicul  aperlura  illa  primo 

suos  per  illum  sibi  sublractos  ;  (juam  fa-  csl   parva,  el   paulalim  augelur  ;   sic  jur- 

tuo  confidenti  sibi  in  stultitia  sua,  id   est  gium  in  principio  modicum,  paulatim  fil 

supcrbo  praesumpluosoque  homini  in  sua  grande.Sed  juxta  exposilionem  magis  jam 

perversitale  speranli,  qui  non  solum  cor-  approbalam,  Uimittere,  sumilur  hic  satis 

pus,  scd  et  animam  ([ujprit  occidere.  Nam,  aple  pro  .\|)erire  :  ex  quo  etiam  constat, 

ut  in  Polilicis  ail  Philosophus,  llomo  vi-  (luocl  priina  (luorumdam  expositio,  primo 

tiosus,  lege  alque  juslilia  (leslitutus,   cst  inducla,  non  consonat  HcbraiciB  verilali. 

pessimum  animal,  et  millies  pejor  brutis.  l'orro  Clossa  per  aquam  inlelligit  fluxam 

Spiritualiler  autem,  per  ursain  desigiiatur  et   irrefrenalam  locutionem,  ex  qua  lites 

gentiiilas  :  cui  occurrere  levius  liiil  calho-  nascunlui'  :  sicquc  aquain  (limiltere,  est 

licis  viris,  qui  catulos  genlililatis  rapiie-  linguam  in  fliixum  verborum  reprehensi- 
runl,  convertendo  eos  ad  (^hristiim.  (luain  D  l>ilium  relaxare.  Qiii  ergo  dimitlil  a^itiam  , 

slullo  confidcnli   in  sua    stiillilia,   id   esl  capul   cst  jurgioriim  :  qiiia  ipii   linguam 

haereticis  in  suis  argumenlis  vanis  ac  fri-  non  frenat,  concordiam  dissipat  proximo- 

volis  stulte  pracsumentibus.  rum.  Conlra  qiiod  scriptum  esl  :  Qui  im-  Proo.xxvi, 

t.T  Qui  reddit  mala  pro  bonis  :  siciit  popu-  ponil  slulto  silcntiuin,  iras  miligal.  Hcon-  **'■ 

lus  Juda3orum  Christo,  qui  per  Prophelam  verso  lingua  in  bonam  accipilur  partem, 

/er.  xviM,  offatur :  Numqiiid  reddilur  maliim  pro  1)0-  qiium  diciliir  :  Aqua  profunda,  verba  ex  ibid.x\<», 

no?  Nvn  reccdft  malum  dc  domo  cjiis,  id  oro  viri.  El  antcquam  jiafialur  continnc-  *• 

est  de  cordc  ipsius,  vel  de  sobole  atque  liam  a  proximo  lalis  contonliosus,  Jtu/i- 

familia  sua,  ipsum  in  inalis  sequente.  Is-  cium  dcscrif  :  id  est,reclum  ralionis  judi- 

tud  nam(pie,  ingraliludo  osl  inaxima,  ad  cium  alque  discrctionem  relinquil  primo, 

quam   sequunlur  et  alia  crimina   miilla.  irrationabililer  aliis  injuriando  :  do  quo 


ENARRATIO   IN   CAP.    XVII   PROVERBIORUM.    —   ART.    XVII 


117 


Job  XXXIV, 
17. 


IS 


ilatlh. 
xxvii,2l,23. 


Ezech.xm, 
19. 


Exod.wm, 
7. 

16 


Matth.xw 
il;Luc  XIX, 
23. 


judicio  scriptum  est,  Numquid  qui  non  A 
ainat  judicium,sanari  polest?  Deserit  quo- 
que  judicium  disceptationis,  quia  in  foro 
contentioso  coram  judice  refugit  appare- 
re  ac  respondere,  conscius  sibi  de  suo  ex- 
cessu  in  proximum  :  per  quod  ostenditur 
reus.  Ideo  Seneca  in  suis  scribit  Prover- 
biis  :  Fatetur  facinus  is  qui  judicium  fu- 
git;  et  rursus,  Legem  nocens  veretur,  for- 
tunam  innocens. 

Et  qui  justificat  tmpium,  id  est,  eum 
quem  probabiliter  scit  esse  reum,  asserit 
esse  justum  ;  et  qui  condemnat  justum,  B 
a.bominahilis  est  uterque  npud  Deum.  Tales 
fucrunt  Judsei  petentes  sibi  Barabbam,  tan- 
quam  Christo  innocentiorem,  dimitti,  et 
Christum  occidi.  De  talibus  loquitur  Deus 
in  Ezechiele  :  Interfecerunt  animas  quse 
non  moriuntur,  et  vivificabant  animas  quae 
non  vivunt,  mentientes  propter  pugillum 
hordei  et  fragmen  panis.  Tales  sunt  injusti 
prselati,  in  quibus  regnat  personarum  ac- 
ceptio,  et  prjBdicatores  blandi,qui  propter 
commoda  sua  veritatem  relinquunt.  Circa 
ha?c  posset  grandis  inquisitio  fieri  :  quid  C 
agendum  sit  judici  in  foro  judicii,  dum 
innocens  coram  eo  convincitur  testibus  et 
reus  probatur,  quem  judex  scit  justum  et 
innocentem.  De  qua  quiBstione  super  E\o- 
dum  plenius  scripsi,  idcirco  jam  transeo. 

Quid prodest  liabere  dimtias  stulto,quum 
sapientiam  emere  non  possiV .<*  quasi  dicat : 
Homini  vitioso  magis  obest  quam  prosit 
opulentia  terrenorum,  quum  ea  non  uta- 
tur  ad  spiritualia  charismata  obtinenda  : 
qua  si  bene  uteretur,  posset  per  opera  mi- 
sericordise,  dona  gratise  sapientiamque  ac-  D 
quirere.  Nec  istud  ideo  dictum  est,  quasi 
liceat  spiritualia  bona  per  temporalia  com- 
parare;  sed  metaphorice  loquitur,  sicut  in 
Evangelio  Dominus  :  Quare,  inquiens,  non 
dedisti  pecuniam  meam  nummulariis,  et 
ego  veniens  accepissem  utique  quod  me- 
um  est,  cum  usura?  Itaque  exteriores  divitiae 
sine  interiori  opulentia  obsunt,  et  ingra- 
tum  muitisque  peccatis  obnoxium  efficiunt 
hominem.  Conformiter  nihil  prodest  Ju- 
dseis,  et  hsereticis,  ac  impiis  Christianis,  ha- 


bcre  divitias  Scripturarum,ingenium,  sapi- 
entiam  acquisitam  copiamque  verborum, 
quum  Christum,qui  estvirtus  et  sapientia  \cor.\,u. 
Dei  Patris,  non  habeant.  Hinc  Cyrillus  in 
suis  testatur  Proveibiis  :  Avaritia  habet 
oculum,  sed  non  visum  :  nam  l)onum  di- 
ligit,  et  summum  bonum  (propler  quod 
cetera  suo  modo  appetibilia  sunt)  non 
agnoscit.  Si  igitin^  finem  amabilium,  ve- 
rum  et  summum  bonum,  quseris,  fuge  au- 
rum,  sperne  divitias,  flammam  exstingue 
cupiditatis.  Non  enim  ditant,  sed  depaupe- 
rant,  dum  animum  vitiositate  captivant. 
Qusere  virtutem,  et  summum  bonum  quod 
quaeris,  intus  habes  :  thesaurus  etenim 
summse  bonitatis,  non  nisi  in  amatoribus 
suis  consistit. 

Qui  altam  facit  domum  suam,  id  est, 
se  ipsum  aut  suam  cognationem  superbe 
extollit,  qiuvrit  ruinam,  id  est  sui  ipsius 
dejectionem  :  quia  qui  sc  exaltat,  humili-  luc.\k,\\; 
abitur ;  et  qui  evitat  discere  ea  quse  neces-  ''^'"''  '^- 
saria  sunt  ad  salutem,  vel  ad  victum  ha- 
bendum,  incidit  in  mala,  id  est  diversa 
et  magna  peccata  atque  pericula  :  quia,  ut 
ait  ApostoIus,qui  ignorat,  ignorabilur.Imo,  icor.  xiv, 
secundum  Ambrosium,  ignorantia  talium  "^'^' 
est  peccatum  gravissimum,  id  est  maxime 
periculosum.  Qui  enim  ignorat  quid  vila- 
re.  quid  facere  teneatur,  in  omne  malum 
prsecipitatur.  Attamen  versus  iste  in  He- 
braeo  non  continetur. 

Omni  tempore  diligit  Deum  et  proxi-  17 
mum,  qui  amicus  est,  id  est  verus  amator 
Dei  et  proximorum  :  non  quod  omni  tem- 
pore  actualiter  diligat,  sed  omni  tempore 
opportuno.Nec  sic  intelligendum  est,quod 
habens  caritatem,  non  possit  eam  amitte- 
re,  aut  amissam  recuperare,  recuperatam- 
que  denuo  perdere,  ut  quidam  finxerunt 
haeretici,  allegantes  illud  Apostoli,  Caritas  ibid.xmfi. 
nunquam  excidit;  sed  ideo  dicitur  verus 
amator  semper  amare,  quia  ad  veram  et 
spiritualem  spectat  dilectionem,  ut  quan- 
tum  in  ea  est,  nusquam  deficiat,  quamvis 
ex  libertate,mutabilitate  et  infirmitate  sui 
subjecti,  possit  deficere  et  amitti.  Juxta 
quem  modum  apud  juristas,  justitia  defi- 


13;  Matth. 
xm,  21. 


118  ENARRATIO   IN   CAP.   XVII  PROVERBIORUM.   —   ART.   XVII 

nitur  esse  constans  atque  perpetua  volun-  A  poralia  commoda,  propriumque  honorem 

tas  exhibendi  unicuique  quod  ei  debetur.  adspicientes  ac  intendentes. 

Vel  dicitur  amicus  omni  diligere  tempore,  Qui  meditatur  discordias .  id   est,  in-       19 

quia  non  solum  tempore  prosperitatis,sed  Ira  se  excogitat  qualiter  inter  alios  possit 

et  tempore  amat  adversitatis,  in  quo  ma-  discordias  seminare,  diligit  rixas  :  quse 

xime  innotescit  an  sit  verus  amator.  Pro-  ex  discordiis  oriuntur.  Ideo,  sicut  pacifici  .Va//A.v,9. 

ptcr  quod  subditur  *:  p/  fratcr  in  angustiis  sunt  beati,  et  filii  Dei  vocantur;  sic  talis 

comprobatur ,  id  est,  in  adversitatibus  et  turbator  est  miser,  filiusque  diaboli  me- 

indigentiis  patet  an  quis  fraternaliter  di-  rilo  nnncupatur.  Et  qui  exaltat  os  suum, 

ligat  proximum  suum  :  quia  si  lunc  dese-  animose   seu   jactanter  loquendo,  vel  se 

rat  eum,   non  est   sincerus  ejus  amator.  ipsum  laudando,  aut  verba  injuriosa  con- 

Eccii.w,!,  Ideo  in  Ecclesiastico  scriptum  est :  Si  pos-  tra  alios  proforendo :  (jua^rit  ruinam,  id 

*•             sides  amicum,  in  tenlatione  posside  eum,  B  esl  propiiam  improbilatem, perversitatem, 

et  ne  facile  credas  ei  te  ipsum  ;  est  enim  et  mala  poenalia  ad  suam  iniquitatem  se- 

amicus  secundum  tempus  suum,  et  non  quentia  :  quse  dicifur  qua^rere,  quoniam 

permanebit  in  die  tribulationis.  Sic  quo-  qua^rif   ea  quibus  illa  annexa  sunt,  sicut 

que  tempore  persecutionis  ef  adversifafis  qui  furatur,  quserif  suspendi  :  et  talia,  se- 

osfendilur,  quis  vere  ac  slabililer  diligat  cundum   Philosophum,  quaerimtur  prseter 

Deiim.  Unde   de  quibusdam  ail  Salvalor,  infenlionem  et  indirecfe. 

Luc.  viii,  quod  radices  non  habonf,  quia  ad  fempiis  Qui  pcrversi  cordis  cst,  ufpofe  a  Deo       20 

credunt,  el  tempore  tenfafionis,  facfa  sci-  aversus,  el  in  malifia  habifuafus,  non  in- 

licet  persecutione  propfer  verbum  Dei,re-  venil  bonum,  id  est  pacem,  gratiam,  aul 

cedunt.    Prseinductis   aulem    de   carifafis  salufem.  Iino  in  se  ipso  divisus  esf,  et  ra- 

inviolalione,  concordaf  qiiod  Cassiodorus  fio   sensualilafi    sua>   subjicifur   :    confra 

ail  :  Qiii   vere  amicus  esf,  omni   feinpore  (1  qiiod  synderesis  miirmiiraf,  ef  conscienfia 

diligif :  formentum  non  separal,  labor  non  habef    reniorsuin.  Idcirco,  fesfe   Philoso- 

lassat,  fhesaurus  non  superaf,alienus  amor  pho,  homo  vifiosus,  nec  ad  se  ipsum  ne- 

non  occiipaf.  Hinc  aif  et  Seneca  :  Amicos  qiie  ad  allerum  amiciliain  habet  verani. 

secundae  (id  esf  prosper»)  res  optime  pa-  Etquivertit  Unguam,\or[ne\\Ao  ?,QC:\.\x\(\\\xn 

rant,  adversa?  certissime  probanf.  favorem    ef   affecfionem,  non   secundiim 

18           Ilomo  slultus  i)taudct  mnnibus,  id  csf.  ralionem   el  verilafein  :  sicuf  qui  blandi- 

monfc  gaudel,ef  signa  la^tifiie  foris  osteii-  tiir  in   facie,   et   retro  pungil;  incidit  in 

dit,  (juum  spoponderit  pro  amico,  id  est  nuduui   peccafi    alque   supplicii,   et   fre- 

proximo  suo,  ([uasi  exsullans  se  tanfae  es-  qiienfer  inciirrit  diffainiam,  (him  lingua' 

se  repufalionis,  quod  credilur  oi  pro  alio.  suie   (Iu[)Iicilas    innotescit.  —  Xatus  cst      21 

ef  seslimans  se  magnum  qiiid  porpofrasse,  stultus  in  ignominiu  sua  :  id  est,  ad  suam 

non  advorlens  quanlo  poriciilo  so  ipsum  D  nalivifaloni  consoqiiitur  despeclio  siia.qiiia 

subjocil  spondondo  |)ro  alio,  noc  sollicitiis  ob  siiain   iniquilalom  ol   fatuifatom  jiislo 

de  satisfactiono,  pront  dicfiim  est  super  conlemnifur,   in    (jiianliim    falis,    non   in 

yvoi-.vt,!.  illiid,  Fili   mi,   si  spopondoris  pro  ainico  qiiantum    homo.  Scd  nec  patcr  in  fatuo 

fiio.  Spirifualius  autem  loquondo,   multi  /fo/r/A/Vi^o-.quia  de  insipionlia  ef  perversi- 

jam   siint  prorsus   sfullissimi,   qui  qiiiim  fate  iniqui  aut  sfolidi  filii  confristalur,  si 

curam  acceperinl  animarum.plaiidiinl  nia-  bonus  sil  palor.  Simililor  j)ator  spiritualis 

iiebiwm,  nibiis,  uou  peusantos  qiiod  adstrin.xoriiil  do  inobedionlo  subdilo  maM-el. 

se  ad  reddondum  ralionem  Jiidici  siimino  Animus  gaudcns  a'fa(cm  fforidam  fa-       22 

pro   animabus   eorum,  quorum   sibi    cii-  <it  :  qiiia  inferior  laelifia  rediindaf  in  cor- 

ram  assumpserunt;  nec  pro  illorum  saliite  piis,  facitque  hominein   ciiin  jucunditafe 

agenfes  quidqiiid  lononfiir,  sed  sola  tein-  loinpus  siiiiin  oxpondore,  afqiio  ad  flori- 


ENARRATIO    IN   CAP.    XVII   PROVERBIORUM.    —   ART.    XVII  119 

dam  pertingere  seneclutem,  nisi  aliunde  A  multis  legilur  Sanctis,quod  interioris  san- 

occurrat  abbreviatio  vitffi.  Hinc  in  Eccle-  ctitatis  ac  gratiaB  affluentia,  in  eorum  vul- 

iYc/i.xxx,  siastico  legitur  :  Jucunditas  cordis,  haec  tibus  mirabiliter  fulsit :  quod  maxime  fuit 

^^'  est  vita  hominis.  Similiter  qui  gloriatur  in  Ghrislo.  Nihilo  minus  quidam  hypocri- 

in  Domino,  Sanctique  Spiritus  consolatio-  tse  et  versuti  frequenter  pra;lendunt  matu- 

ne  assidue  recreatur,vitam  suam  cum  flo-  ritatem  ac  sapientiae  signa  in  facie,  quum 

ribus  actuum  virtuosorum  deducit,  inte-  inlus  pleni  sint  simulatione  ac  vanitate. 

riorque  refloritio  mentis  in  Deo  relucet  De  quibus  monet  Salvator  :  Attendite  vo-  .ya«/i. vu, 

in  corpore  suo  et  apparatu  externo.  Unde  bis  a  falsis  prophetis,  qui  veniunt  ad  vos  '^' 

judithxM,  in  libro  Judith  dicitur  :  Erat  popuhis  ju-  in  vestimentis  ovium,  intrinsecus  autem 

cundus  secundum   faciem  sanctorum.   Et  sunt  lupi  rapaces.  Sunt  ergo  et  alia  cer- 

Ae<. ix,3i.  Lucas  ait,  quod   Ecclesia   per   totam  Ju-  tiora  signa  sapientiae,  scilicet  conversatio 

dseam  et  Galilseam  et  Samariam  habebat  B  virtuosa.  Nec  enim  dicendus  est  sapiens, 

pacem,  et  sedificabatur  ambulans  in  timo-  in  quo  a  notitia  dissonat  vita.  OcuH  stul- 

re  Domini,  et  consolatione  Spiritus  Sancti  forum  in  finibus  terra'  :  quia   undique 

replebatur.  Spiritus  tristis  exsiccat  ossa.  evagantur,  et  ad  suse  vanitatis  objecta  in- 

biordinata  namque  et  ssecularis  tristitia,  sipientissime   diriguntur  ;  et   quanta  est 

quge  est  passio  viliosa  de  danino  temporali  instabilitas  cordis  in  apprehendendo,  ima- 

seu  adversitate,  est  valde  poenalis,  corro-  ginando  et  appetendo,  tanta  est  evagatio 

sivaque  cordis,   complexionem  distempe-  oculorum  ac  ceterorum  incustodia  sensu- 

rans  et  vitam  abbrevians.  Ideo  ait  Aposto-  um.  Ideo  sancti  Patres  testati  sunt,  quod 

iicor.vii,  lus  :  Tristitia  saeculi  mortem  operatur.  Et  incustodilus  visus,  incustoditae  mentis  sit 

Eccii.wx,  ii^  Ecclesiastico  scribitur :  Tristitiam  non  nuntius.  Porro  in  divino  Officio  prsecipue 

22,25.       (les  animse  tuse;  multos  enim  occidit  tri-  reprimendi  sunt  oculi ;  nec  ibi,  imo  nec 

stitia,  et  non  est  utilitas  in  ea.Qua?  autem  G  alibi  incaute  aut  inorose  est  intuendum, 

secundum  Deum  tristitiaest,  utpote  ordi-  quod  male  accendere  potest  affectum. 

nata,  ex  consideratione  proprii  vel  alieni  Ira  patris,  filius  stultus,et  dolor  matris      25 

peccati,  vel  alia  rationabili  causa  descen-  qua;  genuit  eum  :  id  est,  de  pravitate,  in- 

dens,   vitam   gratise   in  salutem  stabilem  disciplinatione  et  stultitia  filii  insipien- 

operatur.  De  qua  in  Ecclesiaste  asseritur  :  tis,  irascitur  pater,  tam  spiritualis  quam 

^•cc/e.vii,^.  Gor  sapientium  ubi  tristitia.  carnalis ;  et  de  eadem  causa  mater  pia  tri- 

2.3  Munera  cle  sinu  impius  accipif ,  id  esl,  statur,    tam   mater  carnalis   quam   mater 

judex   injustus   occulte   accipit   dona,   uf  Ecclesia.  —  Non  est  bonum,  damnum  in-       26 

pervertat  semitas  judicii,   id  est  proces-  /6'rreyM.sto^  id  est  persecutionem,  mortem, 

sum  et  ordinem  juris,  per  quos  ad  justum  detractionem,  rapinam  aut  furtum  :  imo 

pervenitur  judicium  :  quod  quam  vitiosum  hoc  pessimum  est,  et  pejus  quam  si  infe- 
sit  et  vitandum,  dictum  est  supra.                D  rantur  injusto  ;   riec  percutere  principem 

24  hi  facie  prudentis  lucet  sapientia  :  id  percussione  corporali  aut  spirituali  :  de 

est,  interior  sapientia  mentis  resplendet  qua  ait  Apostolus,  Peccantes  in  fratres,    icor.  vm, 

in  vultu,  per  morum  compositionem,  ocu-  et  percutientes  conscientiam  eorum  infir-  ''■ 

lorum  custodiam,  maturitatemque  vultus:  mam,  in  Ghristum  peccatis ;  qui  rectaju- 

in  quo  tanquam  in  fronte  pudoris,  et  ex-  dicat.lmo  nec  princeps  injustus  a  subditis 

leriorum  sensuum  loco,pr8esertim  resultat  est  percutiendus.  Unde  Paulus  in  Actibus  ^c/.xxin,5; 

ac  reprsesentatur  dispositio  cordis.  Ideo  in  allegat  id  legis  :  Principi  populi  tui  non  ^'■'^o'^- """. 

Eceii.ux,  Ecclesiastico  dicitur  :  Ex  visu  cognoscitur  maledices.  Moyses  quoque  :  Diis,  inquit,  id  ' ibidem. 

vir,  ct  ab  occursu  faciei  cognoscitur  sen-  est  judicibus,  non  detrahes.  —  Qui  mode-      27 

satus.  Hinc  Seneca  :  Formosa,  inquit,  fa-  ratkr  sermones  suos,\o(\ViGi\Ao  ulilia  alque 

cies,  occulta   commendatio  est.  Unde  de  salubria,  ioco  et  tempore  opportuno,  ac 


26. 


120 


ENARRATIO   IN   CAP.    XVIII   PROVERBIORUM.    —   ART.    XVIII 


mensurate,  non  exeedendo  notabiliter,  ma- 
gis  aut  minus  quam  decet  loquendo ;  do- 
ctus  et  prudens  est.  Doctus  est  enim  a 
Spiritu  Sanclo,  etiamsi  litteraturam  igno- 
ret  :  estque  discretus  et  magnse  perfoctio- 
jacob.m:!.  nis,quia  si  quis  in  verbo  non  oftendil.liic 
perfectus  est  vir.  Hinc  in  Proverbiis  suis 
Seneca  scripsit  :  Imago  animi  est  sermo. 
Qualis  vir,  talis  et  oratio  (id  est  locutio) 
ejus;  itemque,  Tcne  somper  vocis  et  si- 
lentii  tomperamentum.^/  pretiosi spiritus 
vir  erudilus. 
28  Stultus  quoquesi  tacuerit  inter  homines 

colloquentes,  sapiens  reputabitur,  id  osl, 
quantum  ad  hoc,aiiquid  sapiontia?  videtur 
prsetendere  et  habere,  ac  signum  sapion- 
Eccie.x,  tiffi  possidero,quod  sic  taoel.Stnlli:s  enim. 
ut  alibi  legilur,  verba  mulliplical.  Igno- 
rantes  quoque  slultitiam  ejus,  pulabunl 
quod  sapiens  sit,  eo  quod  tacoat,  adscri- 
bentes  tacilurnitatem  ipsius  malurilali  ot 


14 


A  timori  sapientiali.  Bt  si  compresserit  labia 
sua,  reprimendo  ea  a  prolatione  conceptae 
locutionis,  ne  erumpat  in  stolida,  supor- 
flua  aut  impertinentia  verba  :  qu»  com- 
prossio  multis  difficilis  est,  juxta  ilhid, 
Conceptum  sermonem  tonere  quis  poterit?   /o6iv,  2. 
Unde  in  Ecclesiastico  legilur :  Sagitla  infixa   eccu.w-s., 
femori  canis,  sic  verbum  in  corde  stulli  '■• 
reputabilur.  Jntelligens.  Hinc  apud  Job  di- 
cilur  :  Utinam  taceretis,  ut  putaromini  os-  /oftxm, 5. 
so  sapiontos.  Kl  Sonoca  conlostalur  :  Taci- 
turnitas  slullo  homini  pro  sapionlia  esl.Et 

B  Cyrillus  in  suis  ait  Provorbiis  :  Avarus  sis 
verbi,  et  audi  libenter.  Hoc  est  quod  Jaco- 
bus  ait  apostolus  :  Sit  autem  omnis  homo  yncoft.  1,19. 
velox  ad  audiendum,  lardus  vero  ad  lo- 
quondum.  Hoc  mali  ol  garruli  non  obsor- 
vanl.  .\am,  ut  ait  (Irogorius,  Pravi  sicut  in 
sonsu  sunt  levos,  ita  in  loculiono  prseci- 
piles  :  quia  quod  levis  mens  concipit,  le- 
vior  lingua  prolinus  prodit. 


AKTICULUS   XVIII 


ELUCIDATIO   CAPITULI   OCTAVIDECIMI   :    OCCASIO.NES   QU.ERIT,   Oll    VUl.T   RECEDERE   AB    .VMICO. 


1         f\CCASIONES  qua-rit,  qui  vult  rc 
\_/  re  ab  amico  spiriluali  rocessu  :  i( 


bilis 


ecedc- 
piriiuali  rocessu  :  id  est, 
qui  cupit  amicum  relinquore,  et  amiciliam 
ejus  sine  jusla  ratione  dimittoie,  o.xcogilal 
oalunmias  conlra  amicum,  el  allogat  non 
causam  pro  oausa.  Oui/ii  tonporc  crit  e.rse- 
'exprobra-  crahilis' ,  qiii  lioc  agif,  nisi  voro  pfpjnloal, 
quoniam  amiciliam  falsal  ac  violat  :  (juod 
tanto  pojus  ost  quain  falsare  peciiniam, 
quanlo  amicilia  molior  est  quam  pecunia, 
sicut  oclavo  Ethicoriini  ail  Pliilosophtis. 
Islud  lamon  inlolligondum  ost  do  vora  aini- 
cilia.  qu;p  in  bono  honoslo  fiind;itur  :  (|ii;p. 
ut  TuIIius  ail  in  libro  do  Amicitia,soIa  ost 
amicitia  vera  ac  virtuosa.  Qua?  aulom  fiin- 
datur  in  bono  doleclabili,  qualis  solot  esse 
amicilia  juvonum  qui  voluplalem  soquun- 
tur,  vcl  in  bono  utili,  (lualis  ost  amicilia 


C  sontim  qtii  utilitalom  soclantur:  sa>po  uli- 
lilor  frangiliir,  proul  do  hac  maloria  ocla- 
vo  {'.thicorum  plonius  portraclatur.Sil  eigo 
amicilia  noslra  conslans.  Vorum  inter  ho- 
minos  passionalos  el  iracundos,  non  polesl 
osso  amioitia  stabilis,  quia  facilitor  offon- 
dtint  ac  offoiKliiiitiir.  proiil  in  socundo 
Colhilionuin  voliimiiio  plonario  Cassianus 
disseriiil.  Sod,  ul  langil  Ilioronymus,  Yera 
est  illa  amicitia,  ol  Chrisli  glulino  copula- 
ta,  quam  non  iilililas  rei  familiaris,  non 
corportini  pi;osoiitia  atil  voluptas.non  sub- 

1)  doI;i  cl  p;Upans  ;i(ltilatio,  non  conformitas 
vanilattiin.  sod  timor  Doi,  siinililiido  affo- 
cluiiiii  ;iil  viitiitos  ac  divinarum  sludia 
Scripliirariim  conciliant. 

A^ou  recipit  stultus  vcrha  prudentia',  id 
osl.  oxliorlalionibtis  ol  doctrinis  sapienlia- 


ENARRATIO  IN  CAP.   XVIII  PROVERBIORUM.    —  ART.    XVIII 


121 


libus  atqiie  salubribus  non  acquiescit,  nec  A  fundee   ad   cujus  fundum   non  est    facile 

eas  libenter  audit,  quia  non  sapiunt  sibi,  pervenire  :  sic  verba  hujusmodi  non  pos- 

quum  per  habitus  vitiosos  ad  contraria  in-  sunt  a  simplicibus  et  pusillis  plenarie  com- 

joam.y-m,  cHnetur.  Idco  talibus  dixit  Salvator:Sermo  prehendi.  Propter  qnod  dixit  Apostolus  : 

"■           meus  non  capit  in  vobis.  Et  in  Eeclesiasti-  Sapientiam  loquimur  iuter  perfectos.  Eliu  icor. n.e. 

Eccii.\xi,  co  legitur :  Cor  stulti  quasi  vas  confractum,  quoque  inquit  :  Yiri  sapientes,  audite  ver-  /o6.xxxiv,2. 

''■           et  omnem  sapientiam  non  retincbit.  Nisi  ba  mea,  et  viri  eruditi,  auscultate  me.  Ei 

ea  dixeris  qva'  versantur  in  corde  ejus  :  torrens  redundans,  fons  sapientice.Eoc  de 

id  est,  nulla  loculio  ei  placebit,  nisi  quae  Christo  potissime  verificatur,  qui  est  fons 

suis  inanibus  cogitationibus  et  pravis  af-  sapientiae  universa3,et  opulentissimo  atque 

fectibus  consonat.  Verumtamen  per  prae-  plenissimo  comparatur  torrenti.  Unde  in 

venienlem  Dei  gratiam,  interdum  contingit  Psalmo  cantatur  :  Torrente  voluptalis  tua?  Ps.xxxv.o. 

vanos   impiosque  pcr  prudentem   sermo-  B  potabis  eos ;  itemque,  Fluminis  iinpelus  Ps.  xlv,  5. 

nem  converti.  Aliqui  quoque,  quamvis  ad-  loetificat  civilalem  Dei.Proplerea  protesta- 

huc  vitiosi,   lamen  libenter  audiunt  ali-  tur  Dominus  per  Isaiam  :  Ecce  ego  decli-  /s.i.xvi,i2. 

quid  boni,  et  compunguntur  ad  horam.De  nabo  in  eos  ut  flumen  pacis,  et  ut  torrens 

Lhc.mu,  quibus  asserit  Dominus  :  Cum  gaudio  sus-  inundans  glorise  gentium.  Potest  etiam  de 

^^'           cipiunt  verbum ;  et  radices   non  habent,  quocumque  viro  sapiente  exponi,  in  cujus 

quia  ad  lempus  credunt,  et   in  tempore  mente,  fons  sapientiac  est  ipsum  habiluale 

tentationis  recedunt.  sapientise  donum,  et  copiosa  doctrina  :  ex 

3  Impiusquum  in  profundumveneritpec-  quo  dono  atque  doctrina,  tanquam  ex  fon- 
catorum,  id  est,  vitiorum  voragine  fuerit  te,  procedunt  rivuli  documentorum  sapien- 
mersus,  et  prava  consuetudine  induratus;  tialiumque  verborum,  quemadmodum  ex 
contemnit  verba  salubria,  correptionem  et  torrente  prodeunt  aquse  fliienta.  Ilinc  Ye- 
correctionem  :  sicut   in   Genesi  palet   de  C  ritas  ait  :  Aqua  quam  ego  dabo  ei,  fiel  in    7oarm.iv, 

G«n. xix,7- Sodomilis,  qui  pie  correpli  a  Lot,   dixe-  eo  fons  aqua3  salienlis  in  vitam  seternam.    ^- 

^'            runt  :  Ilabilare  venisti,  non  leges  dare;  le  Tales   fontes    fuerunt  prsesertim   gloriosi 

ipsum  ergo  magis   affligemus.  Ideo  orat  Apostoli.  De  quibus  in  Psalmo  :  In  eccle-    /•«.  i.xvn, 

p«.  Lxviii,  Propheta  :  Neque  absorbeat  me  profun-  siis   benedicile  Deo  Domino   de   fontibus  "  ' 

dum,  neque   urgeat  super  me  puteus  os  Israel.  De  quibus  cecinit  et  Isaias  :  Haurie-   /«.xu,3. 

suum.  Hinc  loqaitur  Augustinus  :  Peccala  tis  aquas  in  gaudio  de  fontibus  Salvatoris. 

quamvis  enormia  et  horrenda,  quum   in  Accipere  personam  iinpii  \n  ]\x(\\i^\o,non       5 

consuetudinem    venerint,    aut    parva   aut  est  bonum  :  imo  pessimum  est,  et  contra 

nulla  esse  videnlur,  in  tantum  ut  non  sc-  divina  praecepla,  ac  valde  morlale  pecca- 

lum  non  occultanda,  verum  etiam  preedi-  tum,   el    partis   alterius   damnificativum. 

canda  jactandaque  videanfur.  Attamen  de  Propter  quod  ait  Psalniisla  :  Usquequo  ju-   Ps.  ixxxi, 

talibus  non  est  penilus  desperandum,quia  D  dicatis  iniquilalem,   et  facies  peccatorum  '■" 

ab  omnipolenli  animarum  medico  possunt  sumitis?  Hinc  Dominus  jussit  :  Juste  judi-    Lev.  xix, 

wpar.    curari,  ut  patuit  in  Manasse.  Sed  sequitur  cabis,  nec  consideres  personam  pauperis,  '''■ 

xxxni,  12.    ^j^^^^  ignominia  et  opprobrium  :  quia  in  neque  honores  vultum  potenlis.  Ideo  dicit 

praesenti  vita  frequenler  conlemnitur  ta-  Ambrosius   :  Inter  omnia  peccata  prsesi- 

lis,   et  opprobrium   aeternae   damnationis  denlium  maximum  esl,  quod  non  causas, 

i)an.  XII,  2.  non  cvadit.  Dc  quo  in  Daniele  legitur :  Evi-  sed  personas  consideranl.Denique,  sicut  in 

gilabunt  alii  in  vitam  ffiternam,  alii  in  op-  secunda  secundge,  quaestione  03,  Thomas 

probrium,  ut  videant  semper.  inducit,    personarum   acceptio   opponilur 

4  Aqua  profunda,  verba  ex  ore  viri  :  id  justitise  distributivae,  quee  tribuit  diversis 
est,  verba  sapientialia  a  viro  illuminato  et  personis  secundum  earum  dignilatem  ac 
perfecto  prolata,  assimilantur  aquee  pro-  merila.  Ideo  acceptio  personarum  commil- 


122 


ENARRATIO   IN   CAP.    XVIII   PROVERBIORUM . 


ART.    XVIII 


titur,  diim  alicui  aliquid  datur  vel  adjudi-  A  opus  Dei  postponit;  estque  utrisque  timen- 
catur,  non  propter  ipsius  dignitatem  aut      dum  quod  loquitur  Jeremias,  Maledictus  Jer.  xlvi.i, 
meritum,    seu   rationabilem   causam,  sed      qui  facit  opus  Dei  negligenter  aut  frau- 
propter  ipsius  personam,  et  ob  id  propter      dulenter.  Istis,  quum  sint  prgehabila,  non 
quod  illud  ei  non  debetur.  Itaque  qui  in      immoror. 


10. 


judicio  accipit  personam,  tenelur  ad  resli- 
tulionem   ei  cui  irijusle  infert  damnum. 
Ul  declines  a  veritate  judicii. 
6  Labia  stulti  miscent  se  rixis  aliorum, 

quos  magis  concordare  deberenf,  exemplo 
Ac/. vii,2c.  Moysis,  qui  liliganlibus  dixit  :  Yiri,  fratres 
eslis  :  ut  quid  nocelis  allerutrum?  Et  os 


Tiirris  fortissimn,  nomen  Domini  :  id  10 
est,  Deus  speranles  in  se,  et  confugientes 
ad  se,  tuetur  el  conservat,  sicut  turris  inex- 
pugnabilis  prolegit  exsislentes  in  ea,  imo 
inef fabilifer  plus.  Ideo  ail  Job  :  Libera  me,  m  xmi,  3. 
et  pone  me  jiixta  te:  et  cujusvis  manus 
pugnet  contra  me.  Unde  nunc  subditur  : 


<?yw.s,scilicet  ?,{u\{\,j urgia  jrrovocat  per  ver-  B  Ad  ipsum  currit  Justus,\(i  esl,  feslinanler 


'  ba  el  facta  injuriosa  ef  improba.  —  Osstul- 
ti,  contritio  ejus  :  id  est,  per  abusum  oris 
sui,  videlicet  per  verba  defracloria,pnngi- 
tiva,  mendosa.  confenliosa.  aul  alio  modo 
criminaliler  viliosa,  occidit  spirifualilor 
5(7/'.  i,n.  animam  suam,  juxla  illud  :  Os  (|uo(l  inen- 
lifur,  occidil  animam.  Imo  quandoque  cor- 
poralem  incurrit  interilum.JE^/^rt^^a  ipsius, 
id  est  verba  illicila  per  labia  ejus  prolala, 
sunt  ruina  nnima'  cjus  :  per  qu»  landem 

8       corruit  in  infernum.  —  Vertm  tntinguis. 


ac  fervide  confugit  semper  ad  Deum;  ct 
exaltahitur  :  quia  per  hoc  suis  prsevalel 
inimicis,  Omnipofenfem  jugifer  invocando. 
Ideo  orat  vir  sanclus  :  Kslo  mihi  in  Denm  />«. lxx, 3. 
prolcctorem,  el  in  locum  munifum,  ut  sal- 
vum  me  facias.  El  rursus  gralias  agens 
psallit  :  Deduxisfi  me,  quia  faclus  es  spes  p«.lx,3,i. 
mea.  lurris  forliludinis  a  facie  inimici. 
Unde  Beinardus  :  Si  mihi  praemia  promit- 
tanlur,  per  le,  o  Domine.  ine  ea  oblinere 
sperabo.  Si  insurganl  adversum  me  pra»- />s. xxm, 3. 


quasi  simplicia  :  id   esl.   bilinguis,   qni  C  lia,  si  ssvial,  si  lerrcal  malignus,'si  caro    caiat.  \, 


aliler  loquilur  in  absenfia,  aliferque  in 
prasentia  ejiis  de  (juo  loquilur,  ita  coloral, 
ornat,  et  linil  verha  sua,  qiiasi  nihil  dn- 
losilalis  ac  duplicilalis  in  eis  exsistal;('< 
ipsn  pervcniunt  ust/uc  ad  intcriora  rcn- 
tris,  id  csl,  magna  et  inlima  damna  infli- 
gunt,  et  viscera  anini;r  laMlunl. 

Pigrum  dejicit  timor,  id  esl,  inordina- 
tus,  mundanus,  carnalis  tiinor  revocat 
pigruin  ab  opere  bono  :  a  qiio  facililer  rc- 
Irahi  se  pcrmillil,  sicul  ct  infra  habelur  : 


adversus  spirilum  concupiscal,  in  le  ego  ''• 
sperabo,  el  dicam  :  .Mihi  adha^erc  Deo  bo-    ps.i.\y.n, 
niiin  est.  ponere  in  Domino  Deo  spein  me-  -**• 
am.  Hinc  scriptum  esl  :  Doininc,  fortiludo /er.xvi,io. 
mca,  el  rcfugium  meum.  el  robur  meum 
in  dic  tribulalionis.  —  Substantin  diritis,       H 
urlis  roboris  ejus,  et  (juasi  murus  validus 
circumdans  eum.  Hoc  supra  scriplum  est /•/•ot-.  x,i5 
at(|iic   cxposiliini.   —  Antc(junm  contera-       i2 
tur,  cxnitatur  cor  bominis,  id  est.  per  su- 
pcrbiam  intumcscil  anlcquam  per  dcbitam 


P;oi..xxvi,  Dicil  piger,  Lco  est  in  via.  Aninur  nutcnt  D  poMiam  dcjicialiir  cl  condemnelur  :  ctilpa 


13. 


e/fcminntoru)n,\([  esf  mollium  alquc  delii- 
lium,ad  femincam  mollilicm  collapsorum, 
esurient,  id  esl,  bonis  spirilualibus,  ct 
interdum  ctiam  fcmporalibus  indigebunl, 
ibid.\,i.  siciil  pra>hal)iliim  esl  :  Manus  rcmissa  opc- 
9  rala  cst  cgeslatem.  —  (Jui  mollis  ct  disso- 
lutus  cst  in  opere  suo,  id  est  remissus  et 


J.UC.    XIV, 

tt:  XVIII. U. 


enim  poenain  |)r{rcedit.  Propter  quod  lo- 
(|uiliir  Jud(\\  :  Oui  se  exallal.  humilia- 
bilur.  Et  anterjuam  gtorificetur  a  Deo  in 
patria.  humitiatur,  id  est,  oporlel  iil  pri- 
mo  in  via  humilicl  sc.  juxta  illiid  :  Qiii  ibxdem 
se  humiliat,  cxallabitur. 

Qui  prius  respondet  quam  audiat,  stul-       V^ 


negligens  in  exseculione  operis  s\\\,frater  tum  se  esse  demonstrat,  et  confusionc  di- 

est  sua  opcra  dissipantis,  id  est  deslrnen-  gnum.  Est  cnim  indiscretus  el  pra^ceps  ad 

lis,   non   prosequcnlis   :  quia  in    peccalo  loqucndum,   et    anlcquam    sciat    mcntcm 

sunf  siiniles,  (lui  tcpide  servil  Deo,  cl  qui  (luaMcnlis,   incipit  ad  qua^stionem   ipsius 


ENARRATIO   IN  CAP.    XVIII   PROVERBIORUM. 


ART.    XVIII 


123 


Job  XXIV 
lii. 


14 


Philipp  IV, 
13. 

liom.  viii 
26. 

Matth.  XI 


Ibid.  XXVI 
41. 


responderc.  Similiter  qui  tanquam  doctor 
et  magister  prgesumit  respondcre  discipu- 
lis  et  informalionem  quaercntibus,  ante- 
quam  didicit  ca  de  quibus  interrogatur,ab 
ore  doclorum  seu  libris,vel  ex  illuminatio- 
nc  superna,  aut  ex  considcratione  idonca, 
pra?sumptuosus  esse  ccnsetur.  Simili  mo- 
do,  qui  facta  ct  causas  aliorum  vult  judi- 
care,  antequam  plene  fucrit  informatus  dc 
motivis  utriusquc  partis,  stultc  sc  habct, 
quum  sanctus  Job  fateatur  :  Gausam  quam 
ignorabam,  diligentissime  invcstigabam. 
Hinc  ait  Hieronymus  :  Palientcr  audi,  ct 
diu  considcra  quid  loqucndum.quidve  res- 
pondendum  sit ;  et  adhuc  taccns,  provi- 
dc  nc  quid  dixissc  poenitcat.  Sapicns  ut 
fructuosc  loquatur,  multa  prius  conside- 
rat  :  quid,  cui,  quo  loco  et  tempore,  qua 
intentione,  et  qualiter  dicat.  Scneca  quo- 
quc  :  In  hoc,  inquit,  incumbc,  ut  libcntius 
audias  quam  loquaris;  auribus  frcquentius 
quam  lingua  utere;  quidquid  dicturus  es 
aliis,  primo  dic  tibi. 

Spiritus  viri,  id  est  virtus  et  gratia  cor- 
dis  boni  viri,  susie/itat  imbecillitatem  su- 
am,  id  est,  naturae  infirmitatem  confortat, 
ct  corporis  debilitatcm  coadjuvat,  ila  ut 
illud  quod  est  homini  difficilc,  et  quasi 
impossibilc  per  naturam,  fiat  ci  possibilc, 
imo  facile  et  jucundum  pcr  caritatem  et 
gratiam,  sicut  ait  Apostolus  :  Omnia  pos- 
sum  in  eo  qui  me  confortat;  ct  rursus,Spi- 
ritus  adjuvat  infirmitatem  nostram.  Ideo 
admonet  Christus  :  Yenitc  ad  mc,  omncs 
qui  laboratis  ct  onerati  cstis,  et  cgo  rcfi- 
ciam  vos.  Qui  etiam  dc  sc  ipso  tcstatus 
cst  :  Spiritus  quidem  promptus  est,  caro 
autcm  infirma.  Hinc  vidcmus  quod  aliqui 
debilcs  corporc,  multo  forliores  ac  ferven- 
tiores  exsistunt  in  cxcrcitiis  virtuosis,  tam 
corporalibus  quam  spiritualibus,  quam 
corporc  validi  ac  robusti.  Unde  ct  Grego- 
rius  ait  :  Yires  quas  impcritia  denegat, 
caritas  subministrat. 

Spiritum  vero  ad  irascendxim  facilem, 
quis  poterit  sustinere?  quasi  dicat  :  Diffi- 
cile  est  ferrc  hominem  iracundum,  nisi 
valdc  benignis,  mitibus,  rcformatis.  Iratus 


Joh  V,  2. 
Jacoh.  I, 


29. 


A  namquc,  verbis,  apparatu  ct  factis  mole- 
stus  est  aliis.  Atque,ut  Glimacus  loquitur, 
Sicut  unus  canis  seu  lupus  ssepe  inquietat 
totum  grcgcm,  sic  unus  homo  iracundus, 
turbator  ac  turbulcntus,  totam  communi- 
tatcm  frequenter  perturbal.  Valde  ergo  vi- 
tanda  est  ira,  ct  consuetudo  irasccndi  est 
periculosissima,  prsescrtim  quum  ira  cx 
suo  gcncre  sit  peccatum  mortalc,  et  intcr 
septcm  capitalia  vitia  numeretur.  Ideo  ait 
Gregorius  :  Per  iram  justitia  vera  rclinqui- 
lur,  gratia  vit»  socialis  amillitur,  mansuc- 

B  tudo  aufcrtur,  et  lux  vcritatis  rcpcllitur. 
Hinc  ait  Scriptura  :  Yirum  stultum  intcr- 
ficit  iracundia;  et  alibi  :  Sit  omnis  homo 
lardus  ad  iram  ;  ira  cnim  viri,  juslitiam     '"' 
Dci  non  operatur.  Undc,  ut  habetur  in  Gc- 
ncsi,  quum  Joseph  rcmittcret  fratres  suos, 
commisit  eisdem  :  Ne  irascamini  in  via.    Gen.  xlv 
Ghristus  quoquc  specialitcr  jussit  ct  do-  '*" 
cuit  :  Discite,  inquiens,  a  me,  quia  mitis   Matth.in 
sum,    id   esf,    iram    per   mansuetudinem 
excmplo  mei  vitetis.  Istud  praescrtim  pcn- 
sandum  est  habitantibus  in  congregatione, 

C  imo  et  cunctis  commorantibus  simul,  pra?- 
sertim  cholericis,  et  pravo  usu  infectis,  nc 
impclu  irse  suse  laedant,  pcrturbent,  con- 
tristent,  aut  perimant  alios.  Hinc  in  suis 
Provcrbiis  Scneca  loquitur  :  Iracundiam 
qui  vincit,  Iiostcm  superat  maximum;  et 
rursus,NihiI  minus  quam  irasci  punientem 
dccct,  quum  co  magis  ad  cmendationem 
poena  proficiat,  si  judicio  lala  est. 

Cor  prudentis  possidebit  scienttam,prcB- 
sertim  eorum  quse  sunt  ncccssaria  ad  sa- 
lutem,   ct   quse   scirc    tenetur;  scientiam 

D  quoque,  quse  est  unum  dc  scptcm  donis  :  /s.xi, 2 
et  quidquid  utilitcr  didicit,  diligenter  cu- 
stodiet.  £Jt  auris  sapientium  qua^rit  du- 
ctrinam  :  id  cst,  sapientcs  proficcrc  in  sa- 
pientia  optant,  sicut  jam  sspc  cxpositum 
est. —  Do7ium  hominis  dilatat  viam  ejus : 
id  est,  munera  gratise,  caritas  et  aliae  vir- 
tutcs  infusae,  homini  desupcr  datse,  faciunt 
cum  in  adimplctionibus  preeccptorum  late 
ct  copiose  incedcrc  atque  proficere.  Pro- 
pter  quod  ait  Psalmista  :  Yiam  mandato-  Ps.c 
rum  tuorum  cucurri,  quum  dilatasli  cor  ^"' 


13 


16 


124  ENARRATIO   IN   CAP.    XVIII  PROVERBIORUM .    —   ART.    XVIII 

II Cor.  VI,  meum.   Apostolus   quoque  :  Cor,  inquit,  A  mei  estis,  si  feceritis  quae  ego  praecipio 

noslrum  dilatalum  est.  Et  antc.  principes  vobis.  Iste  amicus  per  gratise  incrementum 

spatium  ei  facit,  id  est,  dat  ei  aditum  ad  et   visitationem   ac   consolationem   inter- 

Dei  electos,  ad  principes  regni  ccelestis,  et  nam,  venit  in  cor  justi  se  primo  humiiiter 

ad  jiistos  praelatos  :  qiiibus  assimilatur  et  _  accusantis,  et  illud  considerat,  approbat 

iReg.w,^.  placet.juxta  illud,  Suscital  de  pulvere  ege-  alquo  romunerat.  Rursum.  per  amicum  pc- 

num,  ul  sedeat  ciim  principibus.et  solinm  test  inleiligi  angelus  custos  hominis  justi: 

gloriae  teneat.  Praeterea,  quidam  exponiint  quem  angelus  assidue  visitat,  consolatur 

istud  superficialiler  ila  :  Donum  hominis  ac  discutit,  intusque   monel,   inquiril   et 

dilalat  viam  ejus,  quia  dum  homo  dat  mu-  docet.  Potest    item  per  amicum  intelligi 

nera  aliqua  porlariis  ac  ministris  regiim  proximus  justi  amalor,  qui  venil  ad  ju- 

ac  praesidentiiim,  datur  ei  libcr  inlroilus,  slum   se  accusanlem,  ad  consolandum  et 

sicque  acquiril  accessum  ad  principem.       B  invesligandum  qiiomodo  se  res  habeal. 
17           Justus  prior  est  accusator  sui,  id  est,  Contradictiones  compriniit  sors  :  quia        18 

quolidie  se  ipsiim  consideral,  et  quotidia-  dum  homines  sunt  discordes  circa  alicujus 

nas  culpas  ac  cetera  sua  peccata  intra  se  rei  divisionem,  reducunlur  ad  pacem  pcr 

assidue  reprehendil,accusatque  coram  Deo,  sorlium  usum  ;  et  inter  potentes  quoque 

et  punit  ea  in  semelipso.  Caritas  elenim  taliler  dissenlienles  cJijudicat  sors,  quid 

incipit  a  suo  subjecto,  el  qui  se  ipsum  non  quiiibet  dcbeal  obtincre. 

piirgal,  indignus  est  alios  castigare.  Ideo  Frater  qui  adjuvatur  a  fratre,  id  est       19 

jiislus  tanquam  vere  humilis  ac  discretus,  proximi  se  invicem  caritative  juvantescon- 

etiam  (liiiu  ad  alterius  correptionem  aut  silio  et  effeclii,  sunt  qttasi  civilas  firma  : 

correclionem  procedil,propriam  in  primis  in  qua  cives  se  invicem  juvant  ac  tuenlur 

fragiiilalem,    defecliiositatcm    et    culpam  conlra  hostes.  De  hoc  in  Kcclesiaste  scri- 

pcnsal,  reprehendil  ac  diUiit  :  sicque  cor-  C  pliim  esl  :  Vae  soli,  quia  si  cecideril,  non   Eccie.w, 

ripit  proximiini  aul  subdilum  suiim  hiimi-  habel   sublevanlem.  Ilinc  congregalio  de-  '°" 

liler  et  modesle,  compatienler  et  carilati-  volorum,  et  conventus  vere  religiosorum, 

ve.Niliilo  minus  in  subdilorum  correptione  habent  firmitafem  pra^cipuam  :  iu  (]uil)us 

debct  se  strenue  gerere,  nec  immoderale  siinl  lol  adjiilores,  quol  habitalores.  Hinc 

se  ipsiim  dejicere.  Propler  qiioil  ail  Isido-  (^hrisliis  misil  discipiilos  suos  coinbinatos   /,nf. x,i. 

rus  :  Boniis  praelaliis  esl,(jiii  in  liiimililate  ad  prirdieandiim.  VA  Psalmista  falclur  :  l^c-  Ps.cwwx, 

servat  disciplinam.el  per  disci[)linam  uon  ce  (}iiam  b(uuim,el  (]uam  jucundum,  habi-  '' 

incurril  siiperbiam.  Veruin  isludmiilti  iioii  laie  fralres  in  uniim  I  .\risloleles  quoque 

servanl.qiii  in  alios  tain  iiiveclive  moven-  effaliir  :  Dtio  simiil  venienles,  inlelligere 

tiir,  qiiasi  sine  peccalo  ipsimet  essenl;  el  el  ageresiint  potenliores.  ^'/yMrf/V/rtf,  id  est 

aliena  magis  quaiii  propria  inliienliir  jion-  discreliones   eorum   ex   mutua   collalione 
deranl(]iie  peccala.  Siciil  el  Scneca  fassiis  |)  prolalae,  vel  sentenliae  quas  enunliaul.  fir- 

est,   dicens  :  Severissinie  adversum  pec-  ma  siinl  quasi  i^ectes  urhium  :  qiii  vecles 

canles  nos  ingerimus,  et  ipsi  eadem  com-  miiniunt  porlas.Conformiler,  fraler,  id  esf 

mitlimiis.   Deniqiie,  Cassiano   lestanfe,  iu  |)lebs  genlilis,  adjufa  a  frafre,  id  est  a  po- 

hoc  apparet  an  (luis  ex  corde  ef  vera  hii-  ])iilo  JiKheorum,  primum  in  Christum  cre- 

mililale  se  ipsum  in  primis  accusef,  si  ea  denle.  pnla  Aposlolis  ef  eorum  coo])eralo- 

(]iiae  ipse  in  se  reprehendit.  ab  aliis  qiio-  ribiis  primis,  csl  qiiasi  iirbs  munita,  diim 

(]ue  rcj)rchcndi  el  accusari,  sibiqiic  objici  ufcrquc  i)oj)iiliis  illc  in  Ecclesia  per  cari- 

aMjiianimifer  patiafur.  Venit  amicus  ejus.  falcm  unifur. 

ct  invcstitjabit  euni.   Per  amicuni    polest  Di'  fniclu  oris   riri  rcplcbitur  venter       20 

•^""""^^- infelligi  Chrislus:  (]ui  loquilur,  Vos  autem  e///.s-.  Hoc  esl  quod  dicfum  esl  supra,  De    /vyr.  xn, 

ibid.  14.   dixi  amicos.  Qui  rursus  faletur :  Vos  amici  fruclu  oris  sui  iinusquisque  replebilur  bo-  '* 


ENARRATIO   IN   CAP.    XVIII   PROVERBIORUM. 


ART.    XVIII 


125 


nis.  Itaque  vir  bene  loquendo,  et  alios  sa- 
pienter  docendo,Deum  quoque  ore  laudan- 
do  atque  orando,  meretur  et  consequitur 
sufficientiam   spiritualium,    corporalium- 

Matth.\:,  quc  bonorum,  sicut  ait  Salvator  :  Primum 

^^'  quffirite  regnum  Dei  et  justitiam  ejus,  et 

heec  omnia  adjicientur  vobis.  Et  genimi- 
na,  id  est  fruclus  et  germina,  labiorunt 
ipsius,  videlicet  documenta,  orationes,  lau- 
desque  Dei,  ac  cetera  verba  bona,  satttra- 
bunt  cutn,  id  est,  necessaria  abundanter 
procurabunt,  quemadmodum  in  l']vangelio 

Luc.-a,-!.  Dominus  preedicatoribus  suis  loquitur  :  In 
eadem  domo  manete,  edentes  et  bibentes 
qiiae  apud  illos  sunt;  dignus  est  enim  ope- 
rarius  mercede  sua.  Ideo  dixit  Apostolus  : 

icof.ix.ii.  Si  nos  vobis  spiritualia  seminavimus,  ma- 
gnum  est  si  carnalia  vestra  metamus  ? 
quasi  dicat,  Magnum  non  est. 

21  Mors  et  vita  in  manibus  linguce.  Hoc 
Matth.xn,  est  quod  in  Evangelio  asserit  Ghristus  :  Ex 
^''           verbis  tuis  justificaberis,  et  ex  verbis  tuis 

condemnaberis.  Itaque  mors  culpse  seu 
mortale  peccatum,  est  in  manibus,  id  est 
usibus  seu  actibus,  linguse,  hoc  est  in  ver- 
bis  vitiosis  prohibitis ;  et  vita  gratige,  ac 
meritum  vitse  beat8e,consistit  in  bonis  usi- 
bus  linguse,  hoc  est  in  orationibus  et  lau- 
dibus  Dei,  in  prsedicationibus  et  doctrinis, 
in  protestatione  fidei  tempore  persecutio- 
nis.  Qui  diligu/tt  cam,  comedent  fructus 
ejus  :  id  est,  si  linguam  suam  spiritualiter 
ament,  et  bene  gubernent,  recipient  prae- 
miagloriosa;  sin  autem,  sortienturtormen- 
ta.  Hinc  sancti  Patres  inter  observantias 
religiosas,  prajcipue  instituerunt  linguae 
custodiam,  id  est  observantiam  sacri  silen- 
/s. XXX,  15.  tii  :  de  quo  loquitur  Isaias,  In  silentio  et 
spe  erit  fortitudo  vestra. 

22  Qui  invenit,  id  est,  acquirit  legitime, 
mulicrem  bonam,  invenit  bonum  :  quia 
magnum  Dei  donum  est  hoc,  sicut  econ- 
verso  uxor  mala  est  onus   gravissimum. 

Ecciuxyi,  Unde  in  Ecclesiastico  scriptum  est :  Gratia 

*^'  **■       super  gratiam  mulier  sancta  ac  pudorata 

et  tacita.  Et  hauriet  jucunditatem  a  Do- 

mino  :  quia  deleclabile  est  tali  convivere 

ibid.  1.   mulieri,  juxta  illud  :  Mulieris  bonse  beatus 


A  vir;  numerus  enim  annorum  vit®  illius, 

duplex.  Et  rursus  :  Mulier  fortis  oblectat  Eccii.^wx, 
virum  suum.  Splrilualiter,  per  mulierem 
bonam  designatur  Ecclesia,  seu  caro  rati- 
oni  subjecta,  seu  divina  Scriptura.  —  Qui 
cxpclUt  mulierem  bonam,expcltit  boniim, 
et  pessime  atque  stultissime  agit.  Pars  isla 
hujus  versiculi,  non  est  in  Hebra^o,  sicut 
nec  particula  sequens.  Qui  autcm  tenet 
adidteram  non  volentem  se  emendare,  elsi 
ipsemet  vir  non  sit  adulter,  stidtus  est  et 
insipicns, •dgens  contra  Scripturam.  El  quia  Exod.  xx, 

B  incertus  esset  de  prole,  videretur  quoque  '*' 
favere  crimini  talis  aduIterse.Hinc  et  Chri- 
stus  in  Evangelio  dicit   virum  ab   uxore  Maith.  v, 
non  separandum,  nisi  ob  fornicationem.  ^^' "'"'^" 

Ctcm  obsccrationibus  loquctur  paupcr,  23 
petendo  eleemosynam  aliudve  subsidium. 
Similiter  qui  pauper  est  spiritu,  et  omnis 
fidelis,  cum  obsecratione  loquitur  Patri 
coelesti,  dicendo  :  Pater  noster  qui  es  in  ibid.\,,9. 
coelis,  etc.  Bt  dives  cffabitur  rigide,  id 
est  aspere,  praesertim  ad  impotentiores, 
quia  divites  solent  esse  superbi.  Quocon- 

C  tra  in  Ecclesiastico  legitur  :  Congregationi  Eccii.\s,i. 
pauperum  te  affabilem  facito.  Similiter 
qui  se  divitem  reputat  in  charismatibus 
grati8e,loquitur  rigide,se  jactando  et  alios 
aspernando,  quemadmodum  Pharisseus  Pu- 
blicanum,  dicendo  :  Non  sum  sicut  ceteri  i,(c.xvMr, 
hominum,  velut  etiam  hic  publicanus.        "• 

Vir  amicabilis   acl  societatem,  id    est       24 
aptus  ad  habendum  consortium  familiare 
cum  alio,  et  jucundus  ad  communionem 
convictus,  quales  sunt  homines  mansueti, 
Iseti,  fideles,  liberales,  constantes;  magis 

D  amicus  erit  socio  sibi  familiari,  quam  fra- 
tcr  carnalis  seu  consanguineus,  non  ita 
amicabilis  ad  societatem  suo  fratri  aut  pro- 
pinquo.Similitudo  enim  affectuum,mutua 
delectatio  atque  unanimis  communicatio 
actuum,  maxime  gignunt,  fovent,  accen- 
dunt  amicitiam  talem.  Similiter  conformi- 
tas  in  naturalibus  :  quod  excellentissime 
patuit  in  prseclarissimis  illis  viris  Amelio 
et  Amico,quorum  miri  ac  nobilissimi  actus 
leguntur.  Denique  in  naturalibus  multum 
consimiles,  solent  ad  societatem  esse  aini- 


126  ENARRATIO   IN   CAP.    XIX   PRO^^RBIORUM.    —   ART.    XIX 

cabiliores. Ideo  juxta  diversitatem  comple-  A  ritualiter,  vir  amicabilis  ad  societatem,  id 
xionum,diversis  diversi  conveniunt.  Ad  ve-  est  quicumque  gentilis  conversus,  in  Eccle- 
ram  autem  amicitiam  et  societatem  hone-  sia  pacifice  vivens,  magis  amicus  et  carus 
stam(Tullio  contestante)id  perlinet,  ut  unus  est  Ghristo,  atque  Apostolis  ex  Judaeoriim 
ab  alio  nil  turpe  aut  indecens  roget,  nec  progenie  natis,  quam  frater,  id  est  infide- 
alter  propter  alterum  tale  quid  faciat.Spi-      lis  Judeeus  ex  eadem  stirpe  progenitus. 


M^ 


ARTICULUS  XIX 

DECL.VRATIO   CAPITULI    NONIDECIMI    :    MELIOR   EST   PAUPER   (JUI   AMBULAT,    ETC. 


'EfJOR  est  paiiper  in  temporalibus,  B  rate  se  habet  in  factis,  quia  affectio  talis 

qiii  amhulaf  in  simplicitatc  sua  co-  ralionem   excaicat.   Idcirco  horlatur  Apo- 

liimbina,  sine  dolo,  simulatione  et  singu-  stolus  :  Omnia  decenter  et  secundum  or-    icor.xiv, 

laritate  serviens  Deo,  tjiiam  divcs  in  tem-  dinein  fiant   in  vobis.  Unde  el  Seneca  in  *''■ 

poralibus,   tor(juens  labia  sua,  id  est   ex  suis  Proverbiis  :  Niliii  rationis  est,  ubi  se- 

elatione   seu   aliorum   contemptu,    defle-  mel  affectus  adductus  est.  Cyrillus  quo- 

ctens  et  contrahens  ea.  Juxta  quod  scii-  (lue  primo  Proveibiorum  suorum  libro :  In 

/i. LviM,3.  ptuin   est   :    Numquid    elegi    contorquere  omnibus,  inquil,  ordinata  gravilate  proce- 

quasi  circiilum  caput  suiim,  el  saccum  et  de.  An  ignoras  quod  perditio  derivelur  a 

cinerem  sterncre^  Spiritualiler,  melior  est  pedecito'  Mortalia  namque  cuncta   sunt 

pauper,  id  est  idiota  et  modice  eruditus,  plena  periculis.  Unde  ubique  oporlet  cum 

ainhulans  in    siinplicitate,   id   est    vivens  gravilate  procedere,  ul  possis  dalo  pede 
secundum  ea  quse  novit   esse  agenda  ac  C  uno,  iibi   porrigendus  sit   aller  saliibriler 

evitauda,  quain  dives,  id  est  ingeniosus  et  providere.  Veriimtamen  ad  virlutum  spe- 

pluriiniim  eriidilus,  lorquens  lahia  sua,  id  ctal    perfectionem.   agiliter  et    ferventer, 

est  ad  profeiendiiin  vaua,  pricsumptuosa  expedite  atque  velociler  ea  qiue  hona  sunt 

sive  hicrelica,ea  delorcjiiens.  J?/ //^s/y;/<?«.s-.  prosequi.  sicul  el   iiifra  hahetur  :  Vidisti  /vor.xxu, 

Talis  eteniTii  dono  sapienti»  caret,  et  esl  hominem   velocem   in  opere  suo?  Coram  "' 

mortalis  peccati  stiiltitia  involiilus.  regibus  stabit.  Aristoleles  quoque  in  Ellii- 

2  Ubi  non  est  scienlia  ariim,a',\A  est  vera  cis  ail  :  Opoilet  morose  consiliari,  el  con- 

et  s|)irilualis  scienlia,  qua?  est  donuin.  vel  siliata   velociler    prosequi.    Sed    hwc    de 

notilia  pnTceploriim,  et  eorum  qua'  neces-  ordinala  el  sapienliali  velocitah»  sunl  in- 

saria  sunt  ad  salulein;   non  es(  bo/ium,  id  telligenda. 

est  aliqiiid  merilorium;  nec  potesl   quis  StuUitia   hominis  supplantat  gressus       3 

vivere  virluose,  nisi  scial  ad  (jiia"   lcnea-  \)cjus  :  id  est,  insipientia  cordis,  inordina- 

liir  :  iino  nec  potesl  appetere  bonum,  nisi  la.  viliosa  el  slolida  opera  paril  :  qua?i  a 

aliquo   modo   cognitum,  qiiuin  ohjectiiin  d;einonibiis  siipplanlantur.  el  a  proxiinis 

voliinlatis  sit   bonmn    intelleclum,   id   est  amWmnwwUxY',  cf  coulra  Dcuui  fcrrct  ani- 

inlellectiialiler  apprehensiiin  seii   notiim.  ;//')  suo  :  id  est,  insipiens  et   iniquus   im- 

Ideo  asseril  Aiigusliuus  :  Iguola  ainaii  non  pielatem  suain  in  Deiim  retorquel.  aut  in 

queunl.  FA  qui  festinus  est,  pedibus  offcn-  blasphemia)  verba  proriimpit,  juxla   illiid 

dit  :   id   est,   inordinate  fervens    in   suis  in  Psalino  :  Ouoniain  declinaverunl  in  te  /•!. xx.i». 

affeclibus,  agit  prajcipilanler,  et  iminode-  mala.  Unde  in  Job  scriplum  esl    :   Qiiid  yoixv.is. 


ENARRATIO   IN   CAP.    XIX   PROVERBIORUM.    —   ART.    XIX  127 

tumet  contra  Deum  spiritus  tuus?  Talem  A  potentis   neque   vivens   neque   defunctus 

putavit  Eliu   esse   sanctum  Job,   loquens  erfiigiam. 
johx\siv,  de  eo  ad  Deum  :  Pater  mi,  ne  desinas  ab  Multi colunt,  id  est  honorant, pcrsonam       6 

^^' ^^"       homine  iniquitafis,  qui  addidit  super  pec-  <lli)i(is  :  quod  de  divite  corporaliter,  seu 

cala  sua  blasphcmiam.  Girca  hoc  ait  Glos-  spiritualiter,  sicut  jam  patuit,  accipi  po- 

sa:  Stulti  quum  viam  deseruerint  veritatis,  test;  et  amici  sunt  dona  tribuentis.  Sic- 

non  seerrasse  fatentur,  sed  in  Gonditorem  que  diligunt  eum  propter  beneficia  sua  : 

referunt  culpam  suam,  quasi  ipse  occasio-  quod  non  est  malum  in  se;  tamen  colere 

nem  peccandi  tribuerit,  eo  quod  hominem  divites  eo  quod  temporaiiter  divites  sint, 

fecerit  fragiiem,  vel  tentari  permiserit  a  vituperatur.  Sed  si  in  officiis  sint  consti- 

versuto.  Hinc  Adam  post  peccatum  incre-  tuli,  sunt  utique  propter  dignitatem  of- 

Gen.Mi.ii- patusa  Domino,  excusavit  se,  dicens  :  Mu-  ficii,  tanquam  Dei  vicarii  honorandi.  De 
'■*■           lier,  quam  dedisti  mihi  sociam,  dedit  mihi  B  hac  re,  utputa  qualiter  pauperes  non  sint 

de  ligno,  et  comedi.  [Et  mulier  :  Serpens,  inhonorandi,  nec  divitibus   postponendi, 

inquit,  decepit  me.]  Ambo  culpam  suam  multa  narrat  apostolus  Jacobus,  ut  est  il- 

retulerunt  in  Greatorem  :  ille,  quod  mu-  lud  :  Si  introierit  in  conventum  vestrum    jacob.», 

lierem  sociam  dederat ;  illa,  qiiod  serpen-  vir  aureum  annulum  habens  et  in  vesle  ''"' 

tem  in  paradiso  posuerat.is  quoque  contra  candida,introierit  autem  et  pauper  in  sor- 

Deum  fervet  animo  suo,  qui  divina  prse-  dido  habitu,  et  intendatis  in  eum  qui  in- 

cepta  per  inertiam  suam  contemnens,  ip-  dutus  est  veste  prgeclara,  et  dixeritis  ei, 

sum  Dominum  quasi  importabilia  homi-  Tu  sedehicbene;  pauperi  aulem  dicatis, 

nibus  onera  imponentem,  reprehendit.  Tu  sta  illic,  aut,  Sede  sub  scabello  pedum 

i  Divitia;  adduiit  amicos  pluriiaos  :  id  meorum  :  nonne  judicatis  apud  vos  ipsos, 

est,  multi  diligunt  divites  propter  eorum  et  facti  estis  judices  cogitationum  iniqua- 

divitias,  et  ut  commoda  aliqua  consequan-  G  rum? — Fratres  hominis pauperis  oderunt        7 

tur  ab  eis;  a  paupere   autem  et  hi  quos  e^o«  .•  quia  putant  se  confundi  et  vilipendi 

habuit,separantur  :'\([  e^i^muXix  (\.e%\n\\ni  eo  quod  habeant   talem  fratrem. /wsw^er 

diligere  inopes,  eo  quod  inopes  sint  :  sic-  et  amici  procul  recesserunt  ab  eo,  ne  ex 

que  de  eorum  amicitia  erubescunt,   sive  ejus  prsesentia  incurrant  gravamen.  Hoc 

non  curant,  quia  nil  utilitatis  adipiscun-  sanctus   Job  depauperatus    sibi  accidisse 

tur  ab  eis.  Similiter  eorum  qui  spirituali-  fatetur, dicendo :  Fratres  mei  elongaverunt   yo6vi,ib; 

ter  divites  sunt,  id  est  sapientes,  virtuosi  a  me,  et  noti  mei  quasi  alieni  recesserunt  "'^'  '^- 

et  sancti,sunt  multi  amici,  videlicet  Deus,  a  me.  Quod  item  de  Ghristo  propter  nos 

et  omnes  cives  superni  ac  plures  homines  paupere  facto,potest  intelligi,a  quo  etiam 

boni;  a  paupere  autem,  id  est  a  philoso-  tempore  passionis  fugerunt  Apostoli.  Matth. 

phis,  atque  hsereticis,  et  perversis  homini-  Qui  tantum   verba  sectatur,  id  est  lo- '"'^'' ^*'- 

bus,  in  quibus  nihil  est  sapienfise  saluta-  D  quacitatem  aut  verborum   ornatum,   non 

ris,  et  hi  quos  habuit  amicos,  avertuntur,  sensum  eorum,  nec  implet  documenta  ac 

non  per  odium,  sed  per  dissimilitudinem  jussa  ScriptursB,  nihil  habebit  gratise  ac 

5       vitse  aut  fidei.  —  Testis  falsus  non  erit  salutis.  Nempe,  ut  ait  Apostolus,  Non  au-  /?om. ii,i3. 

impanitus.  Non  enim  potest  divinum  eva-  ditores  legis  justi  sunt  apud  Deum,  sed 

dere  judicium,  quamvis  interdum  evadat  factores  legis  justificabuntur.  Qui  autem       8 

humanum.  Etqui  mendacia  loquitur  per-  possessor  est  mentis,  id  est,  rationem  habet 

niciosa,  non  effugiet  judicium  Dei.  Gui  ait  illsesam  ac  liberam,  ita  quod  per  virtules 

Ps.s',-'.  Psalmista  :  Perdes  omnes  qui  loquunfur  morales,  parti  sensitivae  efficaciter  domi- 

mendacium.  De  quo  Eleazarus  ille  senex  natur,  nec  passionibus  vulneratur ;  diligit 

iLv/acA.vi,  asseruit  :  Etsi  in  praesenti  tempore  suppli-  animam  suam  spirituali  amore,  quia  vult 

"^"  ciis  hominum  eripiar,  sed  manum  Omni-  et  procurat  animse  suse  ea  in  quibus  salus 


128 


ENARRATIO   IN   CAP.    XIX   PROVERRIORUM . 


ART.    XIX 


sua  consistit.  Quocontra  dicitur  de  iniquo 

Ps.x,c>.   in  Psalmo  :  Qui  autem  diligit  iniquitatem, 

odit  animam  suam.  Et  custos  prudentue 

9  inveniet  bona.  —  Falsus  testis  non  erit 
impunitus  ;  et  qui  loquifur  mendacia  per- 

10  ibit.  —  Non  decent  stultum  divitia' :  quia 
abutitur  eis.  Simillter  infidelem  et  ha^re- 
ticum  non  decent  naturales  scientise,  aut 
notitia  Scripturarum,  quibus  iidem  impu- 
gnant  catholicam.  Nec  servum  dominari 
jjrincipibus  :  quoniam  hoc  contrariatur 
ordini  recto,  qui  exigit  inleriorem  subes- 
se,  et  superiorem  praeesse.  Servi  quoque 
ad  dominationem  promoti,  communiter 
sunt  superbi  et  ssevi.  Similiter  servum 
peccati  et  iniquum  non  decet  dominari 
principibus,  id  est,  his  qui  ratione  ac  vir- 
tutibus  regunt  se  ipsos. 

M  Doctrina  viri  per  patienliam  noscitur  : 

id  est,  si  ipse  qui  docet,  sit  veraciter  pa- 
tiens,  constat  quod  dignus  sit  alios  infor- 
inare,  utputa  virlnosus,  quoniam  pafientia 
omnium  est  virtutum  probatri.\.  Qui  enim 
agit  quod  docet,  reverenter  est  audiendiis. 
Sed  ciijus  vila  jtiste  despicitur,  ejus  quo- 
que  doctrina  conlemnitur.  Ideo,  teste  (Jre- 
gorio,  Tanto  unusquisque  convincilur  nii- 
nus  doctus,  quanlu  minus  patiens.  Hinc 
ait  Ambrosius  :  Anle  vita,  quam  doctrina, 
quterenda  esl.  Hona  vila  sine  docirina. 
gratiam  habel ;  duclrina  sine  laudabili  vita 
et  vera  palientia,  gialia  carel.  Spiritiiali- 
ter  aulem,  Christi  et  Apostolorum  el  alio- 
rum  ejus  discipuk)rum  doclrina,  innoliiil 
esse  vera  ex  eoruindein  palicntia  :  (jiiia 
pro  siiaj  doclriuffi  verilate  tiienthi.  lequa- 
nimiler  siinl  perj^cssi  lot  el  tanta  lormen- 
la,  iino  et  acerbissima  genera  mortis,  nec 
aliquod  prajsentis  vita)  commodiim.  aul 
honorem  exquisierunt.  Unde  ostenditur, 
quod  de  fulura  allerius  vilaj  remiineralio- 
ne  fueranl  ccrti.  Et  gloria  cjus  est  iniqua 
praUer(/rcdi  :  id  est,  pnechirum  meritiim 
et  honor  viri  patientis  consistit  in  hoc,  ut 
aliorum  improbitatem  ac  perversilalem 
{e(iuaniiniler  ferat,  et  dum  eani  corrigeic 
nequil,  dissimulet,  nec  scelus  scelere  ul- 
y?om.xii,2i.  ciscatur  :  sicut  ail  Apostolus,  Noli  vinci  a 


A  malo,  sed  vince  in  bono  malum.  Unde  Jo- 

annes  monet :  Noli  imitari  quod  malum  est.    \\\joam. 
Hinc  Seneca  :  Ridiculum  (inquit)  est,  odio  "• 
nocentis  innocentiam  perdere  ;  et  iterum, 
Nnnquam    scelus    scelere   vindicandum  ; 
ilemque,  Nihil  magnum  in  rebus  humanis, 
nisi  animus  magna  vel  mala  despiciens. 

Sicul  fremitus  leonis  est  valde  terribilis       12 
aliis  bestiis  :  quarum  multae  ex  rugitu  le- 
onis  ita  terrentur,  qiiod  gradum  mox  fi- 
gunt,  non  valentes  fugere  neque  procede- 
re.  Unde  scriptum  est  :  Leo  rugiet,  quis  Amosm, 8. 

B  non  timebit?  Ita  ct  rcgis  «'/•«  metuenda  est 
subditis  suis,  quemadmodum  dictum  est  : 
Nuntii  mortis,   ira  regis.  Et  maxime  ira   Pror.xvi, 
Regis  coelestis,  est  incomparabililer  formi-  '*• 
danda  :  qui  ait,  Ecce  ego  slridebo  super  Awo»  11,13. 
vos,  sicut  stridel  plaustrum  onustum  foe- 
no.  Et  sicut  ros  supcr  hcrbam  valde  con- 
veniens  est,  ita  et  hilaritas  ejus  jucunda 
est  subditis,  praesertim  Regis  supremi  in 
hora  judicii. 

Dolor  patris,  filius  stultus  :  qnia  de  fi-       1.3 
lio  insipiente,  vitioso,  rebelli,   paler  tri- 

C  staliir.tam  carnalis  quam  spiritualis,  sicut 
exposilum  esl ;  et  tcctajugitcr  perstillan- 
tia  est  litigiosa  mulier,  id  est  similis  te- 
clo  fraclo  :  quoniam  sicut  per  lale  leclum 
cadiint  assidiie  slilla?  pluviales,  eos  qui  in 
(Ii)mo  sunl  affligt'nles ;  ita  ex  foramine 
oris  rixosie  femin;p,  jugiter  erumpunt  ver- 
ba  domeslicos  inqiiielantia,  afflicliva,  lur- 
banlla.  Spiriliialiler,  per  liligiosam  mulie- 
rein  inlelligilur  sensualitas  incilans  conlra 
rationem,  seu  hajreticorum  ecclesia  gar- 
riens  conlra  (lalholicos,  seii  dialeclica  con- 

D  Ira  ea  qua?  fidei  sunl  loquax.  —  Domus       14 
cf  divltiu'  dantur  a  parc/itibus :  qui  soboli 
sii*  sua  temporalia  bona,  tempore  nupli- 
ariiiii  pro  parle  dant,  ct   lempore  mortis 
relinquunl ;  a  Domino  aulem  proprie  uxor 
prudcns  :  id  est,  divin»  providenliae  do- 
niim  esl,  prtidenlem  acquirere  conjugem, 
juxta  illud  :  1'ars  bona.  mulicr  hona  ;  in  EccH.xwu 
parte  bona  limenliuin  Ueuin,  dabilur  viro  "*■ 
pro   faclis  bunis.  Spirilualilcr.   uxor  pru- 
dcns,  est  mater  Ecclesia,  sapienlia  vera, 
ratio  recta. 


16 


13. 


40 


ENARRATIO   IN   GAP.    XIX    PROVERDIORUM.    —   ART.    XIX  429 

13  Pigredo  hnmitiiisoporem,id  es[  monWs  A  A[)os\o\us  :  Patres,   nolifc  ad  iraciindiam   Ephes.M, 

faslidium  ac  torporem  ad  ea  qua)  Dei  sunt  provocare  filios  vestros,   ut   non  pusillo  *^'  Coioss. 

et  salutis  ;  corpori  quoque  somnolentiam  animo  fiant ;  sed  educale  illos  in  disci- 

ingerit,  praecipue  in  divinis,  et  tempore  plina  et  correptione  Domini.  flinc  asserit 

sermocinationis ;  ef  anima  dissoluta  esu-  Augustinus  :  Quidquid  lacerato  animo  di- 

?•«>)',  id  est,  spiiitualibus  refectionibus  indi-  xcris,  punientis  est  impetus,  non  caritas 

gebit,  vanitates  voluptatesque  appetet,  quia  corrigentis.  Et  Prosper  :  Leviter  castiga- 

non  consoiatur  a  Domino,  qui  locutus  est  tus,  exhibet  reverentiam  castiganti;  asperi- 

/er.  XXXI,  per  Prophetam  :  Usquequo  deliciis  dissol-  tate  autem  nimise  increpationis  offensus, 

veris,  filia  vaga?  —  Qui  cusfodit  maada-  nec  increpationem,nec  salutem  rccipit.  ^^ 

tiun  per  memoriam  et  effectum,  custodit  quum  rapucrit,  id  est,  aliquem  violcn- 

animam  suani   a  laqueis  inimici,  a  pole-  ter    tractaverit,  aut   alicui   sua   subtraxe- 
state  diaboli,  a  devoratione  inferni ;  qui  B  rit,  aliud  apponet,  id  est,  majus  damnum 

autem  neyligit  viam  suam,  id  est,  arctam  incurret.  Taiiter  igitur  studeamus   delin- 

.Va///i.vii,  viam  salutis  sibi  prsefixam  ac  jussam  non  quentein    curare   in   anima,   ut   non   per 

ambulat,  mortiftcaljitur  per  peccata  mor-  iram,  impatientiam,  aut  alio  modo  lada- 

\1       talia  et  gehenna3  supplicia.  —  Fceneratur,  inus,  aut  perimamus  propria  corda,  quum 

id  est  diCCO\nmo(\dii,  Domino,  qui  misere-  dicat  Salvator  :  Quid  proficit  homo,  si  lucre- Xuc.ix,  25. 

tur  pauperis,  subveniendo  eidem  :  quia  tur  universum  mundum,  se  autem  ipsurn 

hoc  Dominus  reputat  sibi  factum,  sicut  in  perdat,  et  detrimentum  sui  faciat? 

7j!rf.  XXV,  Evangelio  prolestatur  :  Quod  uni  ex  mi-  Audi  consiliu^n  QMvibxx?,  mentis  et  cor-      20 

nimis  meis  fecistis,  mihi  fecistis.  Et  vi-  poris,  consilium  autem  sapientium,  virtu- 

cissitudinem  suam  reddet  ei,  id  est  copio-  osorum   et  expertorum  ;  et  suscipe  disci- 

;4irf.  V,  7.  sam  remunerationem,  sicut  promisit:Beati  ptinam,  id  est   increpationem  verborum 
misericordes,    quoniam   ipsi   misericordi-  G  ac  verberum,  sive  a  Deo,  sive  a  prajlato 

md.  XIX,  am  consequentur.  Imo  centuplum  reddet  infligantur,  ut  sis  sapiens  in  novissimis 

*^'  in  prsesenti,  et  vitam  glorisB  in  futuro.  iuis,  id  est,  in  extremis  sapiens  inveniaris 

18  Erudi  filium  tuum  carnalem  ac  spiri-  ac  justus.  Qui  enim  tempore  juventutis  et 
tualem  in  scientia  atque  virtutibus,  et  ne  sanitatis  sapientiam  et  virtutes,  consilium 
desperes  cito  de  profectu  illius,  quamvis  et  disciplinam  non  suscipit,  nec  custodit, 
forsan  ad  tempuo  videatur  indocilis  :  ideo  vix  aut  non  invenietur  sapiens  in  extre- 

non  faciliter  cesses  ab  informatione  illius.  mis.  —  Multa;  cogitaiiones  in  corde  vi-      21 

inierfe- Ad  intemecionem*  auiem  ejus,  ne  ponas  ri,  id  est,  assidue  variantur  in  corde  ex 

animam  tuam  :  id  est,   non  exteiidas  te  instabilitate  fragililatis  humana^,  juxta  il- 

ad  scandalizandum  eum  verbo  aut  facto,  lud  :  Gogitationes  mese  varise  succedunt  ,;o6xx,2. 

sed  modeste  redargue,  et  facto  sedifica  ;  sibi,  et  mens  in  diversa  rapitur.  Voluntas 
nec  corporalem  ejus  mortem  procures,  ex  D  autem  Domini,  quae  est  ipsemet  Deus  vo- 

timore  gravioris   ruinse   ipsius  si  diutius  \ens,  in  a^iernum  permanet  una.  Silque  in- 

vixerit.Verumtamen  in  Deuteronomio  scri-  commutabilis.  —  Homo  indigens  miseri-      22 

Deui.wi,  ptum  est,  qualiter  filius  contumax,  incor-  cors  est  :  quia  ex  propriae  paupertatis  et 

rigibilis,  comessationi  atque  luxurise  va-  indigentise  experientia  commonetur  ac  di- 

19  cans,poterat  a  parentibus  morti  tradi.(?w<  scit  aliis  misereri.  Unde  de  Ghristo  dicit 
enim  impatiens  est,  id  est,ex  filii  sui  pec-  Apostolus  :  Debuit  per  omnia  fratribus  as-  Hebr.ii,ii. 
cato  ad  impatientiam  concitatur,  sicque  similari,  ut  misericors  fieret.  Aristoteles 
illum  impetuose  veda.vguil,  sustinebii  dam-  quoque  in  Politicis  ait,  quod  et  senes  pro- 
num :  quia  se  ipsum  graviter  Isedit  in  ani-  ni  sunt  ad  compassionem,quia  sunt  pluri- 
ma,  et  subditum  magis  exasperat,  scan-  bus  indigentes;  similiter  feminse.Denique 
dalizat,  perturbat,  quam  sanet.  Ideo   ait  omnis  homo  proprias  defectuositatcs,  cul- 

T.  7.  \) 


ctionem 


18-21. 


130 


ENARRATIO   IN   CAP.    XIX   PROVERBIORUM.    —  ART.    XIX 


pas,  indigentias,  quantum  ad  bona  ani- 
mae,  rite  perpendens,  misericors  est.  Et 
melior  est  pauper,  ut  talis,  quam  vir  men- 
clax  :  quia  paupertas  non  tantum  malifi- 
cat  personam  sicut  mendacium. 

23  Timor  Domini  ad  vitam,  id  est,  timor 
filialis  ad  vitam  deducit  beatam  ;  et  in 
plenitudine,  id  est  plena  beatitudine,  com- 
morabitur  absque  visitatione  pessimi,  id 
est  diaboli,  cui  ad  Beatos  nullus  patet  ac- 

24  <;essus.  —  Abscondif  piger  manum  suam 
6ub  ascella,  nec  ad  os  suum  apjplicat  eam  : 
id  est,  ab  operatione  bona  se  retrahit,  et 
manum  capiti  suo  supponit  ad  apodian- 
dum  et  dormicndum  ex  torpore;  nec  du- 
cit  eam  ad  os  suum,  id  est,  ea  qua?  docet 
et  scit,  non  facit,  nec  providet  ori  de  ne- 
cessariis  laborando.  Seciindiim  Lyram,  in 
Hebrffio  habetur,  Sub  caldaiia  :  ut  sit  sen- 
sus,  quod  pigcr  tcmpore  frigido  comcstio- 
nem  interriimpil,  iiianus  suas  calefaciendo 
ad  ignem,  sub  olla  siiper  ignem  pendenlc, 
vel  ad  ascellain.  Sed  hoc  videliu'  etiam  ab 

2o  aliis  fieii.  —  Peslileittc  /laijcllato,  id  est 
impio,  qui  alios  verbo  aut  exemplo  scan- 
dalizat  et  inficit.  dehite  piiiiilu  et  corre- 
clo,  stultus  sapientior  erit  :  quia  ex  pciMia 
alterius  oritur  sibi  tiinor,  quo  a  quibus- 
dam  inalis  retrahiliir,  <'l  ita  sapientior  fil 
iri//i.v,2o.  quam  fiiil,  riidc  Apostobis  ait  :  Pcccanles 
coram  omiiibus  aigiie,  ut  et  ceteri  timo- 
rem  habeant.  Et  Seneca  loquitur  :  Sapiens, 
ex  correclione  peccati  alteiiiiN.  (■inciKJat 
suum.  Si  autem  corripueris  sapientem,  in- 
tcllifjct  disciplinam,  id  esl,  correptiftiicm 
illam  giatanter  lamiiiam  bcncficiiiin  acce- 
plabit,  considciando  (iiiod  sil  discii)iiiia 
qua»dam  medicinaque  anima?. 

26  Qui  alJligit  patrem   ct  fugit  matrem, 

ignominiosus  erit  ct  infelix  :  (|iiia  ingra- 
tissimus  esl  parcntibus,et  reddit  inala  pio 
bonis.  Similitcr  qiii  spirilualcin  palicm 
seii  priclatum  affligil  sua  rcbclliDuc,  aut 
perversitale,  vel  negligcntia,  el  a  inatre 
sua  Ecclesia  sancta  discedil,  ab()ininal)ilis 
esl,  et  peribit.  Yeruintamen,  si  quis  dcsi- 


A  derio  perfectionis,  invitis  parentibus  com- 
petentiam  habentibus,  fugiat  eos,  religio- 
nem  intrando,  laudabile  est.  —  Non  cesses  27 
tempore  opportuno  audire,  fili,  doctri- 
nam  :  quia  indesinenter  studere  debemus 
incremento  scientiae  ac  virtutum;  ncc  igno- 
res  sermones  scientice,  id  est,  ne  contingat 
te  non  intelligere  doctrinalia  et  sapientia- 
lia  verba. 

Tcstis  iniquus  deridct  judicium,  id  est       28 
justam  sententia>  prolationem  :  quia  prae- 
sumit  se  falsilate  teslimonii  sui  posse  iin- 

B  pedire   ne   proferalur  ;  nec   etiam    limel 
judicium  Dei,  quem  tam  intimorale  offen- 
dit.  Et  os  impiorum  devorat  iniquitatem, 
id  est,  in  verbis  mendosis  et  testimoniis 
falsis  delcctatur,  quasi  in  cibo,  et   ca   in 
cor  suuin  dcgliitit,  In  quoiuin  persona  fer- 
tur  in  Isaia  :  Posiiiinus  mendaciiim  spcm    ts.w^u. 
nostram,cl  mendacio  protecli  sumus.  Qui-  '^ 
biis  el  Amos  propheta  dicit  :  Vse  qui  lae-    Xmoi  m, 
tamini  in  nihili,  qui  converlistis  in  ama-  '*'  '^' 
litudincm  judicium,   el    fructum  justitiae 
in  absinlhiiiiii.  iJcniquc,  Os  impioium  de- 

C  voral   ini(juitatem,  id  esl  bona  impie  ac- 
quisila,  (juia  frequcnler  accipiunt  inunera 
ad  perhibendum  testimonia  falsa.  —  Pa-      29 
rala  sunt  derisoribus  veritatis  et  aequita- 
tis,  Judicia  :  (luoniam   Deus  paratus  est 
cos  judicarc  ct  cDudcmnarc,  ju.xla  illiid  : 
Slat   ad   judicaiuluin    Dominus.   Et    Judas   h.m,\z. 
ail  :  Kcce  venil  Dominus  facere  judicium,  yu,/, u,i5. 
ct  aigucrc  impios.  In  lege  quoque  divina 
ac  posiliva,   inslituta   sunt    justa  judicia 
contra  lales.  Ei  mallei pcrtuticntes  paiali 
siinl  siullorum,  id  est   impiornm,  corpi)- 

D  rlbus  :  quibus  eliam  in  hac  vila  pro  di- 
versis  flagiliis,  varia  et  amara  infliguntur 
lormcnta,  ut  flagcllationes,  mulilationes, 
siispendia,  rotationes,  ac  consimilia  gene- 
la  inorlis  ;  infernalia  quoquc  siipplicia 
iinpdMiitcnlibiis,  qucinadmodum  in  .\po- 
cal\psi  dicitur,  Tiinidis  ct  incrcdulis  et  .xpoc.wx, 
exsecialis,  et  omnibiis  mendacibus,  pars  *• 
illoiuui  ciit  in  stagno  ardenli  igne  et 
sulfiire. 


ENARRATIO   IN   CAP.    XX   PROVERBIORUM. 


ART.    XX 


131 


ARTICULUS  XX 


ELUCIDATIO    CAPITULI    VICESIMI    :    LUXURIOSA    RES    VINUM. 


'  L 


in  Eun. 


3i. 


18 


UXURIOSA  rcs  vinum.  Siciit  sol  dici- 
tiir  calidus,  non  rormaliter,  sed  effecti- 
ve,  quia  ex  radiorum  suorum  repercussio- 
ne  gignitur  calor;  sic  vinum  vocatur  res 
luxuriosa,  quia  causat  calorem.,et  calidum 
efficit  sanguinem,  qui  incitat  cito  ad  lu- 
xum  ;  immoderate  quoque  laetificat,et  cau- 
sat  audaciam,  rationisque   lucem    obscu- 
rat:  quibus  peractis,quid  nisi  venereorum 
imminet  amor?  Ideo  dictum  est  ab  uno 
Tercnt.    prudeutium  sseculi  hujus  :  Sine  Cerere  et 
Baccho  friget  Venus.  Et  tumultuosa,  id 
est  garrulosa  et  inquieta,  est  ebfietas.\(\eo 
Luc.  X.XI,  ait  Salvator  :  Attendite  vobis,  ne  graven- 
tur  corda  vestra  in  crapula  vel  ebrietate. 
Ephes.\,  Apostolus  quoque  :  Nolite,  inquit,  inebri- 
ari  vino,  in  quo  est  luxuria. 

Quicumyue  his  delectatur,  non  erit  sa- 

piens.  Certum  est  quod  nequaquam  liceat 

ebrietate  delectari,  quum  sit  vitium  in  se. 

Vinum  vero  quum  sit  nobilis,  vigorosa  et 

utilis   creatura,   in   usum    et  commodum 

Ps.ciii,i4,  hominum  facta,  juxta  illud  in  Psalmo,  Ut 

'^'  educas  panem  de  terra,  et  vinum  cor  ho- 

minis  laetificet  ;  de  cujus   proprietatibus 

iiiiE^srfriii,  atque  effectibus  in  apocryphis  Esdrse  mul- 

'^""*'        ta  leguntur;  quod  in  Judicum  libro  dici- 

judic.  IX,  tur  Isetificare  Deum  et  homines  :  hinc  vino 

delectari,  non  est  in  se  vitiosum,  nec  sa- 

pientia;  impeditivum,  praesertim  quum  vi- 

num  naturaliter  delectet  suo  sapore  gu- 

stum.Itaque,  sicut  licitum  estvino  moderate 

uti,  vel  causa  medicinse  (prout  Timotheo 

I  Tim.  V,  scribit  Apostolus,  Modico  vino  utere  pro- 

pter  stomachum  tuum,  et  frequentes  tuas 

infirmitates),  vel  ob  alias  naturales  ac  ra- 

tionabiles  causas;  sic  licitum  est  vino  de- 

lectari,  naturali  ac  ordinata  delectatione, 

quae  scilicet  ad  debitum  finem  refertur. 


13. 


23 


A  Delectari  autem  in  vino  superfluo,  vel  in 
ipso  sapore  propter  se,  est  illicitum.  Qui 
igitur  his,  scilicet  vino  immoderato,  aut 
immoderate  in  vino  (quamvis  modico)  et 
ebrietate,  sive  (ut  quidam  exponunt)  qui 
his,  ulpote  luxuria  et  ebrietate,  delecta-' 
tur,  non  erit  sapiens  sapientia  infusa,  quse 
donum  est,  nec  in  sapientia  naturali  et  ac- 
quisita  solet  esse  abundans.  Imo  quamdiu 
actualiter  occupatur  et  delectatur  his  vi- 
tiis,  usu  et  actu  sapientise  caret,  quoniam 
rationem  absorbent,  juxta  illud  :  Fornica-  osec iv.ti. 

B  tio  et  ebrietas  et  vinum  auferunt  cor, Ideo 
Isaias  inducit  :  Vse  qui  consurgitis  mane   /s.v,  ii. 
ad  ebrietatem  sectandam,  et  potandum  us- 
que  ad  vesperam. 

Hinc  quoque  philosophi,  ut  studio  phi- 
losophise  essent  apti,  a  vinolentia,  gula, 
luxuria,  diligenter  abstinuerunt.  Atque,  ut 
in  Phsedone  asserit  Plato,  Nequaquam  est 
philosophi,  circa  delectationes  gustus  et 
tactus  versari.  Unde  quum  quidam  inter- 
rogasset  Platonem,Unde  tibi  sapientia  tan- 
ta?  respondit :  Quia  plus  consumpsi  de  oleo 

G  in  lampade,  quam  de  vino  in  calice.  Ari- 
stoteles  quoque  in  Problematibus  suis  fa- 
tetur,  quod  amatores  dulcium  sunt  fatui. 
Nec  dissonat  inde,  quod  de  sapientia  scri- 
ptum  est  in  Job,  Non  invenitur  in  terra  /oixxvm, 
suaviter  viventium.  Hinc  quario  Prover-  *"'" 
biorum  suorum  libro  sanctus  scribit  Cy- 
rillus  :  Vinum  mel  ori  est,  sed  fel  capiti 
venenosum  :  sapit  in  ore,  ardet  in  ventre, 
fumat  in  capite,  contundit  sensus,  vigo- 
rem  confundit,  imaginationem  destruit, 
toUit  mentem  ;  visum  obnubilat,  nervos 

D  laxat,  linguam  balbificat  et  inhonestat, 
manus  mobilitat,  pectus  inflammat  ;  spu- 
mat  luxuriam,   vim  gignitivam   enervat, 


132 


ENARRATIO   IN   CAP.    XX   PROVTRBIORUM.    —  ART.    XX 


1-2. 


14, 


gressus  inordinat,totumque  corpus  vastat, 
ita  quod  a  planta  usque  ad  verticem  non 
est  in  eo  sanitas. 

Sicut  rugitus  leonis,  ita  et  terror  regis. 
Hoc  est  quod  prsecedenti  capitulo  habetur, 

Prov.  XIX,  Sicut  f remitus  leonis,  ita  et  regis  ira.  Qui 

provocal  eum,  scilicet  regem  ad  iram  per 

excessum  verborum  aut  o^evnva,peccatin 

animam  suam,  id  est,  sibi  ipsi  acquirit 

ni  Beg.M,  malum  seu  mortem,  quemadmodum  Ado- 

'^■"^'        nias  offendendo  Salomonem. 

3  Ilonor   est   homini    coram    Deo    sapi- 

entibusque  hominibus,  qui  separat  se  a 
contentionibus  :  quoniam  inhonestum  est 
valde  contentioni  servire.  Ideo  vir  mode- 
stus,  pacificus,  mitis,  exemplaris  et  sa- 
piens,  vitat  contendere,  ceditqiie  impro- 
bitati,  et  secundum  ordinem  juris.  suam 
prosequitur  causam.  ideo  ait  Aposlolus  : 

iirim.ii,  Noli  verbis   contendere;   ad   niliil   enim 
utile  est,  nisi  ad  subversionem  audienli- 

icor.  XI,  um.  ilcmque:  Si  quis  videtur  contentiosus 
*''■  esse,   nos  talem  consueludinfm   non  ha- 

bemus,  neque  Ecck^sia  Dei.  l*orio.  ul  ait 
Ambrosius,  Conlcntio  est  impugnatio  veri- 
tatis  cum  confidenlia  clamoris.  Qui  rursus 
faletur  :  iMelius  est  cum  pace  et  gralia 
emigrare,  quam  cum  contentione  alquc 
discordia  cohaijilare;  melius  est  sine  lite 
abire.  (iiiam  cum  jurgio  resistere.  Specia- 
lissinie  aiilem  vilaudiim  est,  ne  (|iiis  ciim 
illo  conlendat.  eum  (|uo  ante  familiariler 
vixit,  quuin  Seneca  dicat  :  'riirpiiis  nihil 
est,quam  cum  eo  belhiin  gerere,  cuin  quo 
familiaiiter  vixeris.  Poslremo  hoc  viiinm 
in  rrligiosis  esf  maxime  (hMeslandum.  .Vd 
ciijiis  (ieleslalionein  satis  nos  (U'bel  in(hi- 
cere,  (juod  Jacobus  ail  aposlohis  in  sua 

/aroft. III,  Canonica  :  Si  /chim  amarum   habetis.  cl 

'"'■  contenliones  sunt  inter  vos.  nolile  gloriaii 
ct  mendaces  esse  adversus  verilalem  :  nou 
est  sapienlia  ista  desursum  descendcns, 
sed  terrena,  animalis  et  diahohea.  Ibi 
enim  zelus  et  eonlcnlio.  ibi  inconstantia 
et  omne  opiis  pravuin.  Eecc  qiiid  tcrribi- 
liiis  dici  potest?  Uinc  dc  bcalissimo  viro 
illo  Francisco  narralur,  quod  ex  ingenita 
probitate  ac  honestate,  etiam  (hiin  adhuc 


A  erat  in  sa^culo,  a  contentionibus  se  re- 
traxit. 

Omnes  autem  stulti,  id  est  vitiosi  et 
contentiosi,  miscentur  contumeliis,  con[ii- 
meliam  aliis  inferendo  per  verba  aut  fa- 
cla.  vel  his  qui  sibi  invicem  contumeliose 
injuriantur,  cornmunicando,  seu  uni  eo- 
rum  favendo  et  adsistendo.  Proprie  tamen 
consistit  contumelia  in  verbis,  quum  quis 
dicit  alteri  verba  injuriosa,  per  quae  ejus 
honor  minuitur  vel  aufertiir  :  qiiod,  se- 
cundiim  Thomam.  non  est   ininiis  pecca- 

B  tiim.  quain  rapina  seu  furlum,  prout  in 
secunda  secundae,  qujpstione  72,  declarat. 
His  ergo  qui  taliler  nobis  loquuntur,  non 
est  respondcndum.Unde.ut  quarto  Regum 
habetur,  l^zechias  servis  suis  praecepit,  ne  i\  Reg. 
contumeliosissimo  Rabsaci  responderent. ''^'"''^''- 
Propter  quod  ait  Valcrius  :  Plena  victoria 
est,  ad  clamanlein  lacere,  nec  respondere 
provocanti :  habcs  enim  mercedem  de  tua 
patientia,  et  de  fratris  medela.  Sicut  nihil 
deformius  esl  quam  respondere  furenti- 
biis.  sic  nihil  ulilius  quam  taccre  provo- 

C  catis.  Dcnique  sapiens  scicns  verum  esse 
quod  Seneca  asserit,  A  malis  vituperari, 
laiid;iii  est,  non  movetur  cx  contumeliaB 
verbis.  Quanquam  denuo  fassiis  est  Sene- 
ca  :  Contumeliam  generosus  animus  ferre 
non  potest. 

Propfer  frigus  piger  arare  noluit  tem-  4 
pore  suo,  ne  frigore  affligcrefur ;  mendi- 
caljil  ergo  wstate,  et  non  dahitur  ei .  Hoc  in 
corporalibiis  quandoque  ita  confingit.  Spi- 
ritualiler  autem  piger,  propfer  frigus,  id 
csl  ex  sua  dcsidia  cl  carifalis  infrigidatio- 

D  ne,  non  vult  ararc,  id  csl  agriim  cordis  sui 
excolere, el  exainiiiando  se  ipsum  evertere, 
aiil  sihi  commissos  sollicite  exercere.  Men- 
dicabit  ergo  aestale,  id  est  die  judicii  siii 
paiticiilaris  auf  universalis,  quum  venerif 
lciiipiis  rccipicudi  friiclum  eoriiin  qiue  sc- 
minavil  :  qiiia  liinc  (liccl.  Domiiic.  Domi-  Mnuh.\\\\ 
nc,  apcri  milii;  et  non  dabilur  ci,  quia  "• 
tiincnon  patct  precuin  ineriforumve  locus. 

Sicut  a(/ua  profunda,  sic  consiliuin  in        .'} 
corde  viri :  qiioniam  sicut  fundus  profun- 
d;p  aqiia^  faciliter  sciri  non  valel,  nec  cer- 


ENARRATIO   IN   CAP.    XX   PROVERBIORUiM.    —   ART.    XX  133 

nuntur  quse  natant  in  ea ;  ita  consilium  A  simi  inveniunturqui  non  fuerunt  aut  sunt 

viri,  quamdiu  manet  in  abdilo  cordis,igno-  mortali  culpa  fcedati.Ideo  .Jacobus  ait  apo- 

*  sed    tum  est  ab'is ;  et*  homo  snpiens  exhauriet  stolus  :  In  multis  offendimus  omnes.  Ei  jacoh.mx 

illud,  humiliter,  benevole,  et  prudenter  S.  Joannes  :   Si   dixerimus,   inquil,  quia   [joann.^, 

inquirendo  a  tali  viro  quid  gcrat  in  cor-  peccatum  non  habemus,  nos  ipsos  sedu-  *• 

de,  et  quaestionem   movendo  de  his,  de  cimus.  Unde  et  in  Job  legitur  :  Quid  est  /o6xv,  i4. 

6  quibus  ille  intra  se  consulit.  —  Mtilti  ho-  homo,  ut  immaculatus  sit,  et  justus  appa- 
tyiines  misericordes  vocantur  :  qum  m  cor-  reat  natus  de  muliere?  Itaque  scripturae 
poraiibus  condolent  et  succurrunt;  virum  qua3  de  hac  re  videntur  diversimode  lo- 
autem  fidelcm  quis  inveniet?  qui  scilicet  qui,per  distinctionem  faciliter  solvi  que- 
vere  et  discrete  misericors  sit,  sic  ut  ju-  unt  et  concordari  :  quoniam  multis  modis 
stitiam  non  relinquat,  sicque  corporalia  dicitur  quis  mundus,et  justns,et  sanctus. 
misericordise  exhibeat  opera,  ut  et  spiri-  B  Primo,quoniam  nulli  unquam  peccato  fuit 
tuales  misericordiae  actus  exsequatur  ido-  obnoxius,  nec  originali,  nec  personali  aut 
nee,  corripiendo  et  corrigendo  proximum  actuali  :  quod  competit  Christo  ;  secun- 
de  malis  culpce,  de  quibus  plus  condolen-  do,  quoniam  nulli  personali,  nec  morta- 
dum  est  proximo  quam  de  malis  poenali-  li,  nec  veniali ;  tertio,  quoniam  nulli  mor- 
bus.  Unde  loquitur  Augiistinus  :  Annon  tali ;  quarto,  quia  etsi  fuit,  tamen  modo 
sunt  in  te  viscera  pietatis  christianse,  ut  non  est. 

plangas  corpus  a  quo  recessit  anima,  et  Pondus  et  pondus,  mensura  et  mensura,       lo 

non  plangas  animam  a  qua  recessit  Deus?  utr umque  ahominabile  est  apud  Deum. Woc 

Quasi  dicat  :  Rarus  est  vir  ita  fidelis,ami-  lectum  est  supra,  Statera  dolosa  abomina-  Prov.y.^,\. 

cum  suum  non  palpans,  nec  veritatem  re-  tio  est  apud  Deum  :  et  ex  dictis  ibidem 

linquens.  patet   hujus  intelligentia  verbi.   Denique 

7  Justus  qui  ambulat  in  simplicitate  sua  G  qui  propria  facta  et  verba  quserit  semper 
columbina,  non  asinina,  beatos  post  se  fi-  justificare  aut  excusare,  proximorumque 
lios  derelinquet,  id  est  filios  carnales  aut  verl)a  et  opera  vituperare,  seu  in  pejus 
spirituales  suis  doctrinis  et  exemplis  in-  interpretari,iniquis  utitur  pondere  et  men- 
structos,  seu  quoscumque  suarum  virtii-  sura.  Quocontra  Seneca  loquitur  :  Justus 
tum  imitatores  condignos,  nunc  beatos  in  judex  non  aliter  de  alienis,  quam  de  pro- 

8  spe,  postmodum  in  re.  —  Re;r,  qui  scdet  priis  judicat  gestis.  Qui  et  in  suis  ait  Pro- 
in  solio  judicii,  id  est,  qui  justum  in  verbiis  :  ^Equus  judex  non  aliam  de  sua, 
omnibus  exercet  judicium,  dissipat  omne  aliam  de  alia  causa  profert  sententiam. 
malum  intuitu  suo,  id  est,  subditos  suos  Bx  studiis  suis  intelligitur  puer.  Si  per  H 
reformat,  et  vitia  eorum  exstirpat,  ipsos  puerum  intelligamus  parvulum  corpore  et 
sollicite  inluendo  in  quibus  reformatione  a?(ate,  potest  ita  exponi,  quod  ex  studiis 
indigeant.  Porro  Ghristus,  Rex  regum,  re- D  et  occupationibus  quibus  innititur  piier 
probat  et  condemnat  omne  malum  mor-  in  pueritia  sua,  potest  conjecturari  qualis 
tale.  erit  in  virili  setate.  Pueri  enim  bonae  indo- 

9  Quis  potest  dicere  vere  et  sine  jactan-  lis,  cito  incipiunt  hoc  monstrare  per  actus 
tia :  Mundum  est  cor  meum,  purus  sum  a  quosdam.  Unde  subjungitur  :  si  munda  et 
peccato  ?  Quamvis  enim  ex  gratia  possit  rrcta  sunt  opera  ejus,  id  est  honestatem 
quis  esse  a  mortali  culpa  immunis,  sicque  quamdam  praetendentia  et  virtutes ;  vel  si 
aliqualiter  corde  mundus  (juxta  quod  scri-  opera  ejus  postea  erunt  munda  et  justa  : 

.i/a«A.v,8.  ptum  est,  Beati  mundo  corde ;  et,   Beati  secundum  quod  ait  Philosophus,  quod  pu- 

i/' °'"^"'' irnmaculati  in  via;  itemque,  Innocens  ma-  eros  egregise  indolis  beatificamus  in  spe 

Ps..x.\iTi,4.  nibus  et  mundo  corde);   tamen  in  venia-  futura?  virtuositatis.  Si  autem  per  puerum 

libus  omnes  sumus  culpabiles,  et  paucis-  intelliguntur  quicumque  fideles  et  servi 


134 


ENARRATIO   IN   CAP.    XX  PROVKRBTORUM . 


ART.    XX 


Dei  (qui  in  Scripturis  inultoties  pueri  ap- 
pellantur,  sicut  et  Christus  ait  discipulis  : 
/oann. XXI,  Pueri,  numquid  pulmentariiim  habetis?) 
iste  est  sensus,  quod  de  exterioribus  ta- 
lium  operibus  advertere  possumus  quod 
vere  sint  sincera  et  justa,  si  viderimus  eos 
intentos  studiis  sapientige  et  virlutum,seu 
libenter  audire  verba  sahibria.  atque  ex 
corde  zelari  in  omnibus  pro  Dei  honore  et 
justitia  ac  communi  sahite,  esseque  cuslo- 
ditos  in  verbis  et  sensibus,  et  coram  Deo 
sollicitos,  ac  proximis  exemplares. 

12  Aurem  audu')itom,h\  est  obedienter  sus- 
cipientem  ac  adimplentem  ea  quae  audit 
salubria,  et  oculum  videntem,  id  est  intel- 
leclum  ilhiminatum  seu  aUos  instruenlem. 
vel  bona  aUorum  exempla  ad  sectanduni 
inspicienlem  ;  Dnminus  fecit  utntmijuc  : 
quia  ulrumque  isloriim  est  opus  graliie 
Dei.  Quocontra    Moyses  in  Deuleronomio 

DeHt.\\i\,  liliis  Israel  :  Yos,  inquil,  vidislis  iiniversa 

''*'         magnalia  qii»  coram  vobis  iecil  Dominus; 

et  non  dedit  vohis  Dominus  cor  inlelli- 

gens,   el   oculos  videnles.  el   aures    qti;e 

possint  audire  usque  in  pra?sentem  diein. 

13  —  Noli  diligere  somimm  corporalem  sii- 
perriuum,  iiec  somnum  ignoranlitr,  pec- 
eati  sive  teporis,  ne  te  cgestas  opprimat,  id 
est  spirilualium  temporaliumvc  honoriim 
defectus.  Apcri  oculos  tuos,  id  esl,  vigi- 
lans  eslo  ac  providus  in  actibiis  bonis,  cf 
saturare  panihus,  id  est  releclione  mentis 
ad  abundanliam,  ac  corporis  ad  compe- 
tenliam. 

14  Malum  cst,  malum  est ,  dicit  omnis  em- 
ptor :  id  esl,  emenles  commiinilcr  dicunl 
rem  eniendam  miniis  valcie.  (|iiaiii  vcndi- 
lor  dicil  aul  verilas  habcl,  iil  miiKtri  pre- 
tio  emant  eam  ;  et  quum  recesserit  re  em- 
pla,  tunc gloriabitur,  qiiod  inodicum  pro 
ea  exposiiil.Yerumlamcn  siint  qiiidam  lain 
jusli,  carilalivi  ac  limoiali.  qiiod  ncqiia- 
qiiam  scienler  volunl  mcnliri.  ne([iie  pio 
re  venali  miiiiis  dare  qiiain  valel  :  qiiia 
nec  licet  (secundum  conscienliam)  fallcic 
aut  damnificare  vendentcm,  ininuendo  de 
pretio  juslo,  quamvis  seciindiim  jura  ci- 
vilia  hoc  liceat,  vel  polius  non  punialiir. 


A  dummodo  citra  medium  justi  valoris  id 
fiat.  Hinc  in  libro  de  Trinitate  recital  Au- 
gustinus,  qualiter  quidam  volens  proposi- 
tionem  exprimere.  in  qiia  universi  concor- 

,  danl,  dixit  :  Omnes  vultis  carius  vendere, 
et  vilius  emere.Et  oslendit  Auguslinus,hoc 
pati  instantiam  apud  minislros  Dei  per- 
feclos,  qui  utrumque  horum  abhorrent. 

Est  aurum,  et  multitudo  gemmarum,  ct       15 
vas  pretiosum,  labia  scientia'  :  id  est,  labia 
alios  sapienter  salubriterqiic  instruenlia, 
ol)  dignitalem  scienliae  et  boni  operis  sui, 

B  meiito  comparanlur,  imo  et  prffferuntur 
omni  auro,  gemmis,  ac  pretiosissimis  va- 
sis.  —  Tolle  vestimentum  ejusqui  fidejus-       16 
sorexstitit  alieni : 'k\  est,  si  quis  fidejussit 
tibi  pro  alio,  potes  ab  illo  fidejiissore  ac- 
cipcrc  vestem   suam   tempore  opporluno, 
qiioiisqiie  salisfacial  lihi.Yerumtaincn, sic- 
ut   habctur  in    Exodo,   si    fidejussor  lam  ExoH.wi,, 
paiipcr  fuisset,  quod  nocte  ad  operiendum  ■^•■"- 
se  indiguisset  illa  veste.  reddenda  sibi  fu- 
isset  de  sero,  et  rursus  accipi  potuissel  de 
manc.  Simililer  si  indiguissel  ea  in  die,  et 

C  non  (lc  nocte.   poleral  lolli  de  nocte,   et 
reddcnda  eral  de  mane,  poteratque  resu- 
mi  ad  vcsperam.  Indc  quil)usdam  Amos 
prophela  improperal.   quod  super  vesles  Amosn.s. 
pignoralas  requiescebanl.  Et  pro  ea-trane- 
is  pro  qiiibus  i'u\o]yi^<,\[,  aufcr  pignus  ah 
eo  :  siciil  dc  hoc  cranl  judicialia  qiiiedam 
pra^cepla  iii  llxodo  ac  Dciitcroiiomio  dala  :  oeui.wix, 
i\uA'  iii  cvangelica  h^ge  cx  illa  inslitutione  ^. ">-•'•'"• 
non  liganl.prout  in  prima  seciindae  Tho- 
nias  dcclaral. 

Suaris  cst  /lomiiii  panis   mcndacii ,  id        17 

D  esl  cibiis  mendacio  seii  conlra  jusliliam 
aciiiiisilus,  quasi  facililer  el  lucrose  ade- 
ptus  :  cl  postca  implehitur  os  cjus  calculu, 
iil  cst  giavi  confiisione  el  paMia.  diim  cri- 
mcn    suiim    falcri    compelliliir,  el   jiislas 
liicre  i)u'nas  :  diini  pcr  (\\\iv  pcccavit,  per  snp.\i.\-. 
hiTC  puniliir.  (nicmadmodiim  dives  epulo 
specialilcr  affligchaliir  in  lingiia.  Istud  in-  Luc.wi.h. 
tclligcndum   csl  dc  homine  vilioso  :   cui 
dclcclahile  est  operari  secunduin  inclina- 
lioncm  viliosi  habilus  siii :  iii  (jiio  non  esl   /'j.  xn,,  3. 
timor  Dei,  el  conscienti»  remorsiis  parvus 


ENARRATIO    IN   CAP.    XX    PROVERBIORUM.    —   ART.    XX  135 

aut  nullus.  Praeterea  haeretieis,  et  pseudo-  A  et  niatri  Ecclesise;  praesertim  in  his  qiii 

prophetis,  ac  deceptoribus  cunctis,  dulcis  Patri  omnium  creatori  impiissime  maledi- 

est  panis  mendacii,  id  est  doctrina  heere-  cunt.  Unde  apud  Job  dicitur  :  Nonne  lux   Joh  xvm, 

tica,  assertio   fallax,  sermo  sophisticus  :  impii   exstinguetur,   et  praecipitabit  eum^'^' 

quorum  ora  implebuntur  calculo,  qui  est  consilium  suum? 

lapis  ignitus,  id  est  infernalium  gk»bis  in-  Hcreclitas  ad  quam  festinafnr  in  prin-       21 

cendiorum,   sicut  in  Job  de  tali  homine  cipio  :  id  est,  qui  patrimonium  snum  ante 

jobw.ia.  fertur  :  Cibos  quos  sumpserat,  evomet,  et  congruum  tempus  conatur   accipere,  aut 

de  ventre  illius  exlrahet  illos  Deus.  alia  bona  ex  avaritia  cupit  acquirere;  in 

i8           Cogitationcs  consiliis  roborantur,  id  est,  novissimo  heMcclictione  carebit,  id  est,  non 

diriguntur  ut  bonce  sint,  et  prosperum  sor-  benedicetur  a  Deo,   neque   augebitur  sic 

tiantur  effectum ;  et  gubernaculis,  id  est  agenti;  nec  ipse  per  hoc  salutem,  sed  con- 

prudentialibus   ordinationibus    ac   provi-  B  demnationem  incurret.  Hoc  praecipue  re- 

dentiis,  tractanda,  id  est  inchoanda,  dis-  spicit  eos,  qui   patres  suos  expellunt  de 

ponenda,  exercenda  sunt  bella  :  in  quibus  regno  aut  domo,  ut  ipsimet  regnent,  aut 

plus  valet  prudentia  et  dispositio  exerci-  patresfamilias  sint  :quibus  male  solet  suc- 

tuum  apta,  quam  fortitudo  corporea,  prout  cedere.Spiritualiter  quoque,qui  antequam 

.Egidius  de  Roma,libro  de  Regimine  prin-  idonei  sint,  et  subesse  didicerint,festinant 

cipum,   tractat  diffuse,   Vegetius  quoque  prseesse,  et  patrimonia  Ecclesise  obtinere, 

compendiose  in  libro  de  Re  militari.  Nec  atque  ecclesiasticas  acquirere  dignitates, 

minus  caute,  imo  et  cautius  pugnandum  in  novissimo  maledicentur,  nec  salubriter 

est  contra  invisibiles  hostes,  ubi  incom-  prasunt.  Nam  et  Philosophus   ait  :   Non 

parabiliter  majns  prsemium  datur  victori-  bene  decet  principari  eum,  qui  non  sub 

bus,graviusque  periculum  imminet  victis.  principe  fuerit.   Seneca  quoque  :  Nemo, 

19  Ei  qui  revelat  mysteria,  id  est  secreta  G  inquit,  regere  potest,  nisi  qui  et  regi. 
celanda,  et  sibi  in  fide  manifeslata  :  quem-  Ne  dicas :  Reddam  malum  pro  n\alo,  id       22 

II  Mach.  admodum  secundo  Machabseorum  Rhodo-  est,  me  ipsum  inordinate  ulciscar,  vel  sce- 

"'"'  "'■      cus  legitur  mysteria  sui  exercitus  hostibus  lus  scelere  vindicabo  :  quum  et  Apostolus 

revelasse  ;  et  ambulat  fraudidenter ,  os-  dicat,  Nulli  malum  pro  malo  reddentes  ;    Rom.  xn, 

tendens  se  quasi  fidelem,  quiim  sit  adver-  atque  Psalmista,  Si  reddidi  retribuentibus  ''• 

J                                                                7-7                           7         7-                                      -  .1      .                         1                  -IT                                                                    ...                                                             PS.  V]I,5. 

sarius  et  deceptor,  et  dttatat  lcdna  sua,  in  mihi  mala.   Verumtamen  judicis  est  pro 

praesentia  blandiendo,  seu  prospera  pro-  malo  culpse   infligere   malum   poense.  In 

mittendo,  et  loquacitati  vacando;  ne  com-  lege  quoque,  poena  talionis  fuit  praefixa, 

miscearis  per  societatem,  consensum,  vel  juxta  illud  Levitici :  Qui  irrogaverit  macu-  ie„.  xxiv, 

20  tua  secreta  ei  credendo.  ~  Qui  maledicit  lam  cuilibet  civium  suorum,  sicut  fecit,  '^' -''• 
patri  suo  et  matri,  exstinguetur  lumen  sic  fiet  ei  :  fracturam  pro  fractura,  oculum 
ejus  in  mediis  tenebris,  id  est,  occidetur  :  D  pro  oculo,  dentem  pro  dente.  Sed  hoc  se- 
sicque  lux  vitae  auferetur  in  mediis  tene-  cundum  ordinem  juris  fuit  servandum, 
bris,  id  est  in  prsesenti  exsilio,  quando  nec  zelo  vindictae,  sed  justitise,  adimplen- 
maxime  desiderabit  manere  in  lumine  vi-  dum.  Laudabilius  tamen  fuisse  censetur, 

Zeii.  xx,o.  tse  hujus.  Talis  namque  jubetur  occidi  in  remiftere  poenam,quando  sine  derogatione 

Levitico.  Dicimur  autem  in  vita  ista  sede-  boui  communis  fieri  potuit,  nec  aliud  ob- 

re  in  tenebris  et  umbra  mortis,juxta  il-  stitit :  quoniam  scriptum  est,  Non  qus^res    /hid.^ix, 

/.«c.i, 70.  lud  :  Illuminare  his  qui  in  tenebris  et  in  ultionem,  nec  memor  eris  injurise  civium  '^- 

umbra  mortis  sedent.  Denique  lux  ratio-  {uorum.  Eixspecta  Dominum  :  qu\  a.\{,M\hi    nom.  xn, 

nis  et  splendor  legis  naturalis,  exstingiii-  vindictam,  et  ego  retribuam ;  et  liberabit  '^- 

tur  in  maledicente  suis  parenlibus  :  simi-  te.  Iino  et  pro  tua  te  patientia  coronabit. 

literin  his  qui  maledicunt  patri  spirituali,  De  quo  ait  Psalmista  :  Facit  judicium  in- ps.cxlv,?. 


i36  ENARRATIO   IN  CAP.    XX   PROVERBIORUM.    —   ART.    XX 

23  juriam  patientibus. — Abominaiio  est  npud  k  ait  :  Flatus  ego  faciam.  Qncc  lucerna  //?- /s.  lmi,  i6. 
Deum  pondus  et  pondus ;  etstatera  dolosa  vestigat  omnia  secreta  vetitris.  Nam  homo 

vers.  10.   non  est  bona.  Idem  hoc  eodem  capitiilo  per  rationem  et  intellectum  intelligit  pro- 

Proi'.  xi,i.  jam  semel  dictum  est,  ac  supra  eliam  ca-  prios  actus,  et  ea  quse  in  mente   ipsius 

pitulo  undecimo.  ,sunf,  cogitationes  et  affecliones  :  quas  vel 

24  A  Domino  diriguntur  gressus,  id  est  certo  vel  probabiliter  potest  cognoscere 
actus  interiores  exterioresque,  r?V/ (qui  a  esse  ex  caritate,  si  bonee  sint.  Unde  ait 
vigore  virtutum  vir  nuncupatur)  ad  su-  Apostolus  :  Quis  hominuni  scit  qua?  sunt  icor.n, ii. 

/6t"rf.iii,6;  pernaturalem  finem,  sicut  jam  ssepe  prge-  hominis,  nisi  spiritus  hominis  qui  in  ipso 

/rxxvi,i2  habitum  est.Unde  et  Isaias  fatetur  :Omnia  est  ?  Intellectus  namque,  quum  sit  inorga- 

opera  nostra  operatus  es  nobis;  Apostolus  nica  vis  et  immaterialis  potentia,  est  re- 

Phiiipp.it,  quoque,  Deus  est  qui  operatur  in  vobis  ditivus  ad  se  ipsum.  et  reflexivus  super 

'  ■  velle  et  perficere.  Hinc  merita  nostra  sunt  IJ  proprios  actus.  secundum  Philosophum  : 

Dei  dona.  Quis  aufem  /wminum  intelligere  quod  nulli  matcriali  et  organicff"  potentia} 

potest  viam  suam?  id  est,  nemo  absque  potest   competere,  prout    subtilissime   in 

revelatione    potest   certo    scire    actionem  Elemenlatione  sua  theologica  probat  Pro- 

seu  conversationem   suam  esse  meritori-  clus  Platonicus  philosophus.  Insuper  po- 

am,  ac  Deo  absolute  placentem,  quum  ne-  test  et  sic  e.xponi  :  Lucerna  Doniini.  spira- 

Eccie.wx  scial  an  sit  in  carilate  et  dignus  amore,  ciilum  hominis.  id  est,  ilhiminatio  divina) 

prout  de  hoc  in  Ecclesiasle  diffusius  esl  inspiralionis  facta  in  homine,  est  lucerna 

/o6ix,2i.  tractandiim.  Ideo  Job  ait  :  Etiam  si  sim-  Dei  in  anima,  faciens  eam  diligenter  in- 

plex  fuero,  hoc   ipsum   ignorabit   anima  vestigare  ac  noscere  semetipsam,  et  mala 

25  mea.  —  Ridna,  id  est  magnum  peccalum,  sua  qua^  antea  non  cognovit  :  qua  quo  ho- 
est  homini  devotare  Sanctos,\^  est,aliqiiid  mo  copiosius  desiiper  illustratur,  eo  sub- 
et  frequenter  Sanctis  vovere,  et  posf  vota  C  tilius  inleriora  sua  scrulatur.  Hinc  in  Job 
ralionabililer  facla  retracfare,  id  est,  ea-  asseritur  :  Ut  video,  spiritus  esl  in  homi-    jobwwx 
dem  revocare,  non  adimplere  pro  posse,  ne,  et  inspiralio  Omnipolenlis  dat  intelli- ^' 
quum  necessitatis  sit  vola  implere  :  imo  gentiam. 

majus  pcccatum  est,  secundiim  Thoiuam,  Misericordia  cf  vcritas  custodiunt  rc-       28 

20      fractio  voti,  quam  juramenli.  —  Dlssipaf  gcm  in  gralia  Dei.  et  prieservant  eiim  a 

tm/>/o.sre.2?s«73?'£'«.s',  eos  debeliando  aiit  cor-  diversis   peiiculis   ac    morle   .Tlerna,    fa- 

rigendo  ;  ct  incnrvat  siipcr  cos  fornicem,  ciuntque  euin  Deo  alque  hominibus  aina- 

id  est,  arcum  triiimphalem  eis  intenlat,  in  bilem,  complacentem,  acceplum  :  inlelli- 

signum  victoria^  super  eos.  Unde  el  Saul  gendo  nomine  verilalis  jiistiliam  :  quibiis 

i/?e!/.  XV,  primo  Hegiim  fornicem  Iriiimphalem  sibi  debet  prudentia  esse  admixla.  iil  iilraque 

'^-  legitur  erexisse.  per  discrelionem  conlempereliir.  Speeia- 

27  Liiccrna  Domini  spiracnlinn   Jiominis.  \)  liior  tainen  niisericordia  ornat  ac  slabilil 

id  est,  spiritus  scii  anima  hominis  esl  Iu-  regem.   Unde  suijjungilur   :  ct  rofjorafnr 

cerna  Domini,  id  est  res  illiiminala  a  Deo  clcmentia  fhronus  ejus.^%1  aulem  clemen- 

liimine  inlellecluali,  conlinens   in   se  lii-  tia.  virliis  (iiia  |)0'na  dimillilur  aut  laxa- 

men  ingenii  alqiie  synderesis.  De  quo  Iii-  liir  :  qiiod   iii  diibiis.  el   peccalis  qiuT  ex 

Ps.iw".  mine  fertur  in  Psalmo.Signaliim  est  siiper  ignoranlia  aiit  infirmilate  eommissa  sunl, 

nos  Iiimen  vulliis  lui.  Domine  :  qiiia  hoc  inagis  agendiim  esl.  Ilinc  TuIIius  in  laudi- 

lumen  naturale,  esl  quoddam  signaculiiiii  biis  Jiilii  ail  :  .\iilla  le\irlus  lam  accepla- 

atque  impressio  increata>  liicis  in  anima.  bilem  reddit,  ut  lua  clemenlia. 
Porro  anima  a])pellalur  spiraciiluin,  jiixla  E.vsuttatiojuvcnum,fortitudocorum,\(\       20 

Cen.ii,:.  illud  Oencseos  :  Inspiravil  iii  faciem  ejus  esl,  de  siia  corporali  fortiliidine  prircipiie 

spiraculum  vila>.  Unde  in  Isaia  Dominus  solent  laMari  :  (|iiam  el  per  divcrsa  excrci- 


ENARRATTO   IN  CAP.    XXI   PROVERBIORUM.    —   ART.    XXI  137 

tia  solent  mutiio  experiri  ac  demonstrare.  A  do  a?quanimiter  loleretur  poena  illa  pro 
£phes.\K,  Spiritualiter  vero,  qui  renovati  sunt  men-      culpis.  Talis  quoque  poena  rcducit  homini 


23,  2 


te,  et  veterem  cum  suis  actibus  hominem      ad   memoriam    vilia   sua,  sicque  vexatio    /«.  xxvni, 
exuerunt,  de  fortitudine  gratise  ac  virtu-      tribuit  intellectum,et  commovet  hominem 


19. 


tum  eis  collata  regratiantur  ac  gloriantur  adversitas  sua  ad  pcenitendum.  Hinc,  ut 

in  Domino,  secundum  quod  unus  illorum  Scneca  docet,  Nimius  favor  fortuna?,  men- 

phiiippAy,  dixit,Omnia  possum  in  eo  qui  me  confor-  tem  excsecat.  Propter  quod  iterum  ait :  Mi- 

Ps.xvM,3o.  tat;  et  alius,  In  Deo  meo  transgrediar  mu-  serum  te  judico,qui  nunquam  miser  fuisti. 

rum.  JEi  dignitas  senicm  est  canities,  id  Prosperitas  enim  assidua,  fovet  hominem 

est  maturitas  ac  sapientia  cordis  juncta  in  peccatis.   Idcirco  plus  expedit  habere 

6'«/).iv,8,  canitiei  capitis,  juxta  illud  Sapientis  :  Se-  adversa,  qua>  providentia  Dei  suis  conce- 

^'             nccfus   venerabilis    est  ;   cani  enim    sunt  dit  electis.  El  plaga'  in  secretiorlbus  ven- 

sensus  hominis,  etc.  Unde  in  Ecclesiastico  B  tris  :  id  est,  interna  contritio  et  pudor  de 

Eccii.sxw,  legitur  :  Quam  speciosa  veteranis  sapien-  vitiis,  abstinentia,  jejunium,  et  similes  af- 

xe«.xix,32.  tia !  Hinc  in  Levitico  jussum  est  :  Coram  fiictiones   poenitentiales  ac  satisfactoriae, 

cano  capite  consurge,  et  honora  personam  etiam,  imo  et  maxime,  abstergent  pecca- 

senis.  ta,  quoad  culpam  totaliter,  et  quoad  poe- 

30           Livor  vulncris  abstergct  mala  :  id  est,  nam  in  parte  vel  in  toto,  secundum  quod 

la?sio  foris  illata  aufert  peccata,  dummo-  magis  aut  minus  vigent  in  homine. 


ARTICULUS  XXI 


EXPLANATIO    CAPITULI   VICESIMI    PRIMI    :    SICUT   DIVISIONES    AQUARUM,    ETC. 


1        O^JCUT  divisiones  aquarum,  ita  cor  rc-  C  illud  ad  agendum,  appetendum  seu  abhor- 

\^ gls  in  manu  Domini  :  id  est,  sicut  in  rendum,  qiiidquid  voluerit  Condilor  ipse. 

potestate  Creatoris  est,  aquas  ad  libitum  Unde  in  Jeremia,  Ezecliiele,  et  alibi  sajpc    jer.  xini, 

suum   dividere  et  per   terras   diffundere  testatur,  se  assumere  et  vocare  regem  Ba-  '"'  ^"fi"''' 

Gen.  1, 7.  (quemadmodum  in  exordio  mundi  divisit  bylonis  ad  impugnandum  filios  Israel  at-x\x,  ii. 

aquas  quae  erant  snper  firmamentum,  ab  que  ^Egyptios.  Nec  solum  cor  regum,  sed 

his  quge  erant  sub  firmamento,  alque  quo-  et   hominum    universorum,   ita  in   manu 

tidie  nubes  circumducit,  et  pluere  facit  est  Creatoris,  in  cujus  manu  sunt  omnes  p«. xciv,  4. 

./oAxxxvii,  ubi  sibi  placuerit,  juxta  illud  Job,  Nubes  fines  terra?.  Sed  specialiter  exprimit  rc- 

lustrant  universa  per  circuitum,  quocum-  gem  tanquam  ceteris  potentiorem,  ad  in- 

que  eas  voluntas  gubernantis  duxerit,  ad  nuendum  quod  et  inferiorum  corda  non 

omne  quod  prgecipit  illis  super  faciem  or-  minus  sint  in  manu  Omnipotentis,  in  cu- 
bis  terrarum,  sive  in  una  tribu,  sive  in  D  jus  ditione  cuncta  sunt  posita,  nec  est  qui  Esther^m, 

terra  sua,  sive  in  quocumque  loco  miseri-  ejus  queat  resistere  voluntati  ;  et  etiam  ^- 

cordiee  suse  eas  jusserit  inveniri) ;  ita  cor  quoniam  circa  reges  tanquam  circa  publi- 

regis  in  manu   Domini,   qui  juxta  omne  cas  personas,est  specialis  providentia  Dei, 

beneplacitum  suum,  potest  cor  regum  af-  propter  bonum  commune.  Propter  quod 

ficere,  alterare,  animare,  roborare,  debili-  Pharaoni  tempore  Joseph,et  Nabuchodono-    r,en.y.u. 

tare.  Ideo  subditur  :  quocumgue  volucrit ,  sor  regi  sub  Daniele,  monstravit  in  somnis  ^«"•"■'^- 

inclinabit  illud,  id  est,  vertit  et  dirigit  futura. 


138 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXI   PROVERBIORm.    —   ART.    XXI 


Eslher  XIV 
13,  14. 


Denique,  per  regem  potest  inlelligi  om- 
nis  justus  bene  regens  se  ipsum,  non  pro- 
pria  potestate,  sed  ope  divina  :  ideo  cor 
ejus  in  manu  Dei  consistit,  qui  inclinat 
illud  ad  omne  bonum  quod  vult.  Et  sicut 
divisiones  aquarum.  ita  divisiones  grafia- 

iCor.  vn,7.  rum  iu  Dei  sunt  manu  :  a  quo  unusquis- 
que  habet,  ut  ait  Apostolus,  donum  suum. 
Prseterea,  iste  est  ordo  rerum  in  causali- 
tale  et  infhienlia.  quod  corpus  hominis 
subjicitur  influentiis  ccelestium  corporum; 
sensus  autem  inleriores,  et  appetilus  sen- 
sitivus.  a  da?nionibus  possunl  immiilari; 
inlelleclus  vero  ab  angelis  sanctis  polest 
ilhiminari.  Deo  autem  proprium  est,  dire- 
clc  et  immediate  agere,  ct  imprimere  in 
vf)hinlalem  et  apicem  ejiis,  et  omne  ob- 
slaculuin  graliip  inde  auferre.  Hinc  apiid 

/o«  XII,  21.  Job  legilur  :  Deiis  immulal  cor  principiim 
terra?.  lloc  Eslher  advertens,  in  oralione 
sua  locnta  est  :  Transfer  cor  regis(sciiicel 
Assueri)  in  odiuin  hostis  nostri :  nos  au- 
tem  hbera.  Itaque  Dominum  jiigiter  exo- 
remus,  ut  siia  i)ielale  (hilcissima  dignelur 
senipercorda  nostra  graliose  afficere.  pro- 
ul  Salomon  legilur  e.xorasse  :  Sil  Dominiis 
Deus  noster  nobiscum,  et  inclinet  corda 
noslra  ad  se. 
2  Omnis  via  virl.  id   esl  aclio  ciijuslibet 

hominis,  recta  sibi  vic/cfin- :  quia,  iit  divi- 
niis  Dionysius  docel.  maliim  non  appeli- 
lur  sul)  ralione  mali,  sed  siib  specie  et 
apparenlia  boni.  B(uuim  etenim  est  appe- 
tilus  objecliim.  Ideo  niilhis  respiciendo  ad 
malum.  cupil  aiil  opeialiir  illiid,  nisi  siib 
ajiparenlia  aliciijiis  boni,  ulilis,  delectabi- 
lis  vel  honesli  :  el  qiiamvis  scial  in  gene- 
rali  qiiod  maliiin  sil,  lamen  in  paiiiciilaii 
erral  ejiis  judieiiim.  Imo,  dalo  qiiod  ciiiii 
remorsii  facial  illiid.  el  in  parliciilari  jii- 
dicet  maliim  esse.  lamen  illiid  jiidicium 
est  imperfeetiim  el  mixliim.  ila  (|iiod  ex 
iina  radice  seii  consideralione  judical  (luod 
sil  mahim.  el  ex  alia,  qiiod  sil  boniim,  el 
pnrvalel   illiid   erraiis   jiidiciiiin    liahenle 

Aom.vii,23.  affeclu.Unde  dixit  Aposlohis  :  Video  aliaiii 
legcm  in  mcmbris  meis,  rei^ugnanlem  le- 
gi  mentis  mea;,  et  caplivanlem  me  in  lege 


III  lteg.\n\ 
57,58. 


A  peccati.  Hinc  ait  Philosophus,  quod  omnis 
peccans  est  ignorans ;  et  rursus,  Qualis 
unusquisque  est,  talis  sibi  finis  videtur. 
Impleamus  ergo  quod  Seneca  ait  :  Noli 
.sequi  affeclionem,  sed  rationem  :  hoc  est, 
non  passionis  impulsum.  sed  rationis  iini- 
lare  judicium.  Appcndit  autem  corda  Do- 
minus,  id  est,  in  statera  seu  judicio  sa- 
pienli»  atque  juslitiae  sua?  ponit  et  pensat 
ea,  dando  unicuique  quod  meretur.  Hinc 
ait  Apostolus  :  Est  autem  Deus  verax,  om-  Rom.m.i. 
nis  vero   homo  mendax  :  qiiia   videlicet 

B  judiciiim    Dei  est   seciindiim   infallibilem 
verilalem,  quamvis  homines  devicnl  judi- 
cando.Unde  diclum  est  supra  :  Spirituum   Prot.  wi, 
ponderator  est  Dominus.  '' 

Fdcere  misericorcliam,  id  est  opera  pie-  3 
talis  corporaliaac  spirilualia  ex  caritale.e^ 
/ndlciion  discrelionis,  seu  eliam  jusla»  pu- 
nilionis  in  siibdilos  et  in  se  ipsum  per 
disciplinam,  magis  placet  Domino,  quanx 
victimcp,  id  est  sacrificia  legis,  qiiae  non 
eranl  placila  Deo  in  se  ipsis,  sed  soliim  ex 
offerenliiim  fide  et  devotione,  uf  pleniiis 

(]  diclum  esl  supra.  Circa  hoc  aliqui  diciinl  /Aid. xv,8. 
hiijiis  causam  fuisse.  quia  victimis  non 
indigiiil  Deus,  sed  operibiis  misericordise 
indiget  in  memluis  suis.  Ad  qiiod  poterit 
dici.  (|iio(I  eliam  victimis  indigiiit  in  suis 
minislris,  sacerdolibus  ac  Levilis,  qui  sa- 
crificiis  siisfenlabantiir.  iil  in  f..evitico  pa-  /.«..11,3, 
lcl.    I)cni(iiie   et    jiixla    islain    senlenliam  '"•  "•  -"• 

...  .  ^"-   31-31; 

.MichiPas  qiioqiie  ail  :  Numqiiid  placari  po-  xxiv.  9. 
test  Domiiius  in  inillihiis  arieliim,  aul  in  -'^"■''■"■'' 
miillis  millibiis  hircoriim  pinguiiim  ?  In- 
dicabo  libi.  Iioino,  qiiid  sil  boniim.  aut 
D  (|iii(l  Doiniiiiis  rc(]uiral  a  le  :  iiliqiie  fa- 
ccrc  jiidiciiiiii,  cl  liiligerc  misericordiam. 
Uhi  el  addiliir  :  Et  solliciliim  ambulare 
cum  Deo  tuo. 

E.raltatio oculorum  cst  dilatatio cordis:  4 
id  est,  ex  cordis  dilalalione.  qua  se  longe 
ac  lale  exlendil  ad  magna  in  sa^ciilo  islo. 
ul  scilicel  (lomineliir,  pr;rsil,  abundel,  fa- 
nieliir,  procedil  causa  exallalionis  seu  sii- 
perbijr,  qua*  apparel  in  oculis,  in  qiiibus 
(ul  dictiim  esl  saqie)  evidenler  apparere  /vor. xmi 
solet    disposilio    cordis.    Lnccrna,  id   est  **■ 


ENARRATIO   IN   CAP,    XXI   PROVERBIORUM. 


ART.    XXI 


139 


Jer.  IV,  -2-2 

s 


prudenfia,^mjDiorw»i,qua  se  dirigunt,  qua- 
si  in  iumine  suo,  ad  obtinendum  ea  quse 
cupiunt,  est  peccatuyn  :  quia,  ut  ait  Apo- 
flom.viii,6.  stolus,  Prudentia  carnis  mors  est.  Impii 
cquidem  ad  vitia  utuntur  sua  prudentia, 
vei  magis  versutia.  De  quibus  asserit  Jere- 
.  mias  :  Sapientes  sunt  ut  faciant  mala,  be- 
ne  autem  facere  nescierunt. —  Cogitaliones 
robusti  semper  in  ahundantia ;  omnis  au- 
tem  pifjer  in  egestate,  id  est  spiritualium 
divitiarum  carentia,  est:vi\f\  pcenitentiam 
agens,  pigritiam  in  fervorem  mutaverit. 
—  Qui  congregat  thesauros  lingua  men- 
clacii,  id  est  per  verba  dolosa,  fraudulen- 
ta,  mendosa  seu  blanda,  vanus  et  excors 
est  :  quia  injustus,  a  summo  bono  aver- 
sus,menteque  exceecatus,propter  tempora- 
lia  tam  graviter  peccans,  et  tantis  pericu- 
lis  se  exponens ;  et  impingetur  ad  larjueos 
mortis,  id  est  seternge  damnationis,  tum 
quia  mendosus,  tum  quia  aliorum  dece- 
ptor,  tum  quia  injustus  alienorum  bonorum 
possessor. 

Rapitue  impioriim  detrahent  eosxw  pro- 
fundum  inferni  :  qui  locus  debetur  rapto- 
ribus.  Nam  et  rapina  ex  suo  genere,  est 
gravior  culpa  quam  furtum,  ut  in  secun- 
da  secundsB  Thomas  declarat.  Raptor  enim 
majorem  infert  injuriam  et  contemptum 
quam  fur  :  quoniam  evidenter,  non  oc- 
culte,  violentiam  infert.  Quia  noluerunt 
facere  judicium  discretionis,  id  est,  actus 
suos  noluerunt  dijudicare  atque  discerne- 
re,  considerando  quam  pravi  sint,  et  sic 
eos  deserere.  Unde  liabetur  in  Psalmo  : 
Ideo  non  resurgunt  impii  in  judicio,  id 
est,  a  peccatis  suis  per  pcenitentiam  non 
resurgunt  judicando  se  ipsos,  sicut  ait 
Apostolus  :  Si  nos  ipsos  dijudicaremus, 
non  utique  judicaremur.  Noluerunt  etiam 
facere  judicium,  id  est  justam  determina- 
tionem  cum  proximis,  quorum  bona  sic 
congregant.  Imo  irrationabiliter  ac  injuste 
agunt  cum  ipsis.  —  Perversa  via  viri,  id 
est  vitiosa  conversatio  seu  actio  hominis, 
aliena  est,  id  est  innaturalis,  et  contraria 
legi  seternse,  divinae,  positivse  ac  naturali. 
Yirtus  enim  est  secundum  naturam;  vi- 


Ps.  1,  5. 


1  Cor.  XI, 
31. 


A  tium,  contra  vel  prseter  naturam.  Nam  et 
ratio  deprecatur  ad  optima.Et  Tullius  ait: 
Yirtus  est  habitus  mentis,  rationi  ac  na- 
turae  consentaneus.  Ideo  Uominus  ait  in 
Psalmo  :  Filii  alieni  mentiti  sunt  mihi,  fi-  ps.\\»m. 
lii  alieni  inveterafi  sunt.Hinc  asseril  (llos- 
sa  :  Juste  coram  Domino  vivere,  proprium 
est  conditioni  humana?.  Unde  ait  Scriptu- 
ra  :  Deum  time,  et  mandata  ejus  observa  :  Eccie.\n, 
hoc  est  omnis  homo.  At  qui  perverse  vi-  '^" 
vit,   alienam   ab   hiimana   natuia   incedit 
viam  :  idcirco  perversa  actio,  est  aliena  ct 

B  contra  naturam.  Qui  autem  mundus  esl , 
rectum  opus  ejus. 

Melius  est  sedere  in  angulo  domatis,  id  9 
est  in  loco  secreto  tecti  seu  domus,  in  quo 
potest  homo  quiete  insisfere  orationi,  me- 
ditationi,  et  aliis  exerciliis  bonis,  secun- 
dum  illud  Psalmi,  Factus  sum  sicut  passer  ps. ci,i. 
solitarius  in  tecto ;  quam  cum  muliere  li- 
tigiosa,  et  in  domo  communi  tibi  ac  con- 
jugi  tali  ;  aut  in  taberna,  vel  societate 
multorum  in  quibus  non  viget  compun- 
ctio.  Imo  tranquillitas,  devotio,  et  omnis 

C  spiritualis  profectus,  per  mulierem   rixo- 
sam  et  communem  sociefatem  prsesertim 
impediuntur.  Ideo  dixit  Propheta  :  Elonga-  ps.  i.v,  s. 
vi  fugiens,  et  mansi  in  solitudine. 

Anima  impii  desiderat  malum,  id   est       10 
peccare,  aliena  auferre,  proximisque  noce- 
re ;   non   miserebitur  proximo  suo  :  imo 
potius  aufert  ei  quod  habet.  Yiscera  enim    p,-ov.  xn, 
impiorum  crudelia.  De  quibus  sanctusJob:  '"■ 
Nudos,  inquit,  dimittunt  homines,  vesfi- /oAxxiv,?. 
menta  tollentes.  — Mulctato,  id  est  punito       n 
seu    flagellato,  pestilente,  sajnentior  erit 

XsparDulus.ViQQ,  est  quod  supra  legitur  :  Pe- 
stilente  flagellato,  stultus  sapienfior  erit.  Et 
si  sectetur  sapientiam,  id  est  nolitiam  di- 
vinorum,  sumet  scientiam,  id  est  notifiam 
creaturarum  :  quoniam  ex  cognitione  Cre- 
aforis,  discit  bene  judicare  de  creaturis.  — 
Excogitat  justus  de  domo  impii,  id  est,  vir  d2 
justus,  prgeserfim  bonus  praelatus,  sollici- 
tus  est  de  conversione  et  salute  hominum 
iniquorum,  ut  detrahat  impios  a  malo,  id 
est,  ut  a  peccatis  revocet  eos,  quia  spiri- 
tualiter  diligit  eos.  —  Qui  obturat  aurem       13 


Prov.  XIX, 


140 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXI    PROVERBIORUM. 


ART.    XXI 


13. 

Luc.  XVI, 
24,  25. 


14 


Gen.  xxxir, 
20. 


sunm  ad  clamorem  pauperis  petentis  sibi  A 
spiritualem  aut  corporalem  eleemosynam 
dari,  et  ipse  clamabit,  misericordiam  in- 
vocando   tempore    snae   angnstise,  et  non 
exaudietur  a  Deo  vel  suis  electis,  nisi  poe- 

jacoh.u,  niteat  interim.  Ideo  Jacobus  ait  :  Judicium 
sine  misericordia  ei,  qui  non  fecerit  mise- 
ricordiam.  Hinc  diviti  epuloni  negata  est 
gutla  aqua»,  quoniam  inopem  Lazarum  non 
advertit. 

Muims  ahsconditum  exstingiiit  iras:'\(\ 
est,  dum  quis  occulte  largitur  munus  no- 
tabile  ei  quem  offendit,  vel  qui  contra  B 
eum  irascitur,vel  mediatori  alicui  median- 
ti  inter  eos  ad  pacificandnm.  placat  iram 
illius  ;  et  donum  in  sinu,  id  cst  occulle 
positum  in  alterius  gremio,  exstinguit  in- 
dignationem  maximam.  Hinc  di.xit  Jacoh 
de  Esau  :  Placabo  illum  muneiibus.  Vel 
iste  est  sensus  :  Munus  al)sconditum,  id 
est  eleemosvna  data  secrete  intuitu  Dci, 
non  ad  laudem  humanam,  exstinguit  irani 
Judicis  snmmi:et  donum  in  sinn.  id  est 
benelicinm  pinm  clam  datnin.  tollit  indi- 
gnalionein  maximam  :  sicnl  alibi  scriplnm  C 
est:  Abscondite  eleemosynam  in  sinn  pan- 
perum,  et  ipsa  orabit  pro  vobis  ad  Domi- 
nnni  :  qiiia  sicnt  aqua  exslinguit  ignem, 
ita  eleemosyna  exslingnit  peccalnm.  Unde 

Matth.w,  Salvalor  :  Qnum  facis  cleemosynam,  nesci- 
at  sinistra  Ina  qnid  facial  de.xtera  Ina. 

Gaudium  justo  est  facere  judicium .  id 
est  se  ipsum  el  snbdilos  jndicio  discrelio- 
nis  discutere,  disciplinare,  et  (pi.T  jnsla 
sniil  ()[)('iari  :  quia  deleclalnr  in  acln  vir- 
tnlnin.  Deleclalio  nain(|ue  bona  fiens  in 
opercest  signnm  virlntis  el  ejus  effeclus;  D 
habitns  (juo(}ne  inslar  natnr;p,  inclinal  ad 
operandnm  suaviter  :  et  qnamvis  iiilrKlnin 
sit  difficullas  in  opere,('l  intns  renisio  sive 
tenlalio,  mens  tanien  proin|)lam  exhibere 
se  slndel,  condelectatnrqiie  legi  Dei,  se- 
cundnm  Aposlolnm.  Vcruinlamen  virlnli- 
bus  acqnisilis,  simililer  virlntibns  infusis, 
consummatis  et  exercilalis  (qua)  non  solnm 
tollnnl  peccala,  sed  el  eornm  reliqnias) 
deieclaliones  pitTsertim  annexiT  sunl ;  in- 
cipientibus  vero  labor,  difficnltas,  amari- 


Eccli.ww, 
15. 

Cf.  Ihid.w, 
33. 


13 


liom.  VII, 

22. 


tudo,  tentatio  solent  misceri.  Sed  quo  ma- 
gis  proficiunt,  et  virtuosap  consuetudini 
appropinquant,  eo  omnia  illa  plus  minu- 
untnr,  et  consolalio  atque  alacritas  inten- 
dnntnr.  Hinc  ait  Leo  Papa  :  Nihil  ardunm 
hiimiJibns.uihil  asperum  mitibus,et  facile 
cuncta  prspcepta  veniunt  in  effeclum,quan- 
do  et  gratia  prfftendit  auxilinm.  et  obedi- 
enlia  mollit  imperium:  nec  dura  necessi- 
tate  servitur,ubi  diligitur  quod  jubetur.  AV 
paror  opcranlil)us  inirjuitatc///  :id  est,  ini- 
quis,  operariisque  malignis  durum  et  pa- 
vidnm  videtur  insistere  actibus  virtuosis, 
qiiia  inclinanlnr  ad  vilia,  nec  amant  bona 
vere  honesla.  Vel,  Pavor,  id  est  inordinata 
formido,  inesl  operanlibus  iniquilatem,  ac 
pavor  damnationis  a>ternsp.  Semper  enim  sap.  xvn, 
piicsnmit  saeva,  conscientia  perlurbata.       '*^' 

Vir  qui  erraverit  a  via  doctrina'  salu-       16 
bris,  in  coetu  gigantum  commorahitur,  id 
esl.  inter  superbos,  magnos  et  violentos 
homines,  seu  da?mones.  in  ?plernum  dam- 
nabitnr.  De  quibns  in   libro  Job  ferlur  : 
Kcce  giganles  gemunl  sub  aquis,  et  qui  yo6\\vi,5. 
habilant  cnm  eis.  Barnch  quoque  ait  :  Ibi  Baruchm, 
fuerunt   giganles   nominati.   Interdnm  ta-  '*'■ 
men  giganles  snmnntnr  in  bono,  pro  ma- 
gnis  el  forlibns  in  sapienlia  et  virlule.Unde 
de  Christo  habelnr  in  Psalmo  :  Kx^^nltavil  /'s.xvin.e. 
ul  gigas  ad  cnrrfnilain  viam.   Ambrosins 
qiioqne  in  hymno  dixil  de  ipso  :  Gemina' 
gigas  substanlisp.  alacris  ul  currat  viam. 

Qui  diligit  cpulas,  id  cst  gulosus  et  de-  17 
licalus,  qni  in  cibo  cl  poln  voluplalem 
qna^ril  magis  (piam  necessariam  refeclio- 
ncm.  iu  egcsta/ccrif.  id  est.  virlntnm  opn- 
lcntia  desliluelur;  lales  eliam  solcnt,  siia 
immoderale  consumendo.dcpanperari.  Ilinc 
Seneca  in  libro  dc  Onatnor  virlulibus  scri- 
psif  :  Nec  praesentibus  deliciis  inha^rebis, 
nec  dcsiderabis  absenles.  Viclus  sil  libi  c\ 
facili  re,  ncc  ad  volnptalem.  sed  ad  cibnm 
accede;  palalnm  tunin  laincs  cxcilet,  non 
sapores;  desideria  lua  parvo  redime,  qnia 
hoc  lanlum  curare  dcbes.  ul  desinant;  al- 
que  ita  quasi  ad  e\cm|)lar  divinum  com- 
positns.  a  cor[)ore  ad  s[>irilum,  qnantinn 
potes,  abdncerc.  Pripterca,  jnxta  Cyrillum, 


ENARRATIO   IN   CAP.   XXI   PROVERBIORUM.    —   ART.    XXI  141 

sicut  pinguia  fovent  ignem  quousque  con-  A  ac  alii  justi  reges,  ac  Machal)8ei,  ibrtissirna 

sumantur,sic  qui  amantvinum  ct  pinguia,  adversariorum  siiorum  oppida  obscdcrunt 

cibus  erunt  infernalis  incendii.Ideo  subdi-  et  cxpugnaveiunl.  Ideo  ait  Apostolus  :  San-    Hebr.K\., 

tur  :  Qui  arnat  vinvm  ct  pinguia  propter  cti  per  fidem  vicerunt  rcgna.Christus  quo-  ^'^' 

voluptatem  et  immoderate,  Jion  ditabitur:  que  per  beatissimos  suos  apostolos  Petrum 

imo  pauper  erit  in  anima,  et  temporalia  et  Paulum,  ascendit  dominam  mundi  Ro- 

expendet  superflue.  mam,  eamque  fidei  suae  subjecit,  quemad- 

18  Pro  justo  datur  vir  impius,et  ijro  recto  modum  Isaias  praidixit  :  Civitatem  subli- /s.  xwi,  3. 
iniquus.iwiin?,  e{  rectus,pro  eodem  accipi  mem  hnmiliabil;  humiliabit  eam  usque  ad 
solcnt ;  similiter  impiiis  et  iniquus.  Sed  terram.  Potest  itein  per  civitatem  fortium, 

hic  per  justum  intelligi  potest,  qui  circa  intelligi  mundus  posilus  in   maligno,   in  \joann.\, 

Deum  juste  se  habet;  et  per  rectum,  qui  quo  daemones  dominabantur  :  quem  Chri-  '^- 
circa  proximos  habet  se  recte  :  per  im-  B  stus  per  se  et  sanctos  Apostolos  ab  idolo- 

pium  vero,  qui  peccat  in  Deum ;  et  per  latria  convertit  ad  fidem. 

iniquum,  qui  peccat  in  proximum.  Ut  sit  Qui  custodit  os  suum  ab  immoderantia       23 

sensus :  Pro  justo  datur  vir  impius,  etc,  id  cibi  et  \)Oim,ctlinguam  suam  a  verborum 

est,  pro  peccato  quod  impius  committit  in  exces^in^custodit  ab  angustiis  animam  su- 

justum,  datur  impius  damnationi  seternse,  am  :  quas  gulosi  incidunt  et  verbosi.  Iste 

et  quandoque  temporali  poenee  aut  morti  :  versiculus  expositione  non  indiget,  sed  ex- 

sic  tyranni  pro  martyribus  dati  sunt.  Et  hortatione  et  adimplelione.  Qui  ergo  cupit 

propter  peccata  commissa  in  hominem  re-  a  multis  praeservari  angustiis,  periculis  et 

ctum,  punitur  et  damnatur   iniquus   qui  peccatis,  custodiat  os  et  linguam.  Etenim 

Esthermu  pcccavit  iu  illum  :  sic  et  Aman  pro  Mar-  yir  verbosus  non  dirigetur  in  terra.  Et  sic-  p^.cxxxix, 

'<*•  dochseo.Hinc  per  Isaiam  Dominus  loquitur  ut  .lacobus  ait  apostolus,  Si  quis  putat  se  y^^^^j ,  o^ 

;«.  xLm,4.  Israeli  :  Dabo  homines  pro  te,  et  populos  C  religiosum   esse,   non  refrenans    linguam 

pro  anima  tua.  suam,  hujus  vana  est  religio.  Atque,  ut  Se- 

19  Melius  est  habitare  in  terra  deserta,  neca  protestatur  :  Qui  nescit  tacere,  nescit 
quam  cum  muliere  rixosa  et   iracunda.  loqui.   Hinc  abbas  Agathon  lapidem    diu 

vcrs.  9.    Hoc  est  quod  dictum  est  paulo  ante :  Melius  portavit  in  ore,  ut  disceret  os  suum  custo- 

est  sedere  in  angulo  domatis,  quam  cum  dire.  —  Superbus  et  arrogans  vocatur  in-      24 

muliere  litigiosa.  Porro  alibi  plus  dicitur,  doctus,  qui  in  ira  operatur  superbiam,  id 

Eccii.ws,  utpote  :  Commorari  leoni  et  draconi  place-  est,  ex  impetu  irae  procedit  in  opus  super- 

-^'  bit,  quam  habitare  cum  muliere  nequam.  bum,  injuriosum  seu  contumeliosiim.  Talis 

20  —  Thesaurus  desiderabilis,  id  est  opnlen-  enim  est  fatuus,  dono  sapientise  carens, 
tia  meritorum,  et  oleum  pietatis  ac  cari-  nec  unctus  seu  doctus  a  Spiritu  Sancto, 
tatis,  sunt  in  habitaculo  justi,  id  est  in  quando  ita  se  habet,quamvis  anle  forsitan 
corde  ipsius,  vel  in  ejus  domesticis  bene  D  fuerit  bonus  et  sapiens,  et  quamvis  huma- 
rectis  et  obedientibus  sibi;  vel  in  sancto-  na  instructione  sit  eruditus. 

rum  Ecclesia;  et  imprudens  homo  dissipa-  Desideria  occidunt  pigruni.  Habet  enim       23 

bit  illud, id  est,  habitaculum  justi  scanda-  desideria  vitiosa,  quibus  spiritualiter  mor- 

lizabit  et  destruet,  quantum  in  se  est,  et  si  tificatur.  Cupit  quoque  adipisci  terrena, 

21  potuerit.  —  Quisequitur,id  est,apprehen-  non  tamen  vult  laborare  pro  illis  :  sicque 
dit,  amat  et  exercet, judicium  et  misericor-  desideria  ipsum  affligunt,  dum  rebus  caret 
diam,  inveniet  vitam  gratise,  etjustitiam,  optatis.  Unde  subjungitur  :  noluerunt  enim 
id  est  justam  a  Deo  remunerationem,  et  quidquam  manus  ejus  operari :  id  est,  vi- 

22  gloriam  claritatis  coelestis.   —  Civitatem  res  ejus  practicse  noluerunt  aggredi  actus 
fortium  ascendit  sapiens,  et  destruxit  ro-  yirtutum,  neque  laborem  honestum.   Tota       26 
hur  fiducio!  ejus.  Sic  Moyses,  Josue,  David,  die  concupiscit  et  desiderat  temporalia  bo- 


142 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXI   PR0\T:RBI0RUM.    —  ART.    XXI 


27 


28 


na,  et  interdum  etiam  spiritualia,  remisso 
affectu,  sed  abhorret  laborem;  qui  autem 
justus  est,  tribuet  ea  quse  rationabiliter 
postulantur  ab  eo  pro  posse,  sicut  ait  Sal- 

i!(c.  vi,3o.  vator  :  Omni  petenti  te  tribue;  et  non  ces- 
sabit  tempore  opportuno  sua  communi- 
care  et  agere  bene.- 

Hostice  impiorum  abominabiles,  quia 
offeruntur  ex  scelere,  id  est  ex  rapina  aut 
furto,  aut  mercede  prostibulari.  Hostia? 
namque  legales  non  erant  accept»  in  se, 
sed  ex  offerenlium  fide  et  devotione :  ideo 
dispiicuerunt  Deo,  quando  ex  injustitia  et 
vitio  aut  turpiludine  offorebantur.  —  Te- 
stis  mendax  peribit.  Unde  diclum  est  su- 

Prorxix.5.  pra  :  Testis  mendax  non  erit  impunitus. 
Vir  obediens  loquetur  victorias  :  id  «'st,  ipso 
facto  ostendet  se  fortem  ac  victoriosum, 
dabitque  aliis  materiam  loquendi  de  hoc; 
vel,  ad  laudem  Dei  adificationemque  pro- 
ximi,narrabit  qualiter  obediendo  pra^valuit 
adversariis  sua»  saliilis,  el  carnem  ac  sen- 
sualitatem  rationi  subjoceril,  et  suo  domi- 
nalus  sit  animo,  viceritqiie  se  ipsum.  Vel. 
Loquetiw  viclorias,  id  est.  humiiia  et  obe- 
dientiaiia  dabil  responsa  pra^cipientibus 
sibi,  per  qiia?  adversariis  gratiae  prievale- 
bit.  Lo(|iiotiir  qnnqiio  lil)onlor  viclorias.id 
esl  alioiiim  oloclorum  gloriosos  Iriiimplios, 
qiiibiis  de  mundo,  carne  alque  diabolo 
triumphaveiunl. —  T7/-  itnpius  procarifer 
obfirmal  vultum  suum,  id  esl,  intoriorem 
suam  indiiralionom  impiidonler  oslendit 
facie  torva,  el  qiiasi  se  annat  viiltii  forori 
ad  non  rocipiondiim  o.xhoilationoin.  corro- 
plionom.  omolliii(tnoinvo  aliqiiam.  Sic  l.a- 
ban  obfirmavit  viiltiim  siiiiin  adversu>  Ja- 

\iiefj.x\m,  cob,  et  Saul  conlra  David.  (pioin  nnii  rectis 
ociilis  intiiobatur.  Qici  autem  reclus  esl , 
corrifjit  viam  suaui.  id  esl,  quolidio  stii- 
del  vonialia  poccala  bonis  aclibiis  siiis  ad- 


20 


(ien.  XXXI 
2,5. 


9. 


A  mixta,  emendare,  vitare,  delere,  et  accusat 
se  ipsum. 

Non  est  sapientia,  non  est  prudentia, 
non  est  consilium  contra  Dominum  :  id 
est,  nec  per  cognitionem  divinorum,  nec 

'  per  notitiam  creaturarum,  nec  per  investi- 
gationem  agibilium  potest  quis  Deo  resi- 
stere,  et  ejus  propositum  impedire,  aut 
volunlalem  ipsius  ab  effectu  absolute  vo- 
lito  relardare  :  qiioniam  ipse  per  Prophe- 
lam  testatur  :  Consilium  meum  stabit,  et 
omnis  voluntas  mea  fiet;  et  per  aliiim  : 

B  Quis  similis  mei,  et  quis  sustinebit  me?  et 
quis  est  iste  paslor  qui  resistat  viiltui  meo? 
Ideo  sanctus  Job  fassus  est  :  Deus  solus 
est,  et  cogilalionem  ejus  nemo  averlere 
potest;  et  quodcumque  voluit,  fecit.  Imo 
sa>pe  per  ea  qu»  homines  agunt  ad  impe- 
diendum  id  quod  Deus  decrevit,  illiid  am- 
plius  adimplotiir.  Insuper  potest  et  ita 
o.xponi,  quod  niilla  sapiontia  hierelicorum, 
niilla  sciontia  philosophonim.  niilhim  con- 
siliiim  lyrannorum, potuit  evangelic»  logis 
ac   fidei   veritalom  reprobare,  exstirpare, 

(]  aut  ejus  diffusionem  per  mundumimpe- 
diro,  qiioniam  Deus  decrevit  eam  disse- 
minare  et  confirmare  in  miindo. 

Equus  paratur  ad  dion  belli ,  Dominus 
autem  salutem  tribuct  :  id  esl.  quamvis 
pngnaturi  ad  pneliandiim  semuniant  equi- 
tatiira  el  armatiira,  faciondo  quod  in  ipsis 
esl,no  vidoanlur  Doum  tontare;  tamen  ex 
divina  providentia  el  oinnipolentia  Doi, 
(•onooditiir  hiiic  aiit  illi  violoria.  Idcirco 
in  Doo  principaliter  esl  sporandum, et  ojiis 
aiixilium  esl   j)otendum.  Undo  in   Psalino 

I)  diciliir  :  Fallax  oquus  ad  salulem  ;  et  ali- 
lii.  Victoria  de  coelo  esl.  Hinc  h^gilur  in 
iibro  Verborum  dierum  :  Si  pulas  in  robo- 
re  oxorcilns  bella  consislere,  superari  te 
laciot   Dominus. 


30 


/«.X1.VI,  10. 


Jer. 

XLIX. 

19;  L, 

44. 

Job 

XXIII 

13. 

31 


Ps.   XXXII, 

17. 

I  .yiach.  III, 
19. 

II  Par.  XXV, 

8. 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXII   PROVERBIORUM.    —    ART.    XXII  143 


ARTICULUS  XXII 

DECLARATIO    CAPITULI   VICESIMI    SECUNDI    :    MELIUS    EST   NOMEN    BONUM,    ETC. 

1  IklWELlUS  est  nomcn  bonmn, id  est  fama  A  onim  elegit  Deus.  Et,  sicut  ait  Gregorius, 
ItJ  honesta  et  exemplaris,  qua)n  divltkv  lios  elegit  Deus,  quos  despicit  mundus. 
muUu'  :  quoniam  magis  propinquat  ad  Unde  S.  .Joannes  Eleemosynarius,  patriar- 
spiritualia  bona,et  magis  est  ad  Dei  hono-  cha  Alexandrinus,  pauperes  semper  voca- 
rem,proximorumque  sedificationem, quam  vit  dominos  suos.  At  vero  Deus  quosdam 
facultates  ;  estque  de  numero  bonorum  divites,quosdam  pauperes  fecit,  ut  divites 
honorabilium,  divitise,  autem  de  nuniero  temporalia  bene  dispensando,  et  ea  pau- 
bonorum  utilium,qu£e  inferioris  sunt  gra-  peribus  communicando,  bonce  dispensati- 

II  Coc.  II,  dus.  Hinc  dixit  Apostolus  :  Christi   bonus  onis  meritis  consequantur  salutem  ;  pau- 

*^'  '^*'       odor  sumus  in  omni  loco.   Denique  Deo  peres  vero,  suse  paupertatis  purgatorium 

debemus  conscientiam  puram,  proximis  fa-  aequanimiter  tolcrando,  per  patientiam  co- 

mam  bonam,  ne  scilicet  scandalizentur  in  ronentur. 

.i/a/</i.  V,  nobis.   Ideo  jussit  Salvalor  :  Luceat   lux  B      Callidus  videt  malum,id  est  imminens        ,3 

^**'  vestra  coram  hominibus.  Hinc  asserit  Au-  periculum,  damnum,  tormentum,  ef  abs- 

gustinus  :  Duo    sunt   necessaria,   scilicet  condlt  se,  id  est,  retrahit  se,  ne  incidat 

conscientia  et  fama  :  conscientia,  propter  illud  :  quod  licitum  est,  nisi  ex  prsecepto 

te  ;    fama,   propter   proximum.  Qui    con-  leneatur  veritatem  fateri,  seu  aliquid  fa- 

scientiae  suee  confidens,  famam  negligit,  cere,  ex  quo  indubitanter  malum  illud  in- 

crudelis  est.  Super  argentum  enim  et  au-  cideret  :   sicut  in  certis  casibus  requirunt 

rum  valet  gratia  Ijona  :  per  quam  homo  caritas  atque  justitia,  ut  propter  fidei  ac 

acceptus  est  proximis  propter  suas  virtu-  veritatis  defensionem  homo   periculis  se 

tes;  et  maxime  valet  gratia  Dei  apud  ho-  exponat.  hinocens  pertransiit  locum  peri- 

mines.  Etiam  plus  prodest  homini  gratia  culi,  seu  opus  bonum  publice  continuan- 

quam  invenit  coram  eis,  quam  opes.  Id-  do,  et  afflictus  est  damno.  Sic  multi  ex  joann.^n, 

Eccii.  Ku,  circo  in  Ecclesiastico  scriptum  est :  Guram  G  principibus  Judseorum  credebant  in  Ghri-  *"-• 

'^-  habe   de   bono   nomine ;   hoc   enim   plus  stum;  sed  quia  videbant  sibi  ex  hoc  im- 

prodest  tibi,  quam  thesauri.  Unde  et  Se-  minere  periculum,  non  confitebantur,  ut 

neca  :  Bona,  inquit,  opinio  (id  est  fama  ait  evangelista  Joannes.  Apostoli  vero  in- 

hominum)  est  tutior   quam    pecunia  ;  et  nocentes,et  eorum  consortes,processerunt 

rursus,  Bona  fama  in  tenebris  suum  habet  in  publica  fidei  confessione,  et  passi  sunt 

splendorem.  persecutiones  diversas. 

2  Dives  et  pauper  obviaverunf  sibi;  utri-  Finis   modestia^ :  de  qua  loquitur   Pau-         4 
usque  operator  est  Dominus.  Ideo,   sicut  his,  Modestia  vestra  nota  sit  omnibus  ho- Phuipp.xs, 
dives  non  est   propter  divitias  honoran-  minibus;  est  ^?;wo/-Z)owi/n'.Modestia  inter- ^- 

dus,  ita  nec  pauper  ob  suam   pauperiem  dum  est  specialis  virtus,  prout  in  secunda 

contemnendus.  Nec  dives  debet  despicere  secundae,  qusestione   160,  Thomas  decla- 

pauperem,  nec  pauper  dijudicare  divitem.  D  rat.  Sed  nunc  accipi  potest  pro  moderami- 

Imo  dives  debet   pauperem  honorare    in  ne  observando  in  omni  virtute  moraU,  ad 

corde  suo,  tanquam  ad  misericordiam   et  quani  spectat  passionem  reformare.  Om- 

yacofi.  11, 5.  gratiam  Dei  magis  dispositum.  Pauperes  nes   autem  virtutes   morales  tendunt   ad 


144 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXII   PROVERBIORUM. 


ART.    XXII 


XXVI,  oi 


hoc,   ut  passionibus   reformatis,  ad  eam  A  suae,  id  est,  punitio  qua  aetcrnaliter  punic- 
sinceritatem  et   rectitudinem   homo    per-      tur  propter  iram  ct  injuriam  quas  intulit 


veniat,  quod  jugiter  timcat  filiali  limore 
Deum  etiam  quantumlibct  modice  inliono- 
rare  sive  offendcrc.  Et  non  solum  timor 
Domini  est  finis  modestise,  sed  item  divi- 
(ice,  id  est  spiritualis  opulentia  in  donis 
virtutibusque  theologicis,  et  gloria  seter- 
nalis,  et  vita  beatificse  fruitionis. 

Arma  ct  gladii  in  via  supcrhi,  id  est, 
superbia  in  viis  el  factis  suis  ad  bclla  ct 
bellica    instrumcnta    convertitur,    quibus 


aliis,  erit  finis  ct  consumniatio  seii  dam- 
natio  ejus  finalis.  Hinc  scriptum  cst  : 
Arastis  impietatem,  iniquitatem  messui-  Osee x,i3. 
stis,  et  comcdistis  frugem  mendacii.  — 
Qui  proniis  est  ad  misericordiam ,  non  9 
solum  ex  inclinatione  ingenita  et  natura- 
li  complexione,  sed  ex  exercitatione  assi- 
dua,  bcncdicctur  :  quia  a  Deo  dona  gra- 
tia>  et  glorise  sortielur,  et  homines  ciim 
laudabunt,  bona  imprecando  eidem.  Talis 


frequenter   abulitur,  non   advertens    nec  B  fuit  sanctus  Job,  qui  ait  :  Ab  infanlia  cre-  /oAxxxi,i8. 
Maith.    mctuens  quod   ait  Salvator  :  Ouicumquc      vit  mecum   miseratio.   De  panibus  enim 
acceperit  gladium,  gladio  pcribit.  Cusios      suis  dedit  pauperi.  —  Victoriam  el  hono- 


autem  animce  suce,  ne  |)cccet,  tonge  rcce- 
dit  ab  eis,  id  est  a  pralacta  arinorum 
tyrannide  et  abusu.  —  Proverbium  est  : 
Adolescens  juxta  viam  suam,  id  est  sc- 
cundum  mochim  suuin  conversans,  etiam 
(juum  senueril,  non  recedet  ab  ea  :  juxta 


rem  accjuiret  fjui  dat  muncra.  Talis  enim 
a  mullis  diligitur  ct  juvatur,  et  si  ex  cari- 
tate  egenis  largilur,  gratiam  praevalendi 
liostil)us  suae  salutis  a  Deo  sortitur.^ne'- 
mam  autem  aufert  accipientium  :  id  est, 
corda  accipientium  munera  sua  allicit  si- 


ilhid  metricum.  Onod  nova  lcsla  capit,  in-  bi,  benevolenliam  eorum  captando,  quasi 
V(^tcrata  sapil.  idco  versiculus  illc  repudi-  furalur  ea  ipsis,  et  Iransformal  in  sc.  Ve- 
atur :  Angclicus  juvenis  senibus  satancscit  riimlainen  iste  versus  non  est  in  Hebrteo. 
in  annis.  Imo  et  ait  Philosopljus  Ethico- C  Ejice  derisorem,  tu  qui  auclorilative  et 
rum  primo,  non  parum  prodesse,  juvenes  apte  poles  hoc  facere,  et  exibit  cum  eo 
assuefieri  viilutum  operibus.   Et    Seneca     yM/-</mm,cujus  ipse  est  incitator  et  causa, 


in  suis  ait  Pruvcibiis  :  Facile  est  tencros 
adliiic  annos  coniponere.  —  Divcs  jiunjH-- 
rilnis  imperat,  id  est,  imperiose  h)quitiir 
eis,  prajscrlim  servicnlibus  sibi,  et  indi- 
genlibus  sui.  Dives  quoquc  in  sapientia 
al(|uc  virliilibus,  prajcipit  discipulis  suis 
adhuc  pusillis.  Et  cjui  accipit  ^nutuum, 
scrvus  cst  fccncrantis,  id  esl  ejus  qui  sil)i 
accoininodat   mutuuin   :   quia   tcncliir  ac- 


ccssabunfcjuc  causa\,  id  csl  iilcs,  et  con- 
tutneliu' :  quarum  ipse  incitator  est.  hlco 
causa  remota,  rcmovehitur  el  effeclus.Sic 
cl  ha»rclicus  incorrigibilisque  transgres- 
sor,  et  communilalis  turbalor,  sunl  ab  Ec- 
clcsia  et  congrcgatione  cjiciendi.  —  Qui 
(fitirjit  cordis  munditiam,  ita  quod  habcl, 
ampleclilur  el  custodit  eam  in  cordc  suo, 
j))-t>pfer  (/)-afiani  labioruni  suorum,  id   cst 


commodanti   rcpcndere  vicem,  cl  indigd  I)  proplcr  gratiam  sua»  piirilalis  qiu-e  rcdun- 
se  illi  subiiccrc.  Unde  et  Seneca  di.xil  : 


8. 


Bcneficium   accipcre,  est  vendcre    lihci- 
tatem. 
8  Q/ii  scminnt  inirjuitntcm,  id  cst  discor- 

diam  aiit  ralsain  doclrinam, //^c/r/  )nala,\(\ 
esl,  damnalionem  et  tormcnla  rccipicl  pro 
Ca/a<.  VI,  mcrcedc,  dicente  Aposlolo,  nure  scmina- 
vcrit  homo,  iuec  cl  mctct  ;  ct  virga  ir(e 
suiv,  id  est  tribiilalio  (puxin  cx  ira  aliis 
infcrt,  consumninbitur,  id  cst,  fincin  ac- 


dat  in  labiis  suis,  quihus  libeiiter  de  miin- 
(lilia  loquilur;  vel,  Proplcr  graliam  labio- 
rum  siioriiin,  id  csl  graliosain  cfficaciain 
sua^  scrmocinationis  .vcnicntis  cx  piiritate 
interna  :  cx  qua  scrmocinalionc  innolcscit 
cordis  sui  mundilia  ;  habcbil  amicum  re- 
fjchi  Deum  omnipolentem  esscnlialiter  san- 
clum  cl  purum.  Simililudo  cnim  est  causa 
amoris.  Talis  quoqiic  [)laccl  omni  regi  ler- 
reno  ct  hono.  —  Oculi  Domini  citstodiunt 


\0 


11 


12 


cipict;  vel  ipse  consuininabilur  virga  irae     sciodiam  :  id  est,  divinie  pielalis   respe- 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXII   PROVERBIORUM.    —   ART.    XXtl  14^ 

ctus  conservat  in  mente   salubrem  noti-  A  ex  hoc  melior  videatur,  cogetur  reddere 

tiam,  et  praesertim  scientiam  quae  est  do-  rationem  Christo,  et  miser  prohatus  dam- 

num  ;  ct  supplantantur  verba  iniqui :  (\m?L  nabitur. 

a  Deo  falsa  esse  monstrantur,  et  ssepe  ab  Fili  yni,inclina  aurem  tuam,e[c.  Circa       17 

optato  impediuntur  effectu.  ha3c  ait  Glossa  :  Hucusque  titulus  Parabo- 

13  Dicit  plger :  Leo  est  foris,in  medio  pla-  lanim  Salomonis,  qui  supra  est  positus 
tearum  occidendus  sum  :  id  cst,  calvas,  illo  loco  ex  quo  coepit  novo  loquendi  ge- 
vanas  et  leves  quserit  occasiones  et  excu-  nere  loqui,  non  ad  eum  quem  docuit,  sed 
sationes,quibus  evadat  aggredi  et  exercere  secum  ratiocinando  :  quod  incipit  ibi,  Fi-  Prov.  x,  i. 
opera  bona.  Sic  tempore  persecutionis.im-  lius  sapiens  Isetificat  patrem ;  et  finitur 
perfecti  ac  timidi  subterfugiunt  fidem  pu-  hic,  Dabit  ipse  ditiori,  et  egebit.  Hic  ad 

blice  confileri,  dicentes  quod  adsint  ly-  priorem  loquendi  moduin  revertitur,  diri- 

14  ranni.  —  Fovea  profunda,  os  alienw  :  id  B  gendo  verba  ad  eum  quem  docet.  Cui  jam 
est.verba  lasciva  et  oscula  feminse  adulte-  ait  :  Fili  mi,  inclina  aurem  tuam,  id  est, 
rse  et  fornicarise,  seu  dogmata  deceptricis  humiliter  et  ardenter  applica  aures  cordis 
scientise,  assimilantur  fovese  profundee,  et  corporis  :  quod  est  signum  egregiee  in- 
in  quam  merguntur  et  pereunt  corruen-  dolis;  et  audi  verha  sapientium ,  id  est  ad 
tes  :  sic  os  tale  trahitad  enormitatem  pec-  verba  ■?>^^^\Q,w\A\m\.  Appone  autemcor  tuum 

cati  et  tormentorum  voraginem.  CMi/rfl/;«<s  ad  doctrinam   meam.    Qum  pulchra  erit       18 

est  Dominus,  id  est,  quem  justo  relinquit  tibi  :  quia  admixtione  caret  erroris  et  vi- 

i^«.  ixxx,  judicio,  juxta  illud,  Dimisi  eos  secundum  tii,   et  luce    veritatis   resplendet  ;   quuyn 

desideria  cordis  ewwm  \  incidet  in  eam.  seryauerweam  per  memoriam  et  effectum, 

Quum  enim  destitutus  fuerit  miser  homo  in  vcntre  tuo,  id  est  in  mente,  in  qua  ani- 

gratia  Creatoris,  mox  labitur  in  profundi-  mse   fercula   suscipiuntur,   digeruntur   et 
tatem  criminum  et  erroris,quemadmodum  C  conservantur;  etredundabit  in  labiis  tuis, 

«.  Lvii,i7.  per  Prophetam  loquitur  Dominus  :  Averti  ut  sit  in  Domino  fiducia  tua.  Unde  et  os-       19 

faciem  meam  ab  eo,  et  abiit  vagus  in  via  tendam  eam  tibi  hodie  :  quia  instructio 

cordis  sui.  Unde  et  idem  Propheta  dicit  ista  est  saepius  iteranda. 

6!rf.Lxiv,5.  Deo  :  Ecce  tu  iratus  es,  et  peccavimus.  Ecce  descripsi  eam  tibi  tripliciter  :  ut-      20 

15  Stultitia  colligata  esi  in  corde  pueri  pote  anagogice,  symbolice,  historice.  Vel, 
nondum  adultse  setatis  :  quia  ad  ludicra  Tripliciter,  id  est  litteraliter  seu  historice, 
jugiter  inclinatur,  nec  habet  acquisitam  et  tropologice  seu  moraliter,  et  allegorice. 
prudentiam,experientiam,  rationemve  for-  His  enim  modis  Scriptura  exponitur,  et 
tem  :  similiter  in  corde  pueri  sensu,quam-  triplex  theologia  assignatur.  Vel,  Triplici- 

/ftid.  Lxv,  vis  forte  sit  centum  annorum ;  et  virga  ter,  id  est  proportionabiliter  juxta  tripli- 

disciplina',^ex  Q^diVwixi  cwxQQ.\\o.,fugabit  cem  hominum  statum,  videlicet  incipien- 
eam  :  non  enim  amore  virtutis  et  rationa-  D  tium,  proficientium,  et  perfectorum.  Nam 

bili  persuasione,  sed  timore  et  poena  re-  et  in  isto  Proverbiorum  volumine,  doctri- 

primuntur,  instruunturque  pueri  circa  ex-  na  seu  sapientia  quandoque  tradilur  tam 

16  ordium  discretionis.  —  Qui  calumniatur  subtiliter  ac  profunde,  ut  solum  perfectis 
pauperem,  ut  nugeat  divitias  S2ias,  per  ea  conveniat;  quandoque  mediocriter,  prout 
quse  abstrahit  pauperi,  vel  quse  capit  ab  proficientibus  competit;aliquando  ita  sim- 
impio,  ut  propter  ejus  preces  ac  munera  pliciter,  ut  incipientium  congruat  capaci- 
opprim.at  pauperem  ;  dabit  ipse  ditiori,  id  tati.  Vel,  Tripliciter,  quia,  sicut  circa  exor- 
est,  a  judice  superiori  adjudicabitur  pecu-  dium  operis  hujus  inductum  est,  Salomon 
niariae  satisfactioni,  et  privabitur  rebus  in  tribus  suis  voluminibus  de  sapientia 
male  adeptis,  ct  egebit.  Similiter  qui  pau-  tripliciter  tractat,  ac  triformem  traditdo- 
peri  spiritu  et  humili   detrahit,  ut    ipse  ctrinam.  Aliqui  autem  dicunt,  Salomonem 

T.  7.  10 


146 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXII   PROVERBIORUM.    —   ART.    XXII 


21 


hic  loqui  in  persona  Dei,  qiii  sapientiam  A  in  Deuteronomio  Dominus  jubet  :  Judices   Deut.xM, 

descripsit  per  Sanclos  suos  tripliciter.  se-  constitues  in  omnibus  portis  tuis.  Hinc  Job  '*' 

cundum  tres  partes  Scripturae  :  quia  de-  dicit  :  Si  levavi  super  pupillum  manum    Jobxxsi, 

scripsit  eam  in  lege,  in  Prophetis,  atque  meam,  etiam  quum  viderem  me  in  porta  "'■ 

in  libris  hagiographis.  Porro,  quod  subdi-  superiorem.   Et    per  Prophetam  Dominus 

tur,  in  cogitatioitibu-s  et  scientia,  intelii-  loquitur  :  Quare  atteritis  populum  meum,   /s.m,  15. 

genduin  est  quod  "sapientia  seu  sacra  do-  et  facies  pauperum  commolitis?  Quia  l)o-      23 

ctrina  consistit  in  actuali  consideratione,  minus  judicabit  causam  ejus  :  quia  male 

et  in  habituali   notitia  :  et  quantum   ad  judicata  Dominus  rejudicabit,  et  ipse  om-  Bebr.x,,, 

horum  utrumque,  tripliciler  est  descripla;  nium  judex  est.Speciaiiter  vero  pauperum  "^' 

nam   et   habitualis    nolitia,    ad   actualem  est    prolector,  qnorum    injuriam   gravius 

iinaliter  ordinatur.  vindical  ;  cui   in  Psalmo  canlatur  :  Tibi   Ps.s,\i, 

Ul  ostenderem  tibi  firmitatem,\di  est  fir-  B  dereiiclus  est  pauper;  et  denuo,  Facit  ju-  cxl^":^'"^  ' 

mam  Scriptura;  inlelligenliam, quae  tot  mo-  dicium  injuriam  palientibus.  Quibus  ipse 


dis  exponilur,  virtutum  quoque  slabilila- 
tem,  ad  quam  doctrina  moralis  relertur 
ac  tendit,  et  qualiter  mente  robusta  inha3- 
rendum  sit  summo  bono,  et  cloquia  veri- 
tatis,  id  est  sermoncs  divina)  Scriptura^, 
per  quos  te  in  omnibus  possis  dirigere; 
respondere  ex  his  illis  qui  miserunt  te,  id 
est  ad  respondendum  ex  horum  notitia  sa- 
pienter  majoribus  tuis,  potissime  Deo  in 
suo  judicio,  et  angelis  ac  prjplatis,  a  qui- 


locutus  est  per  Zachariam  :  (jui  tetigerit  ZacA.  n.s. 
vos,  tanget  pupillam  oculi  mei.  Et  confi- 
ijet  eos  puncluris  ieternaD  damnalionis,  (/ui 
confixcrunt  animam  cjus,  id  est,  animam 
pauperis  afflixerunt  injusle. 

Noli  esse  amicus,  id  est  lamiliaritatem       24 
aut  societatem  habens,  homini  iracundo  : 
quem  tainen  debes  ex  carilate  diligere;??^- 
f/ue  ambulcs  iibentcr,  aul  solus,  aut  ssepe, 
cum  viro  furioso,  nc  fortc  discas  semitas 


2D 


15. 


bus  ad  divcrsa  ageuda  dirigeiis. In  ilcbiico  QacJus,  id  esl,  ne  provoceris  ex  ira' et  im- 

tamcn  fertur  haberi,Kespondeie  c\  liis  in-  patientia  ac  furore  ejus,  sicque  assuescas 

terrogantibus  te  :  el  sic  textus  est  planior.  laciliter  ad  iram  impatienliamque  moveri, 

Xam  et  beatissimus  .\rcliiaposlolus  in  sua  contendere,    perturbari   :   quemadmodum 

i/>e<r.iii,  prima  hortatur  Canonica  :  Parati  semper  scriplum  est,  Cum   perverso  perverteris;  p,. xvii,27. 

ad  satisfaclionem  omni  poscenli  vos  ralio-  el  alilii  rursiis,  Amicus  stullorum  efficie-   Prov.xw, 

nem  de  ca  qua?  in  vobis  est,  fide  et  spe.  lur  siniilis.  Et  suuias  scandalum,   id  est  '^- 


Porro,  qui  interrogat  alium,  mittit  cuin 
quodammodo  ad  interiora  sua,  ad  cogitau- 
dum  et  deliberandum  dc  sibi  proposila 
quaestione  :  et  sic  Iranslatio  nostra  iniit 
in  idem. 


occasionem  ruinae,  aninuv  tu(v,  ex  tali  so- 
cielale  el  communione.tjuierenda  est  ergo 
aiiiicilia.  familiaritas  atque  societas  ho- 
niinis  niansueti.  virtuosi.  fidelis.  Sed  pen- 
sandum   (|uod   in    Proverbiis    suis  Seneca 


22 


Non   facias  violcntiain   paupcri.   i/uia  D  ail  :  (Juaiii  iiiulli  aiiiicos  lales  habere  vo- 


pauper  est.  Hoc  dupliciter  potcst  cxponi. 
Primo  sic  :  Eo  ipso  quo  pauper  esl,  non 
facias  violentiam  ei  :  nam  quamvis  illici- 
tum  et  crudele  sil  alicui  violenliam  infer- 
re,  pi\Tcipuc  lamen  impoleiili  ct  pauperi, 
mis(!iabilibusque  pcrsouis.  Scciindo  sic  : 
Non  facias  violenliain  pauperi  quia  jiauper 
esl,  id  esl  ob  hoc  quod  inops  et  impotens 
est  ad  resislendum.    Ncfjue  contcras  cfje- 


liicrunt,  et  ipsimcl  tales  esse  non  polue- 
riinl  I  Ideo  rursus  optime  docet  et  consu- 
lil  :  Te  ipsum  primo  cxliihe  bonum,  et  sic 
(jinere  altcrum  similcm.  Verumtamcn  istud 
de  impcifcclis  inlelligendum  vidclur  :  qui- 
biis  peiiculosa  est  amicitia  cl  familiarilas 
iracuudorum,  quia  adhuc  proni  suiit  scan- 
dalizari.Perfecti  autem,ul  ait  Hieronymus, 
scandala  non  recipiiinl  :  qui  adeo  virtuosi 


num  in  porta,  id  est  in  foro  judicii,  quod      et   forles  sunt,  quod  sua   mansuetudine, 
antiqiiitus  fiebal  in  iirhium   [toilis,  sicul      piclatc,  palicnlia,  caiilalc  el  cxemplo,  ira- 


ENARRATlO    IN    CAP.    XXIII    PROVERBIORUM.    —    ART.    XXItt  147 

ciindos  et  alios  passionatos  possunt  ad  re-  A  audet    transcendere.  Hinc   in    Deuterono- 

formationem  allicere.  mio  scriptum  est  :  Non  transferes  termi-    Deui.wx, 

26  Noli  esse  cum  Jiis  qui  defigunt,  id  est  nos  quos  fixerunt  priores  in  possessione  ''^' 
obligant,  ynanus  suas,  extendendo  eas  ad  tua. 

promittendum   pro  aliis,  et  qui  vades,  id  Vidisti  virmn  velocem,  id  est  expedi-       29 

est    fidejussores,  se  offerunt  pro   debltis  tum,  strenuum,  agilem,  m  opere  ,si<o  bonol 

27  aiienis.  Si  enim  non  hahet  ille  pro  quo  Coram  regibus  stabit,  id  esl,  aptus  erit 
fidem  facis,  et  satisfactionem  in  casu  pro-  regibus  obsequi  :  tales  enim  ministri  regi- 
m\\.\\%,underestituat,\^  est, debitum  suum  bus  placent,  quoniam  volunt  sibi  prompte 
persolvat,  et  fidejussori  satisfacere  queat,  atque  velociter  obediri;  nec  erit  ante  igno- 
quid  causce  est,  id  est  quae  ratio  sive  uti-  biles :  id  est,  non  decet  eum  ignobilihus 
litas,  ut  tollas  vestimentum  de  cubili  tuo,  ministrare,  nec  ipse  libentcr  hoc  faceret. 
id  est,  vestem  tuam  des  in  pignus  pro  B  Spiritualiter  vero,  qui  velox  et  fervens  est 
illo?  quasi  dicat  :  Sine  necessitate  ingeris  in  actibus  virtuosis,  coram  regibus  regni 
tibi  damnum  atque  molestiam.  Tamen  in  coelestis,  id  est  sanctis  Apostolis  et  aposto- 
necessitate  et  ex  rationabili  causa  ac  cai  i-  licis  viris,  stabit,  puta  ad  dexteram  Judicis  Maith.xxw, 
tate,  pium  est  cum  discretione  pro  amico  in  die  judicii,  et  cum  ipsis  seternaliter  Re-  Ixim.ui-. 
fidejubere.  gem  sseculorum  immortalem,  invisibilem, 

28  Ae   transgrediaris   terininos   antiquos,  intuebitur  ac  laudabit.  Nec  erit  ante  igno- 

quos  posuerunt  patres  tui  :  id  est,  bona  et  biles,  qui  a  sinistris  consistent.  Itaque  cum  Manh.ws, 

confinia  aliorum  non  invadas,  nec  cupide  moderata  velocitate,  et  discreta  alacritate,  ^^" 

quaeras,  sed  esto  contentus  hereditate  pa-  ac  caritativa  festinantia,  serviendum  est 

trum  tuorum.Spiritualiter  vero,non  debe-  Deo,   quemadmodum   in   Genesi   narratur 

mus  transgredi  regulas  et  prjecepta,  insti-  de  Abraham,  quod  tribus  angelis  hospitio  Gen.xvm, 

tutiones  et  documenta,  a  patribus  nostris  C  susceptis,   festinavit,   et   dixit  ad   Saram,  ""''■ 

nobis  praefixa  ac  derelicta;  nec  intromit-  Accelera;  et  ipse  ad  armentum  cucurrit, 

tere  nos  de  his  quse  statum,  gradum,  vires  deditque  puero  vitulum,  qui  festinavit  et 

et  auctoritatem  nostram  transcendunt,  sed  coxit  illum.  Ubi  loquitur  Origenes  :  Vide 

juxta  nostrse  vocalionis  et  professionis  exi-  quomodo  in  domo  sapientis  omnes  festi- 

gentiam  ac  tenorem,  Omnipotenti  sollicite  nant,  et  nihil  cum  torpore  aut  negligentia 

deservire;  nec  teiminos  obedientise  nostrse  agitur  :  festinavit  Abraham,  et  cucurrit; 

exire,  quemadmodum    libro   de   Angelica  festinavit  Sara,  et  azymos  panes  paravit; 

hierarchia  divinus   et   magnus  Dionysius  festinavit  et  puer,  vitulum  coquens.  Hinc 

docet  et  asserit,  quod  nullus  angelicorum  in  Ecclesiaste  inducitur  :  Quodcumque  po-   Eccie.w, 

spirituum  legem  sibi  divinitus  prsefixam  test  manus  tua,  instanter  operare.  ^**' 


ARTICULUS  XXIII 

Exposrno  capituli  vicesimi  tertii  :  quando  sederis  ut  comedas  cum  principe,  etc. 

1  f\  UANDO  sederis  ut  comedas  cum  prin-  D  perficialiter  accipi  de  modo  habendi  se  in 
\^  cipc,  diligenter  atlende   quK  posita      mensa  corporalis  refectionis  cum  princi- 

2  sunt  ante  faciem  tuam,  et  statue  cultrum      pe  :  cum  quo  modeste  ac  sobrie  est  eden- 
in  gutture  tuo.  Potest  hic  locus  primo  su-      dum,  ita  ut  proposita  alimenla  diligenter 


148 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXIII   PROVERBIORUM. 


ART.    XXIII 


pensentur,ne  de  eis  aliquid  inordinate  aut  A  nem  et  laqueum  diaboli.  Sed  prudentice 

immoderate  sumatur.  Sicque  culter  in  gut-  tuce  pone  modum,  ne  vertatur  in  vitium 

ture  est  ponendus,  id  est,  guttur  virtute  quserendo  superflua.  —  Ne  erigas  oculos 

temperantiae,  quge  instar  cultelli  rescindit  tuos  ex  aviditate  acquirendi,  ad  opes  quas 

superflua,  refrenandum  est  a  voluptuosa  habere  non  potes,quia  facient  sibi  pennas 

et  gulosa  alimenlorum  acceptione.  Nempe,  quasi  aquila?,ct  volabunt  in  coelum  :  \d 

Job  xxxiv,  ut  in  Job  scriptum'  est,  Guttur  escas  gustu  est,  sua  pretiositate  tuam  effugiunt  capaci- 

dijudicat.  Istud  ergo  agendum  est,  si  ta-  tatem,  sicut  aquila  sua  velocitate  volat  in 

men  habes  in  potestate  animam  tuam,  id  altum;  atque   ad  Greatoris  cedunt  hono- 

est,  si  ratione  et  virtute  eam  regere  atque  rem,qui  ex  suis  creaturis  ostenditur  hono- 

reprimere  potes.  Secundo  exponitur  sic  :  randus.  Potestque  istud   de  spiritualibus 

Quaudo  sederis  ad  mensam  sapientia}  et  accipi  opibus.ut  scilicet  homo  nequaquam 
sacr»  Scripturae,  id  est,  verbum  Dei  audi-  B  prasumat  Deitatis  penetrare  secreta,  nec 

eris,  aut  sacrae  fueris  lectioni  intentus,  m/  incomprehensibilia  perscrutariconetur,nee 
comedas  cum  principe,  id  est,  cum  praela- 
to  seu  doctore  reficiaris  sensu  verborum 
coelestium,  diligcnter  attcnde  quiv  jMsita 
suiil,  id  est  documenfa,  praecepta,  consi- 


ad  perfectionem  virtutum,  stabilitatemque 
cordis  viatoribus  impossibilem  conetur  in 
hac  vita  pertingere.  quum  scriptum  sit  : 
Quia  pius  IVcit  quam  potuit.  idcirco  periit;  /«r.  xLvm, 


17 


lia  et  exempla  qute  audis  scu  legis,  ut  ea      el  alibi  :  Noli  esse  justus  multum,  neque  ^t: 
Jacob.w,  inlelligas  et  observes.Scienti  enim  bonuni      plus  sapias  quam  oportet,  ne  obstupescas.  »7. 


et  non  facienti,  peccatum  est  illi.  Et  Scri- 
ptura  tanquam  sermo  et  epistola  Spiritus 
Sancti,  cum  omni  diligentia  est  legenda  ac 
audienda,  ut  secundum  eam  vivatur.  Et 


Ne  comedas  cum  homine  invido,  quem 
scis  talem  esse  et  te  odire ;  et  ne  desideres 
cibos  cjus;  quoniam  in  similitudinem  ari- 
oli  et  conjecioris  a'stimat  quod  ignorat:  id 


stalue  cultrum,  id  est  discretionem  super-  G  est,  sicut  divinator,  et  qui  conjecturis  in- 


flua  resecantem,  in  gutture  tuo,  id  est 
in  inleriori  palato,  quo  dulcedo  verborum 
Dei  percipitur;  vel,  In  gutture  tuo,  id  est 
locutionc,  quaj  per  gutlur  formalur.  qua- 
Eccle.Mi,  lenus  non  velis  plus  sapcie,  pi^ofuudius 
i7;Aon!.xii,  pepsciulari,  sublilius  lotjui  quaiu  e.xpedit 
et  capere  vales.  Praslerea  pitcinduclaiu  au- 


tenlus  est,  aul  soninia  exponit,  ssppe  su- 
spicatur  aut  asseril  quod  uon  scit;  sic 
invidiosus  putat  variis  modis  nocere,  quod 
lainen  quaudoque  non  valel  implere.  Si- 
militer  cum  lueielicis  el  fallacibus  docto- 
libus  non  est  communicandum  in  mensa 
sapienliie,  (piia  Scripluras  falsc  inlerpre- 


clorilatem  Augustiiius  in  quodam  sermonc  tantur,aut  ad  finem  retorquent  pervcrsum, 
exponit  de  mensa  Ghristi,  in  qua  corpus  dc  futuris  quoque  pronosticare  usurpanl. 
ejus  et  sanguis  proponuntur,  ejus(jue  pas-  Comcde  el  bibe,  dicel  tibi,  invitando  te 
sio,  virtiitos  el  opcia  reciliinlur  :  (iiue  om-  ficlo  amore;  ct  mcns  cjus  non  cst  tecum, 
nia  suiit  (liligeulissime  advertenda,  ac  pro  D  i<i  esl  libi  conjuncla  per  verum  el  spiri- 
viiibus   imitanda,   et    devotissime   susci-      lualem   amorem.    CKjos  quos  comcdcras, 


picnda. 

Ne  desideres  de  cibis  ejtis  in  quo  est 
panis  mendacii  :  id  esl,  nec  corporaliter 
nec  spiriliialiler  cupias  refici  ab  eo,  qiii  vel 
fallacciii  piopouit  docliinam,  vcl  alimen- 
ta  mendaciter  aut  injuste  adepta  habet  el 
exhibet.  —  Noli  laborare  ut  ditcris  in  rc- 


evomcs:'\d  est,  non  coinmodum,se(l  magis 
dispendium  ex  comeslionecum  illo  habita, 
consequeris;  et  pcrdcs  pu/chros  scrmoncs 
fuos,\(\  esl,  fnietum  non  liabcbis  ex  verbis 
pcrilis  seu  caiilativis  quie  habiiisti  cum 
lali.quia  decipiel  te,  si  polest.  Deus  lanieu 
millum  bonum  irremuneralum  rclinquit. 
I/i  auribus  insipientium,  quos  scis  aul 


bus  terrenis  ultra  qualilaleiii  cl  dispositio- 

irim.vi,».  nem  tui  slatus  :  quia,  ul  ait  Apostolus.Qiii      experiris  incorrigihiles  esse,  nc  loquaris, 

volunl  (livites  fieri,  incidiiiil   in  tcnlatio-      eos  docendo  aul  incrcpando;  quia  dcspi- 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXIII    PROVERBIORUM. 


ART.    XXIII 


149 


yaith.  VII, 

Eccli. 
iixii,  6. 

^zech.  III, 


10 


11 


Uebr.  XII, 


°s.  X,  14. 
c.  Hebr. 
s.cxLv,9. 
s.  cxiv,6. 


eut.yiA%. 


12 


13 


14 


15 


16 


17 


cient  doctrinam  eloquii  tui,  et  ita  non 
emendantur,  sed  pejorantur.  Unde  ait  Sal- 
vator  :  Nolite  sanctuin  dare  canibus.  Et  in 
Ecclesiastico  legitur  :  Ubi  non  est  aiiditus, 
non  effundas  sermonem.  Ezechieli  quo- 
que  Dominus  dixit  :  Non  eris  quasi  vir 
objurgans,  quia  domus  exasperans  est.  — 
Ne  attingas  terminos  parvulorum,  id  est, 
nihil  de  terra  et  possessione  illorum  inva- 
das,  aut  subtrahas  eis ;  et  agrum  pupillo- 
runi  ne  introeas  ad  vastandum.P/-oj9m^2/M.s 
enim  corum,  scilicet  judex  terrenus,  ejus- 
dem  cum  illis  naturse  exsistens,  vel  potius 
Deus  omnipotens,  pater  spirituum,  et  spe- 
cialis  miserabilium  personarum  patronus 
(cui  fertur  in  Psalmo,  Orphano  tu  eris  ad- 
jutor;  et  rursus,  Pupilkim  et  viduam  sus- 
cipiet;  itemque,  Custodiens  parvulos  Do- 
minus),  fortis  est,  et  ipse  judicabit  contra 
te  causam  illorum,  id  est,  causam  illorum 
justam  ostendet,  et  tuam  injustitiam  vin- 
dicabit  :  juxta  illud,  Facit  judicium  pu- 
pillo  et  viduse. 

Ingrediatur  ad  doctrinam  cor  tuum,  ct 
aures  tuce  ad  verba  scientice:\d  est, ad  audi- 
endum  doctrinalia  et  salubria  verba  acce- 
de. —  Noli  subtrahere  a  puero,  id  est  a  filio 
tuo  carnali  adhuc  juvenculo,  vel  a  subdito 
indisciplinato  ac  puero  sensibus,  discipli- 
nam,  id  est  correctionem.  Si  enim  percus- 
seris  eum  virga  corporali  aut  spirituali, 
non  morietur,  nisi  percussio  esset  prorsus 
immoderata.  Ta  virga  percuties  eum,  et 
animam  ejus  de  inferno  liberabis,  id  est 
de  vitiis  et  erroribus,  quos  incideret  nisi 
eum  disciplinares,et  per  quos  tandem  cor- 
rueret  in  gehennam. 

Fili  mi,  si  sapiens  fuerit  animus,  id  est 
spiritus  seu  intellectus  tuus,  gaudebit  te- 
cum, id  est,congratuIabitur  lihi, cor  meum 
ex  caritate  qua  diligo  te,  ef  exsultabunt 
renes  mei,  id  est,  interior  laetitia  cordis 
mei  redundabit  in  corpus,  et  sensitivus 
etiam  appetitus  Isetabitur,  guum  locuta 
fuerint  rectum,  id  est  justum  et  pruden- 
tem  sermonem,  labia  tua.  Non  ceynuletur 
cor  tuum  peccatores,  id  est,  eos  non  imi- 
tetur  in  vitiis,  nec  odiat  eos,  in  quantum 


21 


A  sunt  homines  ac  viatores,  poenitentiae  et 
salulis  capaces ;  sed  in  timore  Domini  fi- 
liali  esto  tofa  die,  id  est  assiduc  et  omni 
tempore  graliee  Christi.  De  qua  die  ait 
Apostolus  :  Nox  preecessit,  dies  autem  ap-  Rom.xm, 
propinquavit ;  et  rursus,  Nos  qui  diei  su-  *^- 

....  „„      [Themi.vfi. 

mus,  sobru  smius.  Quia  habebis  spem  efii-       ^g 
cacem  in  novissimo,  id  est  in  fine  vita) 
prsesentis,  et  prcestolatio  tua  non  aufere- 
tur,  id  est,  exspcctatio  qua  beafitudinem 
prsestolaris,  non  privabitur  suo  effectu. 

Audi,  fili  mi,  et  esto  sapiens,  et  dirige       49 

B  in  viam  gratise  ac  salutis  oculos  tuos  in- 
teriores,  scilicet  ad  considerandum  divina 
prsecepta,  juxta  illud  :  Dirige  cor  tuum  in  /er.xxxi,2i. 
viam  directam.  N^oli  essc  in  conviviis  po-  20 
tatorum,  nec  in  comessationibus  eorum 
cjui  carnes  ad  vescendum  conferunt :  quia 
vacantes  potibus,  et  clantes  symbola,  id 
est  collationem  pecunise  in  prsedictis,  con- 
sumentur :  quia  corpus  et  animam  destru- 
unt,  vitam  abbreviant,  depauperantur  et 
condemnantur ;  et  vcstietur pannis  dormi- 
tatio  :  id  est,  dormitio  mortis  eorum  erit 

G  despecta,  seu  ipse  qui  talis  est,  viliter  ope- 
rietur  in  morte.  Yel  sensus  est,  quod  ad 
tantam  deveniet  paupertalem,ut  dormien- 
do  non  habeat  sufficiens,  sed  tenue  operi- 
mentum. 

Audi  in  rebus  licitis  patrem  tuum  cjui 
genuit  te,  etne  contemnas,  quum  senuerit 
mater  tua.  Imo  in  senectute  et  necessilate 
debes  eis  magis  caritative  ac  pie  adsiste- 
re,  quemadmodum  in  Ecclesiastico  legi- 
tur  :  Fili,  suscipe  senectam  patris  tui,  et  Eccu.m, 
non  contristes  eum  in  vita  illius.  Verita-  '*• 

D  tem  eme  :  non  dando  directe  pro  ea  pecu- 
niam,aut  aliquod  temporale  tanquam  pre- 
tium  rei ;  sed  emenda  est  a  Deo,  oratione 
et  opere  virtuoso,  et  a  docloribus,  seu 
ex  libris,  studio  et  labore.  Et  sicut  dantur 
temporalia,  ut  oretur  pro  danlibus,  non 
pro  oratione,  sed  ut  orantes  inclinentur 
ex  beneficio  corporali  ad  recompensan- 
dum  in  spirilualibus;  sic  potest  tempora- 
le  dari  magistro,  ut  provocetur  ad  labo- 
randum  pro  informatione  discipuli.  De 
hujusmodi  emplione  scriptum  est  in  Isaia: 


22 


23 


150 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXIII   PROVERBIORUM. 


ART.    XXIII 


18 


is.iv,i.  Emite  absque  argento,  et  absque  uUa 
Apoc.  111,  conimutatione.  Et  alibi  dicitur  :  Suadeo 
tibi  emere  aurum  ignitum  probatum.  id 
est  carilatem.  Ei  noli  vendere  swpientiam, 
quse  est  notitia  divinorum,  et  (Joctrinam, 
moralium,(7  intcUidvntiam  speculabilium : 
quae  non  sunt  sub  pretio  corporalium  re- 
rum  ponendae;  nihilo  minus  docens  po- 
test  accipere  pro  suo  labore  sustentaculum 
vita?. 

24  E-Tnultat  (jauclio pater  justi ,\A  est  pater 
ejus  carnalis,  seu  spiritualis,  si  tamen  sit 
bonus  et  spiritualiter  amans  :  nam  qui- 
dam  sunt  ita  perversi,  quod  de  spirituali 
et  virtuosa  filiorum  suoruin  conversalione 
tristantur.  Qui  sapientem genuit ,  Iwtabitur 

25  in  eo.  Gaudeat  palcr  tuus  et  mater  tua,  ct 
exsultet  (fua'  f/cnuil  te  :  id  est,  lam  sa- 
pienter  et  virliiosc  te  habe,  ut  merito  de 
te  glorientur  carnales  ac  spirituales  liii 
parentes. 

26  Prcehe,  fili  mi,  cor  tuum  mif/l .  iil  iii- 
striiatur  a  me  ad  vitandum  vitia  carnis,  ct 

27  ocull  tui  vlas  mcas  cu.stodiant.  Fovca  cnim 
profunda  cst  mcrctrix,  quoniam  trahit  in 
voraginem  vitiorum,  et  puteus  anpustus, 
aliena,  id  est  adultera  :  qnia  sicnl  iii  [iii- 
teo  arcto  cadcns,  ita  demergitnr  iil  vix 
cxlrahi  (|ueat  ;  ita  qui  in  adulterium  labi- 
tur,   (lirriciiller  curalur.   Vndc   apud   Jcil) 

Johwwfi-  induciliir:  Si  ad  oslium  aniici  iiici  insidi- 

'"'  alus  sum,   scorlum  sil   allcii   uxor  inca  : 

hoc  enim  nefas  est   el  ini(]uilas  maxiina, 

ignis  csl  usqiie  ad  perditionem  devoians. 

28  Insidiatur  in  via  rjuasi  latro  :  nam  siciil 
lalro  viilt  coipiis  occidere,  et  occisi  bona 
diiipere;  sic  loinicaria  el  adullera  qiueril 
occideie  aniinam,  ac  per  hoc  spiriliialia 
gnati»  dona  ac  merita  ei  auferrc;  et  (juos 
incautos  viderit,  id  esl  facilifer  deccplihi- 
les,  qui  pericula  vitioriim  non  pensanl. 
necvilant  prudenlcr,//?/<'/-/?c/(7  morle  ciil- 
pje,  Irahcndo  cos  ad  concupisccndiim  ac 
commiscciuluin. 

29  Cui  vte  aeternffi!  damnationis  el  pr.Tsen- 
tis  afflictionis?  Cujus  patri  nv  trislitia'  d 
doloris  ?  Cui  rix(c  ?  cui  fovca' ?  cui  sine 
causa  vulncra  ?  cui  suffusio,  id  est  dehi- 


A  litatio  et  quaedam  lacrimatio  oculorum  ? 
Nonne  his  qui  commorantur  in  vino,  et  30 
student  calicibus epotandis ?  id  est,  omnia 
mala  hsec  imminent  el  contingunt  vino- 
lentis  :  qui  et  parentes  suos  ssepe  contri- 
stant.  et  rixari.  pugnare.  vulnerari  solenl 
in  locis  potalionum  suarum  :  propter  quod 
incarcerantur ;  et  ambulando  caderc  so- 
lent  ex  cerebri  perturbatione  propler  as- 
cendentes  fumositates  ad  caput  :  quorum 
et  visus  ohscuratur,  et  oculi  humore  de- 
fliiente   qiiasi    lacrimis  hiimectantur.  Xe      31 

B  intucaris  vinum ,  quando  flavcscit,  id  est, 
flavum  et  quasi  aureum  quemdam  colo- 
rcm  ostendit   in   se,  quum  splenduerit  in   . 
vitro  color  ejus  :  id  esf,  ex  carnali  affecfu 
non  facias  hoc.  ne  provoceris  ad  pofum 
illiciliiiii  ;    lamen  ad  cognoscendum  vini 
valorcm,  jiislumque  prclium,  poterit  ita 
videri.   Liujrcditur  blande,  qnia  dulcifer 
sapif ;  sed  in  novissimo,  id  est,  antequam       32 
consiimatur  in  corpore,  mordebit  ut  colu- 
bcr,\A  est,  calefacliones  popnales,  puncfn 
ras  cf  multas  incommodifafes  causabit  in 

C  hoinine  vinolento  ;  ct  sicut  rcgulus,  qui 
esl  pessimus  serpens.  venena  di/fu/ulcf  : 
(|iiia  iinii  solum  corpus  sic  laedif,  sed  ani- 
inam  (jikkiiic  ad  concupiscenlias,  ef  vilia 
eas  seqncntia.  incilal.  Ilinc  in  Ecclesia- 
slico  hahelur  :  Vigilia  cl  cholera  et  lor- ^cc/i.xxxi 
liira  viro  infriinilo.  Viniim  uuiltuin  pola- -^-  ,  ,, 

^  Ibid.  38 

liim.  irrilalionein,  irain  et   ruinas  mulfas 
facif. 

Oculi  tui,(\\\n\\\  fiieris  vino  ingurgifafus,  33 
vidcbunt  cxtraiwas,  id  esl  feminas  libi  Ic- 
gitime  non  iinifas.ad  peccandiiin  cum  eis, 
I)  rl  ror  tuuni  luquctur,  id  csf,  iutra  se  cogi- 
tabit  el  ore  proferef.yjcrrer.vrt.  id  esf  verba 
lasciva,  procaloria,  vitiosa  ;  ct  eris  sicut  34 
dormiens  iu  uwdio  )uari.  Nam  sicut  qiii 
(loriiiil  iii  inari,  |)criciilis  mnltis  exponi- 
lur,  tluclibus(|iie  marinis  jactatiir  :  sic  vi- 
110  rc|ilcliis,  in  soiuniiin  cito  resolvifiir,  ct 
hiiiiioribus  intiis  cxipstual,  ac  variis  in- 
(|iiieliidinil»iis  agilafur;  imo  periculosissi- 
iiic  slal,  (luauliiin  ad  aniinam.  A7  quasi 
sopitus  ffubcrnafor,  amisso  clavo.  Nam  sic- 
ut  gubernafor  dormiens,  et    claviim  quo 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXIV   PROVERBIORUM.    —   ART.    XXIV  ISl 

gubcrnaculum    rcgitur,  perdens,  ncgligit  A  Qui  cnini  vitiosa  consuetudinc  gulae  et  im- 

ac  inergi  permittit  navem  ;   sic  talis  vino-  munditia?  sunt  infecti,  quamvis  ad  horam 

lentus  corpus  suum  non  rcgit  per  rationis  suaadvertunt  incommoda,pericula  et  pec- 

judicium.   Unde   Plato   dixit,  animam    sc  cata,  mox  tamen  concupiscenliis  inflam- 

habere  ad  corpus  sicut  nauta  ad  navem.  mati  redeunt  ad  vitia  consueta. 

33          Et  dices,  ad  mentem  aliqualiter  redicns  Ecce  hic  docuit  Salomon,  quanta  mala 

post  vitia  gulee  atque  luxuriae  :  Vcrbera-  poena;  et  culpa?  ex  vinolcntia  orianlur,  et 

verunt  me :  id  est,  pravse  affectiones,  seu  quam  detestanda  sint  gulse  atque  luxuriae 

dsemones,  ad  pra?iata  peccata  me  instiga-  inquinamcnta.   Fugienda   sunt   ergo   ha3C 

verunt,  ex  quibus  multas  afflictioncs  in-  scelera,  in  quibus  brutale  ac  turpissimum 

'  sed    curri ;  ct*  no7i  dolui  :  id  est,   passioni-  est  jacere.  Ideo  ait  Ambrosius  :  Ebriosus 

bus,  voluptatibus  et  vitiis  exceecatus,  non  quum  vinum  absorbet,  absorbetur  a  vino, 

perccpi  neque  deflcvi  laesiones  pra^tactas  B  abominalur  a  Deo,  dcspicitur  ab  angclis, 

corporis  ac  animae  meae.  Traxerunt  me  de  et  ab  hominibus  irridetur,  virtutibus  spo- 

uno  peccato  ac  tormento  in  aliud,  ct  non  liatur,  a  dsemonibus  conculcatur.  Econtra 

sensi :  ex  causa  prgehabita.  Sic  et  Jeremias  de  sobrictate  loquitur  Augustinus  :  Sobri- 

/er. v,3.  asserit  :  Percussisti  eos,  et  non  doluerunt.  etas  temeritatem  fugit  et   fugat,  pcricula 

o«eevii,9.  Et  alius  Prophcta  dicit  :  Comedcrunt  alic-  cuncta  declinat,  mutuis  officiis  obtempe- 

ni  robur  cjus,  et  ipse  ignoravit.  Attamen  rat,   superbiam  detestatur,  domum  atque 

ista  dices,  non  ex  vera  et  sfabili  conlritio-  familiam  cum  moderatione  gnbernat.  Et 

ne,  sed  ex  lumine  rationis,  seu  fide  infor-  rursus  :  Sobrietas,   inquit,  est  mentis  et 

mi,   vel  ex  ipsa  expericntia  incommodo-  sensus    mcmbrorumque  omnium  cautela, 

rum  tuorum  inductus.  Idcirco  subjungitur:  castitatis  ac  pudicitige  munimentum,pudo- 

Quando  evigilabo,  id    est,  ad   pristinam  ri  proxima,  amicitise  ac  pacis  conservati- 

vigoris  mei  habitudinem  redibo,<?/  rursus  C  va,  honestati  semper  conjuncta,  vitiorum- 

vina  reperiam  ad  potandum  solito  more  ?  que  omnium  profuga. 


ARTICULUS  XXIV 


EXPLANATIO    CAPITULI    VICESIMI    QUARTI    :    NE    .EMULERIS    VIROS    MALOS, 
NEC   DESIDERES   ESSE   CUM   EIS. 


1        IVr^  a^muleris,  id  est,   nec  mente   nec  D  aut  fur,  ut  ait  Philosophus.  A  fine  enim 

il  corpore  sequaris,  viros  matos,  gula;  denominatio  sumitur.  Atquc,  ut  ait  Am- 

atque  luxurise  deditos  :  de  quibus  prsece-  brosius,  intentio  imprimit  speciem  operi. 

Prov.xxm,  dcuti  capitulo  facta  est  mentio;  nec  desi-  Et  fraudes,  id  est  verba  dolosa,  labia  eo- 

<?0   "7-30         .... 

'"2'  ■    dercs  essecumeis :quiarapinasineditatur  rvm   loquuntiir,  ut  dolo    acquirant,  quae 

mens  eorum,  id  est,  bona  aliorum  cupiunt  per  rapinam  acquirere  nequeunt. 

rapiendo   acquirere,    quum    dissipaverint  Sapientia  wdificabitur  domus,  ct  pru- 

substantiam  suam  gulose  et  immunde  vi-  dentia  roborabitur.  Per  sapientiam  eedifi- 

vendo.  Qui   autem    furatur   aut  rapil    ut  cata  e^t  Ecclesia,  et  discretione  boni  regi- 

gulae  aut  luxuri»  vacet,  magis  dicendus  minis  roborata.  Similiter  per  sapienliam 

est  gulosus  aut  luxuriosus,  quam  raptor  sedificatur  qusecumque  congrcgatio,  fami- 


152 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXIV   PROVERBIORUM.    —    ART.    XXIV 


1  Cor.  m, 
10. 


Luc.  XIV, 


28. 


Matth.  VII, 
24. 


1  Cor.  I,  5. 


Ps.  LXIV,  5. 
PS.  XXXIII, 

10. 


Ilflei/.xxiii, 
5;  111  He(/. 
111, 13;  IV,  x; 
II  Par.  XIV, 
6-8;  XVII,  5, 
10-13;  xviii, 
1  ;  XX,  30; 
xxxii, 27-30. 
llPar.  xvii, 
5. 
5 

Sap.  X,  12. 


lia,  cognatio  ac  politia.Per  sapientiam  enim 
instituitur  ad  bene  vivendum,  ad  creden- 
dum,  ad  proficiendum  :in  quibusomnibus 
per  prudentiam  roboratur.  Unde  Aposto- 
lus  :  Ut  sapiens  (inquit)  architectus,  fun- 
damentum  posui.Sed  et  domus  materialis, 
per  sapientiam  seii  prudentiam  est  aedifi- 
canda,sicut  in  Ev^ngelio  ait  Salvator:Quis 
ex  vobis  volens  turrim  iEdificare,non  prius 
sedens  computat  sumptus  qui  necessarii 
sunt?  Domus  quoque  conscienti».  et  habi- 
taculum  cordis,  juxta  Christi  doctrinam.  id 
est  per  evangelica?  legis  sapientiam  atque 
prudentiam,  sunt  sedificanda  ac  roboran- 
da.  Propter  quod  loquitur  Yeritas  :  Omnis 
qui  audit  vcrba  mea  hac,  et  facit  ea,  assi- 
milabitur  viro  sapienti,  qui  sedificavit  do- 
mum  suam  siipra  petram.  —  In  doctrina, 
id  est  per  doctrinam  observantiamque  le- 
gis  divinse,  replchuniur  cellaria,  id  est 
corda  fidelium,  per  gratiarum  charisma- 
ta,  sublimata  et  elevata  a  terra,  universa 
substanda  protiosa  ct  pulchcrrinm,  id  est 
cunctis  spiritualihus  ac  inlernis  divitiis, 
in  (juibus  est  ina.ximus  decor  et  sph^ndor. 
Scriptura  etenim  docet  omnem  virtutum 
perfectionem,  et  lex  Chrisli  dal  gratiain 
pertingendi  ad  eam.  Ilinc  Corinthiis  scii- 
bit  Apostolus  :  In  oninibus  divites  facli 
estis  in  illo,  in  omni  verbo  el  in  omni 
scienlia.  Alibi  quoqiie  ait  Scriptuia  :  Ke- 
plebimur  in  bonis  domiis  tiise;  et,  Nihii 
deest  timenlibus  Deum.  Deniqin'  in  vctcri 
Teslamento  per  observantiam  legis  dabatur 
Jud;eis  opiilcnlia  prosperilasque  lerrena. 
ut  palel  in  David.  Salomonc^  ad  tempiis, 
Asa,  Josaphal,  Ezechia.  Unde  de  Josaplial 
fertiir  in  secundo  libro  Paialipomenon  : 
FaclSB  sunt  ei  infinita?  diviti». 

Vir sapiens  fortis est ,diA  minus  in  aniina. 
cujus  pra^cipua  fortiludo  est  sapienlia. 
maxime  illa  qiKT  est  doniiin.  Propter  qiiod 
scripluin  est  :  Omnium  polenlior  esl  sa- 
pienlia.  Facil  enim  menlein  Deo  firmiler 
inhierere,  conlemplari  divina,  el  per  in- 
ternum  sumini  boni  saporem,  aspernaii 
carnalia  :  sicque  contra  invisibilium  hosti- 
uiii  pugnas  roborat  sapienlem.  Et  vir  <lo- 


A  ctus,  prsesertim  qui  unctus  est  desuper,  et 

quem  unctio  docet  de  omnibus(de  quo  ait  Uoann.M, 
Psalmista,Beatus  homo  quem  tu  erudieris,  pjj^.,,, ,, 
Domine,  et  de  lege  tua  docueris  eum),  est 
robustus  intellectu.contra  perfidiam  et  er- 
rores,  et  validus  voluntate,  per  caritatem, 
quse  tali  unctioni  et  illuminationi  semper 
conjuncta  est.  Sunt  autem  nonnulli,  quos 
scientia  inflat.  et   qui  solum   acquisitam   icor.vm, 
habent  sapientiam  et  doctrinam,  seu  eam  '• 
qua?  est  donum   gratia>  gralis  data^:  qui 
infirmi  sunl  corde,  lenlationibusque  vin- 

B  cunlur,  et  vitiorum  sunt  servi.  Quibus  di- 
cit  Propheta :  Sapienlia  tua  et  scientia  tua  /«.xlvm.io. 
decepit  te.  Et  Christus  ait  Patri  :  Abscon-  Matih.x\, 
disti  haec  a  sapientibus  et  prudentibus.        ''' 

Quia  cum  disjiositionc,  id  esl  provida  6 
pra?paratione  et  congriiaordinatione,  initur 
hcUum,  id  est,  ineundum  ac  committen- 
(lum  est  pi.Tlium,  tam  contra  invisibiles 
qiiam  contra  visibiles  hostes.Et  in  utroque 
mulliludo  ac  persona  improvida.inordina- 
ta.  impripparala,  non  est  nisi  hostium  vi- 
ctima:  sicqiie  in  bello  utioque,  plus  valenl 

C  sapienlia  d  doclrina  quain  forliludo  cor- 

porea.  Ideo  scriplum  esl  :  .Melior  est  sa-  sap.  vi,  i. 
|)ientia  quain  vires:  et  vir  prudens,  quain 
fortis.  Denique,  si  qiiis  perpessus  sit  vul- 
nera,  dainna,  seu  qiuecumque  adversa, 
miiltum  valel  sapientia  el  doclrina  ad  con- 
solaudiiin  ('iinulem,  et  ad  patienliam  ain- 
plectendaiii.  Uiide  et  ait  Philosophus,quod 
homo  conlemplativus  seu  sapiens,  plenus 
est  jucundis  Iheoremalibus,  id  est  sapien- 
tialibus  considerationibus.  per  qiias  potesl 
se  consolari.  nec  exlra  se  in  rebus  fanlis 

I)  ac  vilibus  expetit  deleclari  aut  consolari. 
Et  crit  salus  uhi  multa  cotisilia  sunt  : 
quia  pcr  iu(|uisilionem  consiliarem  vilan- 
liir  j)ericula.  Istud  superius  diffuse  expo-  /voni.n; 
sitiiin  est.  ;'•  '*•  ""■ 

E.rcclsa  stulto  sapicntia.  id  esl.  in  alto  7 
sila  est,  seu  (pialilas  valde  pra'clara  :  sic- 
que  stulfus  nequil  eam  allingere.  Si  la- 
inen  exemplo  ZaclhTi^ascendal  in  arborem  Luc  \\\,k. 
sycomorum.  i<l  esl,  hiimililal(Mn  crucis 
Chrisli  inluealiir  et  ainplcxelur,  sapien- 
liain  verain  atliiiget,sicul  pra^habiliim  esl : 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXIV    PROVERBIORUM .    —   ART.    XXIV  153 

Prov.\i,i.  Ubi  humilitas,  ibi  et  sapientia.  In  porta  A  tione;  imminuetur  fortifudo  lua,  id  est, 

non  aperiet  os  suum,\^Q%\..,\x\.  forojudicii  mente  et  corpore  eris  debilior.  Nil  ergo 

(quod  in  portis  fieri  consuevit,  juxta  illud  desperatione  exsecrabilius  :  quae  etiam  po- 

Amosv.io.  Prophetge,  Constituite  in  porta  judicium)  nitur  inler  peccata  in  Spirituin  Sanctum. 

non  poterit   rationabiliter  rcspondere.  In  Sequamur  ergo  sanctum  Job  asserentem, 

porta  quoque,  id  est  in  exitu  ab  hac  vita,  Etiam  si  occiderit  me,  in  ipso  sperabo;  ct  7o6xiii,i5. 

preesentatus  summo  Judici, obmutescet. Sed  Abraham  patriarcham,  qui  contra  spem  in  i?om.iv,i8. 

quia  in  verbis  proverbiorum  istorum  Salo-  spem  credidit,  hoc  est  conlra  spem  natu- 

mon  sa?pissime  utitur  nomine  stulti,  ne  ra>,  in  spem  gratise. 

quis  nomine  stulti  intelligendos  putet  eos  Erue  eos  qui  ducuntur  ad  mortem;  et       H 

dumtaxat,  qui  ex  indispositione  sensuum  qul  trahuntur  ad  interitum  liberare  ne 

interiorum  aut  cerebri,  ralione  nequeunt  cesnes.    Hoc  primo   exponitur  de  his  qui 

8  uti,  subjungit  quem  nominet  stullum.  Qui  B  contra  justitiam  trahuntur  ad  corporalem 
cogitat  mala  facere  cum  consensu,  id  est,  occisionem;  secundo,  de  his  qui  ab  hsere- 
quicumque  proponit  transgredi  Dei  praece-  ticis  aut  perfidis  trahuntur  ad  vitia  infide- 
ptum,  i'^z<^/!Ms  uoca(^«7i<r .' quia  revera  stul-  litatis  :  qui  per  sanam  informationem  et 
tus  est  valde,quum  occidat  animam  suam,  signa  sunt  reducendi;  tertio,  de  his  qui  a 
et  Greatori  suo  rebellis  sit  et  ingratus,  ac  prava  societate  quacumque,  aut  diabolica 
summo  bono  et  donis  gratia?  privet  se,  tentatione,  trahuntur  ad  peccatum  morta- 
pessimo  quoque  hosti  suo  consentiat,  vi-  le  :  quos  pro  posse  debemus  revocare  at- 
tiis  ac  dsemonibus  obsequatur,  atque  seter-  que  convertere;  quarto,  de  his  qui  fame, 
nae  damnationis  se  exponat  periculis.  siti,   nuditate,    frigore,   tendunt   ad   mor- 

9  Cogitatio  stulti,  qua  cum  consensu  co-  tem  :  quos  debemus  eruere  necessaria 
gitat  facere  malum,  aut  omittere  debitum  impendendo.  Hinc  non  sohim  Seneca,  sed 
bonuin,  peccatum  est;  et  ahominatio  ho-  G  et  sancti  doctores  Basilius  Ambrosiusque 
minum,  detractor,  id  est,  abominabilis  est  testantur  :  Tot  homines  occidis,  quot  suc- 
hominibus  oblocutor,  peccans  contra  le-  currere  potes,  et  negligis.  iSt  o?za;ens,  FVres  12 
gem   naturalem,   faciendo  proximis  quod  7ion  suppetunt  :  id  est,  si  per  impotentiam 

non  vult  fieri  sibi,  et  contra  legem  divi-  tuam  excusare  te  velis,et  dissimulare;  qui 

ro6.iv,  16;  nam,hoc  detestabile  vitium  multoties  pro-  inspector  est  cordis,  utpote   Deus,  de  se 

^Tm.sI  hibentem.  Hinc  ait  Bernardus  :  Non  veniat  ipso  loquens  :  Non  juxta  intuitum  hominis  iiierj.xMj. 

31.           anima  mea  in  consilio  detraclorum,  quo-  ego  judico  ;  homo  enim  videt  ea  quae  pa- 

niam  Deus  odit  eos.  Nec  mirum,  quoniam  rent,   Dominus  autem   intuetur  cor;   ipse 

\Joann.iv,  vitium  istud  caritatem  (qua;  Deus  est)  acrius  intelligit  an  te  vere  excuses,  et  servatorem 

persequi  et  impugnare  cognoscitur.Et  ipse  animw  tme  nihil  fallit :  id  est,  Deum  om- 

qui  detrahit,  primo  prodit  se  ipsum,  quod  nia  conservantem  in  esse,  et  qui  animam 

sit  vacuus   caritate.    Quid    demum   aliud  D  servat  in  gratia  ac  virtute,  nullus  potest 

detrahendo  intendit,  nisi  ut  is  cui  oblo-  decipere;  reddetque  homini  juxta  opera 

quitur,  veniat  in  odium  aut  contemptum  sua,  ita  quod  eruit  eos  a  periculis,  et  a 

apud  eos,  coram  quibus  venenum  detra-  morte  culp»  ac   gehennee,  qui    praetactis 

ctionis  effundit?  Ferit  ergo  caritatem  in  modis  eruunt  proximos  suos. 

omnibus,  quantum   in  se  est,  apud  quos  Comede,  fdi  mi,  mel,  quia  bonum  est ;       13 

detrahit.  tamen,  si  immoderate  sumatur,  nocet;  et 

10           Si  desperaveris  lapsus  in  die  angustiw  favum  dulcissimum  gutturi  tuo,  cui  dul- 

tua^  :  id  est,  si  in  peccatum  aut  damnum,  citer  valde  sapif.  Sic  et  doctrina  sapientim       14 

aut  aliam  adversitatem  dilapsus   lempore  dulcissima  ac  convenientissima  refectioest 

tribulationis,  desperaveris  de  venia,  con-  anima;  tuw  :  quae  hoc  invisibili  utitur  ci- 

solatione,  evasione,  aut  damni  recupera-  bo,  sine  quo  aret  et  sitit,  juxta  illud  Psal- 


8,  16 


154 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXIV  PROVERBIORCM.    —   ART.    XXIV 


Ps. csui,6.  mi :  Anima  mea  sicat  terra  sine  aqua  tibi.  A  palliare  optantes,  assidue  quserunt,  obser- 
Atque  per  mel,  quod  in  promptu  est,  lit-  vant,  recondunt,  quod  melioribus  se  op- 
teralis  accipilur  sensus  ;  por  favum,  ubi  ponaint.  linpii  aufem  corrueni  in  inali//n  : 
mel  in  cera,  spiritualis  ac  myslicus  intel-      id    est,    sic    peccant,    quod    non    student 


loctus.  Hinc  Augustinus  :  Pinguissimus, 
inquit,  est  sermo  divinus  :  omnes  in  se  ha- 
bet  delicias;  quidquid  volueris,  ex  divino 
5«p.xvi,-2i.  sermone  nascitur,  sicut  manna  ad  unius- 
cujusque  sapuit  voluntatcm.  Quain  sapi- 
entiain  salutarem,  (juutn  inreneris,  ha- 
bebi.s  in  novisfiimis  spem  ffilernai  salulis. 
dumniodo  usque  ad  finem  vitae  in  sapien- 

IbUJ. 


resurgere,  sed  manent  piostrati  in  vitiis. 
Ali(iui  tamen  liujusmodi  interdum,  Om- 
nipotente  miserante  ac  praeveniente,  re- 


surgunt. 


Quuin  cecideril  inimicus  tuus,  ne  gau- 
deas :  praesertim  si  in  malum  culpae  cor- 
ruerit,  de  quo  imnquam  iicet  gaudere.  Si 
autem  in  malum  poenae  labatur,  et  capti- 


17 


8.  tia  ista  permanseris.Neminem  enim  diiigit  B  vetur.  infirmefur,  punialur  aut  occidatur 

Deus,  nisi  eum  qui  cum  sapientia  inliabi-  per  viam  justilia»,  non  licel  inde  gaudere 

tat.  El  spes  tua  non  peribit,  id  esl,  effc-  ex  odio,  ira.  aut  simili  prava  radice,  sed 

ctus    spei    tuffi    tibi    pra?slabilur,    scilicel  bone  ex  caritate  et  zelo  justilia},  in  quan- 

bealiludo  cffilestis  :  qua  adepla,spes  cessal.  lum  malum   illud   paMiale,  est   pro  salute 

sicut  et  fides,beatifica  fruitione  adepla.  anima^  patienlis.  et  expediens  bono  com- 

45  Ne  insidieris  et  quceras  iniquitaiem'  in  muni,  et  alios  revocans  ab  e.xcessu.  Et  in 

*""/"'■'""  r/omo.yMs^t.*  id  est;  contra  justum  et  juslos  ruina  ejus  non  exsuUet  cor  /Mwm.  Unde 

ejus  domesticos,  non  qua?ras  occasionem  David  mortem  Saulis  deplanxit.Juiius  quo-    wReq.x, 

accusandi  aut  ol)lo(|uendi;  ??('7«(' tY/.s7r.s>-('-  que,   viso  capite  Pompeii   adversarii   sui,  '"-'• 

quiem  cjus,  id  esl,  paceui  ejus  non  in^iuio-  lacriinas  fiidil.  Xc  forte  vidcat  Dominus.       18 

tes,  nec  ipsum  perturbes  pi()|)ler  venialia  Dominus  indubilanler  omnia  videl  bona    Hehr.iw 


et  quotidianaejus  peccala.quia  de  eisquo- C  et  mala.  Ideo  sic   e.xponendum  est   :  Ne 


n. 


Ifi 


tidie  paMiitet.  Hine  %nh(\\[wv  \  Septies  eni m 
in  die cadet  j ustus,  id  est  freqiienter,  pra^- 
sertim  in  venialia :  sicqiie  poiiilur  numerus 
determinatus    pro    iudclciiiiinalo,    (iikmii- 

Job\\\m,  adiiiodum  apiid  Job  liabclur  :  Ia-cc  ha'c 
omnia  operatur  Deus  tribus  vicibu>  p(  i 
singulos,iil  rcvoccl  aiiimas  eoruin  a  corrii- 
plione,  el  illuminel  lucc  viv(Mitium.  Uiide 
siihjiingilur  :  ct  rc.surf/cl  per  |)(enilenliam. 

/>«.  XXXVI,  Propter  quod  ail  Propheta  :  niiiiin  cccidc- 
ril.   iion  collidctur,  (iiiia  Domiiius  suppo- 


29,  30 


2i. 


forle  videat  Dominus.  id  est,  per  vindi- 
clam  se  videre  demonstret  tuam  vitiosam 
helitiam.  Vcl  ait,  Ne  forte,  ad  insinuan- 
dum  nostra'  volunlalis  lihertatem  ad  bona 
cl  mala  :  quia  si  non  agimus  malum.  nec 
Dciis  id  vidcl ;  (jui  lamen  a?ternaliter  inef- 
lahiliterque  cuncta  praevidit,  sed  ob  hoc 
necessitaleni  non  imposuit  rebus  actibus- 
(liie  liumanis.  Et  displiceat  ei ,  eui  dis|>li- 
ccl  omnis  eiilpa  :  non  per  displicenliam 
heatte    voluntali    eontrariam.    qua?   habet 


iiil  mauiim  siiam.  (londolcndum  csl  igitiir  D  qiiidquid  vult.et  quidquid  mui  viilt.eo  ca- 


tali  ruinie,  qu»  e.\  fiagililalc  cl  hiimana 
necessitiidine  oriliir.  iliuc  Plato  lo(juiliii' 
in  1'haMlone  :  nuamdiii  corpiis  hahueiit. 
el  conglulinala  fiKMit  anima  huic  malo, 
niiiKiiiam  plcne  sufficicntciHiuc  adipiscc- 
miir  ([110(1  c.voplamiis.  Decies  enim  millcna 
vacationum    (id  cst    contemplalioniim   ac 


icl  ;  sed  displieentia  illa  iion  est  nisi  de- 
lcstalio,  qiia  Dciis  dcteslalur  omne  quod 
honitati  ac  virluti  opponitiir.  Et  aufcral 
(ih  co  irtnn  suam.  Non  gaiidere  de  ruina 
alterius,  ne  Dominiis  ah  illo  aufcral  iiam 
suaiii.  non  esset  carilatis,  sed  odii.  Ideo 
sensiis  est  :  Kl  aufcral  ab  eo  iram  siiam. 


spirilualiiim  sliidiorum)  im[)C(liiiiciila  ii  >-  id  c^l.  le   i[>sum  jiisle  pcrmitlal   in  mala 

hi^  iudc  |)iovcniunt.  propler  corporis  ne-  coriuere.  sic  quod  ira  Dei  ab  illo  ablala, 

C(vssilatcm.  Verum   simt   (juidain   |)(Mversi,  sui)(M-  te  eadat.  ct   ille  lc  la|)sum  jusle  ir- 

(|ui    pro|)iias    ucgligcntias    ct    iniciuitales  rideat,  de  cujiis  ruina  gaudehas  injustc. 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXIV   PROVERBTORUM.   —   ART.    XXIV  155 

flom.xi,!:,  Juxta  quem  modum  ait  Apostolus  :  Quod  A  mortis  poculum  prsebet.  Unde  ait  Bernar- 

'*•  si  aliqni  ex  ramis  fracti  sunt,  tu  autem  dus,  quod  lingua  detractoris  crudclior  est 

quum  oleaster  esses,  insertus  es  in  illis,  et  gladio   persecutoris   :   estque  gladius   ex 

socius  radicis  et  pinguedinis  oliv»  factus,  ulraque  parte  acutus,  interficiens,  quan- 

noli  gloriari  adversus  ramos.  lum  in  se  est,  ad  minus  animas  duas,  ul- 

19  Ne  contendas  cum  pessimis,  id  est  in-  pote  detrahentis,  et  audientis;  imo  et  ejus 
duratis  et  incorrigibilibus,  quos  nec  cor-  cui  detrahitur,  qui  quum  audierit  qualiter 
ripiendo,  nec  exhortando,  nec  disceptando  sibi  detractum  sit,  incitatur  in  obloquen- 
poteris  emendare.  Idcirco  pro  illis  oran-  tem.  Ecce  quam  rigorose  et  seriose,  imo 
dum  est.  Yerumtamen  prsesidentium  et  et  sa>pe,Ioquitur  Salomon  contra  hoc  vi- 
judicum  est,  tales  per  poenas  reprimere.  tium;  ct  tamen  multi  valde  incaute  se  ha- 
Nec  annuleris,  id  est,  non  sequaris,  impios  bent  circa  facinus  tantum,et  jugifer  proni 
in  viliis,  nec  diligas,  secundum  quod  ta-  B  sunt  ad  obloquendum,  etiam  ex   sola  et 

20  les;  quianon  habent  futurorum  spem  ma-  levi  suspicione  :  quod  est  utique  inefCabi- 
//  .•  quoniam  ultimum  finem  sibi  constitu-  liter  periculosum.  Quorum  lingua  (ut  Jaco- 

unt  in  rebus  prgesentibus  et  caducis,sicque  bus  ait  apostolus)  esl  inquietum  malum,    jacob.w, 

futuram  beatitudinem  non  exspectanl ;  et  plena  veneno  mortifero,  inflammata  a  ge- *- *'• 

si  dicantur  eam  sperare,  intelligendum  est  henna,  id  est  diabolo,  cujus  instrumentum 

de  spe  informi,  non  formata,  sicut  et  cre-  est   ad  internecionem   animarum    mulla- 

dunt  eam ;  et  lucerna  impiorum,  id  est  rum.  Ideo  sapientissimus  Auguslinus  jux- 

prosperitas,  memoria,  scienlia  informis,  et  ta  mensam  suam  scripsit  hos  versus  : 

lux  naturalis  ingenii,  exstinguctur  :  quia  ,.    .     , 

...  .  p-     L  Quisquis  amat  dictis  absentuni  carnere  vitam, 

per  vilia  obscuratur,  aut  in  morfe  finitur,  ^^^^  ^^^^^^^^  ^.^^.^^^  ^^^.^^.^^  ^^^^  ^i,^i 

Prow.xiii,9.  deinde  putrescit.  Istud  supra  plenius  fuit 

exposilum.  C      Ha'c  quoque  sapientibus  :  id  est,  jam       23 

21  Tinie  Dominum,  fili  mi,  et  regem,  id  dicta  atque  dicenda,  sunt  sapientibus  ob- 
cst  Deum  regem  universorum,  vel  Deum  servanda. 

et  ejus  vicarios  prsesidentes,  qui  propter  Cognoscere  personam  in  judicio  non  esl 

Deum  timendi  sunt;  et  cum  detractoribus  bonum.  Minus  dicit,  et  majus  significat  : 

ne  commiscearis,  approbando  aut  libenter  quia  personarum  acceptio,  pra3sertim  in 

audiendo   detractoria   verba    eorum,    aut  judicio,  est  grande  et  morlale  peccatum, 

etiam  non  resistendo  eis  aliquo  modo,vide-  et  contra  veritatem  atque  justitiam,  ut  su-  prov.^sw, 

licet  corripiendo  eos  de  tanto  peccato,  vel  pra  jam  dicfum  est  plenius.  Cognoscendse  ^^ 

pie  hortando  ut  cessent,  aut  tristem  vul-  ergo  et  intuendae  sunt  causse  in  judicio, 

tum  monstrando,sicut  in  Ecclesiaste  habe-  non  persona?,  quantum  ad  ea  qu»  ad  rem 

£'«/£?.  vH,  tur:Per  tristitiam  vultus  corrigituranimus  non  pertinent  in  tali  negotio. —  Qui  di-      24 
*Prov  XXV  delinquentis;  et  alibi,  Ventus  aquilo  dis-  D  cunt  impio,  Justus  es,  prseserfim  in  foro 

23.         '  sipat  pluvias,  et  facies  tristis  linguam  de-  judicii,  maledicent  eis  populi,et  detesta- 

22  tva.henlem.  Quoniamrepenteconsurgetper-  buntur  eos  tribus,  quum  cognoverint  cri- 
ditio,  id  est  damnatio,  eorum,  videlicet  men\\oc. Qui  arguunt  euin,laudabunlur:       23 
detrahentis,  et  commiscentis  se  ei.  Unde  id  est,  qui  peccantem  carilafive,  discrefe, 

ait  Bernardus  :  Non   facile  dixerim,  quis  juste  corripiunt,faIsaque  reprobant,et  pro 

gravius  peccet,  detrahens,  detrahentemve  dcfensione  legis  diviuce  ac  fidei  dispulant, 

diudiens.  El  ruinam  utriusque  quis  noviti'  laude  sunt  digni,  et  commendabuntur  a 

id  est,  quam  districte  damnandi  sint,  igno-  Deo  ac  Sanclis  ;  et  super  eos  veniet  bene- 

ramus.   Detractor   enim,   quantum    in   se  dictio,  id  est  largilio  et  multiplicatio  do- 

est,  non  modo  occidit  se  ipsum  in  anima,  norum  gratiae  in  praesenti,  deinde   salus 

sed  et  cunctos  qui  audiunt  eum,  quibus  aiterna.  Tales  etenim  zelatores  justifiae  se- 


156  ENARRATIO   IN   CAP.    XXIV   PROVERBIORUM.    —   ART.    XXIV 

ciindum  scienliam,  Deus  preecipue  diligit,  A  Istud  supra  magis  expositum  est.  Ne  di-  Prov.\.\o. 

ditat,  felicitat;  a  bonis  quoque  hominibus  cas  :  Quoinodo  fecit  mihi,  inierendo  inju-      ^^ 

benedicuntur  et  laudantur.  Hi  quoque  qui  rias,  sic  faciam  ei,  et  reddam  iinicuique 

arguuntur,  si  probi  sint,  eis  regraliantur,  mihi  forefacienti,  secundiim  opus  suuni, 

et  dato  quod  indignentur  ad  lempus,  tamen  quo  peccat  in  me.  Hoc  est  quod  dictum 

ad  mentem  reversi,  gratias  agunl,  sicut  et  *  est  supra  :  Ne  dicas  :  Reddam  malum  pro  ibid.w.a. 

Prov.     infra  habetur  :  Qui-corripit  hominem.  gra-  malo.  Porro  injurias   vindicare,  et   inter 

""^Qg'  ■    tiam  postea  inveniet  apud  eum.  —  Lahia  proximos  sequalilatem  servare  justitise,  ac 

deosculahitur ,  id  esl,  caritalem  el  pacem  mahi  culpBe  per  mala  pcenfe  recuperare, 

reformabif,   fovebit,   perficiel,  qui  rccta  ad  publicam  speclat  auclorilatem.  hoc  est 

verha  rcspondct,  id  est,  discrele  se  habet  ad  prffsidentem  et  judicem  :  ad  quos  tan- 

loquendo,  et  ea  dicendo,  qua  pro  causa,  quam  ad  vivam  legem  ac  animalam  justi- 

loco  et  temporc  magis  expediunl  :  quia  B  tiam  confugere,  perlinel  ad  subjectos,  se- 

per  hoc  fit  amabilis  bonis  liominibus,  et  cundum  Philosophum.vel  injuriam  penitus 

discordantes   pacificat.  Porro  deosculatio  indiilgere.  Unde  in  Proverbiis  suis  Seneca 

labiorum,  signum  est   carilalis  et  pacis.  ail  :  Oplimum  esl  seniper  ignoscere.  lan- 

proul  in  iibro  de  Officiis  pulchrc  de  hoc  quam  si  ipse  quotidie  pecces;  el  ilerum  : 

scribit  Ambrosius.  Turpe  esl   vincere  suos  ;  satis  poonarum 

27  Prwpara  foris  opus  tuum  :  id  est,  aliis  est,  potuisse  puniri.  Tullius  quoque  :  No- 
exemplarem  le  exhibe,  nec  aliquem  scan-  bik',  inquit,  vicloriae  genus  esl,  poluisse 

Rom.  XII,  dalizes,  ut  juxla  doctrinam  Apostoli,  pro-  vindicare. 

videas  bona  non   solum  coram   Oeo,   sed  Per  agrum  hominis  pigri  transivi,  et       30 

ctiam  coram    omnibus   hominibus.  Unde  per  vincani  viri  stulfi ;  et  ecce  totum  re-      31 

.xinfiii.y,  jiissit  Saivaloi'  :  Luceal  lux  vestra  coram  pleverant  urtica^,  opertcerant  super/iciem 

hominibiis,  ut  videant  bona  facla  veslra.  C  ejus  spince,  et  maceria  lapidum  destructa 

El  diligenter  exerce  agrum  tuum,  id  est,  erat.  Istud  in  corporalibus  et  exterioribus 

campum  cordis  lui,  et  eos  qui  libi  commis-  ila  est.  Spirilualiler  vero,  ager  hominis 

si  sunl,a  viliis  piirga,  virlulum  seminibus  pigii.  el  vinea  viii  stiilli,  est  cor  peccato- 

semina,  virluosis  exercitiis  cole,  meritis-  ri>  acediosi,  scu  popiilus  ei  commissus  : 

que   feciinda;  et  postea  ivdifices  domum  in  (iiiibus  ex  negligenlia  et  forpore  pravi 

tuam  :  id  esl,   labricam  virluliim  subli-  j)r;r'Iali  seu  hominis  vitiosi,  pr.Tdominan- 

iniiim  conslrue  in  habilaculo  menlis  tiia>,  tur  tribiili  viliorum,  puncfurae  crudelium 

atqiie  in  grege  tibi  commisso.  Nempe  qui  passioniim,  videlicet  irae,  impatienfia»,  in- 

prjeest  aut   praMlicat,  dcbet   in   priiuis  se  vidiie,  indignalionis,  amaritiidinis.  Kt  ma- 

ipsum  ptirgare,  exercere,  perficere,  deinde  ceria,  id  est  opera  bona  ex  genere  aliqiian- 

ad  alioruin   instruclionem   pra-sidentiam-  do  inchoata,  non  eranl  ad  com[)leinenliim 

/.i(c.iv,23.  que  procedere,  ne  ei  dicafiir,  Medice,  cura  D  perducta,  nec  carifafis  coagulo  adiinata. 

i?om.  11,21.  te   i[)sum  ;   itemqiie,  Oiii  aliiim  doces,  fe  Maceria  equidem  vocafur  inurus   absquc 

ipsum  non  doces?  ca^mento.  Ma^c  aiitem  videre,  est  in  aliis 

28  Ne  sis  tcstis  frustra,  id  est  inaniter  el  \?,\dL  con^iCxAeviire.  Quod  qnum  vidisscm, po-       32 
sine  idonea  causa,  confra  pro.rimum  fu-  sui  in  cordc  nvo,  id  esl.  memorifer  ea  re- 
i/m.*famensi  innocenlis  liberalio,  aut  ju-  colui,  ne  simili  modo  acciderel  mihi.  <•/ 
dicis  prffceplum,  aiil  similis  ralionabilis  e.rcmplo  didicidisciplinam,\A  e?>\,  e\  aW- 
exigal  causa,  teslimonium  est  ferendum  ;  oruin  faclo  reprehensibili  me  ipsum  cor- 

ncc  lactcs  quemquanx  lahiis  tuis,  id  esl,  icxi,  direxi,  el  cautior  faclus  siim.  Kelix 

nemini  aduleris,  nec    foveas  ali(|uem   in  enim   quem    faciiinl   aliena  damua   peri- 

peccatis   :   quemadmodiim    scri|)liim    est,  luin   :  quia   qiiod   in   aliis  reprehensibilc 

gcc.  iiebi.    Laudatur  peccator  in  desideriis  animai  sua?.  judicamus,  vitare  debemus. 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXV   PROVERBIORUM.    —   ART.    XXV  157 

Postromo  totum  residuum  hujus  capi- A  dormies...?non  est  hic  de  textu,  secundum 
pra  scriptum  est  atque  expositum.      Hebrseos.  Imo  ver 
quod  dicitur  hic*,Usquequo,  piger,      inquam,  dormies. 


Prov.Mi,  ^jij^  supra  scriptum  est  atque  expositum.      Hebrseos.  Imo  versus  hic  incipit  :  Parum 
*  ibi     Tamen  quod  dicil 


ARTICULUS  XXV 


H 


ELUCIDATIO    CAPITULI    VICESIMI    QUINTI    :    H.E    QUOQUE    PARABOLiE    SALOMONIS, 

QUAS    TRANSTULERUNT   VIRI,    ETC. 


^<S'  giwque  ijara&o^a?   Salomonis,  id  B  Salvator  :  Nolite  sanctum  dare  canibus.  Et  Matih.vu, 

est,  sequentes  parabolse  a  Salomone  rursus  Apostolis  :  Vobis,  inquit,  datum  cst  "• 

prolatse  sunt,   quemadmodum    prseceden-  nosse  mysterium  regni  Dei,  ceteris  autem 

tes;  quas  transtulerunt :  non  de  idiomate  in  parabolis,  ut  audientes  non  intelligant. 

Hebrseo  in  aliud;   sed,   Transtulerunt,  id  Hinc  primo  mysticse  theoiogisecapitulo  ma- 

est,  transposuerunt  eas  de  schedulis  ac  ra-  gnus  Dionysius  prsecepit  Timotheo  :  Vide 

piariis,  in  quibus  hinc  inde  erant  descri-  utnullus  indoctorum  haec  videat.  Hinc  Vas 

ptse,  ac  redegerunt  eas  in  unum,  et  inse-  electionis  scribit  se  in  raptu  audisse  ar-  ucor.  xn, 

ruerunt  ac  addiderunt  eas  huic  volumini ;  cana  verba,qu8e  non  licet  homini  loqui.  Et  ^- 

viri  Ezechice  regis  Juda,\di  est  scribse  et  angelus  Raphael  protestatur  :  Sacramen-  ro6.  xn,:. 

docti  viri,  domestici  seu  ministri  devotis-  tum  regis  abscondere,bonum  est.  Et  ad  Da- 

\v  Reg.   simi  Ezechise,  qui  cuitum  Dei  reparavit  in  nielem  angelus  Gabriel :  Clausi  sunt,  inquit,  oan.  x.i,  9. 

HPartxfx-  rogno  suo,  ac  populum  suum  inclyte  re-  G  signatique   sermones.  Insuper  gloria   Dei 

XXXI.         formavit,  prout  partim  quarto  Regum,  et  est,  ut  ex  fidelitate  celetur  verbum  quod 

plenius  secundo  Paralipomenon  recitatur:  unus  ab  alio  in  secreto  recepit.  Allogorice, 

et  forsan  ex  ejus  commissione  facta  fuit  Gloria  Dei  est  celare  verbum,  id  est,  gloria 

translatio  et  additio  ista.  Nempe  (ut  circa  Unigeniti  Patris  seterni,  propter  homines 

principium  expositionis  istius  super  hunc  incarnati,  est  celare  Verbum,  id  est  occul- 

librum  inductum  est)  Salomon  parabolas  tare  se  ipsum,  Verbum  seternum,  in  hu- 

istas  non   conscripsit,   nec   librum    hunc  manitate  assumpta. 

edidit;  sed  servi  ipsius  parabolas  ex  ore  Et  gloria  regum.investigare  sermonem: 

ejus  auditas  notaverunt,  atque  in  schedu-  id  est,  regibus,  et  cunctis  qui   praesunt, 

las  redegerunt,  quse  tandem  per  diversos  specialiter  commendabile  honorificumque 

ac  diversis  temporibus  in  unum  libruin  consistit,  ut  verba  Scripturse  quae  non  in- 

collectse  sunt  et  redactse.  D  telligunt,  scrutentur,  et  sibi  exponi  depo- 

2            Gloria  Dei  est  celare  verbum  :  id  est,Sid  scant,   veritatem   quoque    verborum   qua? 

Dei  gloriam   pertinet,    aliqua   tradere   in  audiunt,  diligenter  inquirant,  sicut  beatus 

Scripturis  per  verba  obscura,velata  et  my-  Job  fatetur,  dicendo  :  Gausam  quam  igno-    job  xxix 

stica,  ne  divina  secreta  pandantur   indi-  rabam,   diligentissime   investigabam.    Sic  *"• 

gnis,et  [ut]  studiosis  Gatholicis  detur  occa-  gloria  regum,  id  est  Apostolorum,  recto- 

sio  virtuosse  exercitationis,  prout  divinus  rum  ac  principum  populi  christiani,  fuit 

Dionysius  plenius  docet.  Sic  quoque  glo-  investigare  sermonem,  id  est  expositionem 

ria  Dei  est,  secretiora  Scripturae  non  ma-  verborum  quse  audierunt  a  Ghristo,  quem    o^f""''.^-! 

nifestare,  sed  occultare  rudibus,  prsesum-  ut  in  Evangelio  innotescit,  de  talibus  ssepe  -^"'■«-   ''■•. 

ptuosis,  carnalibus  et  indignis,  sicut  ait  interrogaverunt ;  vel,  Investigare   sermo- xm' 3!     ' 


158  ENARRATIO    IN    CAP.    XXV    PROVERBIORUM.    —   ART.    XXV 

nem,  id  est  ipsum  Christum,  qui  est  in-  A  nuptias,non  discumbas  in  primo  loco,etc. 

creatus  sermo  Dei  Patris  :  de  quo  ad  He-  Advertant  hgec  superbi.  ambitiosi  et  vani, 

ffebr.ix,  brseos  ait  Apostolus,  Vivus  est  scrmo  Dei.  qui  noUmt  sequi  vestigia  Christi,  sed  Scri- 

'"■  Sed  et  regum,id  est  universorum  fidelium  barum  ac  Pharisseorum  :  de  quibus  ipse  in 

se  bene  regentium,  gloria  est  investigare  Evangelio  protestatur,  quod  ament  primos    Matth. 

Scripturam,  quantum  ad  eorum  pertinet  '  recubitus  in  coenis,  et  primas  cathedras  in  ""'"'  ''' '■ 

statum.  •  synagogis,  et  salutationes  in  foro,  et  voca- 

3  Ccelum  sursum,  et  terra  deorsum,  etcor  ri  ab  hominibus  Rabbi.  0  quam  multi  sunt 

regum  mscrufahilc  :  id  est,  altitudo  coelo-  modo  tales! 

rum  imperscrutabilis  nobis  est,  similiter  Qua'  viderunt  oculi  tui,  id  est,  ea  quse        8 

terrae  profunditas  :  sic  et  corda  regum,  de  nosti  mala  de  alio,  ne  proferas  in  jurgio, 

quibus  jam  dictum  est,  sunt  nobis  imper-  id  est  contra  alium  litigando,  vel  in  lite 

scrutabilia,  solique  cognita  Creatori.  Con-  B  coram  judice,  cito,  id  est  prsecipitanter  ex 

formiter  sapientia  Aposlolorum,  qua^   ex  impetu  passionis  absque  congrua  delibe- 

eorum  corde  nobis  profluxit,pIene  a  nobis  rafione  et  rationabili  cdiW^di,  itc postea  emcn- 

perscrutari  ac  comprehendi  non  valet.  —  dare.xd  est  ea  quje  sic  propalasti  revocare, 

i       Aufer  rulnginein  de  argento,et  egrcdietur  non  possis,  e\.  famam  restituere  proximo, 

5  vas  purissimum;  aufer  impietatemde  vul-  quum  dehonestaveris  amicum  tuum,  id 
tu  rcgis,  ct  firmabitur  justitia  Ihronus  est,  proximum  tuum  diffamaveris,  culpam 
ejus  :  \di  est,  sicut  ex  argento  a  rubigine  ejus  taliter  objiciendo,improperandove  ei. 
et  seoria  depuralo,  formatur  vas  valde  pu-  Hoc  dicitur  contra  homines  passionatos, 
rum  ;  ita  si  a  corde  regis  ac  praesidentis  qui  tam  impetuosi  irratiouabilosque  exsi- 
tollatur  omnis  iniquitas,  auctoritas  et  prse-  stunt.  ut  si  quid  reprehensibile  noverint 
sideutia  ojus  roboratur  icquitate  atque  vir-  de  proximo  seu  amico,  mox  illud  ei  obji- 
tiitibus  ejus,  quoniam  conservatur  a  Deo,  C  ciant  et  insultent,  quum  fuerint  ab  eo  of- 
et  ad  postcros  ejus  devolvitur.  S[)irituali-  fensi,  aut  verbis  contendere  coeperinf  con- 
ter,  per  argentum  designatur  naturalis  ac  tra  illum;  ef  culpam  illius  sic  manifestanf, 
philosophica  scientia  :  a  qua  si  rubigo.  id  ac  ipsum  diflamaut,  confra  pr.Tcepfum  de 
cst  error  admixlus,  seu  inflatio  et  abusus,  ordine  observaudo  in  correptione  frater- 
toIIantur,egredilur  cor  eriidilum;  sic  enim  na  :  quem  ordinem  Christus  docuit  et  pra^- 
deservit  ad  infelligenduin  divinam  Seri-  cepil,  dicendo,  Corripe  eum  infer  te  et  ibid.wM, 
pturam.  ipsiim  solum.uf  scilicet  fania  proximi  non 

6  Ne  gloriosus  appareas  coram  rege  :  id  l;iMlaliir.  —  Causam  tuam  tracta  seorsum        9 
est,  coram  regibus  el   pnesidonlibus  noii  (v///i  ^f//i/V'o /«o  fideli  et  familiari.  de  cujus 
jacles  nec  exlollas  te,  nec  magnificare  el  fidelitate  sis  cerlus;  (V  «<>(•/-(>/// w  tuum  c.v- 
oslentare  le  sludeas,  sed  revorenfor  ct  mo-  traneo  ne  reveles  :  quia  hoc  essef  valde 
desfe  te  habeas  :  praesertimque  vifandum  D  periculosum  et  fatuum,  sicut  subjungifur: 

est  [hoc]  coram  Rege  coelorum  omiiia  in-  nc  forte  insultet  tibi,quum  audierit,et  ex-       10 

\Petr.s,(,.  tuenfo,sub  cujus  maiui  debemus  nos  sem-  probrare  non  cesset.  Secreta  namque  non 

per  humiliare.  /i"/  in  loco  maguorum  nc  nisi  fidelissimo  amico  siinf  revelanda,  prout 

sfefcris,  id  est,  non  ponas  fe  in  loco  siibli-  dc  hoc  supra  dictum  osf  plenius.  —  Ora-  Prof.xi.ia. 

miori  quam  decet  gradum  el  statum  tuuin,  tia  et  amicifia  lHjcrant  :  quas  fibi  scrva, 

7  sed  magis  in  bassiori.  Melius  est  enim  ut  ne  exprobrabilis  fias. 

dicatur  tibi,Ascende  huc,  id  est  ad  locum  Mala  aurea  in  lectis  argenteis,  qui  lo-       11 

altiorem,  qnam  uf  /'umilieris,  id  est,  ad  quifur   verbum    in   fcmporc  suo  :  id  est, 

inferiorein  locum  descondore  compollaris,  proforens  sermouom  ufilom   fompore  op- 

coram  principc.  Hoc  esl  qiiotl  Dominus  in  portuno.  assimilalur  aiirois  pomis,  qiur  ad 

8.ii".    ""' Evangelio  ait  :  Quum  invilatus  fucris   ad  decorem  affiguntur  lecfis  argenteis.  Talis 


ENARRATIO    IN   CAP.    XXV   PROVERBIORUM.    —    ART.    XXV  159 

etenim  homo  ornatur  suis  verbis,quemad-  A  liatur.  Idco  ait  Michaeas  :  Iram  Domini  por-  Mich.  vu, 

niodum  lectus  argenteus  aureis  pomis,  id  tal)n,   quia    peccavi  ei.  Unde  in   sccundo  '^' 

est  similitudinibus  pomorum  laclis  dc  au-  Machabioorum  habetur  :  Ira  Domini  in  mi-    ii  Mach. 

ro.Et  sicut  in  lccto  argenteo  dulcilcr  qiiie-  sericonliain  convcrsa  esV.Et  lingua  mollis,  ^"'' "' 

scitur  ac  dormitur,  sic  sermo  hujus  facit  id  est  responsio  humilis,et  recognilio  pro- 

auditores  suaviter  in  se  requiescere.  Con-  pria;  cuipae,  seu  sermo  suavis,  confringet 

sueverunt  autem  antiquitus  magnates  le-  r/«r<7mm,id  est,  indignalionem  et  rigorem 

ctis  aureis  atque  argcnfeis  uti,  juxla  illud  offensi  tollet  et  placabit  :  qiiemadmodiim 

libri  Eslher  :  Lectuli  quoque  auici  et  ar-  mulier  Thecuitis  et  Abigail  menlcm  David  witvi.ws', 

genteisuper  pavimentum  dispositi  cranl. —  ad  clemenliam  pertraxcrunt.  xxv,  3s,  n. 

12  Inauris  aurea  et  margaritum  fulgens,gui         Mel  invenisli?  comede  quod  sufficit  tibi :       16 
arguit  sapientem  et  aurem  obedientem,  id  id  est,  quidquid  diilcis  edulii  habes,  qiian- 

est  vir  caritative  increpans  sapientem,qui  B  tumcumque  faciliter  obtinueris  illud,  ta- 

utique  libenter  suscipit  correptionem,  et  mcn  non  nisi  modorate  ulere  illo;  neforte 

aurem  quae  exhortationi  ac  jussioni  obedit.  satiatus  enoinas  illud,  et  ita  ex  tua  giila 

Quemadmodum  enim  inauris  aureaaurem  et  carnalitale  fiat  tibi  nocivum,  quod  ex 

decoral,et  splendida  margarita  vultum  ve-  se  est  suave  ac  aptum.Spiritualiler  autem, 

nustat;  sic  talis  correptor  et  exhortator,  Si  mel  invenisti,  id  est,  Deum  contemplari 

verbis   suis   corieptoriis   ac   informativis  coepisti,  et  Scripturarum  dulcedinem  ali- 

ornat  se  ipsum,  et  correptum,  et  obedien-  qualiter  degustasti,  comede  qiiod  sufficit 

tem.  Sunlque  verba  prudenliee  ejus  splen-  tibi,  id  est,  juxta  capacitatem  inlellectus 

dentia  instar  argenti,  et  pretiosa  iit  mar-  tui  tc  refice  inde,  nec  incomprehensibilia 

Ps.xi,-.  garitum,juxtaiIludPsalmi:Eloquia  Domini  comprehendere  enitaris;  ne  forte  saliatus 

argentum  igne  examinatum.  evomas  illud,  id  est,  ex  consideratione  la- 

13  Sicut  frigus  nivis  in  die  messis,  id  est,  G  boriosa  replelo  vertatur  tibi  in  nocumen- 
sicut  tempore  messis  acceptum  est  frigus  tum  summum  illud  primse  veritatis  obje- 
aliquantulum  simile  frigori  nivis  ipsismes-  cliim,  atque  id  ipsum  quod  coepisti  de  eo 
soribus,  quia  refrigerat  eos  ;  ita  legatus  salubriter  degustare,  amittas.  —  Subtrahe       17 
fidelis  ei  qui  misit  eum,  id  est,  conveniens  pedem  tuum  de  dorno  proximi  tui,  id  est, 

et  jucundus  est  domino,  a  quo  directus  non  nimis  frequenter  visites  eum,  nec  apud 

est  :  animam  illius  requiescere  facit.  —  eum  nimis  diu  remaneas;  nequando  sati- 

14  Nubes  et  venlus,  et  pluvia^  non  sequentes,  atus,  id  est  de  tua  prsesentia  attaediatus, 
vir  gloriosus,  id  est  famosus,  seu  praecla-  oderit  te  propter  molestiam,  vel  expensas 
rum  et  virtuosum  ac  liberalem  se  fingens,  quas  ingeris  ei,  vel  ex  suspicione  qua  pu- 
magna  promittendo,  e^  promissa  wo^^  com-  tare  posset  quod  uxorem  aut  filiam  ejus 
^^ews.  Nam  sicut  ventus  et  nubes,  volanles  turpiter  ames.  Melius  est  ergo,  ut  rarius 
sunt  et  sine  optato  effectu,  ad  quos  non  D  veniendo  facias  eum  tuum  optare  adven- 
sequitur  imber ;  sic  homo  promissa  non  tum,  quam  ut  una  vice  tam  diu  secum 
implens,  est  corde  levis,  instabilis,  et  sine  permaneas,  aut  tam  multoties  eum  acce- 
effectu  virtutis,ac  in  suspenso  tenens,  ma-  das,  ut  fastidiat  tuain  prsesentiam.  Sed  in 
gisque  affligens  quam  Igetificans  eum  cui  hac  re  necessaria  est  discretio,  qua  homo 
promisit.  prudenter  perpendat  an  sua  prsesentia  sit 

15  Patientia  lenietur  princeps  :  \di  e?,i,  ^ev  suo  proximo  onerosa,  aut  minus  solito 
patientiam  ejus  quem  princeps  jubet  pu-  gratiosa  :  quo  cognito,  moderetur  sive  abs- 
niri,  mitigatur   iracundia   principis,   nisi  tineat. 

sit  penitiis   ferox  et    inhumanus.    Sic    et  Jaculum  et  yladius  et  sagitta  acuta,  id       18 

Princeps  altissimus,  Dominus  Deus,  per  pa-  est,  his  rebus  assimilatur,  et  instar  earum 

tientiam  sustinentium  adversa  eis  reconci-  nocet,  Isedit,  et  perforat,  homo  qui.loqui- 


160 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXV  PROVERBIORUM.    —   ART.   XXV 


tur  contra  proximum  suum  falsum  testi- 
moniiim  :  per  quod  privat  eum  fama,  sub- 

19  stantia,  aut  etiam  vita.  —  Dens  putridus, 
et  pes  lassus,  qui  sperat  super  infideli  in 
die  angustice  :  id  est,  sicut  dens  putrefa- 
ctus,  et  pes  Isesus  ac  lassus,  valde  affli- 
gunt,et  tempore  famis  ac  itincrationis  non 
bene  deserviunt;  sic  homo  magnos  incur- 
rit  dolores  et  cruciatus,  confidendo  de  sub- 
sidio   hominis   infidelis,  injusti,   fallacis, 

20  praesertim  tempore  necessitatis;  et  amittit 
pallium,  id  est  necessarium  sibi  amictum, 
in  die  frigoris,  (\\\AnAo  plus  indiget  pallio. 

Acetum  in  nitro,  qui  cantat  carmina 
cordi  prssimo  :  \d  est,  qui  cantica  Scriptu- 
rarum  et  divina  eloquia  proponit  cordi  in- 
corrigibili  el  inchirato,  similis  est  ei  qui 
acetum  infundit  nitro.Quemadmodum  enim 
nitrum  ex  infusione  aceti  super  se,  fumat 
et  crepilat,  sicut  et  calx  viva  aqua  infusa; 
sic  pessima  corda  ex  Scripturarum  admo- 
nilione,  correptione  et  castigationc,  non 
quiescunl  a  vitiis  suis, sed  acrius  indignan- 
tur,  inquietanlur,  et  fumum  irae  emittunt. 
Girca  hoc  ait  Glossa  :  Xitrum  non  multuin 
a  specie  salis  distat.  Sicut  enim  fervor  so- 
lis  conficit  salem  in  lillore  maris.durando 
a(|uas  marinas  in  petras,  qucm  salcm  vis 
ventorum,  aut  nmris  fervor  seu  agitatio 
projicit  ad  litlus;  ita  in  provincia  .Nitria 
in  qua  nascitur  nitrum,  ubi  pluviip  longio- 
rcs  infuderint  terram,  succendilur  ardor 
nimius,  qui  acpjas  durat  ct  exco(|uit  in  pe- 
Iram  simiiliniain  izlaciei  aut  sali,  sed  niliil 
gelidi  frigoris,  niiiil  salsi  saporis  liabcn- 
tem:qua?  lamen  pctra  juxla  naturam  salis 
solet  durari  in  caumale,  alque  in  nubiloso 
aere  fluere  ac  liciuefieri  consuevil.  Ilac  pe- 
tra,  scilicet  nilro,  indigena'  ad  lavandum 

yer.  II,  2-2.  uluntur,  juxla  illiid  in  Jeremia  :  Si  lavrris 
te  nitro,  el  mulliplicavcris  tibi  hcrbam 
Borilh,  etc.  Gr(>pilal  autem  in  acelo  quasi 
calx  viva,et  deperit;sed  aquam  lotioni  ha- 
bilcm  reddit.  Unde  per  nitrum  quidain  iii- 
telligunt  speciem  terr»,  similem  miiiuto 
sabulo  :  cui  si  aqua  infundalur,  fumigat. 
Dcniqiie  de  pra^fatis  caniiinibus  scriptum 

10,"  "'""''  est  in  libro  Job  :  iNon  dixil  :  Ubi  esl  Deus 


A  qui  fecit  me,  qui  dedit  carmina  in  nocte  ? 
—  Sicut  tinea  vestimenfo,et  vennis  ligno; 
ita  fristitia  viri  nocet  cordi.  Istud  non  est 
in  Hebraeo,  neque  de  textu.  Sed  et  sensus 
patet  ex  eo  quod  scriptum  est  supra,  Spi-  P;oi'.xvii, 

■    ritus  tristis  exsiccat  ossa. 

Si  esurierit  inimicus  tuus,  ciba  illum  ;       21 
si  sitierit,  da  ei  aquam,  id  est  aptum  po- 
culum,  hibcrc  :  id  est,  rcdde  ei  bona  pro 
malis,  ut  beneficiis  vincas  eum.  Ideo  sub- 
ditur  :  prunas  enim,  id  est  caritatis  fo-      22 
menta  et  incenliva,  congregabis  super  ca- 

B  put  ejus,  id  est  in  corde  ipsius,  inducendo 
eum  ad  considerationem  caritatis,   pieta- 
tis,  et  beneficenlia*  tuae  :  ex  quibus  cor 
ejus  rancorem  abjiciet,  et  tuo  accendctur 
amore.  Sic  enim  vincitur  malum  in  bono.     y?om.xii, 
Et  Dominus  reddet  tibi  copiosam  merce-  -'• 
dem.  Ouasi  dicat  :  Dalo  quod  ille  in  sua 
durilia  inimiciliaque  permanseril,  tu  ta- 
mcn  digno  praMiiio  non  carebis.  Hanc  au- 
ctoritalcm  allegal  Apostolus  ad  Romanos.   jbid.io. 
Kx   qua   etiam   ducescit,   non   fuisse   in- 
tcnlionem  lcgis  Mosaicae,  quod   inimiciis    .va/</<. v, 

C  absolute  odiretur.  Et  consonat  ista^  auclo-  *^- 
rilas  cum  eo  quod  dictuni  est  supra  :  Ne   Prov.w. 
dicas.Ueddam  maliim  pro  malo.Porro,  pro  --• 
eo  quod  dicitur  hic,  Kt  Dominus  rcddet 
libi,  aliqiii  dicunt  in  llcbraeo  habcri  :  Et 
Dominus  pacificabil  libi,  id  est,  cor  advcr- 
sarii,  cui  sic  hencfacis,  converlel  ad   ha- 
bcndam  amicitiam  lecum  ac  paccm. 

\'cntus  Aquilo,  id  est  aqiiilonaris   seu       23 
scptenlrionalis,  dissipat,   id  cst   impcdil, 
plnrias.  Kst  enim  priecipue  frigidus  :  id- 
eo,  ut  frcqucnlcr,  impcdit  copiosam  vapo- 

D  rum  elevalioncm,ac  niibium  resolulionem 
in  imbrem,  quamvis  non  %Qm^er.Et  facios 
fristls,  linguani  dcfrahcntcm  :  id  est,  audi- 
lor  dclrahentis, mopsliim  vullum  monslran- 
(lo  dctractori.  lacitc  admonct  cum  iit  si- 
lcal.  Diim  ciiiin  delraclor  perpendil  siia 
vcrba  invile  audiri,  reperciililiir  in  se  ip- 
so,  et  advertit  se  male  loqiii.  Girca  hoc 
asscril  Glossa  :  Si  hilari  vullu  aiidicris 
(lclrahcnlcm,  lu  illi  das  foinilem  dctra- 
hcndi ;  si  aiitcm  tristi  ciim  vullii  audicris, 
discit  non  libcnler  diccre  quod  didiccrit 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXV   PROVERBIORUM.    —   ART.   XXV  161 

non  libenter  audiri.  (Aliqui  asserunl  in  A  occulta  Dei  judicia,  et  ea  quse  praidestina- 

Hebrgeo  liaberi,  Ventus  Aquilo  creat  plu-  tionem  praescientiamque  concernunt,  seu 

vias   :   ut  sit   sensus,   quod   sicut  ventus  superbealissima?  Trinitalis  mystcrium,  o^j- 

australis    generat    pluvias    versus    partes  prlmetur  a  gloria,  id  est,  al)  excellentia 

aquilonares,  sic  ventus  aquilonaris  versus  et  incomprehensibilitate  ac  luce  immcn- 

partes  australes,  prout  etiam  secundo  Me-  sa  tanti   objecti  vincetur,   retundotur,  et 

teororum  habetur;  Et  facies  tristes  lingua  qiiodammodo  excaecari  videbitur.Nam  sic- 

detrahens,  id  est,  lingua  detrahens  provo-  ul    lux   solis   corporei,    plenitudine    suae 

cat  contra  se  iram  divini  respectus.)  Ita-  clarilatis  visum  corporalem  revcrberat,  et 

que  dum  detrahcntem  quis  increpare,  vel  si  diu  sibi  infigatur,  excaecat ;  sic  increata 

ab  eo  non  audet  recedere,  salteni  moestum  illa   majestas    sua   infinita   et   inciicum- 

et  formidolosum  ei  ostendat  vultum   ac  scriptibili  excellentia,  claritate,  et   actu- 

24  apparatum.  —  Mellus  est  sedere  in  angu-  B  alitate,  mentem  humanam  vincit,  supe- 
lo  domatis,  quam  cum  muliere  litigiosa,  rat,  et  retundit  in  infinitum.  Nempe,  ut 

Pror^.xxi,  et  in  domo  coynmuni.  Hoc  supra  scriptum  ait  Boetius,  queedam  difficilia  sunt  ad  in- 

^'            atque  expositum  est.  telligendum  ex  modicitate  et  imperfectione 

25  Aqua  frigida  anima^,  id  est  personse  suse  entitatis,  sicut  materia  prima,  tempiis 
seu  homini,  sitienti,  supple,  suavis  est ;  et  et  consimilia ;  quEedam  vero,  ex  eminentia 
nuntius  bonus  de  terra  longinqua  appor-  suse  actualitatis  et  formalitatis,  quemad- 
tans  bona  nova,  jucundus  est  domino  a  modum  substantise  separatse,  ad  quarum 
quo  erat  missus.  Sic  Ghristus,  secundum  nolitiam  ita  se  habet  intellectus  noster, 
naturam  assumptam,  nuntius  Dei  Patris,  sicut  oculus  vespertilionis  ad  lumen  solis, 
veniens  in  hunc  mundum  a  regione  vivo-  secundum  Philosophum.  Quum  ergo  Deus 
rum,  et  optima  nova  et  dona  ac  promissa  excelsus  et  benedictus  sit  prorsus  in  in- 
deferens  secum.suavissimus  factus  est  fer-  G  finltum  perfectior,  actualior,  excellentior 
ventibus  animabus,  quse  dicere  possunt  :  omni  intelligentia,  constat  quod  infinite 

Ps.  xu, 2.  Sicut  desiderat  cervus  ad  fontes  aquarum,  nostram  transcendat  capacitatem.  Propter 

ita  desiderat  anima  mea  ad  te,  Deus.  Simi-  quod  ait  et  Plato  in  primo  Timaei  :  Geni- 

Zue.1,26,27.  litcr  Gabricl  missus  a  coelo  ad  Yirginem  torem  opificemque  universi  tam  difficile 

;6!rf.46-53.  benedictam,  exhilaravit  eamdem. — Fons  invenire,  quam  inventum  impossibile  di- 

26  turbatus  pede,  e*  vena  corrupta  :  id  est,  gne  effari.  Abstinendum  est  ergo  ab  omni 
quemadmodum  aqua  agitata  suam  amiltit  incauto  divinorum  scrutinio;  atque,  ut  di- 
quietem  et  venustum  adspectum,  et  sicut  vinus  Dionysius  ac  Damascenus  testantur, 
vena  infecta  est  vitae  corruptiva;  s\c  ju-  non  est  audendurn  aliquid  de  superessen- 
stus  cadens  coram  impio,  id  est,  oppres-  tiali  dicere  Deitate,  preeter  ea  quae  nobis 
sionem  mortemve  sustinens  a  persecutore  in  Scripturis  sunt  tradita.  Moderata  tamen 
iniquo  :  quia  ex  hoc  multi  insipientes  ju-  D  humilisque   scrutatio  divinorum,   auxilio 
dicant  eum  fuisse  iniquum,  et  ipsum  dif-  gratige  Dei  innitens,  est  licita,  dicente  Pro- 
famant ;  vel,  Gadens  coram  impio  in  pec-  pheta  :  Mirabilia  testimonia  tua,  ideo  scru-  ps.  cxvm, 
catum  :  quoniam   vitiosi   homines    proni  tata  est  ea  anima  mea.  Hinc  quoque  in  *^^- 
sunt  justos^cadentes  in  culpam  accusare,  Ecclesiastico  scriptum  est  :  Altiora  te  ne    eccU.  m, 
denigrare,et  peccatum  eorum  exaggerare.  queesieris,  et  fortiora  te  ne  scrutatus  fu-  --• 

27  Sicut  qui  mel  comedit  multum,  id  est  eris. 

excessive,  non  est  ei  bonum,  sed   valde  Sicut  urbs  patens,  id  est  aperta,  et  abs-      28 

laesivum,  ac  fastidii  mellis  inductivum  ;  que  murorum  ambitu,  ab  hostibus  citius 

sic  qui  perscrutator  est  majestatis,  id  est,  expugnatur  atque  destruitur,  et  quid  in- 

ea  quae  Dei  sunt,  irreverenter,  intimorate,  tra  se  habeat,  introeuntibus  manifestat ; 
praesumptuose  scrutari  praesumit,videlicet      ita  vir  qui  non  potest,  id  est,  non  studet 

T  7.  U 


162 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXVI    PROVERBIORUM .    —   ART.    XXVI 


iiec  vult,  in  loquendo  cohibere  spiritum  A  per  propria  verba  pandit.  Ideo  ait  Psalmi 
suum  a  verbis  supernuis  et  incautis,  ab 


sta  :  Cohibe  linguam  tuam  a  malo.  Et  alia  Ps.wxm, 


invisibilibus  hostibus  faciliter  superatur, 
laeditur  et  necatur  :  quoniam  ipsemet  sua 
loqiiacitate  contra  se  piignat,  suam  quo- 
que  insipientiam,  vanitatem,  incustodiam, 
cogitationem  et  affectionem   audientibus 


dicit  scriptura  :  Yerba  prudentium  state-  ^Eccii.i%t 
ra  ponderabuntur.  Et  alibi  :  Numquid  vir  -* 


Job  \i,i. 


verbosus  justificabitur  ?  Ponamus  ergo  cu-  Ps. ckl,3. 
stodiam  ori  nostro,  et  ostium  circumstan- 
tise  labiis  nostris. 


ARTICULUS   XXVI 


EXPOSITIO   CAPITULI   VICESIMI    SEXTI    :    QUOMODO   NIX   IN   .ESTATE,    ET   PLUVLE   IN   MESSE, 

SIC    INDECENS    EST    STULTO    GLORIA. 


18 


1  /~\  rOMODO  nix  in  cestate  inconveniens 
\f  est,  utpote  contra  solilum  naturio  ac 
temporis  cursum,  eo  quod  nix  generetur 
ex  frigore  magno,  et  pluvitv  in  messe  non 
congruunt,  (|uia  nociva?  sunf  bladis  ;  sic 
indecens  est  sitdto  gloria,  id  est  fama  cla- 
ra,  quia  indigniis  est  ea,  vel  honor  mani- 
festus,  qui  debetur  virlutibus,  non  mora- 
libus  tantum,  sed  intellectualibiis  :  vel, 
(Jloria,  id  est  hctitia  :  quiim  enim  sit 
stultus,  non  habct  in  se  iinde  ordinate  ac 
spirilualiler  jucundelur.  Verumtamcn,  et- 
si  slulto,  ul  tali,  non  congruat  gloria,  la- 
men  si  forsan  pr;plalus  sit,  aul  in  aliqua 
eminentia  conslitulus,  honorandus  esl  la- 
tione  prailaluric  aut  dignitalis.  rnde  sa- 
cratissimus  princeps  apostolici  ordinis  : 
\  Peir.  tt,  Servi,  in(iuit,sul)diti  eslote  in  omni  timore 
dominis,  non  lanlum  bonis  el  modeslis, 
sed  et  dyscolis. 

Nam  sicut  avis  ad  alta  transvolans,  ot 
passer  quolibet  vadens  :  id  csl,  sicul  avis 
volans  in  altum  aeris  locum,  ad  tempus 
in  molu  est,  deinde  aliciibi  requiescil,  si- 
mililer  passer  vadens  volando  aut  ince- 
dendo  quolibel,id  esl  ad  aliquem  locuin 
in  quo  subsislit,  vel,  Quo  libcl.  id  csl,  (|iio 
sibi  placuerit;  sic  nialedictum  frustra  pro- 
latum,\d  est  verbum  maledictionis  contra 
allerum  injuste  pronuntiatiim,  in  qucnt- 
piani  supcrvcnict,  id  est,  in  aliqucm    re- 


B  dundabit  :  quoniam  ctsi  non  noceat  ei  in 
quem  profertur,  verlitur  tamen  in  crimen 
ei  qui  protulit  illud.  ct  in  (^os  qui  ei  con- 
sentiunt.  Idco  monet  Apostolus  :  Benedi-    Rom.  \», 
cile    perse(jucntibus   vos  ;   bcncdicile,   et  '*" 
nolile   malcdiccre.   Xihilo  minus  quidam 
ad  maledicendum  aliis  valde  proni  sunt, 
jamque    implelum   est    quod   Osee   asse- 
lil  :  Malcdictum  et  homicidium,  menda-  Osee\\\t. 
ciuin,    furtum    ct    adulterium    iniindave- 
riinl.  Est  aulcm  malcdicerc,  inalum  alicui 
imprecari  :  qiiod  cx  siio  genere  esl  morta- 

G  lc  ct  caritati  conlrarium,quuni  et  Aposto- 

lus  fatealur,  Neque  maledici  regnum  Dei    icor.  m, 
possidcbimt  :  prout  in  seciinda  secunda?,  "^" 
(luwslionc  7(>,  Thomas  declarat.  Allamcn 
sancli  viri  legiinlur  quandtxpie  malcdixis- 
se  iniquis.  qiicmadmodum  quarto  Hcgum 
Eliseus  pucris  pravis.  cl  princeps  Aposto-    1VAe9.11, 
lorum  Simoni  mago;  sed  talia  facta  sunl -.*• 

'^  Act  VIII, 20. 

/elo  justitiiC,  non  affeclu  irae,  invidia?,  aut 
similis  mahp  radicis.  Vcl  imprecali  sunt 
aliis  mala  pirnalia,  non  in  qiianlum  sunl 
mala,  scd  iil  justa  supplicia,  et  purgantia 
D  a  vitiis  in  prajsenti  :  quemadmodum  judcx 
malcdicit  reo,  in  qucm  dainnalionis  pro- 
lcil  scntentiam  ;  vcl  qiii  cupit  altcri  in- 
firmilalcm  cl  adversitatem,  ut  per  eas  ab 
ini(iiiitalil)us  rctrahatur.  Istud  lamen  non 
cst  propric  malcdiccrc.  quia  non  oplatur 
malum  ut  lalc. 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXVI   PROVERBIORUM.    —   ART.    XXVI 


163 


3  Flagellum  convenit  equo  plgro  seu  in- 
domito,  et  camus  asino,  et  virga  in  dor.so 
imjirudeutium  :  id  est,  disciplina  inipru- 
denlibus  debetiir,  ut  vel  ipsi  einendentur, 
quod  si  noluerint,  alii  eorum  terreantur 
exemplo.  Similiter  indisciplinatis  bruta- 
libusque  hominibus  Deus  misericordissi- 
me  facit,  dum  per  aspera  et  adversa,  per 
infirmitates,  terrores  et  damna  eos  com- 
pescit  et  reprimit  a  peccatis,  sicut  cuidam 

Oses  11,(1.  loquitur   per   Osee  :   Sepiam  viam   tuam 

i>s.  XXXI,  9.  spinis.  Ideo  orat  Psalmista  :  In  camo  et 

freno  maxillas  eorum  constringe,  qui  non 

approximant  ad  te.  Unde  et  in  libro  Job 

/o6xxxiT,  inducitur  :  Pater  mi,  ne  desinas  ab  ho- 

^^' ^^'       mine  iniquitatis,  qui   addit  super  pecca- 

ta  sua  blasphemiam,  id  est,  talem  disci- 

plinare  non  cesses,  quousque  resipiscens 

poeniteat. 

4  Ne  respondeas  stulto,\d  est  homini  viti- 
0?>0,  juxla  stultitiam  suant  :  id  est,  quam- 
vis  ipse  insipienter  et  injuriose  loquatur 
aut  qua?rat,  non  tamen  insipienter  et  vi- 
tiose  respondeas ;  ne  efficiaris  ei  similis  : 

i?om.xii,2i.  quia  hoc  esset  vinci  a  maIo,et  verbis  con- 
!' ''^'"'•"' tendere.  Imo  agendum  est  quod  loquitur 
II  Cor.  XI,  Paulus  :  Libenter  suffertis  insipientes, 
t.  quum  sitis  ipsi  sapientes.  Responde  stulto 
juxia  stuUitiam  suam,ne  sibi  sapiens  esse 
videatur,  Istud  videtur  praefalse  doctrinse 
contrarium,  sed  non  est  :  quoniam  sen- 
sus  est  :  Responde  stulto  juxta  stultitiam 
suam,  id  est,  juxta  exigentiam  atque  de- 
meritum  sui  stulti  sermonis,  da  ei  aptam 
responsionem,  vel  ejus  verba  ironice  re- 
petendo,  vel  suam  insipientiam  ei  decla- 
rando,  aut  eum  increpatorie  seu  reprobati- 
ve  interrogando,  seu  verba  justi  rigoris  et 
debitae  invectionis  enuntiando  ;  ne  putet 
se  sapientem,  sed  suam  advertat  impieta- 
tem,  imperitiam  aut  errorem  :  quemadmo- 
dum  martyres  sancti  frequenter  respon- 
derunt  tyrannis,  imo  et  praeclarissimse 
virgines,  ut  Agatha,  Csecilia  et  Lucia.  Inter- 
dum  etenim  licet  et  expedit  clavo  clavum 
retundere,  dum  impii  seu  improbi  homi- 
nes  aliter  informari  aut  reprimi  neque- 
2.  unt.  Unde  et  Lhristus  a  Pharisseis  interro- 


19. 


A  gatus,  Gur  discipuli   tui   transgrediuntur 

Iraditionem  seniorum  ?  respondit  :  Quare  Matth.xy, 
et  vos  transgredimini  prseceptum  Dei,  pro-  ' 
pfer  tradilionem  vestram?  Verumtamen  in 
hac  re  discretio  valde  est  necessaria,  ne 
sub  colore  zeli  justitiae,  ira  et  impalientia 
admittantur.  Ideo  unusquisque  conscien- 
tiam  suam  examinet,  quo  affectu,  qua  in- 
tentione,  qua  tranquillitate  locutus  sit. 

Claudus  pedibus,  id  est,  claudicanti  est        6 
similis,  nec  in  via  virtutum  expedite  pro- 
cedit,  et  iniquitatem  bibens,  id  est  abun- 

B  danter  peccans,  seu  nocumentum  quod 
est  effectus  iniquitatis,  accipiens,  est  qui 
miltit  verba  per  tLuntium  stultum,  id  est, 
indiscreto  et  malitioso  legationem  seu  ex- 
peditionem  arduae  rci  committit,  dummodo 
sciat  nuntium  esse  hujusmodi.  Talis  et- 
enim  nuntius  infideliter  agit  et  imperite, 
et  interdum  sponte  variat  verba,  et  pro- 
vocat  jurgia,  damnaque  infert.  Potissime 
autem  peccat,  qui  homines  vitiosos,  diffa- 
mes,  hsereticos  sive  schismalicos,  ad  pra?- 
dicandum  et  gubernandum   alios    mittit. 

C  Porro,  qui  graviter  peccat,dicitur  iniquita- 
lem  potare,juxta  illud  in  libro  Job  :  Bibens   /oixxxiv, 
subsannationem  quasi  aquam.  ^* 

Quomodo  pyulchras  frustra  habet  clau-  7 
dus  tibias,  quia  eis  uti  non  valet ;  sic  in- 
decens  est  in  ore  stultorum  parabola,  id 
est  parabolica  doctrina.  Quum  enim  sint 
impii,  docere  alios  sunt  indigni,  nec  sa- 
pientialia  verba  decenter  exponunt  :  imo 
ex  eorum  carnalitate  et  pravitate  vilescit 
audientibus  doctrina  ipsorum.  —  Sicut  8 
qui  mittit  lapidem  in  acervum  Mercurii, 

D  id  est,  adjutorium  prgebet,  et  saxum  ap- 
ponit  acervo  materise,  ex  qua  sedificatur 
tempIumMercurio,uni  deorum  gentilium: 
sicut,inquam,  talis  reprehensibiliter  facit, 
ita  qui  tribuit  insipienti,  ut  tali,  hono- 
rem  :  quia,  ut  sic,  est  honore  indignus.Yel 
iste  est  sensus  ;  Sicut  qui  mittit  lapidcm 
in  acervum  Mercurii,  id  est  in  cumulum 
lapillorum  per  quos  computare  solebant 
mercatores,  Mercurium  specialiter  vene- 
rantes,  perturbat  eosdem;  ita  qui  insipi- 
entem  honorat,  ordinem  rerum  conturbat. 


164  ENARRATIO   IN   CAP.    XXVI   PROVERBIORUM.    —  ART.    XXVI 

9  — Quomodo  si  spina  nascalur  in  manu  kitinerihus.  Hoc  supra  scriptum  est  atque  Proi.xxn, 
temulenti,  id    est   ebrii,  pungit  et    Isedit  expositum.  Sicut  ostium  vertitur  in  car-     '  ., 
tam  temulentuni,  quam  illos  quos  accipit  dine  suo,  ita  piger  in  lectido  suo.  Unde 

vadimi 'i^\no?>di\  sic  parabold  in  orc  stulto-  prsehabitum  est  :  Pigredo  immittit  sopo-  ibid.  xw, 

rum  tam  stultos  fcedat  et  Isedit  doctores,  rem.Et  piger  abliorret  laborem,  et  repau-  '^" 

quam  eos  qui  audiunt,  gravat,  scandalizat,  sationem  diligit  corporalem  :  sicque  multa 

offendit.                   '  bona  omittit.  Abscondit  piger  manus  sub       15 

10  Judicium,  id  est  sententia  judicis,  de-  ascella  sua,  et  laborat  si  ad  os  suum  eas 
terminat  causas,  id  est,  expedit  lites  quae  converterit.  Hoc   etiam    supra  expositum   ihid.  24. 
coram  tribunali  ventiiantur;  ct  qui  itnpo-  est.  Sapientior  sibi  piger  vidctur  scptcm       16 
nit  slulto  silentium,  iras  uritigat  quae  ex  viris  loqucntihus  sententias.  Majoris  enim 

11  loquacitate  pravorum  nascuntur. — Sicut  putat  esse  prudentiae,  quaerere  et  servare 
canis  qui  revertitur  ad  vomitum  suum,  id  B  repausationem  carnalem,  diu  dormire,  pe- 
est,  saepius  vomit,  seu  id  quod  voniuit  ricula  negoliantium  evitare,quam  vigiliis, 
resorbet,  est  fcedus  et  turpiter  agens;  sic  studiis,iaboribusque  insistere;  suam  igna- 
imprudcns  qui  iterat  stultitiam  suam,  id  viam  saepe  putat  esse  discretionem,  ac 
est  peccator  recidivans,  et  quod  per  con-  perilum  sc  arbitratur,  quum  excusaverit 
fessionem  ejecit,  denuo  faciens.  Huic  con-  suum  torporem ;  viros  quoque  sapientes 
sonat,   quod  in  secunda  sna  ail   epistola  ac  fervidos,  ardua  virtutum  exercitia  edo- 

iiPe/r.ii,  ppgestantissimus  Petrus  :  Meiius  erat  illis  centes,  judicat  indiscretos. 

'  "       non  cognoscere  viam  justitise,  quam  post  Stcuf  qui  apprehendit  auribus  canem       17 

agnilionem  relrorsum  reverti.Gonligit  enim  acquirif  morsum  et  laesionem  a  cane  impa- 

eis  illud  veri  proverbii  :  (^anis  rcversus  ad  liente  et  \vAC\mAo\sicqui pcrtra)isit  impa- 

12  vomitum  suum.  — Vidisfi  houiinem  sajji-  tiens,etcommiscefur  rixa'  altcrius,'\A  est, 
entem  sibi  videri  in  se  et  ex  se,  seu  magis  C  corrixantibus  se  immiscet.  non  ad  pacifi- 
qua.m  esU  Magisillospem //abehitstultus,  candum,  sed  adjuvando  unam  partem  ex 
id  est,  curabilioi'  illo  orit  peccator  defe-  irrationabili  causa  :  qiiia  ex  hoc  vulnera- 
ctum  siium  perpendeiis,  et  insipienlem  se  tionem  s;epe  inciirrit. — Sicut  noxiuscst.id       18 

/s.  v,2i.  cognoscens.  Ideo  scriptum  esl   :   V;e  qui  esl  proximo  valde  nocivus,  yi/^' wj7/?7 /r/»- 

sapienles  estis  in  oculis  vestris,  el  coiaiu  ccas  ct  sagi/fas  in  mortcm,  id  esl  ad  alios 

vobismetipsis  prudentes.  Pauhis  quoque  :  occidendos;sfe  vir  qui  fraudulentcr  nocet       19 

/?om.  xii,  Nolite,  inqiiit,  piudentes  esse  apud  vos-  amico  suo  :  sicut    impiissimus   Tryphon  ij/ac/i.xin, 

metipsos,  id  est  propria  reputalione.Nemo  occidil   Anliochiim    regem   adolescentem,  ^'" 

cfenim    absqiie    revelalione    pofesf    ceito  viituosuiiiqiie.l(Uiathan  cepit.ac  filios  ejus    ibid.i». 

scire  se  sapicnliam  illain  r]u,'P  esl  doniim  procuravit   sibi   mitti.  quos  inferfecil.  £■/ •^' "'"• -^- 

habere,  qiioniam    carilafi    inscpaiabililer  (pium  fucrif  dcprchcnsus  per   opus   ini- 

est  conjuncla.  Qui  autem  noverunt  se  esse  D  (\n\\m,  dicit :  Ludens  feci ,  id  esf,  inlenfio- 

in  carifafe  et  desuper  illusfratos,  ul  san-  nem  nocendi  non  habui.sed  improvise  sic 

cfi  Apostoli,  cognoscebanl  in  Deo  esse  se  contigit. 

sapienfes,  cum  grafianim    aclione  of  hu-  (^uum    dcfccerinf    ligna,  exsfinguetur       20 

milifafe.  Ila(|ue  non  aibilicmur  nos  sapi-  ////"'^-cujus  maleria  ligna  sunt.Nam  causa 

entes,   sed   jjoliiis    (lclVcluosos  ef   fatuos,  deficiente,  deficif  et  i^Uoc^ws^.  El  susurro- 

quia  revera  mulfa?  et  magnae  sunf  slolidi-  ne  subiracfo,  qui  scilicef  in  aure  susur- 

tates  peccanlium;  nec  alios  asperneiuiii'  laiido  profert  verba  detracloria,  aul  dis- 

ut  stultos,  imo  magis  pensemus  peccala  cordite  seminativa,   ex  quibus  nascunfur 

nostra  pra>lerita,el  bona  quae  desunt.quam  conlenfiones  ef  jurgia  ;  jurgia  conquic- 

nuae  forsan  habemus.  scuni.  Jiixfa  quem  modum  scriptum  est 

13  Dicif  piger  :  Lco  csl  in  via,cf  lcwna  i/i  supra  :  Ljice  derisorem,  et  exibif  cum  eo  lo. 


16 


ENARRATIO   IN   GAP.    XXVI   PROVERBIORUM. 


ART.    XXVI 


165 


21 


22 

Prov.xMii, 

8. 

23 


24 


25 


26 


II  Reg.  XX, 
9,  10. 


I  Mack  III, 
42;  V,  10-1!), 
25-27;  VII, 
30. 


jurgiiim,  cessabuntque  causse  et  contume- 
lise.  —  Sicut  carbones  ad  prunas,  quibus 
appositi  accenduntur,  et  ligna  ad  ignem, 
quem  nutriunt  et  augmentant ;  sic  homo 
irncundus  suscitat  rixas,  proferendo  ver- 
ba  injuriosa,  et  alium  invadendo  deside- 
rio  ullionis.  —  Verba  susurronis  quasi 
simplicia,  ct  ipsa  perveniunt  ad  intima 
cordis.  Hoc  supra  expositum  est. 

Quomodo  si  argento  sordido,  id  est,  in 
quo  scoria  manet,  ornare  velis  vas  fi- 
ctile  :  qui  ornatus  nou  convenit ;  sic  la- 
bia  tumentia,  quse  proferunt  verba  elata, 
cum  pessimo  corde  sociata  :  quorum  con- 
junctio  est  periculosa,  quia  quod  latel  in 
corde,mox  per  labia  animosa  profertur  iu 
medium.  Unde  subjungitur  :  Labiis  suis 
intelligitur  inimicus,  id  est,  per  verba 
superba  et  injuriosa,  hostis  occultus  pro- 
dit  se  ipsum,  quum  in  corde  tractaverit 
dolos, id  est,intra  se  excogitaverit  modum 
et  vias  nocendi  dolose  et  clam  :  sicque 
inlerdum  contra  propositum  suum,  ex  im- 
petu  passionum  pandit  suam  iniquitatem  : 
de  quo  postea  dolet,  et  cupit  per  verba 
ficta  amicitiam  demonstrare,  ut  non  ob- 
servantibus  se  acrius  ac  celerius  noceat. 
Idcirco  subjungitur  :  Quando  submiserit 
vocem  suam,  bassius  humiliusque  loquen- 
do  ex  fictione,  ne  credideris  ei,  sed  obser- 
va  te,  quia  abuiidans  cautela  non  nocel, 
praecipue  circa  talem  ;  quoniam  septem 
nequitioi  sunt  in  corde  illius  :  id  est,  om- 
ni  modo  sibi  possibili  machinatur  tibi 
malum.  Septenario  quippe  universitas  dc- 
signalur. 

Qui  operit  odium  fraudulenter ,  id  est, 
rancorem  suum  contra  alium  dolose  oc- 
cultat,  aut  per  amicitige  signa  oppositum 
simulat,  quemadmodum  Joab  Amasam  os- 
cuiando ;  revelabitur  malitia  ejus  in  con- 
silio,  id  est,  per  diligentem  inquisitionem 
poterit  deprehendi  ex  aliquibus  factis  aut 
signis,  aut  revelatione  quorumdam  :  sicut 
in  libro  [primo]  Machabaeorum  ssepe  ha- 
betiir,  quod  Judffi  et  fratribus  ejus  inno- 
tuit  odium  ct  machinatio  adversariorum. 
Istud  tamen  quandoque  fieri  nequit  per 


A  humanam  industriam;  sed  in  consilio  at- 
que  judjcio  Dei  omne  malum,  quantum- 
cumque  absconditum,  manifestabitur,  sic- 
ut  in  Evangelio  asserit  Ghristus  :  Nihil 
absconditum  quod  non  reveletur. 

Qui  fodit  foveam,  incidet  in  eam  :  id 
est,  qui  alteri  molitur  insidias,  laqueosque 
extendit  et  parat  ruinam,  patietur  pro  suo 
facinore  debitam  poenam;  et  iniquitas  sua 
rcdundat  in  ipsum,  magisque  Isedit  se  ip- 
sum  peccando,  quam  alium  damna  aut 
supplicia  inferendo  :   imo  frequenter  in 

B  hac  vita  cadit  in  mahim  quod  altcri  pra>- 
paravit,  sicut  Judsei  Christum  et  ejus  di- 
scipulos  occidendo,  fugando,  despoliando, 
meruerunt  a  Romanis  occidi,  captivari,  ct 
toto  orbe  dispergi.  Unde  ait  Salvator  :  Om- 
nis  qui  acceperit  gladium,  gladio  peribit ; 
et  PsaImista,Lacum  aperuit  et  effodit  eum, 
et  incidit  in  foveam  quam  fecit.  Atque  ad 
idem  spectat  quod  subditur :  et  qui  volvit 
lapidem,  revertetur  ad  eum  :  quia  qui 
grave  malum  nititur  superinducere  alteri, 
meretur  opprimi  et  perire  ;  et  frequenter 

G  ab  eis  vastatur,  quos  conabatur  suppedi- 
tare,  sicut  et  Balaam  a  filiis  Israel  fuit 
occisus,  de  quorum  deceptione  et  morte 
dedit  consilium.  Simili  modo  perierunt 
Absah:)n  atque  Achitophel,  qui  contra  Da- 
vid  conspiraverunt.  Hinc  in  Ecclesiaste  le- 
gitur  :  Qui  dissipat  sepem,  mordebit  eum 
coluber.  Et  alibi  dicitur  :  Facienti  ne- 
quissimum  consilium,  super  ipsum  devol- 
vetur.  Attendant  heec  qui  suis  vitiis  ac 
passionibus  sic  obtenebrantur,  ut  quum 
detraxerint  proximis,aut  quamcumque  in- 

D  juriam  intulerint  eis,  gloriantur  et  jaclant 
se  illis  nocuisse,  quum  potius  nocuerint 
sibimetipsis,  illis  vero,  dummodo  fuerint 
patientes,  profuerint,  et  gloriae  coronam 
paraverint.  Etenim  nulla  nocebit  adversi- 
tas,  si  nulla  dominetur  iniquitas.  Itaque 
uniuscujusque  malum  in  proprium  redun- 
dat  auctorem.  Ideo  scriptum  est  :  Vse  im- 
pio  in  malum ;  retributio  enim  manuum 
ejus  fiet  ei. 

Lingua  faUa.r  non  aynat  veritatem,%Q:di 
dolosa  mendosaque  verba,  ac  testimonia 


Luc.  XII,  2. 


27 


MaUh. 
xwi,  52. 

Pi.  VII,  16. 


A^^um.xxxi, 
8. 
Ibid.  16. 

IliJeiy. XVIII, 
9,  14,    15  ; 
xvii,  23. 
Ibid.  XV, 1- 
12. 

Eccle.  X,  8. 
Eccli.xwu, 
30. 


/S.  111,11. 


28 


166  ENARRATIO   IN   CAP.    XXVII  PROVERBIORUM .    —  ART.    XXVII 

falsa  ;  et  os  lubricum,  id  est  libidinosum,  A  frequenter  sequuntiir  facta  injusta  et  ope- 
seu  faeiliter  labile  ad  verba  illieita,  opera-  ra  vitiosa,  sicque  loquentem  prgecipitat  ad 
tur  ruinas  :  quia  ex  verbis  quse  profert,      inferni  supplicia. 


ARTICULUS  XXYII 


ELUCIDATIO    CAPITULI    VICESIMI    SEPTIMI    :   NE    GLORIERIS    IN    CRASTINUM,    IGNORANS 

QUID    SUPERVENTURA    PARIAT   DIES. 


1  '^^E  glorieris  in  crastinum  :  id  est,  non  B  tua  :  nam,  ut  ait  Apostolus,  Oportet  etiam  irim.  111,7. 
ll    praesumas  pro  certo  te  crastino  dic  ab  liis  qui  foris  sunt,  testiinonium  bonum 

mtth.ww,  victurum,  quia.  ut  ait  Salvator,  nescimus  habere.    Non    lamen   debemus   humanam 

*'■  diem  neque  horam  ;  nec  differas  vitse  tuae  appelere   huuiem,   sed   potius   abhorrere, 

emendationem,  quasi  velis  eam  emendare  quum  simus  valde  defectuosi  atqu(>  culpa- 

in  posterum,  sicque  de  crastino,  id  est  fu-  bih-s.et  ne  aliquid  mercedis  recipiamus  in 

turo  lempore  glorieris,  quasi  bona  opera-  vita  pra?senti,  et  quoniam  certi  non  sumus 

turus  in  illo  (soh*t  enim  cras.  pro  futuro  quod  opera  noslra  vere  procedanl  ex  cari- 

accipi  in  Scripturis.  sicul  in  (lenesi  Jacob  lale;  sed  laliler  conv<Msemur,  ul  digni  e.\- 

Gen.  XXX,  ail,  Cras  respondebil   niihi  juslilia  mea);  sislamus  prjeconiis,  sicut  el  Seneca  hiqui- 

^^'  nec  prsesupponas  te  cras  aul  poslea  lucra-  ttir  :  Ouam   magnum  esl,  non  laudari,  et 

turuin;  ignorans  quid  supervenlura pariat  esse  lau(hibilem  I  Et  rursus  :  Quid  sis  inler- 
dies,  id  est,  quid  tibi  in  eo  continget,  an  G  est,  non  quid  hab(^aris.  Nihilo  minus  san- 

scilicet  vives  in  eo,  et  an  sanus  eris.  an  cli   viii   inlerdum   pro   confortalione  sua? 

a>ger,  an  prospeia  habiturus,  an  adveisa.  riducia',  aiil  pro  aiiorum   aHlificalione  et 

Hinc  conlra  pru'sumcntes  de  craslino, scri-  perversorum   confulalione,  ad   iaudem   et 

jacoi.  IV,  ptuin  est  :  Kcce  qui   nunc  dicitis,  Hodie  gloriam  Dei,  qiiandoque  suas  commemo- 

*^' **■       aut  crastino  ibiinus  in  illain  civilalem.  d  raiil  aiil  describunt  virtutes  ac  merita,  aut 

faciemus  quidem  ibi  annmn.  cl  mercabi-  e.xcellenliam  gratiap  eis  concess»  :quemad- 

mur,  et  liicrum   faciemus  :  qui   ignoralis  moduin  Kzechias  loquiliir  Deo,  Memento  \\ Reg.\x. 

quid  sit  vobis  in  crasliniim.  Sic  ergo  viva-  quomodo  ainbulaverim  coram  le  in  veri-  ^' 

mus,quasi  quociimque  die  moiituri :  qiiia,  lale   et   corde   perfeclo  ;   Paulus   quoque,  n  Cor.  xi 

ut  ait  (Iregorius,  qiii  libi  promisit  de  pec-  pra>serlim  in  epislola  ad  Corinlhios  :  qui  *"• 

cato,  si  poeniteas,  veniain,  non  lilii  promi-  etiain  ad  Uoinanos  teslalur,  Nos  ipsi  pri-  nom.wn 
sit  crastinum  diem.llinc  in  Proverbiis  suis  D  mitias  Spiritus  habentes.  Sic  el  interdum  "^' 

Seneca  scripsit  :  Oinnes  vilam  differenles,  volunt    honoraii  a  siibditis,   in  quantiim 

incerta  mors  pra^venil.  Omnis  igilur  dies  siinl  vicarii   Dei  :  non  propter  se.  sed  ne 

tanquam  ultiinus  ordinaiulus  esl.  Dcus  iiilionoreliir  iii  eis,  el  ne  siibditi  pec- 

2  Laudet  te  alienus  :  id  est,  sic  vi\t',  iil  cent,debilum  eis  honorein  non  Iribuendo. 

ab  aliis  sis  dignus  laudari  :  nam  propler  Orave  esl  saxum,  iil   lapis  molaris,  seu        3 

ea  quae  insunt  a  natura,non  meremur  lau-  quodciimque  niortale  peccalum.  (|iiod  suo 

dari,   nec  viluperari,  secundum    Philoso-  inox  pondere  trahit  ad  aliud,  et  impaMii- 

pliiim.  Kt  qiiainvis  fueris  laiide  digniis,  rt  lentem  prfocipilal  in  gch(Minain;  ct  oiicro- 

7wn  lanien  laudet  te  os  (uinn  :  quia  laiis  saarcHa  conghilinala  seii  niiilliplicala, vel 
propria  sordet.   Exlraneus,  et  non  labia      venialiiim  mullitudo.  ^a/ iVa  s^;//^/,  id  est 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXVII  PROVERBIORUM. 


ART.    XXVII 


167 


hominis  vitiosi,  ntpote  ira  per  vitium,  non 
per  zelum,  ulrogue  est  gravlor  ad  porlan- 
dum  hominibus,  nisi  sapienlibus  ac  perfe- 
ctis.  Multis  enim  mortalibus  peccatis,  non 
omnibus,  ira  est  gravior  coram  Dco  atque 
honiinibus. 

4  Ira  non  habet  misericordiam :\(i(\\\QX\^Q> 
de  ira  per  vitium,  rationem  omnino  obte- 
nebrante,  quae  ex  suo  genere  est  unum  de 
septem  peccatis  mortalibus;  nec  erumpens 
furor  :  quia  crudelifate,  non  pietate,  utun- 
tur  ac  agitantur.  Et  impetum  concitati  spi- 
ritus  ferre  quis  poterit?  Hinc,  secundum 
Philosophum,  ira  est  animse  fegritudo.  Et 
consonat  istud  ei  quod  dictum  est  supra  : 

Prov. \sm,  Spiritum  ad  irascendum  facilem  quis  po- 
terit  sustinere?  Hinc  in  Proverbiis  suis  Se- 
neca  contestatur  :  Nihil  minus  quam  ira- 
sci  punientem  decet,  quum  per  hoc  magis 
ad  emendationem  proficiat;  itemque,  b-a 
in  temeritatem  prona  est,et  periculum  in- 
ferre  non  cavet.  Hinc  denuo  loquitur  :  In 
vindicando  criminosa  est  celeritas.Est  au- 
tem  ira  haec  vehementer  detestanda,  ac 
diligentissime  evitanda,quia  per  eam,qua- 
si  per  canem,communitas  inquietatur,gra- 
tia  vitse  spiritualis  aufertur,  proximus  scan- 
dalizalur,  ratio  obscuratur,  mens  Spiritum 
Sanctum  repellit,  et  hominem  bruto,  imo 
furenti  belluae  similem  reddit.  Sed,  ut  ait 
Ambrosius,  Qui  sibi  ipsi  irascitur  quia 
iram  admisit,  desinit  proximo  suo  irasci. 
Qui  autem  vult  iram  suam  probare  justam, 
magis  inflammat  eamdem.  Ne  ergo  com- 
munitati  aut  domesticis  graves  importa- 
bilesque  reddamur,  impetum  irse  prorsus 
supcrare  et  exstirpare  conemur._ 

5  Melior  est  manifesta  correctio,  quse  est 
*  eieemo-  actus  caritatis,  et  eleemosyna*  ac  opus  ju- 

sjna  spiri-  g{j(igp  (ruam  a)uor  absco7iditus,  id  est  di- 
lectio  habitualis,non  procedens  in  actum  : 
in  qua  meritum  non  consistit,nec  proximo 
prodest.Aliqui  tamen  per  amorem  abscon- 
ditum,  intelligunt  carnalem  et  ssecularem 
dilectionem,  quse  non  quserit  anima)  bo- 
num,sed  oblectamentum  et  proprium  com- 

Eccii.jnx,  modum.Hinc  in  Ecclesiastico  legilur:Cor- 
ripe  amicum,  ne  forte  non  intellexerit,  et 


13. 


A  dicat,  Non  feci;  aut  si  fecerit,  ne  iterum 
addat  facere.  —  Mcliora  sunt  vulnera  di-  6 
licjenfis,  id  est  verbera  et  lasiones  inflicta 
dilecto  a  spiritualiter  diligente  Deo,  aut 
angelo  sanclo.vel  homine  bono,quum  sint 
quaedam  remedia  contra  peccata  futura,  et 
medicamenta  peccati  prffiteriti  vel  prsesen- 
tis,  quam  fraudulenta  odientis  oscula :  qua3 
non  prosunt,  sed  fallunt.  Hinc  loquilur 
Augustinus  :  Magis  amat  objurgalor  casti- 
gans  et  sanans,  quam  adulalor  dissimu- 
lans  ;  et  rursus  :   Non   semper  osculatur 

B  pater  filium,  sed  interdum  castigat  :  ergo 
dum  castigatur  qui  diligitur,  tunc  circa 
eum  pietas  exercetur.  Itemque  :  Si  me, 
inquit,  posses  docere  quod  nescio,  non 
solum  verbis  reprehendentem,  sed  et  pu- 
gnis  csedentem  deberem  te  patientissime 
sustinere. 

Anima  saturata  calcabit  favum  :  id  est,        7 
homo  cibo  repletus,  fastidit  durante  satu- 
ritate  cibum  quantumlibet  (ivAcem.Anima 
autem  esuriens,  etiam  amarum  pro  dulci 
sumet,  id  est,  vilia  et  amara  cibaria  dele- 

G  ctabiliter  comedet,  fame  cogente  :  quse 
amara  judicat  dulcia,  juxta  illud  in  Job, 
Animse  esurienti  etiam  amara  dulcia  esse  job  vi,  e. 
videntur  :  quod  tamen  non  est  ibi  de  textu, 
quamvis  textui  inseratur;  sed  ex  his  quse 
ibi  dicuntur,  elicitur :  sicque  pro  glossa  fuit 
primo  inductum.  Nam  subdit  ibidem  san- 
ctus  .lob :  Quae  prius  nolebat  tangere  anima  ibid.  i. 
mea,  nunc  prse  angustia,  cibi  mei  sunt. 
Spiritualius  autem  loquendo,  Anima  satu- 
rata  calcabit  favum,  id  est,  corporaliter 
satiati  et  gulosi  fastidiunt  coelestis  regni 

D  dulcedinem,  et  contemplationis   suavita- 

tem.  Talibus  enim  loquitur  Dominus  :  Vfe  z«c.  vi,24, 
vobis  divitibus,  qui  habetis  consolationem  -^- 
veslram;  vse  vobis  qui  saturati  estis,  quia 
esurietis.  Anima  autem  esuriens  sitiens- 
que  justitiam,  pro  obtinenda  quiete  aeter- 
na,  libenter  suffert  adversa  et  pcenitentiae 
opera.  Posset  itidem  sic  exponi  :  Anima 
saturata  consolatione  interna,  ex  contem- 
platione  et  gustu  summi  et  incircumscri- 
ptibilis  boni  calcabit  favum,  id  est  ter- 
rena  omnia  oblcctamenta. 


168 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXVII   PROVERBIORUM.    —  ART.    XXVII 


8  Sicut  avis  transmigrans  de  nido  suo,  id 

est,  nidum  suum  cum  puUis  seu  ovis  suis 
ibi  contentis  omnino  relinquens;  sic  vir 
qui  relinquil  locum  suum,  id  est  congre- 
gationem  seu  familiam  sibi  commissam,  et 
spiritualibus  seu  carnalibus  fiiiis  debitam 
subtrahit  curam  et  educationem;  vel,  Lo- 
cum  suum,  id  est  virtuosam  exercitatio- 
nem,  in  qua  ccepit  proficere.  Unde  in  Ec- 

Eccie.x,u.  clesiaste  habetur  :  Si  spiritus  potestatem 
habentis  ascenderit  super  te,  locum  tuum 
ne  dimiseris  :  hoc  est,  si  diaboli  tentatio 
irruerit  super  te,non  desistas  a  bono  quod 
inchoasti.  Vel,  Locum  suum,  id  est  socie- 
tatem  et  religiosum  conventum,  in  quo 
Deo  servire  incepit.  Unde  ad  Ilebra^os  ait 

Hebr.\,^o.  Apostolus  :  Non  deserentes  collectionem 
nostram,  sicut  est  moris  quibusdam,  sed 
consolantes.  Hinc  Seneca  satis  notal)iliter 
ait:Primum  argumentum  composiUB  men- 
tis  exislimo,  posse  secum  consistere  et 
morari;  a^gri  animi  est  ista  jactatio,  dis- 
currere,  el  locorum  varietatibus  inquiela- 
ri.  Peregrinantes  hospitia  habent  mulla, 
amicitias  nullas.  Nec  prodest  cibns,  nec 
corpori  accedit,  qui  statim  sumptus  emit- 
titur.  Nihil  a?que  sanitatem  inipedit,  ul 
remediorum  crebra  mutatio;  non  conva- 
lescit  planla,  quaj  saepe  transferlur.  Niliil 
tam  utile  esl,  ut  in  transilu  prosit.  Fasti- 
dientis  stomachi  est,  plura  degustare,  quse 
ubi  varia  ef  diversa  sunt,  inquinant,  non 
alunt. 

Ecce  ex  his  reprelKMidilur  religiosorum 
quoque  instabilitas  aliqnoriim  :  qui  quiini 
in  conventu  et  ordine  laiidabilis  observan- 
tiaB  sint,  ex  quadam  phantastica  apprehen- 
sione,aut  diabolica  illusione.aliam  domum 
aut  religionem  ingredi  eu|)iiinl,  et  sempcr 
inconslanles  siint  corde,  ac  animo  fliictu- 
antes;  atque  ex  pi'opria  iinpalienlia,  in- 
•  irrefor- qiiietudine,  irrefrenalione  *  ac  pertinacia 

maiionc  pQji,js  incilantur,quam  desiderio  perfectio- 
nis  majoris:cujus  evidens  signuni  est,quod 
in  eo  quo  resident  loco,  male  se  habent, 
non  dantes  se  ad  obedienliam  sanctam.  ad 
propri»  voliinlatis  fraclionem,  ad  morlili- 
calionem  salubrcm,  ad  diligentiam  obscr- 


A  vantiae  regularis,  ad  jugem  custodiam  cor- 
dis.  Yerum,  ut  ait  Chrysoslomus.  de  majori 
perfectione  potest  inquirere,  qui  implevit 
minorem.  Contra  hanc  pestem,  multa  in 
suis  homiliis  scribit  Eusebius  Emisenus. 

■  Quid  prodest  quod  discedis,  qui  quocum- 
que  pergis,  te  tecum  portas  ? 

Unguento  et  variis  odoribxs   dulcibus        9 
dclcctatur  cor  :  ad  quod  redundant  deie- 
ctationes   sensuum    exteriorum  ;  ef  bonis 
amici  consiliis  anima  ejus  cui  dalur  tale 
consilium,  dulcoratur,  id  est,  consolatio- 

B  nem  et  spem  concipit,  sive  de  malo  vitan- 
do,  sive  de  bono  adipiscendo  :  per  quod 
amarifudinem,  desolationem,  tristitiamque 
repellit.Nempe,ut  Tullius  protesfafur, Non 
viribus,  non  velocifafibus.  non  celeritate 
corporum  res  magna-geruntur,  sed  consilio 
auiiquorum  atque  scientia,  quibus  non  or- 
bari,  sed  augeri  solet  senectiis.Qualis  vero 
debeat  esse  consiliarius,  docet  Ambrosius : 
Talis,  inqiiiens,  debet  esse  qui  consiliiim 
daf,  ut  se  ipsum  ad  exemplum  bonorum  rK.  ii,t,8. 
exhibeat  operum,  in  doctrina,  in   integri- 

C  tate,  in  gravitate,  ut  sit  sermo  ejuS  irre- 
prehensibilis  et  salubris,  consilium  utile, 
vila  honesla,sententiaque  decora.  —  Anii-  10 
cum  tuum  ct  amicum  patris  tui  ne  dimi- 
seris,  et  domum  fratris  tui  ne  ingrediaris 
in  die  afjlictionis  tua\  ne  tua  prcesentia 
ingerat  illi  moprorem,  el  ne  videaris  ab 
illo  velle  aliquid  obtinere  pro  relevamine. 
Venimlamen  ex  ralionabili  catisa  potest 
opposilum  fieri  :  pra^serlim  si  cogat  ne- 
cessitas,  aut  si  qiiis  graviter  sit  tentatus 
aut  desolatiis,  vel  anguslialus,  debet  pro 

D  salubri  remedio,  consilio,  relevamine,  ad 
sapientem  el  experlum,  ad  fidelem  et  fa- 
n)iliarem  amiciim  recurrere  :  quemad- 
modiim  piimo  Hegiim  narralur,  quod  cou- 
veuerunt  ad  David  omnes  qui  eraut  in  \neg.\\n, 
angiistia  constiluli,  et  oppressi  aore  alieno,  '■ 
el  amaro  animo. 

Mclior  est,  id  est  ad  siiccurrendum  uti- 
lior,  vici)ius  Ju,rfa,  quam  fratcr  carnalis 
scu  consangiiineus  procul  :  et  hoc  in  casi- 
biis  cerlis  ac  repenlinis  periciilis.  .Melior 
qiioque  est  vicinus,  id  csl  quicumque  pro- 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXVII   PROVERBIORUM.    —  ART.    XXVII  169 

ximiis  caritate  conjunctus,  amicabiliterque  A  ti  similis  erit :  quoniam  peccat,  et  potius 

convivens,  quam  frater  procul,  id  est  co-  quserit  decipere  proximum  quam  prodesse 

gnatus  aut  aiter  quicumque,  mente  aver-  eidem. 

sus,  ac  dissimilitudine  infidelitatis  vitio-  Tecta  perstillantia  in  die  frigoris,  et  li-       45 

rumque  distans  :  quod  concordat  parabola)  tigiosa  mulier,  comparantur :  quia  utrum- 

z«c.x,33-quam  Ghristus  inEvangelio  de  Samaritano  que  afflictivum  est  et  molestum.  Propter 

'^'  ''•       et  Levita  circa  vulneratum  inducit,  quod  scriptum  est  supra  :  Melius  est  habi-  Prov.  xxi, 

11  Stude  sapientice,  fili  mi,  et  hvtlfica  cor  tare  in  terra  deserfa,  quam  cum  muliere 

meum,  qui  de  tuo  profectu  quasi  de  pro-  litigiosa,  rixosa  et  iracunda.   Qui  retinet       16 

prio  ex  caritate  exsulto,  ut  possis  expro-  eam,  quasi  qui  ventum  teneat,  id  est,  qui 

branti,  id  est  veritatem  legis  divinse  ac  eam  apud  se  habet,  verbositate  ejus  quasi 

fidei,  seu  justitiam  contemnenti,  responde-  vento  duro  affligitur,  et  oleum  dextrce  suce 

resermonem,  id  est  efficax  dare  responsum  ^evacuet,  id  est,  pietatem  sibi  concessam 

et  ipsum  rationabiliferconfutare.  Undeorat  tollat  a  se,  tantam  tribulafionem  apnd  se 

/>s.  cxviii,  Propheta:Et  veniat  super  me  misericordia  retinendo  :   quam  tamen  opportune  non 


41,  42. 


tua,  Domine;  et  respondebo  exprobranti-  potest  vitare  in  toto.  Yel  sic  :  Qui  retinet 

bus  mihi   verbum.  Hinc  ait   Apostolus  :  eam,  id  est,  eam  retrahere  a  sua  inquietu- 

7'i7.i,  10,  Sunt  multi  inobedientes  et  vaniloqui,  quos  dine  nititur,  quasi  qui  ventum  teneat  :  id 

^ibid.i  9.  oportet  redargui.  Et  rursus  :  Oportef,  in-  est,  impossibile  quid  attentat,  sicut   qui 

quit,  episcopum  sine  crimine  csse,  ample-  conatur  ventum  a  suo  flatu  compescere; 

ctenfem   eum,   qui    secundum   doctrinam  et  oleum  dextrse  suse  evacuet,id  est,oleum 

est,  fidelem  sermonem,  ut  potens  sit  ex-  in  dextra  sua  tentum  velit  stringendo  te- 

horfari  in  doctrina  sana,  et  eos  qui  contra-  nere  :  quod  quanto  plus  stringitur,  tanto 

dicunt,  arguere.  magis  elabitur,  ita  quod  manus  ejus  eva- 

12  Astutus  videns  malum,  id  est  imminerc  C  cnatur:  sic  quo  mulier  iracunda  aut  rixosa 
periculum,a6.sco;?(^/^i<s  est,\A  est, se  ipsum  magis  quaerifur  refrenari,eo  plns  suis  pas- 
subtraxit  et  inde  celavit;  parvuli  trans-  sionibus  inflammatur  et  agitatur.  Pofest 
euntes,  id  est  innocentes,  inexperti,  im-  autem  per  mulierem  litigiosam,  ha?retico- 
providi,  inde  non  fugientes,  sustinuere  rum  doctrina  atque  loquacitas,  nullam  ve- 
dispendia,  id  est  damna.  Hoc  consonat  ei  recundiam  corrigibilitatemve  habens,   si- 

prov.wn,  quod  dictum  est  supra  :  Callidus  videt  ma-  gnari. 

lum,  et  abscondit  se;  innocens  pertransiit,         Ferrum  ferro acuitur : qn\di  per  malleum       \i 

et  afflictus  est  damno  :  ubi  istud  magis  ferreum  clavi  formantur  et  acuuntur;  ct 

13  expositum  est.  —  Tolle,  id  est,  accipere  homo  exacuit  faciem  amici  sui  :  id  est, 
potes,  vestimenfum  ejus  qui  spopondit,  id  unus  homo  suo  apparatu,  discursu  ac  per- 
est,  satisfacere  tibi  promisit,  pro  extraneo  suasione,  vultum  atque  ingenium  alterius 
tibi  obligato;  et  pro  alienis,  pro  quibus  D  sibi  dilecti,  facit  diligenter  adspicere,  pro- 

'  aufer  ei  spopoudit,  aufcr  piguus  ab  eo  *.  Qualiter  fundiusque  pensare  ea  quse  proponunfur. 

ptgnus       autem,  et  in  quo  casu  pignus  seu  vesfi-  — Qui  servat  ficum,k\  est,  a.  \)rcp[eveun[i-       ig 

mentum  fuit  fidejussori  restituendiim,  de  bus  arborem  fici  custodif,  comedet  fructus 

mane  sive  ad  vesperam,  juxta  Moysis  le-  ejus  :  quia  non  auferuntur,  sed  remanent 

/4irf.xx,i6.  gem,   dictum  est  supra.  —  Qui  benedicit  sibi.  Sic  spirifualifer,  qui  sacram  Scripfu- 

^*      proximo  suo  voce  grandi  de  nocte  consur-  ram  in  suo  conservat  corde,  frucfibus  (id 

gens,  id  est   tempore  inconvenionti,  hoc  est  considerationibus  et  consolafionibus) 

est,  ex  adulatione,  vel  infuitu  proprii  com-  ejns  reficietur,  juxta  illud  primi  Macha- 

modi    aut   praeconii    consequendi,    laudat  baeorum  :  Nos  nullo  horum  indigemus.  so- i.)/af//.xii, 

proximum  suum  hora  inepta,  vel  fempo-  latio  habentes  sanctos  libros  qui  in  mani- "• 

re  ad  hoc  sollicite  exquisito,  maledicen-  bus  nostris  sunt.  Et  qui  custos  est  domini 


3. 


170  ENARRATIO   IN   CAP.    XXVII   PROVERBIORUM.    —  ART.   XXVII 

sui,  id  est,  dominiim  siium  terrenum  in  A  niatur;  imo  et  contristatur  audiens  sibi 

bello  a  periculo  eruit,  et  fidelis  custos  est  adscribi,  quod  adscribendum  est  omnium 

capitis  ejus,  ^(for//?ert6?V^<r  ab  eodem,  imo  largitori  bonorum,  nec  valens  aequanimi- 

et  a  Deo,  si  ex  carifate  id  agat,  fitque  fa-  ter  ferre  suam  laudem,  quum  ipse  de  se 

•  diiecius  mosus*  in  populo  :  sic  qui  Deum  cuslodit  longe  aliter  senliat,  et  omni  vituperatione 

in  cordibus  in  quibus  per  gratiam  com-'  dignum  se  reputet  :  tunc  signum  est  quod 

moratur,  id  est,  adversarios  salutis  huma-  vere  sit  virtuosus,  et  vere  humilis,  timora- 

nfe  non  permittit  ad  peccata    peitrahere  tus,  sapiensque  exsistat.  Hinc  ait  Grego- 

corda  hujusmodi,  per  qua;  Deum  amittant.  rius  :  Quum  justus  in  facie  laudatur,  in 

19           Quomodo  in  aquis  resplendent  vidtus  corde  affligitur.  Et  praeserlim   vilandinn 

prospicientium   ipsas   aquas,  quemadmo-  censetur,  ne  homines  imperfecli,  ad  vani- 

dum  et  in   speculo;  sic  cordn  hominum  tatem  proclives,  laudentur.  Imo,  ut  Clima- 
manifesta  sunt  prudentibus  :  id  esf,  pru-  B  cus  fassus  est,  qui  tales  laudat,  venenum 

dentes,  ex  dispositione  vnltuum,  mornm.  eis  propinal.  Ideo  rursus  ait  Gregorius  : 

veiborum  ac  operum,probal)iliter  noscunt  Laiis  sua  jusfos  crucial.  iniquos  exaltat  : 

interiorem  cordis  disposilionem,  qnantum  sed  juslos  dum   cruciat,  purgat  ;  iniquos 

ad  aliqua  saltem,  quamvis  cogilationes  af-  dum  Ifflifical,  reprobos  monstraf.  —  Cor 

fecfionesque  cordis,   in  speciali  et  certi-  iniqui  exquirit  maln  :  quia  in  pravilali- 

ludinaliter  cognoscere  nequeanl   sine   re-  busde\eclii\vir;corautemrectu}nexquirit 

vclatione.  Unde  et  Plato  de  cognoscendis  scienliam   dc   necessariis   ad    salulem,  ct 

cogilationibus  secrelisque  cordis  edidit  li-  scientiam  quae  est  doiuim.  Yersus  isle  non 

brum.  De  isto  diclum  esl  supra,  super  il-  esl  in  iiebrivo. 

Prov.  XV,  bid,  Cor  gaudens  exhilaral  faciem ;  et  supcr  Si  contuderis,  id  est  confriveris,  stultum,       22 

'/fciv  XVII  i""<l)  Jf  facie  prudenlis  lucef  sapienfia. —  id  esl  habilualum  el  assuefaclum  in  viliis, 
24-            Infcrnus  et  jicrditio  non  replen tu r :  id  esl,  C  in  pila,  id  esf  in  ligno  concavo  ad  leren- 

da^monum  infernalium  appelifus.  quo  cu-  dum  fiunienla  ^2iC\o.  quasi pti.sanas,\di  est 

piunt  ad  damnalionem  perducere  homincs,  hordea  decorlicala./<vvV';?^'f/('.sv7)<'r /5(70,  id 

noii  satiatur  usqiie  ad  sa'culi  finem;  nec  esl  instruinento  quo  in  pila  vel  in  niorla- 

perdilio,id  est  daninalio  infernalis.accipil  ricdo  aliquid  leritnr  aul  comminuitur,  iuni 

finem.  Similiter  ct  uculi  hominum  insa-  auferctur  ab  eo  stuUilia,  id  esf  pravilas  el 

tiabiles :  quod  de  cupidis  et  avaris  accipi-  puerililas  cjus  :  hoc  esl,  niilla  correplio- 

lur,  qui  instar  iiydiopicorum,  quo  plus  de  ne  aul  correctione  poleris  eum  emendare, 

triiiporalibus  haiiriiinl,  eo  pluia   lalia  si-  pra'sertini  sine  adspiralione  atijue  auxilio 

liiinl.   Commiinilei-   quoiiiic    \idclur   esu-  gialia'  Dei.  idcirco  non  est  dcspcrandiim, 

ricnti,  quod  plus  de  cibo  indigcal,  quam  sed    ad   coelestis  omnipolentisque  medici 

est.   Piopter  qiiod    vulgare  esl   verbum   :  animarum  cum  orafionum  insfanlia  con- 
Ciliiis  safiatiii  \cntcr,  qiiam  oculiis.             |)  riigiendum. 

21            Quoviodo  probatur  in  conflatorio  argen-  Diligcnter  agnosce  vultum  pecoris  tui.xA       23 

fu)ii,  et  in  foruacc  nurum.  an  veriim  ar-  csl.disposilionem,  vilam  el  mores  personae 

genlum   sil   veriimque  auriiin  :  ut  dictum  libi  commissa^  ac  subdiUr,  sliidc  cognosce- 

ibiii.i.   esl  plenius  super  illiid,  Sicut  igne  proba-  le.ul  jiixla  indigcntiam  ejus,  ei  succurras. 

tiir  argentiim,  cl  aiinim  camino;  sic  }tro-  consulas,  el  pasloralis  dfficii  aclus  impen- 

batur  homo  ore  laudantis  :  qiioniam  si  ex  das  ;  cl  jii.xla  hiinc   sciiMim  fuosque  gre- 

laudihus    hominum    ne(|ua(iiiam    inaniler  gcs,  id  esl  congregaliones  ef  oves  Dei  tibi 

gloriatiir  ncque  extollitur,  sed  magis  hu-  credilas,  ro^^swV/cr^.  qiialiler  juxla  sua' cxi- 

niiliat   seinetipsiiiii.  atque  ad  mcliora  ac-  gcntiam   vocalionis   Domiiio  obscquanlur. 

ccndilur,el  occiilta  Dci  cxp;ivcscil  jiidicia,  cl  qiiidqiiid  in  cis  culpahile  videris.  sine 

ne  forfc  corani  Deo  reprehcnsibilis  invc-  personarum  accepfione,  discrefe,  insfanfer, 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXVII  PROVERBIORUM.    —  ART.    XXVII                              171 

24      ferventer  increpa  et  exstirpa.  Non  enim  A  hoedi  quoqiie  donati  sunt  libi  ut  de  eorum 

habebis  jugiter  potestatem  exercendi  hos  pretio  emas  et  colas  agros.  Ista  est  exposi- 

actus   in  subditis,  quia  vel  per   niortem  tio  superficialis,  et  ut  pulant  aliqui,  litte- 

tuam,   seu   subditorum   tuorum,  aut   alio  ralis.  —  Spiritualiter  vero,  Aperta  sunt 

modo  finietur  praesidentia  tua,  et  tunc  re-  tempore  evangelicse  legis  jora^a,  id  est  ali- 

cuperare  non  poteris  neglecta  atque  omis-  menta  ac  pascua  sacramentorum  coelesti- 

sa.  Sed  corona  tibi  tribuetur  in  genera-  um,  olim  clausa  et  tecta  figuris  legalium 

tionem   et  generationem,   id    est,   seterna  mysteriorum;  e^  apparent  x\\\nc  lierba'  vi- 

beatitudo  tibi  praestabitur,  si  rite  praefu-  rentes,  id  est  evangelica?  institutiones  ac 

eris.  Hoc  est  quod  beatissimus  Petrus  in  Christi  consilia,  doctrinae,  et  diversa  gra- 

iPe/r.  V,  prima  sua   hortatur   epistola   :    Seniores,  tiarum  charismafa,  quibus  nutriuntur  cre- 

obsecro,  pascite  qui  in  vobis  est  gregem,  dentium  animae;  et  collecta  sunt  fccna  de 

providentes  non  coacte,  sed  sponfance  se-  B  montibus,  id  est,  de  exemplis  et  documen- 

cundum  Deum,  non  turpis  lucri  gratia,  ne-  tis   Patriarcharum   ac  Prophefarum  acce- 

que  ut  dominantes   in  cleris,  sed   forma  pta  sunt  spiritualia  pabula,  quibus  alun- 

gregis  facti,  et  ex  animo,  ut  quum  appa-  tur    fideles.   Agni  sunt   ad  vestimentum 

ruerit  Princeps  pastorum,  percipiatis  im-  tuum,  id   est,   de  ovibus   fibi   commissis 

marcescibilem  glorise  coronam.  Denique  ad  pofes  vestitum  accipere;  et  hoedi,  ad  agri 

prsesidendum  idonee,  oportet  uti  prsecipua  pretium,  id  est,  a  peccatoribus  pcenifen- 

discretionc  :  et  sicut  medicus  unicuique  tibus  sumere  potes  necessarium  victum. 

aegro  adhibet  medicinam  juxfa  segritudi-  Denique  agni  sunt  ad  vesfimentum,  dum 

nis   qualifatem,   sic  qui  praeesf,   singulis  pastor  virtutibus  subditorum  aedificafur, 

subditorum  et  omnibus  debet  prospicere,  seque  spirifualiler  vesfit  vesfimento  salu-  ;s. lxi, lo. 

providereque  documenfa,  ac  remedia  apfa  tis,  et  induit  indumento  justitiae,  inflam- 

contra  peccata  opponere.   Ideo  Gregorius  G  matus  eorum  profecfu  ac  meritis;  et  hoedi 

Nazianzenus  fatefur  :  Revera  mihi  esse  vi-  sunt  ad  pretium  agri,  dum  per  opera  pie- 

detur  ars  arlium  et  disciplina  disciplina-  fatis  quae  circa  poenitenfes  exercenf,  cu- 

rum,  regere   hominem,  qui    infer   omnia  mulum  felicifatis  merenlur  qui  pra^sunf, 

animalia  maxime  moribus  varius,  et  vo-  in  patria  regni  coelestis. 

Popuiiin- lunfate  diversus  esf.  Defectus  vero  subdi-  Sufficiat  tibi  laccaprarum  in  cibostuos,       27 

cuip'al,'cieri-  torum,  cx  dcfcctu  ef  negligenfia  praelato-  et  in  necessaria  alimenta  domus,  id  est  fa- 

coruni  cui-  rum  maximc  derivatur.  Propter  quod  dixit  miliae  ef  sobolis  tua',  et  ad  victum  ancillis 

paes.       Chrysostomus  :  Qaemadmodum  videns  ar-  tuis  :  id  est,  mediocri  refectione  confentus 

borem  foliis  pallenfihus  marcidam,  intel-  esfo,  nec  delicafa,  sed  necessaria  quaeras. 

ligis  quia  aliquam  culpam,  id  est  corru-  De  hoc  in  Ecclesiastico  mulfa  scripfa  sunt.  eccu.xxix, 

ptionem,  habet  circa  radicem  ;  ita  quum  Unde  et  Chrysosfomus  loquitur  :  Simpli-  28-30;xxxix 

videris  populum  indisciplinatum,  sine  du-  D  cior  victus,  et  mensa  mediocris,  plurimum 

bio  cognosce  quia  sacerdotium  ejus  non  habent  jucunditatis  ac  bonae    volupfatis. 

est  sanum.  Econtrariodivitum  mensae  exsecrabiles  sunt 

25  Aperta  sunt  prata,  et  apparuerunt  her-  et  horrid»,  afque  confaminafionibus  mem- 
ba>  virentes,  id  est,  tempore  aestivali  ista  a  brorum  plenae.  Observanda  est  ergo  sancta 
Domino  conceduntur  pro  sustenfatione  pe-  sobrietas  :  qua?  mentem  ef  corpus  peror- 
covnm^et  collecta  su7it  fcena  de  montibus:  nat,  omniumque  virtufum  est  ornamen- 
quibus   efiam   tempore   hiemali   jumenta  tum.  De  qua  asserit  Augusfinus  :  Sobrieta- 

26  queedam  pascantur.  Agni  sunt  ad  vesfi-  fis  perseverantia  est  inaesfimabilis  animi 
mentum  tuum,  id  est,  agni  et  oves  tibi  fortifudo  :  quam  universae  virfutcs  ef  om- 
concessi  sunt  ut  ex  lana  eoruin  facias  tibi  nes  iaudum  fifuli  concupiscunt,  quoniam 
vestes;  et  hcedi,  ad  agri  pretium,  id  est,  sine  ea  ornari  ac  complacere  non  valent. 


31. 


172 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXVIII  PROVERBIORUM . 


ART.   XXVIII 


ARTICULUS   XXVIII 


EXPLANATIO   CAPITULI   VICESIMI   OCTAVI   :    FUGIT   IMPIUS  NEMINE   PERSEQUENTE. 


1  WJ\  UGIT  impius  nemine  pcrsequente.  \  i- 
JT  demus  quosdam  iniquos  osse  valde 
audaces,  et  justis  aliquibus  audaciores  : 
quomodo  ergo  fugit  impius  nemine  perse- 
quente  ?  Sed  dato  quod  in  exteriori  et  hu- 
mano  bello  sit  audax  et  forlis,  tamen  in 
spirituali  prsplio  contra  aciem  vitiorum  fre- 
quentor  fugit,succumbit,ac  viiK'ilur,antc- 
quam  tentetur  a  perseculore  aul  dannone. 
Mali  eliam  Christiani  lempore  perseculio- 
num  saepe  fugerunl  solo  limore, antequam 
a  tyrannis  insequebanlur.Yerumtamen.  Sa- 
lomon  loquitur  juxla  Mosaicse  legis  teno- 
rem,  in  qua  Iransgressoribus  legis  inler 
celera  mala  pra>dicebantur  effeminal»  for- 
midines  et  inordinaUe  anguslia  ac  Iremo- 
res,  ita  ut  sohi  suspicione  et  imaginalione 
verterenlur  in  fugam.  Unde  legitur  in  Dcu- 

Deut.wwn,  tcronomio  :  Dabil  Domiiius  libi  cor  pavi- 
65,60,23.  (]„„^^  Qy  oculos  deficionlcs,  el  animam 
ma>rore  consiimplam,  et  eril  vila  liia  (jiia- 
si  pendens  ante  le.  Per  unam  viam  egre- 
diaris  conlra  hosles  tnos,  et  per  sepleiu 
yo6xv,2i.  fugias.  llinc  sciipliim  esl  :  Sonilus  lerro- 
ris  semper  in  auiibiis  impii ;  el  quuin  pax 
sit.  ille  insidias  sus|)icalur  :  (piia  quod 
ipse  aliis  inlulil,  sibi  imminerc  veretiir. 
Justiis  autctn  quasi  lco  con/idcus  in  Domi- 
no,  abscjuc  lcrrore  crit,  id  est,  inordina- 
tum,  carnalem,  sffcularem  limorem  abji- 
ciet,  et  Deiim  pure  limebit,  nec  aliud  nisi 
iu  Deo  el  propler  Deiim.  Imo  pro  Deo  el 
jiistitia  mori  eiit  paralus,  sicut  jiibct  Sal- 
Maith.x,  vator  :  Nolite  tiiiiere  eos  qui  corpus  oc- 
cidunl,  etc.  Verumlamen  isla  jam  ssppe 
pijehabita  siinl,  idcirco  perlranseo. 

2  Proptcr  peccata  tcrrw,  id  est  habilau- 
tium  in  terra,  multi  principcs  cjits.  Naui 
propter  peccata  hominiim,  permillil  Deiis 
justo  judicio  regna  vastari  ac  dividi,  et 


28 


A  habilatores  inter  se  dissentire  :  sicut  et 

rcgnuni  duodecim  Iribuum,  propter  scele-   in/ieg.jn, 
ra  Salomonis,  fuil  divisum,  et  in  adventu  ]l' ^l'  ""' 
Christi  Jiida?a  sub  mullis  erat  tetrarchis,  Zuc. ui,i. 
prout  tertio  Regiim  libro,  et  in  Luca  de- 
scribitur.  Regimen  aulem  monarchicum. 
seciindiim  Philosophum    in  Politicis,  op- 
timiim  est.  Qm  rursus  duodecimo  Primap 
philosophiaj  disseruil   :  Pluralitas  princi- 
pum  mala.  Et  propter  hotninis  sapientiatn, 
et  horum  scientiam  quce  dicuntur,   vita 
ducis  longior  crit  :  id  est,  vila  pra?siden- 

B  tiiim,  ceteris  paribus.  prolongabilur,  si  vel 
ipsi  sapienliam  in  divinis  el  priidentiam 
iu  agendis  liabueiinl,aut  sapientium  atque 
prudenlium  consiliis  obtemperaverint. 

Vir  jiauper  calumnians  pauperes,  id  est  3 
iu  lemporalibus  aut  virliilibus  inops.  im- 
properans  et  insullans  sibi  similibus,  qui- 
biis  merilo  condoleref,  siittitis  cst  ittibri 
vclicinotti ,  iii  (/uo  paratiir  famcs,  id  cst 
pliiviai  segeles  corrumpenti  :  ex  qua  cor- 
riiptione  carislia  sequitiir,  quam  fames 
miiltorum   concomitalur.   Qiiemadmodum 

C  enim  hujusmodi  imber  paupertalem  indu- 
cit.sic  caliimnia  paiiperis  lalis,lam  ipsum 
qiiam  aliiim  lacit  spiriliialiter  paiiperio- 
lem  :  i[)siiin  qiiidfin  directe,(juia  caliimni- 
ando  sic  graviler  peccat ;  el  aliiiin  indire- 
(•ie.cui  occasionem  dal  impalienliae. —  Qui  4 
(lcrclinijuunt  le(jcm,Iaudant  impium:(\\\\w 
similis  simili  sibi  applaudil.  ^^/n' rj/.sVfw//- 
tiiii  legem,  stircciiihtniur  zelo  juslitisp,  el 
ex  divino  ac  fraterno  amore,  contra  cutn  : 
quemadmodiim  princeps  Aposlolorum  con-  .^^ij'""' 
Ira  Simonem  magum,  Phinees  contra  Zam-    .Vnm.wv, 

Dl)ii.   Malhalhias   contra   JiidaMim    idolola- ',' J^j^*  ^^ 
tiain,    imo  el    Christus   contra   vendenlcs  i3.  i4. 

I  I  •  •     •  1  •  Jonnn.  ii, 

el   emenles  in  lemplo.  —  I  in   nuili   noti  ,5  j^, 
cogitant  judiciuin,\d.  est,  discrelionis  ju-       5 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXVIII   PROVERBIORUM. 


ART.    XXVIII 


173 


dicium  non  advertunt,  neque  divini  rigo- 
rem  judicii  pensant,  nec  dijudicant  se- 
metipsos,  nec  proximis  justiliam  facere 
meditantur;  qui  autem.  rcquirunt  Domi- 
num,  id  est,  Deo  placere  conantur,  et 
ejus  honorificentiam  optant,  animadver- 
tunt  omnia  ad  salutem  spectantia,  et  pro- 
vident  sua  novissima,  ac  quid  unicuique 
teneantur. 

6  ^fclior  cst  paupcr  in  simplicitaie  sua 
columbina  ambulans,  quam  clives  in  pra- 

7  vis  itineribus. —  Qui  custocUt  legem,ftlius 
sapiens  est :  utpote  Deo  obediens,  quod  est 
summa  sapientia;  et  sapientiae  dono  or- 
natur,  quo  summo  bono  uniri  et  placere 
conatur.  Qui  autem  comessatores,  id  est 
gulosos  et  helluones,  pascit,  confundit,  id 
est,  perturbat  et  inhonorat,  patrcmsuum, 
qui  de  filii  sui  perversitate  tristatur. 

8  Qui  coacervat,  id  est  tox\gve^di\ ,flivitias 
usuris  ct  fenore  libcrali.  Per  usuram  hoc 
loco  quidam  intelligunt,capere  aliquid  ul- 
tra  sortem  ex  pacto;  per  foenus  iiberale, 
quando  hoc  fit  absque  pacto.Alii  per  usu- 
ram  intelligunt  horum  utrumque ;  per  foe- 
nus  vero  liberale,  quando  usura  (id  est 
usurarie  acquisitum)datur  ad  usuram.  Po- 
test  autem  foenus  liberale  vocari,  id  quod 
pro  mutuato  ultra  sortem  exigitur,  non 
quasi  usura,  sed  tanquam  in  recognitio- 
nem  et  vicissitudinem  impensi  beneficii, 
prout  super  Matthseum  tangit  Hieronymus: 
et  tamen  hoc  ipsum  usurarium  est,  ac  lege 
prohibitum,   Domino  per  Ezechielem  ju- 

Ezech.    bente  :  Usuram  et  siiperabundantiam  non 

xvm,iT;xxii,  accipietis.  Unde  et  Christus  :  Date  (inquit) 

zuc.vi,  35.  mutuum,  nihil  inde  sperantes.  Ideo  dicit 

Ambrosius  :  Et  vestis,  usura  est ;  et  esca, 

usura  est;  et  quidquid  sorti  accedit,  usura 

est  :  quod  velis  nomen  ei  imponas,  usura 

est.  Qui  ergo  his  modis   colligit  opes,  in 

pauperes  congregat  eas,  id  est  contra  ege- 

nos,  quia  in  damnum  indigentium  :  vergit 

enim  in  damnum  eorum.  Idcirco  usura  est 

contra  caritatem  atque  justitiam,  et  valde 

enorme  peccatum.  Imo,  ut  etiam  Aristote- 

les  naturali  ratione  inductus  fatetur  :  Ipsa 

est  maxime  contra  naturam.  Vel  :  In  pau- 


A  peres  congregat  eas,id  est,pauperibus  seu 
indigentibus,  a  quibus  eas  acquisivit,  eas 
reslituere  obligatiir.  Denique,sicut  ait  Chry- 
sostomus,  similis  est  pecuniausurarii,mor- 
sui  aspidis,  quia  per  ipsam  usurarius  se 
ipsum  occidit  :  et  sicut  percussus  ab  as- 
pide,quasi  delectatus  cadit  in  somnum,ac 
per  suavitatem  soporis  moritur,  quia  tunc 
venenum  per  omnia  membra  latenter  de- 
currit;  sic  qui  sub  usura  accipit,  ad  tem- 
pus  quasi  beneficium  sentit,  sed  usura 
per  omnes  ejus  faciiitates  decurrit,  et  to- 

B  tum  convertit  in  debitum. 

Qui  declinat  aures  suas  nc  audiat  lc-  9 
(icyn  :  id  est,  auditum  suum  avertit  ne 
discat,  sciat,  vel  audiat  prsecepta  Dei  sive 
Ecclesise,  quatenus  peccet  liberius  et  sine 
remorsu;  vel  aures  cordis  avertit  ne  au- 
diat,  id  est,  audiendo  impleat,  legem,  id 
est  prscepta,  ita  quod  ex  proposito  pec- 
cat,  nec  poenitet ;  oratio  ejus  crit  cxsecra- 
bl.lis,  id  est  contemptibilis  coram  Deo, 
quum  non  veniat  ex  affectu,nec  praeparet 
se  ad  gratiam,  sed  operibus  suis  destruat 

C  propriam  precem.  Ideo  Jacobus  ait  aposto- 
lus :  Petitis,  et  non  accipitis,  eo  quod  male  yaco6.iv, 3. 
petatis.  Etiam  alibi  asseritur  :  Scimus  quia   Joann.w, 
peccatores  Deus  non  audit  (eos  videlicet  ^'' 
qui  in  peccandi  manent  proposito);  sed  si 
quis  Dei  cultor   est,  et  voluntatem   ejus 
facit,  hunc  exaudit.  —  Qui  decipit  justos       10 
in  via  mala,  id  est  falsa  doctrina,  pravo 
exemplo,  occasioneve  scandali,  intcritu*    *  aiias  m 
suo  corruet,  id  est,  proprio  vitio  quo  id  '"'^''"" 
agit,  peribit,  quia  iniquitas  sua  redundat 
in  ipsum,  et  damnationi  eum  adjiciet;  et 

D  simplices  possidebunt  bona  ejus  :'\d  est,  si 
ante  aliquid  meritorie  egit,  non  sibi,  sed 
electis  cedet  in  gloriam.  NuIIum  etenim 
bonum  manet  irremuneratum. 

Sapicns  sibi  videtur  vir  dives  :  divitise  11 
enim  superbiam  nutriunt ;  et  eo  ipso  quo 
temporalia  acquisivit  astute,  aut  conser- 
vat  avare,  sapiens  sibi  videtur,  quia  in 
temporalibus  etcaducis  ultimum  sihi  con- 
stituit  finem  :  ideo  sapientialc  arl)itratur, 
media  sua  bene  disponere  ad  teraporalium 
copiam.  Paiiper  autem  prudens  scrutabi- 


174 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXMII   PRO^TRBIORUM .    —  ART.   XXVIII 


tur  eum,  id  est,  insipientiam  ejus  consi-  A 
derabit,  videns  eum  ita  preeferre  transito- 
ria  atque  carnalia  coelestibus  ac  divinis, 
spiritualibus  et  seternis. 
12  In  exaltatione  justorum  multa  gloria 

est:\A  est,valde  jucundum  et  gloriosum  est,  ' 
quod  justi  ac  sapientes  ad  officia  et  prae- 
sidentiam  sublimantur,  quia  ex  hoc  bonum 
commune  et  salus  multorum.  honorque 
Dei  procurantur,augentur  et  conservantur. 
Propter  quod  quinto  de  Civitate  Dei  lo- 
quitur  Augustinus  :  Illi  qui  vera  pietate 
prsediti  bene  vivunt,  si  habent  scientiam  B 
regendi  populos,  nil  est  felicius  rebus  hu- 
manis,  quam  si.  Deo  miserante,  habeant 
potestatem.  Et  Bernardus  :  Si  rebus  raritas 
pretium  facif,  nil  in  Ecclesia  pretiosius, 
nil  optabilius  bono  utilique  pastore.  Nem- 
pe  rara  est  avis  ista  in  terra.  Proinde  si 
quis  talis  inler(him  reperiatur,  et  occasio 
detur,  confestim  injicienthp  sunl  manus, 
et  lolis  viribus  satagen(hini,  ne  qua  vi,  ne 
qua  arte  malili«T,  frucluosa  promotio  va- 
leal  impediri.  liinc  Dominus  pro  grandi 
beneficio   tales   promillil   pra?sidentes  se  C 

jtv.  111, 15.  concessurum  :  Dabo,  inquiens,  vobis  pa- 
stores  seciindum  cor  meum,  el  pascenl 
vos  scieiilia  el  doclrina.  Hursiis,  (iiian- 
do  quolidie  in  spiritualibus  donis  sorli- 
unlur  profectum.  salubrilcr  exallanlur  : 
el  (le  tali  coriim  exallalione  magna  esf 
gloria,  prffiserlim  diim  ad  dona  gloriie, 
alfiliidiiicnuiue  cadorum  fclicilci'  prove- 
hniiliii'.  Porro  ali(pii  |lcxfusl  habciif  :  in 
exsiillalione  jiisUhuiii  iniilla  gloria  csl. 
Exsullant  enini  in  Deo  et  in  rebus  divi- 
nis,  in  quibus  habcnf  copiosani  gloriandi  D 
maferiani. 

Regnantibus  iinpiis,  ruina'  hominum  : 
id  est,  suhdifi  ad  diversa  labnnfur  pecca- 
ta,  et  interdum  ad  corporalcin  interilum, 
ex  negligenlia,  scandalosaque  vita,  el  ab- 
usu  rcginiinis  impionim.  Nam,  ut  Seneca 
proteslatur,  quemadnioduin  subdifos  nil 
niagis  icdifical,  quam  probilas,  sapicnlia 
el  excinplaritas  coiuni  qiii  pia^sunl  ;  sic 
nil  amplius  scandalizat,  qiiaiii  pcrversilas 

yftid.  x,2i.  eorumdcm.  ideo  scriplum  csl  :  Quia  stulte 


egerunt  pastores,  et  Dominum  non  quaesi- 
erunt,  propterca  omnis  grex  eornm  dissi- 
patus  est.  Ideo  aif  Gregorius  :  Dum  pasfor 
per  abrupfa  graditur,  grex  per  devia  imi- 
tatur ;  et  vehementer  culpa  diffunditur, 
dum  is  qui  peccat,  pro  suae  dignitatis  of- 
ficio  honoratur. 

Qni  abscondit  scelera  sua,  ea  negando       13 
aut  colorando,  vel  in  sacramento  Confes- 
sionis  ea  non  aperiendo  plenarie,  twn  di- 
rigetur  ad  veram  salulem,  nec  curabitur, 
nec  crescet  in  Domino.  Initium  cnim  bo- 
norum,  confessio  est  malorum.  Qui  autem 
confessus  fuerit.  et  reliquerit  ea,  non  re- 
cidivando.  vel  ad  miniis  plenum  proposi- 
tum  relinquendi  ea  habcndo,  misericordi- 
am  consequetur,  id  est,  veniam  et  gratiam 
obfinebil.   Ideo  sanctus  Job   dixit    :  Yias  yoftxm.is, 
meas  inconspeclu  Deiarguam,  et  ipse  erit  '^' 
salvalor  meiis  ;  itemqiie,  Si  abscondi  ut  md.wM, 
hoino   scelera  mea.   Et   Psalmisla  :  Dixi,  "• 
Confitebor  advcrsiim  me  injiistitiam  ine- 
am  Domino  ;  el   tu  remisisti    impielafem 
peccali   mei.  Quocontra  de   inipopuitenle 
Iransgressore  in  libro  Job  legitur  :  Quum  jobw.M. 
diilce  fuerit  inaluin  in  ore  ejus,  abscondet 
illiid  siib  lingiia  sua.  Dcniqiie  tam  grave 
peccatum  est,  iniquilatcin  propriam   non 
fateri  loco  et  tempore  opporluno,  potissi- 
nie  coram   pra?sidenle  et  judice,  ut  reiis 
niortis  peccet  mortaliter,  negando  jiidici 
crimen  suiim,  pro  quo,  si  illud  panderet, 
occiderclur.qiium  fainen  nicliis.  pra>serliin 
roiiiiido  inorlis,soIeal  culpani  minucre:et 
islud  Tlioinas  in  secunda  sccunda?  bene 
declarat. 

lieatus  homo  in  merilo  et  spe,  qui  sem-       14 
jier  est  pavidus  filiali  limore.  Qiium  enim 
in  aclibiis  hiiinanis  ex  delibcrafionc   pro- 
ccdcntihiis.  dicaliir  non  csse  indiffcrens, 
scd  omnis  luijusceiuodi  acliis  sif  inoralilcr 
bonus  aut  malus,  alque  communiter  meri- 
loriiis  aiit  dcmerilorius,  debemus  esse  ju- 
giler  limorali,  ne  Deiim  in  aliqiio  offenda- 
iniis.  Idco  sancliis  Job  fassiis  esl  :  Semper  ibid.\-i\i, 
(piasi   lumcnlcs   siiper   mc    fliiclus   limui  -^- 
Deiiin.  El  in  Isaia  jnbelur  :  Dominuin  cxer-  ;».  vm.u. 
ciluum  sanctificate;  ipse  pavor  vesler,  et 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXVIIl   PROVERBIORUM.    —  ART.    XXVIII 


175 


Eccli.  ui, 


B 


15 


Mich.  111,3. 


Eze.ch. 
XXXIV,  4. 

Ibid.  XLV,9. 


ipse  terror  vester.  Qui  vero  mentis  est  du-  A 
ra',  ita  (iuod  nec  comminatione  poenarum, 
nec  pollicifatione  prsemiorum,  nec  ipso 
summi  boni  amore,  a  sua  iniquitate  ac 
pertinacia  flectitur,  nec  modo  pra^tacto 
Deum  veretur,  corruet  in  malum,  id  est 
in  cumulum  vitiorum,et  in  profunditatem 
infernalium  tormentorum.  Ideo  in  Eccle- 
siastico  scriptum  est  :  Cor  durum  male 
habebit  in  novissimo.  Tali  lapideum  cor 
/s.xLviii,4.  habenti,Dominus  per  Isaiam  loquitur:Scio 
quia  durus  es  tu,  et  nervus  ferreus  cervix 
tua,  et  frons  tua  serea. 

Leo  rugiens,  et  ursus  esuriens,  princeps 
itnpids  super  populum  pauperem  :  quia 
instar  rugientis  leonis,  subditos  inopes 
comminatione  perterret,  et  tanquam  ursus 
famelicus,  bona  eorum  diripit  ac  consumit. 
De  talibus  Dominus  in  Michsea  loquitur  : 
Qui  comederunt  carnem  populi  mei,  et 
pellem  desuper  excoriaverunt ;  et  alibi, 
Cum  austeritate  imperabatis  eis  et  cum 
potentia.  Hinc  denuo  Dominus  est  locutus  : 
Sufficiat  vobis,  principes;  iniquitatem  et 
rapinam  intermittite,  et  judicium  et  justi-  G 
tiam  facite;  separate  confinia  vestra  a  po- 
pulo  meo.  Istud  ergo  vitandum  est,  quia 
tyrannicum  est,  quum  et  Seneca  dicat :  He- 
linque  crudelitatem,  et  matrem  ejus  iram; 
itemque,  Crudelitas  inficit  assiduitate  au- 
ctoritatem.  —  Dux,  id  est  princeps  qui- 
cumque,  seu  judex,  indigens  prudentia,  id 
est  carens  discretione  et  circumspectione 
in  agendis,  multos  opprimet  per  calum- 
niam  :  quoniam  voluntate  utitur  pro  lege 
justitise,  et  rigorem  justitiae  nescit  dulce- 
dini  pietatis  contemperare,  sicque  opere  D 
ipso  dicit  illud  Sapientise  :  Sit  autem  for- 
titudo  nostra  lex  justitise.  Qui  autem  odit 
avarHiam,  longi  fient  dies  ejus,  id  est,  ad 
diem  aeternitatis  pertinget,  juxta  quod  Do- 
minus  spopondit  in  Psalmo  :  Longitudine 
dierum  implebo  eum.Justis  quoque  in  ve- 
teri  lege  diuturnitas  vitse  prsesentis  pro- 
mittebatur. 

Hominem  qui  calumniatur  animce  san- 
guinem,  id  est,  mortem  seu  vitia  animse 
deridet,  habens  ea  pro  nihilo,  et  parvi  peii- 


I  Cor.  IX, 
27. 
/?om.  VI,  13. 

Prov.  XII, 
1). 


dG 


^ap.  II,  11, 


Ps.  xc,  16. 


Exod.  XX, 
12;Z>ei((.xi, 
21. 

17 


dens  proximi  sui  salutem,  si  usque  ad  la- 
cum  fugerit,  nemo  sustinet  :  id  est,  quan- 
tumcumquc  queerat  evadere,  juste  expelilur 
ultio  criminis  sui.  —  Qui  amt)ulat  simpli-  18 
citer,salvus  erit,  si  in  columbina  simplici- 
late  finaliter  perseveret;  cjui  perversis  in- 
greditur  viis,'\A  est, actus  vitiosos  viis  Dei 
contrarios  agit,  concidet  semel,  id  est  plo- 
narie,  quia  finaliter  damnabitur,  nec  re- 
surget;  vel,  Semel,  id  est  tandem  aliquando. 

—  Qui  operatur  terram  suam,  satiabitur       19 
panibus.  Hoc  corporaliter  sic  solet  contin- 
gere.Similiter  qui  agrum  cordis  sui  expur- 
gata  vitiis,  seminans  illum  verbo  doctrinae 
coelestis,  spiritualiter  reficielur  :  similiter 

qui  corpus  suum  castigat,  et  in  servitutem 
spiritus  redigit,  et  membra  sua  exhibet  ar- 
ma  justitise  Deo.  Istud  tamen  prsehabitum 
est,  sicut  et  id  quod  subditur.  Qui  sectatur 
otium,  replebitur  egestate  spirituali,  et  sse- 
pe  etiam  corporali.  —  Vir  fidelis  multum  20 
taud ab i t ur : (^womdim  justus  et  integer  est, 
nec  propter  bona  utilia  aut  delectabilia 
receditabono  honesto,nec  tempore  adver- 
sitatis  relinquit  amicum.  Qui  autem  festi- 
nat  ditari  in  temporalibus,  non  erit  in- 
nocens  :  quoniam  immoderata  sollicitudi- 
ne  et  viis  illicitis  ad  obtinendum  divitias 
tendit.  Iino,  juxta  Apostolum,  Qui  volunt 
divites  fieri,  incidunt  in  tentationem,  la- 
queumque  diaboli. 

Qui  cognoscit  in  judicio  faciem,  id  est, 
personam  accipit,  juxta  illud  Psalmi,  Faci- 
es  peccatoris  sumitis  ;  non  facit  benc  :  imo 
graviter  peccat,  sicut  prsehabitum  est.  Iste 
et  pro  buccella  panis,  id  est  pro  parvis  et 
vilibus  rebus,  deserit  veritatem  justitiae  ac 
sermonis.  De  talibus  per  Ezechielem  Do- 
minus  ait  :  Deceperunt  populum  meum 
propter  pugillum  hordei  et  fragmen  panis. 
Quocontra  Seneca  quoque  docet :  Testimo- 
nium  perhibe  non  amicitise,  sed  veritati. 

—  Vir  qui  festinat  ditari,  et  aliis  invi-  22 
det,  eo  quod  ditiores  sint  ipso,  ignorat 
quod  cgestas  superveniet  ei,  id  est  defe- 
ctus  gratiae  in  prsesenti,  et  gloriae  in  fu- 
turo,  poenaque  sensus  in  inferis  :  hoc 
etenim  non  perpendit.  —  Qui  corripit  ho-      23 


I  Tim.  VI,  9. 


21 

Ps.   LXXXl, 


Prou.x  viii, 
5. 


Ezech.  xui, 
19. 


176  ENARRATIO   IN   CAP.    XXIX   PRON-ERBIORUM.    —   ART.    XXIX 

minem  non  penitus  malitiosum.  quamvis  A  in  Domino,  sanahitur  a  peccatis,  et  inter- 

adhuc  sit  passionabilis,  f/ratiam  postea  in-  dum  etiam  a  corporalibus  morbis. 

veniet  opud  eum   :  quia  etsi  ad   tempus  Qni  coufidit  in  corde  suo,  id  cst  in  pro-       26 

segre  accipiat  correptionem,rediens  tamen  priis  viribus  aut  scientiis,  stidtus  es^"quia 

ad  mentem,  advertet  quod  ex  caritate  et  ignorat  se  ipsum,  quemadmodum  in  Apo- 

zelo  justitiae,  pro   sua   salute   corripuerit  *    calypsi  dicilur  tali :  Quia  dicis,  Quod  dives    Apoc.  m, 

eum  ;  magis  quam  ille  qui  pcr  \linguce\  sum;  et  nescis  quia  tu  es  miser  et  misera-  ''* 

blandimenta  decipit  :  qui  licet  ad   tem-  bilis,  pauper,  csecus  et  nudus.  Qui  autem 

pus  complaceat,  postea  tamen  dolus  ejus  graditur  sapicnter,  vitando  viarnm  peri- 

percipitur.  Ideo  loqiiilur  Augiistinus  :  Qui  cula,   et  exemplariter   se  habendo.  juxta 

phreneticum  ligat,  et  lethargicum  excilat,  illud  Apostoli,   In  sapientia  ambulate  ad  Co/oss. iv, 

ambobus  molestus  est :  quamdiu  sunt  aegri,  eos  qui  foris  sunt:  ipse  laudabilur.  —  Qui  ^"   g^ 

indignantur;  sed  ambo  sanati,  gratulantur  B  dat  pauperi  liberaliter  propter  Deum,  non 

et  regratiantur.  indigebit  :  quia  et  in  praesenti  Dominus  ei 

24  Qui  subtraJiit  aliquid  magnum  et  nota-  providebit,  et  bonis  gratiae  ac  gloria?  eum 
bile,  a  patre  suo  et  a  matrc,  lurando,  ct  ditabil.  Qui  dcspicit  dcprecante)n,sustine- 
dicit,  Hoc  non  esi  peccatum  :  qu\&  bona  i^V^enwrmw  divinorum  charismatum.sic- 
parentum  putat  pertinere  Ad  se;  partice/js  ut  aposlolus  Jacobus  loquitur  :  Judicium /acoA.u.is. 
Aom^cic?a?  es^id  est  homicidae  quodammo-  sine  misericordia  fiet  ei,  qui  non  fecerit 

do  similis  in  peccato  :  quia  et  parentibus  misericordiam.   Hinc   ait  Scriplura   :  Qui   Prov.wi, 

suis  inobediens  est,   et  non  sna  invadit,  oblurat  aures  suas  ad   clamoicm   paupe-  '^' 

quiim  adhiic  sit  sub  potestate,  ciira  atque  rum,  et  ipse  clamabil,  et  non  exaudietur. 

regimine  suoriim  parenliim,  ad  quos  spe-  Ideo  Seneca  dicil  :  Nihil  neges.  quod  peti- 

ctal  dispensatio  rerum.  Yciiim   in  hac  re  liirus  es;  et  rursus,  llomo  qui  in  homine 

mulli  filii  et  filia3  graviter  errant  el  pec-  C  scrumnoso   misericors   est,    memimt    sui. 

cant  :  quorum  errorem,   infidelitatem,  et  Imo  et  Dominus  in  Evangelio  fatur  :  Omni  Zuc. vi,3o. 

fiirtiim  dire  redargiiil  Augiistiniis.  Potest  pelenti    le    Iribue.  —   Quum  surrcxcrint       28 

quoqiie  e.xponi  hoc  modo  :  Qui  subtiahit  impii ,  id  esl,   praevaliierinl   in  regnando 

ali(iuid,  id  esl,  parenlibiis  suis   indigen-  lyiannice,  persequendocpie  juslos,  abscon- 

libus  denegat  honorem,  obseqiiium,  sub-  dentur  homines,  id  est,   ralionabiles  ho- 

ventionem   in   victii.   parliceps   homicidie  mines  se  abscondenl,  sicut  ait  Salvator  : 

25  censeliir.  —  Qui se  jactalet  dilalat ,m?i<^n'\-  Qiium  perseciili  vos  fuerint  in  una  civila-    Matth.x, 
ficando  se  ipsiim  inaniler,  suos  lerminos  te,  ftigite  in  aliam.  Quum  illi  pericrint,     ' 
extendendo. .////y//V/  concitat  :  qnoniam  Ja-  multiplicabunturjusti  niimero  el  merilo: 
ctanticr  ac  siiperbiae  el  avariliie  ejiis  alii  quia  sub  virluosis  praesidcntibiis  hoinines 
indignanlur  ac  rcnilunlur;  qui  vero  spcrat  reformanlur,  converlunlur,  proficiunl. 


AKTICULUS   XXIX 


EXPOSITIO   CAPITIM    VICrslMI    NONI    :    VIRO    OCI   COHIUIMKNTEM    DCR.V   CRUVICF,   CONTEMXIT,   ETC. 


1        '\JIRO,  imo  cuilibet  homini,  lam   su-qH  contcmnit.   tanqiiam   indignum    ad  corri- 

T    quam  mulieri,  lain  adolescenti  (iiiain      piendum  sc,  rcjH'ntinu,s  supcrveniet  intvr- 

senioii,  qui  corripientem  carilalive,   dis-      ifus,  id  esl  damnalio  iinprovisa  :  imo  eo- 

crete,  jusle  ac   pie,  dura  cervicc  cordis      dein  inslanti,  quo  lam  supcrbe,  ingrale, 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXIX   PROVERBIORUM.    —   ART.    XXlX  177 

impatienter  se  habet,  moritur  in  anima,  A  vius  Isedif,  juxta  illud  in  Psalmo  :  Veniat   p«.  xxxiv, 

peccando  morlaliter,  et  tales  incorrigibiles  illi  laqucus  quem  ignorat,  et  caplio  quam 
solent  subito  mori  sive  interfici ;  et  eum  sa-      abscondit,apprehcndat  eum,  et  in  laqueum 

nitas  difnmab  non  sequetur :  (\\nB.  mdinei '\n  cadat  in  ipsum.  Et  Jeremias  dicit  :  Eccc    Jer.xxw, 

2  vitiis  et  vulneribus  animse  suse.— /n  mM^^/-  turbo  dominica?  indignationis  egredietur, 
plicationejustormn  civium,  aut  regentium  et  tempestas  erumpens  super  caput  impio- 
communitatem,  hvtabitur  vulgus  :  quia  rum  veniet.  Etjustus  laudahit  Uominum, 
tales  sunt  utiles  valde  rei  public».  Qui-  «^(y^a-^aMc^e^iV  in  Deo,  testimonium  ei  per- 
dam  lamcn  vulgares  sunt  itaperversi,quod  hibente  conscientia  sua,  quod  coram  Deo 
contrajustos  rectores  faciliter  indignantur  habuerit  se  sincere.  Unde  ait  Apostolus  : 

ac  murmurant,  quoniam  increpari,  coerce-  Gloria  nostra  hsec  est,  testimonium   con-  iicor.1,12. 

ri,  punirique  renuunt;  sed  de  rationabili  scientiee  nostrse.  Gaudebit  quoque  potis- 
vulgo  loquitur  Salomon.Qiiiiw^w^u  si</?«- B  sime  in  futuro,  quum  felix  evaserit,   et 

pserint  principatum,  gemet  populus,  ti-  cantabit  :   Laqueus   contritus  est,  et  nos  i^i.cxxm,?. 

mens  exactionari,  gravari  ac  opprimi,  et  liberati  sumus. 

bonum  commune  periclitari,  turbationes,  Novit  justus  causam  pauperum,  id  est,        7 

dissensiones  ac  lites  oriri.  approbat  atque   justificat  eam,  quantum 

3  Vir  qui  amat  sapientiam,  loetifxcat  pa-  rationabiliter  valet,  non  formidans  in  hoc 
Prov.\,\.;  trem  suum.  Hoc  jain  saepe  expositum  est.  vullum  divitum  aut  potentium.  Ideo  san- 
^J^^''^'''^^™'  Quiautem  nutrit  scortum,perdet  substan-  ctus  Job   fassus  est   :   Quumque  sederem     Job  x\ix, 

tiam  :  imo   et   animam   suam,    sicut   in  quasi  rex  circumstante  exercitu,  eram  ta-  "^' 

Luc.  XV,  Evangelio  fertur  de  prodigo  filio.  —  Rex  men  moerentium  consolator.  Et  de  Christo 

13,1^21.  jy^giy^g  erigit  terram,  id  est,  rem  publicam  prtedictum  est  :  Judicabit  in  justitia  pau-  /«.  xi,  4. 

promovet,statum  patriae  meliorat,  subditos  peres  ;  atque  in  Psalmo,  Judicabit  paupe- p^.  lxxi,  4. 

incilat  ad  virtutes.  Sic  unusquisque  virtu-  C  res  populi,  et  salvos  faciet  filios  paupe- 

osus  prselatus  ac  prsedicator,  gregem  sibi  rum.  Impius  ignorat,  id  est,  non  habet, 

commissum   ad  reformationem  et    profe-  scientiam,   quee   est   donum,    nec   veram 

ctum  inducit  pro  posse.  Vir  avarus,  puta  prudentiam  :  non,  inquam,  habet  scien- 

tyrannus  quserens  propria  commoda,et  sui  tiam  practicam  et  formatam,  boni  appro- 

ipsius  honorem,non  bonum  commune,  nec  bativam  et  efficacem,  juxta  illud  Amos  : 

subditorum  salutem,  destruet  eam,  spoli-  Nescierunt  facere  rectum,  thesaurizantes    Amos  m, 

ando  et  opprimendo  subjectos,  et  discor-  impietatem.  De  talibus  demum   loquitur  *°' 

dias  inter  eos  disseminando,  ne  forsan  una-  Paulus  :  Confitentur  se  nosse  Deum,  factis   tu.i,  i6. 

5  nimiter  sibi  resistant.  —  Homo  qui  blan-  autem  negant,  quum  sint  abominati  et  re- 

dis  fictisque   sermonibus  loquitur   amico  probi.  —  Homines  pestilentes ,  \A  e?,\.  ^esie         8 

suo,  approbando  peccata  illius,  et  simu-  spirituali  repleti,  qui  verbis  et  factis  suos 

lando  amicitiam  secum,  rete  expandit  pe-  D  scandalizant,  et  male  informant  concives, 

dibus  ejus,  id  est,  deceptionum  laqueos  ei  dissensionesque  nutriunt,  et  bono  adver- 

extendit,  et  profectum  ejus  in  virtutibus  santur  communi  :  quemadmodum  secundo 

impedit,  quemadmodum   Dominus  prote-  Machabeeorum  narratur  de  Simone  quodam,  iLi/acA.m, 

/s.  III,  12.  statur  per  Prophetam  :  Popule  meus,  qui  quod  moliebatur  iniquum  aliquod  in  civita-  *• 

beatum  te   dicunt,  ipsi   te   decipiunt,  et  te;  (fis.stpaw^c^u?7atem,  id  est,  bonum  com- 

viam  gressuum  tuorum  dissipant.  mune  destruunt,habitatores  perturbant,et 

6  Peccantem  virum  iniquum  involvet  la-  interdum  sunt  causa  quod  oppida  corpo- 
queus,  id  est,  deceptio  quam  alteri  parat,  raliter  destruuntur,  prout  tempore  Jere- 
irruet  super  ipsum;  et  dato   quod  alteri  mise  civitati  Jerusalem  factum  est  a  Chal-  /er.xxxix, 
corporaliter  noceat,  se  ipsum  tamen  spiri-  dseis.  Sapientes  vero  avertunt  furorem,^'^'^- 
tualiter  perimit,  et  incomparabiliter  gra-  civesinvicem  reconciIiando,et  pro  urbibus 

T.  7.  12 


178  ENARRATIO   IN   CAP.    XXIX   PRO^^RBIORUM.    —   ART.    XXIX 

Deum  rogando,  ne  juste  punianfur,   nec  A  ceptat.  Yeros  autem  et  justos  abhorret  : 

Exod.    destruantur.  Sic   Movses   et   Aaron   ssepe  idcirco  non  manent  cum  eo.  Unde  in  Ec- 

it;  Num.  averferunt  iram  Dei  a  populo.  Et  in  Nu-  clesiastico  scriptum  est  :  Secundum  judi- ^cc/i. x,2. 

XIV,  is-20;  meris  loquitur  Dominus  :  Phinees  avertit  cem  populi,  sic  et  ministri  ejus. 

47,48;  xxi!  Iram  meam  a  filiis  Israel.  Pauper  et  creditor  obviaverunt  sibi,  id       13 

7-9.  Num.       Yi^.  g(ipi(,^-ig  gi  Q^y)^  stulto,  id  est  irratio-  •    est,  concorditer  occurrerunt,  ita  quod  cre- 

9        nabili  et  injusto,  contenderit,  redarguendo  ditor  pauperi  pie  subvenit,  et  accommo- 

illius  errores  ac  vitia,  s/ut'  ir asca t ur  zeXo  davit  quod  potiit  ;  utriusquc  illuminator 

justitise  contra  hujusmodi  stultum,  s/uert-  est  Dominus  :  qm  instigavit  divitem  ad 

deat,'\A  est,  peccata  ejus  juste  derideat;  [id  subveniendum  liberaliter,  et  pauperem  ad 

est]  sive  rigorose  loquatur,  sive  suaviter  petendum  humiliter.  Creditor  quoque  est, 

exhortetur  ;  sive  futura  supplicia  ei  mine-  qui  spirilualia  misericordiie  opera  exhibet 
tur,  sive  ccelestis  beatitudinis  gaudia  ei  (si  B  indigenti,  docendo,  consulendo,  ac  conso- 

se  emendaverit)danda  testetur;  non  invc-  iando  :  quem  Dominus  ad  talia  peragenda 

nietrequiem,\A  esl.non  proficiet, nec  con-  illuminat.  el  pauperem,  id  est  indigentem 

solationem  de  illius  correctione  accipiel.  auxiliis  illis.  inslruit  unctione  inlerna,  ad 

40      — Viri  sanffuinum,\d  est  vitiis  dediti,seu  intelligendum  salubriter.  —  Rexquijmii-       14 

effusores  sanguinis  humani,  prout  Semei  cat  in  veritate  pauperes,  eos  ab  injustis 

iifle(/.xvi,  ait  ad  David  :  Egrcdere,  vir  sanguinum  ;  molestiis  eruendo,  thronus  ejus  in  a>tcr- 

'■  oderunt  simpliccm.Xixs^nnWx^wi^o  enim  est  num  /iruudutur  :  id  est.  Deo  jugiter  com- 

causa  aversionis  et  odii../«.s7/  aufcm  (juw-  placebil,et  post  prajsidenliani  temporalem 

ru7%t  animam  ejus,  id  est  salulem  animae  consequelur  regnum  aeternum;  seu  poste- 

ejus,  et  cupiunt  vitam  ejus  ab  impiorum  ros  habebit  successores  per  omne  tempus, 

persecutione  eruere.  nisi  peccatis  suis  mereantur  deficere.  Hoc 
H            Totum  spiritum  suum  profert  stultus,  C  in  Chrislo  maxime  esl    impletum,  secun- 

id   est,  cor   suum    per   loqnacilalem  seu  dum  illud  in  Psalmo  :  Sedes  lua,  Deus,  in  Ps.xiiv,7. 

iram  et  impatientiam  imporlune  et  indis-  sa^culum  sa?culi. 

crete  effundit.   nesciens  se   frenare,   aut  Virya  atijue  correctio  tribuit  sapienti-       45 

celanda   celare.  Unde   antiqua    Iranslalio  nui  :  quia  reprimit  et  emendat  correctum 

conlinel  :  Totam   iram  suam  profert    im-  a  peccatis,  et  facif  eum   bonis  inlentum, 

pius;  sapiens  autem  dispensat  per  parles :  sicque   ad   sapienliie  infusionem   ac  stu- 

quoniam  stiilhis,  iia  inc|uietanle.  ad  ullio-  diiim    disponil    eumdem.   quemadmodum 

ncm  accendiliir ;  sa[)i('ns  aiileni   (irdinale  Isaias  locjiiitur  Deo  :  In  Irihiilalione  miir- /«.xxvi.ie. 

procedit,  et  iiam  malurilale  consilii  pau-  miiris,  ductrina  tiia  eis.llinc  locjuitur  Pau- 

laliiii  exlenuat  ac  repcllil.  Ilinc  siibdiliir  :  liis  :  Oiiid  vultis?  in  \irga  veniam  ad  vos,    icor. iv. 

Sapiens  diffcrt,  ct  rcscrvat  in  posterum:  aii  iii   spiiilii   mansiieludinis  ?  Et  in  Jere- '*■ 

id  est,  stalim  non  effundil  loliim  spiriliim  |)  mia  habetur  :  Casligasli   me,   Domine,   et    ^er.xxxi, 

suiim,   vel   cordis  concepliim.   seu  aniini  ('iiiditiis  sum  (jiiasi  jiivenculus  indomilus.  **■ 

mofionem;  sed  loco  et  fempore  opporfiino  Oporfef  enim  imprudenfes  afque  indomi- 

dicil  diccnda,  et  agil   agenda,  sicqiie  re-  los,  correctione  verborum,  et  si  illa  non 

servat  in  posterum.  Quemadmodiim  in  Ec-  siifficil,  disciplinalione  verberum  revoca- 

Bccii.w,  clesiastico  legilur  :  Sapiens  lacebil  iisqiie  re  ab  insipienlia,  el  ad  meliora  inducere. 

'•  ad    tempus  ;  lascivus  et  impriidens    non  Pucr  autemqui pcrniiltitur  voluntati  suiv, 

12       servabunt  tempiis.  —  Princcps  qui  lihcn-  id  est  exseqiii  propriam  inclinafionem  et 

tcr  audit  vcrba  mendacii,  pra?serfiin  per-  appefifionem  ad  iiiala  proclixem,  confun- 

niciosi,  omnes  ministros  habct  impios,  id  dit  mafrcm  suam,  qiue  eum  non  increpa- 

est   mendaces,  el  sibi   consimiles  :   nam  vif,correxit  ac  refrenavit.  —  Inmultiplica-      16 

quaerunl  ei  placere  per  talia,  el  lales  ac-  tione  impiorum  multipUcabunlur  scclera  : 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXIX   PROVERBIORUM.    —   ART.    XXIX 


179 


10. 


Ps.  xc,  8. 


17 


Prov.\,  1 
XV,  20. 

18 


quoniani  unus  trahit  et  incitat  alium  ad  A 
peccanduni,  et  scandalizant,  perturbant  ct 
iinpugnant  se  invicem.  Unde  primo  Ma- 
chabaeorum  asseritur  :  Multiplicata  sunt 
mala  super  terram.  JSf  ruinas  corumjusli 
videbunt.  Sapientes  namque  et  justi  per- 
pendunt  qualiter  de  peccato  in  peccatum 
labantur,  seternaliterque  damnentur,vel  se 
mutuo  destruant  et  occidant  ;  in  futuro 
autem  judicio  clarius  cernent  ruinam  eo- 
rum  in  tartarum.  Unde  in  Psalmo  :  Ye- 
rumtamen  oculis  tuis  considerabis,  et  re- 
tributionem  peccatoris  videbis.  —  Erudi  B 
filium  tuum  in  probitafe  morum  et  scien- 
tia  necessariorum,  et  refrigerabit  te  ab  ses- 
tu  tristitise,  et  dabit  deUcias  spirituales 
animce  tua^  :  quemadmodum  dictum  est, 
Filius  sapiens  Isetificat  patrem  :  et  rursus, 
Gloria  patris,  filius  sapiens. 

Quum  Propheta  defecerit,  id  est,  quum 
viri  sapientes  el  virtuosi  rectores,  futura 
impiorum  supplicia,  juslorumque  pra^mia 
denuntiantes,  ac  Scripturarum  testimonia 
exponentes  ac  prsBdicantes,  cessaverint, 
dissipabitur  populus  per  vitiorum  abru-  G 
pta,  ac  vitiis  spiritualiter  destruetur,  non 
habens  ductorem,  correptorem,  pastorem 
idoneum.  Specialiter  autem  in  veteri  Te- 
stamento  solebat  populus  Israel  per  Pro- 
phetas  dirigi  ac  doceri.  Unde  in  Esdra 
narratur  :  Dixit  eis  sacerdos,  ut  non  co- 
mederent  de  sanctificatis,  donec  surgeret 
Propheta.  Et  primo  Machabaeorum  :  Facta 
est  tribulatio  magna  in  Israel,  qualis  non 
fuit  ex  eo  tempore,  ex  quo  non  est  visus 
Propheta  in  Israel.  Qui  vero  custodit  le- 
gem,  id  est  universa  legis  prgecepta  ad  D 
suum  statum  spectantia,  beatus  est  in  spe, 

Ps.cxviii,!.  et  inchoatione  ac  merito,  juxta  illud  :  Bea- 
ti  immaculati  in  via,  qui  ambulant  in  lege 
Domini.  Sed,  ut  asserit  Ghristus,  Qui  per- 
severaverit   usque   in    finem,  hic    salvus 

/aco6.u,io.  erit.  Jacobus  quoque  :  Quicumque,  inquit, 
totam  legem  impIeverit,offendat  autem  in 
uno,  factus  est  omnium  reus. 

Servus  verbis  erudiri  non  potest.  De 
quali  servo  dicatur  hoc,  pandunt  verba 
sequentia.  Quia  quod  dicis,  intelligit,  et 


I  Esdr.  11 
63. 

I  Mach.  IX 

27. 


Malth. 
XXIV,  13. 


19 


respondere  contemnit.  Hoc  igitur  dicilur 
de  servo  contumaci  el  improbo,  qui  solo 
servili  servit  timore  :  idcirco  indiget  in- 
terdum  verberibus  erudiri,  si  sit  servus 
empticius;  vel  expelli,  si  sit  conducticius. 
Hinc  scriptum  est  :  Cibaria,  et  virga,  et  EccH. 
onus  asino ;  panis,  et  disciplina,  et  opus  ""'""' ^^" 
servo.  —  Vidisti  /tominem  velocem  ad  lo-  20 
quendum,  id  est  loquacem  et  garrulum, 
qui  etiam  inter  seniores  et  sapientiores 
pra^ceps  et  pronus  est  ad  loquendum  ? 
Stultitia  magis  speranda,  id  est  timenda 
esf,  quam  illius  corrcctio  sit  speranda.  Ta- 
lis  enim  difficulter  corrigitur  :  qui  si  re- 
prehendatur,  sua  mox  loquacitate  se  excu- 
sat,  resistit,  opponit,  et  quasi  dialecticus 
quidam  efficitur,  interrogando  de  loco  et 
fempore,  ac  discufiendo  negotium.  Gapi- 
tur  autem  hic  Sperare  improprie  pro  Ti- 
mere,  vel  Exspectare,  sicut  in  libro  Ju- 
dith  :  Speraverant  eam  non  redituram.  Juduhun 
Circa  hoc  ait  Glossa  :  Grave  vitium  est  *^" 
stultitia,  sed  non  minus  verbositas.  Nam 
ssepe  contingit,  ut  idiofa  quis  citius  verba 
correctionis  accipiat,  quam  is,  qui  ea  quae 
novit,  aut  nosse  se  putat,  libentius  jactat, 
quam  aliorum  monita  audiat. 

Qui  delicate  a  pueritia  nutrit  servum  21 
suum,\d  est  ministrum,seu  proprium  cor- 
pus,  postea  sentiet  eum  contumacem,  id 
est  rebellem,  et  ad  operandum  quse  bo- 
na  sunt,  inobedientem,  quia  assuetus  est 
dulcibus,  ex  quibus  concupiscentia  et  ani- 
mosifas  generantur.  Propter  quod  in  Pro- 
verbiis  suis  asserit  Seneca  :  Nihil  magis 
faclt  iracundum,  quam  educatio  mollis  et 
blanda.  Porro  alia  translatio  habet  :  Qui 
deliciatur  a  pueritia  sua,  servus  erit;  no- 
vissime  autem  contristabitur.  Talis  enim 
fit  concupiscentiarum  vitiorumque  ser- 
vus  :  unde  vel  sero  dolebit. 

Vir  iracundus  provocat  rixas  :  proclivis  22 
est  namque  ad  verba  et  facta  injuriosa  et 
impetuosa.  Unde  loquitur  Glossa  :  Janua 
omnium  vitiorum  est  iracundia :  qua  clau- 
sa,  virtutibus  intrinsecus  requies  datur;et 
qua  aperta,  ad  omne  facinus  cor  armatur. 
Et  qui  ad  indignandum  facilis  est  (quod 


180  ENARRATIO  IN   CAP.    XXIX   PROV^ERBIORDM.    —  ART.    XXIX 

superbis  est  proprium,  eo  quod  alios  par-  A  ergo  sic  metuit  hominem,  cito  corruet  in 

vi  pendant,  praesertim  dum  eis  quid  dis-  peccata,  quia   ex   timore   hujusmodi,    ne 

plicens  faciunt,  et  se  ipsos  magnificant  :  horainem  offendat,  aut  adversum  aliquid 

similiter  sapientibus  in  oculis  suis ;  pro-  patiatur,  recedet  a  via  justitiae;  et  qui  vi- 

Eccie.i,ii.  pter  quod  inEcclesiaste  habetur  :  In  multa  tat  peccata  timore  humano,  tunc  peccabit 

sapientia,   multa  cst  indignatio),  crit  ad  .   quando  non  timebit  ab  homine,  a  quo  ve- 

'  peccan- 2)cccata*  proclivior  :  quia  ex  indignatione  retur  videri  aut  deprehendi.  Porro  timere 

""*         multa  ac  magna  oriuntur  peccata.  Inter-  hominem,  in  quantum  est  Dei  vicarius,  vel 

dum  tamen  indignatio  sumitur  pro  motu  pater,  sive  superior,  vel  ob  aliam  rationa- 

aspernationis   contra    iniquitatem.  Repri-  bileni  causam,  timore  filiali,laudabile  est. 

mamus  ergo  impiam  indignationem,  con-  Propter  quod  ait  Apostolus  :  Servi,  obedi-   Ephes.su 

siderantes  propriam  defectuositatem.quuin  ic  in  omni  timore  dominis.  Qui  sperat  in  ^' 

Ephes.iv,  dicat  Apostolus  :  Oinnis  amaritudo,  et  ira,  B  Domino,  sublevahitur,  id  est,  per  gratiae 

et  indignatio,  et  clamor  tollalur  a  vobis. —  opem  erigetur  in  Deum,  et  stabilietur  in 

23  Superbum  sequitur  humilitas  :  id  esl,  qui  ipso,  ul  non  timeat  hominem,  sed  Deum 
se  extollit,  humiliabitur ;  et  humilem  spi-  duintaxat,  alia  vero  non  nisi  in  Deo.  Ideo 

ritu,  id  est  vere  et  cordialiter  humilem,  ait  Psalinista  :  In  Doinino  sperans,  non  in-  p^.  xxv,i. 

suscipiet  (jloria,  id  est,  in  prsesentia  exal-  firmabor. 

tabitur  per  grafiarum  charismala  copiosa,  Multi  requirunt  faciem  principis,   id       26 

et  in  futuro  pcr  glorige  dona;  talis  quoque  est,  potenlioribus  alque  judicibus  cupiunt 

frequenter  ad  honorem  et  prslationem  as-  complacere  :  quod  si  fiat  sincera  intentio- 

sumitur,   quoniam    honor   scquitur    fugi-  ne,  non  est  vituperabile;  si  autem  intui- 

cntem.  lu  proprii  commodi  et  honoris,  et  ut  au- 

24  Qui  cum  fure  participat,  consentiendo,  dentius  possint  peccare,  ac  justa  evadant 
instigando,  consulendo,  hospilando,  non  C  supplicia  quando  excesserint,  malum  est. 
inciepando,  non  impcdicndo,  aul  partem  Sicque  a  inultis  fil  :  quod  tamen  vitare 
rei  furatae  accipiendo,  orft7rt;n'mawsMam.-  dcberent,  ne  incidant  in  divini  rigorem 
quia  peccando  vult  animse  suse  quod  ad-  judicii.  Unde  subjungilur  :  et  judicium  a 
versatur  subb  saluti.  Ideo  ferl  Psalmista  :  Domino  egreditur   singulorum  :  id   est, 

p«.x,6.   Qui  autemdiligit  iniquitatem,odit  aniinam  Deiis  universos  ac  singulos  vero  ct  infalli- 

suam.  Adjurantem,  id  cst  eum  qui  cum  i)ili  judicabit  judicio.  Ideo  potius  est  op- 

adjuratione  inquirit  a  quo  fuiluin  com-  landuin  in  pra?sfnli  vita  judicari,  purgari 

inissum  sil,  audit  parlicipans  ille,  ct  non  el  casligari,  quam  divino  judicio    reser- 

indicat  a  quo  patratum  sil  furtuin.  (luum  vari  :  quia  horrenduin  est  incidere  in  ma-  Hebr.\,z\. 

scial  hoc  :  quod  esl  uno  modo  participare  nus  Dci  vivenlis,  qni  non  judicabil  bis  in   /oixxxm, 

/•i.xiix.is.  cum  fure.  Unde  in  Psalmo  :  Si  videbas  fu-  id  ipsum.  '*• 

rem,  currebas  cum  eo.  D      Abominantur  Ju.sti  virum   impium,  id       27 

2.")  Qui  tiiiict  homlnem,  cito  corruct.  Time-  esl  quemcumque  iniquum.secundum  quod 

re  liominem  timore  carnali,  mundano  et  lalem,  quia  sic   lulo  vilior  esl,  el   omni 

immoderato,  est  viliosum,  sieul  v\  auiare  bruto  delerior.  Propler  quod  ait  Psalmi- 

carnaliter,  quia  per  ulrumquc  pax  cordis,  sla  :  Ad  nihilum  deductus  esl  in  conspectu   />*.  xn,  i. 

cl  libertas  ejus  in  Domino.  impedilur.  Ideo  ejus  maligniis.  Hinc  priino  Machab;eorum 

.Va///i.  X,  pra^cepil  Chrislus  :  iNolite  limere  eos  (|ui  dieilur  :  A  verbis  pecealoris  ne    timueri-   \Mach.n, 

^*"  corpus  occidnnl.  I'>t   |)er  Isaiam  jubelur  :  tis.  (piia  gloiia  ejus  slercus  el  vermis  esl ;  ^^•**- 

/«.1.1,7, 12.  Nolile  limere  opprobria  hominuin.  el  bla-  h(»(lie  e.vlollilur,  el   cras  non   invcnielur. 

sphemias  eoruni  ne  metualis.  Quis  es  lii,  Inus  quoque  amicorum  Job,  in  persona 

ut   limeas  ab  homine  mortali,   et  a   filio  sua  et  sociorum  suorum,  ait  ad  Job  :  Qua- yoixvm.a. 

hominis,  qui  quasi   foenum  arescet ?   Qui  re  compulali  sumus  ul  slercora*,  el  sor-   •jumcnu 


I 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXX    PROVERBIORUM.    —   ART.    XXX  181 

duimus  coram  te?  Et  abominantur  impii  A  Dei  custodit  memoria  ct  cffectu,  fido  et 
eos  qui  in  recta  via  sunt,  id  est  [in]  obser-  opere,  cxtra  perclitionem  erit :  quia  con- 
vatione  justitise,  et  arcta  via  salutis  :  quos  sequetur  salutem,  sicut  ait  Salvator  :  Beali  zmc.  xi,28. 
tanquam  sibi  dissimiles,  contrariosque  af-  qui  audiunt  verbum  Dei,et  custodiunt.Ve- 
fectui  suo,  abhorrent  ac  persequuntur.  —  riimtamen  istud  non  est  in  Hebrjeo,  neque 
Verbum  custodiens  filius,  id  est,  qui  verba      de  textu,  sed  sequitur  ex  praedictis. 


ARTICULUS  XXX 

EXPOSITIO   CAPITULI   TRICESIMI    :    VISIO   QUAM   LOCUTUS   EST   VIR,   CUM   QUO   EST   DEUS. 


S' 


ICUT  fertur  in  Glossa,  hucusque,  sci-  B  ta?.  sapientiae  Dei,  quam  quanto  profun- 

kT^  licet  a  vicesimo  quinto  capitulo  usque  dius  contemplatus  sum,  tanto  insipienti- 

ad  finem  prsecedentis  capituli,  introductse  orem   me  reputavi.  Unde  alibi    scriplum 

Proi-.xxv,  sunt  parabolse  Salomonis,  quas  transtule-  est  :  Stultus  factus  est  omnis  homo  a  sci-  jer.x,\.i. 

*■  runt  viri  Ezechiee  regis  Juda.  Hic  rursus  entia  sua.  Sic  comparatione  divinse  justi- 

parabolse   Salomonis   ponuntur   :    quibus  tise,  omnis  nostra  justitia  quasi  pannus  /s.lxiv,6. 

prgemittitur  titulus  seu  praefatio  ista  bre-  menstruatse  (quo  nihil  immundius  est)  ap- 

1        vis  :  Verba  Congregantis  filii  Vomentis,\A  peHatur.  Hinc  scribit  Aposlolus  :  Soli  sa-   ^om.  xvi, 

est,  verba  sequentia  sunt  verba  Salomo-  pienti  Deo  honor  et  gloria.  Legitur  quoque  ^^- 

nis  :  qui  dicitur  Congregans,  quoniam  ex  apud  Job  :  CoeH  non  sunt  mundi  in  con- /o*  xv,  15. 

iiifleff.  IV,  divina  infusione  et  propria  exercitatione,  speclu  ejus.  Et  sapientia  liominum  non 

coHegit  et  adunavit  in  se  sapientiam  copi-  est  mecum,  id  est  prudentia  seecuH  hujus  : 

osam;  qui  etiam  appeHatur  fiHus  Vomens,  C  de  qua  in  EvangeHo  asserit  Christus :  FiHi  /.uc.xvi,8. 

quia  hanc  ipsam   sapientiam   aHis   com-  hujus  ssecuH  prudentiores  fiHis  lucis  in 

municando   evomuit,  id  est,  abundanter  generatione  sua  sunt;  atque  Apostolus,  Si    i  cor.  m, 

diffudit  et  eructavit.  Visio  quam  locutus  quis  videtur  esse  sapiens  in  hoc  saeculo,  **• 

est  vir,  cum  quo  est  Deiis  :  id  est,  id  quod  stultus  fiat,  ut  sit  sapiens,  id  est,  sapien- 

subditur,  est  visio,  revelatio,  seu  consi-  tiam  illam  saecularem  relinquat.  De  qua 

deratio  Salomonis,  cum  quo  fuit  Deus  in  alibi  ait  Apostolus  :  Prudentia  carnis,mors /?ow.viii,6. 

principio  regni  sui,  et  postea  diu  per  gra-  est;  et  rursus  ibidem  :  Sapientia  carnis    ibid.i. 

tiam  et  sapientiam  magnam.  Itaque  Salo-  inimica  est  Deo  ;  legi  enim  Dei   non  est 

mon  loquitur  hic  de  se  ipso,quasi  de  alio,  subjecta.  Hsec  sapientia  seu  prudentia  fal- 

quemadmodum   S.  Joannes   in   evangelio  lax  et   falsa,  est   qusedam    versutia,  qua 

/oann.xxi,  suo  :  Hic  cst,  inquicns,  discipulus  quem  homo  colligit,  providet,  et  conservat  sibi 
diligebat  Jesus,  et  qui  testimonium  perhi-  D  ea  quae  pertinenl  ad  divitias,  delicias,  et 

bet  de  his ;  et  scimus  quia  verum  est  te-  honores  sa^culi  hujus  ac  carnis.  Hanc  ergo 

stimonium  ejus.  ^^  qui  Deo  secum  moran-  non  habuit  Salomon,  quamdiu  in  caritate 

te,  id  est  cor  ipsius  gratiose  inhabitante,  Dei  et  sapientia  salulari  (qusc  est  donum    /^.  xi,  2. 

confortatus  virtutibus,  ait  :  Spiritus  Sancti)  permansit.  Kon  didici  sa-        3 

Stultissimus  sum  virorum.  Istud  uno  picntiam,  id  est,  per   humanum  studium 

modo   exponitur   sic  :    Stultissimus   sum  sapientiam  meam  non  accepi,  sed  per  in- 

virorum,  id  est  inter  homines  valde  stul-  fusionem  a  Deo  :  ut  patet  terlio  Regum  ;  wxReg.m, 

tus  respectu  seternse,  infinilse  et  increa-  ct  novi  scientiamsanctorum,id  est,Yeram  ^-- 


2i. 


1.82  ENARRATIO    IN    CAP.    XXX   PROVERBIORUM.    —    ART.    XXX 

pt    salubrem   scienfiam,   sacrse   Scripturse  A  atqiie  descendit.  sicut  Moyses  fecit  ?  qui 

/i.x.,2.   notitiam,propheticam  revelationem,et  sci-  ascendit  super  montem    Sinai   in  coelum  Exod.x^x, 

entiam   quse    est   donum,  a  Deo   accepi,  aeriiim  ad  Dominum,  et  inde  descendit  ad  ^jj"^',^,- 

ac  novi.  De  qua  in  libro  Sapientiae  fer-  populum,  ut  habetur  in  Exodo.  Quis  conli- 

5ap.x,  10.  tur  :  Dedit    illi  scientiam  sanctorum  ;  et  nuit  spiritum  in  manibus  suis,  sicut  fecit 

Oseeu,e.  alibi,  Scientiam  Dei  volo  plus  quam  ho-  •  Moyses?  qui  cineres  ardentes  de  camino /6irf.ix,io. 

locausta.  accepit.  Quis  colligavit  aquas  quasi  in  ve- 

Secundo   exponitur   sic   :  Stultissimus  stimento,  sicut  fecit  Moyses  in  maii  Ru- 

\\\Re(j.\\,  sum  virorum. SdAomon  enim  peccavit  gra-  bro?  quia  meritis  ejus  aquse  fuerunt  divi-    ibid.ws, 

'"*■  vissime,  et  inde  (ut  dicunt  Judai,  ac  multi  sa?.  Quis  suscitavit  omnes  tcrminos  terrae,  '*■ 

Catholici,   Hieronymus  quoqne  et  Ambro-  sicut  Moyses?  qui  in  erectione  tabernaculi 

sius)  postea  valde  poenituit.  Proptcr  quod  suis    merilis    immisit    terrorem   omnibus 
reversus  ad  cor  paMiitens,  dixit  :  Stultissi-  H  gentibus,  in  omnibus   finibus  terrae  pro- 

mus  sum  virorum,  id  est,  qiii  sapientissi-  missionis  et  circa  habitanlibus,   sicut  in 

mus  eram  ex  dono  Dei,  propriis  vitiis  in-  Deuteronomio  dicitiir:Hodie  incipiam  mit- /)««<. ii,2s. 

sipientissimus  sum  effeclus.  Et  sapientia  tere  terrorem  alque  formidinem  tuam  in 

hominum,  qui  scilicet  rationabiliter  con-  populos.  Quod  nomen  est  ejus  ?  quasi  di- 

versantur,  et  digni  sunl  homines  nuncu-  ceret  :  Si  dicalur  qiiod  alius  fuit,  qui  anle 

pari,  rationem  sequendo,  nou  est  mcciim,  Moysen  talia  fecit,  dicalur  quis  fuit  ille,  et 

id  est,  mecum  non  fuit  quamdiii  lam  lur-  quod  fuit  nomen  ejus ;  et  si  dicatur,  Mor- 

piter  ac  libidinose  vixi,   idololalriamque  Inus  est.  ol  nomen  ejus  oblivioni  est  tra- 

exercui.  Deinde  culpam  suam  cxaggeran-  diliim.  dicalur  quod  sit  nomen  filii  ejus, 

do,  ut  moris   est   poenilentium,  eamdcm  i<i  esl,qu?e  generatio  remansit  ab  eo,  ex 

sententiam    sub  aliis  repelit  verbis.  Non  qiia  possil  aliqua  de  eo  haberi  notitia. — 
f//f/i'c/ Art/j/t';<//r7//i,  id  est,  sapientiam  con- C  Sed  (siciil  praMacliis,  exposilionenr  hanc 

summalam,  qua  quis  in  obsecjiiio  Dei  ma-  inlrcxhiccns,  fateliir)  c.xposilio  jam  pra>la- 

net  usque  in  finem,  non  didici,  nec  acce-  cla  scciindiim  quos(Uim  Hebra^os,  videliir 

pi,   et  eam    qiiam   desuper   sumpsi,   non  falsa  alqiie  exlorta.  Unde  prtrtactus,  scili- 

didici   opere   adimplere  perseveranler;  (V  cet  Nicolaiis  de  Lyra,  circa  hoc  inler  ce- 

novi,  id  cst,  non  novi.  repelendo  videlicel  lera  ail :  Hirc  exposilio  Hebrjporum  videtur 

negalivum  hoc  signiim.  Non.  in  piincipio  iii  iniillis  (leficere.  |]|  piimo,  qiiaulum  ad 

hujus   versiis  seu  clausula"  posilum.  Ila-  cjiis  fundamciitiim.  scilicel  qiiod  Salomon 

que,  Non    novi  scietitiam  saiicfonn»,   id  in  fiiie  pcvniliieril  vere,  el  ideo  po^nilens 

esl,  scienliam  per  quam  Sancti   Deo  sla-  proluleril  verba  ha»c.  Sliillissimus  sum  vi- 

biliter  adh»serunt  ac  servierunl,  et  vitia  rorum.elc.Quia  si  vcic  puMiiluissel,  quum 

quibus    succubui,  devilarunt,  non    liabiii  esscl  lex  polenlissimus,  lempla  idoloriim 
perseveranler  el  per  approbalioneni.  l*ii- I)  (|ii;e  conslruxeral,  deslruxissel  :  qua?  la- 

ma  exposilioniim  istariim  apcrlior,  el  lex-  iiicn  stelerunt  iisque  ad  tempiis  Kzechia^. 

tiii  consonanlior  esse  videlur.  ul    legilur    in    (|iiarlo    U(>guiii    libro.   Sed    iv  ney. 

A  Quis  ascendit  in  ccelum,  atque  dcscen-  qiiid  de  Salomonis  poenilenlia  videatur  le-  ^^'"•*- 

dit?  Quis  continuit  spiritum  in  manibus  nendiim,  siiper  lertium  Hi^giim  libriim  in- 

suis  ?  Quis  colligavit  aquas  quasi  in   vc-  diixi.   Ibi   etiam   est  oslensum,  qiiod  ar- 

stimento  ?  Quis  suscitavit  omncs  terminos  giimenliim    lioc    non    concliidal.    Nam    el 

tcrra'  ?  Quod  nomcn  est  ejus,  et  quod  no-  Maiiassen  regem  conslat  de  sua  i(l(dolalria 

mcn  filii  cjuH,  si  nosti ?  valde  pcrniliiisse  :  qiii  lameii  qiium  post    ii  far. 

Toluni    hunc    passum   qiiidam  (aliquos  siiaiii   poMiitentiain   iiiullis  viverel  annis,  *""""•'*■ 

forsan  sequens  Hcbrajos)  exponit  de  Moy-  in  magiia  prosperilale  atquc  polenlia,  ut 

se,  ut  sit  sensus  :  Quis  asccndit  in  coelum,  Josephus  referl,  non  tamen  deslruxit  alta- 


XXIII,  12 


ENARRATIO  IN  CAP.  XXX  PROVERBIORUM.  —  ART.  XXX  183 

ria  qua^dam  sacrilega,  quse  ad  sacrifican-  A  quse   disponit    ad    ffilcrnam    salnlcm.    — 

dum  idolis  fecerat,  quum  scriptum  sit  :  Quamvis   autem  exposilio   ista   calhoiicae 

i\  Reg.    Altaria  quse  fecerat   Manasses  in  duobus  consonet  veritati,  propter  quod   non  est 

atriis  templi  Domini,  destruxit  rex,  puta  immoderantius    impugnanda,   videlur  la- 

Josias.  Deinde  Lyra  per   singula,   preeita-  men  deficere,  quia  beatissimis  Aposlolis 

ctam  satis  reprobat  expositionem,  pr»ser-  infusa  fuit  non  solum  scientia  Scriptura- 

tim  quod  subintelligit,  Non,  ubi  dictum  rum,  sed  et  prudentia  gubernativa  politise 

est,  Et  novi  scientiam  sanctorum;  et  quod  fidelium.  Siquidem  gloriosissimi  apostoli 

per  spiritum  intelligit  cineres,  quos  Moy-  Petrus  et  Paulus,  in  suis  scripserunt  epi-    [Petr.i,, 

ses  accepit  de  camino,  quoniam  in  Scri-  stolis,  qualiter  fideles  habere  se  debeant  '^'^:^»'"- 

pturis  alibi  non  invenitur  spiritus  accipi  circa  suos  supcriores,  tam  sseculares  quam  Epiies.  v'i, 

pro  cineribus ;  et  quod  dicit  Moysen  susci-  ecclesiasticos,  et  circa  plebcm  atque  fami-  xmS^n  ' 

tasse  omnes  terminos  terra>in  labernaculi  B  liam ;  et  quomodo  conjugati  mutuo  dcbe-   i^e/r.  m, 

erectione  :   quod  penitus  falsum  est.  —  ant  conversari,  ac  circa  actus  matrimonii  ,»,'1-7, 1*0' 

Ponit  ergo  Lyra  aliam  horum  expositio-  dirigi.  Erant  etenim  constituti  principes  i7,39;ii>A. 

nem,  dicendo,  quod  Salomon  in  juventute  super  omnem   terram  :   ideo  scientia  in-  Ps'.xLiy,n. 

sua  Spiritum  Sanctum    habens,   prsevidit  stituendi  regendique  populos,  necessaria 

in  Spiritu,  tempore  Christi,  homines  sim-  eis  fuit. 

plices  et  illitteratos  illuminandos  a  Deo  de  Est  igitur  sensus  :  Qitis  ascendit  in  cce- 

pertinentibus  ad  salutem  :  quemadmodum  Urm,  atque  descendit?  id  est,  quis  univer- 

in  Nicseno  concilio,  quum  quidam    prse-  sorum  providentiam  habet,   et  ad  omnia 

clarus  philosophus  doctores  multos  con-  intuenda  se  vertit?  quasi  dicat  :  Nullus 

futasset  catholicos,  tandem   quidam    san-  ulique  nisi  Deus.  De  quo  in  Job  asseritur  : 

ctus  et  simplex  episcopus  dixit  philosopho  Qnem  constituit  alium  super  terram?  aut  jobxww, 

quaedam  verba  fidei  christianse :  ex  quibus  G  quem  posuit  super  orbem  quem  fabrica-  '^- 

philosophus  ita  fuit  compunctus  et  victus,  tus  est?  Qui  in  Genesi  ait  :  Descendam,  et   Gen.  xvm, 


21. 


quod  nequivit  resistere;  sed  fatebatur  se  videbo.  De   quo   rursus   ibidem   legitur  :  ■ 

virtutem  Dei  in  verbis  illis  sensisse  :  sic-  Ascendit  Deus  ab  Abraham.  Et  Amos  ait  :    ibid.w,,, 

que  ad  fidem    conversus  fuit.  Itaque  in  Qui  gedificat  in  ccelo  ascensionem  suam,et ','' 

persona  cujuslibet  talium  simplicium  de-  fasciculum  suum  super  terram  fundavit. 

super  illuminatorum,  Salomon  ait  :Vis/o  Idco  incircumscriptibilis  et  incommutabi- 

quam  locutus  esf,  id  est,  quam  loquetur  :  lis  Dcus  dicitur  in  coelum  ascendere  atque 

quia   in   prophetalibus   locutionibus   fre-  descendere,  non  locum  mutando,  sed  pro- 

quenter  ponitur  prjBteritnm  pro  futuro,ad  videndo  et  opcrando,  sicut  fertur  in  Psal- 

insinuandum  certitudinem  prophetise.  Ita-  mo  :  Exaltare  super  coelos,  Deus,  et  super  Ps.  cvn,  e. 

que,  Yisio  quam  locutus  est  vir,  cum  quo  omncm   terram   gloria   tua.  Verumtamen 

est  Deus,\d  est  quicumque  talis  illittcra- D  Unigenitus  Patris  incarnatus  ascendit   in  aw.  1,9-11. 

tus,  desuper  doctus  et  illustratus  :  Stul-  coelum  vero  et  corporali  asccnsu,  descen- 

tissimus  sum  virorum,  id  est  illitteratus,  surus  inde  ad  terram,  ut  judicet  omne  ge- 

idiota  et  simplex  :  sicut  in  Actibus  dicitur  nus  humanum.  Paulus  quoque  raptus  in   wcor.^,,, 

de  beatissimis  apostolis  Petro  et  Joanne,  paradisum   Dei  et  in  tertium  coelum,  ac*'" 

Act.,^,iz.  quod  idiotae  et  sine  litteris  erant;  et  sa-  inde  reversus  ad  evangelizandum,  nonne 

pientia  hominum  non  est  mecum,  id  est  aliquo,  imo  et  sublimi  modo  ascendit  in 

scientia  politica  :  secundum  quod  ait  Phi-  coelum,  et  descendit? 
losophus,  quod  eremita  non  est  bonus  aut  Quis  continuit  spiritum   in    manibus 

malus  poIitice,quia  non  curat  civilia.  A^o«  suis  ?  id  est,  Deus  omnipotens  in  potesta- 

"  vhWoio- didici  sapientiam,  id  est  propheticam  *  te   sua  conservavit,  et  conservat  omnem 

phicain  '       i'  t  •  •       j  ■  i  •  •    • 

scieniiam,  et  novi  scientiam  sanctorum,  angehcum  spiritum  ct  humanum,  seu  ani- 


184 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXX   PROVERBIORUM. 


ART.    XXX 


mas  hominiim,  imo  et  spiritiim  jumen- 
torum  :  quoniam  sine  incessabiii  nianute- 
nentia  Greatoris,  nulla  creatura  posset  ad 
momentum    subsistere.    Continet   quoque 

Ps.cxxxiv,  ventos  in  manu   sua,   quos   de  thesauris 

"^-  suis  producit, atque  ad  libitum  suum  eniit- 

tit  et  retrahit,  auget  ac  ininuit.  Quod  et 

exponi  potest  de  Christo,  de  quo  legitur  : 

Marc.  IV,  Surgens  Jesus,  comminatus  est  vento,  et 

^^"  dixit  mari,  Tace,  et  obmutesce;  et  facta 

est  tranquillitas  magna.  Denique  scriptum 

Apoc. VII, i.  est  :  Yidi  quatuor  angelos  stantes  super 
quatuor  angulos  lerrae,  tenentes  quatuor 
vcntos,  ne  flarent.  Quis  coUiijnvit,  id  est, 
infra  terminos  sibi  pra>fixos  arctavit  ac 
tenet,  aquas  maris  Oceani  quasi  in  vesti- 

Ps.x\\u,T.  mento?  juxta  illud  Psalmi,  Congregans  sic- 
ut  in  utre  aquas  maris.  Ad  Job  quoque 

/oixxxviii,  Deus  locutus  est :  Quis  conclusil  ostiis  nia- 

/er  V  22  ^®^  ^*  P^'"  Pi^ophclam  dicit  :  Posui  arenam 
terminum  mari.   De  hoc  dictum  est  ple- 

Prot).  VIII,  nius  supra,  super  ilhid  :  Cerla  lege  et  gyro 

^''  vallabat  abyssos. 

Quis  suscitavit  omnes  terminos  terra'? 
id  est,  quis  in  esse  produxit  nrbem  fer- 
rarum,  et  lerminos  terrcp  habitaijiiis  ab 
aquis  esse  discoopertos  pra^cepit  ac  fecit, 
atque  per  climata,  regna  provinciasque 
distinxit?  Utique  omniuni  condilor  Deus. 
Ae/.  XVII,  De  quo  loquitur  Paulus  :  Deus  qui  fecil 

^*' "^-  nnindum,  et  omnia  (|ua^  in  eo  sunl,  hic 
C(eli  et  lerno  quuin  sil  Dominus.  fecit  e.\ 
uno  omne  genus  hominum  iniiabitare  su- 
per  universam  faciem  ferrao,  definiens  sta- 
tula    tempora,    et    lerminos    habilationis 

Gen.1,9.  eorum.  De  quo  fertur  :  Dixit  Deiis  :  Cmi- 
gregenliir  aqihT  qiiaj  sub  codo  sunt.  in  lo- 
cum  iinum,  el  ap[)areat  arida.  Ilinc  in  Ti- 
nueo  disseruit  Plalo,  quod  opifcx  Deus  iii 
exordio  jussit  lerram,  lanqiiam  malrem  cl 
altricem  cunctorum  animaliiim,  pro  parle 
esse  ab  aqiiis  niidalam,  iil  habilationi  ac 
necessitatibus  hominiiin  ct  celerorum  ani- 
manlium  deserviret. 

Quod  fiomen  est  ejus,  ct  quud  nomen 
filii  ejus,  si  nosti?  Ecce  hic  Salomon  de 
Patre  aeterno,  el  unigenilo  ejus  Filio  aper- 
tissime  loquitur,  insinuans  et  proteslans. 


A  lam  Deum  creatorem,  quam  Filium  ejus' 
innominabilem  et  incomprehensibilem  es- 
se.  Unde  concluditur.  Filius  Dei,  Deo  Patri 
esse  aequalis  et  consubstantialis,  ac  incre- 
atus.  Omnis  etenim  pura  creatura,  nomi- 
.nabilis  comprehensibilisque  consislit;  nec 
Scriplura  divina  alicui.  nisi  vero  Deo,  in- 
nominabilitatem  et  incomprehensibilitatem 
adscribit.  Ideo  praetacla  excsecafissimorum 
Hebrffiorum  extorta  omnino  ac  fatua  expo- 
sitio,  de  Moyse  ejusque  filio  praedicla  e.\- 
ponens,  ideo  ab  eis  conficta  est,  ne  hac 

B  evidenli  auctorilale  cogerentur  unicum  Dei 
Filium  el  ejus  deitatem  fateri;  qiiiim  ta- 
men  etiam  supra  de  aDferna  generatione  Prov.sm, 
ac  deitate  Filii  Dei,  Salomon  manifeste  lo- '" 
cutus  sit,  sicut  ibi  probatum  esl.  Deniqiie, 
quamvis  Deus  Pater  et  Filiiis  ejus.  multa 
habeant  nomina.  nihilo  minus  innomina- 
biles  esse  dicuntur,  quoniam  nullo  nomi- 
ne  perfecle  possunl  cognosci  aut  compre- 
hendi.  Idcirco,  tesle  Aposlolo,  Deus  lucem    ir,m.vi, 
hahilal  inaccessibilem  :  et  hoc  ipsum  co-  '^- 
gnoverunl  philosophi.  Unde  sexta  proposi- 

C  tione  libri  de  Caiisis.habelur  :Causa  prima 
est  superior  omni  narralione,  quoniam  ip- 
sa  esl  supra  omnem  caiisam,  et  non  nar- 
ralur.  nisi  per  causas  secundas.  Ilem  vice- 
sima  secunda  proposifione  ejusdem  libri 
indiicitiir :  Causa  prima  est  super  omne  no- 
mcn  (]ii(i  nominatur.  De  hoc  in  Klemen- 
lalionc  Iheologica  Piocli  Plalonici  miilla 
subliliter  conscrilnintiir. 

Omnis  sermo  Dei  ignitus,  id  est  purus        5 
ab  omni  errore  el  iniqiiilafe,  fanqiiam  ab 
increala  Verilale  emanans,  ac  revelalus  a 

I)  Spiiilii  Sanclo.  ac  ejiis  dircclione  conscri- 
jtliis.  Circa  hoc  asscril  Clossa  :  Propriela- 
lcm  (ira»ci  nominis,  qiiod  esl  z£-u:(.);/.ivo;, 
pro  quo  habelur.  Ignilus.  iinum  Latinum 
nomen  non  exprimif.  .Nam  aliquando  igni- 
liim,  ali(|uando  examinaliim  Iransferlur. 
lisTCJsouivo?  ergo  sigiiifical.  qiiod  igne  con- 
flalum  est  alqiie  piiigatiini.  Sicut  eniin 
melalla  conflata  ignc.  sordcm  in  se  alii^- 
nam  non  retinent;  ita  eloqiiium  Domini, 
nil  falsilalis  habel  adinixtiim.  Undc  iii 
Psalmo  :  Eloqiiia  Doinini.  cloquia  casta.   /-«.  xi, :. 


» 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXX   PROVERBIORUM.    —  ART.    XXX  i85 

argcntum  igne  examinatuni,probatum  ter-  A  et  sordes  excoquit  vitiorum,  scientia  illu- 

rge,  purgatum  septuplum.  Insuper,  Omnis  strat,  caritate  inflammat. 

sermo  Dei  ignitus,  id  est  caritatem  redc-  Nc  addas  quidquam  verbis  illius,  id       6 

lens  et  accendens,  ac  ignea  verba  conti-  est,  textui  sacrse  Scripturse  nihil  apponas, 

\joann.\x,  nens,atque  ab  illo  qui  essentialifer  caritas  quasi  ad  integritatem  Scripturse  et  textum 

^i^^"''"' est  et  ignis,  procedens.  Ideo  ait  Psalmisfa:  pertineat  :   tamen    exponondo   addi  quid 

/>«.  cxvin,  Iguitum  eloquium  tuum  vehementer.  Et  potest,  quod  concordet  omnino  Scripturis. 

*/eV  xMii  P*^''  Piophetam  Dominus  dicit  :  Numquid  Hinc  scriptum  est  :  Non  adjicietis  ad  vcr- />««<. iv, ^. 

29.           non  verba  mea  sunt  quasi  ignis?  Quod  Je-  bum  quod  ego  loquor,  neque  auferetis  ex 

jbid.\x,9.  remias  expertus  :  Factus  est,  inquit,sermo  eo.  Unde  et  ait  Joannes  apostolus  :  Conte-  Apoc.xwi, 

Domini  in  corde  meo,  quasi  ignis  exsestu-  stor  ego  :  Si  quis  apposuerit  ad  hsec,  ap-  '^'  '^" 

Deutxxxm,  ans.  Hiuc  Moyses  fassus  est  :  In  dextera  ponet  Deus  super  illum  plagas  scriptas  in 

'■  ejus  ignea  lex.  B  libro  isto;  et  si  quis  diminuerit  de  verbis 

Clypeus  esf,  id  est  armatura  ac  protectio  prophetise  libri  hujus,  auferet  Deus  par- 

contra  vitiorum  ac  daemonum  impugnatio-  tem  ejus  de  libro  vitse.  Et  arguaris,  id 

nem,  contra  afflictionem  tristitise,  contra  est,  juste  reprehendaris  de  tali  additione, 

motum  concupiscentiae,  omnibus  speran-  inveniarisque  mendax,  id  est  vanus  et  in- 

iibus  in  se  tanquam  in  auxilio  quodam.  In  obediens  Deo,  si  feceris  hoc.  Et  cerfe  qui 

solo  aufem  Deo  sperandum  est,  tanquam  aliquid  Scriptura3  contrarium  addit,  men- 

in  principali  et  finali  objecto.  Scd  in  qui-  tifur.  Scriptura  enim  increatae  veritati  in- 

busdam    creaturis    speratur,  tanquam    in  nititur,  et  ab  ea  tanquam  ejus  radius  de- 

adminiculis  secundariisque  objecfis.  Ifaque  rivatur,  testimoniumque  sorlitur.  Idcirco 

sermonem  Dei  nostris  mentibus  imprima-  nil   falsius,  quam    quod  Scripturis   repu- 

mus,  ut  eo  contra  omnia  saluti  adversan-  gnat.  Propter  quod  scribit  Apostolus  :  Li-  Gaiat.i,n. 

tia  protegamur.  Nempe,  ut  ait  Apostolus,  G  cef  nos,  aut  angelus  de  coelo  evangelizet 

UTim. iii,  Omnis  Scriptura  divinitus  inspirata,  utilis  vobis,  praeterquam  quod  evangelizavimus, 

'    ■       est  ad  docendum,  ad  arguendum,  ad  cor-  anathema  sit. 

ripiendum,  et  erudiendum  in  justitia,  ut  Sequitur  oratio  Salomonis  :  quae  potius 

perfectus   sit   homo   Dei,  ad   omne   opus  videtur  fieri    in  persona  imperfectorum, 

bonum  instructus.  Hinc  denuo  loquitur  :  et  secundum  statum  veteris  Testamenti, 

i?om.xv,4.  Qusecumque  scripfa  sunf,  ad  nostram  do-  quam   in  persona   perfectorum,  et   juxta 

ctrinam  scripfa  sunf,  ut  per  patientiam  et  evangelicse  statum  legis.  Buo  rogavi  te,        7 

consolationem  Scripturarum,  spem  habea-  Domine  Deus;  ne  deneges  mihi  ea,  ante- 

mus.  Ideo  dicit  Gregorius  :  Scriptura  sacra  quam  moriar.  Vanitatem  et  verba  menda-       8 

oculis  mentis,  tanquam  speculum  quod-  cii  longe  fac  a  me  :  id  est,  da  mihi  gra- 

dam   opponitur,  ut  in  ea  interna  nostra  tiam  abjiciendi   et   contemnendi  omnem 
facies   conspiciatur.    Ibi   enim    foeda,    ibi  D  vanitatem  (id  est  gloriam  vanam,  compla- 

pulchra  nostra  videmus.  Ibi  cognoscimus  cenfiam  mei  ipsius  in  me,  finalem  inha?- 

quanfum  proficimus,  quantumve  a  profe-  sionem  circa  creata  caduca,appetitum  lau- 

ctu  distamus.  Verum,  ut  idem  asserit,  ad  dis  humanse,  propriique  honoris)  et  omne 

sacrse  Scripturge  cognitionem,  potius  opus  mendacium,  prsesertim  perniciosum.  Men- 

est  intima  compunctione,  quam   profun-  dicitatem,  id  est  tantam  inopiam  terreno- 

da  lectione;  suspiriis,  quam  argumentis;  rum,  ut  mendicare  indigeam,  et  divitias, 

crebris    gemitibus,    quam  copiosis   argu-  id    esl   abundantiam    femporalium,    ultra 

mentationibus;  lacrimis,  quam  sententiis;  exigcntiam  et  condecentiam  status  mei,  ne 

oratione,  quam  lecfione;  contemplatione  dederis  mihi,  nec  mihi  provenire  permit- 

coelestium,  quam  occupatione  terrestrium.  tas.  Porro  isfud  de  mendicitate,  videtur 

Ecce  quanta  utilitas  divini  sermonis.  Nam  secundum  sfatum  Mosaicse  legis  peti,  quo- 


186 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXX   PROVERBIORLM . 


ART.    XXX 


i)ei(/.xv,4.  niam  scriptum  est  :  Omnino  indigens  et 
mendicus  non  erit  inter  vos.  Trlbue  tan- 
tum  victui  meo  necessaria  pro  sustentatio- 
ne  mei  ipsius,  et  eorum  qui  mihi  conjuncti 
sunt,  ita  quod  eorum  provisio  spectat  ad 
rim. vi,8.  me.  Sic  et  Apostolus  ait  :  Habentes  victum 
et  quibus  tegamur,  his  contenti  simus.Ita- 
que  in  his  verbis  primo  petit  auferri  a  se, 
ea  qu»  sunt  simpliciter  mala,  utpote  vitia, 
quaj  sunt  vanitas  atque  mendacium;  et 
pelit  toUi  a  se  ea  quae  communiter  sunt 
occasio  vitiorum,  quamvis  non  sint  mala 
in  se,  scilicet  mendicitatem  et  opulenfiam. 
Idoo  subdit  causam,  cur  duo  ha?c  po- 
stulet  sibi  non  dari.  Et  primo,  cur  divi- 
9  tias  horreat.  Ne  forte  saturatus :  saturatio 
eniin  divitias  solel  concomitari,  et  gula? 
spccies  est ;  illiciar,  id  est  attrahar,  ad 
ncr/a))dum  omnipofontiam  ac  providonfi- 
am  Doi  :  quia  canialilas  ifa  obtonobiaf 
infolleclum,  ut  quandoquo  alliciaf  eum  ad 
pra?tactam  similemve  blasphemiam,  sicuf 

Exod.\,t.  Pharaonem,  qui  aif  :  Quis  ost  Dominus.  ul 
audiam  vocem  ejus,  of  dimillam  IsraoH 
Noscio  Dominum.  of  Israol  non  dimit- 
tam.  Hinc  subdilur  :  ct  dicam  :  Quis  csf 
Do))ii7nis?  fan(|uaui  dicafur  :  .\uf  non  est 
Deus.  aul  si  est,  non  lamon  habof  noliliam 
inferiorum,  nec  providontiam  acfuum  liu- 
manorum  :  ju.xfa  illud  in  Psalmo  :  Di.xerunt. 
nnr)in(ido  scil  Dous.  ol  si  osl  soionlia  in 
Ivxcolso?  .\l(]iio  in  llzoohiolo  :  Dixoruul. 
Roli(|uil  Doininus  torraui.  ot  Dominus  nos 
non  vidot.  Ouamvis  aulom  pauci  ad  lan- 
lam  dcvolvanlur  insaniam.  ut  ista  fornia- 
liter  aut  expresse  dicaut  atit  sontiant.  plu- 
riini  lamon  tam  iuij)udoulor,  iirofronato. 
intimoratoquo  poccant.  ul  ipso  faclo  hico 
dicanl,  et  falifor  conversanfur  ac  si  ifa 
sontirent.  De  quibus  ad  Tifum  ait  .\posfo- 
riM.Hi.  lus  :  Dicunt  se  nosse  Deum.  factis  aufom 


Ps.  IWII, 

tl. 

JCzuch.wi^ 
il. 


noganf. 


Doinde  siibjungifur,  cur  mondicifafom 
abhorroaf.  Aut  ct/c.statc  compulsu.s,  id  csl, 
no  o.\  inopia  incitcr  el  inducar  ad  hoc,  ul 
furcr,  ct  perjurcm  nomcn  Dei  mei.  Mul- 
ti  o(|ui(lom  occasiono  iudigonlia?  sua^,  ad 
furla,  rapinam,  mondacia,  fiaiidos,  violon- 


A  tiamque  labuntur.  Undo  superius  dictum 

est  :  Furafur  ut  esurientem  reploat  ani-  Pioi-.vi,3o. 
mam.  Yerum  fantae  esse  fragilifatis,  ut  e.\ 
mendicilale  et  opulentia  ruat  qiiis  ad  prae- 
tacta  facinora,  et  hac  ratione  mendicifa- 
.tem  divifiasque  horrore,  formidare  ac  re- 
fulare,  ne  ex  ois  ad  tanlam  doveniatur 
riiinam,  vidotur  esse  imporfectorum,  ne- 
scienlium  bene  uli  eufortuniis  ac  diffor- 
tuniis,  prosperis  et  adversis,  opulentia  ac 
indigentia.  Quoconlra  loquilur  Paulus  : 
Scio   abundare.  scio   ef   ponuriam    pati  ;  pi,iiipp.,x, 

B  ubiquo  ct  in  omnibus  inslitulus  sum,  et  '-• 
satiari.   id  est  ad  sufficiontiam   vesci,  et 
esurire.  Christus  quoquo  non  solum  pau- 
porfalem,  sed  ef  mendicitafom  exemplo  ef 
verbo  docuit.afque  consuluit  of  elegit:qui 
in  Psalmo  lestafur,  Kgo  aufem  mendicus   Ps.wsw, 
siim  of    paupor:   itemque.  Persecutus  Pst  p^,,^.,,, ,. 
hoininom  inopom  ol  mendicum.  ipse  vide- 
licol   Iradilor  Chrisli.  Nec  dubium,  quin 
psaimi  in  (piibus  ha^c  continonlur.  ad  lit- 
toram  do  Chrisfo  conscripli  sunt.Hinc  per- 
focli  imitalorcs  evangolica?  paiiperfafis, nec 

C  in  communi.  noquo  in  parficulari,  aliquid 
habont  loirona'  possossionis  aut  hoiodila- 
lis.  Hinc  Seneca  in  libro  do  0"'ilii<i''  vir- 
liitibus  ait  :  .Magniis  illo  esl.  qui  sic  ficli- 
lil)us  utiiur.  quomadmodum  argonfo;  nec 
niiiior  ille  csl.qui  sic  anro  ntilur.quemad- 
mii(luiii  losla.  Infirmi  animi  osl.non  posse 
[)iili  divitias.  \'A  niisiis  :nuolidio  ali(iuid 
aiixilii  contra  pauporlalom  acquirc.  Ilono- 
sla  res  esl  la^la  pauperlas.  Illa  vero  jam 
iioii  osl  paiiportas.  si  I.Tla  ost.  Non  qui  pa- 
nim  liahol.  sod  (|ui  plus  ciipif.  paiipor  osl. 

D  -Non  osl  in  rohus  viliiim.  sod  in  animo. 
Qiiomadmodiim  niliil  diffoil.iitriim  a^grum 
in  liguoo  locfo.  an  in  auroo  colloces;  quo- 
cuiiKjuo  illum  Iransfuleris,  morbum  siium 
(leferet  secum:sic  nihil  referf.iitrum  a^gor 
aninius  in  divitiis.  an  in  pauporfalo  po- 
natiir;  maliini  suiiin  soquifur  oiim.  Ha^c 
Sonoca.  Ilinc  otiam  olim  in  logo  nalura», 
(loindo  in  logo  scripla.  copiosiiis  aulcm  in 
lcgo  evangolica  fuoiunl  quidam  dilissimi, 
ol  tamon  perfocti.  Verumlamon  Chrislus 
sapionlissimo  pauperlatom  consulil,  (juia  a. 


Mnllli.MX, 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXX   PROVERRIORUM . 


ART.    XXX 


187 


perpauci  sunt  qui  non  abuluntur  divitiis, 
et  multa  vitia  eis  solent  esse  annexa. 

10  Ne  accuses  servum  ad  dominum  suum. 
Dc  quali  accusatione  intelligcnduni  sit  hoc, 
constat  ex  eo  quod  subditur  :  ne  forte 
maledicat  tibi,  et  corruas,  id  est,  ne  servus 
sic  accusatus,  imprecetur  tibi  adversa,  et 
exaudiatur  a  Domino,  ita  quod  pressus  ad- 
versis  labaris.  Itaque  de  accusalione  ex 
invidia,  aut  crudelitate,  seu  alia  prava  ra- 
dice  prodeunte,  intelligitur  isfud.  Com- 
paliendum  est  etenim  servis,  praesertim 
empticiis,  et  qui  dominos  habent  duros  : 
ideo  seorsum  sunt  admonendi.Quod  si  non 
acquieverint,  vel  aliquid  contra  bonum 
commune  attentare  prsesumpserint,  essent 
utique  accusandi. 

11  Generatio,  id  est,  qusedam  hominum 
collectio  est,  qua'  patri  suo  carnali,  seu 
spirituali,  aut  etiam  Deo  omnipotenti,  ma- 
ledicil :  sicut  Marcionif»  et  Manich»i,  di- 
centes  Deum  legis  ac  Prophetarum,  esse 
totaliter  malum  atque  crudelem ;  et  qua^ 
matri  suo!  non  henedicit,  id  est  generatio 
non  benedicens  Ecclesise,  aut  matri  carna- 

12  li,  aut  spirituali.  Gcneratio  qusedam  est, 
quar  sibi  niunda  esse  videtur,  id  est  im- 
munis  a  vitiis,  ut  pauperes  de  Lugduno,  et 
Novatiani  hseretici,  dicentes  se  poenitenfia 
non  egere,  et  liberi  spiritus,  asserentes 
se  peccare  non  posse ;  et  tamen  non  est 

13  lota  a  sorditms  suis.  Generatio  qusedam 
est,  'cujus  e.xcelsi  sunt  oculi,  et  palpetrra' 
ejus  in  altum  surrectce  :  id  esf,  quidam 
sunt  ita  superbi  et  animosi,  quod  eadem 
contumacia  apparet  in  disposifione,  appa- 
ratu,  erectione  corporalium  oculorum  eo- 

is.  11,11.  rum.Unde  Isaias  dicit  :  Oculi  sublimis  ho- 
minis  humiliati  sunt.  Et  in  Job  dicitur  : 

■/06  xv,  12.  Quid  fe  elevat  cor  tuum,  et  quasi  magna 
cogitans,  attonitos  habcs  oculos?  Tales  fu- 
erunt  superbissimi  Ariani. 

14  Generatio  quaedam  est,  quce  pro  denti- 
bus  gladios  hahet,  id  esf,  cujus  dentes  et 
lingua  gladiis  assimilantur,  juxta  illud  in 

p«.Lvi,5.  Psalmo  :  Filii  hominum,  dentes  eorum  ar- 
ma  et  sagiffse,  et  lingiia  eorum  gladius 
acutus.  Tales  sunt  qui  venenatis  ac  perfi- 


A  dis  (locumentis  inficiunt  alios,  et  detracto- 
res  ac  seminatores  discordise,  et  qui  bona 
devorant  aliorum,  praesertim  impotentio- 
rum.  Unde  subjungifur  :  et  commandit 
molarihus  suis,  id  est,  majoribus  denfibus 
suis  manducat,  utcomedatinopesde  terra, 
id  est,  pauperum  bona  consumat,  vel  eos 
occidat,  ct  pauperes  ex  liominihus,  id  est, 
de  medio  hominum  tollat,  expellat,  inter- 
ficiatve  egenos,  vel  spirifualiter  pauperes 
et  egenos,  puta  pusillos,  simplices,  imper- 
fectos,   scandalizet,  decipiat,  ac  intus   in 

B  anima   perimat.  Unde   loquifur   Dominus 

per  Prophetam  :  Vos  depasti  esfis  vineam    a.  m,  u, 
meam,  et  rapina  pauperis  in  domo  vestra.  '^- 
Quare  atferitis  populum  meum,  et  facies 
pauperum  commolitis?  Et  Malachias  pro- 
pheta  ait  :  Yos  autem  recessistis  de  via,  et  Maiach.\\, 
scandalizastis  plurimos  in  lege.  ^" 

Sanguisugce  dutv  sunt  filia',  dicentes  :       IS 
Affer,  affer.  Sanguisuga  dicitur  quasi  san- 
guinem  sugens  :  cujus  dicuntur  esse  filise 
duse,  quoniam  duo  sunt  vitia,bestiam  hanc 
specialifer  imifantia,  ufpofe  avarifia  atque 

C  luxuria.  Nam  sicut  sanguisuga  velut  insa- 
tiabilifer  sanguinem  sitit  ac  ebibit,  sic  vi- 
tia  ista  semper  ad  ampliora  anhelant.  Ideo 
unumquodque  eorum  perhibetur  dicere, 
Affer,  affer  :  quia  inclinat  suum  subje- 
ctum  ad  dicendum,  Adhuc,  adhuc  milii 
plura  objecta,  vel  eadem  s»pius  repeli- 
fa.  Hinc  ait  Hieronymus  :  Libido  fransacta 
poenitudinem  semper  relinqiiit;  nec  un- 
quam  satiatur,  imo  exsfincta  reinflamma- 
tur,  usu  crescit ;  nec  rationi  obedif,  quoniam 
impetu  ducitur.  De  avaritia  vero  asserit 

D  Augustinus  :  Avarus  inferno  est  similis. 
Infernus  enim  quantoscumque  deglutiat, 
nunquam  dicit,  Satis  est  :  sic  et  si  omnes 
thesauri  confluxerint  in  avarum,  non  ei 
sufficiet.  Quse  est  isfa  cupidorum  avidifas, 
quum  et  besfise  habeant  modum?  Tunc 
enim  rapiunt,  quando  esuriunt;  parcunt 
autem  praedse,  quum  senserint  satietatem. 
Insafiabilis  est  avaritia  iniquorum  :  quae 
rapit,  nec  satiatur;  nec  Deum  fimet,  nec 
hominem  reveretur;  nec  pafri  parcit,  nec 
matrem  cognoscit;  nec  frafri  obfemperat, 


188 


ENARRATIO   IM   CAP.    XXX   PROVERBIORUM .    —  ART.    XXX 


nec  amico  fidem  conservat.  Yiduam  op- 
piimit,  pupillum  invadif,  liberos  in  servi- 
tium  revocat;  testimonium  falsum  profert, 
mortuorum  res  occupat.  At  vero  juxta 
Glossam,  sanguisuga  est  diabolus,  qui  sili 
peccandi  et  peccata  suadendi  perpetuo  ar- 
det.  Duse  filisB  ejus,  quse  ipsius  imitantur 
ardorem,  sunt  luxuria  et  philargyria. 
Tria  in  ?,'^(ic\eisuntinsatiabilia,  etcjuar- 

16  tum  nunquam  dicit,  Sufficit.  Infernus,  id 
est  locus  infernalis,  ob  suam  capacitatem, 
vel  diabolus,  ob  suam  invidiam,e<  os  vul- 
vce,  id  est  incontinens  libidinosaque  mu- 
lier,  et  terra,  pr»cipue  arenosa,  (jua'  non 
satialur  aqua  :  quia  celeriter  eam  absor- 
bet.  Ignis  vero  nunquam  dicit  ipso  faclo, 
Stifficit :  quia  ex  combustibilium  apposi- 
tione  augetur, non  minoratur.lgnis  quoque 
infernalis  nunquam  dicif,  Sufficit,  quia  ab 
impiorum  crucialibus  nunquam  cessat. 

17  Oculumqui  subsannat patrcm  carnalom, 
aut  spiritualcm,  aul  summi  Patris  deridet 
judicia,  et  qui  despicit partum  matris  sua\ 
id  est  fratrem  suum,  aut  laboriosam  et 
ffrumnosam  malris  parturitionem,  aul  de- 
formilates  (jujp  iu  facie  feminic  acceleran- 
lur  ex  parlu  frequenti;  suffvdiant  ruui 
corvi  de  torrentibus,  id  est,  a  daemonibus 
erualur,  vel  sepultura  privelur.  et  come- 
dant  cum  filii  aquilar,  id  est,  ab  angelis 
Salauip  absorbeatur,  seu  a  besliis  dcvorc- 
lur.  nuidani  tamen  per  corvos  intelligunl 
pripdicalores  sagaces  el  oculatos  :  qui  de 
Scripturarum  fluenlis  procedunl  ad  e.xtra- 
hendum  oculum  lalem  a  sua  perversilate, 
sicque  purgalum  comedunl  filii  aquihr,  id 
est  contemplalivi,  qui  instar  aquilarum 
oeulum  menlis  infigunl  Soli  jusliliiP,  el 
iuluen<lo,  amando.  cadiforniilfrciue  viven- 
do,  volanl  in  allum.  lii  comedunl,  id  esl. 
myslico  corpori  suo  inneclunl,  et  sibi  in- 
corporanl,  oculum  lalem,  id  esl  hominem 
sic  videnleni.  lta(]U(',  per  filios  seu  imila- 
lores  aquihe,  ratione  rapaeilatis  designan- 
lur  spiritus  mali;  ralione  aulem  acuminis 
ac  alti  volalus,  contenq)lalivi. 

18  Tria  sunt  difficilia  mihi,  cl  quartum 
penitus  ignoro.  Quae  autem  sinl  tria  ilhi. 


A  mox  subdifur.  Yiam  aquilce  in  coelo  ae-  19 
rio  :  in  quo  aquila  hinc  inde  viam  variat 
sui  volalus,  ifa  ul  difficulter  valeat  depre- 
hendi;  viam  colubri  super  petram  :  supra 
quam  serpens  sic  dictus  celerifer  ac  mul- 
4iplicifer  circumagit  et  circumvolvit  se; 
viam  navis  in  mcdio  mari  :  ubi  hinc  inde 
jactatur  vi  ventorum  ac  fluctuum;  et  viam 
viri  in  adolesccntia  sua.  Hoc  est  quartum 
prorsus  ignofum.  In  adolescentia  namquc 
sanguine  fervente,  cogitationes,  desideria, 
verba  et  opera  adolescenfium  invesligabi- 

B  liler  ineffabiliterque  mulanfur. 

Spirilualiter.  per  viam  aquila>  in  ccelo, 
designalur  profectus  el  actio  conlemplali- 
vorum  in  milifanti  Ecclesia  :  quorum  con-  phiUpp.w 
versatio  esl  in  coelis;  quorum  aclus  et  *"• 
processus  juxla  variam  inspiralionem  ac 
infhienliam  Spiritus  Sancti,  indieibiliter 
iuHnutantur.  Per  viam  colubri  super  pe- 
Iram,  aceipilur  occupalio  callidorum  circa 
terrena,  quorum  cura^  ac  sludia  inexplica- 
bililer  variantur ;  per  viam  navis  in  medio 
mari,  conversatio,  lenlalio,  et  peregrina- 

C  lio  Ecclesia>  in  hoc  sffculo  nequanV.  in 
quo  lanquam  in  procellosissimo  Oceano 
fluclibus  lenlali(Uium,  venlis  perseculio- 
num,  direclionibus  prfflatorum  alque  spi- 
riluum  supernorum,  processu  virlulum. 
inenarrabiliter  alleratur.  Per  viam  viri  in 
adolescentia  sua,  inslabilitas  designalur 
cordis  humani.  quod  siiis  dcsidcriis  assi- 
diie  juvenescil.  sive  in  bono.  sive  in  ma- 
lo  :  cujus  varielas  soli  Oealori  esl  patula. 
Pra>lerea,  quidam  per  viani  aq  11110»  in 
caAo,  inlelligunl  (^hristi  ascensionem  ;  per 

D  viam  colubri  super  petram,  Chrisli  resur- 
reclionem  de  snpiilcro  lapideo.  Significa- 
tiir  eqiiidem  Christus  per  serpcnlem.juxla 
illiid  :  Sicul  .Moyses  e.xallavil  serpenlem  joann.m 
in  deserlo,  ita  cxaltari  oporlet  Filiiim  ho-  '* 
minis.  Per  viam  navis  in  medio  mari.  in- 
lclligunl  conversalionem  Christi  in  sjtcuIo 
islo,  in  quo  perseciitionibus  cl  loimcntis 
esl  prcssus  ;  jx-r  viam  viri  in  adolcscenlia 
sua,  (^hrisli  incai'nali(U)cm.  El  dicunl  in 
llcbrteo  haberi.In  adolesccntula:  per  qiiam 
inlclligunl    Virgiuem   gloriosam,    in   qiia 


i 


ENARRATIO   IN   CAP.   XXX   PROVERBIORUM. 


ART.    XXX 


189 


22 


Gliristi  via  fuit  incarnatio  sua,  quee  est 
incomprehensibilis  prorsus;et  in  ea  fuit 
Christus  vir  perfectus,  non  corporis  quan- 
titate,  aut  tempore,  sed  omni  sapientise 
atque  scientise  ac  virtutum  perfectione. 
ye»-.  XXXI,  Unde  Jeremias  prsedixit  :  Novum  faciet 
Dominus  super  terram  :  Mulier  circumda- 
bit  virum.  Verum  cxpositio  ista  videlur 
allegorica  magis  quam  litteralis.Nec  enim 
ad  litteram  consonat  ei  quod  subditur. 

20  Talis  est  via  mulieris  adulterce.  Per 
quam  sive  perfida  Synagoga,  sive  quse- 
cumque  conjugalis  fidei  violatrix  intelli- 
gatur,  non  est  putandum  quod  Salomon 
viam  ejus  incarnationi  Verbi  seterni  com- 
paravit.  Et  quamvis  Salomoni  fuit  natu- 
ralium  rerurn  infusa  scientia,  quantum  ad 
cognitionem  naturae  specificse  et  acciden- 
tium  propriorum,  non  tamen  quantum  ad 
universa  accidentia  communia.  Ideo  quar- 
tum  jam  prsefatum  nescivit,  quantum  ad 
accidentia  talia,  sicut  expositum  est.  For- 
sitan  etiam  in  Hebrseo  habetur  dictio  talis, 
quse  tam  adolescentiam  quam  adolescen- 
tulam  signet.  Itaque  via  adulterarum  si- 
milis  est  vise  adolescentium,  quoniam  in 
desideriis,  phantasiis,  cogitationibus,  ver- 
bis  et  factis  suis  prorsus  instabiles  sunt. 
Qua^  comedit  :  adultera  enim  pro  posse 
libenter  intenta  est  comessationi ;  et  ter- 
gens  os  suum,  dicit:  Non  sum  operata  nia- 
lum  :  quia  frontose  excusat  se,  et  ita  ob- 
scurata  est  mente,  ut  adulteria  sua  vix 
reputet  esse  peccata.  Hinc  dicit  Jeremias 

/6u/.  III,  3.  in  vitiis  habituato  :  Frons  mulieris  mere- 
tricis  facta  est  tibi,  noluisti  erubescere  ; 

/iirf.  II,  35.  et  rursus,  Ecce  ego  judicio  contendam 
tecum,  eo  quod  dixeris,  Non  peccavi.  — 
Spiritualiter,  per  mulierem  adulteram  in- 
telligitur  quaecumque  anima  vitiosa,  quse 
relicto  Sponso  coelesti,  per  consensum  il- 
licitum  commiscetur  diabolo,  et  rebus  ca- 
ducis  inhseret  finaliter.  Ideo  asserit  Au- 
gustinus,quod  omnis  anima  christiana,est 
Dei  sponsa,  vel  dsemonum  adultera.   De 

Osee VII, 4.  hoc  adulterio  dicitur  :  Omnes  adulteran- 
tes  quasi  clibanus  succensus  a  coquente. 

21  Per  tria  in  genere  movetur   terra,   id 


A  est,  habitantes  in  terra  inquietantur  ac 
perturbantur ;  et  quartum  est  quod  non 
potest  sustinere  :  id  est,  tam  irrationabile 
atque  absurdum  ost,  ut  nequeat  tolerari. 
Deinde  tria  illa  exprimuntur.  Per  servum,  22 
qmim  regnaverit.  Servi  enim  ad  regnan- 
dum  et  prsesidendum  promoti,  communi- 
ter  insolescunt,  extolluntur  ac  sseviunt, 
suspiciosique  sunt,  de  facili  suspicantes 
se  a  subditis  sperni.  Ideo  per  dura  et  as- 
pera  volunt  illis  terrorem  sui  incutere. 
Secundum  est  \per  stultum,  quum  satura- 

B  tus  fucrit  cibo,  id  est  per  hominern  pas- 
sionatum,  quum  fuerit  gulose  refectus  et 
inebriatus  :  tunc  enim  specialiter  pronus 
est  ad  lites,  contentiones,  injurias.  Ter- 
tium  est  :  per  odiosam  mulierem,  quum  23 
in  matrimonium  fuerit  assumpta.  Mulier 
enim  odiosa,  id  est  odio  plena  sive  odibi- 
lis,  vel  ad  invidiam  prona,  quum  fuerit 
maritata,  mox  incipit  contra  maritum  pas- 
sionibus  irae,  impatientise,  odii  agitari.  Sic- 
que  fit  marito  gravissima,  imo  et  cunctis 
domesticis,  et  inter  eam  et  virum  mirabi- 

C  le  odium  generatur.  Unde  mutua  eorum 
conversatio  est  tanto  molestior,  quanto  con- 
junctior  ac  inseparabilior.  Sequitur  quar- 
tum,  quod  sustinere  non  valet  :  et  per 
ancillam,  quum  fuerit  heres  doynincB  suoe, 
id  est  ad  honorem  et  opulentiam  dominse 
suee  promota,  seu  dilecta  a  viro,  suam 
propriam  uxorem  repudiante  aut  depri- 
mente  :  hoc  quippe  est  intolerabile  ma- 
lum.  Unde  et  Agar  ancilla  Sarse,  videns  se  Ge/i.xvi.i, 
concepisse,  dominam  suam  contempsit  :*-''• 
quod  illa  non  ferens,  expulit  eam,  ut  le- 

D  gitur. 

Spiritualiter,  per  servum  regnantem,  in- 
telligitur  homo  servituti  passionum  ac 
vitiorum  subjectus,  qui  ad  prselalionem 
promotus,  subditos  ssepe  graviterque  con- 
turbat  ;  per  stultum  satiatum,  homo  in 
naturalibus  eruditus,  et  prudens  in  oculis 
suis,  qui  inflatus  scientia,  nulli  obedit,  et 
contra  proximos  frequenter  rixatur;  per 
odiosam  muIierem,collectio  hsereticorum, 
schismaticorum,  Judseorum  ad  fidem  con- 
versa,  quae  ssepe   invenitur  vacillare    in 


190 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXX   PROVERBIORni.    —   ART.    XXX 


catholica  veritate;  per  ancillani  dominae 
suae  heredem.  anima  spiritualibus  chari- 
smatibus  ad  tempus  repleta,  consolationi- 
busque  divinis  relecta,  ac  postmoduin  la- 
psa,  quge  vix  recuperatur,  juxta  illud  ad 
Hebr.\i,i,  HebrsBOs  :  Impossibile  est,  eos  qui  semel 
sunt  illuminati,  gustaverunt  etiain  donum 
cceleste,  et  participes  facli  sunt  Spirilus 
Sancti,  et  prolapsi  sunt,  rursus  renovari 
ad  poenitentiam. 

24  Quatuor suiit  minima  terrce,  id  esf  ani- 

malia  valde  parva;  et  ipsa  sunf  sapienfio- 
ra  sapienfihus :  id  est,  industriam  habenf 
naturalem  ingenilam,  per  quam  plus  de 
sapientia  seu  prudentia  participant,quam 
animalia  quiedam  majora,  quae  tamen  cal- 
lida  repulantur.  Horum  quatuor  minimo- 

23  rum  primum,  esl  fonnica',  populus  infir- 
mus,  id  est  iormica  qua?  inlirmo  populo 
assimilatur,  quia  in  abdilo  commoralur,  ne 
conculcetur,  (jui  populus,  id  est  qua;  for- 
mica  seu  congeries  formicarum  (populus 
etenim  pro  quacumque  congregatione  ac- 
cipi  '>.o\e\),  prwparat  in  messe  cibuni  sibi : 
Prov.M,  ul  diclum  est  plenius  super  illiid  :  Formi- 
'' *•  ca,  quum  non  habeal  ducem  aut  prsceplo- 

rein,  paraL  wstalc  cibum  sibi,el  congregat 
iu   uiesse  quod  comedal.  Secundum,  esl 

26  lepusculus,  plebs  invalida,  id  est  similis 
plebi  formidolosse  ac  debili.  (jui  eoUocat 
in  pcfra  cubifc  suuni,  id  est,  habilaculum 
sibi  eligil  infra  lerrain  in  cavernis  pelra- 
rum,aut  piofundis  solidisque  lalibulis.  nc 
ab  hominibus  venalione  canum  appiehcn- 
dalur.  IJenique  (sicul  ferlur  in  (il()ssa)pro 
lepusculo  alia  Irauslalio  habel.dhoMogi yl- 
lus  :  (jui  esl  animal  nou  minus  heiicio, 
simile  urso,  cujus  in  I'alfcstina  magna  esl 
copia  in  cavernis  petrarum  et  foveis.  1'nde 

/»s.  01.1,18.  in  Psalmo  ubi  diciliir,  Petra  refiigium  he- 
rinaciis,  alii  habcnt,  Lepoiibiis.  alii,  (^ha-- 
rogryllis  ;  hic  qiKKiiic  aliqiii  pro  lcpiis- 
ciilo,  hericium  hab(Mit.  Ili^Moiiymiis  (Miim 
verbum  isliid  HcbiaMim,  Saphan,  in  Jere- 
mia  iuterprelalur  cha^rogryllum  :  el  Ikmm- 
cium,  transfcrt  in  leporem.  Seqiiilur  ler- 

27  lium.  Rcgem  locusta  non  habet,  id  esl, 
congeries  seu  mulliludo  locustarum,  uon 


A  habet  suse  speciei  rectorem  ac  directo- 
rem  :  tamen  ars  increata,  deinde  intelli- 
gentia,  universalis  quoque  nalura,  rectrix 
et  directrix  est  rerum,  et  animalium.  ac 
mixtorum  ;  et  egreditur  universa  j)er  fur- 
/nias,  id  est  per  parles  et  acies  ordinale 
dispositas  :  quod  est  opus  prudentiae.  Sa- 
pientis  enim  esl  ordinare.  Stellio  manibus  28 
nititur,  id  est,  obsequio  pedum  (quibus 
pro  manibus  utitiir)  procedil  ac  graditur  ; 
et  morafur  in  wdibus,  id  est  domibiis,  re- 
gis  :  praeserlim  in  regionibus  calidis  ;  in 

B  aliis  aiitem  magis  moratur  in  silvis.  Et 
ita  palet  agililas  stellionis  :  qui  est  replile 
conforme  lacerlae,  pictum  in  cute  lucenti- 
l)iis  gultis  seu  maculis,  instar  stellae. 

Spiritiialiler.  per  formicam  significalur 
plebs  Iiiimilis,  de  siiis  viribus  uon  praesii- 
inens,  ac  Domino  dicens  :  Forliludo  mea  p*. i-.xvii, 
el  laus  mea  Dominus.  (^uae  sollicita  est  ad  '*' 
cavendum  periciilum,  ac  provida  ad  ne- 
cessaria  oblinendum.  Imo  in  islo  parat 
exsilio,  unde  bealificetur  in  ca?lesti  pala- 
lio.  Per  lepusculiim,  exprimilur   pusillus 

C  el  imperfectus,  qui  in  (^hiisti  vulueribus 
se  abscondit,  ne  lenlationum  jaculis  vulne- 
retur,  et  ne  per  impalienliam  succumbat 
in  adversis  :  juxla  illiul  Isaiae,  Ingredere  in  /*.  n,  lo. 
petram,  abscondcre  in  fossa  humo.  Hinc 
Sponsiis  loquitiir  Spnusae  in  (^anlicis  :  Ami-  Can/  ii,u. 
ca  mea  in  foraminibus  pctrip.  in  caverna 
maceria^.  Per  locustam.cxprimilur  qiuecum- 
(liic  plcbs  timorala.praeserlim  anachoretae, 
ct  (|iii  praesid(Mil(Mn  non  habenfcs  in  lerris, 
iiihilo  minus  limore  Dei  confixi,  ac  super- 
n;e   sapicntia*    iinclionc   direcli,   ordinafe 

D  incediinl.cl  dcccMiter  serviiint  Deo.Poslre- 
iiio, noininc  slcllionis  alis  deslifiili.sigiian- 
lur  idiotae  el  simplices,  in  acfivae  operibus 
vitiP  defenli,  non  valentes  conlemplamlo 
piM-feclionis  atlingere  monlem,  et  famcn 
p(M'  corporalia  mis^M-icordia'  opera  el  obe- 
(liiMiliam,  in  iTgno  (lliristi  (jiiicscunl,  et 
(lc  necessariis  ad  saliit(Mn  agiliUM'  provi- 
(l(Mil  sibi.  Itaque  hariini  exemplis  besliola- 
nini  doccmur.  iil  instar  formicae,  providi 
simus;  inslar  lcpusciili.  in  lurre  forfiludi- 
nis  commoremur;  et  inslar  locustae,  con- 


I 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXX   PROVERBIORUM. 


ART.    XXX 


191 


tra  aciem  vitiorum  ac  d»monum  ordinate  A 
progrediamur. 

29  Tria  simt  animalia,  quce  bene  gradhui- 
tur  :  qiiia  in  suo  genere  fortia  sunt,  et 
valenter  incedunt;  et  quartum  est  quod 
incedit  feliciter,  id  est  potentius  ac  victo- 
riosius  tribus  praetactis.  De  quorum  primo 

30  subjungilur  :  Leo  foriissimus  bestiariiin : 
quarum  rex  appellatur.  Verumtamen  in- 
veniuntur  bestiae  qusedam  fortiores  leoni- 
bus,sed  pauc8e,et  vdiVO.AdnulUus  pavebit 
occursum  :  imo  vult  ut  animalia  occur- 

31  rentia  sibi  deferant  ei.  Gallus  succinctus  B 
lumbos,  id  est,  instar  succincti  quasi  ani- 
mose  progrediens  :  hoc  est  secundum.  De 
tertio  subditur,  et  aries  :  qui  ductor  est 
ovium,  et  cornibus  suis  incedit  armatus. 
Qiiartum  est  7'ex,  nec  est  qui  resistat  ei. 
Unde  in  Hebrseo  fertur  haberi  :  Et  rex 
contra  quem  non  levabit.  Hoc  est  quar- 
tum,  incedens  feliciter.  Per  quod  accipi 
potest  animal  rationale  ad  beatitudinem 
ordinatum  :  cui  in  exordio  dictum  est,  ut 

Gen.  1,-28.  prsBsit  bcstiis  terrae,  piscibus  maris,  omni- 
que  volatili  coeli ;  quod  et  potestate  ssecu-  G 
lari  et  auctoritate  spirituali  ornatur.  — 
Spiritualiter,  per  leonem  accipitur  regalis 
seu  imperialis  potestas,  vel  quicumque 
dono  atque  virtute  fortitudinis  decoratur ; 
per  arietem,  spiritualis  preelatus,  ovium 
Christi  pastor  et  ductor ;  per  gallum  lum- 
bos  succinctum,  praedicator  castus,  exem- 
plaris,  magnanimus,  animas  credentes  ver- 
bo  et  exemplo  fecundans;  per  quartum, 
papalis  auctoritas,  universo  orbi  prselata, 
cui  nemo  licite  valet  resistere. 

32  Et  qui  stultus  apparuerit,  postquam  D 
elevatus  est  in  sublime  :  id  est,  quum  in- 
sipiens  fuerit  ad  officium  seu  praesiden- 
tiam  elevatus,  tanto  plus  tunc  ostendit 
imperitiam  suam,  quanto  liberius  opera- 
tur,  et  plura  agere  habet,  in  quibus  multi- 
pliciter  deficit.  Quidam  tamen  exponunt 
istud  de  quarto,  quod  incedit  feliciter  : 
per  quod  intelligunt  Antichristum  :  quem 
dicunt  feliciter  incessurum,  quia  cuncta 
ei  succedent  ad  libitum.  Et  textum  praece- 
dentem  sic  legunt  :  Et  aries,  nec  est  rex 


qui  resistat  ei,  id  est,  nullus  persecutor 
aut  tyrannus  intentionem  et  fruclum  prse- 
latorum  et  prsedicatorum  virtuosorum  ac 
continentium,  poterit  impedire.  Si  enim 
intellexisset,  id  est,  si  propriam  stultiti- 
am  bene  pensasset  stultus  ad  prselalionem 
promotus,  ori  imposuisset  mamim,  id  est, 
nequaquam  prosua  promotione  institisset, 
vel  aliis  quoque  imposuisset  silentium,  ne 
loquerentur  de  sua  provectione. 

Prseterea,  per  quatuor  jam  prsefata,  qui- 
dam  intelligunt  quatuor  magna  regna  seu 
monarchias,  intelligendo  per  leonem,  re- 
gnum  ChaldsBorum,  cujus  primus  monar- 
cha  (videlicct  Nabuchodonosor)  in  Scriptu- 
ris  vocatur  leo,  juxla  illud  :  Surrexit  leo  /er.iv, 7. 
de  cubili  suo.  Per  gallum  succinctum,  in- 
lelligunt  regnum  Persarum,  cujus  reges 
(videlicet  Cyrus  et  Darius)  demoliti  sunt 
regnum  Chaldaicum,  inlerficiendo  Ballha- 
sar  regem,  destruentesque  Babylonem.  Per 
arietem,  intelligunt  Alexandrum,  primum 
monarcham  Grsecorum.  Per  quartum  au- 
tem  accipiunt  imperium  Komanorum,  quod 
instar  ferri,  cetera  cuncta  vastavit. 

Qui  autem  fortiter  premit  ubera  ad  eli-  33 
ciendum,  id  est  extrahendum,  lac,  elicit 
butyrum,  id  est  materiam  solidiorem  pin- 
guioremque  lacte,  non  extrahendam,  sed 
magis  in  corpore  animalis  dimittendam, 
tanquam  suse  bonse  habitudini  opportu- 
nam.  Et  qui  vehementer  emungit,  id  est, 
nimis  violenter  purgat  et  ejicit  immun- 
ditiam  nasi,  elicit  sanguinem  in  corpore 
dimittendum,et  ei  convenientem.  Per  hsec 
edocetur,  quod  non  debemus  nimium  im- 
porlune  ab  alio  aliquid  postuIare,nec  eum 
qui  bonse  est  volunlatis,  immoderantius 
molestare,  vel  nimis  acriter  increpare,  ne 
exasperetur  et  totum  neget  quod  peleba- 
tur,  sicque  viscera  pietatis  extrahantur  ab 
eo,  quse  nomine  exprimuntur  butyri,  et 
vitam  animse  (quse  est  gratia  Dei)  amit- 
tat.  Hinc  Seneca  loquitur  :NihiI  petas  quod 
negaturus  es,  nihil  neges  quod  petiturus 
es;  ilemque,  Furor  fit,  palientia  ssepius  lae- 
sa;  et  denuo,  Bonus  animus  laesus,  gravius 
multo  irascitur.  — Spiritualiter  ubera  pre- 


192 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXXI   PROVERBIORUM. 


ART.    XXXI 


mere,  est  utriusque  Testamenti  Scripturas 
profunde  pensare  :  ex  quarum  pensatione 
dum  lac  qu8eritur,invenitur  butyrum.quia 
dum  in  Scripturis  sensum  mediocriter  ac 
simpliciter  juxta  litteram  reficientem  re- 
quirimus,  subtilem  ac  mysticum  intelle- 
ctum,  pinguissime  nos  alentem,  sensusque 
anagogicos  reperimus.  Aftamen  talis  per- 
scrutatio  est  moderanda,ne  sanguis  sequa- 


A  tur  :  quia  dum  divina  eloquia  immodera- 
te  discutiuntur,  in  carnalem  et  erroneum 
sensum  mens  labitur. 

Et  (jui provocat  rixas* ,  id  est,  alios  inju- 
riose  et  insipienter  alioquitur.  ita  quod  ad 
■  rixandum  contra  se  vel  contra  alios  excitan- 
tur,  producit  discordias  inter  se  et  illum, 
vel  inter  plures  :  quoniam  e.\  rixa  oriuntur 
simultates,  dissensiones,  irae,  invidiae. 


*  iras 


ARTICULUS  XXXI 


Exposrno  capituli  ultlmi  :  verba  l.-lmuelis  regis. 


S' 


ALOMOX  qui  hucusque  multipliciler 
O  nos  instruxit,  iuuniliter  hic  fatetur  se 
quoque   a   sua  matre    fuisse   instruclum. 

1  Vcrba  Lamuelis  regis,  id  est  Salomonis, 
sunt  quse  sequuntur.  Verba  autem  doclri- 
n»  matris  suae,  sunt  sua  tanquam  recitan- 
tis.  Porro  Lamuel  inlerpretatur,  Cum  quo 
est  Deus.  Ideo  vocat  se  Lauiuelein.  quo- 
niam  Deus  multum  gratiose  adfuit  ei  per 
plures  annos,  ul  dictum  est  in  expositione 

Prov.x\x,  pra3cedentis  capituli,  super  illud  :   Visio 
*•  quam  locutus  esl  vir,  cum  quo  est  Deus. 

Visio,  id  est  illuminatio  seu  doclrina,  r/iui 
erudivif  eum  mater  sua,  id  est  superna 
gratia,  ut  (llossa  exponit  :  qua^  addil.  quod 
per  nialrem  ejus  polest  inlelligi  maler  sua 
carnalis,  videlicet  Hrthsabee,  cujus  doclri- 
nani  laiu|uam  memoria  dignam  ac  saluta- 
rem,  dignum  duxil  narrare. 

2  Quid,dilccle  mi^  'k\  o?,\,(\\\\<\  restal.quid 
tibi  incumbit.quid  libi  dicere  habeo,o  fili 
dilecte?  I']t  juxta  hunc  sensum  subjungi- 
tur  :  Qi(id,dilecte  uteri  mei,  id  est  nafe  ex 
utero  meo?  Vel,  Uferi,  id  est  cordis  luei. 
Quid,dilecte  votorum,  id  esl  desideriornm 
meorum?  id  est,  fu,  praecarissime  fili, 
objectum  et  materia  meorum  affeclinm). 
(luoniani  luum  profeclum  totis  oplo  pric- 
cordiis.  Porro,  secundum  Hebraeos,  ut  fer- 
tur,  mater  Salomonis  protulil  verba  haoc 


B  amorose  et  pie  increpando  filium  suum,eo 
qiiod  prima  nocte  qua  cum  uxore  sua  filia 
Pharaonis  dormivit,  nimis  farde  mansit 
cum  ea  in  lecto  de  mane,  in  fanfum  quod 
hora  sacrificii  matiitini  ac  jugis  perfrans- 
iit  :  sicque  divinum  officium  fuerat  impe- 
ditum,  eo  quod  clavis  templi  fuit  in  ^egis 
ciibiciilo.  flinc  consequenter  de  vifanda 
carnalitatc  insfruit  eum. 

Ne  dederis  mulieribus  substantiam  tu- 
am  :  id  est,  opes  tuas  non  expendas  nec 
dissipes    liixuriose    vivendo,    nec    corpus 

G  fuuin  exhaurias  coeundo,  nec  spirifuales 
virlulum  ac  merilorum  divilias  perdas, 
vitioriim  aiit  carnalitatuin  corruplioni  va- 
cando;  et  divitias  tuas  ad  delendos  reges  : 
id  est,  faculfafes  tuas  non  exponas  ad  e.x- 
hibendiim  regibus  ac  principibus  delicias 
guslus  et  facfus,  per  quas  praesidentes  sub- 
veitiintur,  et  ab  idonea  sui  exseciifione  of- 
ficii  impctliiinfiir.  Vel  sensus  est,  ut  non 
conetur  reguiii  ferras  impiignare  ac  obfi- 
nere,  exponendo  bellaforibus  ad  hoc  suas 
(livitias,  sine  jusfa   ef   rationabili    causa. 

I)  Ilaqiie  praesidentibus, praeserfim  majoribus 
principibus  ac  pr;elatis,  lanfo  plus  evifan- 
da  siint  carnalia  vitia.  quanto  pliis  iiidi- 
gent  clara  rafione  et  magna  prudenlia,  imo 
polissime  directione  divina. 
llinc  Seneca,  libro  de  Quafuor  virfutibus, 


ENARRATIO    L\    CAP.    XXXI   PROVERBIORUM.    —   ART.    XXXI 


193 


s: 


scripsit  :  Hac  mediocritatis  linea  continen- 
tiam  observabis,  ut  nec  deditus  volupla- 
ti,  prodigus  aut  luxuriosus  appareas,  nec 
avara  tenacitate  sordidus  aut  obscurus  ex- 
sistas.  Et  rursus  :  Si  continentiam  diligis, 
turpia  fuge  antequam  veniant.Omnia  tole- 
rabilia,  prseter  turpitudinem  crede.  A  verbis 
quoque  turpibus  abstineto  :  nam  eorum 
licentia  impudentiam  nutrit.  Iterum  ait 
moralis  ille  philosophus,  vir  prteclarus  : 
Quidam  voluptatibus  se  immergunt,  qui- 
bus  in  consuetudinem  deductis  carere  non 
possunt  :  et  ob  hoc  miserrimi  sunt,  quia 
ad  hoc  devenerunt  quod  supervacua,  iacta 
sunt  eis  necessaria.  Tunc  est  consummata 
infelicitas,ubi  turpia  non  solum  delectant, 
sed  etiam  placent;  et  desinit  remedio  esse 
locus,  ubi  quse  fuerunt  vitia,  mores  sunt. 
Hinc  et  Cyrillus  in  suis  ait  Proverbiis  : 
Attende,  luxuriose,  quid  prodigus  destruis, 
quid  insanus  dispergis,  quid  ingralus  in 
nihilum  projicis  ;  et  tu  iniquus  deposi- 
tarius  naturse,  carissimum  tibi  commen- 
datum  thesaurum  inimico,  id  est  vanita- 
ti  turpitudinique,  impendis.  Subversor  es 
ordinis  mundialis,  et  naturalis  legis  trans- 
gressor.  Mundi  elenim  ordo,  et  lex  natura- 
lis  hoc  habet,  ut  tanta  naturae  delectatio 
dirigatur  in  prolem;  tu  autem  proie  ne- 
glecta,  retortor  perversitatis,  in  delectati- 
onem  umbraliter  transitivam,  prolificum 
semen  fundis.  Quid  plura?  Stultissimus 
quippe  est,  qui  se  delectabiliter  destruit, 
et  qui  tanto  dementius,  quanto  letalius  se- 
met  perdit. 

Noli  regibus,  o  Lamuel,  noli  regibus 
dare  vinmn,  id  est  potum  inebriativum 
immoderatum.  Et  per  reges  intelligendi 
sunt  universi  qui  praesunt :  quibus  sobrie- 
tas  est  potissime  opportuna.  Quia  nullum 
secreturn  est,  ubi  regnat  ebrietas  :  quse 
mentis  aufert  discretionem,  idcirco  non 
celat  secretum.  Hinc  Aristoteles  docuit  re- 
gem  AIexandrum,ut  quandoque  inter  suos 
simularet  se  ebrium,  quia  sic  multa  secre- 
ta  posset  percipere.  Ne  forte  bibant  su- 
perflue.  Oportet  enim  occasiones  peccandi 
vitare,  et  vitiorum   materiam   declinare, 

T.  7. 


A  quatenus  ipsa  vitentur  peccata.  Et  oblivi- 
scanfur  Judiciorum,  id  est  justarum  scn- 
tentiarum,  et  judicialium  prseceplorum, 
secundum  quee  lex  prsecipit  judicarc;  et 
mutent  causam  /iliorum  pauperis ,  id  est, 
ut  ipsis  pauperibus  faciant  injustum  judi- 
cium,  attracti  favore,  prece,  aut  munere 
divitum.Quod  quamvis  nemini  liceat  fieri, 
specialiter  tamen  crudele  est  hoc  pauperi- 
bus  iacere  :  et  tamen  ad  vitia  ista  trahit 
ebrietas,  mentem  obseurans,  memoriam 
tollens,  justitiam   vilipendens,  corpus  et 

B  animam  perdens.  Ideo  ait  Salvator  :  Atten-  Luc.xx,, 
dite  ne  graventur  corda  vestra  crapula  vel 
ebrietate.  Levitici  quoque  decimo,  Domi- 
nus  sacerdolibus,  id  est  Aaron  pontifici  ac 
filiis  ejiis,  jussit  :  Vinum  et  oinne  quod    Lev.x, 
inebriare  potest,  non  bibetis  tu  et  filii  tui,  *'• 
quando  intrabitis  in  tabernaculum,  id  est 
ad  ministrandum  in  templo,  ne  moriami- 
ni;  ut  habeatis  scientiam  discernendi  in- 
ter  sanctum  et  profanum,  inter  pollutum 
et  mundum,  doceatisque  filios  Israel  om- 
nia  legitima  mea.  Itaque  (sicut  asserit  Glos- 

G  sa)  prsecipit  Dominus,  ne  vino  (in  quo  est   Sphes. 
luxuria)  inebrientur  fideles,  quia  nihil  de  '*' 
coelestibus  cogitatur,  ubi  regnat  voluptas, 
sed  sola  sensibilia  carnales  sectantur. 

Date  siceram,  id  est  potum  qui  valet  6 
inebriare,  mcerentibus  inordinato  super- 
fluoque  moerore,  aut  certe  naturali  moesti- 
tia,  de  malo  inevitabili,  et  vinum  his  qui 
amaro  sunt  animo  :  bibant,  et  obliviscan-  7 
tur  egestatis,  id  est  inopise,  adversitatis,  et 
amaritudinis  sua^,  et  doloris  non  recorden- 
tur  amplius,  id  est,  causas  doloris  immo- 

D  derate  non  pensent,  et  ipsum  expellant 
dolorem.  Potatio  etenim  vini  ac  siceree, 
vim  habet  animandi  et  exhilarandi;  multi- 
plicandoque  spiritus,  parit  remedium  con- 
tra  animse  corporisque  dolores.  Non  tamen 
sunt  tales  personse  inebriandse,  sed  me- 
diocriter  refovendse.  Hinc  sapientes  ex  ista 
statuerunt  doctrina,  ut  damnatis  ad  mor- 
tem  daretur  hujuscemodi  potus,  quatenus 
mortem  instantem  levius  ferrent.  Porro 
spiritualiter  moerentibus  et  peccata  sua 
ac  proximorum  deflentibus,  exhibenda  est 

13 


9- 


V, 


194  ENARRATIO  IN   CAP.    XXXI   PROVERBIORUM.    —  ART.    XXXI 

consolatio  ex  Scripturis,   ut   gaudeant  in  A  observari  nequivit.  litterse  ipsse  versibus 

advorsis,  et  spe  veniee  recreentur,  ac  con-  pra>ponuntur,  in  signum  quod  in  Hebrspo 

templatione  divinorum  gequanimiter  tole-  a  litferis  ipsis  incipiunt. 

rent  omnem  adversitatem,  nec  abundan-         Mulierem  fortem  quis   inveniet  ?  etc.       10 

tiori  absorbeantur  tristitia.  Carmen  istud  venerabilis  Beda  pulchre  ex- 

8  Aperi  os  tuum  muto  :  id  est,  pro  sim-  'posuit  :  ex  cujus  expositione  Glossa  ordi- 
plicibus,  idiotis,  et.egenis,  causam  suain  naria  quasi  tota  videtur  accepta.  Atque,  ut 
in  judicio  proponere,  prosequi  ac  defen-  Beda  latotur,  in  canfico  isto  Salomon  ple- 
dere  non  valentibus,  loquore,  causam  eo-  ne  descripsit  virtutes  ac  merita  totius  Ec- 
rum  proponendo,  prosequendo,  tuendo,  clesiae,  vel  lidolis  cujuslibet  anim».  Salo- 
propter  Deum  et  juxta  sequitatis  tenorem :  mon  ergo  in  spiritu  cernens  excellentiam 

Job  XXIX,  sicut  sanctus  Job  locit.Oculus,inquiens,  fui  ot  docorem  sanctse  matris  Ecclesiae  in  om- 

caeco,  et  pes  claudo.  Simili  modo  aperi  os  B  ni  sanctitafo,  porfectione  et   gratia,   tam 

tuum  ef  causis  omnium  filiorum  qui  per-  gratificanto  quam  gratis  dafa,  admirando 

transeunt,  id  est  perogrinoriim  of  oxtrano-  ol  sciscifando  sic  orsus  ost,  et  sic  ait  :  Mu- 

orum,eosad  oblinondiun  justum  jiidiciiim  lioiein  fortom  quis  inveniet?  ac  si  dicat  : 

adjuvando,  ne  ab  indigenis  opprimantiir ;  0  (jiiam  felix,  qui  Eeclesiae  meruerit  in- 

et  si  rei  sunt  sivo  ciilpabilos,  caritative  ac  corporari  !  Qiiis  inveniet  eam  per  obedien- 

moderate  incropa  eos  ;  et  eos  qui  ad  lo-  liain  voram,  por  fidem  et  caritafem,  ut  sit 

quendum  pertinonfia  ad  salutom  sunf  mu-  \iviiin  moinbrum  ot  elecla  prolos  ipsius? 

ti,  instrue  ac  horfaio.  quafonus  in  divino  lanquam  dicaf  :  Magnum  ot   arduum  est 

9  possint  respondoro  jiidicio.-l/>i('/-«  os  tuum  iioc,  imo  cf  larum,  quoniam  nmlli  vocati,  Matth.xx, 
tompore  opportuno,  pro  defonsiono  justi-  pauci  electi.  i6;xxii,u. 
tiae,  et  decerne,  id  est,  defini  et  dicta,  quod         Polest  autom  per  Ecclesiam  accipi.  tota 
justum  est,  et  judicainopem  etpauperem,  C  ot  universalis  Ecclesia,  quae  ab  Aborjuslo 
expodiendo  caiisam  oorum  juste  atque  ve-  dicitur  incopisse,  et  Synagogam   includil, 
lociter,  qiiibus  non  vacaf  diu  contondoro,  iif  fofum  partom ;  vol  spocialiler  Ecclosia 

cf  coram  judico  froquontius  apparoio.  Ilinc  Ctiristi.  Synagogio  succedons,   inchoata  a 

/iid.xxxi,  Job  fatetur :  Si  negavi.quod  volobant,pau-  Chrisfo  in   humanitafe  assuinpta,    et  per 

poribus,  et  oculos  viduae  exspectare  feci.ls-  .\|)ostolos  toto  orbe  torrarum  constructa. 

tud  est  justitiam  el  misericordiam  prudon-  I)e  qua  Salvator  dixit  beatissimo   Pelro  : 

lor  miscere,  et  aequitati  piolatem  discrete  Siipor  hanc   potram  ledificabo  Ecclesiam    ind.xw, 

Lev.  XIX,  contomporaro,  qiiafonus  Movsos  jussit  :  In  mcain  ;   of    Pauliis    ad    Timofhoiim,   Scias  '^- 

I  .        .     .  .       ■  '  Ttm.  III. 

jiulicio  judox  noc  paiiporis  misoroatur,  noc  quomodo  to  oporteat  in  domo  Doi  conver-  is. 

vulliim  honorot  polonfis.  noc  pauporom  a  sari,  quae  ost   Ecclesia  Dei  vivi,  columna 

potenliore  opprimi  paliatur,  sed  causam  et  firmamontum  veritatis.  Ad  Hobraeos  quo- 
discutiat  utriiisque.                                        D  que  ait  .Xpostolus  :  Accessistis  ad  montem    nebr.xxu 

Sion  et  civilatem  Dei  vivenlis,  et  Jorusa-  ■-  "• 

SKonTUR  mysticum  sentontiosumquo  car-  iom  coplosfem,et  Ecclcsiam  primitivorum, 

mon   metrice  in  Hebraeo  dosciipfum,   tot  qui  conscripfi    sunf    in  cadis  ;  afquo  ad 

confinens  metra  seu  versus,  quot  in  llo-  (lalatas,  llla  quio   sursuin   est  Jorusalem.    r.aiat.w. 

braico  alphaboto  sunt  littcrae,  utpofe  vi-  libera  est,  quae  esl  maler  nostra.  In  quibus -*• 

ginti  diio.  Et  juxta  ordincm  littorarum  il-  \orbis  per  ccelostom  ac   supornam  Jeru- 

larum,  cuilibct  vorsui  carminis  littera  una  salem,  intclligitur  Ecclesia  militans,  quae   ro;o«*.iii, 

pra^ponitiir.  scilicot  prima  versiii   primo,  sursum  sunt  qu;rrt>ns.  sapiens  et  confem-'*' 

socunda   socundo,  et   sic    doincops.    .Nam  |)lans:  ciijiis  convorsatio  ost  in  cadis;  quae />Ai7i;)p.i.i, 

in  Ilobraeo  vorsus  ner  ordinom  inci|)iiiiif  in  lOvauL^olio  iiborfiin  rognum  coelorum  vo- '"^^ 

....  I  o  o  Matth.w». 

a  litteris  illis.  Quod  quia  in   translationo  calur,  et  lu  Apocalvpsi,  caMUiu  multolios  xviii,ix,xxii. 


16. 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXXI   PROVERBIORUM. 


ART.    XXXI 


195 


Ps.x\i,  ii. 


25-i 


A[.oc.  V,  appellatur.  De  qua  ait  Psalmista  :  Gloriosa  A 
/•s  Lrxwi.  ^^'^'^  ^u'^t  de  te,  civitas  Dei.  El  Christus 
in  Psalnio  :  In  medio,  inquit,  Ecclesise  lau- 
dabo  te. 

Hsec  sancta,  speciosa  et  gloriosa  Eccle- 
sia;de  qua  rursus  divinus  testalur  Aposlo- 

Ephes.v,  lus  :  Cliristus  dilexit  Ecclesiam,  et  tradidit 
semetipsum  pro  ea,  ut  illam  sanctificarel, 
mundans  illam  lavacro  aqu.e  in  verbo  vi- 
1«,  ul  exhiberet  sibi  gloriosam  Ecclesiam, 
non  habentem  maculam  neque  rugam;  de 

/s. IX,  1.   qua  ab  Isaia  preedictum  est,  Surge,  illu- 

minare,  Jerusalem,  quia  venit  lumen  tu-  B 
um,  et  gloria  Domini  super  te  orta  est  : 
haec,  inquam,  Ecclesia  sancta  catholica, 
mulier  appellatur,  quoniam  uxor  et  spon- 
sa  est  Ghristi,  imo  totius  superbeatissimse 
Trinitatis;  specialiter  vero  incarnati  Filii 
Dei,  qui  ejusdem  cum  illa  naturee  est,quia 
naturam  assumpsit  humanam.De  qua  mu- 
Apoe.xix,:.  liere  in  Apocalypsi  legitur :  Quia  venerunt 
nuptiae  Agni,  et  uxor  ejus  prasparavit  se. 
Quemadmodum  enim  uxor  seu  sponsa  a 
marito  et  sponso  fecundatur  ad  prolifi- 
canduin,  sic  Ecclesia  a  Ghristo  gratiarum  G 
charismatibus  imprsegnatur,  ad  generan- 
dum  ei  filios  ac  filias  spirituales  in  fonte 
Baptismatis,  in  Poenitentiae  sacramento,  in 
prsedicatione  verbi  coelestis.  Insuper  san- 
cta  Ecclesia  materno  affectu  universos 
amat  fideles,  ac  maternaliter  fovet  et  di- 
rigit  eos,  ac  jugiter  pro  eorum  sollicitatur 
salute. 

Consequenter  dignitatem  Ecclesise  ex- 
primit,  ex  pretiositate  pretii  pro  ejus  re- 
demptione  exhibiti.  Procul,  et  de  ultimis 
finibus  pretium  ejus.  Pretium  rei  vocatur,  D 
quod  pro  ejus  emptione  seu  redemptione 
persolvitur.  Itaque  pretium  Ecclesige  est 
Salvator  ipsius,  qui  ut  eam  a  potestate 
diaboli,  a  jugo  peccati,  a  reatu  damnatio- 
nis  eriperet,  Deo  Patri  reconciliaret,  bea- 
titudinisque  coelestis  participem  et  con- 
sortem  efficeret,  dignatus  est  incarnari, 

Baruchm,  iuter  homincs  conversari,  atque  se  ipsum 

"^*'  pro  ejus  liberatione  ac  salute  offerre,  sicr- 

ut  jam  ex  verbis  Apostoli  tangebatur,  di- 

25.^'  ^'  centis  :  Tradidit  semetipsum  pro  ea.  Qui 


rursus  in  sua  et  cujuslibet  electi  persona 
fatetur  :  In  fidc  vivo  Filii  Dei,  qui  dilexit    Caint.u, 
me,  et  tradidit  semetipsum  pro  me.  Unde  "'^' 
in  Apocalypsi  habelur  :  Christus  dilexit   Apoc.i,o. 
nos,  et  lavit  nos  a  peccatis  nostris  in  san- 
guine  suo.  Et  alibi  :  Dominus  posuit  in  eo  /«.  r.iii,G, 
iniquitatem  omnium  nostrum.  Oblatus  est  ^- '*■''• 
quia  voluit.  Vere  languores  nostros   ipse 
lulit,  et  dolores  nostros  ipse  portavit.  Ipse 
autem  vulneratus  est  propter  iniquilates 
nostras.  Hoc   superdignissimum  Ecclesise 
pretium  Deus  Homo,  Ghristus  Unigenitus 
Patris,   procul  fuit  a  Salomone,  id  est  a 
temporc  ejus,  quia  inter  tempus  illud   et 
Christi  adventum    grandis  fuit  distantia. 
Procul  etiam  fuit,  quia  totum  genus  hu- 
manum  vehementer  excessit,  et  super  di- 
gnitatem  ac  merita  hominum  fuit,  quod 
Creator  immensae  majestatis  ita  ad  homi- 
nes  venit,  et  se  ipsum  pro  illis  in  pretium 
dedit.Fuit  quoque  de  ultimis  finibus,quia 
de   coelis  descendit   in   uterum   Virginis, 
non  locum  mutando,  quia  immensus  ubi- 
que  est  preesens ;  sed  naturam  humanam 
hypostatice  assumendo,  juxta  illud  in  Psal- 
mo   :  Exsultavit  ut  gigas  ad   currendam    />.?.  xvm, 
viam  ;  a  summo  coelo  egressio  ejus.  Nem-  *''  '■ 
pe,  sicut  in  Isaia  juxta  antiquam  trans- 
lationem  habetur,  Non  legatum,  non  an- 
gelum  misit,   sed   ipse   in   propria  venit 
persona  :  juxta  illud,  Dominus  judex  no-    h.  xxxm, 
ster,  Dominus  legifer  noster,  Dominus  rex  '^- 
noster,  ipse  veniet   et   salvabit  nos.  Qui 
etiam  testatur :  Lauda  et  Isetare,  filia  Sion,     Zach.  n, 
quia  ecce  venio,  et  habitabo  in  medio  tui.  *^' 

Sequitur  versus  secundus.  Confidit  in  H 
ea  cor  viri  sui  :  id  est,  Ghristus  a  sponsa 
sua  Ecclesia,  et  per  ejus  obsequium  exspe- 
clavit  fructum  copiosum  percipere,  sobo- 
lem  innumerabilem  procreare;  et  quidquid 
per  Prophetas  de  ejus  fidelitate,  virtuosi- 
tate,  fertilitate  prgedixit,  pro  certo  cogno- 
vit  in  ea  et  per  eam  iraplendum.  Fuit 
enim  praedictum,  quod  primitiva  Ecclesia 
et  multi  ex  posteris  ejus,  Evangelium  Ghri- 
sli  undique  constantissime  praidicarent, 
mundum  converterent,  in  omni  persecu- 
tione  atque  martyrio  invicti  manerent  ; 


196  ENARRATIO    IN   CAP.    XXXI    PROVERBIORUM.    —  ART.    XXXI 

quod   totum   scimus  impletum.  Quamvis  A  induetur  duplicem  stolam,  hoc  est  corpo- 

autem  in  Christo  non  fuorit  spes  quae  est  ris  et  animse  gloriam  ac  decorem;  et  de- 

theologica  virtus,  nec  proprius  actus  ejus,  nuo,  quia  non  invadit  nec  appetit  aliena. 

qui  directe  circa  increatum  objectum  ver-  Reddet  ei  honum,  et  non  malum,  om-       12 

satur  ;  fuit  tamen  in  eo  fiducia  quaedam,  nibus  diebus  vitce  suce  :  id  est,  Ecclesia 

qua  multa  futura  exspectavit,  et  prseco-  -gratias  jugiter  aget  Christo,  et  quidquid 

gnovit  implenda.  Sic  enim  et  proprii  cor-  boni   in  ea  est,  Salvatori  suo  grata  attri- 

poris   glorificationem   speravit.   Loquitur  buet  mente,  gloriam  et  honorem  referet 

tamen  hic    Scriptnra  de  Chrislo,   affectu  ei,  atque  obediens  erit,  sciens  verum  esse 

et  more  humano,  tanquam  de  marito,  qui  quod  ille  ait  :  Sine  me  nihil  potestis  face-  joann.\y, 

sciens  se  probam  et  fidelem  habere  uxo-  re.  Hujus  opposilum  agunt  ingrati,  reci-  ^- 

rem,  confidit   in  oa    tanquani   in  optima  divantes    et  non  perseverantes  usque  in 

compari,   quod  cuncta  ad  se  pertinentia  B  finom.  Sed  quum  bonis  Ecclesise  actibus 

diligontor  ot  idonee  exsequetur.  Sic  Deus  admixta  sint  multa  mala,  in  tantum  quod 

omnipotens  confidit  in  Abraham,  cui   in  quasi  pannus  inonstruatse  sunt  universae  /«.  i.xiv.e. 

Gen. XVIII,  Genesi  ait  :  Num  celare  potero  Abraham  justitia?  ejus  :  quomodo   dicitur  Sponso 

*^'  '^'       quse  facturus  sum  ?  Scio  enim  quod  prae-  suo  reddere  bona,  et  non  mala  ?  Hesponde- 

ceplurus  sit  filiis  suis  ut  custodiant  prae-  tur.  quod  mala  illa  sunt  praeter  intentio- 

cepta  mca.  De  viro  isto  Ecclesiae  loquitur  nem  Ecclesiae,  et  quotidie  deflet  ac  delet 

II  Coc. XI,  Paulus  :  Despondi  vos  uni  viro  virginoin  oa.  .Mala  quoque  mortalia  non  committit 

caslam  exhiboro  Christo.  Oui  Chiistus  in  lx'cU'sia,  quanlum  ad  mombra  sua  quae  in 

AcM,  8.  Actibus  ait  Ecclesiae  :  Eritis  mihi  testes  carilale  persistunt. 

in  Jerusalem,  et  in  omni  Judaea  et  Sama-  Qucvsivit  lanam  ef  linum,  id  est,  otiosi-       13 

ria,  et  usque  ad  ultimum  terrae.  De  quibus  tatem  pigritiamquo  vitavil,  et  actibus  mi- 

/s.  xxvii,6.  Isaias  praedixit  :  Implobiint   faciem  orbis  C  sericordiae  fuit  intonta.  ut  vestibus  laneis 

somino.  I)o  quibus  logiliir  otiain  ab  alio  voslirel  ogonos.  juxla  illud  in  Isaia^Quum  /6,<f.i.viii, 

A/ic/i.v, 7.  prophotaliim   :    Ijunl    reliqiiiu'   Jacob   in  vidoris  nudiim,  operi  eum.  Unde  Job  ait  : '• 

modio  popiilorum  miiltorum   qiiasi  ros  a  Si  non  de  volloiibus  oviuin  mearuin  cale-    m  xxxi, 

Domino,  et  quasi  stillae  super  horbain.  factus  est.   Spiritualius  auloin    loquendo,  ""^" 

Et  spoliis  non  indigebit.  Ecclesia  dici-  per  lanam,  quae  de  ovibiis  capilur.  ovinae 

tur  spoliis  non  indigere  :  Primo,  quoniam  simplicilalis  opora  designantur,  quibus  fi- 

spoliis  sanotis  abundat,  dum  infidelos  ad  delos  vosliiinlur  ac  docoranlur.  Imo  ipsa 

fidem    oonvertit,   vol   orcdontos    ao    male  ovina  simplioilas,  innocenlia,  pietas,  ex- 

vivenles  ad  viam  reducil   salutis   :  (}U()s  priiniinliir  por  lanain  :  quibus  pro  fiinda- 

omnes  diabolo  siibtrahil,  ol  Chrislo  iiicoi-  inonlo  (piieiit  Ecclesia  stabiliii  atiiiie  ful- 

poral,  Chrislo  hoc  ipsum  agcnle  per  eam.  oiri,proiit  princeps  Apostoloriim  hortalur: 

ii(c. xi,2i,  Chrisliis   quippe   est    forlissimns   illo    in  |)  Oiiasi  modogonili  infantos  ralionabiIes,sine  iP«r.ii,2. 

^^^' jg"'""' praelio,  (]iii  forlem  annaliim,  id  osl   prin-  dolo.  lac  cononpiscito,  iil  in  eo  crescatis  in 

cipom  hiijiis   sa'oiili  diabolum,   alligavit,  saliitom.  Porro  por  linuin,  qiiod  de  lerra 

vasaqiie  ojiis  liilil   ab  oo,  ot   spolia  ojus  aocipilur,el  inultis  conoussionibus  ad  can- 

distribiiit,  quoinadmodiim  ipse  in  Evange-  dorem  ac  speciem  lini  perdiicitur,  corpus 

lio  proleslalur.  El  Deus  Pater  de  se  ipso  noslriim  mortale  terrenum  iiilolligi  potost, 

/s.iiii,i2.  per  Isaiain  erialiir  :  Disporliain  oi  jdiiri-  qiiod  variis  exercitationiim  disciplini.s,  abs- 

mos,  el  fortiiim  (lividol  spolia.Uiirsus,  Eo-  linonliis,  jojuniis,  vigiliis,    fletibiis  aliis- 

clesia  non  indigol  spoliis, quoniain  iiniver-  quc  asporitalibus  in    spirilus   seivitiiloin 

sis  charisnialibus  Spiiilus  Saiicli  loplota  lodigiliii'.  Uiir>us  lana  ot  liniiin  sunt  quae- 

est,  opulentiisque  internis  abiindat ;   ite-  dam  aucloritales  ac  sententiae  Scriptura- 

rum  idco,  qiioniaiii  in  fiiliiro  recipiet  ac  ruin,  iilpole  lillerales,  qua)  per  lanam,  et 


i4 


ENARRATIO    IN   CAP.    XXXI    PROVERBIORUM.    —    ART.    XXXI  197 

spirituales,  qiisp  per  linnm   notantur,  et  A  juxta  illiul   :   Tristalnr  aliquis  ex  vobis?    Jacob.v, 
quibus  fidelium  animce  veslinntur,  in  qni-      oret  spquo  animo,ct  psallat.  Deditqucprce-  *^' 

bus  exercetur  Ecclesia.  dam  domesticis  suis :\A  est,  eos  qnos  oran- 

Et  operata  esl  consilio  manuum  sun-  do,  prsedicando,  exemplariterque  vivendo 

rum,  id  est  virinm  interiorum  et  practica-  snbtraxit  diabolo,  committit  fidclibus  gu- 

rum,qna?  regnntur  prudentia;  veI,Consilio  bernandos  et  conservandos,  et  de  illorum 

manunm,  id  est  consiliari  directione  cor-  conversione  Isetificat  ac  reficit  suos  devo- 

dis,  quae  per  manunm  usum  dedncitnr  ad  tos;  et  cibaria  ancillis  suis,\A  est,  devotis 

effectnm.  Consilinm  eqnidem    inconsnlte  congregationibus,  et  obedientibus  anima- 

nil  agit,  sed  deliberatione  inqnisitioneque  bus   administrat   panem    vita3  et   intelle-   eccH.w, 

irim.v,^!.  provida,   sicut  hortatur  Apostolus  :  Sine  ctus,  et  aqnam  sapientise  salutaris,  multi- ^- 

prsejndicio,  id  est  prsevio  discretionis  judi-  plicem  intellectum  Scripturse,  ecclesiastica 
Eccu.    cio,  nihil  facias.  Unde  docetnr  :  Fili,  sine  B  sacramenta,  consideralionem  et  spem  bea- 

xxxii,  24.    (.Qf,siiJQ  nihil  facias,  et  post  factum  non  titudinis  adfuturge. 
Prou.  XI,  poenitebis.  Hinc  dictum  est  supra  :  Erit  sa-         Consideravit  agrum,  id  est  gentilitatem       16 

lus  nbi  mnlta  consilia.  Hinc  Seneca  dicit  :  per  mundum  dispersam,  et  terram  habita- 

Prudens  nnnquam  otio  marcet  :  animum  tionis  ipsins,  et  emit  eum,  id  est,  orando, 

aliqnando  habet  remissum,  nnnquam  solu-  evangelizando,  miracula  faciendo,  sancte 

tum;  accelerat  tarda,  perplexa  expedit,  du-  vivendo,  ipsam  gentilitalem  Christo  subje- 

ra  mollit,  ardua  exsequat  :  scit  enim  qnid,  cit,  donaqne  gratitB  promeruit  illis  dona- 

qna  via   aggredi    debeat,  et   cito  singula  ri.  Unde  in  Genesi  Isaac  loquitur  :  Ecce  cen.xxv», 

atque  distincte  videt.  odor  filii   mei  sicnt  odor  agri  pleni,  cui  ^^- 

44  Facta  est  quasi  navis  institoris,  de  longe  benedixit  Dominus.  Vel  ager  est  terra  be- 

portans panem suum. (^\\emdidmo([\\m  emm  ate  viventium,  de  qua  Psalmista  :  Credo /•«.xxvi,t3. 
navis  negotiatoris  repletur  mercibns,  et  ea  C  videre  bona  Domini  in   terra  viventium. 

qnse  habet,  defert  ad  alios,  ut  inde  appor-  Quem  Ecclesia  modo  contemplatnr  per  fi- 

tet  quae  ibi  abundant,  atque  de  apportatis  dem,  actibnsque  virtutnm  mercatnr.  Unde 

sustentetur,  ac  lucra  obtineat,  suisqne  pro-  locutns  est  Dominns  :  SustoIIam  te  super  /s.lviii,i4. 

videat  :  sic  plane  Ecclesia  divinis  prsece-  altitudinem  terrae,  et  cibabo  te  hereditate 

ptis,  consiliis,  doctrinis,  refectionibusque  patris  tui  Jacob.  Atqne  in  Evangelio  Chri- 

internis  est  plena,  quse  et  aliis  undiqne  stus  :  Beati  mites,  qnoniam  ipsi  heredita-  Matih.\,i. 

evangelizat,  et  proximis  suis  communicat;  bnnt  terram.  I)e  fructu  manuum  suarum 

et  eorum  ad  qnos  proficiscitur,  virtutes,  plantavit  vineam  :  id  est,  per  fructuosam 

exempla,  documenta,    miracula   intuetur,  snam  conversationem,  et  merito  snae  do- 

describit,  ac  secnm  reportat,  quibus  suos  ctrinae  fundavit  particulares  Ecclesias  et 

prsedicando  inflammat,  nutrit  ac  perficit.  congregationes   devotas,  qnae  snnt  vinese 
tS      De  nocte  surrexit  :  qwm  illud  implet  fre- D  Dei,   secundnm  illud  in  Canticis  :  Capite  6'an/.M,iD. 

r/imi.  II,  qnenter:  Consnrge,Iauda  in  nocte,in  prin-  nobis  vnlpes  parvulas,  qn»  demolinntur 

cipio  vigiliarnm,  et  effunde  sicnt  aquam  vineas.  Unde  et  Isaias  :  Vinea,  inquit,  Do-    h.wi. 

cor  tuum   ante   conspectum    Domini    Dei  mini,  domus  Israel  est. 

p«. cxviii,  tui;  et  quod  ait  PsaImista,Media  nocte  snr-         Accinx-it  fortitudine  lumbos  swos.id  est,       17 

gebam  ad  confitendum  tibi.  Sicque  Spon-  carnem    sensitivamque   partem    munivit, 

snm  suum  assequitur.  De  qno  asserit  Lu-  restrinxit,  compescnit,  cingulo  castitatis, 

iuc.  M,  12.  cas  :  Exiit  Jesus  in  montem  orare,  et  erat  virtule  temperantiae,  et  forti  conatu  exer- 

pernoctans  in  orationc  Dei.  Surgit  qnoque  citationis  landandse. Hoc  est  qnod  pra^cepit 

de  nocte,  id  est,  in  omni  adversitate,  ten-  Christus   :    Sint   lumbi  vestri   praeci ncti ;  7-.iic. xii,35. 

tatione,  persecutione,  infirmitate, ad  Deum  Apostolus  qnoqne,  State  succincti  lumbos  Ephes.si, 

confugit,  snspirat,  deprecatnr  ac  laudat,  vestros.  Carnales  qnippe  concnpiscentias  *^' 


62. 


198  ENARRATIO    IN    CAP.    XXXI    rROVERBIORUM.    —    ART.    XXXI 

atque  illecobras  victoriose  refrenat  Eccle-  A      Mamnn  siiam  aperuit  inopi,  et  palmas       20 

sia.  Et  rohoravit  brachium  sunm,  id  est,  suas  extendit  ad  pauperc7n  :  id  est,  opera 

naturalem  vim  suam  operativam  per  dona  misericordiae  tam  corporalia  quam  spiri- 

gratiae   meruit  confortari,   sicut   horlatur  tualia  exercuit  copiose,  liberaliter  ac  fer- 

Ephes.yt,  Apostolus  :  Coufortamini  in  Domino,  et  in  venter,  eo  quod  Dominus  jusserit  :  Estote  Z!<c.vi,36. 

'"■           potentia  virfulis  ejus.  Insuper,  Roboravit  jnisericordes,sicut  et  Pater  vester  coelestis 

brachium   suum,  id  est,  ad  bona  agenda  misericors  est.  Summa  etenim  chrislianae 

viriliter  se  paravit,  et  strenue  ea  aggressa  Religionis,  in  actibus  carilalis  et  pielatis 

est,  atque  in  illis  se  confortavit.  Habitus  consistit.  A^on  timehit  do^nui  sua?  a  frigo-      21 

autem  est  altera  natura,  et  maxime  con-  ribus  nivis.  Frigora  nivis  sunt   exstinctio 

forfativus  naturalis  potenliae.  carilatis,  perfidia.  acedia,  et  quaecumque 

18  Gustavit,  ctvidit  quia  bona  esf  negotia-  igni  divini  contrarianfur  amoris;  vel  gra- 
tio  cjus  :  \A  est,  per  spirifualis  suavifatis  R  vissima»  perseculionos;  sou  lormonta  in- 
experientiam  sapuil.ef  certe  cognovit  quod  IVrni.  jiixfa  ilhid.  Ab  aqnis  nivium  fransiot    job  xmv, 
valde  fructuosa  et  salubris  sil  commutafio  ad  calorom  nimiuni.  Otium  orgo  Ecclosia  '^- 

et  mercatio  agri  cadestis  prsefafa,  et  incre-  sit  confirmafa  in  gratia  afquo  in  caritafe  \joann.i\, 

dulorum  ac  perversorum  conversio,  quia  perfecta,  foras  ejicif  servilem  timorem,  et  '*• 

experta  est  quam  dulce  sit,  confempfis  ro-  cum  Aposfolo  loquifur  :  Qnis  nos  separa-    Rom.\m, 

bus  caducis,  inha-rere  divinis,  ac  fufuram  bif  a  carifafe  Chrisfi?  Idoo  a  pra^fafis  fri- ^^- 

boafiludinem  pradibare.  Undo  ot  Christus:  goribus  non  vorotur  domosficis  suis.  quia 

z«c.xix,i3.  Negotiamini,  inqiiit,  dum  venio.  Non  ex-  conlra  hujusmodi  frigora  sunf  bone  arma- 

slinguetur  in  nocte  lucerna  ejus.  Lucerna  ti,  quomadmodum  subdifur  :  omnes  enim 

Ecclesiae,  est  claritas  famse  ejus,  seu  illu-  domestici  ejus  vestiti  sunt  duplicibus,  id 

minafio  menfis  per  fidem  ef  sapienfiae  do-  esf   fide  et  operibus,  vel   caritate  Dei  et 

num,seu  contomplatio  divinorum  :  qua»  in  C  proximorum.  sou  virfufo  morali  ac  Infol- 

nocfe  (id  esl  lompore  porsoculionis.  lonla-  locluali.  virlulibus  quoquo  el  donis.  Isfud 

fionis  ot  advorsitatis)  non  exslinguunlur.  convonil  i>cIosia^,  (juanfum  ad  filios  ojus 

.Vo«/i.xxv,  sed  confortanfui.  .Modia  quoque  nocfe,qua  porfoctos.  qualos   sompor   aliquos  habol. 

^'            clamabilur,  Ecce  sponsus  vonif,  lampados  Tofum  quippe  froqu(>nlor  donominalionom 

ojus  non  oxslinguonlur.  Neque  in  nocte,  sorfifur  a  parfe.  Jugilor  aufem  sunt  aliqui 

id  esf  hora  morlis.  doficionl,  sed   polius  sancli  ef  viri  horoici  in  Ecclosia  mililanli. 

augobunlur.  aiit  porficionlur.  Ec(uilia  do  Do  islo  voslilii  forlur  :  0"'  vicoril.  voslie-    Apoc.m, 

yo6  XVIII,  ropiobis  in  libro  Job  logiliir  :  .Nonne  Iiix  lur  voslimonlis  albis.  ilfiain  Ecclosia  pro- ^" 

impii  exstinguefiir,  ot  lucorna  qiia>  supor  tesfafur  :  induif  me  vosfimonto  salutis,  et  yi.ixi,  lo. 

19  illum  est,  non  splondobit?  Manum  si/am  indiiiiicnto  juslilia?  circiimdodil  mo. 
misit  ad  forlia,  id  ost,  opera  perfoclionis  Stragulatam  vcstcm  fecit  sibi.SlrAg\x\Si-       22 
aggressa  csl,  non  contonta    imploro  sola  D  fa  vosfis  esf  discolor  funica.  manii  artifi- 
pra^copfa,  sod   ovangolica  qiioqiio  stiidiiil  ois  pulchra  variotato  distincla  ac  docora- 
adimploro  consilia,  o!  priclia  conlra  aciom  la  :  por  (iiiam  viitulum  conlomporaliira,  ot 
vitiorum  alquo  lyrannidom  persocuforum  viitiiosoriim  commixtio  acliium.miiiliplox- 
victoriose  excrcuit  ;  ct  digiti  ejus  apjirc-  (|uo    ornaliis    dononiin.    boalifudinuni    ao 
henderunt  fusum  :  id  esf,  per  discrotio-  frucluum  oxprimiintur.rnde  in  Psalnio  do 
nem   strenue   oxsecula  est  quod   incopit,  i^cclosia  canitiir  :  .Xdslilil  r(^gina  a  dexlris /'«.xuv.io. 
siciit  filanlos  do  lana  faciunt  filum.  qiiod  luis    in   vostilii   doaiiralo   circumdata   va- 
doducunt    in    fiisum,   cui    circiimvolvitur  lictalo.  Ihj.ssiis  ct  j^ar/iifra.  indumcntum 
quod  filaliir.  rndo  jam  dictiim  est  :  Qua^-  o/?/.s.Por  byssum.  virginilatis  et  caslimoniae 
sivit  lanam  ot  linum,  et  operata  est  con-  candor  nofaliir:  per  purpiirain.  ainor  di- 
silio  manuum  suariim.  viniis.  Ecclesia  igitiir  carnaliiim  inquina- 


5,6. 


ENARRATIO    IN   CAP.    XXXI   PROVERBIORUM.    —   ART.    XXXI  199 

menlorum  macnlas  odiens,  et  sensualium  A  n»  prorsus  rcnuntiet.  Mimditiam  quoque 

affectionum  fceditatem  abhorrens,  eastita-  coi'dis  facit  in   filiis  suis,  quos  exemplo 

tis  et  virginitatis  fulgore  ornatur,  et  ca-  ot  verbo  ad  illam  hortatur  :  quam  vendit 

ritate  sui  Creatoris  ardenti,  tanquam  nu-  eisdem,  quoniam  obedientiam  exigit.  Et 

ptiali  veste,  se  fulcit.  cingulum  tradidit  Chananceo  :  id  est,  con- 

23  Nobilisi?^  portisvir  eji(s,quandosederit  versos  ex  gentilifate  docuit  himbos  zona 
cum  senatoribus  terra\  Vir  F]cclesi8e  Chri-  castitatis  pr»cingere :  quibus  scripsit  Apo- 

stus  est,  qui  in  primo  suo  adventu  a  Ju-  stohis  ad  Ephesios  quinto,  Fornicatio  et  EpUes.v.z. 

dseis  in  tantum  contemptus  est,  et  tempore  immunditia  nec  nominetur  in  vobis;item- 

passionis  suse  irrisus,  ut  fateatur  in  Psal-  qiie  alibi,  Spiritu  ambulate,  et  desideria  Gaiat.\-,\&. 

Ps.  xxi,7.  mo  :  Ego  autem  sum  vermis,  et  non  homo;  carnis  non  perfieietis.  Fortitudo  et  decor       25 

opprobrium  hominum,  et  abjectio  plebis.  indmnentum  ^y^^s.  Fortitudo  uno  modo  est 

h.  Lii,u.  De  quo  Deus  Pater  fatetur  :  Sicut  obstu-  13  unum  de  septem  donis;  alio  modo  cst  vir-   /,?.  xi,  2. 

puerunt  super  te  multi,  sic  inglorius  eiit  tus  cardinalis  :  et  utroquo  modo  potest  hic 

inter  viros  adspectus  ejus,  et  forma  ejus  accipi.  Potest  etiam  hic  sumi  pro  constan- 

inter  filios  hominum.  De  quo  rursus  scri-  tia  cordis,  seu  pro  patientia  in  adversis. 

ibid.un^.  bitur:Reputavimus  eum  quasi  leprosum,et  Decor  vero  hic  sumitur  pro  supernaturali 

percussum  a  Deo.  Qui  etiam  usque  in  pra>-  ornatu  gratisp  ac  virtutis  infusee  ;  vel  pro 

sens  ab  incredulis  spernitur,atque  a  malis  modestia  :  de  qua  ait  Apostolus,  Modestia  phuipp.iv, 

Christianis  dire  inhonoratur.Verum  in  die  vestra  nota  sit  omnibus  hominibus;  aut  ^' 

judicii,   quum  sederit   cum  Apostolis,  et  pro  exteriori  venustate  in  omni  incessu, 

Prophetis,  ceterisque  perfectis  ad  judican-  gestu  et  apparatu  ac  moribus.  Et  ridehit 

dum  universos  in  portis,  hoc  esl  in  exiti-  in  die  novissimo  :  quia  tunc  in  corpore  et 

.i/a»/i.xxv,  bus  ultimis,  quando  et  hi  ibunt  in  vitam  anima  glorificabitur  omnino  plenissime. 

"•  gpternam,  hi  in  seternale  supplicium  :  tunc  C  Unde  ait  Salvator  :  Beati  qui  nunc  fletis,  Luc.^i^is. 

vere  nobilis  apparebit,  et  summus  atque  quia   ridebitis.    Lsetabitur   quoque   quum  ps.lvh.u. 

omnipotens  ab  omnibus  agnoscetur,  quan-  viderit  vindictam.  Hinc  Dominus  ait  ele- 

/s.xLv,  25.  do,  ut  Isaias  praedixit,  Ad  eum  venient,  et  ctis  per  Prophetam  :  Salietis  quasi  vituli  Maiach.xw, 

confundentur  omnes  qui  repugnant  ei.  De-  de   armento,  et   calcabitis  impios.  Et   in  "' ^' 

ibid.mM.  nique  de  hoc  idem  Propheta  falur  :  Domi-  Evangelio  Christus  :  Amen,  amen,  inquit,  /oarm.xvi, 

nus  ad  judicium  veniet  cum  senibus  po-  dico  vobis,  quia  plorabitis  et  flebitis  vos  ;  """ 

puli  sui,  et  principibus  ejus.  Unde  et  in  sed  tristitia  vestra  vertetur  in  gaudium. 
Judx  li.  Canonica  S.  Judse  apostoli  :  Ecce  venit  Do-         Os  suum  aperuit  sapientia;  :  id  est,  tan-      26 

minus  in  Sanctis  millibus  suis.  Isti  sunt  ta  cordis  aviditate  audivit  sapientialia  ver- 

3/a»/i.xix,  senatores  quibus  pradixit  Salvator  :  Vos  ba   et   saluberrima   documenta,  quod   ex 

"*■  qui  secuti  estis  me,  sedebitis  super  sedes,  vehementia  desiderii,  etiam  os  corporale 

judicantes  duodecim  tribus  Israel.  De  qui-  D  aperuit,  sicut  asseritur  :Qui  me  audiebant,    joAxxix, 

Ps.xLiv,!-.  bus  ait  Psalmista  :  Gonstitues  eos  princi-  exspectabant  sententiam;  exspectabant  me  "-*'""^' 

pes  super  omnem  terram.Consuevit  autem  sicut  pluviam,  et  os  suum  aperiebant  quasi 

olim  fieri  judicium  plebis  in  urbium  por-  ad  imbrem  serotinum.Potest  etiam  per  oris 

tis,  ut  dictum  est  ssepe.  Ideo  ait  :  Nobilis  apertionem,  prgeparatio  et  affectio  cordis, 

in  portis  vir  ejus.  quo  internum  verbum  profertur,  intelligi. 

24  Sindonem  fecit,  et  vendidit.  Per  sindc-  Vel,  Os  suum  aperuit  sapientise,  id  est  ad 
nem,innocentia  seu  puritas  mentis  insinu-  proferendum  ac  prsedicandum  verba  sacrae 
atur.Ecclesia  autem  in  Baptismo  innocen-  doctrinse,  et  ad  honorem  Sapientise  incre- 
tiam  ministerialiter  facit  :  quam  baptizato  at»,  devilans  proferre  verba  stultitise,  im- 
vendere  perhibetur,  quia  requirit  ab  eo  p.lens  quod  ait  Apostolus  :  Omnis  sermo  Ephes.is-, 
ut  illam  custodiat,  atque  operibus  Sata-  malus  ex  ore  vestro  non  procedat,  sed  qui  ^^- 


20.0 


ENARRATIO   I.\   CAP.    XXXI    PROVERBIORLM. 


ART.    XXXI 


1  Petr.  IV, 
II. 


27 


Agg.  r,  7. 


II  rim.  11,3. 

I  Cor.  XV, 

58. 

11  Thess.  111 
10. 

*  vult  opc- 
rari 


iitilis  est  ad  sedificationem,  ut  det  gratiam 
audienti.Unde  et  beatissimus  Archiaposto- 
lus  in  prima  sua  Canonica  scribit :  Si  quis 
loquitur,  quasi  sermones  Dei.  Et  lex  cle- 
mentice  in  lingua  ejus,  id  est  lex  evange- 
lica,  quse  est  lex  totius  caritatis  et  pieta- 
tis,  non  statim  ulciscens,  et  per  poenarum 
temporalium  tcrrorem  coercens,  sicut  lex 
Moysis,  quse  fuit  lex  timoris  atque  rigoris. 

Consideravit  semitas  domus  suce.  Per 
domum  Ecclesiae,  designatur  cor  seu  con- 
scientia  ejus,  vel  qusecumque  particularis 
Ecclesia  sibi  commissa.  Considerat  ergo 
Ecclesia,  id  est,  diligenter  examinat,  pur- 
gat  et  ponderat  omnes  cogitationes  affe- 
ctionesque  cordis  sui,  ne  quid  Sponso  dis- 
plicens  inveniatur  in  eis;et  quidquid  agit 
ant  loquitur,  discutit  vigilanter,  juxta  il- 
lud  Aggaei  :  Ponite  corda  vestra  super  vias 
vestras.  Similiter  considerat  aclus  et  mo- 
res  eorum  qui  sibi  commissi  sunt.et  quid- 
quid  in  eis  culpabile  viderit,  reprehendil. 
Semitse  quoque  domus  Ecclcsi{P,sunt  pra^- 
cepla  ecclesiaslica  ac  divina,  evangelica 
consilia,  et  salui)ria  documenla  :  qua^  om- 
nia  sapienter  pensanda  sunt.Semitas  etiam 
coch'stis  palalii.  et  gaudia  BealoiMim,  et 
opera  civium  supernorum,  fideliter  con- 
templaliir.  Et  pancm  oliosa  7ion  comcdit  : 
qiiia  ad  spirilualium  alimenla  refeclio- 
niim,  per  oliiim  et  torporem  neqiiaciiiam 
pertingilur.Sed  implere  oporlet  illiid  .\po- 
stoli  :  Labora  siciit  bonus  miles  Chri- 
sti;et  rursus.  Stabiles  estole  et  imiiiobi- 
les,  abiindantes  in  opere  Domini  semper. 
Propicr  (piod  denuo  scripsil  :  Hiii  non 
laborat  *,  iion  mandiicet.  Ilaque  nec  cor- 
poralem,  nec  spirilualeni  cibiim  siimil  Ec- 
clesia  oliose,  scd  bonis  aclibiis  scmper 
intenla,  qiiia  et  ipsam  mandiicalioiu-m  cor- 
poralem  refert  ad  Dei  gloriam  ac  honorem. 

Atvero  pra?lacta  sui  ipsius  consideralio, 
valde  est  utilis,dicente  Chrysostomo :  Qua- 
liter  in  aliis  vides  lam  parva,  et  in  le  ac 
tiiis  tam  inagna  Iransciirris  ?  Si  le  diligis 
magis  qiiam  proximum,  qiiare  iliiim  pro- 
curas,  non  te  ipsum?  Si  aulem  le  negligis, 
manifestum  esl   qiiod  non   sil  procuralio 


A  proximi,  sed  niagis  detractio.  Cum  omni 
diligentia  oportet  te  investigare  quae  tua 
sunt,  et  ita  quae  proximi  sunt,  decernes. 
Hinc  loquitiir  et  Anselmus  :  Tamdiu  pecca- 
ta  propria,  quae  nosse  et  flere  debet,  homo 
ignorat,  qiiamdiii  aliena  considerat  :  quod 
si  mores  suos,  ad  se  ipsum  versus,  adspi- 
ciat,  non  requiret  qiiod  in  aliis  reprehen- 
dat,  sed  in  se  ipso  quod  lugeat.  Nihilo 
minus  sibi  commissos,  quasi  se  ipsum  de- 
bet,  qui  pra?est,  atlendere. 

Surrexerunt  fHii  ejus,  et  beatissimam       28 

B  pravficaverunt.  Filii  et  discipuli  EccIesi<T. 
beatissimam  eam  falenlur,  qiiolidie  sur- 
gendo,  id  est  sc  erigendo  ad  consideratio- 
nem  excellentia>  ejiis  in  omni  gratia  ac 
virtute,  in  numero  et  eminentia  Sancto- 
rum,  qiii  in  ea  fiierunt,  sunt  et  erunt.  Si- 
militer  in  die  jiidicii  eam  exlollent,  et  in 
patria  Beatorum.  Yir  cjns.ct  laudai^it  cam: 
qiiia  et  Chiislus  eam  commendat  mulli- 
pliciler  ac  praeclare,  ut  potissime  patel  in 
Canticis.  i^/w/^rt'  filia'  congrcgaverunt  di-  29 
vitias  :  id  est,  congregaliones  philosopho- 

C  rum  et  haerelicorum,  in  sludiis  suis  circa 
colleclionem  scienliariim  et  opum  seu  vir- 
liiliiin  acciiiisilarum,  fuerunt  fervenles  et 
vigilantcs;  tu  supcrgressa  es  univcrsas  : 
qiiia  Ecclesia  ineffabiliter  illas  excedil  in 
sapienlia,  dignilale  et  sanctitate.  Fallax  30 
graila,  id  est,  favor,  acceptalio,  lausque 
humana,  fallaces  siint  el  deceptivae  :  ct 
vana  cst  putclirliudo.  id  est  ornatus  exle- 
rior  sine  interiore,  color  rhcloricus,  ap- 
parculia  siiiiiilalorum,  cl  (iiiidqiiid  carel 
(li\ino    amore.  Muficr  timcns  Domiuum 

D  filiali  limore.  ipsa  laudalntur.  piita  Eccle- 
sia,  et   quadibet   anima  virluosa.  Datc  ci       3j 
dc  fructu  Diauuuui  suaruui ,\i\  esl.propter 
nierita  siiariim  virlutum  el  aclionum,cam 
laiidalc  cl   glorificale,  o  angeli  sancti  et 
universi  vere  illiiminati  ;  ct  laudcnt  cam 
in  portis.  id  est  in  die  judicii,  el  ingressu 
rcgni  coeleslis,  opcra  cjus  :  id  est,  osten- 
(lant  eam  proplcr  ea  qiiae  gessil, esse  laiide 
(ligiiissiinain.  ()[)cra  cniiii  ejus  sequiintur  Apoc.\i\, 
illam,  cl  unus(iuis(iuc   recipiet  a  Domino  '?|Yor  v 
secundum  ea  quw  gessit.  10. 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXXI   PROVERBIORUM. 


ART.    XXXII 


201 


ARTICULUS   XXXII 


DE   ALIIS    EXPOSITIONIBUS   CARMINIS   HUJUS    :    MULIEREM   FORTEM   QUIS   INVENIET  ? 


P 


20 


ATUIT  jam  prsecedenti  articulo,  qua-  A 
iter  canficum  istud  de  universali  Ec- 
clesia,  et  quacumque  anima  virtuosa  ac 
sancla,  intelligatur  :  ex  quibus  facillimum 
est  pensare,  qualiter  de  quacumque  femi- 
na  sancta  valeat  explanari,  applicando  ad 
eam  in  particulari,  qua?  de  Ecclesia  et 
anima  virtuosa  sunt  dicla  in  generali.  Con- 
siderando  equidem  naturales  defectuosita- 
tes,  fragilitates  et  infirmitates  cujuslibet 
mulieris  ac  virginis  virtuosse  et  sanctse, 
merito  cum  admiratione  dicere  possumus 

10  de  qualibet  tali  :  Mulierem  fortem  quis  B 
inven.iet  ?  Quam  impossibile  est  talem  es- 
se,  inveniri  ac  imitari  sine  magna  et  spe- 
ciali  ope  et  gratia  Spiritus  Sancti !  Gujus 
pretium  est  procul,  ct  de  ultimis  finibus 
(secundum  expositionem  praecedentis  arti- 
culi)  :  quoniam  Christus  prelium  est  re- 
demptionis  non  solum  totius  Ecclesia?,  sed 
et  uniuscujusque  membri  ipsius.  Propter 
Gaiat.n,  quod  dixit  Paulus  ad  Galatas  secundo  :  In 
fide  vivo  Filii  Dei,  qui  dilexit  me,  et  tra- 
didit  semetipsum  pro  me.  Quocirca  ait 
Chrysostomus  :  Hic  est  effectus  servi  fide-  G 
lis,  ut  quod  a  Christo  pro  omnibus  tolera- 
tum  ac  gestum  est,  quasi  pro  se  solo  re- 
putet  toleratum  ac  gestum.  Nam  et  Filius 
Dei  ea  caritate  pro  omnibus  nobis  se  ob- 
tulit,  quod  pro  unoquoque  mallet  mori, 
quam  permitteret  illum,  quantum  in  se 
est,  condemnari. 

H  Confidit  in  ea  cor  viri  sui.  Ghristus  enim 

in  qualibet  tali  persona  tanto  plus  confi- 
dere  perhibetur,  juxta  expositionem  pra?- 
habitam,  quanto  scit  eam  sibi  fideliorem, 
stabiliorem,  et  devotiorem  consistere.  Et  D 
spoliis  non  indigebit  :  quoniam  omni  spi- 
rituali   opulenfia   impletur   desuper  talis 

13      persona.  Qucesivit  lanam,  id  est  virtutes, 


ct  opera  ovinse  simplicifatis,  innocentise, 

ac   christianse  infantiae,  sicut   expositum 

est.  Facta  est  quasi  navis  institoris  :  quo-       14 

niam  mens  ejus  spiritualibus  opibus  est 

repleta,  et  charismata  sibi  concessa  proxi- 

mis  communicavit,  aliorum  quoque  virtu- 

tes  et  exempla  intuita  est,  hausit  et  atfulit 

sibi.  Declitcjue  prcedam  domesticis  suis  :       15 

quos  ex  legendis  ac  virtutibus  converso- 

rum  ad  fidem  ac  pcenitenfiam,  leetificavit 

atque  refecit  :  juxta  expositionem  indu- 

ctam,  ex  qua  omnia  ista  facillime  innofe- 

scuntDe  fructu  manuum  suarum  planfavit       16 

vineam,  id  est,  suis  exemplis,  documen- 

fis,  orafionibus  ac  meritis,  multas  perso- 

nas  ad  virtuosam  et  religiosam  vifam  in- 

duxit :  ita  quod  facfae  sunt  vinese  Dei,quia 

non  solum  congregationes    devofse,  sunt 

vineffi  Domini,  sed  et  qua?libet  fructuosa 

et  virfuosa  persona  appellatur  Dei  vinea. 

Unde  et  Ghristus  ait  Joannis  quintodeci- 

mo  :  Ego  sum  vitis  vera.  Surrexerunt  fi-  Joann.^s, 

lii,  id  est  imitafores  seu  discipuli.  Gefera  '" 

ex  prseinducta  expositione  limpide  patent. 

Pr.eterea  quidam  carmen  hoc  de  sacra 
Scriptura  exponunt,  quam  nomine  mulie- 
ris,  vel  litteraliter,  vel  spirilualiter  putant 
intelligendam,  ut  sit  sensus  :  Mulierem       10 
fortem,  id  est  sacram  Scripturam  :  quse 
sponsa  dicitur  hominis  sfudiosi,  qui  eam 
amoroso  amplecfifur  corde,  facitque  eam 
prolificare,  id  est  convertere  eos  quibus 
ipse   prgedicat   eam  ;  quae   dicitur   fortis, 
quoniam  Deus  per  infinita  et  pra^clara  mi- 
racula  roboravit  eamdem,  juxta  illud  Marci 
sextodecimo  :  Illi  profecti,  pra;dicaverunt  .varc.xvi, 
ubique,  Domino  cooperanfe,  et  sermonem  -^- 
confirmanfe  sequentibus  signis.Unde  etiam 
Apostolus  ait  Hebrgeorum  secundo  :  Quo-  Hebr.wz^. 


202 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXXI   PROVERBIORUM.    —   ART.    XXXIl 


H 


mndo  effugiemus,  si  tantam  neglexerimus  A 
salutem,  id  est  tam  salufarem  doctrinam 
et  beatitudinem  in  ea  promissam,  quse  in 
nos  confirmata  est,  contestante  Deo  si- 
gnis,  et  virtutibus,  et  portentis,  et  variis 
Spiritus  Sancti  distributionibus  ?  Quis  in- 
vcrtiet?  id  est,  quis  ad  intellectum  ejus 
profundum  pertinget,  et  secundum  ejus 
documenla  ac  jussa,  suam  in  omnibus  di- 
riget  vitam?  quasi  dicat,  Perpauci.  Pro- 
cul,  el  de  ultimis  finibus  pretium  ejus,  id 
est,  Redemptor.  quem  ipsa  docct  esse  prc- 
lium  mundi,  est  procul.  ef  de  ultimis  ter-  B 
minis  universi,  puta  a  summo  cardinc 
ca'li,  sccundum  pra^cedentis  articuli  expo- 
sitionem. 

Con/idit  in  ea  cor  viri  sui.  Yir  Scriptu- 
ra>,  polest  vocari  doclor  sen  praedicafor 
calholicus.  seu  quilibel  sludiosus  :  in  cu- 

Sap.ww.i.  jus  persona  Sapiens  ail  :  Hanc  amavi,  et 
exquisivi  a  juventute  mea,  et  qua^sivi  eam 
sponsam  mihi  assumere.  Unde  dicfum  est 

Prov.snA.  supra  :  Dic  sapienli».  Soror  mea  es,  el 
prtidcntiam  voca  amicam.  Hic  vir  confidil 
in  Scriptura,  id  esl,  pcr  dircclionom  ct  C 
consolafioncm  cjus  spcral  in  lcntafionibus 
ct  advcrsilatibus  juvari,  laudabililcr  con- 
vcrsari,  bcatiludinemque  sorliri.  Idco  scii- 

Aom.xv,  i.  plnm  csl  :  Ouffcumque  scripta  siint.  ad 
nostram  docfrinam  scripla  sunt,  iil  pcr 
paliciitiam  cl  consolalioncm  Scripturariiin 
spcm  habcaimis.  Et  .s/to/ii.s  non  iiidij/chil , 
id  csl,  ex  Scriptura  sacra,  omnia  sibi  ne- 
cessaria  obfincbil  :  (luia  cl  ipsa  Scripfura 
indudil  ccclesiastica  sacranicnla,  in  qiii- 
biis  sunt  rcmedia  viliorum.fcrcula  anima- 
runi,  charisniala  graliariim,  i\yw  cl  obc-  0 
diculibus  sibi  pioiiiiltit,  (liccns  :  Primum 
qiiaMilc  rcgnuin  D<'i  cl  jusliliam  cjiis,  ct 
h»c  omnia  adjicicnlur  vobis.  Rcdiict  ci 
bonum,  el  non  malum,  id  csl.  studioso  suo 
ainalori  confcrl  intclligentiam  ct  salufcn). 
Kst  cnim  lignuiu  vitic  omnibus  apprchcn- 
dcnlibiis  caiu.  Damasccnoquc  lcstc.  Scri- 
ptura  csl  paiadisiis  (lcliciariim.  .\fqiic,  iif 
ait  .\posfoliis.()niuis  Scriptura  diviniliis  in- 
spirala,  utilis  csl  ad  doccndiim,  ad  argiien- 
dum,  ad  corripiendum,  ad  erudicnduni  in 


Mallh.  VI 
33. 

12 


Prov.iuA». 


II  7V»i.  III 
16,  I". 


justitia,  ut  perfectus  sif  homo.Ecce  quanfa 
bona  dat  Scriptura  suo  amatori  sincero. 

Et  operafa  est,  id  est,  ad  operanduiii 
excitat  suos  :  et  aliquos  cxcitat  commina- 
lione  et  terrore  pcenarum,  quosdam  desi- 
derio  pra^mioriim,  nonnullos  puro  summae 
bonilatis  amore,  ac  ipso  virtulum  affe- 
clu.  Unde  praemitfifur  :  Qua'sivif  lanam  13 
et  linum,  id  est  occupafioncm  honeslam 
in  aclibus  innocentise,  simplicitatis,  atque 
mundifisp;  imo  ef  in  exterioribus  manua- 
libus,  opcribusquc  vifse  humanse  neccssa- 
riis,  ut  sunt  ianificitim  ac  linificinm.  Fa-  14 
cta  est  quasi  riavis  institoris  :  qtioniam 
conlinet  in  se  quidquid  nccessarium  est 
saluli.  Sicul  in  nave  onusla  conlinenlur 
nccessaria  viclui,  et  sicut  per  navcm  por- 
lanlur  mcrcimonia  ad  loca  remola;  sic 
Scripliira  noliliam  Dci  ct  cvangclicam  le- 
gcm  dcfcrt  ad  oninia  mundi  rcgna.  Dc  15 
nocte  surre.rit :  (\mji  in  adversis  magis  suc- 
currif,  et  ingrucntibus  vifiorum  passio- 
numqiic  lcncbris.  Iiice  sua?  erudilionis  oc- 
ciuril,  resislil,  ac  pr»valel;  noclurnisquc 
horis  facil  sfudiosos  ad  studcndtim  et  oran- 
dtim  consuigerc.  J)cdit//NC  /ira^dani  domc- 
sticis  suis,  id  esl.  naliiralcm  pliilosophiam, 
(liiain  a  gcnlilihiis.  tanquam  ab  indignis 
j)Ossessoribus  abslulil,  sludiosis  (<alholicis 
conlulil.  Proplcr  quod  supcr  Angclicam 
hicrarcliiaiii  asscrit  Hugo,  qiiod  philoso- 
phis  apposiUis  csl  labor,  nobis  vcro  rcser- 
valiis  csl  fructus.  Ef  cibaria  ancillis,  id 
est  animabtis  iinpcrfcctis,  scu  feminis  stu- 
diosis,  quas  reficit  copiosc. 

Consideravit  agrum,  id  est,  coeleslis  pa-        jfi 
triiP  conlemplala  cst  hercdilalcm;  ct  cmit 
ciiiii.  quia  pro  ca  adipisccnda.  docel  lerre-  Matth.wx, 
na  ciincla  dcspiccrc.  carncm  domarc,  imo  -^- 
el  abncgarc  sc  ipsiim.  De  fructu  manuiDn    ibid.  xvi, 
suarum  planfavif  vincam.  Manus  Scriplu-  ■* 
r<p  siinl,  qui  eam  cxcrcenl,  scribunl  el  do- 
ccnt  :  qtiorum   fruclii.  laborc,  excmplo  ac 
uicrilo.  j)laiitala»  sunt  ccdcsiaslica»  vinca> 
loto  orbc  tcriaruiu,  id  esl  parliciilarcs  Kc- 
clcsiae,  rcligiones  sancta;,  congrcgaliones 
clecla?.  Accinxit  fortifufiine  lumbos  suos,       \~ 
id  csl,  vim  suam  spiritiialilcr  gencrativam 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXXI   PROVERBIORUM.    —  ART.    XXXII  203 

omni  virtutum   munimine  confortavit,  et  A  portis.  Sindonem  fecit,  id  est,  ad  purita-       24 

ad   fruetificandum  paravit.  Lumbos  quo-  tem   inducit,  et  vendidit,  id  est,   pro  ea 

que  sfudiosorum  cingulo  castitatis  praecin-  adipiscenda  laborem  indixit,  obedientiam- 

xit.  Et  roboravit  brachium  suum,  forliter  que  requirit;  et  cingulum  castitatis  tradi- 

exsequendo  quidquid  jubet   aut  consulit.  di^/V  CArt/^^nojoJd  est  gentili  converso. /M9r-       23 

18  Gustavit,  et'  vidit  quia  bona  est  negotiatio  titudo  et  decor  indumentum  ejus  :  quo 
ejus,   id   est,   per   experientiam    supernse  induit  suos,  sicut  expositum  est.JS';!  r/r/e(^«7 
suavitatis  fecit  studiosos  cognoscere,  quod  in  die  novissimo,  id  est,  gloriari  faciet  suos 
salubris  sit  prsefata  agri  coelestis  mercatio.  in  die  judicii.  Os  suum,  id  est  ora  studio-      26 
A^on  exstinguetur  in  nocte  lucerna  ejus,  sorum  suorum,  aperuil  sapientice  :  juxta 

id  est,   lux   suse  doctrina?  in    adversitate  sensum    articuli    prsecedentis;  et  lex  cle- 

non  obscuraiur,  sed  radiat,  et  confortat.  In  mentia'  in  lingua  ejus,  id  est  in  linguis 
mcrtc  quoque  non  deficit,  sed  ad  lumen  B  pra^dicatorum    et   discipulorum    suorum. 

gloriffi  elevat  ac  perducit,  et  ibi  perficitur  Consideravit  semitas  domus  suw,  id  cst,       27 

in  seternum.  modum  et  formam  examinandi  interiora, 

19  Manum  suain  misit  ad  fortia,  et  digiti  docet  ac  prsecipit,dicens  :  Gustodi  te  ipsum  z>e«(.iv,  o. 

20  ejusapprehenderuntfusum.Manumsuam  et  animam  tuam  sollicite.-E'^  joawem  oizosa 
aperuit  inopi ,  et  palmas  suas  extendit  ad  non  comedit,  id  est,  non  permittit  studio- 
'pauperem  :  id  est,  ad  omnia  ista  agenda  sos  otiositati  vacare,  nec  sine  laboribus 
provocat  et  inflammat  suos  discipulos,  se-  refici,  sed  suam  promereri  annonam. 
cundum  expositionem  praecedentis  articu-  Surrexerunt  filii,  id  est  discipuli  ejus,  28 
li;  et  eos  qui  spirituali  opulentia  carent,  et  beatissimam  prcedicaverunt ,\6.  est,  val- 
decenter   consolando,   dirigendo,   perfici-  de  commendaverunt  Scripturam.  Vir  ejus, 

21  endoque  ditat.  Non  timebit  domui  siuv,  id  id  est  doctor  seu  pra>dicator,  vel  theologus 
est  studiosis  amatoribus  et  observatoribus  C  studiosus ;  et  laudavit  eam  pra?  ceteris 
suis,  a  frigoribus  nivis  :  juxta  exposilio-  cunctis  scientiis,  tanquam  supernatura- 
nem  pra^habitam.Imo  promittit  illis  abun-  lom,  divinitus  revelatam,  et  ad  wternam 
dantiam  gratia;  in  prsesenti,  copiosamque  beatitudinem  perducentem  ac  ordinatam. 
gloriam  in  futuro.  Omnes  enim  domestici  MuUce  filia'  congregaverunt  divitias,  id  29 
ejus  vestiti  sunt  duplicibus  :  sicut  exposi-  est,  philosophorum  scripturae.  collegerunt 

22  twm  e%\.Stragulatamveste7n,\di  e%i  Q\^o%\-  quasdam  veritatis  ac  virtutis  notitias;<w 
tionem  multiplicem,miro  decore  ornatam,  supcrgressa  es  universas,  in  certitudine, 
fecit  sibi,  id  est,  doctorcs  et  expositores  purilale,  et  dignitate.  Est  enim  Scriptura 
incitavit,  et  illustravit  ad  componendum  sacra,  infallibiliter  certa,  nil  falsitatis  ha- 
et  describendum  eam  hoc  modo.  Byssus  et  bens  admixtum,  et  potissime  circa  increa- 
purpura,  id  est  munditia  et  caritas,  indu-  tum  objectum,  per  supernaturale  medium. 
mentum  ejus,\A  est,  indumentum  quo  ipsa  I)  Unde  ait  Gregorius  :  Omnem  scientiam  et 
vestit  et  ornat  obtemperantes  sibi,  studen-  doctrinam  sacra  Scriptura  transcendit,  ut 
tes  in  se.  taceam  quod  vera  prsedicat,  quod  ad  pa- 

23  Nobilis  inportis  vir  ejus,\6  G?,\,  2Lmdi\ov  triam  coelestem  invitat,  quod  a  terrenis 
et  sponsus  Scriplurse,  virtutibus  clarus  desideriis  legentis  cor  revocat,  quod  dictis 
monstrabitur,  quando  sederit  cum  senato-  obscurioribus  fortes  exercet,  el  parvulis 
ribus  terrce,  id  est  inler  apostolicse  sancli-  humili  sermone  blanditur.  Nec  sic  clausa 
tatis  viros,  qui  judicabunt  cum  Christo;  est,  utpavesci  debeat ;  nec  sic  patet,  ut  vile- 
vel  cum  prselatis  Ecclesise,  qui  nunc  habi-  scal :  sed  ipso  usu  tollit  fastidium,et  tanto 
tatores  terrse  gubernant,inter  quos  dignus  plus  diligitur,  quanto  amplius  medilatur. 

est  residere  in  portis,  id  est  in  judicialibus        .  Fallax  gratia,  et  vana  est  pulchritudo  :       30 

locis  ac  soliis,  quse  olim  in  urbium  erant  juxla  explanatiouem  prsehabitam.  Mulier 


m 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXXI   PROVERBIORUM. 


ART.    XXXIII 


timens  Dominnm,\d  est  Scriptura  ad  filia- 
lem  Dei  timorem  inducens,  ipsn  laudabi- 
31  tur.  Date  ei  de  fructu  manuum  siiarum: 
id  est,  pro  notitia  fidei,  succedat  ei  nolitia 
facialis,  et  studiosis  in  ea  detur  beatifica 
visio  pro  mercede.  Et  Jaudent  eam  in  por- 
tis  opera  ejus.  Ex  operibus  efenim  ad  qua» 
sacra  inducit  Scriptura,  probatiir  qnalis 
sit  ipsa.  Operatio  equidem  arguit  formam, 


A  et  actio  habitum.  Quum  ergo  universa  quae 
docet,  jubet,  consulifque  Scriptnra,  sinf 
vera,  virtuosa,  honesta,  ad  perfecfissimam 
Dei  dilecfionem,  ef  plenam  sui  ipsius  ab- 
negationem,  atque  purissimam  mentis  in 
'Deo  recollectionem  ac  stabiiitionem  ten- 
dentia,  conferentia,  ordinata  :  patet  quod 
ipsa  Scriptura  sif  prorsus  laudanda,  sacra 
afque  divina. 


ARTICULUS    XXXIII 


EXPOSITIO    EJUSDEM    CANTICI,    I)E    f.LORIOSISSIMA    VIRGINE   MARIA    ('.HRISTIFERA. 


Prov.  VIII 
22;  XXX,  i. 


to 


n 


Mallli.  I 
18. 


SALOMONKM  pr.Tvidisse  in  spiritu  in- 
carnafionem  nnigeniti  Fiiii  Dei  ad  sal- 
vandnm  genus  hnmanum,  ex  Canticis  can- 
ficorum  cerfissime  constaf.  Qiiod  eliani 
veram  deifafem  Filii  Dei  cognovit,  clare 
patuif  octavo  fricesimoque  capitulis.  Sa- 
lomon  ergo  desuper  copiose  iliuminatus, 
scicns  mundi  salutem  ex  Filii  Dei  incarna- 
fione  pen(lere,nec  decens  esse  rnigenitum 
Dei  incarnari  nisi  ex  mundissima  ac  vii- 
luosissima  muliere,  inio  ef  virginc  :  arCe- 
cfuosa,  admii-ante,  gratuial^nndaqnc  mentc 
lociilus  est  :  Mulierem  fortem  r/uis  inve- 
nict^  quasi  dicaf  :  0  ulinam  falis  nascaliir 
ac  veniaf!  0  quis  (^am  repciiel  el  vidcbit! 
Qiue  utique  nisi  a  Deo  miltalur,  ol  lalis  ac 
fanta  per  specialissima  graliaruni  chari- 
smata  efficiafur,  nuuquain  poferit  esse  aut 
inveniri,  (luum  fanla  sil  fcminarum  infii- 
milas  nvi\\\\'ii\\%.  Procul,et  de  ultimis /iuibus 
prctium  cjus  :  id  esl.  fanla  esf  dignitas  ac 
preliosilas  feminir  ac  viiginis  liujus,  quod 
in  miindo  isto  inferiori,  ei  nil  poteril  com- 
parari  sive  a^quari,  sed  angelica^  dignilati 
««(juatur,  imo  el  ineffabilitcr  anlefcrlur. 

ConfiiJit  in  ea  cor  viri  sui.  Posset  hoc 
accipi  de  .loseph  sponso  Virginis  benedi- 
che  :  qui  quamvis  cani  conspicercl  iini)r;r- 
gnalam.a  se  incognilam,confi(Iebal  tanicn 
eain  ab  adulterii  culpa  imniuncni,  ul  ali- 


B  qui  Sancli  exponunl.Melius  aufem  exponi- 
fiir  de  Chrisfo.cujiis  ipsa  fuif  ef  esf  singii- 
laris  sponsa  :  qni  sciens  eam  confirmatam 
in  grafia,  cerfissimus  fuit  de  omni  ipsiiis 
fidelilale.  profeclu.  conslantia.  Reddet  ei  12 
Jjonum,ct  non  maJum ,  omniJms  diebus  vi- 
ta'  su(v.  Sacralissima  Virgo  quamvis'non 
possel  Unigcnilo  siio  r^^ddcre  lequivalcns 
cl  condigniim  pro  bcneficiis  sibi  ab  ipso 
iiiipcnsis.altamcn  lotis  viribus  jugiler  red- 
diilit  bonum  ei  gratiariim  aclionis  et  lau- 
(lis,  ardenfissima^  carifafis  affecfnm,  hono- 

C  rificentiam  prffcordialcin.  obedienliamqiie 
|)lcnissiinam.  sed  et  matcrna'  pietafis  ob- 
sc(|iiiuin.  cducafionem  corpoream,  contre- 
clalioncm  revcrcndissiniam.compassioncm 
fidclissimam.  adsislentiam  iisqne  ad  mor-  joann.y 
lcni  oinnino  fidissimam.  Nec  rcddidil  ei  "• 
ali(|ui(l  malum.  qiiia  in  omnibiis  islis  nil 
culpa',  nil  negligenfi.T  aiif  lorporis  fuit 
admixliim  :  scd  oninia  ciiin  vivacissima 
alacrilatc,  (11111  vigilanlissima.  diligcnlis- 
siiiia  cl  inlegeirima  carilale  cxliibiiil.  l'n- 
dc  pripclarissime  ei  convenicbal.  qiiod  Se- 

D  ncca  in  suis  ait  Proverbiis  :  llomo  bonns 
esl,qui  in  lanliim  perdiixit  animnm  siium, 
ul  non  modo  ncdil  pcccare,  scd  eliam  non 
l)ossit.  Itciii.  sicul  forinosa  esl  piclura,  in 
(|ua  nulla  pars  erral;  sic  formosiis  esf  ho- 
1110,  in  quo  niilla  pars  peccalis  foeda  est. 


II 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXXI   PROVERBIORUM.    —   ART.    XXXIII  205 

13  Qucvsivit  lanam  et  linum,  et  operata  est  A  excellentise  excellenter  oinnino  oniista.  Et 
consilio  manuum  suarum.  Ad  litteram  cle-  sicut  navis  dcfert  contenta  in  se  ad  loca 
mentissima  atque  humillima  Virgo,  quam-  remota,  sic  divinissima  Virgo  exuberantiam 
vis  ex  satis  divitibus  parentibus  orta,pau-  suorum  charismatum  undique  longissime 
pertatem  lamen  elegit,  et  sua  pauperibus  atque  latissime  diffudit,dispersit,  commu- 
erogavit.  Nam  et  in  sua  purificatione,  non  nicavit,  ita  quod  de  plenitudine  ejus  acce- 

Zmc.  11,24.  quod  divites,  sed  quod   pauperes  offerre  pimus  omnes.  De  noctc  surrexit.  Non  du-       43 

solebant,  legitur  obtulisse.  Nempe  et  au-  bium  quin  sapientissima,  sobriissima,  ac 

Matth.  11,  rum  paulo  ante  a  Magis  oblatum,  creditur  ferventissima  Virgo,    modicissimo    fuerit 

iterum  dedisse  egenis.  Sicque  credendum  somno   contenta.  Sicque  horis  nocturnis 

videtur,  quod  operatione  manuum  suarum  ubertim  vacavit  sacris  vigiliis,  devotissime 

dignissimarum,   et  forsan   opere  lansB  et  exorando,  profundissime  meditando,  altis- 
lini,   necessaria  conquisivit.  Ait  namque  B  simo  contemplando,Deumque  cum  summa 

Hieronymus  :  Judicaturo  Domino,  lugui)re  alacritate  laudando.  In  nocte  quoque,  id 

mundus  immugiet,  et  tribus   ad    tribum  est  in  caligine  seeculi  hujus,   in  regione 

pectora  feriet ;  potentissimi  quondam  re-  umbrse   mortis,   ad   lucem   fontis   geterni 

ges  nudo  latere  palpitabunt,  quando  veniet  surrexit,  ad  omnem  se  perfectionem  ere- 

Filius  illius  pauperculse  qusestuarise,  judi-  xit,  ad  deplorandum  peccata  mundi   per- 

caturus  fines  terrae.Itaque  Virgo  sanctissi-  rexit.  Deditqiie  prcedam  domesticis  suis.  , 

ma  labores  suarum  manuum  manducavit,  Ipsa  namque  electissima  Dei,  suis  meri- 

Filium  suslentavit,  et  ex  his  communicavit  tis,  orationibus,  et  exemplis,  aut  etiam 

pauperibus.  Tamen  in  provisione  hujus-  hortamentis,  multos  abstraxit  diabolo,  et 

modi,  cooperabatur  et  Joseph,  faber  ligna-  convertit  :  de  quorum  lucrificatione  suos 

rius.  Et  quamvis  in  contemplativae  vitee  refecit  familiares,  ac  alios  multos.  Et  ci- 
exercitiis  fuerit  perfectissima,  non  tamen  G  baria  spiritualia  dedit  ancillis  suis,  prse- 

abhorruit  taliter  occupari  in  vita  activa.  sertim  centum  viginti  virginibus,  quae  post 

Imo  in   utraque  vita  adeo   fuit  perfecta,  Ghristi  ascensionem  leguntur  ei   cohabi- 

quod  exercitatio  sua  in  una,  non  impedivit  tasse,  et  ejus  obsequio  intendisse  :  quas 

exercitationem  suam  in  alia.  —  Spiritua-  sua   suavissima   exemplarissimaque  prse- 

liter  vero,  quaesivit  lanam  et  linum,  quo-  sentia,  sapientissimis  verbis,  sanctissimis 

niam,  quamvis  esset  dignitatis  altissimae,  actibus  abundantissime  prorsus  refecit. 

utputa  vera  Genitrix  veri  Dei,  comparen-  Coiisideravit  agriim,  et  emit  eum.  Gon-       16 

talisque  Deo  Patri,  et  omni  pura  creatura  sideravit  suavissima  Virgo  gentilitatem  er- 

praestantior  valde,  ingeniosissima  quoque  rantem,  tanquam  agrum  spinis  tribulisque 

et  prudens,  ac  artificiosa ;   nihilo  minus  repletum,  et  suis  meritis  ac  precibus  ob- 

ad  omnem  columbinam  simplicitatem,  ad  tinuit  ei  pro  magna  parte  gratiam  conver- 
ovinam  innocentiam,  ad  profundissimam  D  tentem  :  similiter  patriam  regni  coelestis 

humilitatem,  se  totis  dedit  prsecordiis,  ex-  intentissime  atque  clarissime   speculaba- 

cellentissime  implens  quod  scriptum  est  :  tur,  quam  sibi  et  innumerabilibus  aliis,  se 

Eccii.m,  Quanto  major  es,  humilia  te  in  omnibus.  ipsam  Deo  totaliter  mancipando,  obtinuit. 

Omnia  quoque  consultissime,  ac  sumnia  De  fructu  manuum  suarum  plantavit  vi- 

cum  discretione  peregit.  neam :  quia  preeclaritate  et  sanctitate  me- 

14  Facta  est  quasinavis  institoris,  de  lon-  ritorum  suorum  fundavit,  convertit,  sal- 
ge  portans  panem  suum.  In  gloriosissima  vavit  congregationes  innumerabilium  per- 
namque  Virgine  congregavit  Spiritus  San-  sonarum. 

ctus  omnium   spiritualium    copiam   divi-  Accinxit  fortitudine  lumbos  suos.Tantai       17 

tiarum,    fuitque   cunctis    virtutibus,    do-  etenim  excellentise  fuit  in  omni  castitate, 

jiis,  fructibus  et  beatitudinibus  in  termino  puritate  et  temperantia,  quod   nunquam 


20 


206 


ENARRATIO    IN   CAP.    XXXI    PROVERBIORUM. 


ART.    XXXIII 


inordinatum  sensit  motum  in  carnp  sua 
mnndissima.  Fnitque  castimonia  illa  in 
cunceptione  Filii  Uei  mirabililer  aucta  : 
quse  sua  virtute  ac  influenlia  intuentes 
sic  penetravit,  quod  ipsa  unica  Uei  nun- 
quam  potuit  ab  aliquo.  ut  creditur,  con- 
cupisci.  El  roboravH  brachium  suum.  Ad 
tantam  equidem  spiritualem  fortitudinem, 
pcifectionem,  exuberantiamque  pervenit, 
quod  omnem  aciem  vitiorum,  omnem  dse- 
monum  turbam.  omnem  persecutionem  et 
adversitatem,  tam  victoriosissime  supera- 
vit,  quod  nusquam  saltem  in  minimo  po- 
terant  eam  Isedere  aut  nocere ;  tamque 
strenuissime  jugiter  fuil  aclibus  virtuosis 
intenta,  quod  nunquam  vel  minima  negli- 
gentia,  distractio  aut  pigritia  ei  subrepsil. 
Denique  ipsa  cst  virago  illa  fortissima,  de 
Gcn.  111, 13.  qua  in  Genesi  Dominus  dixit  serpenli  :  Ini- 
micitias  ponain  inter  te  et  muliereni:  ipsa 
conlerel  capul  luum.  et  lu  insidiaberis 
calcaneo  ejus. 
18  Gustavil,  et  vidit  quia  bona  est  negotia- 

tio  ejus.  Quanto  prae  ceteris  optima  Virgo, 
virginea  .Mater,  Ueifera  parens,  fuit  dono 
sapientia?  adiinplela,  et  omnipotentis  Uei 
secretaria  ac  consiliaria  pra^elecla.  ac  fidc 
formala  cum  ralionibus  credendorum,  el 
purificaUe  inleliigentia  mentis  plenissi- 
ma;  lanlo  suavius  experiebatur,  affeclu- 
osius  sentiebal,  splendidiusque  cernei)al, 
quam  sahibre  et  bonum  sit,  transitoria  et 
carnalia  cuncla  relinquere.ad  mercandum 
el  oblinendum  bona  cceleslia,  a;ternalia, 
spirilualia  ac  divina.  Non  exstin/fuctur 
in  nocte  lucerna  ejus.  Clarissima  namqiie 
ejus  cognitio  nunipiam  defecit,  sed  assi- 
due  hic  accepit  profectuin,  el  fama  ejus 
in  toto  orbe  refulgel,  el  ipsa  tolam  illu- 
strat  Kcclesiam.  .Nec  tempore  dominicfe 
passionis,  nec  in  eclipsi  tunc  facla,  nec  in 
triduo  mortis  Filii  sui,  hicerna  fidei  suae 
fuit  exslincta  aut  ininorata,  quanliiin  ad 
10  \\;An\\\\\\.2^lanum  suam  misitadforlia,  id 
esl  ad  arduissima  ac  perfectissiina  virlu- 
tuin  exercilia,  ad  expugnandiiin  cuin  Filio 
siio  aerias  poleslates  :  ila  quod  meruil  re- 
gnum   misericordia}   super  genus    huma- 


A  num,  et  facta  est  gratise  mater,  pietatis 
regina,  domina  mundi,  principissa  coelo- 
rum,  angelorumquc  imperatrix. 

Manum  suam  aperuit  inopi,  et  palmas  20 
suas  extendit  ad  pauperem.  Gertum  est, 
quod  gratiosissima  Virgo,  cujus  viscera 
erant  in  caritatis,  pietatis,  dulcedinisque 
affectum  conversa  ac  transformata.  totis 
viribiis  opera  misericordia?  corporalia  ac 
spirilualia  adimplevit,  et  usque  in  prse- 
sens  cunctis  peccatoribus  quanluincumque 
miserrimis,  vilibiis,  desolatis.  iniqnis,  ta- 

B  men  ad  ipsam  confugientibus,  suspiranli- 
bus.  anhelanlibus.  inanum  suam  piissimam 
porrigit   adjutricem.  Xoa   (imchil  domui       21 
suw  a  frigoribus  nivis.  Uoinus  dignissimae 
Uominaj,  est  tota  Ecclesia,  cujus  ipsa   est 
advocala  et   rectrix   atque   protectrix,   et 
spirilualiter*  hi,  qui   tota  devotione  eam    *  speciaii- 
diligunt  el  honorant  :  de  quibus  ipsa  est 
cerla  quod  salvabuntur,  dummodo  perse- 
veicnt.  S(rugi(l(ilain  vcs(cm  feci(  s ibi :  s\c-       22 
iil  in  Psalino  de  ea  cantatur, .\dslilil  regina  /'s.xuv.io. 
a  dextris  tuis  in  vestitu  deaurato,  circum- 

C  data  varietate.  Omni  etenim  venustate,tem- 
pcranlia,  proportione,  inle.vlura  virlulum, 
<lonoriim  et  fructuum  fuit  eminenlissime 
perornata.  Bgssus  c(  piirpuru  indioncu- 
(um  cjus.  Tanta  siquidem  munditia  casti- 
lalis  splendebal  in  corpore,  et  tanto  cari- 
lalis  ardore  flagrabat  in  corde.  quod  Ueus 
purilatis  ac  majestatis  immensie,  dignuin 
diixit  incarnari  ex  ea,  commorari  in  ca.  et 
conversari  ciim  ea,  conversatione  utiqiic 
filiali,  familiarissima  et  secreta. 

Xobilis  in  portis  vir  ejus  :  sicut  exposi-       2:i 

U  luin  cst.  Sindoneni  fecit,  ct  vendidit :  ct       24 
cingulum   tradidit   C/ianancvo.   Caslilatis 
(Miiin  e.xemplum  el  vestem  loliiis  iniindi- 
li;e   pi;el)iiil   cunclis,  ju.vla   expositioncm 
piieliabilain.  For(i(u//o  c(  dccor  indumcn-       25 
tum  ejus.  iNam,   ut  ait   .\nselmus,  decuit 
eain,  tanquam  .Malrem  Uei.  t;inla  piirilale 
nitere,  quod  sub  Ueo  major  inlelligi   ne- 
(jiiil.Ov  suum  ajtcruit  sapicn(iu\}s\\\\quii\\\        2<) 
eniin  insipienlia^  verbum  ab  ea  prolalum 
est.  el   verba   a-tcrnie  Sapienti*,   scilicet 
Chrisli  filii  sui,avidissiinc  suinpsil  et  con- 


ENARRATIO  IN   CAP.    XXXI   PROVERBIORUM.    —   ART.    XXXIII 


207 


^,,^  „  ,3  servavit,  conferens  ea  in  eorde  suo.  El 
lex  clonentUv  in  lingua  ejus.  Incessabili- 
ter  enim  pro  peccatoribus  et  pro  nobis 
omnibus   intercedit,   clementiam   semper 


27 


28 


29 


allegans,  et  ea  quae  pietatis  sunt,  intro- 


ducens.  Consideravit  semitas  domus  suw. 
Fuit  namque  diligentissima  proprii  cordis 
custos,  ad  proficiendum  in  omni  bono, 
et  statum,  vilam  ac  indigentiam  domus 
sua>,  puta  Ecclesia;,  intuetur,  ut  ei  auxi- 
lietur. 

Surrexerant  filii  ejus,  et  beatissimam 
prcvdicaverunt.  Omnes  enim  Ghristifideles, 
filii  et  filise  benedictissimaj  Virginis,  cam 
assidue  beatissimam  dicunt,  per  quam  re- 
parata  est  salus  mundi  totius,  quse  fontem 
beatitudinis  Deum  adorandum  habere  fi- 
lium  est  electa.  Multce  filice,  scilicet  virgi- 
nes  sa.nct3d,  congregaverunt  divitias  spiritu- 
ales  in  magna  abundantia  ;  tu  supergressa 
es  universas  ineffabiliter  nimis  :  quia,  ut 
Marc.\,\i.  ait  HieronymuSjSicut  comparatione  Dei,ne- 
mo  bonus,  sic  comparatione  gratissimae  et 
prgeamabilissimae  Yirginis,  nuUa  sanctarum 
virginum  est   perfecta,    quamvis   eximia 


A  comprobetur.  Incomprehensibiiis  etenim 
Dei  Filius,  incomprehensibiliter  operaba- 
lur  in  Matre  sua  carissima,  ut  testatur  Am- 
brosius.  Falla.v  gratia,et  vana  esl  pulcliri- 
tudo  :  juxta  sensum  prsehabitum.  Mulier 
tiniens  Dominum,ipsa  laudabitur,  scilicet 
Maria  Christifera,  inenarrabiliter  timorata 
timore  filiali  ac  reverentiaii  :  qui  ex  in- 
specta  infinila  excellentia  Dei,facit  timen- 
tem  resilire  in  propriam  parvitatem  ;  qui 
etiam  fuit  et  est  in  Ghristo,  omnibusque 
Beatis.  Date  ei  de  fructu  manuum  sua- 

B  rum.  Recepit  equidem  preemium  insesti- 
mabile,  dignum  et  copiosum,  quemadmo- 
dum  inaestimabiiis  meriti  fuit  :  ila  quod 
quantum  sine  personali  unione  fieri  po- 
test,  luci  increatee  et  inaccessibili  videatur 
felicissime  esse  immersa,  secundum  Ber- 
nardum.  Ad  cujus  beatitudinis  participa- 
tionem  meritis  ejus  et  precibus  perducere 
nos  dignetur  unigenitus  Filius  ejus,  qui 
cum  Patre  et  Spiritu  Sancto  eeternaliter 
vivit,  et  unus  est  omnium  Dominus,  ac 
super  omnia  Deus  sublimis  et  benedictus. 
Amen. 


30 


31 


FINIS    COMMENTARIORUM    IN     PROVERBIA     SALOMONIS 


ENARRATIO 


IN   LIBRUM   EGGLESIAST^ 


T.  7.  14 


ENARRATIO 

IN  LIBRUM  EGGLESIAST^ 

ID   EST  GONGIONATORIS 
QUI  AB  HEBR^IS  GOHELETH  APPELLATUR 


ARTICIILUS  PRIMUS 


ELUCIDATIO   CAPITULT   PRIMI  :  VERBA   ECCLESIAST^   FILII   DAVID   REGIS   JERUSALEM. 


OUEMADMODUM  Salonion  tria  sortitus  A  vkl  regis  Jerusalem :  \6.  est,  verba  sequen- 

sit  nomina,   et   juxta   illorum   trium  tia,  sunt  v(n"ba  ipsius  Ecclesiast»,  utpote 

nominum    interpretationem   tria   ediderit  Salomonis  filii  David.  Et  quod  ait,  Regis, 

volumina,  ad  tres   hominum   status  spe-  potest  ad  David  et  ad  Salomonem  referri. 

ctantia,  introductum  est  supra,  in  exordio  Et  quoniam  liber  Proverbiorum  specialiter 

expositionis  libri  Proverbiorum  :  ideo  illa  circa   parvulorum  seu  imperfectorum   et 

non  videntur   hic   repetenda.  Itaque  iste  incipientium  instructionem  versatur;  ideo 

est  liber  secundus  ac  raedius  Salomonis.  in  illius  libri  titulo  vocatur  Salomon  rex 

Qui  liber  a  suo  auctore  Ecclesiastes,  id  est  Israel,  id  est  duodecim  tribuum  :  per  quas 

concionator,  interpretatur  :  quoniam  sicut  communis  populus  credentium,  pro  maxi- 

concionatoris  est,  in  personis  plurium  lo-  ma  sui  parte  imperfectus  ac  rudis,  signa- 

qui,  et  tandem  concludendo  ac  definiendo  tur.  In  prologo  autem  codicis  hujus,  rex 
sententiam,  quid  tenendum  sit,  determi- B  Jerusalem  appellatur  :  quia  per  Jerusalem, 

nare,  atque  per  hoc  tumultuantis  ac  dis-  tanquam  per  metropolitas,  id  est  principa- 

crepantis  inter   se   turbse   sedare   discor-  lis  ac  regise  urbis  habitatores,  significan- 

diam';  sic  Salomon  in  libro  isto  in  personis  tur  proficientes,  qui  jam  a  vitiis  expurgati 

loquitur  diversorum,  diversa  opinanlium  atque  moralibus   virtutibus    instituti,  in- 

ac  sentientium.  Et  frequenter,  quid  salu-  struuntur  et  accenduntur  in  libro  isto  ad 

briter  sit  tenendum,  definit  :  imo  in  fine  omnium  terrenorum  contemptum,invaria- 

voluminis,  quid  de  necessitate  salutis  cre-  bilisque  boni  considerationem  ac  vera?  sa- 

di  et  fieri  ab  universis  oporteat,  introdu-  lutis  affectum.  Porro  in  prologo  Cantici 

Eccie.\\\,  cit,  dicendo  :  Finem  loquendi  pariter  om-  canticorum,  ipse  Salomon  nec  rex  Israel, 

nes  audiamus  :  Deum   time,  et  mandata  neque  rex  Jerusalem  nuncupatur  :  quia  in 

ejus  observa.  illo  volumine  perfectorum  et  theoricorum 

Prsemittit  autem  Salomon  huic  libro  suo  G  continetur  instructio  seu  doctrina  virorum, 

1       titulum  istum  :  Verba  Ecclesiasta;  fllii  Da-  quorum  se  regem    noluit  designare,   sed 


212 


ENARRATIO   IN   CAP.    I  ECCLESIAST.E. 


ART.    1 


potius  fratrem,  ut  ait  Hieronymus,  qui  li- 
brum  istum  exposuit.  Cujus  expositionem 
Albinus  in  suo  super  librum  istum  eom- 
mento,  pro  majori  parte  induxit,  elucida- 
vit  ac  dilatavit. 

Ait  quippe  Hieronymus  in  expositione 
sua.quam  ad  S.  Paulam  Eusfochiumque  di- 
rexit  :  Quum  Romse  essem,  et  sancta?  Ble- 
sillffi  legerem  Ecclesiasten,  ut  eam  ad  hu- 
jus  mundi  provocarem  contemptum.el  illa 
omne  quod  in  mundo  cernebat,  pro  nihilo 
repntaret,  ab  ea  rogatus  sum,  ut  obscura 
qua^que  libri  hujus  dissererem,  qualenus 
absque  mea  prtesentia  possel  intclligere 
quffi  legebat.  Itaque.  quoniam  ipsa  in  pro- 
cinctu  expositionis  noslrse  subita  morte 
subtracta  est,  et  non  meruimus,  o  Paula 
et  Eustochium,  talem  vitse  nostrae  habere 
consortem,  tanto  vulnere  tristitia?  tunc 
percussus  obmutui:  nunc  in  Bethleem  con- 
stitiitus,  memoria?  sancta^  illius  ct  vobis, 
quod  debeo,  reddo. 

Prseterea  ad  intelligendiim  limpidius 
universa  in  lihro  isto  contenla,  adver- 
tenda  sunl  verba  sancli  Gregorii,  quaito 
Diaiogorum  dicentis  (cujus  etiam  verba 
(Jlossa  et  Aibinus  commcmoranl)  :  I^cclc- 
siastes,  inquil,  (Ira^ce,  concionator  propri<' 
dicitiii'.  In  concione  vero  sententia  piomi- 
tur,  per  quam  lumultuosie  turbie  sedilio 
comprimatur:  et  cum  inuili  diversa  seii- 
liunt,  per  concionantis  lalionem  ad  unaiii 
s<'nlenliam  perduciintiir.  Ilic  igilur  lihcr 
idcirco  concionaloi'  dicitiir,  quoniain  Salu- 
mon  in  co  quasi  tumiilliianlis  liiiba'  as- 
siimpsit  sensum,  ul  ea  pcr  inqiiisitionein 
dicerel,  qiue  forlassc  per  lcnlationcm  iiii- 
perita  gens  senlit.  Quot  enim  senlcnlias 
per  inqiiisilioncm  movet,  qiiasi  lot  in  se 
personas  divcrsorum  accepit.  Sed  concio- 
nator  vcrax  quasi  extenta  inanii  luiiniltiis 
omnium  sedal,eosquc  ad  iinam  sentenliam 
revocal,  quum  in  ejusdem  libri  lermino 
ait  :  Fincm  loqiiendi  omnes  pariler  audia- 
mus:  Dciiin  time.  clc.  Si  enim  in  libro  islo 
per  lociitioucm  siiam  personas  plurimo- 
riim  non  acccpit,  ciir  ad  aiidicndum  lo- 
quendi    finem,  omnes   secum   admonuit^ 


A  Unde  alia  sunt  quae  in  libro  isto  per  inqui- 
sitionem  dicuntur,  et  aliaquse  per  rationem 
ad  satisfaciendum  promuntur:  alia  quse  ex 
persona  hominis  carnalis  et  tentati  pro- 
nuntiantur,  alia  quse  ex  rationis  judicio 
proferuntur,  ut  animus  a  delectationibus 
compescatur.  \am  infra  ait  :  Hoc  itaque  Eecie.^,\i. 
mihi  visum  est  bonum,  ut  comedat  quis  et 
bibat,  et  fruatur  la>titia  ex  suo  labore.  Et 
lamcn  postea  subdit  :  Melius  est  ire  ad /Airf.  vn, 3. 
domum  luclus,  quam  ad  domum  convivii. 
Si  enim  bonum  est  manducare  et  bibere, 

B  delectationeque  frui,  melius  est  ire  ad  do- 
imim  convivii,   quam  ad  domuni    luclus. 
Unde  elicilur,  quod  illud  cx  infirmantium 
at(jue  carnalium  pcrsona  intulit,  istud  vcro 
ex  rationis  definilione  subjunxit.  Nam  et 
causam  cur  istud  sit  melius,  addidit,  di- 
cens  :  In   illa  cniin,  scilicet   in  domo  lu-   ibidem. 
clus,   finis   cunclorum    admonetur   homi- 
num,  et  vivens  cogilal  quid  futiirum  sil. 
Ilcrum  ail  :Lfflare,  juvcnis,  in  adolescentia  ibid.w,^. 
tiia.  Et  tamcn  paulo  posl  subdit  :  Adole-  ibid.\Q. 
scentia  et  voliiptas  vana  sunt.Consimiliter 

C  concionator  iste  diversas  lentalionum  co- 

gilaliones  cx|)rimcns,  ail  :  Unus  est  inte- /aw.  111,19. 
ritus  hoinimim  ct  jumcntorum,  et  nihil 
liabct  hoino  jumcnlo  amplius.  Sed  ex  ra- 
lionis  dcfinitione  postea  dicit  :  Quid  am-  /ftirf.vi.s. 
plius  habct  sapiens  a  sliilto?  et  quid  pau- 
|icr.  iiisi  ul  pcrgat  illuc  ubi  est  vita  ?  In 
quibiis  veibis  dcclarat  quod  hic  non  sil 
vcia  hominum  vila,  ad  quam  obtinendam 
p<'igil  sapiciis  post  hanc  vitam.  Poslremo, 
concionator  isle  longe  inferius  loqiiitur  : 
nuodciimque  potest  nianiis  tua,  inslanler  /6i<ti\,io. 

D  operare  :  qiiia  nec  opus,  nec  ralio,  ncc 
sapientia,  nec  scientia  erunt  apud  infe- 
ros.  qiio  tu  properas.  (luomodo  ergo  uniis 
intcrilus  esl  lioininis  ct  jiinicnti?  aiil  (pio- 
inodo  niliil  habct  homo  jumento  ainpliiis, 
(luiim  jumenla  posl  morlcm  carnis  non  vi- 
vanl,  spiritus  autem  hominiim  iniquorum 
post  inortem  carnis  ad  inreros  deducan- 
{m'.  Ilas  eigo  lam  divcrsas  nitnlis  liuma- 
n;r  opiniones,  diligcntcr  lihii  hiijiis  lcclor 
consideret.  cl  qiiid  cui  persona^  conveniat, 
pcnsct,  nc  in  Epicuri  errorem  labalur,  qui 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   ECCLESIASTiE.    —  ART.    I 


m 


in  delectationibus  carnis  summum  bonum 
hominis  fatebatur. 

Insuper  (sicut  aliqui  narrant)  tempore 
Salomonis,  studium  sapientiffi  in  Jerusa- 
lem  viguit,  et  circa  hominis  felicitatem  di- 
versi  diversimode  opinabantur,quibusdam 
eam  ponentibus  in  temporalibus  divitiis, 
alii&autem  in  carnalibus  deliciis.aliis  vero 
in  mundanis  honoribus,  nonnullis  demum 
in  scientiis  speculativis,  aut  practicis  ac- 
quisitis,  quibusdam  quoque  in  vita  prsc- 
senti,  ceteris  in  futura.  Ideo  Salomon  in 
hoc  libro  qusestionem  hanc  voluit  pertra- 
ctare,  ostendendo  quod  in  nullo  talium, 
sed  in  solo  Deo,  humana  consistat  felicitas. 
Verumtamen  Glossa  et  Albinus  testantur, 
quod  secundum  Hebrseos,  Salomon  fecit 
hunc  librum  poenitens  de  suis  peccatis,  eo 
quod  in  sapientia  sua  divitiisque  confisus, 
Deum  per  immunditiam  idololatriamque 
valde  offenderat. 

Salomon  ergo  experientia  longa  edoctus, 
atque  ad  pristinse  sapientise  lumen  rever- 
sus,  ex  plenitudine  interna?i  ac  evidentis- 
sima;  considerationis  variabilium  ac  sen- 
sibilium  rerum,  in  hanc  vocem  repente 
erupit,  et  conclusionem  quam  probare 
voluit,  in  primis  deprompsit,  dicendo  : 
2  Vanitas  vanitatum,  dixit  Ecclesiastes.  Et 
in  signum  assertionis  ac  confirmationis  et 
seriositatis,  rcpetivit  et  addidit  :  Vanitas 
vanitatum,  et  omnia  vanitas  :  id  est,  om- 
nia  ista  carnalia  et  transitoria  et  mundana, 
tot  vitiis  et  poenis,  tot  instabilitatibus  atque 
miseriis,  tot  fallaciis  et  periculis,  tot  igno- 
ranliis  et  inquietudinibus,  laboribus,  item- 
que  doloribus  sunt  repleta,  ut  aptius  dici 
valeant  vanitas  ipsa,  quam  vana  :  sicut  de 
homine  multum  caro  dicitur,  Tu  es  amor 
meus  ;  et  de  homine  multum  turbulento 
et  inquieto,  Tu  es  inquietudo  et  tribulatio 
nostra.  Juxta  quem  modum  in  Proverbiis 
Prov.x,\;  scriptum  est  :  Gaudium  patris,  filius  sa- 
'"''^*^'  piens;  filius  stultus,  mcestitia  matris.  Imo 
non  solum  possunt  dici  vanitas  ipsa,  sed 
et  vanitas  vanitatum,ut  magnitudo  ac  mul- 
titudo  vanitatis  eorum  insinuentur  :  sicut 
econtra  dicuntur  Cantica  canlicorum,  quia 


A  inter  cantica  Scripturarum,  excellentiam 
sortiuntur ;  et  rosa,  flos  florurn  voca- 
tur,  quia  puleherrima  inter  flores;  caritas 
quoque,  virtus  virtutum  asseritur,  utpotc 
summa  inter  virtutes. 

Denique  universa  creata,  eliam  intelle- 
clualia  et  incorruptibilia  ac  impassibilia, 
secundum  se  considerata,  possunt  vana 
vocari  :  Primo,  quia  in  ipsis  non  consistit 
vera  felicitas.  —  Secundo,  quia  ex  nihilo 
facta  sunt,  et  (quantum  ex  ipsis  est)  ad 
nihilum  tenderent,nec  ad  momentum  pos- 

B  sent  subsistere,  nisi  omnipotentia  ac  be- 
nevolentia  Creatoris  conservaret  ea  in  es- 
se,  prout  Augustinus  libro  de  Civitate  Dei 
fatetur,Damascenus  quoque  libro  secundo. 
Unde  Plato  in  primo  Timsei  inducit  Crea- 
torem  superioribus  creaturis  loqiienlem  : 
0  dii  deorum!  quorum  idem  pater  opifex- 
que  ego  sum.  Natura  quidem  (id  est  ex 
vestra  natura)  corruptibiles  estis,  sed  mea 
voluntate  incorruptibiles  permanelis.  — 
Tertio,  quia  respectu  Creatoris,nu]]ius  mo- 
menti  sunt,  et  potius  non  esse,  quam  esse 

C  censentur,  ita  quod  solus  Deus  dicitur  es- 
se,  et  qui  est.  Qui  in  Exodo  Moysi  ait  :  Ego    Exod.  m, 
sum  qui  sum.  Hsec  dices  filiis  Israel  :  Qui  '*■ 
est,  misit  me  ad  vos.  Cui  sanctus  Job  loqui- 
tur  :  Nonne  tu   qui  solus  es?  Atque  Psal-  job  \i\,i. 
mista,  Substantia  mea   tanquam  nihilum  Ps.xxxvm, 
ante  te.Deus  enim  gloriosus  et  adorandus,  ^- 
incomparabiliter  et  prorsus  in  infinitum 
oninem   creaturam  in   omni   perfectione, 
dignitate,  et  felicitate  excedit :  sicque  omni 
creaturse,  etiam  Beatis  in  patria,  vanitas  , 

qua>dam  inesse  et  competere  perhibelur  : 

D  qu®  vanitas  non  est  nisi  distantia  ac  defe- 
ctus  a  vero,  increato,  et  incommutabili  es- 
se,  prout  Alexander  de  Hales  et  Dominus 
Anlisiodorensis  in  Summis  suis  declarant. 
—  Quarto,  quoniam  omni  creaturse  quae- 
dam  mutabilitas,  imo  et  quaedam  morta- 
litas,  fertur  inesse  :  quoniam  ad  minus 
quaedam  actionum  seu  intellectionum  et 
cogitationum  vicissitudo,  alternatio  sive 
successio,saltem  circa  ol^jecta  creata,inest 
eis.  Propter  quod  Apostolus  loquens  de 
Deo  :  Solus  (inquit)  habet  immortalitatem,  irim.vi,i6. 


214 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   ECCLESIAST.E.    —   ART.    I 


fiom.  viii, 
20. 


Ps. C\Ull,i. 


et  lucem  habitat  inaceessibilem.  Yerumta- 
men  compaiatione  creaturarum  ccelestium 
perpetuarum  et  beatarum  ac  incorpora- 
lium,  inferiora  ista  recte  censentur  piuri- 
mum  vana. 

Sed  his  objici  potest,  quod  in  Genesi  le- 
Gen.i,3i.  gitur,  Vidit  Deus  cuncta  quse  fecit.et  erant 
valde  bona  :  quomodo  ergo  vana  et  vani- 
tas,  imo  vanitas  vanitatum?  Respondetur, 
quod  in  quanfum  aiiquid  de  perfeclione 
Creatoris  participant,  ac  sibi  invicem  pul- 
chre  et  sapienler  ac  mullum  utiliter  co- 
ordinata  exsistunt,  valde  bona  dicuntur; 
nihilo  minus,  in  quantum  a  Greatoris  ex- 
cellentia  infinile  deficiunt,et  propter  alias 
causas  nunc  inlroductas,  vana  et  vanilas, 
vanilalumque  vanilas  nuncupantur.  Unde 
ad  Romanos  fatur  Apostolus:  Vanilati  cre- 
atura  subjecta  esf.  Atque  de  homine,prin- 
cipali  crealura  mundi  inferioris,  fertur  in 
libro  Psaimorum  :  Homo  vanitati  similis 
p«.xx!cviii,  factus  est  ;  et  rursus,  Verumtamen  uni- 
*■  versa  vanitas  omnis   homo   vivcns.    Idco 

js.\i.,n.  Isaias  disscruil  :  Unines  gentes  quasi  non 
sint,  sic  sunt  coram  eo,  et  quasi  nihilum 
el  inane  repulataD  sunt  ei.  Hoc,  flagellis 
eruditus  Xabuchodonosor^Daniele  proplic- 
ta  testante)  falelur,  dicendo  :  Oinncs  habi- 
fatores  leri\T  apud  ipsum  in  nihiluiii  le- 
pulantur.  Hinc,  pro  Vanilas  vanilaliim. 
aliqui  Iranstuleriinl,  Vapor  fuiiii  el  aura 
tenuis,  qua?  celeriler  dissolvuntur,  ul  uni- 
versa  hapc,  inslar  fiinii  Iransiloria  desi- 
gnentur  :  sicut  et  Jacobiis  ail  aposlolus  : 
Qu»  esl  vita  vestra?  Vapor  cst  ad  nKulicuiii 
parens,  dcinceps  exterminabilur. 

Deniqiie  ex  horum  consideralione  debe- 
mus  nos  semper  humiliare,  quia  in  nobis 
et  ex  nobis  vani  ac  vanitas  siimus,  atqiie 
a  Deo,  (|uidquid  boni  habemus,  acccpi- 
miis,  et  ab  ejiis  cxccllcnlia  infinile  dcfici- 
miis,omnis(iiie  cullus,  honor  ct  rcvcrcnlia, 
quos  sibi  gloriosissimo  Creatori  iinpendc- 
re  possumus,  in  infinilum  minores  sunl 
cullii,  honore  cl  rcverentia,  quibus  ipsc 
dignissimus  est. 

Quid  hahct  amplius  qiiam  vanilalcm, 
/lomo  de  universo  laborc  suo,  (juo  laborat 


Dan.i\,n. 


Jacob.  IV 
lo. 


A  sub  sole,  id  est  de  laboribus  quibus  circa 
sensibilia  atque  carnalia  occupatur  ad  ac- 
quirendum  divilias,  dclicias,  aut  honores? 
Finaliler  aliud  nihil  quam  vanitalem  con- 
sequilur.  Unde  in  fine  sero  pcEnitentes.  di- 
cluri  sunt  illud  Sapientiae  :  Lassati  sumus  sap.\-,T. 
in  via  iniquitatis  et  perditionis,  et  ambu- 
lavimus  vias  difficiles ;  viam  autem  Do- 
mini  ignoravimus.  fmo  se  laliter  occupan- 
do.vani  redduntur. ct  hauriunt  vanitalem. 
Hinc  perJeremiain  loquiiur  Dominus^Quid  ,/er.  n,  5. 
invcnerunt  patres  vestri  in  me  iniquitatis, 

B  quia  elongaverunt  a  me,  et  ambulaverunt 
post  vanilatem,et  vani  facti  sunt?  Talibus 
clamat  Psalmista  :  Filii   hominum,  usque-  />$.  iv,  3. 
qiio  gravi  corde?  ul  quid  diligilis  vanita- 
tem,   cl   quferitis    mcndacium  ?  Hinc  uni 
talium  in  Evangelio  dicilur  :  Slulle,  hac  z.uc. xii,2o. 
nocte  animam  tuam  repelunt  a  te  :  quse 
aiilem  parasti,cujus  erunt  ?  Quibus  verbis 
adjecit   Salvator  :  Sic  est  omnis  qui  non  /6,^.  *!. 
esl  in  Deo  dives. 

(iciicratio  pncfcrit.  ct  gcucratio   adve-        4 
nit  .•  id  esl,  quidam  homines  quolidie  mo- 

C  riunlur.  el  alii  de  novo  nascuntur,  juxla 
vcrbum  Job.  quo  ait  :  Conterel  mullos  el   jobxww, 
iiiniiinciabiles,  el  stare  faciet   alios   pro  "'■ 
eis.  El  Hariich  :  Kxtcrminali  sunl.  inquit,  naruchm, 
et   ad   infcios  dcsccndcrunl,   et   alii   loco  "• 
corum  surrexerunl.  Tcrra  autem  clcinen- 
liiiii  ii>  a'fcrmtm  staf,  id  est,  elementum 
tcrra'  in  medio  universi  perpetue  perma- 
ncl  fixiim,  ila  qiiod,  quoad  se  lolum,  ne- 
quit  corriim|)i.  Fl  in  hoc  innot(»scit  vanitas 
honiiniiin.inslabilitas  sa^culi,miseria  miin- 
(li.  quod  hoiiiincs  propter  quos   facla  esl 

D  terra,  moriuntiir  lam  cito,  et  lerra  a  parle 
post  niinqiiam  destruilur.  Undc  fcrliir  in 
Psalmo  :  l-]lcnim  firmavil  orbem  terra?,qui  />*.  xcn.i. 
non  coiiimovcbitiir.  —  Mystice.  pra^lcriil 
gcncratio  idololalranim.  advenil  gcncralio 
JiKkeonini,  dcindc  nalio  lyrannonim  cl 
persecutorum,  supervenit  quoque  genera- 
lio  varia  hai^reliconim  :  nihilo  minus  ter- 
ra,  id  est  Ecclesia  mililans,  usque  ad  fincm 
inundi  persislil  in  fidc  el  carilate. 

Orifar  sot  oinni  dic  dc  manc  siipcr  ho-        5 
rizontem  nostrum,  molu  diurno,  quem  ha- 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   ECCLESIAST^.    —  ART.    I  215 

bet  ex  circumvolulione  primi  mobilis,  suo  A  mox   rursus    incipit   declinare.  Aut   ideo 

impetu  secum  rapientis  et  circummoven-  dicitur  sol  in  circulos  suos  reverti,  quia 

tis  sphseras  inferiores  cum  suis  sideribus  Csecundum  Ptolemseum  et  alios)  sol  circu- 

et  planetis;ei;  occidit,  descendendo  ab  axe  los  habet  plures,  in  quibus  movetur,  puta 

poli,  6)!  ad  locum  smmw,  videlicet  orien-  aequantem,  epicyclum,atque  eccentricum, 

tem,  revertitur;  ibique  renascens,  id  est  sicut  de  hoc  Albategni,  Albumasar  et  alii 

iterum  nobis  oriens  et  apparens,^.yra<^er  scribunt  diffusius. 

meridiem,  id   est,  circumeundo  declinat  Porro  (secundum  Albinum  et  Glossam) 

versus  partes  australes  et  ad  polnm  antar-  Salomon   solem    nominat   spiritum,  quo- 

cticum,  prajsertim  in  hieme,  et  tanto  plus,  niam  animat,  inspirat  et  vivificat  inferio- 

quanto  dies  sunt  breviores;  et  flectitur  nd  ra,  id  est,  per  lumen,  motum  et  influen- 

aquilonem,  redeundo  ad  orientem.  Itaque  tiam  suam,  causat  in  animalibus  et  mixtis 

sol,  qui  ad  producendum  diem  hominibus  B  animationem,  spirationem  et  vitam.  Quod 

datus  est,  et  ad  alia  commoda,  suo  ortu  etiam  magnus  Dionysius,  quarto  capitulo 

et  occasu  quotidie  lapsum  et  alterationem  de  Divinis  nominibus,protestatur.  Propter 

mundi  inferioris  monstrat  et  causat  :  qui  quod  ait  Philosophus,  quod  homo  generat 

per  abditas  vias  ab  occidente  in  orientem  hominem,  et  sol  :  homo  tanquam  agens 

regreditur,  expletoque  circulo  suo,  quasi  particulare,  sol  tanquam  agens  universa- 

de  thalamo  novus  exsurgit.  Quod  Salomon  le.  Verumtamen  S.  Hieronymus  circa  hunc 

ideo  tangit,  ut  doceat  nos,   variationibus  locum  ait  :  Ipsum  solem  spiritum  nomi- 

lemporum,  et  ortu  occasuque  solis  ac  si-  nat,  quod  animalis  sit,  et  spiret  et  vigeat. 

derum,  vitam  labi  humanam,  et  senescere  Quocirca  multa  et  magna  posset  inquisitio 

hominem,  dum    non   pensat.   Nempe  (ut  fieri.  De  hoc  tamen,  an  corpora  coelestia 

Aristoteles  probat)  sol  motu  suo  in  circulo  sint  animata,  B.  Hieronymus  super  Isaiam, 

obliquo,  id  est  zodiaco,  causa  est  alterati-  G  ambigue  loquitur,  et  magis  ad  hoc  decli- 

onis,  generationis  et  corruptionis  in  ele-  nare  videtur,  quod  non.  Augustinus  vero 

mentis  et  mixtis.  Obliqua  etenim  linea  est  super  Genesim  ad  litteram,  et  in  Enchiri- 

zona  zodiaci  circuli,  per  quam  cursus  est  dion  dicit  de  hac  re  esse  grandem  et  abdi- 

solis.  Idcirco  brumali  (id  est  hiemali)  tem-  tam  queestionem,  quse  nec  refutanda  sit, 

pore  ad  australia,  id  est  ad  meridiem,  di-  quousque  falsitas  ejus  certius  innotescat, 

vexo  tramite  vergit  sol,  et  denuo  in  sestate  nec  acceptanda,  donec  ejus  veritas  clarius 

ad  borealia,  id  est  aquilonem,  se  flectit,  elucescat;  seque  ambigere,  an  ad  Beato- 

ne   sole   uno   modo    currente,   alia   calor  rum  et  angelorum  societatem  pertineant 

consumeret,  alia  frigus  destrueret.  Hinc  sol  et  luna,  ac  cetera  astra.  Rabbi  Moyses 

subditur  :  vero  asserit  corpora  coelestia  esse  anima- 

Lustrans,  id  est  illuminans,  universa  ta,  et  Greatorem  suum  sublimibus  canticis 

corporalia,  lucis  suae  capacia,  in  circuitu  D  esse  laudantia  :  quod  affirmat  ex  lege  et 

muudi   inferioris,  et  sphserarum  sub   se  Prophetis  probari.  Sanctus  vero  Basilius 

contentarum,  pergit ,  id  est,  movetur  et  et  Damascenus  dicunt  omnino  contrarium. 

circuit,  spiritus,  id  est  sol,  ct  in  circulos  Thomas  autem,  quamvis  super  secundum 

suos  revertitur.  Singulis  namque  diebus  Sententiarum  in  hoc  Basilium  et   Dama- 

completur  ac  mutatur  circulatio  solis,  id  scenum  sequatur,  tamen  in  Summa  contra 

est  circularis   circuitio  ejus,  qua  jugiter  gentiles,  in  qua  magistralius  atque  subti- 

magis  propinquat  vel  ad  tropicum  sestiva-  lius  loquitur,  dicit  ad  christianam  Religi- 

lem,  aut  certe  ad  tropicum  hiemalem.  Sic-  onem  non  differre  nec  perlinere,quidquid 

que  dum  sol  maxime  declinaverit,  rursus  horum  dicatur.  Nihilo  minus  puto  secu- 

per  eosdem  circulos  seu  meatus  in  zodia-  rius,  ad  hoc  magis  divertere,  ut  dicantur 

co  ascendit.  Et  quum  summe  ascenderit,  animata  non  esse.  Sed  de  hoc  hic  tantum- 


216                                           ENARRATIO   IN   CAP.    I  ECCLESIAST.E.    —   ART.    I 

dem  tetigisse  sufficiat,  de  quo  Thomas  in  A  superficies  maris,  imo  et  altius,  quoniam 

Summa  contra  gentiles,  et  Albertus  libro  per  terram  manando,   ipsa  sua  colatione 

de  IV  CosequaBvis,  diligenter  suhtiliterque  dulciores  reddunfur  et  leviores  aquis  ma- 

loquunlur.  Porro  Symmachus  pro  Spiritu  ris.  Propterea  in  certis  locis  erumpunt  in 

transtulit  Yentum.  fontes  et   flumina  :  ex  quibus  locis  tan- 

Spiritualiter,  sol  justitige  Christus  oritur  quam  altioribus  quadam  parte  superficiei 

electis  et  bonis,  occidit  reprobis  et  injii-  abyssi,  rursus  naturali  motu  in  pelagus 

stis,  et  venit  de  summo  coeio  in  terram,  refluunt.  Et  hoc  totum  ad  communem  hu- 

atque  in  Ascensione  ad  suum   rediit   lo-  mani  generis  utilitalem,  ita  disposuit  infi- 

cum ;  ibique  renascens,  id  est  inde  radios  nita,  omnipotens,  et  benevolentissima  sa- 

suffi  illuminationis  diffundens.undique  vi-  pientia  Cieatoris. 

sitat  in  meridie  habitantes,id  est  in  divini  Spiritualiler,  Omnia  flumina  intrant  in 

amoris  fervore.  bideque  transit  ad  aquilo-  B  mare,  id  est,  universa  gratiarum  fluenta 

nem,  id  est  ad  frigidos  et  iniquos,  quos  descendunt  in  cor  humanum.  quod  instar 

admonet  saepe;  et  quos  ex  eis  elegit,attra-  maris,  profundum  ac  imperscrutabile  ex-  /ei-.xvii,9. 

hit  sibi.  stat.  Et  marc  non   rcdundat,  id  est,  cor 

Oiiinia  fliimina  intrant  in  mare.  Sicut  humanum  ex  hoc  pra^fixos  sibi  limites  non 

enim  principium,  ortum,  originem  fonta-  transcendil,  inaniter  gloriando  aut  se  ja- 

liter  habent  ex  magno  mari  per  sublerra-  clando  vel  intumescendo  :  imo  magis  hu- 

neas  venas,  occultasve  vias,  seu  evidentes  miliat  se,  et  fonli  graliarum   tanto  plus 

meatus;  sic  tandem  rovertuntur  in  iihid.  gratum  ac  subjectum  esse  conatur,  quanto 

Quod    de    notabililer   magnis    fluminii)us  plura  el  majora  ab  ipso  beneficia  accepis- 

potissime  verificatur  :  qua?  etsi  iulerdum  se  se  inluelur.  xid  locum  undc  cxcunt  flu- 

videantur  absorberi  a  lerra,  rursus  tanien  mina  rcvcrtuntur :  id  est,  sicut  universa 

erumpunt  alicubi,et  in  Oceanuni  refluunl;  C  gratia}  dona  a  Deo  fonlaliler  oriunlur,  sic 

ac  rursus  ex  Oceano  aqua?  derivantur  ad  ci  cum  graliarum  actione  sunl  adscriben- 

terram  per  alia  ac  diversa  ilinera.  Hinc  da,  el  de  omnibus  ac  in  omnibus  laudan- 

subdilur  :  Ad  locum  unde  cxcunt  fimni-  dus  el  glorificandus  esl  universorum  lar- 

na,  puta  ad  Oceanum,  rci^crtuntiir  nt  itc-  gilor  bonoruni.  Ideo  dicil  Aposlolus  :  (juid  icor. iv,7. 

rum  fluant.   llinc    asseril   Thomas  super  habes  quod  nctn  accepisli?et  item,  Gralia /6,v/.xv,io. 

secundum  Senlenliarum,  quod  et  fons  pa-  Dei  siim  id  quod  sum;  ilemque,  Soli  Deo  inm.i. «7. 

radisi,  (lui    in    (luatuor  capila  ct   iiiagna  honor  ct  gloria.  Ut  iterum  fluant,  id  est, 

flumina  dividilur,  ex  Oceano  ducil  origi-  copiosius  a  Deo  procedant.  Dum  enim  de 

nem.  Vcrumtaiiicn  mare  non  rcdundat,  id  acceplis  miineribus  Dco  grali  consislimus, 

esl,ex  lali  rcfluxu  aqiiarum  in  ipsum.ter-  majora  ab  ipso  siiscipinnis  :  qiiia,  iil  ail 

minos  siios  non  e.\il.  Circa  hoc  dicil  glos-  Salvator,   iiabcnli    dabiliir,  el  abundabil.  .i/,w//i.xiii, 

sa  Albini :  Diciinl  philosoi)hi,dulces  aijiias  1)  Oplima  ergo  custos  graliarum  est  bcnefi-  '-■•'"'^■.-'- 

qucB  mari  infliiunl,  ardcnte  sole  consumi,  ciorum  niemoria,  el  recognilio  eorunidem 

vel  salsuginis  maris  pabula  esse;  sed  Kc-  assidiia.  qiue  abundantiora  mereliir  cha- 

clesiasles  nosler   dicit,  eas   per   occullas  rismala.  Ingraliliido  vero.  tanqiiam  venliis 

terra;  venas  ad  capita  fontiiim  regrcdi.  cl  iirens  ac  peslilens,  fonlem  pictalis  cl  gra- 

de  malrice  abysso  in  siia  scmpcr  cbullire  lia;  desiccat  et  obslruit  ipsi  ingralo. 

principia.  Vcrumlamcn  istud  a  diclis  phi-  Cunctw  rcs  difficilcs,  ad   inlclligendum        8 

losophorum  non  dissonat  :  qiiia  ct  niiilli  perfecte.  Vix  enim  est  aliiiiia  creatura  lani 

prfficlari  philosophi  asserunt,quod  de  mari  modica,  de  qua  polerimus  reddere  ralio- 

per  sublerranea  loca  effliiant  aqua»  ad  lo-  nem  in  singulis  qiue  possunl  qiwri  de  ea, 

ca  remota  :  qua>  aqiuc  in  tantiim  nalurali-  cl  ciijus  pidpriam  diflcicnliam,  univcrsas- 

ter  possunl  ascendcre,  quantum  alla  esl  quc  pioprietatcs,  causas  el  vires  assignarc 


ENARRATIO   IN  CAP.    I  ECCLESIASTiE.    —  ART.    I  217 

5aj3.  ix,i6.  po(erimus.  Ideo  scriptum  est  ;  Difficile  in-  A  det  :  Ipstim  quod  futurum  est,  id  est,  res 

venimus  quae   in   terra  sunt ;  et  quse  in  illa  pr»terifa,  est  ipsa  res  futura  :  non  uti- 

prospectu  sunt,  invenimus  cum  difficulta-  que  eadem  numero,  sed  specie,  sicut  homo 

te.  Non  potest  eas  Jiomo  ejrpjUcare  sermone,  mortuus,  et  homo  nasciturus,  ejusdcm  na- 

expressione  perfecte  notificante  rem   ip-  tura?  sunt,  non  una  eademque  persona.  Et 

sam,quia  non  valemus  perfecte  intelligere  mullo  minus  in  irrationalibus  animalibus, 

eas.  Imo  locutio  deficit  a  plena  repraesen-  vegetabilibus,  et   mixtis,  quorum    formae 

tatione  notitige.  Horum    ratio  assignatur,  substantiales  seu  animae  sunt  corruptibi- 

quoniam  nostra  cognitio  intellectiva  inci-  les  et   morlales,  desinentes  esse   in  ipsa 

pit  a  cognilione  sensitiva  et  a  posteriori,  corporea  morte.  Hinc  libro  de  Generationc 

atque  a  notitia  accidentium  rei,  in  quibus  et  corruptione  probat  Philosophus,  quod 

natura  agentis  non  relucet  plenarie.  Gom-  corrupta  non  redeunt  eadem  numero  :  na- 
muniter  tamen  tenent  philosophi,  huma-  B  turaliter  utique,  sed  miraculose  fieri  po- 

num    intellectum    posse   in    vila    hac    ad  test,   et   factum   est   sa>pe,    praesertim    in 

cognitionem  quiddilatis  subslanliarum  ma-  evangelica  \ege.Quid  est  quod  factum  est? 

terialium  pervenire.  Aliqui  vero  addunt,  Respondet  :  Ipsum  quod  faciendum  est,  id 

quod   etiam    ad    cognitionem    quiddilatis  est,  ejusdem  speciei  utrumque  est,  sicut 

substantiffi    separatae,  posset  in  vita   ista  leo  natus,  et  leo  nasciturus. 

pertingere  :  cujus  opinionis  sunt  Albertus,  Nihil  sub  sole  fwvum,  quum  simile  ejus       10 

Ulricus,  et  alii  quidam.  Alii  econtrario,  ut  in  specie  prsecesserit.  Nec  vcdet  quisquam 

Scotus,  affirmant  intellectum  nostrum  in  dicere  vere  et  rationabiliter  :  Ecce  hoc  re- 

hac  vita  perduci  non  posse  ad  alicujus  rei  censest,\^  est  individuum  alicujus  speciei, 

creata?  cognitionem    distinctam  essentia?.  cujus  simile   non  preecessit,  loquendo  de 

Gujus  signum  dicit  Scotus  esse,  quod  si  inferioribus  istis.Ideo  subditur  ^^am  ennu 
simul  ponantur  duai  hostiae,  quarum  una  C  pnccessitin  sceculis  quoe  fuerunt  ante  7ios: 

sit  consecrala,  alia  non,  non  potest  homo  id  est,  in  generalionibus  et  periodis  seu 
per  naluralem  rationem  inter  eas  discer-      temporibus  preeteritis  fuit  simile  ejus  in 

nere.  specie.  Jiixta   hunc  modum  dicimus  non 

Non  saturatur  oculus  visu,  nec  auris  esse  novum,dum  videmus  justos  ab  impiis 

auditu  impletur  :  id  est,  quantumcumque  infestari,  homicidium  fieri,  hominem  mo- 

mulfa  et  magna  videat  oculus  corporalis,  ri  :  quoniam  ista,  id  est  similia  eis  in  spe- 

potest  et  appetit  plura  videre.Similiter  est  cie,  mulfoties  contigerunt.  Hinc   quoque 

de  aure.  Imo  oculus  nova  et  curiosa  viden-  scriptum  est  :  Complevit  Deus  die  septimo  cen.  11,2. 

do,  seepe  plus  inflammatur  ad  plura  hu-  opus  suum  quod  fecerat,  et  requievit  ab 

jusmodi  intuenda  :  simili  modo  auditus.  omni  opere  quod  patrarat  :  non  utique  ex 

Conformiter  interior  oculus,  scilicet  intel-  tunc  usque  in  prgesens,  a  producfione  no- 
lectus,   cognitionibus   et   scientiis    rerum  D  vorum  individuorum  et  suppositorum,  sed 

creatarum    non   saturatur   nec  quietatur;  specierum  novarum,  quia  deinceps  nihil 

nec  potest  quicscere,  nisi  in  notitia  Crea-  produxit,  cu jus  simile  in  specie  in  operi- 

toris.  Non  ergo  in  creatis,  sed  in  Creatore,  bus  sex  dierum  non  prsecessit. 

consistit  felicitas.  Itaque  locus  iste  Scriptura!,inteIIigendus 

Jam  ergo  demonstravit  instabilitatem  et  est  sane,  ne  quis  sumat  ex  eo  gravissimo- 

variabilitatem  assiduam  in  hominibus  cce-  rum  occasionem  errorum,   et  pufet   cum 

lestibusque  corporibus  et  in  aquis.  Gon-  Epicuro  et  PIatone,eadem  numero  in  mun- 

sequenter  idem  nunc  ostendit  in  ceteris  do  hoc  renovari  post  cerfas  periodos,  aut 

9       generabilibus  et  corruptibilibus.  Quid  cst  post   magni   anni    revolutionem.    De   qua 

(/tiof^ /k/7,id  est  res  generata  quse  aliquan-  Platonis  opinione  multa  recitat  Augusti- 

do  fuit,  et  modo  non  est?  Ad  quod  respon-  nus  libro  de  Civitate  Dei,  et  queedam  in 


218 


ENARRATIO   IN  CAP.    I  ECCLESIAST^. 


ART.    I 


libro  de  Trinitate,  sicut  tangelur  in  fine  A 
expositionis  hujus  capituli.  Nec  iteratio 
ista  consimilinm  in  specie,intelligenda  est 
de  supernaturalibus  et  miraculosis  effecti- 
bus,  sed  juxta  expositionem  pr»inductam, 
de  mixtis  generabilibus  et  corruptibilibus 
naturalibus.  Ideo  ait>Hieronymus:Non  pu- 
temus  signa  atque  prodigia  et  multa  qua 
arbilrio  Dei  nova  in  mundo  fiunt,  in  pri- 
oribus  saeculis  pra>cessisse,  et  locum  in- 
venire  Epicurum,  qui  affiiniat  per  innu- 
merabiles  periodos  eadem  his  in  locis  et 
per  eosdem  fieri.  Alioqui  Judas  crebro  tra-  B 
didit  Christum,  et  Chrislus  sa^pe  pro  nobis 
est  passus;  et  celera  qua^  facla  sunt  el  fu- 
tura,  in  easdem  siniiliter  periodos  revol- 
vunlur.  Sed  diccndum,  quod  prEescientia 
et  pra^destinatione  Dei,  ea  jam  facla  sunt, 
qua>  fulura  sunl.  Prseterea  error  ilie,  di- 
centiiun  eadeni  numero  taliler  renovari 
atque  redire,  conlrariatur  Scripturse,  el  in 
libio  Job  miillipliciter  reprobatiir.  ul  qiium 
yoAxvi, 23.  ibideni  sanclus  Joh  ioquiliir  :  Viam  per 
quam  non  reverlar,  amI)iilo:  el  rursus  : 
ihid.xiy,  Homo  qiiiim  doniiierit,  non  resnrget ;  do-  C 
nec  attcralur  coelum,  non  evigilabil.  Nec 
pama  inferni  esset  perpetua,  juxta  illam 
insaniam. 
H  Xo/i  c.s/  prionnn   inoiioria  :  id  est,  ilii 

qui  nunc  vivunl,  non  habenl  memoriani 
mullarum  rerum  pra>lerilaruni.  Scd  ncc 
eoriim  quidcin,  iiiiir  posfca  fuhira  siiut, 
crit  rccordaiio  apud  cos  tjvi  fiduri  suut 
in  novissinw.ul  esl  in  lempoie  valde  longo 
post  eos  :  quia  el  ipsi  obliviscenliir  j)ra'- 
lerilorum,  sicul  el  nos.  Kx  quibus  oslendi- 
liir  inconslantia  rciiiiii  cl  niemoiiarum  D 
hominuin  iii  hoc  miindo,  el  quod  vannm 
sit  conslituere  salnleiii  in  isla  permanen- 
(ia,  qiia  homo  posl  niorlcni  manct  in  re- 
coi'<lalione  el  laiidibus  Iiomiiumi.riidc  pio 
niagiia  fama  posl  morlem  in  hoc  mundo 
habenda,  niulti  plurimuin  laboraverunl. 

Conseqiienter  Salomon  siii  ipsius  exem- 

plo  declarat  vera  esse  qua'  dixit,  scilicet 

12       omnia  esse  vana.  Ef/o  J<Scclcsia.sfcs  fui  rcj- 

Isrncl  in  Jcriisalcni.  Qmvo  adhuc  vivens 

non  ait,Ego  Ecclesiasles  sum  rex  Israel  in 


12 


Jerusalem?  Dicunt  quidam.  quod  pceniten- 
tiam  agens,  ex  humilitate  ila  loculus  est, 
quasi  indignum  se  reputans  nomine  regis, 
qui  populum   suum  tam  enorniiter  male 
vivendo   scandalizavit.  Yel    dicendo,  Fui 
'rex,  non  exclusit  se  esse  regem;  sed  ideo 
ait,Fui  rex.quia  recitat  gesta  sua  praeteri- 
ta.  Aliqui  qiioque  reges  Juda  ante  mortem 
suam  resignaverunt  filiis  suis  regnum.  Ef       1.3 
proposui  in  animo  mco  quwrcre,  sluden- 
do,  seu  alios  interrogando,  ef  invesfigarc 
sapicnfer  de  omnibus  qua?  fiunf  sub  sofc, 
id  est  de  causis  et  rationibus  omniuin  la- 
lium,  priesertim  humanorum  evenluum  : 
scilicet  cur  qiiidam  sic  prosperantur,  el 
diu  viviint:  alii  adversitalibus  el  difforlu- 
niis  opprimuntur  :  cur  aliqui  virtuosi  uti- 
lesque  pr»lati  et  principes  cito  tolluntur 
de  medio:  alii  viliosi  pra^sidenles,  subdi- 
tisque  nocivi.  diu  vivunt,  el  pra»sunl  :  cur 
qiia'dani   anima»  iufunduntur  corpusculis 
iiifauliilonim  gcnlilium,  nec  unqiiam  per- 
ducuiilui'  ad  fidei  sacramentum  :  qiuedam 
vero  anima  infundiinlur  corpusculis  puc- 
ronim  fideliiim.  Oiiamvis  enim  Salomon 
habuil  de  naluralibus,  et  mullis  superna- 
luralibiis  ac  myslicis  infiisam  scientiam, 
11(111  lamen  de  oninibiis  lalibus  occullis  Dei 
jiidiciis  :  de  quibus  immodcrate  scrutari, 
ciiriosum    lemerariiimqiie   censelur,  qiiia 
omnino  transcendil  hiiniante  imbecillilatis 
capacilatem.  Idcirco  {\c  talibiis  ciim  .\po- 
stolo  est  dicendum  :  0  altiliido  diviliarum  /?om.xi,33. 
sapientiff  el  scienlia^  Dei  I  quam  inconipre- 
hcnsibilia  sunl  jiidicia  cjus.et  invesligabi- 
les  via>  ejusl  el  ciim  Psalmisla,  Judicia  lua  Ps.ww,'- 
abyssus  miilla. 

Ilanc  occujiationeni  pessimam,  id   csl 
curiosam   invesligalionem,  et    immodera- 
lam  inquisitionem  de  omnibus  qiuT  fiunt 
sub   cado,  'icdif   Dcas  /ilii.s  hoinininn,  id 
esl,  permisil   eos  ipsam  assumere.  Juxla 
(piem  modum  ait  Aposlolus  :  Mittet   illis  wThess.». 
Dciis  operationcm  erroris.ut  credanl  men-  '"• 
dacio;  el    rursus,   Tradidil    illos   Deus   in  /fom.1,26. 
passioncs  ignominia».  Sic  (|iioque  Isaias  lo- 
quiliir  Dco  :  niiarc  nos  enarc   fecisli  de /*.  ,xim.i7. 
viis  luis,  indurasli  corda  noslra  ne  lime- 


23. 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   ECCLESIAST^.    —   ART.    I  219 

remus  te?  Ut  occuparentur  in  ea,  negleclis  A  men  per  auxilium  el  miserationem  Spiritus 

his  quae   pertinent   ad  salutem.  Et  certe  Sancli  possunt  conycrli.  Et  stultorum  in- 

nunc  iisque  videmus  quam  vere  sit  ita, qua-  finifus  cst  numerus.  Omnis  numenis  est 

liter  multi  quffistiones  sine  numero  multi-  finitus,  quum  numerus  sit  certa  et  deter- 

pliccnt,  et  vanissimis  sophistriis  ac  curi-  minata  mcnsura,  seu   computatio  rerum 

ositatibus  sint  intenti,  omissa  divinorum  numeralarum.    Quomodo   ergo   stultorum 

observantia  praeceplorum.  In  qua  occupa-  infinitus   est   numerus  ?  Respondendum, 

tione  stultissima   multi    quoque   religiosi  quod  cuncla  creata,  finita  sunt,  absolutc 

sic  involvuntur,  quod  observanfias  negli-  loquendo,  utpote  in  numero,  pondere,  etsap. xi,2i. 

gunt  regulares.  Qui  ulinam  illud  Ecclesia-  mcnsiira  conslituta.  Sed  quantum  ad  nos 

Eccii  1.1,  stici  rite  adverterent  :  Alliora  te  ne  quse-  multiludo  stultorum  est  infinita,  quia  in- 

22,23.       sieris,  et  fortiora  te  ne  scrulatus  fueris;  numerabilis  nobis  esl,  nec  numerum  eo- 
sed  quse   prsecepit   tibi  Deus,  illa   cogita  B  rum  habemus;  sed  Deus  corum  numerum 

semper,  et  in  pluribiis  operibus  ejus  ne  novit.  Stulli  autem,   in  Scripturis  vocan- 

fueris  curiosus.  Non  est  enim  tibi  neces-  tur,  univcrsi  qui  dono  sapientige  carent, 

sarium,  ea   quse  abscondila  sunt,   videre  omnes  videlicet  qui  in  mortali  sunt  cul- 

oculis  tuis.  Unde  et  Apostolus  Timolheum  pa  :  quia  in  illis  puerilitatis  vitium  seu 

iirim.ii,  discipulum   monens  :   Stultas,   inquit,  et  insipientia  regnat  (quoniam  summo,  infi- 

sine  disciplina  quaestiones  devila,  sciens  nilo  et  invariabili  bono  prseferunt  vana, 

quia  generant  liles.  carnalia  et  caduca);  sicut  pueri  poma  et 

14  Vidi  ciDicfa  qiia;  fiunf  sub  sole,  id  est,  pira  auro  et  gemmis  pra^ponunt,  sic  ipsi 
consideravi  ea,  sallem  in  generali,  et  mul-  sensibilia  et  terrena,  spiritualibus  et  divi- 
ta  in  speciali;  vel,  Cuncla,  id  est  quadam  nis.  Sed  quum  Psalmista  de  electis  et  sa- 

de  omnibus  illis,  ut  sit  distributio  pro  ge-  pienlibus  dicat,  Dinumciabo  eos,  el  super  ps.cxxxmii, 

neribus  singulorum  :  juxta  quem  sensum  C  arenam    multiplicabunlur ;   videtur   quod  **■ 

Ps.  IX,  2.  ait  Psalmisla  Deo,  Narrabo  omnia  mirabi-  sapientium  quoque  infinitus  sit  numerus. 

lia  tua.  Et  ccce  universa  vanitas,  et  afjli-  Respondetur,   quod  utique  innumerabilis 

ctio  sjnrifus.-id  est,  vanitas  omnibus  illis  nobis  esl  mullitudo  juslorum,  sapientium 

fuit  admixta,  vanumque  fuit,  laboriosum,  et  eleclorum;  nihilo  minus  multitudo  re- 

et  animse  afflictivum,    considerationi   et  proborum  ac  impiorum  multo  innumera- 

perscrutationi  omnium  illorum  insistere.  bilior  est  :  quia  in  tantum  est  major,  ut 

Imo  occupatio  lalis  impedit  hominem  ab  dicat  Salvator,   Multi   sunt   vocati,   pauci    yiauh.xx, 

utilioribus  et  salubrioribus  actibus,  ab  ex-  vero  electi.  i6;xxii,  u. 

ercitio  orationis  et  devolionis,  ab  inflam-  Locufus  sum  in  cordc  meo,  id  est,  cogi-       ig 

matione  affectus,  ab  expurgatione  discus-  tavi,  dicens  intra  me,  vel  etiam  aliis  :  Ecce 

sioneque  mentis   :  quia  quo  mens   circa  magnus  effectus  sum.  Salomon  enim  fuit 

plura  distenditur  atque  dispergitur,  eo  mi-  D  rex  valde  magnus,  famosus,  potens,  opu- 

nus  circa  unum  illud  quod  summe  neces-  lentus,  et  prsesertim  in  sapientia,  eminens 

sarium  est,  recolligitur   et   constabilitur.  aliis.  Ideo  subditur,  et  pra'cessi  omnes  sa- 

Hebr.\'i,9.  Hinc  Apostolus  hortatur  nos,  ut  qugeramus  pientia,  qui  fuerunt  anfe  me  in  Jerusa- 

meliora   et   viciniora   saluti.  Et    rursus  :  lem.  Imo  in  toto  mundo  non  erat  tempore 

/6id.  xiii,9.  Doctrinis,  inquit,  variis  et  peregrinis  noli-  suo  sequalis  ei  in  sapientia  atque  scientia, 

te  abduci.  Optimum  enim  est  gratia  stabi-  prout  tertio  Regum  et  secundo  Paralipo-  xwReg.m, 

lire  cor.  menon  satis  ostendilur.  Quod  qualiter  in-  '-:";'rn^* 

'     _    _  X,  /;  II  far 

15  Perversi  difficile  corriffuntur  :qma  sunl  telligendum  sit,  tertio  Regum  diligenter  ,,  i2;ix,  6. 
habituati  in  vitiis.  Difficile  autem  est  con-  expositum  csl.  Non  enim  potest  illud  in- 

suela  relinquere.  Imo,  secundum  Philoso-  lelligi  de  sapientia,  ut  est  donum  :  quia 

phum,  tales  dicuntur  incurabiles.Verumta-  illa  est  tanto  major   in  hoinine,  quanto 


220  ENARRATIO   IN   CAP.    I   ECCLESIAST^.    —   ART.    I 

perfectior  ipse  est  in  caritate.  Tdeo,  sicut  A  errores  praeteritos  et  excessus  :  ex  quibus 

David  fuit  sanclior  Salomone,  ita  et  sapi-  afflictionem,  contritionem,  tristitiam  con- 

/s.  .\r,2.   entior  eo  fuit,  loquendo  de  sapientia  quse  cipit,  et  pro  suis  vitiis  se  affligit. 

est  unum  de  septem  donis.  Loquendo  au-  Eo  quod  in  multa  sapicnda,  mulfa  sit       18 

tem  de  sapientia  et  scientia,  ut  sunt  dona  indignatio  :  id  est,  quanto  quis  amplius 

gratiae  gratis  datae,  et  de  cognitione  natu-  crescit  in  sapientia  vera  et  salutari,  tanto 

ralium  rerum,  Salomon  sapientissimus  fuit  plus  contra  vitia  indignatur,  et  eis  subja- 

in  populo.  Potuit  quoque  istam  suam  ex-  core  abominatur,  quia  vilissimum  et  sum- 

cellentiam  sine  peccato  attendere  ac  fate-  me  nocivum  est  subjici  eis.  Kt  qui  addit 

ri,  dummodo  eam  Deo  attribuit,  quoniam  scientiain,  id  est,   qui   crescit  in  morali 

ex  revelatione  divina  scivit  se  eam  habe-  doctrina,  addit  el  dolorem  :  quia  ex  ea  ad 

re.  Sic  namque  et  David  grata  ac  humili  moerorem  de  suis  peccatis   inducitur,  et 

\Par.\-in,  mcnte  dixit  ad  Dominum  :  Fecisti  me  spe-  B  mala  proximorum  ac  mundi  miserias  agno- 

ctabilem   prae  omnibus   honiinibus.  Apo-  scendo,  auget  sibi  dolorem  et  compassio- 

flom. viii,  stolus  quoque  :  Nos  ipsi,  inquit,  primitias  nom.  flolum  atqne  tristitiam.  Iterum,  Qui 

Spirilus  habentes.  addit  scionliani,  addil  ot  doloroni.  id  ost, 

Et  mens  mea  contemplata  esi  midta  sa-  damnationoni  sibi  adauget,  nisi  juxta  sci- 

pienter  de  Deo  et  creaturis,  et  de  Christi  onliam  suam  vivat,  sicut  in  Evangelio  lo- 

mystcriis,  et  didici  :  quia  ex  infusa  sa-  quilur  Christus  :  Servus  qui  cognovit  vo-  Luc.\\\,vi 

piontia   profocil.   el    scientiam  acquisivit  Innlatom  domini  sui,ot  non  pra»paravit.  ot 

t7       majorom.  Dcdique  cor  meum,  id  est,  in-  non  fecil  socundum  voluntatoni  ojus,  pla- 

tolloclum  applinii.  rogando  Doum  pro  sa-  gis  vapulabit  mullis.  Prirtorea  sapionlia  ot 

j)ionlia  infundonda,  vel  investigando  qua^-  sciontia  acquisitip,  froquontor  inflant  ha- 

dam  ignota,  ut  scirem  prudcntiam,  qua?  bontem  :  sicque  faciunt  oum  pronum  ad 

est  recta  ralio  agibiliiun,  ol  docot  quid  ol  C  indignandum   his,  qui  aliter  agunt  qiiam 

qualitcr  sit  agen(Ium,quid  iloni  vitandun),  sibi  placot.  Ouia  vult  reputari  et  honora- 

atque  doctrinam  moralem,  seu  legis  divi-  ri,  idciico  indignalur  ois,  a  quibus  putat 

nae  notitiam,  crrorcsquc  ct  stultitiani,  id  so  parvi   pondi.  Undo  ox  indignationo  ac 

est,  orroros  voritati  contrarios.  et  stulli-  inqiatioutia   incurrit   doloroni.   id  ost    af- 

liam  sapiontia^  oppositam,  volui  sciro,  ad  fliclionom   intoriorom,  ot   anxiotatom  dis- 

vitandiim   ot    roprobandum    oos.   (pii   nisi  |)liconliain(iuo  lurbantom.  Oiiibiis  niiseriis 

agnnscanlur.non  ovilantiir.  i^adcm  tamon,  ('aioict.  si  essot  hiimilis  ac  paliens,  et  sa- 

socundiiin  IMiilosoplium.  est  sciontia  con-  pionliam  qiiae  doniim  ost,  possideret :  quia, 

ti'arioiuin.  Et  (ifjnori  pcr  exporionliam  iii  ul  aposloIiiN  .lacobiis  toslaliir,  Ona>  desiir-    Jacob.wx 

mo  ipso,  quod  in  /lis  quoquc  cssct  /afjor,  ct  siim  osl  sapionlia,  primiim  quidom  pudica  '"" 

(iljflcfio  spiritus.  Laboriosum  eniin  ost  ita  est,  doindo  pacifica  ol  modosla.  Poslromo, 

sliidorc  atqiio  proficere,  qiiia  (iil  ail  IMiilo-  I)  in  miilta  sapiontia,  miilla  osl  indignalio  : 

soplius)  ars  et  virtiis  siint  circa  difficilia.  (jiioniam    his   qiii    miiltum   oriidili    sunl, 

i*or  hoc  quoqno,  qnod  liomo  acquirit  prii-  Deus  gravissime  indignaliir,   si    prav(>  ol 

donliam  el  doctrinam,  agnoscil  siii  ipsiiis  inoxcmplaritor  convorsonliir. 


ENARRATIO   IN  CAP.    11   ECCLESIASTiE. 


ART.    II 


221 


ARTICULUS  II 


EXPOSITIO    CAPITULI    SECUNDI    :    DIXI    ERGO   IN    CORDE   MEO,    ETC. 


H' 


IC  niultipliciter  Salomon  docet,  non 
lelicilatem,  secl  vanitaiem,  in  corpo- 
ralibus  bonis  ac  deliciis  carnis  consiste- 
re.  Itaque  in  persona  hominis  carnalis  im- 

1  peritique  loquens,  subdit  :  Dlxi  crgo  in 
corde  yneo,  id  est,  ex  quo  inveni,  in  sapi- 
entia  atque  scientia  esse  indignationem  et 
dolorem,  non  quietem  et  suflicientiam  ac 
salutem.  Nam  et  scientia  hujus  vitse,  est 
modica  :  et  quanto  quis  in  scientia  profi- 
cit,  tanto  clarius  cernit  quantum  a  perfe- 
cta  omnium  rerum  scientia  distet.  Propter 
quod  dolet  quod  ad  plenitudinem  scien- 
tiae  nequit  pertingere.  Ideo  dixi  intra  me  : 
Vadaiii,  id  est,  ab  occupatione  circa  pro. 
fectum  sapientise  et  scientiae  abiens,  per- 
gam  ad  objecta  carnalium  deliciarum,  et 
affluam, id  est,  abundanter  vacabo,  deliciis 
gulse  et  luxus,  et  fruar  bonis  exterioribus, 
illis  finaliter  inhaerendo.  Nam  fine  frui- 
mur,  mediis  utimur.  Et  vidi,  id  est,  faci- 
liter  celeriterque  "^Qn^&yijquod  hoc  quoque 
esset  vanitas,  id  est  impium  et  brutale, 
avertens  mentem  a  Deo,  et  eam  infimis 
rebus  omnino  immergens. 

2  Risuin  reputaci  errorcm,  id  est,  erro- 
neum  judicavi  inordinato  risui  et  ineptis 
ac  dissolutis  Isetitiis  locum  dare ;  et  gau- 
dio  dixi  :  Quid  frustra  deciperis?  id  est, 
delectationem  carnalem  illicitam  reproba- 
vi,  eo  quod  fallax  sit,  et  ad  perpetuum 
trahat  mcerorem.  Quum  enim  simus  in 
sseculo  isto  tanquam  in  exsilio  et  loco  pe- 
regrinationis,  valleque  lacrimarum,  ubi  ac- 
tibus  poenilentise  vacare  oportet,  non  est 
hic  locus  aut  tempus  risuum  et  jocorum, 
sive  inanium  gaudiorum  ;  sed  implere 
oportet  quod  per  Joclem  Dominus  exhor- 

Joei  11,  i2.  tatur,  Convertimini  ad  me  in  toto  corde 
vestro,  in  jejunio,  et  fletu,  et  planctu.  Ad 


A  Corinthios  quoque  scribens  Paulus,  docet 

et  monet  :  In  omnibus,  inquiens,  exhibea-  iicor.  vr, 
mus  nosmelipsos  sicut  Dei  ministros,  in  *"'' 
multa  palientia,  in  tribulationibus,  in  an- 
gustiis,  in  necessitatihus,  in  plagis,  in 
carceribus,  in  seditionibus,  in  laboribus, 
in  vigiliis,  in  jejuniis,  in  castitate,  in  sci- 
entia,  in  longanimitate,  in  suavitale,  in 
Spiritu  Sancto,  in  caritate  non  ficta,  in 
verbo  veritatis,  in  virtute  Dei,  per  arma 
justitiae  a  dextris  et  a  sinistris.  Hinc  lo- 
quitur  Jeremias  :  Usquequo   deliciis  dis-    /e,-. xxxi, 

B  solveris,  filia  vaga?  Atque  in  Evangelio '"^- 
Veritas  :  Yee  vobis  qui  ridetis  nunc,  quia  Ziic.  v.,25. 
plorabitis  et  flebitis.  Ideo  scriptum  est  : 
Agite  nunc,  divites,  plorate  ululantes  \i\  jacob.^,\. 
miseriis  quse  advenient  vobis. 

Cogitavi  in  corde  meo,  abstrahere  a  vino,  3 
id  est  ab  omni  potu  inebriativo  et  delicio- 
so,  inflammativo  et  calido  abstrahere,  car- 
nem  meam,ut  animum,  id  est  intellectum 
meuni  transferrem  ad  sapientiam  :  ad 
quam  obtinendam  tanto  aptior  fit  aniina, 
quanto  corpus  a  delectationibus  carnali- 

C  bus  amplius  elongatur.  Qui  enim  amat  vi-   Pro^.xxi, 
num  et  pinguia,  non  erit  sapiens.  Unde  in  '■• 
Job  habetur  :  Sapientia  non  invenitur  in  /ofixxvm, 
terra  suaviter   viventium.  Isaias    quoque  '^- 
inducit  :  Quem,  inquit,  docebit  Dominus  /s.xxvui,9. 
scientiam  ?  et  quem  intelligere  faciet  au- 
ditum?  Ablactatos  a  lacte,  avulsos  ab  ube- 
ribus.  Devitaremque  stultitiain,  id  est  insi- 
pientiam  et  peccata,pr8esertim  vitia  carnis, 
in  quibus  ratio  totaliter  absorbetur,  donec 
viderem,  id  est,  vere  cognoscerem,  quid 
esset  utile  filiis  hoininum  ad  obtinendum 

D  veram  salutem,  quo  facto  opus  est  sub  so- 
le,  id  est,  quibus  operibus  necesse  sit  ho- 
minem  in  hac  vita  esse  intentum,  si  de- 
bcat  salvari,  numero  dierum  vitcn  suce,  id 


222 


ENARRATIO  IN   CAP.    II  ECCLESIAST^.    —  ART.    II 


VII,  1-8. 


6 

7 


Gen.  VI,  i, 
4. 

Ps.  1,11,  t;. 

(}alal.i,\0 


ICor.  x,33 
Q 


est,  si  durante  hac  vita,  in  qua  sola  est 
tempus  merendi  ac  demerendi,  velit  bea- 
titudinem  promereri.  Et  ut  tandem  per 
experientiam  devenirem  ad  certam  verita- 
tis  notitiam,  feci  quod  subditur. 

Magnificavi  opera  rnea,  id  est,  per  ma- 
num  et  industriam  artiticum  jussi  mihi 
fieri  diversa  opera  magnse  excellentiae. 
De  quibus  subjungitur  :  .-Edificavi  inihi 
domoH.  .Edificavit  eteniin  pulcherrimum 
templum,  pretiosissimum  palatium,  et  do- 
muin  Saltus  Lii)ani,  prout  lertio  Regum 
scribitur.  Et  plantavi  vineas  in  monti- 
bus  ;  fcci  Jtortos  et  pomaria,  et  consevi,  id 
est  complantavi,  ea  cuncti  gcneris  arbori- 
hus,  qiiae  apud  nos  poterant  inveniri,  et 
dignae  apparuerunt  in  regalibus  pomariis 
stare.  Exstruxi  rnihi  piscinas  aquarum, 
ut  irrigarem  silvam  lignorum  germinan- 
tium.  Possedi  servos  et  ancillas,  multam- 
que  familiam  habui ;  armcnta  quoque  et 
magnos  ovium  grcges,  ultra  omnes  qui 
fuerunt  ante  me  injerusalem.  Coacervavi 
mihi  argentum  et  aurum,  et  subslantias 
regum  et  provinciarum.Tex[us  iste  histo- 
ricus  est,  et  planus. 

Feci  mihi,  id  est  prociiravi.  cantorcs 
et  canfalriccs,  ul  per  nielodiam  et  cantus 
diilcedinem  mulceretur  audiliis,  et  dcli- 
cias  filiorum  hominum,  id  est  objecla  de- 
leclationiim  omnium  sensuiim  exlerioriiin, 
in  (juil)iis  major  pars  liominum  {pKPrit 
resolvi  ac  deliciari  :  qiii  iiiagis  vocandi 
siinl  lilii  hoinintim.  (|uam  lilii  Dei.  siciil 
in  (lciiesi  iegilur  dc  liliis  Dci,  rilial)us(jue 
hominiim.  De  talibns  enim  hominibus  ait 
Propliela  :  Deiis  dissipavil  ossa  coruin  (]ui 
hominibiis  placcnt;  et  Pauliis,  Si  adhiic 
hominibiis  placerein,  Clirisli  servus  non 
cssem.  Porro  de  filiis  Dci,  id  csl  virliiosis 
hominibus,  ait  :  Ego  per  omnia  omnibus 
placeo.  Scyphos  et  urceolos  in  minislerio 
ad  vina  fundenda.  Et  supergressus  sum 
opibus  omnes  qui  ante  me  fuerunt  in  Je- 
rusalem.  Sapientia  quoque  perscveravit 
rnccum.  Miriim  qiiomodo  inter  lot  carnali- 
tates  et  vanitates  ac  curiositales,  sapicn- 
tia  manserit  secum.    Sed   cerlum,   quod 


A  quam  cito  in  mortalia  corruit  vitia,  sapi- 
entiam  quse  est  donum.amiserit:  quoniam 
sapientia  illa  non  potest  esse  informis,  nec 
sine  caritate  habetur.  Sapientia  autem  in- 
formis,quae  est  donum  gratise  gratis  dalse, 
potuit  secum  perseverare.  Sicut  et  nunc 
sunt  multi  tlieologi  et  juristse,  non  medio- 
criter  docti  et  prompti  in  allegando  Scri- 
pturas  et  documenta  patrum  ac  jura,  qui 
tamen  sunt  detestabilis  vitae. 

Et  omnia  quce  desideraverunt  oculi  mei,       10 
id  est,  ad  quorum  eoncupiscentiam  incita- 

B  bar  per  visum,  non  negavi  cis;  nec  pro- 
hibui  cor  meum,  quin  omni  vohcptate 
frueretur,  et  oblectaret  se  in  his  qua'  prce- 
paraveram.  Et  certissime  hoc  pessimum 
fuit,  lam  irrefrenate  vacare  libidini  :  et 
tamen  fecit  hoc  infalualissimus  ac  libidi- 
nosissimus  iste,  totus  deleslabilis  factus. 
Propler  quod  justo  Dei  judicio  permissus 
est  cadere  in  idololatria»  scelera.  Sed  pla-  wxReg.w, 
ne  non  sine  grandi  causa,  perinisil  omni-  *"*• 
polcns  Deus  hoininum  gubernalor,  tantte 
sapieiitiip  virum  cadere  tain  extreme,  sed 

C  ul  omnes  nos,  agnoscenles  viruin  illum 
sapientissimiim  laliter  corruisse,  jugiter 
tiinorati  atque  solliciti  simus  coram  Al-  .Vi>/i.vi,8. 
tissimo,  ncc  in  sua  quisquam  pra^sumat 
scientia,  nec  sine  propria;  fragililatis  con- 
sideralione  pra^sumal  alios  informare,  hor- 
tari,  (orriperc.  Et  hanc  ratus  sum  partem 
meam,  id  esl,  islud  rcpulavi  prapcipiiiim 
boniiin  incuin.  v/  utcrcr  lahore  )nco,  id  esl, 
sliuctiiris.  ciilliiris.  ct  objeclis  celeris  Aq- 
liciariiin  incaium  ad  libitum  ulerer  :  quod 
est  frui  eisdem. 

D  Quumque  me  convertissem  ad  universa  11 
opcra  quce  fccerant  manus  mece,  et  ad  la- 
horcs  in  quibus  frustra  sudavcram,\d  esl. 
quiim  pra^dicta  facla  mca  el  usum  ac  frui- 
lioneiii  eorum  aciilius  considerassem,  vidi 
in  omnibus  vanitatem, id  est  deceplionem, 
iniqiiilalem,  inquieliidincm,  et  afjUctionem 
animi.  Nam  quamvis  ad  horam  delectenl, 
lamen  deleclalioiie  explela.scqiiiinlur  mul- 
la  ct  inagna  incommoda.  pa»nitudo  et  re- 
morsus,  damna,  diffainia,  hcbeludo,  dys- 
crasia,  et  reatus  mortis  SBtcrnae,  amissio 


ENARRATIO   IN   CAP.    II   ECCLESIASTiE.    —   ART.    11 


223 


summi  boni,  spoliatio  gratise,  dominium 
principis  tenebrarum,  jugumque  vitiorum. 
Et  nihil  permancre  sub  sole.  Prfficedenti 

Eede.  i,  4.  dixit  capitulo  :  Terra  in  geternum  stat.  Ter- 
ra  autem  sub  sole  est.  Quomodo  ergo  nunc 
ait,  nihil  permanere  sub  sole?  Sub  sole 
quoque  sunt,  non  solum  ignis,  aer,  aqua, 
tria  elementa  perpetua,  sed  et  luna  cum 
sphsera  sua,  quam  Aristoteles  posuit  pro- 
ximam  sphserse  solis;  imo  et  Venus  atque 
Mercurius,  secundum  Ptolemseum,  qui  so- 
lem  asserit  esse  in  medio  planetarum  : 
quod  tenetur  communius,  et  creditur  ve- 
rius.  Quum  itaque  coelestia  corpora  incor- 
ruptibilia  sint,  quomodo  nihil  manet  sub 
sole?  ilespondendum,  quod  sub  sole  dici- 
tur  nil  manere,  quia  contenta  sub  sole 
subjacent  mutationi  secundum  locum  et 
situm,  aut  secundum  formam  et  esse,  sive 
pro  parte  sua,  sive  secundum  se  tota.  Et 
quamvis  quaedam  coelestia  corpora  sint  sub 
sole,  proprie  tamen  dicuntur  esse  sub  sole, 
quae  subjacent  influentige  solis,  recipiendo 
peregrinas  impressiones,  et  quantum  ad 
generationem  et  corruptionem. 
12  His  ergo  relictis,  transivi,  id  est,  men- 

tem  erexi,  ad  contemplandam  sapientiam, 
id  est  ad  considerandum  dignitatem  ipsius, 
ut  eam  amplecterer,  erroresque  et  stulti- 
tiam,  ut  eos  vitarem  ac  reprobarem.  Quid 
est,  inquam,  liomo,  ut  sequi  possit  Regem. 
factorem  suum?  id  est,  quum  homo  sit 
carnalis,  mortalis  ac  fragilis  creatura,  non 

irim.i.i:.  videtur  quod  valeat  suo  Greatori  regi  sae- 
culorum  immortali,  invisibili,  adhgerere, 
servire,  assimilari.  Istud  loquitur  Ecclesia- 
stes  in  persona  quorumdam,  dicentium  ho- 
minem  (quum  sit  mortalis  et  corporalis) 
non  debere  nisi  corporalia  atque  mortalia 
quaerere,  juxta  illud  :  Quum  sis  mortalis, 
quse  suntmortalia  cura.Gujus  erroris  prin- 
ceps  fuit  Simonides  :  quem  in  Ethicis  Ari- 
stoteles  reprobat,  eo  quod  nobilior  pars 
hominis,  scilicet  intellectus,  sit  immorta- 
lis,  divinus,  immaterialis.  Ideo  homo  debet 
summe  exquirere  divinorum  notitiam  et 
amorem.  Et  quamvis  non  possit  suo  Grea- 
tori  per  sequalitatem  assimilari,  sicut  ipse 


A  per  Isaiam  testatur,  dicens,  Gui  assimila-  /s.  xi.,  23. 
stis  me,  et  adsequastis  me?  et  rursus  :  Gui  ihid.  is. 
similem  fecistis  Deum?  aut  quam  imagi- 
nem  ponetis  ei?  nihilo  minus  tamen  potest 
ei  (auxiliantegratia)  finaliter  adhaerere,  re- 
verenter  servire,  per  contemplationem  et 
dilectionem  imitative  assimilari,  tanquam 
ad  imaginem  et  similitudinem  Dei  factus. 
Unde  in  Timseo  asserit  Plato,  quod  nobis 
esl  cum  diis  consortium  quoddam  divi- 
nitatis,  et  parilitas  nominis.  In  Phaedone 
quoque   testatur  :   Divino,    immortali,    et 

B  semper  eodem  modo  se  habenti  enti,  simi- 
lis  est  anima. 

Et  vidi  quod  tantum  prcecederet  sapien-       43 
tia  stultitiam,  quantum  differt  lux  a    te- 
nebris  :  id  est,  intellexi   quod   sapientia 
tantum,  imo  et  plus,  praestantior  est  igno- 
rantia  et  errore,  quantum  lux  caligine.  In- 
ter  quse  tantum  interest,  ut  dicat  Aposto- 
lus  :  Quae  conventio  luci  ad  tenebras?  Ideo   11  cor.  vi, 
sapientium  est,  oculos  cordis  semper  ad  '*• 
lucem  veritatis,  et  ad  virtutum  splendorem 
attollere;  stultorum  vero,  in  tenebris  vitio- 

C  rum  et  falsitatis  caligine  volutari. 

Hinc  sequitur  :  Sapientis  oculi  in  capite  14 
ejus :  quia  exteriores  oculos  suos  elevat  ad 
coelestia  intuenda,  quatenus  ex  illorum  in- 
tuitu,  ad  Greatoris  contemplationem,  ejus 
interiores  oculi  erigantur,  juxta  quod  in 
Isaia  legitur  :  Levate  in  excelsum  oculos  /«.  xi,  26. 
vestros,  et  videte  quis  creavit  haec.  Vel, 
interiores  oculi  sapientis  sunt  in  capite,  id 
est  in  corde  ipsius,  hoc  est  in  parte  intel- 
lectiva,  in  qua  sunt  tres  superiores  animae 
vires,  in  quibus  superbenedictge  Trinitatis 

D  imago  relucet  :  quse  vacant  divinis.  Rur- 
sus,  Sapientis  oculi  sunt  in  capite  ejus,  id 
est  in  Ghristo,  qui  est  caput  cunctorum 
fidelium  :  in  quo  sapientes  interiores  ocu- 
los  suos  defigunt,  juxta  illud  Psalmi,  Ocu-  />s.xmv,i5. 
li  mei  semper  ad  Dominum.  Stultus  in 
tenebris  ambulat,  id  est,  per  devia  vitio- 
rum,  ignorantias  et  errores  graditur  ad  in- 
fernum.  Unde  in  libro  Proverbiorum  habe- 
tur  :  Justorum  semita  quasi  lux  splendens,  prov.iv,\%, 
procedit   et  crescit   usque   ad   perfeclam  '^- 
diem ;  via  autem  impiorum  tenebrosa,  ne- 


224 


ENARRATIO   IN   CAP.    II  ECCLESIAST^.    —  ART.    II 


sciunt  ubi  corruunt.  Et  didici  quod  unus 
utriusque  esset  interitus.  Quum  prsefatam 
sapientise  eminentiam  consideravi,  occurrit 
mihi  quod  eodem  modo  mori  et  deficere 
videtur  sapiens  atque  insipiens  :  quia  in 
morte  sapientis  non  videtur  spiritus  rema- 
nens  magis,  quam  in  morte  insipientis;  et 
interdum  eodem  periclitantur  naufragio, 
eodem  involvuntur  incendio,  aut  uno  gla- 
dio  feriuntur. 

15  Et  dicci  in  corde  meo,  in  persona  homi- 
nis  imperiti  carnalis  :  Si  unus  et  stulti  et 
meus,  qui  sapiens  sum,  occosus,  id  est  in- 
teritus,  seu  finis,e/v7  .•  quid  mihi  prodest, 
quod  majorem  sapicntice  dcdi  opcram, 
quam  stultus?  quum  neuter  nostrum  hahi- 
turus  sit  preemium  post  hanc  vitam,  anima 
exsistente  mortali,  ut  aestimant  imperiti. 
Locutusque  cum  mente  mea,  id  est  inlra 
me  conferens,  animadverti  qicod  hoc  quo- 
que,  scilicet  ita  sentire,  esset  vanitas,  id 

16  est  pessimus  error.  Xon  enim  erit  memo- 
ria  sapientis  similiter  ul  slulti  in  perpe- 
tuum  :  id  esf,  diversa  erit  recordalio  de 
ambobus,  non  conformis,quoniam  sapiens 

iap.iv, 7.  in  refrigerio  et  beatitudine  erit,  stultus  in 
damnatione  .'pterna.  Aliqui  vero  e.xponunt 
sic  :  Animadverti  (|Uod  hctc  quoque,  scili- 
cet  majorcm  sapientia^  operam  dare,  esset 
vanitas  :  loquendo  in  persona  carnalis. 
Non  enim  erit  memoria  sapientis  similifer 
ut  stulli  :  id  est,  amborum  memoria  siinili 
modo  peribif.  Et  fulura  tempjora  oUlirionc 
cancfd  pnrilcr  opcricnl  :  id  est,  fandeni 
in  futuris  temporihus  ohlivioni  fradenlur 
cuncta  quse  inferini  fiunt,  ita  quod  erunf 
sicut  quse  in  tenei)ris  penifus  lafenl.  Mo- 
ritur  doctus  similiter  itl  indoctus.  Nam, 
qiiantuin  ad  corpus,  non  videtur  differen- 
lia  moilis,  nec  aninKO  palet  egressiis.  iino 
sapienles.  docti  et  justi,  inlerdiim  vioieiila 
morte  decedunt  et  horrihiliori  quain  in- 
docti  et  vitiosi. 

17  Et  idcirco  tceduit  me  vitoj  mea',  propfer 
tot  mala  vifae  huic  annexa  :  me,  inqiiam, 
vidcnlcm  mala  in/ircrsa  cssc  suh  sofc.ul  est 
vana  atque  aliquid  mali  pcpuffi  vel  cuI|);p 
admixtum  habenlia.  Quamvis   enim    vila 


A  sit  appetibilis  per  se,  f amen  propter  adver- 
sitates  et  pravilates  annexas  potest  in  tse- 
dium  verli.  Propter  quod  dixit  Elias  :  Suf-  uineg.^ix, 
ficit  mihi,  Domine;  tolle  (quaeso)  animam  *' 
meam.  Job  quoque  :  Solvat  Deus  manum   jobu,^. 
'suam,  et  succidal  me.  Alque  Apostolus  : 
Supra  modum,  ait,  gravati  sumus  supra  iicor.i.s. 
virtufem,  ila  ut  taederet  nos  etiam  vivere, 
El  cuncta  vanitatcm  el  afflictionem  spiri- 
tus,  id  est  aliquo  modo  afflicfiva  cordis, 
juxfa  expositionem  inducfam.  Unde  oravit 
Psalmista  :  Educ  de  cusfodia,  id  est  de  /•s.cxu.s. 

B  carcere,  animam  meam,  ad  confifendum 
nomini  tiio;  et  Paulus,  Infelix  ego  hoino!  Rom.\a,i\. 
quis  ine  liberabil  de  corpore  mortis  hu- 
jus?  Hinc  dixit  et  Jonas  :  Melius  est  mihi  /on«iv,3. 
mori,  quam  vivere. 

Consequenter  ponif  unum  miserabile 
malum.  quod  multis  contingit  parenfibus. 
Rursus  defestatus  sum,  id  est,  miseram  18 
repiifavi,  omnem  induslriam.  id  esf  pru- 
(lentiam  mcam.qvxdim  habui  in  congregan- 
do  opes  ferrenas,  qtia  sub  sole  studiosis- 
simc   laboravi    pro    acquirendis    divitiis, 

C  habiturus  heredcm  post  mcquem  ignoroAd        19 
esf,  de  quo  nescio,  utrum  sapicns  an  stul- 
tus  futurus  sit,  id  esf,  quod  horum  duo- 
riim  ei  conveniet:  ct  dominabitur  in   ta- 
boribus  meis,  quibus  sudavi  et  sollicitus 
fui ,  id  esf  in  divifiis  meis,  a  me  laboriose 
adepfis.  El  est   quidquam   iam    vanum? 
qiiasi  dicaf  :  Istud  est  valde  inane  ac  do- 
lorosum.   Istud  quoque  accidif   Salomoni, 
eiijiis  siiccessor  et  heres  liohoam,  riidis  et  inneg.xiv, 
stulliis  fuil,  et  a  rege  .€g\pli  pro  parte  "'''^''''" 
dcpauperalus,  ut  legitur  lerlio  Regum. 

D      Undc  cessavl  a  lali  diviliarum  colleclio-      20 
ne,  renuntiavitque  cor  meum  ullra  lalx)- 
rnrc  sub  solc  pro  opibus  congregandis,  eo 
qiiod   filii    parcnlniu    taiiler   Ihesaurizan- 
rmin  el  congregantiiin),  hona  a  parenlibus 
congregata,  male  consumunt,  quia  facili- 
ter  ad  manus  suas  deveniunt,  prout  diclum 
est   plenius   snper    illiid   Proverbiorum    : 
Subslantia  festinata  minueliir:  qiKT  aulem   Prov.xm, 
paulatim  colligitur  manu,  inullipHcahitur.  "" 
Xnni  quum  nlius,  id  esl  aller  aliquis,  ta-      ii 
boret  in  sapientia  et  doctrina,  ut  scilicet 


ENARRATIO   IN   CAP.    II   ECCLESIAST.E. 


ART.    II 


225 


sapiens  sit  et  doctus,  cl  sollicitudine ,  id 
est  in  cura  pro  temporalibus  rebus;  hovni- 
ni  otioso  quc^sita  dimittit,  id  est,  ea  quce 
ipse  sollicite  acquisivit,  relinquit  hoinini 
negligenti  ac  pigro,qui  ea  prodigaliter  car- 
naliterque  consumit.  Et  Jioc  ergo  vanitas 
est  et  magnum  malum.  Yanitas  est,  quo- 
niam  caret  fine  intento  a  congregante,  qui 
intendcbat  ea  relinquere  digno  et  sapienti 
successori,  ac  pro  statu  honesto  per  eum 
ducendo.  Est  etiam  magnum  malum,  quia 
multum  poenale  parenti,  si  eo  vivente  et 
sciente,  heres  suus  sic  devoret  bona  sibi  a 
patre  collata.  Quod  si  pater  ista  non  sciat, 
nec  vivat  dum  fiunt,  tamen  adhuc  vivens, 
timendo  de  hoc,  affligebatur.  Successori 
vero  taliter  consumenti  bona  sibi  relicta, 
istud  est  magnum  malum  culpabile. 

22  Quid  enim  proderit  homini  cuicumque, 
id  est,  quam  utilitatem  consequitur  homo 
quicumque  avarus  et  tenax,  de  universo 
labore  suo,  quo  pro  divitiis  laboravit,  vel 
de  ipsis  divitiis  laboriose  collectis,  et  afjli- 
ctione,  id  est  sollicitudine  et  anxietate, 
spiritus,  id  est  animse  suae,  qua  sub  sole 
cruciatus  est  propter  ista  terrena,  quse 
cum  labore  acquiruntur,  cum  timore  pos- 
sidentur,  cum  dolore  et  tristitia  amittun- 

23  tur?  Cuncti  dies  ejus  doloribus  et  cvrum- 
nis,  id  est  miseris  curis,  malisque  pcense 
et  culpge,  pleni  sunt :  hoc  est,  ipsemet  in 
diebus  suis  his  calamitatibus  adimpletur. 
Tempori  enim  adscribuntur  ea,  quae  fiunt 

Matth.s\,'m  tempore,  sicut  ait  Salvator  :  Sufficit 
*;,.,  diei  malitia  sua;  et,  Grastinus  dies  sollici- 
tus  erit  sibi  ipsi.  Nec  per  noctem  mente 
requiescit :  quia  in  lecto  corporaliter  re- 
quiescens,corde  sollicitatur,  ne  furto  quid 
perdat,  et  qualiter  plura  adipiscatur,  aut 
pertinentia  sibi  disponat.  Unde  asserit  Do- 
.Varc.  IV,  minus  :  .^ilrumnse  saeculi,  et  deceptio  di- 
vitiarum,  et  circa  reliqua  concupiscentise 
introeuntes, suffocant  verbum  Dei.^'^  hoc, 
scilicet  per  noctem  non  quiescere  mente, 
et  taliter  propter  temporalia  cruciari,  now- 
ne  vanitas  est?  quia  a  vera  beatitudine 
impedit  hominem. 

24  Nonne  mclius  est  comedere  et  bibere,  id 

T.  7. 


34. 


19. 


A  est  rebus  concessis  ad  competentiam  uti, 
et  ostendere  animw  suw  bona  de  laboribus 
suis,  id  est  vilam  suam  reficere,  et  se  ip- 
sum  consolari  ex  bonis  sibi  collatis,  ila 
ut  habens  victum,  et  quibus  tcgatur,  con-  inm.vi,^. 
tentiis  sit,  et  quiete  vescatur  ?  prout  in 
Proverbiis  dictum  est  :  Divitias  et  pauper-  Prov.xxx, 
talem  ne  dederis  mihi,  sed  tribue  tantum  *' 
victui  meo  necessaria.  Unde  subjungitur  : 
Et  hoc  de  manu  Deiest :  id  est,  ita  refici  et 
contentari,  cst  beneficium  Dei,  imo  et  do- 
num  gratise  ejus,  ac  merilorius  actus,  si 

B  fiat  ex  caritate.  Quis  ita  vorabit,  id  est,       25 
tam  abundantem  prseparationem  ciborum 
habebit,  et  deliciis  affluet  in  usu  femina- 
rum   et    virginum,   ut  ego  Salomon  ?  De 
cujus  quotidianis  cibariis  et  uxoribus  et  xwReg.w, 
concubinis,  tertio  Regum  et  secundo  Pa-  ^"/^^Mxf 
ralipomenon  satis  conscriptum  est.  Et  ta- 
men  ego  in  talibus  ita  expertus,definio  ac 
protestor,  quod  in  ipsis  non  felicitas,  sed 
vanitas  sita  est.  Quasi  dicat  :  Mihi  in  his 
expertissimo  credendum  est. 

Ideo  concludendo  subjungit:  Z?o/nzVu'6o-       26 

C  no  in  conspectu  suo,  id  est  homini  vere 
virtuoso,  dedit  Deus  sapientiam,  id  est 
sapidam  divinorum  notitiam,  prout  sapi- 
entia  est  donum,  et  scientiam,  id  est  infu- 
sam  notitiam  de  rebus  creatis,  quod  in  eis 
non  sit  finis  ultimus  constituendus  :  quse 
scientia  etiam  donum  est,  et  omnibus  ha- 
bentibus  caritatem  inest,  sicut  et  cetera 
dona;  et  lcetitiam,  id  est  spiritualem  con- 
solalionem,  et  gaudium  in  Spiritu  Sancto, 
ita  quod  hilariter  servit  Deo.  Peccatori 
autem  dedit  afjlictionem,  id  est  poenales 

D  affectiones,  ut  sunt,  timor,  dolor,  tristitia, 
conscientiae  quoque  remorsus;  et  curam 
superfluam  circa  spiritualia,  et  terrena,  et 
de  vitandis  periculis,seu  vita  productiori ; 
ut  addat  terrena  terrenis,  et  congreget  ea 
in  repositoriis  suis,  et  tradat  ei  qui  placuit 
Deo,  id  est,  relinquat  ea  ita,  quod  (Deo 
sic  ordinante)  devolvantur  in  usum  homi- 
nis  justi,  eis  condigni,  quamvis  hoc  fiat 
prseter  seu  contra  voluntatem  et  intentio- 
nem  hominis  cupidi,qui  ea  reliquit,  atque 
ad  usum  alium  ordinavit.  Quemadmodum 

15 


226 


ENARRATIO   IN  CAP.    III  ECCLESIAST^.    —  ART.    III 


/osu«  XIII- bona  Chananjeorum  devenerunt  in  usum 
T^e^.xxv,  filiorum  Israel,  et  opes  Nabal,  in  usum 
*2.  David.  Sed  et  hoc  vanitas  est,  et  cassa  sol- 

licitifdo  mentts,  videUcel  tam  sollicite  con- 
gregare  divitias,  nec  uti  eisdem,  sed  re- 
linquere  eas  his  quibus  non  favet.  neque 
cognovit.  Itaque  homini  virtuoso  dat  Uo- 


A  minus  consolationem  internam,  sicut  te- 

statur  hoc   ipsum   expertus   :   Secundum  Ps.xan.io. 
multitudinem  dolorum  meorum  in  corde 
meo,  consolationes  tu»  Isetificaverunt  ani- 
mam  meam ;  et  alius,  Sicut  abundant  pas-  iicor.  i, 5. 
'sionesChristi  in  nobis,ita  et  per  Christum 
abundat  consolatio  nostra. 


ARTICULUS    III 


ELUCIDATIO    CAPITULI    TERTII    :    OMNIA    TEMPUS    HABENT. 


RURSUS  hic  docet  ex  fluctualione  om- 
nium  inferiorum,  non  esse  veram 
mentis  quietem  in  eis.  Omnia  tempus  ha- 
bent,  id  est,  universa  ad  regionem  activo- 
rum  et  passivonim  perlinentia.  ef  sub  ccp- 
lestibus  sphffiris  conlenta.  leinpori  siml 
subjecta,  et  tempus  habent  sua?  diiratio- 
nis  :  quia  et  elementa  pro  parle  alteran- 
tur  et  corrumpuntur  ad  invicem,  durante 
statu  sfficuli  hujus.  Et  suis  spatiis,  id  est 
periodis,  locis  ac  durationuin  mensuris, 
transcNnt,  id  esl,  subsisliint,  moventur,  ac 
defluunt,  univcrsa  sub  coclo,  id  est  con- 
tenta  sub  orbe  coelesti. 

Tcmpus  nascendi :  id  est,  a  Creatore  el 
inslitutore  natura?  ordinatum  atque  pra'- 
fixum  esl,  inlra  qiianlum  lempus.  corpus 
rei  generandiP  formeliir  ac  disponalur  ad 
suae  form»  siibslanlialis  susct'plioiiem  : 
quam  accipiendo  geneiatur,saltem  in  ule- 
ro  seu  occulle ;  quoniam  generatio,  est 
produclio  rei  in  esse  siinpliciler,  hoc  esl 
in  esse  substantiali  specifico.  El  quando 
res  talis  erumpit  iu  lucem.  diciliir  gene- 
ratio  ex  utero,  scu  apeila,  qiue  est  po- 
fius  manifesfatio  generalionis  praecedenlis, 
quam  generatio  proprie  dicla.  Et  tempus 
moriendi,  quando  comple.xio  prorsus  cor- 
rumpilur,  et  naturalis  deficif  calor.  Con- 
stitiita  est  aufem  ri^bus  certa  periodus. 
id  esl  mensura  duiationis  ac  vifa>  inlcr 
nalivitafein  el  mortem  :  quaj  periodus  in 


B  diversis  multipliciter  varialur,  sive  ex  na- 
turalibus  causis,  juxla  complexionum  va- 
rietatem,  sive  ex  dispositione  providenliae 
Crealoris.  qui  juxla  moderamen  suae  sapi- 
enliae  infinit;r,  in  diversis  hominibus  di- 
versimodc  misericordiain  ac  justitiani  su- 
am  declaraf.  Hinc  sanctus  Job  loquifur 
Deo  :  Constituisfi  terminos  ejus,  qui  prae-  /06x1%, 5. 
teriri  non  poferunt. 

Tempus  plantandi  herbas  ac  arbores  : 
quod  in  vere  fieri  solet ;  et  tempus  evel- 
icndi  quod  ptantatum   cst.   Tempus  occi-        3 

C  dendi  reos,  secundiim  juris  tenorem,  seu 
adversarios,  praesertim  incredulos,  in  ju- 
sfo  et  publico  bello  ;  et  tempus  sanandi 
eos  qui  vulnerali  ('ffugerinf,  veniainque 
peruMinl.  ef  ex  rafionahili  causa  sunl  re- 
servandi  in  vila.  J\>npus  dcstruendi  ad- 
versarioriim  forlalilia,  seu  aedificia  valde 
collapsa  ;  et  tempm  cpdi/ica/idi.  Tcmpits  4 
flendi  propler  propria  vel  aliorum  pecca- 
ta,  damna,  aul  fiinera;  et  tempus  ridendi : 
qiiia  inlerdum  oportet  uli  moderato  so- 
lafio,  ef   in  actibiis   virfuosis  gaudendum 

I)  esf.  Ilinc  aif  Aposfolus  :  Flere  cum  fleiifi-    Rom.x», 
bus,   ef    ridere   cum    ridentibus.  Chrisfus  ''" 
qiiO(jue  :  Heati,   inqiiif,   qui    nunc   flelis,  Luc.\\.i\. 
quia  ridebilis.  Kst  enim  aliquis  bonus  ri- 
sus,  de  quo  in  libro  Job  scriplum  esl  : 
Donec  impleatur  risu  os  tiium,   et   labia  yotMn.ii. 
fua  jubilo.  Tiinpus  planyendi  propter  fcm- 
poralia  niala;  et  tempu^  saltandi  ex  ple- 


ENARRATIO   IN    CAP.    III   ECCLESIAST.E. 


ART.    III 


^27 


WHeg.M,  nifudine  dcvotionis,  sicut  David  antc  ar- 

'*•  cam  Dei  saltavit.  Unde  et  Malachias  fert  : 

Maiach.iv,  Salictis   quasi   vituli  dc  armento.  In   nu- 

^'  ptiis  quoquc  solet  saltatio  scu  chorizatio 

moderata  admitli.  Yerum  in  chorizatione, 

incdium   raro  aut  nunquam  scrvatur,  ct 

plurima   mala    se    miscent  ei  communi- 

ter.  Propter  quod  ait  Ghrysostomus  :  Non 

dedit   nobis    natura    pedes,    ut   sallemus 

cum  camelis,  sed  ut  faciamus  chorum  cum 

angelis. 

5  TempHs  spargcndi  lapidcs  in  justa  dc- 

structione  castrorum,  civitatum,  domorum; 

et  tempus  colligendi  lapides,  ad   resedifi- 

candum  destructa,  vel  ad  alia  construen- 

da,  quemadmodum  tertio  Regum  narratur 

iii/?e</.xv,  de  Asa  rege,  qui  misit  in  omncm  Judam, 

"'  dicens  :  Nemo  sit  cxcusatus,  quin  scilicet 

vcniat  ad  destruendum  constructa  a  Baasa 

ihidem.    rcgc  Isracl  :  ex  quibus  Asa  construxit  tunc 

alia.  Tempus  amplexandi,  desiderio  pro- 

lis  ad  Dei  obsequium  educandse,   vcl  ad 

reddcndum  debitum  carnis,  sive  ad  vitan- 

dum  malum  fornicationis  in  compare,  sic- 

iCor.  vii,3.  ut  ait  Apostolus  :  Uxori  vir  debitum  red- 

/itrf.  5.    dat,  similiter  uxor  viro;  itemque,  Nolite 

fraudare  invicem,  nisi  fortc  ex  consensu, 

ut  vacetis  orationi.  Hinc  additur  :  et  tem- 

pus  longe  fieri  ab  amplexibus ,  scilicet  tem- 

porc  sacro,  et  tempore  poenitcntige  dcpu- 

tato,  ac  tempore  communionis,  et  quando 

impraegnata  est  mulier,  aut  menstrua  pa- 

titur,  et  dum  in  puerperio  manet,  ac  tem- 

pore  sencctutis.  Unde  in  Genesi  loquitur 

Gen. xviii,  Sara   :    Postquam   consenui,    et  dominus 

meus  vetulus  est,  voluptati  operam  dabo? 

quasi  dicat  :  Non  decct.  Ideo  super  Lucam 

scribit  Ambrosius,  quod  tempus  carnalis 

commixtionis  inter  conjugatos  est  modi- 

cum.  Tamen  (ut  super  quartum  Sententia- 

rum  declarat  Thomas)  in  quolibet  casu  et 

tempore  jam  prsefato,  ab  amplexibus  abs- 

tinere,  non   est   conjugatis    praiceptum  : 

quia  conjugium  non  solum  est  officium 

natura;,  sed  et  rcmedium  culpse.  Denique 

tempore  generalis   Iribulationis,  non  est 

vacandum  venercis.  Ideo  (secundum  do- 

ctores  catholicos  et  Hebraeos)  Noe  ct  filii 


12 


A  ejiis,  imo  et  animalia  bruta,  in  arca  conli- 
nuerunt. 

Tempus  acquirendi  lucrum,  per  mcr-  6 
cantias  seu  patrimonium  aut  debita  ;  ct 
tcmpus  i)erdcndi  aequisita.  Tcmpus  custo- 
dicndi,  scilicet  imminente  periculo  ;  ct 
tcmpus  abjiciendi  talem  custodiam,  quan- 
do  pax  esl.  Tcmpus  scindendi  pannos  la-  7 
neos  aut  lineos,  ad  faciendum  ex  eis  vc- 
stes;  cL  teynpus  consuendl  scissa.  Tempiis 
tacendi,  quando  scilicet  non  expedit  lo- 
qui;  ct  lempus  locpuendi,  dum  causa  ratio- 

B  nabilis  id  requirit.  Tempus  dilectionis  spi-  8 
ritualis;  et  tempus  odii  inimicorum,  non 
in  quantum  sunt  homines,sed  in  quantum 
iniqui,  ut  diligatur  pcrsona,  odiaturque 
culpa.  Tempus  bclli  juste  excitandi  ;  et 
tcmpus  pacis  componendse. 

Porro  (ut  refert  Albinus)  Hebraei  totum 
hunc  locum  exponunt  de  populo  Israel. 
Gui  fuit  tempus  nascendi,  in  Patriarchis, 
et  tempus  moriendi,  sub  Vespasiano  et 
Tito.  Tempus  plantandi  patres  eorum  in 
terra  promissionis  sub  Josue;  tempus  evel- 

G  lendi  eos  de  terra  illa,  quando  ducti  sunt 
in  captivitatem  a  Ghaldeeis  atque  Roma- 
nis.  Tempus  occidendi  eos  in  .Egypto ;  et 
tempus  liberandi  ex  iEgypto.  Tempus  de- 
struendi,  sub  Nabuchodonosor  rege  ;  et 
tempus  aedificandi,  sub  Gyro  ac  Dario. 
Tempus  plangendi  eversionem  templi ;  et 
tempus  ridendi,  atque  saltandi,  quando 
reversi  sunt  sub  Zorobabel,  Esdra,  et  Ne- 
hcmia.  Tempus  amplexandi,  quando  coe- 
Icsti  cingebantur  auxilio  ;  tempus  longe 
fieri   ab   amplexibus,    dum   pro   peccatis 

D  suis,  a  Dco  rclicti  sunt.  Tempus  acqui- 
rendi  eos  undique  perditos  et  dispersos; 
tempus  perdendi  eos,  quando  a  Romanis 
vastati  sunt.  Tempus  custodiendi  legalia 
preecepta;  tempus  abjiciendi  laciniosae  le- 
gis  mandata.  Tempus  scindendi,  quando 
in  duo  divisa  sunt  regna  sub  Roboam  ;  iWReg.m, 
tempus  consuendi,temporeMachabaeorum.  *^' 
Tempus  tacendi  Prophetas  nunc  in  capti- 
vitate  Romana;  tempus  loquendi  Aposto- 
los.  Tempus  dilectionis,  quo  Dominus  eos 
dilexit  sub  patribus;  tempus  odii,  quando 


228 


ENAERATIO   IN   CAP.    III   ECCLESIASTJ:.    —  ART.    III 


Matth.  Christo  injecerunt  manus  sacrilegas.  Tem- 
xxv.,50.     pjjg  belli^  eis  jam  poeuitentiam  nou  agen- 

tibus  ;  et  tempus  pacis,  in  futuro,  quando 
/?om.xi,25,  intraverit  gentium  plenitudo,  sicque  om- 

nis  Israel  salvus  erit. 


26 


18 


PRiETEREA  possuut  hffic  spiritualius  altius- 

1  que  intelligi.  Omnia  tempus  habent :  quia 
unusquisque  homo  habet  tempus  merendi 
ac  demerendi ;  et  suis  spatiis  transeunt  : 
quia  a  saeculo  atque  exsilio  islo,  tanquam 
a  termino  a  quo,  tendunl  ad  regnum  coe- 
leste,  purgalorium,  vel  infernum,  aut  liin- 

2  bum.  Tempus  nascendi  :  quia  dum  homo 
caritatem  et  gratiam  gratificantem  susci- 
pit  in  Baptismo,  confessione  aut  contritio- 
ne,  spiritualiter  generatur  ;  et  tempus  mo- 
riendi,  dum  peccat  mortaliter.  Est  etiam 
tempus  moriendi  pro  fide  atque  juslitia. 

/s.  XXVI, 17,  Hinc  asserit  Isaias,  dicens  :  A  facie  tua, 
Domine,  concepimus,  et  quasi  parturivi- 
mus,  et  peperimus   spiritum   salutis.   Et 

Zuc.xii,4.  Dominus  in  Evangelio  :  Ne  torreamini,  in- 
quit,  ai)  his  qui  corpus  occidunt. 

Tempus  planla/idi  giatiam  in  cordibus 
hominum,  et  instituendi  congregationem 
devotam,  aut  novam  roligionem.  Unde  et 

Matih.w,  Yeritas  protcstatur:Oinnis  plantatio  quam 
non  plantavit  Pater  mous  cadestis,  eradi- 
cabitur.isV  tcmj)us  cvcllendi  /pwd  planla- 
tum  est,  dum  exigentibus  suis  excessibus, 

3  perit  quaevis  reiigio.   Tempus  occidendi : 
Deut.\^\i\,  sicut  in  Deutoronomio  Dominiis  dixit,  Ego 

occidam,  et  ego  vivere  faciam.Occidit  Do- 
minus,  dum  gratiam  siibtrahit  juslo  jii- 
dicio.  Saliibiilor  quoqiio  occidit,  diiin  in 
homino  privaliiiii  amoroin  proisus  oxslin- 

Gaiat.»,  guit,  ita  ut  dicere  possit  :  Vivo  jam  non 
ego.  Unde  Colossensibus  scripsit  Aposto- 
Coioss.m,  lus :  Mortui  enim  estis,  el  vita  vestra  cum 
Christo  abscondita  est  in  Deo.  Et  tem- 
])us  sniiaiidi  viilnora  aniiniP,  por  saora- 
montorum  cl  graliaiiim  roinodia.  Proplor 

Job\,\i,  quod  in  Job  diciliir  :  bicropalionom  Do- 

mini  nc  reprobes  :  quoniam  ipse  vulne- 

rat,  et  medetur  ;  perculil.  ol  manus  ejus 

sanabunt. 

Tempus  destrucndi,  et  tempus  wdifican- 


13 


39. 


20. 


18. 


A  di :  quia  primo  oportet  in  se  ipso  peccata 
destruere,  et  sic  virtutum  machinam  in 
mente  construere,  ut  proximos  verbo  ot 
opere  valeat  sedificare.  Ideo  ait  Psalmista: 
Declina  a  malo,  et  fac  bonum.  Et  Jeremiae  Ps.  xxxvi, 
Dominus  ait  :  Ecce  constitui  te  ut  evel-  -;• 

Jer.  I,  10. 

las,  et  destruas,  et  aedifices,  et  plantes. 
Tempms  fteiidi,  in  via,  et  valle  hac  lacri-  4 
marum,  et  dum  Christi  passio  praedicatur, 
aiit  contra  vitia  sermocinatur ;  et  tempus 
ridendi,  in  patria,  et  ex  consolatione  di- 
vina.  Imo  el  jiibilandum  in  psahnodia,  ne 

B  ovangeliciim   illiid   improperetur   nobis  : 
Lamentavimus  vobis,  et  non  planxistis  ;  xiatih.w, 
cecinimus  vobis,et  non  saltastis.  "■ 

Tempus  spargendi  lapides  :  quia  quan-  5 
doque  oportet  homines  duros  hinc  inde 
dispergero,  et  pravain  eorum  societatem 
ac  colligationem  dirumpere:  duras  quoque 
cogitationes,  et  protorvarum  conncxionem 
imaginationum  dissoivere.  Et  fempus  col- 
ligendi :  qiioniam  laborandiim  est  ut  per 
caritatom  reunianlur, qui  corporaliter  sunt 
divisi.  Pravas  otiam  cogitationos  et  abje- 

C  otas  necosse  est  ad  memoriam  revocare,ut 
in  confessione  prodantur.  Tcmpus  ample- 
xandi  Sponsum  coelestem  brachiis  carita- 
lis,  per  exercitia  vitae  contemplalivae;  et 
tcmpus  longe  fieri  ab  amplcxibus,  vacan- 
(lo  dolori  poenitentiae,  et  e.xercitiis  vitae 
activa>,  ac  nocossariis  corpori.  Tempus  ac-  6 
quirendi  gratiam  ac  virtutes,  et  spiritua- 
lem  prorcctum,  vilamque  beatam  ;  et  tem- 
pusperdendi  temporalia  propter  spiritualia 
et  aetorna,  imo  se  ipsum  por  morliricali- 
onoin  ot  abnogalionom  sui  ipsiiis,  sicut  in 

D  Evangolio   ait    Salvalor   :   Qui    perdidoiit /a,j. x.so. 
animam  suam  propter  me,  inveniol  cam. 
Tempus  custodiendi   so   ipsum    a    ciilpa, 
juxta  illiid  :  Oinni    custodia  custodi  cor    prov.  w, 
[\x\xn\;et  fempus  al)jiciendi  talem  custo- ■■*• 
diam,  diim    fueril  homo   confirmatus  in 
bono.  ot  seciirus  ab  omni  poriculo  :  quod 
erit  in  patria.  Tempus  scindendi  duritiam        7 
cordis,  ut  aperiatur  verbo  Dei,  el  ad  poe- 
nitontiam  emollialur.  jiixla  illud  Joelis  : 
Scindite  corda  vestra,  et  non  vestimonta  yoWn,  n. 
vcstra;f<  tempus  consuendi,  id  est  facien- 


ENARRATIO    IN   CAP.    III   ECCLESIAST.E.    —   ART.    III 


229 


8 


25 


di  sermonem  ex  auctoritatibus  Scriptura- 
rum  atque  doctorum. 

Tempus  tacendi,  et  tempus  loquendi. 
Quocirca  ait  Hieronymus  :  Post  mulfum 
tempus,  de  discipulis  efficiamur  magisfri. 
Porro  Seneca  in  suis  ait  Proverbiis  :  Locu- 
tum  me  aliquando  poenituit;  tacuisse,  nun- 
quam.  Tempus  dilecfionis  Dei  et  proximo- 
rum ;  et  tempus  odii  vitiorum  et  eorum 
qui  nobis  in  via  Dei  obsistunt,  secundum 

/'«.cxxxvm,  quod  tales  :  juxta  quod  scriptum  est,  Per- 
fecto  odio  oderam  illos.  Unde  et  Ghristus  : 

i!«:.xiv,26.  Si  quis  (inquit)  venit  ad  me,  et  non  odit 
patrem  suum  et  matrem,  non  potest  meus 
esse  discipulus.  Rursus,  tempus  odii  sui 

ibidem.    ipsius,  sicut  subjuuxit  :  Adhuc  autem  et 
animam  suam.  Ideo  et  in  Evangelio  Joan- 

Jonnn.wi,  uis  loquitur,  dicens  :  Qui  odit  animam 
suam  in  hoc  mundo,  in  vitam  seternam 
custodit  eam.  Hoc  odium  est,  iniquitatem 
odire,  pravam  inclinationem  reprimere, 
debitam  pro  peccatis  castigationem  assu- 
mere.  Tempus  belli,  contra  invisibiles  ho- 
stes  ac  aciem  vitiorum.Ideo  hortatur  Apo- 

Ephes.y,,  stolus  :  Accipite  armaturam  Dei,ut  possitis 
resistere  in  die  mala,  et  in  omnibus  per- 
fecti  stare.  Nempe,  ut  sanctus  Job  fassus 

./oftvii,  I.  est,  Militia  est  vita  hominis  super  terram. 

.¥«»/<.  XI,  Christus  quoque  in  Evangelio  :  Regnum, 
inquit,  coelorum  vim  patitur,  et  violenti 
rapiunt  illud.  Hinc  Seneca  loquitur  :  Pa- 
cem  habeto  cum  hominibus,  bellum  cum 
vitiis.  Bt  tempus  pacis  internae  cum  Deo, 
pacis  quoque  temporalis  cum  proximis, 
sicut  ad  Romanos  legitur  :  Si  fieri  potest, 
quod  ex  vobis  est,  cum  omnibus  homini- 
bus  pacem  habentes.Quod  si  alii  noluerint 
concordes  et  pacifici  esse  nobiscum,  nos 
tamen  tranquillitatem  servemus  in  Deo. 
Hinc  Seneca  docet  :  Id  age,  ne  quis  merito 
tuo  te  oderit. 

9  Quid  habet  amplius  homo  dc  labore 
suo,  nisi  aliquid  prsedictorum  ?  quasi  di- 
cat  :  Stabilitatem  non  habet,  neque  salu- 

10  lem  in  vita  praesenti.  Vidi  afflictioncm,  id 
est  laboriosam  exercitationem  circa  stu- 
dium  litterarium,  quam  dedit  Deus  per- 


11 


Gen.  1, 10, 
i2,  18,  21, 
25. 


13. 


12 


Hom.  XII, 


A  missive  aut  effective,  fdiis  hominum,  ut 
distendantur,  id  est,  diversimode  exfen- 
dantur  et  occupentur,  in  ea  :  quafenus  per 
hanc  etiam  a  gravioribus  vitiis  et  nimiis 
carnalilafibus  relrahantur,  periculosisque 
otiis  careant,  quamvis  in  ea  ad  salutem 
parum  aut  nihil  proficiant. 

Cuncta  fecit  Deus  bona  in  tempore  suo, 
id  est,  dum  ea  produxit,  sive  in  principio 
mundi,  seu  postea.  Unde  in  Genesi  sa^pe 
dicitur :  Vidit  Deus  quod  essel  bonum.Om- 
ne  enim  crealum,  aliquid  increata)  boni- 

B  tatis  participat.  Ideo  ad  Timolheum  dicit 
Apostolus  :  Omnis  creatura  Dei  bona.  Vel  \Tim.\\',\. 
ideo  ait,  In  tempore  suo,  quoniam  quam- 
vis  qugedam  nociva  sint  homini,  eis  im- 
portune  utenti,  tamen  si  tempore  suo,  id 
est  opportuno,  eis  utatur,  bona  sunt  ei.  Et 
mundum  tradidit  disputationi  eorum  :  id 
est,  creaturas  et  ordinem  universi  expo- 
suit  Creator  considerationi  dispufafioni- 
que  hominum  ;  ut  non  inveniat  homo  opus, 
quod  operatus  est  Deus,  id  est,  nullam 
creaturam  possit  perfecle  et  plene  cogno- 

C  scere,  sicut  dictum  est  supra  :  Cunctee  res  Eccie.i,i. 
difficiles ;  non  potest  eas  homo  explicare 
sermone.  Et  quod  ait,  Ut  non  inveniat  ho- 
mo,  infelligendum  videtur  concomitanter 
potius  quam  causaliter,  sicut  in  Psalmo, 
Tibi  soli  peccavi,  ut  justificeris,  etc.  Po- 
test  tamen  causalifer  accipi,  quoniam  ideo 
voluit  Deus  homines  sic  deficere  in  cogni- 
tione  creaturarum,  quatenus  ex  hoc  atten- 
dant  incomprehensibilitatem  et  excellen- 
tiam  Greatoris,  imbecillitalemque  proprii 
intellectus.  Quod  autem    subjungitur,  ab 

D  initio  iisque  ad  finem,  referri  potest  ad 
verbum  illud,  Quod  operatus  est,  ul  sit 
sensus,quod  nullam  creaturam,ab  exordio 
mundi  usque  ad  finem  ejus  faclam  sive 
fiendam,  possit  homo  plene  cognoscere  ; 
vel  ad  illud,  Ut  non  inveniat  homo,  scili- 
cet  ab  initio  vilae  suse  usque  ad  mortem. 

Et  cognovi  quod  non  esset  melius,  nisi 
kvtari  in  actibus  bonis,  et  in  Deo,  seclusa 
curiosa,  immoderata,  et  anxia  exercilafio- 
ne  studendi;  et  facere  bona  opera  in  vita 
sua,  per  quse  mereatur  ad  plenitudinem 


Ps.  L,  6. 


12 


230 


ENARRATIO    IN    CAP.    III    ECCLESIAST.E.    —   ART.    III 


11 


13       scientiae  in  futuro  pertingere.Om??/.s  cnim 
homo  qui  comedit  ct  bibit  moderanter  ci- 
bum  et  potum,  non  solum  corporalem,  sed 
etiam  spiritualem,  et  viclet  bonum  cle  la- 
boresuo,  id  est,  ex  laboribus  suis  et  rebus 
laboriose  acquisitis  experitur  fructum,  at- 
que  consequitur  commodum  ;  hoc  donum 
Dei  est  :  quia  ex  gratia  et  auxilio   ejus 
procedit.  Yidere  aulem,  in  Scripturis  fre- 
quenter  pro  Gustare  seu  Experiri  accipi- 
Ps.  XV,  10.  tur,  ul  in  Psalmo:Non  dabis  sanctum  tuum 
videre  corruplionem  ;  et  in  Actibus  Apo- 
Ac<.xm,36.  stolorum  :  David  appositus  est  ad  patres 
suos,  et  vidit  corrnptionem. 
ii  Didici  quod  omnia  opera,  id  est  cun- 

cta  creata,  cjua^  fecit  Deus,  persevcrent  in 
Eccie.u,  aHernum.  Supra  jam  dixil  :  Vidi  nihil  per- 
manere  sub  sole.  Quomodo  ergo  nunc 
ait,  quod  omnia  opera  Dei  perseverent  in 
selernum?  Et  respoildendum,  quod  omnia 
permanent  in  aeternum,  vel  in  esse  indivi- 
duali  ac  proprio,  quantiim  ad  incorrupli- 
bilia,  ut  sunt  corpora  coeleslia,  angoli  el 
anima)  ralionales,  el  clemenla,  quoad  se 
tota;  vel  in  esse  sute  speciei,  et  successio- 
ne  similium  sibi  usque  ad  finem  mundi  : 
sic  enim  lempus,  motus,  dies,  nox,  sDstus 
et  frigus  dicuntiir  jugiter  permanere.  Nil 
aulem  sub  sole  permanet,  uniformifer  se 
habens.  Non  possu)nus  cis  qf/idqNam  ad- 
dere,  nec  aufcrre  :  id  cst,  nullam  speciem 
possumus  ordini  iiniversi  apponere,  neque 
abslrahere,  quoniam  decor  et  ordo  mundi 
in  specierum  connexione  ac  inlegrilale 
consistit.  Ceilum  esl  aulem,  quod  indivi- 
diia  innumcrabilia  (jiiolidie  aiifrianlur,  oc- 
cidanlur,  seu  coriuinpanlur.  Iluinines  qiio- 
que  el  brula  generanl  quotidie  sibi  similia. 
Qua'  fecit  Deus,  ut  timeatur. {}mim\  elenim 
siipergloriosus,  omnipolens,  sapienlissi- 
musqiie  Crealor  insliliijl  cl  produxit,  qiia- 
lenus  ex  considcralionc  coriim,  ad  Cica- 
loris  admiralioncm  liinoicnujuc  filialcm, 
amorem  et  veneralioncm  excilemur.  Undc 
Prov.wi,  Scriptum  cst  :  Universa  propter  se  ipsum 
**  operatus   est  Dominus.  Qui  ail   pcr  .Icrc- 

^er.  v,22.  miam  :  Mc  non   limcbitis,  (|ui  posui  arc- 
15       nam  lcrminum  mari  ?  Quod  factumcst,  ip- 


A  sum  permanet,  vel  in  se,  vel  in  simili 
sibi.  Qucc  futura  sunt,  jam  fuernnt  in 
similibus  sibi  in  specie,  sicut  expositum 
est  in  primo  arliculo:  et  Devs  instavrat  Eccie.x.^. 
quod  ahiit,  id  est,  rcstituit  in  simili  sibi 
'quod  dcsiit  esse. 

Vidi  sub  sole  in  loco  judicii  impieta-  16 
tc7n  :  id  est,  in  soliis  judicialibus  scu  tri- 
bunalibus,  vidi  sedcre  impios  judiccs;  et 
in  loco  justitice,  iniquitatem  :  id  cst,  eos 
qui  rcsidcnl  ad  conscrvandam  juslitiam 
intcr  alios,  vidi  csse  injustos;  vcl  qui  pri- 

B  mo  fuerunt  justi,  vidi  in  injustiliam  la- 
psos.  Et  dixi  in  corde  meo  :  Justum  ct  17 
impium  judicabit  Dominus  :  id  cst,  ex 
lioc  quod  in  hoc  mundo  est  tanta  inordi- 
natio  ac  injuslilia  in  judicando,  conclusi 
cl  pcrpcndi,  quod  Dcus  esscnlialiter  ju- 
stus  ac  sapicns,  qui  nullum  maliim  dimit- 
lil  impuniliim,  niillumquc  bonum  relin- 
quil  impricmialum.universaqiie  inordinala 
pcr  culpam,  rcducil  ad  ordinem  per  poe- 
narum  infliclioncm  :  concliisi,  inquam, 
quod  ipsc  univcrsos  jiislissimc  judicabil, 

C  non  soliim  in  mortc  singulorum,  scdct  in 
dic  novissimo;  ct  tcmpus  omnis  rci  tunc 
crit  :  id  csf,  lunc  quidibcl  res  rccipicl 
cl  hal)cl)it  quod  ei  debctur  seu  congruit  ; 
lnnc(iiic  cril  consummalio  lcmporis  uni- 
cui(iuc  cnli,  quia  dcinccps  l(>mpus  non 
ciit,  molu  cadi  ccssantc,  jiixla  illud  iii 
Apocalypsi  :  Juravil  pcr  vivcnlcm  in  say  A/wf.  x,  6. 
cula  sa>culorum  :  Qiiia  fcmpiis  ultra  non 
ciil.  Dicilur  autcm  fcmpiis  rci  cssc,  quum 
ci  conlingil  ali^iiiid  spccialc  cl  arduum. 
Undc  in  llvangclio  .loannis  loquilur  Chri- 

D  sliis  :  Tcnipiis  inciim  nondum  advenil;  cl  yo.i«iH.vii.6. 
alibi.  Nonduin  vcnil  liora  mca.  Jbid.u.^. 

IJi.ri  i/i  corde  )iico  dc  filiis  //o)ninum,  18 
ut  p/-obarct  cos  Deus  :  id  est,  hoc  cogifavi 
alquc  appctii,  ul  Dcus  pcr  suos  cffcclus 
scii  divcrsos  cvcnlus,  pcrscrutarclur  ho- 
minum  qualilalcm  cl  propriclalcm,  non 
ul  ipsc  agnosccrct,  scd  uf  eas  nobis  mani- 
fesfaret  :  sicuf  diciliir  in  Scripluris  homi- 
ncs  fcnfarc  et  probare,  juxla  illiid  Job  : 
Probavil  mc  Dominus  qiiasi  aurum  quod  •'"*  >^^'"' 
pcr  igncm  Iransil;  cl  in  l'salmo :  Quoniam  /'i.Lxv.io. 


ENARRATIO    IN    CAP.    III  ECCLESIASTiE.    —   ART.    III                                         231 

probasti  nos,  Deus;  igne  nos  examinasli.  A  num  morientium  deducanlur  ad  Dei  judi- 

Hinc  subditur  :  et  ostenderet  similes  esse  cium.  seu  ad  loca  ccelestia?  et  si  spiritus, 

bestiis.  Istud  loquitur  Salomon  in  persona  id    est   anima*   irralionales,  jumentorum 

imperitorum,  opinantium  non  esse  vitam  dcsccndaf  dcorsum,  id  est,   in  potentiam 

futuram,  et  cupientium  hoc  ipsum  aliis  materise  redigatur,et  de  esse,  cadat  in  non 

demonslrari   :   quales   fuerunt   Sadducaei,  esse   ac   in   nihileitatis    abyssum,    potius 

sicut  in  actibus  fertur  Apostolorum  :  qui  quam  animse  hominum,  sicque  animse  ho- 

Act.\x\n.,i.  dixerunt  non  esse  resurrectionem  mortuo-  minum  per  immortalitatem  prffstantiores 

19       rum,  nec  angelum,  neque  spiritum. /fi?ci'r-  sint  animabus   brulorum?  quasi   dicat    : 

co  unus  in  specie,  id  est  qonsimilis,  inte-  Istud  nemini  conslat.  Sed  (ut  lactum  est) 

ritus  est  liominis  et  jumentorum,  id  est  Salomon  loquitur  ista,  in  persona  carna- 

siniilis  mors  hominum  ac  brutorum,  ita  lium  et  penitus  bestialium  hominum.  Dc 

quod  anima  hominis  perit  cum  corpore;  B  quibus  etiam  alibi  habetur  :  Dixerunt  im- 5a/^.  11,1,2. 

et  wqua  utriusque  conditio  :  sicut  moritur  pii  :  Non  est  refrigerium  in  fine  hominis, 

homo,  sic  et  illa  moriuntur ;  similiter  spi-  et  non  est  qui  agnitus  sit  reversus  ab  in- 

rant  omnia,  scilicet  homines  et  jumenta,  feris;  et  post  hsec  erimus  tanquam  non 

et  nihil  hahet  homo  jumento  amplius,  id  fuerimus. 

est,  in  nullo  excedit  dignilatem  brutorum.  Slultissimi  isti  putaverunt,  omnes  eis 

Ista  est  slultorum  ac  rudium  hominum  ar-  similes  esse  in  insipientia  ista;  sed  errave- 

gumentatio,  quod  quia  homines  et  jumen-  runt  gravissime  :  quia  non  solum  ab  inilio 

ta  in  multis  conveniunt,  ideo  homines  in  mundi,  providentia  Dei  et  ejus  judicium, 

nullo  jumenta  transcendant,  et  instar  bru-  ac    immortalitas    rationalium    animarum, 

torum  deficiant,  quum  tamen  in  ratione  et  innotuerunt  sanctis  Patriarchis  ac  Prophe- 

intellectu,  ac  libera  voluntate  illis  prsemi-  tis,  et  eorum  sequacibus,  sed  pra^cipuis 

neant.  Propter  quod  sanctus  ille  Job  in-  G  quoque  philosophis. 

yoixxxv,  quit:Deus  docet  nos  super  jumenta  terrse,  Siquidem  Plato  in  secundo  Timaei  dis- 

"■           et  super  volucres  coeli  erudit  nos.  seruit  :  Passiones  si  frenarent  ac  subjuga- 

Cuncta  subjacent  vanitati,  id  est  muta-  rent  animae,  justam  his  levemque  vitam 

Eccie.\,<i.  bililati  (ut  supra  magis  expositum  esl),  et  fore  voluit  opifex  Deus ;  si  vincerentur, 

2^      omnia  inferiora  corruptibilia  pergunt  ad  injustam  et  laboriosam  :  et  victricibus  ani- 

unum  locum  communem,  id  est,  tendunt  mabus,  ad  comparis  stellse  conlubernium 

ad  mortem,  per  quam  revertuntur  in  ter-  ac  sideream  mansionem   reditum  patere, 

ram.  Hinc  subditur  :  De  terra  facta  sunt,  acturis  deinceps  vitam  beatam;  victas  ve- 

quantum  ad  corpus  in  quo  (quantum  ad  ro,  mutare   sexum.    In   Phsedone   quoque 

matcriam)  elementum   terrae  prgedomina-  testatur  :  Quicumque  non  lustratus  et  in- 

tur.  In  aliquibus  tamen  proprietas  aquse  expiatus  in  Avernum  abierit,  in  coeno  ja- 

prsedominatur.  Unde  in  Genesi    legitur  :  D  cebit;  demum  expiatus  atque  lustratus  il- 

Gen. 1,20.  Dixit  Deus  :  Producant  aquse  reptile  animse  linc  migrans,liabitabit  cum  diis.Et  rursus 

vivenlis,  et  volatile.  Et  in  terram pariter,  ibidem  :  In  deorum,  inquit,  genus  philo- 

id  est  consimiliter,  revertuntur ,  quantum  sophanti  et  pure  hinc  emigranti,  fas  est 

ad  corpus,  quod  in  pulverem  cineremque  meare.  rtemque  :  Quolies  abeunt  defuncti 

76irf.iii,i9.  resolvitur,  juxta  illud  in  Genesi :  Pulvis  es,  in  locum  quo  dsemon  unumquemque  por- 

et  in  pulverem    reverteris.  Verumlamen,  taverit,  primum  quidem  in  causam  depor- 

sicut  mixta  ex  elementis  composita  sunt,  tantur,  utrum  bene  et  sancte  degerint,  an 

sic  resolvuntur  in  ea.  Sed  resolulio  in  ter-  minime.  Et  quicumque  videbuntur  medi- 

ram  evidentior  esl,  ideo  magis  exprimitur.  ocriler  vitam  transegisse,  transeuntes  in 

21           Quis  novit,  si  spiritus  fdiorum  Adam  Acheronta,  perveniunt  in  locum  ubi  habi- 
ascendat  sursum,  id  est,  an  animee  homi-      tabunt;  atque  ab  injustitiis  expiati,dantes 


232  ENARRATIO   IN   CAP.    IV   ECCLESIAST.E.    —   ART.    IV 

poenas,  absolvuntur.  Sane  quicunique  vi-  A  sistere.  Secundo,  ut  introducat  hsec  verba 

debuntur  incurabiliter  se  habere,  ob  ma-  ex  sententia  propria,  ad  reprobanduni  im- 

gnitudines  piaculorum,  hos  Deus  in  com-  plicite  errorem  prgefatum.  ut  sit  sensus  : 

petens  jacit  barathrum.  Et  deprehendi.  ex  ratione  et  illuminatione 

Insuper  Aristoteles  clarissime  docet,  in-  divina,  nihil  melius  esse,  quam  Isetari  in 

tellectum  esse  immaterialem  et  immorta-  bpere  suo,  id  est  in  actibus  virtuosis,  ex 

lem,  tam  tertio  de  Anima,  quam  libro  de  ratione  ac  deliberatione  manantibus  :  qui 

Animalibus.  Proclus  quoque  Platonicus  in  proprie  appellantur   actus   humani,  quia 

Elementatione  sua  theologica  subtilissime  per  rationem  differt  homo  a  brutis,et  spe- 

immortalitatem   anima>   probat,    eo   quod  ciem  a  rationali  perfectione  sortitur.  Quis 

omne  conversivum  ad  se  ipsum,  et  redi-  enitn  cmm  adduccf,  id  est,  quis  perducet 

tivum  ac  reflexivum  super  proprium  ac-  hominem  viatorem  ad   hoc,  ut  posf  se  fu- 
tum,  necesse  sit  incorporeum  et  incorru-  B  tura  cognoscat,  id  est,  ut  certitudinaliter 

ptibile  esse.  Hinc  theoremafe  168  fatetur :  pra^noscat,  quales  post  mortem  suam  filii 

Omnis  intellectus,  in  a?ternitate  substan-  et  heredes  ejus  consistent.  et  qualiter  vi- 

tiam  habet,  et  polentiam,  et  operationem;  vent.ac  bona  sua  consument?  quasi  dicat : 

et  postea,  Omnis,  inquit,  anima,  incorpo-  Hoc  communiter  non  revelatur  hominibus, 

rea  substantia  est,  et  separabilis  a  corpo-  nec  poterit   revelari  nisi  a  Deo,  mcdiale 

re,  impertibilis  quoque  et  incorruptibilis.  vel  immediate.  Ideo  expedit,  sollicitudi- 

22  Et  deprehencli  nil  melius  esse,  quam  nem  immoderatam  et  congregationem  ter- 

lcetari  hominem  in  opere  suo ,  et  hanc  esse  renorum  avaram,  prorsus  abjicere,   con- 

par^em  i7/^Ms.Istud  dupliciter  potest  expo-  cessisque  rebus  nioderate  atque  hilariter 

ni.  Primo,  ut  Salomon  in  carnalium  perso-  uti.ac  indigentibus  iinpertiri  :  et  hanc  esse 

na  loquens,  eliciat  cx  prieinducto  erroie,  parteni  illius,  id  est  bonum  prjecipuum,et 
non  esse  melius,  quam  ut  homo  det  se  ad  C  occupationem  salubreni,  ul  in  prffsenti  vi- 

deliciandum  in  rebus  carnalibus  et  terre-  ta  id  agat,  post  quam  amplius  promereri 

nis,  idque  reputet  felicilatem  suain  con-  non  potest. 


ARTICULUS  IV 


A 


ELUCIDATIO   CAPITULI   QUARTI    :    VERTI   ME    AI)   ALIA. 


DlirC   iii  isto  capilulo  inlroducit  mi-  1)  inferunlur,  et   lacrimas   innocentium,  et 

rabilem  ac  miserabilem  vanitalem,  in-  consolatorem  neminem,  id  est,  rarum  aut 

stabiJitatein,  ac  impietatem  reruin  huma-  nullum  esse  consolatorem  eorum  qui  ca- 

narum  in  slatu  prtrsenti.  Propter  quod  in  liimnias  patiiinlur,  juxta  illud  Isaiap  :  Ju-  /.t.i.vii,  i 

vita  hac  non  est  ponenda  ullimala  homi-  stus  perit,  el  non  est  qui  recogitet ;  et  viri 

1        nis  salus.  Vcrti  mc  nd  alin,  id  cst,  menlem  iniseiicordiie   lolliinlur,  quia  non  est  qui 

converti  ad  alia  consideranda  :  juxta  il-  inlclligat.   riule  in   I*salmo  ait  Salvalor  : 

yoAxx,2.  lud  in  .lob,  Cogilationes  meae  varifB  succe-  Siistinui  qui  simul  contrislaretur,  et  non   p».  Lxvm. 

dunt  sibi,  ct  mens  in  diversa  rapitur.  Et  \\\\\\  et  qui  consolaretiir.  et  non  inveni;  ' 

v/r/i  crt^t/mnm.s,  id  esl  injiiriationes  et  op-  ac  rursus  in  Isaia.  Circumspexi,  et    non  /». nm, 5. 

pressiones  '\m(\ua.?,,(/ua'  sub  sole  r/cruntur,  erat  auxiliator.  A'ec  possc  resistcrc  corum 

id  est,  in  terra  ab  hominibus  sibi  invicem  violcntia'  cunctorum  au.Tilio  dcstitutos,  id 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV   ECCLESIAST.E. 


ART.    IV 


233 


1,13,3,4. 


10 


est,  innocentes  et  egenos  oppressos,  hu- 
mana  subsidia  non  habentes,  non  posse 
potenliorum  ac  iniquorum  potestati  tyran- 
nidique  resistere.  Hinc  in  Habacuc  legilur  : 
a.Habac.  Quaro  non  respicis,  Domine,  contempto- 
res,  et  taces  conculcante  impio  justiorem 
se?  Propter  hoc  lacerata  est  lex,  quia  im- 
pius  preevalet  adversus  justum;  proptcr 
hoc  egreditur  judicium  perversum. 

2  El  laudavi  magis  mortuos,  quam  viven- 
tes  :  id  est,  fanto  tsedio  inde  afflictus  sum, 
quod  defunctos,  qui  talia  mala  nec  agunt, 
nec  sustinent,  reputavi  feliciores,  quam 
viventes  talia  facientes  aul  patientes.  Et 
verum  est  quod  melius,  id  est  minus  ma- 
lum  sit  mortuum  esse,  aut  non  esse,  quam 
impie  agere.  Absolute  tamen  loquendo, 
non  est  melius  mortuum  esse,  aut  non 
esse,  quam  pati  injurias  atquo  adversa. 
Imo,  si   aequanimiter  tolerentur,   beatum 

Matth.w,  est,  sicut  ait  Salvator  :  Beati  qui  persecu- 
tionem  patiuntur  propter  justitiam.  Si  vero 
non  esset  futura  vita,  aliquo  modo  sic 
esset.  Salomon  vero  multa  hic  loquitur  in 
infirmorum  persona.  Nam  subdit  : 

3  Et  feliciorem  utroque  judicavi  qui  nec- 
dum  natus  est,  nec  vidit  mala  quce  sub 
sole  fiunt.  Per  Necdum  natum,  possunt  in- 
telligi  abortivi,  seu  fetus  adhuc  exsisten- 
tes  in  utero,  vel  qui  erunt,  et  adhuc  pe- 
nitus  non  sunt.  Yel  [loquitur]  secundum 
quorumdam  haeresim  seu  errorem,qui  pu- 
tant  animas  esse  ac  vivere  antequam  de- 
scendant  in  corpora.  Hos  igitur  reputavit 
feliciores,  aut  minus  miseros  jam  natis  et 
vivis,  atque  defunctis  :  quia  mala  poen» 
et  culpae  hujus  vita;  experti  non  sunt.Quod 
tamen  absolute  ita  non  est,  nisi  intelliga- 
tur  de  solis  vitiosis  vivis  ac  mortuis.  Si- 
quidem  mala  culpse  sunt  maxima  mala,  et 
summe  abominabilia.  Propter  quod  Seneca 
in  suis  testatur  Proverbiis  :  Tolerabilior 
est  qui  mori  jubet,  quam  qui  male  vivere 
prsecipit;  itemque,  Tolerabilior  poena  est, 
vivere  non  posse,  quam  nescire,  id  est  non 
scire  vivere  bene.PIato  etiam  in  Pha?done  : 
Si  anima,  inquit,  moreretur  in  corpore,  lu- 
crum  inventum  esset  iniquis  morientibus 


A  simul  liberari  a  corpore  atque  malitia.  Hinc 
in  Politicis  Arisloteles  contestatur,  quod 
homo  impius  decies  millics  pejor  vilior- 
que  consislat,  quam  bestia.  Unde  et  de 
proditore  locutus  est  Chiislus  :  Bonum  ei    Matth. 

V  V  V*  T  0  A.    ■ 

erat,  si  natus  non  esset  homo  ille.  .Wc.Mv, 

At  vero  circa  istud,  Feliciorem  utroque  ^i. 
judicavi  qui  necdum  natus  esl,scribit  qui- 
dam  :  Id  est  abortivum,  qui  nondum  ha- 
bet  experientiam  aliquam  mali  poense  aut 
mali  culp»  actualis,  et  sic  non  sustinet 
aliquam  poenam  sensibilem,  sed  habet  vi- 

B  tam  magis  delectabilem,  quam  possit  ha- 
beri  in  vita  prsesenti,  secundum  omnes 
doctores  qui  loquuntur  de  morientibus  in 
solo  peccato  originali.  Circa  hoc  dico,  quod 
quamvis  doclores  communiter  dicant  illos 
non  habere  poenam  sensibilem,  non  la- 
men  omnes  hoc  dicunl.  Siiniliter  hi  qui 
dicunt  illos  non  habere  poenam  sensibi- 
lem,diversificantur;  nec  omnes  dicunt  eos 
habere  vitam  magis  delectabilem,  quam 
possit  in  hac  vila  haberi.  Augustinus  nam- 
que  super  Joannem,  et  Gregorius   super 

G  illud  Job,  Multiplicabit  vulnera  mea,  eliam  /o6ix,  n. 
sine  causa,  manifeste  dicunl,  infantulos 
illos  in  solo  originali  decedentes,  non  dum- 
taxat  poenam  damni,  sed  et  poenam  sensus 
habere,  et  torqueri  ab  igne,  quamvis  di- 
cant  illam  poenam  esse  mitissimam,  com- 
paratione  eorum  qui  in  mortali  defuncli 
sunt.  Quam  opinionem  sequitur  Ubertinus 
in  libro  suo  de  Yila  Salvatoris.  Porro  Bo- 
naventura  super  quartum  Sententiarum  di- 
cit,  illos  sic  mortuos,  esse  in  quodam  me- 
dio  inter  gaudium  et  moerorem,  ita  quod 

D  nec  contristantur,  nec  deleclantur,  sed 
mancnt  quasi  in  sequilibra  quadam  :  dum 
ex  una  parte  non  contristanlur,  eo  quod 
damnationem  evaserunt;  et  ex  alia  parte 
non  gaudent,  quia  beatitudinem  amise- 
runt.  Yerumlamen  in  utroque  hoc  dicto, 
communi  doctorum  sententise  magis  con- 
sentio. 

Rursus  contemfilatus  sum  omnes  labores        i 
hominum,  id   est  quosdam    de  omnibus, 
seu  omnes  in  genere ;  ct  industrias,  per 
quas  intendunt  ac  enituntur  ad  divitias, 


234 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV   ECCLESIAST.E.    —   ART.    IV 


voluptates,  seu  honores  pertingere,  ani-  A 
maclverti  patere  inmdia;  proximi  :  id  est, 
consideravi  quod  industriose  agentes  ad 
obtinondum  prospera  mundi.  expositi  sint 
pcrversorum  rancori,  et  invidias  alque  in- 
sidias  pafianlur  :  quia  invidia  est  dolor  de 
prosperilate  alterius.'  Hinc  sola  miseria  di- 
citur  carere  invidia,  Nec  soli  mali,  sed  el 
boni  patent  invidise  proximorum.  Ideo  Se- 
neca  dixit  :  Nondum  felix  es,  si  nondum 
tc  fuiba  deridet  :  nam  elsi  nullos  inimicos 
libi  facial  injuria,  multos  tamen  facit  in- 
vidia.  Denique  periculosum  est  invidentes  B 
habere  :  qiiia  (ut  Arislotelos  Tulliusqiie 
falentur)  sicut  ira  qusprit  aperte  nocere, 
ila  invidia  occulfe.  Hinc  denuo  Seneca  lo- 
qiiitur  :  .Maximo  periculo  custoditur,  quod 
mullis  placef.  El  in  lioc  crgo  vanitas,  sci- 
licct  in  invidenfia  tali,  ef  cura  superfina 
est.  Invidi  namque  sollicite  (|ujprunf.  qiia- 
lifer  alios  sua  privent  prosperitate  ac  gra- 
tia  :  quod  superfluum  csl,  miserrimum  ct 
iniquum.  niiocirca  scribif  Albinus  :  Ouid 
vanius  (|uam  homines  proprias  non  dcflc- 
re  misei'ias,nec  sua  lugere  pcccala.el  alios  C 
judicare,  oblivisci  se  ipsos,  melioribus  in- 
videre,  r\  alioium  benefacfis  forqueri  ? 
Idco  lursus  Seneca  dicit  :  Ufinam  invidi 
oculos  liaberent  in  civifafibiis  cuiu'fi>^,  iif 
dc  omniiim  prospciilafibiis  ct  fclicilatibus 
tor(iuci('uliir.  Naiii  (|iiaula  fclicium  gaii- 
dia,  tanti  gcmilus  invidorum.  Dc  lalibus 
ait  rircgorius  :  Duin  clccti  ct  viifiiosi  pra'- 
ficiiinlur,  rcpiobi  cl  iniqui  ad  fiiroiem  at- 
quc  invidiam  cxcitantui'  :  (|iiia  boni  mala 
nascentia,  qiuc  iinilari  rcspiiuut,  pcrsc- 
quiinlur.  1) 

Slidtus  compllcnt  manus  suas,  id  est, 
simul  plicat  eas  a  laboribns  absfinendo,  vi 
comcdit  carnes  suas,  id  est,  se  ipsum  con- 
sumit  inopia  ac  macilcnlia.  quia  pro  nc- 
ccssariis  rcfiigit  laborarc. Spiriliiali  quoqiic 
egcslatc  tabcscif,  quia  viitutuni  oi)cribus 
renuif  insudare.  Dlrcns  :  Mclior  est  j)U(/iI- 
lns,  i(l  est  modicum  quid,  cum  requic,  id 
est  corporali  rcpaiisatione,  quam  plena 
utraque  uunius,  id  est  mulfum  seu  ai)un- 
danfia,  cum  laborc  ct  (///licfiouc  animi,  id 


est  cum  labore  sollicito,  et  laboriosa  occu- 
patione.  ac  cura  pro  obfincndis  in  copia 
victui  necessariis.Hoc  modo  excusal  se  pi- 
gcr  ac  negligcns,  et  verba  quae  in  sc  veram 
possunt  habcre  scntcntiam,applicat  abusi- 
ve  ad  excusandum  suam  ignaviam.  Yere 
etenim  melior  est  pugillus  cum  requie 
spiriluali,  ef  menlis  tranquillitafe  inquie- 
tiidinc  vifiorum  carente,  quam  fcmpora- 
lium  superfluilas.  cum  timore  perdendi 
lioc.  el  anxia  cura,  qucmadmodum  scri- 
plum  est :  Melius  est  modicum  justo,super  ps.wxm. 
divifias  pcccatorum  mulfas.  '"" 

Considerans,  reperi  et  aliam  vanitatem        7 
sub  sole.  Unus  est,  id  esl  aliquis  homo  sin-       8 
gularis,  ct  secundum  non  habet,  id  est  co- 
habifatorcm  propinquum  auf  socium,  non 
filium,  nou  fratrcm,  id  cst  nulliim  cui  de 
jure  competat  ei  in  hcreditafe  succedere; 
ct   famcn  laborare  non   ccssat   pro   rebus 
terrenis  augcndis,  quum  habeat  safis;  nec 
satianlur  oculi cjusdivitiis:qu\a  quo  p!u- 
ra  acquirif,  plus  appcfit.  Peciiuia  enim  ap- 
pcfifum  non  safiaf,  scd  irrilal.  Xcc  nu-o- 
(jitat,  diccns  :  Cui  laboro?  id  est,  cur  tam 
siipcrfluc  iiic  fatigo,  qui  heredem  non  ha- 
bco?  cl  fraudo  animam  meam  bonis,  id 
est,  me  ipsum,  seu  vitam  mcam  anima- 
lcm.privo  competcnti  usu  opiim  mcariim? 
Ii(   lioc  qiw(juc  c.st   ranilds,  id   est   sfulta 
cupidilas  ct  avara  lenacia,  cl  afftictio  pes- 
sima  :  quia  res  ista  conlinet  malum  culpse 
ac  pnMia>.  Ideo  fcrtiir  in  Psalmo  :  Verum-  ps.xwmu, 
lamcii  iii  imaginc  pcrlransil  homo,  sed  et '■ 
frusfra  contiirbiifiir.  Thcsaurizaf,  cl  igno- 
r.il  ciii  congrcgabil  ca.  Talibus  Jacobus  lo- 
(jiiilur  :  Divitia^  vcsfra»  puficfacta^  sunl.  cf    jncob.  v, 
vesfimcnfa  vcsfra  a  tineis  comesta  siiiit.  "' '" 
.\uruiii  ct  argcnliim  vcsfrum  a>ruginavif; 
cl  icrugo  eorum  in  festimonium  vobis  erit, 
cl  manducabit  carnes  vestras  sicuf  ignis. 

Mfliu.s  esl  cryo  duos  cs.se  siuwl  quam  9 
uuum,  id  esl  ufilius  et  magis  hiimanum, 
quum,  tcslc  Philosopho,  homo  naturaliter 
sit  animal  polificiim  ct  sociale;  habent 
enim  cmolumcntum,  id  est  mufuum  lu- 
criim  et  commodum,  societatis  su(v.  Si  10 
u/uis  cccidcrif  in  aliquam   adversifatem, 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV   ECCLESIAST^.   —   ART.    IV  235 

tentationem,  aut  culpam,  ah  altero  fulcie-  A  aut  bestia,  id  est  divinus  aut  bestialis.  Ni- 

tur,\d.  est,  sustentabitur, erigetur,  custodie-  hilo  minus  (prout  S.  Thomas  in  secunda 

tur  :  sicut  et  in  exteriori  itinere,  si  unus  in  secundae  determinat  et  declarat)  absolute 

aquam  foveamve  corruerit,  a  consorte  ex-  loquendo,  vita  illa  oninino  solilariaanacho- 

trahitur.  T  «?  soU,  qui  cum  alio  communio-  retica,  vitse  coenobilali  ac  sociali  prsefer- 

nem  societatis  et  amicilia?  prorsus  non  ha-  tur,  lanquam  perfeclior  atque  divinior.  Nec 

bet;  quia  quum  ceciderit  in  mala  pcena3  hoc  repugnat  pra?habitis,  quoniam  Salo- 

aut  culpae,  non  habct  sublevantem  se  ho-  mon  loquitur  hic  secundum  legem  com- 

H       minem.  Et  si  clormierint  duo ,  fovebuntur  munem,  alque  dc  homine  secundum  con- 

muttio  :  id  est,  sicut  corporaliler  pariter  gruentiam    suse    natura?,    non    secundum 

dormientes  invicem  calefaciunt  se, sic  ami-  pra^eminentiam   gratise,    quse   transcendit 

cabiliter  cohabitantes  ac  invicem  conver-  naturam,  nec  lege  arctalur  communi. 
santes,  mutuo  se  accendunt  per  verba  et  B      Ex   inductis   etiam  verbis   monstratur, 

facla  caritate  Dei  et  proximi.  Unus  quo-  quam  ulile  et  salubre  sil,  habcre  fidelem 

modo  calefiet?\6.  est,sicut  difficulter  cale-  amicum  ac  socium  probum,  qui  ad  omne 

fit  tempore  frigido,  qui  solus  dormit  in  bonum  honestum  integre  adstet :  cui  ho- 

lecto;  sic  qui  solus  esl,  difficulter  caritafe  mini    lanquam    sibi   ipsi    possit   credere, 

accenditur.  Imo  faciliter  in  torporem  cadit  communicare,  confidere.  Hinc  Seneca  di- 

pigriliae,  et  in  desideria  carnalitatis  cujus-  xit  :  Vita  sine  amico,  visceratio  est  leonis 

dam  ac  consolationis  externae,  ut  Cassia-  ac  lupi.Errat  qui  amicum  in  atrio  quaerit, 

12       nus  testatur.  Et  si  quispiam,  scilicet  invi-  in  convivio  prolmt.  Et  rursus  :  Diu  cogita 

sibilis  aut  visibilis  inimicus,  pra^valuerit  an  aliquis  recipiendus  sit  tibi  in  amicum. 

contra  unum,  duo  resistunt  adversario  ta-  Quum   placuerit  fieri,  toto  peclore  illum 

li,  se   invicem    exhorlando;  succurritque  admitte;  tam  audacler  cum   illo  loquere, 
socius  socio   superato,   pro   ipso   orando,  {\  quam  tecum.  Si  aliquem  amicum  existi- 

ipsum  monendo,  et  per  opera  exemplaria  mas,  cui  non  tanlumdem  credis  sicut  tibi, 

inflammando,  suaque  merita  ei  communi-  vehementer  erras,  nec  satis  nosli  naturam 

cando.  Hinc  Plalo  loquitur  in  Phsedone  :  amicitiae  verse.  Omnia  cum  amico  delibera, 

Adversus   duos  nec  Hercules  fertur  satis  sed  de  ipso  prius.Post  amicitiam  vero  cre- 

potens.  dendum  est  ei,  sed  anle  amicitiam  delibe- 

Ex  prae.induLlis  vila  socialis  laudalur.Ad  randum.  Itaque  qui  pariter  conversanlur, 

cujus  commendationem  insinuandam,  Do-  prsesertim  reIigiosi,diligentissime  satagant 

z«c. x,i.  minus  et  Salvalor  discipulos  suos  combi-  ita  cohabilare,ut  se  invicem  adjuvent,  aedi- 

natos  misit  ad  prgedicandum.Unde  et  Psal-  ficent,  elevenl,  et  caritate  accendanl;et 

Ps.cxxxH,  mista  decantat  :Ecce  quam  bonum  et  quam  nequaquam  scandalizent,  molestent,  per- 

'•            jucundum,habilare  fralrcs  in  unum!  Hinc  turbent  se  mutuo.  Nisi  enim  caritate  con- 
sancti  et  expertissimi  Patres,  Benedictus,  D  juncti  sint,  et  morum  conformilate  con- 

Bernardus,  Climacus.  Cassianus,  vitam  coe-  veniant,   cohabitatio   eorum   maxime   est 

nobitalem,  in  qua  plures  religiosse  personae  damnosa,  amara,  ac  dura. 

sub  spirituali  patre  in  sancta  obedientia  Funiculus  triplex  difficile  rumpilur  :  \d. 

militanl  Deo,  multum  commendant,  secu-  est,  sicut  corporaliter  est  de  funiculo  ex 

rioremque  asserunt;  vitam  vero  solitariam,  tribus  chordis  contexlo  et  junclo ;  sic  spi- 

quamvis  sublimem,  tamen  periculosam  es-  ritualiter  caritas  quge  est  vinculum  cor- 

se  lestantur,  nec  convenire  nisi  exercitalis  dis,  uniens  et  colligans  amanlem  diiecto, 

in  omni  virtute,  prout  de  hoc  in  regula  difficulter  violari  polerit  aut  dissolvi,  si 

S.  Hieronymus  sapienter  disseruit.  Unde  triplici  nutriatur  et  conservetur  fomenlo, 

et  Aristoleles   naturaii  ralione   induclus,  videlicet  consideratione  bonitalis  rei  ama- 

testatus  est,  quod  homo  solus,  est  Deus  tge,  potissime  summi  boni,  consideratione 


236 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV  ECCLESIAST^. 


ART.    IV 


quoque  beneficiorum  dilecti,  et  intuitione 
preemii  caritatis.  Vel  per  triplicem  funicu- 
lum,  intelliguntur  ipse  qui  diligit,  et  dile- 
ctus  ejus,  et  condilectus  utrique  :  quemad- 
niodum  amor  inter  conjugatos  est  fortior, 
quando  eamdem  habent  prolem  ambobus 
caram.  Vel  ideo  ait,  Funiculus  triplex  dif- 
ficile  rumpitur.  quia  si  tres  ad  invicem 
commorentur  ac  mutuo  suffragentur,  dif- 
ficulter  poterunt  superari,  eo  quod  tot  sint 
coadjutores,  quot  cohabilatores. 

13  Melior  esf  puer  patiperin  temporalibus, 
et  sapiens,  id  est  in  spiritualibus  locuples 
(quia  nec  vera  prudenfia,  nec  vera  sapien- 
tia  sine  aliis  habetur  virtutibus.  quamvis 
sapientia  informis  et  acquisita  queat  cum 
vitiis  esse),  rege  sene  et  stuUo,  (jui  iteseit 
prcvvidere  in  posterum,  id  est,  ex  praeter- 
itis  ac  prsesentibus,  nescit  conjicere  de 
futuris  :  quod  lamen  pra?cipue  spectal  ad 
pra^sidentes,  ut  sic  de  communi  ntililate 
suorum  provideant  subditorum.  Unde,  ut 
Tiillius  docet,  ad  prudentem,  maxinie  ad 
regem,  pcrtinent  memoria  prtrteritorum, 
consideratio  priTsentium,  providenfia  fu- 
turorum.  Xescil,  inquam,  prapvidere  peri- 

14  cuhim  proprium,  ulpote  cpiod  de  carce- 
re  catenisrjue  interdum  quis  egrediatur 
ad  regmim,  agnifa  ejus  prudenlia,  inno- 

Gen. xLi,  cenlia,  idoneifale.  Oueniadmofhim  Josepii 

1  ,4o-i4.    jp  carcere  fuit    promofus  sup(T  regnuin 

.Egypti,  primus  post  regem,  juxta  ilhid  in 

Ps.r.iv.io,  Psalmo  :  Misit  rex,  et  solvit  eiim ;  consti- 

^''  tuil  eum  dominiim  domus  suap.  El  in  libro 

5(1/).  X,  II.  Sapienliio:  hi  vincuHs  non  derehciuil  eiim, 

(htnec  afferret  illi  sceplrum  ro'^m.  Et  atius 

natus  in  reg;/o,uipo[c  heres  ac   filiiis  re- 

gis,  inopia  eonsurnatur  :  (|uema(lmO(liim 

ivy?e</.xxv,  quarlo  Uegum  conligisse  lcgilur  Sedecia». 

^Jobxxwi,  H'"c  scriplum  esf   :  Deiis  reges   in  srdio 

'■'2.         collocat,  el   illic   erigunlur.  VA  si   fuerinl 

in  catenis,  ef  vincianliir  fnnibiis  pauper- 

talis,  indicabit  cis  opera  eorum.  (]iiia  vio- 

h'nti  fueriint.ut  revertantur  ab  iniquitate. 

Si  audierint  ef  observaverinl,  complcbiinf 

dies  suos  in  bono,  et  annos  suos  in  glo- 

ria;  si  aufem  non  audierint,   fransihimf 

per  gladium,  ef  consiimcnliir  in  stullilia. 


A      Origenes  et  Victorinus  per  puerum  pau- 
perem  et  sapientem,intelligunt  Christum  : 
de  qiio  loquitur  Isaias,  Puer  natus  est  no-   /s.  ix,  6. 
bis.Per  regem  senem  et  fatuum,  infelligunt 
diabolum  :  qui  a  mundi  fiiit  exordio,  ef  in  Joann.ym, 
verifate  non  stetit ;  et  sapientiam  perdidit  "^..g^^ 
in  decore  suo,  ut  ait  Ezechiel ;  atque  invete-  "^viii,  i7. 
ratus  est  in  peccafo  :  quem  Chrisfus  devicit.   Mauh.,x, 


Vidi  cunctos,  id  est  multos  de  omnibus, 


i-u. 


15 


viventes,  (jui  ambulant  sub  sole,  cum  ado- 
lescente  secundo,  id  est  adhaerenfes  ado- 
lescenti  filio  regis  anfiqui,  qui  patri  suo 

B  secundus  est.  id  est  primus  post  eum,  at- 
que  interdum  ex  ambitione  usurpat  sibi 
r(>gnum,  patre  suo  adhuc  vivente,  habet- 
qiie  populum  pro  majori  parfe  sibi  faven- 
tem.  llinc  subdifur  :  (jui  (^onsurgit  pro 
co,  id  esf,  pro  patre  suo  incipit  regnare. 
[nfinitus,  id  est  nobis  innumerabilis  et  16 
valde  magnus,  numerus  est  populi  om- 
nium  qui  fuerunl  ante  eum,  id  esf,  patri 
suo  ante  suum  principatum  obedierunt,et 
niinc  sibi  obtempcrant:  et  rjui  postca  fu- 
turi  sunt,  id  est  posteri  obedientium  sibi, 

C  non  Iwtabuntur  in  eo,  id  est,  despicient 
eiim  senescentem.  eo  quod  patrem  suum 
de  regno  expiilerit,  vel  ex  alia  causa,  et 
ita  abjicient  eum,  ef  filio  ejus  ha^rebunt. 
Sed  ct  hoc  vanitas  est,  sic  scilicet  regniim 
invadere,  ef  patre  seniore  relicto,  filium 
ainbifiosum  in  regem  suscipere ;  <?^  ^////- 
ctio  spiritus,  id  est  valde  afflicfivum  regi 
antiquo. 

Custodi pedem  tuum,  ingredicns  domum       17 
Av.id  est,  cum  reverenfia  et  humilitate 
vade  et  inlra  in  lemplum  sive  ecclesiam. 

I)  el  recla  inlenfione  vanum  rcfrenando  af- 
fccfum,  ne  sacra  loca  inhonores,  et  Denm 
in  locis  sua>  honorificentifo  deputalis  of- 
fcndas,  sicul  miilti  ingrediiinfur  indevo- 
te,  irreverenler,  supcrbe.  vana  et  lasciva 
affeclione  cupicntcs  hominibus  compla- 
ccrc.  Oiiorum  mcininif  Scripfura  dicens  : 
Opfimales.capifa  populorum,  ingredientes  AmosM,\. 
pompalice  domum  Israel ;  et  ilerum.  Visi-  a\./)/i.  1,9. 
fabosuper  omncm  (iiii  arroganfer  ingredi- 
fiir  siipcr  limen.  Et  appropin(/ua  pr.Tdica- 
foiibus,  docforibus,  et  pvs>\A\\?>,ut  audias 


ENARRATIO   IN   CAP.  V   ECCLESIASTJE.    —  ART.  V  237 

auribus  cordis  et  corporis  verbum  Dei  et  A  tum  potentibus  magis  solet  competere, qui 

prspcepta  Ecclesise.  Multo  enim  melior  esl  voluntate  utuntur  pro  lcge,  juxta  illud  Sa- 

obedienfia  cordis,  qua  implentur  pra?ce-  pientise  :  Sit  forfitudo  nostra  lex  justitiae.  Sap.M,\\. 

pta,  quam  stultorum  victima',  id  est  exte-  Unde  et  quarto  Politicorum  Aristoteles  ait, 

riora  sacrificia  Deo  oblata,  qua;  non  sunt  quod  multum   potentes,   nec  sciunt,  nec 

ei  accepta  :  prsesertim  loqiiendo  de  sacri-  volunt   subdi.   Postremo,    huic    quod   di- 

ficiis  legis,  quse  non  nisi  ex  fide,  devotio-  ctum  est,  Melior  est  obedientia,  etc,  con- 

ne  et  caritate  offerentium,  Domino  placu-  sonat  illud  primi  Regiim  :  Melior  est  obedi-   \Re(j.  xv, 

erunt.  Qui  nesciunt  quid  faciunt  mali:  id  entia,  quam  victimae.  Unde  per  prophetam  " " 

est,  sua  vitia  non  attendunt,  sua  exc«ca-  Amos  Dominus  ait  iniquis  :  Non  accipiam  Amosv,2i. 

li  elatione  aliisque  peccatis,  in  tantiim  ut  odorem  coetuum  vestroriim.  Quod  si  obtu- 

mala  sua  reputent  bona.  Quibus  in  Isaia  leritis   mihi   holocausta,   non    suscipiam. 

/s.  V,  20.  Dominus  comminatur  :  V®  qiii  dicitis  ma-  B  Qiii  et  in  Osee  testatur  :  Misericordiam  vo-  Osecw,^. 

lum,  bonum ;  et  bonum,maIum.Istud  mul-  lui,  et  non  sacrificium. 


ARTICULUS  V 


21 


DECLARATIO    CAPITULI   QUINTI    :    NE   TEMERE    QUID   LOQUARIS. 


VIDETUR  Salomon   in  libro   isto  fre-  dicantis  retrahi  debes,  ne  prseceps  sis  ad 

quenter  in  verbis  suis  derogare  provi-  C  ioquendum,   potissime  de  divinis    in  ar- 

dentiae  Dei,  et  justis  judiciis  ejus,  dicen-  duis,  et  in  his  ubi  non  habetur  manifesta 

Eccie.  111,  do  :  Quis  novit  si  spiritus  filiorum  Adam  et  certa  determinatio  ex  Scripturis  aut  do- 

ascendat?  et,  Nihil  habet  homo  amplius  ctrinis  Ecclesiae  :  quia,  ut  divinus  Diony- 

jumenlo;  et  consimilia  :  quge  ex  persona  sius  et  post  eum   Damascenus  testantur, 

carnalium   imperitorumque   loquitur.   Ne  non  est  audendum  aliquid  loqui  de  Deo, 

ergo  putetur  talia  dixisse  ex  animo,  pro-  praeter  tradita  in  sacris  eloquiis.  Hincetiam 

priaque  persona,  et  ne   quis  ejus  exem-  in  Proverbiis  dictum  est  :  Vidisti  homi-  P/oi. xxix, 

plo  ad  similia  proferenda  erumpat;  recte  nem  velocem  ad  loquendum?  Stultitia  ma-  '^' 

nunc  ait  :  gis  speranda  est,  quam    illius  correctio. 

1  Ne  temere  quid  loquaris :  \^  Q%i,  nnWnm  Jacobus   quoque   apostolus   :   Sit,   inquit, /aco6.i,i9. 

verbum  proferas  veritati  Scripturee  aut  ho-  oinnis  homo  velox  ad  audiendum,  tardus 

nestati  virtutum  contrarium  ;  et  prseser-  D  autem  ad  loquendum.  Ideo  Seneca  loqui- 

tim  incaute  aut  praesumptuose   nihil  lo-  tur  :  Sicut  sapienti  viro  incessus  mode- 

quaris  de  Deo,  et  de  natura  et  attributis  stior  convenit,  ita  oratio  (id  est  locutio) 

iCor.  XV,  ipsius  :  quia,  ut  ait  Apostolus,  Gorrum-  pressa,  non  audax.  Tardiloquum  te  esse 

^^'  punt  mores  bonos  colloquia  mala.  Et  ad  jubeo.  Prope  est  a  te  Deus  :  bonus  vir  sine 

reprimendum  nos  ab  immoderato  Deitatis  Deo  non  est.  Et  iterum   :  Sic  vive  cum 

ac  judiciorum  ejus  scrutinio,  dictum  est  hominibus,  tanquam  Deus  videat ;  sic  lo- 

ProD.xxv,  in  libro  Proverbiorum  :  Qui  perscrutator  querecum  Deo,tanquam  homines  audiant. 
est  majestatis,  opprimetur  a  gloria.  Neque         Deus  enim  in  ccelo,  id  est,  ipse  Deus 

cor  tuum  sit  velox  ad proferendum  sermo-  rector,  creator,  et  dominus  est  coelorum, 

nem  coram  Deo  :  id  est,  ex  consideratione  et  in  eis  ob  suam  excellentiam  specialiter 

divinse  prsesentiaj  omnia  intuentis  ac  ju-  esse  habitareque  dicitur.  Ideo  eum  com- 


238 


ENARRATIO   IN   CAP.  V  ECCLESIAST.E. 


ART.   V 


prehendere  nequis,  sed  temperate  ac  ti- 
morate  loqui  dehes.Uttusuperterram,  id 
est,  terrenus,  mortalis  et  incola  terrae  es  : 
ideoque  valde  inferior  Deo.  Idcirco  non 
ingeras  te  divinis  inconsiderate.  Nam  et 
quamvis  ipse  in  coelis  tanquam  omnium 
summus  Judex  residcat,  nihilo  minus  in- 
feriora  omnia  intuetur.  hno  ipse  in  sua 
natura  incircumscriptibilis  est  omnino,  il- 
localis  et  intemporalis,  ubique  praesens, 
quamvis  in  coelo  specialiter  esse  dicatur, 
eo  quod  ibi  eminentius  operetur,  ac  cla- 

/o6xxxv,5,  rius  videatur.  Hinc  scriplum  est  :  Suspice 
coelum  et  intuere,  et  contemplare  aera, 
quod  altior  te  sit.  Ha3C  ergo  eminenfia 
Creatoris,  et  incomprehensibiiitas  judicio- 
rum  Altissimi,  debet  nos  rerrenare  a  locu- 
tionc  incauta  de  ipso  ac  ejns  judiciis,  ct 
a  periculoso  scrutinio,  imo  ab  omni  verbo 
et   aclu    illicito.    Propter   quod    ipse   per 

/j.Lv,  8,9.  Isaiam  ait  :  Non  enim  cogitationes  meae, 
eogitationes  vestra?;  neque  viae  meae,  viae 
vestrffi  :  quia  siciit  exaltantur  cceli  a  terra, 
sic  exaltala^  siint  via^  meae  a  viis  vestris,  et 
cogitationes  meae  a  cogilaliunibus  vestris. 
Idcirco  sint  pauci  sermones  tui,  id  est  mo- 
derati,  non  siiperfhji,  polius  ad  minus, 
quam  ad  majus  tendentes  :  et  hoc,  consi- 
deratis  circumslanliis  lei  el  causae  alque 
malerite  :  quia  sccumhim  audicntium  dis- 
posiliunem,  capacilalem,  indigenliam.  et 
secundum  objecli  diguitatem.eminentiam, 
difficultatem, aut  incompreiiensibilitatem, 
oportet  moderari,  extendere,  breviare  ser- 
munem  :  ad  (}uod  servan(him.  uncliu  docet, 
discieliu  dirigil  experienlia  juvat.  Deni^iue 
Glossa  fatetur,  (iiiud  etiam  vera  de  Dcu 
dicere,  periculosnm  sit:qiianlo  magis  in- 
cerla  aut  falsa? 
2  Multas  curas  seijuuntur  soninia,  ct  in 

multis  sermonibus  invenitur  stultitia  :  id 
est,  sicut  post  muhas  el  magnas  soincilii- 
dines  in  vigiiia  liabitas,  seqiiiiiitur  sumnia 
proportiunabina  dc  rebus  eisdciii  in  no- 
cte,  tempore  soinni  (quae  eniin  traclanlur 
in  vigilia  mullum  intenle  et  anxie,  occiir- 
runt  in  somno  per  sua  phantasmata);  sic 
multos  sermones  comitalur  insipientia,  cul- 


A  pa,  dispersio  cordis,  conscientiae  laesio,  et 
audientium  scandalum.  Unde  in  Prover- 
biis  diclum  est  :  In  multiloquio  peccatum  p»c«.x,i9. 
non  deerit;  et,  Totum  spiritum  suum  pro-  ibid.xwx, 
fert  stultus.  "■ 

Ex  praeinductis  docemur,  ex  considera- 
tione  praesenfiae  majesfafis  divinae,  cuncta 
cernentis  ac  audienfis,nos  in  omnibus  cu- 
stodile  habere,  non  solum  in  verbis  oris, 
sed  efiam  cordis,  hoc  esf  in  cogifatiuni- 
bus,  afque  in  affectionibus  quae  ex  cogita- 
tionibus  oriunfur.  Xam  si  praesentia  viri 

B  sapientis  ac  probi,  reprimeret  nos  a  ne- 
gligentia,  inhonestate,  excessibusque  ver- 
bornm  :  quanto  magis  praesenfia  Dei,  ab 
omni  inferiori  exteriorique  culpa  nos  de- 
bel  resfringere?Hinc  sapienfes  docuerunt, 
ut  ubique  imaginemur  quasi  praesenfia- 
lifer  adesse,  afque  inspicere  nos  virum 
prudentcm  et  virtuosum,  sicque  in  cun- 
ctis  agere  sapienfer,  et  verecundari  de  om- 
ni  indeccntia  cl  f(rdilafe,  ob  viri  illius 
pra^sentiam  :  ul  vcl  sic  assuescamus  ex 
(iivinae  consid(M'atu  praescntiae,  hoc  ipsum 

G  implere.  Hinc  Scn^^ca  dixif  :  Aliquis'  vir 
honus  eligeudus  est  nobis.  ac  sempcr  anfe 
ooiilos  habendus,  ut  sic  seinper  tanquam 
illo  spccfanfe  vivamus,  et  omnia  tanquam 
illo  jiidicc  faciamus.Maxiina  pars  viliorum 
vilalur  ct  tullilur.  si  peccatori  testis  adsi- 
stal.  Oui  sic  sempcr  verelur,  cito  erif  ve- 
rendus.  Ilanc  ipsam  pracficam  docet  et 
S.  Bernardus  in  Kpistula  ad  Fratres  de 
Monte  Dci.  Prietcrea  etiam  sanctorum  an- 
gclurum  priesentia,  ad  idem  incitare  nos 
(icbct.   I']l   iniriiin  ac  dcplorandiim,  quod 

1)  nun  allciuliimis  isla,  ncc  divina'  majesta- 
lis  intuifuin  perpendimus.  veremur  ac  ve- 
ncramur.  Unde  clicitur,  (jiiain  infinila  sit 
insipientia,  miseria,  iinperfectio,  ac  per- 
vcrsitas  nostra,  qiii  hiiinanmn  ainplius 
quam  divinum  honoraiiuis  adspeclum. 

Si  (juid  vovisti  I)co,  nc  )norcris  rtulilc-  3 
rc,  id  est  votuin  implere.  Pcriculum  et- 
enim  est  in  mora.Nam  si  (juis  ex  dilalione 
uon  necessaria  fial  iinpolcns  ad  pcrsol- 
vendiim  votuin.  incurril  grandc  pcricu- 
lum.  VA  quamvis  praecepta  qua3   obligant 


12 


ENARRATIO   IN  CAP.  V  ECCLESIASTiE.    —   ART.  V  239 

semper,  non  obligent  ad  semper,  obligant  A  quse  inter  virlutes  morales  videtur  prima- 

tamen  pro  tempore  opportuno.Idcirco  qui  tum  sortiri,  proptcr  propinqnitatem  ejus 

religionem  vovit  intrare,  debet  hoc  adim-  ad  theologicas  virtutes,  et  quoniam  circa 

plere   celerius   quo   congrue   potest.  Nec  Deum  versatur,  cui  cultum  cairimoniam- 

solum  reddendum  quod  Deo  vovetur,  sed  que  impendit.  Ideo,  sicut  valde  laudabilc 

etiam  quod  hominibus  promittitur.  Quod  ac  meritorium  est,  vota  implcre;  ita  pror- 

si  quis  promittat  aliquid  homini,  quod  ad  sus  damnabile  vitiosumque  censetur,  ea 

ipsius  hominis  pertineat  commodum  aut  non  observare.  Hinc  loquitur  Augustinus  : 

honorem,  potest  homo  id  relaxare,  et  pro-  Non  le  vovisse  poeniteat;  imo  gaude  jam 

mittentem  a  tali  promissione  seu  obliga-  tibi  non  licere,  quod  cum  tuse  detrimen- 

tione  absolvere.   Si  vero   promittat   quid  to  salutis  licuisset.  Felix  necessitas,  quae 

altcri,  quod  Dei  honorem,  servitutem,  aut  ad  meliora  compellit.  Unde  sicut  vovere, 
cultum  directe  concernat,  ut  quotidie  le-  B  est  spontanese  voluntatis;  sic  ea  implere, 

gere  septem  psalmos,  aut  celebrare,  non  est  necessitatis.  MuUoqae  meliua  est  non       A 

potest  homo  cui  id  promittitur,  talem  re-  vovere,  quayn  post  votum  promissa  non 

laxare  promissionem  :  quoniam  Deo  in-  reddere. 

telligitur  principaliter  facta,  non  homini.  Praeterea  infidele  est  votum  eorum,  qui 

Ps.  wxv,  Hinc   ait  Psalmista  :  Vovete,  et   reddite  necessitatis  articulo  imminente  aliquid  vo- 

Domino  Deo  vestro.  In  Deuteronomio  quo-  vent,  et  necessitate  illa  cessante,  vovisse 

Deut.xxui,  que  sic  legitur  :  Quod  semel  egressum  est  se  dolent,  nec  implent.  Votum  quoque  fa- 

^^-           de  labiis  tuis,  observabis,  et  facies  sicut  ctum  de  impossibili,  stultum  est :  simili- 

promisisti  Domino  Deo  tuo.  ter  quod  fit  Deo  de  re  indifferenti.Gonstat 

Displicet  enim  ei  infidelis,  id  est  non  item  ex  dictis,  multo  plus  meritorium  es- 

impleta,  et  stulta,  id  est  indiscreta,  pro-  se,  facere  bonum  ex  voto,  quam  sine  voto. 

iuissio.  Quemadmodum  enim  tres  sunt  co-  C  Ponderent  hsec  religiosi  qui  nec  substan- 

mites  juramenti,  scilicet  discretio,  veritas,  tialia  suae  religioni  observant,  quam  enor- 

justitia  (ut  ait  Hieronymus  super  illud  in  miter  atque  gravissime  peccent. 

/er.  IV,  2.  Jeremia,  Jurabis,Vivit  Dominus,  in  judicio  Ne  dederis  os  tuuni,  ut  peccare  facias        g 

et  veritate  et  justitia);  ita  iidem  sunt  tres  carnem  tuam  :  id  est,  non  dicas  ex  cor- 

comites  voti,  ita  quod  quidquid  veritati,  de,  te  non  posse  praecepta  implere,   nec 

discretioni,  aut  justitise  contrariatur,  non  concupiscentias  carnis  frenare,  aut  in  me- 

est  vovendum  neque  jurandum.Et  quam-  dio  hominum  caste  et  sobrie  vivere  :  quod 

vis  promissum  sit  aut  juratum,  non  est  esset  iniquitatem  in  Greatorem,  auctorem 

tamen  implendum  :  nec  peccat,  qui  pro-  natura3,  retorquere,  juxta  illud  Psahnistse, 

misil   aut  juravit,  talia   non   implendo  ;  Quoniam  declinaverunt  in  te  mala.  Unde  Ps.xx,i2. 

sed  peccavit,  tale  quid  jurando  aut  pro-  rursus   pro   Iiac   iniquitate  vitanda,  orat 
mittendo.  Hinc  ait  Isidorus  :  In  malis  pro- D  Psalmista   :   Non    declines   cor  meum    iufs.  cxi., 4. 

missis  rescinde  fidem ;  in  turpi  voto  muta  verba  malitiae,  ad  excusandas  excusatio- 

decretum.  Quod  incaute  vovisti,  non  fa-  nes  in  peccatis.  Qui  autem  dicunt  se  non 

cias   :  impia  est  promissio,  quae  scelere  posse  peccata  vitare,  carni  suse  prsestant 

adimpletur.  peccandi  licentiam.  Quocontra  ait  Hicro- 

Sed  quodcumque  voveris,  redde :  prseser-  nymus  :  Maledictus  qui  dicit  Deum  aliquid 

tim  quia  votum  plus  obligat  quam  jura-  impossibile  prsecepisse.Vel  sic  :  Ne  dederis 

inentum.Violatio  etenim  voti  contrariatur  os  tuum,  ut  peccare  facias  carnem  tuam  : 

fidelitati  quam  homo  tenetur  Deo ;  viola-  id  est,  oscula  et  verba  lasciva,  ex  quibus 

tio  autem  juramenti  repugnat  veritali.  Et  caro  ad  peccandum  accenditur,  fuge;  nec 

hoc  Thomas  in   seciinda  secundee   magis  etikm  aperias  os  tuum  gulse  et  ebrietati, 

declarat.  Votum  quoque  est  actus  latriae,  ex  quibus  carnis  vitia  nutriuntur. 


240 


ENARRATIO   IN  CAP.  V  ECCLESIAST^. 


ART.  V 


Neque  dicas  coram  angelo  tibi  ad  cu-  A  co   inducitur  :  Somnia   extollunt  impru-    EccU. 

6,  7. 


stodiam  deputato  :  Non  est  providentia  :      dentes.  Quasi  qiii  apprehendit  umbram,  et  ""''"''  *"^' 


id  est,  Deus  non  habet  curam  et  providen-      persequitur  ventum,  secundum  hoc  visio 
tiam  actuum  humanorum.  Quo  dato,  sequi-      somniorum.  Sicut  parturientis,  cor  tuum 


tur  nec  angelos  hominibus  custodiendis 
desuper  missos.  Quocontra  ait  Apostolus  : 
5e5r.i,  u.  Nonne  omnes  sunt  administratorii  spiri- 
tus,  in  ministerium  missi  propter  eos  qui 
hereditatem  capiunt  salutis?  Imo  etiam  in 
Evangelio  Dominus  :  Angeli,  inquit,  eo- 
rum  in  coelis  semper  vident  faciem  Patris 
mei.  Sicque  tale  verbum,  est  verbum  bla- 


Matth. 
xviii,  10. 


phantasias  patitur,  nisi  ab  Altissimo  fuerit 
visitatio   emissa.    MuUos   errare   fecerunt 
somnia.  Unde  in  Jeremia  et  Ezechiele  Do- 
minus  loquitur  de  pseudoprophetis  :  Erra-    Jer.wm, 
re  fecerunt  populum  meum  propter  som-  /'lecA.xni, 
nia  sua,  quae  narrat  unusquisque  proximo  »o,  e. 
suo,  dicens  :  Somniavi,somniavi.  Yerumta- 
men  ista  non  sunt  intelligenda,quasi  som- 
sphemiffi  atque  perfidise  et  ingratitudinis  B  nia  sint  semper  spernenda  aut  deceptiva. 
maximae,  non  solum  in  Dei,  sed  et  in  an-      Sunt  eniin  quandoque  a  Deo  per  angelos, 
gelorum  redundans  injuriam.Potest  tamen      interdum  ex  causa  pure  naturali.  Unde  in 
per  angelum,  etiam  sacerdos  intelligi,  jux-      Numeris  Dominus  ait  ad  Aaron  :  Si  fuerit  .Yum.xu.e. 
MaiaekwAd.  illud  Malachiae  :   Labia  sacerdotis  cu-      inter  vos  Propheta,  in  visione  apparel)0 
'•  stodiunt  scientiam,  et  legem  requirent  ex      ei,  aut  per  somnium  loquar  ad  eum.  In 

ore  ejus,  quia  angelus  Domini  est.  Ne  for-  libro  Job  quoque  legitur  :  Per  somnium  in  yoAxxxm 
te  iratus  Dominus  contra  sermones  tuos,  visione  nocturna,  aperit  Deus  aures  viro- 
dissipet  cuncta  opera  inanuum  funrum,\d  rum.  In  Evangelio  etiam  legitur  saepe  an- 
est,  desfruat  cuncla  qusi  habes,  sicque  gelus  apparuisse  Joseph  in  somnis.  De  hac 
ostendat  per  effeclum,  providentiam  se  materia  super  Genesim  plenius  scripsi,  et 
habere;  dissipet  quoque  opera  manuum  super  prajallegalum  Ecclesiastici  capitu- 
tuarum,  id  est,  bona  tua  pra^lerita,  propler  C  lum,  suo  loco  (praestante  Domino)-  scri- 
hanc  culpam  privet  mercede  aeterna.  De      bam.    Haec   pro   nunc    teligisse    sufficiat. 


15,  16. 

Hatth.  1, 
»0;  11,13,19. 


taliter  enim  loquentibus  alque  dicentibus 

/s.  XXII,  13.  illud  in  Isaia,  Comedamus  et  bibamus.cras 

Jbid.  14.   enim  muriemur,Domiiuis  ait :  Kevelata  est 

iniipiitas  ista  in  auribus  meis.  Si  dimille- 

tur  (id  est  non  dimitletur)  vobis  iniquilas 

haec  donec  moriamini.  Unde  ad  Ezechie- 

Ezech.ix,  lem  Dominus  loquilur  :  Peccalum  domus 

9^10;  XXV,  |gj,jj^]  ijiagiuini  esl   valde  nimis.  Di.xeriinl 

elenim  :  lieliquil  Dominus  lcrrain,  et  Do- 

minus  nos  non  videt.  Propterea  el  ego  non 


Tu  vero  time  Deum  filiali  timore,  non 
somnia  vana,  imaginationesque  stullas  : 
a  (luarum  deceptione  ora  liberari  a  Do- 
mino. 

Si  inderis  calumnias  egenorum,  quas 
sustinent  a  divilibus  alque  potentibus,  et 
viotenta  Judicia,  id  est  censuras.  pcenas, 
similesve  effectus.  quos  impii  judices  ac 
polenles  jul)enl  per  violenliam  infirmio- 
ribus  inferioribusque  inferri,  et  subverti 
parcam,   ncc    miserebor,  sed   arguain    \\\\)  justitiam  in  provincia,'\\di  (\\xod\n\\Qco\\- 


furore. 
6  Ubi  multa  sunt  somnia,   ibi   plurima' 

sunt  vanitates,  et  sermones  innu/iwri.  Hoc 
intelligendum  esl  de  his  qui  somniis  suis 
faciliter  credunl,  el  quidciuid  eis  in  som- 
no  apparel,  repr;esenlatur,occurrit,pulant 
mysticum  esse,  et  aliquid  significare,  at- 
que  a  Deo  vel  angelo  revelari.  Quibus 
contingunt  multae  deceptiones:  et  ipsi  de 
siiis  somniis  plurima  fal>ulantur,  el  lan- 
dem  fiunt  phanlaslici.  Ideo  in  Ecclesiasli- 


tes  opprimuntur,  el  jusli  perseculionibus 
infeslantur  ;  non  mireris  super  hoc  nego- 
tio,  id  est,  de  istis  eventibus  non  mire- 
ris  admirationc  iinmoderala,  turhaliva,  aut 
diffidentiali.  Solcnt  eniin  (luidam  pusilli 
nondum  salis  illuminati  vel  in  Scripluris 
exercilali,  vehementer  mirari,  fluctuare, 
deficere,  dum  cernunl  quosque  juslos,  sa- 
pienles,  innocentes  ac  sanclos,  a  pessimis 
tribulari,sp()liari.fugari,occidi,quasi  Scri- 
ptura  non  dical  :  Mullae  tribulationes  ju-  ia 


Ps.  XWIII, 


ENARRATIO   IN    CAP.  V   ECCLESIAST.E.    —    ART.  V  241 

Ac(.xiv,2i.  storum ;  et,  Quia  per  multas  tribulationes  A  fructmn  non  cnpiet  cx  eis,  id  est  usum 

oportet  nos  intrare  in  regnum  coelorum  ;  salubiem  :  quia  non  proficiunt  ei  ad  salu- 

Matth.  V,  et  rursus,  Beati  qui  persecutionem  pati-  tem,  sed  obsunt;  et  vix  audet  eis  ad  suf- 

"^-  untur  propter  justitiam.  Siquidem  in  hac  ficientiam  uti,  ac  Deo  de  eis  ingratus  est, 

vita  electi  et  justi  per  impiorum  manus  nec   communicat   pauperibus.   Idcirco    in 

purgantur,  exercentur,  et  ad  coeleste  re-  Ecclesiastico  scriptum  est  :  Nihil  iniquius  Ccc/i.x, lo. 

gnum  mittuntur.  De  hac  re  Cassianus  primo  quam   amare   pecuniam.    Et   Salvator    in 

libro   Gollationum,   in   collatione  abbatis  Evangelio  :  Quam  difficile,  inquit,  qui  pe-  iwc.  xvm, 

Theodori  de  Nece  Sanctorum,  tractat  dif-  cunias  habent,  inlrabunt  in  regnum  cce- '  '"  " 

fuse.  Unde  in  talium  pusillorum  sic  admi-  lorum  !  Facilius  est  camelum  per  foramen 

a.Habac.  rantium  persona  Hai^acuc  loquens  :  Quare  acus    Iransire,   quam  divitem    intrare   in 

!,  13. 3.      j^Qj^  respicis,  inquit,  Domine,  super  ini-  regnum  coelorum.  Porro  diviti»  in  tan- 

que  agentes,  et  taces  devorante  impio  ju-  B  tum  possunt  amari,  in  quantiim  utiles  ac 

stiorem  se?  necessaria?  sunt  ad  spiritualia  bona,  Iioc 

Quia  excelso  excelsior  est  alius  :  id  est,  est  ad  bene  vivendum,  ad  serviendum  AI- 

unus  in  potestate  atque  officio  constitu-  fissimo,  ad  habendum  necessaria  vitse,  ad 

tus,  est  alio   officiato   sublimior,  sicque  cultus  virtuosos,  ad  Dei  honorem.  Et  hoc 

si  justus  est,  potest  illius  errata  corrige-  ergo  vanilas.  Ubi  miiltcv  sunt  opes,  rnulti       10 

re;  vel  si  tyrannus  est  ille  excelsior,  po-  et  qui  comedunt,  id  est  consumunt,  eas. 

tens  est  inferiorem  opprimere.  Et  super  Quod  frequenter  contingit.  Quidam  tamen 

/los  quoque  eminentiores,  id  est  excelsio-  divites  tenent  secum  perpaucos,  et  opes 

res,  sunt  alii :  quemadmodum  super  baro-  reponunt.  Et  quid  prodest  possessori,  nisi 

nes  et  comites,  sunt  duces   et  reges,  seu  quod  cernit  divitias  suas  oculis  suis? '&\c- 

angeli  qui  prsesunt  provinciis,  nec  susti-  que  ex   earum   apprehensione  delectatur 

nerent  talia  fieri,  nisi  prsestolarentur  di-  C  inaniter,  et  est  sicut  Tantalus  in  mediis 

8  vini  tempus  judicii.  Et  insuper  universa'  undis. 

terroe  rex,  id  est  monarcha  totius  regni,  Dulcis  est  soinnus  operanti,  post  suum       {{ 

irnperat  servienti,  id  est  suis  ministris  :  ad  laborem,  sivc  paz-Mm  sive  multum  come- 

quem  pertinet  aliorum  emendare  injurias  dnt.  Nam  propter  lassitudinem  et  diutur- 

et  errata.  Vel,  per  Universse  terrai  regem,  num  laborem,  natura  indiget  recreatione. 

intelligitur  Deus  omnipotens  :  de  quo  ait  Similiter  occupato  in  exercitiis  virtuosis, 

Ps.  xciv,3.  Piialmista,  Quoniam  Deus  magnus  Domi-  et  vitse  activse  operibus, dulce  est  interdum 

nus,  et  rex  magnus  super  omnem  terram.  quieti  contemplationis  vacare,  prsesertim 

Qui  praetacta  mala  non  sineret  fieri,  nisi  si  cum  Apostolo  sciat  abundare  et  penu-  phuipp.w, 

suo  tempore  vellet  et  posset  universa  di-  riam    pati,   saturari    et   esuriem   sustine-  *^- 

judicare,  et  male  judicata  rejudicare.  Qui  re.  Snturitas  nutem  divitis  non  sinit  eum 

Ps.Lwisx  ait  :  Quum  accepero   tempus,  ego  justi-  D  dormire  diu  et  quiete  :  quia  ex  saturitate 

tias  judicabo.  De  quo  et  in  Job  scriptum  dyscrasiam,  torsiones,  segritudinesque  in- 

/oA  XXIV,  est  :   Deus   inultum   abire   non   patitur  ;  currit;  est  quoque   propter  divitias   suas 

^Eccii  V  4  ^^  ^^  Ecclesiastico,  Altissimus  est  patiens  sollicitus.  Similiter  carnalis  sua  saturitas 

redditor.  impedit  eum  ab  obdormitione  in  Deo  per 

9  Avarus  non  implebitur  pecunia,\(\  est,  contemplationis  soporem;  nec  dicere  po- 
affectus  avari  non  satiatur  pecuniis  :  quo-  test,  In  pace  in  id  ipsum  dormiam  et  re-  Ps.w,^. 
niam  quo  plures  acquirit,  plures  deside-  quiescam.  Verum,  ut  Seneca  in  Proverbiis 

rat,  sicut  hydropicus,  quanto  plus  bibit,  suis  testatur,  bene  dormit,  qui  non  sentit 

tanto  plus  sitit.De  hoc  dicta  sunt  multa.^^:  quam  male  dormit. 

qui  amnt  divitias  temporales  immoderate,  iJ^st  et  nlia  infirmitas,  id  est  enervatio       12 

et  tanquam  finein,  seu  propter  se  ipsas,  ac  debilitas  cordis,  robori  virtutum  con- 
T.  7.  1(] 


242 


ENARRATIO    IN   CAP.  V  ECCLESIAST.E. 


ART.  V 


13 


u 


Apoc.  XIV, 
13. 

Ps.  LXXV,  C. 


Job  xxvii, 
19,  20. 

ITim.wJ. 


16 


WPetr.w, 
21. 


traria,  'pessima,  id  est  valde  mala,  quam 
vidi  sub  sole  :  divitice  conservata^  in  ma- 
lum  domini  sui,  id  est,  quod  ipse  dives, 
praesertim  avarus,  frequenter  congregat  et 
reservat  divitias  in  damnum  et  periculum 
sui  ipsius,  dum  fures,  raptores,  latrones 
et  tyranni,  insidiantur  ei  propter  suas  di- 
vifias,  et  toUunt  eas,  aut  etiam  ipsum  oc- 
cidunt.  Ideo  Seneca  dixit  :  Maximo  pericu- 
lo  custoditur,  quod  mullis  placet.  Pereunt 
enim  in  afjlictione  pessinia,  id  est,  divitiae 
auferuntur  suo  possessori  cum  amara  ejus 
tristitia  et  desolatione,  quia  invitissime  eas 
amittit.  Generavit  filium,  qui  in  summa 
egestate  erit  :  quia  opes  patris  direpttB 
sunt,  nec  eas  polest  recuperare.  Sicut 
egressus  est  nudus  ille  possessor  sic  spo- 
liatus,  seu  filius  ejus  bonis  paternis  pri- 
vatus,  de  utero  matris  suce;  sic  revertetur 
pauper  et  nudus  in  teiram,  et  nihil  aufe- 
ret  secum  de  lahore  suo,  dum  moritur.  id 
est  de  suis  bonis  terrenis,  laboriose  acqui- 
sitis.  Attamen  opera,  id  csl  merila  ac  de- 
merita,  singulos  eos  sequunUii',  juxla  illud 
in  Apocalypsi  :  Opera  illoriim  sequunlur 
illos.  Hinc  fertur  in  Psalmo  :  Doimierunt 
somnum  suum,  et  nihil  invenerunt  omnes 
viri  divitiarum  in  manihiis  suis.  Job  quo- 
quc  :  Dives  (inqiiil)  (iiiuiii  dormieril,  niliil 
secum  aiifciel ;  apprehendel  eiim  (]nasi 
aqua  inopia.  Ideo  ait  Aposlolus  :  Nihil  in- 
tulimus  in  hiinc  mundum;  haud  dubiiim 
quia  nec  auferre  quid  possumiis.  Misera- 
bilis  prorsus  infirmitas!  Quo  modo  venit, 
sic  revertetur.  Quid  ert/o  prodrsf  ri  quod 
laboravit  in  ventum,  id  est  inaniter  et  in- 
certe  ?  Cunctis  diebics  vitw  sua'  comedit 
in  fenebris  cordis,  id  esl  iii  malis  poena? 
et  culpse,  et  in  curis  multis,  quae  men- 
tem  affligunt  et  pungiinl  iit  spin»,  et  in 
cerumna  alque  tristitia,  id  esl  anxielale 
et  ma'rore. 

Spiiitualiler.  divitiie  conservanliir  in 
maliim  domini  sui,  (luin  qiiis  ad  lempus 
spiritiialiter  crescit  in  scientia  atcjue  vir- 
tutibus,  et  non  perseverat  usqiie  in  finem. 
Imo  bona  cooperanliir  ei  in  maliini.  et 
melius  ei  esset  non  cognovisse  viam  jusli- 


A  tlae,  quam  post  agnitionem  reverti  retror- 
suin.  Similiter  accidit  ei  qui  de  spiriluali 
opulentia  meritorum  suorum  extollitur, 
nec  permanet  gratus  Deo,  humiliterque 
subjectus.  Talis  generat  filios,  id  est  dis- 
'  cipulos  ac  subditos,  pauperes,  quia  scan- 
dalizanlur  in  eo,  et  recidivationem  ejus 
sequendo,  pereunt  simul  cum  ipso  :  sicut 
de  talibus  ait  Apostolus,  Errantes  et  in  er-  iirim.ni, 
rorem  mittentes.  '^' 

Hoc  itaque  visum  est  milti  bonum,  ut       17 
comedat  cjuis  et  bibat,  et  fruatur  lcetitia 

B  ex  labore  suo,  quo  laboravit  ipse  sub  sole 
numero  dierum  vitce  suce,  quos  dedit  ei 
Deus  :  et  hcec  est  pars  illius  :  id  est,  melius 
est  temperate  et  delectabiliter  uti  terrenis, 
quam  tam  anxie  propler  ea  sollicitari,  et 
in  tenebris  piffilaclis  uli  eisdem.  Frui  au- 
tem,  frequenler  pro  Uti  accipitur.  Nam 
proprie  non  est  fruendum  nisi  Deo.  Et  18 
omni  homini,  cui  Deus  dedit  divitias  at- 
tjiie  substantiam,  id  est  mobilia  et  immo- 
bilia  bona,  potestatemque  ci  tribuit  ut  co- 
metlaf   ex   eis,  et  fruatur  parte   sua,  et 

C  hetetur  de  labore  suo,  id  esl,  delectabiliter 
sua  portione  ulatiir  :  /loc  est  donum  Dei, 
id  est  qiioddam  beneficium  ejus,  et  melius 
iisii  priplacto  :  et  ex  gralia  id  procedit, 
qiiod  honio  lempoialibiis  ordinale  utalur. 
—  Spiiilualiler,  boniim  est  refici  sacra- 
menlis  Christi,pane  lacrimarum, et  actibus 
virluosis,  alque  ex  eis  et  gratia  Dei,  pra"- 
stolari  vilam  bealam.  ejusque  exspectatio- 
ne  gaudere. 

No)t  enini  satis  recordabifur  tlierum  vi-        ^g 
fiv  suii',    id   est,    tempus    vitae    sua3   non 

D  videbitur  sibi  valde  longuin,  nec  la^dio- 
sum,  eo  quod  Deus  occupet  deliciis  cor 
ejus,  id  esl,  vilam  jucundam  ei  concedat, 
secundiim  moduin  nunc  inlroductum.  His 
aulcm  (lui  in  deliciis  vivunl.  lempus  vi- 
deliir  i)reve,  qiiamvis  sil  longum  :  sicut 
(^conlraiio,  his  qiii  desolalam,  tristem,  ama- 
rain  (liitunl  vilaiii,  tempiis,  (juamvis  bre- 
ve,  videlur  longuin,  iil  in  (lamnalis  maxi- 
me  patet.  His  qiioque  (]iii  conanliir  qiiotidie 
miilla  expediic  el  agere,  dies  valde  breves 
apparenl,  qiiia  non  valent  satisfacere  suo 


ENARRATIO    IN   CAP.  VI   Er.CLESIAST.E.    —   ART.  VI  2'l3 

affectui.Conformiler  hominibus  virluosis,  A  tiiitu  et   amore   retributionis  futura?.   In- 

contemplativis,  perfectis,  tempus  breve  vi-  terdum   tamen  prge  desiderio  dissolvendi  pinUpp  i, 

delur,  quia  in  assidua  mentis  tranquillita-  et  exsistendi  cum  Cliristo,  ac  perfruendi  ''^' 

te,  et  bonse  conscientiae  securitate,  spiri-  beatifice  Deo,  tempus  potcst  eis  longum 

tualique  gaudio  serviuntDeo;  et  quoniam  apparere,  ita  ut  dicant  :  Heu  mihi !  quia /'s.cxix,5. 

quidquid  hic  agere  queunt,  quantumcum-  incolatus  meus  prolongatus  est;  et,  Quan-  />«. xu, 3. 

que  diu  vixerint,  permodicum  reputant  in-  do  veniam  et  apparebo  ante  faciem  Dei  ? 


IRTICULUS  VI 


R' 


EXPLANATIO   CAPITULI    SEXTI    1    EST   ET   ALIUD   MALUM   QUOD   VIDI   SUB   SOLE. 


URSUS  cupidorum  et  divitum  vani-  B  et  ipse  Abimelech.  Similiter  quarto  Regum 

tatem,  miseriasquc  describit.  £Jst  el  narratur  Jehu  occidisse  septuaginfa  filios   iv/jey.  x, 

aliud  malum  quod  vidi  sub  sole,  et  qui-  Achab  :  ante  quos  occiderat  filium  ejus  ^jjj  ^^  ,^ 

dem  frequens  apud  homines,  id  est  saepe  Joram.  Verumtamen  aliqui  habuerunt  plu- 

contingens  hominibus.  Deinde  exprimit  il-  res  quam  septuaginta  duas  proIes,ut  patet 

2  \\xA.Vir  cui  dedit  Deus  divitias  et  substan-  de  Roboam   rege,  qui  viginti  octo  genuit    iiPar.  xi, 
tiam,  id  est  bona  mobilia  ac  immobilia,  filios,  sexagintaque  filias.  Et  vixerit  mul-  ''' 
bona  terrena,  opesque  naturales  ac  arti-  tos  annos,  et  plures  dies  cvtatis  habuerit, 
ficiales,   et   honorem,   id   est    dignitatem  sicque  fecunditatem  habeat  prolis,  ac  vitse 
prsesidentise,  famam,  et  humanse  reveren-  diuturnitatem,  ct  anima  illius,  id  est  ipse- 

tiae   exhibitionem  ;  et  nihil  deest  anima'  met,  non  utatur  bonis  substantice  suce,  ne- 

suce,  id  est  personse  ejus,  sumendo  partem  cessaria  vitse  sumendo  ex  ipsis,  eo  quod 
pro  toto,  seu  vitse   animali,  ex  omaibus  C  sibi  subtracta  sint,  vel  ipse  in  captivita- 

quce  desiderat,  id  est  de  his  quse  ad  tem-  tem  traductus,  sepulturaciue  careat  :  sicut 

poralem  spectare  videntur  prosperilatem.  de  Joakim  rege  Jeremias  prsedixit,  Sepul-    /er.  xxu, 

Nec  tribuit  ei  potestatem  Deus  ut  comedat  tura  asini  sepelietur.  De  hoc  ego  pronun-  '^' 

ex  eo,  id  est,  tempus  vitae  ei  non  prsestat,  tlo,  quod  melior  illo  sit  abortivus  :  qui 

sed  subtrahit  eum  per  mortem ;  sed  homo  actualiter  non  peccavit,  et  ad  limbum  pu- 

extraneus  vorabit  illucl,  id  est,  bona  ejus  erorum  deducitur.  Haec  autem  intelligen- 

consumet.  Hoc  vanitas,  id  est  instabilitas,  da  sunt,  faciendo  comparationem  istorum 

et  miseria  magna  est.Non  tamen  est  culpa  ad  invicem,  quantum  ad  mala  vitse  prse- 

in  se,  nec  ex  parte  Dei  subtrahentis,  nec  sentis.  Potest  tamen  contingere,  quod  ali- 

ex  parfe  subtracti,  nisi  forsan  ob  culpam  quis  dives  spolietur  et  captivetur,  atque  in 

suam  tam  cito  tollatur.  tantis  adversis  sit  patiens,  ac  Deo  inten- 

3  Si  genuerit  quispiam  centum  liberos.  In  D  tus,  sicque  melior  sit  ac  felicior  abortivo. 
Scripturis   autem  (ni  fallor)  non   legitur  Porro  sequentia  dupliciter  exponuntur  : 
quis  genuisse  ultra  septuaginta  filios,  nisi  Primo,  de  abortivo.  Frustra  enim  venit  in        4 
forsitan  addito  uno  aut  duobus,  sicut  in  uterum  et  ad  conceptum,  quia  non  potuit 

Judic.n,^.  libro  Judicum  recitatur  Abimelech  filius  pervenire  ad  nativitatcm  ex  utero,  nec  ad 

Gedeonis  occidisse  septuaginta  viros  fra-  vitam  beatam;  et  pergit  ad  tenebras, id  est 

tres  suos  filios   Gedeonis.  Quibus  tamen  adlimbum,  quem  dicunt  aliqui  tenebro- 

ibidem.    supcfstes  1'uit  Joatham  frater  illorum,  imo  sum,  vel  quia  in  eo  est  poena  damni;  vel, 


244  ENARRATIO   IN   CAP.  VI  ECCLESIAST.E.    —  ART.  VI 

Ad  tenebras,  id  est  ad  sepulcrum  ;  et  ohli-  A  contentum  (potissime  loquendo  de  cupi- 

vione  delebitur  7iomen  ejus,\(\  e^is^/A^iQmoX  do).  ac  postea  iterum  cupiet  manducare. 

cito  erit  a  memoria  hominum  omnino  de-  —  Spiritualiter,  omnis  labor  hominis  est 

letus,  nec  habuit  nomen  sibi  impositum.  in  ore  ejus.  quando  jugiter  laborat  addi- 

5       Non  vidit  solem,  id  est,  quia  non  prodiit  scere  aliquid,  ut  instruat  alios,  vel  ut  or- 

vivus  ex  ventre  ad  \\\cen\;  neque  cognovit  '  nate  loquatur,  et  sapienter  eloqui  videatur. 
distantiam  boni  etmali,  id  est,  differen-  Quid  habet  amplius  sapiens  a  stuUo?  et        8 

tiam  inter  bonum  et  malum  non  est  exper-  quid  pauper,  supple,  a  divile?  id  est,  in 

tus  in  mundo,  quia  non  venit  ad   usum  quo  excedit    sapiens   decoratus  sapientia 

rationis  in  vita  pra^senti.  —  Secundo,  ex-  (quae  est  donum  seu  notitia  Scripturarum 

ponuntur  haec  de  homine  divite,  diu  vivcn-  cum  impletione  earum)  stultum,  id  est  ini- 

te,  fecundo,  nec  tamen  potente  uli  divitiis  quum  in   quo    puerilitatis   vitiuin    viget? 

suis  :  qui  frustra  venit  ad  opes,  vel  in  B  Unde  in  Proverbiis  dictum  est  :  Usquequo  fror.  1,22. 

mundum,  in  quo  non  est  consecutus  feli-  stulli  ea  quae  sibi  nociva  sunt,  cupient? 

citatem,  et  peryit  ad  tenebras,  id  est  ad  Propler  quod  admonet  Pauliis  :  Nolite  pue-   icor. xiv, 

tormenta  ac  desolationes;  e<  o/>^<'r/y/«'erfc^t'-  ri  effici  sensibus.  Kt  in  quo  pauper  spi- ""■ 

^iVw/- /^om<?«  e;'wA- .•  eo  modo  quo  in  Prover-  ritu,   id  esl   humilis,    seu  i)ropter   Deum 

Prov.  x,7.  biis  dictum  est  :  Nomen  impiorum  putre-  libenler  egenus,  excedit  divitem  cupidum? 

p*.  ix,G.  scet ;  et  in  Psahno,  .Nomen  eorum  delesti  Xisi  ut  pergat,  tsim  sapiens  talis.   quam 

in  seternum,  et  in  sa?cuhim  sseculi.   Non  pauper,  illuc  ubi  esl  vita  gloiiae,  id  est 

vidit  solem,  id   est,   prosperilatem    atque  beatiludo  aMerna,  cui  nihil  de  mortalilate 

Ia>titiam  non  est  expertus,  nec  Solem  jusli-  cl  calamitate  miscetur.  Inde  scriptum  est : 

tiae  consideravit ;  neque  cognocit  distan-  Neminem  diligit   Deus,   nisi   qiii  cum  sa- 5a/>.vii,i8. 

tiam  boni  et  mali  :  id  est,  sola  adversa  pientia  inhabitat.  Et  in  Isaia  :  Non  esl  po- /».xxvii,ii. 

expertus  est,  non  prospcra,  et  ila  non  no-  C  pulus  sapiens,  ideo  non  miserebiturejus, 

vit   utrumque  perfecte  :   quia   (iit  ferlur  qui   fecit   illum.   Kl   iu   .Matnueo   loquitur 

communiler)  qui  non  esl  paupertalem  aut  Vcritas  :  Bcati  pauperes  spiritu,  qiioniam  Matih.\,%. 

inrirmilalem  cxperlus,  ncscit  qiiid  sit  opu-  ipsoium  est   icjiniim  cadorum:  atque  in 

Icnlia  aiil   sanitas.  Vel,  -Non  cognovit  di-  l'saiiiio,  Parcet  pauperi  et  inopi,  el  animas  /'«.1^x1,13. 

stantiam  boni  ct  mali,  id  esl,  non  discrevit  paiiperum  salvas  faciet.  Sed.  heu!  multi 

inler   virlutes  et    vilia.  Imo   qiui'   illicita  siiiil.  iii  (iuibiis  detestanda  puerilitas  re- 

sunl,  licila  leputavil.  giial.  Propter  quod   Seneca  protestalur  : 

G  Etiatn  si  duobus  niillibus  annis  vixerit  .Miilla   l)ona    nostra   nobis  nocent.   Adhue 

homo  :  qiium  tamen  nemo  in  Scripturis  cnim  iii  iiobis  non  pueritia,  sed  quod  est 

lcgalur  niillc  aiiiiifc  vixissc;scd  .Matliusa-  giavius,   pueiilitas  rcmanct.   Kt   hoc  qui- 

lem  qui  ceteris  diulius  invenilur  vixisse,  dem  pcjor  esl,  quod  auctoritatem  senum 

Gen.v,27.  annis  nongenlis  sexaginla  novem   vixissc  D  habcmus,  et  vitia  piierorum. 

narratur  in  Genesi ;  et  non  fuerit  perfru-  Melius  est  viderc,  id   est   cognoscere,        9 

itus  bonis,  sed  jugiler  malis,  adhtic   la-  quod  cujnas,  id  est,  quod  merito  et  salu- 

men  abortivo  miserior  est,  pr,Tscilim   si  biilcr  appetere  dcbes.  vidclicct    ullimum 

noii  fucrit  perfriiitus  bonis  giatia?  ac  vir-  lincm,  cl  omnia  neccssaria  seu  utilia  ad 

tiitiim.  Nonne  ad  ununi  locum  proporant  cum  adipiscendum,  </</«>«  dcsiderare  quod 

omnia?  nescias,  id  est,  quod  libi  expcdit  ignorare 

7  Omnis  labor  hominis  in  ore  ejus :  \d  cs\,  magis  quam  scire,  ul  sunt  superslitiosa, 

quidquid  laborando  acquiril  de  rebiis  lcr-  magica,  frivola.  Kalsum  quoque  non  sci- 

renis,  ore  seu  comeslione  consumit;  sci/  tiir.  quamvis  sciri  pulclur,  ut  ail  Philoso- 

anima   cjus   non    l)nplcbitur  :  id   csl.  cor  [)hi\s.  Scd  ct  hoc  tunnfas  csf.ct  jtrtrsumj)tio 

ejus  plura  desiderabit,  nec  sufficientia  erit  spiritus,  scilicel  desiderare  quod  nescias  : 


ENARRATIO   IN   CAP.  VII   ECCLESIASTiE. 


ART.  VII 


245 


10  juxta  expositioncm  nunc  tactam.  Qai  fa- 
turus  cst,  jam  vocatum  est  nomen  ejus  : 
id  est,  omnium  qui  nascentur  nomina  Deo 
prsecognita  sunt;  vel,  alii  qiii  prsecesserunt, 
similcs  illis  in  specie,  similia  nomina  ha- 
buerunt.  Et  scitur  quod  homo  sit,  id  est, 
de  omnibus  illis  scitur,  quod  mortales  et 
fragiles  ereaturse  sunt,  fuerunt,  aut  erunt. 
Idcirco  non  debent  se  ultra  mensuram  sui 
gradus  et  status  seu  conditionis  exlendere 
ad  vana,  prsesumptuosa  et  euriosa.  Et  non 
possit  contra  fortiorem  se  in  judicio  con- 
tendere  :  id  est,  Creatori  suo  non  potcrit 
respondere,  vanitatem  et  culpam  propriam 
defendendo,  aut  aliquid  contra  Dei  pro- 
videntiam  efficaciter  allegando.  Unde  ait 

flom. ix,2o.  Apostolus  :  0  homo,  tu  quis  es,  qui  rc- 
spondeas  Deo?  Numquid  dicit  figmentum 
ei  qui  se  finxit,  Quid  me  fecisti  sicl  Hinc 

/oftix,4,3.  fertur  in  Job  :  Sapiens  corde  est,  et  fortis 
robore.  Quis  restitit  ei,  et  habuit  pacem? 
Si  voluerit  homo  cum  eo  conlendere,  non 
poterit  respondere  unum  pro  miile.  Hoc 
est  quod  in  Isaia  scriptum  est  :  Vae  qui 
contradicit  factori  suo.  Numquid  dicit  lu- 
tum  figulo  suo,  Quid  facis? 

Verba  sunt  plurima,  eorum  qui  secreta 
et  incomprehensibilia,  seu  curiosa  et  su- 
perstitiosa  scire  cupiunt  et  scrutanlur :  qui 
frequenter  verbis  utuntur  superfluis.  De 

II  rim.iii,  qualibus  ait  Apostolus  :  Semper  discentes, 

^'  et  nunquam  ad  veritatis  notitiam  perve- 


Js.\L\,  9. 


11 


A  nientes;  et  Isaias,Ubi  suntaugures  tui,qui  /s.xLvn.n. 
contemplal)anlur  sidcra,  ut  ex  his  annun- 
tiarent  tibi  quse  ventura  sunt?  Multamque 
in  disputando  hahentia  vanitalem  :  quia 
errant  in  multis,  et  argumcntis  topicis  ac 
frivolis,tanquam  demonstrativis  ac  solidis, 
innituntur  et  occupantur.  Hoc  clarissime 
patet  in  multis  philosophis  atque  astrono- 
mis,  qui  contra  fidei  christianse  veritatem 
plurima  conscripserunt  ac  disputaverunt : 
qui  enormiter  sunt  mentiti,  et  in  rudissi- 
mos  ac  nefandissimos  corruerunt  errores, 

B  sicut  Averroes  peripateticus,qui  tandem  in 
dispulationibus  suis  contra  Catholicos,  ne- 
gavit  providentiam  Dei,  et  animam  huma- 
nam  dixit  esse  mortalem,  ac  unum  numero 
intellectum  in  cunctis  hominibus.  Simili- 
ter  Porphyrius  Platonicus,  qui  licet  con- 
cesserit  legem  Moysi  datam  a  Deo,  nihilo 
minus  idololatriarn  approbavit,  quse  tamen 
in  lege  Moysis  apertissime  reprobatur.  AI-  Exod.  xx, 
bumasar  quoque  astrologus  in  Introducto-  *'^" 
rio  majori,  et  Alkindus  in  sua  Theorica, 
et  libro  de  Radiis  stellicis,  mirabiliter  ac 

C  miserabiliter  erraverunt.  De  talibus  ad  Ti- 
motheum  scribens  Apostolus,  ait  :  Quem-  iirim.ni, 
admodum  .lannes  et  Mambres  restiterunt  *'^" 
Moysi,  ita  et  hi  resistunt  veritati,  homines 
mente  corrupti,  reprobi  circa  fidem ;  sed 
ultra  non  proficient  :  insipientia  enim 
eorum  manifesta  erit  omnibus,  sicut  et 
illorum  fuit. 


ARTICULUS   VII 


ELUCIDATIO   CAPITULI   SEPTIMI    :    QUID   NECESSE   EST    HOMINI   MAJORA    SE    QUiERERE  ? 


c 


APITULUM  istud  sententiis  atque  mo-  D  in  sequentibus  dicitur  :  Non  plus  sapias    vers.  n. 

quam  necesse  est,  ne  obstupescas.  Et  in 
Ecclesiastico  legitur  :  Altiora  te  ne  qusesi-    eccu.  h, 
eris;  non  enim  tibi  necesse  est  ea  quse"^'^^' 
abscondita  sunt,  videre  oculis  tuis.  Quum 
ignoret  qnid  condiicat  sibi  in  vifa  sua,  id 
est,  quid  sibi  conveniat  seu  utile  necessa- 


ralibus  documentis  est  plenum,  in  qui- 
bus  non  vanitas,  sed  via  ac  meritum  ad 
veram  consistit  salutem.  Quid  necesse  est 
homini  majora  se  qucercre,  id  est,  ca  scru- 
tari  et  comprehcndere  vellc,  quse  intelle- 
ctus  sui  capacitatem  transcendunt?  Unde 


246 


ENARRATIO    IN    CAP.  VII   ECCLESIAST.E. 


ART.   MI 


riiimve  exsistat   in  isto  exsilio  ad  beati- A  Homo  quasi  flos  egreditur  et  conteritur, et  7o6xiv,2. 


Rom.  viii, 
26. 


tudinem  impetrandam.  Nam  et  Apostolus 
ait  :  Quid  oremus  sicut  oportet,  nescimus. 
Quocirca  sciendum,  quod  qusedam  ex 
suo  genere  bona  sunt  et  necessaria  ad  sa- 
lutem,  ut  praecepta  Dei  atque  Ecclesise; 
vel  ad  salutem  utilia,  ul  evangelica  Christi 
consilia.  Et  de  talibus  scimus  quid  nobis 
conducat  in  vila  nostra.Qusedam  vero  sunt 
indifferentia  in  se,  quibus  possumus  bene 


fugit  velut  umbra,  et  nunquam  in  eodem 
statu  permanet. 

Aut  quis  ei  poiej-it  indicare  quid  post 
cum  futurum  sub  sole  sit  ?  id  est,  quis  ho- 
minum  poterit  alteri  prsedicere  quid  cer- 
tive  post  ejus  mortem  continget  (loquendo 
de  futuris  pure  contingentibus)?  Scimus 
tamen  ex  Scripluris  mulla  quce  fient  post 
nos;  sed  praefata  contingenlia  cerle  pra>- 


et  male  uti ;  nec  cunctis  expediunt,  sed      scire  ac  prffuuntiare,  Deo   appropriatur. 

nec  semper  :  ut  infirmitas,  sanilas,  opu-      Propter  quod  in  Isaia  inducilur  :  Quse  fu- ;s. xli,23. 

lentia,  paupertas  exlerna.  De  quibus  ne-  B  tura  sunt.  annuntiate,  et  scienius  quia  dii 


scimus  quidjSicut  oportet,  oremus.el  quid 
nobis  magis  convenial.rndo  Dominum  ex- 
oraro  debemus,  ut  de  talibus  provideal 
nobis  quod  amplius  nobis  expediens  esl. 
et   ipse    inspirare   dignetur  quid   appeta- 


estis.  Hinc  in  Scripturis  quidam  vocantur 
divini.  qui  de  talibus  prsenunliandis  et  re- 
vclandis  secrelis  se  intromitlunt. 

Melius  est  nomen  bonum,  id  est  fama 
adificatoria  el   honesta.  quam  unf/uenta 


22 


mus.  A  cognitione  aulem  et  consideratio-  jor<?r«'osa.  Nam  bonum  nomen  est  ad  gloriam 

ne  necessariorum  et  utilium  salubriumve  Dei,  a?dificationemque  proximi,  et  ei  qui 

saluli,  frequenler  nos  impedil  curiosa.sub-  bona?  fama»  esl.ad  mulla  accommodum.  Id- 

tilis,  sou  prffsumpluosa  invesligalio  allio-  circo,  secundum  Auguslinum,  qui  negligit 

rum  lalium.  Idcirco  vitanda  esl,  el  nociva.  famam.  crudolis  esl,  quoniam  quanlum  in 

^cWi.  111,  Et  illud  Ecclesiastici  est  servandum  :  Qu»  se  est,inlerimit  proximos  qui  audiunt  ma- 

praecepit  libi  Deus,illa  cogila  semper.Hinc  C  lum  de  eo.  Deo  itaque  debemus  conscien- 

ait  et  Seneca  :  Cito  a  corpore  ad  animum  tiam  puram.  pioximo  bonam  famam.  Hinc 


redi.  IUum  excole  et  exoina.  Mo<lico  labore 
colitur  ille.  Bonum  illud  appielicndere  cu- 
ra,  (piod  veluslatc  fil  niclius.  Non  le  jubeo 
libro  el  pugillaiibus  jugiler  imminere  : 
dandum  est  animo  aliquod  inleivallum. 
Hinc  Plalo  loquitur  in  Tiniaeo  :  IIoc  meis 


ail  Aposloliis  :  Chrisli  bonus  odor  sumus 
in  omni  loco.  El  Scncca  conlcslalur  :  Ho- 
nesliis  riimor,  alleiiim  esl  palrimonium. 
Yerumlamen  multi  devoti  doctores  affir- 
manl  pertinere  ad  humilem.  ul  velit  ab 
omnibus  vituperari,  conlemni,  et  concul- 


II  Cor.  II, 
15,  14. 


sit  precibus  comprehensum,  ul  polissi-  cari.  Quomodo  igilur  appclit  nomen  bo- 
mum  ea  dicantiir,  qu;o  Deilali  sunl  placila.  num?  Et  respondendum.  qiiod  (|uaulum  in 
llaque  nescil  honio  quid  conducal  ei  in  se  est,  ex  considcialione  suoriim  p(^oca- 
vila  sua  mnnero  dierum  percgrinationis  minum,  ac  desiderio  conformandi  se  ali- 
sua%  id  est  conversalionis  pnpsenlis,  qiia  I)  qualiler  Chrislo  propler  se  passo,  appolil 
lendil  ad  palriam  Beatorum,  sicul  ail  Apo-      lalia  :  sed  ne  alii  scandalizenlur  in   ipso. 


Cen.xLvii, 


iifor.v.fi.  stolus  :  Dum  sumus  in  corpore,  per(^grina- 
miir  a  Domino.  Unde  el  .lacob  palriarolia 
in  (lenesi  :  Dios,  inqiiil.  poregrinalioiiis 
mea;  super  terram,  cenlum  Iriginla  anno- 
rum  sunl.  Et  tempore  quod  vclut  umbra 
projierit.  Quemadmodiim  qiiodani  loco  Da- 
vid  loqiiiliir  Dco  :  Peregrini  sumus  coram 
te  et  advena»,  siciil  omnos  palres  noslri: 
dies  nostii  (juasi  iimbra  siipor  leriam.  cl 
nulla  est  mora.  Sanctus  quoqiie  Job  ait  : 


9 


1  Par.  XXIX 
15. 


alqiie  ex  hoc  Deus  inhonorefur,  bonam  de- 
sidcral  famam. 

Kt  dies  mortis,  die  iialii-itatis.  Dies  na- 
fivilalis  est,  qna  generamur  in  ciilpa,  el 
iialuia  filii  ir;e.alque  ad  mulfa  pericula  et  Ephes.ii,3 
formonfa  ac  vifia.  Vnde  Sancfi  quidam.  fa- 
li  dioi  maledixisse  legiinliir.  pra^sorlim  Job 
cl  Jcromias,  dicenfes  :  Malcdicla  dics  in 
(liia  nalus  siim.  Hinc  Jeremia^  qiiinlodoci- 
mo  dicifur  :  Vsb  mihi,  maler  inea;  quare  Jer.i\,io. 


Joh  111,  3; 
Jer.  XX,  14. 


22 


ENARRATIO    IN    CAP.   VII   ECCLESIASTiE,    —   ART.   VII  247 

me   genuisti,  virum    rixae,  virum   discor-  A  in  epulis   suis   convivantes   sine   timore, 

dise  ?  Porro  in  die  mortis  evadimus  niala  semetipsos  pascentes,nubes  sine  aqua,de- 

ista  :  ideo  melior  nuncupalur.  Verumta-  spumantes  suas  confusiones  :  quibus  pro- 

men,  quoniam  esse  et  vivere,  sunt  natura-  celia  tenebrarum  conservata  est  in  seter- 

liter  appetibilia  valde,  et  mala  poense  pos-  num.   In  Exodo  quoque  asseritur  :  Sedit     Exod. 

sunt  ad  salutem  proficere,  atque  in  vita  populus  manducare  et  bibere,  et  surrexe- ""''"' ^- 

hac  possumus  viitutes  sortiri,  beatitudi-  runt   ludere.  Propterea  dicit  Gregorius  : 

nemque  mereri,  et  filii  adoptivi  fieri  Crea-  Sicut  impossibile  est  ignem  in  aqua  ar- 

toris:  ideo  secundum  istum  respectum,  non  dere,  sic  impossibile  est  in  convivantibiis 

est  dies  mortis  melior  die  nalivitatis,  sicut  compunctionem  vigere.  Cur  autem  sit  mc- 

nec  mors  melior  vita  :  nisi  intelligatur  de  lius  ire  ad  domum  luctus,  subjungitur  : 
electis  et  Sanctis,  quorum  dies  mortis,  vo-         In  illn  enim^^^nisi  in  domo  luctus,  finis 
cafur  dies  natalitius  eorum,  quia  tunc  in-  B  cunctorum  admonetur  hominum  :  id  est, 

cipiunt  feliciter  vivere,  el  confirmati  esse  ex  defuncti  praesentia  inducuntur  qui  ad- 

Ps. xxMii,  in  bono.  Mors  autem  peccatorum,  pessi-  sunt,  ad  meditandum  de  sua  morte,  quae 

ma.Dies  quoque  mortis  eorum,  qui  egressi  finis  est  vilse  mortalium.  Quod  etiam  ex 

de  corpore,  purgatorio  deputanlur,  quan-  verbis  atque  sermonibus  fit  in  congrega- 

tum  ad  hoc,  melior  est  die  nativitatis   :  tionibus  poenitentium,  et  in  locis  sermoci- 

quia  ex  tunc  assecurantur  de  seterna  feli-  nantium.  Et  vivens  cogitat  quid  futurum 

citate,  et  immobilitantur  in  gratia,  eva-  sit  sibi,  scilicet  qualiter  morietur  et  judi- 

dentes  multa  ac  magna  pericula.  Sed  in  cabitur  a  Deo,  ac  punietur  acerrime  nisi 

quantum  poenee  purgatorii  valde  acriores  in  prsesenti  expurgatus  fuerit  plene.  Haec 

sunt  poenis  vitse  prsesentis,  nec  in  purga-  autem  consideratio  mortis  et  concomitan- 

torio  quis  potest  mereri,  videtur  dies  mor-  tium  eam,  efficacissima  est  ad  vitandum 
tis  illorum  non  esse  melior  die  nativitatis  G  omne  peccatum,  ut  Glimacus  scribit.  Hinc 

eorum  qui  regenerantur  in  Domino.  Repro-  Plato  in  Phaedone  disseruit :  Meditatio  phi- 

bis  vero  expediret  magis  non  nasci,  quam  losophorum    est    separatio    et   dissolutio 

ad  tot  peccata  et  ad  aeterna  supplicia  gi-  anima3  a  corpore.  Et  rursus  :  Revera  phi- 

gni.  Cur  ergo  Dominus  creat  eos?  Respon-  losophanles,  morti  se  preeparant.  Si  quem 

det  Damascenus  :  Quoniam  Deus  facit  quod  videris  graviter  ferre  quum  debeat  mori, 

ad    snam   pertinet   bonitatem,    nec   decet  nullo  modo  erat  philosophus.  Mors  aliud 

eum  omittere  hoc  ob  abusionem  et  ingra-  non  est  quam  animae  corporisque  divisio. 

titudinem  nostram.  Multa  quoque  bona  ex  Haec  Plalo.  Seneca  quoque  in  suis  testatur 

eis  et  ex  eorum  elicit  damnatione.  Proverbiis  :  Omnes  vitam  differentes,  id 

3  Melius  est  ire  ad  dom.um  luctus,uhi  de-  est  diu  vivere  se  putantes,  incerta  mors 

ploratur   defunctus,  vel  ad  poenitentium  prsevenit  :  ideo  omnis  dies  tanquam  ulti- 
et  sua  peccata  lugentium  congregationem,  D  mus  ordinandus  est.  Hoc  est  quod  sanclus 

vel  ad  locum  seu  templum  ubi  fit  sermo  pater  Macarius  docuit,  ut  semper  tam  dis- 

dc  novissimis  hominum,  de  stultitiis  quo-  crete  et  timorate  ac  pure  vivamus,  quasi 

que  peccantium,  de  enormitatibus  et  tur-  die  quolibet  morituri,et  quasi  centum  an- 

pitudinibus  vitiorum,  ex  quorum  prsedi-  nis  victuri. 

catione,  audientes  inducuntur  ad  luctum  Melior  est  ira  risu.  Hoc  intelligendum       4 

salubrem;  quamaddomumconvivii:qma.  est  de  ira  per  zelum,  qua  contra  propria 

in  convivio  resolvitur  cordis  compunctio,  ac  proximorum  peccata  movemur,  ac  ea 

fitque  frequenter  excessus  in  cibo  et  po-  punimus.  Sicque  (ut  Tullius  loquitur)  vin- 

tu,  in  verbis,  jocis  ac  risibus,  ex  quibus  dicativa  est  pars  qusedam  justitia?.  De  hac 

oriuntur  incitamenta  lascivia3.  Unde  Judas  ira  laudabili   falur  Chrysostomus  :  Si  ira 

judxii,ix  apostolus  in  sua  fatur  Ganonica  :  Hi  sunt  non  fuerit,  nec  doctrina  proficit,  nec  ju- 


248  ENARRATIO    IN   CAP,  VII   ECCLESIAST.E.    —   ART.   VII 

dicia   stant,  nec   crimina   compescuntur.  A  inordinata,  quae  est  de  propria  injuria,  in- 

Itaque  qui,  dum  causa  est,  non  irascitur,  firmitate,  temporalive  damno.  est  vitiosa. 

peccat.  Patientia  enim  irrationabilis  vitia  De  qua  idem  dixit  Apostolus  :  Sa?culi  tri-  ii  Cor.vu, 

seminat,  nec  soluin  malos,  sed  et  bonos  stitia  mortem  operatur.  De  qua  in  Prover-  '^' 

ad  malum  invital.Yerumtamen  grandi  mo-  biis  dictuin  est:Sicut  tinea  vestimento,  sic  Proiwx^, 

deratione  uti  oportet  circa  hanc  iram,  ne  '  tristitia  nocet  cordi.  Denique  sapiens  con-  '  ' 

immoderantius  exardescat.  Propler  quod  tristatur  de  propria  imperfectione,  et  pro- 

affirmat  Gregorius,  quod  non  debet  quasi  nitate  in  malum,  et  quod  lam  longe  distat 

domina  rationem  prsecedere,  sed  tanquam  a  perfectione  optafa.  coelestique  gloria. 

ancilla  post  tergum  sequi.  Ira  quippe  per         £(  cor  stultorum,  ubi  Urtitia  :  id  est, 

zelum  vocatur,  quam  ratio  per  iinperium  stulforum  est   inaniter  gloriari,  sibi'  ipsi 

sibi  assumit,  quatenus  actum  virtutis  ef-  placere,  de  aliorum  ruina  ridere.  Unde  di- 

ficacius  exsequatur.  Melior   ergo   est  ira  B  cfum  est  supra  :  Risum  reputavi  errorem,  Ecde.w^i. 

ha3C   risu  :  quoniam  magis   carifativum,  et  gaudio  dixi  :  Quid  frusfra  deciperis  ? 

pium,  ef  jusfum  est  peccanfi  irasci,  quam  Stultissimdrum  aulem  csf  gaudere  quum  Prov.w.w. 

arridcre  :  quemadmodum  pater  filio  suo  maic  fecciinf,  ef  in  rebus  pessimis  exsul- 

dilecfo  ac  dclinquenfi   irascifur;  qui  au-  tare,  seque  de  iniquifate  jactare.  Similiter 

tem  non  diligit  ipsum,  de  ejus  culpa  et  oblivisci  periculorum  quibus  expositi  su- 

insipienfia  ridet.  Hinc  subditur  :  quia  per  mus,  et  risibus,  jocis,  choreis,  hisibusque 

(r istitiam  vulius, quam  ira  per  zelum  caii-  vacare,  insaniae  est.  Idcirco  de  falibus  in 

sat  in  facic,  corrirjitur  animus  dcliniftcn-  Job  scripfum  est   :  Tenent   fympanum  et     job  xxi, 

//s/dum  pensaf  alium  oh  suum  contristaii  cilharam.cf  gaiident  ad  sonitum  organi  ;  '--'^- 

excessum,  prffisertim  qiiando  advertif   il-  (hiciiiit  in  bonis  dies  suos,  et  in  puncto 

him  sic  contristari  ex  carilate  illius  ad  se,  ad  infernum  descendunt.  (Verum  est  aHa 

aut  ex  zelo  jusfitia;.  Unde  ail  Hernardiis,  C  bona  l^rtilia,  in  contemplatione,  dilectio- 

quod  animus  probus,  videns  aliiim  pro  se  ne  cultuque  Dei,  el  aclione  virtutum  con- 

ita  sollicilum,  erubescit  illo  pra^senle  re-  sistens.  De  qua  ait  Scriptura  :  Gaudete  in  phuipp.\\, 

prehensii)ilil('r  se  habere.  Ilinc  efiain   iii  Domino  scmper;  et    ileriim,   Servite   Do- *• 

I's.  xcix.^. 

/vor.xxv,  Proverbiis  dictuin  est  :  Veiifus  .\quilo  dis-  mino  in  hetitia.)  Ilinc  etiam  docuit  Chri- 

'^'  sipat  pluvias,  et  facies  tristis  liiiguam  de-  slus  :  Bciifi  qui  lugenf;  et,  VaD  vobis  qui  Maah.x.^. 

trahentem.  Dum  ergo  quis  non  audef  cor-  ridetis.  Zko.m,  25. 

ripere  delinquentem,  ad  ininus  ostendaf  ^fclius  est  a  sapicnfe  corrigi,\d  esl  \er-       6 

ei  faciem  frislcm,  iit  sic  perpendal  qiian-  bis  ac  disciplinis  casligari,  f/uam  stutto- 

luin  ciilpa  sua  sibimet  iioceat.  qii;p  aliiiiii  rum,  id  est  initjuoriim  et  callidorum,^rr/M- 

sic  conlristat.  latione  dccipi  :  qiii  laudant   peccatorem    /'s.  \,  3, 

5  Cor  sapicntium,  ubi  tristitia  :  id  est.  in  desideriis  anima>  sua?,  et   blandiendo  ^^*^    "  ^' 

sapientium  est  de  malo  ciilpa;  tristari,  pec-  D  qua»runt  placere,ac  propria  commoda  con- 

cantibus  condolcre,  mundi  hujus  miserias  seqiii.  non  aiilem  peccantem  curare.  Hinc 

deplorare,  prajsens  deflere  exsiliiim,  pra»-  Seneca  dixit  :  Admonearis  libenler,  repre- 

sertim  quod  Deus  omnipotens  indesincn-  hensionem   sume   gratanter  ac   patienfer. 

ler  tam  giaviter  ac  mullijtlicilcr  iiihiiiui-  Si  lucrito  objurgaril  tc  aliquis,  scito  qiiod 

ratur,  oflenditiir,  atque  tol  auima»  peieimt  prodesse  voluil.  Non  dura,  sed  adulatoria 

ac  damnanlur.   Ilac  ex  causa  (secundiim  verba  vercaris.  Esto  vitiorum  fiigax.  alio- 

Basilium   in  regula  sua)  non   licet  inodo  niiii   vero  neque  curiosus  scrulalor,  nec 

ridere.  lla?c  esf  bona  et  ordinala  Iristitia  :  reprehensor  acerbus.  sed  sine  exprobra- 

iiCor.vii,  de  qua  fafetur  .\postoliis,  Oti;e  seciindiim  tione  coirector.  ila  ul  adinonilionem   hi- 

'**•  Dciim  cst  tristitia,  po'iiit('iili;iin  in  saliilcm  liirilale   pr;pveiiias.  Hiiociic;!   iiKjuiii   pot- 

stabilem  operalur.  Trisfitia  vcro  sa^ciilaris  est,  qualitcr  dicaf  adinonilioncm  hilaritate 


ENARRATIO   IN   CAP.   VII   ECCLESIAST^,    —  ART.  VII  249 

prseveniendam,  nec  reprehensionem  debe-  A  putare.  Seneca  etiam  loquilur  :  Non  ex  vo- 

re  acerbam  esse,  quum  jam  dictum  sit,  cibus  spectandi  sunt  sapientes,  sed  ex  per- 

per  tristitiam  vultus  corrigi  animum  de-  pefuitate   virtutis   atque   conslantiae.   Ye- 

linquenlis,  et  quaedam  vilia  acriori  indi-  rum  ad  istud  patet  responsio,  ex  verbis 

geant  incrcpatu.  Et  respondendum,  quod  Albini  et  (ilossse,  dicentium  :  Sapiens  per- 

admonitionem  dicit  hilaritate  prgevenien-  feclus  nulla  arguilione  indigcl,  nulla  tur- 

dam,  non  increpalionem.  Yel  si  nomine  batur  calumnia  :  ideo  de  sapienle  adhuc 

admonitionis   increpationem  includit,  di-  in  profeclu  constituto,  istud  est  accipicn- 

cendum  quod  superiores,  et  benevoli  cito  dum,  qui  aliquando  turbalur  de  iniquitale 

flexibiles,et  ex  infirmitate  peccanteSjprse-  humani  judicii,  quando  Deus  slalim  non 

via  hilarilale    sunt  arguendi   seu    admo-  punit.  Et  de  laliter  bono  seu  virtuoso  dis- 

nendi.  Quod  si  tali  non  acquieverint  re-  seruit  Seneca  :  Mutat  se  bonilas,  quum  ir- 
prehensioni  et  informationi,  durius  sunt  B  ritafur  injuria;  et  rursus,  Bonus  animus 

tractandi,  prsesertim  si  subditi  sint.  Idcir-  leesus,  gravius  multo  irascitur.De  virtuoso 

co  dicit  Isidorus  :  Qui  blando  verbo  ca-  aulem  et  sapiente  perfeclo,  faletur  :  Con- 

stigatus   non   emendatur,   necesse  est   ut  tumeliam    pati   nec    fortis    nec   ingenuus 

acrius  argualur.  Et  cum  dolore  sunt  ab-  pofesl ;  et  denuo,  Ingenuilas  non  recipit 

scindcnda,  quse  non  possunt  levi  castiga-  contumeliam. 
tione  arceri.  Melior  cst  finh  orationis,  quam  princi-       9 

7  Quia  sicut  sonitus  s^pinarum  ardentium  pium.  Finis  enim  est  consummatio  rei,  et 
sub  olla  est  vehemens  atque  confusus,  sic  a  fine  res  prsecipue  sumit  denominatio- 
ristis  stulti  est  inconditus  et  dissoIutus,ac  nem  atque  virtutem.  Unde  dicitur  :  Dum 
cachinnativus,  etiam  in  peccalo  et  ruina  finis  bonus  est,  totum  bonum  esf.  Nempe 
alferius.  Unde  communiter  dicitur  :  Per  si  orafio  a  devotione  incipiat,  et  in  distra- 
risum  mulfum,  poteris  cognoscere  stul- C  ctione  ferminetur,  invalida  esse,aut  parum 
tum.  De  hoc  Seneca  scripsit :  Beprehensi-  valere  censetur.  Si  aulem  a  dislractione 
bilis  risus  est,  si  immodicus,  si  pueriliter  inchoetur,  et  in  recollectione,  devotione, 
effusus,  si  muliebriler  fractus.  Odibilem  et  fervida  unione  finiatur,  idonea  judica- 
quoque  hominem  facit  risus,aut  superbus  tur.  Et  quamvis  principia  dicanlur  maxi- 
et  clarus,  aut  malignus  et  furtivus,  aut  ma  esse  virtute,  et  plus  quam  media  tolo- 
alienis  malis  evocatus.  Non  sit  tibi  scurri-  rum,finis  tamen  primatum  sortitur.Propter 

lis,  sed  grata  urbanitas;  risus  sine  cachin-  quod  adstruit  Yeritas  :  Qui  perseveraverit    Mam. 

no,  vox  sine  clamore,  incessus  sine  tumul-  usque  in  finem,  hic  salvus  erit.  Hinc  Do-  '"^'^'  *^' 

tu,  quies  sine  desidia ;  et  quum  ab  aliis  minus  in  Levilico  jussit  sibi  caudam  in   uv.m.si; 

luditur,  sancti  et  honesti  aliquid   tracta.  sacrificium  immolari.  —  Melior  estpatiens^"^^'^- 

Sed  et  hoc  vanitas.  arrogante.  In  patientia  enim  anima  possi-    luc.\\\, 

8  Calumnia,  id   est  illatio  magnse  inju-  D  detur,  in  superbia  perditur.  Atque  per  ar-  *^- 
rige,  conturbat  sapieniem,  et  perdet  ro-  rogantiam  maxime  fit  homo  servus,  noem- 

bur  cordis  ejus,  id  est,  patientiam  et  con-  brum  filiusque  diaboli,  qui  est  rex  super  /o6xu, 25. 

stantiam   ejus   dejicief.  Quomodo   verum  omnes  filios  superbiae. 
Prou.xii,  est    hoc,   quum    scriptum    sit   alibi,    Non  Ne  sis  velox  ad  irascendum ,  quia  ira       10 

contristabit   justum,  quidquid  ei  accide-  in  sinu,  id  est  corde,  stulti  requiescit.  Si- 

/aeo6. 1,2.  rit  •   ct  sapicntis  sif,   in  adversis  gaude-  quidem  eo  ipso,  quo  quis   iram  per  vi- 

re,  ac   passionibus  dominari  ?  Gregorius  tium,  de  qua  intelligitur  istud,  non  solum 

quoque,  Justorum  (inquif)  sapientia  est,  admittit,  sed   etiam   intra   se   retinet  ita 

mala  libenfius  tolerare  quam  facere,  nul-  quod  quiescit  in  eo,  stulto  assimilafur  et 

lam  injurise  ultionem  quserere,  contume-  luce  sapienlise  caret  :  ac  stultus  est,  non 

liam   propter   veritatem    illatam,  lucrum  solum  eo  modo,  quo  omnis  qui  in  mortali 


250 


ENARRATIO   IN   CAP.  VII  ECCLESIAST.E. 


ART.  VII 


est  culpa,  stultus  asseritur;  sed  et  tanto  A 
specialius,  quo  ira  mentem  intus  magis 
excaecat,  et  hominem  in  apparatu  vultus, 
exteriorique  geslu,  stulto,  imo  et  furioso 
/o6v.2.  facit  similiorem.  Hinc  fertur  in  Job  :  Yi- 
rum  stulfum  interficit  iracundia.  Et  con-  • 
grue  ait,  Inlerficit  :  quoniam  ex  suo  ge- 
nere  peccalum  est  mortale,  tam  ratione 
immoderatffi  suae  impetuositatis,  qua  ra- 
tioni  penitus  dominalur.  quam  propter 
excessum  ultionis,  quam  expetit  seu  infli- 
git :  quse  dum  offensae  injuriam  vehemen- 
ter  transcendit,  directe  contrariatur  jusli-  B 
liae  aequalilati.  Fdeo  ait  Hieronymus  :  Quid 
iracundo  furor  suus  confcrl,  quem  sa>vis- 
simis  exagitat  stimulis  passionis,  et  ila  ab 
omni  consilio  ac  mente  deturpat,  ut  dum 
irascitur,  insanirc  credatur?  Amplius,  quain 
nociva,  turbaliva,  et  intolerabilis  ira  exsi- 
stat,  pandil  (Ircgoiius.  dicens  :  Per  iram 
justilia  rclinquilur,  gralia  vitae  socialis 
amillilur,  militas  suporalur.  De  hoc  di- 
ctum  est  plenius  super  illud  Proverbio- 
P)-of.  xvMi,  rum,  Spiritum  ad  irascendum  facilem  quis 
polerit  sustinere?  Et  sicut  Seneca  Tullius-  C 
que  testanlur,  nienli  fui'or«*  ebrise  recluui 
vidclur,qui(l(jiii<l  jiidicat  et  opcralur:  pci- 
versumqiie  aibiliaUir,  (|iii(lqiiid  jiidicio 
sua?  commolionis  conlrariiim  ei  denunlia- 
liir.  Isla  ira  omnino  vilanda  esl.  El  si  pri- 
mi  motus  non  prspveniantiir.  uc  orianliir, 
reprimanliir  lamcn,  ne  augcanliir  aiil  im- 
morciiliir.  Nam  (iil  Sein^ca  fassiis  esl)  in 
bono  viro  cilo  moiiliir  iraciindia.  Qiii  ile- 
rum  ait  :  Eslo  lardiis  ad  iram,  prompliis 
ad  misericordiam.Nempe  qiiiim  ira  ex  suo 
geii(>re  sit  morlalis,  consiicludo  irascendi  D 
pcriculosissima  csl,  quuni  cl  iirefrenala 
venialium  consueludo.  inorlalis  perhibe- 
aliir. 
11  Xc  i/icds  :  Quid  jju/as  cansw  esl ,  (juo(/ 

jiriora  /empora  me/iora  fuere  (juam  uunc 
sunl?  S/ul/a  es/  enim  hujusmodi  in/erro- 
ga/io.  Dies  nam(|ue  in  se  ipsis  vel  ex  siia 
naliira,  nec  boni  nec  mali  siinl;  sed  quo 
homincs  siib  lciiiporc  aliqno  exsislcnlcs, 
siinl  mcliorcs  aul  dclciiorcs,  co  dics  iiic- 
liorcs  aut  pejores  sunt.   Ilinc  in  Micha?a 


14. 


habetur  :  Non  ambulabitis  superbi,  qno- -VicA.h.s. 
niam  tempiis  pessimum  est.  Ista  autem 
eminentia  bonitatis,  ct  exccssus  malitise, 
ex  libero  dependenl  arbilrio.Ideo  Salomon 
istud  inducit  contra  illorum  amentiam, 
qui  impietates  suas  volunt  excusare,  retor- 
quendo  eas  in  malitiam  temporis.Propter- 
ea  dicit  Hieronymiis  :  Ne  dicas  :  Priora 
tempora  meliora  fiierunt  quam  nunc  snnt. 
Yirtutes  faciunt  dies  bonos,  vitia  malos. 
Hinc  hortatur  Apostolus  ut  dies  malos  fa- 
ciamus  bonos,  dicendo  :  Redimentes  tem-  Ephes.x, 
pus,  quoniam  dies  mali  sunt.  Glossa  quo-  '^' 
quc  :  Sic  (inquil)  vivere  debes,  ut  dies 
praesenles  semper  sint  tibi  meliores  quam 
prseteriti.  Nempe  ex  consideralionc  malo- 
rum  pra?cedentis  diei,  cautiores  merito 
cfficeremur.  Proptcr  qnod  Seneca  loqui- 
tiir  :  Discipulus  est  prioris  diei  dies  po- 
slcrior. 

Dcniqnc,  loquendo  in  generali,  triplex 
ponilur  lcmpiis,  scilicet  :  tempus  legis  na- 
liiralis.  ab  .Adam  iisque  ad  Moysen ;  exin- 
d(\  lempus  legis  scripta;,  usque  ad  dalio- 
ncm  cvangclicsp  legis  a  Christo  :  siib  quo 
esl  lempus  evangelicse  Icgis,  usquc  ad  fi- 
ncm  mnndi.  In  qnolibcf  eliam  horum  Iri- 
uin  lcmporiim.  polcsl  distingui  priiis  et 
poslerius.  Dicuiit  igilur  aliqui.  quod  teni- 
piis  evangelicap  legis  fuit  nielius  pra?ce- 
(lcnlibiis  duobus  lemporibns  :  quia  in  co 
est  dafa  lex  perfectissima,  el  abiindanlia 
graliarnm  prapcipua  (propfcr  qnod.lcmpus 
gialiic  nuncnpaliir),  ct  pliircs  qnam  anle 
crcdidcrunl  iii  Dcniii.  Simililcr  lcmpiis  le- 
gis  scriplBP.  dicunl  meliiis  fuissc  lempore 
Icgis  nafurie  :  (iiiia  iii  lempore  h^gis  .scri- 
plaMiuilla  ct  magna  graliarnm  charismala 
hominibns  siinl  collala.  magis  qnam  anlc. 
Siciiiie  arrirmanl  posteriora  lcmpora  fuis- 
sc  j)rioriI)us  mcliora.  —  Alii  dicunl,  qiiod 
piima  pars  temporis  legis  natura?,fuil  me- 
lior  quam  pars  ejus  posterior  :  quoniam 
tcmporc.\d;e,  cl  diii  poslea,  ipse  el  posleri- 
las  ejiis.  pro  inagna  parlc  coluerunl  uniiin 
vcrnin  Dciim  ;  po>lca  vero,  circa  lcmpoia 
Noe,  c(epcii!iil  conuminilcr  ad  carnis  vilia 
dcclinaie,  proul  in  Genesi  narratur  quod 


ENARRATIO   IN   CAP.  VII   ECCLESIAST^.    —   ART.  VII  251 

Gen.vi,  12.  omnis  caro  corrupit  viam  suam ;  et  post  A  una  parte  Christianitatis,  jam  in  alia.  Sic- 

diluvium  ad  idololatriam  corruerunt.Idem  que  quibnsdam,  tempora  posleriora  facta 

dicunt  de  tempore  legis  scripla?,  quod  sci-  sunt  aurea  et  prioribus  meliora. 

licet  tempora  meliora  fuerunt  sub  Moyse  Ut ilior  cst  sapientia  cum  divitiis,  (\ndim       12 

et  Aaron  ac  senioribus,  sub  quibus  facta  sine  eis.  Nam   bonum   creatum   additum 

sunt  mirabilia  multa  et  magna;  et  sub  Jo-  bono  creato,  efficit  ipsum  majus.  Sapiens 

sue,  diuque  postea,  filii  Israel  Domino  ser-  autem   divitiis  bene  scit  uti,  et  per  eas 

vierunt.    Similiter    in   exordio    primitivae  succurrit   egenis.  Verumtamen   islud   di- 

Ecclesia;,  maxima   data  est  copia  gratia-  ctum  videtur  secundum  cursum  et  teno- 

rum,  et  innumerabilia  tunc  ficbant  mira-  rem  legis  Mosaicae,  in  qua  indigentia  seu 

cula  :  ideo  lempus  iUud  dicunt  posteriori  paupertas  valde  fuit  horrori,  juxta  illud 

tempore   melius   exstitisse.  Sicque   affir-  Deuteronomii  :  Omnino  indigens  et  mei\-  Deut.xs,i. 

mant  tempora  priora  fuisse  meliora,  com-  B  dicus  non  erit  inter  vos.  Unde  et  alibi  le- 

parando  partem  unius  temporis,  ad  aliam  gitur  :  Melius  est  mori,quam  egere.  Chri-  Ecch.m., 

ejusdem    temporis   parfem.    Yerumtamen  stus  autem  legem  perfecit,  et  pauperlatem ''^' 

Boetius  videtur  sensisse,   tempora  priora  exemplo  ac  verbo  edocuit ;  illamque  prse-  Matth.\m, 

absolute  fuisse  meliora,  dicendo  :  dicavit   esse   altissimam,   in   qua   nec   in""'^'^' 

generali,  neque  in  speciali  proprium  quid 

Felix  riimium  prior  setas,  u    u    .        tt    •  .  j        •. 

^     ,     .    „,  ,.,'  nabetur.  Universa  quoque  terrena  docuit   ibid.  \ix, 
Lontenta  ndehbus  arvis.  n      n 

atque  consuluit  esse  derelinquenda,  viam  '  ' 

Unde  et  Seneca  :  Quotidie,  inquit,  deterior  perfectionis  ingredi  cupienti.Quamvis  enim 

est  dies  posterior.  divitia^  non  sint  malse  in  se,multas  tamen 

Hinc  videlnr  dicendum  ac   responden-  et  magnas  habent  occupationes  et  curas 

dum,  sub  triplici  distinctione.  Prima  est,  annexas  :  sed  et  valde  difficile  est,  eis  uti 
quod  dies  dicuntur  deteriores  seu  melio-  C  sine  excessu.  Hi  quoque  qui  eas  propler 

res,  non  solum   propter  mala  culpge,  sed  Deum  omnino  relinquunt,  nec  propria  re- 

et  propter  mala  poenge.  Secunda  est,  quod  tinent,aliunde  mnlto  majora  virtuosarnm 

dies  dicunlur  meliores  seu  pejores  dupli-  actionum  snbsidia  conseqnuntur,  videlicet 

citer,   utpote  intensive  et  extensive  :  in-  gratiarum  charismala,  qnam  sint  ipsae  cor- 

tensive,  propter  gratiarum  seu  prosperi-  porales  divilise.  Ilaque  melior  est  sapien- 

tatum   exuberantiam  ;  extensive,  propter  tia  cum  evangelica,   spontanea  religiosa- 

multitudinem    suppositorum   servientium  que  paupertate,  quam  cnm  divitiis.  Hinc 

Deo.  Tertia,  quod  uno  et  eodem  tempore  gloriosissimus  et  sapientissimus  princeps 

dies  apud  quosdam  sunt  meliores,  et  apnd  Aposlolorum  locutus  est  claudo  ex  utero  : 

alios  deteriores.  Ex  qna  distinctione  mul-  Argentum  et  anrum  non  est  mihi ;  quod  Aci.in,6. 

tae  sumi  possunt  considerationes  ad  dis-  autem  habeo,  hoc  tibi  do.  In  nomine  Jesu 

solvendum  propositam  qusestionem.Siqui-  D  Christi  surge  et  ambula.  Vas  quoque  ele- 

dem  tempore  Apostolorum  intensive  erant  ctionis  :  Altissima,   inquit,   paupertas  eo- ncor.v.n, 

tempora  meliora,  Evangelio  nondum  un-  rum,   abundavit   in   divitias   simplicitatis  -• 

dique  divulgato  :  quo  sic  divnlgato,   me-  eorum. 

liora  erant  extensive.  Bursus,tempore  pri-         Prceterea  quseritur,   quomodo    Salomon 

mitivse   Ecclesiae,    durante    persecutorum  dicat  hic,  Utilior  est  sapientia  cum  divi- 

tyrannide,  lempora  erant  pejora,  loquendo  tiis,  quum  in  Proverbiis  di.xerit,  Mendici-  prov.xxx, 

de  malo  pcenae.  Sed   instante  Antichristi  tatem  et  divitias  ne  dederis  mihi.  Et  res-  *• 

adventu,  erunt  pejora,  tam  malitia  culpa?,  pondendum,  quod  per  divitias  potest  hic 

quam  poenae.  Postremo,  tempore  evangeli-  sufficientia  terrenorum  inteliigi,  ibi  vero, 

cee  legis,  Christus  in  Ecclesia  sua  magnam  superfluitas.  Begibus  quoque  et  in  magnis 

frequenter  fecit  reformationem,  nunc  in  officiis  constitutis,  necessariae  sunt  divi- 


252 


ENAERATIO   IN   CAP.  VII   ECCLESIAST^. 


ART.  VII 


tiae.  IUud  vero  Proverbiorum.  in  persona  A  et  sua?  pietatis  perfectionem,in  aliis  suam 

eorum  qui  rle  communi  sunt  statii,  potest  justitiam,  prout  ad  Ronianos  plcnius  do- 

accipi  dictum.  cet  Apostolus.  Tamen  in  speciali,  cur  sci- 

13  Et  magis  prodest  videntibus  solem.  Sic-  licet  istum  magis  quam  ilium  elegerit  seu 

ut  cnim protcffit sapientia  ssipienlem^con-  prsedestinaverit,   ratio   a   nobis   assignari 

tra  insidias  visibilium  ac  invisibilium  ad-  '  non  valet,  si  totus  prsedestinationis  effe- 

versariorum.  Propter  quod  in  Proverbiis  ctus  simul  sumatur,  prout  Richardus  de 

Pro!Mi,7.  dictum  cst  :  Sapientia  protegit  gradientes  Mediavilla    super    primum    Sententiarum 

simpliciter.  Sapientia  etenim  facit  homi-  declarat.  Cerlum  est    tamen,  quod   Deus 

nem  oculatum,  custoditum,  Deoque  inha'-  altissimus  essentialiter  bonus,  sapiens,  ju- 

rentem   :  et  ita  meretur  divinum  subsi-  stus,  nil  irralionabililer  injusteve  agat, sed 

A\\\m.  Sicprotegit  et  pecunia,\A  est  bonus  rationem  dignissimam  sui  operis  intra  se 

ac  prudens  usus  pecunia?,  utpote  miseri-  B  intuetur. 

cordiae  opera;  et  per  eam  acquiruntur  ac  Itaque,  Considera   opera   Dei,  et   scito 

nutriuntur  auxiliarii  conlra  hostes.  Unde  r/uod  nemo possit  corrigerc,\d  c?.[  per  ver- 

Zkc.  xvf.o.  in  Evangolio    loquitur  Dominus   :  Facite  ba  aut  disciplinas  seu  alio  modo  convcr- 

vobis  amicos  dc  manimona  iniquitatis,  ut  tere,  ita  ut  finaliler  perseveret  in  bonis, 

quum  defeceritis,  recipiant  vos  in  seterna  fjNem  ille,  utpole  Deus,  despexerit.  Porro 

tabernacula.  Hoc  autem  plus  habet  erudi-  dupliciter  despicit  peccatorem.  Primo,  sc- 

tio,  quse  est  actus  -sapientiae,  ei  sapientia,  cundum  prgesenlem  jusliliam.  Sicque  de- 


qua?  est  donum  Spiritus  ^ai\c[\,  quod  vi- 
tam  tribuunt  possessori  suo,  id  est,  causa 
mcritoria  sunt  vila>  gratia»,  ejusque  incre- 
menli,  et  vilai  gloriae.  Quod  quamvis  usus 


spicit  omnes  qui   in  morlali  sunt  culpa, 
JMxla  ilhid  Psalmi  :  Sprevisli  omncs  di-    Pn.cxw 
scedenles    a  jusliliis    luis.   Secundo,  per  "*• 
pra^scienliam  aelernalem  el  reprobationcm 


pncfatus  pccunia  etiam  facial,  non  lamen  G  finalem  :  de  qua  aspernalione  jam  sermo. 


14 


Joann.  vi 
44,  45. 


ila  principalitcr  et  dirccte.  Pecunia  enim 
non  esl  viiliis.  Sapienlia  vero  uno  modo 
est  viilus  intellecliialis,  et  alio  modo  di- 
citur  donum. 

Considcrn  opcra  Dci .  i<l  csl  sccrela  et 
incomprehensibilia  cjiis  judicia,  et  effe- 
cliis  circa  homines,  qualiler  iinum  miseii- 
cordiler  vocel  intusque  liahat  (sicul  iu 
Kvangelio  Joannis  asserit  Chrislus  :  Nenio 
polcsl  vcnirc  ad  me,  nisi  Paler  meus  Ira- 
xnit  eum  :  oinnis  (jiii  audivil   a  Palre  rt 


Kl  quem  sic  spernit.  niilhis  finaliter  coi 
rigere  potest,  quamvis  ad  tempus  ad  poe- 
nilcnliam  emoliialiir.  Cujiis  reprobationis 
cl  aspcinalionis  [)i-obabilc  signum,  cst  ob- 
duratio  hominis  in  peccato.  Qucm  dum 
qiiis  lalcm  experilur,  dcbet  ab  ejus  corrc- 
plione  cessare,  sallcm  ad  lempus,  ct  orare 
pro  ipso  :  si  tamen  sit  subditus  suus,  de- 
bel  ei  opportuno  tempore.  quod  ex  officio 
obligaliir,  impcnderc,  el  propter  conser- 
vationcm  boni  communis,  peccantem  ar- 


(lidicil,  vcnit  ad  me)  ;  aliiiin  vero  jusle  D  gucre  seu  punirc. 


Exod. 

XXXlll,   l'.l. 


/fow.ix,i8.  rclinqual.  Vndc  ait  Apostolus  :  Ciijtis  viill 
miserclur,  el  quein  \  iill  iiKhirat.  lliuc  iiii- 
sum  Dominus  in  Kxodo  apcrlc  ac  lerrihili- 
lcr  prolcslaliir  :  Miscrcbor  cui  volucro,  ct 
clcmens  ero  in  qiiem  luihi  placucril.  lUec 
aiilem  considcranda  sunl  rcvercnter  ac 
timoralc  et  sobiic,  in  (|iio(laiii  gcncrali, 
absquc  scrutinio  ralionimi  (■oiiniidcm  iii 
spcciali.  In  communi  clcniin  polesl  ralio 
,  assignari,  qiiia  vult  (^.rcalor  omnipolcns  in 
quihiisdam  dcclaraic  suam  miscricordiam 


15 


Aom.ix,23 

22. 


T/i  die  bona  fruere  bonis,  id  est,  tempore 
prospcrilalis  ct  gralia».  utcre  donis  Dei  ju- 
cundc  ct  modcrate;  ct  malam  dicm  prw- 
ravc.  id  csl.  (licm  ultionis,  lenlalionis  seu 
advcrsilalis  sludc  cffugcrc,  ita  ut  non  con- 
dcmneris,  nec  tentationibus  obruaris,  nee 
advcrsis  frangaris  in  ea.  Vndc  in  Oralione 
(lominica  dicimus  :  Et  ne  nos  inducas  in    .Maiih.w, 
lcnlalinncm,  scd  lib(M-a  nos  a  malo:  afquc  '^- 
in  INalmo  :  Hcatiis  (|ui  inlclligil  supcr  cgc-   /•,,  »1,2. 
num  ct  paupcrcm ;  in  dic  mala  libcrabit 


ENARRATIO   IN   CAP.  VII   ECCLESIAST^.    —   ART.  VII  2S3 

eum  Dominus.  Quidam  exponunt  sic  :  In  A  mca3.  Justus  perit  injustitia  sun  :  id  est, 

die   bona,   id   est   in   diebus   solennibus,  juste  vivendo,  et  propter  suam  justitiam 

fruere  honis,  id  est  cibis  et  potibus  lau-  persecutiones  mortemque  patitur;  et  im- 

tioribus.  Quod  tunc  licet,  juxta  illud  Ne-  ■pms  tmdto  vivit  fernpjore  in  malltia  sua  : 

WEsdr.sw,  hemia3  :  Ite,  comedite  pinguia,  et  bibite  ita  quod  vitiose  vivendo,  prosperatur  in 

mulsum,  et  mittite  partes  his  qui  non  pree-  mundo.  Unde  Isaias  testatur  :  Justus  perit,  /s.  lvm,  i. 

paraverunt  sibi,  quia  dies  sanctus  Uomini  et  non  est  qui  recogitet.  Et  tamen  istud 

ro6.ii,  1,2.  est.  Unde  et  in  Tobia  legitur  :  Quum  esset  videtur  divinse  derogare  justilia'  ac  provi- 

dies  festus  Domini,  ct  factum  esset  pran-  dentise  provisoris  aeterni.  Et  utique  dero- 

dium  bonum  in  domo  Tobia3,  dixit  filio  garet,  si  non  esset  vila  alia  post  praesen- 

suo  :  Vade,  et  voca  aliquos  de  tribu  nostra  tem,  nec  futurum  Dei  judicium,  qui  jiiste 

timentes  Deum,   ut  epulentur  nobiscum.  ac  sapienter  ista  permittit  seu  agit,  quate- 
Et  malam  diem  prcecave ,  id  est,  a  talibus  B  nus  electi  et  justi  taliter  patiendo  a  suis 

deliciis  cave  diebus  deputatis   afflictioni  culpis  in  hac  vita  purgentur,  majoremque 

atque  jejuniis  :  quemadmodum  in  Levitico  gloriam  consequanlur,   ac  aliis  in  exem- 

/.er.  xxm,  fertur   de  die  expiationis,   Omnis   anima  plum  ponantur;  impii  autem  ac  reprobi, 

^^'           quse  afflicla  non  fuerit  die  hoc,  peribit  de  majora  suae   perversitatis   sortiantur    tor- 

populis  suis.  Sed  non  apparet  quod  dies  menta.  Tamen  quia  de  isto  multi  solent 

festi,  virtutum  actibus  deputati  et  sacri,  mirari,   in  eorum  persona  loquitur  Jere- 

vocentur  in  Scripturis  mali.  mias  :  Justus  quidem  tu  es,  Domine,  si  Jer.\n,\. 

Sictit  enim  hanc,  sic  et  illam  fecit  Deus.  disputem  tecum ;  verumtamen  justa  loquar 

Utramque   enim   diem    instituit   Deus   ad  ad  te.  Quare  via  impiorum  prosperatur? 

actus  congruos  illis.  El  sicut  dies  prospe-  Taiibus   quoque  per  Malachiam    loquitur 

ritatis  ac  meritorum,  est  effectus  pietatis  Deus  :  invaluerunt  super  me  verba  veslra,  Maiachm 
divinse;  sic  dies  judicii  et  ultionis  seu  ad-  C  et  dixistis  :  Vanus  est  qui  servit  Deo;  et  '^'^- 

versitatis,  opus  est  divinse  justitise.  Ut  non  quod    emolumentum,    quia   custodivimus 

inveniat  homo  contra  eum  justas  queri-  prsecepta  ejus,  et  quia  ambulavimus  tri- 

monias,  id  est,  ne  rationabiliter  conqueri  stes  coram  Domino?  Ergo  nunc  beatos  di- 

possit,  quod  Deus  injuste  quemquam  con-  cimus  arrogantes,  siquidem  aedificati  sunt 

Ps.  cMi,24.  demnet,  aut  inconvenienter  disponat.  Om-  facientes  impietatem. 

nia   enim   in   sapientia   fecit,    et  tempus  AWi  esse  justus  multum.  Justitia  virtus       17 

pcenitendi  ac  promerendi  largitur,  nec  ali-  est  :  quae  tanto  fuerit  major,  tanlo  et  me- 

cui  injuriatur.  Certamen  quoque  requirit  lior.  Quomodo  ergo  ait,  Noli  esse  justus 

a  suis  ministris,  ut  in  tentationibus  et  ad-  multum?Et  respondendum,  quod  quamvis 

versitatibus  viriliter  preelientur  contra  ho-  justitia  sit  virtus  in  se,  in  qua  directe  non 

iirim.ii,s.  stes  suse  salutis  :  quoniam  non  meretur  est  excessus,  quia  augmentatio  ejus   est 
coronari,  nisi  qui  certat  legitime.  Hinc  in  D  sua  completio;  tamen  in  exercitiis  et  acti- 

Evangelio,  murmuranti  legitur  respondis-  bus,  quibus  ad  justitiam  seu  ejus  profe- 

.i/a«A.xx,  se  :  Amice,   non  facio  tibi  injuriam.  Et  ctum  pertingitur,  et  quae  ad  eam  pertinere 

!/o4n  io   sanctus  Job  dixit  :  Si  bona  suscepimus  de  putantur,  potest  excessus  superfluitasque 

manu  Uomini,  mala  quare  non   sustinea-  accidere,  sicut  et  circa  caritatem  et  absli- 

mus?  Angelus  quoque  Tobiae  locutus  est  :  nentiam.  Itaque  homo  non  debet  se  immo- 

Toi.xii.ts.  Quia  acceptus  eras  Ueo,  necesse  erat  ut  deratis,  indiscretis,  et  sibi  importabilibus 

tentatio  probaret  te.  Consequenter  probat  vigiliis,  jejuniis,  disciplinis,  et  consimili- 

prjficavendum  malum  diem,  juxta  sensum  bus  fatigare  amore  justitise  obtinendse  aut 

induclum,  et  quod  sit  factus  a  Uomino.  perficienda?,  vel  desiderio  proficiendi  in 

16            Hwc  quoque  vidi  in  diebus  vanitatis  caritate   aut   devotione.  Nec   debet   circa 

meiB,  id   est   transitorise  ac  miserse  vitae  justitiam,  per  nimium  rigorem  seu  auste- 


254 


ENARRATIO   IN   CAP.  VII   ECCLESIAST.E.    —  ART.  VII 


Jer.  xi.vm 
36. 


ritatem  excedere,  sed  medium  observare, 
facililer  indulgere,  ac  circa  proximos  po- 
tius  declinare  ad  minus,  quam  ad  ma- 
jus  :  virtus  namque  moralis,  esl  qusedam 
medietas  inter  duo  vitiosa  extrema;  estque 
clementia  justitiae  contemperanda.  Juxta 
hunc  modum  in  Proverbiis  dictiim  est  : 
Prow.xxiii,  Priidentiae  tuse  pone  modum;  et  in  Jere- 
mia,  Quia  plus  fecit  quam  potuit,  idcirco 
periit.  Hinc  ait  Chrysostomus  :  Circa  vitam 
tuam  esto  austerus;  circa  aliorum  vitam, 
benignus.  Audiant  te  homines  parva  prae- 
cipientem,  et  grandia  operantem. 

Severitas  autem  (ut  Cicero  loquitur)  est, 
per  quam  judiciaria  potestas  aut  ultio  in 
aliquem  districtius  exercetur.  Qualis  vero 
debeat  esse  inlentio  judicis  juslique  cor- 
rectoris,  idem  Cicero  pandil,  dicendo  :  \\\ 
corrigendo  seu  vindicando  haec  Iria  lex 
secuta  est,  qu»  princeps  quoque  se(|ui  de- 
bet  :  ut  eum  quem  punit  seu  reprehendit. 
emendet;  aut  pama  ejus  ceteros  meiiores 
re(ldal;auf  ul  iniquis  sublatis,  celeri  vi- 
vanl  securius.  Quanlum  vero  severitas  sil 
vilanda,  patet  ex  verbis  Senecae,  qui  fate- 
lur  :  Severitas  assiduitate  auclorilalem 
amitlit ;  el  rursus  :  Yide  si  adhuc  malus 
es,  et  similibus  parce;  verimi  si  esse  de- 
sisti,  quare  aliis  locum  cmendalionis  ab- 
scindas? 

Circa  hunc  locum  ait  Albinus  :  Qiii  niiii- 
quam  fraternis  ignoscere  vult  peccalis, sed 
omnia  vindicare  secundiim  impetum  ani- 
mi  siii.  plus  el  aliler  justus  esl  qiiam  dc- 
Mauu.w,  ccal.  Quum  enim  dical  Salvator,  Nolile 
/6irf  VI IV  judicare,ut  non  judicemini;  el,  Si  dimise- 
ritis  hominibus.  dimittet  vobis  1'aler  coe- 
lestis  delicla  vestra  :  nec  nimis  rigidus, 
nec  nimis  solulus  debet  esse  pr;elatus.  sed 
via  regia  ingredi.et  considerare  diligenler 
qiiid  cui  conveniat  ad  salutem  aninne  sucT. 
Neqiie  plus  sapias  quam  nccesse  est  :  id 
esf,  non  coneris  de  sccretis  et  incompre- 
hensibilibus  plus  infelligere  quam  conve- 
nit  tibi  :  siciit  in  exordio  liiijiis  capitiili 
dictum  est.Qiiid  necesse  est  homiui  majo- 
ra  sc  qua?rere?  .Neque  de  tua  sapienlia  aiif 
juslilia  immodcrale  praesumas;  sed  potius 


A  te  ipsum  humilia,  propriae  fragilitafis  men- 
siiram  considera,  et  Deum  formidare  non 
cesses  :  sicut  horlalur  .\posfolus,  Noli  al- 
tum  sapere,  sed  time.  Ne  obstupescas,  id 
est,  ne  mentis  stuporem  hebeludinemque 

■  incurras  ex  lali  scrutinio,  aut  reputatione 
tui  ipsius. 

..Yt'  inijnc  agas  muUum.  Hoc  dicit,  non 
licentiando  ut  impie  agamus,  dummodo 
non  multum  hoc  faciamus,  sed  ut  studea- 
mus  omnino  vitare  mortalia,  si  venialia  in 
foto  vitare  non  possumus.Omnia  equidem, 

B  sed  non  singiila,  vitare  valemiis.  Sequitur  : 
et  noli  esse  stultus,  id  est  divini  trans- 
gressor  praecepti,  et  temporalia  ac  terrena 
Creatori  tuo  praeponens,  quod  prorsus  stul- 
tissimum  est ;  ne  moriaris  in  tempore  non 
tuo,  id  est  praefixo  tuae  periodo,  si  sapiens 
esses  :  hoc  est,  ne  peccando  merearis  per 
leges  humanas  cilo  occidi,  et  n(^  Deus  pro- 
pfer  facinora  tua  fiiam  acceleret  morlem. 
Qucmadmodum  in  Job  de  quibusdam  dici- 
tur  :  Semilam  saeculorum  calcaverunt  viri 
iniqiii.qui  anle  tempus  suum  sublali  sunf; 

C  el  in  Psalmo,  Viri  sanguinum  et  dolosi 
non  dimidiabunt  dies  suos.  Sic  mortui  sunt 
tempore  non  suo  Dafhan  ef  .\biron.  Core 
et  llon.  .Ncmpe  (iif  .\iigustinus  in  libro  de 
Docfrina  chrisfiana  declaraf)  Deus  a  quo- 
ciimqiie  homine  vel  populo  aequanimifer 
sustinel  cerlum  aliqiiod  pondus  ciilparum  : 
quo  impleto,  ulfra  non  tolerat.  Hinc  (ut  in 
(lenesi  liabetiir)  dixif  Deiis  ad  .\braham  : 
Nondiim  complelae  siint  iniquitates  Amor- 
rluporum.  Jeremias  quoque  asserif  :  Non 
poferaf  vos  Dominus  ultra  porfare  propfer 

D  malitiam  sludiorum  vesfrorum. 

/ionum  est  te  su^tentare  justum,  id  est, 
laiidabile  esf,  uf  virfuosos  pie  refoveas,  et 
in  frmporalibiis  ac  spirifualibiis  misericor- 
diie  actibiis  pro  posse  eis  subvenias  :  quein- 
admodiim  in  Ecclesiastico  scriptum  est, 
Benefac  juslo,  et  invenies  relributionem 
magnam.  Ad  Galatas  quoqiie  Aposlolus  : 
Diim  fempus  (in(|iiif)  habemus,  operemur 
boniim  ad  oiiines,  maxime  ad  domesticos 
lidei.  .SV(/  ct  ah  illo  nc  suhtralias  )natium 
tuam,  id  cst,  cousilium  ct  subsidium   ne 


Rom.w.id. 


i8 


yo6xxii,15, 
16. 

Ps.  i.iv,  24. 


Xum.  XVI, 
1,  3i. 


^;cti.\v,16. 
Jer.  xi.iv, 

44 


19 


Eccli.  XII, 


Galat.  VI, 
10. 


ENARRATIO   IN   CAP.  VII   ECCLESIASTiE. 


ART.   VII 


255 


10. 


deneges  justo,  ne  Deum  inhabilatorem  il-  A 
lius,  qui  istud  praccepif,  offendas  ;  (piia 
qui  timet  Deum,  nildl  negligit.  Qui  enim 
filiali,  aut  saltem  initiali  timore  Deum  ve- 
retur,  nullum  omitlit  pra^ceptum,  secun- 
dum  quod  talis;  tamen,  in  quanlum  iiberi 
exslat  arbitrii,  potest  peccare.  Itaque  ti- 
mor  Dei  retrahit  a  negligentiis  et  peccalis. 
Estque  timor  iste,  diligentiae  sollicitator 
atque  custodiae  pater,  ita  quod  quanto  plus 
in  timore  isto  [quis]  excreverit,  tanto  vigi- 
lantior  ac  sollicitior  est  ad  vitandum  om- 
Ps.wwn,  nem  negligentiam  et  offensam.  Ideo  nihil  B 
deest  ita  timenli  Deum. 

20  Sapientia,  quse  est  donum,  et  prsBser- 
tim  increata  Sapientia,  quae  est  Deus,  con- 
fortavit  sapientem  super  decem  principes 
civitatis,  id  est,  fecit  eum  spiritualiter 
fortiorem  quibuscumque  civitatum  rectori- 
bus,  sapientiam  non  habentibus :  quoniam 
tales  a  vitiis  protinus  superantur.  Vel,  Su- 
per  decem  principes,  id  est,  plus  roboravit 
sapientem,  quam  a  quibuscumque  princi- 
pibus  possit  confortari  :  quia,  ut  scriptum 

/er.xvii,5.  est,  Maledictus  homo  qui  confidit  in  homi-  C 
ne,  et  ponit  carnem  brachium  suum,  et  a 
Domino  recedit  cor  ejus.  Ideo  ait  Psalmi- 

Ps.cxvii,9.  sta  :  Bonum  est  sperare  in  Domino,  quam 
sperare  in  principibus.Hinc  ait  Scriptura  : 

5op.vi,i.  Melior  est  sapientia,  quam  vires;  et  item, 

i6irf.vii,3o.  Sapientia  vincit  malitiam.  Nou  est  enim 

21  homo  justus  super  terram  qui  faciat  bo- 
num,  et  non  peccet :  id  est,  nemo  in  hac 
vita  (secundum  legem  communem)  tam 
virtuosus  est,  aut  tam  intentus  diligenter 
actibus  bonis,  quin  aliquando  peccet,  sal- 
tem  venialiter.  Nam  et  multae  distractio-  D 
nes,  imperfectiones,  ac  negligentiae  admi- 
scentur  actibus  nostris  bonis.Propter  quod 

/s.  Lxiv,  6.  loquitur  Isaias  :  Quasi  pannus  menstruatse 
universse  justitise  nostrse.  Hinc  quoque  fer- 

yoixv,  14.  tur  in  Job  :  Quid  est  homo  ut  immacula- 
tus  sit,  et  justus  appareat  natus  de  mulie- 
re?  Quod  quum  ita  sit,  omnes  indigemus 
sapientia  confortante. 
22  Sed  et  cunctis  sermonibus  qui  dicuntur, 

ne  accommodes  cor  tuum  :  id  est,  mentem 
auremque  eordis  non  adhibeas  per  conscii- 


sum  aut  credulitatem  universis  verbis  quae 
audis,  videlicet  verbis  delractoriis,  accu- 
satoriis,  mendosis,  dolosis,  et  appaientiain 
non  hal)enlibus,  aut  diseordige  seminalivis, 
nec  verbis  malis  qu»  percipis  esse  dicta 
de  te,  inquirendo  an  sint  dicta  adversus 
te,  sicut  narratur  tibi  :  quia  ex  his  oriren- 
tur  in  te  inquietudo,  indignatio,  ira,  im- 
patientia,  rancor,  contra  male  loquentes 
de  te.  El  prsesertim  non  est  credendum  de 
facili  narrantibus  crimina  magna  de  aliis. 
Hinc  enim  ait  Joannes  apostolus :  Carissimi,  i/oann.iv, 
nolite  omni  spiritui  credere;  sed  probate  *■ 
spiritus  si  ex  Deo  sint.  Seneca  quoque  : 
Rumoribus,  inquit,  criminationibus,  suspi- 
cionibus  minime  sis  credulus,  sed  potius 
oppositissimus  malignis  qui  per  speciem 
simplicitatis  ad  nocendum  subrepserint. 
Iterum  protestatur  :  Difficilem  oportet  ha- 
bere  aurem  ad  crimina.  Unde  Dominus, 
quasi  vix  credens  tanta  esse  in  Sodomitis 
facinora,  ait  in  Genesi  :  Descendam,  et  Cen.  xvm, 
videbo,  utrum  clamorem  qui  venit  ad  me,  ''" 
opere  compleverint,  an  non  est  ita,  ut 
sciam.  Itaque  magna  mala  parit  credcndi 
facilitas.  Tamen  in  hac  re  uti  oportet  dis- 
cretione.  Nam  el  Godolias  fuit  occisus  ab  iVReg.xw, 
Ismaele,  quia  non  credidit  verbis  Johanan  ^^''^*';''.','' 

'1  _     _  i;xL,13,l4. 

sibi  insinuanti  insidias  Ismaelis.In  talibus 
equidem  abundans  cautela  non  nocet,  ut 
quasi  non  credendo  credatur,  et  qualis  sit 
ipse  qui  loquitur,  consideretur. 

Ne  forte  audias  servum  tuutn  maledi- 
centem  tibi,  eo  quod  cunctis  verbis  adhi- 
beas  aurem;  vel,  ne  percipias  servum  tuum 
tibi  maledixisse,  id  est,  mala  tibi  impre- 
catum  fuisse,  sicque  habeas  contra  eum 
grandem  commotionem.Elenim  qui  adhuc 
faciliter  passionantur,sibimetipsis  magnam 
procurant  turbationem  atque  tenlationem, 
de  omnibus  verbis,  prseserlim  de  ipsis  (ut 
eis  narratur)  dictis,  quserendo,  et  an  dicta 
sint,  inquirendo.  Scit  enim  conscientia  23 
tua,  quia  et  tu  crebro  maledixisti  aliis  : 
ideo  patienler  ferre  debes,  si  et  alii  male- 
dixerint  tibi,  juxla  illud  :  Sicut  fecisti,  fiet 
tibi'.  Porro,  conscientia  teste  ac  judice,  ne- 
mo  nocens  absolvitur.  Ideo  Seneca  dixit  : 


256 


ENARRATIO   IN   CAP.  VII  ECCLESIAST^.    —   ART.   VII 


21 


Neminem  magis  verearis,  quam  conscien- 
tiam  tuam.  Nam  aliorum  notitiam  potes 
effugere,  sed  non  tuam. 

24  Cuncta  tentavi  in  sapientia  :  id  est,  sa- 
pienter,  et  per  sapientiam  universa  proba- 
vi  et  investigavi  ut  polui,  qiiatenus  de 
omnibus  certam  obtinerem  notiliam.Unde 

ir/icss.  V,  Aposlolus  :  Omnia  (inquit)  probate;  quod 
bonum  est,  tenete.  Experienlia  namque 
exigit  mulla.  Di.xi  :  Sapiens  efficiar  :  id 
est,  fiduciam  habui  pertingendi  ad  sapien- 
tiam  magnam  ex  inquisitione  et  studio.jE*/ 
ipsa  longius  recessit  a  me  :  id  est,  quanto 
plus  profeci  in  ea,  tanto  limpidius  cogno- 
vi  eminentiam  ejus,  et  vidi  quanlum  ab 
ejus  plcnitudine  dislem.  Sapienlia  clenim 
proprie  est,  cognilio  divinorum  :  et  quanto 
in  hac  vita  Deum  sublimius  conlempla- 
mur,  tanto  perspicacius  intuemur  quam 
infinile  ab  ejus  comprchensione  defici- 
mus;  et  tandcm  per  mysticam  thcologiam 
conjungimur  ei  tanquam  prorsus  ignolo, 
quanlum  ad  quid  esf.  Fropler  quod  divinus 
el  magnus  IJionysius  libro  de  Myslica  Iheo- 
logia  disseruil  :  lloc  est  Deum  vere  cogno- 
scere,  supersubslanlialem  supersubslan- 
lialiter  per  omnium  ablalioncm  laudaic. 

25  Malto  rnaffis  rjuani  eral :  id  csl,  Iransccndil 
meam  ca[)acilalem  mullo  plus  quain  anlc 
mihi  innoluit. 

Et  alta  profunditas,  id  est,  imperscru- 

labilis  altiludo  in  Deo  esl,praeserlini  (juan- 

tum  ad  superbcalissimffi  Trinilalis  inysle- 

rium;  <ptis  iiivesli;/al>it  eam  ^  id  cst.  nullus 

polcrit  eam  plcne  scrulari  aul  scire.  Unde 

Exod.    ad  Moysen  Dominus  dixit  :  Faciein  meam 

XXXIII, 20.    viderc  non  poteris;  non  enim  videbil  mc 

homo,  et  vivet.  Ut  (]hrislus  in  Kvangelio  : 

Matth.w,  Nemo  novil  Palrcni  nisi  Filius.  Idco  dixil 

^'-  Psalmista  :  Miiabilis  facta  est  scienfia  lua 

/"«.CXXXVIII, 

6.  ex  me;  confoilala  csl,  el   non   potcro  ad 

eam.  Quum  enim  scire,  sil  rcm  per  cau- 
sam  cognoscere,  cns  illiid  aeterntim.  in- 
dependens  ac  infiniluin,  infinile  excedit 
omncin  mentis  creatae  capacitatem.  Qua- 
I  Cor.  XIII,  propter  ait  Aposloliis  :  Vidcmus  pcr  spc- 
*^-  culum  in  oenigmate.  Dcni^iue  (.juxla  IMiilo- 

sophum)  uniimquodquc  tanlum  habet  do 


A  cognoscibilitate,  quantum  habet  de  actu- 
alilate.  Ideo,  sicut  Deus  incomnarabilis  et 
immcnsus, est  infinila?aclualita!is, ila  el  in- 
finil»  cognoscibililatis.  Propter  quod  ple- 
ne  comprehendi  ac  sciri  non  potest,   ni- 

•  si  ab  intellectu  perspicacitatis  et  virtutis 
penitus  infinitae,  utpote  a  se  ipso. 

Lustravi,  id  est,  considerando  circuivi,       26 
universa  animo  meo,  ut  scirem,  et  consi- 
derarem,  et  qucererem  sapientiam  et  ratio- 
neni  de  singulis  rebus  alque  eventibus;?^ 
at  cognoscerem  impietatem  stulti,  ad  evi- 

B  landum  et  reprobandum  camdem,  et  erro- 
rem  iniprudentium,  quatenus  et  mihi  ac 
aliis  inde  caverem.  Et  inveni  amariorem  27 
morte  mulierem  :  id  est,  hoc  reperi,  quod 
inulicr  amarissimam  faciat  separalionem 
mcntis  a  Deo  :  quae  separatio  morte  cor- 
poiali  amarior  est,  quia  incomparabiliter 
pcjor,  et  damnationis  pcrpetuae  inducfiva, 
jiixta  illud  Jeremite  :  Scito  et  vide,  quia  ^er.  n,  i9. 
malum  et  aniarum  est  fc  reliquisse  Do- 
minum  Deum  tuuin.  Qua'  laqueus  venato- 
rum  est  :  quia  per  mulierem   daemones, 

C  qui  animas  venantur  ad  mortein,  fallunl 
et  capiunt  adolescentes  et  juvenes  atque 
viros.  Unde  in  Psalmo  :  Ipsc  liberabit  me  />*. xc,3. 
dc  laqueo  vcnantium.  Et  sagena  cor  ejus. 
Ksl  equidcm  retc  diaboli  :  et  sicut  sagena 
capit  qiioslibet  pisces,  sic  cor  mulieris  la- 
scivae  appetit  oinnes  sibi  allicere.  Vincu- 
la  sunt  manus  illius  :  quia  per  manuiim 
siiaium  contactuui  cl  amplexus,  vinculo 
coiicupiscentiae  ligat  viruin.  Quemadmo- 
dum  enim  asseril  .Xugiislinus,  .Nihil  viri- 
lem   sic   dejicit    animiim.   sicut    feminea 

D  blandimcnta,  corporumqiic  contactus.  Li- 
bido  quo(|ue   ferreas  domat   mentes.  Qui 
plaeet  Dco,  effugiet  itlam,  id  esf  vir  timo- 
ralus  et  castus.  Inlcrdiim   laincn   et   talis 
dcjicilur,  qucmadmodiim  David  per  Bclh-    wiug.xx, 
sabee.  Unde  Augustinus  fatetur  :  Yidi  ce-  '  * 
dios  Libani  cecidisse,   de  quorum   ruina 
non  magis  suspicabar,  quain  de  casn  llie- 
ronyini  el  Ainbrosii.  Qui  autem  peeeator 
est,  cajiietur  af>  itta.  Peccator  enim  adjicict    eccIi.  m, 
ad  peccandum,  ef  uiuiin  peccafum  pondc-  *'• 
rc  suo  frahit  ad  aliud;  nec  talis  merctur 


ENARRATIO   IN   CAP.  VII   ECCLESIASTiE. 


ART.  VII 


257 


28 


29 


Eccle.  1, 


Matth.\ 
16;  xxu,  1 
PhiLipp. 
21. 
Ps.  1,1  r 


retrahi  per  gratiam  Dei.  —  Spiritualiter,  A 
per  mulierem  istam,  hgeretica  pravitas  de- 
signatur,  quae  amarissime  vulnerat  corda, 
et   per   quam   haeresiarchso   maledicti   ac 
diBmones,   plurimos  deceperunt. 

Ecce  hoc,  quod  jam  dictum  est,  inveni, 
id  est,  considerando  et  inquirendo  cogno- 
vi,  dixit  Ecclesiastes,  unum  ct  alterum,  id 
est,  ista  et  illa  discutiendo,  ut  invenirem 
rationem  de  singulis,sicut  jam  tactum  esl : 
quam  adhuc  quivrit  anima  mea.  Nam,  sic- 
ut  homo  videns  a  longe  rem  pulchram, 
appelit  eam  clarius  cernere,  et  desiderio  B 
quodam  accenditur;  ita  qui  studet  pro  ve- 
ritate  intelligenda,  dum  incipit  eam  co- 
gnoscere,  inflammatur  ad  pleniorem  ejus 
notiiiam  obtinendam.  Et  non  inveni  eam 
perfecte.  Vix  enim  possumus  de  aliqua 
crealura  universas  ejus  causas  assignarc 
aul  scire,  omnesque  ejus  proprietates  et 
vires  dignoscere,  quemadmodum  exposi- 
8.  tum  est  super  illud,  Gunctse  res  diffi- 
ciles. 

Virum  de  milte  unum  reperi  :  id  est, 
tantam  inveni  in  hominibus  defectuosita-  C 
tem,  quod  de  mille  viris  vix  reperi  unum 
nomine  viri  dignum,  utpote  virtuosum, 
perfectum,  feminea  blandimenta  spernen- 
tem.  In  quibus  verbis  ponitur  numerus 
determinatus  pro  indeterminato,  ad  in- 
nuendum  paucitatem  bonorum  respectu 
malorum,  quemadmodum  ait  Salvator  : 
X,  Multi  sunt  vocati,  pauci  vero  electi.  Et 
^^'  Apostolus  ait  :  Omnes  quse  sua  sunt  quse- 
runt.  Atque  in  Psalmo  :  Omnes  declinave- 
runt,  simul  inutiles  facti  sunt.  Mulierem 
ex  omnibus  non  inveni :  id  est,  in  femi-  D 
nis  tantam  inveni  fragilitatem,  ut  nulla  in 
eis  virtuosa  appareat.  Non  quod  penitus 
nulla  sit  virtuosa,  sed  respective  et  per 
hyperbolen  dictum  est  hoc  :  quia  quod 
modicum  est,  pro  nihilo  reputatur,  et  quia 
in  naturalibus  mulieres  imperfectiores  sunt 
viris  communiter,  quamvis  non  sit  ita  de 
singulis.  Sicque  per  verba  hsec  videtur  in- 
sinuari,quod  plures  sint  virtuosi  viri  quam 
feminee.  Et  credibile  satis  apparet,  quod 
plures  sint  viri  perfecti,  quam   feminae, 

T.  7. 


sicut  et  in  naturalibus  viri  praefulgent. 
Unde  in  regula  sua  beatus  ait  Ilieronymus, 
quod  quantumcumque  virtuosa  sit  mulier, 
si  viitus  in  viro  deficiat,  tandem  deficit 
et  in  muliere. 

Solummodo,  id  est  prsecipue,  hoc  in-  30 
veni,  quod  fecerit  Deus  hominem  rectum  : 
id  est,  protoplastum  parentcm  in  originali 
justitia  condidit,  scientiis  virtulibusque 
perfectum;  vel,  quemlibet  hominem  Deus 
efficit  rectum,  id  est  in  naturalibus  bo- 
num,  ad  virtutes  dispositum,  habentem  in 
se  quamdam  inchoationem  scientiarum  at- 
que  virlutum  concreatam.  De  primo  tamen 
homine  magis  potest  intelligi,  ut  ex  Gene- 
sis  primo  ac  secimdo  capitulis  elucescit. 
Nam  et  alibi  asserilur  :  Deus  creavit  ho- 5a/).  11,23. 
minem  inexterminabilem.  In  Ecclesiastico 
quoque  de  primis  parentibus  legitur :  Grea-  eccU.kmiu 
vit  illis  scientiam  spiritus,  sensu  implevit  ''■ 
corda  illorum.  Et  ipse  se  infinitis  miscue- 
rit  quivstionibus,  id  est  innumerabilibus, 
non  solum  qusestionibus  utilibus,  fructuo- 
sis  et  licitis,  sed  insuper  curiosis,  supersti- 
tiosis,  illicitis  :  per  quarum  occupationem 
negligit  quse  sunt  salutis,  et  tempus  in- 
fructuose  consumit. 

Quis  talis  ut  sap)iens  esl?  Secundum 
Glossam  videtur  hoc  Salomon  implicite  et 
oblique  dicere  de  se  ipso,  ut  sit  sensus  : 
Quis  talis  ut  sapiens  est?  id  est,  quis  tan- 
tse  scientiae,  ut  ego  Salomon,  qui  antono- 
mastice  Sapiens  vocor?  et  tamen  in  rerum 
plenaria  perscrutatione  in  tantum  deficio. 
Ideo  alii  debent  de  immoderato  et  curioso 
scrutinio  supersedere.  Et  quis  cognovit 
solutionem  verbi,  id  est  difficilium  quae- 
stionum  per  verba  propositarum?  Vel,  So- 
lutionem  verbi,  id  est  rei  significatse  per 
verba.  Sic  enim  verbum  pro  re  frequenter 
accipitur,  ut  ibi  :  Quod  est  verbum  quod  WReg.x,^. 
factum  est?  Quasi  dicat  :  Talem  solutio- 
nem  ego  prse  aliis  scio,  nec  tamen  respon- 
dere  ad  omnia  valeo  :  quanto  magis  alii 
debent  manum  superponere  ori?  Vel  sic  : 
Quis  talis  ut  sapiens?  id  est,  quum  tam 
arduum  sit  et  rarum,  ad  sapientiam  perve- 
nire,  quis  talis,  id  est,  quis  in  sseculo  isto 

17 


258 


ENARRATIO   IN   CAP.  VIIl   ECCLESIASTJE.    —  ART.  VIII 


(cap.  vjii) 


tam  appretiandus  et  commendandus,  sicut 
vir  qui  ad  sapientiam  veram  pertingit?  Et 
quis  novit  solutionem  verbi,  nisi  hujus- 
modi  sapiens  ? 
1  Sapientia  hominis  lucet  in  vultu  ejus, 

id  est  in  apparatu  atque  modestia  faciei.- 
Interiora  namque  per  exteriora  noscun- 
tur,  et  dispositio  ac  qualitas  mentis.  in 
vultu  et  oculis  praecipue  repra?sentantur, 

£■«/!.  XIX,  juxta  illud  Ecclesiastici  :  Ex  visu  cogno- 
scitur  vir,et  ab  occursu  faciei  cognoscitur 
sensatus.  De  hoc  diclum  est  super  illud 

i'roi>.xxvii,  Proverbiorum  :  Quomodo  in  aquis  re- 
splendent  vullus  prospicientium.sic  coida 
hominum  manifesta  sunt  prudentibus.  In- 
super,  Sapientia  hominis  lucct  in  vultu 
ejus,  id  est,  per  oris  responsionem  inno- 
tescit  sapientia  intellectus  :  similiter  per 


26. 


19. 


A  gestus  ipsius  vultus,  sicut  per  risus  refre- 
nationem,  dum  vana  et  frivola  videntur 
et  audiuntur;  per  l)onam  moestitiam,  dum 
verba  detractoria  aut  lasciva  seu  consimi- 
lia  proferuntur;  per  diligentem  ausculta- 
tionem  verborum  ad  rem  spectantium.  Et 
Potentissimus  faciem  illius  commutabit  : 
id  est.  Deus  omnipotens  faciem  sapientis 
interiorem  et  exteriorem  ad  placitum  su- 
um  diversimode  alterabit,  afficiet  et  mo- 
vebit,  nunc  jucunditatem,  nunc  tristitiam, 
nunc  spei  fiduciam.  nunc   timoris  vehe- 

H  mentiam  infundendo.  Unde  in  Proverbiis 
scriptum  esl  :  Gor  regis  in  manu  Dei  est ;  Proi.xxi.i. 
quocumque  voluerit,  vertet  illud;  atque 
in  Job.  Qui  immutat  cor  principum  terrse.  Job\u.  a. 
Ilinc   loquitur  Isaias  :  (Jui  sperant   in  Do-  /*.  »l,  3i. 
mino,  mutabunt  fortitudinem. 


ARTICULUS  VIII 


EXPOSITIO   CAPITULI   OCT.VVI    :    EGO   OS   REGIS   OBSERVO,   ET   PRJ:CEPTA   JUR.AJtfENTI   DEI. 


DI.\IT  Salomon  in  fine  pra^cedentis  ca- 
piluli  :  Polentissimus  faciem  illius, 
scilicet  hominis,  commutabil.  Ideo  docet 
hic,  quid  ipse  ad  hoc  egit,  el  quid  nobis 
agendum  sit,  ut  faeies  nostra  commiilelur 
in  melius,  atque  in  resurreclione  c(tninui- 
ni  faciem  gloriosam  recipiainiis  a  Doini- 
icor.  XV,  no.  Nam  (ul  ail  Aposlolus)  omnes  quidem 
resurgemus,  sed  non  omnes  immulabimur. 
2  Eyo  08  rcyis  observo,  id  est,  verba  a  Deo 

oinnipotente  procedentia.diligeiiler  advt-i- 
lo,  et  mandata  Decalogi  ore  ejus  prolata 
cuslodio  ;  ct  jirwccpta  Jurainc/iti  Dci,  id 
est  eliam  piiPcepta  ca^rimonialia  ac  judi- 
cialia  :  quic  conlulit  Deus  ciim  juramenlo 
seu  firma  assertione,  quod  obedienlibus 
sibi  conferrel  pra^mia  copiosa.  Qme  eliam 
pra^cepta  populus  Isiael  accepil  cuin  gi"an- 
di  affiiinatione,  quod  obediiet,  juxta  illud 
^xorf.xxiv,  in  Exodo  :  Umnia  qua)  locutus  est  Doini- 
'■  nus,  faciemus,  et  erinius  obedientes.  Piirio 


C  cferimonialia  legis  priBccpta.  Evangelio  di- 
vulgato,  jain  cessaverunt,  quoniam  erant 
figurativa  rerum  nunc  impletarum.  Prae- 
cepta  quoque  judicialia.  populum  Israel 
sjiecialiter  concernebant. 

2sc  fcstincs  rccc(tcri'  a  facic  cjus,  id  esl        3 
ab  ipso  Deo  omiiia  inluenle,  seu  ab  ejus 

■  sapienlia,  per  inobedientiam  atque  stulti- 
tiam,  seu  per  aversionein  mentis  luae  a 
consideralione  el  honorificenlia  graliosa» 
ac  suinma'  prtosentia^  ejus:  sicut  Cain.qui 
egressus  a  facie  Domini,  habilavit  profu- r;eii.  iv,ic. 

D  gus  in  terra,  ul  dicitur  in  (jcncsi.  Jonas 
quoque  peccavit  surgendo  ut  fugerel  a  yon*i,  3. 
lacie  Doinini.  Denique  quidam  peccant  ex 
iiifirniitate,  id  est  passionis  veheinentia  et 
fiagilitale  huinana  :  qui  ad  horain  resi- 
slunt,  sed  superari  se  sinunt.  Isli  non  fe- 
slinant  a  facie  Dei  recedere,  sed  recedunl. 
Alii  vero  peccant  ex  consuetudine  prava, 
i'x   deliberatione,    ex    proposito   et   cerla 


ENARRATIO    IN   CAP.  VIII   ECCLESIASTtE.    —   ART.  VIII  289 

scientia.  Isti  festinant  a  Deo  recedere,  et  A  ris  et  virtutis  ac  totius  ordinis  reruin,  jux- 

currnnt  ad  vitia  ac  inrernum.  De  quibus  ta  illud  Isaise  :  Cum  quo  iniit  consilium,et  h.xi.,\i. 

jer.v,3.  apud  Jercmiam  legitur  :  Indiiraverunt  fa-  instriixit  eum,  et  viam  prudentige  ostendit 

cies  suas  supra  petram,  et  noluerunt  re-  illi?  Unde  ait  Apostolus  :  Ex  ipso,  et  pcr /fom.xi,3c. 

verti.  De  quibus   Deus,  quasi   de  eorum  ipsum,  et  in  ipso  sunt  omnia.  Gui   alio 

perversitate   admirans,    rursus    per  Jere-  loco  dicitur  :  Virtus  tua,  justitise  initium  iap.xn.io. 

/Airf.  vm,  miam  locutus  est  :  Quare  aversus  est  po-  est.  Quum  ergo  nequeamus  Omnipotenti 

'■  pulus  iste  aversione  contentiosa?  Unde  et  resistere,  nec  ejus  sapientiam  aut  judicia 

Zach.  vii,  Zacharias  de  talibus  ait  :  Noluerunt  atfen-  increpare,  nec  manum  ejus  effugere,  nec 

'  '■       dere,  et  averterunt  scapulam  recedeutes  ;  appellare  ab    ipso;  hoc   solum    restat   et 

et  cor  suum  posuerunt  ut  adamantem,  ne  consulendum  ac  necessarium  nobis  est,ut 

audirent  legem.  Neque permarieas  in  ope-  confugiamus  ad  ipsum,  obediendo  eidem 

re  malo,  vel  in    omissione   operis   boni.  B  humiliter,  sine  discussione  temeraria  prae- 

Quamvis  enim  humanum  sit  peccare,  dia-  ceptorum,  consiliorum  et  judiciorum  ip- 

bolicum  tamen  est  in  vitio  permanere.  Qui  sius.Ideo  dixit  Propheta  :  Quo  ibo  a  spiritu  Pi.cxxxvm, 

autem  ex  infirmitate  aut  ignorantia  pec-  tuo?  et  quo  a  facie  tua  fugiam?  Sed  et '■ 

cant,  facta  informatione  et  passione  ces-  sanctus  Job  istud  perpendens,  ait  :  Deus    /oixxnr, 

sante,   faciliter  poenitent  ;  qui  autem  ex  solus  est,  et  cogitationem  ejus  nemo  aver-  *^'  *^" 

habitu  pravo,  difficulter  et  raro.  tere  potest ;  et  anima  ejus  quodcumque 

Quia  omne  quod  voluerit  Dominus,  fa-  voluit,  hoc  fecit.  Idcirco  a  facie  ejus  tur- 

cte^.  Est  enim  omnipotens  et  infinite  bea-  batus   sum,  et  considerans   eum,  timore 

tus,  ideo  voluntati  ejus  nil  deest.  Qui  per  sollicitor.  Hinc  saluberrime  ait,  et  sapien- 

/s.  xLvi,io.  Isaiam  testatur  :  Consilium  meum  stabit,  tissime  consulit  Scriptura,  dicendo  :  Ac-    jbid.xxu, 

et  omnis  voluntas  mea  fiet.  Propter  quod  quiesce  Deo,  et  habeto  pacem,  et  per  hoc  -'• 

Ps.cxxxiv,  ait  Psalmista  :  Omnia  quaecumque  voluit  C  habebis  fructus  optimos. 
**■            Dominus  fecit,  in  coelo  et  in  terra,  in  mari  Quicustodit  prceceptum,  id  est  universa        5 

4       et  in  omnibus  abyssis.  Et  sermo  illius  po-  prsecepta    Dei,  et   vicariorum    ipsius.   De 

testate  plenus  est,  id  est  efficax  ad  agen-  quibus  denuntiat  :  Qui  vos  audit,  me  au-  Zuc.  x, le. 

dum,  praesertim  sermo  ejus  in  ipso  ma-  dit;  et  qui  vos  spernit,  me  spernit.  Qni  jacob.ii,\o. 

Gen.  1, 3,  ucns.  Uudc  ssepc  in  Genesi  dicitur  :  Dixit  autem  offendit  in  uno,  fit  omnium  reus. 

j^^j'„^; ''' Deus,  Fiat  hoc  aut  illud;  et  factum  est  Nonexperieturquidquammali,\diQ%\,,  ni- 

ila.  Proprie  autem  sermo  Dei  loquentis,  hil  sustinebit  supplicii  in  futuro,  dummo- 

est  unigenitus  Filius  ejus,  sermo  ac  Ver-  do  perseveraverit  usque  in  finem,  et  tam 

bum  a?terni  Patris.  De  quo  ad  Hebrseos  ait  perfecte  ea  impleverit,  ut  nihil  purgan- 

fie6r.iv,i2.  Apostolus  :  Vivus  est  sermo  Dei  et  effi-  dum  deferat  secum.  Quod  si  lignum,  fa'-    icor.  m, 

cax,  et  penetrabilior  omni  gladio  ancipiti.  num,  stipulam  portaverit  secum,   purga-  '-'  '^- 
Hic  sermo  omnipotens  est  sicut  et  Pater  ;  D  torium  sustinebit;  ac  (juxta  Apostolum) 

et  utriusque,  imo  totius  superessentialis,  salvus  erit,  sic  tamen  quasi  per  ignem.  Et  ibid.\o. 

incomprehensibilis  et  supergloriosissimse  non  solum  nil  mali  experietur,  sed  et  ple- 

Trinitalis,  est  una  et  indivisa  potestas.  De  nam  beatitudinem  consequetur. 
5ap.xviii,  hoc  sermone  alibi  sic  habetur  :  Omnipo-  Tempus  et  responsionem  cor  sapioitis 

tens  sermo  tuus,  Domine,  a  regalibus  sedi-  intelligit,  id  est,  considerat  quid  cui  tem- 

i6!rf.xii,i8.  bus  venit.Hinc  dixisse  Dei,  fecisse  est :  cui,  pori  congruat,et  quod  ipsum  tempus  inces- 

quum  voluerit,  subest  posse.  Nec  dicere  sabiliter  curratac  defluat.Tempus  quoque 

ei  quisquam  potest :  Quare  ita  facis?  ^oc,  judicii  pensat,  et  qualiter  debeat  respon- 

de  jure  et  licite  seu  per  resistentiam  effi-  dere,  advertit.  Attendit  quoque   aliorum 

cacem,  nullus  potest  dicere  Deo,  qui  est  responsa,  ut  proficiat  ex  eisdem,  vel  erro- 

causa,  mensura  et  regula  prima  omnis  ju-  nea  reprobet.  Hinc  princeps  Apostolorum 


260  ENARRATIO   IN   CAP.  VIII  ECCLESIAST^.    —   ART.  VIII 

iPetr.m,  hortatur  :  Parati  semper  ad  satisfactionem  A  pertus,   reversus  ad   se,  interdum   sensit 

*^'  omni  poseenti  vos  rationem  de  ea,  quse  in  afflictiones  in  actibus  bonis  :  quia  et  sfi- 

vobis  est,  fide  et  spe.  Mansuete  ergo,  op-  mulum  carnis  sustinuit,  et  diversa  pcena-  ii  Cor.xn, 

portune  ac  sapienter  est  respondendum.  lia,  quae  ad  Corinthios  narrat. 
yofixv,  2.  Propter  quod  in  Job  scriptum  est  :  Num-  Est  itaque  exponendum  :  Et  multa  ho- 

quid  sapiens  respondebit  quasi  in  ventum  ■  minis  afflictio,  quia  ignorat  prceterita.  Si 

loquens,   et  implebit    ardore  stomachum  enim  sciret  prseterita,  qualiter  ab  inilio 

6  suum  ?  Omni  negotio  tempus  est  ct  oppor-  mundi.  electi  et  sancti  Dei  passi  sunt  mul- 
tunitas  :  id  est,  unumquodque  opus  fieri  taet  magna  adversa,et  qualiter  Deus  s?epe 
debet  suo  loco  et  tempore  opporluno.  Lo-  ac  dire  etiam  in  sseculo  isto  punivit  ini- 
cus  quippe  et  tempus,  sunt  circumstantiae  quos,  et  consolatus  est  coronavitque  ju- 
generales  in  omni  actu  virtutis  hunianse.  stos ;  posset  se  consolari  in  multis,  et  bo- 

icc/e.ni,i.  Proptcr  quod  dictum  est  supra  :  Omnia  B  nis  actibus  alacriter  immorari,   vitiisque 

tempus  habent.  Hinc  legi  naturae  et  sacra-  indefesse  reniti.  Et  futura  nullo  scirc  po- 

mentis  ac  sacrificiis  ejus,  successit  lex  Mo-  tcst  nuntio  :  id  est.  nulliis  hominum,  nisi 

ysis  cum  sacramentis  et  sacrificiis  suis  :  super  hoc  informatus.  potest  ei  pricnunti- 

quibus  evangelica  lex  cum  sacrificiis  et  are  pro  certo  futura  pure  contingentia,  si- 

sacramentis  suis  successit.  Unde  et  in  Ks-  bi  aliisque  ventura.  Ideo  ssepe  sibi  occur- 

E$therx\u  ther  scriptum  est  :  Nec  aestimare  debetis,  runt  tristia  et  adversa,  dum  speravit  Ia?ta 

^'  si  pro  temporum  varietate  diversa  jubea-  et  prospera.  Sicque  dupliciler  affligitur  : 

mus.ex  animi  nostri  levitate  venire,sed  pro  (]uoniam  improvise  lalia  ei  occurrunt  (ja- 

qualitate  et  necessilate  temporum,  ut  r(M  cula   enim    prievisa   minus  affligunt),   et 

pul)lica3  poscit  utilitas,  ferre  senlentiam.  quia  spei  suae  inveniunlur  contraria.  Un- 

7  Et  multa  hominisaffiictio,quia  ignorat  de  et  Jeremias  locutus  est  :  Sustinuimus  ver.vm,»»; 

pra^lerita,  et  futura  nullo  potesl  scirenun-  C  psiccm,  cl   non  vcnit  :  et  tempus  curatio- ^'*' "^' 

tio.  Girca  hoc  quidam  scribit :  Futnra  prie-  nis,  et  ecce  turbalio.  Kt  Poeta  : 

mia  non  polest  homo  sciie  per  se,  vel  pcr         .      .  ,       .         „    .        . 

,.         ,  .        .  ,  Nescia  inens  hominum  fati  sortisque  rutursB. 

alium  iiumana  investigatione  :  et  hoc  cau- 

sat  afflictionem   aliquam   in   adimpletio-  Semper  igitur  simus  ad  quaecuinque  ad- 

ne   praeceptorum.   Si   enim   sciret    fulura  versa  parati,  ac  clypeo  patientiae  praemu- 

praemia,  non  esset  aliqua  affliclio  iii  iiii-  iiiti. 

plelione  praeceptorum,  sed  magis  consola-  Xon  est  in  hominis  ditionc",  prohibere        8 

tio.  Isliid  inidonee  (lictiim  videlur.  Priino,  splritum  :  id  est,  in  poleslale  ac  dominio   >"'"""* 

qiioniam  qiiainvis  fuliiia  priemia  dcmon-  iiominis  non  esl,  alioiiim  corda  seu  spiri- 

strative  non  scimus,   tamen  iniliibilaiilcr  tum  ad  suiim  lihilum  immutare.  ac  prohi- 

haec  crcdimus.  Et  quamvis  major  dieatur  bere  a  conceplu  et  opere  eis  placentibus; 

certitudo  scienliae,  quam   fidei,  loquendo  D  nec  potenliorum  animos  valet  reprimere  a 

dc  certitudine  evidentiae;  loquendo  lamcn  perseculione  et  oppressione  infirmioruni, 

de   certiliidine   adh£erentia\   fidcs  ccilior  ncc  piopriam  mcntcm  a  fliictiiatione  co- 

(!xslal  scicntia.  Secundo,  quoniain  affliclio  gitationiim  cl  varietate  affectioniim.  Pro- 

in  actibus  bonis  fidelium,  non  consurgit  pier  quod  ait  Bernardiis  :  Non  puto  quod 

ex  defectu  nescientiae   seii  incertiludinis  animum  dausit  a  cogitalionibus,  qui  coe-    \\\  Reg. 

pnrmiorum,  de  quibus  nil  ambiguiit :  scd  Imn  clausit  oralionibiis,  pnla  Elias.  Nec  **"•'''• 

ex  rebellione  sensualitatis  ac  fomite,  ct  Iiis    obstaf   quod    ail    Apostolus    :    Spiri-   iCor.MT, 

vifiorum  rcliquiis,  et  gravitate  ac  lassifii-  liis  Prophclaiuin,  Prophctis  subjecti  siint.  ^*" 

5ap. IX, 15.  <linc  corporis,  quod  aggiavat  animam,  ex  lloc  elenim  dixit  coutia  quosdam  ha?reti- 

daMnonuiii  etiain  tentaincntis.  Tcrtio,  quia  cos,assercnfcs  Prophetas  csse  locutos  tan- 

II  Cor.  XII,         rw       1  •      •11         1  •  •  ■    •  .    •  /-1       .  ■ 

i,  7.         et  Paulus  praemia  illa  clare  inluitus  el  ex-  quam  arrepficios  et  insanos.  Lontra  quod 


ENARRATIO   IN   CAP.    VIII  ECCLESIAST^.    —   ART.    VIII                                     261 

docet  Apostolus,  quod  per  liberum  usum  A  agit,  quantum  in  ipso  est,  eos  a  quibus 

rationis  dominabantur  sibimetipsis,quem-  videtur,  occidit,  ut  asserit  Augustinus.  De- 

admodum  et  nos  possumus  cogilationibus  nique  taliter  preesidens,  dominafur  subdi- 

affeclibusque  perversis  resistere,  quamvis  tis  etiam   in  magnum   mahim  ipsorum   : 

eorum  ortum  non  valeamus  jugiter  prse-  quia  sub  ejus  regimine  pereunt,  prout  in 

venire  ac  prohibere.  Insuper  non  est  in  Jeremia  fertur  :  Quia  stulte  egerunt  pasto-  yer.x, 21. 

hominis  ditione,  prohibere  spiritum  suum  res,  omnis  grex  eorum  dissipatus  est. 

quum  suo  tempore  recedat  a  corpore.  Ideo  Vidi  impios  sepultos,  id   est   sepultos       10 

suhditur  :  71CC //abefpofestafem  in  die  mor-  quosdam,   qui  ante  et  usque  ad  mortcm 

tis  retinere  animam  suam  in  corpore.  Ho-  iniqui  fuerunt,  nec  pcenhuevuni ',  gui  efiam 

rum  quoque   qui    persequuntur   nunc  et  qumnadJnic  viverent,inloco  sanctoera)if, 

opprimunt  alios,  tunc  cessat  potestas.  Ncc  id  est  in  sacris  officiis  constituti,  ita  quod 

sinitur  quiescere   ingruente  hello  :  quia  B  erant  Dei  vicarii  ac  ministri,  et  laudaban- 

dum  homo  impugnatura  dsemonibus,  mnn-  tur  in  civitate  quasi  justorum  operum,  id 

do,  aut  acie  vitiorum,  non  pofest  quiesce-  est,  a  subdilis  suis  commendabantur  ut 

re,  sed   oportet   eum    resislere   aut   suc-  justi,  vel  ex  adulalione,  vel  ex  timore,  vel 

cumbere.Quod  bellum  tempore  mortis  a  proprii  commodi  cupiditale,  vel  ex  ficta 

dsemonibus  fortissime  ac  periculosissime  justitia.  Ex  his  namque  et  consimilibus 

excitatur  in  homine.  Neque  salvabit  im-  causis,  multi  subditorum  suos  laudant  su- 

pietas  impium  :  imo  gravabit  atque  dam-  periores,  quamvis  iniquos.  Sed  et  hoc  va- 

nabit  eum.  Quidam  autem  in  suis  simula-  nitas  est  :  quia  (ut  ait  Gregorius)  culpa 

tionibus,fraudibus,malitiisque  confidunt,  vehementer  diffunditur,  dum  is  qui  pec- 

quasi  per  talia  queant  salvari.Qui  dicunt  cat,  propter  sui  dignitatem  officii  hono- 

h.  xxviii,  in  Isaia  :  Posuiinus  mendacium  spem  no-  ratur. 

stram,   et   mendacio  protecti    sumus.  De  C      Efenim,  quianon  cito  profertur  contra       H 

quibus  et  apud  alium  Prophetam  legitur  :  malos  sententia  divini  judicii  :  Deus  enim 

Amosvi.u.  Vse  qui  laetamini  in  nihili,et  dicitis :  Num-  pluribus  diu  parcit,  ut  convertantur,  juxta 

quid  non  in  fortitudine  nostra  assumpsi-  illud  Sapientia?,  Dissimulas  peccata  homi- 5ap.  xi,24. 

mus  nobis  cornua?  num   propter   pcenitentiam  ;  absquc  ullo 

9            Omnia  hcec  praeinducta  ac  subsequentia  tijnore  filii  hominum perpefrant  77iala Moc 

consideravi,  el  dedi  cor  meum,  id  est,  ap-  de  intimoratis  et  excsecatis  hominibus  est 

plicui  illud  ad  considerandum,  u?  cunctis  intelligendum  :  qui  ex  dilatione  vindicta3, 

operibus,  id  est  in  quibusdam  de  cunctis  fiunt  ad  peccandum  audaciores,  non  con- 

generibus  o^evnm,qua'  fiunt  sub  sole :  ^vsd-  siderantes  rigorem  divini  judicii,  vel  per- 

serlim  inter  hommes.lnterdumdominatur  suadentes  sibi  vanissime  quod  postea  poe- 

homo  homini  in  malum  suum,  id  est  ad  nitebunt,  vel  quod  sufficiat  poenitere  in 

majorem  suam  damnationem,  quando  vi-  D  fine  vitse,  quemadmodum  per  Ezechielem 

delicet  negligenter,  carnaIiter,scandalose,  Dominus  loquitur  :  Quacumque  hora  pec-    Ezech. 

aut  superbe  se  habet  in  officio  praesiden-  cator  ingemuerit,  omnium  peccalorum  su-  '^^"''21,22. 

Ezech.m,  tisB  susB  :  quia  tunc  Dominus  requirit  de  orum  non  recordabor.  Et  quoniam  vident 

xxxiii  6  8.  wi^r'^^  ipsius  animas  pereunlium  subdilo-  alios   diu    impune   peccasse,    putant    sibi 

rum  sub  ipso.  Et  quo  ejus  gradus  est  al-  quoque  periculum  non  instare.  Isti  ingrati 

tior,  et  quo  pluribus  prseest,  eo  ruina  ip-  ac  obdurati,  non  pensantes  occulta  ac  me- 

sius  est  gravior.  Et  unusquisque  prselatus  tuenda    Dei   judicia,  abutuntur   patienlia 

ac  pra^sidens  tot  mortibus,  tot  damnalioni-  Dei.  Quibus  ad  Romanos  loquitur  Paulus  : 

bus  dignus  est,  quot  subditi  scandalizantur  Ignoras  quoniam  benignitas  Dei  ad  pteni-  i?ow.M,4,5. 

sub  eo,  et  ex  ejus  vitiis  periclitanlur,  ut  tentiam  te  adducit  ?  Secundum  duriliam 

ait  Gregorius.Nempe  qui  coram  aliis  male  autem  tuam,  et  impcenitens  cor  tuum,the- 


262 


ENARRATIO    IN   CAP.   VIII   ECCLESIAST.E.    —   ART.   VIII 


168 


saurizas  tibi  iram  in  die  justi  judicii  Dei. 
0  quam  paucissimi  eorum,  qui  tempore 
sanitatis  ac  juventutis  Deum  tam  intimo- 
rate  et  irrefrenate  offendunt,  in  fine  aut 
senio  veraciter  poenitent !  Yerumtamen  ex 
tanta  dilatione  punitionis  pravorum,  non 
debet  quis  pronior  esse  ad  culpam.  Pro- 
pterea  subditur  : 

12  Attamcn  pcccator  ex  co  quod  centies,  id 
est  diu  ac  sa>pissime,  facit  malmn,  id  ost 
peccata  mortalia,  etiam  bona  debita  omit- 
tendo.  Itaque  numerus  determinatus  pro 
indeterminato  hic  ponitur,  quum  dicitur, 

Matth.  Centies  :  sicut  in  Evangelio  :  Non  dico  ti- 
'"'"■  bi,  Usque  septies;  sed,Usque  septuagesios 
seplies.  Et  per  patientiam  sustentatur,  id 
est,  misericorditer  sustinelur,  conserva- 
tur,  et  nuliitur  a  Deo  in  vila  nalura^,  non 
obslanlibus  lot  et  tanfis  ejus  sceleribus. 
Ego  cofjnovi  quocl  .erit  bonum  timentihus 
Deum  fiiiali  timore,  qui  vcrenfur  faciem 
ejus  omnia  inluenlis,  ita  quod  dicere  que- 

Ps. cwiti,  unt  :  Servavi  mandala  tua  ct  testimonia 
lua,  quia  omnes  viae  meae  in  conspectu 
tuo.  Si  enim  Deus  iniqnis  ac  reprobis.  in- 
gratis  et  pessimis  largihir  el  diu  conser- 
vat  dona  nalurjp,  Ixjna  forliinfp.  el  be- 
ncficia  miilla  in  pra?senli  hac  vila.  non 
(hibiiim  quin  gratis,  juslis,  ac  timoralis 
dabil  bona  incomparabililer  melioia,  vi- 
delicel  charismala  gralia?  in   pra^senli.  et 

ifor.11,9.  dona  gloria;  in  fuluro.  qua?  nec  oculus  vi- 
dil,  nec  aiiris  audivil.  nec  in  cor  hnminis 
ascenderiinl.  llinc  jx-r  Malachiain  ail  Al- 

Maiach.m,  tissimus  :  Cou vcrlimini.  el  videhilis  qiiid 

i8;iv.  i.i.  ^jj  ji^ip,,  i„«;|,i„i  (.]  iinpitiiii  :  rt  inter  ser- 

vientem  Deo,  et  non  servienlem  ei.  Ee- 
ee  enim  dies  veniel  succensa  quasi  ignis, 
et  erunt  omnes  superbi  et  omncs  facicn- 
tes  impiclatem,  slipiila,  el  inflamniahit 
eos  ;  et  orielur  vobis  limentibus  noincii 
meum  Sol  justitiae,  et  sanitas  in  pennis 
vestris. 

Prajterea,  quia  iniqni  et  reprobi,  indigni 
el   ingrali   siinl   pra^tactis    beneficiis  Dei, 

13  Saiomon  zelo  juslitia'  subdil  :  Xon  sit  tio- 
nitm,  id  esl  lemporalis  prosperitas,  im- 
^io  .•  quia  abutitur  ea;  nec  prolonf/cntur 


A  dies  ejus,  id  est,  non  diu  vivat  :  quia  quo 
vivit  diutius,  peccat  enormius,  el  gravio- 
rem  sibi  damnationem  mer (idi{\\\\  Sed  qua- 
si  umbra  transeant,  qui  non  timent  faciem 
Bo^nini,  quem  tam  graviler  inhonorant,  et 
alios  scandalizant.  Itaque  tianseant  quasi 
umbra,  non  diu  tendendo  ad  mortem,  sed 
cito  corrnendo  in  eam.Islud  ilaque  dicilur 
non  zelo  invidia?  aut  vindicl»,  sed  polius 
e.x  amore  et  zelo  justiliee.  Ideo  non  repu- 
gnat  verbo  Psalmislgp,dicentis  :  Noli  a?mu- 
lari  in  inalignanlibus. 

B  Est  et  alia  vanitas,  quce  fit  super  tcr- 
?77w.quia  in  casu  qui  sequitur.  quamvis 
sit  justa  ac  sapientialis  dispositio  Dei,  ta- 
men  in  eodein  est  etiam  inordinatio  cul- 
pae,  sicut  palebit.  Sunt  Justi  quibus  mala 
pcena;  proveniunt  :  mulh-p  enim  tribula- 
tiones  justorum  ;  quasi  opera  egerint  im- 
piorum,  id  esl,  ac  si  peccando  meruerint 
illa  pali,  el  omnino  injiisti  sinl.Unde  ami- 
ci  Job,  videnles  eum  tam  dire  percus- 
sum,  pulaverunl  eum  fuisse  hypocrilam  et 
iniqiiiim.  ac  pro  suis  percussum  sccleri- 

C  biis :  qnemadmoduin  el  amici  ac  u.vor  To- 
hi{p,  visa  exca^calione  ejus  lam  inopinala. 
Quum  enim  poMia  debealur  culpse,  dum 
jiisti  sic  affligiintur.  putanliir  snis  id  me- 
riiisse  peccalis  :  sed  Deus  infligil  pa'nas 
suis  electis  non  solum  propler  eorum  de- 
meiila,  sed  etiam  iil  exercitenlur.  aliisque 
in  exemphim  ponanlur.et  incremenla  gra- 
lia^  in  pr;psenti.  ac  gloria^  in  fiituro  obli- 
neanl :  vcl,  iil  in  cnralione  seu  libcratidne 
eoriiin.  i^oleslas  Dei  monstreliir,  sicut  de 
caeco  nato  ait  Salvator  :  Neque  hic  pecca- 

D  vii.  lu-que  parentes  ejus,  ul  scilicet  caecus 
nascerelur:  sed  ut  manifestenfur  opera 
Dci  in  illo.  De  Lazaro  (]iioque  ail:Infirmi- 
tas  hipc  non  esl  ad  mortem,sed  ad  gloriain 
Dci.  Et  s/int  impii  qui  ita  securi  sunt,  id 
est  tam  iminunes  ac  liheri  ab  adversis,  ef 
tani  |)aiiiiii  aiil  nihil  formidanles  de  in- 
ferni  suj^pliciis,  qaa.si  Justornm  facta  ha- 
bcant,  id  esl,  lanquam  suis  merilis  isfam 
S(^('urilatein  soiliti  sint.  Nam  el  perfecla 
carilas  juslornm,  cxcludil  limorcm  sup- 
pliciorum.  Sed  ct  hoc  vanissimum  Judico, 


Ps.  XXXVl, 

t. 
14 


Ps.  XXXIII, 

20. 


Joh  IV,  7- 
11;  VIII,  '.l- 
19;  XI,  1*; 
XX. 4, 5;  XXII, 
5-10;  XXXIV, 
7,8,36.37; 
xxxvi,  17. 
To*.  11,15, 
16,  ii,  23. 


Joann.  ix. 


/ftl</.   M.   i. 


\Joann.i\\ 
18. 


ENARRATIO    IN    CAP.   VIII  ECCLESIASTiE.    —   ART.  VIII                                      263 

quod  scilicet  impii  tam  pericnlosa  securi-  A  permittitur;  unus  csecus,  alter  surdus,  aut 

tate  fruantur.  claudus  generatur  sive  efficitur  :  qux  vcr- 

Verumtamen.  quod  justi  pra?fata  sustino-  sntur  in   terra.  Est  homo  qui  dicbus  ct 

anf  mala,  ex  providentia  venit  divina.  Nec  noctibus  somnum  sufficientem  modicum, 

malum    est,    nisi   ex    parte    affligentium  non  capit  oculis  suis.  Quod  autem  modi- 

justos,   qui   eos   persequendo,    enormiter  cum  est,  reputatur  pro  nihilo.  Talis  igifur 

peccant.   Yerumtamen  iste  eventus  ssepe  vigilat,  ut  studendo,  considerando,  scisci- 

perturbat   et   in   admirafionem    convertit  tando,  valeat  horum  invenire  rationem  et 

pnsillos,  qui  ad  prsesentia  oculos  habent,  causam  in  speciali :  quod  curiosum  super- 

nec  pensant  quam  multipliciter  atque  in-  fluumque  consistit.  Quamvis  enim   mon- 

effabiliter  prosit  electis  et  justis,  fribula-  sfruosorum  effectuum   quasdam  rationes 

tionibus  exerceri  in  vita  praesenti.  Idcirco  assignent  philosophi,  talia  tamen  princi- 

in  pusillorum   persona  loquifur  Habacuc  B  palifer  referenda   sunt   ad   providentiam 

cf.ffabac.  Deo  :  Mundi  sunt  oculi  tui,  ne  videas  ma-  Dei.  Nec  potest  quis  tradere  rationem  di- 

'''^'^'      lum ;  et  respicere  ad  iniquitatem  non  po-  sfinctam,  cur  anima  ista  infundatur  cor- 

fes.  Quare  non  respicis  confemptores,  et  pori  monstruoso,  alia  corpori  infegro,  sed 

taces   conculcante   impio   justiorem    se  ?  ignobili,alia  corpori  nobili  et  illustri.Hinc 

Sed  Gregorius  in  persona  viri  perfecti  fa-  subditur  :  Bt  intellexi  quod  omnium  ope-       17 

tetur :  Quamvis  mira  sint  judicia  Dei,  dum  rum  Dei,  videlicet  talium  abdiforum,  wm^- 

justis  adversa,  et  impiis  prospera  in  mun-  lam  possit  komo  invenirc  rationem  eorum 

do  isto  eveniunt;  mirabiliora  famen  sunt,  qua?  fiunt  sub  sole.  Et  quanto  plus  labora- 

dum  hic  jusfis  prospera,  et  reprobis  ad-  verit  ad  quKrcndum  talium  rationem  in 

versa  contingunt.  particulari,   tanto  minus  inveniet  :  quia 

15  Laudaviigiturlcetitiam,cjuod  non  essct  justo  judicio  Deus  permittet  eum  errare, 
homini  bonum  sub  sole,nisi  quod  comedc-  G  et  falsa  pro  veris  inducere  :  sicut  Origeni 
ret  et  biberet,  atque  gauderet;  et  hoc  solum  accidisse  timetur.  Qui,  quum  post  Aposto- 
sccum  auferret,  id  est,  consequeretur,  nec  los  esset  prsecipuus  doctor  Ecclesi8e,voluit 
aliud  desuper  praemium  praesfolarefur,  dc  considerationem  suam  circa  falia  nimium 
labore  suo  omnibus  diebus  vita'  sua',  quos  profundare ;  atque  ex  hoc  videtur  magnos 
dedit  ei  Deus  sub  sole.  Si  istud,  ut  fextus  incidisse  errores,  sicut  in  libris  Periarchon 
videfur  pr8etendere,intelligatur  de  carnali  et  Stromatum,  et  super  Threnos,  ac  Da- 
laetitia,  et  corporali  manducatione  atque  nielem,  locisque  aliis  invenitur.  Etiamsi 
pofatione;  tunc  Salomon  loquifur  ista  in  dixerit  sapiens,  id  est  in  Scripturis  eru- 
carnalis  viri  persona,  ut  dictum  est  ssepe.  ditus,  et  qui  inter  homines  sapiens  repu- 
Si  vero  hsec  spiritualifer  exponantur,  pos-  tatur,  aut  esse  se  credit,  se  nosse  talium 
sunt  pertinere  ad  sapientem  :  ad  quem  rationem,  non  potcrit  invenire  rationem 
specfant  conscienfise  bonse  laefifia,  esus  et  D  illorum. 

Eccii.x^,i.  potus  sacramentalis,  panisque  vitse  et  in-  Omnia  hcec  tractavi  in  corde  meo  per 

tellectus,  et  aqua  sapientise  salufaris.  diligenfem  considerationem,^/^  ct^rjose  m- 

16  Et  apposui  cor  meum  ut  scircm  sapien-  telligcrem  talium  rafionem.  Quod    famen 

tiam,  ei  intcUigcrem  distinctioncm,  id  est  vitandum  est,  dicente  Apostolo  :  Quam  in-    nom.  xi, 

discretionem  variumque  eventum,qui  con-  comprehensibilia  sunt  judicia  ejus!  Quis^^'^*- 

tingit  hominibus  :  ita  quod  unus  prospe-  enim  cognovit  sensum  Domini?In  Jeremia 

ratur,  alter  adversis  affligitur;  unus  prse-  quoque  scriptum  est  :  Quis  adfuit  in  con-    Jer.wm, 

venitur  a  Domino,et  gratiis  adimpletur  ab  silio  Domini,  et  vidif,  et  audivif  sermo- '^' 

eo,  iste  indesinenter  peccare,  ac  obdurari  nem  ejus? 


2()t 


ENARRATIO   IN   CAP.    IX   ECCLESIASTiE. 


ART.    IX 


ARTICULUS  IX 


ELUCIDATIO    CAPITULI    NOXI    :    SUNT    JUSTI    ATQUE   SAPIENTES. 


HIC  reprimit  hominom  ab  omni  vana 
securitate,  elatione  et  praesiimptione, 
eo  quod  nesciat  an  placeat  Deo,  an  habeat 
caritatem  infusam,  an  finaliter  sit  sal- 
vandus. 

Suntjtfsf/  atquc  sapientes  habentes  sa- 
pientiam  quse  est  donum;  et  opcra  corum 
in  manu  Dci  sunt,  id  est,  actus  eorum 
interiores  et  exleriores,  ab  ipsis  oblati, 
exhibiti,  et  commissi  sunt  Deo,  tanqnam 
creatori  ac  judici.  Sunt  quoque  opera  eo- 
rum  in  manu  Dei,  quia  conservantur  a 
Deo,  et  ipse  potest  judicare  de  eis  ut  vult. 
Et  tamen  ncscit  homo,  id  est,  cerlitudina- 
lem  notitiam  de  isto  non  habet,  videlicet 
utrum  amore  an  odio  dignus  sit.  Hoc,  in- 
quam,  nescit  homo,  quamvis  virtuosus  ac 
sapiens  sit  :  quoniam  nescit  an  sit  in  cari- 
tate  et  statu  saliilis,  an  in  peccato  mor- 
tali;  sicque  if,Miorat  an  merealur  et  dignus 
sit  amari  a  Deo,  an  odio  haberi  ab  eo.  Et 
quamvis  experiatur  se  Deum  diligere,  igno- 
rat  tamen  an  diligat  Denin  earitale  infusa, 
an  soUnn  naturaii  et  acqnisito  amore  :  eo 
quod  tanla  sil  simililndo  el  convenienlia 
acliium  liarnni  (hiariim  dileclionnm,  (juod 
homo  non  vaiel  inler  eos  cerlo  discernere, 
iit  (•ominiiniler  dicunt  doctores.  Veruni- 
tamen  multi  pro  certo  sciunl,  anl  scirc 
possunt,  se  esse  in  peccatis  morlalibus,  at- 
qiie  ob  hoc  Deo  esse  odibil(>s  secnndiini 
prffisentem  juslitiam  ;  quid  auleiii  finalilcr 
fict  de  eis,  ignorant. 

Sed  omnia  in  fuiurum  reservantur  in- 
certa  :  id  esl,  Deus  inlerim  isla  occiiltat 
hominibus,  sed  in  fnluro  generali  judicio 
omnibns  innofescel  qiiis  a  Deo  electns  sil 
ct  dilectus,  ct  (piis  pra-scitiis;  co  (juod  uni- 
versa,  scilicet  prospera  et  adversa,  vita 
longa  et  brevis,  vitia  et  virtutes,  wquc,  id 


A  est  indifferenler,  quantum  ad  apparentiam 
exteriorem,  quamvis  coram  Deo  diversa 
sit  ralio,  eveniant  justo  et  iw/(io,quantum 
ad  virtutes  infusas,  et  vitia  eis  contraria, 
bono  et  malo,  id  est  habenli  virtntes  mo- 
rales.  et  eis  carenti,  mundo,  per  fidem  et 
sapienliam,  ct  immundo  per  haeresim,  per- 
fidiam  et  errores,  immolanti  victimas,  et 
sacrificia  contemnenti.  Sicut  bonus,  sic  et 
peccator  habet  jam  dicta.  Nam  et  quidam 
electi  quandoque  viliis  sunt  subjecti.  Si- 
mililer  virluosi  el  electi  interdum  prospe- 

1}  ranlur  in  sa^culo,  et  diviliis  ac  honore 
abundant,  el  reprobi  quidam  premiinlur 
adversis.  Vt  pcrjurus,  ita  ct  illc  qui  ve- 
rum  dcjcrat,  id  est,  valde  affirniat,  et 
multum  assertive  jural,  proul  primo  Re- 
gum  habeliir  :  Addidit  Jonathas  dejerare  \Reg.\\, 
David.  '"• 

Hoc  cst  pcssi)mim  inter  omnia  quw  fiuni        3 
sub  solc,  quia  cadcm  cunctis  evcniunt,  id 
est,  similia  conlingunl  (|iiibusdam  de  om- 
ni  genere  hominiim.  Sed  quum  islud  ex 
divina    providenlia,   non    sine  rationabili 

C  caiisa  procedal.  quomodo  pessimum  est  ? 
Kl  respondendum,  qnod  pessimnm  est,  id 
est  valde  periculosum  quampliiribus,  at- 
que  occasio  viliorum  nuilloriim.  Propler 
quod  subdilnr  : 

U?7dc  ci  corda  /iiiorum  hominum  im- 
/tlcnfur  malifia,  id  est,  in  viliis  perseve- 
rant  ac  habiliianlnr,  sine  limoie  [)cccan- 
do,  nt  diclum  esl,  qiium  videant  omnia 
qiiasi  indiffcrenler  bonis  et  nialis  homini- 
biis  evenire.  Verumlamen  lalia,  qua>  in  se 
non  sunt  bona  aut   mala  moraliler,  qna; 

D  scilicel  jiislis  el  injiislis  cominiinia  sunl, 
philosophi  vocant  bona  nnxlia  seu  indif- 
fcrenlia;  sed  vnlgo  sa^pe  jiessima,  aut 
etiam  optima  esse  videntur.  Siquidem  do- 


ENARRATIO   IN   CAP.    IX   ECCLESIAST^.    —   ART.    IX  265 

na  gratiee  gratis  dat8e,ut  potestas  faciendi  A  aut  animi  sui  irrationabilitatem,  canis  vo- 

miracula,  donum  prophetise,  genera  lin-  catur.  Unde  de  quibusdam  in  Isaia  dici- 

guarum,  maxime  reputantur  a  plebe  com-  tiir  :  Speculatores  ejus  c»ci  omnes;  canes  /«.  lvi,  lo. 

muni. Sapientes  autem  dona  gratise  gratum  muli,  non  valentes  latrare.  Per  leonom  ve- 

facientis,  incomparabiliter  amplius  magni  ro  mortuum,  intelligit  hominem  iniquum, 

pendunt  et  appetunt.  Implentur  etiam  et  superbum,  jam  mortuum   corpore  :  quo 

contemptu  in  vita  sua,  ita  quod   ex  su-  melior  dicitur  peccator  adhuc  vivens,  quo- 

perbia   se   invicem  aspernantur,  vel    su-  niam  potcst  se  emendare,  ac  vitam  pro- 

periores  suos  et   eorum  jussiones   despi-  mereri  beatam ;  nec  est  obslinalus  in  malo 

ciunt,  et  circa  praecepta  Dei  tam  parvam  totaliler,  sicut  qui  in  mortali  decesserunt 

aut  niillam  habent  curam  et  diligenliam,  pcccato.  Hinc  subditur  : 

quod  ipso  facto  ostendunt  se  prsecepta  Dei,  Viventes  enim  sciunt  se  esse  morituros :       5 

imo  et  Deum  praecipientem,  contemnere.  B  ideo   ex  consideratione  suse   mortalitatis, 

yer.  11,20.  Talibus   Dominus   per  Jeremiam   ait  :  A  possunt  per  poenitentiam  corrigere  vitam, 

sseculo  confregisti  jugum,  rupisti  vincula,  seque  parare  ad  morlem;  mortui  vero,nihil 

et  dixisti,Non  serviam;et  riirsus  per  Osee,  noverunt  amplius.  De  injustis  mortuis  lo- 

o«eeiv,  16.  Sicut  vacca  lascivicns  declinavit  Israel.  £"?  quitur  Salomon  :  quos  affirmat  nil  am- 

Xiost  Imc  ad  inferos  deducentur .  Quibus  plius  scire,  videlicet  in  inferno,  eo  sensu 

.Va*(/i..\xv,  dicturus  est  Judex:Ite,  maledicti,  in  ignem  quo  infra  ait  in  isto  capitulo,   quia  nec  vcrs.  lo. 

*'■  seternum.  Interim  vero,  quantum  ad  ani-  opus,  nec  ratio,  nec  sapientia,  nec  scien- 

mas,  in    infernum    dejiciuntur,    quemad-  tia  erunt  apud  inferos  :  quod  paulo  post 

E:ech.    modum  iu  Ezechiele  habetur  :  Omnes  hi  exponetur.  Nil    quippe  salubriter  sciunt, 

xx.\ii,-4,t/.  (}ggggjj(jgr^,jjf  ad  terram  ultimam ;  et  por-  quo  ad  consolationem,  relevamen  aut  poe- 

taverunt  ignominiam  suam  cum  his  qui  nitontiam  possint  juvari.  Nec  Jialjent  ul- 
descendunt  in  lacum;  et  descenderunt  ad  G  tra  mercedem  :  quia   damnali  sunt,  nec 

infornum.  sunt  in  statu  merendi  ac  demerendi.  In 

4  Nerno  est  qui  semper  vivat  vita  naturse  hac   autem   vita,    etiam   vitiose   vivondo, 

in  saeculo  isto  :  quia  oportet  omnem  ho-  habuorunt  quamdam  morcedem  :  quoniam 

minem  solvere  debitum  mortis,quum  con-  pro  quibusdam  bonis  ox  genere,  qua?  in- 

stet   ex   contrariis   elementis,  et   propter  terdum  egorunt,  conlulit  eis  pius  ot  ju- 

roatum  originali?:  peccati. Unde  et  quotidie  stus  Deus  aliquid  temporalis  piosperitatis, 

famem,  sitim,  et  consimilia  naturse  incom-  vitseve  longioris.  Unde  diviti  condemnato 

moda,   tanquam    quotidianas    sustinemus  Abraham   dixit  :  Recepisti    bona   in  vila  Luc.x^\,tt. 

infirmitates  :  contra  quas  cibo,  potu,  som-  tua.  Verum  post  vitam  hanc,  cessat  hu- 

no,  tanquam  medicinalibus  remediis  uti-  jusmodi   inerces.    Quia   oblivioni   tradita 

Ps.Lxxxviii,  mur.  Hinc  ait  Psalmisla  :  Qiiis  est  homo  cst  memoria  eorum  :  id  est,  Dous   obli- 
qui  vivet,  et  non  videbit  mortem?Et  impii  D  tus   est   eorum,    ita   quod   misericordiam 

dum  moriuntur,  in  infernum  labuntur.  Et  suam  aufert  ab  eis  in  sempiternum,  juxla 

qui  hujus  rei  habeat  flduciam.  illud   Job  :   Obliviscatur   ojus    misericor-    job  xxiv, 

Melior  est  canis  vivus  leone  mortuo.  Eoc  dia;  dulcedo  illius,  vermos.  Unde  in  Oseo  "°' 

juxta  suporficiem  litterae  constat,  quod  res  Dominus  loquilur  :  Quia  oblitus   os  moi,  oseeiv,6. 

viva,  quamvis  rationo  carens,  melior  sit,  obliviscar   ol   ego    tui.    Hanc   oblivionem 

non  moraliter,  sed  bonitate  rei,  ente  non  misericordise   Dei    merentur   iniqui,    non 

vivo  atque  cadavere.  Isto  tamen  non  est  Deo,  sed  vanilatibus  inhserendo,  quemad- 

sensus  litteralis;  sed  Salomon  metaphori-  modum  scriptum  est  :  Qui  custodiunt  va-  jona'^,^. 

ce  loquens,  per  canem  vivum,  intelligit  nitalos,  frustra  misericordiam  suam  dero- 

hominom  in  carne  vivenlom,  utpoto  poc-  linquunt.  Quoconlra  dicitur  de  oloefo  :  In  /■«.  cxi, 7. 

catorem,  qui  propter  iracundiae  impetum,  memoria  seterna  erit  justus.  Vorumtamcn 


49 


266 


ENARRATIO   IN  CAP.    IX   ECCLESIAST.E.    —   ART.    IX 


puninntur  cifra   condignum,  idcirco  non 
penitus  privantur  misericordia. 

6  Amor  quoque,  ef  odium,  et  invidia'  simul 
perierunt  :  id  est,  inordinata>  et  vitiosse 
eorum  affectiones,  quibus  quosdam  car- 
nalilcr  amarunt,  et  Deum  aut  justos  odio 
babnerunt,  jam  cum  ipsis  damnala^  sunt, 
ncc  possunt  eos  juvare.  Ncc  hahcnt  partcm 
iii  Iioc  sar-ulo  :  id  est,  a  corpore  Kcclesia) 
sunt  omnino  abscisi,  nec  caritatis  commu- 
nionem  aut  participationem  cum  viventi- 
bus  habent,  nec  possidere  possunt  aliquid 
hujus  mundi;e^  in  opere  quod  sub  sole 
ffcrifur,  id  est,  in  operibus  pielatis.  quse 
pro  morluis  fiunt.  non  habent  parlem, 
quia  per  suffragia  talia  non  juvantur. 

Piffiterea,  per  canem  vivum,  quidam  in- 
lelligunt  pauperem  justum,  vilem  lepu- 
lalum,  tamen  instar  canis  Domino  suo 
fidelem,  el  pro  Deo  conlra  peccata  latran- 
tem  :  (|ui  melior  est  leone  morluo.  id  esl 
polente  sa?cnli  hiijus  defunclo.  —  Spiri- 
tuabter,  per  canem  vivum,  designalur  po- 
puhis  genlilis,  in  fidc  et  gratia  Chrisli  vi- 
vens.  Unde  ad  Chanana>am  dixit  Salvalor  : 
Maiih.w,  Non  esl  bonum  sumere  panem  filiorum.  et 
mitlere  canibus.  (^anis  isle  nielior  csl  le<t- 
ne  mortuo,  id  est  [)opulo  Jiid;eornin  siia 
incredulitale  peremplo,  et  jam  corporali- 
ler  pio  maxima  parle  deslruclo  :  (jiii  de 
veritalibus  fidei  catholic»  nil  aul  parmn 
agnoscit,  atque  a  Deo  reliclus  esl.  Ouornm 
amor  inordinalus  ad  legem,  el  odiiim  ac 
invidia  conlra  Chiistum  et  ejus  Aposlolos, 
perierunt. 

7  Vade  eryo,  et  comede  in  lcetitia  panem 
tuum,  et  bibe  cum  fjaudio  vinum  tuu)n  : 
id  est,  corporah-m  ac  spiritnalem  refeclio- 
nem  sume  cum  hiliirilate  in  Deo  :  sicul 
istud  jain  s«pe  pra>liabilnm  est ;  quia  iJco 
ptacent  opcra  fua,  si  feceris  ila.  et  quia 
hoc  ipsum  potes  sperare,  et  vivere  cum 

8  juennditatc  in  spe.  Omni  lemjwe  sint  vc- 
stimenta  tua  candida,  id  csf,  opera  lua, 
qnibus  anima  vestitur,  decoratnr.  prolegi- 
Inr,  sinl  pnra  et  casla.  Inde  in  Apocalypsi 

Apof.111,5.  legilnr  :  Qui  viceril.  veslietur  veslimenlis 
yftid.  4.    albis.  Ubi  et  Dominus  protestalur  :  Qui 


26 


A  non  inquinaverunt  vestimenta  sua,  ambu- 
labunt  mecum  in  albis.  De  hujusmodi  ve- 
stimentis  sanctus  Job   loquitur  Deo  :   Si   yo6ix,3o, 
fulserint  velut  mundissimse  manus  mese,  ^' 
tamen  sordibus  intinges  me,  et  abomina- 

•    buntur  me  vestimenta  mea.  Atque  in  Eze- 

chiele  Dominus  loquitur  Synagogae  :  Indui  Ezech.w, 
te  discoloribus,  et  posui  amictum  meum  '*''®" 
super  \e.  Et  oteum  dc  capitc  tiio  non  defi- 
ciaf,  id  est,  pietas  nunquam  a  tua  menfe 
recedat,   nec  unctio  gratia?  menlem  illu- 
strans,  tibi  desif.  Potest  quoque  per  oleum 

B  spiritnalis  la?titia,  sed  ef  claritas  bonae  fa- 
ma^  intelligi,   quum  de  Christo  h^gatur  : 
Unxil  te  Deus,  Deus  luns,  oleo  hTtifi»  pr»  /'s.xliv,8. 
participibns  tuis:et  in  Isaia.Olenm  gaudii  /«.  lxi,  3. 
pro  luctu:  atqne  in  Canticis,  Oleum  effu-  canM,  i. 
sum  nomen  fuum. 

Perfruere  vita  cum  uxore,  quam  dili-  9 
ffis,  cunctis  diebiis  vita'  instabilitatis  tua', 
qvi  dati  sunt  tibi  sub  sole,  omni  tempore 
vanitatis  tuo'.  Hcec  est  enim  pars  fua  in 
rita.  ct  in  labore  ^</o.  Quidam  dicunt  istud 
ad    litteram    spirilualiter   et    melaphoricc 

C  esse  inlelligendnm.  ita  ul  per  uxorem.in- 
lclligalur  nienlis  sponsa,  videlicet  Sapien- 
liii  increala.  aut  sapicntia  salnlaiis  infnsa, 
(liiic  est  donum,  pcr  quam  contcmplamur 
cnm  guslu  inferno  divina.Unde  de  sapien- 
lia  illnd  dicilnr  :  Qua^sivi  sponsam  eam  5ap. vm, 2. 
inihi  assnmcre,  el  amator  faclns  sum  for- 
UKP  illins.  Cum  hac  perfruendnm  esf  vita. 
id  est.  occupimdum  est  cor  in  amplcxn, 
conlcmplaln.  amore  ct  quiele  Sapienlia! 
a?lernalis,  sicuf  ibidem  addilnr  :  Infrans  /A,rf.  10. 
in  domum  m»^am.  con(|uiescam  cum  illa. 

D  Alii  exponunl  ha>c  de  uxore  legifima:cum 
qua,  qui  omnino  contincrc  non  polesl.aul 
non  vnll.  dcbct  delcctabililcr  vivcre  cnm 
honcslale  el  castiinonia  conjngali.  uf  om- 
nem  fornicationem  devilet.  Sicqne  conver- 
sari  cum  conlorali.  est  pars  sua,  id  esf 
l)i;pcipuum  (inid  ad  snam  spectans  voca- 
fionem. 

(jiiodcumquc  potcst  faccre  manus  /?/<^7.  id        10 
esf,qnid(ini(I  boni  agere  valel  tua  pofesfas 
seu  virfus  operafiva,  instantcr  operare,  id 
est,  sinc  dilalione  ct  cessatione  proseque- 


ENARRATIO   IN   CAP.    IX   ECCLESIASTiE,    —   ART.    IX 


267 


re  et  adimple  :  quia,  ut  in  Evangelio  ait 

joann.ixA.  Christus,  Venit  nox,  quando  nemo  potest 

.Varc. XIII,  operari.  Unde  et  ipse  idem  :  Yigilate,  in- 

^^'■^^'       quit  (nescitis  enim  quando  Dominus  ve- 

niat  :  sero,  an  media  nocle,  an  galli  can- 

tu),  ne,  quum   venerit  repenle,  inveniat 

vos  dormientes.  Ideo  subjungitur  : 

Quia  nec  opus,  nec  ratio,  nec  sapientia, 
nec  scieyitia,  erunt  apud  i?iferos,  quo  tu 
jiroperas.  Albinus  et  alii  quidam,  per  in- 
feros  intelligunt  mortem,  in  qua  isla  non 
sunt,  sed  suspenduntur  prge  nimia  morlis 
Ps.  VI,  6.  angustia,  juxta  illud  :  Quoniam  non  est  in 
morle  qui  memor  sit  lui.  —  Alii,  per  in- 
feros  intelligunt  limbum  patrum  :  quia  Sa- 
lomon  loquebatur  Judseis  pro  temipore  il- 
lo,quo  justi  omnino  purgati,descenderunt 
in  limbum  illum  seu  Abrahse  sinum  :  in 
quo  limbo  non  erant  opus,  ratio,  sapien- 
tia,  aut  scientia  ad  promerendum,  sed  be- 
ne  ad  alia.  Et  pro  tempore  isto,  per  infe- 
ros  intelligunt  purgatorium,  in  quo  etiam 
nullum  istorum  ad  promerendum  consi- 
stit.  Nam  Salomon  loquitur  justo,  qui  non 
•  ad infer- properat  inferno*  damnalorum.  Hsec  au- 
""""  tem  duo  loca  creduntur  esse  in  superiori 

parteinferni,et  quandoque  inferni  nomine 
designantur,  sicut  et  limbus  puerorum.  — 
Porro  doctores  super  quarlum  Sententia- 
rum  communiter  aucloritalem  islam  alle- 
gant  de  inferiori  reproborum  inferno  :  in 
quo  non  est  opus,  id  est  aliqua  meritoria 
actio,  nec  ratio,  id  est  usus  rationis  ad  di- 
scernendum  salubriler,  nec  sapientia  ad 
contemplandum  divina,  nec  scientia  ad 
considerandum  poenitentialiter  propriam 
conditionem.  Sapienlia  quoque  et  scientia, 
ut  sunt  dona,  nequaquam  sunt  in  damna- 
tis,  sicut  nec  caritas.  Atque,  ut  aliqui  opi- 
nantur,  ralio  ex  vehemenlia  suppliciorum 
totaliler  absorbelur  in  illis,  prasertim  post 
diem  judicii.  Sed  obviare  videtur,  quod 
luc.wiX'-  dives  epulo  positus  in  inferno,  depre- 
catus  est  Abraham,  ut  mitteret  Lazarum 
in  domum  patris  sui.  Dsemones  quoque, 
quamvis  damnati,  valde  vigent  acumine 
intellectus.  Thomas  aulem  super  quartum 
testatur,  quod  ea  quse  augent  dolorem,  et 


A  infernalium  miseriarum  sunt  augmentati- 
va,  damnati  possunt  considerare,  imo  con- 
siderant ;  non  aulem  ea  quae  alleviativa 
sunt  tormentorum.  Unde  super  Apocaly- 
psim  scribit  Albertus, quod  damnati  acrius 
affliguntur  in  mente,  dum  attendunt  mi- 
seriam  suam  ffiternaliter  duraturam,  quam 
ab  igne  tartareo.  —  Porro  Salomon  inten- 
debat  instruere  in  his  libris,  non  solum 
.Juda>os,  sed  et  universos  fideles.  Idcirco, 
quod  ait,  Quo  tu  properas,  dixit  commi- 
nando,  vel  advisando,  vel  asserendo.  Nam 

B  et  verbum  istud  potuit  dirigere  ad  ini- 
quum,  imo  ad  quemlibet  hominem,  quia 
et  venialiter  peccando,  properat  homo  ad 
infernum  dispositive.  Yel,  quod  ait,  Quo 
tu  properas,  intelligendum  est  sub  condi- 
tione  implicita,  utpole,  nisi  emendes  te, 
seu  obedieris  Deo. 

Verfi  7ne  ad  aliud  considerandum,  vi-       H 
delicet,  an  homines  viribus  suis  possint 
implere  quod   monui,  dicens,  Quodcum- 
que  polest  manus  tua,  instanter  operare. 
Et  vidi  sub  sole,  id  est,  Deo  illustrante  co- 

G  gnovi,  nec  velocium  es.se  cursum,  id  est, 
veloces  et  fervidos  in  actibus  bonis,  suis 
viribus  non  posse  bona  meritoria  agere, 
ita  quod  cursns,  id  est  expedila  aclio  vir- 
tuosa,  et  conversatio  fervida,  qua  non  so- 
lum  eunt,sed  etiam  currunt  ad  bcatificum 
finem,  non  est  eorum,  id  est,  ipsis  adscri- 
benda  non  est  principaliter,  sed  Deo  et 
ejus  gratioso  auxilio,  sicut  ait  Apostolus  : 
Gralia  Dei  sum  id  quod  sum.  Rursus  quo-  icor.xv, 
que  quum  dixisset,  PIus  omnibus  labora- 


10. 


Ibidem. 


vi ;  mox   addidit  :   Non   aulem   ego,    sed 
D  gratia  Dei  mecum.  Unde  Salvator  :  Sine  jonnn.xw, 
me,   inquil,   nihil   potestis   facere.   Et   in  ^- 
Osee  :  Perditio  tua  ex  te;  in  me  tantum- oseexin.o. 
modo  auxilium  tuum.  Et  juxta  hunc  sen- 
sum  subjungitur  : 

Nec  fortium  helhim  :  id  esl,  resistenlia  ac 
triumphus  servorum  et  militum  Dei,  con- 
tra  invisibiles  hostes  viliorumque  aciem 
pra>Iianlium,  non  ipsis,  sed  Deo  et  ejus 
pio  subsidio,  sunt  adscribendi.  Gui  ail  Pro- 
pheta  :  In  te  eripiar  a  tentatione.et  in  Deo  Ps.xvn.so. 
meo  transgrediar  murum.  Imo  et  in  cor- 


268 


ENARRATIO   IN   CAP.    IX  ECCLESIAST.E.    —   ART.    IX 


IMach.  III 
19. 


Eplies.  VI 
1!J. 


porali  bello  ab  ipso  datur  victoria,  sicut 
ait  Scriptura  :  De  coelo  victoria  est.  Nec 
sapienllum  panem  :  id  est,  panem  vitse  et 
intellectus,  et  omnem  salubrem  refectio- 
nem,  qua  sapientes  prselati  prsedicatores 
reficiunt  audientes  ac  subditos  seu  se  ip- 
sos,  a  Deo  habent,  non  a  se.  Imo  in  vanum 
laboral  lingua  pra^dicatoris,  si  desil  inspi- 
is.  i.,i.  ratio  Creatoris.  Ideo  loquitur  Isaias  :  Do- 
minus  dedit  mihi  linguam  erudilam,  ut 
sciam  sustenlare  eum,  qui  lassus  est,  ver- 
bo.  Propfer  quod  etiam  orat  Apostolus  : 
Ut  delurmihi  sermo  in  apertione  oris  mei. 
Nec  doctorum  divitias,  id  esl,  spii'iluah^s 
opes  doctorum,  esse  Domino  allribuendas. 

Prov.\m,%.  De  quibus  in  Proverbiis  diclum  est  :  He- 
demptio  animae  viri,  divitiae  ejus;  afque 

/'s.  cxi,3.  in  Psalmo,  Gloria  et  diviti»  in  domo  ejus. 
Nec  artificum  graliam,  id  est,  acceplabili- 
tatem  prudenliamque  artificum,  qui  iudu- 
sfrinse  fabricant  in  se  et  in  aliis  slruclu- 
ram  virlutum,  perfectionisque  turrim,  non 
esse  eorum,  sed  donum  Dei. 

Sed  tempus  casumque  in  omnibus  :  id 
esf,  in  universis  praedictis  inveni  variam 
mulalionem,  per  lemporum  inleivaMa  : 
quoniam  unus  a  celsitudine  gratia^  hibilur 
ad  bassiludinein  culj^a*.  VA  (pii  liodic  viii- 
cit,  cras  vincilur;  et  qui  nunc  docet  ef 
corripit  alium,  paulo  posl  indigel  increpa- 
ri.  Ideo  nulliis  debel  pra^sumere,  neque 
inaniler  gloriari  :  luni  quia  quidciuid  gra- 
lia"  el  virlulis  seu  niorili  hiibet.  a  Dco  ac- 
cepit;  luin  (juia  ignoral  (luam  diu  perse- 
verabil  in  eis,  et  quia  in(h'sinenler  egct 
conservatione  ac  proteclione  divina.  Pro- 

\Cor.xM.  pter  quod  Pauhis  horlatur  :  (jui  slat.  videal 
ne  cadal.  Dcni(]ue  hiiic  Salomonis  senten- 

Jer.  x,  23.  tia^  cousouaf  ilhid  (luod  .leremias  ail  :  Scio, 
Domine,  qiiia  non  esl  liominis  via  ejiis; 
nec  viri  esl  iil  ambulel  el  dirigat  gressiis 

y?om. IX, 16.  suos.  Similifer  illiid  ad  Romanos  :  Igifur 
non  volentis,  iumiuc  currenfis,  sed  mise- 
renfis  est  Dei. 

niiidaiii  exponiint  hiinc  passum  superfi- 
cialifer  valde,  dicendo  :  Vi(h'  )icc  rclociiiDt 
essc  cursum  :  quia  qiiandoque  contingif, 
quod  velocior  cursor  non  venit  prior  ad 


A  terminum ;  nec  fortium  bellum  .'quia  quan- 
doque  fortior  a  minus  forti  superafur;  etc. 
Yerum  de  tali  cursu  non  loquitiir  hic 
Scriptura,sed  magis  de  eo  de  quo  ait  Apo- 
stolus  :  Cursum  consummavi;  et  item,  Sic  iirwn.iv,-. 

■  currife,  iit  comprehendatis;  et  Psalmista,      °^''^"  ' 
Yiam  mandalorum  tuorum  cncurri.  .ps.  cxvin, 

.     32 

Nescit  homo  finem  suum,  id  est  termi-  ""  j^ 
num  vitae  prsesentis.  seu  diem  et  horam 
morlis,  nisi  reveletur  a  judice  Deo,  vel 
jure  humano  aut  per  violentiam  tradatiir 
ad  mortem,ita  quod  pra?nuntietur  ei  quan- 
B  do  sit  morifurus.  Hinc  orat  Psalmista  :  No-  Ps.^-^^ym, 

5 

tiim  fac  mihi,  Domine,  finem  meum,  et 
numeriim  dieriim  meorum.qiiis  esf.Xescit 
etiam  honio  finem  suum  suj)ernaturalem  : 
quoniam  Deus  qui  est  objectum  beatitudi- 
nis  nostrse,  seu  finis  objectalis,  incompre- 
hensibilis  est.Simililer  bealifica  visio  Dei, 
qu»  est  finis  ef  saliis  noslra  formalis,  tanfa 
res  est,  quod  ejus  dignitafem  ac  eminen- 
fiani  in  hac  vila  plene  agnoscere  non  va- 
lemus,  juxfa  quod  scripfum  est  :  Oculus  /i.Lxiv,4. 
non  vidit,  Deiis,  absque  te,  quse  prseparasti 

C  exspectanfibus  te.  Sed  sicut  pisces  capiun- 
tur  hamo  improvise,  et  sicut  aves  laqueo 
comprehcndunfitr  deeepforie;  sic  capiun- 
fi/r  homincs,  id  est,  de  vita  hac  subtra- 
huntur,   tcmpore  malo,  id  esf   hora  dirtr 
morlis  ac  paiiicularis  siii  judicii.  quum 
eis  extemplo,  id  esf  repenfe,  supervenerit. 
Ideo  Dominus  admonet  :  Yigilate,  quia  ne-    .Vaith. 
scifis  qiia  hora  Dominiis  vesfer  venturus  "^'^*-**- 
sil;  itemqii'\  Kstole  parati,  quia  qiia  hora  z,uc.xii,4o. 
non  pulalis,   Filius   honiinis  veniet. 

Ilanc  (juoque  sub  sole  vidi  sapientiam,       13 

D  id  esf  sapienlialem  seu  prudenfem  effe- 
cfiim  :  qiiia  (|uod  sequifur,  pofuif  esse  res 
gcsta,  vcl  ponilur  pro  excmplo  :  quamvis 
ef  aliter  exponatur,  sicut  tangefur;  cf  pro- 
Inivi  maximam,  id  est  valde  magnam.  Ci-  14 
vitas  parva,  et  jtauci  in  ea  viri.  Venit 
(^ontra  eam  rex  magnus,  et  vallavit  eani, 
exstruxitque  munitiones  per  gijrum,et  per- 
fecta  est  obsidio.  Inventusquc  est  in  ea  vir  15 
paiiper  et  sapiens,  ct  lilicravit  urbem  pcr 
sapicntiam  suam ,&dni\o  consiliuin,  quali- 
tcr  hostibus  niulfis  pauci  cives  pra?valc- 


ENARRATIO    IN   CAP.    IX   ECCLESIASTiE.    —   ART.    IX  269 

rent,  vel  adjutorium  implorarent  a  Deo,  A  pauci  viri,  id  est  boni  cogitatus  atque  af- 

vel  adversariis  persuaderent  recedere.  Tale  lectus  viriles  ;  in  quo  rex  est  ratio  ;  quem 

quid  accidit  ssepe.  Et  nullus  deinceps  ci-  circumdat  diabolus  :  et  fomes  tanquam  ty- 

vium  urbis  illius,  recordatus  est  hondnis  rannus  impugnat  eumdem.  Sed  vir  pau- 

illius  pauperis.  In  quo  patent  eorum  insi-  per,  id  est  intellectus  aut  synderesis,  li- 

16  pientia,  ingratitudo,  improbitas.  £i  dice-  berat  eum,  remurmurando  iniquitati,  et 
bani  ego,  meliorern  esse  sapienliam  forti-  erudiendo  qualiter  sit  resistendum.  Habita 
tudine  corporali.  Sapientia  quoque  quae  autem  victoria,  interiores  exterioresque 
donum  est,  est  dignior  fortitudine  quee  sensus,  et  appetitus  irascibilis  ac  concu- 
est  donum.  Similiter  sapientia  quse  est  vir-  piscibiiis,  tanquam  fatui  cives,  censuram 
tus  intellectualis,  dicitur  dignior  fortilu-  inteliectiis  atque  synderesis  respuentes, 
dine  quse  est  virtus  cardinalis.  Quomodo  cito  ac  faciliter  recidivant. 

ergo  sapientia  pauperis  contempta  est  ab  B      Melior  est  sapientia,  quam  arma  belli-       18 

illis  ingratis,  et  verha  ejus  non  sunt  audi-  ca  corporalia,  aut  etiam,  quam  arma  bel- 

ta  ab  ipsis,  cessante  necessitatis  articulo?  lica    qusedam    spiritualia   (dc   quibus    ait 

Nam  durante  obsidione,   fuerunt   audita.  Apostokis  :  Accipite  armaturam   Dei,   ut   Ephes.M, 

17  Verba  sapientium  audiunfur  in  silenfio,\d  possitis  resistere  in  die  malo),  id  est,quam  '^- 
est  a  quietis  prudentibusque  hominibus,  morales  et  inferiores  virtutes  intellectua- 
in  quibus  est  tranquillitas  mentis,non  pas-  les.  Siquidem  ex  sua  specie,  et  ratione  sui 
sionum  et  vitiorum  inquietudo  :  ideo  stul-  objecti,  est  illis  prsestantior.   Plus  etiain 

ti  non  audiunt  ea;  magis,  id  est  attentius,  vaiet  ad  obtinendum  victoriam  tam  in  spi- 

quam  clanxor  principis   inter  stultos,  id  rituali  quam  corporali  pugna,  quam  belli- 

est  passionatos  et  imprudentes,  qui  non  ca  arma.  Et  qui  in  uno  peccaverit,  id  est, 

advertunt  nisi  sibi  placentia.  quodcumque  mortale  peccatum  inciderit, 

Praeterea,  per  civitatem  hanc  parvam,  G  nmlta  bo na perdet :  qnia  peccando  amittit 

multi  inteliigunt  Ecclesiam  humilem,  pro-  caritatem,  ceterasque  virtutes  infusas  for- 

pria  reputatione  parvam,  et  quae  in  exor-  matas,  ad  minus  quantum  ad  esse  earum 

dio  suo  fuit  parva,  sicut  in  Evangelio  ait  formatum  :  quoniam  formantur  et  deco- 

jChc. XII, 32.  Salvator  :Nolite  timere,pusillus  grex.Con-  rantur,atque  ad  operandum  meritorie  red- 

tra  quam  venit  rex  magnus,  id  est  diabo-  duntur  idonese  a  caritate,  quae  est  forma, 

Zach.n,!.  lus :  cui  iu  Zacliaria  dicitur  :Quis  tu,  mons  vita,  decor  et  vertex  virtutum,  motrix  et 

magne,contra  Zorobabel  in  planum?Quem  imperatrix   earum.  Amittit  etiam   omnia 

joann.\u,  Christus  principcm    mundi   hujus  appel-  merita  sua  preehabita,  communionemque 

lat  :  qui  est  rex  super  omnes  filios  super-  mystici  corporis  Christi ;  et  desinit  esse 

biae.  Hic  per  se  et  angelos  suos,  ac  per  membrum,  minister  ac  miles  Dei,  fitque 

tyrannos,  per  heresiarchas  atque  philoso-  servus  et  membrum  diaboli.  Sed  et  sum- 

phos,  multipliciter  oppugnavit  Ecclesiam.  D  mum  et  incommutabile  bonum,  Deum  cre- 

116'or.vm,  Christus  autcm  propter  nos  pauper  factus,  atorem   ac   salvatorem   suum   amitlit,   et 

^'  per  evangelicae  legis  sapientiam,  liberavit  pretiosissima  bona  glorise  seternalis.  Ideo 

Zuc.xxi.is.  Ecclesiam  :  Ego,  inquiens,  dabo  vobis  os  Jacobus  dixit  apostolus  :  Quicumque  to-    jacob.u, 

et  sapicnliam,  cui  non  poterunt  resistere  tam  legem  impleverit,  offendat  autem  in  "^- 

et  contradicere  omnes  adversarii  vestri.  In  uno,  factus  est  omnium  reus.  Ecce  quan- 

Ecclesia  autem  sunt  pauci  viri  virtutum,  ta  est  peccantis  stultitia,  qui  pro  modica 

et  pauci  electi;  sed  paucissimi  deinceps  voluptate  incurrit  et  infligit  sibi  ipsi  tot 

Phiiipp.u,  sunt  memores  Salvatoris  :  quoniam  om-  damna,  et  sapientiam  aspernatur.  Yideat 

^''  nes,   quse   sua   sunt,  quserunt,  non   quae  sibi  unusquisque,  ne  sapientem  despiciat, 

Ghristi. — Insuper  potest  per  urbem   is-  aut  sapientiam   parvi    pendat  :  quoniam 

tam,  intelligi  quilibet  homo  :  in  quo  sunt  hoc  est  unum  de  maximis  malis,  quae  ge- 


31 

Job  xLi."2o. 


270                                      ENARRATIO   IN   CAP.    IX  ECCLESIAST^.    —   ART.    IX 

runtur  sub  sole;  et  plane  tam  malum,  ut  in  A  est,  ut  in  Maria  Magdalene  et  Maria  -Egy- 

i-cc/i.xxvr,  Ecclesiastico  dicatur :  In  duobus  contrista-  ptiaca,  post  plurimos  fletus.  Denique  du- 

'*' ^**'       tum  est  cor  meum  :  vir  bellator  deficiens  plex  est  scientia,scilicet  experimenti,quse 

per  inopiam,  et  vir  sensatus  contemptus.  cst  per  signa;  et  scientia  proprie  dicla, 

videlicet  cognitio  alicujus  per  se  noti,  ut 

CiRCA  praehabita  quseritur,  an  homo  pos-  •  in  primis  principiis,  vel  alicujus  ex  illis 

set  certo  scire  se  esse  in  caritate.  et  per  deducti.  Primo  modo  potest  quis  scire  se 

consequens  quod  dignus  sit  amore,  id  est  earitalem    habere.   puta  per   signa  ;   quae 

amari  a  Deo.  Ad  hanc  qugestionem    pro  sunt  tria,  videlicet  jucunditas  spirilualis, 

utraque  parte  multse  possent  auctoritates  desideria  bona,  et  opera  bona.  Secundo 

adduci.Quod  enim  posset  hoc  scire,  etiam  modo  nnllus  potest  scire  se  caritatem  ha- 

sine  revelatione,  apparet  ex  eo  quod  prin-  bere,  nisi   ex   revelatione.   Sciendum  est 

ceps  Apostolorum  in  sua  ait  Canonica  :  B  etiam.quod  diiplex  est  dilectio  Dei,  videli- 

wPetr. i,Ver  bona  opera  certam    faciatis  vocalio-  cet  naturalis.  et  gratuita  :  quse  tantam  lia- 

'"■           nem  vestram.  Joannes  quoque  in  sua  pri-  bent  affinitatem  et  conjunclionem  ad  in- 

iJoann.m.  ma  affirinat  epistola  :  In  hoc  scimus  quia  vicem,  quod  non  potest  aliquis  discernere 

^**           in  Deo  manemus,  et  Deus  in  nobis,  quo-  utrum  suum  diligere  sit  molus  dileclionis 

niam  de  Spiritu  suo  dedit  nobis;  et  rur-  naturalis,  an  gratuitse.  Nam  et  naturalis 

76irf.iv,G.  sus,  Scimus  quia  ex  Deo  sumus.  Paulus  dilectio  habet  delicias  suas.  Itaque  voluit 

iCor.uji.  etiam  fatelur  :  Non  spiritiim  hujus  mundi  Deus  nos  aliquo  modo  scire.  quod  simus 

accepimus.sed  Spiiitum  qui  ex  Deo  esl,  ul  in  caritate.  tribus  de  causis  :  prima,  ut  ali- 

sciamus  quae  a  Deo  donala  sunt  nobis.  In  (piam  consolalionem  habeamus  in  mise- 

oppositum  est  auctoritas  hujus  capituli  ^el  riis  sajculi  hujus;  secunda,  ut  Deo  gralias 

/voD.xx.9.  quod  alibi  Salomon  loquilur :  Quis  gloria-  referamus;  tertia,  ut  provocemur  ad  meli- 

bitur  mundum  se  habere  cor  ?  E\  demum,  C  ora.  Voluit  quoque  nos  islud  aliquo  fnodo 

^oftix, II.  quod  beatus  Job  proleslatur  :  Si  venerit  nescire,  ul  cautiores  simus.  et  magis  sol- 

ad  mc.  non  videbo  eum ;  ct  si  abieril.  nou  licili  de  nostra  salute.  .\uclorilatem  aulein 

intelligaiii.  Salomonis,  dicenlis,  Nescil  homo  an  amo-    vers.  i. 

Ad  hanc  (jua>stionem  Anlisiodorensis  in  ic  sil  dignus,  (juidam  exponunt  de  amore 

secunda  parte  Summse  suae  respondet :  Ali-  prsedeslinalionis.  Ihec  .\ntisiodorensis. 

qui  dicunl,  quod  quidam   sciunl   se  non  Praeterea,  super  primum  Sententiarum, 

habere  caritatcm  :  ul  qui  sunl  iii  proj^osi-  distinctione   17,   S.   Thomas   respondet    : 

to  vel  aclu  peccandi.  .\li(iui   duhilanl   se  1'olentias  el    habilus    non    possumus   co- 

carilalem  haltcie,  (luoniam  habeiil  ralio-  gnoscere,   nisi    per  aclus  el   conalus  qui 

nes  aeque   foiles  pro  parle  ulraque  :   ul  proporlionanlur  eorum   nalurae,  el  aclus 

(|iii  iiicipiuiil  facere  quod  in  ipsis  csl.  et  jjer  objecla.  In  aclu  aulem  animse.  est  plu- 

pr(»ponuiil  non  peccare  de  celero.  .\lii  pu-  D  ra  considerare.scilicet  speciem  actus.quae 

lanl  se  habere  carilalein  :  ul  (|ui  jaiii  l'e-  sumilur  ab  objeclo,  el   moduiii,  ac  effe- 

cerunl  multa  bona  opera.  cl  diu  esl  quod  ctiiiii.Si  ergo  accipiamus  aclum  carilatis, 

non  fueiunt  in  proposito  vel  actu  peccan-  qui  est  diligere  Deum   el   proxiniuin,   ex 

di.  Tainen  adhuc  siislinent  primos  molus,  specie  actus,  non  discernilur  an  sil  a  cari- 

("t   tui[)ia    imaginantur.   patiunliirque    in-  late  graluila,  vel  naturali.   qiiia  utraque 

£cc/e.x, uquietudinem  muscarum  morienlitiiii.  (jiue  versalur  circa  idein  objectuin.  .Modus  ve- 

perdiint  suavilatem  unguenli  (id  est  cogi-  ro,  (jiieni  ponil  habiltis  in  opere.  esl  faci- 

talionum  dislracliones.  qiue  oiationis  dul-  lilas  et  delectalio.IVr  hunc  autem  modum 

cediuem  tollunt).  .\lii  sciuiil  se  caiitatciii  uon  discernilur  an  sit  a  carilale  infusa, 

liabere  :  qui  scilicel  giistanl  (lulcedinem  vel  nalurali  seu  acquisila.  Froprius  vero 

Dei,  et  in  quibus  fomes  fere  exstinclus  effeclus  carilalis  seu  actus  carilatis,  est 


ENARRATIO   IN   CAP.    X   ECCLESIASTiE. 


ART.    X 


271 


in  virtute  merendi  :  quod  nuUo  modo  ca- 
dlt  in  noslram  cognitionem.  Ideo  nemo 
certitudinaliter  scire  potest  se  esse  in  ca- 
ritate.  Haec  Tliomas.  Cui  Richardus  de  Me- 
diavilla  satis  concordat. 

Porro  Petrus  de  Tarentasia,  praeallegata 
ait  distinctione  :  Illos  habitus,  qui  habent 
actus  omnino  diversos,  et  dissimiles  ab 
aliis,  ut  iides  et  spes,  possumus  cognosce- 
re  sub  propria  ratione.  IIlos  vero,qui  ha- 
bent  actus  similes  actibus  aliorum  liabi- 
tuum,  vel  innatorum,  vel  acqnisitorum,  ut 
caritas,  non  possumus  cognoscere  cogni- 
tione  perfecta  in  propria  ratione,  sed  so- 
lum  in  universali.  Unde  scire  possumus 
habere  nos  dilectionem,  sed  non  carita- 
tem.  Et  hoc,  quadruplici  ratione  :  primo, 
quia  caritas  importat  Dei  acceptationem, 
quse  nos  latet;  secundo,  quia  intellectus 
noster  obumbratus  ex  carne,  hebes  est  ad 
supernaturalia;  tertio,quoniam  actus  cari- 
tatis  similis  est  actui  dilectionis  acquisi- 


A  ta>  et  naturalis ;  quarto,  propter  judicium 
Dei,  qui  ad  humiliandum  nos,  viilt  nos 
bona  nostra  latere.  Proprium  quoque  ef- 
fectum  caritatis,  quem  addit  supra  natu- 
ralem  dilectionem,  scire  non  possumus, 
quia  hic  effectus,  est  qusedam  ineffabilis 
unio  ad  Deum  :  de  qua  Salvator  loquitur 
ad  Patrem,  Ut  sint  unum  sicut  et  nos.Ha?c  joann.x^n, 
Pelrus.  —  Postremo  ad  idem  probandum,  "'"■ 
Alexander  de  Hales  et  Dominus  Antisiodo- 
rensis  adducunt  hoc  argumentum  :  Spiri- 
tum  Sanctum  esse  in  te,  et  caritatem  esse 

B  in  te,  sunt  duo  convertibilia.  Primum  ne- 
scis,  quoniam  Spiritum  Sanctum  esse  in 
te,  non  est  scibile,  sed  credibile  :  ergo  nec 
secundum  scis. 

De  hac  materia,  et  de  signis  per  quse 
probabiliter  scitur,  quod  caritas  habea- 
tur,  multum  consolatorie  loquitur  S.  Ber- 
nardus ;  et  multa  de  his  dici  possent.  Sed 
prolixitas  est  vitanda  :  ideo  pro  praesenti 
sufficiant  ista. 


ARTICULUS   X 


EXPLANATIO   CAPITDLI   DECIMI   :    MUSC.E  MORIENTES   PERDUNT   SUAVITATEM   UNGUENTI. 


MULTA  moralia  documenta  in  isto  con-  C 
tinentur  capitulo.  Nec  est  hic  con- 
tinuatio  ejusdem  materise,  sicut  nec  in 
Proverbiis.  Af^<^crt?  morientes  perdunt  sua- 
vitatemunguenti.Ad  litteram,dum  musca 
infirma  cadit  in  unguentum  suave,  ma- 
nendo  et  moriendo  in  illo,  destruit  ejus 
valorem  atque  odorem.  Sic,  qui  in  uno 
reus  est,  plurima  perdit  bona;  et  tota  me- 
ritorum  congeries,  uno  mortali  peccato 
destruitur.Unusquoque  perversus  et  scan- 
dalosus  ac  pestilens,  totam  perturbat  ac 
inficit  communitatem.  Propter  quod  ait  D 
,6.  Apostolus  :  Modicum  fermentum  totam 
massam  corrumpit.  —  Spiritualiter,  mn- 
scae  morientes,  sunt  cogitationes  vanae, 
inutiles,  affectiones  illicitse,  distractiones 


morosse,  prsesertim  in  divino  Officio  :  quse 
perdunt  suavitatem  unguenti,  id  est  expe- 
rimentalem  dulcedinem  spiritualium  exer- 
citiorum,  quae  sentiri  solet  in  orationibus, 
meditationibus,  contemplationibus,  psal- 
modiis,  recollecta  ac  stabili  mente  Deo 
oblatis.  Imo  in  cunctis  actibus  virtuosis 
hanc  utique  tollit  et  impedit  muscarum 
istarum  admixtio,  hoc  est  misera  et  dete- 
standa  illa  distractio,  ita  quod  homo  sine 
sapore  et  gustu,  vaga  et  vana  mente  orat, 
psallit  et  meditatur,  ae  cetera  bona  exer- 
cet.  Hinc  in  Summa  sua  Antisiodorensis 
rlisseruit  :  Psalmista  ait  :  In  custodiendis  Ps.wmM. 
illis,  scilicet  Dei  mandatis,  retributio  mul- 
ta'.  Non  enim  tantum  pro  custodiendis,  sed 
etiam  in  custodicndis  mandatis  Dei,  retri- 


272 


ENARRATIO   IN   CAP.    X   ECCLESIAST-E.    —   ART.    X 


butio  mulla.  Et  hoc,  propter  jucunditalem  A  maxime  appretiatur.Unde,ut  legitur  quar- 
mentis,  et  preegustalionem  dulcedinis  Dei.  to  Regum,  quum  unus  ex  liliis  propheta- 
quffi  habetur  in  divinorum  custodia  nian-  rum  unxisset  ipsum  .lehu  in  regem,prin- 
datorum.  cipes  dixerunt  :  Quid  venit  insanus  iste  WReg.n, 


Pretiosior  est  sapientia,  parvaque  glo-      ad  te?  Ideo  et  in  Job  dicitur  :  Deridetur  "' 


ria,  id  est  cum  gloria  modica,  seu  cum  '    justi  simplicitas;  lampas  contempta  apud 
parvo  honore,  ad  tempus  stnUitia,  id  est      eogitationes   divitum.    parata   ad   tempus 


Job  .\ii,4,5. 


Eccle.  IV, 
13. 


temporaii  insipientia  :  quamvis  ei  adjun- 
cta  sit  honorilicentia  magna,  quemadmo- 
dum  dictum  est  supra  :  Melior  est  puer 
pauper  et  sapiens,  rege  sene  et  stulto. 
Vel  :  Pretiosior  est  sapientia,  qua?  simpli- 


slatulum.  Et  Apostolus  :  Xos,  inquit,  stulli    i  cor.  iv, 
propter  Christum.  Unde,  ut  in  Evangelio  '"■ 
legitur,  Christo  contra  avaritiam  et  ambi-    Zuc.  xvi, 
tionem  prsedicante,Scribse  et  Pharissei  qui  '^' 
erant  ambitiosi  ac  cupidi,  audientes,  deri-   ibid.n. 


I  Cor.  1,31 

II  Cor.    X 
17. 


citate  et  innocentia  decoratur.   parvaque  B  serunt  eum,  dicentes  :  Insanit ;  quid  eum    Joa 

gloria,  id  est  humilis  gloriatio  de  Deo  in 

ipso,   vel  de  se  in  Deo,  juxta  illud,  Oui 

gloiiatur,  in  Domino  glorietur;  ad  tempus 

slullitia,  id  est  superba  sui  ipsius  exalta- 

lione  at(|ue  jactantia.  — Cor  sapienlis,  in 

dextera  ejus  :  id  est,  ratio  et  intentio  sa- 

pientis,  dirigitur  et  versatur  circa  spiritii- 

alia  et  coelestia  bona,  ul  benc  conversan- 

do,oblineat  ea;  et  cor  stutti,\d  cst  iniqui, 

est  in  sinislra  illius,  id  est,  circa  carnalia 

et  terrena,  animae  suse  nociva,  intentum 


nn.  X, 


Ibid.  23. 


auditis.'  Ilinc  reprobi  tandem  dicturi  sunt  "*'■ 
iliud  Sapicnliie  :  Ili  sunt,  quos  aliquando  5ap. v,3,4. 
habuimus  in  derisum,  et  in  similitudinem 
improperii.  Nos  insensati,  vitam  illorum 
sestimabamus  insaniam.  Non  igitur  con- 
tristelur  vir  bonus,  nec  doleat  sapiens, 
(juando  ab  imprudentibus  et  carnalibus,  a 
ncgligentibus  et  intiinoralis  contemnitur, 
deiidelur,  viluperatur.  Hinc  in  Proverbiis 
suis  Seneca  protestatur  :  .Malis  displicere, 
laudari  est;  et  lursus,  Xondum  felix  es,  si 


est.  Per  dexteram  enim,bona  et  prospera  ;  C  nondum  te  lurba  deridet.  Causam  quoque 


MattU.w, 


per  sinistram  vero,  designantur  adversa 
et  noxia.  IIoc  (ni  fallor)  esl.  quod  in  .Mal- 
Iha^o  ait  Salvalor  :  Si  oculiis  tuus  fueiil 
simplex,  id  est  recla  intentio,  loliiin  cor- 
pus  tiiimi  lucidum  erit,  id  est,  operiim 
tuorum  congeries  erit  virtuosa  et  clara,  cl 
nomine  sapicnlis  eris  condigniis,  alque  ad 
dexlcram  Jiidicis  slabis;  si  aulcm  dciilus 
tuus  neqiiam  fueril,  tolum  corpus  tuuiii 
tenebrosum  erit. 

Sed  et  in  via  slultus  amhulans,  id  est 


hujus  lam  crronci  judicii  impiorum,  lan- 
gil  Sencca.  diccns  :  Oinnis  affc(.tiis  habet, 
ut  in  quo  ipse  insanit,  celeros  fiirere  pu- 
tcl.  Ilinc  sancli  patres  Cassianiis  cl  Clima- 
cus  (liciinl,  (jiiod  (pii  alicui  passioni  aut 
vilio  subjacet,  pronus  esl  alium  de  eadem 
passione  aut  vitio  judicare. 

Si  spiritus  pottstatcin  /tahentis  rt.sr<v/- 
derit  super  te  :  id  est,  si  impulsus  diaboli 
tenlaverit  et  impugnaverit  te,  ut  ex  mysti- 
co  corpore  Chrisli   liajicial   tc  in  corpus 


peccator  in  saeculo  degens  el  convcrsans,  D  suum,  hoc  esl  in  ecclesiam  malignanlium, 

(juum  ipse  insipiens  sit,  con^r^uywcndo  ?,\h\  ul  le  facial  mcmbriiin  el  serviim   siium  ; 

finem  in  rebus  carnalibus  et  cadiicis,  om-  vel,  Si   spirilus  potcslatem    habenlis,   id 

ncs  sluttos  wslima/,  id  cst,  omnes  repiilat  est  exagilatio   fomitis,  (|uie  pluribus   do- 

similes  sibi, seii  omnes  putal  peccare,ct  ali-  minalur,  impiignaveril  te;  vel,  Spiritus, 

cui  vitio  deservire,  sicut  et  ipse  :  sicque  ex  id  est  indignatio,  habcnlis  poleslatem.   id 

(Iiialilate  sui  ipsius,  acci[)it  forniam  jiidi-  cst   aliciijus    te    fortioris,    ascenderil    su- 

candi  de  aliis.Hinc  ssecularcs,  commiiniler  per  lc,  ul   tc   persequalur  cl  opprimal  ; 

repulant  rcligiosos  aut  avaros.  aiil  invidos,  lorum  tuum  nc  dimiscris  :  id  c^t.  a  mysti- 

aul  alicui  vitio  simili  obnoxios.  Vcl,Oiiincs  co  corpore  Christi,  a  congivgationc  devo- 

aestimal  stultos,  qui  aliter  senliunt  quain  ta,  a  stalu  grati»  ac  slabililale  virlutum,  a 

ipse,  et  terrcna  isla  despiciunt,  quaj  ipsc  paticntia  sancta,  nequaquain  recedas,  nec 


ENARRATIO    IN   CAP.    X   ECCLESIAST.E.    —   ART.    X  273 

acquiescas  iniquis ;  sed  invoca  Deum,  et  A  noum  et  injustum,  quum  tamen  juste  per- 

per  Airtutes   resiste,  ac   tanto   instanlius  mittalur  a  Deo.   Si    vero   per   principem 

occupa  te  in  bonis,  quanto  acrius  impu-  intelligatiir  quicumque  princeps  terrenus, 

jacob.i\,i.  gnaris.  Hinc  Jacobus  exhortalur  :  Resisti-  sic  malum  quod  subditur,  vere  ex  errore 

te  diabolo,  et  fugiet  a  vobis.  Et  Paulus  :  pravitateque  accidit  saepe  :  videlicet,  ^josi-       6 

flom.xvi,  Deus,  inquit,  pacis  conteret  Satanam  sub  tuni  stultum  in  dignitate  suhlimi .^'\\\(i%\ 

pedibus  vestris  velociter.  Porro   diabolus  enim,  ambitiosi,  imperiti,   frequenler  ad 

potens  est  valde.  De  quo  Cliristus,  victor  ip-  of ficia  promovcntur,  melioribus  derelictis. 

Ziic. xi,2i.  sius,  fatetur,  Dum  fortis  armatus  custodit  De  quibus  subjungitur  :  et  (livitcs  sedere 

atrium  suum;  et  de  quo  in  Job  asseritur,  deorsum,  id  est,  spiritualibus  gratiis  locu- 

/ofixLi,  24.  Non  est  potestas  super  terram  quse  com-  pletes  et  virtuosos,  subesse.  Vidiservos  in       7 

paretur  ei.  Denique,  si  hsereticus  potens  equis,  id  est,  ignobiles  et  vitiis  subditos, 
in  philosophia  aut  in  Scripturis,  aut  tyran-  B  per  violentiam  ad  prssidentiam  ascendis- 

nus  insurgat  adversum  nos,  locum  et  do-  se;  et  principes  amhulantes  super  terra^n 

ctrinam  Ecclesise  nullatenus  dimittamus.  quasi  servos,  id  est,  eos  quibus  ex  jure 

Quia  curatio,  id  est   resistentia   talis  competebat  preeesse,  oppressos  et  pulsos 

contra  peccata,  qua  anima  a  leesione  prse-  ab  impiis  illis.  Istud  Deus  fieri  sinit  pro- 

servatur,  et  sanitatem  recuperat ;  vel,  Cu-  pter  subditorum  flagitia  :  quia  frequenter 

ratio,  id  est  fomitis  sanatio,  seu  mitigatio  dantur  hominibus  principes  ac  prselati  se- 

per  resistentiam  contra  concupiscentiam  ;  cundum  ipsorum  demerita  hominum.  Id- 

Curatio  quoque,  id  est  contritio  seu  poe-  eo  per  Osee  Dominus  loquitur  :  Dabo  tibi    osee  xin, 

nitentia  de  peccatis,  et  superatio  interioris  regem  in  furore  meo,  et  principes  in  indi-  "■ 

tentationis;  cessare  faciet  peccata  maxi-  gnatione  mea.  De  quo  etiam  in  Job  indu- 

ma,  id  est  vitia  multa  atque  enormia,  quse  citur  :  Qui  regnare  facit  hominem  hypocri-  /oixxxiv, 
ex  fomite  et  interiori  tentatione  nascun-  G  tam  propter  peccata  populi.  Yerumtamen,  ^^' 

tur,  nisi  idonee  resistatur.  Nempe,  ut  Ja-  quod  talia  non  sint  directe  et  effective  a 

/aco6.i,)4,  cobus  ait,  Unusquisque  tentatur  a  concu-  Deo,  constat  ex  hoc,  quod  ipse  rursus  in 

*^*  piscentia  sua  abstractus  et  illectus:deinde  Osee  testatur  :  Ipsi  regnaverunt,  et  non  Oseeviii,4. 

concupiscentia,quum  conceperit,  parit  pec-  ex  me;  principes  exstiterunt,  et  non  co- 

catum;  peccatum  vero,  quum  consumma-  gnovi.  Aliqui  tamen  sua  promotione  fue- 

tum  fuerit,genefat  mortem.Unde  Hierony-  runt  digni,  et  directe  a  Deo  promoti ;  sed 

mus  ait  :  Primum  peccatum  est,  cogitasse  tempore  procedente,  potestate  abusi  sunt, 

quse  mala  sunt,  cum  mora  superflua,  aut  et  tyranni  effecti,  sicut  et  Saul. 
complacentia  aliqua ;  secundum  est,  cogi-  Qui  fodit  foveam,  incidet  in  eam  :  id        8 

tationibus  acquievisse  ;  tertium,  quod  de-  est,  qui  alteri  quserit  nocere,  et  deceptio- 

terius  est,  opere  complevisse;  quartum,  nis  laqueum  prseparare  atque  extendere, 
post  peccatum  non  poenitere,  et  in  suo  si-  D  Isedit  se  ipsum  in  anima,  et  debitas  luet 

bi  complacere  delicto.  Merito  igitur  dixit  pcenas,  ac  similia  patietur.  Hinc  in  Pro- 

/"s.  xviii,  Propheta  :  Si  mei  non  fuerint  dominati,  verbiis  scriptum  est  :  In  insidiis  suis  ca- prou. xi, 6. 

tunc   immaculatus   ero,  et  emundabor  a  pientur  iniqui.  Et  iterum  ait  Scriptura  : 

delicto  maximo.  Qui  expandit  laqueum,  capietur  in  illo.     eccu. 

S  JEst  et  aM\id  malum  quod  vidi  suh  sole,  Etenim   uniuscujusque   malum   redundat '"'^"' '^" 

quasi  per  errorem  egrediens  a  facie  prin-  in  suum  auctorem;   et  propriam  linguam 

ci/Jis.  Si  per  principem  intelligatur  Deus  detractor   coinquinat;   propriam  mentem 

omnipotens,  tunc  malum  istud  quod  se-  invidiosus  exulcerat,  se  ipsum  iracundus 

quitur  mox  in  textu,  non  egreditur  ab  eo  conturbat.  Ideo  ait  Psalmista  de  impio  : 

veraciter  per  errorem,  sed  quasi  per  er-  Lacum  aperuit,  et  effodit  eum  ;  et  incidit  Ps.  vn,  le. 

rorem  :  quia  insipientibus  videtur  erro-  in  foveam  quam  fecit.  Denique  qui  vitio- 

T.  7.  -  18 


274 


ENARRATIO    IN    CAP.    X   ECCLESIAST.E.    —   ART.    X 


rum  occasiones  non  vilant,  sed  sponte 
assumunt,  sibi  ipsis  foveam  parant,  et  in 
eam  labuntur,  dum  ex  occasionibus  tali- 
bus  corruunt  in  peccata  :  sicut  qui  per- 
gunt  ad  loca  suspecta,  et  prava  admiltunt 
consortia.  Et  qui  dissipat  sepem,  mordebit 
eum  coluher.  Hoc  corporaliter  quandoque 
sic  accidit.  Sed  sensus  est,  quod  qui  ca- 
nonicas  Patrum  saiictiones  et  ecclesiasti- 
cam  disciplinam,  quibus  muniuntur  fide- 
les,  transgreditur,  a  dsemone  punietur  : 

Gen.iii,  I,  qui   in  Genesi  serpens  vocatur.  Unde  et 

j'J.!,,I*iQ  alibi  scriplum  est  :  Mordeat  eum  coluber. 
9  Qui  transfert  lapides  de   loco    suo  ad 

locum  indebitum,  aj)liyeturin  eis :  id  est, 
qui  fideles  (qui  sunt  lapides  vivi,  ex  qui- 
bus  aedificalur  Ecclesia)  fallit.et  de  Eccle- 
sia  ad  hsereticorum,  aut  schismalicorum, 
aut  perversorum  consortia  lrahil,enormiter 
peccat  et  lormenla  sustinebit  perpetua, 
ecclesiasticis  quoque  peicutielur  censuris. 
De  talibus  lapidibus  loquitur  beatissimus 

i/^e^r.  M,r,.  Pcirus  in  prima  sua  epistola,  dicens  :  El 
vos  lanquam  lapides  vi\  i  sui)eripdificami- 
ni,  doinus  spirilualis,  sacerdolium  san- 
ctum.  offerre  hoslias  spirituales,  accepla- 
bilcs  Deo  per  Jcsum  (^hiislum.  Vnde  per 

/j.i.iv,  II.  Isaiam  Dominus  piomisit  Ecclesia?  :  Kun- 
dabo  te  in  sapphiris.  Et  qui  scindit  ligna, 
vulnerabitur  ab  eis.  Per  ligna  quoque  el 
arborcs,  passim  signanlnr  credenles.Unde 

.Vaiiii.Mi,  ail  Salvator  :  Aiil  facile  arborem  boiiam, 

^^-  aut  facilc  aiboicm  malam.  Oui  ilaque  li- 

gna  scindil,  id  esl,  credcntes  scandali/at, 
et  pusillos  a  bono  incepto  avertil,  atque  a 
Chrislo  pra?sciudit :  luinc  vulnera  iiicidit 
viliorum, passurus  deinceps  vulnera  infei- 

/ftirf.  xviii,  naliiim  supplicioriiin.  Ncmpe,  Vib  liomini 
pcr  qiicm  scandalimi  vcnil.  El   in  l*rovei- 

Prov.Mx,  biis  dictum  esl  :  .Mallci  perculicnles  prir- 

^*"''  parati  corporibiis  stultoriim. 

10  Si  retusum  fuerit  ferrum,  id    est,   si 

acumen  suum  amiserit  sccuris  aut  clavus 
ex  percussione  super  saxum,  ct  hoc  non 
til  prius,  id  esl,  non  pariim  ita  accideril, 
S(v/  licl)etatum  fucrit,  id  csl  omnino  oblu- 
sum,  multo  laborc  e.racucfur.  Quod  aiilem 
istud   non   dicatur   ad   litlciain  dc    ferro, 


7. 


A  sed  melaphorice  de  homine  negligente  ac 
duro,  constat  ex  eo  quod  subditur  :  et  post 
iridustriarn  sequetur  sapientia.  Tanquam 
dicat  :  Si  homo  acuti  ingenii,  et  in  Scri- 
pluris  competenter  instructus,  postposito 
•  60  quod  novit.  in  superbiam  aut  luxuriam 
corruat,  el  menle  obtenebrala,  hebes  ac 
deses  fiat  ad  ea  quse  Dei  sunt  ac  suse  salu- 
tis ;  non  faciliter  ad  veram  pertingel  con- 
tiilionem,  nec  recuperabitur  levi  labore, 
sed  ex  intimo  corde  oportet  ingemiscere 
eum,  et  omnem  carnalifatem  hebelantem 

B  abjicere,  atquc  ad  spiritualem  consurgere 
inlellectum,considerando  Dei  justitiam.et 
sua  novissima  :  sicque  post  talem  indu- 
sfriam  et  laborem   sequelur  sapientia,  et 
ipse   sapienliam    assequelur.  Ideo  monet 
Apostolus  :  Surge,  qui  dormis,  et  exsurge    Epi.es.w, 
a  mortuis.  Undc  per  Ezechielem  Dominus  '*• 
conleslalur  :  .Miillo  labore  sudalum  est,  ut     Hzech. 
aufcrretur  ab  ea  nimia  rubigo   ejus  ;  et '""^' ''• 
iterum,Non  mundaberis  priusquam  requi-   /6id.  i3. 
escere  in  te  faciam  indignalionem  meam. 
Periculosum  est  ergo  peccare;  pericu- 

C  losius,  in  pcccalis  manere:  periciilosissi- 
miim,  iisque  ad  morlem,  aiif  infirmitatem 
vcl  senium.  paMiitcnliam  ipsam  differre  : 
quia  tunc  vix  aliquis  veraciter  poenilet, 
inveterafa  consuefudine  pressus  ef  victus, 
de  qiia  ex  fundo  cordis  resipiscere,  dif- 
ficulter  nimis  conlingit,  nisi  quod  per 
nmnipolcnlis  Dci  graliam  pra?venienlem 
facilitcr  ficri  polesl.quod  per  naluram  vix 
effici  valcl.  Ef  lamen  ipse  Omnipofens, 
apiid  qucm  non  est  impossibile,  imo  nec  /.uc.i.st; 
flifficilc,  oinnc  verbum,  in  hoc  ipso  diffi- :;'r^^-'"""'' 

17,  i/ . 

D  cultalem  quamdam  oslcndil,  asserens  per 

Prophctam  :  .Xboininahilis  facta  es,   quia     Ezeeh. 
iniindarc  tc  voliii,  ct  non  cs  mundala;  et  "^'^'  '"'• 
pcr   Isaiain   itcriim,  Prtebuisti  mihi    labo-  /«.xuii,24. 
rem  in  iniqiiilatibus  liiis.  El  in  Malachia 
habetur  :   Laborare  fecistis  Dominum  in  .Vaiach.n, 
sermonibus  veslris.  *'' 

Si  mordcat  mordens  scrpens  in  silentio,        I  i 
niliil  co  ininus  liabet  i/ui  occultc  dctrahit 
fralri   suo  :   id    est,   sicut   lclaliler   nocet 
corpori  serpcns  qui  morsu  occullo  ei  in- 
fiindil    venenum,  ita  delraclor  propriam 


ENARRATIO   IN   CAP.    X   ECCLESIAST^. 


ART.    X 


275 


Bom.  I,  30. 


Jacob.  IV, 
11. 


12 

Eccli.  XX, 
13. 

Zuc.  IV,  22. 

PS.  XLIV,  3. 


Cf.  Prov. 
XXII,  12. 
y6zrf.xm,3, 

13 


/Jid.  XV,  2, 


animam  detrahendo  occidit.  Similiter  ani-  A 
mani  audientis,  quanfum  in  ipso  est,  et 
eum  cui  obloquilur,  occidit,  quanlum  ad 
esse  bonae  repulationis  ac  fam»,  quod  in 
cordibus  habuit  proximorum.  Unde,  ut 
S.  Clemens  refert,sacratissimus  Pelrus  as- 
seruit,  tria  esse  homicidii  genera  :  unum 
corporale,  aliud  odium,  tertium  detractio- 
nem.  Merito  igitur  detractores  sunt  Deo 
odibiles;  et,  Jacobo  protestante  apostolo, 
Qui  detrahit  fratri  suo,  detrahit  legi.  Prse- 
terea,  per  serpentem  silenter  morden- 
tem,intelligi  potest  diabolus,pestifera  sug-  B 
gestione  menlem  inficiens  :  quam  necat 
silentio,  dum  eam  sic  detinet  in  peccato, 
quod  vitia  sua  excusat,  nec  confitetur. 
Audi  hoc,  0  detractor  malevole  et  infe- 
lix;  vide  cui  assimileris.  Gerte  non  solum 
terreno,  sed  infernali  colubro  comparat 
te  Scriptura.  Resipisce  ergo,  insipiens ; 
et  quod  tibi  fieri  indignaris,  non  facias 
proximis. 

Verba  oris  sapientis,  gratia,  id  est  gra- 
tiosa  et  accepta,  facientia  eum  Deo  homi- 
nibusque  benevolis  amabilem  et  placen-  G 
tem,  juxta  illud  Ecclesiastici  :  Sapiens  se 
ipsum  in  verbis  amabilem  facit.  Unde  de 
Ghristo  refert  Evangelista:  Mirabantur  om- 
nes  in  verbis  gratiae  quse  procedebant  de 
ore  ejus.  De  quo  Psalmista  praedixit  :  Dif- 
fusa  est  gratia  in  labiis  tuis.  Et  labia  in- 
sipientis  'prcecipitahunt  eum  in  foveam 
vitiorum,  deinde  in  voraginem  tormento- 
rum.  In  multa  quoque  damna,  pericula, 
afflictionesque  cordis  et  corporis  incidit 
homo  ex  verbis  suis  insipientibus,  pungi- 
tivis,  mordacibus.  Unde  in  Proverbiis  di-  D 
ctum  est :  Labia  insipientis  supplantabunt 
eum ;  itemque,  Qui  inconsideratus  est  ad 
loquendum,  sentiet  mala.  Initium  verbo- 
rum  ejus,  sttdtitia,  id  est,  stulte  incipit 
loqui,  et  sine  deliberatione  ac  considera- 
tione  matura,  sicut  alibi  dictum  est  :  Os 
fatuorum  ebullit  stultitiam.  Et  novissi- 
mum  oris  illius,  error  pessimus  :  quia 
quanto  plus  ac  diutius  loquitur,  tanto  gra- 
vius  peccat  loquendo;  et  tandem  ad  detra- 
ctiones,  mendacia,  perjuria,  contentiones, 


10. 


14 


contumeliosaque   verba  prorumpit.  Multi 
quoque  per  suam  facundiam  vel  potius  lo- 
quacitalem,  inciderunt  ha^reticam  pravila- 
fem.  Ideo,  qui  imponit  stulto   silontium,  /^ror.xxvi, 
mitigat  iras,  et  pra3cidit  varias  culpas. 

Stultus  verba  multiplicat.  Non  enim 
habet  in  loquendo  discretionem;  et  saepe 
per  verba  superflua  nititur  et  intendit  su- 
am  jactare  scientiam,  quum  potius  suam 
pandat  stultitiam.  Ideo  in  Proverbiis  con- 
scriptum  est  :  Totum  spiritum  suum  pro-  jbid.xxtx, 
fert  stuItus.Gompendiose  ergo  loquendum  "• 
est,  nec  sine  necessitate,  fructu,  seu  ratio- 
nabili  causa  protrahendus  est  sermo.  In/jirf.  x,  19. 
multiloquio  enim  non  deest  peccatum. 
Ignorat  liomo  quid  ante  se  fuerit.  De  mul- 
tis  enim  praeteritis  ignorantiam  habemus ; 
et  quse  ex  relatione,  scripturis,  aut  chro- 
nicis  agnoscimus  de  prseteritis,  pauca  et 
modicissima  sunt  respectu  horum  quse  ne- 
scimus  de  talibus.  Et  prsesertim  stultus 
non  studiosus,  de  talibus  est  ignarus.  Et 
quod  post  se  futurum  est,  quis  ci  poterit 
indicare?  quasi  dicat,  Hominum  nullus  : 
loquendo  de  futuris  omnino  contingenti- 
bus,  nec  a  Deo  in  sacro  eloquio,  aut  alias 
revelatis.  Ideo  stultus,  horum  tam  nescius, 
non  debet  verba  multiplicare,  nec  apud 
imperitos  per  loquacitatem  velle  doctus 
videri.  Qui  enim  moderatur  labia  sua,  pru-  ihidem. 
dentissimus  est;  vir  autem  linguosus  non  Ps.c.xxmx, 
dirigetur  in  terra. 

Labor  stultorum  affliget  eos :  id  est,  ina 
ne  et  immoderatum  studium  iniquorum, 
quod  habent  in  curiosa  inquisitione,  orna- 
ta  locutione,  illicita  actione,  ingeret  eis 
poenam,  tam  in  sseculo  isto,  quam  in  fu- 
turo.  Multam  enim  in  talibus  inquietudi- 
nem,  molestiam,  sollicitudinem,  patiun- 
tur.  Ideo  dicunt  illud  Sapientiee  :  Lassati  Sap.  v,  7 
sumus  in  via  iniquitatis  et  perditionis,  et 
ambulavimus  vias  difficiles.  De  qualibus 
ait  Psalmista  :  Labor  labiorum  ipsorum 
operiet  eos.  Qui  nesciunt  in  urbem  perge- 
re,  id  est  ad  patriam  tendere  Beatorum,  et 
incorporari  Ecclesise  militanti  per  fidem 
et  caritatem.  De  qua  urbe  fertur  in  Psal- 
mo  :  Gloriosa  dicta  sunt  de  te,  civitas  Dei.  3,7. 


12. 


13 


fs.cxxxix, 
10. 


276 


ENARRATIO    IN   CAP.    X   ECCLESIAST^. 


ART.    X 


Apoc.  XXI 
23. 

Ezech. 
XLviii,  35. 


Jer.  IV,  22. 


16 


Sicut  laetantium  omnium  habitatio  est  in 
te.Et  in  Apocalypsi  :  Civitas  non  egct  sole 
neque  luna.  Et  in  Ezechiele  :  Nomen  civi- 
tatis,  Dominus  ibidem.  Interdum  aiitcm 
civitas  in  malo  accipitur,  ut  quum  Domi- 
Osee  XI,  9.  nus  ait  per  Osee  prophetam  :  Non  ingrediar 
civitatem.  Denicpie  labor  hsereticorum,  pa- 
ganorum  et  philosophorum,  prffisertim  eo- 
rum  qui  contra  Religionem  christianam 
verbis  et  scriptis  plurimis  acriter  disputa- 
veruntjUt  Porphyrius  atque  Averroes,  aeter- 
naliler  eos  affliget.  Qui  sapientes  fuerunt 
ut  facerent  mala,  bene  facere  aulem,  id 
est  civitatem  Domini  virtutum  ingredi,ne- 
scierunt. 

V(etibi,terra,\d  est  polilia  seu  regnum, 
cujus  rex,  id  est  princeps,  dux,  comes,  aut 
pra^latus,  seu  praesul,  puer  est,  non  solnm 
ffitate,  sed  el  moribus  et  inexperientia  ac 
imperitia.  Dum  cnim  supremus  in  popiilo, 
talis  est,  mulla  periciila,  damna.  turbatio- 
nes  imminent  subdilis.  Nam,  ul  ail  IMiilo- 
sophus,  in  omni  genere  oporlel  prinuim 
esse  polissimiim  et  perfectum.El  quo  plii- 
ribus  aliqiiis  prtesidet,  eo  ampliori  prii- 
dentia  virtuositateque  eget.  Pueii  aiilem 
sunt  inexperli,  et  per  conscqiiens  imprii- 
denles  :  quia,  ul  Arisloleles  docel,  ad  i)ru- 
dcnliam  experienlia  re(|uiritiir.  llinc  rur- 
sus  in  Politicis  scribit,  quod  nemo  eligil 
pueros  in  principes.  El  cajKs  principes 
inanc  co)ncifuut ,  id  esf,  giila»  ac  liixiii  va- 
cant,  nec  sobrietali  studenl  alque  piudeii- 
tiae,  abstinenles  quous(|ue  causas  ac  jiidi- 
cia  exp<'dicrinl  siibdilorum  :  ad  quod  anle 
comeslionem  aptiores  essenl,qiiam  jjoslca. 
Ilanc  eamdem  sentenliain  allegal  Tiilliiis 
a  Platone  diclam  el  scriplam,  sieiit  cl  eam 
qiiao  subdilur. 

Beata  terra,  cujus  rcx  nobilis  cst,  iion 
solum  carnis  propagine,qna?  nobilitas  (se- 
ciindiim  Arislolelcm  in  libro  Politicoriim) 
non  esl  nisi  antiqiiala  opuleiilia,  sed  el 
sapientia^  ac  virtiitiim  pra'claiital(\  l)e  qua 
in  Actibiis  Apostoluium  sic  diciliir  :  .Nobi- 
liores  ex  eis  susceperunl  verbiim  Dei  ciim 
oniiii  aviditate,  quotidie  scrulantes  Scri- 
pturas.  Diini  hae  (Uue  nobilitales  in  eodein 


17 


Acl.  XVII, 


il 


A  concurrunt,  se  invicem  ornant,  dicente 
Gregorio  :  Dum  una  alteri  sociatur,  quasi 
gemma  carbunculi  in  ornamento  auri  lo- 
catur.  Et  cujus 'princi'pes ,  %c\\\Q,^\.  judices 
et  ceteri  officiati,  vescuntur  in  tempore 

.  suo,  expeditis  pro  posse  causis  reipublicae 
et  litibus  subditorum,  «r/  rcficiendum  cor- 
pora  siia  nioderate,  posl  laborem  et  fati- 
gationem  pro  bono  communi,  et  non  ad 
luxuriam :  ^ev  quam  ratio  maxiine  obscu- 
ratur :  ideo  summe  principibus  et  praelalis 
cavenda.  De  talibus  praesidentibus  in  Isaia 

B  indiiciliir  :   Princeps  ea  quic  digna  sunt /«. xsxn.s. 
principe,  cogitabit;  et  ipse  siiper   duces 
stabil.  Hinc  Anligonus  dixisse  legitur  Ale- 
xandro  :  Indignus   es   imperare,   propler 
inconlinenliam    luam   et   juventutem.    — 
Allegorice,  Beala  terra,  id  est  mililans  Ec- 
clesia  :  ctijus  rex  nobilis  est,  scilicet  Chri- 
stiis  Filius  Dei  Palris  ac  n^ginae  Virginis 
-Matris;  cujus  principes,   id  est  Aposloli, 
sobriissimi  exstilerunl.primum  quaerentes  .Maith.w, 
icgniim  Dei  el  juslitiain  ejus,  incessabili-  '^' 
lerque  inlenli  ad  procurandam  hominum 

C  universorum  salulem. 

In  /lif/rifiis  liumifiabitur  contignatio.  18 
Contignalio  vocatur  conjunctio  seu  coap- 
lalio  lignorum  el  tignorum  in  avlificio 
doinus.  Quemadmodum  crgo  conlignalio 
talis  hiimiliatiir,  id  esl,  dissolvilur  et  ca- 
dil,  ex  pigrilia  reclorum  ac  civiiim  iirbis, 
qiii  ex  sua  ignavia  jiermiltunl  lurres  et 
duinos  civilalis  perire;  sic  ex  acedia  iini- 
uscujusque  hominis,  perit  in  eo  virtuluin 
conslructio,  el  carilalis  prosternilur  alli- 
liido.  Ex  negligenlia  quoque  praelalorum 

D  sic  delonnatiir  Ecclesia,  el  miinimcnla 
ipsitis  labiintur.  Dc  (juibus  ait  Bcrnardtis  : 
.\iccm  Sion  obtinticiiinl,  et  j)oteslalive 
deinceps  lolam  Iradunl  incendio  civila- 
lcin.  Misera  eorum  conversalio,plebis  luae, 
o  Domine  Jesti,  subversio  est.  Non  jam  or- 
nanl  Ecclesiam,  sed  spoliant.  seandali/anl. 
everlunt.  Ilinc  esl  (piod  Ecclesia  hispida 
esl,  exsanguis,  dcformis,  el  facie  mise- 
randa. 

Et  in  infirmitate  manus* ,  perstitlafiit   ' manuum 
domus  :  id  esl,  ex  remissione  et  debilitalc 


ENARRATIO   IN   CAP.    X   ECCLESIASTvE.    —   ART.    X  277 

manuuni  ad    operandum,  el   reparandum  A  quia  per  pecuniam  omnia  ista  deleclabi- 

confracla  in  tecto,  contingit  quod  gutta?  lia,  utilia  et  honesta  hujus  sseculi  procu- 

cadunt  per  tectum.  Sic  ex  caritatis  defectu  rantur;  ideo  omnes   avariliae  sludent,  et 

et  lepefactione  virtutum  anima  iclibus  pas-  amore  pecunijB  relinquunt  justitiam.  Nec 

sionum  colliditur,  imbribus  adversitatum  hi  qui  pra^sunt,  subditis  debilam  adhibent 

et  ventis  tentationum  dejicitur,  quemad-  disciplinam,    ne   illis   offensis,  aut   certe 

Matth.Mi,  modum  in  Matthaeo  ait  Salvalor  :  Omnis  correctis  et  juste  agentibus,  cessent  adi- 

qui  audit  verba  mea,  ct  non  facit  ea,  si-  pisci  ab  eis  pecuniam.  Sunt  equidem  qui- 

milis  erit  viro  stulto,  qui  sedlficavit  do-  dam  tam  obtenebrali  et  sceleratissimi,  ut 

mum  suam   super  arenam  :  et  descendit  malint   subditos    peccare  atque   in    viliis 

pluvia,  et  venerunt  flumina,  et  flaverunt  perseverare,  quam  pecuniarum  (quas  loco 

venti,  et  irruerunt  in  domum  illam;  et  ce-  emendationis  accipiunt)  emolumenta  amit- 
cidit,  et  fuit  ruina  ejus  magna.  Hinc  tepi-  B  tere.  Quocontra  Seneca  ait  :  Pecunife  im- 

Apoc.w,  do  in  Apocalypsi  dicitur  :  Utinam  calidus  perare   oportet,  non   obedire.  Et  sanctus 

'    ■       esses  aut  frigidus;nunc  aulem  quia  lepidus  pater  Bernardus  :  Filii  Adam,  genus  ava- 

es,  incipiam  te  evomere  ex  ore  meo.  Atque  rum   et  ambitiosum,  audite  :  Quid  vobis 

7s. xxxv,3.  in  Isaia  Dominus  loquitur  :  Confortamini,  cum  terrenis  divitiis,  quse  nec  ver»  nec 

manus  fatigatai,  et,  genua  debilia,  robora-  vestrse   sunt?   Aurum    et   argentum   quid 

Hebr.xn,  mini.  Paulus  quoque  :  Manus,  inquil,  re.  sunt,  nisi  terra  alba  et  rubea,  quae  homi- 

"'    '       missas    erigite,    et    rectos    facite   gressus  num  error  preliosiora  facit,  quam  sunt? 

pedibus  vestris.  Verumtamen  veri  et  perfecti  discipuli  Chri- 

Conformiter  ex  carnalifate,  perversita-  sti,  aurum  arbitrantur  ut  lutum,  et  pecu- 

te  et  negligentia  prffilatorum  et  praedica-  niam  aspernantur  ut  stercora,  in  tantum  ut  p/a7!>;).iii, 

torum,  contingunt   hsec  mala  in  singulis  nec  tangere  eam  dignentur,  et  videre  vix  ^- 
quibusque  Ecclesiis  :  quoniam  deformata,  G  acquiescant. 

lapsa,  infirma,  confracta  non  reformant,  In  cogitatione  tua  regi  ne  detrahas,  et       20 

erigunt,  roborant,  neque  consolidant.  Sed,  in  secreto  cubiculi  tui  ne  maledixeris  di- 

19       sicut  subjungitur,  In  risu  faciunt  pancm  vili  :  id  est,  tam  diligenter  prsecave  oblo- 

et  vinum  :  id  est,  cum  jucunditale  carnali  qui  superioribus  tuis,  principibus  ac  prae- 

procurant  et  preeparant  sibi  victualia  deli-  latis,  et  potentioribus,  ut   nec   in   corde 

cata,  el  populo  blandiuntur,  atque  placen-  tuo  murmures  contra  eos,  aut  obtrectare 

tia  potius  quam  salubria  sermocinantur,  proponas,  nec  in  secretissimo  loco  id  fa- 

ut  propria  commoda  consequantur. De  qui-  cias,  quamvis  iniqui  sint;  sed  committc 

Oseeiv,  8.  bus  in  Osee  conqueritur  Dominus  :  Peccata  eos   divino  judicio,  et   superioribus   suis 

populi  mei  comedunt,  et  ad  iniquilatem  quos  habent  in  terra,aut  summo  Pontifici, 

sublevant  animas  eorum.  Vix  aliquem  pro  seu  synodo  generali,ubi  ordinate  poterunt 
suis   peccatis  caritative   et  juste   corripi-  D  accusari.  Dic  ergo  cogitatui  tuo  :  Ecce  ipsi 

unt,  ne  temporalium  delrimentum  incur-  sunt  judices  mei,  non  ego  eorum.  Non  est 

rant.  Propter  quod  subditur,  7it  cpulentur  meum  judicare  meos  superiores,  quibus 

bihentes.    De  quibus  per  Isaiam  loquilur  (quamvis  dyscolis)  oporlet  me  obedire,  et    xpetr.w. 

is. Lvi,ii,  Deus  :  Ipsi  paslores  ignoraverunt  inlelli-  cum  reverentia  subdi,  intuitu  el  amore  il-  ^^- 

'°*  gentiam,    videntes   vana,   et   dormienles,  lius  a  quo  omnis  potestas,  cujus  vicarii  ^om.xm,!. 

canes  impudentissimi,  nescientes  saturita-  sunt.  Qvia  et  aves  cccli  portabunt  vocem 

Ezech.    tem ;  el  iterum  per  Ezechielem   :  Nonne  tuam,  et  qui  habet  pennas  annuntiabit 

xxxiv,  2,3.  ^^.^g  pascuntur  a  pastoribus?  Lac  comede-  sententiam  :  id  est,  quocumque  modo  ipsi 

batis,et  lana  operiebamini;  gregem  aulem  superiores  tui  percipient  tuam  detractio- 

meum  non  pascebatis.  nem  ct  malediclionem  :  quia  quod  soepe 

Et  pecunim  obecliunt  omnia  :  id  est,  cogitaveris,  tandem  effundes,  quoniam  ex 


278 


ENARRATIO    IN    CAP.    XI   ECCLESIAST.E. 


ART.    XI 


A/a»/i.xii,  abundantia  cordis  os  loquitur.  Et  quoniam  A 

^*'  multi  quaerunt  placere  majoiibus  suis,ali- 

qui  deferent  verba  tua  (le  ignorante)  ad 

eos,  sicque  improvise  punieris  ab  eis.  Sic- 

que   quod    dicitur,    Aves   coeli,    etc,    est 

hyperbolica  locutio,   et  tropicus  sermo  : 

quemadmodum  Christus   dixit   ad    Phari- 

Luc.  XIX,  saeos,  Si  hi  tacuerint,  lapides  clamabunt. 

Faftac.  II,  Et   Propheta  :    Lapis,   inquif,  de   paricte 

"•  clamabit.  Et  communiter  dicimus  :  Parie- 

tes  non  celabunt. 


Possunt  autem  per  aves  cceli,  intelligi 
homines  leves,garruli,  inconstantes,  quem- 
admodum  in  Mattha^o,  per  aves  cceli,  desi-  Matth.xm, 
gnantur  dsemonia.  Et,  habens  pennas,  vo-  *'  *^' 
catur  superior,  potesfate  se  erigens  :  qui 
conlra  detrahentem  sibi  proferet  damna- 
tionis  sententiam.  —  Porro  mystice,  pro- 
hibemur  obloqui,  murmurare,  maledicere 
Regi  saeculorum  omnipotenti,  omnia  in- 
tuenti,  ne  a  dgemonibus  accusemur  apud 
eumdem. 


AKTICULUS  XI 


EXPLICATIO   CAPITULI   UNDECIMl   :    MITTE   PANEM   TUUM    SUPER   TRANSEUNTES    AQUAS. 


Apoc.  XVII, 
15. 

/s.  i.viir,  7. 
Ibid.XKXu, 
20. 


Prov.  XIX, 
17. 

Tob.  IV,  8, 
10-12. 


Matth.wy, 
40. 


HIG  ad  opera  misericordiae  spiritualia 
ac  corporalia  admonemur.  Mitte  ya- 
ncm  tuum,  id  est,  corporalem  ac  spiritua- 
lem  refectionem  e[\\\\\dii\supcr  tratiwuntcs 
aijuan,  id  est  super  pauperes  mendicantes, 
atque  domesticos  inopes  :  qui  instar  aqua- 
rum  mulli  sunt,  et  moventur  hinc  inde,  ac 
pergunt  ad  ultimum  finem.  Unde  et  in 
Apocalypsi  legitur  :  Aqu.T  niulla'.  populi 
multi.  Ilinc  admonel  Isaias  :  Fiange  esu- 
rienti  panem  tuum.  Et  iteruin  :  Heati,  in- 
quit,  qui  seminatis  super  omnes  aquas. 
Quia  post  multa  tempora  invenies  illum, 
id  est,  fructum  et  prsemium  consequcris 
inde  in  die  mortis  atque  judicii  lui.  Oui 
enim  miserelur  pauperis,  foeneratur  Doini- 
no.  Proplerea  in  Tobia  asseritur  :  Quomo- 
do  potueris,  ita  esto  misericors.  Piaemium 
enim  bonum  tibi  thesaurizas  in  die  neces- 
sitatis,  quoniam  eleemosyna  ab  omni  pec- 
cato  et  a  morle  liberat,  et  non  patietur 
aniinam  ire  in  lenehras.  Fiducia  magna 
coram  suinino  Ueo,  est  eleemosyna  oinni- 
bus  facientibus  eam.  Hinc  Chrislus  in  die 
judicii  misericordibus  dicet :  Quamdiu  uni 
ex  minimis  meis  fecistis,  mihi  fecistis. 

Da  partcs  scptem,    nccnon  et  octo.  Per 
hos  duos  numeros  determinafos,  designari 


B  videlur  numerus  indeterminatus  :  ad  insi- 
nuandum,  quod  de  omnibus  qu»  super- 
sunt.copiose  sit  communicandum  pauperi- 
bus,  sicul  ad  Timotheum  scribit  Apostolus: 
Divitihus  hujus  sa^^culi  piaecipe,  divites  ir.m.vi, 
fieri  in  bonis  operibus,  facile  tribuere,  '"''*• 
communicare,  thesaurizare  sibi  fundamen- 
tuin  bonum  in  fulurum.  Ideo  lamen  expri- 
mil  scplenarium  numerum  et  oclonarium, 
ciuoniain  opera  iniscricordiie  seplein  sunt 
in  gcnere,  per  qua>  ad  octo  beatiludines 
pervenilur;  vel  quoniam  septimus  dies  in  Exod.xu, 

C  lege  celebris  fuil,  videlicet  sabbatum  (ut  '^.  . 

,  tbid.  XVI, 

patef  in  Exodo),  et  die  octavo  fiebat  cir-  ic 
eumcisio,  jii.xfa  illud  Cenesis  :  Infans  oclo    gw.xmi, 
dierum  ciicumcidelur  in  vobis.  At  vero,  '"• 
secundum  exj)osilores  calholicos,  ideo  ait, 
Seplem,  et,  Octo,  ut  innuat  ufriusque  Te- 
stanienti  Scripfuram  in  debifa  venerafione 
habendam.  Vetus  enim  Tesfamentum  si- 
gnificaliir   per   Septem,    propler    septimi 
(liei    celebritalem ;   et    novuin.    per   Oclo, 
propler  resurreclionis  oclavam.(^M/a  i(jno- 
ras  f/uid  futurum  sit  inali  super  terram, 
D  id  est  qua?  Iribulaliones  et  anguslia»,  quae 
pestes  et   prfflia,  seu  quando  el   qualiter 
morieris.  Ideo  indiges  facere  misericordiaj 
opera.  iil  lunc  adjuvcris  ac  eruaris  :  quia. 


ENARRATIO    IN    CAP.    XI    ECCLESIAST.E. 


ART.    XI 


279 


Job  XXXVII, 
il-13. 


irim.iv,8.  ut  ait  Apostolus,  pielas  ad  oninia  iitilis 
est,  promissionem  hahens  vitse  quse  nunc 
est,  et    futurse.   Nempe,  ut   ait  Salvator, 

Atatth.\-j.  Beati  misericordes,  quoniam  ipsi  miseri- 
cordiam  consequentur.  Ideo  ait  Psalmista  : 

Ps.^i.,^.  Beatus  qui  intelligit  super  egenum  et  pau- 
perem ;  in  die  mala  liberabit  eum  Dominus. 
3  Si  rcpletce  fuerint  nubes  exhalationibus 

ac  vaporibus  humidis,  imbrem,  id  est  plu- 
viam,  super  terram  effundent  :  ita  et  tu, 
exemplo  naturse,  de  plenitudine  tua  im- 
pertire  pauperibus.  —  Spiritualiter,  nubes 
sunt  virtuosi  praelati^contemplativique  vi- 
ri,  et  praedicatores  sancti  :  qui  instar  nu- 
bium  elevantur  a  terra,  et  ad  coelestia  vo- 
lant.  QusB  quum  fuerint  rivis  sapientise  ac 
doctrinse  repleta^,  et  supernis  charismati- 
bus  redundantes,  verba  sapientialia,  instar 
stillarum,  audientibus  influunt,  et  corda 
eorum  irrigant  ac  fecundant;  luceque  sa- 
pienliae  eis  infusee  illuminant  proximos, 
juxta  illud  in  Job  :  Nubes  spargunt  lumen 
suum  :  quse  lustrant  cuncta  per  circuitum, 
quocumque  eas  voluntas  gubernantis  du- 
xerit,  ad  omne  quod  prseceperit  illis  super 
faciem  orbis  terrarum,  sive  in  una  tribu, 
sive  in  terra  sua,  sive  in  quocumque  loco 
misericordiae  suae  eas  jusserit  inveniri.  De 

is.  Lx,8.  quibus  loquitur  Isaias  :  Qui  sunt  isti,  qui 
ut  nubes  volant?  Quarum  pluviam,  id  est 
doctrinam  et  prsedicationem,  Deus  aufert 
ingratis,  queniadmodum  in  Isaia  testatur  : 

ihid.  V,  6.  Mandabo  nubibus,  ne  pluant  super  eam 
imbrem.  Unde  et  in  Actibus  Apostolorum 

Ac^xvi,6,  sic  legitur  :  Vetati  sunt  (Paulus  et  sui)  a 

'■  Spiritu  Sancto,  loqui  verbum  Dei  in  Asia; 

et  non  permisit  eos  Spiritus  Jesu. 

Consequenter  insinuat,  quam  necessa- 
rium  sit  in  prgesenti  vita  operibus  insiste- 
re  virtuosis,  quia  in  morte  cessant  tempus 
et  status  merendi  ac  demerendi.  Si  cecide- 
rit  lignum,  id  est,  si  homo  per  mortem 
corruerit,  atque  devenerit  ad  austrum,  id 
est  ad  ardorem  Solis  justitise,  ad  nume- 
rum,  partem  atque  consortium  electo- 
rum,  sive  ad  aquilonem,  id  est  ad  frigus 
iniquitatis,  et  ad  caritatis  omnimodam 
exstinctionem,  et  ad  partem  ac  numerum 


A  reproborum.  Unde  Antisiodorensis  in  Sum- 
ma  sua,  per  austrum  intelligit  regionem 
Spiritus  Sancti;  per  aquilonem,  regionem 
diaboli.  In  quocumque  loco  ceciderit,  id 
est,  in  qualicumque  affeetione  dispositio- 
neque  cordis  obierit,  ibi  erit,  id  est,  in  ca 
ffiternaliter  et  inconvertibiliter  permane- 
bit.  Si  enim  recesserit  anima  a  corpore  in 
caritate  et  conversione  ad  Deum,  inaverti- 
biliter  manebit  ad  ipsum  in  seternum  con- 
versa;  si  autem  in  aversione  seu  culpa 
mortali,  inconvertibiliter  et  inflexibiliter 

B  manebit  aversa  a  Deo. 

Ideo  asserit  Damascenus,  libro  secundo  : 
Quod  angelis  fuit  ruina,  hoc  hominibus 
est  mors.  Quemadmodum  enim  angeli  te- 
nebrarum  immutabiliter  manent  in  illa  af- 
fcctione  et  aversione,  in  qua  erant  pec- 
cando,  et  corruendo  ex  coelo;  ita  et  anima 
jugiter  manet  in  dispositione  et  affectione 
qua  recessit  a  corpore  hora  mortis.  Nam 
tota  haec  vita  et  tota  ejus  duratio,  est  via 
et  peregrinatio  ad  futuram  :  cujus  viae  ter- 
minus  mors  est.  Idcirco  post  mortem  non 

G  manet  status  aut  duratio  promerendi  aut 
demerendi.  Nec  damnati  unquam  pcenitent 
de  suis  peccatis,  in  quantum  fuerint  of- 
fensiva  inhonorativaque  Dei;  nec  cupiunt 
esse  cum  Deo  ex  aliquo  ejus  amore,  vel  ad 
laudem  et  gloriam  ejus.  Imo  summe  et 
ineffabiliter  odiunt  Deum,  et  ina^stimabi- 
liter  invident  glorise  ejus.  Sed  quantum  in 
ipsis  est,  cuperent  aeternaliter  frui  rebus 
creatis  caducis,  quibus  in  hac  vita  finali- 
tcr  inhseserunt,  et  in  quarum  libidinoso 
amore    recesserunt   a  corpore.   Yerumta- 

D  men,  in  quantum  esse  cum  Deo,  esset 
damnatis  evasio  tormentorum  suorum,for- 
sitan  vellent  esse  cum  eo.  Hinc  quoque 
asserit  Augustinus  :  In  quo  quemque  in- 
venerit  suus  novissimus  dies,  in  hoc  eum 
comprehendet  mundi  novissimus  dies  : 
quoniam  qualis  in  die  hoc  moritur,  talis 
in  illo  judicabitur.  Et  Psalmista  :  Non  mor- 
tui  laudabunt  te,  Domine,  neque  omnes 
qui  descendunt  in  infernum.  Et  sanctus 
Job  :  Yiam  (inquit)  per  quam  non  rever- 
tar,  ambulo. 


Ps.  CXllI, 


17. 


/o6xvi,23. 


31 


280  ENARRATIO   IN   CAP.    XI   ECCLESIAST.E.    —   ART.    XI 

Denique   homo   vocatur   arbor   seu  li- A  quibus  est  dandum.Hinc  docuit  Christus 

Matih.m,  guum,  juxta  illud  Evangelii  :  Jam  securis  sollicifudinem  immoderatam  abjicere,  nec  Matth.yi, 

'°'  ad  radicem  arboris  positaest;  omnis  ergo  temere  judicare,  nec  inordinate  timere  :  'fgg^^^^l^j' 

arbor  quse  non  facit  fructum  bonum,exci-  imo  in  omni  eventu  sperare  in  Domino,  24. 

detur,  et  in  ignem  mittetur.  Unde  et  Chri-  nec  de  futuris  immoderatam  assumere  con- 

Luc. sxni,  stus  in  passionc  :  Sl  in  viridi  (inquit)  ligno  jecturam.  Propteroa  ait  et  Seneca  in  libro 

haec  faciunt,  in  arido  quid  fiet?  Philoso-  de  Quatuor  virtutibus*  :  Plura  sunt  quse  'inEpist. 

phi  quoque  dicunt  hominem  esse  arborem  nos  terrent,  quam  qu»  premunt.  (llud  tibi  '"''^■"- 

eversam.  Nam  sicut  in  arbore   radix  est  praecipio.  ne  sis  miser  ante  tempus,  quum 

loco  oris,  attrahendo  nutrimentum  humo-  illa   quae    imminere   formidas,    nunquam 

ris,  et  est  in  parfe  inferiori;  sic  in  homine  fortasse  ventura  sint.  Primum  respice,  an 

os,  quo  sumitur  alimentum.  cst   in  parto  certa  sinf  argumenta  mali  fufuri :  plerum- 

siiperiori,  prout  efiam  secundo  de  Anima  B  que  suspicionibus  laboranuis.  Nescio  quo- 

tangit   Philosophus.    Rursus,   sicut   arbor  modo  magis  vana  perfurbant :  vera  enim 

ramos  suos  exfendit  sursum,  sic  homo  cru-  modum   suum  habent.  Yerisimile  est  ali- 

ra  ac  brachia  sua  veluli  ramos  exlendil  quid  mali  futurum  :  non  tamen  statim  est 

deorsum.  Amplius,  quoniam  sole  ad  au-  verum.  Qnam  mulla  non  exspecfafa  vene- 

sfrum  ascendenfe,  cuncfa  virescunt  in  fer-  runt  !   quam  mulla   exspocfafa   nunquam 

ra,  diesque  prolonganlur,  el  dies  fit  cla-  comparuerunf  I  Ilabet  eliain  mala  fortuna 

rior,  ardor  quoque  lucis  solaris  in  lerra  lovifafem.  Salis  cito  dolehis,  quum  vene- 

augetur  :  recte  per  austrum,  pars  eleclo-  ril :  inlerim  meliora  confide.  Haec  Seneca. 

rum  ef  regio  Spiritus  Sancli,  seu  fervor  Qui  el  in  suis  ait  Proverbiis  :  Slullum  est 

exprimifur  caritatis;  per  aquilonem  vero,  timere  quod  vilari  non  potest. 
porlio  reproborum  et  regio  inimici,  quo-  QHomoclo  ignoras  (jtuv  si/  via  spiridis,       5 

niam  sole  illinc  olongalo,  frigora  oriunfur  C  id  esf,  quae  sit  oporalio  animae.an  sciHcet 

durissima.of  veuti  indo  porflant  aceriimi.  procodaf  ex  carifale,  an  non ;  vel  qualiter 

Unde  Hieronymum  soquons  Albinus,  fale-  anima  sil  producta,  et  de  non  esse  ad  esse 

tur  quod  ausfer  in  Scripluris  communifor  doducta,  corporiquo  infusa.Quamvis  enim 

in  bonam  parfem  accipifur,  aquilo  aulem  sciamus  qiiod  anima  creando  infundilur. 

Cant.iv,  in  malam,  juxla  illud  in  Canlicis  :  Surge,  of  infundondo  oroafur;  lamon  ipsam  crea- 

'^'  A(iuil()  (i(l  osl  rocedo),  el  voni.  Ausfor.  El  fiononi  C(»in|)rohon(loro  non  valomus.  qua- 

yf/-.  1, 14.   in  Joiomia  :  Ab  aquilono  pandolur  omne  litor  solo  divin;o  volunlalis  iinporio  quid 

maliim  super  oinnos  habilatorcs  lerrae.  esse  incipial.  quod  prorsus  non   fuit.  Ef 

i  Qid  observal  vcntum,  non  seminat ;  cl  <jna  ralionc,  id  est  qiia  manerie,  quo  pro- 

qui  considerat  nubes,  nunquam  mctcf  :  id  cossu.   infliixu    of    ordine,  ossa    infanlnli 

esf,  qui  incerla  poricula  nimis  anxie  me-  compingantur,  id  esl,  formenlur  el  invi- 
tuil.  niinquam  faciot  opora  bona   lempo- D  coni  cox\x\Oi'\An\\\\\  in  rcnfrc  pra^fjnanfis  ; 

ro  opporfiino  ;   sod    diffcrl  ea  c\   linioro  ol  vonarum  ac  ossiiim  varielaleni  ignoras, 

eventus   periculorum    incorlorum.   ol    sic  qiiomodo  ex  innnundo  el  modico  seniine 

poslca  aptum   noii   reporief    lompus.   Per  formelur  corpus  humaniim  in  diversos  ar- 

quod  innuit,quod  opera  misericordia?  non  fiis  of  lineamonta  atque  effigies,  ac  de  eo- 

sunt  diffcrenda  ex  lirnore  futurse  carislijp,  dom   semine   aliiid  qiiidom    mollescat  in 

pr.Tserlim  diim  signa  probabilia  non  ap-  c.irnihns.  aliiid  indurotiir  in  ossibiis,  aliud 

paroul,  noc  ox  simili  irratiouabili  oxciisa-  in  venis  palpilet,  aliudqiio  ligelur  in  ner- 

lione.  Simililor  qui   in    ipsis  pauperibiis  \\<,\  sic  ncscis  opcra  Dci  occ\\\\&,  qui  fa- 

curiose  discernil,  aii  siiit   digni  rooipcro.  bricator  csf  omnium.  Nam  sicnl  faber  per 

an  vcro  indigoanl,  an  nil  mali  inlondaiil,  inslriiinonta  diversa,  ex  una  materia  offi- 

sajpo  fallolur,  et   eis  froquonfor   negabil  cif  aliud  sic,  aliml  alifor;  sic  Deus  omni- 


ENARRATIO   IN   CAP.    XI  ECCLESIAST^.    —  ART.    XI                                      281 

pofens  per  ministeria  corporum  coelestium  A  Dato  quod  diu  victurus  sis,  non  tamen  no- 

et  motorum  motuumque  eorum,  producit  cebit  tibi,  sed  proderit,  quod  cito  et  mane 

inferiora  hsec  mixta  ex  elementis.  Omnia  incepisti  ei  servire  :  imo  gratissimum  ei 

tamen  originaliler  fecit  ex  nihiio.  Et  juxta  est,  si  quis  juventutis  et  adolescentise  suse 

hunc  modum  loquitur  Plato  in  primo  Ti-  florem,  vigorem,  et  vivaeitatom  sibi  ob- 

maei  :  Dicendum  (inquiens)  cur  conditor  tulerit,  et  in  sua  sancta  servitute  expen- 

fabricatorque  universi,  omne  hoc  institu-  derit. 

endum   putaverit.  Itaque  opera  Dei  igno-  Dulce  lumen,  et  delectabile  est  oculis,        7 

ras,  imo  et  nescis  quando  et  qualiter  seu  vidcre  solern.  Potest  hoc  superficialiter  ac- 

qiia  via   spirilus   tuus  exibit  de  corpore  cipi, quod  lumen  istud  sensibile  sit  amicum 

tuo.  Non  ergo  omittas  aut  differas  miseri-  naturee.  et  perfectio  qusedam  visus  exte- 

cordiae  opera,  spe  vitae  longsevse  in  sajcu-  rioris,  ideoque  suave  hominibus.  Similiter 

lo,  quasi  personaliter  indigens  bonis  tuis  B  vita  praesens,  quge  luminis  nomine  desi- 

in  posterum.  gnatur,  dulcis  appetibilisque  consistit,  et 

His  consonat  quod  secundo  Machabseo-  delectabile  est  oculis  videre  solem.  Pro- 

rum,  virilis  et  sancta  ac  venerandissima  pter  quod  dixit  Tobias  :  Quale  mihi  gau-  Tob.^.n. 

illa  septem  filiorum  martyrum  mater,  le-  dium  est,  qui  in  tenebris  sedeo,  et  lumen 

gitur  ad  illos  in  martyrio  constitutos,  di-  coeli  non  video? 

ii.i/flrcA,vi.,  xisse  :  Nescio  qualiter  in  utero  meo  ap-  Melius  autem  exponuntur  haec  de  lumi- 

""  ■       paruistis  ;   neque  enim   ego   spiritum    et  ne  increato,  ita  quod  Salomon  tangit  hic 

animam  donavi  vobis, et  singulorum  mem-  breviter  praemium  actuum  misericordiae, 

bra  non  ego  compegi,  sed  creator  mundi,  omniumque  virtutum,  quo  inflammari  de- 

qui  omnium  invenit  originem.  bemus  ad  bene  Si^enduxn.  Dulce  lumen,  id 

6           Mane  semina  semen  tuum  :  id  est,  cito  est,  Deus  qui  est  lux  increata,  immensa, 

et  sine  dilalione,  moxque  in  irradiatione  G  superpurissima,  vere  et  incomparabiliter 

lucis  gratise  super  te,  opera  bona  exerce,  dulcis  est  in  se  ipso  et  universis  perfruen- 

agrum  cordis  tui  fecunda,  verbum  Dei  an-  tibus  eo  :  in  cujus  clara  facialique  visione 

nuntia,  ita  ut  mentem  tuam  in  primis  a  beatitudo  nostra  est  sita,  sicut  in  Joanne 

sentibus,  spinis,  ac  tribulis  passionum  ac  ait  Salvator  :  Haec  est  vita  aeterna,  ut  co-  joann.ww, 

vitiorum  emundes.  Hinc  in  Osee  scriptum  gnoscant  te  solum  verum  Deum,  et  quem  ^- 

Oseex,i2.  est  :  Seminatc  vobis  in  justitia,  et  metite  misisti  Jesum  Christum.  De  quo  subditur: 

Jer.\\,z.  in  ore  misericordiae;  ac  in  Jeremia,Novate  ^f  delectabile  est  oculis  interioribus  plene 

vobis  novale,  et  nolite  serere  super  spi-  purgatis,  videre  clare  per  speciem  solcm 

nas.  Et  vespere  ne  cesset  manus  tua  :  id  justitiae,  unigenitum  Filium   Dei.  De  quo 

est,  assidue  actibus  virtuosis  insiste,   ut  Pater  per  Malachiam  loquitur,  dicens  :  Ori- j/a/rtc/i.iv, 

nullam   temporis  tui   partem,   nullamque  etur  vobis  timentibus  nomen  meum  Sol  "■ 

durationis  tuae  ffitatem  infructuose  expen-  D  justitiae.  Unde  et  Sapientiae  quinto  impii 

das,  sed  in  pueritia,  adolescentia,  juven-  sero  poenitentes,  fatentur  :  Justitiae  lumen  6«p.  v,  6. 

tute,   ac   senio   adhaereas,    obsequarisque  non  luxit  nobis,  et  Sol  sapientiae*  non  est  Mnieiiigen- 

Domino  ;  quia  vescis  quid  magis  oriatur,  ortus    nobis.   Qui    Sol    suam    intuitionem ''* 

id  est,  in  qua  temporis  parte,  vel  in  qua  promittit  pro  pra?mio,  dicendo  :  Qui  dili-  /o«n»i  xiv, 

aetate  migrabis  a  corpore,  seu  quid  am-  git  me,  diligetur  a  Patre  meo ;  et  ego  dili-  -'• 

plius  Deo  complaceat  de  te,  hoc,  an  illud;  gam  eum,  et  manifestabo  ei  me  ipsum. 

et  si  utrumque  simul  oriatur,  seu  placeat  Denique,   quum   delectatio   consurgat   ex 

Greatori,  melius  erit,  id  est,   multo  plus  unione  potentiae  cum  convenienti  objecto, 

apud  Deum  erit  meritorium,  si  ei  servive-  ipseque  intellectus  sit  nobilissima  vis  ani- 

ris  in  utraque,  seu  qualibet  tua  aetate,  et  .  mae,  et  objcctum  hoc  aeternum  ac  increa- 

tam  mane  quam   vespere.  Quasi   dicat  :  tum  sit  infinitae   omnino  amoenitatis  ac 


282                                       ENARRATIO   IN   CAP.    XI  ECCLESIAST^.    —  ART.    XI 

convenientise;  delectabilissimum  plane  est,  A  tempore  adolesconliaeDeo  servi  in  Isetitia: 

ipsum  fruitive  conspicere.  Ideo  de  electis  sicut  ait  Apostolus  ad  Philippenses,  Gau-  PhiUpp.i\, 

Ps.  XXXV,  ait  Psalmista  Deo  :  Inebriabuntur  ab  uber-  dete  in  Domino  scmper;  et  Psalmista,  Ser-  />s.xcix,2. 

'    ■        tate  domus  tuae,  et  torrente  voluptatis  tuae  vite  Domino  in  Isetitia.  J?/  in  hono  honesto, 

potabis  eos  :  quoniam  apud  te  est  fons  vi-  id  est  actu  virfutum,  sit  cor  tuum  jugiter 

ta?,  et  in  lumine  tuo  videbimus  lumen.Tan-  occupatum  in  diehus  jurcntutia  /?/«>.  Nam 

ta?  igitur  beatitudinis  spe  et  amore,  simus  et  mores  hominis  meliores  sunt  in  juven- 

semper  bonis  ferventer  intenti ;  et  timore  tute,  quam  in  adolescentia  vel  senectute, 

separationis  ab  ea,  studeamus  semper  ad  prout  in  libro  Politicorum  docet  Philoso- 

mortem  esse  parati.  Propterea  subditur  :  phus.   In   adolescentia   namque   sanguine 

8  iSi  «ww/s  ?nw?/«5\,id  est,quantumcumque  fervente,  passiones  sunt  fortiores,  quibus 
diu,  vixerit  homo,et  in  his  otn/nhus  livtus  ratio  offuscatur;  in  senectute  vero  natura 
/w^r/^id  est,  prospera  habens,  et  gaudens  B  declinat,  et  ratio  incipit  debilitari  com- 
in  bonis,  meminisse  debet  tenelrrosi  tem-  muniter.  JEl  ambula  in  viis  cordis  tui,  id 
^oris,  id  est  horse  mortis,sibi  indesinenter  est  exercitiis  internis  ac  bonis,  quibus 
appropinquantis  :  quae  ob  suam  amaritu-  mens  tendit  in  Deum,  et  in  intuilu  oculo- 
dincm  ac  terribilitatem,  nox  et  tenebrosa  rum  tuorum,  id  est  secundum  dictamen 
vocatur;  ct  dierum  multorum,  id  est  du-  et  judicium  oculorum  interiorum,  et  con- 
rationis  futuri  sffculi,  qua^  fine  carebit.  scientia?  atque  synderesis;  ct  scito  quod 

^cc/i. XI,  Hinc  in  Ecclesiastico  legitur  :  In  die  bo-  jiro  omnibus  his  adducet  ie  Deus  in  judi- 

nonim  ne  immemor  sis  malorum.  Et  (Ire-  cium,  id  est,  copiosam  dabit  mercedem, 

gorius  :   Sic   agenda   est   prssentis   vilie  quum  approbaverit  sua  judiciali  sentenlia 

la;tilia,  ut  amaritudo  mortis,  ac  districlio  hiijiisniodi  vilam  tuam.  Inde  et  Apostolus 

seqiienlis  judicii,  nunquam  recedant  a  me-  (lorinlhios    exhorlatur    :    Slabiles   estote,    icor.w, 

moria.  Ilinc  Sencca  dixil  :  Umnis  dies  vel-  (^  ahiindanles  in  opere  Doinini  semper,-sci-  ^®- 

ul  ultimus  ordinandus  est.  Qui  quum  ve-  enles  quod  labor  vesler  non  est  inanis  in 

nerint,  vanitatis  arguentur  pra'terita,  id  Doinino. 

esl,  in  futuro  swculo,  et  statim  post  mor-  Aufer  iram  per  vilium  u  corde  tuo,  id       lO 

tem   fiet   iiniuscnjusque  particiilare  judi-  est,  appetitum  vindictae   refrena,  et  cito 

cium,el  mala  qii;e  gessit  ostendcnliir  vana  indiilge,  qiialeniis  Deus  in  suo  judicio  tibi 

fiiisse,   el    reprehendenliir.   (Jainiiabimlui'  indiilgeal  :  qiii  in  Kvangelio  prolestatur.  Si   Mauii.y,, 

ac  punientiir.  non  remiserilis  uniisquis(]ue  fralri  suo  de  '^;"^'"-'*- 

9  Lwtare  crgo,  juvenis,   iu  adolcsccntia  cordibus  vestris,  nec  Palcr  vesler  ccelcslis 
tua,  ct  iu  hono  sit  cor  tuum  in  diebusju-  dimillet  vobis  peccala  vestra.  Unde  el  in 
ventutis  tuce,el  amhula  in  viis  cordis  tui,  Levitico  jussum   est  :   Non  quseras  ultio-     /.«-.  xix. 
et  in  intuitu  oculorutn  tuorum.S^ocundum  nem,  nee  memor  eris  injiiriie  civiiim  luo-  '^- 
superficiem  lillera»,  videlur  hic  Salonion  D  riim.   In  (Jenesi  quociuc  Joseph   fralribus 
adiiionere  ad  vivendum  voliipluose,  jiixla  siiis  legitiir  injunxisse  :  Ne  irascamini  in    oen.xty, 
desideria  cordis  et  conciipiscenliam  ocii-  via.  Et  in  Job  pi\Tcipitur  :  Non  te  superet  **•   ^  ^^ 
lorum.  El    si   lillera   ila  sumaliir,   diciint  iia.  iit  aliquem  oj^priinas. £"/ rt>/?orc  mali- \». 
expositores.qiiod  dicat  haec  verba  ironice.  linm,  id  esl  adulterium  et  omnem  luxu- 

Nam  slatim  subjungit  :  ct  scito  quod  pro  riam,  a  carnc  tua.  Qui  enim   fornicatur,    xcor.w, 

omnihus  his  adducct  ic  Dcus  iu  judicinm.  pcccat   in   corpiis  suum  ;  el   se  ipsum   in '*• 

Vel  in  pcrsona  earnalium  dixil  liaK".  (juasi  Haplismale  Deo  consccralum,  facit  diaboli 

dicat  :  (Juuni  tot  mala  sinl  et  adversa,  in-  servum  ac  momhvmw.  Adoh'sccntia  cnim 

lerim   voluplatihiis    frucre.   Nihilo  minus  cl  voluptas,  vana  sunl  :  (piia  a  summo  et 

texlus  polesl  exponi  in  sensu  saliibii. /.(C-  incominulabili  bono  averlunl,  impediiint, 

tare,juvenis,  in  adolcscentia  tua,   id  est,  el  elongant.  Adolescentia  tamen,  prout  est 


ENARRATIO   IN   CAP.    XII   ECCLESIASTiE.    —   ART.    XII 


283 


pars  aetatis,  non  est  vitiosa  in  se;  sed  in  A  distinctae  partes  getatis,  ita  quod  tempore 

ea  incifalur  homo  potissime  ad  inania  ac  juventutis,  adolescentia  jam  defluxit :  nisi 

lasciva.  Voluptas  vero  illegitimse  copulee  forsan  dicalur  juvenis  delectari  in  ea  se- 

est  iniqua.  cundum  esse  quod  habet  in  apprehensio- 

Postremo,  circa  illud,  L»tare,  juvenis,  ne.b^t  respondendum,quod  juventus  quan- 

in  adolescentia  tua,  posset  quis  quserere,  doque,sicut  et  hic,extense  accipitur, prout 

qualiler  possit  juvenis  in  adolescontia  sua  ad  adolescentiam  se  extendit.  El  saepe  pro 

Isetari,  quum  juventus  et  adolescentia  sint  eodcm  sumuntur. 


ARTICULUS  XII 


EXPOSITIO   CAPITULI   DUODECIMI   :    MEMENTO   CREATORIS    TUI   IN   DIERUS  JUVENTUTIS   TU^. 


HORTATUR  jam  Salomon  ad  virtuose  R  possidemus,  ejus  obsequio  mancipemus, 

agendum  celeriter,  ex  consideratione  atque  ad  ejus  ordinemus  amorem  et  cul- 

brevitatis  vitae  prsesentis,  et  corruptionis  tum.  Sicque  ratione   beneficentifle   nobis 

assiduse   corporis   nostri,    imminentisque  ab  ipso  exhibitee,  debemus  nos  totos  dile- 

morfis.  Et  loquitur  in  isfo  capifulo  mul-  ctioni   et   honorificentise  ejus  :  et  multo 

tum  mefaphorice  ct  obscure;sed  ex  verbis  plus,  quoniam  ipse  prior  dilexit  nos;  et  Uoann.iv, 

quae   tandem    subjungit,  dat   occasionem  maxime  propter  infinitam  dignifatem  ac '"' '^' 

infelligendi  quid  dicere  velit,  honorabilitafem  ipsius,  sed  et  propter  li- 

Memento  Creatoris  tui,  non  superficia-  beralissima  ejus  promissa.  Nequaquam  er- 

li,  rara,  informi,  sed  cordiali,  assidua,  et  go  obliviscamur  ipsius,  sed  in  omni  ejus 

formata  recordatione  :  ita  ut  ejus  majc-  obsequio  pensemusmajestatem  ipsius,qua- 

stafem  tofo  posse  honores,  ejus  bonitatem  fenus  cum  ingenti  reverentia  eum  exore- 

super  omnia  fervide  dilig-as,  ejus  jiistitiam  G  mus,  laudemus,  colamus,  et  veneremur  in 

expavescas,    infinitam   excellenfiam   ejus  omnibus.  In  omni  quoque  tentatione  re- 

jugiter   laudes,    veritatem    et   sapientiam  miniscamur  suae   gloriosa?  et   supervene- 

ejus  reverenter  ac  limpide  confempleris,  randse  praesentise,  ut  erubescamus,  verea- 

beneficia  et  promissa  ipsius  attendas,  et  mur,  et  omittamus  in  ejus  praesentia  ipsum 

gratus  esse  totis  viribus  semper  coneris.  offendere,  et  viliter  nos  habere. 

Sic    igitur  Dei  praesenfiam    incessabiliter  Antequam   veniat    tempus   afflicfionis 

penses  in  diebus  juventutis  tuK,  id  est  tu(P,  id  est  angustiae,  adversitatis,  et  sene- 

statim  ab  exordio  aefatis  adulfae,  haec  ali-  ctutis  :  in  quibus  Deo  servire,  et  ad  ipsum 

qualiter  incipiendo.  Et  quanto  plus  creve-  confugere,  est  quodammodo  necessitafis, 

ris  aetate,  ad  pueritiam  adolescentiamque  nec  ex  mera  liberfafe  puraque  caritafe  vi- 

perveniendo;  tanto  perfectius  impleas  jam  detur  procedere,  ideo  Deo  minus  acceptum 

praedicta.  Itemque  juventus  hic   sumitur,  D  est;  et  appropinquent  anni  de  quihus  di- 

prout  contra  senecfufem  distinguitur,  et  co^  .•  iVon  m//r«jo^ace?2<.  Isti  sunt  anni  aeta- 

totum  tempus  adultae.  includit  aefatis.  De-  tis   decrepitae    et   mortis   amarae,   imo   et 

nique,  protestante  S.  Hilario,  id  potissime  quotidianae  :  quia,  ut  beatus  asserit  Augu- 

Deo  tenemur,  ut  sicut  totum  quod  sumus,  stinus,  quando   aetas  vergit  ad  occasum, 

possumus  et  habemus,ab  ipso  accepimus;  senex  plenusest  querelis  et  nullis  gaudiis. 

sic  nos  ipsos  et  omne  quod  valemus  ac  Et  rursus  testatur :  Quum  homines  cupiunt 


284 


ENARRATIO   IN   CAP.    XII   ECCLESIAST.i;. 


ART.    XII 


Ezech. 
XXXII,  7,  8 


Js.  XXXIV, 2. 
Ibid.  4. 


Joann.  vii 

38. 


senectutem,  quid  aliud  optant,  nisi  lon-  A 
gam  infirmitatem?  Sanclus  quoque  Grego- 
rius  :  Ipse  (inquit)  defectus  corruptionis, 
quid  est,  nisi  qua?dam  prolixitas  mortis? 

An/equam  tenebrescant  sol  et  lumen  et 
stelke  et  lunn.  Ouemadmodum  Rabbi  Mo- 
yses  ille  .Egyptius,  magnus  philosophus 
atque  theologus,  fassus  est,  consuetudo 
Scripturae  est,  ut  luminaria  cceli  et  orbes 
coelestes,  propler  homines  condita,  dican- 
lur  obfenebrari,  moerere,  et  quasi  in  dele- 
rius  variari,  dum  homines  in  prjecipuas 
labuntur  adversitates,  calamitates  et  mor-  B 
tes.  Unde  in  Ezechiele  Dominus  loquitur 
regi  iEgypti  :  Operiam,  quum  exstinctus 
fucris,  coelos,  et  nigrescere  faciam  slellas 
ejus ;  solem  nube  tegam,  et  luna  non  da- 
bit  lumen  suum  ;  omnia  himinaria  coeli 
maM-erc  faciam  super  le.  Simililer  in  Isaia, 
quum  dixisset  Scriptura,  Interfecil  eos, 
etc,  mox  adjecit  :  ct  coniplicabuntur  sicut 
liber  coeli,  ct  omnis  militia  eorum  defluet. 
Itaque  juxfa  hunc  modum  loquendi  polest 
intelligi,  quod  homine  in  angustiis  senii 
constitufo,et  propinquanle  ad  mortem  sol  G 
lumenque  ejus,  luna  ac  sidera  lenebre- 
scunt,  quia  non  fulgent  homini  tali  ad 
ejus  solatium.  Yciumlamen  exposifores, 
per  solem  et  hinam,  communiter  intel- 
ligiint  ocidos  corporales  :  qiii  omnibus 
menibris  hicent,  (hu-atumque  priebenl  pcr 
lumen  visuale  et  vim  visivani.  qiia'  con- 
nata  sunt  oculis  ac  resident  iii  piipilla. 
senecfufisque  fempore,  praiserfim  in  mor- 
te,  per  (h^bilitationem  obtenebrescunt.  Per 
stellas  vero,  alii  sensus  inteiligiintiir  :  (iiii 
ornant  caput  siciit  sidera  (•(ehini,  et  iihi-  I) 
minant  arKiiialitcr  hominem,  qiiemadmo- 
diiin  aslra  miindum.  qiiia  cognitio  nostia 
intellectiva,  a  sensiliva  siiniil  e.\or(hum, 
alqiie  per  sensuum  apprehensionem  diii- 
gitur  homo  in  agendis  ac  evilandis. 

Et  rcverldnlur  nubes  post  pluviam.Vor 
aquas  et  flumina  ac  niibes,  in  Scriptuiis 
quandoque  significanlur  gratiariim  fhicn- 
ta,  divinoriim  charismaliim  dona,  el  ri- 
vi  sapienlia)  alqiie  scienlia?.  Oe  quibiis  in 
Joanne  loquitur  Ghristus  :  Qui  credil   iii 


me,  flumina  de  ventre  ejus  fluent  aquse 

vivae ;  et  in  Apocalypsi,  Qui  vult,  accipiat  Apoc.w», 

aqiiam  vitse  gratis;et   in  Isaia,  Miserator '^"^^^^  ,q 

eorum  reget   eos,  et  ad  fontes  aquarum 

potabit  eos  ;  itemque  in  Psalmo,  Fluminis  Ps.  xlv,5. 

impelus  Isetificat  civitatem  Dei.  Interdum 

per  ista,  in  Scripturis  exprimilur  tribula- 

tio  magna,  et  impetus  angustise  copiosse  : 

sicut  in  Psalmo,  Elevaverunl  flumina,  Do-  />«.  xcn,  3. 

mine,  elevaverunt  flumina  vocem  suam  ; 

et  rursus,  Salvum  me  fac,  Domine,  quo-   rs.i.wm, 

niam  intraverunt  aquae  usque  ad  animam  '" 

meam  ;  atque  in  Isaia,  Adducet  Dominus  is.\w,i. 

siiper  eos  aquas  multas  et  forles,  regem 

Assyriorum.  Et  ita  hoc  loco  per  nubes,in- 

sinuantur  caligines  inundafionesque  affli- 

cfionum,  quibus  agonizanfes  copiosissime 

ac  moesfissime  involvuntur  in  corpore  et 

anima,  in  singulis  membris  ac  viribus :  qui- 

bus  tanquam  nubibus  densis  ac  tempestu- 

osis  operiunlur.Quse  nubes  tunc  reverfun- 

tiir  post  pluvias,  id  est  post  praecedenfes 

tril)ulafiones,  timores,  pressuras. 

Qanndo  com  movcbuntur  custodes  domus,  3 
id  esf  costa" :  quibus  infesfina  vallantur,  et 
tota  venfris  mollifies  conservatur,  ne  in- 
tra  se  corruens  comprimatur.Possunt  qiio- 
que  cusfodcs  domus.  intelligi  sensus  exte- 
riores  :  per  quos  custoditiir  domiis,  id  est 
corpus,  quod  est  anima^  habifaciihim,  a 
diversis  periciilis.  Uuisus.cusfodes  domiis, 
id  esf  iiominis,  in  qiio  Deiis  per  gratiam 
commoralur,  vel  diabolus  residens  domi- 
natiir,  sunl  intellectus  et  volunfas  :  qui 
imperanf  inferioribus  viribus,  ef  ab  ad- 
versis  mulfis  cuslodiiinl  hominem  :  sed 
mnrle  inslante,  multiplici  conciitiuntur 
horrore.  Gustodes  quoque  habilaculi,  in 
quo  agonizans  jacet,  lunc  commoventur 
compassione,  lerrore  ct  anguslia.  JS"/ »M^rt- 
hunt  VI ri  fortissimi,  id  est,  crura  ac  li- 
bia>.  qua>  toliiis  corporis  sustenfanf  ac  de- 
feriint  pondus,pr.T  infirmitate  vacillabiint 
ac  lilubabunf.  Qiia'  dicunfur  viri  forfissi- 
mi.  quia  robiislissime  pra»  ceferis  qucp  in 
homine  siint,  consolidant  lenerifudinem 
carnis.  Vel  :  Viri  forfissimi,  id  esf.  qui 
anlea  robustissimi  erant,  tunc  prae  aegrilu- 


ENARRATIO    IN   CAP.    XII   ECCLESIAST^.    —    ART.    XII 


285 


dine  nutant.  Et  otiosce  erunt  molentes,  id 
est,  dentes,  qui  instar  mol»  comminuunt 
cibos,  tunc  ab  officio  suo  deficient,  non 
valentes  conterere  cihum,  imminufo  nuwe- 

'inmimdo  ro*  :  qiija  tunc  solent  excidere,  et  numero 
minorari  in  senectule;  et  teneorescent  vi- 
dentes  per  foramina,  id  est,  oculi  caliga- 
bunt  :  qui  per  organa  sua  in  capite  sita 
ac  profundata,  tanquam  per  foramina  cer- 
nunt.  Unde  in  Genesi  leguntur  suis  oculis 

Gen.xxvM,  Isaac  ct  Jacob  pree  senectute  non  potuisse 

i;xLvni,io.  g]aj.g  videre. 

4  Et  claudent  ostia  in  platea,  in  humili- 
late  vocis  molentis.  Ostia  hominis  sunt,  os 
ejus  et  labia,  ac  ceterse  viae  seu  aperturse, 
per  quas  ejiciuntur  superfluitates  naturae. 

/^s. cxi,  R.  Unde  orat  Propheta  :  Pone,   Domine,  cu- 

stodiam  ori  meo,  et  ostium  circumstantiae 

labiis  meis.  In  Ecclesiastico  quoque  habe- 

Eecii.     tur,  Ori  tuo  facito  ostia  :  id  est,  labia  tua 

xx\nii,  28.  ^jj  illicita  locutione  refrena.  Haec  ostia, 
morte  instante,clauduntur,dum  loqui  non 
prsevalent,  et  prae  angustia  afflictionum 
invicem  comprimuntur.  Ideo  additur  :  In 
humilitate,  id  est  exilitate  et  dejectione, 
vocis  molentis,  id  est  aerem  confringen- 
tis  :  quia  tunc  vix  loqui  possunt  exiliter 
ac  depresse.  Hoc  ostium  positum  est  in 
platea,  id  est  in  planitie  ac  latitudine  vul- 
tus.  Vel,  Glaudent  ostia  in  plateis  :  quo- 
niam  senes  segrotantes  ac  agonizantes,  fa- 
ciunt  januas  domus  suse  claudi;  nec  egredi 
queunt,  nec  ludentium  jocis  alludunt. 

Et  consurgent  ad  vocem  volucris,  id 
est,  in  galli  cantu  evigilabunt  ac  surgent, 
vel  necessitudine  urinandi,  a  qua  diu  ne- 
queunt  abstinere,  vel  quia  diu  in  uno 
latere  non  valent  jacere.  Nempe  frigescen- 
te  jam  sanguine,  et  siccato  humore,  qui- 
bus  materia  alitur  somni,  ad  levem  evi- 
gilant  sonum  ;  deficiente  quoque  vigore 
naturae,  non  possunt  diu  tenere  urinam. 
Et  obsurdescent  omnes  filice  carrninis,  id 
est  aures  :  qu»  in  melodiis  et  cantibus 
delectantur,  propter  quod  filiae  carminis 

5  nuncupantur.  ^ajce^sa  quoque  timehunt,et 
formidabunt  in  via  :  id  est,  ipsi  infirmi 
senes  et  morti  appropinquantes,  verebun- 


A  (ur  secreta  et  alta  judicia  Dei,  atque  igno- 
tam  ingrcdi  metuent  regionem.Vel  :  Ex- 
celsa,  id  est  supremse  vires  animse,  scilicet 
intellectus  et  voluntas,  expavescent  mortis 
discrimen,  et  viam  universa?  contrement 
carnis.  VeI,Iapsis  poplitibus  ac  tremiscen- 
te  vestigio,  etiam  in  plano  fluctuantcs  iti- 
nere,  defectum  ac  offendicula  gressuum 
formidabunt. 

Florebit  amyfjdalus,  impinguahitur  lo- 
custa,  el  dissipahitur  capparis.  Haec  tria, 
puta  amygdalus,  locusta,  et  capparis,  per 

B  metaphoram  seni  conveniunt :  amygdalus, 
ratione  canitiei ;  locusta,  propter  crurum 
dolorem,  ac  pedum  tumorem.  Locusta  quip- 
pe  est  animal  breve  et  parvum,  in  cruri- 
bus  debile  :  cujus  proles  est  bruchus,  qui 
quum  alatus  fuerit,  et  volare  inceperit,  lo- 
custa  vocatur,  ut  dictum  est  super  illud 
Joelis  :  Residuum  erucae,  comedit  locusta.  jod\,k. 
Gapparis,  propter  libidinis  infrigidatio- 
nem.  Florebit  ergo  in  sene  amygdalus,  id 
est,caput  capillorum  canitie  quasi  floribus 
suis  operietur  ;  impinguabiiur  locusta,  id 

G  est,  crura  dolebunt,  et  pedes  indigestis 
humoribus  tumidi  fient  ac  gravabuntur, 
ac  tibias  intumescent.  Aliqui  tamen  per 
locustam  teneram,  intelligunt  mollem  ven- 
trem,  qui  tempore  senii,  incoctis  solet 
impinguari  humoribus,  deficiente  calore 
ad  consumendum.  Et  dissipabitur  cappa- 
ris,\di  est,  libido'frigescet,et  concupiscen- 
tia  exstinguetur  :  quae  nomine  capparis 
designatur,  eo  quod  capparis  herba  sit  ex- 
citans  luxuin,  et  renibus  valet,  in  quibus 
libido  viget.  Propter  quod  ait  Salvator  : 

D  Sint  lumbi  vestri  praecincti.  Porro  (ut  le- zwc.xn.ss. 
gitur)  capparis  est  genus  fruteti  conforme 
lentisco,  habens  in  summitatibus  seminis 
sui  rotunda  capitula,  nascens  in  aridis  lo- 
cis,  et  petrae  adhaerens;  et  super  omnia 
medicamina  juvat.  Semen  ejus  sali  com- 
positum,cibis  est  aptum;  ventrem  mollit, 
provocatque  urinam.  Radix  ejus  potata, 
paralyticis  mirifice  prodest,  raenstruis  im- 
perat.  Semen  ejus  cum  aceto  coctum,  et 

,  ore  retentum,  dolorem  dentium  mitigat. 
Radixejus  si  masticetur,doIorem  eumdem 


286 


ENARRATIO   IN   CAP.    XII   ECCLESIAST.*;.    —   ART.    XII 


•  Quoniam  compescit.  Quanclo  *  ibit  homo  in  domum 
a'ternifatis  siia',  id  est  statum  et  mansio- 
nem  fufuri  saeculi,  cujus  duratio  finem 
non  liabet,  et  circuibunt  in  platea  plan- 
gentes,  id  est  propinqui  et  amici,  defun- 
ctum  ad  tumulum  deferentes,ejusque  mor- 
tem  in  via  deflentes. 
6  Antequam  rumpdtur  funis   argenteus. 

In  omnibus  his  repelendum  esl  illud  :  Me- 
mento  Creatoris  tui.  Itaque  reminiscere 
Dei  tui  indesinenter,  antequam  rumpatur 
funis  argenteus,  id  est  splendida  vita  ista, 
instar  funiculi  diu  protracta,  seu  elemen- 
torum  commixtio,  instar  funiculi  in  tuo 
corpore  colligata  :  hoc  est,  antequam  dis- 
solvatur  complexionis  tuse  harmonia.  Et 
recurrat  vitta  aurea,\el,  ut  aliqui  legunt, 
Vifa  aurea.  Per  vittam  auream,  qnidam 
intelligunt  animam  pretiosam,  variis  viri- 
bus  proprietatibusque  intextam.Et  auream 
vilam,  quidam  accipiunt  vitam  futuram 
juslis  promissam,  et  viliis  perdilam  :  qusp 
ita  se  habet  ad  vilam  prwsenlem,  sicut  au- 
rum  ad  argenlum.  Polest  quoque  per  vil- 
tam  auream.  significari  nobilissima  illa 
harinonia,  qua?  in  resurrectione  fulura  tri- 
bueUir  eleclis,  et  aliqualiler  fuit  ante  ia- 
psum  in  primis  parentibus.  Ilaque  ante- 
quam  anima  recurral  ad  suum  conditorem, 
et  anlequam  vita  beala  reddalur,  memor 

sis  Dei. 

Et  conteratur  )i>idri(t  supcr  fontem,  id 
est,  vesicia  humorum  aqualicorum  conlen- 
liva,  deslruatur  ad  stomachum  :  ex  quo. 
veliit  ex  fonte,suscipit  lalem  humorem.Ut 
enim  ait  Cyrillus  in  suis  Proverbiis,  qua- 
tuor  digeslionibus  cibus  percoquitur,  ut 
deinde  memhris  purior  ahjue  veracior 
tribualur.  (hnnis  etenim  cibus,  anleiiuam 
subslantiae  carnis  incorporetur,  (lualuor 
digestionibus  expurgalur.  Primo  vadil  ad 
stomachum,  el  ibi  digerilur,  et  sequeslra- 
tur  purum  ab  inipuro,  et  impuruni  emitli- 
tur  per  secessum.  Deinde  purum  relictum 
ad  hepar  emitlilur,  ac  ibi  digeritur;  filque 
sanguis,  et  sequeslratur  purum  ab  impu- 
ro  :  impurum  emitlilur  per  urinam,  ae 
purum  relictum,  a  venis  atlrahitur.  Et  ibi 


A  tertio  digeritur,  sequestraturque  purum  ab 
impuro  :  et  impurum  emittitur  per  sudo- 
rem  et  sputum ;  deinde  purum  relictum, 
per  membra  spargitur.  Et  in  membris 
quarto  digeritur,  sequestraturque  purum 
ab  impuro  :  et  illud  impurum,  quod  quasi 
piirum  est,  servatur  in  vasis  spermaticis, 
et  in  generatione  emittitur;  purissimum 
autem  relictum,  convertitur  in  membro- 
rum  substantiam,  factum  vivum,  atque 
substantia  vita?. 

Et  conteratur*  rota  super  cisternam,  id    '  confrin- 

B  est  caput,  inslar  rotse  rotundum,  super- s"'"'" 
posilum  cordi,  quod  est  fons  caloris  ac 
vitalium    origo   spirituum.  Et  revertatur        7 
pulvis  in  terram  suam  unde  erat,  id  est, 
caro  resolvatur  in  terram  :  quae,  quantum 
ad  materiam,  pr«dominatur  in  corpore;  et 
sjjiritus  redcat  ad  eu)n'  qui  dedit  illum,    ' Deum 
id  esl   ad  Creatorem,  ut  judicetur  et  re- 
muneretur.  Qua  auctorilate  confunduntur 
.\polIinaris  el  sui  sequaces,  dicentes  ani- 
mas  cum  corporibus  propagari,  descindi, 
ac  seminari,  non  ab  (^xtra  infundi;  et  qui- 

C  (lam  philosophi  ac  Sadduciei,  qui  dixerunt 
animas  hominum  mori  cum  corpore. 

llis  melaphorice  ae  parabolice  dictis,  ad 
principium  redil  hujus  voluminis  :  Ta/ti-  8 
tas,  inquiens,  vanitatum,  dijcit  Ecclesia- 
sics,  ct  omnia  vanitas  :  sicut  in  primo 
capitulo  exposilum  est.  Tanquam  dicat  : 
Quum  omnis  honio  ad  finem  istum  ventu- 
rus  sit,  ut  corpus  redigatur  in  pulverem, 
ct  anima  reverlatur  ad  Creatorem  ;  vanis- 
simum  cst,  in  rebus  caducis,  in  deliciis  et 
mundi  honoribus  occupari.  beatiludinem 

D  (]uaMerc,  el  conslituere  finem  in  talibus. 

Quumque  csset  sapicntissimus  Ecclcsia-        9 
stes  :  prout  tertio  Regum  et  secundo  Para-  wxReg.n, 
lipomenon,  supra  quoque  exposilum  est.  ^V^'*,' ," 
Eo(juilur  autem  de  se  ipso.  quasi  de  aiio,  ut  EceU.iM. 
moris  esl  aucloribus  Sciipturarum  in  pro- 
priis  loqui  libris.  Se  quoque  commendat, 
non  ad  propriam  huulcm,  sed  ad  Dei  ho- 
noreni  et   nostram  «'dificalionem,  ut  cer- 
tius  ei  credannis.  ejusque  verba  allentius 
conlemplemur.  Docuit  populum  Israelili- 
cum  sibi  commissum,  prseserlim  domesli- 


ENARRATIO    IN   CAP.    XII   ECCLESIAST^.    —   ART.    XII 


287 


Eccle.  II, 
passim. 

/ftirf.  I,  13. 


3-2. 


10 


Eccle.  III, 
19. 

11 


Pi.Lxviii,3, 

Joann.  iv. 
It. 


Jer.  xxm, 

29. 

Is.  XLIX,  2. 


cos  suos,  ac  alios  ad  ipsum  pro  informa- 
tione  accedentes,  sicut  reginam  Saba;  d 
ennrravitquo'  fecerat :  \\\  patuit  supra  se- 
cundo  capitulo.  El  ijivesiigaus  veritalem 
de  singulis,  prout  supra  fuit  expositum, 
composuit  parabolas  inultas,  videlicet  tria 
millia,ut  legitur  tertio  Regum.Qua?  tamen 
non  sunt  omnes  descriptse,  ut  dictum  est 
in  expositione  libri  Proverbiorum.  Qucesi- 
vit  verba  utilia  ad  salutem,  et  conscripsit, 
per  se  vel  per  alios,  sermones  rectissimos, 
id  est  ab  omni  falsifate  et  injustitia  alienos, 
ac  veritate  plenos  :  quantum  ad  ea  quae 
dixit  ex  ratione  et  absoluta  assertione, 
non  autem  quantum  ad  ea  quae  in  isto 
protulit  libro  in  persona  carnalium  :  un- 
de  est  iliud,  Nihil  habet  homo  amplius 
jumento,  etc. 

Verba  sapientium,  qui  libros  sacrae  edi- 
derunt  Scriplurse,  et  aliorum  veraciter  sa- 
pientium,  sunt  sicut  stimuli  :  quoniam 
pungunt  et  excitant  tardos,  negligentes  ac 
sonmolentos;  et  quasi  clavi  in  altum  de- 
fixi,  id  est,  firma  et  immobiliter  vera,  sic- 
ut  clavi  profunde  incussi  manent  firmis- 
sime  suo  in  loco,  vel  tam  sublimiter  fixi, 
quod  nequeunt  attingi  aut  extrahi.  Altum 
autem,  pro  profundo  frequenter  accipi- 
lur  :  sicut  in  Psalmo,  Veni  in  altitudinem 
maris;  atque  in  Joanne,  Puteus  altus  est. 
Sunt  etiam  quasi  clavi,  quia  acuta  ad 
increpandum,  penetrativa  ad  inflamman- 
dum,  efficacia  ad  interimendum  omne  pec- 
catum.  Unde  in  Jeremia  Dominus  loqui- 
tur  :  Nonne  verba  mea  sunt  quasi  ignis, 
et  quasi  malleus  conterens  petram?  Per 
Isaiam  quoque  Ghristus  testatur  :  Posuit 
me  quasi  sagittam  electam,  et  posuit  os 
meum  quasi  gladium  acutum.  Qua;  verba 
sapientium,  per  magistrorum  consilium 
data  sunt  a  pastore  uno  :  id  est,  a  Deo 
provisore  universorum,  et  fidelium  suo- 
rum  summo  pastore,  data  sunt  per  Moysen 
et  Prophetas,  qui  consuluerunt  et  docue- 
runt  hsec  observari.  Quasi  dicat  :  Non  per 
me  solum  aut  principaliter  data  sunt.Dein- 
de  in  novo  Testamento  per  Aposlolos  et 
Evangelistas  a  Ghristo  donata  sunt,  qui  est 


A  princeps  pastorum,  et  dixit  :  Unus  est  ma-    Matth. 
gister  vester,  Christus.  xxn,,8,io. 

Ilis  aynplius,  fili  mi,  ne  requiras,  id  12 
est  nil  quod  non  contineatur  aliquo  modo 
in  Scripturis.  Faciendi  plures  libros  nul- 
lus  est  finis  :  quia  ex  una  consideratione 
oritur  alia,  et  jugiter  novae  considerationes 
occurrunt.  Et  qui  cessare  proposuit  atque 
quiescere  uno  quocumque  libro  completo, 
antequam  illum  compleverit,  ex  conside- 
ralionibus  intciim  sibi  occurrentibus  in- 
citatur  ad  alios  componendos./^r^^^wewsywe 

B  meditatio,  id  est  diligens  consideratio,  as- 
sidue  necessaria  ad  libros  componendos, 
carnis  affiictio  est,  id  est,  corpus  mole- 
stat,  caput  debilitat,  et  interiores  exa- 
gitat  sensus,  qui  rationi  subserviunt,  et 
similitudines  atque  phantasmata  reprse- 
sentant  :  sicque  (ut  Commentator  fatetur) 
vere  fortiterque  laborant.  Talis  quoque 
meditatio  est  ssepe  laboriosa  spiritui,  cui 
difficile  est  queedam  difficilia  intellige- 
re,  de  quibus  vult  scribere.  Sed  et  corpus  sap.ix,  15. 
corruptibile   aggravat  animam,  et   terre- 

G  na  habitatio  deprimit  sensum  multa  cogi- 
tantem. 

Finem  loquendi  pariter  omnes  audia-  13 
mus,  id  est  summam  omnium  Scriptura- 
rum,  saluberrimumque  compendium,  in 
cujus  adimpletione  tota  pendet  Scriptura. 
Deum  time  filiali  timore,  et  mandata  ejus, 
tam  negativa,  quibus  vitia  prohihentur, 
quam  affirmativa,  quibus  virtutum  actus 
preecipiuntur,  et  prgesertim  praecepta  cari- 
tatis  Dei  ac  proximorum,  observa,  perseve- 
rando  usque  in  finem.  Hoc  est  enimomnis 

D  homo :  id  est,  ad  hoc  conditi  sunt  homines 
universi,  et  in  hoc  consistit  eorum  salus 
atque  perfectio  maxima,  in  plena  obser- 
vatione  prsecepti  caritatis  divinse.  Cuncta  14 
qua;  fiunt,  adducet  Deus  in  judicium  :  id 
est,  omnium  hominum  actus  interiores  et 
exteriores  judicabit  Omnipotens,  imo  et 
bonorum  actuum  omissiones;  pro  omni 
errato,  id  est,  ad  puniendum  quidquid  er- 
ronee  et  inique  est  commissum,  et  omnem 
errorem  fidei  sanctae  contrarium.  Sive  bo- 
num,  sive  malum  sit.  Hoc  refertur  ad  il- 


288  ENARRATIO   IN   CAP.    XII   ECCLESIAST^.    —   ART.    XII 

lud,  Cuncta  quse  fiunt  :  ut  sit  sensus,  Om-  A  prout  gessit  in  corpore,  sive  bonum,  sive 

nia  juflicabit  tam  bona  quam  mala.  Yel  si  malum. 

refertur  ad  illud,  Pro  omni  errato,  sen-  Dicunt  Hebrsei,  quod  propter  lianc  ulti- 

sus  est,  quod  omne  erratum  dijudicabit  mam  auctoritatem,  liber  hic  Salomonis  re- 

et  puniet,  sive  sit  bonum  ex  genere,  sed  ceptus  sit   in  sanctarum  canone  Scriptu- 

perversa  factum  intentione,  ut  ire  ad  ec-  rarum.    In   aliis   enim    videbatur   ssepius 

clesiam  ob  laudem  humanam;  sive  sit  ma-  deviasse;  hic  vero  Omnipotentis  justitiam 

lum  ex  propria  ratrone.  Hinc  ait  Aposto-  declaravit,  et  qualiter  serviendum  sit  ei, 

iicor.  V,  lus  :  Omnes  nos  manifestari  oportet  ante  qui  est  super  omnia  Deus  sublimis  et  be- 

*"■           tribunal  Christi,   ut  referat   unusquisque  nedictus.  Amen. 


FINIS     GOMMENTARIORUM     IN     EGCLES  1  A  ST  K  N 


ENARRATIO 


IN  GANTIGUM  GANTIGORUM 

SALOMONIS 


T.  7.  19 


PRO(EMIUM 


GAUDEBIT  sponsus  suj^er  sponsam.  Is.  LXII,  5. 
Ghristum  esse  sponsum,  teslatur  bealissimus  Joannes  Baptista,  paranymphus 
et  amicus  sponsi  ipsius,  loquens  :  Qui  haJjet  sponsam,  sponsus  est.  Et  de  sc  ipso   Joann.m, 
ibidem  subjungens  :  Amicus  autem  sponsi,  qui  slat,  et  audit  eum,   gaudio   gaudet  '  ' 
propter  vocem  sponsi.  Hinc  in  Evangelio  de  se  ipso  loquitur  Ghristus  :  Numquid  pos-   Matih.\%, 
sunt  filii  sponsi  jejunare,  quamdiu  cum  ipsis  est  sponsus?  De  cujus  puro  et  felici  con- 
nubio  in  Apocalypsi  legitur  :  Quia  venerunt  nuptiae  Agni.  Quamvis  autem  tota  superbe-    Apoc.wx., 
nedicta  adorandaque  Trinilas,  imo  et  quselibet  divina  aeterna  et  increata  Persona,  possit   ' 
vocari  sponsus  uniuscujusque  rationalis  et  inteilectualis  creaturae,  in  gratia  aut  gloria 
exsistentis ;  specialiter  tamen  et  appropriate  competit  unigenito  Dei  Filio  incarnato, 
esse  ac  dici  sponsum  Ecclesise  militantis  :  quoniam  sponsus  et  sponsa,  solent  esse  ejus- 
dem  naturae.  Ipse  autem  nostram  assumpsit  naturam  in  unitate  personae,   non  Pater 
nec  Spiritus  Sanctus. 

Praeterea,  quamvis  triumphanti  Ecclesise  et  unicuique  menti  beatse  in  coelo,  competat 
esse  sponsam  Yerbi  geterni  excellentius,  quam  Ecclesiae  militanti,  mentique  viatrici  seu 
animse  rationali  in  fide  et  gratia  consistenti,  ut  infra  patebit;  communiter  tamen  fer- 
tur,  quod  triplex  sit  sponsa  Ghristi,  videlicet  :  tota  universalis  Ecclesia  militans,  quse 
vocatur  sponsa  Domini  Jesu  Ghristi  generalis;  et  quaelibet  anima  fidelis  et  amorosa, 
quae  dicitur  Ghristi  sponsa  particularis  ;  itemque  beatissima  virgo  Maria  Ghristifera, 
quae  Ghristi  sponsa  singularis  censetur.  Nec  solum  universalis  Ecclesia,  sed  et  qusecum- 
que  particularis  Ecclesia,  sponsa  est  Ghristi,  et  respectu  animae  potest  dici  sponsa 
communis.  Unde  quemadmodum  Pontifex  summus  vocatur  sponsus  Ecclesise  :  sponsus, 
inquam,  vicarialis  Ecclesiae  universalis;  sic  episcopi  dicuntur  Ecclesiarum  particula- 
rium  sponsi,  et  unusquisque  eorum  Ecclesiae  sibi  conjunctae  dicitur  sponsus. 

Itaque,  sicut  sancti  Patres,  illuminatissimique  doctores,  ab  exordio  Ecclesiae  primitivae 
testati  sunt  et  scripserunt,  Salomon  ante  ruinam  suam  Spiritu  Sancto  repletus,  prophe- 
tiaeque  spiritu  fulgens,  cognovit  in  spiritu  mysteria  Ghristi,  incarnationem,  manifesta- 
tionem,  praedicationem,  passionem,  resurrectionem,  ascensionem  ipsius;  et  cur  omnia 
ista  assumeret,  ac  genus  liberaret  humanum;  quanta  quoque  et  qualia  dona  gratiae  in 
praesenti,  et  dona  gloriaj  in  futuro  suis  conferret  electis,  quam  amorose  et  intime  asso- 
ciaret  et  uniret  se  illis,  quam  ardenter  et  suspiriose  praestolarentur  ipsius  adventum, 
quam  gratanter  ac  fervide  amplecterenlur  ipsum  advenientem.  Et  de  omnibus  his  edi- 
dit  Salomon  libium  istum,  qui  propter  eminentiam  suae  compendiositatis,  altitudi- 
nemque  suae  sententiae,  et  ob  jucunditatem  suae  coelestis  materiae,  appellatur  Gantica 
canticorum. 


292 .  PROOEMIUM 

Unde  elicitur  eos  errasse,  qui  librum  istum  pufaverunt  ad  litteram  et  historialiter 
exponendum  de  Salomone  et  sponsa  ipsius  filia  Pharaonis,  allegorice  autem  de  Chiislo 
atque  Ecclesia.  Sic  enim  materia  hujus  libri  esset  vilis,  carnalis,  permodica,  nou  spiri- 
tualis,  mystica,  prsestantissima,  et  coelestis  ;  nec  esset  liber  propheticus,  sed  potius 
amatorium  quoddam  carmen  :  quum  tamen  liber  iste  sit  spiritualissimus,  ac  de  since- 
rissimo  tractans  amore,  ac  perfectis  conveni^ns.  Denique  Salomon  filiam  Pharaonis 
duxit  uxorem  in  pueritia  sua,  antequam  quartumdecimum  attigit  annum,  secundum  Jo- 
sephum;  imo,  secundiim  alios  Hebra?orum  doctores,  diu  ante  :  nec  in  illa  setate  creden- 
dus  est  composuisse  hunc  Iibrum,sed  postea  diu.  Si  ergo  de  se  et  filia  Pharaonis  ista  ad 
litteram  expressisset,  fuisset  narratio  rei  gestae,  non  vaticinium  futurorum.  neque  de- 
scriptio  spiritualium  niiptiarum  :  cujus  oppositum  sancti  el  illuminati  doctores,  in  qui- 
bus  Spiritus  Sanctus  habitare  et  loqui.  et  per  eos  Ecclesiam  informare  elegit,  testanlur. 

Praeterea,  quoniam  super  ha^c  Cantica  canticorum  tot  et  tanta  a  sanctis  et  sapien- 
tissimis  viris  conscripta  sunt,  ut  vix  alicui  vacet  legere  univer.sa  ;  non  inlendo  in 
expositione  lam  sententiosi  voluminis  nimium  immorari,  sed  pofius  ex  floribus  Palrum 
flosculos  quosdam  colligere,  et  quae  obscurius  dicta  sunl,  clare  exprimere.  Verumlamen 
ad  intelligendum  dicenda,  necesse  est  quaedam  pr<emitlere. 


ENARRATIO 


IN  CANTIGUM  GANTIGORUM 

SALOMONIS 

QUOD  HEBRAIGE  SIR  HASIRIM  DICITUR 

DE  CHRISTO  ET   ECCLESIA,  DE  ANIMA   CUJUSLIBET  JUSTI,  DEQUE  BEATA  MARIA. 


ARTICULUS    PRIMUS 


I 


AN    LIBER   ISTE    AD    LITTERAM   EXPONENDUS    SIT   DE   DEO   ET   SYNAGOGA,  VEL   POTIUS 

DE    CHRISTO    ET    ECCLESIA. 


N  omni  scientia  oportet  in  primis  scire,  A  sam  esse  prsecise  plebem  Hebraicam  cum 

quse  sit  materia  seu  subjectum  aut  ge-  plebe  conversa  ad  ipsam,  Gatholici  vero 

nus  scihile  libri  iilius  scientise  :  sic  jam  plebem  christianam  :  quia  in  hoc  libro  po- 

de  libro  isto  necesse  est  cognoscere,  de  nunlur  aliqua,  quse  non  videntur  conve- 

quo  tractet.  Et  de  hoc  sic  narrat  Nicolaus  nienter  exponi,  referendo  ad  statum  vete- 

de  Lyra  :  Hebraei  dicunt,  quod  liber  isle  ris  Testamenti;  et  econverso  aliqua,  quse 

loquitur  parabolice  de  amore  Dei  et  plebis  non  possunt  exponi  convenicnter  de  statu 

Judaicse,  quam  sibi  desponsavit  in   legis  novi.  Ex  hoc  sequitur  defectus  alius,  quo 

dalione,   sicque  habuit   eam   in  sponsam  Jiidsi  aliqua  ad  statum  novi  pertinentia, 

prffdilectam.    Exposilores    vero    catholici  inconvenienter  exponunt  de  statu  veteris; 

dicunt  communiler,  quod  liber  iste  loqui-  et  econverso  Catholici  aliqua  ad  vetus  Te- 

tur  parabolice  de  amore  Christi  et  Eccle-  stamentum  pertinentia,  minus  convenien- 

siae,  accipiendo  Ecclesiam  prout  dividitur  B  ter  exponunt  de  statu  novi.Hsec  Lyra.  Gujus 

contra  Synagogam  :  quse  Ecclesia  proces-  verba  non  videntur  idonea,  quibus  ait  in- 

/oa)m.xix,  sit  de  latere  Christi  dormientis  in  crucc,  determinate,quod  catholici  exposilores  di- 

Gen.i.,2i,  ^'^"''  ^^^  formata  fuit  de  costa  dormientis  cunt  hunc  libruni  loqui  de  amore  Ghristi 

AdfB.  Et  sic  tam  isti,  quam  illi,  nitunlur  et  Ecclesiee,  accipiendo  Ecclesiam   prout 

ad  suas  intentiones  litteram  appIicare.Sed  contra  Synagogam  dividitur. 
salvo  meliori  judicio,  utrique  vidcntur  in  Anliqui  enim  et  sancti  prsecipuique  ex- 

aliquo  deficere.  Primo,  quod  sponsam  ac-  .  posilores,  affirmant  hunc  librum  tracfare 

cipiunt  nimis  stricte  JudtBi,  dicenles  spon-  de  Christo  atque  Ecclesia,  prout  Ecclesia 


il 


294. 


ENARRATIO    IN    CANTICUM    CANTICORUM. 


ART.    I 


Synagogam  includit,  imo  proiit  designat 
electorum  omnium  ab  exordio  mundi  con- 
gregationem  et  coetum  electorum.  Etenim 
Origenes,  qui  tam  eleganter  super  Cantica 
scripsit,  ut  Hieronymus  protestetur,  quod 
quamvis  in  ceteris  scriptis  cunctos,  qui 
ante  eum  fuerunt,  doctores  excesseril,  ta- 
men  super  hsec  Cantica  se  ipso  excellentior 
fuit,  ait  :  Ecclesia  sit  desiderans  Christo 
conjungi  (Ecclesiam  autem,  ccetum  omni- 
um  adverte  sanctorum)  :  hsec  ergo  Eccle- 
sia  sit  quasi  una  omnium  persona,  quse  lo- 
quatur  et  dicat  :Omnia  habeo;  repleta  sum 
muneribus,  qua?  sponsaliorum  titulo  ante 
nuptias  sumpsi.  Dudnm  enim  dum  pra>pa- 
rarer  ad  conjugium  filii  Regis,  primogeniti 
omnis  creaturap,ministraverunt  mihi  ange- 
li  sancti  ejus,deferentes  ad  me  legem  spon- 
salis  muneris  loco.  Hjpc  Origenes.  Certum 
est  aulein.  islud  non  convenire  Ecclesiae, 
nisi  ex  persona  et  parte  Synagog». 

Insuper  Anselmus  Cantuariensis  archi- 
episcopus  in  prologo  suo  super  Cantica, 
scripsit  :  Sub  prophelia  (quae  fit  de  prae- 
terilo,  ac  prapsenti,  et  fuluro)  liber  istc 
supponi  dicilui',  quia  ostendil  cum  quanlo 
desideiio  fidolis  Synagoga  advenlum  Cliri- 
sli  desiderabat  et  exspectabal  :  quod  modo 
transactum  est.  Ostendit  eliam  cum  quaii- 
to  gaudio  hi  qui  lemporc  gratiae  exstilc- 
runt,  advenlum  Filii  Dei  suseeperunl,  et 
qiialiter  Ecclesia,  pleniludine  gentium  in- 
tranle,  sit  aucta  :  quod  iiunc  ceinitur.  In- 
y?om.ix,2:.  sinuat  quoque  qiialiter  landem  reliqui;e 
[srael  salvae  fient  :  quod  constat  esse  fulu- 
rum.  Iterum  ait  Anselmus  :  Materia  hujus 
lihri  seu  operis,  est  sponsus  el  sponsa,  id 
esl  Christus  et  sancta  Ecclesia  lani  adven- 
tum  Christi  pivTcedens.  quam  suhsequens. 
Quamvis  enim  Palriaichjr  et  PropheUe  ce- 
tcrique  fideles  anle  adventum  (Ihristi  exsi- 
stentes,  dicti  sunt  fidelis  Synagoga;  tamcii 
propter  unitalem  fidei,  possunt  et  ipsi  dici 
Ecclesia.  Deinde  post  hsc  Anselmus  subjc- 
cil  :  De  hac  malcria  lam  beala,  ita  agil  liic 
Sulomon,  quod  iii  primis  oslendit  quaiito- 
pcre  sancli  patres  ante  legem  ef  sub  lege 
exoptaverunt  Christi  advenlum,  et  quam 


A  gratulanter  susceperunt  eumdem  qui  fue- 
runt  tempore  gratiae. 

Amplius,  S.  Bernardus  in  exordio  se- 
cundi  sermonis  super  Cantica,  loquitur  : 
Ardorem  desiderii  patrum  suspirantium 
Qiristi  in  carne  praesentiam,  frequentissi- 
me  cogitans,  compungor  et  confundor  in 
memetipso,  et  nunc  vix  contineo  lacrimas: 
ita  taedet  teporis  torporisque  miserabilium 
temporum  horum.  Cui  namque  nostrum 
tantum  ingerit  gaiidium  gratiae  hujus  ex- 
hibitio,    quantum    Sanctis    veteribus    ac- 

B  cenderat  desiderinm  promissio?  Et  sicut 
consequenter  docet  Bernardus,  in  illorum 
patrum  veteris  Testamenti  persona  in  ex- 
ordio  hujus  dicitur  libri,  Osculetur  me 
osculo  oris  sui,  videlicet  in  persona  Syna- 
gogae,  vel  Ecclesiae  Synagogam  compre- 
hendentis.  Subdit  quippe  Bernardus  :  II- 
lorum  ergo  desiderium  flagrans  et  piae 
exspectationis  affecliim,  sonat  mihi  vox 
illa,  Osculetur  me  osculo  oris  sui.  —  Prae- 
terea  sanctus  Gregorius  circa  exordium 
exposilionis  libri  istius,  apertissime  dicit  : 

C  Ponainus  ante  oculos  omne  genus  huma- 
num.  ab  exordio  miindi  usque  ad  finem 
cjiis.  lotam  videlicet  Ecclesiam  csse  unam 
sponsam,  qua?  arrhas  spirituali  dono  per 
lcgem  |)erceperat ;  sed  tamen  sponsi  sui 
praesentiam  quffrebat.  quae  dicit  :  Oscule- 
lur  me  osculo  oris  sui. 

Ecce  tot  et  tanlorum  Palrum  catholico- 
rum  testimoniis  eliicescit.  quod  liber  hic 
traclet  de  Christo  atque  Ecclesia  :  non 
prout  Ecclesia  contra  Synagogam  dividi- 
tur.  sed  prout  Synagogam  includit;  el  non 

I)  Synagogam  dumtaxal,  sed  et  Sanctos  qui 
al)  exordio  mundi  fueriinl.  anle  legem  scri- 
plam  sub  Icge  nalurae.  .Non  crgo  doctores 
calholici  ab  una  parle  ponendi  sunt,  tan- 
quam  nimis  extremi,  conlra  doclores  He- 
hraeos  quasi  ab  alia  parle  nimis  extremos: 
ita  iit  quis  modernis  lemporibiis  se  ponat 
(jiiasi  in  medio  inler  illos.lanqiiam  veriim 
inleilecliim  libri  hujiis  pr;v  omnibus  illis 
inlrodiuiiuiis.  .Nam  el  prieallegatos  docto- 
res  praecipuos  seculi  sunl  expositores  po- 
steriores;  nec  recolo  me  in  aliquo  exposi- 


ENARRATIO    IN    CANTICUM    CANTICORLM.    —    ART.    II  295 

tore  catholico  notabili  et  famoso  legisse,  A  praeallegatorum  parva>  aut  nullius  auclori- 
quod  liberiste  loquatur  de  Ecclesia  contra  tatis,  hoc  dieerent  :  ob  hoc  non  esset  in- 
Synagogam  distincta,  et  praecise  de  plebe  determinate  dicendum,  quod  expositores 
christiana.  Et  dato  quod  aliqui,  respeclu      catholici  dicant  hoc. 


ARTICULUS   II 

QUALES   DEBEANT   ESSE   LECTORES   ET   AUDITORES   LIBRI   ISTIUS. 


ORIGENES  in  prologo  suo  super  Can-  B  super  Ezechielem  refert  Hieronymus,apud 

tica  scribit  :  In  verbis  Gantici  canti-  Hebrseos  nullum  admiftiad  prsetactas  qua- 

corum  ille  est  cibus,  de  quo  ait  Aposto-  tuor   partes   Scripturarum  veteris   Testa- 

fle6r.v,i4.  lus  :  Pcrfectorum  est  solidus  cibus.Si  vero  menti,  quousque  tricesimum  attigerit  an- 

aliquis  accesserit,  qui  secundum  carnem  num  setatis. 

tantummodo  vir  est,  huic  tali  non  parum  Prseterea    Gregorius    in   procemio   suo 

ex  hac  Scriptura  discriminis  periculique  super  Cantica  loquitur  :   Nominantur  in 

nascetur.  Audire  enim  pure  et  castis  auri-  hoc  libro  oscula,  ubera,  gense,  et  femora  : 

bus  amoris  nomina  nesciens,  ab  interiori  in  quibus  verbis  non  irridenda  est  sacra 

homine  ad  exteriorem  et  carnalem  virum,  Scripfura,  sed  misericordia  Dei  pensanda 

omnem   deflectet   auditum,    et   a   spiritu  est,    quam    mirabilitcr   et   misericorditer 

convertetur  ad  carnem,  nutrietque  in  se-  operetur  nobiscum,qui  ut  cor  nostrum  ad 
metipso  concupiscentias  carnis,  et  occasi-  C  investigationem   sacri  amoris  accenderet, 

one  divinse  Scripturae,  ad  carnalem  libidi-  usque  ad  turpis  amoris  nostri  verba  de- 

nem  videbitur  incitari.  Ob  hoc  moneo  et  scendit.  Sed  unde  se  loquendo  humiliat, 

consilium  do  omni,  qui  nondum  carnis  et  inde  nos  intellectu  exaltat  :quia  ex  sermo- 

sanguinis  caret  molestiis,  neque  ab  affe-  nibus  hujus  amoris  discimus,  qua  virtute 

ctu  naturse  materialis  abscedit,  ut  a  lecti-  in  Deitatis  amore  ferveamus.  Hoc  autem 

one  libelli   hujus,  eorumque   quse  in  eo  nobis  solerter  intuendum    est,  ne  quum 

dicentur,  penitus   temperet.  Aiunt   enim  verba  exterioris  amoris  audimus,  ad  ex- 

observari  etiam  apud  Hebrseos,  quod  nisi  teriora  sentienda  moveamur  ;  et  machina 

quis  ad   setatem    perfectam   maturamque  quse  ponitur  ut  levet,  ipsa  magis  opprimat 

pervenerit,  libellum  hunc  nec  in  manibus  ne  levemur.  Debemus  ergo  in  verbis  istis 

quidem  tenere  permittatur.  Sed  et  illud  corporeis,  quidquid  interius  est  quserere, 
ab  eis  accepimus  custodiri,  quoniam  qui-  D  et  loquendo  de  corpore,  quasi  extra  cor- 

dem  moris  est  apud  eos,  omnes  Scripturas  pus  esse.  Debemus  ad  has  nuptias  sponsi 

a  doctoribus  et  sapientibus  tradi  pueris,  si-  et  sponsse  cum  intellectu  intimse  carita- 

militer  et  eas  quas  '6fjTe^Mas'.(;  appellant ;  tis,  id  est  cum  veste  nuptiali,  venire,  ne  AJaith.wiu 

ad    ultimum    vero    quatuor   ista   servari,  in    tenebras   iguorantiae   repellamur.    Qui'^'*^' 

principium  Genesis,  et  primum  capitulum  igitur  librum  hunc  legit  aut  audit,  nihil 

Ezechielis,  et  finem  ejus,  scilicet  visionem  passibile  aut  sensuale  habeat  in  corde,  ut 

de  sedificatione  templi,  atque  hunc  librum,  secundum  interiorem  hominem  nova  cre- 

scilicet  librum  hunc  Cantici  canticorum.  atura  sit.Sacra  etenim  hsec  Scriptura  mons 
Hsec   Origenes.  Cujus   recitalioni   de  hac  .  est,  quem  si  bestia  tetigerit,  lapidabitur.  ^^od.xix, 

Hebraeoruin  consuetudine  consonat,  quod  Bestia  quippe  tangit  montem,  quando  ir-  xu,  -20. 


296 


ENARRATIO    IN   CAP.    I   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    III 


rationabilibiis  dediti  motibus,  celsitudini 
sacra?  Scripturae  propinquant,  et  eam  non 
secundum  quod  debent,  pure  spirituali- 
terque  intelligimt,  sed  irralionabiliter  ad 
suae  voluptatis  intelligentiam  tlectunt. 

Insuper  Cancellarius  Parisiensis,  per 
quem  in  toto  opusculp  isto  magistrum  Jo- 
annem  de  Gerson  doctissimiim  virum  intel- 
ligo,  in  editione  sua  super  Cantica  fatur  : 
Credulitatem  secretissimorum  sensuum  et 
castissimorum  affectuum,  quos  fumus  lit- 
teralis  includit,  niillus  abhorreat,  neque 
scandaliim  foedge  carnalitatis  incurrat.  Pu- 
deret  referre  quid  expertus  audivi  :  offen- 
deret  enim  pias  aures. 

Ecce  tot  prudentissimis  el  e.xpertissimis 
testibus  conslat,  quales  oporleat  esse  le- 
ctores  ct  audilores  hujus  libri,  qui  in  sii- 
pcrficie  carnalissimus  esse  videlur,  scd  in 
vera  intelligentia  spirilualissimiis  compro- 
balur.  Oportet.  inqiiam,  ul  sint  reformali 
alque  a  sensiialibus  affeelibus  depurali, 
ne  vocabula  isla  rerum  carnalium  adver- 


A  tentes,  carnalia  imaginentur,  sed  mox  ad 
intelleclualia  el  spiritualia  eleventur  :  alio- 
qui  inlus  Isedenlur.  Quid  ergo  agendum 
est  multis  religiosis  alque  canonicis  et 
aliis  in  sacris  Ordinibus,  qui  in  ecclesia 
e*  divino  Officio  hsec  audire  seu  legere 
habent,  quum  nondum  sint  taliler  emun- 
dati,  et  sine  fada  imaginalione  in  tali  lo- 
co  et  hora  vix  legunt  et  audiunt  ista,  imo 
spiritualem  et  veram  eorum  inlelligen- 
tiam  vix  atlingunt  ?  His  arbitror  consulen- 
dum,  ut  pro  posse  studcant  librum  hunc 

B  vere  et  pure  intelligere,  sicut  oportet,  vel 
saltem  in  generali  cognoscanl  el  pensent, 
omnia  verba  libri  istius  spiritualiter  ac 
purissime  esse  intelligenda  :  sicque  ad 
memoriam  Dei,  ad  considerationem  Domi- 
ni  nostri  Jesu  Christi,  ac  su»  Ecclesiae  et 
Yirginis  glorios»,  miituique  eorum  amoris 
inundissimi.  elevenl  corda  sua,  medilando 
de  talibiis  saltein  in  qiiodam  coinmuni,  at- 
qiie  al>  omni  indecenli  imaginalione  mox 
abstrahanl  se. 


ARTICULUS  III 


EXPOSITIO    CAPITII.I    PRIMI    :    OSCCLETUR   ME    OSCUI.O   ORIS    SUI  I    DE    CHRISTO 

ET    UNIVERSALI    ECCLESIA. 


//eir.  «,i.ii/|ULTIFAHIE  mullisque  modis  Deus 
ItJ.  Palcr,  omnipotens,  jelernus,  ab  exor- 
dio  inundi  per  verba  el  signa,  per  visio- 
nes,  figuras,  oracula,  iinigenilum  siium 
Filium  prtPdixil  incarnandum,  ac  libera- 
luriim  genus  liiimaniim.  i']l  hoc  ipsum  in 
lege  natuia>  ab  Adam  usque  ad  .Moysen 
et  legis  scripfae  collalionem,  cognoveriinl 
prwcipui  Palriarchae  et  sancti  viri,  Adain. 
Seth,  Enoch,  Noe,  Sem.  Abraham,  Isaac, 
Jacob,  miiltique  alii  homines  virluosi,  ex 
revelatione  divina  aiil  patriim  snoriim  nar- 
ratione  :  qui  omnes  Salvatoris  adveiitiiiii 
et  Chrisli  incarnationem,apparilionem,re- 
demplionemqiie  miindi  ardenlius  oplave- 


C  riinl,  quam  a^slimare  valemus.  Deniqiie  in 
monle  Sinai  revelala  sunt  desuper  Moysi 
mysleria  Chrisli,  el  qualiler  de  Chrislo  fa- 
cta  fiiit  promissio  illa,  In  semine  tuo  be-   ««„.  xxn. 
nedicentur  omnes  gentes.  non  solum  Abra-  '*•  "'"•  *'• 

xxviii,  14. 

Ih-e,  sed  eliam  Isaac  el  Jacob.  proiit  in 
(ienesi  .Moyses  ipse  descripsil.  Poslea  vero 
sub  lege  per  David,  Salomonem,  Isaiam, 
aliosque  Prophelas  pra^nunliala  el  descri- 
pla  sunl  mysleria  Salvaloris  multo  diffii- 
sius,  qiiam  siib  lege  nalura>  :  ila  quod 
JiKK-pi  siib  lege  .Moysis  communiler  credi- 
I)  dcriint  explicile.  Salvalorein  generis  hu- 
inani  venliirum  iu  miiudiim.  Oiiod  toUim 
conslat  ex  eo,  quod  Chrislus  in  Evangelio 


ENARRATIO    IN   CAP.    I   CANTICI    CANTICORUM. 


ART.   m 


297 


12. 


iiic.x, 23,  suis  ait  discipulis  :  Beati  oculi  qui  videnf 

^*'  qu»  vos  videtis.  Dico  enim  vobis,  quod 

niulti  reges  et  Prophefae  et  justi  voluerunt 
videre  quse  vos  videtis,  et  non  viderunt,et 
audire  qua?  auditis,  et  non  audicrunf. 

Ifaque  in  persona  universorum  illorum 
fidelium,  qui  sub  lege  naturse  legequc 
scripfa  fuerunt,  ct  Clirisii  adventum  ar- 
1  dentissime  cupierunt,  nunc  dicitur  :  Osmi- 
lelur  me  osculo  or/s  sui  :  id  est,  Salvator 
mundi,  Filius  Dei,  mihi  tam  diu  totiesque 
promissus,  per  incarnafionis  mysferium 
personalifer  veniat,naturam  meam  in  uni- 
tate  personiB  assumat,  se  ipsum  mihi  fa- 
cie  ad  faciem  reprsesentet,  ore  ad  os  mi- 
hi  loquatur,  inter  homines  conversetur  : 

Ps.  Lxxni,  sicque  in  medio  terrse  meam  operctur  sa- 
lutem.  Denique,  quam  sestuanfer  Sancti 
antiqui  istud  desideraverunt,  perpendere 
possumus  :  Primo  ex  dignifate  et  excel- 
lentia  sponsi  istius,cujus  nobilifas  est  im- 
mensa,  speciositas  infinifa,  sapienfia  pror- 
sus  interminabilis,  opulentia  illimifabilis, 
incircumscripfa  siiavifas,  supercopiosissima 
pietas,  et  beatitudo  sine  termino  et  men- 
sura.  Non  itaque  mirum,  si  tali  ac  tanto 
tam  infinitge  excellenfise  afque  dulcedinis 
sponso,  optavit  uniri  et  desponsari  haec 
sponsa.Secundo  id  ipsum  perpendere  pos- 
sumus  ex  magnitudine  indigentise  sponspp 
istius.  Erat  namque  damnata  exsilio,  eje- 
cta  de  paradiso,  jugo  peccati  gravata,  ser- 
vituti  ac  potestati  diaboli  aliquo  modo 
subjecta,atque  seternse  beatitudinis  jucun- 

iPs.xxxix,3.  difalibus  destituta;  in  lacum  miseria?  lu- 
tumque  fsecis  erat  projecta,  nec  erat  qui 
manum  porrigeret  adjutricem,  per  sub- 
venfionem  completam  et  redemptionem 
finalem.  Tertio  idem  pensare  valemus  ex 
miro,  copioso  et  saluberrimo  fructu,  qui 
provenit  Ecclesise  ex  prsetacto  osculo  spon- 
si  istius  :  quia  per  ipsum  a  cunctis  ma- 
lis  prffinductis  est  liberata,  ad  sanctam 
libertatem  reducta,  amica,  sponsa,  filia, 
heres,  consors  sui  Greaforis  effecta,  cha- 
rismatibus   gratiarum   mirifice   decorata. 

iPet>:ii,<).  Per  ipsum  facta  est  gens  sancta,  popu- 
lus  acquisitionis,  genus  electum,  regale 


A  sacerdotium,  prse  cunctis  nalionibus  glo- 
riosa. 

Pra^ferca,  sicut  in  sponso  isto,  Domino 
Jesu  Christo,  est  duplcx  natura,  divina  vi- 
delicet  et  humana,  ifa  et  duplex  os,  pufa 
divinum  et  increatum,  humanum  quoque 
et  creatum.  Os  Christi  divinum  el  incre- 
alum,  est  infellecfus  seu  sapientia  ejus 
aeterna,  per  quam  loquifur  omni  menti 
bene  dispositse,  juxta  illud  Psalmista?:  Au-  /'.?.i.xxxiv, 
diam  quid  loquatur  in  me  Dominus  Deus.  "■ 
In   Job  quoque   legifur  :  Semel   loquitur   .rohwxm, 

B  I)eus,ef  secundo  id  ipsum  non  repetif.Un-  '^- 
de  quibusdam  impropcrat  per  Proplictam, 
dicentcm  :  Vae,  filii  desertores,  ut  facere-  /s.xxx,i,2. 
tis  consilium,  et  non  ex  me,  et  os  meum 
non  interrogastis.  Amplius,  hoc  increalo 
ore  suo  loquitur  Unigenitus  Dei  universis 
Beatis  in  patria  immediafe  ca,  quse  ad  es- 
sentialc  pra^mium  pertinent  eorumdem. 
Nempe  hsec  locutio  non  est  nisi  manife- 
statio  qua  eis  ostendit  clare  se  ipsum,  seu 
divinam  essentiam,  ad  intuendum  ac  per- 
fruendum.  Estque  locutio  ista  tofi  super- 

C  gloriosissimse  Trinitafi  communis,  quem- 
admodum  et  idem  numero  intellectus  cst 
in  fribus  adorandis  superdignissimisque 
Personis.  Actiones  etenim  Dei  ad  exfra, 
communes  sunt  summse  et  individuse  Tri- 
nifati.  De  effectibus  autem  suis  loquitur 
Yerbum  sefernum  qusedam  immediafe  su- 
perioribus  angelicis  mentibus,  per  quas  et 
inferiores  angelicas  illuminat  menfes  de 
talibus ;  et  per  sanctos  angelos  loquitur 
inde  hominibus  :  prout  in  libris  de  An- 
gelica   ef    Ecclesiastica   hierarchiis   docef 

D  Dionysius  Magnus. 

Itaque,  dum  Yerbum  a?fernum,  Unigeni- 
tus  Dei,sibi  ipsi  conjunxit  naturam  huma- 
nam  hyposfatica  unione,  assumendo  eam 
ad  suum  esse  personale  seternum  et  incre- 
atum,  tunc  immediafe  fetigit,  circumple- 
xus  et  osculatus  est  eam,  et  per  eam  os- 
culafus  est  omnes  nos.  Propfer  quod  ad 
Hebrsoos  scribit  Apostolus  :  Nusquam  an- //(;6r. n,io. 
gelos  apprehendit,  sed  semen  Abrahse  ap- 
prchendit.  Deinde  visus  in  terris,  et  cum  fiaruckm, 
hominibus  conversatus,  osculatus  est  nos,  ^*' 


298 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   CANTICI   CANTICORUM. 


ART,    III 


23 


per  se  ipsum  alloquendo,  instruendo,  con- 
solando  fideles,  eosque  Deo  Patri  recon- 
ciliando.  Denique  discipulos  suos  ad  se  re- 
deuntes  consuevit  in  osculo  sancto  etiani 
corporali  recipere.  Unde  per  Zachariam 
Zach.  ir,  prophetam  praedixit  :Gaude  et  laetare,  filia 

'"'  "■  Sion,  quia  ecce  ego  venio,  et  habitabo  in 
medio  tui ;  et  applicabuntur  gentes  multae 
ad  Dominum   in   die  illa.  Hinc  etiam  in 

fiaruc/Mii,  alio  Propheta  fuit  prgedictum  :  Qui  fecit 

^^'^^'  stellas,  hic  est  Deus  noster ;  hic  adinve- 
nit  omnem  viam  disciplinae,  et  dedit  illam 
Jacob  puero  suo,  et  Israel  dilecto  suo.  Post 
hsec  in  terris  visus  est,  et  cum  hominibus 
conversatus  est. 

Quaeri  etiam  potest,  qualiter  Ecclesia 
humilis,  ausa  fuit  tanla?  majestatis  sponsi 
osculum  flagitare,  cui  exercitus  coeli  cum 
tremore  adsislit,  quem  Cherubim  Sera- 
phimque  adorant ;  de  quo  in  Job  legitiir  : 

/o4 XXXVII,  Magnus  forlitudine,  et  judicio,  et  justitia; 
et  enarrari  non  potest :  ideo  timel)unt  eum 
viri,  et  non  audebunl  contemplari  omnes 
qui  videntiir  sibi  essc  sapientes.  Ad  quod 
breviter  respondendum,  quod  duo  speci- 
aliter  incilaverunt  Kcclesiam  ad  postu- 
landnm  nuptiale  hoc  oscuhim.  Primum, 
([uoniam  ipse  bcnignissimus  sponsus  lam 
graliose  eam  prffvenit,  siiam  incarnali- 
onein  et  advenlum  ei  pra^nuntiando  ac 
promitlendo  :  el  ex  hoe  ipsa  concepit 
fiduciam  id  pelendi.  Secundnm  fuil  ar- 
denlissiina  carilas  Kcciesia?  ad  hunc  spon- 
siim.  Caiilas  aulcm.  scparalionis  impaticns 
est.  iinionisque  avida,  cl  frequcntcM"  prip- 
dominando  ralionem  transcendit ;  cl  ingc- 
rit  se  dilecto,  quem  quanto  a>sluanlius 
amal,  tanto  propincpiius,  imo  cl  inlimiiis 
appetil  ei  uniri ;  ac  grandcm  paril  fidii- 
ciam,  respicitquc  dilcclum  poliiis  ut  dilc- 
ctum,  (juam  iil  (lominuin  aul  inajorcm. 
Polest  addi  et  lcrlium,  videlicet  magnitiido 
necessilalis,  qua'  h'ge  non  slringilur.  In- 
digiiil  enim  veliemenlissimc  salvalore.ncc 
salvari  poluil  nisi  per  isliusmodi  sponsuni. 
(lonseqiicnlcr  sponsa  ha'C,  universalis 
Kcclesia,  caiisam  apcril  sua'  pclilionis,  el 
a  tcrlia  persona  convertilur  ad  secundam, 


A  et  eum  jam  alloquitur  quasi  praesentem, 
dicendo  :  qnia  meliora  siii^i  ubera  tua  vi- 
no  :  de  quo,  tanquam  de  absenle,  praemi- 
sit,  Osculelur  me  osculo  oris  sui.  Quae 
enim  suspiriose  cupit  ccelestis  sponsi  prae- 
sentiam,  eo  ipso  quo  sic  ad  ipsum  affici- 
tur.aliqualem  ejus  praesentiam  mox  mere- 
tur:siquidem  prope  est  Dominus  omnibus  p«.  cxuv, 
invocantibus  eum,  omnibus  invocantibus  *' 
eum  in  veritale.Noverat  quoque  haec  spon- 
sa  sponsum  suuro,  nec  loco,  nec  tempore 
circumscribi,  sed  esse  ubique  prsesentem. 

B  Ideo  ut  prsesentem  confidenter  alloquitur: 
et  qiia'  quasi  orando  dixit  ad  Patrem  spon- 
si  sui  aelernum,  Osculeliir  me  osculo  oris 
sui.  0  Patcr  a^lerne,  Unigenilus  tuus;  mox 
sponsi  amore  plus  quam  ante  succensa,  non 
quivil  diutius  ab  ejus  alloquio  abstinere. 
Nempe  qui  ardenlissime  amal,sui  sermo- 
nis  variat  modum  ac  ordinem,  secundum 
diversiim  sui  amoris  impulsum  ac  taclum 
cl  flammam.  Ideo  super  Cantica  asserit 
Alexander  :  Modum  sui  sermonis  non  con- 
tinet  amor.  direclo  tenore  non  graditur. 

G  Ilaque  ail  :  Mefiora  sunt  ubera  tua  vi- 
no.Vov  uhcra  sponsi.secundiim  Origenem, 
inlclligiinliir  arcana  cordis  seu  pectoris 
(Ihiisli,  hoc  cst  thesauri  sapicnlia'  el  sci- 
enlia'  in  ipso  absconditi,  qiiibus  alit  suo- 
rum  corda  fidelium.  Possunt  quoque  per 
duo  ubera  sponsi.  inlelligi  duo  carilatis 
pra^cepta ;  item  velus  Teslamentuin  spiri- 
liialiler  inlcllectum.  ac  novum  ;  ct  rursus 
pi;rccpla  Salvaloris,  el  evangelica  ejus 
consilia;  similiter  inisericordia  cjus  et  ve- 
rilas;  ilemque  gratia  pra?veniens,el  subsc- 

I)  qiiens.Ha^c  ubera  meliora  sunt  vino.id  est 
doctrina  legis  ac  Prophelariim,  et  rigorc 
conlcnlo  in  Icge.  lillcraliqiie  sensii  ipsius, 
alquc  ca'rimonialil)Us  ac  judicialibiis  legis 
prirccptis.  .Magna  cquidem  est  cmincnlia 
evangelicfe  legis,  quse  esl  Icx  carilatis,  et 
gratiam  continens  ac  conferens,  et  opere 
exliibcns  quod  pnrdiccbalur  ac  promitte- 
balur  in  legc  alquc  Piophelis.super  ipsam 
lcgcni.  (]iKe  fuil  lcx  linutris,  ncc  graliam 
coiiliiicbal,  ac  uiliil  ad  pcifeclum  addiixil,  Hehr.  \m, 
Ideo  in  Evangelio  Joannis  scribitur  :  Lex  ''■ 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    III  299 

joann.y,ii.  pcr  Movsen  data  Gst ;  gratia  et  vcritas  per  Je- A  tulit,  Ubera,  ad  insinuandum  quod  spiri- 

suni  Christum  facta  est.  Propter  quod  tem-  tualis  sit  inteliectus,  non  sensus  carnalis. 

pus  evangelicffi  legis,  tempus  gratiae  nun-  Spiritualia  elenim  ubera,magis  conveniunt 

2        cupatur.    Fragrantia    unguentis  opfimis,  sponso  quam  sponsse,  imo  et  uberibus  sui 

id  est  pretiosissimis  charismatibus  grati®  alitur  sponsi :  et  istud  Cassiodorus  tangit. 

ac  virtutum,  ac  sacro  septenario  Spirifus  Amplius  Occam  allegat  Augustinum  dicen- 

Sancti  :  quibus  Christus  secundum  nafu-  tem,  quod  viris  proprie  conveniunt  ma- 

ram  assumptam  fuit  excellentissime  inun-  milla?,  feminis  mamm»,  pecoribus  ubera: 

ctiis,  repletus  et  fragrans,sicut  per  Isaiam  imo  ubera  pro  mamillis  et  mammis  accipi 

/i.  Lxi,  1.  tesfafur  :  Spiritus  Domini  super  me,  eo  solent  :  sicque  asserit  Hugo,  quod  ubera 

quod  unxerit  me.  Cui  canfamus  in  Psal-  dafa  sunt  viris  in  corporis  ornamentum, 

Ps.  xuv,8.  nio  :  Unxit  te  Deus,Deus  tuus,  oleo  Isefifise  non  ad  necessitatem.  Ergo  et  ubera  pro- 

pra>  participibus  tuis.  De  quo  in  Actibus  B  prie  competunt  sponso  :  et  cerfe  sponsa 

Aposlolorum  sacratissimus  princeps  Apo-  in  sponso  libenfer  commemorat  quod  ip- 

Ac<.  x,38.  sfolorum  fatetur  :  Unxit  eum  Deus  Spiritu  sa  in  se  ipsa  esse  cognoscif,  quafenus  ex 

Sancto  et  virfute.  Insuper  ubera  Christi,id  amborum  similifudine,  amor  validius  ac- 

est   documenfa,  praecepfa,  et   evangelica  cendatur. 

ejus  consilia,  fragrant  optimis  unguenfis,  Denique  adhuc  sponsi  laudibus  immo- 

id  est  ecclesiasiicis  sacramentis:  quae  sunt  ratur,  et  cur  ejus  osculum  cupiat  reserans, 

medicinalia  vasa  gratiarum  coelestium  con-  protesfatur :  OJeum  cffusum  nomen  tuum  : 

tentiva,  quibus   prseceptorum  violationcs  id  est,  non  solum  tu  ipse,  o  sponse,  instar 

curantur,  et  quorum  auxilio  ipsa  pr»cc-  olei  fusi,  suavis  et  splendidus  es;  sed  et 

pta  atque  consilia  prompfo  animo  adim-  nomen  tuum,  quodcumque  sit  illud,  dul- 

plentur  :   quse  optima  unguenta  ex  fon-  citer  resonat  in  auribus  meis,  et  ex  sola 

te   pectoris   sponsi  fluxerimt,  imo  et  ex  C  nuncupatione   tua  dulcescit  anima  mea, 

ejus  latere  in  cruce  perforato  emanassc  reficitur,  exhilaratur,clarescit.Insuper  no- 

dicuntur;  men  tuum,   id  est  fama  excellenfia;  tuse 

Circa  hunc  locum  scribit  quidam  spe-  toto  orbe  terrarum  diffusa,  fulget  ac  redo- 

cialiter  super  illud,Quia  meliora  sunt  ube-  let,  estque  bonus  odor  Dei  Patris,  imo  to-    ncor.  n, 

ra   tua  vino  :   In   Hebrseo   habetur,  Quia  tius  superprgestantissimseTrinitatis  in  om- *"• 

meliores  sunt   amores   tui.  Nomen  enim  ni  loco  :  sed  et  prsedicafio  majesfatis  tuae 

Hebraicum  hic  positum,  est  eequivocum  coruscat,  suaviferque  odorat  ut  oleum  va- 

ad  amores  et  ad  ubera.  Hebrsei  sequuntur  se  fusum ;  et  sicut  oleum  ceteris  humori- 

unam    significationem,    franslafio   nostra  bus  supernatat,  sic  nomen  tuum  prseemi- 

aliam.  Sed   in  hoc    Hebrsei  videntur  me-  net  universis.Quemadmodum  etiam  oleum 

lius  dicere,  quia  secundum  proprietatem  ceferis  cibis  fert  condimentum,  influitque 

Hebraici  sermonis,  sponsa  hic  alloquitur  D  saporem,  sic  nomen  tuum  condimentnm 

sponsum.  In  commendatione  autem  spon-  est  Scripturarum,  et  spirifualibus  eduliis 

si,  non  videtur  convenienter  mentio  fieri  animarum  confert  suavifafem.  Rursus,  sic- 

de  uberibus.  Est  igitur  sensus  secundum  ut  oleum  lenit  dolores  ac  vulnera  sanat, 

Hebrseos,  quod  amores  sponsi  sunt  sapidi-  sic  nomen   tu«m,  o  sponse  coelestis,  fu- 

ores  menti  devotae,  quam  quodcumque  sa-  gat  a  corde  moerorem,  et  vitiorum  leesioni 

pidum  corporale  gustui  corporali.  —  Cir-  medefur. 

ca  ha?c  reordicendum,quia  si  nomen  illud  De  salubritate  nominis  yiujus,  angelus 

Hebraicum  est  ad  utrumque  isfud  gequi-  sanctus  dixit  ad  Joseph  :  Yocabis  nomen    j/«»/,. ,, 

vocum,   non    potius  habefur  in   Hebraeo,  ejus  Jesum ;  ipse  enim  salvum  faciet^po- "-*• 

Amores,    quam,    Ubera.   Insuper    videtur  pulum  suum  a  peccafis  eorum.  Siquidem 

dicendum,  quod  Hieronymus  aptius  trans-  Jesus  interpretatur  salvator  :  qui  in  Isaia 


300 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    III 


IS.  XLV,2I 

Osee  XIII,  4 


Ac^iv.ll 


Pliitipp.n, 
9,  10. 


sic  effatur  :  Deus  justus  et  salvans  non 
est  prater  me.  Atque  in  alio  Prophela  : 
Ego  Dominus  Deus  tuus;  et  salvator  non 
est  praeter  me.  Etenim  Domino  Jesu  Chri- 
sto  secundum  suam  flcitatem  convenit  sal- 
vare,  propria  et  increata  auctorifate  et 
polestate  :  cui  ex  dLvina  natura  convenit 
peccata  dimittere,  dona  gratiarum  per  cro- 
ationem  infiindere,  t)eatitudinemque  seter- 
nam  largiri.  Porro  secundum  assumptam 
humanitatem,  convenit  ei  salvare,  ut  cau- 
sse  instrumentali,  meritoriae,  eminenti,  et 
tanquam  mediatori  ac  satisfaetori.  Nam 
sicut  corpus  noslrtim  comparalur  ad  ani- 
mam  nostram,  ut  anima"  instrumenlum 
conjnnclum,  animatum,  el  proprium  :  sic 
hiiinanitas  Christi  comparatur  ad  ejus  dei- 
tatem  et  ad  Yerbum  ffiternum  quod  eam 
assumpsit,  velut  instrumentum  ipsius  dei- 
tatis  ac  Yerbi  immexiiatum,  conjunctum, 
animatum.et  proprium  :  ut  asserit  Dama- 
scenus.  Insuper,  quam  singulare,  salubre 
et  efficax  sit  nomen  sponsi  istins,  pandit 
princeps  Apostolorum,  sic  dicens  :  Xec 
enim  aliud  nomen  sub  copIo  datum  est 
hominihus,  in  qno  oporleat  nos  salvos  fie- 
ri.  Dc  cnjus  nominis  majostalc  Yas  aif  elo- 
ctionis  :  Dodil  ei  Doiis  Palor  nomon.qiiod 
est  siiper  omne  nomon.  ul  in  nomine  Jesu 
omne  genu  floclalMr  ca^lostium.  lorreslri- 
um,  ot  inlernorum. 

Pr<etorea.  O/eum  cffumm  nomen  timm: 
id  osl,  lu  ipso.  o  illnslrissimo  sponso.  oloo 
comparaiis.ol  bonilas  Inaoinni  oloo  oxstal 
siiavior.  nobililas  lua  omni  oloo  invonitiii' 
splondidior.  unclio  liia  roficil  nionlos.  pio- 
tas  tua  iiiodoliir  aniinariiin  oorpornmque 
vnlneribus,  consolatio  liia  lonit  pioniton- 
tialom  inoMoroin,  ol  oinnom  inordinatain 
fiigaf  tiistifiam ;  idi-o  (KlolcsiwiitKhr  (Illc- 
.Tcnint  tc,  id  osl  parlicularos  Ecclosia',  ol 
anim»  spiritualilor  ronovala>.  alquo  inci- 
pionlinin  monlos,  ot  gentos  olim  pagaino, 
suporb»,  carnales,  inverocunda?,  sod  por 
gratiam  tuam  convorsio,  ot  sobriu'.  pudi- 
ca\  hiimilosqiio  offocke.  Ad  lilloram  quo- 
quo  virginos  saci.T,  olocta'  piiolla',  virluo- 
sa   jiivoncula?  :  quaruin  multa)   pro  fuo 


A  amore  non  solum  totius  mundi  divitias, 
obloclamonta,  honoros.  omnomque  exter- 
num  ornatum,  vanitatem  ac  levitatem  fe- 
mineam  contempserunt ;  sed  ef  orudelissi- 
ma  mortis  gonora  virilissime  perfulorunf.ac 
felicissimo  triumpharunt  :  quomadmodum 
sacratissima  Calharina,  prseclarissima  Ur- 
sula,  et  eis  consimiles.  Aliae  demum  in- 
numerabiles.  in  virginifate  montis  ao  cor- 
poris  tibi  consfantissimo  servierunt  ;  et 
usque  in  prffsons  quasi  innumerae  tales, 
in  adolescentia  sua  rolinquentes  hoc  sae- 

B  culum  neqiiam  cum  omni  ejus  fallacia, 
ingrediunfur  coenobia  et  reclusoria  sancfa, 
in  quibus  porpofuo  clausae  manenfos,  fuis 
casfissimis  in  spiritu  vaoant  amploxibus. 

Trahe  me  post  te.  Isfud  in  persona  Ec-  3 
clesiae  sub  evangolica  lege  viventis,  pro- 
prie  sumilur  :  quae  scions  suum  sponsum 
vonisse,  humame  redomplionis  mysteria 
complovisso,  ot  ascondisso  in  coelos,  ap- 
potit  sequi  eum ;  sed  rocolons  sponsum 
snum  dixisse,  Sine  mo  nihil  pofesfis  face-  joann.xs, 
ro,  invocat  gratiosnm  ejus  auxilium,  di-  ^- 

C  cens  :  Traho  mo  posf  to.  id  est,  excita  et 
folle  meum  torporem,  accende  in  me  tuse 
caritalis  ardorom.  qui  jugifer  frahil  sur- 
siim.  qnomadmodiim   ignis  lovatur  in  al- 
fnm  :  ftup  inoroatae  afqiio  immonsae  suavi- 
falis  saporo  mo  affico*.  ut  ad  to  solum  pnre    •  aiUcc 
jiigilorque  afficiar,  tibi  somper  adhaeream, 
ad   le    indesinonlor   adspirom   :  qualenns 
illain    sanoli    tiii    Aposloli    oxhorlalionom 
adiinploaiii   :   niia»  siirsum   sunt   (juaMito,   caioss.w. 
nbi   Clirisltis  ost    in    doxloia  Doi  sodons;*'- 
quir  siirsnm  sinil  sapilo.  non  qii;p  supor 

I)  lorrain.  Siio  onim  to.  Domine  Jesii,  dixis- 
so  :  Si  exallalns  fuoro  a  ferra.  oinnia  tra-  j„„nn.\». 
ham  ad  mo  ipsiim  :  ot  rursum,  NtMuo  no-  •^7^, 

'  ]         Ihta.w.W. 

tost  voniio  ad  mo,  nisi  PaliM-.  qiii  misit 
mo.  Iraxoril  oum.  .Noc  dtibito  qnin  Dens 
Palor  tiius,  et  lu  rnigonitns  ejns.  silis  unus 
tractor,  sicnt  ol  iiniis  crealor.  Rursns,  novi 
vore  ab  Aposlolo  dicliim  :  Non  sumus  suffi-  n  cor.  .n, 
cionles  oogilaro  aliquid  ox  nobis,  quasi  ex  ^- 
nobis:  sod  snfficitMilia  noslra  ox  Doo  esl. 
Ecco.  0  sponso  co-lostis.  dulcissimo  Josu, 
conatur  spiritus  ineus  tibi  fidolilor  adhse- 


ENARRATIO   IN   CAP.    1   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    III  301 

rere,  in  te  conquiescere,  tibi  per  conlcm-  A  tis,  patientia?,  mansuetudinis,  passionisque 

plationem   amorosam  et   contemplativum  Christi;  et  per  veram  contritionem   cum 

amorem   sincere   vacare ;    sed   retrahunt,  beatissima  Magdalene  prosterni  ad  pedes  Zwc.vn.ss. 

retardant,  impediunt  millc  impedimenta.  sponsi  coelestis,  eosque  poenitentiae  lacri- 

Intellectus  enim  instabilis  est,   ratio  de-  mis  ubertim  lavare  ac  osculari;  ef  indc 

bilis,    voluntas   ad  vana   ac  mala  procli-  per  satisCactionem  condignam,  per  spiri- 

vis,  sensualitas  trahit  deorsnm,  quotidiana?  tualem  prolectum,  et  jugem  cordis  custo- 

necessitates  in  terrenis  me  occupant  sen-  diam,  ad  oscula  manuum  ejus  consurge- 

sii)ilibusque  involvunt,  exteriorum  sensu-  re  :  sicque  ordinate  per   purse  ac  fervi- 

um  objecta  alliciunt,  acies  vitiorum,  mun-  da3  caritalis  affectiones  flammigeras,  per 

dus,   et   deemonum    turbse,    undique   nos  incommutabilis  Veritatis  contemplaliones 

impugnant  :  et  certe  ambulo  in  medio  la-  sinceras,  ad  osculum  oris  ejus  mundissimi 
queorum,  in  agmine  gravissimorum  peri- B  cum  summa   veneratione   accedere ;    nec 

culorum,  sed  et  moles  misera  carnis  mc  cum  impiissimo  traditore,  polluta  mente     Matth. 

deprimit.  Quid  igitur  mihi  incumbit?  nisi  ad   summse  Sanctilatis  os   deosculandum  ""'"'*'■'• 

ad  tuam  confugere  gratiosissimam  opem,  nos  ipsos  ingerere. 

et  ex  intimo  cordis  affectu  orare  :  Trahe  Quidam  prseinducta  exponit  de  Synago- 

mepost  te,  incessabiliter  tange,  perfunde,  ga,quantum  ad  exitum  ejus  de  terra  .Egy- 

illustra,  adjuva  et  conforta  cor  meum.  Tu  pti.  Quod  non  videtur  congruere  :  quoniam 

Oseexi,4.  cuim  pcr  Osee  prophetam  dixisti  :  In  funi-  Sancti  veteris  Testamenti,  nec  principali- 

culis  Adam  traham  eos,  in  vinculis  carita-  ter  nec  finaliter  optaverunt  liberationem 

/er.xxxr,3.  tis ;  itcm  pcr  Jeremiam  :  In  caritate  per-  illam  ab  ^Egyptiaca  servitute;  sed  redem- 

petua  dilexi  te ;  ideo  attraxi  te  miserans.  ptionem  a  jugo  peccati,  a  servitute  diabo- 

Prsevaleat  in  me,  Domine,  tractus  iste;absit  li,  a  reatu  culpae  originalis,  a  spoliatione 

semper  longe  a  me  omnis  tractus  adulteri-  C  glorise  seternalis  :  cujus  redemptionis  figu- 

nae  affectionis,  et  omnis  irrationabilium  ra  fuit  liberatio  ex  JEgypto. 

passionum,  suspicionum  ac  vitiorum  im-  Sequitur  vox  Ecclesise  ad  adolescentu- 

pulsus.  las.  Introduxit  me  rex  in  cellaria  stia  :  id 

Curremus  in  oclore  unguentorum  tuo-  est,  per  lucem  et  gratiam  contemplationis 

rum  :  id  est,  si  ita  attraxeris  me,  ego  et  erexit  me  ad  incerta  et  occulta  sapientise    />,. ,,,  %, 

filise  mese  ac  animse  recenter  conversse,  suae  intelligenda,  in  mysticos  intellectus, 

quibus  gratiam  mihi  communicatarn  im-  ad  theorias  sublimes,  ad  intuenda  abdila 

pertiri  studebo,  celeriter  appropinquabi-  Scripturarum,  ad  speculandum  consilium 

Ps.  cxviii,  mus   tibi,  et   viam   mandatorum   tuorum  superbeatissimse  Trinitatis  de  modo  salva- 

^"--           curremus,  igne  amoris  succensse.  ^Estuan-  tionis  generis  humani,  per  incarnationem 

ter  quippe  amanti  nihil  difficile,  et  ei  qui  et  passionem  Verbi  seterni.  Deditque  mihi 

Ps.xxx,2o.  gustavit  quam  multa  sit  abundantia  dulce-  D  fidem  formatam  cum  rationibus  credendo- 

dinis  tua3,  nihil  molestius  quam  relardari  a  rum  et  purificatge  mentis  intelligentia,  ut 

te,  et  a  caritatis  cursibus  impediri.  Curre-  queam  ea   quse  fidei   sunt,  evangelizare, 

mus  (inquam)  in  odore  unguentorum  tuo-  persuadere,  declarare,  defendere.  Sicque 

rum,  id  est  affecti  gustu  interno  super-  introduxit   me  in   sanctuarium  suum,   in 

norum  charismatum,  gratia  et  effectibus  amplitudinem  divinarum  illuminationum; 

ecclesiasticorum    sacramentorum,  praegu-  et  per  eminentem  gradum  doni  sapientise, 

statione  coelestium  gaudiorum,  affluenlia-  fecit  me  quasi  secretariam  et  consiliariam 

que  donorum  Spiritus   Sancti.  Hsec  sunt  suam  rex  meus  et  Deus  meus.  Insuper,  In- 

unguenla  valde   suavia  et  prseclara   :   ad  troduxit  me  in  cellaria  sua,  ad  contem- 

quse  ut  pertingere  valeamus,  oportet  nos  plandas  mansiones  coelestes  ac  gaudia  ci- 
sequi  vestigia  in  primis  sanctse  humilila-      vium  supernorum,  ut  sciam  non  solum  per 


302 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    III 


18. 


4. 


3. 


fidem,  sed  etiam  per  prsBlibationem  sua- 

vem,  per  experientiam  certam,  per  revela- 

Ephes.f,  tionem  supernaturalem,quae  sit  spes  voca- 

tionis  nostr8e,ita  ut  voce  filiorum  meorum 

11  Cor.  III,  pronuntiem  :  Nos  autem  revelata  facie 
gloriam  Domini  contemplantes,  in  eam- 
dem  imaginem  transformamur  a  claritate 
in  claritatem.  Nonne  in  isla  cellaria  fuit 

/6irf.xii,2,  perductus  Paulus  usque  in  tertium  coelum 
raptus,  ubi  audivit  verba  arcana,  quae  non 
licet  homini  loqui? 

Exsultabimus  el  lcetahimur  in  te  :  id 
est,  in  contemplatione  divitiarum  gloriae 
tuse  immensse,  et  in  amore  bonitatis  tu« 
penitus  infinita?,  tam  vehementer  Isetabi- 
tur  cor  nostruin,  non  soluin  in  patria,  sed 
item  in  via,  quod  jucunditas  ista  rcdun- 

Ps.i.xxxiii,  dabit  in  corpus  :  juxta  illud  Psalmi,  Gor 
meum  et  caro  mea  exsultaverunt  in  Deum 
vivuin.  In  spe  quoque  et  praeiibatione  ac 
arrlia  felicilatis  futnra;  jam  gloriamur,  di- 

flom.v,  2.  cente  Apostoh)  :  Gloriamur  in  spe  gioriae 

iicor.v.i.  fiiiorum  Dei;  et  rursus  :  Scimus  quoniam 
si  ferrena  domus  nostra  habitationis  hujus 
dissolvatur,  quod  aedificationem  habemus 
ex  Deo,  domum  non  manulactam,  a?lernam 
in  coelis.  Ktenim  si  in  infiniis  istis  sonsi- 
bilibus  rebus  videtur  alicui  gloriandum, 
nonne  incomparabiliter  potius  videlur  glo- 
riandum  in  superditissimo  ct  superpul- 
cherrimo  fonle  totius  boni?  in  quo  est 
omnium  bonorum  desiderabilium  el  pul- 
chrorum  plena  cl  infinita  possessio.  in  (juo 
solo  tola  noslra  salus  oonsistil,  de  (juo 
pruHlulci  et  decoro  versiculo  cantat  Pro- 

/'s.  1X1,8.  phela  :  In  Deo  salutare  meum,  et  gloria 
mea;  Deus  auxilii  mei,  et  spes  mea  in  Deo 
est.  Laetabimur  ergo  in  te,o  sponse  inclyte 
et  decore,  memorcs  ubcruia  tuorum,  id  est 
beneficiorum  graliae  luae,  documenlorum 
el  pra}!ceptorum  ac  consiliorum  tuoruni, 
de  quibus  jam  plenius  dictum  est,  quibus 
nos  alis,  super  vi^ium. 

Recti  diligunt  te,  non  solum  amore  na- 
lurali  et  acquisito,  sed  polius  amore  gra- 
tuito,  supernaturali,  infuso.  Quum  enini 
sis  ipsa  bonilalis  essentia,  bonilas  pura  el 
infinita,  in  infinilum  pulchrior,   dulcior, 


A  convenientior,  amabilior  universis  ac  sin- 
gulis,  a  quo  quidquid  bonum  et  amabile 
est,  omnem  suam  bonitatem  ac  amabilita- 
tem  sortitum  est;  quicumque  non  diligit 
te,  sicut  tu  ipse  jussisti,  toto  corde,  omni-  Matth.xxM, 
•no  curvus,  perversus,  ingratus,  insipiens-  ^  " 
que  esse  convincitur.  Recti  itaque,  id  est 
justi.  qui  exhibent  unicuique  quod  ei  te- 
nentur,  te  diligunt :  quoniam  exhibent  tibi 
se  ipsos,  et  amori  tuo  ac  cultui  mancipant 
jam  se  totos,  ad  quod  non  solum  ex  tua 
bonitate,  sed   et   ex   beneficiis    tuis  quae 

B  susceperunt,   tenentur;  et   quia  tu   prior    \  Joann. 
amasli  eos,  et  praeparasli  eis  te  ipsum  in  ')'     '  '^' 

'  r       r  r  Joann.  xiv, 

praemium.  3. 

yiyra  sum,  sed  formosa,  o  filice  Jerusa-        4 
lem.  Ecclesia  nigram  se  nominat  :  Primo, 
quoniam  mulli  imperfecti,  fragiles  et  in- 
firmi  ac  peccatores  in  ea  sunt  :  propter 
quod  Christus  comparat  eam  sagenae  mis-  Matth.ww, 
sae  in  mare,  et  ex  oniui  genere  piscium  *'" 
congn^ganti.  Secundo,  quia  et   ipsi  elecli 
ac  boni,  quotidie  et  frequenler  in  veniali- 
bus  peccant,  et  eorum  justitiae  quasi  pan-  /s.lxiv,6. 

C  nus  menstrualae  censenlur.  Tertio,  quia  in 
vita  hac  variis  tribulafionibus,  tentationi- 
bus,  adversilafibus  exercenfur.  Verumfa- 
men  ipsa  se  formosam  faletur,  quoniam 
semper  multi  virfuosi  et  sancfi  in  ea  con- 
sistunf,  et  omnes  qui  ei  vere  incorporan- 
fur,  caritate  virtutibusque  infusis  ac  donis 
Spirilus  Sancfi  ornantur.  Habef  etiam  sa- 
cramenla,  quibus  quolidie  renovalur  ae 
pulchrificatur.  Itacjue,  Nigra  suin,  sed  for- 
mosa,  0  filia'  Jerusalem,  id  esf,  animae,  seu 
adolescenfulae    ac    particulares   Ecclesiae, 

\)  sicut  tabernacula  Ceda r  :  qu\  fuit  secun-  c«n. xxv. 
dus  filius  Ismaelis,  ef  habilavif  ipse  Cedar  '^" 
cuin  sobole  sua  at(|uc  familia  in  faberna- 
culis  ef  in  solitudine,  seu  deserfo;  sicque 
labcrnacula  ejus  foris  (|iiandoque  defor- 
mia,  ufpote  venfis  imhribusque  exposita, 
inlus  erant  diviliis  el  pecoribus  plena;ije- 
ul  pelles  Salomonis  :  (|iiibus  ipse  domum 
suam  Ihalamuinve  ornavit,  aut  laberna- 
(■iihim  Dei  seu  vasa  ejus  operuif.  .Melius 
tainen  per  Salomonein  infelligitur  Chri- 
stus  :  cujus  pelles  sunt  speciosi  vestitus 


ENARRATIO   IN   CAP.    I    GANTICI   CANTICORUM. 


ART.    III 


303 


ministrorum  suorum,  et  ornamenta  cultus  A 
divini,  mores  quoque  et  exteriores  gestus, 
incessus  et  apparatus  ipsius  Christi,  qui- 
bus  se  ejus  sponsa  conformat  pro  posse. 
His  etenim  tanquam  optimis  pellibus  ve- 
stitur  ac  decoratur  Ecclesia.  Denique,  per 
tabernacula  Gedar  possunt  intelligi  perfi- 
di  et  gentiles,  quibus  infidelis  .Judaea  si- 
milem  reputavit  Ecclesiam,  contemnens 
eamdem. 
S  Nolite  me  considerare ,  quod  fusca  sim, 

id  est  obscura  seu  denigrata,  juxta  sensum 
quo  dixi,  Nigra  sum;  quia  decoloravit  me  B 
sol,  id  est,  comparatione  sanctitatis,  per- 
fectionis  ac  sapientiae  sponsi  mei,  qui  est 
Sol  sapientise  atque  justitise,  fuscam  me 
fateor  :  qui  etiam  legem  tantae  perfectionis 
contulit  mihi,  quod  a  perfecta  ejus  obser- 
vatione  deficio;  sicque  legis  suae  splendore 
me  fuscam  demonstrat.  Rursus,  Decolora- 
vit  me  sol,  id  est,  intuitu  et  amore  solis 
istius,  videlicet  sponsi,  exposui  me  tribu- 
lationibus,  persecutionibus  ac  aspernatio- 
nibus  impiorum,  laboribusque  diversis  ac 
multis  doloribus  :  propter  quos  videor  de-  G 
colorata,  et  quasi  relicta  a  sponso.  Sed 
hgec  orania  intus  me  ornant  :  idcirco  noli- 
te  ista  in  me  ita  considerare,  ut  metu  sus- 
tinendi  talia,  recedatis  a  fide  et  obedien- 
tia  mea;  sed  praemia  illa  aeterna  pro  his 
momentaneis  afflictionibus  exhibenda,  per- 
pendite,  et  gaudete  in  talibus,  sicut  in 
Maith.  V,  Evangelio  sponsus  hortatur  :  Gaudete  in 
'^'  illa  hora  et  exsultate,   quoniam   merces 

vestra  copiosa  est  in  coelis.  Postremo,  per 
solem  hoc  loco  quidam  sestum  tribulatio- 
nis  intelligunt.  D 

Filii  matris  mece  pugnaverunt  contra 
me.  Ecclesia  primitiva  ex  Judaeis  atque 
gentilibus  fuit  collecta,  sicque  mater  Ec- 
clesiae  partim  fuit  ipsa  gentilitas,  partim 
plebs  Judaeorum.  Ipsam  autem  Ecclesiam 
primitivam  multis  annis  acerrime  impu- 
gnaverunt  tam  infideles  ac  obstinati  Ju- 
daei,  quam  gentiles  increduli,  prout  in 
Actibus  Apostolorum  partim  describitur, 
atque  in  chronicis,  historiis  et  legendis 
Sanctorum  plenius  continetur.  Judaei  au- 


tem  impugnaverunt  eam  tam  allegationi- 
l>us  Scripturarum  veteris  Teslamenti,quam 
persecutione  reali.  Similiter  gentiles  phi- 
losophi,  ratione  naturali  variis  modis  con- 
tra  Ecclesiam  dimicarunt;  reges  vero  et 
tyranni  fecerunt  hoc  gladio  materiali.  Et 
sicut  sponsus  praedixit,  tradehantur  cre-  Luc.xxi.ic. 
dentes  in  eum  a  parentibus,  fratribus,  co- 
gnatis  et  amicis,  et  morte  afficiebantur  ab 
eis.  —  Insuper  universalis  Ecclesia  in  per- 
sona  particularium  Ecclesiarum,  hoc  est 
quaecumque  particularis  Ecclesia,  diccre 
potest :  Filii  matris  meoi,  hoc  est  haeretici 
qui  ad  tempus  fuerunt  universalis  Eccle- 
siae  filii  (de  quibus  in  prima  sua  Canonica 
ait  Joannes  apostolus,  Ex  nobis  exierunt,  xioann.w, 
sed  non  erant  ex  nohis),  pugnaverunt  con- 
tra  me,  quia  valde  fuerunt  infesti  Catholi- 
cis,  potissime  Ariani  :  qui  et  corporaliter 
pluribus  annis  persequebantur  et  jugula- 
bant  fideles.  Similiter  impii  Christiani, 
schismatici,  principesque  iniqui  et  vitiosi 
praelati  pugnant  adversus  Ecclesiam,  justos 
vexando,  pusillos  ac  subditos  scandalizan- 
do,  injusta  praelia  suscitando,  aut  eccle- 
siasticis  non  obediendo  mandatis.  Et  certe 
pia  mater  Ecclesia,  quae  a  malignis  spiri- 
tibus  et  ab  infidelibus  populis  incessanter 
gravissime  impugnatur,  non  mediocriter 
contristatur,  dum  filios  suos,  qui  se  debe- 
rent  mutuo  contra  praetactos  hostes  acer- 
rimos  adjuvare,  videt  contra  se  matrem 
ipsorum  et  contra  se  invicem  decertare. 
Posuerunt  me  custodem  in  vineis  :  id 
est,  infideles  Judsei  me  in  terra  sua  perse- 
quendo,  atque  ex  ea  me  repellendo,  fue- 
runt  occasio,  quod  coepi  per  totam  genti- 
litatem  dispergi,  atque  gentilibus  toto  orbe 
terrarum  evangelizare  :  in  quibus  innume- 
rabilia  millia  paganorum  converti,  et  mul- 
tas  fundavi  particulares  Ecclesias,tanquam 
vineas  Dei,  quas  pastorali  sollicitudine  cu- 
stodivi,  excolui,  fecundavi.  Hinc  in  apo- 
stolicis  Actis  Paulus  et  Barnabas  obduratis 
loquuntur  Judaeis  :  Yobis  oportebat  pri-  aci.  xm, 
mum  loqui  verbum  Dei;  sed  quia  repuli- *^' *^- 
stis  illud,  et  indignos  vos  judicastis  vitae 
eeternae,  ecce  convertimur  ad  gentes  :  sic 


304  ENARRATIO   IN   CAP.    I   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    III 

is.  xux,  6.  enim  praecepit  nobis  Dominus,  Posui  te  in  A  siae  in  suis  membris  aliquando  nocet  fri- 

lucem  gentibus,  ut  sis  salus  mea  usque  ad  gus  seu  torpor  exemplorum  malorum :  quo- 

ultimum  terrse.   Vineam  meam  non  custo-  niam  sicut  frigus  seu  gelu  slringit  atque 

dlvi :  id  est,  Synagogam  mihi  commissam  exterminat  vinese  florem,  sic  malum  exem- 

juste  reliqui  :  et  hoc,  propter  obslinati-  plum  aufert  a  tenero  corde  conceptee  devo- 

onem,  rebellionem,  et   incorrigibilitatem  •  tionis  amorem.  Aliquando  etiam  ei  obest 

ipsius.  Primitivse  namque  Ecclesise,  id  est  ventus  diabolicse  suggestionis,  adurens  re- 

Apostolis  et  eorum  adjutoribus,  jussit  Chri-  nes  mentis  et  corporis.  Nocere  etiam  maxi- 

stus  primo  pra^dicare   Jud«is.   Nam  ante  me  solet  grando  pessimse  detractionis  et 

Matth.x,  passionem  suam  prsecepit  :  In  viam  gen-  dissensionis,  qua>  dissipat  florem  fraternse 

^'^-          tium  ne  abieritis;  sed  potius  ite  ad  oves,  dilectionis.Pluvia  quoque  prava?  doctrinae, 

quse  perierunt,  domus  Israel.  Post  resur-  et  prosperitatis  assiduse,  solet  plerumque 

rectionemveropraecepiteisdem  Apostolis:  B  statum   mentis  dissolvere,  et  ad  amorem 

.varc. XVI,  Euntes  in  munduin  universum,  prsedicate  nuindi  refiectere.  Sicut  econtrario  prodest 

*''•           Evangelium  omni  creaturie.  Nihilo  minus  vineae  suavis  aura  cum  dulci  rore,  sic  pro- 

intentio  Christi   fuit,  ut  adhuc  primo  ad  dest  Ecclesiie  pax  cum  salubri  sermone. 

tempus  prtedicarent  Judaeis  :  quod  et  pene  Prseterea,  sicut  vinitores  non  custodiunt  vi- 

per  tredecim   annos  fecerunt  pro  majori  neas,qui  eas  non  putant,  non  considerant, 

parte  ipsi  gloriosi  Apostoli,  quousque  di-  non  e.xcolunt, nec  fructum  ex  eis  colligere 

visi  sunt.  Inlerim  tamen  a  tempore  perse-  enituntur;  ita  praelali  qui  sibi  commissis 

Act.\m,  I.  cufionis  factae  sub  Stephano,sub  qua  (pric-  pravos  mores,  inordinala  colloquia,  opera 

ter   Apostolos)   omnes    discipuli    fueiunt  illicita  non  pra?cidunt,  nec  qiialiter  subditi 

dispersi,  creperunt  per  lotam  Ijulilieam  al-  circa  divinoium  observantiain  praecepto- 

que  Samariam  pra^dicare,  sicut  el  Paulus  rum  se  habeant,  intuenlur;  nec  corripien- 

ac  Barnabas  alibi  :  attamen  Judaeis  dum-  C  do,  corrigendo,  exhortando,  docendO,  ob- 

/iirf.  xiM,  taxat,  sicut  in  Actibus  Apostolorum   ma-  secrando,  comniinando,  et  orando  pro  eis, 

nifeste  habelur.  Tandem  Judseis  undique  reformare  eos  conantur,   neque  exemplis 

obduratis,ad  gentilium  conversionem  pro-  ne(|ue  verbis  salagunl    fruclum  virlutum 

fecli  sunt.  <■!  spirilualem  assiduumque  proieclum  ex 

Insuper  Ecclesia  ex  persona  carnalium  ipsis  producere,  nequaquam  ut  lenenlur 

ac    ncgligentium    praelatorum   dicere   po-  Tineas  Dei  commissas  sibi  custodiunt.  Ideo 

{esl :  Posuerunt  me  cusiodem  in  vineis :  \d  sanguinem  pereuntium  Dominus  requiret     Ezech. 

cst,  Christus  et  ejus  Apostoli  praeceperunt  ab  eis.                                                             xxxm.e.s. 

mihi,  cum  omni  diligentia  priesidere  ac  Sed  quoniam  primiliva  Ecclesia  a  Juda?is 

providcre  particularibus  l'^cclesiis  Dei.  Sic  dispersa,  el  per  gentilitatem  divisa,  innu- 

namque  princeps  Aposloloruin  hortalur  :  merabiles  perseciiliones  suslinuil,  sicut  et 

i/>wr.v,2.  Pascite,  qui  in  vobis  est,  gregem  Dei.  I"^t  D  Paulus  in  suis  epistolis  de  se  patefecil,    ncor.xi, 

liom.xn,».  Paulus  :  tjui  praeest,  in  sollicitudine,  sup-  recle   subjungit   Ecclesia  :    Indica  mihi,  -^--'- 

ple,  prsesit.  Vineam  meam,  id  est  vineas  (/uem  diliyit  anima  mea,  ubi  pascas,  ubi 

mihi  commissas,  non  custodivi  :  per  sin-  cnbes  in  meridie  :  id  esl.  tu,  sponse  coele- 

gulare  intelligendo  plurale,  ut  moris  est  stis  super  omnia  pra'dilecli>.  milii  dignan- 

in  Scripluris.  Circa  haec  ait  Anselmus  :  ter  oslende  ubi  tu  gialiose  commoreris,in 

Quemadmodum  vineao  quatuor  modis  la^-  (|uorum  cordibus  pabula  internae  refectio- 

diintur  praecipue,  sic  sanctae  Ecclesiao  toli-  nis  cxhibeas.  quos  pasloralilcr  nutris.  In- 

dem  adversa,  maxime  in  suis  membris  te-  dica  eliam  mihi  ubi  cubes,  id  esl,   sla- 

neris,  solent  nocere.  Vincce  etenim  obest  bililer   requiescas,   quorum    inenles    libi 

asperum  frigus,el  urens  ventus,s|)issaque  carissimas   luce   conicmplalionis   perfun- 

grando,  el  nimia  pluvia.  Sic  sanclte  Eccle-  das  :  ila  quod  pcr  conlcmpialivie  cxercilia 


4G. 


ENARRATIO    IN   CAP.    I   CANTICI    CANTICORUM. 


ART.    IFI 


305 


Deul.xxxiu 
12. 


UReij.xxm, 

2,  4.' 


Coloss.  III, 
15. 

Ps.  IV,  9. 


Cf.  iS.LXVl, 

1,  2. 


Til.  111, 10. 


Eccli. 
.'(XXII,  6. 

Prov.xxin, 
9. 


vita?,  te  intra  se  jngiter  complectuntur, 
retinent,  nec  offendunt,  ita  ut  iilud  Ueu- 
teronomii  impjeatur  in  eis  :  Amantissimus 
Domini  liabitabit  confidenter;  in  eo  quasi 
in  thalamo  t.ota  die  morabitur,  et  inter 
humeros  illius  requiescet.  Indica  (inquam) 
mihi,  ubi  sic  pascas,  sic  cubes  in  meridie, 
id  est  in  prsecipuo  graliee  tua?  splcndore, 
in  magno  caritatis  fervore,  in  illuminatio- 
ne  prseclara  :  quemadmodum  in  Regum  li- 
bris  David  fatetur :  Spiritus  Domini  locutus 
est  per  me,  sicut  meridiana  lu.x  clara  est 
et  absque  nubibus  rutilat.  Quamvis  autem 
sponsus  inter  cives  regni  coelestis  potissi- 
me  cubet,  qui  meridiana  ejus  cognitione 
Iffitantur,  atque  per  beatificam  visionem 
sponso  giorise  inavertibililer  ac  tranquil- 
lissime  sunt  intenti;  attamen  etiam  in  hac 
vita  in  viris  contemplativis,  perfectis,  lie- 
roicis,  aliqualiter  cubat  :  quibus  scripsit 
Apostohis,  Pax  Christi  exsultet  semper  in 
cordibus  vestris;  quorum  unusquisque  di- 
cere  potest,  In  pace  in  id  ipsum  dormiam 
et  requiescam.  Unde  et  ipse  per  Isaiam  lo- 
quitur  :  Super  quem  requiescet  spiritus 
meus,  nisi  super  quielum  et  humilem? 

Hffic  itaque  petit  sibi  indicari  Ecclesia, 
quatenus  ex  eorum  consideratione  con- 
soletur  et  glorietur  in  Domino  intcr  tot 
adversitatum  suarum  pressuras,  et  ut  vi- 
deat  ipsa  pia  mater,  in  quibus  prsedicatio 
sua  fructificet.  ideo  quoque  postulat  sibi 
ista  monstrari,  quoniam  scit  se  sua  exte- 
riori  prsedicatione  in  audientibus  nil  posse 
proficere,  nisi  sponsus  in  illorum  cordi- 
bus  intus  loquatur,  suaque  unctione  doci- 
les  et  attentos  faciat  eos  :  ob  hoc  appetit 
invenire  ac  scire  hujusmodi  auditores.Un- 
de  subjungit  :  ne  vagari  incipifim,  id  est, 
ne  infructuose  discurram,  post  greges  so- 
dalium  tuorum,  id  est  ad  conventicula  re- 
proborum,post  multitudines  obstinatorum 
atque  hsereticorum  :  qui  post  unam  et  se- 
cundam  correptionem  vitandi  sunt.  Unde 
in  Ecclesiastico  scriptum  est  :  Ubi  non  est 
auditus,  non  effundas  sermonem.  Et  Salo- 
mon  :  In  auribus  insipientium  ne  loqua- 
ris,  quia  despicient  doctrinam  eloquii  tui; 

T.  7. 


A  ilemque,  Qui  erudit  derisorem,  ipse  sibi  Prow.  ix,7. 
injuriam  facit.  Nam  et  sponsus  in  Evange- 
lio  jussit  :  Nolite  sanctum  darc  canil)us,  .Vfi«/i.  vn, 
neque  margarilas  vestras  projiciatis  ante  "' 
porcos.  Verum  quamdiu  ignorat  Ecclesia, 
quis  docilis  indocilisve  exsislat,  debet  om- 
nibus  prsedieare,  sicut  in  simili  loquilur 
Augustinus  :  Nescientes  quis  ad  eleclorum 
aut  reproborum  societalem  pertineat,  de- 
bemus  beneficium   fraterna)   correptionis 
irnpendere  cunctis. 
At  vero  per  sodales,  quidam  intelligunt 

B  hffresiarchas  et  seductores  ac  impios  pra>- 
sidentes,  qui  sibi  subjectos  damnationi  sc- 
cum  involvunt  :  et  sodales  sponsi  vocan- 
tur,  vel  quia  se  nominant  ejus  vicarios,  et 
vocant  se  Christianos;  vel  quia  in  potesla- 
te  seu  pra?latione  cum  eo  communicant, 
aut  quia  in  natura  humanitatis  cum  eo 
conveniunt.  Alii,  per  sodales  intelligunt 
angelos  sanctos,  qui  singulis  gentibus  et 
communitatibus  prsesunt,  quemadmodum 
in  Ecclesiastico  legitur  :  Rectorem  in  una-  EccU.xsu, 
quaque  prseposuit  gente.  Unde  et  in  Da-  '^^^  ^  ,j 

C  niele  de  principe  Gra>corum  et  principe  20. 
Persarum  aliqua  continentur.  Per  quos 
(sicut  divinus  docet  Dionysius)  angeli  san- 
cti  de  choro  Principatuum  designantur  : 
qui  sunt  sodales  Ghristi  per  gloriae  com- 
munionem  et  prselationis  participationem. 
Amplius  sic  potest  exponi,  quod  sponsa 
precatur  sibi  a  sponso  indicari  ubi  in  me- 
ridie  cubet,  ita  quod,  quamvis  sciat  per 
fidem  sponsum  in  mentibus  Beatorum  cu- 
bare,  nihilo  minus  petit  sibi  hoc  clariori 
illuminatione  monstrari  :  quatenus  since- 

D  riter  contemplando  gloriam  Beatorum,  et 
quam  dignantissime,  intime  atque  dulcis- 
sime  sponsus  requiescat  in  eis,  consola- 
tionem  accipiat,  et  ad  laborandum  infati- 
gabiliter  animetur,  nec  deviet  sequendo 
errantes. 

Postremo  per  appropriationem  dicere 
possumus,  quod  sponsus  in  activis  ho- 
minibus  pascit,  in  contemplativis  cubat. 
Activi  namque  non  sunt  tam  diu  tamque 
frequenter  intenti  actualiter  sponso,  ut 
contemplativi;  sed  certis  horis  pascit  eos, 

20 


30t) 


ENARRATIO    IN    CAP.    1   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    111 


pasciturque  ab  eis  in  membris  suis  vel  in 
se  ipso,  dum  de  eorum  bnnis  gaudet  ope- 
ribus,  atque  eorum  congratulatur  pro- 
Apoc.in,  fectui.  Unde  in  Apocalypsi  testatur  :  Hgo 
sto  ad  ostium  et  pulso  :  si  quis  aperuerit 
mihi,  intrabo  ad  illum,  et  coenabo  cum 
eo,  et  ipse  mecum..ln  contemplativis  au- 
tem  cubat,  id  est  quiescit,  qnoniam  con- 
templativi  stabilius  rrequentius(|ue  vacant 
sponsi  amplexibus,  et  pulchritudinem  vul- 
tus  ejus  prospiciunt. 
Sequitur  sponsi  responsio  ad  prseindu- 
"^  ctam  sponsae  petitionem.  Si  ignoras  te, 
o  pulclira  infer  mulicres,  id  est,  quia 
ignorare  te  ipsam  non  debes,  nec  in  lolo 
le  nescis,  o  Ecclesia,  prse  ceteris  gentibus 
gratia  ac  virtutibus  speciosa.  Sa>pissime 
equidem  in  Scriplnris  accipitur  si,  pio 
job\%\\,^.  non,  ut  quum  sanctus  Job  loquitur  :  Si 
decephim  est  cor  meum  super  muliere,  et 
si  ad  ostium  amici  mci  insidialus  sum. 
Ccrtum  est  autem,(iuod  Kcclesia  qme  tesle 
sponso  ccnsetur  pulchra.  non  ignoret  se 
ipsam  :  imo  scit  quid  per  naturam  e.xsi- 
stat,  quod  a  sponso  redempla  sil,  et  Bapti- 
smate  renovala,  variis(|ue  gratiaiiim  cha- 
rismalibus  redempta.  Ilaque.ciuoniam  non 
ignoras  te,  cgrcdvrc,  id  esl,  in  actiim  vir- 
lutiim  et  in  olTicium  prsedicalionis  proce- 
de;  et  pasce  hcedos  tuos,  id  esl,  non  solum 
justos  et  simplices,  qui  oves  vocanlur,  sed 
etiam  peccatores  el  impios  inslrue,  nutii. 
giiberna,  ///.//a  ((ihcrmu-ida  paslorutn ,  id 
cst  ad  imilationem  prjpcedentiiim  palriiin, 
el  jiixla  documcnta  Apostoloium,  qiii  iii- 
dilTerenter  universis  pra^dicaveriint  :  sic- 
que  etabi  post  vestigia  greguni  luoruiti,  id 
est,  virlutes  et  opera  electarum  congrega- 
tionum  sectare,  ne  imitilitei"  evageris.  ()[>- 
limum  enim  esl  el  valde  secunim,  Irilam 
Sanctorum  incedere  viam,  et  eoriim  iiilia- 
rere  vestigiis.  (|ui  cursum  suum  leliciler 
compleverunt.  Noli  ergo  immoderale  di- 
scutere  aul  velle  cognoscerc,  in  (iiiibiis 
ego  per  graliam  habilem.  aiit  (|iii  clccli 
sint  el  (ligni  iil  cis  piaMlicalio  tial  :  inio 
quo  aliqui  magis  coriii[)li  siinl.  co  [>his 
slude  eis  succurrere  :  quia  clsi  contigeiil 


A  eos  perire,  tu  tamen   fructu  tuorum  non 
carebis  laborum.  Juxta  prsehabitum  sen- 
sum  ait  Apostolus  :  An  ignoralis  vos  ipsos?  iicor.xn., 
nisi   forte  reprobi  sitis.  Et  denuo  fassus  "^' 
est   :  Omnibus   debitor  sum,   sapientibus  /?om.i,u. 
.  et  insipientibus.  Yerumtamen  multi  hunc 
passum  aliter   ac  prolixe   exponiint:  sed 
explanatio  ista  facilior  aptiorqtie  videlur. 

Equilatui  meo  in  curribus  Pharaotiis        8 
assimilavi  te,  amica  mea  :  id  est,  o  spon- 
sa  carissima,  ego  conformavi  et  similem 
feci  te  exercitui  filiorum  Israel  in  dejecli- 

B  one  et  submersione  curruum  ac  equitum 
regis  .Egypti   :  quem    cum  suis  in   mari  ^-jorf.xiv, 
Riibro  submersi,  et  exercilum   Isracl  per  "*'*"■ 
medium  maris  illius  eduxi  ac  liberavi.  Sic 
le  de  potestate  diaboli  angelorumque  ejus 
rcdemi.  Et  siciil  filios  Israel  pavi  manna    /6,rf. xv., 
ac  aqua  de  petra  educta  ;  sic  te  pane  cce-  t^/  ""'-  *'■ 

•  _  '^  ]\um.  XX, 

lesti,   corpore  et  sangiiine  meo.  enutrio,  ii. 
a(]iia  sa|)iciilia>  polo.  El  sictil  illos  per  so- 
litiidincin  ad  teriain  promissionis  sub  ve- 
lamento  nubis  in  die,et  in  splendore  ignis  js-j-orfx..., 
in  nocte  deduxi ;  sic  le  per  desertum  sse-"''"'^ 

C  culi  hiijiis  exsilii,  ad  coelestein  dirigD  pa- 
ladisum.  siib  prolectione  auxilii  ac   rore 
rcfiigerii  mei,  el  in  luce  fidci  ac  claritale 
illuslralionis  superna?  ac  carilatis  fervore 
inter  prospera  et  adversa.  Oiiemadmodum 
ctiam  filiis  Israel  in  montc  Sinai  per  .Moy-    ibid.wx, 
sen  legcm  dedi  ;  sic  libi  in  monte  terrae  ""^^ 
promissionis  per  me  ipsiim  Evangtdicam 
conliili  lcgem.  Ilinc  in  Isaia  asseritur  :  Sii-  /s.  .v,  5,  o. 
l)cr  omncm  gloriam  [)iotectio;  et  taberna- 
ciilum  eril  in   iimbiaciilum  diei  ab  a^slu, 
el  in  securitalcm,  cl   in  absconsionem   a 

1)  lurbine  et  a  phivia. 

Insiiper.  per  equitatiim  Dei,  possunt  in- 
lclligi  angclica>  |)olestates  ct  angeli   san- 
cli  :  qui  inScripluris  ubertim  appcllanlur 
cxcrcilus  el  caslia  atqiie  militia  Dci,  juxla 
illiid  Psalini  :  Ciirrus  l)ei  decem  millibiis    />.,.  lxt.i, 
miiltiiilcx.  In  tjcnesi  (jiioque  narralur  :  Ja-  **.■ 
cob  abiit  via  qiia  ca'pcrat,  fiieruntqiie  ei  1,2. 
obviam  angeli   Dci.  Oiios  qiiiim   vidisset, 
(lixil  :  (^aslra  Dci  sunt  ha-c.  Inde  el  alibi 
lcgilur  :  .Miilta  sunt  nimis  castra  Dei  for-  yow...  11. 
tia,  et   facientia  vcibiim  ejus.  I'orro  per 


7,8. 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    III  307 

equitafum  Pharaonis,bene  accipiuntur  ad-  A  Ecclesi®  declarantur,  qui  castilalis  ct  pu- 

versariae  potestates,  et  angeli  tenebrarum,  diciti»  excolunl  honestatem.  Pro  iis  ergo 

ac  acies  vitioruin.  Potest  itaque  et  sic  ex-  ad  lotum  corpus  Ecclesiae  dicilur  :  Quam 

poni  :  0  amica,  id  est,  universalis  Eccle-  pulchraB  sunt  genae  tuae!  quarum  pulchri- 

sia,  assimilavi  te  cquitatui  meo,   id   est  tudinem  accepit  ex  osculo  sponsi.  Ex  tunc 

angeVis.  sa.nc[is,  in  curribus  P/iaraonis,'u\  enim  castitas  et  pudicitia  atque  virgini- 

est  per  hoe,  quod  prsestiti   tibi  virtutem  tas,  qua;  prius  non  fucrant,  per  Ecclesise 

resistendi  ac  pra?valendi  inalignis  illis  spi-  genas  miro  decore  diffusa)  sunt  :  qua3  ge- 

ritibus,  quibus  et  angeli  sancti  restiterunt  narum  formositas  turturi  comparatur. Tur- 

ac  pra3valuerunt  in   exordio   sfficulorum,  turum  enim  fertur  csse  natura,  ut  neque 

non  acquiescendo  elationi  illorum,sed  po-  masculus  praeter  unam  feminam  adeat  ali- 

tius  expellendo  ipsos  de  statione  coelesti  :  am,  neque  femina  amplius  quam  unum 

juxta  illud(seciindum  unam  cxpositionem)  li  patiatur  marem,   ita   ut   compare  exstin- 

Apoc.  xii,  in  Apocalypsi  :  Factum    est    prcelium  in  cto,  supersliti  cum  conjuge  exstinctus  sit 

coelo.  Michael  et  angeli  ejus  praeliabantur  concubitus  amor.  Convenienter  igitur  si- 

cum  dracone,  et  draco  pugnabat  et  angeli  militudo  turturis  aptatur  pulchritudini,  id 

ejus;  et  non  prsevaluerunt,  neque  inven-  est  pudicitise  ac  castitati,  genarum  Eccle- 

tus  est  locus  eorum  amplius  in  coelo.  Hinc  siso  :  quia  Ecclesia  alterius  viri  post  Ghri- 

in  Evangelio  sponsus  promittit  Ecclesise  :  stum  nescit  conjugium,  et  quoniam  abun- 

z«c.x,i9.  Ecce  dedi  vobis  potestatem  calcandi  super  dantia  pudicitise  ac  continentia?  viget  in 

serpentes  et  scorpiones  et  supra  oinnem  ea.  Heec  sententialiter  Origenes.  —  Porro 

virtutem  inimici.  Gui  et  in  Psalmo   pro-  Anselmus  et  alii,  per  genas  sponsse  intel- 

Ps.  xc,  7,  mittitur  :  Gadent  a  latere  tuo  mille,  et  de-  ligunt  doctores  ac  praedicatores  Ecclesiffi, 

cem  millia  a  dextris  tuis  ;  itemque,  Super  quoniam  genae  dentes  intra  se  continent, 

aspidem  et  basiliscum  ambulabis,  et  con-  G  et  per  eos  masticant,  terunt  et  in  ventrem 

culcabis  leonem  et  draconem.  Ideo  Paulus  projiciunt   cibum   :   sic   boni   praelati    ac 

ijow.xvi,  disscruit  :  Deus  conteret  Satanam  sub  pe-  praedicatores  verbo  Dei  reficiunt   audien- 

""■           dibus  vestris  velociter.  tes,  et  difficiliora  quaeque  eis  quasi  ma- 

9            Pulchrw  sunt  gence  tua;  sicut  turturis.  sticando  et  frangendo  exponunt. 

Girca  hoc  loquitur  Origenes  :  Paulus  apo-  Insuper  genae  sponsae  dicuntur  pulchrae 

I Co/.  XII.  stolus  ait  :  Gorpus  non  est  unum  mem-  ut   turturis,   quoniam   ipsa   Ecclesia   pro 

^'''        brum,  sed  multa  ;  vos  autem  estis  corpus  suis  et  filiorum  suorum  defcctibus  et  pec- 

Ghristi,  et   membra  de  membro.   Et  ite-  catis  verecundalur,  et  ea  cum  poenitentia- 

Ephes.s,Yi\m  :  Nemo  carnem  suam  unquam  odio  li  ac  sapientiali  pudore  humiliter  confi- 

"^' ^*''       habuit;  sed  fovet  et  nutrit  eam,  sicut  et  tetur. 

Ghristus  Ecclesiam  :  quia  membra  sumus  Collum  ticum  sicut  monilia.Vov  memhva. 
corporis  ejus.  Per  haec  igitur  edocemur,  D  corporea  in  hoc  libro,  et  per  aves  ac  cete- 

quomodo  sponsa  Ghristi  (quae  est  Eccle-  ra  inanimata  ac  irrationalia,  spiritiialium 

sia)  sit  corpus  Ghristi  et  membra.  In  qui-  ac  rationalium  rerum  proprietates  atque 

bus  membris  [sicut]  sunt  aliqui  qui  dicun-  officia  designantur.  Sicque    per   collum, 

tur  oculi,  pro  intelligentiae  sine  dubio  et  quo  caput  jungitur  corpori,  per  quod  ci- 

scientiae  lumine;  et  alii  aures,  pro  audien-  bus  descendit  in  alvum,  quod  etiam   le- 

do  verbo  doctrinae;  alii  manus,  pro  bonis  vatur  in  altum,  designantur  praelati,  qui 

operibus  religiosisque  ministeriis:ita  sunt  inter  Deum  et  populum  mediant,  et  my- 

aliqui  qui  et  genae  ejus  vocantur.  Genae  sticiim  corpus  Ghristi(puta  Ecclesiam)  suo 

autem  [partes]  vultus  dicuntur,  in  quibus  capiti,  videlicet  Ghristo,  jungunt :  cui  sibi 

honestas  et  verecundia  animse  cognoscun-  commissos  reconciliare  tenentur,   orando 

tur  :  per  quod  sine  dubio  illi  in  membris  et  sacrificando  pro  ipsis,  eosque  corripi- 


13 


308  ENARRATIO    IN   CAP.    I   CAMICI    CANTICORUM.    —   ART.    III 

endo,  purgando,  ac  fovendo  in  bonis,  gra-  A  corari  :  qui  vel  operari  omittit  quod  do- 

tiarum  quoque  charismata  impetrando  eis  cet,  aut  docere  negligit   quod  a  subditis 

a  Domino.  Hi  instar  colli  eriguntur  in  al-  suis  Deus  requirit.  Nempe,  ut  ait  Isidorus, 
tum  ecclesiastica  dignitate  atque  praelali-  tam  vita  quam  doctrina  clarescere  debet 
ca  potestate;  et  spiritualis  alimonia  a  ca-      in  eo  qui  praesidet  :  quia  doctrina  sine 

pite  Christo  descendens,  per  ipsos  in  gre-  .  vita  etficit  arrogantem,  et  vita  sine  do- 

ges  ipsis  creditos  derivatur.  Hoc  collum  ctrina  inutilem.  Pastoris  sermo  operibus 

ornatur  et  assimilatur  monilibus.  Monilia  est  firmandus,ut  quod  instruit  verbo,con- 

namque,  sunt  ornamenta  ad  claudendum  firmet  exemplo  :  turpissimum  est,  quem- 

pectus  formata,  suntque  virginum  signa  piam  doctrinam  suam  propriis  reprobare 

desponsatarum.  Et  dicitur  monile,  a  mo-  operibus. 

nendo:quia  dum  puellee  desponsati»  appo-  Al  vero  per  cervicem  seu  collum,Orige- 
nitur,  eam  hortatur,  ne  alterum  amatorem  B  nes  intelligit  membra  Ecclesiae  bene  sub- 

admittat,  sed  suo  fidem  sponso  conservet.  jecta,  et  obedientia>  dedila.Cervicibus  enim 

Quum   itaque  boni    pra.'lati    soUiciti   sint  onera  dcferenda  solent  imponi  :  propler 

et  laborent  subditorum   suorum    pectora  quod,  rebcUes   et   inobedientes   dicuntur 

adornare,  atque  a  pravis  ea  cogitalioni-  esse  durae  cervicis,  et  collo  male  erecto    Exod. 

bus  claudere,  quatenus  sponso  pura  et  in-  incedere.  Unde  per  Prophelam  Dominus  ^"^"•^'«'''^- 

violata  exhibeantur,  nec  adultcrinum  ad-  ait  :  Scivi  quia  durus  es  tu,  et  nervus  fer-  /j.xlviii,4. 

spiciant  seduclorem  diabolum,  neque  ad  reus  cervix  tua.  el   frons  tua  aerea.  Ilinc 

aliquem  sensualilcr  afficiantur :  recte  mo-  ad  insinuandum  quod  pcr  coUum  obedi- 

nilibus  comparanlur  ipsi  pra>lali.  entia  designetui',  Jeremias  plurimos  horta- 

Porro,  secundum  Gregorium,  in  monili-  batur,  Subjicite   colla   vestra  jugo   regis  Jer.  xxv», 

bus  auro  gemmao  imponuntur.  Per  aurum  Babylonis  :  quanto  magis  subjicienda  sunt  ''■ 
sapientia,  pcr  gemmas  virtuosa  et  exem-  C  colla  noslra  jugo  Ghristi,  dicentis,  Tollite  J/a<;A.xi, 

plaria  opera   designanlur.    Quum    itaque  jngum  meum  super  vos  ?  Hujus  coUi  or- '  " 

pra^lalos  oporlcat  pcr  sapicntiain  lutilare,  namenla,  sunl  sancla?  obedicnti;e  piiestan- 

viiluosis  quoque  et  exemplaribus  actibiis  lissima  opera.  Unde  quum  quidam  sancto- 

abundarc,  congrue  monilia  nuncupanlur.  luiii  Palrum  vidisset  in  spiritu  diversos 

Certum  est  eliam,  per  aurum  posse  intel-  ordines  minislrantium  Deo,  ipsos  religio- 

ligi  caritatem  :  qua3  sic  eininet  inter  vir-  sos  sub  obedientia  viventes  vidit  aureos 

lutes,  sicut  aurum  inter  melalla.  Et  sicut  toiqiics  portare. 

aurum    habcl   viin   la>tificandi    inspicicn-  MtdWituUis  aurens  fncicmus  tihi,  vcr-       {Q 

tem,  Irisliliamque  depellil,  sic  caiilas  ma-  iniculatasargento.  .Muraena  (ut  legitur)  pi- 

xime  facit  mentein  in  sponso  super  omnia  scis  est,  in  foramine  suo  exsislens  circu- 

caro  gaudeie,  el  ejus  bealiludini  intiine  latus  et  conglobalus  :  quia  dum   capilur, 
congaudere.De  qua  in  .\pocalypsi  legilur:  j)  caiulam  oi  i  suo  imponil,  et  circulum  de 

Apof.  111,  Suadeo  tibi  emeie  auruin  ignilum  proba-  se  facit;  et  suslenlalur  non  comedendo, 

*^'  tuin.  Per  gcmmas  vcio,  i)ictiosissiina  illa  scd  humorcm  sngcndo  :  ad  cujus  simili- 

seplcni    donu   Spiritus  Sancli    sunuinlur.  ludinein  fiunl  iiiura'nula\  id  est  inaures, 

Praelaluin  aiilcin    oportet   prae  celeris   in  quae  aurium  sunt  ornatus.  Gregorius  vero 

carilate    fervere,   ac   septenario    Spirilus  dicit.  quod  pcr  inuia?nulas  monilia  ligan- 

Sancti  fulgere.  Propter  quod  Chrislus  be-  tiii-  ad   colliiiii.   .\t(jiic,   iil   alicjui  diciint, 

atissimum  Petrum  constituturus  praelaliim  inuraMiukc  sunt  ornamenla  ex  filis  aureis 

totiiis  Ecclesiae,  ler  sciscitalus  est  enin  :  cl   aigcntcis  opcrc  plcclili   facla,   quibus 

Joann. XXI,  Petre,  amas  mc   pliis   his  ?  Ilinc    pra'lati  oinanlur   capila    fcminaruin,  et   orie  ve- 

dicuntur  monilia.  Erubescat  ergo  pradatus  slium  circa  inanus  el  collum.  Sicque  per 

vocari,  qui  non  salagil  liis  ornalibus  de-  muraMiulas  inlelligtintur  dogmata  Scriplu- 


i3. 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    III  309 

rarum  ac  sententise  Patrum,  grandi  decore  A  propler  ea  qua?  pro  salute  mea  snstinuit, 

permixfa,  sapientiam  continentia,  ac  amo-  esl  mihi  materia  amarEB  compassionis,  et 

re  sancto  ilammigera,  utpote  igne»  legis  causa  ob  quam  multiplici  dolore  me  ip- 

verba  :  qua3  mursenula^  sunt  vermiculala?  sam  conficio  in  poenitentise  actibus  et  la- 

argento,  id  est  venustate  eloquenliffi  liinc  mentis,  in  vigiliis,  disciplinis,  laboribus, 

inde  distinctse,  et  varietate  florum  sui  elo-  abstinentiis,   in  fame,  siti  et  frigore,  in 

quii  intermixtae,  ita  quod  in  pra?dicatione  deploratione  peccantium,  in  anxia  adspi- 

et   exhortatione   sonant   egregie,   in    tan-  ralione  ad   sponsum   :  ita  quod   lacrima?  Ps.xuA- 

tum  quod  eordis  secreta  attingunt,  com-  mea  sunt  mihi  panes  die  ac  nocte,  pra3 

pungunt,  inflammant.  Siquidem  per  ar-  desiderio  plenae  fruitionis  ac  clarae  visio- 

gentum,   nitor  eloquii  et  sonoritas  verbi  nis  ipsius,   me  cupiente   dissolvi  et  esse   Phuipp.,, 

in  Scripluris  signantur.  Amplius,  sicut  in  cum  ipso.  Secundo  sic  :  Fasciculus  myr- 

Scripturis  per  aurum,  sapientia,  id  est  no-  B  rha^,  id  est  copiosa  medicina  contra  putre- 

titia  Dei,  exprimitur ;   sic  per  argentum,  dinem  vitiorum,  ct  curativa  prwteritarum 

scientia  de  rebus  creatis  notatur.  Quum  culparum,est  dilectus  meus  mihi :  qui  suis 

ergo  Scriptura  sacra  non  solum  de  Crea-  documentis,  prseceptis,  consiliis,  infusio- 

tore,  sed  etiam  de  creaturis  vere  nos  in-  neque  grati»  ac  virtutum,  et  ecclesiasti- 

struat,  murEenulse,  id  est  prsfata  divino-  cis  sacramentis  ac  virtutum  suarum  exem- 

rum  sententise  ac  doctrinse,  recte  dicuntur  plis,  prsebet  remedia  contra  omnia  vulnera 

argento  vermiculatse.Has  mursenulas  spon-  vitiorum;  qui  primo  in  Baptismo,  deinde 

sus  et  ejus  opifices  (id  est  sacra?  Scriptu-  in  Confessione,  ab  omni  mundat  et  curat 

rse  auctores)  fecerunt  Ecclesise,  ut  prsedi-  inquinamento. 

caret  ex  eis,  filiis  suis  ac  subditis.  Ideo,   in/er  ubera  mea  commorabitur  : 

11  Dum  esset  rex  in  accubitu  suo,  nar-  id  est,  in  intimis  prsecordiorum  meorum 
dus  mea  dedit  odorem  suum.  Rex  regum,  C  quiescet;  et  nequaquam  obliviscar  ipsius, 

.varc.xvi,  Christus  Dominus,  morte  devicta,  ascendit  sed  in  omni  necessitate,  tentatione,  angu- 

'^-           ad  Patrem,et  requiescit  ad  dexteram  ejus:  stia  et  ruina  ad  ipsum  confugiam,  inter 

atque  ex  tunc  nardus  sponsa?,  id  est  ejus  prospera  et  adversa  intra  me  eum  ample- 

humilitas,  vel  salubris  doctrina,  ac  sua-  ctar,  eum  orando,   psallendo,  meditando 

vissima  fama,  virtusque  operativa  mira-  affabor.  Et  sicut  ejus  intuitu  ac  amore, 

culorum,  dedit  prsecipue  suum  odorem,  et  omnem  carnalem  delectationem  vilemque 

redolentia  sua  multos  attraxit,  curavit,  at-  consolationem  et  dissolutionem  puerilem 

que  salvavit.  In  cujus  odoris  figura,  Isaac  despicio;  ita  ex  ejus  contemplatione,  om- 

Gen.  xxvii,  dixit  dc  filio  suo  :  Ecce  odor  filii  mei,  nem  inordinatum  moerorem  ac  mordacem 

sicut  odor  agri  pleni.  Denique  sponso  hoc  tristitiam  fugo  ac  vinco  :  ut  nec  prospe- 

-Varf.  XIV,  corporaliter  recumbente  in   domo  Phari-  ritate  dissolvar,   nec  adversitatibus  fran- 

xo""""     ssei,affecluosissima  ejus  discipula,  optima  D  gar.  Qua;  enim  tribulatio  me  poterit  su- 

illa  Maria   Magdalene,  aromaticum  suum  perare,  dum  quse  et  quanta  ipse  pro  me 

unguentum  nardi  spicati  pretiosi  fudit  su-  toleravit,  intueor?  Humilitas  ejus,  mihi  me- 

per  eumdem;  et   domus    impleta   est  ex  dicamentum  est  contra  omnem  superbise 

odore  unguenti.  Isesionem;  consideratio  patientise  ac  man- 

12  Fasciculus  myrrhce,  dilectus  meus  rni-  suetudinis  ejus,  omnem  iracundise  impe- 
/n'.  Myrrha  amara  est,  et  a  putrefactione  tum  curat,  omnem  impatientiam  tollit: 
corpus  prseservat.  Sicque  sponsa  duplici  fervor  suse  ardentissimse  caritatis,  cunctain 
ratione  dileclum  suum  vocat  fasciculum  repellit  pigritiam  et  teporem.  Denique 
myrrha>  :  Primo,  propter  acerbitatem  suso  inter  ubera  mea  commorabilur,  quia  in 
salvificse  passionis,  quam  tulit  pro  nobis,  "omni  doctrina  et  utriusque  Testamenti 
ut  sit  sensus  :  Sponsus  meus  carissimus,  Scripturis  ipsius  recordabor,  et  sermoci- 


27. 


11 


3t0  ENARRATIO    TN    CAP.    I    CANTICI    CAXTICORUM.    —   ART,    III 

nabor  de  eo.  Universa  quoque  quae  pro  A  vini,  sponsa  dilectnm  suum  quotidie  su- 

mea  assunipsit,   (ecit,  pertulitque  salute,  mit  in  sacro  Mysterio,  recte  eum  comparat 

colligabo  quasi  in  unum  fasciculum  :quem  l)Olro  :  de  quo  sponso  in  libro  Genesoos 

jugiter  intuebor,  quatenus  incarnatio,  con-  Jacob  patriarcha  vaticinatur  :  Ligans  ad   Gen.xux, 

versatio  ac  passio  dilectissimi  sponsi  mei  vineam  pullum  suum,  et  ad  vitem,  o  fili  "' 

nunquam  a  mea  recedat  memoria,  juxta  ■  mi,  asinam  suam;  lavabit  in  vino  stolam 

Thren. i\i,  illud  iu  Thrcnis  :  Memoria  memor  ero,  et  suam,  et  in  sanguine  uva?  palliiim  suum. 

tabescet  in   me   anima  mea.  Ut  sic  cnm  Idcirco  in  ejus  ascensione  sciscitati  sunt 

Gaiat.  II,  Apostolo  dicorc  queam  :  Christo  confixus  angeli  sancli :  Quarc  rubrum  esl  indumen-  7s.  lmii,2, 

sum  cruci.  Yivo  aulem  jam  non  ego:  vivit  tum  tuum,  et  veslimenla  tua  sicut  cakan- 

/6i(f.vi,i4.  vero  in  me  Christus.  Et  denuo  :  Mihi  au-  tium  in  lorculari?  Quibus  respondet :  Tor-    ibid.z. 

tem  absit  gloriari,  nisi  in  cruce  Domini  ciilar  calcavi   sohis.  Christus  quippe  est    . 

mei   Jesu  Christi.   Est  namque   in   cruce  B  bolrus,  de  quo  in   torculari  passionis,  id 

sponsi  gloriatio,  dum  gloriamur  in  hoc,  est  palibulo  crucis,  expressum  est  opli- 

quod  ejus  amore  et  imilalione  adversuni  mum  vinuni.  utpole  sanguis  salvificus  in 

quid  patimur,  el  contumelias  sustinemus;  Sacianienlo  reficiens,  la?tificans.  inebrians 

et  rursus,  dum  passionem  ipsius  tam  fru-  communicanlem.  De   quo   sancto   edulio, 

ctuosissimam  esse  perpendimus,  quod  per  salularique  pocnlo,  in  alio  Propheta  scri- 

i?om.v,io,  eam  reconciliati  sumus  Deo  omnipolenli,  plum  est  :  Quid  bonum  Domini,  aut  quid    Zach.w, 

ef  liberali  a  discrimine  infernali.  Ideo  sub-  pulchrum   ejus,    nisi    frumentum    elcclo-    '' 

dilur  :  riim,  el  vinuni  germinans  virgines?  Unde 

13           Bofrm   Ci/jiri,  (lilectm   incus    mihi   i)i  de  hoc  sponso.  prophelalum  fuil  in  Psal- 

vineis  Engaddi  :  id  est,  ipse  qui  in   pas-  mo  :  Erit   firniamenlum  in  terra  in  sum-  /'s.iaxi,i6. 

sione  sua  factus  est  mihi  fasciculus  myr-  mis  montium.  Ubi  pro   firinamenlo,  alia 

rhffi,  in  sua  resurrectione,  ascensione,  et  C  lillera  habet,  Frumentum;  alia  vero',  Me- 

Spiritus  Sancli  missione,  alque  in  quoti-  moriale  Irilicum.  Imo  Iranslalio  Chaldaica 

diana    siia  graliosa  visilalione  ac  conso-  aplissime  habel,  Erit  placenta  Iritici  :  quia 

lalione    inlerna,    faclus    esl    mihi   bolnis  videlicel   Chrislus  sub   fornia  lortuhp  seii 

Cypri,  id  esl  materia  exhilaralionis,  spiii-  placenUe  Irilicca^   offertur  quolidie   Deo 

tualeque  vinum  inel)rians  mentem  fcrvorc  Palri   in  celebralione. 

amoris,  plenitudine  devolionis,  exuberan-  Prjrlerea  ali(|ui  (iicunt.   quod   Engaddi 

lia  iiilerna;  suavilatis  :  quod  totum  recte  est  locus  in  quo  balsamum  crescit,  et  ar- 

pcr  botrum  Cypri  insiimaliir.  (luia  in  in-  bor  aromatica  nomine  cyprus.  qiw  facil 

sula  Cypro  vinuiu  oplimiim  gciieraliir.  Sic  grana  similia  granis  uva\al(iue  in  modiim 

dennim  facliis  csl   niihi  bolriis    in   vineis  vilis  excolilur,  propler  quod  vinea  nomi- 

Engaddi,  id  est  loci  sic  dicli,  qusp  et  ipsa»  naliir  :  sicque  Cyprus,  non  essel  hic  no- 

oplimae  esse  ferunlur.  Engaddi  vero,  fons  D  men  insulie  in  mari  Medilerraneo  sita^,  de 

hcedi  inlerprclalur.  Ihrdiis  aiilcm  fiiil   iu  qua  Barnabas  fiiit  aposlolus.   Ilinc  ail  el  .Ar(.  iv,36. 

Exod.xw,^.  lege  animal  immolaticium  pro  remissione  Origenes   :  Uva    florens,  cyprus  vocalur. 

culparum.  Idcirco  per  h(i'diim   peccalorcs  S[)ccics  quoqiic  exlrinsecus  esl  cujiisdam 

sigiianlur;  el  pcr  fonlcin  luedi,  Baplisiiius  \iigiilli,   (|iia>   dicilur    cyprus,  producens 

seu  Poenilentia?  sacramenltim,    in  quihus  fiiiclum  in  modiim  uv;e  florcntis.  Sed  vi- 

ini(|ui  a  suis    peccatis   lavanliir   :   sic(]uc  dcliir  magis  ad   fnicliim   vitis  sermo  re- 

sponsus  esl  sponsa>  sua?  bolriis  in  vineis  spicere,  qnia  vincarum  Engaddi  esl  facla 

Engaddi.   hoc  est  in  Ecclesiis  renalornm  memoria.   Engaddi  aulem  agcr  est   lerra^ 

in  fonle  Baptismalis,   seu  purgaloriim   in  JiuhTa'.  non  laiilum  vincis  (|uanlum  bal- 

sacramcnlo  Confessionis.  samis  florens.  Sponsa  ergo  adolescenlulis 

Denique,  quia  sub  speciebus  panis  et  loquens  :   Bolrus  (inquil)  cypri,  dilectus 


ENARRATIO    IN    CAP.    I    CAMICI    CANTICORUM.    —   ART.    III  311 

meus  niihi.  Tanqnam  dicat,  0'iid(l"Jtl  dul-  A  ad  commoda  lua  privala,  sed  implcs  quod 

cedinis  in  odoribus  est  et  rioribus  virgul-  jussi,  Kslote  prudentes  sicut  serpentes,  et    Matikx, 

torum,  superat  sponsus  :  qualenus  audien-  simplices  sicut  columbse.  Etenim   adver-  '^" 

tes  hsec  adolescentula^.,  magis  ac  magis  ad  tisti  quod  dixi  :  Si  oculus  tuus  fuerit  sim-  iMd.w.n. 

sponsi  concitentur  amorem.  plex,  totum  corpus  tuum  lucidum  erit.  Non 

Insuper  videns  sponsus  universalem  Ec-  es  vaga  aut  lasciva,  sed  faceta,  custodita, 

clesiain  suo  desiderio  gestuantem,  ac  suis  pudibunda  adspecfu,  sicut  honeslissimam 

prseconiis  inhserenlem.imo  et  aliorum  ani-  condecet  sponsam  :  qua;  erubescit  in  alie- 

mas  sua  caritafe  affectuosis   sermonihus  num  sponsum  figere  visum,  imo  nec  pro- 

inflammantem,  prorumpit  in  laudem   ip-  pi-ium,  nisi  cum  modesfia,  intuetur  :  per 

14       sius,   ut  ad  meliora  provocet  eam.  Ecce  quod  bono  contorali  non  mediocriter  pla- 

fu  pulchra  cs,amica  7nea,eccc  tu  pulchra.  cel.  Praelerea  multse  sunt  proprietates  co- 
Repetitio    ista,  affirmafionis,  affeclionis,  B  lumbse,    propter   quas    ei   assimilatur    et 

seriositatis,  ac   movendee   attentionis   est  comparatur  Ecclesia:  de  quibus  modo  per- 

signum,  quasi   dicat   :   Tu,    sponsa   mea,  transeo,  quoniam   infra  magis  super  hoc 

Ephes.y,  saucta  ct  prseelccta  Ecclesia,  pro  qua  tra-  se  offeret  sermo.  —  Quod  vero  nunc  de 

"^'           didi  me  in  morfem,tu  pulchra  es  mente  et  columbino   Ecclesiae   visu    inductum    est, 

corporis  castifate.  Pulchra  per  dona  nafu-  quidam  specialifer  de  pr8eIatis,doctoribus, 

rge,  pulchrior  per  charismata  gratise.  Pul-  et  prsedicatoribus  ejus  exponunt  :  qui  ap- 

clira  interius,  per  virtufum  et  donorum  pellanfur  Ecclesiae   oculi,  quia   per  ipsos 

meritorumque  clarifates;  pulchra  extrin-  illuminat  filios  suos,  et  prospicit  eis,  ac 

secus,  per  venusfissimos  mores.   Pulchra  prsecavet.  Prospicit,  inquam,  de  necessa- 

sacramentorum   decore,  ornata  minisfro-  riis  ad  salutem  adipiscendis,  et  prsecavet 

rum  tuorum  mulliplici  distinctione,  pree-  de   periculorum    eventibus;  et  ipsos  qui 
laforum  et  religiosorum  atque  doctorum  C  alios  habent  dirigere  et  docere,  oportet  in 

multiformi  gradu,   stafu,  ac  ordine;  de-  omni  prsetacfa  columbina  simplicifate  ac 

corata  non  solum  donis  supernafuralibus  visus  sapientiali  acumine  esse  praecipuos. 

grafise  gratum  facientis,  sed  eliam  gratise  Insuper  sponsa  ex  tantis  suis  pra?coniis, 

gratis  datffi.  De  quibus  omnibus  multisque  ab  infallibili  sponso  sibi  adscriptis,  ne- 

icor.xu;  aliis  sponsse  hujus  ornatibus,  in  epistolis  quaquam  superbiens,  imo  magis  se  ipsam 

fpv*23  «V ''^'^  Corinlhios  et  Ephesios  copiose  disse-  humiliaus  ac  sponso  vicem  rependens,  sub- 

ruit    sapientissimus    Paulus.   Et   sicut   in  jungit  :  Ecce  tu  pulcher  es,  dilecte  mi,  et       ig 

libris  de  Angelica  atque  Ecclesiastica  hie-  decorus.  Quasi  dicat  :  Tibi  magis  laus  isfa 

rarchiis  divinus  testafur  Dionysius,  Eccle-  debetur,  tu  pulcher  in  deitatis  natura,  imo 

sia  seu  ecclesiastica  hierarchia,  instar  hie-  pulcherrimus  et  superpulcherrimus  ipse  : 

rarchise  angelicse  exstat  disposita.  Propter  cujus  deitas  est  pulchritudo  penitus  infi- 
Apoc.xxi,  quod  Joannes  in  Apocalypsi  fafefur  :  Vidi  D  nifa,  fons  universi  decoris  et  gratiosifa- 

""'*''"■    civitatem  sancfam,  Jerusalem  novam,  de-  tis  ac  ordinis,  cujus  comparatione  omnis 

scendentem  de  coelo,  a  Deo  paralam,  tan-  pulchrifudo  creafa,  est  velut  deformitas. 

quam  sponsam  ornatam  viro  suo,  haben-  Tibi  quoque  Unigenifo  Patris  pulchritudo 

tem  clarifatem  Dei.  appropriatur,  sicut  ait  Hilarius  :  Species 

Oculi  tuicolumharum  :\^  e?,\,co\\\mhm-A  est  in  imagine.  Tu  es  universorum  pri- 

simplicitafe,  sincera  intentione,  acuto  ac  mum  exemplar,tu  veritas,sapientia,splen- 

limpido  ad  confemplandum  intuifu  fulges;  dor,  characfer,  ars  rationibus  plena,  atque 

longe  a  te  omnis  hypocrisis,  omnis  dupli-  imago  Genitoris  seterni  perfecta.  Tu  etiam 

citas  cordis,  omnis  perversa  intentio;  me  pulcher  es  in  fua  humanifate  :  quam  prae 

solum  habes  prse  oculis,  ad  meum  hono-  •  onini  creafura  superbenedicta  Trinifas  dc- 

rem  et  gloriam  omnia  reiers;  non  respicis  coravit,  dans  ei  spirilum  non  ad  mensu-  34. 


Joann.M, 


312  ENARRATIO   IN   CAP.    I   CAMICI   CANTICORUM.    —   ART.    IV 

ram,  et  totam  ejus  capacitatem  adimplens  A      Tignadomorumnostrarumcedrina.Xio-       16 

charismatibus  grati»,  virtutum,  donorum,  mus  istse  sponsi  et  sponssp,  sunt  parti- 

fructuum,  beatitudinum,  imo  et  beatifica  culares  Ecclesiae  et  congregationes  devo- 

fruitione,  ac  gratiis  gratis  datis.  Nec  de-  tae    :   quarum   tigna,    sunt   personse   quse 

cuit  te,  0  Verbum  seternum,  nisi  tam  pul-  pra^sident,  et  subditos  caritative  susten- 

cherrimam  humanitatem  assumere,  quam  •  fant,confortant,stabiliunt,  quemadmodum 

eodem  instante  talem  fccisti  ac  assumpsi-  tigna  domuin.  Quse  personse  instar  cedro- 

sti.  Denique  ab  omni  peccalo  originali  ac  rum  croscunt  in  perfectione  virtutum,  et 

actuali  immunis  es,  atquc  in  summa  san-  eminent  auctorilate  pra-lationum  ;  slant- 

ctitate  vixisti  in  saeculo  isto,  ac  Patrcm  que  in  monle  Libano,  videlicot  candidis- 

tuum    prae    cunctis    creaturis    plenissime  simo  Jesu  Chrislo,  monle  altissimo,  cui 

Ps.  xuv,3.  honorasti.    Tu    speciosus    forma   prte    fi-  jugiter    innituntur  ;  abslinent  quoque  a 

liis   hominum  :  et  quamvis   propter   me  B  pulrefactione  pcecati,  et  virtutum  ac  do- 

/>». xxi,7.  factus  es  opprobiium  hominum.  non  ha-  cumentorum  suorum  odore  ac  vigore  in- 

s.Lm,2,4.  j^pj^^  speciem  neque  decorem,  simili>que  lernales  fugant  serpenles  :  quemadmodum 

leproso  ;  hoc  tamen  absque  luo  sustinui-  cedrus  inqmlribilis   est  naturse,  crescens 

sti  demerito,  nec  internam  tuam  minuit  in  Libano  monte,  atque  serpenles  suo  fu- 

formositatem,  sed  ad  majorem  tui  corpo-  gans  odoie.  Laquearia  nostra  ei/pressina. 

ris  cessit  glorificationem  :  et  quo  propter  Per  laquoaria.qua?  domum  intrinsecus  im- 

me  fuisti  deformior,  eo  in  corde  meo  es  plont  ol  ornanl.  boni  subditi  obedientes- 

pulchrior.  quo  filii   exj^rimuntiir  :   qu?e   cypressina 

Idoo,    Lectulus   noster  floridus  :  quia  dicuntur,  quoniam  sicul  cypressus  est  ar- 

conjunctio  nostra,  pura  et  sancta  est,  spi-  bor  velocitor  crescens,  bassa  seu  humilis, 

ritualis,  divina  ac  coeliformis  :  et  loclulus  impulribilisque  consistens,  cujus  fructus 

noster  est  pax  pecloris,  conscientia?  puri-  C  seu  folia  cum  oleo  cocta.  nobile  unguen- 

tas,  quies  montis,  conlomidalio  amorosa,  lum  efficiunt  :  sic  boni  subdili  ac  obedi- 

dilectio  inluiliva  ol  amploxiva.ln  his  libon-  enlos.    ex   superiorum    suorum   exemplis 

ter  et  bonignissime  mocum  quioscis,  dum  virtuosis  ac  saluborrimis  documenlis,  cilo 

ab  omni  oxleriori  tumullu   mo  abslralio,  ac  mullum   profioiunl,  viliorum  infeclio- 

ab  omni  sanclilalis  lucne  offensa  abstineo,  nem  devitanl :  atque  inlra  sua^  vocalionis 

/•s.Lxxv.s.  et  libi  soli    intendo.   lii   paco   «'loniiii   lo-  liiimililalem  manonlos,  priestant  proximis 

/».Lxvi,i.2.  cus  luus,  qui  super  quiotum  (iiiiescis,  et  exempla  salubiia,  tanquam  vitalia  medi- 

/^rov.  viii,  delicia^  lua>  sunl  osse  cuin   lalibus   filiis  oamonta.  ac  bona^  faiiKp  odorom,  lanquam 

hominum.  dulcissima  et  curativa  unguonta. 


31 


AKTICULUS   IV 


EXPOSITIO    EJLSDEM    CAPITULI    PRIMI,    DE   SPONSA    PARTICULARI. 


DK  triplici  sponsa  Chrisli,  diclum  esf  D  fidom  etcarilalem  dosponsafa  eidem,  et 
in  prologo  liujus  opusciili,  vidolicet  oi  por  najitismi  graliam  oonsoorala:  quani 
iiniveisali,  parlioiilaii,  ol  singulari  :  ita  Dctminus  el  Sahator  hiaohiis  carilalis  ad- 
quod  unaqua'([ue  aniina  in  carilato  oxsi-  slringil,  ac  infusiono  virlutum  fociindal. 
stens,  cst  Christi  sponsa  particularis,  per      llinc  asscril  Augiistinus,  quod  omnis  ani- 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    IV  313 

ma  est  Christi  sponsa,  vel  diaboli  adulte-  A  atque  in  suae  beatitudinis  exuberantissi- 

ra  :  si  enim  in  caritate  est  Christi,censetur  mo  et  immenso  oceano  rapta  demergar. 

sponsa   ipsius;  si  vero   mortali   subjacet  Sed  unde,  o  paupercula  anima,  pingui 

cuip»,  adultera  reputatur  diaboli.  Itaque  materiae  huic  intrusa,  gravi  corporis  moli 

quee  in  isto  Salomonis  volumine  de  uni-  immersa,  quae  in  ordine   intellectiialium 

versali  exponuntur  Ecclesia,  generalique  substanliarum  es  sicut  materia  prima  in 

sponsa,  de  particulari  quoque  sponsa  tro-  ordine  rcrum  :  unde  tibi  vel  prsesumptio, 

pologice   explanantur.  Yerumtamen,  quo-  vel  audacia,  aut  certe  fiducia  petendi  hoc 

niam  juxta  prsehabita,  in  his  Canlicis  can-  osculum  ab  eo,  quem  polus,  tellus,  pon- 

ticorum  tractatur  de  amore  pcrlecto,  ideo  fusque  metuunt,  quem  supernorum  altitu- 

non  dc  quacumque  anima  exsistente  in  dines  spirituum   perhorrescunt,  sub   quo  /o/.  ix,  13. 

caritate  et  gratia,  sed  de  anima  heroica,  curvanlur  qui  portant  orbem  ?  Denique,  si 

divina,  perfecta,  ecstatice  amorosa,   ha^c  B  pra^sumptuosum  videtur  petere  osculum, 

proprie  exponuntur  :  quam  expositionem  non  dicam   gloriosissimae  virginis  Maria) 

prffcipuc   prosequitur  Yercellensis  vene-  Christiferae,   sed  glorios®  virginis  Catha- 

rabilis  abbas,  in  libris  divini  et  magni  Dio-  rinse  reginse,  aut  Ursula3  sanctae  :  quanto 

nysii   studiosissimus,   qui   et   eosdem    in  magis  prsesumptuosum  apparet,  petere  os- 

stilum  planum  redegit.  culum  Sancti  Sanctorum,omnipotentisque 

Igitur  anima  contemplativa  purgata,san-  Regis,  cujus    respectu  totus   mundus  est 

cto  amore  flammigera,  in  creaturis  nequa-  velut  pulvis  exiguus?  Ad  haec  quid  res-  /s.  xl,i5. 

quam  concupitam  reperiens  quietem,  ideo-  pondes,  0  anima,  in  hoc  exsilio,  in  regio- 

que  ad  verum  etincommutabiIebonum,ad  ne  hac  dissimilitudinis,  in  valle  lacrima- 

superessentialem    et    superpulcherrimum  rum  hac  constituta,  ubi  si  dixeris  quod   i/oann. ., 

sponsum    totis   suspirans   pra;cordiis,    ex  peccatum  non  habeas,  te  ipsam  seducis  ?  ^- 

plenitudine  sincerissimai  suee  affectionis  C      Responsio  anim».  —  Quid  me  rcvocas 

Ps. xLiv,-2.  eructat  verbiim  bonum  amoriferum  et  su-  ab  intuitu  sponsi  mei?  Cur  ab  ejus  ample- 

1       ave  :  Oscidetur  me,  inquiens,  osculo  oris  xu  me  impedis  ?  Quare  ab  ejus  colloquio 

sui,  id  est  sponsus  ille  dulcissimus,  qui  me  avertis?  Cur  in  his  quse  omnem  ratio- 

solus  sufficit  mihi,qui  creavit  me  propter  nem  transcendunt,  exigis  rationem?  Igno- 

se;  nec  possum  nisi  in  eo  quiescere,  qui  ras  quod  caritatis  ardor  non  arctetur  lege 

solus  totum  meum  affectum  quietare  po-  communi  ?  Nescis  quod  sicut  excellentia 

test  et  contentare.  Hie  talis  ac  tantus,  os-  sponsi  hujus  immensa  est,  sic  et  dignatio 

culetur  me  osculo  oris  sui,id  est,se  ipsum  ejus  prorsus  sit  infinita?  Numquid  minor 

gratiosissime  applicet  mihi,mequepauper-  est  caritas  ejus  aut   pietas,  quam   maje- 

culam  suse  incomparabili  et  infinitse  ex-  stas?  Nonne  ipse  creavit  me  ad  obtincn- 

cellenti»  dignetur  immediate  conjungere :  dum  beatificum  illud  osculum  oris  sui  in 

tangendo  et  illuminando  apicem  intelle-  D  patria  Beatorum,  hoc  est,  ad  intuendum 

ctus  mei  ad  contemplandum  majestatem  eum  per  speciem,  ad  perfruendum  ater- 

et  sapientiam,  veritatem   ac  pulchritudi-  naliter  bonitate  ac  dulcedine  sua,  ad  sa- 

nem  ejus  prorsus  immensam  ;  accendendo  tietatem    plenissimam,   ab   omni    fastidio 

quoque  verticem  voluntatis  seu  affectiv»  perenniter   alienam  ?  Ipse   qui   caritatem 

meae  superioris,  ad  diligendum  purissime,  suam   mihi  infudit,   ipse  eamdem  in  me 

stabiliter   ac   intentissime   bonitatem   ip-  accendit  ac  stimulat,  atque  ad  poslulan- 

sius  illimitatam,  ad  guslandum  fontanam  dum  osculum  oris  sui  excitat  et  inflam- 

ejus  dulcedinem,  omni  fundo,  termino,  ac  mat.  Non  est  volentis,   neque   currentis.  Rom.i^^G. 

mensura   carentem,    ad   quiescendum    in  Garitas  separationis  impatiens,  mc  coar- 

ejus  amplexu  mundissimo,  quatenus  tola  clat  ;    consideratio,    imo    et    experientia 

ferar,  transformer,  absorbearque  in  ipsum,  dignationis  miserationisque  sponsi,  hanc 


314 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    IV 


II  foC.  VIII, 


/'«.c\i.iv,3. 


Matih.wn. 

20. 


Is.  iiii,  12. 


Job  xxxii, 
19,  18. 

Ihid.  20. 


Cant.  V,  I 


Jer.  xx.y. 


76i(/.  xMii 


parit  fiduciam  ;  fides  qiioque  et  recolentia 
prseteritorum  beneficiorum  ipsius,me  ani- 
mat.  Xonne  ipse  esf,qui  quum  dives  essel 
divitiis  infinitis,  dives  omnipolentia,  non 
pecunia,  et  tam  magnus  quod  magnitu- 
dinis  ejus  non  est  finis,  propter  me  factus 
est  pauper  et  parv.us  ?  et  certe  tam  pau- 
per,  quod  non  habuit  ubi  caput  siium 
reclinaret;  atque  tam  parvus,  quod  intra 
unius  mundissimae  huinillima^que  virgun- 
culae  viscera  se  reciusit;  et  captus  est  rhi- 
noceros  ille,  cui  nullus  valet  resistere. 
caritate  ac  puritate  unius  pnelltp  :  qui 
deinceps  obtulit  se  in  mortem,  ut  ei  in 
aeternnm  conjungar.  et  ab  ipso  deosculer. 
En  venter  meus  qiiasi  mustum  absquc  spi- 
raculo,  quod  lagunculas  novas  dirumpit, 
et  coarctat  me  spiritus  uteri  mei.  Lo(|uar 
ergo  ad  sponsum,  et  respirabo  paululiim; 
et  niinc  agitante  me  desiderio  erumpcnte. 
dicam  semel,  Osculetur  me  osculo  oris 
sui ;  dicam  scciindo,  UscuJetur  me  osculo 
oris  sui ;  addam  et  lerlio,  Osculetur  me 
osciilo  oris  sui. 

Responsio.  —  Numquid  ebiia  es,  quia 
sic  loqueris?  nec  contines  te  saltem  rubo- 
re?  Nonne  discretio  mater  est  et  aiiriga 
virtutum,sine  qiia  cliam  caritas  ipsa  |)ra'- 
cipilat  ? 

Anima.  —  Kbria  suin,  inebriala  refecti- 
onc  ct  polu  illiiis  a  quo  aiidies  infra  ; 
(lomedite,  amici.  ct  bibile;  et  inebriaini- 
ni,  carissimi.  Deni(|ue  ignara  mihi  videris 
jiiris  ac  proprielaliim  viiiiim(|iie  amoris. 
Non  audisli  Pio|)licl;iiii  illiim  in  ulero  ma- 
tris  sanctificatiiiii.  (licentem,  Factus  est 
seiino  Domini  in  corde  ineo  quasi  ignis 
exa>stuans,  claususiiiic  iii  ossibiis  mcis.  ct 
defeci,  ferrc  non  siisiinens  ?  l'A  lursus  : 
Factiis  siim.  inqnit,  qiiasi  vir  cbiius,  et 
qiiasi  liomo  madidus  viiio,  a  lacie  Doinini 
et  a  facie  verborum  sancloruin  ejus.  Si 
sermo  Domini  sic  inebriat  et  accendil. 
qiianto  magis  ainor  ipsius?  Pra>terea  aii- 
di  qiiid  horiim  e.xpertiis  dicat  sancliis  cl 
dulcis  ille  Bernardiis  :  0  qiianla  \is  aiiio- 
ris  !  0  quanta  in  sj)iiilii  libcrlatis  fidiicia  I 
Dcsidcrio  fcror,  ralionc  non  ducor.  Non 


A  putetur  praesumptio,  ubi  viget  ac  domina- 
tur  affectio.  Reclamat  pudor;  sed  superat 
amor.  Non  ignoro  quod  honor  regis  ju-  />s.  xcvni. 
diciuin  diligit;  sed  pra?ceps  amor  nec  ju-  ^ 
dicium  praestolatur,  nec  consilio  tempe- 
•  ratur,  nec  pudore  frenalur,  nec  rationi 
subjicitur.  Ideo  tibi  respondeo,  qiiod  in 
hac  re  discretio  est,  esse  sine  discretione  : 
qiioniam  fons  omnis  discretionis  paracle- 
tiis  Spiritus  Sanclus,  qui  infundit.  prae- 
venit  et  inflammat,  ipse  utique  custodit, 
dirigit  et  giibernat.Sed  nunc  argumentatio 

B  relinquatiir,  ne  mens  mea  a  sponso  diii- 
tius  impediatur.  Etenim  eo  ipso  quo  dixi, 
Osculetur  me  osculo  oris  sui.  ab  eo  me 
tangi.  affici.  osciilariqiie  sensi  :  ideo  te 
rclicla,  loquar  ad  ipsiim. 

Quia  meliora  sunl  ubera  tua  vino  :  id 
est,  illuminatio  tuse  veritatis  aeternae.  qua 
tii  ipse  intellecliim  inmicdiale  illuminas, 
ungis,  ac  doces ;  et  inflammatio  qiia  in 
me  caritatem  accendis ;  pietas  qua  tam 
benignissime  refoves,  consolaris,  et  con- 
fortas   me,   desiderabiliores   ac  dulciores 

C  siinl  iiiilii  viiio.  id  csl  omni  consolalione 
carnali,  omniqiie  inslructione  angelica  et 
hiimana;  frafjrnnlia  uDi/Koitis  oplinu's,'\(\  2 
cst  spirilualibus  charisnialibiis  eis  adjun- 
ctis.  .Neinpe  ubera  ista  ad  oniniiim  car- 
naliiim  \oliiptatum  ducunt  conicin[)lum. 
ad  tjediuin  tcrrenorum,  ad  desidcrium  e.\- 
eicilationis  interna»,  ad  ainpliorem  cordis 
custodiaiii.  ad  profundiorem  siii  i[)sius  hu- 
miliationem.  \'A  Inec  iingiicnla  suiit  opti- 
ma.  coiam  Dco  et  oninibus  Sanclis  suavis- 
sime  redolenlia,  a  peccatis  praeservativa, 

D  omniumqiie  invisibiliiim  curativa  langu- 
oiiiin.  Ilnc  bcaliis  .\iiguslinus  expertus, 
disseiiiil  :  Tc.  Doiiiine  Jesu  (^hriste.  cor 
mciim  introciinlc.  irradiante  et  oblcclan- 
lc.  siibilo  facliiiii  est  inihi  facile  voliipla- 
tibiis  illis  carere,  quas  ante  metuebain 
rclinquere. 

Olcum  effusum  nomen  tuum.1\\,o  spon- 
se,  vocaris  virlus  et  sapientia  Dei  Patris,  uor. i.ii. 
tu  aj)pcllaris  Filius  Viiginis.   tii    (]i(\\tor   /.«c.  n,:, 
Salvaloi([iic  diccris;  de  le  Isaias  piiedixit;  **•  "■ 
Vocabitur  noincn  ejus,  Admirabilis,  Con-    /».  u.e. 


6. 


ENARRATIO   IN   CAP.    I  CANTICI  CANTICORUM.    —  ART.    IV  315 

siliarius,  Dcus,  Fortis,  Pater  fiituri  saoculi,  A  cundiim  gradnm  carum   suprcmum  :  sic 

Princeps   pacis  :   ct   quocumquc   nominc  unguenla  bona,  sunt  actus  boni  ac  meri- 

designeris,  dulcescit  clarescilque  nomen  torii  incipienlium  ;  unguenta  meliora,  ac- 

boc  mihi,  fulget  in  corde,  ac  pretiosissi-  tus  laudabiles    proficientium  ;    unguenta 

mum  reputalur  a  me.  Idco  adolescentuhc  optima,  perfectorum.  Postremo  unguenta 

dilexerunt  te,\\iz.   suavitate   attractsD.  Is-  bona,  sunt  opera  virtutum  moralium;  un- 

tae  adolcsccntulas  sunt  anima?  proficien-  guenta  meliora,  virlutum  intelleclualium ; 

tes,  meritis  quotidie  abundantes  :  qua)  in-  optima,  theologicarum.  Porro  odorcs  un- 

crcatse   dulccdinis   gustum    aliquantulum  guentorum  istorum,sunt  delectationes  pu- 

perceperunt,  et   ex   eo   ad   meliora   sunt  ra)  actibus  virtuosis  annexae  :  in  quibus 

provocatae,  et  ad  amandum  magis  accen-  odoribus   currimus,  quando    pra?  gaudio 

sse,  praesertim  quoniam  audierunt  tot  el  spirituali  et  consolatione  coelesli,  quas  in 
tanta  bona  narrari  de  sponso.  Frcquenter  B  Dei   cultu    ac    honorificentia    experimur, 

enim  contingit,quod  multa  laudabilia  au-  Deo  cum  ingenti  prompliludine  ac  celc- 

diendo  de  aliquo  nunquam  viso,  accenda-  ritate  obsequimur,  juxla  illud  Josue,  Ser-  /osKexxiv, 

mur  ipsius  amore,  et  gedificemur  in  eo  :  vite  ei  corde  perfecto  atque  verissimo.Qui  **■ 

quanto  magis  in  amore  sponsi  coelestis,ex  sic  currit  ad  beatitudinis  suse  indeficien- 

fama  ipsius  debemus  succcndi?  cujus  prae-  lissimum  fontem,  mox  ut  de  bassiludine 

conia  in  Scripturis  leguntur,  cujus  virtu-  carnis  mortalis  exicrit,  ad  coelestis  pala- 

tes  undique  prsedicantur ;  in  quo  scimus  tii  perveniet  monlem.  Ad  quod  exhortans 

pcrfeclioncm  simpliciter  infinitam  consi-  Apostohis  :  Sic,  inquit,  currile  ut  compre-  icor.]x,24. 

stere,  secundum  deitatis  suse  naturam  qua  hendatis.  Qui  sic  velox  est  in  opere  suo,  Prov.ww, 

PA!7!>p.ii,  aequalis  est  Patri,  virtutes  quoque  crea-  coram  Rege  coelorum  stabit;  et  sequetur -^" 

tas,  in  extremo  excellenli»  termino,  quo  ejus  vestigia,  qui  exsultavit  ut  gigas  ad  Ps.xvm, e. 
possunt  creaturse  inesse,  et  hoc,secundum  C  currendam  viam.  Talem  cursum  non  re- 

ipsius  humanitatem.  darguit  sanctus  Job,  quamvis  Eliu  hoc  ei 

Tralie  me  -post  te  :  id  est,da  mihi  luccm  imposuerit,  dicens  :  Dixit  enim,  Non  pla-   /oixxxiv, 

et  gratiam  contemplationis   tam  altse,  ac  cebit  homo  Deo,  etiam  si  cucurrerit  cum  ^- 

tantum  sanctse  caritatis  ardorem,  ut  cun-  eo.  Gum  ita  currente,  currit  et  sponsus  : 

cta  creata  transcendam,  et  tibi  soli  inhae-  qui  cum  pergentibus  pergit,  cum  curren- 

ream ;  sicque  abstraclus  et  absolutus  ab  tibus  currit,  cum  volantibus  volat,   suas 

omnibus,   tam   vehementer   tibi   inlentus  nuUibi  relinquens  dilectas.  Ad  quem  cur- 

sim,  ut  ceterorum  omnium  obliviscar,  imo  sum  inter  prospera  et  adversa   infaliga- 

neque  me  ipsum,   nec  proprias  actiones  biliter  peragendum,  hortatur  nos  Paulus, 

advertam.Nam  ut  sanctus  pafcr  ait  Anto-  loquens  :Gurramus  propositum  nobis  iter,    Hehr.^», 

nius,  Perfecte  non  orat,  qui  in  oratione  adspicientes    in   auctorem    fidei    et  con-  ^'^- 
sua  non  ita  in  Deum  cxtendilur,  nec  tam  D  summatorem   Jesum,    qui    proposito    sibi 

valenter  in  eum    defigilur,   ut  immcmor  gaudio,  suslinuit  cruccm,  confusione  con- 

omnium  reliquorum  reddatur.  tempta.  Recogitate  eum,  qui  lalem  susti- 

Curremus  in  odore  unguentorum.  tuo-  nuit  a  peccatoribus  adversus  semetipsum 

rum.  De  unguentis  jam  dictum  est  super  contradictionem,  ut  non   fatigemini  ani- 

illud,  Fragrantia  unguentis  optimis.  Prae-  mis  vestris  deficientes. 
terca  omnium  actiones  virlutum,unguenta  Sic  Dcus  immensus,  sua  naturali  infi- 

sunf,  evangelicorum  quoquc   impletioncs  nitaque  bonifafe  ac  amabilifafc  frahit  ad 

consiliorum  :  idco  unguenta  optima  rite  se  et  in  se  suos  electos,  quemadmodum 

censentur  actus  excellentissimarum  virtu-  libro  de  Divinis  nominibus  Dionysius  pro- 

tum,  ufpote  fidei,  spei  et  caritatis.  Item  testatur  :  Deus  sua   supcrsubsfanfiali  bo- 

optima  unguenta,  sunt  actus  virtutum,  se-  nitate  et  appetibilitafe  (per  quam  est  om- 


316 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    IV 


\Jonnn.  iv. 
10,  19. 


Matth.xw 
29. 


Ps. \\\VI\l 

4. 


nium  attractivus)  suum  ingignit  amorem  A 
menti  creata?. 

Denique  sponsa  in  his  exaudita,  grato 
corde  subjungit  :  Tntroduxit  me  rex  in 
cellaria  sua,  id  est,  divitias  glorise  suae 
mihi  ostendit,  infinitam  opulenliam  suam  • 
monstravit,  affluen.tiam  gratise  mihi  in 
prsesenli  paratiP,  et  supereffluentiam  glo- 
riae  mihi  in  futuro  prgeslandie,  si  ei  per- 
severavero,  revelavit.  Undc  et  S.  Agnes 
asseruit  :  Ostendit  mihi  thesauros  incom- 
parabiles.  Hoc  fit,  dum  mens  inlroducitur 
in  sanctuarium  Dei,  id  est,  luce  contem-  B 
plationis  perfundilur, ad  inluendum  quam 
infinite  deliciosus,  perfeclus  et  felix  sil 
Deus  altissimus  in  se  ipso,  quam  iuiTsti- 
mabilis  sit  liberalilas  ejus  ad  dandum, 
quam  supercopiosa  ad  remunerandiim  :  ex 
qua  consideralione  oritur  gaudium  gran- 
de.  Unde  suf)jungilur  : 

E-xsultabi)nus  ct  la'tabimur  in  (c  :  non 
in  nobis,  sed  in  le  universorum  l)onoium 
dalore.  Gloriabimur,  tu^  infinil»  felicilati 
congralulando  :  et  quo  quis  magis  le  dili- 
git,  eo  nlique  omni  perfectioni  el  excel-  G 
lenlia?  Iu<t  cordialius  frequenliusque  con- 
gandel.  Ul  ha^c  esl  glorialio  optiina,  ex 
puro  Deilalis  ainoi'c  procedens.  I".xsulla- 
bimiis  quoque,  (jiiia  tu,  rcx  ccelorum.cre- 

,  alor  universorum,  prior  dilexisli  nos;  et 
quia  ln,  nosler  creator  ac  judex,  factus  es 
noster  salvator  et  advocalus;  el  quia  tu, 
munificenlissime  sponse.  tot  et  tanla  no- 
bis  bencficia  contiilisli.  majoracjue  promi- 
sisli,  quoruni  nefiiuuiiiam  oblivisci  de- 
bemus.  Propler  qiiod  subdilur  :  Mcmorcs 
uberum  tuorum,  id  esl,  nos  mcmores  ex-  D 
sislenles  caritatis  pietatisque  tuic  et  ini- 
serationiim  ae  consolalioniim,  illiiminalio- 
num  ac  visilalioniim  liiariiin.  (|uibiis  nos 
jiigiler  reficis,  exMillabimus  el  helabimur 
in  te  :  juxla  illud  Psalmi,  Memor  fui  Dei, 
et  delcclalus  suiii.  (iralitudo  hfec  seinper 
merehir  majora,  jiixla  quod  sponsus  fale- 

.  Iiir  :  Ilab(Mili  dabilur,  et  abundabil. 

Insiipcr.  quoniam  iiKMnoria  bcncfieioriim 
acecmlil  ainoicm,  seciindiini  illud  Psalini, 
In  medilatione  mea  exardescet  ignis,  reclc 


subjungit  :  Recti  diligunt  te.  Tu  enim  es 

primum  et  summum  amabile,  causa  et  ra- 

tio  omnis  amabililatis  ac   boni  amoris  : 

idcirco  obliquus  et  curvus  est,  qui  te  non 

amat.  Nec  sufficit  amor  tuus  quicumqiie, 

sed  necessarius  est  amor  spirilualis,  me- 

rilorius,  et  infusus,  quem  soli  recti,  id 

est  jusli,  habent  ad  te.  Jusli  quippe  sunt, 

qui   tua  observant  prapcepla  :   el  hi  soli 

vere  te  diligunt,  sicul  lu  ipse  testaris  :  Si  Joann.wv, 

quis  diligit  me,  sermonem  meum  serva-  '  ' 

bil ;  itemque,  Qui  habet  mandala  mea  et   Jbid.n. 

servat  ea,  ille  est  qui  me  diligit.  Ha»c  re- 

cliludo  meretur  exaudiri  a  Domino.juxla 

illiid  Job  :  Si  miindus  et  reclus  incesseris,  yoftvm.e. 

slatim  evigilabit  ad  te. 

Nif/ra  sum,  sed  formosa,  filia'  Jerusa-  4 
lciii.  Qiianto  anima  fervida  sanctitatem  et 
piilchritudinem  Dei  ac  sponsi  sui  limpi- 
dius  contemplalur,  lanlo  propriam  parvi- 
talem.  imperfeclioncm,  insufficienliamque 
clarius  intnelur,  humiliusque  falelur.  Id- 
circo  a  contemplalione  sanclissimi  et  su- 
perpulcherrimi  sponsi  sui  rediens  ac  sus- 
pensa,  nigram  se  clamat,  sciens  quodcoeli  if>id.  xv, 
non  sinl  miindi,  nec  stellje  splendeant  re-  '"^*  '  ' 
spectu  illiiis.  Insnper.  juxla  divini  Dio- 
nysii  documenla  in  pliiribiis  locis,  per- 
feclissima  unio  alqiie  cognilio,  qua  mens 
Deo  conjungilur  in  hac  vila,est  per  om- 
ncni  abnegationein  ab  ipso.  ac  per  om- 
nimodam  ignoranliam  ejus,  quantum  ad 
qnid  est,  ifa  qnod  ei  uniliir  tanqiiam  pror- 
sns  ignoto.  Propler  quod  dicitnr  in  cali- 
gine  esse  :  ob  quam  dicit  se  nigram,quia 
caligo  videtur  esse  qiwedam  nigredo.  Ni- 
hilo  miniis  asserit  se  formosam.  quia  hfpc 
ipsa  laiii  humilis  propria»  defecluosilalis 
confessio.  siipplel  (^jiis  defeclum.  el  ipsam 
pcrornal.  VA  qnamvis  respeclu  sponsi  sit 
nigra.  lainen  iii  suo  gencre  est  formosa  : 
quoniam  sponsiis  non  requirit  ab  ea  pu- 
rilalem  ef  perfeclionem  virlutum,  nisi  se- 
cundiim  exigenliam  facullalis,  professio- 
nis,  vocalionis,  seu  stafus  ipsius  sponsa»  : 
idco  adinoncf  eam.  nt  secundiim  suam 
vocationein  ainbnlcf  digne  Deo.  Sed  (juo- co/oss.i,io. 
modo  anima  peccans  quotidie  asserit  se 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    IV  317 

formosam  ?  Respondetur,  qiiod   formosa  A  si  debile  gubernentur  et  excolantur,  opera 

est  secundum  modum  \im,  non  patria);  et  proferunt  virtuosa,  aut  disponunt  ad  ea. 

per  exclusionem  omnis  mortalis,  non  ve-  Vineam  meam  non  cuslodivi  :  id  est,  con- 

nialis,  peccati;  et  quia  de  suis  venialibus  geriem   vinearum    istarum   non    ita   dili- 

assidue  poenitet  ac  purgatur,  ita  quod  quo-  genter  excolui,  purgavi,  et  fecundavi,  ut 

tidie  amplius  proficit,  quam  decrescat.  Et  debui.  Vinea  quoque  bona,  est   caro   in 

juxta  hunc  sensum  sanctus  Job  fatei)atur  :  spiritus  servitutem  redacta,  dum  meinbra    icor.  ix, 

/06  XXVII,  Neque  reprehendit  me  cor  meum  in  omni  ejus  exhibentur  arma  justitiae   Deo,  non  ^^J^^  ^.,  ,3 

^'            vita  mea.  arma  iniquitatis  peccato.  Uursus  princi- 

Quoniam   itaque  comparatione   sponsi,  palis  vinea  animse,  est  pars  ejus  intelle- 

anima  sancta  affirmat  se  nigram,  adjecit  :  ctiva,  in  qua  summae  Trinitatis  consistit 

5        Quia  decoloravit  me  sol,  id   est,  compa-  imago:quam  vineam  tanquam  prajcipuam 

ratione  ipsius  deformem  me  sentio,  qui  B  debet  anima  per   legem    Dei  ac  graliam 

solus   incircumscriptibiliter   lucet,  et  in-  custodire,  juxta  ilJud,  Omni  custodia  cu-  prov.i\,fi. 

comparabiliter  sanctus  est.  stodi  cor  tuum.  Verum  hanc  vineam  non 

Prseterea  anima   contemplativa  Christi  custodit,  dum  distractionibus  immoratur, 

sponsa,  ex  parte  supremse  suse  portionis  in-  dum    inordinat»   appetitioni    dat   locum, 

teliectivseque  partis,ait :  i^V^ii  ?n«//-<s  waf,  duin  januam  mentis  aperit  hosti,  aut  rei 

id  est  potentiae  et  affectiones  et  actus  sen-  consentit  illicitse,  et  coram  Deo  negligenter 

sitivte  partis,  appetitusque  concupiscibilis  se  habet,  ipsamque  dominam  ab  ancilla, 

et  irascibilis,  et  passiones  earum,  sensus  id  est  intellectivam  a  sensitiva,  superari 

quoque  exteriores  et  interiores,  pugnave-  permittit :  quod  anima  amorosa  et  sancta 

Gaiat.  V,  runt  conlra  me.Caro  enim  concupiscit  ad-  interdum  se  fecisse  ac  permisisse,  non  im- 

*'.n  -       versus  spiritum, et  carnalia  desideria  mi-  merito  lamentatur. 

I  Pelr.  II,  •  ' 

11.  iitant  contra  animam,  id  est  contra  partem  C      Indica  mihi,  quem  diligit  anima  mea,       6 

ejus  superiorem.  Similiter  sensus  exteri-  id  est  ego  ipsa,  quae  mei  sum  juris  per 

ores  repraesentationibus  objectorum  suo-  liberi  usum  arbitrii ;  vel,  Anima  mea,  id 

rum  et  incustodia  sua  mentem  non  parum  est  vita  mea  animalis  seu  spiritualis;  ubi 

^er.  IX,  2t.  impugnant  :  ita  quod  mors  ingreditur  per  pascas,  uhi  cubes  in   meridie,  id  est,  in 

nren.  III,  fenestras,  et  oculus  animam  depraedatur.  quibus  mentibus  tam  triumphantis  quam 

Porro   sensitiva   pars,  mater   intellectivae  mililantis  Ecclesiee  commoreris,  eas  salu- 

partis  vocatur,   quia  cognitio   nostra   in-  briter  nutriendo,  atque  in  eis  per  lumen 

tellectiva  exordium  sumit  a  sensitiva ;  et  contemplationis,  aut  per  gloriam  beatifi- 

omnium  potentiarum,  affectionum  et  ac-  cae  fruitionis  conquiescendo  :  quatenus  ad 

lionum  suarum  ipsa  anima  dicitur  mater,  mentes  vere  beatas   suspirem  ac  pertin- 

quia  fiuunt  ab  ea,  et  ipsa  illarum  subje-  gere  properem,  mentes  quoque  viatrices 
ctum  est  et  origo.  Sensus  etiam  interiores  D  vere  virtuosas  et  contemplativas  sectari 

suis  imaginalionibus  atque  tumullibus  va-  non  cessem.  Ne  vagari  incipiam  post  gre- 

ria  pariunt  impedimenta  recoilectionis  de-  ges  sodalium  tuorum,  id  est,  ne  decepta,  se- 

votionisque   menti.  Propter  quod   anima  quar  multitudinem  animarum  errantium  : 

per  superiores  suas  vires  se  custodire,  inlc-  quae  virtuosas  se  simulant,  quum  exsistant 

rioresque  vires  regere  necessario  indiget.  hypocritae  :  unde  sub  vestimentis  ovium  Matth.Mi, 

Propterea  subdit  :  Posuerunt  me  custo-  et  specie  bonitatis  decipiunt  simplices.  Et  '^- 

dem  in  vineis  :  id  est,  praefati  filii  matris  tales   animae,  greges    sunt   tuorum   soda- 

meae  compulerunt  me  et  occasionem   de-  lium,  id  est  congregationes  carnalium  prae- 

derunt,  ut  sim  custos  virium  mearum,  in-  latorum  praesidentiumque  pravorum  :  qui 

teriorumque  sensuum  et  appetituum  sen-  in  pr»latione  tecum  communicant,  et  vi- 

silivorum  :  qua3  vineae  appellantur,  quia  carii  tui  dicuntur,  seque  tibi  cohaerere  af- 


51 


318 


E.NARRATIO    IN    CAP.    I   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    IV 


firmant,  quum  potius  diaboli  sodales  esse 
noscantur.  Vel,  Sodalinm  tuorum,  id  est 
angelorum  sanctorum,  qui  et  reprobis  prse- 
sunt,  et  glorise  tuae  consortes  sunt.  Expo- 
sitio  ista  non  multum  differt  a  praeindu- 
cta  :  idcirco  non  immoror._ 

7  Si  (pro  non)  ignoras  te,  o  pulchra  inter 
muliercs  :  id  est,  quia  tu,  o  sponsa  mea, 
contemplativa  fervensque  anima,  scis  le 
superadorandsp  Trinitatis  imaginem,  san- 
guine  meo  redemptam,  per  sapientiam  ac 
virtutes  reformatam,  meritis  copiosis  ful- 
citam  :  quod  totum  aut  certitudinaliter, 
aut  multum  probabiiiter  nosti  ;  idcirco 
eyredcre  in  actus  caritatis  perfectos,  et 
ahi  post  vestigia  grcgum  :  id  est,  pecca- 
trices  animas  (quae  hic  mulieres  vocantur, 
quoniam  concupiscentiis  mulicbriter  ener- 
vantur,  nec  virile  quid  per  virlutum  exer- 
citia  sortiuntur)  noli  omnino  aspernari  ac 
fugere ;  sed  vade  post  eas,  eariim  mise- 
rias  et  peccata  considerando,  quatenus 
ferventius  depreceris  pro  eis,  et  cordia- 
lius  ipsis  condoleas,  niihique  regratieris 
quod  a  laliuni  societate  ac  pravitate  tc 
prajservavi  aut  liberavi.  Tu  enim,  o  spon- 
sa,  tant»  es  perfectionis,  ut  ex  impioriun 
vitiis   non  scandali/.eris,   sed  compatiaris 

y?o//i.viii,  atque  proficias  :  imo  omnia  cooperanlur 
-*•  tibi  in  bonum ;  et  qui  scandalizalur,  pu- 

sillus  c>\.  Et  pasce  hcedos  tiios  ju.rln  ta- 
bcrnacula pastorum ,'\di  est,  motus  carnales 
el  indomilos  impetus  passionum  repiime, 
et  reforina  seciindiim  sanctoriim  Patiimi 
doctrinam,  exempia  ac  jussa. 

8  Equitalui  meo,  scilicet  angelis  sanclis 
ac  Sanclorum  phalangis,ass/m/7avi  te.ami- 
ca  mca,  dando  tibi  angelicam  vilaiu  iii 
lcrris,  el  in  Sanctorum  catalogo  te  locan- 

Phiiipp.w,  do,  ut  dicere  queas  :  Nostra  conversatio 

^^'  in   coclis  est.  VA  hoc,  in  currihas  Phara- 

onis,  id  est  per  hoc,  quod  contra  aciem 

vitiorum  ac  (kenionum  victorialiter  resti- 

tisli. 

9  Pulchrce  sunt  gcnw  tuw  sicut  turturis. 
Habet  cl  anima  faciem  snani  spiritualem 
inlernam,  videlicet  triuin  superiorum  vi- 
rium  suaruni  coaptationein  ct  conne.xio- 


A  nem.seu  ipsum  intelle^tum,memoriam,vo- 
lunlatem.  comproportionatas:ciijus  faciei 
gen»  possunt  diei,  intellectus  speculativus 
et  practicus,  seu  intellectus  agens  atque 
possibilis.  Quum  ergo  intellectus  specu- 
.lativus  contemplationi  insistit  cum  casto 
et  sapientiali  piidore  propriae  parvitatis, 
erubescens  tam  imperfecfus  ac  modiciis 
increatse  menti  majestatis  immensse  se  re- 
priesentare;  dumque  intelleclus  praclicus 
virtuosis  vacat  operibus  cum  pia  erube- 
sccntia,  propter  mala  admixta  ct  imper- 

B  fectionem  hujusmodi  operum  :  lunc  gena? 
spons»  istius  instar  turturis  sunt  lauda- 
biliter  verecunda?.  earentque  amaritudinis 
felle  et  snspicionis  veneno,  ct  amant  se- 
cretum,  et  sponso  ccelesti  conservant  fi- 
delitatem,  qui  loquilur  per  Prophetam  : 
Ducam  eam  in  solitudinem,  et  loquar  ad  o«ee  n,  u. 
cor  ejus.Hinc  ait  (iregorius  :  Turtur,  post- 
quain  parem  suuin  amiserit  semel,  nun- 
(|iiain  se  alteri  jungit,sed  semper  solitarie 
habitans,  in  gemilu  perseverat  :  quoniam 
quem  diligebat  qua?rens,  non  invenit.  Sic 

C  sancta  aniina  a  sponso  adhuc  absens,  ab 
ejus  amore  non  recedit.  sed  in  ejus  desi- 
derio  anhelat  et  gemit.  Hinc  hortatur  Ber- 
nardus  :  0  sancta  anima.  esto  sola  :  illi 
soli  serva  te  ipsam,  quem  tibi  ex  oiniiibus 
et  prte  omnibus  elegisti ;  fiige  publicum, 
fuge  ipsos  domesticos,  secede  ab  amicis 
et  inimicis.  An  ignoras  le  pudicum  spon- 
siim  liabere,  el  qui  ne(jiiaqiiam  velit  ce- 
teris  suain  exhibcre  prasentiain  .'  Seoede 
igitur  inente,  inlenlione  et  devotione,  ef 
spirifu  magis  quam  corpore. 

D  Collum  tuum  sicul  monilia.  Quemad- 
inodiim  soliis  infellecfus  omnium  exferio- 
riiin  sensuum  nominibus  designatur  (ipse 
enim  esl  visus  seu  oculus,  qiio  veritas 
cernitur;  ipse  est  auditus  inlerior,  quo 
verbum  Dei  menle  percipifur  ;  ipse  gii- 
sfus,  quo  sumnue  bonitalis  dulcedo  sen- 
litiir  ct  ('ibiis  anim.-e  deguslatur  ;  ipse  ol- 
factus,  qno  odor  virtulum  haiiritiir;  ipse 
lactiis,  quo  verbiim  vila^  attingitur  et  tra- 
clalur);  sic  intellectus  esl  gena  et  os  ac 
collum,  secundum  varias  suas  propriefa- 


ENARRATIO   IN   CAP.   I  CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    IV  319 

tes  et  acliones,  quibus  exterioribus  collo,  A  attendisses  mandata  mea.  Hinc  dum  san- 

ori,  genae  assimilatur.  Est  itaque  collum,  ctis  et  salubribus   actibus  occupamur,  a 

in  quantum  ad  superiora  erigitur,  ac  sua  iiobis  reficitur,  et  nostro  profeclui  con- 

erectione  a  fonte  totius  veritatis  panem  gratulatur.  Itaque,  Dum  esset  rex  in  accu- 

intelligcntisB,  gratiam  contemplationis,  ve-  bitu  suo,  id  est,  dum  Dominus  et  Salvator 

ritalis    rcfectionem,  attrahit   ac   sortitur.  in  mente  mea  mecum  cwnaret  atque  refi- 

Hoc  coUum  est  sicut  monilia,  quando  in  ceretur,  nardus  mea  dedit  odorem  suum, 

sua   illuminatione  et  contemplatione   or-  id  est,  humilitas  mea  erupit  in  actum  su- 

natur  humilitate  et  sui  ipsius  profundis-  blimem,  el  suavitatem  Regi  gratissimam 

sima  dejectione,  nec  arescit  elatione  aut  mox  diffudit.  Nusquam  etenim  anima  cla- 

vanitate,  sicut  is  de  quo  in  Job  legitur,  rius  pronrias  deprchendit  defectuositates, 

/o6xv,  26.  Cucurrit  adversus  Deum  erecto  collo.  wrumnas  et  culpas,  nisi  dum  rapitur  in 

10  Munvnulas  aureas  faciemus  libi,  vcr-  B  lucem  contemplationis,  qua  intuetur  pu- 
uiiculafas  argento.  De  mureena  atque  mu-  ritatem  ac  majestatem  prorsus  incircum- 
raBuuIa,  et  qualiter  per  mureenulam  istam  scriplam  luminis  increati  :  quod  quanto 
inteliigatur  distincta  ac  permixta  notitia  acutius  contemplatur,  eo  plus  parvipen- 
Scripturarum,  dicendum  est.  Itaque  per  dit  ac  deprimit  semetipsam.  Hinc  patriar- 
mursenulam  in  hoc  loco  accipitur  sapien-  cha  Abraham  coram  majestate  adsistens  : 

tialis  illuminatio  mentis  de  divinis  :  cui  Loquar,  inquit,  ad  Dominum,  quum  sim   Ge/i.xvm, 

miscetur  consideratio  propria3   parvitatis  pulvis  et  cinis.                                              '^' 

ac  rerum  notitia  creatarum.  Talis  quippe  Fasciculus  myrrhce,  dilectus  meus  mihi.       12 

illuminatio  aurea  est,  in   quantum   con-  Sponsus   iste   habet   non   solum  amabili- 

cernit  divina;  sed  permiscetur  quasi  co-  tatem  dulcissimam,  sed  et  metuendam  ju- 

lori  argenti,  secundum  quod  respicit  res  stitiam,  ac  imperscrutabilem  et  superter- 
crealas  :  estque   menti  valde   necessaria  C  ribilem  judiciorum  profunditatem.  Sponsa 

illuminatio  de  utroque,  ut  agnoscat  non  autem  non  semper  unitur  uniformiter  suo 

solum  excellentiam  Greatoris,  sed  et  va-  sponso,  sed  interdum  ut  suavi,  pulchro  ac 

nitatem  ac  dependentiam  creaturae,  et  in-  gratiosissimo    sponso  ;    aliquando   autem 

sufficientiam  vilitatemque  sui  ipsius.  Hinc  contemplatur  eum  ut  metuendum  et  in- 

S.  Franciscus   non  solum  mente  raptus,  flexibilem   judicem,  de  quo  quisque   in- 

sed  et  corpore  elevatus  in  aere,  in  con-  certus  est  an  acceptus  sit  ei,  finaliterve 

templatione  altissima  constitutus,  clama-  salvandus,  prsesertim  quum  comparative 

vit  :  0  Deus  meus,  quid  tu,  quid  ego?  At-  loquendo,  salventur  tam  pauci.  Et  juxta  Matth.xx, 

que,  ut  postea  fatebatur,  aperti  fuerunt  hanc  considerationem,  fit  ei  dilectus  qua-  "*• 

ei  duo  libri,  id  est  illuminatio  duplex,  in  si  myrrhae  fasciculus,  id  est  bonse  amari- 

qua  et  Dei  sublimitatem,  et  propriam  de-  tudinis,  angustias  ac  moeroris  objectum  et 
fectuositatem    cum    ingenti    admiratione  D  causa.  Uursus,  anima  zelo  divini  honoris 

conspexit.  accensa,  videns  Regem  ac  sponsum  super- 

11  Dum  esset  rex  in  accubitu  suo,  nardus  honorabilissimum  a  multis  despici,  inho- 
mca  dedit  odore.m  suum.  Deus,  rex  noster  norari,  relinqui,  gravi  moerore  afficitur, 

Ps.  xv,2.  ante  ssecula,  invariabilis,  et  bonorum  no-  amaritudinibusque  impletur.Nam  et  mise- 

slrorum  non  indigens,  utpote  in  se  ipso  ris  ita  agentibus,  ac  se  ipsos  perdentibus, 

infinite  perfectus  et  deliciosus,  quasi  si-  vehementer   compatitur,   sicut  Apostolus 

tire  videtur,  dum  nostram  salutem  desi-  qui   testatur  :  Quis  scandalizatur,   et  ego   iicor.xi, 

derat.  Unde  in  Deuteronomio  per  Moysen  non  uror?  Sicque  dilectus  fit  ei  myrrh»  ■*■ 

/)«((. V, 29.  ait  :  Quis  det  talem  eos  habere  mentem,  fasciculus.  Yerum  hanc  piam,  amorosam 

ut  timeant  me,  et  bene  sit  eis?  Qui  et  per  et  sanctam  sponsee  afflictionem  sponsus 

I S    XLVIK 

18.         '  alium  Prophetam  effatur,  dicens  :  Utinam  celeriler  consolatur,  et  de  suorum  judicio- 


3.20  ENARRATIO   IN   CAP.    I   CANTICI    CANTICORUM.    —   ART.    IV 

rum  dispositione  facit  eam  contcntam.  Prae- A  tiono,  mea  consislit  beatitudo,   atque  ex 
cipue  quoque  eam  oblectat,  dum  conver-      pulchriludinis  tuae  consideratione  multi- 

tit  iniquos  et  mundanos,  quos  ad  virtuosam  plex  mihi  oritur  fructus,  gaudium  spiri- 
ac  religiosam  conversationcm  perducit  :et      tuale  in  Domino,  congratulalio  amorosa. 

13       tunc  sponsa  dicere  habet  :  Bofrtis  Ci/pri,  Etenim  tuam  sanctitatem,sapientiam.per- 

(iilectus  meus  mihi.  ,  fectionem   pensando,  meam   in   omnibus 

Insuper  dum  universa  quse  Christus  pro  imperfectionem.  defecfuositatemque  cer- 

nobis  sustinuit,  anima  virtuosa  in   unum  no,  et  lui  comparatione  jugiler  mihi  vih'- 

recolligit,  et  congregalione   unius    fascis  sco.  Hinc  utile  et  salubre  est,  se  ipsimi 

colligata,  suse  haec  memorise  tenacissime  respeclu  sancliorum  ac  perfectiorum  at- 

indelebiliterque  infigit,  dicere  pofest  :  Fa-  lendere  :  quatenus  illorum  comparatione, 

sciculus  myrrhffi,  dileclus  meus  mihi,  in-  tanlo  plus  se  unusquisquc  hnmiliet,  quanlo 

ter  ubera  mea  commorabitur.  Porro,  dum  B  se  iilis  imperfecliorem  ac  defecfuosiorem 

omnem  felicitalem  ac  gloriam  sponsi  sui,  cognoscif. 

tam  increafam  secundum  quod  Deus  est,  Lectulus  nosier  floridus.  Quare  non  ait, 

quam   creatam    secundum    naturam   ejus  Lectus  noster,  sed  tanti  sponsi  repausafo- 

assumpfam,  considerat ;  tunc  ei  idem  di-  rium,  nominaf    lecfulum?  Et  responden- 

lectus  est  bofrus  Gypri  :  prout  hic  sensus  dum,  quod  aliqua  possunf  exprimi  dinii- 

ex   prsecedenti  expositione  clarius    inno-  nufive  mulfis  ex  causis,  videlicet  ralione 

tescit.  urbanifatis,  rafione  pr;rcipua>  dilecfionis, 

d4           Ecce  tu  pulchra  cs,  amica  mea,  eccc  tu  ralione  magnae  humiiialionis :  et  omnibus 

pulchra.i^wd^m  ineffai^ililer  supernafuralia  modis  his,  diminufive   hic  dicilur  lecfu- 

dona,  videlicet  grafia  gralificans.  et   vir-  lus.  Alicpiando  eliam    rafione  vilificafio- 

tutes  infusae,  ac  sepfem  dona  Spiritus  San-  uis.  quandoque  ad   insinuandum  in  alio 

cti  et  aclus  eorum,  ornenf,  pulchrificeuf  C  gradiim   suie  parvitalis  aut  inferiori-fafis. 

alque  nobilitenl  animam:  quam  eliam  in-  IJuisus  ad  di'signandum  sponsi  istius  im- 

dicibiliter  vitia  eam   viiificenl   ac  defor-  mensitatem,  dicifiu-  lecfulus  :  quia  respe- 

ment  :  hinc  eluccscit,  quod  anima  virtuo-  cfu  fanti  sponsi.  parvus  est  omnis,  quo 

sa  vocalur  ef    est  sponsa,  filia  et  amica,  quiescerc  potest,  locus  etiam  spirilualis. 

hercs  ac  soror  Dei  ac  sponsi  aeferni,  cui  Unde  ef   in  Isaia  legifur  :  Coangusfafum    /«.  xxvm, 

relribuifur  pro  mercede  felicitas  aeferua-  est  stratum.  Lecfulus  isfe  quis  sit,  dictum  '"• 

lis;  aniina  vero  viliosa,  inimica  est   Dei,  esf  in  priecedenfi  arficulo. 

atque  adultera,    filia,    membrum,   auciila  Tiynadomorum  nostraruin  ccdrina.  la-       IG 

diaboli,  cui  aeferna  damnafio  juste  infligi-  tjucaria  cypressina.  Domus  spirifualis,  in 

tur.  Oiialifer  autem  habeaf  aniina  pulchri-  qua  sponsus  supernus  cum  anima  demo- 

fudinem  nafuralem,  in  quaMliini  ad  Crea-  latiir.  c^t  \iitulum  struclura,  ef  coordina- 

toris  sui  imaginem  est   creata,  ct  mulfo  I)  fio  atque  connexio  eariimdem.  In  qua  do- 

praeciariorem    pulchriludinem    per  chaii-  mo   fides,  Seu   limor  Dfi,   sive  humilifas 

smafa  graliic  ac  venuslatem   in  moribus,  est  fiindamentum  :  pavimentum  vero,  est 

ex  pra3cedenli  exposifione  de   facili    tra-  virtulum  moralium  ordinafa  localio,  qua- 

hitur.  rum  esf  passiones  reprimere.  Primum  au- 

\T)           Ecce  tu  pulcher  es,  dilecte  mi,  el  deco-  fem  solarium,  esf  virfulum   infellecfuali- 

rus.  Tu  quippe,  o  sponse,  pulchrifudinem  um  superlocatio:  qiiibus  dona  pro  seciindo 

meam  commeudas;  sed  ego  in  fiia  poliiis  superponuutui'  solario. Spes  autem  ef  cari- 

quam  in  mea  piiichriludine  glorior.  luiim  las  Dci  ac  proximi,  ciim  aclibus  suis,figna 

decorem,  feqiie  speciosissinuim  libentissi-  siinl,  tofam  praMaclam  virfutiiin   sfrucfu- 

me  prorsus  intueor  :  qiiia  fe  magis  qiiam  ram  susfenlaulia  el  cousolidantia  ;  laque- 

me  diligo,  <'l  in  tua)  pulchriludiuis  intui-  aria  vero   seu    fesfudines,   qu;e    impleul 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   CANTICI    CANTICORUM.    —   ART.  V 


3^21 


ahiue  decoranl  doinum,  sunt  sanclae  me- 
dilationes,  virtuosaeque  affectiones,  octo 
beatitudines,  et  duodecim  fruclus.  Prse- 
terea  virtutes  theologicse  faciunt  domum 
spiritualem  per  se  :  similiter  virtutes  nio- 
rales,  et  item  intellcctuales.  Imo  unaquffi- 
que  virtus  per  gradus  et  actus,  delectatio- 
nes  ac  merita  sua,efficit  domum  suam,in 
qua  sponsus  moratur  cum  sponsa  :  quae- 
libet  etenim  virtus  habet  pro  pavimento 
gradum  infimum,  quo  competit  statui  in- 


A  cipientium;  graduin  medium,  quo  conve- 
nit  statui  proficientium  ;  gradiunque  sum- 
mum,  quo  statui  congruit  perfectorum. 
Denique  spiritualia  tigna  et  laquearia  isla, 
cedrina  dicuntur  et  cyprcssina  :  quoniam 
boni  odoris  et  laudabilis  famae  sunt  dif- 
fusiva,  et  ex  se  immaterialia  bona,  a  cor- 
ruptione  vitii  aliena,  infernalium  serpen- 
tium  expulsiva  :  prout  haec  ex  pra^habita 
expositione  clarius  queunt  elici  ac  pa- 
tere. 


ARTICULUS   V 


DECLARATIO   EJUSDEM   CAPITULI   PRIMI,    DE   SPONSA   SINGULARI. 


SPONSA  singularis  et  singulariter  unica 
atque  ineffabiiiter  praedilecta  sponsi 
coelestis,  est  virginea,  purissima  ac  sacra- 
tissima  Mater  ipsius,ab  ipso  sponso  unige- 
nito  Filio  suo  fide  illuminatissima  despon- 
sata,  spe  certissima  subarrhata,  caritate 
ferventissima  amplexata,  copiosissime  fe- 
cundata  per  exuberantissima  gratiarum 
charismata.  Hinc  Cantica  ista  in  hujus  so- 
lennitatibus  sponsse,  in  divino  leguntur 
Officio.  Breviler  ergo  tangendum  est,  qua- 
liter  ei  conveniant. 

Denique  de  gloriosissima  et  incompara- 
bili  Virgine  ista  dignissima,  ab  aeterno 
praeelecta  in  veram  Matrem  veri  Dei,  certa 
fide  tenendum  censetur,  quod  multo  ex- 
cellentius  fuit  sanctificata  ac  Spiritu  San- 
cto  repleta  in  utero  suae  matris,  quam 
gloriosus  Joannes  Baptista,  de  quo  Gabriel 

z,uc.  1,15.  angelus  praenuntiavit  :  Spiritu  Sancto  re- 
plebitur  adhuc  ex  utero  matris  suse;  aut 

Jer.  1, 5.  Jeremias,  cui  locutus  est  Dominus,  Prius- 
quam  formarem  te  in  utero,  novi  te,  et 
antequam  exires  de  ventre,  sanctificavi 
te;  aut  quispiam  aliorum,  si  qui  forte  in 
utero  sanctificati  fuerunt,  ipso  incompa- 
rabiliter  sancto  sponso  excepto.  Et  sicut 
incomparabilis  atque  mundissima  Virgo, 

T.  7. 


B  fuit  prae  cunctis  in  utero  matris  supernis 
charismatibus  adimplcta;  ita  mox  ut  ra- 
tione  uti  coepit,  assidue  in  eisdem  prae 
omnibus  illis  profecit  :  sicqiie  quo  excel- 
lentiori  puritate  mens  ejus  praeelecta  co- 
ram  Altissimo  radiavit,  et  quo  ad  pro- 
ficiendum  in  omni  virtute  ac  sapientia 
vigilantior,  instantior,  seriosior  fuit,  eo 
eminentius  ac  munificentius  omni  hora  a 
Spiritu  Sancto  ungebatur,  illuminabatur, 
accendebatur,  et  incomparabiliter  crcvit  ; 
et  quo  specialius  fuit  ex  Deo,  eo  avidius 

G  Dei  verba  advertit,fuitque  studiosa  et  eru- 
dita  in  lege.  Ac,  sicut  testatur  Ambrosius, 
ipsa  legit  (haud  dubium  quin  in  Isaia)  : 
Ecce  virgo  concipiet.  Imo,  ut  ex  Scripturis  /«.  vn,  u. 
coUigitur,  antequam  Filium  Dei  concepit, 
noverat  superbeatissimae  Trinitatis  myste- 
rium,  id  est,  trinitatem  Personarum  esse 
in  Deo.  Quum  enim  interrogasset  ab  an- 
gelo,  Quomodo  fiet  istud,  quoniam  virum  luc.  i,  34. 
non  cognosco  ?  responsum  est  ei  ore  an- 
gelico  :   Spiritus  Sanctus  superveniet  in   ibid.  33. 
te,  et  virtus  Altissimi    obumbrabit    tibi. 

D  Ideoque  et  quod  nascetur  ex  te  Sanctum, 
vocabitur  Filius  Dei.  In  quibus  adoranda 
Trinitas  manifeste  insinuatur.  Quam  uti- 
que  responsionem  ipsa  intellexit. 

21 


322 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.  V 


Credendum  orgo  videtur,  quod  ex  seri- 
pturis  legis  ac  Prophelarum.  potius  vero 
ex  familiari  et  interna  unctione  instructi- 
oneque  Spiritus  Sancti,  jam  noveral  Deum, 
imo  et  unicum  Dei  Fiiium,  incarnandum 
ac  passurum  ad  redimendum  genus  hu- 
manum ;  nec  dubium  quin  tanto  affectuo- 
sius  pra?  ceteris  adventum  tanti  deside- 
raverit  Redemptoris,  quanlo  in  caritale 
aestuantior  exstitit  iilis.  Et  quamvis  prse 
inaestimabili  et  ex  profnndissima  sua?  tran- 
quillissimae  mentis  humilitate, nequaquam 
praesumpserit  aut  putaverit  de  se  Dei  Fi- 
lium  incarnandum,  vel  ad  tanta  mvsteria 
se  esse  eleclam  ;  nihilo  rniniis,  quum  ex 
angelico  cognovisset  alloquio,  se  ad  hoc 
esse  electam,  et  Dei  Filium  concepturam, 
mox  tacta  a  Spiritu  Sanclo,  plenarie  cre- 
didit,  humillime  quoque  consensit,  idque 
Luc.i,n.  fieri  IVrvcnlissime  concupivit  :  Kcce,  in- 
quiens.  ancilla  Domini  ;  fial  mihi  secun- 
dum  verbum  tuum. 

De  ipsa  igitur  optima  sapientissimaque 
Virguncula,  ut  constituta  in  illa  hora,  qua 
audivit  ab  angelo  sancto,  Fcce  concipies 
in  utero  ;  et  deinceps,  Spiiilus  Sanclus 
superveniet  in  te,  elc,  congruenlissime 
1  polest  exponi  quod  dicilur  :  Osculctur  me 
osculo  oris  sui  :  id  est,  rnigenilus  Dei, 
sponsus  cffilestis,  quem  lu,  o  paranymplie 
superne,  mihi  promillis,  ex  me  incarnan- 
dum  leslaris.  filiiim  meiim  mox  fulurum 
affiinias,ad  me  aucillam  suam  parvulam 
digiicliir  desceiulere. seqiie  siibslanlia'  car- 
nis  meae  lam  proxime  el  immediale  ('(in- 
jungere,  ul  ex  ea  corpus  sibi  assumat  ac 
hypostalice  unial.  id  esl,  suae  increala? 
personalilali  una  cum  anima  ralionali  ab 
ipso  creanda,  el  corpiis  hoc  iiiformalura, 
personali  copulel  unione  :  ul  sic  natura 
humana  ad  constiluendam  unam  perso- 
naiii  cum  Vcrbo  iclerno,  assumalur  ab  ip- 
so  Verbo,  Dei  Palris  unico  Filio.  —  Insu- 
per,  Osculctur  mc  osculo  oris  sui  :  id  est, 
tam  amorose  et  proxime  menlem  meam 
luce  sapientia?  sua?  perfundal,  accendal,  cl 
amplexetur,  ul  in  hora  ista  idonea  fiain 
ac  sim  concipere  Dominum  Deiim  creato- 


A  rem  ac  salvatorem  meum  :  quem  carne 
concipere  quid  prodesset,  nisi  hunc  prius 
mente  conciperem  ?  sicque  beatior  sim 
concipiendo  fide  formata,  quam  carne  so- 
la.  Siquidem  maternitas  ista,  seu  Matrem 
,  Dei  exsistere,  donum  est  gratise  gratis  da- 
tae  :  quod  per  se,  habenti  non  sufficit  ad 
salutem. 

Prffiterea,  Osculedir  me  osculo  oris  sui : 
id  est,  ipse  quem  ccelum  et  terra  capere  iiParn.e 
nequeunt.qui  nullo  valel  termino  circum- 
scribi,  nullo  intellectu  creato  comprehen- 

B  di,  incarnatus  ex  me,  mecum  dulciter  con- 
verselur.  meo  gremio  contineatur,  inter 
mea  brachia  concliidalur,  meiscjue  mani- 
bus  conlrecletur:  et  ita  me  osculetur  oscu- 
lo  corporali  sincerissimo  serenissimi  oris 
sui.  Non  enim  ambigitur  quin  tu,  affectu- 
osissima  mater,  pudicissima  virgo,unicum 
illiim  lui  viiginei  uteri  fructum.  specio- 
sissimum  pretiosissimuinque  inlanlulum 
puerum,  Deum  ex  te  natum,  tibi  carissi- 
mum,  inlerdum  sis  cum  ingenti  reverentia 
amplexala,  cum  caritale  maxima  oscula- 

C  ta.  Ipse  quoque,  qui  in  aetale  virili-  suos 
consuevit  ad  se  venientes  discipulos  cum 
osculo  sanclo  reciperc  corporali,  le  ulique 
in  puerilia  constitulus,  tanquain  dileclis- 
siinam  genilricem,consuevil  nonnunquam 
suaviler  osculari,  sanclumque  collum  tu- 
iim  sacratissimis  suis  brachiolis  stringere. 
niiod  si   bcali    ociili   el    aures   discipulo-  Maiih. 

16 
23 


rum,(]iii  Chrislum  viderunt  ac  audierunt :  l^H'^"'^"' 


(|iiaiilo  magis  lu  beala,  qua^  ipsum  conce- 
pisti  ac  peperisti,  atque  malernis  educasti 
obsequiis,  ipsumque  auctorilale  malerna 
D  liaclare  el  deosculari  valebas  ? 

Quin  ineliora  sunt  uhera  tua  viuo,  fra-  2 
grantin  unffucntis  optiniis.  Ista,  juxla  ex- 
positiones  pradiabilas,  possunt  esse  verba 
sponsae  singularis  ad  unicum  sponsum  ac 
Filiuni  suum  :  (pue  sui  Filii  spiritualia 
ubera  lanlo  specialius  |)oluil  commenda- 
re,  quanlo  mens  siia  ab  illis  fuerat  ex(jui- 
silius,  cMiberaiilius,  ac  dulcius  enulrila, 
iiiicla  cl  cousolala.  Possunl  (|uo(jue  esse 
vrrba  sponsi  ad  dilectissimam  .Matrem  su- 
am,  ul  sit  sensus  :  Tu,  o  singularis  spon- 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   CANTICI   CANTICORIJM.    —   ART.  V  323 

sa,  mater  ct  virgo,  osculurn  oris  mci  pc-  A  splcndidiusque   eirulsit  in  curdc  priccla- 

tisli,et  cgo  tujc  petitioni  libentcr  asscntio,  rissimae  Virginis,  quo  ipsum  sponsuin  ama- 

quia   meliora  sunt  ubera    tua   vino  :  id  vit  fcrventius,  conteinplabatur  limpidius, 

est,  caritas  tua,  qua  zelo  honoris  lui  Gre-  ac  aptior  luit  ad  gustandum   dulcedinem 

atoris  ferves,  et  proximos  tuos  orationi-  sponsi  istius,  utpote  ab  omni   inordinala 

bus  atque  exemplis  foves ;  ct  pictas  tua,  affcctione  ac  sensuali  delectationc  immu- 

qua   pereuntibus   condolcs   ac   subvenire  nissima  et  intacta.  Illa  etenim  mens  apla 

dcsideras  :  ha3C,  inquain,  ubcra  tua,  qui-  est    gustare    quam    dulcis    sit    Dominus,  ipe^r.  11,3. 

bus  me  allicis,  meliora  sunt  vino,  id  est  qu»  nulla  inordinata  affcctionc  inquieta- 

legis   rigorc  et   omni   corporali   dulcore,  tur,  nec  ulla   scnsuali  delcctatione    affi- 

fragrantia  unguentis  optimis,  id   est  su-  cilur. 

blimi  contemplatione,  qua  divinse  majc-  Amplius,  possunt  h».c  vcrba  essc  sponsi 

statis  honorabilitatem  intcrminabilem  con-  B  ad   Yirgincm   gloriosam.   Oleum  cffusum 

lemplaris,   ac   praeclara   discretione,   qua  nomen  tuum  :  id  est,  tu  ipsa,  0  Mater  ca- 

cuncta  ordinate  deccnterque  peragis.  rissima,  visccribus  internse  suavitatis  tota 

Insuper  de  corporalibus  divinissimse  Yir-  redundans,  omni  misericordia  affluis  ;   tu 

ginis  uberibus  ha;c  qucunt  exponi  :  quse  preeclarissima;    famae  es  ;    tu    portas   pise 

beatissima  ubera  prorsus  deificata  sunt,  memorise  absque   insitse    tibi    dulcedinis 

cx  contactu  assiduo  ac  suctione  oris  ado-  adspersione   nunquam  ingrederis ;   recor- 

randi  incarnatique  sponsi ;  fragrantia  un-  datio  tui  reficit  inentem  :  ideo  adolescen- 

guentis  optimis,  id  est  lacte  virginali  dulcis-  tula;,  id  est  animae  innocentes  ac  simpli- 

simo,  quod  Dominus  universitatis  sumpsit  ces,seu  recentcr  regeneratae  aut  conversae, 

et  suxit  exeis  contra  famem  ac  sitim,  quas  et  adhuc  pusillae,  dilexerunt  te.  Te  enim 

sponte  ac  dispensative  propter  nos  assum-  pree  omni  pura  creatura  amant  universse 

Ex  viiis  psit  ct  toleravit.  Legitur  de  sancto  Abra-  C  fidelium  animae,  seu  cuncti  fideles,  tan- 

Patrum.     j^^^^  eremita  et  anachoreta  prsecipuo.quod  quain  suminam  et  optimam  Dominam,  San- 

Maria  nepte  ipsius  ad  tempus  decepta  ac  ctam  Sanctarum,  advocatam  et  matrem, 

prostituta,  ipse  ut  eam  reduceret,  milita-  prsecipuumque  refugium  et  cooperatricem 

rem  induit  chlamydem,  et  tanquam  alie-  reparationis  humana^,  cui  rcgnum   mise- 

nus  et  seecularis,  cum  ea  in  loco  turpitu-  ricordise  cst  commissum. 

dinis  manducavit.   Quumque    illa  collum  Trahe  me  post  te.  Quamvis  exccllentis-        3 

ejus  coepissct  siringere,  et  vultum  deos-  sima  Yirgo   fuerit  subliinitcr  confirmata 

culari,  mox  odorata  est  suavissimam  fra-  in  gratia,  nihilo  minus  fuit  viatrix,  et  in- 

grantiam  corpusculi  sancti  viri,quod  vir-  cessanter  proficere  potcrat  ac  profccit  in 

tute  abstincntise  ac  continentiae  suse, etiam  omni  virtute;  et  quo   humilior   erat,   eo 

sensibiliter  suavissiine  redolebat  :  quo  fa-  prsecordialius  omne  bonum,  omnem   gra- 

cto,  illa  protinus  est  coinpuncta.  Et  tale  I)  tiam   ac    profectum   Deo    suo    adscripsit, 

quid  de  aliis  quoque  legitur  Sanctis.  Quan-  cujus  pietati  ac  gratiee  totaliter  atque  hu- 

to  magis  pie  credendum  est,  innocentis-  millime  fuit  innitens,  orationibusque  in- 

simum  bcnedictissimse  Yirginis  incompa-  sistens.  Ideo  orans  dixit  :  Trahe  mc  post 

rabiliter  sobrise,  castse,  ac  virtuosissima?,  te,  id  est,  tu,  Deus  et  fili  ac  sponse  meus, 

sacrosanctum   corpusculum,  deificataque  prsecordia  animse  mcae  indesinenter  allice 

ubera   suavissimo   fragrasse   odore,   prse-  ct  applica  tibi,  cum  majori  pcrfectione, 

sertim  quum  tam  prsedominans  virtus  ac  cum  calidiori  affectu,cum  contcmplatione 

puritas  animae,  solcat  redundare  ac  appa-  sublimiori.  Prsetcrea,  si  bcatus  apostolus 

rere  in  corpore?  Paulus,  inultique  alii  Sancti,  in  hac  vita 

Oleum  effusum  nomen  tuum.  Certum  desidcravcrunt  dissolvi,  et  esse  cum  Cliri-  phuipp.x, 

quod  nomen  sponsi  tanto  dulcius  sapuit,  sto  :  quanto  magis  benedictissima  ac  ar--^- 


324 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.  V 


II  Cor.  XII. 
1-4;  Exod. 

XXXIII,   11. 


dentissima  Yirgo,  praesertim  post  sui  Filii 
ascensionem?Ex  tunc  ergo  ubertim  locuta 
est  :  Trahe  me  post  te,  id  est,  ad  regnum 
glorise  tuae  me  transfer,  et  illic  me  tecum 
constitue.  0  quoties  et  quam  devote  ac 
fervide  post  Filii  sui  assumptionem  ila 
locuta  est,  quando  sacra  loca  passionis, 
crucifi.xionis,  sepultura  et  ascensionis  uni- 
geniti  sui  Filii  visitavit  I  Qualiter  tunc  su- 
spiravit,  afficiebatur,  anhelabat  ad  ipsum! 
Qualiter  sacri  amoris  sestuabat  affectibus  ! 
Instante  vero  sua  assumptione,  diutius 
separationem  non  ferens,  affectuosissime 
protulit  verba  hsec.  Ideo  tunc  per  angelum 
denuntiavit  ei  Filius  ejus,  quod  stalim 
assumeretur. 

Curremus  in  odore  unguenlorurn  tuo- 
rum.  Constat  Bcatissimam  hanc  prae  uni- 
versis  cursu  profecisse  celerrimo,  et  spi- 
rilualium  odore  charismatum  allectam, 
indcfesse  ad  totius  fontcm  beatitudinis 
adspirasse  ac  feslinasse;  atque  ad  iinilan- 
dum  ejus  vestigia,  suis  oralionibus,  mc- 
rilis  et  e.xemplis  innumerabiles  exallavit 
electas  puellas,  iiiio  utiiusquc  sexus  per- 
sonas. 

Introdnxit  me  rex  in  rrJtaria  siia.  Ex 
Scripturis  elicitur,  quod  Paulus  et  .Moyses 
Deum  in  hac  vita  per  speciem  dare  et 
immcdiale  vidcrunl.  \)r  Juannc  quoque 
canlatur  apostolo,  .\un(|iiam  vidil  lot  se- 
crcla  purus  homo  puiius;  scd  pic  cense- 
tui'  in  his  sacratissiina  Virgo  excepla,  al- 
que  pra;  cundis  pii\  ilcgiala  :  ila  qiiod 
Rex  ac  Filius  ejus,  divitias  gloria?  siue  ac 
gloriam  divitiarum  suarum  a^tcrnaliuin, 
increalarum,  clarius,  jticundius  ac  cmi- 
ncnlius  deinonslraveril  sua;  fclicissiiiKP 
ac  i)raM'laiissim;c  (lcnilrici.  quain  alicui 
cclerorum  ;  sicquc  pcr  contcmplalioncin 
inlroduxerit  eam  in  ccllaiia  sua.  in  sccre- 
la  cl  abdila  sapientiaj  sua>,  in  mansioncs 
cceleslcs,  in  occultissimas  ac  profundissi- 
mas  Ihcorias,  lan(|uain  familiaiissimam 
secrelariam  cl  coiisiliaiiam  suain,  ct  tau- 
(juam  sapicntis>iinain  sponsaiu  ac  dile- 
clissimam  siiam  inalrcm,  cui  uli(]uc  sc- 
crcliora  apciuil. 


A  Exsultabimus  et  lietabiinur  in  te.  Hoc 
Virgo  glorificanda  in  persona  sua  et  spi- 
rihialium  filiarum  suarum  perfectarum 
locuta  est,  quse  in  sponso  (sicut  exposi- 
tum  esl)  gloriatai  sunt   vehementer  :   et 

•  ipsa  potissime,  quse  tam  pacifice,  tam  se- 
cretissime  ac  quietissime,  tamque  famili- 
arissime  cum  ipso  conversala  est  in  lerris, 
inspiciens  et  alloquens  eum  ad  libilum,  in 
quem  sancti  angeli  optant  prospicere;  nec  \Petr.\,\i. 
poteral  afrecluosissima  Yirgo  adspectibus 
tam  graliosissimi,   speciosissimi  ac  dele- 

B  clabilissimi  Pueri,ex  sua  mundissima  car- 
ne  progeniti,  saliari.  —  Istud  quoque  in 
persona  adolcscentularum,  id  est  profici- 
entiuin  animarum,  sacralissimam  Yirgi- 
ncm  alloqucnlium.  potest  exponi  :  quse 
valde  exsultant  et  gloriantur  in  ea,  tan- 
quam  in  pulcherrima,  praestantissima,  pi- 
issima,  carissima  cl  optima  Domina  :  re- 
fercndo  tamen  finaliter  gloriationem  istam 
ad  Deum  lotius  salulis  objeclum.  J/c/«o>v,s 
uberum  tuorum  super  vinuin.3ngi\cv  enim 
reminisci  debenl  animae  nostrse  spiritua- 

(;  liiiin  ubcrum  Virginis  bcnediclse,  hOc  est 
lolius  carilalis  el  misericordite  ejus  ad 
nos,  quibus  aniinas  noslras  tanquam  bc- 
nignissima  inatcr  dulcilcr  fovcl.  Sed  el 
coiporalium  ubcrum  ejus  debemus  pure 
et  fiequenler  ac  deleclabililer  memoiari. 
Nonnc  enim  suavissima  suiil  ubeia  illa  ad 
conlcinplanduin.  quse  Begcin  gloria^  nu- 
tiivcnint.  qiui'  univcrsa^  fccunditatis  fonli 
alimouiam  influxeiunl,  qua>  provisori  ccr- 
li  et  lerrse  suslcnlaculuin  piipbuerunl,  et 
corpiis  illud  dignissiinum,  quo  sumus  re- 

I)  dcmpti.  sic  alere  el  ad  incremenla  per- 
(lucere  sunt  elccla?  0  ubera  fecundissima! 
0  j)ulchcrrimi  fonles,cx  quihus  laclci  rivi 
iii  os  atque  corpusculum  adorandi  Infan- 
tuli  profluxcrunt ! 

Jiectidili(/unt te.o  amabilissima  sponsa, 
celebcrrima  Virgo,  deificatissima  Maler. 
Tola  eqiiidcin  bona,  pia,  diilcis,  specio- 
sa.  amahilis  cs.  ncc  (luidqiiam  severilalis 
invcnilur  in  lc. 

Xif/ni  sum,  scd  formosa.  Fuisli   enim,        4 
0  suavissiina  Virgo,  nubilo  dolorosissimac 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   CANTTCI   CANTICORUM. 


ART.  V 


:m 


24 


conipassionis,  tristitise  ac  moeroris,  in  om-  A 
ni  dilectissimi  Filii  tiii  passionc  salvilica, 

Xi(c.ii,33.  cooperta,  implela  ac  pcnetrata,  imo  dolo- 
ris  gladio  perforata ;  eratque  tunc  in  tc 
duplicatus  parturientium  dolor.  Et  nisi  te 
omnipotentia  Filii  tui  conservasset,  prsB 
doloris  vehementia,  rupto  (ut  creditur) 
corde,  mox  expirasses;  sed  reservavit  le 
Filius  tuus  EcclesisB  suse  in  magnum  pro- 
fectum  credentium.  Yerumtamen  in  tot 
tribulationibus  atque  doloribus,  in  tanlis 
angustiis  ac  pressuris,  mansisti  formosa: 
qnia  el  heec  tanta  compassio  et  afflictio  B 
tua,  fuit  tibi  ipsi  ineffabiliter  meritoria, 
et  per  eam  promeruisti  facultatem  effica- 
ciamque  prtecipuam  succurrendi  omnibus 
nobis.  Nempe  si  Paulo  apostolo  dicere  li- 

Coioss.  I,  cuit,  Adimpleo  ea  quse  desunt  passionum 
Christi,  in  carne  mea,  pro  corpore  ejus 
quod  est  Ecclesia  :  qiianto  plus  sacratissi- 
mse  Matri  Christi  hoc  dicere  fas  est?  In 
hoc  quoque  resplenduit,  o  felicissima  Do- 
mina,  formositas  tua,  decor  mansuetudinis 
tu3e,claritas  patientise  tuse,  profundissima 
tua  humilitas,  ac  tuse  sanctitas  caritatis,  G 
quod  in  tota  tui  unici  preedilectissimi  Filii 
amarissima  et  ignominiosissima  passione, 
nullatenus  mota  es  aliqua  indignatione, 
aversione,  impatientia  adversus  crudelis- 
simos  sceleratissimosque  tui  pretiosissirni 
Filii  persecutores  et  crucifixores  :  a  qui- 
bus  et  tu  reputabaris  vilis,  iniqua,  defor- 
mis,  s^icut  tabernacula  Ccdar,  videlicet  ut 
impiissimi  seductoris  mater  infelix,  quum 
esses  pulchra  in  anima  instar  pellium  Sa- 
lomonis,  et  coeliformi  pulchritudine  per- 

/>s.  ciii,  2.  ornata,  assimilata  decori  veri  Pacifici,  qui  D 
extendit  coelum  sicut  pellem. 
S  Nolite  mc  consiclerarc  rjiiocl  fusca  sim, 

id  est,  considerationi  angustiarum  et  tri- 
bulationum  mearum  non  ita  sitis  intenta>, 
o  filia,  id  est,  anim»  virtuos»,  ut  retra- 
hamini  a  mearum  imitatione  virtutiim, 
furmidine  sustinendi  afflictiones  atque 
adversitates ;  gaia  decoloravit  me  so^,  id 
est,  amore  Filii  mei  (qui  est  Sol  justitiae) 
omnia  toleravi  :  cujus  et  vos  debetis  ve- 
sligia  sequi,  ac   libenler  ejus  intuilu  et 


amore  aliqnid  suslinere^eique  intime  con- 
dolcre,  qui  dignalus  est  lot  ac  tanta  pro 
vestra  pati  salute. 

Filii  matris  meai  piignaverunt  contra 
me  :  id  est,  sacerdotes  et  Scribse  ac  Phari- 
ssei,  filii  Synagoga3  matris  meae,  me  acri- 
ter  persecuti  sunt.  Siquidem  quidquid  in- 
jurise,  detractionis,  amaritudinis,  convitii 
ac  tormenli  meo  Filio  intulerunt,  tolum 
intulerunt  et  mihi  :  quse  unus  spiritus 
eram  cum  Unico  meo,  eumque  plus  qnam 
me  ipsam  dilexi,  et  magis  de  ejus,  quam 
de  propriis  persecutionibus  affligebar  : 
quoniam  innocentia,  sanctitas  ac  dignitas 
ejus,  mihi  prse  cunctis  innotuit.  0  qnam 
ferociter  contra  me  pugnaverunt,  quando 
tam  dilectissimum  et  incomparabilem  Fi- 
lium,  sponsum,  consolatorem,  mihi  tam 
immanissime  abstulerunt!  Et  sicut  Filium 
meum  sanctissimum,  ita  et  me  impugna- 
verunt  convitiis  et  tormenlis,  invidise  ja- 
culis,  oblocutionum  et  irrisionum  aculeis. 
Posuerunt  me  custodem  in  vineis  :  id  est, 
crudeles  impiiquc  Judsei  Filium  meum 
pulcherrimum,  regem  Messiam  eis  pro- 
missum,  tam  feraliter  trucidando,  meru- 
erunt  finaliter  relinqui  a  Deo,  pervenitque  ir/iess.  n, 
super  eos  ira  Dei  usque  in  finem,  quia  ""• 
dixerunt :  Sanguis  ejus  super  nos  et  super  Matth. 
filios  nostros ;  itemque,  Non  habemus  re-  ^oonn^L 
gem  nisi  Csesarem.  Idcirco  et  ego  ab  eis  is. 
aversa,  vineam  Synagogse  deserui,  de  qua 
fui,  et  pro  qua  eram  sollicita;  et  facla 
sum  custos,  advocata,  mater  et  domina 
vinearum  Ecclesise  ex  gentibus  congre- 
gatse. 

Indica  mihi,  quem  diligit  anima  mea,  6 
ubi  pascas,  ubi  cubes  in  meridic  :  id  est, 
tu,  prseamantissime  Fili,  Rex  glorise,  da 
mihi  jam  interim,  quamdiu  in  hoc  sseculo 
nequam  detineor,  lucide  contemplari,  imo 
de  die  in  diem  splendidius  intueri,  qua- 
liter  in  throno  illo  beatiludinis  sempiter- 
na3  resideas,  et  in  comprehensoribus  lucis 
increatse  quiescas,  eosque  supersubstan- 
tiali  tuse  deitalis  pane  reficias;  atque  ad 
gloriosam  tuam  prsesenliam  me  cito  di- 
gneris  transferre;  ne  vagari  incipiam  post 


32()  ENARRATIO   IN   CAP.    I   CAMICI   CANTICORUM.    —  ART.  V 

grecjes  sodalium  tuorum,  id  est,  no  inter  A  statiim  prorsus  in  se  ipsa  et  in  aliis  mullis 

perfidos  istos  .ludgeos  diutius  perseverem,  auxilio  suo  devicit.  Pulchnv  sunt  genm       9 

qui    tuam    sic    persequuntur   primitivam  tucv  sicut  iurturis.  Yirginem.  prsesertim 

Ecclesiam  ex  Judaismo  conversam  :  cujiis  adolescentulam,    condecet    pudor.    Itaque 

perseculio  est  mihi  grandis  afllictio.  Nem-  castus  pudor.  verecundia  sapientialis,  non 

pe  et  tii,  0  Fili  mi,  inler  eos  adhuc  con-   '  puerilis,  erubescentia  sancta,  non  anxia  et 

MaHh.ww,  versans,  dixisti  :  0  generatio  incredula  I  mundana,  sic  abiindabant   in  pectore  Yir- 

1^x^18^^'^'^'^  quamdiu  inter  vos  ero?  quamdiu  patiar  ginis  summa»,  quod  et  in  roseo  ejus  vultu 

vos  ?  Qui  etiam  sunt  greges  tuorum  soda-  resplenduerunt,  ejusque  genas  corporeas 

lium,   id  est  subditi   pontificum,  qui   se  pulcherrime  venustabant.  Non  procax,  au- 

jaclant  Dei  vicarios  ac  ministros,  quum  dax  aut  garrula,  sed  taciturna,  timorata  et 

sint  pontifices  synagogse  Salanse.  verecunda  exslitit  optima  Yirgo,  inslarquc 
Sed  quoniam  Dominus  el  Salvator  voluil  B  turturis  soli  Deo   in  secrelo  intentissima 

suam  bcnignissimam  Genilricem  per  ali-  fuit.  Cujus  collum   fuit  sicut  monilio,  id 

quot  annos  posl   suam  ascensionem  per-  esl.  allitudo  sua^  magnanimitatis  ac  sua^ 

manere  in  lerra  ad  mullorum  ffdificalio-  voluntatis  lihertas,  qna>  nomine  colli  si- 

nem,conversionemqne  Judfporum,sponsus  gnificantur.  omni  huniililate.  subjeclione, 

7        subjungit  :  Si  ignoras,  id  est,  quoniam  et  obedientia  ornabanlur  :  ita  quod  nee 

ntique   non    ignoras   te,  o  pulchra   inter  magnanimilas  ejus  immoderate  se  extulit, 

»iM//<?res,  id  esf,  omnium  perfectissima  fe-  nec  humililas  ejiis  se  inordinate  depres- 

iCor.11,12.  minarum,  qua^  non  spiriliim  hujiis  mnn-  sil.   nec   propria  liiiertate  unquam  abiisa 

di,  sed  spiritiim  qui  ex  Deo  esl,  accepisii.  csl  :  imo  quo  cxstitit  major,  eo  vere  humi- 

ut  scias  qua?  a  Deo  donala  sunt  libi.  Unde  lior  fuil.  Mura^nulas  aureas  faciemus  ti-       iO 

Zkc.  1,48,  et  in  tuo  cantico  cecinisfi  :  Qnia  respexil  A/,  vermiculatas  argento.  Per  mura^nulas 
humiiilalem    ancillse   suae,  ecce   enim  ex  G  jstas  intelligunlur  gloriosa  praeconia,  qui- 

hoc  bealam  me  dicenl  omnes  generalio-  bus  in  Scriplura  commendafa  esf  excel- 

nes  :  quia  fecit   mihi   niagna  qiii   potens  lenlissima  Domina  :  qiKT  prffconia  aurea 

est,  id  esl.  Omnipotens  me  siiam  conslitiiil  sunl.   diim  dc  conceplione.   nalivilale  et 

malrem.  Quoniam  ergo  id  nosti  et  scis.  le  educalione  Filii  Dei  ex  ea  laudalur.  Simi- 

omni  purse  crealurse  pra>latam  in  digni-  liter.  duni   heatiludo  ejus  ct  gloria  com- 

latc;  idcirco  egredere  et  abi  post  vestigia  mendalur,  seii   qiiando  de  sua  palientia, 

gregum,  id  est,  incredulos  el  aversos  Jii-  hiiniilitate.  sobrielate  magnificafiir,  prae- 

da)OS    pie    considera,    el    eoriim    pericula  conia  cjus  vermiculantur  argcnfo. 

compafienfer  alfende;  vt  pasce  Itnedos  tuos  Duui  essct  rcu-  in  accufiitu  suo,  nardus       \l 

Ju.i-ta   lalicrnacula  pastorum ,  id   esf,  car-  7nca   dcdit   odorcm    suum.    Per    nardum, 

nales  ef  vifiosos  JikKtos  liiis  refove  ora-  heibam    spicosam,    suaviler   redolenlem, 
lionibiis    ct    cxemplis,    ut    salvos    facias  D  alque  nafnra?  calid»  exsislenfeni,  designa- 

quosdam  ex  cis,  quatenus  per  sancloriiin  tiir  vcl  liiiinillima  carilas,  vel  ardenfissi- 

Palriarchariim  fidem  el  spiritiialem  Scri-  ma   hiimilitas,   virluosorum   actuuin    fru- 

plura?!  inlelligcnliam   niitrianliir  ac  iiifor-  ctibiis  plena   Viiginis   admiranda'   :   qusp 

mentur.  nardus  tam  suavissime  coraiu  superexcel- 

Equitatui  mco  in  currihus  Pharaonis  lenlissimo    Kege    fragravif,    (juod    Hegeni 

assimilavi    te,  amica    mca.   Hoc,    secun-  ipsiim   iii   sinii    Pafris   quiescenfcm  oblc- 

dnm  expositiones  pi\Thabilas,  pra?clarissi-  ctavit   alque  alfraxit    ad  assumcndam  ex 

me  competit  Yirgini  gloriosissima»  :  qua>  Yirgine  pra^elecla  naliiram  humanam.  De- 

universis  angclicis  spirilibiis  facla  esl  di-  iinic    Kcge   hoc   jier   incarnalionis  mysle- 

gnior,    meritis    major,   mercedc    fclicior;  riiim  iii  cjus  ulero  novem  mcnsihiis  com- 

quae  ct  omncm  acriariim  maliliam  pole-  moranle,  aucta  cst  fecundissima)  Virginis 


49 


ENARRATIO   IN    CAP.    I   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.   V 


327 


gratia,   virtus,  devotio,   sequc  lalius  dif-  A 
fuderunt. 

12  Fasciculus  myrrJav,  dilcctus  meus  mi- 
hi ;  inlcr  uhcra  mca  comniorabitur.  Sicut 
Dominus  Jesus  Christus  fuit  suai  dignis- 
sima^  Genitrici  materia  copios»  la>titise, 
ita  et  copiosse  tristitiee.  Et  quidquid  pro 
humani  generis  redemptione  Filius  ejus 
sustinuit,  ipsa  per  modum  fasciculi  re- 
coUegit,  colligavit,  et  cordi  suo  firmis- 
sime  ad  recolendum  impressit.  Et  sicut 
quibusdam  Sanctis  creditur  revelatum, 
aniabilissima  Yirgo  a  Filii  sui  infantia  B 
gravissimos  frequenter  foleravit  dolores, 
inspiciendo  amanlissimum  suum,  et  ma- 
nus  ejus  ac  pedes  tractando  seu  intuen- 
do  :  quia  certissime  noverat  et  frequenter 
considerabat,  qualiter  Filius  suus  esset  ab 
impiissimis  crudeliter  oceidendus,  perfo- 
randus,  ac  crucifigendus.  Ex  qua  consi- 
deratione  tantam  interdum  compassionem 
et  afflictionem  incurrit,  quod  venit  quasi 
ad  ecstasim  et  defectum  :  et  tunc  vere 
dicere  potuit,  Fasciculus  myrrha?,  dile- 
ctus  meus  mihi.  Yerum  ex  consideratione  G 
abundanlissimi  fructus  passionis  Filii  sui, 
et  ex  gloria  suae  resurrectionis,  ascensio- 
nis,  ac  plena^  victoria;  ejus,  lantam  con- 
solationem  concepit,  quod  dicere  quivit  : 

13  Botrus   Ct/pri,  dilcctus  meus  milii.   Ipsa 
n  Cor.  1,0.  utique    plenissime  habuit    dicere  :  Sicut 

abundat  Chrisli  passio  in  me,  ila  per  Chri- 
stum  abundat   consolalio  mea;  itemque, 

/^s.xciii,!!).  Secundum  multitudinem  dolorum  meorum 
in  corde  meo,  consolationes  tua3  la?lifica- 
verunt  animam  meam.  Ideo  autem  voluit 
Christus  Matrem  suam  carissimam  sibi  in  D 
omnibus  tam  prsecordialissime  condolere, 
ut  ipsa  per  hoc  copiosius  mereretur  pro 
peccatoribus  innumerabilibus  exaudiri,  et 
secum  gloriosius  coronari  :  quia.  ut  ait 

Rom.ym.  Aposlolus,  si  compatimur,  et  conregnabi- 

*Jj' .,|'j^'"|;  mus ;  et,  sicut  socii  sumus  passionis,  ita 

1,7.  ct  consolationis. 

Hinc  et  jam  verba  bona,  verba  conso- 

latoria,  a  Filio   proferuntur  ad   Matrem. 

14       Ecce  tu  pulchra  cs,  aniica  mca,  ecce  tu 

pulchra  :  quia  splendorc  mundissima;  vir- 


ginitalis  incomparabiliter  radians,  atque 
supernaturali  fecundilate  ac  genitura  di- 
vina  pra>fulgens,  corporali  decore,  omni 
exteriori  moralitate,  cunctorum  divino- 
rum  claritate  charismalum  coruscans.  Ocu- 
li  tiii  columbarvm,  id  est,  columbina  ac 
ovina  simplicilate  conspicui. 

Ecce  tu  pulcher  es,  dilecte  mi,  et  de-  15 
corus.  Non  enim  pulchritudo  immensa 
infinitaque  sanctitas  tuse  deitatis,  ullam 
incurrit  labem  aut  minorationem,  assu- 
mendo  ex  me  carnis  substanliam,  et  in 
medio  uferi  mei  requiescendo,  afque  ex  me 
oriendo  :  imo  per  hsec  tuam  pietalem,  di- 
gnationem,  caritatem  inlermiiiabilem  cla- 
rius  demonstrasti,  et  in  utraque  natura  tu 
pulcher  es  :  ut  in  prseinductis  jam  expo- 
sitionibus  patuit.  Lectulus  noster  fiori- 
dus  :  id  est,  cellula  uteri  mei,  in  qua  per 
incarnationis  myslerium  quiescere  elegi- 
sti,  omni  flore  virginitatis  ac  fecunditatis 
alfissime  decoratur;  spiritualisque  lectu- 
lus  nosfer,  videlicet  pax  interna,  conscien- 
tia  pura,  contemplatio  sancta,  gremium 
carilatis,  floridissimus  et  inviolabilis  ju- 
giter  fuit.  In  eodem  quoque  materiali  le- 
ctulo  purissima  Virgo  cum  dilectissimo 
suo  sponso,  infantulo  Jesu  Christo,  credi- 
tur  frequenter  quievisse,  cum  interna  ju- 
cunditate  :  et  certe  floridissimus  exstitit 
leclulus  ille,  in  quo  duo  illi  vernantissi- 
mi,  suavissimi,  et  incomparabiles  flores, 
Yirgo  mater  et  Filius  Deus,conquieverunl; 
ubi  genitrix  sanclitatis  et  ipsa  sanctitas 
confluxerunt. 

Tigna  domorum  nostrarum  cedrina,  la-       16 
cjuearia  nostra  cypressina.  Per  domos  is- 
tas,    possunt   intelligi    corpus   virgineum 
Matris  sanctfie,  et  corpus  salvificum_  Uni- 
geniti  ejus;  per  tigna  vero  cedrina  et  la- 
quearia  cypressina,  varia  horum  corporum 
membra,  instar  cedri   ac  cypressi  odori- 
fera,  et  ab  omni  putrefactione  et  corru- 
ptione  seu  incineratione   penitus  aliena. 
Siquidem   caro  Christi   non   vidit   corru-  ac<.  ii,3i; 
ptionem  :  nec  ambigitur  quin  Filius  ille"'"'^'' 
-omnipotens,    naturaliter   bonus    et    pius, 
amantissimam  ac  fidelissim-am  Matiem  su- 


328 


ENARRATIO   IN   CAP.    II   CANTICI   CANTTCORUM.    —   ART.  VI 


am  cum  corpore  et  anima  assiimpserit  in 
gloriam  :  ita  tamen,  qiiod  anima  ejus  prius 
per  mortem  fuit  a  corpore  separata,  ac 
paulo  post  rursus  ei  unita.  Potest  quoqne 
hic  locus  spiritualiter  explanari,  inlelli- 
gendo  per  domos  has,  animam  Christi,  in 
qua  plenitudp  divinitatis  gratiosissime  ac 
gloriosissime,  imo  et  per  unionem  hvpo- 
Coioss.u,z.  staticam  habitavit,  in  qua  thesauri  sapien- 


A  tise  ac  scientise  sunt  collecti;  et  animam 
Yiiginis  prgpamandse,  qua?  anima  cum  inof- 
fabili  excellentia  fuit  templum  Spiritus 
Sancti,  sedes  sapientise,  domus  superno- 
rum  charismatum.  cella  ca^licorum  aro- 
.  matum.  Tigna  domorum  istarum,  fuerunt 
virtutes  perfecfse  ac  eminentes  exsistentes 
in  eis;  earumque  divinissimi  actus  laque- 
aria  nuncupanlur. 


ARTICULUS  YI 


EXPOSITIO   CAPITULI   SECUNDI   :    EGO   FLOS   C.\MPI  ;   DE   CHRISTO   SPONSO   ET   SPONSA   EJUS 

UNIVERSALI,    OU^  EST   ECCLESIA. 


L 


OCUTA  est  sponsa  in  fine  prceceden- 
tis  capiluli,  I.cctulus  noster  floridus  : 
qiiod  approbans  sponsus,  subjungit,  E(/o 
ftos.  Sed  quia  adjecit,  campi,  videtur  in- 
sinuare  ipsi  sponsse,  non  sokim  quiescen- 
dum  esse  in  lectulo  conlemplalionis,  de 
qiio  ipsa  jam  dixerat,  Lecluhis  noster  flo- 
ridus ;  sed  inlerdum  egredi  opoitere  ad 
campiim  actionis.  Quasi  dicat  sponsus  : 
Ego  per  laliludinem  ahjiie  planiticm  ori)is 
terrarum  volo  pra^dicaii,  el  Kvangeliiim 
meiim  diffundi  :  ideirco  le  primilivam 
Ecck'siam,  et  tiios  pr.Tlalos  ac  posteros 
ad  pi.Tdicandum  idoneos,  horlor  lccliibini 
Marc.wy,  coiileiiiplat ioiiis  exire,  et  prtedicaie  uikH- 
que  Evangelium  regni.  Siim  et  lilinm  con- 
vallium,  id  esl  bumilium.  qiii  se  ipsos 
repiitant  imos  et  viles,  ac  ceteris  decli- 
viores  :  (|iiia  in  laliiim  cordibus  figor  ac 
florep,  didcilerque  odoio.  Vel.  Liliiim 
convallium,  id  cst  gentilium,  in  inio  iiifi- 
delitatis  ac  viliorum  suorum  jacenlium  : 
quibus  sum  evangelizandiis.  qiialenus  in 
me  credendo,  per  fidem  ct  (•aritalem  re- 
floreant,  et  aclibus  viiiuosis  redolcanl. 
Denique  per  campiim,  qiii  csl  planitics 
lerra>,  cui  ciilliira  adhibcliu',  (Irigcncs  in- 
telligil  populum  .liuheorum,  qui  per  Pro- 
phelas  colebalur,  ac  legem;  per  convallcm 


15. 


B  vero.  qua:»  solet  essc  saxosa  atqiie  inciilla, 
gcnlilitatcm.  Chrislus  ergo,  qui  fuil  primo 
flos  in  populo  Judseorum,  faclus  esl  liliiim 
in  plebe  genlilium  conversorum  :  quia 
Judseis  ob  suam  perfidiam  dereliclis,  gra- 
tiam  conversionis  dedit  genlilibiis. 

Insuper  Chrisliis  rccle  flos  appellatur  : 
prinio,  ob  suam  hMKMitiidinem;  seciindo, 
ob  iinmarcescibileni  sui  cordis  florilio- 
nem,  in  omni  sapienlia  et  virtute,  in  omni 
operc  bono  el  fruclu  copiosissimo,  quo 
geniis  reparavil  hiimaniim;  lerlio,  proplcr 

C  siue  sanclilalis  odor(>m  cl  famse  fragran- 
tiam;  qiiaito.  quoniani  piilcher  adspeclii 
cl  dclcclabilis  ad  conlcniplandiim,  ac  piil- 
chrior  ceteris,  sicut  flos  graminibus.  Di- 
ciliir  qiioque  convenienler,  flos  campi  : 
quoniam  sicut  in  campo  flos  orilur  sine 
defossione  et  cultiira  hiiniana,  ex  feciin- 
dalione  primordiali  el  infliixii  cfrlesli;  sic 
e\  pra'staiitissima  Virginc  natus  cst  Chri- 
stus  absque  seminalione  virili.  De  quo 
Isaias  prsedixit  :  Ascendel  sicut  virgulliim,  /*.  uii,  i. 
et  sicul  radix  dc  tcira  silicnli;  itcmque, 

j)  Egredictiir  virga  de  ladice  Jesse,  ct  flos  y«irf. n. i. 
dc    radice    ejiis   asccndcl.    Porro,    secun- 
diim  (Ircgorium,  Chi  isliis  flos  noininalur  : 
qiioniam    spinas  vilioruin    exlerminaiido, 
mentem  sponsa?  ornal  decore  jusliliir;  et 


ENARRATIO   IN   CAP.    II   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.  VI  329 

naribiis   cordis  diim    ccplcste   desideriiim  A  Possunt   quoque  per  filias,   ecclesise  hae- 

applicat,  quasi  bono  odore  inleriora  ani-  reticorum    designari    :    qu*    potius    dici 

mse  refocillal.  Secundum  Ansclmum,  Chri-  merenfur  prostibula  dsemonum,  quam  cc- 

s!us  flos  dicitur  :  quoniam  sicut  flos  spem  clesiff ;   nec   vocantur  Ecclesiae  absolute, 

fructus  promittit,  sic  Chrisfus  omnibus  in  sed  cum  addilamenlo  diminuentc. Catholici 

ipso  sperantibus  est  spes  gloriff.  Oui  etiam  antcm  ha>reticorum  argumenlalionibus,de- 

lilium  diclus  est  :  quoniam  sicut  lilium  tractionibus,  persecutionibus  multipliciter 

pulchrum  est  visu  et  delectabile  odore  at-  sunt  gravati. 

que  adspectu,  ac  suo  odore  longe  positos  Sicut  malus  inter  ligna  silvarum,  sic       3 

reficit,  et  candorem  foris  demonstrat,  sic-  dilcctus  meus  inter  filios.  Malus  adjectivc, 

que  paulatim   aureum   colorem    intus  la-  idcm    est  quod   non  bonus  ;  substantive 

tenfem    pandit   forinsecus  ;    sic   Dom.inus  vero  significat  lignum,   cui  velum  navis 

Jesus  ineffabiliter  pulcher  ac  dulcis,  perc-  B  appendifur,  et  etiam  arborcm  quamdam 

grinantes  in  isfo  exsilio  desiderio  reficit  silvestrem,  cujus  pomum  vocalur  malum. 

sui  amoris,  et  natus  in  mundo,  primo  ap-  Ifaque  sensus  est  :  Sicut  arbor  illa  silve- 

paruit  homo  sublimis,  ac  tempore  proce-  stris,  qu»  dicitur  malus,  ceteris  arboribus 

denfe  cognitus  est  verus  exsistere  Deus.  silvestribus,  quse  communiter  infructuosae 

Postremo,   per    florem    campi,  lilium-  sunt,  pra?fulget  et  antcfertur  visu,  odore, 

quc  convallium,  quidam  infelligunl  ipsam  frucfu,  et  gustu ;  sic  sponsus  coelestis  Do- 

sponsam  sive  Ecclesiam  in  terra  hac  pere-  minus  Jesus  Christus,  universis  filiis  ho- 

grinantem,  virtulibus  floridam,  conversa-  minum  prseeminet  omni  pulchrifudine  et 

tione  suavem,  humilitate  prostratam,  ac  odore  virfutum,  fructu  operum  ac  doctri- 

fama  fragrantem.  nse,  gustu  consolationis  et  refectionis  in- 

Sicut  lilium  inter  sipinas ,  sic  amica  mea  terna". :  cujus  comparatione  alii  sunt  quasi 

inter  filias  :  \di  est,  quemadmodum  lilium  C  ligna  silvestria,  ex  se  ipsis  sferilia,  sed 

spinis  multipliciter  eminet  pulchrifudinc  per  grafiam  ejus  fecunda,  secundum  quo.d 

et  odore  ac  aliis,  et  tamen  inter  eas  ex-  dixit  eisdem  :  Sine  me  nihil  potestis  fa-  joann.w, 

oritur  :  ita  et  Ecclesia,  sponsa  mea  caris-  cere.  Et  denuo  :  Ego  sum  vitisvera,  vos  ^^.^  ^  ^^ 

sima,  ceteris  anleferfur  gentibus  splendc-  palmites.   Sicut  palmes  non  pofest  ferre 

re  virtutum,  pulchrifudinc  meritorum,  ct  frucfum  a  semefipso,  nisi  manserit  in  vi- 

fructificatione  in  aliorum  conversione;  et  te;  sic  nec  vos,  nisi  in  mc  manseritis. 
tamen  inter  perfidas  nafiones  in  isto  sff-  Sub  umbra  illius  quem  clesiderabam, 

culo  conversatur,  impiorumque  persecu-  sedi.  Ecclesia  in  hac  vita  quiescit  et  vivit 

tione,  oblocufione,  invidia  pungifur  velut  sub  umbra  sponsi,  id  est  gratiosa  prote- 

/oajm.xvi,  spinis  :  sicut  Chrisfus  pra^dixit,  In  mundo  cfione,  instructione,  et  illuminatione  ip- 

Maiih  X  pi^f^ssuram  habebitis ;  et  iterum,  Ecce  ego  sius  :  qui  respectu  beatificse  visionis  et  lu- 

)6.  miffo  vos  sicut  oves  in  medio  luporum.  D  minis  gloria^,  melius  dicifur  umbra  quam 

Hinc  ad  Philippenses  scripsit  Apostolus  :  lux,  dicente  Apostolo  :  Videmus  nunc  per 

Phiiipp.»,  Sitis  sine  querela,  simplices  filii  Dei,  sine  speculum  in  senigmate,  tunc  aufem  .facie 

''''*^-       reprehensione,   in  medio   nationis  pravse  ad  faciem.  De  hac  umbra  sponsus  promi- 

alque  perversse,  inter  quos  lucetis  sicut  sit  Ecclesise,  dicens  :  Non  relinquam  "vos    /Aij.  x,v, 

luminaria  mundi,  verbuni  vitse  continen-  orphanos;  et  rursus,  Ecce  ego  vobiscum  '^^^,,;, 

tes.   At  vero  nominc   filia^  seu   filiarum,  sum  omnibus  diebus  usque  ad  consumma- xxmm,  20. 

solenf  ad  litteram  in  Scripturis  genfcs  seu  tionem  sfficuli.  Unde  et  in  libro  Sapienfia? 

/s.  xLv„,i.  populi  significari  :  juxfa  illud  Isaia?,  De-  legitur  :  Dextera  sua  teget  eos,  et  brachio  Sup.s-Ai. 

sccnde,  sede  in  pulvere,  filia  Babylon ;  et  suo   defendet   illos.  Pro    qua   defensione 

zach.xx,<).  Zacharia>,  Exsulta  satis,  filia  Sion.In  Thrc-  oravit  Prophefa  :  Sub  umbra,  inquit,  ala-  Ps.  xv,,8. 

Thren. iv,      .  1       •  A         1  '  1        ' 

21.  nis  quoque  legitur  :  Uaude,  lilia  Edom.  rum  tuarum  protege  me.  De  qua  re  locu- 


33. 


330  ENARRATIO   IN   CAP.    II   CANTICl   CANTICORLM.    —  ART.  VI 

Thrtn.w,  tus   cst  JereiTiias  :    Spiritus   oris   nostri,  A  spem  atque  notitiam  amorosam  ac  refe- 

Christus  Dominus,  cui  diximus,  In  umbra  ctivam.  Specialissime  vero  introducta  fuit 

tua  vivemus  inter  gentes.  Sine  bac  umbra  primitiva    Eoclesia    in    cellam    vinariam, 

vivere  non  valemus  in  gratia.  Ilanc  igitur  quando  in  die  sacro   Pentecostes  in  coe- 

umbram  cupit  Ecclesia  ;  imo  plus  cupit  naculo  illo.  in  quo  Christus  Coenam  suam    x»c.  xm., 
ipsum    sponsum,  et    clarum   facialemque    .  celebravit  novissimam,  Spiritum  Sanctum  ]^'^"^  ^^  ,^ 

ejus  intuitum   :   a  quo  quoniam   inlerim  accepit  in  igneis  linguis  :  et  tanla  illius 

elongatur  et  distat  dissimilitudine,  appetit  plenitiidine  fuit  potala,  quod  sponsum  su- 

eum  contemplari  in  fide  per  donum  sa-  um  cum  omni  fiducia  evangelizare  incopit, 

pienti»,  afque  ab  omnium  visibiiium  et  in  tanlo  fervore,  quod  increduli  irridendo 

invisibilium  impugnationibus  hostium.pi-  dixerunl  :  Musto  pleni  sunt  isti.  ibid.iz. 

etale  ipsius  defendi,  angelica  ope  muniii,  Ordinavil  in  me  caritatem,  id  esl,  prge- 

ecclesiasticis   sacramentis  et    pr.Tlaloiuin  B  ordinavit  ab  seterno  diligere  me  per  exi- 

custodiis  adjuvari.  Nec  fiaudatur  spe  sua,  mios  ac  pra^cipuos  carilatis  effeclus,  sicut 

sicuf  subjungitur.  jam  mihi  multipliciler  demonstravil,  per- 

El  fruclus  ejus  dulcis  gutturi  meo  :  id  sonalilerque    lestatus  esl   :   .Majorem,   in-  joann.-a^, 

esl,  refectio  sua,  qua  modo  me  alil  per  quiens,  caritalem  nemo  habet,  ul  animam  '^' 

divinorum   infusionem  charismatum,  per  suam  ponat  (piis  pro  amicis  suis;et  de- 

spem  et  contemplationem  fufurorum  bo-  nuo.  Sicul  dilexil  me  Pater,  et  ego  dilexi    ;6irf. 9. 

norum,  per  sacra  eiofjuia,  per  sacranien-  vos.  Imo  el  ipse  prior  dilexil  me.  Ordina-  lyonnx.iv, 

torum  edulia,  per  quolitlianum  profeclum  vit  quoque  in  me  carilatem,  id  est,  prae-  "^' 

ac  aliis  modis,  est  mihi  vakle  suavis  :  ita  cepil  mihi   ul  quidquid  ego  fecero,  tole- 

quod  ffquanimiusdilationem  gloriosa  pra>-  ravero,  habuero,  ponam  sub  ordine  divini 

senlia?  su*  suslineo  :  sicut  leslalur  Pro-  amoris,  id  esl,  ad  carilalem  Dei  fanquam 

A'.v.  cxviii,  pheta,  Quam  dulcia  faucibus  meis  eloquia  C  ad  summam  virtulem  ordinem  sempt>r  ac 

tua  !   Et    ilerum.   Dulciora  (inquil)  super  refeiam  :  nec  aliquid  agam,  nisi  sil  ordi- 

mel  el  favum.  Hinc  alibi   sponsus  lo(}ui-  nabile  ad   Deilalis    amorem,  id    est,   nisi 

./o«»n.  IV,  liir  :  Qni  biberit  ex  aqua  quam  ego  dabo  sil  tale,  qiiod  per  ipsum  qiieam  in  carila- 

'^''*'       ei,  non  siliel  in  a^lernum ;  sed  fiet  iii  eo  le  proficere.  Ilerum,  Ordinavit  in   me  ca- 

fons  aqua?  salientis  in  vitam  a^lernam.  I!l  rilalem,  id  est,  non  solum  pnpsfilil   niihi 

.yiaiiii.M.  rursus  :  Venile  ad  me,  omnes  qui  labora-  ipsum   habilum  carilatis,  sed  el  per  gra- 

tis  et  onerati   eslis.  ef   ego   reficiam  vos.  liam   specialem   niihi    donavit  ordinaliim 

llinc  quoqiic  in  .\clibus  .\posloloriim  nar-  usum  seu  acliun  carilatis  :  ul   scilicet  id 

Ac/.  II,  40.  latur  (le    |)rimiliva    Ecclesia  :  Sumcbant  prius  ac  maxime  diligam.  quod  primo  el 

cibum    ciim    exsullationc    el    simj)licitalc  maxime   esl    amandum,    vidclicel    ijisum 

cordis.  Pra^lerea,  quam  copiose  el  delicale  Dciim,  deinde  creala  siib  ipso  ordine  con- 
reficialur  a  sponso.  subinlert  :                    D  gruente  :  quia  el  ordo  carilalis  cadit  sub 

4  Introdu.rit  tnc  rc.r  in  cctlam  vinariani,  j^ra^cepto,    ut    homo   in   primis  siimme  el 

id    est   in    spirilualium   aliinenlorum    cx-  incomj>aral>iliter  tolo  corde  diligat  Deum, 

uberantiam,  in  saciam  Sciijjluiam,  el  in  dcindc  sc  ipsum,  lerlio  loco  jiarenles,  de- 

veram  ac  spirilualem  ejus  inlelligenliam,  inceps  propriam  sobolcm,  quinlo  dome- 

qiue  sobric  incbiiat   mciilem.   iu   sacram  slicos  cl  j)ropinquos  ac  bencfactores  :  qui 

coinmunioncm,  qua   siib  specicbus  panis  omnes  nomine  proximi  designanlur,  sub 

el   vini   ipsemel    sponsiis  vere  incomj)rc-  (jiio  eliam  nomine,  Rcali  in  palria  intcl- 

hcnsibilileriiuc    accipitiir.   inlrodiixit    me  ligunliir,  imo  cl  in  j)uigalorio  exsislentes. 
(jiioiliic  in  ccelcslis  j)alria' deliciosissimam  Circa   lioc    loquilur   Origcnes   :   Oinnes 

mansionem.dando  milii  aliquanlulam  tan-      homines  amaiit  aliijuid.  cl  nulliis  csl  (|iii 

la?  gloriic  pradibationem,  el  cerlam  ipsius  ad   id  aMatiN   vcnciil   ul   possil  amare,  ef 


103. 
y's.xvm,l  I 


28. 


ENARRATIO   IN  CAP.    II  CANTICI  CANTICORUM.    —  ART.  VI  331 

non  aliquid  amet  :  sed  hic  amor  seu  ca-  A  pra^ponendi    sunt  filiis  atque   domesticis 

ritas,  in  aliquibus   suo  ordine  congruen-  malis  ;   septimo   et   ullimo,  inimicos.  VA 

ter  procedit;  in  plurimis  vero  contra  or-  dicimus,  quod  nullus  est  diligendus,  nisi 

dinem,  dum   scilicet  aliquid  diligit,  quod  quia  bonus,vel  ut  sit  bonus;  et  qui  magis 

non   debet,   aut   quod    debet   diligit,  sed  est  bonus,   magis  est   diligendus,  ceteris 

phis  aut  minus  justo.  In  ilHs  vero,  quos  circumstanliis  paribus.  Etenim  quem  sci- 

valde  paucos  arbitror  esse,  qui  sciHcet  per  mus  meHorem,  debemus  magis  diHgere, 

viam  vifse  incedunt,  et  non  decHnant  ad  id  est  majus  bonum  ei  velle  ;  non  tamen 

dexteram  aut  sinistram,  in  ipsis  soHs  or-  oportet  ut  diligamus  eum  magis,   id  est 

dinata  est  caritas.  Est  autem  mensura  et  majori  affectu.  Nam  Iribus  modis  dicitur 

ordo  carilatis,  ut  in  dilectione  Dei  nuUus  aHquid  phis  amari  :  primo,  ad  majus  prae- 

modus,  nuUa  mensura  sit,  nisi  hsec  sola,  mium  sive  ad  gratiam  ampHorcm ;  secun- 

ut  totum  exhibeas  quantum  habes.  In  di-  B  do,  majori  affectu ;  terlio,  quoad  majorem 

lectione  autem  proximi,  aliqua  est  men-  exhibilionem  exteriorem.  Hsec  Antisiodo- 

.yo/</i.xxH,  sura.Diliges,  inquit,proximum  tuum  sicut  rensis  :  qui  loco  praeallegato  alia  multa 

^^"           te  ipsum.  Si  ergo  in  dilectione  Dei  minus  de  hac  materia  scribit.  De  qua  etiam  Tho- 

aliquid  feceris  quam  potes,  aut  certe  inter  mas  in  secunda  secundse  per  plures  quse- 

te  et  proximum   non  servaveris   sequita-  stiones  scribit  plenissime. 

tem ;  non  est  in   le  carilas  ordinala,  nec  Fulcite  me  fforilms,  stipate  ?ne  7nalis, 

ordinem  suum  tenens.  Nam  si,  ut  ait  Apo-  quia  amore  langueo.  Universalis  Ecclesia 

/jom. XII, 5.  stolus,  sumus  allerutrum  membra,  hunc  ex  persona  perfectorum,  qui  ex  caritalis 

affcctum  erga  proximum  habere  debemus,  vehementia  languent,  ha^c  ait  ad  sponsi 

ut  eos  non  quasi  aliena  corpora,  sed  ut  sodales,   paranymphos,   amicos,  videlicet 

membra  nostra  diligamus.  Secundum  hoc  angelos   sanctos,    sive   pr»Iatos,    et   con- 

ergo,  quod  membra  invicem  sumus,  »qua-  G  templativos  ac  prsedicatores.  Quemadmo- 

lem  erga  omnes  dilectionem    habere  de-  dum  autem  sponsa  carnalis  prse  desiderio 

bemus ;  secundum   hoc  vero,  quod  sunt  sponsi  languescens  et  afflicta  de  illius  ab- 

in  corpore  aliqua  membra  honorabiliora  senfia,  floribus  recreatur  et  pomis,  suavi 

et  honestiora,  alia  vero    inhonestiora  ct  odore  ac  dulci  sapore;  ita  Ecclesia  perfe- 

inferiora,  pro  membrorum  meritis  et  ho-  ctorum  ex  ferventissima;  dilectionis  im- 

nore  Ii[)rari  debet  modus  dilectionis.Unde  pelu  sauciala,  eo  quod  cupilis  ac  inces- 

magis  est  diligendus,  qui   in  via  salutis  sabilibus  sui  superpulcherrimi  ac  super- 

nos  instruit,  et  a  peccali  preecipitio  ad  lu-  nobilissimi  sponsi  amplexibus  nequeal  in 

cem  revocat  veritatis,  sicut  ait  Apostolus :  vila  hac  frui,  profert  hsec  verba.  Quamvis 

XThess.s,  Abundantius  habcatis  in  caritale  eos  qui  enim  amor  faciat  in  dilecto  Isetari ;  tamen 

in  Dei  verbo  laborant.  SimiHler  qui  gra-  ob  dilecti  absentiam,  facit  tristari  alque 

tiam  instruendi  non  habel,  sed  tamen  in-  D  affligi :  et  cruciatus  hujusmodi  nominatur 

nocentis  et  justee  est  conversationis,magis  hic  languor.  Denique,  sicut  carnalis  amor 

amandus  est  eo  qui  impie  conversatur.  Et  pr»dominans,  qui  amor  Ipw;  appellatur, 

hanc  materiam  prolixe  et  pulchre  declarat  corpori  infirmitatem  inducit  (quia  ad  amo- 

atque  prosequitur  Origenes.  rem  talem  consequitur  transmutalio  cor- 

Insuper  Antisiodorensis  in  tertia  parte  poralis  excessiva  discrucians,  et  inquietu- 

sua^  Summse  inquirit  :  Quis  ordo  obser-  do  imaginationis,  ex  quibus  fit  homo  ad 

vandus  est  in  dilectione?  Ad  quod  respon-  refectionem    somnumque   impolens) ;  sic 

det  :   Ambrosius   dicit  :   Primo  debemus  spiritualis  amor  perfectus  ecstalicus  parit 

diligere  Deum  ;  secundo,  nos  ipsos ;  tertio,  redundantiam  grandem  in  corpus  partem- 

parentes;  quarto,  filios;  quinto,  domesti-  que  sensitivam,  quia  appelilus  superior 

cos;  sexto,  extraneos,  qui  si  boni  sunt,  movet,  immutat,  et  post  se  trahit  appeti- 


332 


ENARRATIO   IN   CAP.    II   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.  VI 


Dan.  VIII, 

27. 

Ezech. 

XLIV,  i. 
/i.  XXI,  3,4. 


24. 


tiim  infcriorem,  quemadmodum  sphsera 
coeleslis  superior  infcriorcm  :  cx  qua  rc- 
dundanlia,  sicut  ex  praenominala,  fit  in- 
dispositio  corporalis  naturse,  et  alleratio 
harmoniae  immoderata  ac  innaturalis,  ut 
praecipue  patct  in  raptu,  ad  quem  gravis 
concomilalur  affliclio.  prsecipue  in  rcditii 
ad  sc.  Unde  in  Danielc  legilur  :  Langui 
(inquit)  post  visionem.  Ezechicl  quoque 
ait  :  Vidi;  et  cecidi  in  faciem  mcam.  Et 
Isaias  :  Corrui,  quum  audirem  ;  contur- 
batus  sum,  quum  viderem ;  emarcuit  cor 
meum. 

Taliter  ergo  spiriluali  ac  sinccrissimo 
languens  amore  Ecclesia,  dicil  ac  deprcca- 
tiir  :  Fidcite  me  fforihus,  id  est,  replete 
et  cxpolitc  me  conlcmplationibus  sponsi 
mei  consolaloriis,  claris  ac  diilcibus;  s(i- 
pate  me  malis,  id  est,  circumdale  el  val- 
late  mc  inlcrnis  refectionibtis  ex  pnoli- 
balione  fulurEe  salntis  :  qualcnus  tolalilcr 
rccrcata,  vires  resumam,  et  gloriae  dilalio- 
nem,  bcatificique  adspectus  sponsi  absen- 
tiam  cequanimius  feram.  Insupcr,  Fulcite 
me  floribus,  id  est  rcformationibns  mem- 
brorum  ac  filiornm  meorum,  ut  vidcam 
eos  pcr  graliam  refloreie,  quos  vidi  in 
peccatis  marcescere;  stipatc  me  malis,  id 
est  quotidianis  profeclibus,  quibus  lan- 
quam  odorifcris  saporosisque  pomis  rcfi- 
ciar  (malum  (|uippc  nunc  pro  pomo  acci- 
pilur  arboiis  mali)  :  sic(|ue  ex  inliiilu 
profcclus  mei  ct  conversionis  ac  reluiiiia- 
tionis  filiorum  meoriim,  hujus  incolatiim 
exsilii  sustineam  palienler.  Nain  et  Apo- 
stolus  dixit  :  Permanere  autcni  in  carne, 
neccssariiim  propter  vos. 

ncniqiie  atidiens  sponsus  piam  hanc 
l'Aclcsia'  ((iiriimoniam  altjiic  pelitionem. 
iniscrlus  ejiisdcin,  slaliin  subvenil,  el  con- 
solalus  est  eam,  proul  ipsa  fatclur,  siib- 
(lcndo  :  La'vn  rjus  snh  capile  meo,  ct 
dextera  illius  amylexahitur  me.  Per  lae- 
vam  scu  sinistram  sponsi,  significalur  gia- 
tiosa  consolalio,  ac  pra>senlia  cjtis  pcr  fi- 
dem  et  dona  spiiitualia  in  hac  vila,  pcr 
virlutes  infusas,  per  sacramenta  cl  pr;e- 
gustationem  futurae  bcaliludinis  :  per  qu« 


A  omnia  sponsus  consolatur,  sustentat,  con- 
forlat  Ecclesiam,  sicul  oravit  Aposlolus  : 
Deus  spei  vos  repleal  omni  gaudio  in  cre-    Hom.  w, 
dendo,  ut  abundetis  in  virlule  et  gratia  *^' 
Spiritus  Sancli.  Hanc  laevam  tenet  sponsus 
•  sub  capile  sponsae,  id  est  sub  ratione  et 
mente   ipsius,   illuminando.    exhilarando, 
roborando  eam  per  ista.  Juxla  hunc  mo- 
dum  Psalmista  loquilur  dc  electo  :  Qutim    Ps.xwm, 
ceciderit,    non   collidetur,    quia   Dominus 
supponil  manum  'suam.  Porro  per  dexte- 
ram  sponsi  insinuatur  gloriosa  manifesla- 

B  fio  ejus  per  speciem,  qua  Ecclesiam  mili- 
tantcm  finito  vitae  hujus  curriculo  tolaliter 
rapit  in  se.  juciindissime  amplexatur,  et 
triiimphanlis  Ecclesiae  societali  eam  inne- 
clit :  sicut  sponsus  promisit  Ecclesiae,  Ego,    Luc.wn, 
inquiens.  dispono  vobis  regnum:  et  rur-  '  ' 
sus  :  Paler,  volo  ul  ubi  cgo  sum.  ct  illi  Joann.wn, 
sinl  mccum.  ut  vidcant  claritalem  quam 
dcdisli  mihi.  llemque  :  Yado  vobis  parare    /6irf.  xiv, 

1  .    •,  i  2,3;xvi.22. 

locum  :  ct  iterum  veniam,  et  assumam  vos 
ad  me  ipsum;  et  gaudcbit  cor  vestrum,  et 
gaudiiim  vcslriim  nemo  tollel  a  vobis. 

C  Prcetcrea  piiis  amorosusque  sponsuscon- 
spicicns  Ecclcsiam  carifate  lam  langui- 
dam,  alque  ex  sua  consolatione  paululiim 
fepaiisanlem,  pro  ea  non  inqtiielanda  sol- 
licitus  est,  sicut  subjungiliir  in  ejus  per- 
sona  :  Ac/Juro  vos,  filice  Jcrusalem,  id  est,  7 
0  ecclcsiasticae  personae  seu  animae  adhuc 
fragiles  et  proclives  ad  culpas,  pcr  ca- 
prcas  ccrrosr/uc  camporum,  id  esf  per  ve- 
slros  primos  pradatos,  sanctos  Apostolos 
et  apostolicos  viros,  seu  per  Prophelas  ef 
Patriarchas  :  qui  omnes  per  caprcas  desi- 

D  gnanliir  ac  cervos,  quoniain  interioris  vi- 
sus  acumine  vigcnl.  et  virfutum  monlana 
conlemplalionisqiie  alla  conscendtinl.  in 
qtiibus  pascua  auimariim  suattim  reqiii- 
runl.  quemadmodum  caprea'  cernunt  val- 
de  aciile.  el  pasccndo  scandiinl  ad  mon- 
tes  ;  ac  inslar  cervorum  agiles  sunf  ad 
aclus  virliilum,  et  jiivant  se  invicenr.et 
sicut  dcsidcrat  cerviis  ad  fonles  aqiiarum.  />s. xu,». 
ila  ad  fonlem  adspiranl  ac  siliunl  vilae 
aeternae.  O"f"iii<lni0(lum  autem  jurare  Deo 
non  coinpetit,  propric  loqiiendo.  nisi  per 


ENARRATIO    IN   CAP.    II   CANTICI    CANTICORUM.    —   ART.   VI 


333 


Hebr.  vi,  semetipsum,  siciit  ad  Hcbrseos  docct  Apo- 

'""^  stolus,  ita  non  compctit  ci  proprie  adjura- 

rc,  nisi  per  sc.  Idcirco  per  cervos  capre- 
asque  adjurat,  in  quantum  aliquid  divinae 
perfectionis  et  auctoritatis  in  ipsis  rclu- 
cet.  Amplius,  propter  propriclates  quas- 
dam  irrationabilium  animalium,solent  ho- 
mines  per  talia  designari,  prout  in  libro 
Geneseos  Jacob  sanctus  dixisse  narratur  : 
Gen. xi.ix,  Gatulus  lconis,   Juda;   Nephthali,    cervus 

ii'.  ^  emissus;  Issachar,  asinus  1'ortis  ;  fiat  Dan 
coluber  in  via,  cerasles  in  semita  ;  Benja- 
min,  lupus  rapax.  Sicque  Isaias,  de  Achaz 

/s.  XIV,  29.  et  Ezechia  loquens  :  De  radice,  inquit,  co- 
lubri  egredietur  regulus,  et  semen  ejus 
absorbens  volucrem. 

Itaque,  Adjuro  vos,  id  est,  per  juratio- 
nem  prohibeo,  ne  suscitetis,  neque  evigi- 
lare  faciatis  dilectam,  id  est,  ne  sponsam 
meam  Ecclesiam,  utpote  perfectiores  et 
superiores  in  ea,  inquietetis,  perturbetis, 
seu  a  tranquillitate  suae  contemplationis 
et  recollectionis  in  Deo  impediatis  aut 
abstrahatis,  implicando  eam  exterioribus 
curis,  mundanis  negotiis,  activee  occupa- 
tionibus  vitse;  et  ne  inter  vos  sitis  con- 
tentiosi,  aut  alio  modo  graviter  offendatis, 
propter  quod  ipsa  cogatur  interrumpere 
suse  contemplationis  quietem,  et  circa  ve- 
stram  pacificationem,  correctionem,  re- 
frcnationem  sollicitari  ac  distrahi ;  quo- 
adusque  ipsa  velit,  id  est,  quousque  ipsa 
rationabiliter  et  sponte  consentiat  suscita- 
ri  ac  taliter  occupari,  videlicet  tcmpore 
opportuno  :  quia  inlerdum  vult  ipsa  pro- 
pter  commune  bonum  forinsecus  evocari, 
et  opera  pastoralis  exercere  officii,  dum 
prseccpto  aut  legitima  electione,  seu  ratio- 
nabili  ad  hoc  compellitur  causa.  Nam  et 

icor.  vi,4.  Apostolus  scripsit  :  Judicia  si  habetis  in- 
ter  vos,  contemptibiles  qui  sunt  in  Ec- 
clesia,  illos  constituite  ad  judicandum  ;  et 

/6irf.  x,33.  rursus,  Non  qusero  quod  mihi  utile  est, 
sed  quod  multis. 

Girca  hsec  scribit  Anselmus  :  Virtutes 
quas  inhianter  desiderare  debetis,  sine 
quibus  nemo  potest  ad  vitam  pervenire 
seternam,  in  capreis  ac  cervis  naturaliter 


A  consideranliir.  Gaprea  namquc  acumine 
oculorum  suorum  herbas  sibi  utiles  a  no- 
civis  discernit,  eligit,  comedit,  et  in  suum 
trajicit  ventrem.  Pascendo  quoque  tendit 
ad  montium  altiora.  Quod  si  fuerit  saucia- 
la,  herbam  quamdam  dicfamnum  nomine 
qucerit,  et  ejus  tactu  ferro  expulso  cum 
ipsa  putredine,  recupcrat  sanitatem.  Sic 
sancti  viri  acumine  sui  ingenii,  ope  Spiri- 
tus  Sancti  salubres  sententias  a  falsis  dis- 
cernunt  et  amplectuntur ;  atque  se  ipsos 
ac  alios  spiritualiter  nutriendo,  ad  subli- 

B  mitatem  virtutum  altitudinemque  regni 
coelestis  toto  conatu  festinant.  Si  aulem 
sagitta  diaboli  fuerint  vulnerati,  Ghristum 
tanquam  dictamnum  requirunt,  et  per  poe- 
nitentiam  curari  nitunlur.  Porro  cervi  has 
virtutes  naturaliter  habere  dicuntur,  quod 
tempore  sui  amoris  optima  pascua  inqui- 
rcntes,  regionem  suam  relinquunt,  alie- 
nam  inlroeunt  :  et  hoc,  noctu,  quia  in  die 
videri  et  capi  verentur.  Quod  si  magna 
aqua  eis  occurrerit  transvadanda,  sese  vi- 
carie  devehunt  :  ita  ut  primus  ac  fortior, 

G  super  clunes  suas  portet  caput  scquentis, 
secundus  itidem  caput  tertii,  et  ita  usque 
ad  ultimum;  ultimus  autem  qui  portatur 
nec  portat,  succedit  in  locum  prioris,  qui 
portat  et  non  portatur  :  sicque  dictante 
naturali  amore,  alter  juvatur  ab  altero, 
quousque,  quo  pergunt,  perveniant.  Simi- 
liter  sancti  viri  amore  Ghristi  ferventes, 
dum  vitse  pascua  quserLint,  et  per  mare 
sfficuli  hujus  transire  habent,  caritative 
juvant  se  mutuo,  quousque  ad  concupitam 
coelestis  patrise  devcniant  mansionem.  lu- 

D  supcr  fertur,  quod  si  cervi  obstacula  qa»- 
dam  in  via  reperiant,  quando  a  canibus 
insectantur,  transiliunt  ea,  aut  reflexis 
cornibus  frangunt;  sicque  a  canum  mor- 
sibus  se  tuentur.  Sic  sancti  viri  per  fidem 
et  operationem,  seu  per  duo  caritatis  prge- 
cepta,  a  dsemonum  insectatione  se  mu- 
niunt.  Legitur  etiam,  quod  cervus  cali- 
gantibus  sibi  prse  senio  oculis,  manducat 
scrpentem  :  quo  aestuans,  currit  ad  fon- 
tem;  et  eo  potatus,  vomit  venenum,  re- 
cuperat  visum,  ac  superflua  queeque  depo- 


334  ENARRATIO   IN   CAP.    II    C.4NT1CI   CANTICORUM.    —  ART.  VI 

nens,  quodammodo  reviviscit.  Sic  electi,  si  A  sua  omnipotentia  ac  perfectione  transcen- 

forte  e.x  tentatione  diaboli,  per  consensum  dit:  sed  et  superbos  Judseoruni  pontifices, 

aut  effectum   illicitum   in   se   serpentem  Scribas  ac  Pharisseos  ac  seniores  in   suis 

receperint  infernalem,  ad  fontem  pietatis  dignitatibus,  scientiis  et  officiis  gloriantes 

divinae  per  poenitentiam  currunt,  in  quo,  relinquendo  transiliit,  et  ad  Pxclesiam  ex 

a  suis  loti  inquinamentis,  illustrantur  ac  .gentilitate  electam  descendit.  Denique  sa- 

reviviscunt.  liens  venit,  quia  de  sinu  Patris  venit  in 

Preeterea  dicuntur  capreae  et  cervi  cam-  uterum  Yirginis,  de  utero  Yirginis  in  prae- 

poruyn,  quoniam  sancli  Apostoli  et  apo-  sepe,  de   prsesepio   in    templum ;  deinde 

stolici  viri,  per  spatia  orbis  terrarum  ad  vectus  est  in  .Egyptum,  ac  inde  relatus, 

evangelizandum  undique  cucurrerunt,  et  inter  homines  est  conversatus;  post  ha?c 

in  locis  diversis  quasi  in  campis  magna  ascendit  in  crucem,  inde  descendit  in  mo- 

habuerunt  certamina,  omniquc  virtute  ac  B  numentum  atque  in  limbum,  inde  resur- 

meritis    tanquam    camporum    floribus   se  gens  apparuit  suis  discipulis;  tandem  co- 

ornarunt;  atque  ab  hominibus  aliquando  ram  ipsis  scandit  in  coelum,  rediitque  ad 

secedentes,   in  secretis  et  solitariis  locis  Patrem,  a  cujus  sinu,  corde  et  intellectu 

quasi  in  campis  Deo  vacantes,   ibi  medi-  invariabilis   ac    immensus    nunquam    re- 

tabantur  el  hauriebant  a    Domino,   quod  cessit. 

postea  sermocinali  sunt  populo.  Consequenter  sponsa  e.xponit.  qualiter 

Praeterea  praeinductam  sponsi  adjuratio-  suo  dilecto  conveniat  salire  in  monlibus. 

nem  zelo  sponsae  ad  subdilos  inferioresque  collesque   Iransilirc.  Siiuilis  csl  dilec/us       9 

faclam,  sponsa  cognovil  et  valde  gralanler  vieus  caprav  hinnuloque  ccrvorum.  Hin- 

8       accepit.  Unde   snbjungitur   :    Vo.x  dilecti  nulus  est  filius  cervi  ac  cervae.   De  pro- 

mci.  Quasi  dical  Kcclesia  :  .Vdjuralio  illa  a  prietatibus  aulem  caprea^  ac  cervi.  jam 

sponso  processil,  qui  in  tanlum  me  diligil,  C  diclum  esl.  Chrislus  ilaque  capreae  com- 

tamque  libenler  in   nieis  amplexibus,  in  paralur,  quia  et   ipse  prie  cunclis  aculis- 

contemplalionis    leclulo    requiescil,  (juod  simo  viget  inluitu  oculi  intellectualis ;  et 

prohibuit  me  suscilari  quousque  egoniet  sicul  caprea  visu  suo  clarissimo  herbam 

vellem.  Et  quasi  quaererelur  a  sponsa,  Ubi  sibi  utilem  a  nociva  discernit,  sic  Chri- 

est  dilectus  tuus?  qualiter  venit  ad  le?  et  stus  justos  discernit  et  separat  ab  iniquis. 

ubi  eum  poteriinus  reperire?  respondet  :  Kt  sicut  caprea  in  locis  montanis  magnos 

Ecce  iste  venit  saliens  in  montihus,  tran-  saltus  exercet  alque  celeriler  curril :  sic 

silicns  cotfes  :  id   esf,   per   Incarnalionis  juxta  exposilionem  jam  introductam,  Chri- 

/•i. xviii,7.  mvslerium    venit   in    inundum  a  summo  stus  venil  saliens  in  monlibus,  el  Iransi- 

ccelo  egrediens,  de  coelis  descendens,    in  liens  colles.  Unde  assimilatur  et  hinnulo 

ordinibus  angelorum  velocissime  operans,  velocissime  cursitanti  ac  salienli.  el  mon- 

per   carnis   propagationem    a   Patriarchis  I)  lium  juga  pelenti,  ac  coinmoranti  in  ar- 

prosiliens.  Yenit  quoque  in  monlibus  sa-  dtiis  :  qui   el   secundum   carnem  ex   Pa- 

liens,  id  est  perfeclissimas   virlulum   ac-  triaichis  esl   natiis.  Patriarchae  autem   el 

tiones   cxercens,    prteclarissima   iniraciila  sancli  viri.  siciit  jam  patuil,  ceivi  vocan- 

copiosissime    faciens,    incomprchcnsibilia  lur.  Yelocilas  demtim  capreae,  secundo  vo- 

mysteria  implens  :  quia  (liviiuiin  naliiiam  lumine  Uegiim  insinualur,   quo   legilur  : 

cum  humana  in  unitale  persona?  conjuu-  Asael  frater  Joab  velocissimus  cursor  fuit,    nneg.u, 

xit,  de  Yirgine  nalus  esl,  inter  homines  quasi   unus   ex   capreis.    Sed   et   propler  '*• 

vixil,  qui  Deus  est  el  condilor  angeloriini  :  teneritiidinem  siiie  compiexionis,  Chrislus 

sicque   Iransiliit  colles,  quia  a  Prophela-  hiunulus  nuiKupalur. 

rum  oraculis  usque  ad  .\postolos  se  dedii-  En  ipsc  stat  jjost  parictcm  nostrum,  id 

xit,  omniumque   virlules   alque  prodigia  cst,  mullum  approximavil  nobis,  ila  quod 


ENARRATIO   IN   CAP.    11  CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.  VI 


335 


inter  ipsiim  ct  nos  non  videtiir  mediare 
nisi  paries  noster,  id  est  noslrae  mortali- 
tatis  conditio,  qua  ab  ejus  claro  impedi- 

[iCor.v,6.  mur  intuitu,  et  a  beatifico  visu  :  quia  dum 
sumus  in  corpore,  peregrinamur  a  Doini- 

iap.ix,  15.  no,  et  corpus  hoc  corruptibile  aggravat 
animam.  Stat  quoque  post  parietem  no- 
strum,  id  est  caliginosum  interstiliam,quod 
inter  statum  viatorum  Beatorumque  me- 
diat  :  quoniam  ignorantia  atque  obscuri- 
fas  nostrae  cognitionis  dividit  inter  ipsum 
et  nos.  Item  stat  post  parietem  nostrnm, 
quoniam  concupiscentiae  et  opera  carnis 
passionesque  sensitivse  partis  impediunt 
nos  ab  ipso  :  quibus  sublatis  seu  refor- 
matis,  mox  ad  nos  plene  ac  splendide 
introibit.  Stat  demum  post  parietem  no- 
strum,  id  est,  in  nostra  humanitate,  quam 
assumpsit,  nobis  apparet,  et  tamen  in  ea 
nobis  suam  deitatem  celavit.  Respiciens 
per  fenestras,  id  est  per  assumpti  corpo- 
ris  sensus,  et  per  documenta  atque  mira- 
cula,  per  quae  tanquam  per  fenestras  nos 
illustrare  dignatus  est;  vel,  Per  fenestras, 
id  est  per  sanctos  Apostolos,  et  alios  prae- 
dicatores  pastoresque  sanctos,  per  quos 
discutit,  investigat  ac  edocet  subditos  ; 
prospiciens  per  cancellos,  id  est  per  secre- 
las  inspirationes,  per  arduas  vias  internse 
exercifationis, allocutionesque  abditas,jux- 

/oAiv,  12.  ta  illud  Job  :  Quasi  furtive  suscepit  auris 
mea  venas  susurrii  ejus.  Prospicit  quoque 
per  fenestras,  id  est  per  directiones  prse- 
ceptorum,  et  per  cancellos,  id  est  per 
suggestiones  evangelicorum  consiliorum. 
Postremo  fenestrae  et  cancelli,  per  quos 
inspicit  sponsam,  sunt  pra3paraliones  ac 
desideria  cordis,  quibus  se  ad  sponsi  sus- 
ceptionem  disponit,  et  ingressui  ejus  se 
aperit. 
10  En  dilectus  meus  loquitur  mihi  :  Sur- 

ge,  id  est,  de  quiete  et  actu  confemplati- 
onis  ad  exercitia  vitee  activse  procede,  et 
de  secreto  ad  publicum,  propera  per  ca- 
ritatis  fervorem  et  obedientise  prompti- 
ludinem,  hoc  ipsum  festinanfer  implen- 
do,  0  amica  mea  per  mutuam  caritatis 
affectionem,  columba  mea,  quee  ornaris 


A  virtutibus,  per  proprietafes  columbse  si- 
gnificatis,utpote  verecunda,simplex,man- 
siiela,  non  fellea  nec  invidiosa,  formosa 
mea,  id  esf,  plena  decore  virtutum,  dono- 
rum  ac  meritorum  ;  et  vcni,  jam  repetitis 
vicibus  invitata,  et  tam  multis  amorosis 
expressa  nominibus,  ex  quibus  merito  ca- 
ritas  tua  ad  me  magis  accenditur. 

Jam  enim  hiems  transiit :  id  est,  tempus       {{ 
infidelitatis,  seu   rigidse  observationis  le- 
gis,  finein  accepit;  imber,  id  est  abundan- 
fia  fribulationis,  abiit  et  reccssit.  De  quo 

B  imbre  in  Evangelio  legitur :  Descendit  plu-  Matth.sn, 
via,    ef   venerunt    flumina,    et    flaverunt  -'■ 
venti,  et  irruerunt  in  domum  illam ;  et 
cecidif,  et  fuit  ruina  ejus  magna.  Flores      i2 
apparuerunt  in  terra  nostra  :  id  est,  bonee 
dispositiones  et  inchoationes  ad  actus  vir- 
tutum   in  hominibus  inveniuntur  :  sicut 
Salvator  dixit  Apostolis,  Videfe  regiones,    joann.i\, 
quia  jam  albae  sunt  ad  messem.  In  flore  ^^- 
enim  spes  atque  inifium  frucfus  inveniun- 
f ur.  Tempus  putationis  advenit :  id  est,  in- 
choatum  nunc  est  tempus  ab  aeferno  prse- 

C  ordinatum  conversioni  gentilium,  in  quo 
ipsae  gentes  incredulae  et  iniquae  sunt  spi- 
ritualiter  circumcidendae,  ampufando  ab 
eis  passiones  et  vitia,  omnemque  perfi- 
diam,  sicut  a  vinea  abscidunfur  sarmenta 
sterilia.  Vox  turturis  audita  est  in  terra 
nostra  :  id  est,  electa  pars  plebis  gentilis, 
desiderium  verae  salulis  ac  conversionis 
coepit  habere,coepitque  se  ad  gratiam  prae- 
parare,  praeventa  pie  a  Domino,  vel  ex 
angelica  inspiratione,  aut  ex  fama  et  ali- 
qua  auditione  legis  Mosaicae.  Nam  et  ipso 

D  Christo  in  ferris  evangelizante,  multi  gen-  Matth.tv, 
tilium  confluxerunt  ad  eum  ex  Decapoli  -^^  ^'^«'"'^- 
et  Syria,  Tyro,  Sidone,  et  aliis  locis  :  ut 
ex  Evangelio  probafur.  Afque  ex  Acfibus 
patet  Apostolorum,  quod  eunuchus  potens    Act.  vnr, 
Candacis  reginae,  venit  in  Jerusalem  ado-  ^^'  -*• 
rare,   legitque   Isaiam    prophofam.  Ficus       13 
protulit  grossos  suos  :  id  est,   Synagoga 
(quae  fuit  aliquando  arbor  fici  fecunda) 
jam  protulit  sensus  suos  carnales,  quibus 
litferam  sequitur   occidentem,  observan-   iicor.m, 
tiamque  legalem  in  caerimonialibus   :  in  ^- 


336  ENARRATIO   IN   CAP.    II   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.   VI 

quibus  ponit  spem  suam,  magis  quam  in  A  dseis  conversi.  dieentes  :  Quare  inlroisti  .4c/.  xi,  3. 

lide  et  gratia  Salvatoris;  et  putat  per  talia  ad  viros  pra»putium  habentes?  Paulus  quo- 

milii  placere  sine  interiori  sinceritate  ac  que  et  Barnabas.ut  constat  in  Actibus,diu    ibid.xw, 

devotione, quum  talia  nunquam  placuerint  hinc  inde  pergebant,  praedicantes  solis  Ju-  x',^*^',*^^' 

mihi  ex  parte  operis  operati,  sed  operis  dseis.  Hinc  sponsus  tam  amorose,  blande,  eic 

operantis.  Ficus   ergo  accipitur   hic   pro    .  dulciter  et  frequenter  primitivam  Eccle- 

arbore  iici;  et  grossi  fici,  proprie  nuncu-  siam  ad  gentium  eonversionem  exhortans, 

pantur  fructus  immaturi,  ineptique  esui.  ait  : 

Viiiece  /lorenfes  dedernnt  odorem  suum :  Columba  rnea  per  purani  et  simplicem        14 

id  est,  electse  congregationes  ex  Judaismo,  intentionem,  in  foraminibus  petrce,  id  est 

conversse  seu  convertendse,  et  crediturse  habitans  in  firmissimis  munimenlis  fidei 

aut  credentes   in  me,  per  virluosae    suae  et  virtutum,et  in  profundo  humilitatis,  m 

conversationis  dulcedinem  me  attraxerunt  ^  caverna  macerice,id.  est  in  abscondito  pro- 

ad  exaudiendum  preces  carum,  ut  per  ea-  tectionis  divina^,  quae  est  ipsis  credenti- 

rum  ministerium  ac  doctrinam  incipiam  bus  murus  ac   paries  contra   adversarios 

gentiles  convertere.  suae  salutis.  Denique  per  foramina  petrae, 

Hoc  totum  est,  quod  in  Actibus  Aposto-  valde  convenienter  inlelliguntur  vulnera 

Ac(.xvii,  lorum   asserit    Paulus  :   Tempora  prioris  Saivatoris,  de  quo  sanctus  ait  Apostolus  : 

^^'  ignorantiae  despiciens  Deus,  nunc  annun-  Petra  autem  erat  Christus.  Et  ipsemet  Do- icor.x,*. 

liat  omnibus  honiinibus,  ut  omnes  ubique  minus  :  Super  hanc  polram,  id  est  super  -Va«/i.xvi, 

poenitentiam  agant.  Juxta  quem    modum  me  ipsum,   quem  tu.  0  Pelre,  confessus 

P5.  ci,i4.  ait  Psalrnisla  ad  Dominum  :  Tu  exsurgens  es,  aedificabo  Ecciesiam  meam.  Per  caver- 

misereberis  Sion,  quia  tempus  miserendi  nam  demum  maceriae,  aplissime  designa- 

ejus,  quia  venit  tempus.  Unde  rursus  te-  turvulnus  dominici  lateris.  In  quibus  vul- 

G(i/aMv,4.  slatur   Apostolus    :   Ubi   venil    picnitudo  C  neribus  ac  caverna  sponsa  moralur,-dum 

temporis,  misit  Deus  Filium  suum  :  item-  dominicam   passionem  devote,  compassi- 

iiCo;-.vi,2.  que,  Ecce  nunc  tempus  acceptabile,  ecce  ve,  ac   sapientialiler   medilatur,   ejiisque 

nunc  dies  salulis.  Hinc  in  Actibns  prin-  meritis  ac   virluti    innililur,  ac    fructiim 

yic/.iii,  24.  cej)s  apostoiici  chori  fafelur  :  Omnes  Pro-  vulnerum  horum  sacralissimorum  perpen- 

plietaj  a  Samuel  et  deinceps  annuntiave-  dens,  in  eis  suam  figil   fi(iuciam.  in  eis 

ruut  dies  islos.  omnem    suam    adversilalem    duicorat.   in 

llaque   per   prtedicta   videtur   Chrislus  conlemplalione  eorum  patientiani  discit, 

piimifivam   exliorlari  I-]cclesiam   a(i   con-  et  uuiversam  sponsi  passionem  cordi  suo 

vertendum  geulililafeni.atque  ad  laboran-  inscribit  :  quod  assidue  facieudo  fil  spon- 

dum  pro  proximorum  salule  per  vitiorum  so  carissima. 

ampulationem    et    virtutum    inserlionem.  Ostendemihi  faciem  tuam  :iil  QsX^^ihxAe 

Unde  adhuc  admonetur:.S/ov/e,amica  mcrt,  D  ac  salage  te  ipsam  mihi  puram  el   irre- 

sponsa  mea,et  veni  diA  exsequendum  ac-  prehensil)iiem  exhibere.  el  coram  me  ef-  />».  1x1.9. 

tus  pr;pfatos  :  ef  per  hanc  tam  fr(>queutem  funde  cor  tuiim  sincere,  nec  in  confessione 

ejiisdein  exhortationis)  reiteralionem  insi-  sacramentaii    quidquam    culpip    occuiles. 

nuarc    videtur,  quod    primifiva    Ecclesia  Osfende  mihi  faciem  tuain,  id  est,  menleni 

ex  Judaeis  coilecta,  eraf  miilfum  difficili^  liiam  converfe  ad  me,  ef  pura  intentione 

ad  relinquendum  Synagogam,  ut   genfiii-  coram  me  ambuia,  sicut  dixi  ad  Abraliam, 

bus   priedicaret.   Nam    muifis   annis  post  .\mbula  coram  me,  cf  esfo  perlectus;  qX  cen.wu.x. 

Chrisfi  ascensionem    inanserunf   .\postoli  iiuple  quod  scriplum  est  :  Tibi  dixif  cor  /'s.xxvus. 

iii  JiHhea;  et  quum  princeps  .V[)ostolorum  iiieiim.  lOx^iiiisivit   le   facies  mea;   faciem 

ibid.  X.    convertil  Corneiium  centurionem  ac  suos,  tuam,   Domine.  requiram.  Per  promplam 

disceptabant  adversus  cum  quidam  ex  Ju-  quoque  obedientiam  oslende  mihi  facieni 


ENARRATIO   IN   CAP.    II   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.   VI 


337 


tiiaxn  ;  et  qiiia  te  diligo,  raciem  tuam  spe- 
ciosam  inlueri  delector.  Sonct  vox  tua  in 
auribvs  mcis :  id  est,  veiba  mihi  placen- 
tia  loquere,  tamque  sonore,  sapienter,  ac 
dulciter  evangeiicam  legem  sermocinare, 
et  infideles  converte,  ut  acceptum  sit  mi- 
hi  ;  subditis  quoque  credentibus  effica- 
Ephes.  V,  citer  pra^dica,  imo  et  orationibus,  psal- 
''■  mis,  hymnis,  et  canticis  spiritualibus  tam 

ferventer,  pure,  slabiliterque  insiste,  ut 
mihi  sit  gratum.  Vox  enim  tua  dulcis  :  id 
est,  prsedicalio,  oratio,  psalmodia,  locutio 
tua  est  virtuosa,  delectabilis,  et  accepta. 
Nam  et  ea,  quse  dicis,  agis;  qua?  doces, 
adimples;  et  quidquid  praedicas^ad  meum 
spectat  honorem  hominumque  salutem.ii'^ 
facies  tua  decora  :  id  est,  mens  tua,  quje 
est  interior  facies,  per  dona  gratiee,  per 
sapientiam  et  virtutes  est  reformata  ac 
decorata,  et  ad  inluendum  jucunda  :  idco 
noli  hanc  per  aliquam  inobedientiam  in- 
quinare. 
Gonsequenter  Christus  commiltit  prsela- 
15  tis  et  prsedicatoribus  sanctis  :  Capite  nobis 
vulpes  parvulas  qua;  demoliuntur  viyieas  : 
id  est,  ad  meum  honorem  ac  vestram  sa- 
lutem,  apprehendite,  convincite,  reprobate, 
auferte  haereticos,  schismaticos,  falsosque 
fratres,  et  omnes  animarum  deceptores, 
simulatores  ac  callidos  :  qui  particulares 
Ecclesias  et  congregationes  devotas  ni- 
tuntur  subverteie,  plurimosque  decipiunt, 
fingendo  se  mortuos  huic  mundo,  et  ri- 
gorosam  vitam  forinsecus  prsetendendo  : 
quemadmodum  vulpes  famelica  fingit  se 
mortuam,  et  tanquam  cadaver  neglectum 
projicit  se  seorsum,  eversis  oculis,  deci- 
dentibus  pilis,  extensisque  pedibus,  qua- 
tenus  ignorantes  et  supersedentes  sibi 
aves  deglutiat.  Hoc  est  quod  in  Evangelio 
Matth.sw,  loquor  :  Attendite  vobis  a  falsis  prophetis, 
'^'  qui  veniunt  ad  vos  in  vestimentis  ovium, 

intrinsecus  autem  sunt  lupi  rapaces.i\r<«i 
vinea  nostra  fioruit  :  id  est,  tota  Eccle- 
sia,  quae  est  una  vinea  generalis,  tolalis  ac 
integra,  omnes  particulares  Ecclesias  seu 
vineas  in  se  complectens  ac  continens  : 
quse  vinea  est  mea,  tanquam  domini  prin- 

T.  7. 


A  cipalis  ac  redemptoris  et  summi  pastoris 
ac  fundaloris;  et  vesfra,  lanqiiam  agrico- 
larum    et  vicarialium    praelatorum   atque 
cuslodum  ipsius,   sicut  Ezechieli  loculus 
sum  :  Speculatorem  te  dedi  domui  Israel.   Ezech.m, 
Et  Isaias  falelur  :  Super  speculam  Domini  'J"  ^^_  ^ 
ego  sum  slans  jugiter  per  diem.  Qui  rur- 
sus  ait  ad  Synagogam,  tanquam  sibi   suo 
modo  commissam  :  Tritura  mea  et  filia   UAd..  lo. 
arese  meae,  quae  audivi  a  Domino,  annun- 
tiavi  vobis.   Hffc,   inquam,  vinea   crescit 
qiiolidie  numero  ac  merito,  et  floret  in 

B  gralia  omniquc  decore  virluliim  :  quod 
tempore  Aposlolorum  et  postea  ssepius  ila 
fuit.  Ideo  prsecavendum,  ne  a  vulpibus 
illis,  quge  fingunt  se  humiles,  et  revera 
vilissima^  sunt,  Irodatur. 

Ad  hanc  jussionem  respondet  Ecclesia, 
videns  se  a  sponso  tam  vehementer  ama- 
ri,  ac  incessanter  curari  ac  protegi  :  Di-  16 
lectus  mcus  mihi,  et  ego  illi.  Amorosae 
locutiones  solent  esse  truncatee,  quoniam 
magnitudo  affectionis  verba  abrumpit  : 
ut  quum  in  Evangelio  ait  Salvator,  videns 

C  ac  deflens  Jerusalem  :  Ouia  si  cognovisses  luc.xw^^l. 
et  tu,  et  quidem  in  hac  die  tua,  quae  ad 
pacem  tibi,  nunc  autem  abscondita  sunt 
ab  oculis  tuis.  Quemadmodum  igitur  elo-    Exod.  iv, 
quens  Aaron  fuit  os  Moysis,  ita  in  talibus  '*'"'■ 
ratio  prudens  debet  supplere  ac  interpre- 
tari  verba  ferventis  affectionis,  et  cxces- 
sivi  amoris.  Sic  ergo  et  nunc  quum  loqui- 
tur  sponsa,  Dilectus   meus  mihi,  et   ego 
illi,  supplendum  est:DiIectus  meus  inten- 
tus,    familiaris,    fidelis,    amorosus    atque 
dulcissimus   mihi   est  ;   ego   quoque    pro 

D  viribus  meis  intenla,  fidelis,  affectuosa, 
familiaris  sum  illi.  Ideo  per  praelatos  et 
filios  meos  non  omittam  capere  vulpes 
demolientes. 

Qui  pascitur  inter  lilia,  id  est,  in  cor- 
dibus  continentium  ac  pure  viventium  et 
in  splendore  virtutum  delectalur,  quiescit, 
et  quasi  nutriri  se  protestatur.  Justus  enim  Ps.  x,  s. 
Dominus  et  justitias  dilexit;  et  recti  habi-  Ps.cxxxix, 
tabunt  cum  vultu  ipsius.  Qui  ait  per  Je-  ^^- 
remiam  prophetam  :  Si  separaveris  pre- /«,-.  w,  la. 
tiosum  a  vili,  quasi  os  meum  eris.  Unde 


99 


338  ENARRATIO   IN   CAP.    II   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.  VII 

Apoc.xtvA.  in  Apocalypsi  de  talibus  fortur  :  Hi  se-  A  nil  agere  queo.  Insuper,  revertere  ad  me,  Joann.^iv, 

17       quuntur  Agnum  quocimique  ierit.  Donec  quatenus  de  hujus  incolatu  exsiiii.  et  de  ^' 

adspiret  dies  :  id  est,  usque  ad  diem  ju-  tenebris  umbraque  mortis  vitse  istius,  ad 

dicii,   et  quousque  dies  gloriae   seternalis  diem  seternitatis  et  splendoris,  ad  lumen 

adveniat,  sic  pascitur  sponsus  inter  can-  gloriae  me  transferre  digneris;  et  in  hoc, 

didos   viatores  :  quos  tunc    fransferet  ad ,  esio  s'\mi\h  caprece  Jiintii/loqice  cervorum, 

plonissimam  beatifica?  fruitionis  refecfio-  implendo  celerifer  desideriiim  meum,  sicut 

nem  qua  pascet  eos ;  ef  incli)ientur  um-  animalia   isfa  (de  quorum  proprielatibus 

6ra?  .•  quia  tunc  cessabit  imperfecfio  no-  dicfum  esf)  veh)cissimi  mofus  sunf.  quo- 

icor. XV,  strae   cognitionis,  et  mortale    hoc  induet  niam   te  clare  ac  fruifive  infueri  summe 

immortalifatem,  nec  diutius  erunt  electi  desidero  :  sicut  dixit  Apostolus  :   Infelix    Rom.sw, 

Lucui^.  sedentes  in  tenebris  et  umbra  mortis.  Om-  ego  homo  I  quis  me  liberabit  de  corpore  -*• 

nis   aufem   contomplatio   vita?   pra^sentis,  B  mortis  hujus  ?  Sic  quoque  similis  esto  ca- 

rospectu  beafifica?  visionis,  iimbra  esf,  et  proae  ac  hinnulo  si/per  monies  Bethel,  id 

velut  caligo  ac  somnus.  esf   in    porsonis    militantis   Kcclesise   jam 

Revertere;  similis  esto,  dilecte  mi,  elc.  perfectis  :  quai  cupiunt  dissolvi,  ef  aptae  phUipp.i, 

Haec  verba  sunt  sponsae,  tanquam  Ecclo-  sunt  te  protinus  frui ;  et  recte  montes  di-  -^- 

sia  in  persona  praplaforum  ac  praedican-  cuntur.  propter  eminenfiam  gratiae  ac  vir- 

tium  dicaf  :  Tu  mihi,  o  sponso,  officium  lulum  suarum,  ot  propfor  allifudinem  di- 

praedicalionis  ef  pasforalium  oxsoculionom  gnilafis  ois  ooncossae;  quae  oliam  monles 

acluum  commisisfi  :  in  quibus  quia  paia-  IJothol  vocanfur,  id  osl  monles  Kcdesiae, 

ta  sum  tuo  obediro  impoiio,  procor  uf  ci-  quae  est  domus  Dei.  Holhel  oquidem,  do- 

to  digneris  reverti  ad  me,  applicando  iiio  mus  Uoi  inforprofatur.  Vel  :  o  dilecte,  si- 

tibi  in  exercifiis  vifae  confemplalivae,  af-  milis   osfo,  etc.   id  osf,  tu   exsistens   ac 

que  in  florido  loclulo  noslro  pia'falo  mo  C  habifans  supor  monfos  Bolhol.  id  est  su- 

dignanlor  ac  diilcilor  amploxando.  Hovor-  por   oinnos   choios   angoloriim.   qui    sunf 

taris  ijuoquo  assiduo  ad  mo,  i)or  quotidia-  monfo>  Bothol,  id  osl  friiimphanfis  Ecde- 

nam  tua^  giafiie  conforfalionom, ac  fui  gra-  siie,  quae  est  summa,  piilchorrima,  ao  per- 

fiosi  subsidii  oxhibilionom  :  iil  qiiod  mihi  forfissima  domus  Doi  :  tii,  inqiiam.  similis 

jussisfi,   dignc   adimpleam,   (iiue   sino    fo  oslo  capreae,  efc.,  sioiif  jam  oxpositum  est. 


AKTICULUS   VIT 


L 


EXPOSITIO    EJUSDEM    CAPITULI    SECUNDI,    ME    CIIRISTO    ET    SPONSA    PARTICULARI. 


UQUITUH  sponsus  ccelosfis  ad  animam  I)  mea,  os  oampus  floridiis  of    docorus.   Kf 

amorosam  :  E//o  /f/>s  c/nnjn'.  Tanqiiam  sicuf   campiis  oxforior   floribiis,   virgnltis, 

dicaf  :  liocfo  dixisli,  Locfiiliis  nosfor  lioii-  sominihiis,    fruclibiisquo   ornafur;  sic    lii 

diis,  (juoniam  ogo  ipso  siim  flos  cainpi,  id  dccorala  os  giatia   virfiilihiisquo  infusis, 

csf  omnis  infollocliis  croali  dcvofi  ac  fci-  donis,  friiclihus,  moritis  ac  boafilndinibiis 

vidi,  (luia  in  ipso  faiuiiiam  in  canipo  piil-  vi;e.  I".f  tjiiia  sincora  ot  simplox  os,  lorluo- 

cliro  ac  plano  sfo,  moror,  qiiiosco  ac  flo-  sifalihus  iiijusfifiae,  spinis  ac  Iribiilis  pas- 

reo,  et  ipsum  adorno  ac  floronfem  officio  :  sionnm    vifioruni(iiio    carens,    atqiio    por 

cl   ila    tii    ipsa,  o  aniina   forvida,   sponsa  caiilatis  latiliidinom  ad  omnes  oliam  ini- 


ENARRATIO   IN   CAP.    II    CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.  VII  339 

niicos  te  cxtendens,  instar  campi  plana  ac  A  injuiiantes   effuderis,    sicut    lilium    inler 

lata  es;  ideo   in    te    tanquam    in   campo  spinas  suavem  spargit  odorem,  digna  es 

am(Pno  ac  grandi  libenter  deambuio.  Ite-  nomine  lilii.  Si  vero  remordes,  irasceris, 

rum,  sicut  campus  aratur,  seminalur,  et  indignaris,  et  malum  pro  malo  rependis, 

colitur  a  domino  suo;  sic  tu  prsepararis  seu  detrahendo  repungis,  jam  desinis  esse 

ad  gratiam,  seminaris  ac  fecundaris  a  Spi-  sponsa  mea;  nec  lilium,  sed  spinam  tc  ju- 

ritu  Sancto.  Si  itaque  vis  ut  sim  flos  tui  dico;  nec  sequeris  me,  qui  quum  inalcdi-    ipetr.n, 

ipsius,  nequaquam  permittas  in  agro  cor-  cerer,  non  remaledicebam;  quum  paterer,  ^^- 

dis  tui  vitia  pullulare,  cogilationes  inuli-  non  comminabar,  imo  pro  crucifixoribus  Zuc.  xxn., 

les  passionumque  motus  manere;  sed  mihi  meis  orabam.  Fac  ergo  similiter,  nec  alio-  ^*' 

reserva  hunc  campum,  ut  excolam,  impin-  rum  improbitate  vincaris;  sed  tua  potius 

guem  ac  fecundificem  eum,  et  in  eo  tan-  carilate,  mansuetudine,  humilitate,  bene- 
quam  in  paradiso   deambulem.  Ad  quod  B  ficcntia,  aliorum  aversionem,  iram,  elati- 

tibi  necesse  cst,  ut  quo  ego  dignantius  et  onem  injuriationemque  vince,  et  lucrare 

gratiosius  egero  tecum,  eo  tu  exsistas  hu-  sic  proximos  tuos,  ac  plures  mihi  sponsas 

milior,  gratior  atque  subjectior,  et  nequa-  acquire. 

quam  tanquam  vacca  lasciviens  extollaris         Denique,  his  anima  virtuosa  erudita  do- 

de  donis  tuis  :  quoniam  ego  sum  et  lilimn  ctrinis,    sponsum   commendal,    dicendo  : 

convallium,  id  est  humilium,  in  quorum  Sicut  malus  inter  ligna  silvarum,  sic  di~        3 

mentibus  velutin  vallibus  descendunt,  col-  lectus  meus  inter  filios  :  quia  speciosus  p«.  xuv,  3. 

liguntur,  multiplicantur,  ac  fervent  gratia-  est  prae  filiis  hominum,  et  tanta  excellen- 

runi  mearum  charismata,  sicut  in  vallibus  tia  in  omni  virtute   praefulgens,  ut  ejus 

aquarum  abundant  fluenta,  et  radii  solis  comparatione   ceteri  sint  quasi  ligna  sil- 

plus  inardescunt  :  et  sicut  lilium  dulcem  vestria;  estque  lignum  vitse  omnibus  ap- Prou.m.is. 
reddit  odorem,  ejusque  pars  adusta  medi-  C  prehendentibus  ipsum.  Unde  et  bajulans 

cinalis  efficitur;  sic  ego  mentem  quam  in-  sibi  crucem,  ac  foris  jam  marcidus,  com- 

habito,  dulcem,  in   se   ipsa   tranquillam,  paravit  se  florido  et  immarcescibili  ligno, 

aliisque   benignam   efficio.    Igne    quoque  dicens  :  Si  in  viridi  ligno  hsec  faciunt,  in  /.«0.  xxm, 

passionis  adustus,  factus  sum  animarum  arido  quid  fiet?  Et  quoniam  ipse  incompa-     ' 

medela.  rabiliter  major  me  est,  ideo  comparo  eum 

2  Sicut  lilium   inter  spinas,  sic   amica  arbori   malo,  quge  ab  eo  comparala  sum 

mea  inter  filias  :  id  est,  tu,  0  anima  mihi  lilio.  Ipse  enim  non  solum  sua  sanctitate 

fidelis,  contemplationi  intenta,  et  fervens  ac  fama  odorat  suaviter,  sed  et  pascit  sa- 

amore,  animabus  sgecularibus  (quae  aculeis  lubriter  :  quod  ego   facere   nequeo,   nisi 

passionum  suarum   pungunl  se  ipsas,  et  ministerialiter,  in  quantum  id  ipsum  ab 

per  iram,  impatientiam,  detractionem  ac  ipso  accepero. 

consimilia  vitia   lacerant   alios)   ita   pra^-  D       Sub  umbra  illius  quem  desiderabam, 

stantior,  pulchrior,  suavior  amabiliorque  sedi :  id  est,  cordis  evagationes  vitavi,  nec 

consistis,  ut  lilium  spinis  :  ideo  sicut  li-  per  plura  dispersi  me,  quum  unum  sit  ne-  ibid.x,ii. 

lium  ornat  campum,  sic  tu  Ecclesiam.  Ve-  cessarium  :  idcirco  sub  hujus  unius  um- 

iirim.m,  rumtamen,  quoniam  omnes  qui  voluntpie  bra  quiescere  studeo,  quoniam  umbra  ejus 

'"-•  vivere   in  me,    persecutionem  patientur;  a  concupiscentiarum  fervore,  a  passionum 

sic  oportet  et  te  pati  adversa,  et  irrisioni-  ^itiorumque  aestu  refrigerat,  et  cupiditatis 

bus,  oblrectationibus,  injuriis  iniquorum  ignem  exstinguit.  Idcirco,  0  Domine,  sub 

quasi  spinis  transfigi  aut  tangi  :  quod  to-  umbra  tuse   omnipotentiae  a  malignorum 

tum  si  sequanimiter  tuleris,  et  bona  pro  potestate  spirituum  sim  semper  securus, 
malis  reddideris,  dulcedinemque  mansue-     .sub  aiis  pietatis  tuse  defende  me;  pone  me  p«.  xvi,8. 

tudinis  ac  pii  et  caritativi  sermonis  inter  juxta  te,  et  cujusvis  manus  pugnet  contra  yofixvM.s. 


340 


ENARRATIO    IN   CAP.    II    CANTICI   CANTICORUM. 


ART.  VII 


^om.viii,  me.  Nempe  si  Deus  pro  nobis,  quis  contra 
^,''        „  nos?  Maledictus  aulem  qui  confidit  in  ho- 

Jer.  XVII,  o.  ^ 

mine,  et  ponit  carnem  brachium  suum,  et 
a  Domino  recedit  cor  ejus.  Ideo  in  te,  Do- 

joixm,i3.  mine,  etiam  si  occideris  me,  sperabo.  Et 
fructus  ejus  dulcis  gutturi  mco.  Etenim 
fructus  arboris  hnjus.  est  quidquid  virtu- 
tis  et  gratiae,  quidquid  consolalionis  et 
gaudii  spirilualis  in  nobis  exstiterit;  et 
omnia  merita  nostra  sunt  ejus  dona,  sine 
cujus  actuali  motione  nec  aliquid  meii- 
torie  possumus  cogitare.  Et  sicul  fructus 
ejus  in  patria,  est  beatifica  iila  fruilio, 
qua  rcplel,  reficit,  obleclat  et  plene  con- 
tentat  omnes  Healos,  ac  cetera  gaudia  eo- 
rumdem  :  sic  fructus  ejus  in  via,  est  con- 
lcmplalio  illa  profunda,  pura  ac  fervida, 
quiB  appeliatur  mystica  theologia  in  apice 
inlelleclivffi  consislens,  omnisque  sinceri- 
tas,  quies,  obleclalio  ei  annexa,  quce  sua- 
vissime  reficit  aniniam  in  hac  vila;  sed  et 
sacra   cominunio,   iulelligenlia  Scriplura- 

iPe/r.  11,3.  rum,  spiritualis  profectus,  et  gustare  quam 
dulcis  est  Dominus,  ac  alia  multa,  sunt 
fructus  sponsi  islius;  similihM-  duodecim 
fruclus  Spirilus,  dc  quihus  ad  Galalas  scri- 
bil  Apostolus. 

Ilaque  Chrislus  vere  et  excellentissime 
esl  aibor,  de  qua  figuraliter  legilur  in  Da- 
niele  :  Ecce  arbor  in  medio  terrae,  el  alli- 
tiido  ejus  nimia.  Magna  arbor  el  forlis,  et 
procerilas  ejus  conlingcns  caduin  ;  adspe- 
clus  illius  eial  usiiue  ad  lcrminos  univer- 
sse  terrae,  Folia  ejus  pulcherrima,  el  li  ii- 
clus  ejus  nimius,  et  esca  universoruin  in 
ea.  Subler  eam  hal)ilabanl  animalia  el 
beslia),  et  in  laiiiis  ejus  conversabanlur 
volucres  ca*li,  d  ex  ea  vescebalur  oiniiis 
caro.  Isla  lamen  ad  lilleram  dc  Nabucho- 
donosor  dicla  sunl ;  sed  verba  secundiini 
se  suinpla,  applicari  posscnl  ad  (^hrislum 
miilto  siiblimius,  quam  ad  illuin. 

Iiitrodaxit  mc  rex  in  cellam  viiHiriatm 
(lella  vinaria  optime  saporosa.  saliibriter 
inebrialiva,  esl  myslicai  visio  Iheoria',  lam 
clara  et  ardens,  quod  clevat  animam  san- 
ctam  super  cuncta  creala,  el  Iran^ferl  ac 
rapit  eain  in  increalum  illud  objeclum  :  ila 


Calat.  V 
22,  23. 


Dan.w,'. 


0. 


A  quod  obliviscitur  sui  ipsius  ac  ceterorum, 
et  tota  in  abyssum  lucis  incircumscriplibi- 
lis  absorbetur,  afficitur,  inflammatur,  at- 
que  ingenti  jucunditate   perfunditur,  ita 
quod  ex  senlenlia  dicere  valet  :  Torrente  Ps.xxxv.g. 
voluptatis  suae  potavit  me;  et  rursus,  Gon-  Ps.xxwm, 
caluit  cor  iiieum  intra  me,  ct  in  meditalio-  *' 
ne  mea  exardescet  ignis.  Hinc  Auguslinus 
loqiiilur  Deo  :  Inlroducis  me  quandoque  in 
quemdam  saporem  incognitum.  Bernardus 
quoque  :  Si  quis,  inquil,  orando  obtineat 
menle  excedere  in  divini  arcani  thesau- 

B  ros,  unde  inox  redeal  divino  amore  vehe- 
mentissime  flagrans,  a^stiiansque  jusliliae 
zelo,  et  spirilualibus  sludiis  tolaliter  fer- 
vens;  iste  quuiii  ructare  cceperit  crapulam 
vini  spiritualis  laetiliae,  dicere  polesl  :  In- 
Iroduxit  me  rex  in  cellam  vinariam. 

Ordinavit  in  me  caritatem,  id  est,  gra- 
liam  discrelionis  largilus  est  mihi,  ne  ex 
spiriluali  fervore  me  ipsam  inordinate  af- 
fligerem,  aut  per  intolerabilia  mihi  exerci- 
tia  corpus  deslruerem.  liaec  ordinatio  est 
lanlo  plus  necessaria,  quanto  fuerit  carita- 

C  lis  accensio  magis  intensa.  Zelum  qiioque 
caritatis  oportel  csse  seciindum  scientiam,  Rom.\,i. 
ne  fervens  zelalor  suo  fervore  praecipitet 
semelipsum  ac  alios.  Ilaque  quamvis  cari- 
las  Dei  non  posset  in  se  ipsa  esse  nimis 
inlensa,  aut  major  quam  decet  :  imo  quo 
major,  eo  et  nielior;  tamen  ordinata  debet 
(onsisfere  in  effcclibiis,  qui  ex  ea  proce- 
diint,  aul  potius  piilantiir  i^rocedcre.  Xain, 
ul  asserit  Augustinus,  Virtute  nullus  male 
iilitur  :  quia  videlicet  acliis  ex  virtiite 
directe  elicitus,  nunqiiam  est  malus,  sed 

i)  scmper  bonus.  Virtns  tamcn,  pripserlim 
inlcnsa,  esl  saepc  occasio  opcris  cxcessivi  : 
cujus  excessus  seu  iniinoderantia  non  est 
direcle  ac  elicitive  ex  virlute.  sed  potius 
cx  ralionis  inconsidcratione  aul  indiscre- 
lione  :  quoniain  vehementi  affectu  trahilur 
ratio.  ut  iiiinus  attendat  quod  congruil, 
sicque  arbilialur  cx  virlute  procedere, 
quod  parliin  ex  indiscreliom'  et  incon^i- 
deralione  progreditiir. 

Fiilcile  me  /ioriOus,  stipate  me  ma/is,        3 
(juia   amore   langueo.   Flores   sunt   actus 


ENARRATIO   IN   CAP.    II   CANTICI   CANTICORUM.    —   AUT.  VII  341 

sapientisp,  et  theologicarum  virtulum,  per  A      Adjio-o   vos,   flliw  Jcrusfdcm,   id   est, 

quas  immediate  cirea  Deum  versatur.  Ma-  o  animse  pusillse  subdiforum  ac  commu- 

la  vero  seu  poma  sic  nominala,  sunt  ope-  nitaiis,  jjer  capreas  cervosque  camporum 

ra  exteriora  pia  ac  virtuosa.  Petit  igitur  (juxta  expositionem  inductam),  ne  suscite- 

anima  caritate  languescens,  floribus  fulci-  tis  neque  evigilarc  faciatis  clilectam,  spon- 

ri,  id  esl,  incremento  divinro  cognilionis  sam  meam  particularem,  a  suse   contem- 

interius  perfici,  summee  bonitatis  dilectio-  plalionis  quiele,  quoadusque  ipsa  velil  : 

ne  calidius  inflammari,  in  exspectatione  qu»   utique   permittit   hoc  fieri  congruo 

futurorum    bonorum    per    prselibationem  tempore,  propler  fraternam  salulem,  aut 

suavem  exhilarari,   in  ralionibus  creden-  vitee  hujus  provisionem.  Innotescit  ex  hoc, 

dorum  illuminationeque   fidei  crescere  :  quam  periculosum  ac  improbum  sit,  ani- 

qualenus  tantis  ac  talibus  roborata  cha-  mam  contemplalioni  intentam  inquielare. 

rismatibus,    queat    diuturnius    in    sponsi  B  Si  enim  magna)i  esset  improbilatis,  fami- 

amplexibus  demorari,  nec  more  solito,  hu-  liariter  loquentem  cum  rege  terreno  sine 

mana  fragilitale  naturalique  instabililate  regis  consensu  avellere,  moleslare,  aut  de- 

retrahatur  ac  labatur  deorsum.  Siquidem  ridere  :  quanfo  culpabilius  est,  hominem 

i?e6r.  xui,  opfimum  est  talibus  gratiis  stabiliri  cor;  omnipotenti  universorum  Imperafori   per 

^-  et  plane  beatus  vir,  qui  implevit  deside-  contemplationem,  raptum,  ecstasimve  con- 

Ps.  r.xxvi,  ^  '11  ,11 

5.  rium  suum  ex  ipsis.  Hsec  igitur  postulat  junctum,  abslrahere,  subsannare  aut  con- 

anima    radiosa,  quoniam   languet  amore,  turbare?  Nam  etsi  hoc  vilandum  non  esset 

ideo  pati  non  valet  separationem  a  spon-  propter   hominem,  ipsum    tamen    intuitu 

so;  sed  quantum  fieri  potest,  appetit  tam  Dei,  et  propter  reverentiam  ejus  esset  om- 

incomparabili   ac   supernobilissimo   bono  nino  cavendum.  Nec  de  tali  homine  expe- 

stabiliter  atque  assidue  frui  :  quse  quum  dit  temere  judicare  :  quia  hoc  esset  incon- 

desiderasset  a  paranymphis  atque  sodaii-  C  venienti  inconveniens  addere,  ac  discrimen 

bus  sponsi  sibi   ministerialiler   exhiberi,  augere.  Yerumtamen  subditus  exercitium 

mox  a  sponso  est  exaudita,  sicut  subjungit.  suee  contemplationis  non  debet  obedientise 

6  La^va  ejus  sub  capite  meo  :  id  est,  pia  anteferre,  nec  carilati  proximi  in  ejus  ne- 

et  gratiosa  visitatio  ac  consolafio  sponsi,  cessitate  :  ideo  si  a  superiore  suscifefur, 

sustentat  ac  stabilit  imbecillitatem  ac  la-  aut  a  proximo  indigente  rogetur,  obtem- 

bilem  fluxum   mentis   mese,  ne   pondere  peret  quantum  valet. 
corporis  aut  propria  imperfectione  ab  arce  Vox  dilecti  mei,  est  commissio  quam 

contemplativi  intuitus  ruat.  Et  dextera  il-  audivi,  qua  commisit  ne  susciter,  eo  quod 

lius  amplexabitur  me,  in  patria  :  sicut  ex-  ipse  adhuc  velit  me  suis  mundissimis  ap- 

positum  est  in  preecedenti  articulo.  Felix  plicare  amplexibus,  pr^veniendo  me  gra- 

mens  quae  sic  in  Christi  pectore  requie-  tiose  ac  prge  solito  copiose.  Nam  ccce  isfe 

scit,  atque  seterni  Verbi  amplexibus  strin-  D  sponsus  venit  saliens  in  monlibus,  transi- 

gitur.  Quis  hanc  coelestis  superdignissimi  liens  colles :  id  est,  cum  tanta  celeritate  ac 

sponsi    caritatem,    dignationem,    affluen-  festinantia  venit  ad  me,   ut  salire  magis 

tiam  queat  exprimere,  qui  animam  in  si-  quam  pergere  videatur;  et  tam  familiari- 

nu,  imo  in  corde  suo  sic  facit  quicscere,  ter  adjungit  se  mihi,  quasi  mihi  soli  velit 

in  quo  mens   taliter    tranquillatur,  quod  uniri,  cohserere  ac  loqui.  Ideo  caprca'  hin- 

/>*.  IV,  9.  vere  dieere  potest,  In  pace  in  id  ipsum  huloque  cervorum  assimilo  eum,  quia  et 

dormiam  et  requiescam?  Animam  autem  ipse  sic  visitans  me,  reddit  me  interiori 

sic  sibi  conjuncfam  non  vult  sponsus  im-  visu  acutum,  et   insfar  hinnuli   ad  bona 

portune  in  exterioribus  occupari,  vel  ante  velocem.  Verumtamen  non  se  osfendit  mi- 

tempus  a  sua  revocari  quiete.  Ideo  sub-  hi   in   propria  clarifate,   sicuti  est  in   se 

ditur  :  ipso,  ideo  addo  :  En  ipse  stat  post  parie- 


M2  ENABRATIO    IN    CAP.    II    CANTICI   CANTICORUM.    —    ART.   VII 

lcm   nostrum  :  juxta   expositiones   prseta-  A  dia^  piopiilsatur,  gelu  raneoris  fugalur,  ira 

clas.  Quasi  dicat  :  Habet  se  instar  amato-  sopitur,  evagaliones  eordis  et  inordinalse 

ris,  qui  ad  domum  veniens  suae  dilectae,  afrectiones   pelluntur,  et  serenatur  atque 

non  stalim  ingreditur,  sed  per  fenestras  exhilaralur  anima  tola.  Ideo  sponso  adve- 

cancellosque   prospicit,  et    aliqualiler   sc  niente,  protinus  est  surgendum  et  prope- 

ostendit,  quatenus  majori  sui  desiderio  ac-  .   randum  in  ejus  occursum,  ut  cum  ingenti 

cendat  amicam  :  sic  et  sponsus  iste  infini-  reverentia  suseipiatur,  et  quidquid  gralia* 

tam  suae  amcenilalis  ac  serenitalis  anial)i-  dederil,    diligentissime   conservelur;  nec 

lilatem,  suavitatem  ac  decorem  aliqualiler  auiea   illa   sua>  visilalionis   hora  esl    ne- 

mihi  nunc  pandit.  intuendamque  pra^bet,  gligenda,   ne    forsitan   indignatus,  postea 

ut  vehementius  incalescam,  alque  ad  cla-  eliam.   quamvis  rogatus,  sic  advenire  re- 

rum  ac  beatificum  ejus  inluilum  calidius  cnset. 

inardescam.  B      Vox  furturis  audita  est  in  terra  nostra  : 

10          En   dilcctus   mcus   loquilur   milii,  suo  id  est,   oralio  pudica»,  casla?  ac  solilaria? 

occullo  divino  inslinctu,  el  per  inspiratio-  incnlis,  ad  aures  pielalis  mea^  devenil,  et 

nem  ac  dircctionem  angelicam,  per  Scri-  mihi  accepla  esl.  Hinc  ad  animam  poeni- 

pluras  et  per  homines  prsesidenles  el  sa-  tenlem  el  gemenlem,  el  de  suis  culpis  eru- 

pienles  :  Surge  a  conlemplalionis  sopore,  bescenlem,  benigne  reverlor  :  el  ila  quasi 

propcra,  amica   mea,   id   est,  cum   omni  teinpus  vernale  resplcnduit  animse.  Ficus       13 

promptiludine  et  ardore  exerce  exteriora  jtrofidif  r/rossos  skos.  Vcv  arborem  fici,  si- 

qua;   libi  incumbunt,  columba  mca,  for-  gnificalur  hic  anima  frucluosa,   carilalis, 

mosa  mea,  et  veni.  Ecce  quanla  esl  digni-  pietalis  et  devotionis   suavilale    referta  : 

tas  animae  virluosae  ac  contemplativa»,  et  qusc  slalim  iil  poluil,  coppil  agerc  aliquid 

qiiam  amabilem  Deo  faciunl  virlutes  crea-  boni  ac  devolioni  insislere,  quamvis  exer- 

turam  ralionaleni,  qu<T  lol  amorosis  nomi-  C  cilia   ejus  cssent    adhuc   imperfecla,   im- 

nibiis  invitatur  ac  nominalur  a  sponso.  malura.   facililerqiic  cx  vcnlo  lcnlalionis 

H            Jcnn  cnim  hicms,   id    est    lorpor   acc-  seu  advcrsilalis  ciijusque  labentia.  Propler 

diiP,  frigus  invidi»,  aut  slerililas  ullionis.  quod  designanlur   per   grossos,  qui  sunl 

transiit.  Imber,  id  esf  profluvium  perslre-  fruclus  primi,  immaliiri,  ac  levi  vento  ca- 

penliiim  cogilalioniim  ac   liiiiiiilluanliiim  dcnlcs.   Vinctr  /lorentcs  dcderunt  odorem 

dcsideriorum  carnaliiim.  iiislai    iinbris  in-  suum.  .Non  soliim  Kcclesia.  sed  el  qua^li- 

12       cidenlium,  abiit.  Florcs  (ijiixinicniui  in  bet  devola  anima  incrilo  vinea  appcllalur, 

tcrra  iiosfra,  id  esf,  virlutuin  oi  naliis  eru-  qua»  in  corpoic  suo  (|uasi  in  lcrra  planla- 

perunl  in  agro  cordis  fui  :   (iiii   cst  leria  ta,  a   Spirilii   Sanclo   principalilcr  el   per 

mea  cl  tiia.  id  csl  noslra  :  mea,  per  crea-  cjiis  minislros  minislerialiler  colilur,  a  su- 

lionem,  (lilcclioiK-m  cl  prirdcslinalioncm :  [>cifluilalc  siia   [)urgaliir.   cl    frucfus  vir- 

lua,   per  concessioncm    ct    possessioncm.  I)  tiiliiiii    jiiciindos  spirilualifer  incbriantes 

Toiipus  piifafiouis  (idvcnit  :  id   csf,   liiua  |ti()dii(it.  Boiiir  (jiiO(]iie  convcrsationis  re- 

niinc  esl,  ul  omnem  ciilpain  quantiimlibct  (idld   fama.  ct  inlcina  siiavilale  peifundi- 

parvain,  abscidas  a  lc,  nc  (niid  inveiiiatiir  tiu.  pcr  qiiaiii  eliam  ad  proxiinos  liabel  sc 

in  le  quod  mciim  offcndaf  adspccliiiii.  cl  (liilciler.  Ilanc  vineain.  id  csl  animam  su- 

lucem    conlemplafionis    obfnscel.   Ilaqiic,  ain.   iinus(|uisqiie  Deo  aiixiliante.    angclo 

sicul  solc  oricntc  fugantur  caligincs.cxpcl-  (liiigcnle,  Sciipluris  ac  pra^lafis  docenli- 

hinliirquc  lcncbrte,  cl  ncltiiK'e  (lissipanliir,  biis.  dehcf  excolere,  ab  avslu  concupiscen- 

clarcscil  acr  acmiindi  facics  dccoratiir :  sic  lia>  pia>servare.  dcvolionis  pinguedine  iin- 

Solc  sapienliir,  sponso  codcsli,   venienlc  pingiiarc,  bonis  rcplerc  opcribus,  pulare  a 

alquc  ingrcdienle  in  aniniam  conlemplali-  viliis,  aUjue  ad  perseveranfia»  mafiirifatem 

vain,  ct  radianle  in  ea,  omnis  lorpor  ace-  ac  uberlalem  pcrducere.  Vineac  ergo  flo- 


ENARRATIO    IN   CAP.    II   CAXTICI    CANTICORUM. 


ART.  VII 


343 


14 


Joann.  \ 
11. 

Prov.swii. 
23. 


Thren.  Ji 


19. 


Joann.  i\ 
31. 

Is.  I,  15. 


.\fatlh.\x\ 
l2;/,!(C.xiii 
27. 


rentos,  id  est  animae.  virfuosge  bene  exoul- 
tse,  dederunt  odorem  suum,  quo  proximos 
ad  meliora  traxerunt.  Idcirco  et  tu,  o  ani- 
ma  quam  exhortor,  illarum  vigilantiam  ac 
virtutes  debes  sectari,  t^t  cavere  nc  negli- 
gens  inveniaris  ac  foeda. 

Surge,  contemplando  superna,  amlca 
mea,  per  amicitiam  mutuam,  sponsa  mea, 
mihi  per  lidem,  spem  et  caritatem  de- 
sponsata,  a  me  fecundata;  el  veni,  ut  mi- 
hi  quotidie  vicinius  ac  perfectius  uniaris  ; 
eolumha  mea,  id  est,  cohimbinis  pro- 
prietatibus  decorata,  et  mihi  dilecta,  in 
foraminibus  petrw,  in  caverna  maceria'. 
Praeter  expositiones  prsecedentis  articuli 
super  hoc  introductas,  possunt  per  fora- 
mina  petrse,  intelligi  tuta  ac  robusla  lati- 
bula  gratiae,  in  quibus  animse  virtuosse 
quiescunt,  el  a  sua?  salutis  hostibus  se 
abscondunt  durante  hac  vita.  Hsec  autem 
lalibula,  sunt  humilis  recognitio  proprise 
defectuositatis,  spes  divinse  subvcntionis, 
timor  Dei  sincerus,  et  mortificatio  sui  ip- 
sius,  refugiumquc  ad  Deum,  ei  jugiter 
inhserere.  Caverna  vero  maceria?,  est  hu- 
militatis  profundum,  seu  penetrativa  con- 
sideratio  supernorum  :  inter  quae  et  nos, 
coelum  velut  maccria  mediat.  Ostende  mi- 
hi  faciem  tuam.  Quum  enim  sim  pastor 
bonus,  diligenter  volo  agnoscere  vultum 
pecoris  mei  :  ideo  mentem  tuam  jugilor 
orna,  ut  corain  me  resplendeat  gralia  et 
virtute,  sapientia  et  fervore.  Mihi  quoque, 
id  est  vicariis  meis  superioribus  tuis,  se- 
crela  tua  ostende,  prsesertim  in  foro  con- 
fessionis,  et  quando  tentationo,  scrupulo, 
dubitatione  seu  anxietato  gravaris;  effun- 
de  quasi  aquam  ante  me  cor  tuum.*S'o/?t'^ 
vox  tua  in  auribus  mcis  :  id  est,  laudibus 
meis,  precibus  et  doctrinis  insiste;  et  om- 
ne  quod  loqueris,  talo  sit,  ut  acceplum 
sit  mihi,  et  per  approbationem  audiatur  a 
me.  Impios  namque  non  audio,  noquo 
agnosco,  eo  modo  quo  per  Prophotam  eis 
testatus  sum  :  Quum  multiplicaveritis  pre- 
ces,  non  audiam.  In  Evangelio  quoque  : 
Amen  dico  vobis,  nescio  vos  unde  sitis ; 
discodite  a  me,  operarii  iniquilatis.  Vox 


A  enim  tua  f('///r/.v,  vidclicct  clamor  inlorior, 
ulpolo  amor,  virfuosa  affectio,  desiderium 
sancfum  :  qua?  adeo  placent  Deo,  ut  pro- 
pter  oa  etiam  vox  oris  ex  ipsis  procedens 
dulcis  et  placens  sit  Domino. 

Capite  nobis  vulpes  parvulas,  qucv  de-  15 
moliuntur  vineas.  Parvulse  vulpes  istas, 
sunl  fraus,  doIus,hypocrisis,  calliditas,du- 
plicitas,  vitia  virtutum  specie  operta:quse 
animas  virtuosas  spiritualiter  destruunt, 
ot  quidquid  gralise  aut  meriti  habuerint, 
tollunt.  Similitor,  pravse  suggestiones,  ten- 

B  tationum  exordia,  primi  motus,  inchoati- 
ones  culparum  :  qu»  mox  in  principio 
sunt  penitus  oxstirpanda,  ne  panlatim  lo- 
tam  inficianl  animse  vineam.  Has  vulpes 
studeant  praesidentos  auferi'e  de  suorum 
cordibus  subditorum,  imo  primo  omnium 
a  se  ipsis.  Nam  vinea  nostra  floruit.  Hoc 
unicuique  bono  pastori  loquitur  Christus, 
dum  pastor  congrogalioni  sibi  commissse 
prseest  idonee  :  sicqiie  congregatio  illa 
est  communis  vinea  Christi,  et  ejus  vi- 
carii. 

C  Dilectus  meus  miJti,  et  ego  illi.  Circa  16 
hoc  ait  Bernardus  :  0  sancla  anima,  quid 
dilectus  tuus  tibi,  ot  tu,  quid  illi  ?  Quse 
inter  vos  fam  familiaris  favorabilisque 
locutio,  ut  nec  penitus  tacore  possitis,  ne- 
que  quod  sentitis,  exprimere  valoatis?  Ha- 
bent  onim  suas  voces  ipsi  affectus,quibus 
se  aliquando  produnt,  etiam  quando  no- 
lunt  :  ut  timor  meticulosas,  dolor  geme- 
bundas,  amor  jucundas.  Amor  efenim  fla- 
grans  ac  vehemens,  prsesertim  divinus, 
dum  se  intra  se  cohibere  non  valet,  non 

D  attendit  quo  ordine,  qua  lego,  quave  serie 
verborum  ebulliat,  dummodo  ex  hoc  nul- 
lum  sui  sonliat  detrimentum.  Itaque,  Di- 
loctus  meus  mihi,  et  ego  illi,  id  est,  spon- 
sus  ille  dulcissimus  adhserot,  placet,  et 
congruit  mihi,  et  ego  illi.  Qui  pascitur 
inter  lilia,  id  est,  mundis  meditationibus, 
virtuosis  affectionibus,  sanctis  actibus  do- 
lectatur,  inquinamenta  carnis  et  cordis 
abhorrens  :  quoniam  non  Deus  volens  ini-  />«.  v,  s. 
quilafom  ipse  est,et  omnern  avorsafur  im- 
piefatcm,  imo  odio  sunt  ci  impius  et  im- 5np.  xiv,9. 


344 


ENARRATIO    l.N    CAP.    II    CANTICI    CANTICORUM. 


ART.  VIII 


piefas  ejus.  Si  ergo  vis  sponsum  islum 
reficere,  et  refici  ab  eodem,  talibus  li- 
liis  mentem  tuam  adorna,  apprehensiones 
phantasticas,cogitationesque  foedas  et  om- 
nem  turpem  ac  sensualem  excludc  affc- 
17  ctum,  clonec  adspirel  dies  in  quo  remune- 
rel  sponsam. 

Reverfcre.  Sponsus  quippe  inlerdum 
dispensative  subtrahit  et  suspendit  ad  tem- 
pus  ab  anima  pia  consolalionis  suae  prse- 
sentiam,  devotionem  sensibilem,  visilatio- 


A  nem  solitam  et  internam,atque  alacritalem 
in  cultu  divino  :  ita  quod  aniina  talis  in- 
terdum  veretur  se  sponsum  offendisse,  et 
ideo  esse  relictam.  Sponsus  vero  id  agit, 
ne  ipsa  ex  promplitudine  et  opulentia 
.spiriluali  inaniler  moveatur,  aut  securi- 
tate  nimia  resolvafur;  sed  propriam  pen- 
sel  fragilitatem,  seque  humiliet,  alque  ad 
sponsum  suspirel  frequenlius  :  et  sic  gra- 
tise  mereatur  augmenfum,  de  cetero  quo- 
que  custoditior  exstet. 


ARTICULUS  YIII 


SEQUITUR   EXPOSITIO   EJUSDEM   CAPITULI   SECUNDI,   DE   SPONSO   ET   SPONSA   SINGUL.\RI. 


1  \?^'^^  /^^*  campi.  Beafissima  Yirgo  esf 
XL  vernanfissimus,  pulcherrimus  ac  re- 
dolentissimus  flos  campi,  id  est  sa^culi 
hujus  :  in  quo  tanquam  loco  cerfaminis 

joh\\\,\.  sumus  consfiluli,  quia  mililia  est  vila  no- 
stra  supcr  feiram.  Ipsa  quoque  est  flos 
campi,  id  esf  horti  deliciarum,  videlicef 
paradisi  coelestis.  Kf  rursus,  flos  campi 
est,  id  est  militanfis  Ecclesia?  in  ferra  pe- 
regrinantis  :  cujus  ipsa  esl  mafer,  flos, 
regina,  el  advocata,  stiis  oratinnibiis  ac 
merifis  procuians  Mcclesiir  ornamenta  vir- 
fuluin  ac  redulenliam  merilormn.  Deiii- 
que,ipsa  est  flos  cujuslihet  anim;p  devofap 
eam  amanlis  :  cujus  memoriam  nunqiiam 
ingreditur  sine  friictu.  et  sine  suie  diffu- 
sione  dulcedinis.  Et  lilium  convallimn. 
Ipsa  inslar  lilii  prieclare  venusfaf  corda 
humiliiim.  Hursus,  ipsa  suavissima  et  in- 
comparabilis  Yirgo  Deifera,  est  lilium  con- 
valliiim,  id  est  proles  floridissima  suorum 
parentiim  humilium,  a  (luibiis  veliil  spe- 

.Vn^A.vT,  ciosissimiim  liliiim  est  exorfa  :  nec  Salo- 
mon  in  omni  gloria  siia  ila  ornaliis  fiiil, 
uf  liliiim  istiid.  Kt  sicut  lilium  est  flos 
crescens  in  allum,  et  tamen  repanda  ac 
dependentia  folia  granaque  aurea  habens; 
sic  optima  et  amabilissima  Yirgo  crevil  in 


29. 


B  omnium  arcein  virtufum,  et  nihilo  minus 
excellenliam  suarum  virtutum  per  humi- 
lilatem  depressil ;  fide  quoque,  spe  et  ca- 
rifafe  ac  donis  Spiritiis  Sancti  tanquam 
aureis  granis  ornatissima  exstilil. — Pric- 
lerea  (>hrislus  csl  flos  cajnjji,  id  esl  filius 
Yirginis  hiijus.  cujus  ulerus  fuit  mundis- 
simiis  campus,  omni  caslilate,  femperan- 
fia,  purilale  ineffabiliter  decoratus;  c/ /'/- 
lium  convalliiim,  descendens  ex  progenie 
palnim  humilium  ac  parenfiim  Yirginis 
adiniianda>  :  inler  cujus  parentes  fuil  om- 

C  nino  honorabile  conniibium,  ef  torus  im- 
maculaliis  ;  et  specialifer  in  eorum  con- 
vculioiic,  (|iia  Yirginem  dignissimam  ge- 
niierunt,  omnimoda  fuit  honesfas. 

Sicul  lilium  infcr  spinas,  sic  amica  mca 
infer  /ilias.  Quamvis  enim  fiierint  multa' 
virgines  sancta?,  (luarum  qu;edam  martyrii 
gloriam  sunl  adepUe;  tamen  respecfu  hu- 
jus  nnica»  Yirginis,  singularis  amica?  spon- 
si.  quasi  spina^  fuisse  videnlur,  in  (pian- 
tiim  aliquid  ciilp;e  habebanl  :  et  quamvis 
in  se  fiierinl   mund;e,  non  tamen   fuil  in 

D  eis  fornes  piorsus  exstincfus;  fiieriint  et 
aliis  spin;v.  (jui  ex  earum  inluilii.  miicro- 
ne  concupiscenliaj  piingebantur,  quamvis 
ips;e  virgines  sancfa?,  non  fuerinf  in  hoc 


ENARRATIO   IN   CAP.    II   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.  VIII 


345 


Ps.  xiu,  3. 

Is.  Lin,  6. 

yjom. III, 23 


Joann.  iii 
31. 


Lev.  xxiii, 
40. 


ipso  culpabiles.  Porro  hsec  iinica  Dei  de- 
lectabiiissiiria  Yirgo,  totius  superbeatissi- 
mse  Trinitatis  media  et  amica  ac  socia,  ab 
omni  culpa  fuit  prorsus  immunis  :  fuit  in 
ca  fomes  plene  exstinctus;  et  tam  inten- 
tissima  castitate  erat  replota,  quod  intu- 
enlium  corda  sic  penetravit  sua  ina?sti- 
mabili  castitate  virginea,  quod  a  nullo 
potuit  concupisci,  imo  potius  exstinxit  ad 
horam  illorum  libidinem. 

Praeterea  Yirgo  gratissima,  in  qua  et 
cum  qua  esse,  fuit  Deo  deliciosum,  com- 
mendat  Filium  suum,  dicendo  :  Sicutma- 
lus  inter  ligna  silvarum ,  sic  dilectns  meus 
inter  filios.  Nec  enim  ipsa  sacratissima 
Yirgo  in  tantum  excedit  ceteras  filias, 
quantum  unigenitus  Filius  ejus  filios  ce- 
leros.  Quem  recle  ait  excedere  filios,  sicut 
malus  ligna  s'lvatica  :  siquidem  omnes 
declinaverunt,  simul  inutiles  facli  sunt ; 
et  omnes  nos  quasi  oves  erravimus,  unus- 
quisque  in  viam  suam  declinavit.  Etenim 
omnes  peccaverunt,  et  egent  gloria  Dei. 
Atque,  ut  gloriosus  dixit  Joannes  Bapli- 
sla,  Qui  de  terra  est,  de  terra  est,  et  dc 
terra  loquilur;  qui  autem  de  coelo  venit, 
super  omnes  est.  At  vero  de  hac  arbore 
loquitur  Alexander  :  Malus  est  arbor  pul- 
cherrima,  cujus  fructus  sumi  jubetur  a 
filiis  Israel  cum  palmarum  spatulis,  dum 
habitarent  in  umbraculis  ;  et  profert  po- 
ma  coloris  aerii.  Nitentissimus  quoque  vi- 
ror  foliorum  ipsius,  ita  intuentibus  est 
acceptus,  ut  quum  radii  solis  tangunt  su- 
periora  ejus,  ex  reverberatione  fulgoris 
videatur  aureis  ramis  ornatus.  Hsec  arbor 
nunquam  suo  fructu  privatur;  estque  re- 
cta,  alta,  frondosa,  delectans  flore,  recre- 
ans  odore,  reficiensque  sapore.  Ideo  recte 
signifieat  Yirginis  Filium,  Dominum  Je- 
sum  Christum,  qui  delectat  nos  flore  suge 
sanctissimai  conversationis,  recreat  odore 
su8>  verissimse  prsedicalionis,  et  reficit  sa- 
pore  suce  suavissima)  consolationis  :  in 
quo  nulla  fuit  curvitas  culpse,  sed  summse 
perfectionis  proceritas;  cujus  adspectus 
fuit  consolatorius  valde,  et  folia,  id  est 
verba  ipsius,  auro  sapientiai  radiabant. 


A  Sub  umhra  illius  qucm  clesiclerabam, 
scdi.  Humillima  ct  quielissima  Yirgo,FiIii 
sui  veram  deitafem  omnipotentiamque  co- 
gnoscens,  tanto  perfcclius  sub  ejus  pro- 
tectione  quievit,  et  ejus  auxilio  innileba- 
tur,  quanlo  erat  humilior.  Convcrsando 
quoque  in  hoc  mundo  cum  dilectissimo 
sponso  ac  filio  suo,  sub  ejus  pietate  de- 
gebat,  sub  ejus  exemplarissima  conver- 
satione  profecit,  et  coram  sermocinanle 
resedit  frequenter,verba  praedicantis  spon- 
si  intentissime  advertendo,  in  quibus  et 

B  miro  modo  delectabatur,  sicut  subdendo 
fatetur  :  Et  fructus  cjus  clulcis  gutturi 
meo.  Refecit  utique  Dominus  majestatis 
munificentissimus,  Unigenitus  Patris,  su- 
am  prsestanlissimam  Matrem  copiosissimis 
ac  suavissimis  refectionibus  mentis,  illu- 
minando  mirifice,  inflammando  deifice, 
exhilarando  assidue,  et  renovando  atque 
augendo  in  ea  pretiosissima  munera  gra- 
tiarum  continue.  Amplius,  suavissima  cor- 
dis  refeclio  fuit  divinissimse  Yirgini,  Uni- 
cum    suum    quotidie    intueri,    audire    et 

C  contrectare  Yerbum  vilse;  et  dum  ipsa  Do- 
mina  angelorum,  Filium  Dei  ex  sc  natum 
corporaliter  lactavit,  educavit,  deduxit,  ip- 
se  omnipotens  liberalissimus  Filius,  tam 
capacem  et  dilectissimam  Matrem  spiritu- 
aliter,  copiosissime,  indesinenter  refecit, 
accendit,  implevit. 

Introduxit  me  rex  in  cellam  vinariam . 
Te  introduxit,  o  beatissima  Domina !  Nec 
solum  introduxit  te  in  cellam  vinariam  ; 
sed  et  in  ipsum  vinum,  cui  totaliler  te 
intinxit,   quia  in  abyssum  divitiarum  ac 

D  deliciarum  suarum  te  prorsus  immersil, 
omni  benedictione  te  adimplevit,  et  jucun- 
ditatibus  inebriavit  frequenter,  prsesertim 
in  annuntiatione  angelica,  in  conceptione 
Filii  Dei,  in  nativitate  ejusdem,  et  alias 
ssepe. 

Ordinavit  in  me  caritatcm  :  quia  quid- 
quid  de  naturali  aut  quocumque  alio  in 
me  fuit  amore,  totum  plene  et  potestalive 
fuit  sul)jeclum  caritati,  et  informatum  ab 
.eo,  ac  juxta  ejus  impcrium  etiam  passio- 
nes  appetitus  sensitivi  mei  plenarie  rege- 


346 


ENARRATIO   IN   CAP.    II   CANTICI    CANTICORUM. 


ART.  VIII 


bantur  ac  movebantur;  nec  unquam  fuit  A  pra?senti  me  graliosissime  sustentavit ;  ot 

in  me  inordinata  affectio,   neque  ad  Fi-  de.rtera  illius  ample.rabitur  me.  Jam  nam- 

lium  meum.  quamvis  unicum,  speciosissi-  que  in  mea  assumptione  ad  suam  me  dex- 

mum,  prsestantissimum  atque  carissimum,  teram  collocavit,  et  assumptam  cum  cor- 

fui  unquam  sensualiter  affecta  :  sicut  in-  pore,   corporaliter  sibi    nnivit;  atque  ad 

tcrdum  Apostoli,  propter  quod  audierunt  _  tam  claram  et  voluptuosissimam  suse  dei- 

joann.\si,  ab  co  :  Si  non  abiero,  Paracletus  non  ve-  tatis  intuitionem  promovit,  quantam  pu- 

nief  ad  vos.  Caritas  quoque  inea  fuit  circa  ra  creatura  sine  personali  unione  videtur 

sua  objecta  in  suis  actibus  decentissime  capere  posse.  Credimus  quoque,  o  super- 

ordinata,  ita  quod  Deum  primo  et  maxime  cceiestis  Domina,  omnium  creaturarum  de- 
propter  puram  et  infinitam  bonilatem  ip-      cus  et  gloria,  te  cum  puero  Jesu  in  sua  sa- 

sius   dilexi   purissime  ;   deinde,   quoniam  cra  infantia  (qua  renovata  est  senectus  et 

prior  dilexit  me,  atque  ad  tanta  ac   talia  B  vctustas  nostia)qnandoque  in  oodem  lecto 

me  pra;  omni  croatura  elegit,  ut  scilicet  dormivisse, at(|ue  infantulum  Deum  verum 


\Joann.  iv 

10,  Vi. 


essem  mater  ipsius,  el  propter  cetera  ejus 
beneficia  generalia,  specialia,  ac  singula- 
ria.  Ad  assumptam  vero  humanitatem  Fi- 
lii  mei  dulcissimi,  habui  caritatem  valdc 
prjpcipuam,  imo  et  vehemenlissinium  na- 


inter  tua  mundissima  brachia  collocasse, 
teque  ab  ejus  dextera  amplexatam.  0  quam 
incomparabilis  et  indicibilis  est  excellen- 
tia.  beatitndo.  et  gloria  tual  Qiiam  propin- 
(]uissinia  ct  familiarissima  facta  es  Deo  ! 


turalem  amorcm  gessi  ad  cum.   (juanivis  (^erte  in  quanlum   es  .Mater  veri   Dei,  es 

etiam  a   teinpore   quo  uti   coepi  ratione,  dignitatis  quodammodo  infinitae ;  et  quan- 

valde  diiexerim  proximos,  et  in  eoruin  ca-  la  fuit  el  esl  eminentia  lure  dignitatis,  tan- 

rilale  profecerim;  tamcu  ab  ea  hora,  (jua  ta  el  bonitalis,  tanta  quoque  et  felicitatis. 

propter  hominum   salvationem  facla  sum  Omnem  ergo  admirationem  et  capacitatem 
(ienitrix  Dci,  ina^stimabilitcr  dilexi  geniis  C  noslram    tianscciidil    bcalitiido   ct    gioria 

humanum,  et   in   ejus  puro  amorc  quoli-  tua. 


dic  crcvi.  Imo  nec  passioncm  Filii  inci. 
iii  (iiianlum  erat  salvativa  geneiis  huina- 
ni,  abhorrui. 

Fulci/e  me  floribus,  stipnlc  me  malis, 
(juia  amorc  Jaupucn.  Novcrat  docilliina  ac 
sapienlissima  Virgo,  anlc  Filii  sui  passio- 
nein  ncmincm  possc  ad  beatificam  Dci- 
tatis   pcrtingere  visioneiu  :  idcirco  iisque 


Acljuro  vos,  filia'  Jcrusalcm,  ne  sitscitctis 
ucfjuc  evigilarc  faciatis  dilcctam,  f/uoad- 
usfjue  ipsa  velit.  Post  Christi  ascensionem 
ac  missioncm  paracleti  Spiritus  Sancti, 
multiplicalis  fidclibiis.  ct  cvidenti  fide  te- 
ncnlibus  sacrosanclain  Virgiiiem  essc  veri 
Dci  -Malrem,  oinnes  cam  in  maxima  el  ad- 
mirabili  reverentia  (ul  vere  decuit)  habu- 


ad  iiliKl  tempus  paticnlius  pcrtiilil  hiijiis  criml.  alque  ad  ipsam  iu  omni  necessitate 
exsilii  incolatum  ;  verum  ex  tunc  ca'pil  et  rationabili  causa  habebanl  refugium  : 
ardcnliiis  ad  coelcslcm  affici  mansioncin.  D  sed    et     plurimi    magni    ac    sapienlissimi 


pra'scitim  post  sui  dilecti  asccnsioncm. 
Fndc  cx  tunc  potissime  langiiit  carilale. 
suspirans  ad  immedialum,  inseparabilem. 
et  a>tctnnm  sponsi  amplcxuin  hptissimum  : 
idc)  floribiis  conciipivil  fulciri  ac  malis 
slipari,  id  est  C(i'lcslil)us  consolali(tiiibus. 


cliain  c.\  paganismo  convcrsi,  talcm  ac 
lanlaiii  viderc  cl  aiulirc  praH-ordialiler  op- 
tavciiinl.  ul  palcl  dc  S.  Igualio.  Legitur 
ilcm.  qiiod  grandis  congregatio  sanctarum 
virginum  morabatur  ciim  ea,  ejus  obse- 
(|uio   dcputata.   Coinmisit   igitur   sponsiis 


copiosis  profcclibiis,  ac  pliirimorum  con-  codcslis  oiiinibiis  islis,  nc  importunc  lianc 

vcrsionibiis  iulcrim  confoveri  ac  recrca-  pr»dileclissimam  sponsam  ct  matrem  su- 

ri  :  (piod  iiliqiic  copiosissimc  fuit  conse-  am    accederenl,  ad  rcvocandiiin    cam  de 

ciila,   iil   subdilur.  suo  secreto  el  quietissimo  actu  ct  loco.  ubi 

Lceva  cjus   sub  capite   mco,   quia    in  conlcmplalivie  vila;  excrciliis.  cum  devo- 


ENARRATIO   IN   CAP.    II   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.  VIII  347 

tione  sibi  soli  ac  sponso  cognita,  excellen-  A  nec  ulla  fieri  potest  creata  virtute.  Prope- 

tissime  inha^rebat.  Yerumtamen,  quoniam  m,  id  est,  feslinanter  sic  age,  crede,  con- 

sponsus  noverat  eam  in  proximorum  cari-  senti;  loquere  verbum,  prsepara  ulerum, 

tafe  sestuantissimam  esse,  jugiterque  para-  pra>be   materiam,    ut   concipiar   a   le,    et 

tam  succurrere  et  suscitari  pro  ralionabili  gignar  ex  te,  qui  a?tcrnaliter  sum  conce- 

causa,  addidit  :  Quoadusque  ipsa  velit,  ut-  ptus  et  natus  ex  Patre,  in  quo  idem  est 

pote  lempore  congruo  :  in  quo  sine  dubio  mihi  concipi  et  gigni,  quoniam  generatio 

semper   fuit   prompta,  quoniam   fructum  illa,  intellectualis,  immaterialis,  intempo- 

passionis  et  mortis  Filii  sui  ferventissime  ralis  consistit.  0  amica  mea  singularis  et 

semper  optavit.  unica,  cujus  respectu  ab'8e  sunt  ancillae, 

8  Yox  dilecti  mei  est,  qui  modo  prailacto  quamvis  et  suo  modo  amica;  sint.  Colum- 
horlatur  ne  susciter.  Ecce  vcnit  mliens  in  ba  mea,  in  qua  nunquam  fuit  radix  ama- 
monlibus,  transiliens  colles.  Hoc  reclissi-  B  ritudinis,  felleave  austeritas,  sed  simplici- 
me  dicere  potuit  Yirgo  excelsa,  benedicla  las  sapientialis  inviolala.  Formosa  mea,  in 
Maria,  quando  ab  archangelo  Gabriele  au-  naturalibus  donis  valde  perfecla  in  genere 

Z((f.  1,31.  divit  :  Ecce  concipies  in  utero  et  paries  tuo,  corpore   speciosa,  mente   ingeniosa, 

filium,  ac  cctera  quse  refert  Evangelista.  optim»  indolis  privilegio  decorala;  ex  na- 

Imo  tunc  uno  vehementissimo  saltu  a  Ihro-  turali    disposilione    mitissima,    piissima, 

no  paterno  in  nterum  prosiliit  virginalem:  honeslissima,  et  ad  omnem  virtutem,  imo 

ob    cujus    celerilalem    aliasque    rationes  universarum   virlutum    perfectionem,    in 

9  prffhabilas,  comparalur  capreoi  hinnulo-  termino  exceilenliffi  dispositissima;  venu- 
Ps.\sw,(,.  que  cervorum.  Exsullavit  enim  ut  gigas  stissima  moribus,  splendidissima  muneri- 

ad  currendam  viam.  En  ipse  sfat  post  pa-  bus  graliarum  infusis,  opulenlissima  me- 

rietem  nostrum  :  id  est,  in  carne  mundis-  ritis  :  et  lalis  ac  lanta,  ut  speciem   tuain  /^s.xuv.ia. 

sima,  quam  ex  me  assumpsit,  suam  lalere  G  non   mediocriter   concupiscam,    quatenus 

voluit  deilatem,  me  quoque  cum  Archan-  post  frequentiam  angelorum,  tumulluati- 

gelo  conferente,  de  proximo  adstiti I ; /sro-  onemque  hominum,  tandem  in  le  requi- 

spiciens  per  cancellos,  qualiter   nostrum  escam,   tua  pulchritudine  deleclatus,  tua 

finiremus  colloquium.  Dum  consentiendo  tranquillilate  allectus. 

Zi(c.  1, 38.  dixissem,  Ecce  ancilla  Domini,  fiat  mihi  Jam  enim  hiems  transiit  :  xA  esl,  tem-       ■11 

secundum  verbum  tuum  :  diclo  celerius,  pus  est  ut  rigori  legis  lerminus  impona- 

imo  instantanee  prosiliit  in  ine,  et  corpus  tur,  et  per  me  evangelica   lex  Iradatur; 

assumpsit  ex  me.  imber  abiit  :  id   est,    copia   ac   impelus 

10           En  dileclus  meiis  loquitur  mihi .   Qui  ultionum,  quas  lex  transgressoribus  suis 

enim  per  Gabrielem  loquebatur  mihi  forin-  jussit  infligi,  mox  finem  accipienl.  Hiems 

secus,  per  se  ipsum  loquehatur  mihi  inlrin-  quoque  et  imber,  sunt  obscurilas  veleris 

secus,  me  hortando  ac  incitando  inspira-  D  Testamenti,  et  tempestas  in  qua  lex  data 

tione  occulta  ad  credendum  Archangelo,  ad  esl;  seu  molestissima  multitudo  observan- 

consentiendum  ejus  oraculo,  ad  cooperan-  tiarum  Iegalium,quod  fuit  grave  et  impor- 

dum  summo  ac  divinissimo  incarnationis  tabile  jugum,  durse  cervici  convenienler 

myslerio.  Et  dixit  mihi,  instinctu  secrelo :  imposilum,  sed  a  lege  evangelicse  Ii[)erta- 

Surge,   a   consideratione   humillima   tua;  tis  tollendum.  Unde  ait  Apostolus  :  Nox  Rom.xni, 

proprise  parvitatis,  ad  actum  nobilissimae  pisecessil.  Et  princeps  Apostolorum  :  Quid,  ^--^  ^^  j^ 

magnanimitatis   :   quatenus    pietati   mese  inquit,  tenlatis  imponere  jugum  super  cer- 

omnipolentia;  innitendo,  credas  mox  agen-  vices  discipulorum,  quod  neque  nos,  ne- 

dum  ex  me,  et  fiendum  ex  te,  atque  com-  que  patres  nostri  porlare  potuimus?  Flo-       i2 

plendum   per  te,  quod  tibi  ore  nuntiatur    _  res  apparuerunt  in  terra  nostra  :  id  est, 

angelico,  et  omnem  transcendit  naturam,  signa  praclara  ac   florida  mei  adventus 


348  ENARRATIO   IN   CAP.    II   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART,  VIII 

impleri  cceperunl,  et  deinceps  abundan-  A  hi  lucra  fuerunt,  haec  arbifratus  sum  de- 

tius  implebuntur,  quia  jam  tempus  heb-  trimenta  esse.   Vinea'  /forentes  dederunt 

Dan. ,x,2i.  domaclarum  a  Daniele  prsediclum  advenit.  odorem  suum  :  id  est,  virluosse  personae 

.yjaith.wu  Unde  dixi  Juda^is  :  Faciem  coeli  dijudicare  ipsius  Synagogae,  dulciflua  desidcria  sua 

nostis,  signa  autem  lemporum  non  pole-  de  meo  adventu  coram  me  effuderunt,  ro- 

Cen.xLix,  stis?  Jam  quoque  sceptrum  a  Juda  abla-  .gantes  assidue  pro  advenlu  regis  Messiae  : 

tum  est,  et  dux  de  femore  ejus  defecil.  quarum  me  Irahit   pia  affectio,  et  allicit 

Tempus  putationls  advenit,  id  est  tempus  devolio  sancta. 

liberationis  populi  Israel  a  suis  peccatis,  Itaque  propter  ha^c  omnia,  jam  Surge, 

ut   vitiorum    superfluitales    nunc    ampu-  amica  mea,  sponsa  mea  singularis  et  opti- 

tentur  :  juxta  id  quod  scribitur  in  Danie-  ma,  et  veni,  per  mentis  consensum,  ut  mc 

/)<7n.ix,24.  le  :  Sepfuaginta   hebdomades   abbreviatae  concipias  fuum  creatorem  et  omnium  sal- 

sunt  super  populum  fuum,  uf  consummc-  B  vatorem;  cohonba  mea  pudicissima,  sum-       a 

tui-  pranaricatio,  el    fineni  accipiat   pec-  me  faceta,  in  foraminibus  petrw,  id  est 

catum,  et  deleatur  iniquifas,  ef  adducalur  in   viribus  seu  potenfiis   animae  tuae,  in 

juslitia  sempiterna,  et  impleatur  visio  et  omni   gratia  solidalae,  constantissimae   et 

prophetia,  et  ungatur  Sanctus  Sanctorum.  firmata;,  puta  in   intellectu  ac  voluntate, 

Unde  his   consonanter   loquitur  Paulus  :  quae   sunl    spirifualia    foramina   per  quae 

Cn/a<.iv,  Ubi  vcnit  plenitudo  femporis,  misif  Deus  anima  intellecfualifcr  cernit  me  et  cupit. 

^'^'          Filium  suum  natum   ex  muliere,   faclum  Unde  in  Kzechiele  Dominus  ait  ad  Cherub 

sub   lege,  ul  eos  qui  sub  lege  erant,  rc-  qui  cecidif  :  Foramina  tua  in  die  conditio-    Ezech. 

dimeret.  nis  tuse  parala  sunt  Fuit  itaque  sacratissi-  ""^'"•'^. 

Vox  turturis  audita  est  in  terra  nostra :  ma  Virgo,  amica,  sponsa  el  columba  Ycrbi 

id  est,  in  Synagoga  insonuit  sermo  legis,  aetcrni  in  foraminibus  petrae,  id  est  in  in- 

vaticinium    Prophetarum,  annunlialio  de  C  icllcclu  ac  voluntale,   quia  per  fidem  et 

proximo  icgis   .Mcssiic   adventu  :  instantc  sapicntiam  sui  inlcllcclus.  atquc  pcr  spcm 

etcniui  Salvatoris  advcnfu,  Omnipotens  rc-  et  caiilalcm  suae  voluiilalis,placuit  sponso 

^clin  il  ali([iiibus  palribus  Synagogae,  lem-  coelesti  potissime.  Et  ///  cavema  macoria', 

piis  adventus  Christi  adesse.  Unde  Sime-  id  esl  in  infellectuali  memoria,  per  quam 

Zuc. II, -23,  on  justus  el   timoratus   responsum  acce-  jiigifcr  meditabatur  divina.  Nam  et  (teste 

perat  a  Spirilu   Saiiclo,   non   visurum   sc  Kvangclista)  .Maria  conscivabal  omnia  ver- zi,e.  n,  19. 

mortcrn  nisi  vidciel  Chiistum  Dnmini.  Si-  ba  h.TC,  conlcrcns  in  corde  suo.  Memoria 

niilitcr  Zacharia>  juslo   Ciabricl   nuuliavit  aulein  est  rcccplaculum   locusque  specie- 

/Airf.  1, 17.  dc  filio  suo  Joanne  :  Ipse  pra?cedet  antc  rum.  et    quasi   venler   simililudinum    re- 

13       illum  in  spirilii  cl  viitiite  Flia\  Ficus  pro-  rum  :  ct  ifa  recte  vocalur  caverna,  imo  et 

tulil  grossos  suos :  id  est,  Synagoga  fructi-  cavcrna  inaceriae,  id  est  niuri  sive  parielis, 

fera  et  clecla,  qu;p  crcdilura  fiiil  in  Cliii-  D  vidclicet  anim;p  virtuosae,  quae,  jiixta  Kze- 

stum,  primo  obscivavit  diligcnlcr  ca  qiia'  chiclcm,  inlcrponit  se  murum  inler  Deum     Ezech. 

Icgis  eranl.  Proptcr  quod  princcps   dixit  sponsum  ac  judiccm,  et  intcr  animas  pec- "'"'^' 

Af/.  X,  14.  Aposlolorum   :   Nunquam   comedi  aliquid  catrices,  pro  quibus  laborat,  ut  eas  recon- 

commune  ct  immundiim.  1'aulus  quo(|ue  ciliel  Deo,  et  prolegat  a  maligno.  Dicitnr 

Phiiipp.m,  falclur  sc  sinc  querela  convcrsatuin  iii  ic-  qiioque  caverna   maccriae,   qnia    lafet   in 

**■             ge.   Sed   postea  abjeccrunl   haec  fanqiiam  corporc,  quod  inlcr  Dcuin  ef  animam  qua- 

fiiicfus  incptos,  cognita  gralia  (^hristi   cl  si    mcditis    miirus   est,    in   quanlum    frc- 

S[)iiitu   Sanclo  accepto,   siciil   in  Aclibus  qiicnfcr  iinpcdil  a  divinis,  quemadmodum 

Af/.xv,ii.  Archia[)ostoIus  Io(|nitiir  :  IVr  grafiam  Do-  S.  Andreas  cruci  a[)pcnsus,  dixit  :  Tu,  Do- 

mini  nostri  Jcsu  Christi  crcdiinus  salvari.  niiuc.  nosli,  qnolics  a  liii  coulcmplalione 

Philipp.\i[,                                       .....               •         /-,                •  •              !•     ■ 

7.             >as  quoque  electionis  disseruil  :  (Juae  nii-  mc  impcdivil. 


ENARRATIO   IN   CAP.    II   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.  VIII 


349 


Ostende  mihi  faciem  tuam,  id  est  obe-  A  deo,  prohibet  me  illa  diffusius  allegare. 


Zhc.  1,38. 


dientialem  promptitudinem  tua3  mentis, 
et  cor  tuum  converte  ad  meum  ample- 
xum,  ut  per  incarnationis  mysterium  ce- 
lebrenlur  in  utero  tuo  nnptise  personales, 
id  est  unio  naturaj  humanee  cum  divina 
in  unitate  personae ;  et  tu  ipsa  in  nuptiis 
illis  sponsa  mea  singularis  efficiaris.  So- 
net  vox  tua  in  auribus  meis,  ita  ut  dicas, 
Ecce  ancilla  Domini,  fiat  mihi  secundum 
verbum  tuum ;  ac  deinceps  complelo  in- 
carnationis  sacro   secreto,  pro  beneficiis 


Cnpitc  nobis,  tu,  sponsa,  cum  tuis,  viiJ- 
pes  parvulas  quce  denioliuntur  vineas.  Hoc 
Regina  coelorum,  universarum  electissima 
creafurarum,  excellenfissime  adimplevit  : 
quse  sola  omnem  haereticam  dicitur  pravi- 
tatem  inferemisse;  cujus  meritis  et  preci- 
bus  sancti  viri  convicerunt  hseresiarchas. 
Parvulffi  quoque  vulpes  sunt  da^niones  vi- 
tiosi  ac  viles,  qui  parvuli  sunt  valore,  non 
malignitate,  et  tanquam  parvuli  invisibi- 
liter  circumquaque  discurrunt ;  atque  ob 


tibi  impensis  gratias  mihi  referens,  dicas  :  B  maximam  suam  invidiam  rite  parvuli  nun- 


ibid.io.  Magnificat  anima  mea  Dominum,  etc.  Vo.v 
enini  tua  dulcis,  quum  ex  plenifudine  vir- 
tutum,  summa  caritate,  ferventissima  de- 
votione,  sincerissima  intentione  emanet  : 
ideo  tuis  laudibus,  tuis  orationibus,  tuis 
irreprehensibilibus  verbis  delector.  Et  fa- 
cies  tua  decora,  id  est,  mens  tua  pulcher- 
rima  est.  Magnum  est  valde,  creaturam 
sic  commendari  a  superaltissimo  suo  opi- 


cupantur,  juxta  quod  scriptum  est  :  Par- 
vulum  occidit  invidia.  Hinc  frequenfer  in 
forma  parvulorum  .'Ethiopum,  sancfis  sunt 
viris  osfensi.  Et  nisi  sacratissima  advoca- 
ta  ac  sponsa  isfa  auxilietur,  vineas  (id  est 
Ecclesias  ac  animas  pias)  demoliuntur. 
Nam  vinea  nostra  fioruit,  id  est  universa- 
lis  Ecclesia,  quse  communis  est  Ghristo 
sponso  ac  Matri  ejus  dignissim».  Ghristus 


ge,  amica  mea,  sponsa  mea,  et  veni,  pos- 
sunt  exponi  de  Ghristo,  qui  in  suae  be- 
nedictae  Matris  gloriosa  ascensione,  ista 
et  consimilia  ad  eam  locutus  est,  ejus- 
que  faciem  glorificatam  voluit  sibi  os- 
tendi  in  throno  gloriee,  quo  eam  juxta  se 


et  vocem  ejus  audire.  De  talibus  amoro- 
sis,  ardentissimis,  suavissimis,  laudisonis 
vocibus,  quibus  Ghristus  et  Mafer  vir- 
ginea  se  mutuo  alloquunfur  ac  laudant 
cum  maxima  delectatione  in  coelo,  multa 
in  revelatiunibus  sancfse  Brigittae  conti- 
nentur  :  in  quibus  sponsus  ille  coelestis 
in  supernorum  prsesentia  civium  fafe- 
tur  et  asserit,  allocutiones  ac  laudes  suse 


13 


Joh  V,  2. 


fice  et  infallibili  creatore.  Si  quis  ab  im-  enim  est  Deus,  Dominus,salvator  et  judex, 

peritis  et  pueris  vilibusque  personis  lau-  legiferque  Ecclesise  :  Yirgo  autem  Ghristi- 
detur,  parum  appretiat;  si  aufem  a  justis  G  fera,  regina,  mater,  et  advocata  Ecclesiae 

ac  sapientibus,   forsitan   magni   pendif  :  praedicatur. 

quanto   magis   a   Greatore,    qui   est   ipsa  Dilectus  meus  mihi,  et  ego  illi :  id  est, 

sanctitas  ac  sapientia  infinita,  incompara-  sponsus  iste  omnibus  Sanctis  dilectus  ;  sed 

biliter  maius  est  commendari  ?  fanto  specialius  mihi  carus,  quanfo  prae 

Denique  omnia  isfa  ab  illo  loco,  Sur-  ceferis  me  in  mafrem  et  sponsam  singu- 


larem  elegit  :  hic,  inquam,  dilectus  mihi 
familiarissime  est  intentus,  cohffirens,  in- 
nixus;  et  ego  similiter  illi.  Qui pascitur 
inter  lilia,  id  est  in  mentibus  castis  ac 
'^\xx\%.Itevertere;  similis  esto,  dilecte  mi, 
capreoi  hinnuloque  cervorum.  Hoc   fener- 


collocavit;  ibi  quoque  voluit  eam  affari  D  rima  et  affectuosissima  Yirgo  ac  Dornina 


dixit,  Unigenito  suo  sibi  per  passionem  et 
morfem  corporaliter  ad  modicum  fempus 
ablato  :  propter  quod  desolata  ac  prorsus 
mcesfissima  facfa,  atque  de  proxima  ejus 
resurrecfione  cerfissima,  desideravit  ut 
post  resurrectionem  suam  appareret  mox 
sibi,  et  reverteretur  ad  eam  :  quod  cle- 
mentissimus  Filius  ufique  fecit;  et  quo 
suavissima  Mater  fuerat  ei  magis  compas- 


Matris  sibi  acceptissimas  ineffabiliterque      sa,  atque  amarius  desolafa,  eo  in  isfa  ap- 
suaves   exsistere.  Sed    brevitas,  cui    stu-      parifione  copiosius  ac  dulcius  consolatus 


16 


17 


350 


ENARRATIO   IN   CAP.    III   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    IX 


est  eam  Filius  ejus.  Tunc  quoque  et  ipsa  A  consolaretur  gregem  suum  pusillum  ama- 
Filium  exoravit,  ut  rediret  ad  suos  disci-  i'issime  desolatum  :  quod  et  Filius  ado- 
pulos  atque  discipulas,  prsesertim  ad  Mag-  randus  tam  celerrime  egit,  ut  in  hoc  ca- 
dalenam,  et  sua  gloriosissima  apparilione      preae  sit  assimilatus  et  hinnulo. 


ARTICULUS  IX 


ELUCIDATIO   CAPITULI    TERTII    '.    IN    LECTULO   MEO.    ETC.  ;    DE   SPONSO   ET    SPONSA    GENERALI. 


E' 


CCLESIA  in  line  prffcedenlis  capituli 
dixit,  Revertere,  cupiens  gratiosum  ac 
dulcem  reditum  sponsi  :  quo  tardanle,  ip- 
sa  fecit  quod  in  exordio  hujus  capiluli 
1  loquilur  :  I/i  lcctulo  meo  per  noctes  qu(v- 
sivi  fjucm  diligit  ayiima  mca.  In  leclulo 
namquc  magis  senlitur  atque  molestius 
toleiatur  sponsi  absentia.  In  toto  autein 
hoc  libro  tractalur  de  spirituali  connubio 
ac  divino  amore,  quasi  sub  simililudini- 
bus  carnalis  conjiigii  ac  sensualis  dilecti- 
onis.  Unde  quidani  obtenebrati.  putaruiit 
Salomonem  loqiii  ad  lilloram  de  se  ipso 
et  conjuge  ejiis  lilia  Phaiaonis  :  quod  ne- 
quaqiiam  pulandiim,  nec  littera  consonat, 
imo  in  multis  inde  discordat. 

Ila(iue  Kcclesia  universalis  in  Iribiila- 
tionibus  et  persecutionibiis  consliliila,  aiit 
solitis  graliarum  airiuenliis  (lesliliita,  al- 
que  in  pluiibus  derormala,  lestalur  :  In 
lectulo  meo,  id  cst  in  qiiiete  meditationum 
et  oralionum  mearuni,  el  in  exercitatione 
interna  conscientiie  rnese,  per  nocfcs,  id 
est,  temporibus  adversitatum  atque  in  re- 
•  a/ia* hac  gione  ac  uinbra*  morlis.  et  in  obsciiritale 
umbra-       prtpsentis  notiti*,  (lua'  est  per  speculum 

Cor.  XIII,   '^       ■      ,  .     .  , ., .     . 

et  ffinigma,  (juwsivt  sponsum  cjucm  dthfjit 
anima  mea.  Qiiamvis  enim  sponsiis  isle 
nunqiiam  relinqiiat  Ecclesiam  suaiii  iii  to- 
to,  nec  quanlum  ad  ea  qua>  suut  de  ne- 
cessitate  saliitis:  aliquando  tamen  deseril 
eam  in  parte,  et  quanliim  ad  dulc^^dinis 
suai  experimentalem  saporem.  et  quoad 
hoc,  quod  eam  perseciitionibus  afllictio- 
nibiisque  exponit.  Qmvsivi  illum,  id  est, 


10. 


I 

Ki 


B  dulcem  ejus  prjesentiam,  celerem  subven- 
tionem,  optavi  et  postulavi:  et  non  inveni 
tam  cito  iit  concupivi.  Interdum  namque, 
tit  tactum  est  pra^cedenti  capitulo.  sub- 
trahit  se  ad  fempus  propter  causas  ibi 
priBtactas.  et  ut  sponsa»  suff  fidelitafem 
experiatur,  et  ipsa  per  Iribulationes  coro- 
nari  gloriosius  mereatur,  suoque  tempore 
exaudiatiir  perfectiiis  :  qiiia,  iit  sponsus 
in  Evangelio  loqiiitur,  Oportet  scmper  ora-  /,«(•. xvm, 
re.  et  non  deficere.  Et  rursus  affirmat  :  '' 
Meati    qiii   persecufionem    paliuntur   pro-    Matth.\, 

C  pler  justiliain.  quouiam  ipsorum  est  re- 
gnum  ccplorum. 

Surffam,  id  est.  ab  ista  orationum  et 
meditationum  mearuin  qiiiete  ad  tempus 
cessabo,  el  in  operibus  exterioribus  bonis 
me  occiipabo.  et  per  jejiinia,  abslinentias, 
disciplinas  el  consimilia  pdMiilentiir  opera 
qiueram  dileclum  ;  et  circniho  civitatcm, 
id  est,  congregationem  lotain  fidelium  un- 
(lique  diligenler  considerabo  :  quod  est 
spirilualiter  circuire,  et  a  Deo  incipere, 
al(iiie  ad  ipsiim  redire,  sicul  in  inotii  cir- 

I)  eiilari  ad  [uinctum  egressionis  reditiir. 
.Neinpe  Ecclcsia  laiKiuain  pia  ac  sollicita 
mater,  statum  suorum  considerat  filio- 
riiin.  Pcr  vicos  ef  jilafcas  rjinvram  quem 
dHi(jit  aiiima  mea.  Per  vicos  qui  strictio- 
res  sunl,  possiinl  religiosi  intelligi,  qui 
iillra  inandala  profilentiir  consilia,  et  stri- 
cliorem  ambulant  viaiii;  per  plateas  vero, 
qua"  latiores  snnt,  sjecnlares,  qui  viam 
niandatorum  ince(liint.  Quwsivi  illum,  et 
non  inveni  euin   in  vicis  his    et   plaleis, 


ENARRATIO   IN   CAP.    III   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    IX  351 

quia  tani  in  religiosis  quam  in  sseculari-  A  per    missos,    concupitam    reformalionem 

bus  lemporis  hujus,  magnam  deformalio-  adepta  est. 

nem  et  scandala,  magis  quam  aedificatio-  Tenui  eum,  id  est,  constanter  ei  adhasi 

nem  et  opem,  inveni.  acohedivi,et  brachiis  caritatis  amplexala 

3  Invenerunt  me  vigiles  qui  custodiunt  sum  eum   tanto  avidiiis,  quanto  qu»sivi 

civitafem,  id  est,  prselati  ac  doctores  fi-  eum  diutius,  et  quo  amplius  ejus  gratiosa 

delium,  quorum  est  cum  vigilanlia  cordis  prsesentia  modo   indigeo;  nec  climitfam, 

custodire  ipsos  fideles  ab  infernalibus  lu-  id  est,  mentem  non  averlam  ab  eo  per 

pis,  a  tentationum  periculis,  a  laqueis  vi-  negligentiam  aut  transgressionem,ne  rur- 

tiorum.  Unde  per  Isaiam  loquitur  Domi-  sus  ab  eo  relinquar.  Haec  sunt  verba  boni 

/s.i.xii,6.  nus  :  Super  muros  tuos,Jerusalem,constikii  et  fervidi  ac  constantis  propositi.  Sic  et 

flom.xii,8.  custodes.  Et  Paulus  hortatur  :  Qui  pr»est,  Aposlolus  dixit  :  Quis  nos  separabit  a  ca-  flom.vni, 

in  sollicitudine,  supple,  prsesit.  Interdum  B  ritate  Chrisli  ?  Et  Psalmista  :  Mihi   adha?i-  '^^- 

quoque  per  vigiles  in  Scripturis  intelli-  rere  Deo,  bonum  est.  Donec  introducam  28. 

fln(i,iv,H.  guntur  angeli  sancti,  juxla  illud,  In  sen-  ilium  in  domum  matris  mecv,  et  in  cubi- 

tentia   vigilum    decretum   est  ;    itemqne,  culum  genitricis  mece,  id  est,  quousque 

ibid.\o.   Descendit   sanctus   vigil.    Pastores    igitur  simul  cum  illo  introducar  in  regnum  tri- 

fidelium  jugiter  vigilent  super  creditum  umphantis  Ecclesiae,  quee  est  mater  et  do-   caiat.iv, 

sibi  gregem,  quemadmodum  uni  eorum,  mina   Ecclesise  militantis  :  quod  in    die  ^*"- 

et  sub  persona  illius  omnibus  eis  prseci-  novissimo,  completo  generali  jndicio,  uni- 

Apoc. III, 2.  pitur  :  Esto  vigilans,  et  confirma  celera  versaliter  fiet  ac  consummate,  quum  di- 

qu»  moritura  erant.  His  ilaque  vigilibus  xerit  Judex  ac  sponsus  :  Yenite,  benedicti  .)/a»/i.xxv, 

mihi   occurrentibus  interrogatorie   dixi  :  Patris  mei,  percipite  regnum  quod  vobis  ^*- 

Num  queni  diligit  anima  mea,  vidistis  ?  paratum   est   ab   origine   mundi.  Inlerim 

id  est,  estisne  desideratam  sponsi  prsesen-  C  autem  Ecclesia  tenet  sponsum  suum  per 

tiam,opem  et  consolationem  experti  ?  Qui-  fidem,  spem,  et  caritatem  ;  tunc  vero  de- 

bus  super  sponsi  recessu  dolentibus,  per-  inceps  possessura  est  eum  sine  difficultate 

i       transivi.  Pauluhim  quum  pertransissem  atque  renisu  ac  pugna,  per  visionom,  con- 

ms,  totam  spem  meam  ponendo  in  pietate  junctionem  ac  fruitionem   felicem.  Cubi- 

et  gratia   sponsi,    eumque   perseveranter  culum  vero  triumphantis  Ecclesia3,est  pax 

quaerendo,  omni  humano  relicto  solatio,  illa  supernse  Jerusalem,  omnem   sensum  Phuipp.\w, 

inveniquem  diligit  anima  mea.Qms  enim  exsuperans,  seu  puritas  Beatorum  confir-  '■ 

Eccii.n,\i.  speravit  in  Domino,  et  relictus  est  ab  eo?  mata  in  bono,   in  qua  securissime   con- 

Matth.\ii,  Et  sponsus  ipsc  promisit:  Omnis  qui  quae-  quiescunt.  Rursus,  domus  illa,  est  tota  pa- 

^"  rit,   invenit.   Sed   necesse  est  persevera-  tria  illa  beata.  Cubicula  vero  illius,  sunt 

Thren. \ii,  TG  \n  bouo  inccpto.  Non  enim  repellit  in  diversi  gradus  praemiorum,  juxta  diversi- 

sempiternum  Dominus  :  quia  etsi  abjecit,  D  tatem  et  exigentiam  meritorum.   De  qua 

tamen  miserebitur  secundum   multitudi-  ait  Apostolus  :  Scimus  quoniam   si  terre-  iiCo;-.v,i. 

nem    misericordiarum    suarum  ;    et    ipse  stris  domus  nostra  hujus  habitationis  cor- 

Tob.\ii,2i.  post   tempestatem   donat  tranquillitatem,  rumpatur,  quod  aedificationem    habemus 

atque  post  flelum  consolationem  infundit.  ex  Deo,  domum  non  manufactam,  aeter- 

Sic  et  frequcnter  ad  tempus  reliquit  va-  nam  in  coelis.  —  Yel  sic  :  donec  introdu- 

stari   ac  deformari    et  affligi    Ecclesiam,  cam  illum  in  domum  matris  mece,  etc,  id 

et  postmodum  gratiosissime  visitavil,  con-  est  ad  particulares  Ecclesias,  reformando 

solatus   est,   et   reformavit    eamdem  ;    et  eas  per  auxilium  sponsi  :  quae  sunt  do- 

ipsa  mater  Ecclesia  in  synodis  suis  fre-  mus  et  congregationes  matris  mese,  id  est 

quenter    impetravit    adsistentiam    sponsi  filise  ortee  ex  primitiva  Ecclesia,  quae  est 

optalam,  atque   per  sanctos   viros  desu-  mater  et  genitrix  mea,quia  prior  me  tem- 


31,  3 


352 


ENARRATIO   IN   CAP.    111   CANTICI   CANTICOROf.    —  ART.    IX 


pore,  et  ex  ea  graliam  et  doctrinam  sus- 
cepi.  Cubicula  autem,  sunt  diversi  status 
et  gradus  ordinesque  credentium.  Unde  et 
p«.  IV,  5.  dicitur  in  Psalmo  :  Qua?  dicitis  iij  cordi- 
bus  vestris,  in  cubilibus  vestris  compun- 
gimini. 

Hoc  tam  sancto  sponsse  generalis  audito 
proposito,  Christus  jubet  filiabus  Jerusa- 
lem,  ne  sponsam  a  suis  avellant  ample- 
5  xibus,  dicens  :  Adjuro  vos,  /ilice  Jerusa- 
lem,  per  capreas ,  cervosque  camporum,ne 
suscitetis,  neque  evigilarc  faciatis  dilc- 
ctam,  donec  ipsa  velit.  Estque  iste  versus 

Cant.  M,  7.  praecedenti  capitulo  exposifus :  quem  spon- 
sus  ad  insinuandum  inaguitudinem  suse 
caritatis  sollicitudinisque  ad  sponsam,  hic 
repetit.  Yel  ibi  protulit  versum  hunc  ad 
Ecclesiam  ex  Judaismo  conversam,  liic  ad 
Ecclesiam  ex  gentilitate  collectam,  vel 
potius  ad  eamdem,  quantum  ad  diversas 

/6id. viii,4.  parfes  ipsius.  Attamen  etiam  inlra  icpe- 
titur  idem. 

Deinde  sponsus  quasi  admirans  spnnsa? 

decorem,  agilitalcm  ac  gracililatem,  sub- 

6         jungit   :    Quic  cst  ista,  quw  asccndit  ]/cr 

desertum?  id  est,  per  solitudinem  hujus 

Phuipp.ii,  ssecuii,  per  medium  nationis  perversse  a 
Deo  desertae,  per  hoc  saiculum  ne(iuam 
divina  iiihabitatione  privalum,  scandit  ad 
siibliinilatcm  virlutum,  ad  contomplalio- 
nis  fastigium,  ad  altitiidinein  regni  ccelo- 
rum  ;  sicut  virr/ula  fumi  ex  aromatibus 
myrrhie  et  tliuris  et  universi  pulveris  pl- 
gmenlarii,  id  esl,  siibtilis,  gracilis,  or- 
nata,  suavis,  el  iii  alliim  se  erigens  per 
spiiiliialem  prorecliim,  conlcmplatioiiom 
sincciam,  feivi(liim(|uc  aricctum,  instar 
vaporis  per  moduiii  viigiila'  in  allum  lcn- 
dentis  :  qui  vapor  consiirgil  ac  oritur  ex 
incensione  aromalicse  confectionis,  facla> 
ex  myrrha  et  thure,  ceterisque  pulveribus 
arte  pigmentarii  pi;eparalis  :  per  mvr- 
rham  amarain,  intclligcudo  corporis  mor- 
tificalionciii,  el  crucifoiiiiem  Clirisli  inii- 
tationein;  per  Ihus,  quod  iu  sacrificio  Deo 
offertiir,  devotionis  suavitatem.  sine  (pia 
corporalis  exercilalio  paruin  aiit  nihil  va- 
let,  seu  bonse  fama)  odorem,  et  delectatio- 


15 


A  nem  in  actu  virlutum,  aut  certe  ferven- 
tium  orationum  fragrantiam,  juxla  illud 
in  Apocalypsi  :  Data  sunt  ei  incensa  mul-  Apoc.sm, 
ta  de  orationibus  Sanctorum.  Porro,  per  ^' 
ceteros  pulveres  aromaticos.  intelligendaj 
sunt  ceterarum  virfutum  atque  donorum 
actiones  ac  delectationes,  luce  discrefionis 
commixtae  ac  divini  igne  amoris  succensae. 
Ex  quibus  omnibus  procedit  a  menfe  fam 
virtuosa  exhalatio  spiritualis,  recfissima 
prorsus,  subtilis,  id  est  pura,  dulcis  ac 
fervens  ad  Deuin  affecfio;  cui  sponsa  as- 

B  similatur,  quoniam  ad  hoc  fendit  fotus 
conafus  Ecclesise,  ut  affecfione  hujusmodi 
impleatiir,  afque  in  spirifum  fransforme- 
fur.  quafenus  ab  omni  carnalifate  et  vilio- 
rum  grossitie  emundata,  feratur  ad  spon- 
siim  coniestcm  libere  ac  fervenfer,  assidue 
ac  manenter. 

En  lectulum  Salomonis  sexaginta  for-        7 
tcs  amhiunt  ex  fortissimis  Israel.  Per  le- 
cfuluin  Salomonis,  designafur  mens  spon- 
sse,  in  qua  cum  sponsa  sponsus  quiescit. 
Hiinc  ambiiinf  scxaginla  fortes  clecfi  ex 

G  omni  plcbe  fidelium,  id  est  univer^i  pa- 
stores  idonei  et  praedicafores  condigni,  qui 
gregem  dominicum  ef  lecfulum  Dei  in  eo 
custodiiint,  sicuf  pnrdicfiim  esf.  Frequen- 
lcr  autem  in  Scripturis  ponifur  numeius 
dctermiualiis  pro  indeleiiniualo.  siciit  in 
Psalmo  :  (]adcnt  a  latere  fiio  inillc,  et  de-  Ps.\c,t. 
ceni  inillia  a  dexfris  tuis.  Horum  autein 
iiniversitas  per  sexaginta  innuilur,  qiio- 
uiam  sexaginfa  sunl  sexies  decem,  seu  de- 
cies  sex.  Per  denariiim  vero,  adimplefio 
Decalogi:  per  senarinm.  ipsa  observaiili;r 

i)  liujiis  insinuafiir  perfectio. 

Oinnes  tcncntcs  gladios,  id  est  arma  vir-        8 
tiifum  confra  aerias   poteslates  ef   aciem 
vifiorum.  Specialiter  vero,  lestc  Apostolo, 
^ladius  spiriliialis  esl   verbiim    Dci,   qno  Ephes.M, 
resecantiir  pcccala,  et  cordis  aperiliir  du-  ''• 
rilia.   I^ursiis.  gladius  csf    rigor  juslili;e, 
jiista  scnlenlia  ac  iiltio  debila  :  jiixla  quod 
scribiliir  in  Apocalypsi,  De  ore  ejus  pro-  4/)o<- i.io; 
ccdel);il  gladius  cx  ulraque  parfe  aculiis;  *"'' '^' 
alque  in  Psalino.  (Jladii  ancipiles  in  mani-  Ps. cxux, 
bus  eorum.  Prielali  ergo  ef   praedicalores  *'" 


ENARRATIO  IN   CAP.    III   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    IX 


3.^3 


gladios  tenent,  quoniam  verba  sacrso  Scri-  A 
pturBB  promptc  habent  in  ore,  in  memo- 
ria,  in  effectu  :  per  quge  verba  custodiunt 
lectulum  Chrisli,  quoniam  pra;dicando, 
hortando,  comminando,  corripiendo,  ad- 
versarios  human»  expellunt  sahitis,  et 
oves  Salvatoris  purgant,  illuminant,  et  in- 
flammant,  ac  coram  Deo  sollicitas  red- 
iirim.iii,  dimt  :  quia,  ut  ait  Apostokis,  Omnis  Scri- 

16, 1'.       ptura    divinitus    inspirata,    utilis   est   ad 
docendum,  ad  exliortandum,  ad  corripien- 
dum,  ad  erudiendum  in  justitia,  ut  perfe- 
ctus  sit  homo  Dei,  ad  omne  opus  bonum  B 
instructus.  Hinc  Christus  de  se  ipso  ait  in 

/s.  xi.iT,  a.  Isaia  :  Posuit   Dominus   os   meum   quasi 
gladium  acutum.  Et  de  ipso  increato  ser- 

^e6)Mv,i2.  mone  dicitur  ad  Hebrseos  :  Vivus  est  ser- 
mo  Dei  et  efficax,  et  penetrabilior  omni 
gladio  ancipiti  Et  ad  bella  doctissimi. 
Hoc  plane  pertinet  ad  pastores  et  prsedica- 
tores,  et  ad  universos  curam  animarum 
sortitos,  ut  sint  valde  exercitati  in  conver- 
satione  virtutum,  in  prselio  spirituali,  in 
modo  ac  arte  resistendi  ac  prsevalendi  ho- 
stibus  animarum  :  quatenus  valeant  non  C 
solum  se  ipsos  a  vitiorum  Isesionibus  pra?- 
servare,  a  tenlationum  circumventione 
eruere,  in  dubiis  informare,  et  de  spiri- 
tuali  profectu  instruere  ;  sed  et  subditis 
suis  ac  imperitis  providere  de  omnibus 
istis. 

Umuscujusqae  ensis  super  femur  suum 
propier  timorcs  nocturnos.  Spirituale  fe- 
mur,  est  vis  intellectiva  seu  intellectus, 
per  fidem  et  sapientiam  informatus  :  per 
quem  homo  generat  filios  spirituales,  in- 
struendo  convertendoque  proximos,  sicut  D 
iCojMv,  quibusdam  scribit  Apostolus  :  hi  Christo 

*^-  Jesu  per  Evangelium  ego  vos  genui.  Super 

hoc  femur  habet  unusquisque  bonus  prse- 
latus  ac  eruditor  gladium,  id  est  verbum 
Dei  :  quia  Scripturse  verba  habet  in  intel- 
lectu,  et  ex  intellectus  discretione  pro- 
nuntiat  ea;  verbaque  oris  sui  sunt  ef- 
fectus  et  signa  intenectualium  suorum 
verborum.  Unde  et  sponso  ait  Psalmista  : 

Ps. xiiv,4.  Accingere  gladio  tuo  super  femur  tuum, 
potentissime.  Sic  autem  unusquisque  ta- 

T.  7, 


lium  est  accinctus,  propter   timores   no- 
cturnos,  id  est,  ad  prajcavendum  spons» 
ac  lectulo  Christi  ab  inordinatis  timori- 
bus,  et  a  terribilibus,  quae  in  lenebris  et 
ignorantiis,  adversilatibus   et   tentalioni- 
bus  vitse  pra^sentis   solent  occurrere  :  a 
quibus  omnibus   cripitur  homo  per  ver- 
bum  Dei,  quemadmodum  scriptum  est  : 
Scuto  circumdabit  te  veritas  ejus;  non  ti-  Ps.\c,5. 
mebis  a  timore  nocturno.  Sponsus  quoque 
in  Evangelio  :  Nolite,   inquil,   timere  eos   Maith.x, 
qui  corpus  occidunt;  sed  eum  timete,  qui  -*• 
habet  potestalem  corpus  et  animam  mil- 
tcre  in  gehennam  :  hoc  est,  inordinalam 
propulsate    formidinem.  Sicque   eruditus 
quicumque  fidelis  fiducialiter  psallit  :  Do-  Ps.  xxvi,  i. 
minus   illuminatio    mea   et   salus   mea    : 
quem    timebo  ?   Propter    quod    dixit    Mi- 
chaas  :  Quum  scdero  in  tenebris,  Domi-  Mich.Mi,». 
nus  lux  mea  est. 

Prseterea,  per  sexaginta  istos  fortissimos 
et  accinctos,  intelligi  possunt  angeli  san- 
cti,  hominibus  pro  custodia  deputati,  juxta 
illud  Psalmistse  :  Angelis  suis  mandavit  de  Ps.  .xc,ii. 
te,  ut  custodiant  te  in  omnibus  viis  tuis. 
Omnes  quippe  sunt  administratorii  spiri- ^^g^^ ,  ,^ 
tus.  Hi  expertissimi  peritissimique  con- 
sistunt  ad  preeliandum  pro  suis  contra 
nequissiinos  spirilus,  quos  coercent,  ne 
quantum  volunt  ac  possent,  impugncnt  et 
vexent  nos.  Illuminant  quoque  mentes  no- 
stras  allocutione  et  instructione  interna. 

Ferculum  fecit  sibi  rex  Salomon  de  li-       g 
gnis  Libani.  Per  ferculum,   quod  dicitur 
cibus  seu  solium,  designatur  tota  Eccle- 
sia  :  in  qua  moratur  ac  residet  sponsus,  et 
eam   quasi   manducando  incorporat  sibi. 
Igne  quoque  caritatis  consumit  in  ea  quod 
pravum  est,  ac  privatum  amorem,  ut  cum 
Apostolo  dicere  queat  :  Vivo  autem,  jam    caiat.u, 
non  ego;  vivit  vero  in  me  Ghristus.  Hoc  -'^- 
ferculum  fecit  Christus  per  se  ipsum  ct 
suos  discipulos,  prsedicando  fidem  et  gra- 
tiam  influendo,  et  eos  quos  prsedestinavit   nom.  vm, 
pie   vocando,    sicut  in   Actibus   legitur  :  ^"- 
Crediderunt,  quotquot  prseordinati   erant    Act.  xm, 
ad   vitam.   Hinc   in   Zacharia   de   Christo  ^*-    , 

Zach.  VI, 

praedictum  est  :  Ecce  vir,  Oriens  nomen  t^,  13. 

23 


334 


ENARRATIO    IN    CAP.    III    CANTICI   CANTICORUM. 


ART.   IX 


ejus,  et  JBcliiicabit  templum  Domino:  et 
erit  sacerdos  super  solio  suo.  Hoc  fcrcu- 
lum  construxit  artifex  summus  de  lignis 
Libani,  id  est  ex  electis  personis  :  quae  sie 
per  gratiarum  charismata  eminent  homi- 
nibus  ceteris,  sicut  ligna  Libani,  hoc  est 
cedrus  et  cypressus  quae  in  monte  Libano 
oriuntur,  ceteris  lignis  prsefulgent,  quia 
secundum  Glossam,  imputribilis  sunt  na- 
lura3,  et  boni  odoris,  fortia,  candida,  et 
formosa.  Sic  electi  viliorum  abhorrent 
putredinem,  boni  sunt  nominis,  carilate 
ac  pietate  dulcescunt,  virtutibus  roboran- 
lur,  donis  ornantur,  caritate  et  gratia  sunt 
decori. 
10  Columnas  ejus  fecit  argenteas  :  id  est, 

sanctos  Apostolos  et  apostolicos  viros  ac 
virluosos  praisules  et  pastores  fecit  ceteris 
clariores,  et  in  scientia  Scripturarum   ac 
/.iic.  XXI,  eloquenlia  prccfulgenles  :  Ego,   inquiens, 

'''■  dabo  vobis  os  et  sapientiam,  cui  non  po- 

terunt  resistere  et  contradicere  omnes  ad- 

/oniin.xvi,  versarii  vestri;  ilemque,  Quum  vencril  il- 

**•  le  Spirilus  verilalis,   docebit  vos  omnem 

verilatem.   Ue   talibus    inclylissimis   viris 

Ca/a/. II, 9.  scripsit  et  Paulus  :  Cc[)has,  Jacobus  el  Jo- 
annes,  qui  videbanlur  columnie  esse,  elc. 
Reclinatorium  aM-reMw.Reclinatorium  ap- 
pellatur  pars  Ihroni  snperior,  super  quod 
caput  reclinal  se.  Aureuni  ergo  reclinalo- 
rium,  est  excellenlissinui  illa  persona  Lc- 
clesia},  auro  sapienliio  ac  carilalis  prse 
cunclis  ornala,  inconq^arabilis  virgo  .Ma- 
ria  :  in  qua  Uex  omnipolens  habilare.  in- 
carnari,  quiescerc  praeelegil,  aililudinem 
sua?  deilalis  quasi  reclinans  in  ea.  Aurcum 
quoque  reclinatorium,  sunl  personse  emi- 
ncnter  conlemplalivie  ac  fervida\  iil  ana- 
choreUi!,  in  quibus  Domimis  majeslalis 
pr«cipue  conquiescere  perliibelur.  Aposlo- 
lis  tamen  nec  in  hac  perfeclionequisquam 
pra>ferlur.  Ascensum  jiurpureum.  Ascen- 
sus  isle  lam  pulchcr,  est  ordinafa  virlu- 
lum  connexio,  in  (luibus  ab  inferioi  ibiis 
ad  siiblimiora  oporlel  paiilalim  ascendcrc. 
Uursus  isle  ascensus,  est  coaplalio  Iriuiii 
slatuum,  ulpote  stalus  incipienlium.  sla- 
lus  proficicntium,  et  slatus  perfcctorum, 


A  per  quos  oportet  gradatim  et  ordinate 
ascendere;  scu  distinctio  triplicis  viae,  vi- 
delicet  purgativae,  illuminativae  et  perfe- 
ctivae;  vel  cohabitudo  virtutum  moralium, 
intellectualium,  et  theologicarum.  Est  quo- 

,  que  ascensus  Ecclesise  purpureus,  quia 
per  sanguinis  effusionem  pro  fide  aut 
a^quitate  ad  regnum  cceleste  a  praesenti  ex- 
silio  feliciter  alque  celerrime  scanditur. 

Media  caritale  conslravit.  Media  fercnli 
liujus,  puta  Ecclesi»,  sunt  prsecepta,  per 
quse  a  via  ad  patriam  pervenitur;  et  ec- 

B  clesiaslica  sacramenta.  quse  ad  hujus  iti- 
ncris  expedilionem  valde  cooperantur:  in 
quorum  primo,  id  est  Baptismo,  omnia 
relaxantur  peccata,  quantum  ad  culpam 
et  pamam  ;  in  Confessione  aulem,  ad  mi- 
nus  quoad  culpa>  remissionem  :  quorum 
etiam  sacramenlorum  dignissimum,  quod 
EuchaiMslia  nominalur,  alio  nomine  viati- 
ciim  nuncupalur,  quia  de  via  ad  coele- 
slem  elevat  paradisum.Media  quoque  sunt 
evangelica  Christi  consilia,  gralia,  virtu- 
tes,  ac  merila  :  medium  equidem  dicilur, 

C  quod  inler  duo  exlrcma  localur.  Omnia 
media  isla,  siinl  carilale  constiala,  com- 
l)lanata  et  informala  :  quoniam  absque 
carilate  nil  prosunt,  et  ad  caritatis  pleni- 
ludinem  omnia  ordinanlur,  atque  per  eam 
facililcr  adimplentiir.  (iiue  sine  ea  essent 
iiliiiuc  dura  ac  gravia  ad  implendum.  Ideo 
omnibus  his  Dominiis  et  Salvalor  carila- 
lcm  supcrfudit  el  conjungi  proecepil,  man- 
dans  ex  caritate  omnia  fieri,  et  universas 
ecclesiaslicas  personas  in  caritate  uniri, 
iinunupie  effici  :  In  hoc,  inquiens,  cogno- 

D  scenl  omnes,  qiiia  discipuli  mci  eslis,  si 
carilalcm  habiierilis  ad  iuvicem  ;  el  ilcm  : 
Palcr,quos  dedisli  miiii,  volo  ul  sint  unum, 
sicut  el  nos  uniim  sumus. 

Sic  ergo  carilale  constrala  sunl  propter 
filias  Jerusalem,  id  esl  ad  salutem  ani- 
mariim  fidcliiim.  (iiije  siinl  filiuMnililanlis 
Ecclcsia',  (iiKc  iibcrlim  J(MUsalciii  niincii- 
palur.  Proplcr  has  filias,ad  siib\eniendum 
cisdcm.  UK^dia  sunl  carilate  constrata  : 
(lualenus  filia"  isla'  pcr  carilalem  accen- 
sa',  prompte  obediant,  ac  perseverarc  in 


I  Cor.  xiii, 
3. 

i/aff/i.xxii, 
40. 


Jonnn.  xiii, 
35. 


Ibid.  XVII, 
24,  M.2i. 


ENARRATIO    IN   CAP.    III   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    IX  355 

unitateEcclesi8edelectentur,atquc  in  com-  A  nostra;  salutis  mysteria.  Ideo  subditur  :  et 

munione  mystici  corporis  Chrisli   sponsi  in  die  lcetitice  cordis  ejus  :  quia  de  recu- 

sui  permaneant  ac  ditentur,  quoniam  om-  pcratione  honoris  Patris  aeterni,  ac  salva- 

nes  in  caritate  exsistentes,  sibi  inviccin  tionc  generis  humani  summe  gaudebat. 

suffragantur,  et  merita  sua  communicant  Insuper  potest  et  ita  exponi :  lYc/efc  rc- 

Ps. cxviii,  alque  participant,  juxta  illiid  :  Piirticeps  gon  Salomonem  in  diademate,(juo  coro- 

®^'            ego  sum  omnium  timentium  te.  'navit  eum  mater  sua,  id  est  Christum  in 

Sed  quoniam  Unigenitus  Dei  fecit  hsec  glorificatione  suae  humanitatis  :  qua  glo- 

per  assumptam  humanitatem,  recte  sub-  rificatione  accidentaliquc   pra;mio,  quod 

inferfur    monitio,    ut    incarnationis    ejus  sua  passione  promeruit,  tanquam  diade- 

pensemus  mysteria,  et  assumptge  humani-  mate  coronatur,  sicut  in  Psalmo  habetur  : 

11       tatis  glorificationem   intueamur.  Egredi-  Posuisti  in  capite  ejus  coronam  de  lapide   Ps.xx,4. 

rnini,  id    est,  mentes   vestras   levate   ad  B  pretioso.  Et  Apostolus  protestatur  :  Yidc-  Hebr.iu'j. 

Ps.xxxix.s.  considerandum  sequentia  ;  exite  de  lacu  mus  Jesum  propter  passionem  mortis,gIo- 

miserise,  de  consuetudine  prava,  de  negli-  ria  et  honore  coronatum ;  et  denuo,  Pro-  PhUipp.n, 

gentia  ac  torpore,  de  terrenis  ad  superna,  pter  quod  et  Deiis  exaltavit  illum,  et  dedit  '■'• 

de  intellectus  obtenebratione,   distractio-  illi  nomen  quod  est  super  omne  nomen. 

ne,  imaginationeque  foeda,  vana  ac  stoli-  Propter  quod  in  Apocalypsi  asserunt  San- 

da;  et  videte  oculo  fidei,  o  fiUcv  Sion,  id  cti  :  Dignus  est  Agnus,  qul  occisus  est,  ac-  Apoc. v, ti 

est,  0  animse  speculativee,  seu  ad  specu-  cipere  virtutem  el  divinitatem,  et  sapien- 

landiim  divina  creatae,  regem  Salomonem,  tiam  et  honorem  et  gloriam.  Hinc  passione 

id  est  Christum  verum  Pacificum,  recon-  instante,deprecatus  est  Patrcm  :  Pater,  ve- yoann.xvn, 

ciliatorem  perfectum,  in  diademate ,  ciuo  nit  hora,  clarifica  Filium   tuum.  Denique  '" 

coronavit  eum  mater  sua  in  assumpta  hu-  hoc  diademate  coronavit  Christum  mater 

manitate,  quam  ex  Virgine  gloriosa  ac  be-  C  sua,  id  est  Judaea  seu  Synagoga,  de  qua 

nedicta   assumpsit,    pulcherrime    cunctis  secundum  carnem  est  ortus,  quia  cruci- 

divinis  charismatibus  in  extremo  termino  fixit  eumdem  :  quam  crucifixionem  ipse 

excellentiae   decoratam.    Qua    humanitate  Christus  ex  summa   caritate,  obedientia, 

Yerbum  aeternum,  quasi  diademate  corc-  pietate,  et  patientia  libentissime  sustinen- 

natur  :  quoniam  quamvis  in  sua  deitate  do,promeruit  taliter  coronari  a  Deo  Patre. 

perfectum  sit,  nulliusque  indigens;  tamen  In  clie  desponsationis  suae,  id   est  in  sua 

in    sua   humanitate  et  incarnatione    ine-  resurrectione   et   gloriosa   ascensione    ad 

narrabiliter  ac   praeclarissime   relucet   ac  dextram  Patris  :  in  qua  die  desponsavit 

declaratur  infinita  pietas,  dignatio,  cari-  sibi  Ecclesiam  excellentiori  modo  quam 

tas,munificentia  ejus  ad  genus  humanum,  ante,  conferendo  ei  ex  tunc  affluentissima 

et  ipsum  Yerbum  Esternum,  per  suam  in-  gratiae  dona.lmo  et  tunc  dicitur  sibi  etiam 
carnationem  et  assumptam  humanitatem,  D  triuinphantem  desponsasse  Ecclesiam,  la?- 

nos  coronavit,  ac  nostram  naturam  maxi-  tificando   eam  speciali   recentique   modo 

me  honoravit.    Sic   autem    niater   sponsi  de  sua  corporali  preesentia  ac  triumpho, 

istius   coronavit  filium  suum  in  clie  dc-  et  preeda  quam  secum  tulit  in  ascendendo, 

sponsationis  illius,  id  est  in  hora  incar-  quoniam  secum  deduxit   animas  Sancto- 

nationis,  quando   Filius  Dei   desponsavit  rum,  quas  eduxit  de  limbo.  Sicque  dies 

sibi  Ecclesiam,  et  Yirginem  matrem  fecit  illa  fuit  dies  loititiai  cordis  sui,  quam  de- 

suam  sponsam  singularem,  ac  cum  assum-  inceps  nunquam  amittit. 

pta  natura  nuptias  celebravit  ac  iniit  per-  Itaque,  o  fideles  animse,  hoc  modo  con- 

sonales  :  quod  totum  jucundissime  fecit  siderate  Regem  et  sponsum  vestrum,  qui 

Ps.  xviii,  6.  ex  caritate  plenissima,  exsultans  ut  gigas  tanta  propter  vos  toleravit,  tamque  glorio- 

ad  currendam  viam,  et  ad  peragendum  sissime  triumphavit :  quatenus  ejus  exem- 


3o() 


ENARRATIO    IN   CAP.    III   CANTICI   CANTICOROI. 


ART.    X 


plo  patientiam  addiscatis,  atque  in  omni  A  rificemini  ab  eodem.  Omnes  namque  qui   UTim.m, 
afflictionc,  injuria,  persecutione  manea-      pie  vivere  volunt  in  ipso,  hac  via  oporlet  '"'• 
tis  immobiles  ac  tranquilli,  ut  sic  vestro      incedere  ;  nec  dignus  est  glorificari,  qui 
conformcmini  sponso,  et  paulo  post-  glo-      respuit  compati. 


ARTICULUS  X 


EXPOSITIO   EJUSDEM   CAPITULI   TERTII,   DE    CHRISTO   ET   SPONSA    PARTICULARI. 


Philipp.  IV, 
4. 

11  Cor.  X, 
17. 


{  T-^^  lectulo  meo  per  noctcs  fjuwsitn  quem 
jLdiligit  anirna  mea.  Immalerialis  et  in- 
corporea?   animse,  ad   supergloriosai  ado- 

Cen.  1,27.  randffiqnc  Trinitalis  imaginem  condil», 
leclulus  utiquc  simplex  et  immalerialis 
est  :  ulpole  Iranciiiillilas  cordis,  quando 
affectionibus  relormalis  ac  siinplificatis 
in  Deo,  passionum  cessat  inquieludo  et 
vitiorum  tumultus,  ipsis  quoque  tenlalio- 
nibus  cito  faciliterquc  resislilui'.  Anima 
ergo  sic  (ranquillala,  sine  delectatione  diu 

p«.xxxix,5.  essc  non  valcns,  nec  lamen  in  vanilalibus 
atque  insaniis  falsis  consolalioiUMn  ad- 
mittere  volens,  magis  vero  cupiens  adiin- 
plere  quod  scriplum  esl,  Gaudcte  in  Do- 
mino  seinper;  el  rursus,  Qui  glorialui'.  in 
Domino  glorielur  :  protestalur  et  ail  :  /// 
leclulo  meo,  id  esl  in  quiete  ct  confiden- 
tia  conscienlia?  ine;p.  iicr  noctcs,  id  est  in 
sublraclionibus  illuminalionum,  consola- 
lionum,  dulcinmquc  pra?sentiarum  sponsi 
ac  Domini  niei,  cl  iii  aiidilale  ac  contii- 
stalionibus  cordis  mei,  f/ua'sivi  speciosum 
forma  pr»  filiis  hominiim,  <juc)fi  diligit 
anima  mca,  id  esl  vis  animalis  seu  ego 
ipsa,  quic  mca  sum,  qiiia  post  Dciiin  spe- 
cialiler  amo  me.  Inlerdum  elenim  aninia 
amorosa  dispensative  relinquilur  sibimet- 
ipsi,  et  consueta  alacrilale,  la>litia,  fer- 
vore,  meditalionunKjuc  siibtililate  piiva- 
tur,et  (|uamdaiii  insipidilalcm,  ariditalcin. 
ac  mttMorein  illabiliir  :  ila  qiiod  cuduin 
sibi  a?neum  esse  videlur,  lerraque  ferrea, 
et  se  essc  rcliclain  Nrifliic;  alque  ex  coii- 
siderationc  i)ropiia>  imperfectionis,  fiagi- 


Ps.  xi.iv,  3. 


B  Iitatis,ac  defectuositatis,grandem  incurrit 
tristitiam.  In  hujusceinodi  igitur  noclibus 
restal,  ut  quserat  dilectum  in  lectulo  suo  : 
ita  ut  ab  exterioribus  occupationibus  et 
curis  se  abslrahat,  et  se  pro  posse  recol- 
ligat,  miscralionesqiie  Domini  pensans,  di- 
cal  :  U  Domine  gialiosissiine.  sponse  siiper 
omnia  pripdilecle,  in  me  non  est  forliludo 
emergcndi  a  calamilatum  islarum  abys- 
so;  sed  quum  ignorem  quid  agere  debe-  wpar.w, 
am,  hoc  solum  residui  habeo,  ul  dirigam  '"" 
oculos  ad  te. 

G      Q/nvsivi  iiliim,  ad   obtinendiiin   ab  eo 
bona  pra?latis  inalis  conlraria.  (jutesivi  il- 
lum,  et  non  inveni  ita  celeriter  atque  su- 
aviter,  ul  optavi.  Sic  cl  sanctus  Job  loqui- 
liir  Deo  :  (^lamo  ad  te,  et  non  exaudis  me ;  job\\\*(i, 
sto,  et  non  respicis  me :  mutalus  es  mihi  -'■ 
in  criidelem.Hinc  Fsalinista  loquilur  Deo : 
Usqucquo,  Domine,  oblivisccris  mc  in  fi-  />*. xu.i. 
nem  ?   usquequo   avertis    faciem    tiiam   a 
ine?  Scd  non  est  cessandiim  ab  ista  in- 
quisilione  .salubii.  (jiiuiii    scriptum    sil  : 
(Jiia>rile  Dominuin,cl  confirmamini  ;  qua?-  /■*. civ, 4. 

D  lite  faciein  ejiis  sem|)cr.  (lerluinqiie  csl, 
(juod  qua.Mcns  non  frii^tiabitur  sua;  quic- 
silionis  effeclii  cl  fructu,  qiiantum  esl  ex 
parle  benignissimi  Dei ;  vcrumlamen  cx 
parte  quaMcntis.posscl  imjjedimenlum  ac- 
cidtMc  :  idco  spei  sil  qiiidam  (imor  ad- 
mixlus.  liinc  etenim  scriptuin  esl  :  (Juis  yoe/n,  u. 
scil,  si  converlalur  el  ignoscal  Deus,  et 
relin(jual  posl  se  bencdiclionem  ?  1'nde  et 
rcx  Ninivc  Uujiiitiir  :  (Juis  scit,  si  conver- yoarm,  9. 
latiir  et  ignoscat  Dcus,  el  reverlalur  a  fu- 


ENARRATIO   IN   CAP.    III   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    X 


3.^7 


rore  irge  susp,  et  non  peribimns  ?  Idcirco 
subjungitnr  : 

2  Surgam,  et  circuibo  civitatem,  id  est 
quamcumque  congregationem  fidelium, 
seu  universalem  Ecclesiam.  Per  vicos  ei 
plateas  quceram  qiiem  dilifjit  anima  mea : 
id  est,  in  hominibus  activis  et  contem- 
plativis,  in  majoribus  et  minoribus  Dei 
servis  quseram  dilectum,  quarendo  sedi- 
ficationem  et  instructionem  ab  ipsis,  ac 
modum  pertingendi  ad  gratiam  Dei  de- 
sideralam.  Hoc  est  a  singulis  devotorum 
aliquid  virtutis  haurire,  et  instar  pruden- 
tissimge  apis  ex  aliorum  floribus  mellifi- 
care,  id  est  unumquemque  sequi  in  bono 
virtutis,  quo  ipse  magis  abundat.  Econ- 
trario  quidam  perversi  proximorum  maia 
observant,  recogitant,  imitantur,  et  ex  eis 
suas  excusant  iniquitates,  sequcntes  quas- 
dam  aviculas,qu8e  ex  stercoribus  sibi  prse- 
parant  nidos.  Qua^sivi  illum,  et  non  inve- 
ni.  Nam  sicut  piissima  mater  interdiim 
abscondit  se  suo  infanti,  ut  ille  eam  cum 
ploratu  et  majori  qu»rat  affectu,  atque  ad 
ipsam  recurrere  assuescat  ;  sic  sponsus 
aliquando  sponsse  se  subtrahit,  ut  illa  ge- 
mendo,  plorando,  quaerendo,  affectando 
mereatur  paulo  post  exuberantius  inveni- 
re.  Itaque,  quod  in  tali  casu  sponsus  non 
invenitur,  dissimulatio  est,  non  ira  :  atta- 
men   sponsa  inde  affligitur  ac  turbatur, 

Ps.xxix,  8.  juxta   illud   in   Psalmo,  Avertisti    faciem 
tuam  a  me,  et  factus  sum  conturbatus. 

3  Invenerunt  me  vigiles  qui  custodiunt 
civitatem.^\§\\e's.  isti,  sunt  omnes  in  ca- 
ritate  et  diligentia  fervidi,  fraternse  salu- 
tis  zelo  accensi,  qui  pro  communi  bono 
Ecclesise  sunt  solliciti,  qui  animae  tam  an- 
xie  ac  salubriter  suspiranti,  ac  dilectum 
quaerenti,  condolent,  subvenireque  conan- 
tur.  Num  quem  diligit  anima  mea,  vidi- 
stis  ?  id  est,  si  scitis  ubi  et  qualiter  in- 
veniatur,  mihi  insinuate.  Angeli  autem 
visitant  assidue  animas  sibi  commissas,  et 
intus  eas  affantur,  quos  anim»  rogant  pro 
directionc  et  ope  continua.  Nec  diibitant 
animse  virtuosae,  quin  angeli  sancti  vide- 
ant  Deum  per  speciem,  et  sancti  viri  per 


A  fidem  et  sapientia?  donum ;  sed  ex  vehe- 
mentia  sui  fervoris  sic  loquitur,  velut  si 
quis  exeunlem  de  camera  regis,  interro- 
get,  an  viderit  regem.  Paulidum  quum  4 
pertransissem  eos,  inveni  quem  diligit  ani- 
ma  mea.  Non  enim  potui  subsistere,  gra- 
dumque  figere  in  aliquo  citra  dilectum, 
qui  creavit  me  propter  se  :  ideo  inquietum 
est  cor  meiim,  nisi  ei  jiingatur.  Ideo  vi- 
dens  ipse  perseverantiam  meam,  ct  affli- 
clionem  atque  inquieludinem  bonam,  ex 
sui  amoris  fervore  prodeunles,  misertus 

B  est  mei,  et  ostendit  se  mihi  :  quem  licet 
aliquo  modo  invenerim  in  pra?fatis  vigi- 
libus  atque  custodibus,  non  tamen  tam 
plene,  ut  quielarer,  et  sicut  optavi;  sed 
ipsis  quoque  auxiliantibus  et  orantibus 
pro  mc,  cupitam  grati»  affluentiam  sum 
sortita. 

Tenui  eum,  quoniam  ipse  est  Dominus  Ps.lxxxvh, 
Deus  salutis  mese,  creator  et  salvator  me-  ^" 
us,  qui  universis  ac  singulis  infinite  est 
prseferendus.    Nec  dimittam,   imo   omni 
maligno  spiritui,  omni  tentationi  et  appe- 

G  titioni  ab  ipso   retrahere  me  volenti,   in 
seternum   resistam,  nec  a  Dco  ac  sponso 
meo  recedam   :  juxta  illud  Psalmi,    Ego /'^.  xxix,:. 
aulem  dixi  in  abundantia  mea,  Non  mo- 
vebor  in  seternum.  Cum  tali  proposito  ac 
desiderio  Dcum  qusorere  et  invenlum  te- 
nere  debemus,  juxta  illud  quod  scriptum 
est  :  In  omni  corde  suo  et  in  tota  anima  iiPar.  xv, 
sua  qusesierunt  Dominum,  et  invenerunt.  '^" 
Nempe,   qui   sic    quserunt,   invenire   me- 
rentur.  Non  enim  tam  incomparabile  bo- 
num  cum  desidia  est  quaerendum ;  et  ma- 

D  gnam  Omnipotenti  infert  injuriam,  qui 
tepide  et  cum  torpore  cupit  ei  placere. 
Ideo  Moyses  asserit  :  Quumque  qusesieris  Deut.\y,i9. 
Dominum  Deum  tuum,  invenies  eum ;  si 
tamen  toto  corde  et  tola  tribulalione  ani- 
mffi  tuae  qusesieris  eum.  Verumtamen  in 
tali  ac  tanto  proposito  cavendum,  ne  de 
suis  viribus  quis  prsesumat,  sed  speret  h.  l,  lo. 
pure  in  Domino,  et  innitatur  super  Deum 
suum.  Ilaque,  Non  dimittam  illum,  donec 
introducam  ilhim  in  domum  matris  iiiea', 
et  in  cubiculum  genitricis  mew.  Mater  no- 


358 


ENARRATIO    IN    CAP.    III   CANTICI    CANTICORUM. 


ART.    X 


stra,  iino  modo  est  gratia  Dei  ac  sapientia, 
per  quam  regeneramur  in  Domino.  Cujus 
gratise  seu  sapientise  domus,  est  mens  seu 
animse  intellectus ;  cubiculum  vero  potest 
dici  ipsa  synderesis,  quse  semper  remur- 
murat  malo,  alque  ad  bonum  inclinat.  In 
hanc  domum  ac  thalamum  debet  sponsa 
introducere  sponsum,  quia  non  debet  qui- 
escere  nec  cessare  ab  inquisitione  ac  pre- 
ce,  quousque  per  gratiam  gratum  facien- 
tem  sapientiamque  infusam  preecipuam, 
sponsus  mentem  suam  atque  synderesim 
firmiter  inhabitare  ac  possidere  omnino 
dignetur. 
6  QucB  cst  ista,  fjua'  ascendit  per  deser- 

tum,  sicut  virgula  fumi  ex  aromatibus 
myrrhce  et  thuris  et  universi  pulveris  pi- 
gmentarii?  Ecce  anima  virfuosa,  Christi 
sponsa,  qua'  paiilo  ante  desolata  ac  arida, 
per  vicos  et  platcas,  quasi  mulier  pra^ 
amore  viri  dilecti  amissi  insaniens,  quje- 
sivit  dilectiui)  :  nunc  desideratam  graliam 
alacritalis,  ilhmiinationis,  inflammalionis 
adepta,  non  videtur  jam  ifa  discurrens; 
sed  tam  radiose  ascendif,  uf  paranymplii 
sodalesque  sponsi  super  hoc  admirentur, 
dicenles  :  Qiuv  cst  ista,  quce  ascoidii  ad 
verticem  carilafis.  ad  lucem  confemplatio- 
nis,  ad  plenifudinem  coelesfis  felicifatis? 
Rom.  \u,  per  desertum,  id  cst  in  carne  isfa  morfali, 

'^'  in  qua  (secundum  Aposfolum)  non  habifat 

bonum ;  vel,  Per  descrlum,  id  esf  inter 
passiones  et  opera  parlis  sensitivje  ac  ve- 
getativsp,  quas  subjicit  sibi.  Per  desertum 
etiam  designatur  vallis  haec  lacrimaniin. 
Iterum  per  desertum  significafur  religio 
a  mundi  voluptafibus,  inquiftudinibus, 
vanitafibusque  remofa.  Sicuf  virgula  fu- 
mi  c.v  aromatibus  luijrrha'  ct  fhuris,  cle.. 
id  est  linealifer  jusfe,  tanquam  ab  onmi 
privato  commodo,  et  improbo  sui  amore 

.yatth.yfi.  purgafa  ac  aliena,  esuriens  sifiensque  seni- 
per  jusfiliam,  nec  aliud  cupiens  nisi  Deum 
et  ejus  aniorem.  honorem  et  gloriam,  el 
nihil  sui  in  se,  laniiiiani  [jlcnaiic  abne- 
gans  et  morlificans  semctipsam:qua'  ctiam 
elevalio,  cunclaruni  sihi  iiivicein  coniic- 
.\arum   aclibus   dcieclalionibusque    virlu- 


A  tum  ornatur.  Felix  anima,  quse  sic  jugiter 

cor  sursum  habet  ad  Dominum,  qua^rens  Coioss.m, 
et   sapiens   quae  sursum   sunt,  non   quse '' "' 
super  terram. 

£n  lectulum  Salomonis  sexaginta  for-        7 

.  tes  ambiunt  ex  fortissimis  Israel.  Lecfulus 
Salomonis,  est  anima  virtuosa,  seu  mens 
et  franquillifas  ejus.  Nam  et  anima  justi,  a.Prov. 
sedes  est  sapientige.  Hunc  lectulum  ambit"'^'"" 
non  solum  angelus  unus  unicuique  ad  cu- 
stodiam  specialiler  deputatus;  sed  et  mul- 
ti  valde,  aut  eliam  millia  multa,  praeserfim 

B  lemporc  op[)orfuno,  prouf  quarfo  Regum 
palet  dc  Klisco,  in  cujus  circuilu  apparu-  ivfleg. m, 
erunt  agmina  angelorum.  Similiter  omnes  ''" 
elecfi  in  vifa  hac  pro  se  invicem  sollici- 
fanfur,  et  niutuo  se  conforlant,  ambiunt 
ac  fuenfur  dcsiderando,  orando,  hortando. 
Ad  quod  monens  Aposfolus,  Altcr.  inquit,  caiat.wx 
alterius  onera  porlale;  et  ipsemet  Chrislus, 
In  hoc.  inquiens,  cognoscent  oinnes  quia  Joann.\m, 
discipuli  mei  estis,  si  dilectionem  habue-  ^''' 
rifis  ad  invicem.  Hinc  denuo  loquitur  Apo- 
sfolus  ;  Per  carifafem  servife  invicem.  Et  Gaiat.\,n. 

C  Jacobus  aif  :  Orafe  pro  invicem,  ut  salve-  /aco6.v,i6. 
mini.  Efenim  fotus  populiis  cliristianus, 
esl  quasi  unus  excrcitus  Dci.  In  exercitu 
autcin  iinus  constipalur,  ainbilur,  muni- 
tiii,  jiivatiir  ab  aliis.  Ex  fortissimis  Is- 
racl,  quia  sunl  ceteris  Deum  per  fidem 
cognosccntibus  forliores  :  qui  juxta  expo- 
sitiimcm  [)i;ehabitam  in  pra^ccdenli  arti- 
ciilo.  sunt  ad  bella  docfissiini,  gladiisque 
accincti. 

Fcrculum  fccif  sibi  rc.x  Salomon  dc  li-        9 
gnis  Lihani.  Ferculum,  seu  habitaculum 

D  isfud,  est  quselibef  anima  confemplaliva, 
seu  virtutuin  slructura  facta  in  anima  : 
qiuc  striictura  eonslat  cx  lignis  Libani,  id 
csl  ex  virtutibus  prcliosis,  rcdolcntibus  et 
c.xcelsis.  Columnas  ejus  fecit  argenteas.  ^q 
Possunt  per  columnas  inlclligi  quafuor 
virtufcs  cardinales,  .Tdificiiim  spirifuale 
iii  anima  forfifcr  sustcnlantcs,  vidcliccl 
jiislilia,  |)rudenlia,  forlitudo,  el  lem[)c- 
rantia.  Justilia  namque  esl  pr.Tclarissiina 
viitus,  ct  non  ol  Lucifcr  nec  Hesperus  ila 
adinirabilis  ac  prseclarus.  Prudcntia  (juo- 


40 


ENARRATIO   IN   CAP.    III   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    XI  359 

que  non  solum  ost  virtus,  sed  et  virlutum  A  ma,  quoniam  hse  virtutes  circa  Deum  tan- 

auriga,  actuum  moderatrix,   splendor   ac  quam  circa  proprium  objectum  iminediate 

radius  totius   bonse   conversationis   :  per  et  directe  versantur.  Ascensum  purpure- 

i?om. XII, 1.  quam  rationabile  fit  obsequium  nostrum,  imi,  id  est  ordinationem  seu  gradus  sep- 

icor. XIV,  et  omnia  decenter  ac  secundum  ordinem  tem   donorum   Spirilus  Sancti,  in  quibus 

fiunt  in  nobis,  utpote  congruo  loco,  suo-  ordo  dignitatis  perpendilur,  et  ab  inferio- 

que  tempore,  et  recta    intentione.  Porro  ribus  ad  superiora  ascenditur.  Media  ca- 

fortitudo  est  inclyta  virtus,  aggrediens  vi-  rltate  constravit.  Media  seu  pavimentum 

riliter  ardua,  nec  timore  mortis  recedens  structurse  istius,  sunt  virtutes  morales  et 

a  bonis,  ac  pro  communi   bono   strenue  actus  earum  :  quas  Dominus  jussit  carita- 

certans.  Temperantia  vero,  bestialium  vi-  te  perfici  ac  formari,  prout  praecedenti  ar- 

tiorum  ac  voluptatum  est  refrenatrix,  in-  ticulo  magis  constat  expositum.   Quidam 

cipiens    hominem    facere   spiritualem,  et  B  per   media,  intelligunt  opera   indifferen- 

prsecipue  ipsum    nobililans  ac  decorans,  tia  :  quse  scilicet  in  se  non  includunt  ra- 

dum  a  carnalibus  vitiis  (in  quibus  est  ma-  tionem  virtutis  aut  vitii,  seu  meriti  sive 

xima  turpitudo)  eum  restringit,  sicque  ad  demeriti;  quse  tamen,  si  fiant  ex  caritate, 

actus  intellectivse  partis  eum  apiificat.  Re-  virtuosa  meritoriaque  redduntur. 

clinaiorium  aureum,  id  est  theologicarum  Egredimivi  et  videte,  fdia;  Sion,  regem       11 

virtutum  connexionem  ac  ornamentum  :  Salomonem.  Istud  juxta  pra^inductam  pree- 

quse  virtutes  sunt  ceteris  digniores,  et  per  cedentis  articuli  expositionem,  dirigi  po- 

eas  potissime  sponsus  requiescit  in  ani-  testad  quamlibetanimam  Ghristi  sponsam. 


I 


ARTICULUS   XI 


EXPLANATIO  EJUSDEM   CAPITULI   TERTII,   DE   CHRISTO   ET   SPONSA   SINGULARI. 


N  lectulo  meo  per  noctes  gucesivi  quem  C  ni  die  in  universis  charismatibus  Spiritus 

diligit   anima  mea.  Sponsus   coelestis  Sancti  (nec  enim  unigenitus  et  liberalissi- 

non  solum  quseritur  ab  eis,  qui  caritatem  mus  atque  piissimus  Filius  ejus,  tot  guttas 

et  graliam  ejus  nondum  habent,   sed  ab  virginei  lactis  ex  deificatis  suse  dilectissi- 

his  quoque,  qui  ipsum  jam  habent  per  ca-  mge  Matris  uberibus  suxit,  quot  illustrati- 

ritatem  et  gratiam.  Ideo   scriptum   est  :  onibus  et  sacris  ardoribus,  recentissimis 

p«.  civ,  4.  Quaerite  faciem  ejus  semper.  Imo  ab  ha-  quoque  visitationibus  et  prseclaris  profe- 

bentibus  eum  quairitur  multo  perfectius,  ctibus   electissimam  ejus  animam  adim- 

affectuosius  et  fructuosius,  quam  a  non  plevit)  :  certum  est,  quod  ipsa  divinissi- 

habentibus.  Itaque   habitus   quseritur,   ut  ma  et  spiritualissima  Yirgo,  in  lectulo  suo 

plenius    habeatur,  et  gratiosius  adsit,  ac  non  solum  spirituali,  videlicet  tranquillis- 

per  gratise  incrementa   assidue  quasi  de  sima  sui  pectoris  pace,  sed  eliam  corpo- 
novo  adveniat,  sicque  tandem  gloriosius  D  rali,  dilectum  suum  prse  ceteris   cunctis 

possideatur  in  patria.  Quum  igitur  sacra-  ineffabililer  ardentius,  frequentius,  stabi- 

tissima  ac  suavissima  Virgo,  quamvis  ma-  lius,  fructuosiusque  qusesierit,  inlentissi- 

ximo  confirmata  in  gratia,  tamen  viatrix  me  deprecando,  prsecordialius  desideran- 

fuit   et   incomparabili  ardens   dilectione,  do,  sublimius  contemplando,  copiosius  ob- 
excellentissime  quoque  fuit  proficiens  om-      tinendo. 


3.G0 


ENARRATIO   IN   CAP.    III   CAXTICI   CANTICORni. 


ART.    XI 


19 


46 


Ad  litteram  demum,  tempus  nocturnum 
specialiter  aptum  est  ad  exercitia  talia. 
Conformiter  debemus  et  nos  juxla  nostrae 
modulum  parvitatis  quaerere  dilectum  eti- 
am  in  lectulo  corporali  :  ita,  ut  cum  prse- 
examinatione  et  purgatione  conscientise, 
pergamus  ad  lectum,  et  in  meditatione 
devota  seu  orando"  obdormiamus ;  atque 
quam  cito  evigilaverimus,  levemus  cor 
nostrum  ad  Dominum,  orando,  medilan- 
do,  laudando  eumdem,  sicque   implendo 

Thren.  ii,  quod  admonct  Jeremias  :  Consurge,  lauda 
in  nocto  in  principio  vigiliarum.  et  crfun- 
de  sicul  aquam  cor  tnum  anlc  conspeclum 
Domini  Dei  tui. 

Qucesivi  illum,  et  non  inveni.  Hoc  su- 
perficialiter  potest  exponi  de  triduo,  in 
quo   sanctissima    Dornina    (iu»sivit    dile- 

Zuc.  II, 42-  clum,  quum  ille  duodecim  exsislens  anno- 
rum,  niansisset  ea  ignorante  in  urbc  Jeru- 
salem  et  in  templo  :  in  quo  post  triduum 
repcrit  eum.  Quumque  primo  percepisset 
abscntiam  tam  dileclissimi  Filii,  moestis- 

2  sinia  facta,  dicere  poluit  :  Sun/am  mane 
de  leclo,  ei  circuibo  civitatem  Jerusalem  : 
j)er  vicos  ct  plateas  ejus  qiia^ram  dileclum, 

3  pracscrtim  inler  cognatos  et  notos.  Inve- 
nerunt  me  vigilcs  :  quod  ad   lillciam  ac- 

4  cidere  poluil.  Paululum  quum  'pertrans- 
issem  eos,  inveni  dileclum  in  templo  in 
medio   doclorum,   inlerroganlem    illos   el 

ibid.is.  audicnlem.  Tenui  eum,  dicens  :  Fili.  (piid 
fecisti  nobis  sic?  Ecce  ego  el  paler  luus 
dolentes  qiKTrebamus  le.  Nec  dimittam. 
Tunc  quippc  ardentissima  mente  amplcxa- 
la  fiiil,  et  pectori  suo  purissimo  adstrinxil 
amanlissimiim  Piierum,  plorans  pr;p  gaii- 
dio.  Tamcn,  ut  siipcr  l.ucain  loqiiitiir  Ori- 
genes,  non  ideo  solum  Filiiim  sinim  lam 
dolorose  qua>sivil,  qiiod  pulavcrit  eum  er- 
rasse  aiil  pcrditiim  csse,  quiim  scirel  eiim 
esse  verum  Deum  et  homincm,  ciii  nihil 
fortuitiim  aut  improvisum  possct  accide- 
rc ;  scd  poliiis  vcrebatiir,  nc  lorsan  dc- 
migrasset  ad  alia  aut  ad  coelos  redissel, 
iterum,  qiiiim  sibi  placuisset,  descensii- 
riis.  Sicut  ct  aliquis  stiidiosns  quieril  iu 
Scripluris  sanclis  in  difficilibiis  locis  scn- 


A  siim  earum  cum  quodam  tormento,  non 
quod  putet  errare  Scripluras;  sed  quia 
quod  continent  nescit,  nec  invenire  facili- 
tcr  polest  :  propter  quod  dolens  et  anxius 
investigat,  quod  invenire  non  valet.  Donec 

,  introducam  iJlum  in  domiim  niatris  mia' 
(forlassis  beal»  Annae)  in  qua  habilo;  vel 
in  lemplum  aut  synagogam,  hoc  est,  quo- 
usque  alia  vice  personaliter  secum  intrem 
maleriale  templum  aul  synagogam  manu- 
faclam,  el  exeam,  ne  sic  maniim  ineam 
clapsus,  remaneat  mc  non  scientc. 

1}  Potcst  quoquc  inquisitio  isla  dilecti,  re- 
ferri  ad  lempus  dominicae  passionis  :  in 
quo  quum  venerandissima  Mater  novisset 
Filium  suum  esse  jam  captum,  cum  fide- 
lissima  Maria  Magdalene  currebat  per  ur- 
bem  Jcrusalem,  quousque  perccpil  quod 
cssel  in  domo  pontificis;  el  qinim  mane 
cdiicerctiir  ad  prsesidem,  occurrit  Filio 
siio  :  quem  tenere,  nec  dimillere  concu- 
pivil,  imo  el  mori  cum  ipso,  quousque 
anima  sua,  simul  cum  anima  Filii  perge- 
rel  ad  sanctos  in  limbo. 

C  Pra^lerea  spiriliialius  loqiiendo,  Dcnfcra 
sponsa  h.Tc  Filiiim  suum  qua^sivit  in  le- 
ctulo  suo  corporali  ac  spiriluali,  non  sibi 
ipsi  dumlaxal.  sed  cl  populo  Juda^orum, 
ac  omnibus,  pro  (luorum  saliilc  fiiit  solli- 
cila  el  assidue  preccs  fudil,ul  eis  gratiam 
convcrsionis.  refonnationis,  ac  consolati- 
onis  intcrna»  acquircrct ;  nec  lamcn  pro 
omnibiis  illis  cxaiidiebalur  ad  votiim,  pro- 
plcr  illorum  nimiam  perversitatcm.Quum- 
qiic  esset  humillima,  non  lamen  dc  meritis 
siiis  pra»sumpsil.  Imo  sanctorum  Patriar- 

I)  chariim  ac  Prophclariim  virtules  ac  me- 
lita  aniino  pcrliistravit,  el  per  ea  peliit 
aliqiiando  cxaiidiri  :  sicque  pcr  vicos  el 
plalcas  qiiaesivit  dileclum  :  qucm  illis  trans- 
migratis  invenit,  (luoniam  meritis  suis 
potius  quain  illorum,  cxaudicbalur  pro 
pliirimis.  Idco  ait  :  Paiiliiliiin  quiim  pcr- 
liausisscm  illos,  invcni  (}uem  diligit  ani- 
ma  mca.  Tcniii  eum,  ncc  dimillam,  id 
csl.  non  cessabo  ab  invocatione  ipsius,  do- 
ncc  introducam  illiiin  in  doinum  malris 
mc»,  et  in  cubiculum  genitricis  meiv,  id 


ENARRATIO   IN   CAP.    III   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    XI 


361 


est  in  animas  congregationuni,  pro  qui-  A 
bus  oro,  quatenus  ipse  eas  inhabitare  ct 
reformare  dignetur  :  quse  congregationes, 
sunt  qusedam  particulares  domus  ac  filise 
tolius  Synagogee,  cujus  et  ego  filia  sum. 

Quce  est  ista,  quce  ascencUt  per  deser- 
tum,  sicut  virgula  fumi  ex  aromatibiis 
myrrhoi  et  thuris  et  universi  pulveris  pig- 
mentarii  ?  De  ascensu  quotidiani  profe- 
ctus  in  omni  virtule,  sanctilate  ac  deifor- 
mi  perfectione  honorabilissimaB  Yirginis, 
omnes  cives  triumphantis  ac  militanlis 
Ecclesiffi  rite  eumdem  profeclum  pensan-  B 
tes,  non  immerito  mirabanlur  vehemen- 
tissime.  Inajslimabiliter  enim  profecit  sin- 
gulis  horis,  quum  haberet  purissimum 
corpus  anima?  suae  omnino  promptissime 
subditum  atque  obtemperans,fomitemque 
prorsus  exstinctum,  ac  diligenliam  animi 
sumniam  ac  indefessam,  caritatem  quo- 
que  sestuanlissimam,  stans  indesinenter 
sub  contactu  Solis  justitise,  qui  radios  sa- 
pientise,  flumina  gratiae,  caritatis  ardores 
assidue  acabundantissime  influxit  in  eam. 
Sed  et  superdulcissimus  Spiritus  Sanctus  G 
Matrem  ejus  a  quo  ipse  vere  seternaliter- 
que  procedit,  continuo  incitavit,  movit, 
accendit  ad  incrementa  profectuum.  Quid 
vero  Pater  geternus  comparentali  sueo  non 
largiretur?  Non  dubium  quin  secretissime, 
frequentissime,  exuberantissime  inunda- 
vit  eam.  Ipsa  quoque  optime  fertur  as- 
cendisse  ut  virgula  fumi,  quoniam  ejus 
profectui  non  fuit  admixta  aliqua  curvitas 
culpa»,  nec  negligentia  ulla;  sed  linealiter 
prorsus  rectissime  progrediebatur  in  om- 
ni  bono,  similis  vapori  resoluto  ex  incen-  D 
sione  thymiamatis  optimi,  ex  omni  aro- 
matica  specie  confecti  :  quia  in  profundo 
prselacto  Yirginis  excellentissimse,concur- 
rebant  plurimarum  actus  et  ordinatissima? 
contemperationes  virtutum,  suavissime  re- 
dolentes  apud  Altissimum.Ascendit  autem 
per  desertum,  per  vallem  hanc  calami- 
tatum  ac  fletuum,  per  terram  peregrina- 
tionis  prsesentis,  per  Synagogam  a  Deo 
relictam. 

Insuper,  ascensum  ejus  in  sublimitate  et 


profectu  contemplationis  nullus  valet  satis 
mirari  :  quam  profundissime  contcmpla- 
batur  altitudinem  imperscrutabilis  consi- 
lii  superbeatissima)  Trinitatis,super  modo 
salvalionis  gencris  humani  per  inearna- 
tionem  ac  cetera  mysteria  Yerbi  asterni 
ex  ea  veraciter  humanati.  Quemadmodum 
enim  amabilissimee  Virgini  singulariter 
datum  est,  ut  humanse  salutis  mysteria  ex 
ea  et  per  eam  efficerentur ;  sic  eminenter 
datum  est  ei,  ut  ab  ea  profundius  con- 
templarentur.Postremo,  quantum  quolidie 
creverit  in  dilectione  sincerissima  Filii 
sui,  imo  tolius  superessentialis  incircum- 
scriplibilis  Trinitatis,  quis  posset  concipe- 
re  ?  quia  quum  fuerit  ab  omni  sensuali 
affeclione  et  inordinato  amore  mundissi- 
me  aliena,  atque  in  habitu  caritalis  per- 
fectissima,  maxime  fuit  disposita  ad  emi- 
nentissima  caritatis  augmenta  :  quia  ex 
habitu  caritatis  processit  in  ferventissi- 
mos  actus  divini  amoris;  et  quo  actus  illi 
erant  fervenliores,  eo  majus  sortiebantur 
sanctae  caritatis  augmentum. 

Specialiter  etiam  possunt  ista  exponi 
de  ascensu  Yirginis  illustrissimse  ac  rega- 
lis  in  sua  assumptione  in  ccelos,  quando 
vclocissime  ac  splendidissime  ascendit  su- 
per  universos  angelicorum  spirituum  cho- 
ros  usque  ad  dexteram  sponsi,  et  positus 
vel  potius  exhibitus  est  Ihronus  Matri  Re- 
gis  universorum. 

En  lecfulum  Salomonis  sexaginta  for- 
tes  ambiunt  ex  fortissimis  Israel.  Nulli 
purae  creaturae  tam  eminenter  ac  vere 
competit  esse  Icctulum,  id  est  humilem 
lectum  Salomonis  seu  Christi,  ut  glorifi- 
candissimae  Yirgini  :  in  qua  summus  ille 
Pacificus  elegit  concipi,  incarnari,  ac  ha- 
bitare  in  medio  uteri  ejus;  spiritualiler 
quoque  gratiosissime  in  mente  ipsius. 
Hanc  igitur  electissimam  omnium  creatu- 
rarum,  statim  ut  in  utero  matris  suae  con- 
cepta  est,  Deus  Trinitas  angelis  sanctis 
custodiendam  commisit,  eamque  frequen- 
ter  vallavit  et  honoravit  multitudo  coele- 
s-tis  mililiae,  non  tam  ob  indigentiam  quam 
ob  reverentiam  ejus.  Sed  et  gloriosi  Apo- 


362 


ENARRATIO   IN   CAP.    III   CANTICI  CANTICORUM. 


ART.    XI 


19 


17 


stoli  ac  ceteri  utriusque  sexus  sancti  pri-  A 
mitivae  Ecclesiae,  ad  eam  multoties  cum 
ingenti  reverentia  confliixerunt. 

9  Ferculum  fecit  sibi  rex  Salomon  de  li- 
gnis  Libani.  Praeclarissima  Yirgo  aptissi- 
me  dicitur  ferculum,  id  est  thronus  aut  . 
solinm    Salomonis.   id   est   Salvatoris.  in 

II  Cor.v,  quo  fuit  Deus  inundum  reconcilians  sibi  : 
quoniam  ipsa  non  solum  portavit  Unige- 
nitum  Dei  in  sua  mente  per  fidem,  cari- 
tatem,  ac  jugem  memoriam,  veneratio- 
nemque  prsecipuam,  juxta  illud  Apostoli. 

Ephes.m,  Habitare  Chrislum  per  fidein  in  cordibus  B 
vestris ;  sed  etiam  in  suo  inviolatissimo 
utero  tulit  eum,  cx  se  hominem  factum. 
Hoc  ferculum  ipsemet  Christus,  secundum 
quod  Deus,  fecit,  corpus  benignissimae  Yir- 
ginis  per  causas  secundas  formando,  cujus 
et  maleriam  in  exordio  produxit  ex  nihi- 
lo,  animam  quoque  felicissimam  ejus  per 
se  immediate  creando.  Spiiilualiter  etiam 
fecit  hoc  fercuhim,  sanclificando  ac  de- 
corando  ilhid  per  gratiam  copiosam,  juxta 

/'«.  xt.v,5.  quod  scriptum  est  :  Sanctificavit  taberna- 
cuhim  suum  Altissimus.  Fecit  aulem  ilhid  C 
ex  lignis  Libani  :  quia  corpus  immacuhi- 
tissimae  Virginis  conslat  ex  menibris  san- 
clis  et  incorruplis.quibus  Christus  commu- 

/'j.  XV,  10.  nicavil  quod  de  ipso  fuit  prfedictum  :  Nec 
(Uxbis  Sanctum  tuum  videre  corruplionem. 
Porro  animam  Viiginis  benedicUT  sancli- 
ficavil  ex  perfeclis,  inviclis,  excelsis.  (hd- 
cissimisque  virlutijjus. 

10  Cohimnas  fccit  argenfeas.  VwAv  in  l'ro- 
Prou.i.\,i.  verbiis  scribilur  :  Sapienlia  jrchficavit  sihi 

doinum, excidil  cohimnas  septem.Per  quas 
seplem  dona  Spirilus  Sancli  accipiimlur,  I) 
(|uje  fulciunl  et  sustenlanl  animam  <'is  (n- 
nalain.  Dona  nain(|ue  in  adjuloriuin  dan- 
tur  virluluin,  et  eas  expedire  diciinliif.  id 
est  promplas  faccre  ad  agendum  :  iii  ad- 
jutorium,  inqiiam,  Iheohigicarum  virlii- 
liim,  prout  primo  .Moraliiim  docet  (jie- 
goriiis;  el  ex  respeclii  iilarum  virlutuiii 
dicunlur  argenlca,  (juia  inferiora  ac  nili- 
da.  licclinatorium  aurcum,  id  est  arden- 
tissimam  carilalem,per  (piain  pudicissima 
Virgo  proxime  disponebatiii   ad  concepli- 


onem  Verbi  a?terni.  Per  fidem  tamen  fun- 

damentaliter  disponebatur  ad  hoc.Propter 

quod  dixit  Elisabeth  :  Peata  quse  credidi-  Luc.i,a5. 

sti,  etc.  Per  humilitafem  quoque  de  pro- 

pinquo  et  per  modum  congruitatis  :  quia 

non  decuit    summum  nisi   ab  humillima 

concipi,  quatenus  pietas  ac  gratia  Dei  re- 

cognoscerentur  in  omnibus.  Ideo  ipsa  di- 

xit   :   Quia   respexit    hiimilitatem  ancillfe   /6irf.  48. 

suse.  Caritas  vero  praefervida,  qua  Dei  ho- 

norem  et  proximorum  aestuantissime  con- 

cupivit    salvationem,    maxime    Deo    eam 

univit,  dignificavil.  ac  placenlissimam  fe- 

cil.  In  caritate  igitur  healissim»  Dominse 

Deus  quievit,  resedit,  ac    ferebatur.  Qui 

enim  manet  in  caritate,  in  Deo  manet,  et  i/oann.iv, 

Deus  in  eo:  et  qui  diligit  Denm.  unus  spi-  '^; 

ritiis  est  cum  eo.  Caritas  quoque  adstrin- 

git,  amplexatur,  et  alligat  sibi   dilectum. 

Asccnstnn  purpurcion.  Posuit  enim  as- p«. i.\xxiii, 
censiones  in  corde  suo  in  valle  hac  lacri-  ^''- 
marum,  hoc  est  ordinatum  ac  successivum 
profeclum  ab  imo    humilitatis   usque  ad 
apicem   caritatis.  Denique  ascensus  pur- 
pureus  fiiit  dolorosa  compassio,  qua  affe- 
ctuosissima  ac  benignissima   Mater  Filio 
suo  paulalim  tanto  intcntius  condolebat, 
(luanlo   passio   ejus   magis  appropinqua- 
vit  :  ita   quod   ipso   die  Parasceves  pro- 
pler  vehemenlissimum  suae  compassionis 
d(»lorem,   pliis   quam  marfyr  effecfa  esf. 
Fuilqiie  dolor  lalis,  consolationibus   (^jus 
fre^iiienler  admixlus.  Quemadinodum  enim 
dulcissime    mirabililerque   gaudebal,    in- 
raiilcm  pucium  Jesum  vulfu  placido  con- 
speclando.  virgineis   brachiis   deferendo, 
ampleclendo,  rosea  facie  osculando,  sacris 
uheribiis   niilricndo   :   sic   plane   recolen- 
do  qiiod   a  Simconc   aiidi(Mal,   Tiiain   i[)-  /,„<■.  „, 35, 
sius   animain    perfransibil    gladiiis  ;    iuio 
(liKxl    a   Ciabriele    sanclo    perceperat   di- 
cluin  csse  ad  .loseph  de  puero,  Ipse  sal-    Hatih.i, 
viim  facief  populum  suum  a  peccatis  eo-  -'• 
rimi:  (|U()(I  ilcm  ex  Prophclis  el  Psalmis 
novcial   prophclalum  dc  amanlissimo  Fi- 
lio  suo,   Fodcinnt   manus  meas  ef  pedes /»,,  xm.it. 
mcos,  ac   iiiulla  similia  :  vehemenlissime 
condolebaf.   cl   concutiebantur  omnia  vi- 


33. 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV   CANTICT   CANTICORUM.    —   ART.   XII  363 

scera  cjus  materna  super  innocentissimo  A  mate,  quo  coronavit  eum   mater  sua,  id 

iifles.xviii,  Filio  suo,  ita  ut  cum  David  dicere  videre-  est  in  assumpta  humanitate  praeclarissime 

tur  :  0  Jesu  fili  mi,  fili  mi  Jesu  !   quis  decorata,  regia,  sacerdotali,  et  judiciaria 

mihi  det,  ut  ego  moriar  pro  te?  potesfate  magnifice  sublimata,  quam  as- 

Media  ca7-itate  constravit  :\A  e?,i,  (\mA-  sumpsit  ex   me  ;  alque  in    glorificalione 

quid  sacratissima  Yirgo  in  se  habuit,  ges-  humanitatis  ejusdem  :  quam  glorificatio- 

sit   aut   pertulil,  sponsus   ac   Filius  ejus  nem  a  me  matrc  sua  accepit,  in  quantum 

plenissimo  amore  Dei  et  proximorum  or-  fui  occasio,  medium  ac  subjectum  ex  quo 

navit  :  ita  quod  praefatus  piissim»  Matris  suse  incarnationis,  et  ministratrix  substan- 

dolor,  sicut  ex  naturali  amore  ac  materno  tise   suse   humanationis,  per  quam,   exal- 

affectu,   quo   afficiebatur   ad  Filium   su-  tationem  et  glorificationem    corporis  sui 

um,  pra^cipue  profluxisse  videlur;  sic  ex  accidentaleque  praimium  meruit  et  acce- 

infusa  carilale,  qua  divin»  majeslatis  ho-  B  pit.  Exinanivit  enim  se,  formam  servi  ac-  PhUipp.u, 

noralionem  ac  mundi  redemptionem  prse-  cipiens;  et  humiliavit  semetipsum,  factus  ""• 

cordialissime   affectavit,  dolor  ille   miti-  obediens  Patri  usque  ad  mortem  crucis  : 

gabatur,  et  de  fructu  passionis  Filii  sui  propter  quod  Deus  exallavit  illum,  et  dedit 

ingessit  ei  consolationem  non  parvam.  illi  nomen  quod  est  super  omnc  nomen. 

Consequenter  sapienfissima  Yirgo  fru-  Haec  ergo,  o  filia  Sion,  id  est,  devotae  ani- 

ctuni  incarnationis,  passionisque  Filii  sui  mse,  considerate,  ut  gratae  sitis  Salvafori, 

ardentissime  cupiens  fructificare  in  om-  ejusque  humilitatem  secfando,  mereamini 

11       nibus,  adhortafur  :  Egredimini  et  videte,  glorificafionis  ipsius  participes  fieri.  Cete- 

0  filice  Sion,  regem  Salomonem  in  diade-  ra  ex  praeinductis  expositionibus  pafent. 


ARTICULUS   XII 


ELUCIDATIO   CAPITULI    QUARTI    :    QUAM    PULCHRA   ES,    AMICA    MEA  !    DE   CHRISTO   ET    ECCLESIA. 


MODO  in  fine  prsecedenfis  capituli  Ec-  C  contentiva,    ac    sancta    officia,    superna- 

clesia  animas  credentium  fuit  horfafa  furaliaque  divinorum  charismatum  orna- 

ad  considerandum  mysteria  incarnationis  menta.  Itaque,  pulchra  es  in  nafuralibus, 

glorificationisque  sponsi  sui.  Yidens  igitur  tanquam    ad    superbeatissimae    Trinitatis 

sponsus  ingentem  suae  Ecclesia?  carifatem,  imaginem  et  similitudinem  condita;  pul-  <7en.i,26, 

fervidum   zelum,    sinceram    intentionem,  chrior  facta   per  Baptisma   gratiarumque  '"^' 

sollicitudinemque  pervigilem  pro  Salvalo-  inunera;  pulcheirima,  per  sanctifatem  et 

ris  sui  honorificentia,  cultu  et  gloria,  et  confemplationem    sublimem,  carifatisque 

pro  subditorum  salute,  vicem  rependit,  et  perfectionem.  Oculi  tui  colurnbarum  :  id 

commendat  eamdem,  dicendo  quasi  cum  est,  columbinos  oculos  habes,  scilicet  pu- 

admiratione  et  ingeminatione,  ad  insinuan-  rum  intuitum  ac  pudicum,  dirigendo  vi- 

dum  magnitudinem  rei,  et  affirmationem  sum  tuum  ad  sponsum  ccelestem,  aliunde- 

suse  sentenfiae  :  Quam  pulc/n-a  es,  amica  D  que  avertendo,  quemadmodum  pudicissima 

mea/  quam.  ^mlc/ira  es,  sancta  et  univer-  sponsa  suum  dumfaxat  inspicit  sponsum; 

salis  Ecclesia!  in  qua  sunt  semper  aliquae  simplicem    quoque   habes   intcnfionem  a 

sanctae  et  perfectae  personae,  et  pulcherri-  felle  amaritudinis  alienam,  et  duplicifa- 

ma  et  pulchrificantia   sacramenta  gratiae  tem,  aemulationem,  hypocrisim  odis.  Abs- 


364 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV  CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    XII 


que  eo  qnod  intrinsecus  latct ,  id  est, 
prsefer  beatitudinem  Eeternalem  tibi  pa- 
ratam,  quam  degustasti,  et  quse  in  tuis 
meritis  continetur  sieut  effectus  in  causa, 
et  sicut  fructus  in  flore,  ac  forma  in  in- 

i?om. vi,22.  choatione.  Unde  ait  Apostolus  :  Habetis 
fructum  vestrum  in  sanctificationem.  fi- 
nem  vero  vitam  seternam. 

Vel  :  Pulchra  es  in  conversatione  ex- 
tcriori,  virtuosa  et  exemplari ;  pulchra 
quoque  in  prgedicatione  salubri,  ac  aedi- 
ficaloria  locutione  :  quse  pulchritudines 
aliqualiter  apparent  ad  sensum.  scd  ex  in- 
teriori  et  insensibili  pnlchritiidine  depen- 
dent  ac  oriuntur.  De  qua  sequitur  :  Absque 
eo  quod  intrinsecus  latet,  id  est,  prseter 
puritatem  tuam  internam,  caritatis  fervo- 
rem,  confemplationis  splendorem,  indesi- 
nenlem  profectiim  mentalem,  qua>  homi- 

\Re(j.\s\,  ncs  latent,  Ueoque  patent.  Ilomo  enim 
videt  in  facie,  Deus  autem  intuetur  cor. 
Capilli  tui  sicul  f/reges  caprarum,  quce 
ascenderunt  de  monfc  Galaad.  In  capillis 
multa  consideranlur.  Primo,  quod  ex  ca- 
pite  immediale  nascnnlur,  et  illiid  ornanl. 
atque  subtiles  sunl,  et  pra>  miiltiludine 
innumcrabiles  esse  videnlur.  niiidaiii  igi- 
tur  per  capillos  Rcclesia?!,  inlelligunt  ejus 
prselatos  :  quia  matri  Kcclesiae  proximius 
hffirenl,  el  per  quos  ipsa  parit  et  inslruil 
ornalqiie  alios.  Alii  per  capillos  accipiunl 
conlcmplalivos  :  (nii  sul)til('s  esse  censcn- 
tur,  et  a  carnalitate,  rudimenlisque  sen- 
suum  exteniiali,  ac  graciles  conversatu. 
Nonnulli  per  capillos,  ob  eoruni  multitu- 
dinem,  inlelligunt  plebem  cominunem  ac 
copiam  siibdilorum  :  qui  recle  obediendo. 
sunt  ornaincnta  capiliim.  id  est  superio- 
nim  siiorum.  Uinnes  hi  assimilanliir  grc- 
gibus  caprarum  :  qu»,  sicut  prsehabitiiin 
est,  sunt  aculissimi  visus,  et  agiles  motu, 
cl  in  monlanis  pasccnles.  Sic  pradati  pci' 
fidem  illuminalam  et  sapienliam  saliita- 
rem  intiienlur  acute,  el  discerniint  vera  a 
falsis.  saliibria  a  nocivis;  celeriler  quoquc 
divina  exseqiiuntur  pra»cepla,  et  in  eccle- 
siaslicis  sacramenlis  alqiie  Scripluris  alun- 
tur  ;   inviccm    quoque   coordinati    siint  : 


Gen.xxxi, 
47,  48. 


A  quae  mutua  ordinatio  multitudinem  valde 

perornat.  Hinc  quse  a  Deo  sunt,  ordinata  i?om.xiii,i. 
esse  feruntiir.  Porro  Galaad  interpretatur, 
tumulus  testis,  vel  acervus  testimonii.  ut 
patet  in  Genesi.  Idcirco  per  montem  Ga- 

■  laad,  designatur  sacrse  Scripturae  sublimi- 
tas.  in  qua  est  abundanlia  testimoniorum 
de  Christo.  Et  etiam  per  montem  hunc 
significatur  sacramentorum  ubertas,  gra- 
tise  ac  virtutum  fertililas  :  quibus  omnibus 
opfime  nutriuntur  fideles,  sicut  ad  litte- 
ram  in  monte  Galaad  bona  pro  pecoribus 

B  pascua  abundabant.  Itaque,  de  hoc  monte 
ascendiint  fideles  per  spiritualem  profe- 
cliim  ad  regnum  coeloriim. 

Dentes  tui  sicut  greges  tonsarum,  qua  2 
ascenderunt  de  ^auacro.Greges  ovium  ton- 
sarum  ascendentes  de  aqua.  in  qua  lot» 
siinl,  tam  a  qiiantifate  el  onere  suae  lanjc, 
qiiain  a  sordibus  siib  lana  latentibus,  al- 
Icviafae  siinl  ac  purgalae.  Sic  denles  Ec- 
clesiae,  id  est  pra*dicalores,  doctores,  et 
propugnatores  fidei  clirisfianae  (qui  ani- 
marum   cibaria,   scilicet  sacras  doctrinas 

C  tcriinf,  frangunf.  fransfundunlque  proxi- 
niis),  ab  onini  (arnaliiim  vilioriim  molli- 
lie.  ab  onere  sollicitudinis  immodcraUe,  a 
superfluilate  temporalium  rerum,  atque  a 
fa'ditafe  culparum  lemporalilnis  annexa- 
riim.  debenf  esse  exonerati  et  emundafi, 
af(pie  ad  ba[)fismalis  innocentia^  purita- 
fcm  reducfi  :  (inateniis.  qui  riituram  vi- 
fain,  et  ejiis  aMernam.  incomparabilcm  ac 
perfectam  beafitudinem  praedicanl  et  com- 
mendant,  invenianfur  terrena  contemne- 
rc,  et  ad  fiifuram  felicifafem  foto  affeclu 

D  accelcrare;  qui  efiam  lacrimis  pcrnifenfiae, 
flcfiiqiie  orienfe  ex  desidcrio  ac  dilationc 
cddesfis  pafriae,  debcnt  sc  ipsos  quofidie 
bapfizare,  iif  sinf  piirgafi,  illiiminafi.  per- 
fecti,  quoriim  officium  esf  alios  purgare, 
illuminare,  perficere.  Ilinc  Chrisfus  suos 
ad  praedicandiim  miffens  discipulos  :  Ni-  /.«r.  ix.s. 
liil,  inqiiit,  fiilcritis  in  via,  neqiie  saccu- 
liim,  ne^iue  peciiniam,  nec  duas  lunicas 
habeafis. 

Omnes  gcmcllis   fctibus  :   id   csf,   oves 
sic  lonsae,  dupliini  habenl  fetum,  sallem 


ENARRATIO    IN   CAP.    IV   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    XII 


365 


16 


in  terris  quibusdam ;  et  sterilis  non  est 
inter  eas.  Sic  prsefati  dentes  Ecclesia3,  du- 
plici  fecunditate  debent  fulgere,  videlieet 
exhibitione  exempli,  et  sermone  salubri. 
In  virtutibus  quoque  debent  cetcris  fru- 
ctuosiores  exsistere;  et  duo  caritatis  prse- 
cepta  implendo,  tam  Deo  quam  hominibus, 
id  est  sibi  ipsis  ac  proximis,  fructifica- 
re  :  sicque  creditis  sibi  talentis  uti  cum 
lucro,  concessamque  eis  gratiam  commu- 
nicare  atque  infiuere  populo,  ut  dicere 
Luc.  XIX,  queant  :  Domine,  mna  tua  decem  mnas 
fecit. 

3  Sicut  vitta  coccinea,  labia  tua.   Labia 

Ecclesiae  sunt  homines  studiosi  in  Scriptu- 
ris  periti,  et  sacra  dogmata  scribentes,  aut 
aliis  proponentes  :  qui  comparantur  vittis 
coccineis,  id  est  rubeis  ligaturis,  quibus 
restringuntur  capilli  ne  defluant;  et  hoc, 
duplici  ratione  :  primo,  quia  doctrinse  et 
locutiones  eorum  sunt  sibi  invicem  coor- 
dinat»,  contextae,  et  cohaerentes,  sicut  fila 
in  vittis;  secundo,  quoniam  sicut  vittse 
restringunt  capillos,  sic  verba  idonese 
praedicationis  refrenant  cogitationum  dis- 
tractiones,  et  affectionum  inordinationes, 
mentesque  audientium  in  Deum  recolli- 
gunt.  Et  quia  de  Ghristi  salutifera  passio- 
ne,  et  qualiter  per  eam  simus  redempti, 
debent  assidue  prsedicare,  merito  vittis 
assimilantur  coccineis.  Hoc  utique  faciunt, 
dum  instruunt  populum,  qualiter  omni 
hora  perpendere  debeat  in  divinse  maje- 
statis  adspectu  se  omnia  agere,  et  metu- 
endum  Dei  judicium  atque  amarissimam 
Ghristi  passionem  semper  pensare,  et  illud 
Ps.xxiv,i5.  Psalmographi,  Oculi  mei  semper  ad  Domi- 
num,  ruminare  frequenter  in  corde.  Et 
eloquium  tuum  dulce,  quia  delectabile  et 
jucundum,  amorosum,  salubre,  facundum, 
exemplare  et  consolatorium  :  juxta  quod 
Ps.  cNviii,  scriptum  est,  Quam  dulcia  faucibus  meis 
eloquia  tua!  Hoc  eloquium,  est  sacra  Scri- 
ptura,  stilo  plana,  sententiis  plena,  my- 
steriis  gravida  :  in  quo  Deus  Trinitas  vere 
creditur,  cognoscitur  et  laudatur,  Ghri- 
sti  mysteria  continentur,  divina  prsecepta, 
consilia,  testimonia,  hortamenta  ac  varia 


103 


A  scripla  sunt  documenta,  et  novissima  ho- 
minum  describuntur. 

Sicut  fragmen  mali  punici,  ita  genoi 
tmv.  Gense  Ecclesi»,  sunt  persona)  con- 
tempiativee,  pacificse,  pudicse,  ac  dulces 
in  sua  conversatione.  In  genis  namque  fit 
osculum,  et  pulcher  apparet  color,  ac  cito 
apparet  verecundiee  rubor,  atque  amplior 
teneritudo  sentitur.  Hse  personae  compa- 
rantur  non  malo  punico,  sed  fragmini 
ejus,  seu  frusto  mali  granati  :  per  quod 
sponsus  significatur,  cujus  perfectio  a  nc- 

B  mine  valet  plenarie  imitari,  aut  participa- 
ri ;  sed  unusquisque  pro  modulo  grati» 
sibi  collatse,  imitatur  ipsum  pro  parte,  et 
in  istis  aut  illis  virtutibus  secundum  ali- 
quem  gradum.  Nempe  in  malo  seu  pomo 
punico  invenitur  exterior  quaedam  asperi- 
tas,  et  dulcedo  interior,  granorum  colle- 
etio,  decor  coloris,  venusta  quoque  varie- 
tas  ex  albi  rubeique  coloris  permixtione. 
Ita  in  Ghristo  fuit  asperitas  exterioris 
veslitus.  Unde  ait  in  Psalmo  :  Posui  vesti-  Ps. 
mentum   meum    cilicium ;    itemque,    Ego  '^^ 

G  autem,  quum  mihi  molesti  essent,  indue-  i3. 
bar  cilicio.  Intus  vero  fuit  in  superiori 
parte  animae  Salvatoris  duicor  beatificae 
fruitionis.  Fuit  quoque  in  eo  granorum, 
id  est  omnium  virtutum  ac  donorum,  col- 
lectio,  in  totius  excellentiae  termino ;  et 
decor  coloris,  id  est  honestissimus  ac  sum- 
me  exemplaris  apparatus  exterior  in  vul- 
tu,  incessu,  gestu,  sermone  et  factis ;  ve- 
nustissima  item  varietas  ex  permixtione 
albi  rubeique  coloris,  id  est  praeclarissima 
unio  divinae  ac  humanae  naturae,  et  com- 

D  munio  actuum  utriusque,  idiomatum  etiam 
communicatio,  quia  in  ipso  divina  adscri- 
buntur  homini,  et  Deo  humana.  Nam  et 
Deus  dicitur  passus,  et  homo  vocatur  uni- 
genitus  Filius  Dei  :  in  quibus  semper  pen- 
sandum  quid  propter  quod  dicatur.  Pro- 
pter  quod  magnus  et  divinus  Dionysius 
Ghristi  actionem  vocat  theandricam,  id 
est  deivirilem. 

Tales  ergo  sunt  genae  Ecclesiae,  absque 
eo  quod  intriasecus  latet,  id  est  praeter 
interiorem  ejus  soli  Deo  notam  perfectio- 


I.XVIII, 
XXXIV, 


366 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV  CANTICI  CANTICORUM. 


ART.    XII 


nem,  sicut  expositiim  est.  Habet  quippe 
in  secretissimo  cordis  sinu,  in  apice  men- 
tis  mysticam  theologiam  et  sapientialem 
pudorem,  quo  coram  sponso  erubescit  in 
quocumque  reprehensibiliter  se  habere, 
aut  quantumcumque  parum  offendere. 
4  Sicut  turris  David  coliuin   tuum,  qucv 

iedificata  est  cum  propugtiaculis .  CoUum, 
inter  caput  et  corpus,  est  medium,  nectit- 
que  ea  in  unum  ;  et  ipsum  erigitur,  ut 
undique  longius  ac  lafius  circumspicia- 
tur,  et  imminentibus  resistatur  periculis. 
Recle  ergo  per  collum  Ecclesiae,  accipiun- 
tur  custodes  et  curati,  qui  praesident  :  qui 
inter  Christum  caput  omnium,  et  inter 
populum  mediant,  et  Deo  reconciliant  ple- 
bem,  cui  et  dona  gratiae  desiiper  impe- 
frant,  ac  sacramenta  ministrant ;  ociilum 
qiioque  circumspecfionis  dirigunf  ef  cir- 
cumferunt  undique,  considcrando  slatum, 
impugnationes,  indigenfiamque  Ecclesife, 
ut  super  his  avisent  et  caulum  reddanl 
populum  Uei.  Isti  elevantur  in  allum.  non 
elatione,  sed  pra^lalione,  magnanimilatc, 
perfectione,  et  circumspectioiie.  Idco  as- 
simiiautur  turri  David  aidificatie  ciim  pro- 
pugnaculis,  id  est  pinnis  murorum,  ex 
quibus  contra  hostes  pugnafur.  Sic  et  isti 
pro  subdifis  ef  sibi  coinmissis,  contra  ad- 
versarios  salutis  faliiim,  pr.Tliantur  oraii- 
do,  virtuose  vivendo,  horfando,  instnuMi- 
do,  corripicndo. 

Millc  cli/pei  pendent  ex  ea,  id  cst  iu 
muris  turris  Davidica»,  in  signuin  appara- 
fuum  bellicorum  ipsius;  omnis  armotura 
WReg.wm,  fortlum.  Lcgifur  autem  secundo  Hegiim 
iPar  xMO  ^'  primo  l'aralipoineni)n  David  rex  habii- 
eiseq.  issc  tiigiufa  septciu  forfes,  fies  forliores, 
trcscjuc  fortissimos  :  infer  quos  ipsemet 
exstifif  unus,  ul  aliqiii  opinanfur.  Un^h- 
quum  dicifur,  Mille  clypei,  videfur  uiiiue- 
rus  determinafus  sumi  pro  indelerinina- 
fo.  Sic,  imo  incomparaltililer  magnificen- 
fius,  per  gyriiin  ccclcsiastica'  siiblimitalis 
et  in  congicgafione  fidclium.  cst  omniiim 
armatura  virtutum,  innumerabilesque  cly- 
pei,  ad  defendendum  fidem  Ecclesia!!  con- 
tra  universos  ipsius  hosfcs  invisibiles  al- 


A  que  visibiles.Clypei  isfi.sunt  auclorifafes, 
testimonia  et  doctrinse  sacrae  Scripfurae  et 
sancforum  Pafrum  ac  catholicorum  docfo- 
rum.  miracula,  sancfitas  et  virtutes  fide- 
lium,  aliaque  diversa  multa  ac  copiosa 
Spiritus  Sancfi  charismata.  Unde  de  evan- 
gelicse  legis  doctrina  Apostolus  scribit  : 
Quse  in  nos  confirmafa  est,  contesfanfe  uehr.ux 
Deo  signis  et  virtutibus  et  prodigiis,  et  *■ 
variis  Spiritus  Sancti  distribulionibus.  His 
scufis  et  armis  convincuntur  hserefica? 
pravifates,  omnisque  infidelitatis  perver- 

B  sitas. 

Duo  ubcra  tua,  sicut  duo  hinnuli  ca-  g 
pre(B  gemelli.  De  duobus  uberibus  spon- 
si,  dictum  est  super  illud  :  Ouia  meliora  CanM,  i. 
sunt  ubera  tua  vino.  Porro  duo  Testamen- 
ta,  seu  docfrina  legis  Mosaicae  ac  sapienfia 
Evangelicir  legis,  qua?  dicunfurduo  ubera 
sponsi,  fanquam  daforis  ac  Doinini,  sunl 
efiam  ubera  sponsae  seu  universalis  Ec- 
clesiae,  tanquam  recipienfis,  minisleriali- 
terque  ufenfis.  Ef  quia  haec  sponsa  humi- 
lifer  se  suo  conformaf  sponso  :  ideo  siciit 

C  in  Chrisfo  duo  ubera  efiam  infelligunfur 
carifas  ejus  ac  pictas;   ita  et  ubera  isfa 
Ecclesise  et  praelaloriim  ipsius,  sunt  cari- 
las  et  pielas,  seu  discrefio  ef   misericor- 
dia,  vel  diligenfia  pasforalis  ef  quofidiana 
insirucfio  :  per  quae  omnia  subdifos  suos 
matcrnalifer  fovet.  nulrif,  laclaf  Ecclesia, 
siiut   Paulus    tesfatur  :  Libenfissime  iin-  ncoc.  x.i, 
pcndam  et  superimpendar  ipse  pro  ani-  '^ 
mal)us    vestris ;  et   iterum,   Eacti    sumiis   xThess.», 
parvuli  iii  iucdio  vestri,  qiiomodo  si  nii-  "• 
tiix  fovcat  filios  suos.  Rursus.  duo  ubera 

l)  Ecclesijr.  sunt  susfcnfafio  filiorum  ejiis, 
fam  spirifualis  qiiam  corporalis.  Vcrum, 
secundum  (jiegorium.diio  ubera  sunf  diio 
|)raedicanfium  ordines,  quoruin  unus  mis- 
sus  esl  ad  .lu(heos,  alfer  ad  gentes,  prout 
Paulus  fatefur  :  Qui  operafus  est  Pelro  in  c,aiat.n,i. 
aposfolafiim  circiimcisionis,  operatiis  est 
ef  mihi  intcr  gcntcs.  —  l'bcia  ista  ICccIc- 
siae,  com[)aiantiir  gemellis  hinniilis  ca- 
piea^:  quoniam  spirifiiali  renovalione  sunt 
florida,  hiimilitafcqiie  parva,  ac  invicem 
concordantia  ct  connexa,  dilecfionem  quo- 


ENARRATIO   IN    CAP.    IV   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    XII  367 

que   et   concordiam   inter   superiores   ac  A  tur,  et  nutriuntur  in  croceis,  et  introeun-   Thren.n, 

subditos,  et  inter  subditos  inter  se,  inter  tes  domum  mentis,cum  sapientia  delectan-  ''■ 

superiores  etiam  inter  se  facientia  ;  ite-  tur.  Itaque  per  montem  myrrhse,  possunt 

rum,  quoniam  instar  hinnulorum  caprese  intelligi  in  vita  activa  constituti;  per  col- 

procedunl  in  actus  virtutum  celerrime,  ac  lem  thuris,  conlemplativi.  Et  quamvis  su- 

inteiiori  visus  acumine  vigent.  blimior  sit  contemplativorum  vita,  quam 

Qui  pascuntur  in  liliis  :  id  est,  quae  activorum ;  activi  tamen  per  montem,con- 

ubera,  seu  pastores  significati  per  hinnu-  templativi  per  collem  signantur :  quoniam 

los,  spiritualiter  nutriuntur  in  splendidis  multo  plures  sunt  activi,  quam  contem- 

ac  suavibus  Sanctorum  sententiis,  doctri-  plativi;  et  quoniam  contemplatio  vilae  hu- 

nis,  virtulibus  et  exemplis,  pra?sertim  in  jus,  permodica  est  respectu  futuraj.  Sed 

candore  castimoniae  et  puritatis   flagran-  quia  in  multis  offendimus  omnes,  necesse  /aeo6. 111,2. 

•fragrantia  tia  *.   DoHec  aclspiret  dies,   id   est,  clara  B  habemus  primo  montem  myrrhae  accede- 

6       cognilio  Dei  per  speciem,  seu  dies  aeter-  re,  et  per  poenitentiae  opera  nos  purgare; 

nitatis,  aut  retributio  diei  generalis  judi-  sicque  per  exercitia  vise  illuminativae,  per 

cii  veniat,  et  inclinentur  umbra',  id  est,  orationes  intentas  et  meditationes  suaves, 

obscuritas  cognitionis  prsesentis,  tenebrae  ad  collem  thuris  venire. 

hujus   exsilii,  umbraque   mortis  cessent.  Tota  pulchra  es,  amica  mea,  et  macu-        7 

Interim  enim  durat  lactatio  uberum  Ec-  la  non  est  in  te.  Hoc  concordat  Apostoli 

clesiae  in  hac  vita;  sed  in  die  aeternitatis  verbis,  dicentis :  Elegit  sibi  gloriosam  Ec-    Ephes.^, 

ac  beatifica  visione  cessabit,  quia  ex  tunc  clesiam   non    habentem   maculam    neque  "''• 

icor. XV,  erit  Deus  omnia  in  omnibus,  militansque  rugam,  nec  aliquid  ejusmodi,  sed   ut  sit 

-^-           Ecclesia  ad    triumphantem    translata,    et  sancta  et  immaculata   :  quod  tamen,  se- 

unum  cum  illa  effecta,  immediate  ac  plene  cundum  Hieronymum  super  Jeremiam,  et 

a  Deo  illuminabitur  ac  pascetur.  C  Bernardum  in  sermone  quodam,  competit 

Vaclam  ad  montem  myrrhce,  et  acl  col-  Ecclesiae  pro  statu  futuro.  Attamen  con- 

lem  thuris.  Per  myrrham  amaram,  et  cor-  venit  ei  aliquo  modo  etiam  in  praesenti, 

pora  a  corruptionibus  praeservantem,  si-  quantum   ad   membra    sua    principaliora 

gnificatur   austeritas   vitae    poenitentialis,  seu  meliora  :   quoniam   semper   sunt  in 

rigor  justitiae,  mortificatio  carnis;  per  thus  Ecclesia  aliqui   sancti,  imo  et   multi,  in 

vero,  quod  dulciter  redolet,  et  in  cultu  quibus  non  est  macula  culpae  mortalis.  Po- 

divino  accenditur,   insinuatur  fervor  de-  test  quoque  contingere,  quod  aliqui  sint 

votionis,  suavitas  orationis,  et  contempla-  tam  custoditi  ac  fervidi  coram  Deo,  quod 

tivae   redolentia  vitae.  Itaque  sponsus  te-  interdum  ad  aliquantulum  temporis  sint 

statur  :  Vadam  ad  montem  myrrha^  :  id  etiam  sine  veniali  :  dum  pro  suis  quoti- 

est,  eos  misericorditer  visitabo,  qui  in  ar-  dianis  culpis  quotidie  tantam  poenitenti- 

duis  poenitentiae  exercitiis  occupantur,  et  D  am  agunt,  et  tantum  accenduntur  in  Deo, 

rigori  poenitentiae  sunt  intenti,  et  se  ipsos  atque  de  minimis  culpis  sic  erubescunt, 

salubriter  mortificare  nituntur,  et  dicunt :  quod  non  solum  pro  eis  satisfaciunt  ple- 

Ps.  xLiii,  Quoniam    propter    te    mortificamur    tota  ne,  imo  etiam  crescunt  in  caritate   et  in 

die ;  itemque,  Propter  verba  labiorum  tu-  omni  virtute,  ita  quod  evolant,  si  in  tali 

orum  ego  custodivi  vias  duras.  Hos  ergo  dispositione  obierint.  Est  ergo  Ecclesia  to- 

sponsus  consolatur  ac  refovet,  et  gratise  ta  pulchra,  id  est  ab  inquinamentis  carnis   iicor.vn 

dona  auget  in  eis.  Et  ad  collem  thuris,  id  ac  spiritus  munda  :  in  appetitu  sensitivo,  '• 

est  ad  eos  qui  in  eminentia  devotionis,  per  virtutes  morales  a  passionum  immo- 

dulcedine  orationis,et  contemplativae  vitse  derantiis  reformata;  in  intellectu,  per  fi- 

redolentiis   conquiescunt.  Hi    familiarius  dem,  scientiam,  prudentiam,consilium,  sa- 

desuper  invisuntur,  gratiosius  adimplen-  pientiam  decorata;  in  voluntate  vero,  per 


22 

Ps.  XVI,  4. 


368 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    XII 


spem,  caritatem,  justitiam ;  in  memoria,  A  Seeundum  Gregorium,  per  Libanum,  de- 
per  stabilitatem  in  isfis  :  multis  quoque  signatur  Baptismus,  in  quo  purgatur  Ec- 
virtuosis  abundans  operibus,  ac  aedifica-  clesia,  iidemque  recipit,  per  quam  una 
toriis  verbis,  meritisque  prfficlaris ;  et  in      cum  gratia  ad   coronam  vocatur.  Simili 


modo  possef  perLibanum  poenifenfia,con- 
trifio,  seu  confessio  accipi  :  omnia  enim 
in  confessione  lavanfur. 

Veni  de  Lihano,  id  est  de  justa  conver- 
safione  ad  beatificam  visionem ;  veni,  de 
merito  ad  prsemium,  de  fide  ad  speciem, 
de  curriculo  ad  quietem,  de  fompore  aci 
fffernifatem,  de  luctu  ad  bravium,  de  via 


quibusdam  personis,  etiam  sanctitate  vir- 
tutibusque  heroicis  pollens. 

Nec  his  obstat,  quod  Ecclesia  asseritur 
deformata,  imo  et  meretrix  facta,  ut  ali- 
7s.  1,21.  qui  dicunt  super  illud  Isaise  :  Quomodo 
facta  est  meretrix  civitas  fidelis?  Tofum 
enim  integrale,secunduin  (liversifafom  su- 
arum  parfium,  diversas  sumif  denomina- 
tiones.   Unde   Aposfolus    Corinfhiis    scri-  B  ad  pafriam,  de  periculo  ad  securitatem,  de 

I Cor.  1,5,7.  bens  :  In  omnibus,  inquif,  divites  facti  miseriis  ad  salutcm;  coronaberis  de  ca- 
estis  in  illo  (puta  in  Christo),  ita  ut  nihil  pite  Amana,  de  vertice  Sanir  et  Hermon, 
vobis  desit  in  ulla  gratia.  Et  tamen  eisdem      de  cubilibus  leonum,  de  moniibus  ^arrfo- 

jbid.  III,  3.  paulo  post  loquifur  :  Quum  sit  inter  vos  rum,  id  est,  coronam  gloriae  sorfieris  pro 
zelus  et  confenfio,  nonne  carnales  csfis,  diligentia  et  labore,  quo  convertisfi  ad  fi- 
et  secundum  hominein  ambulafis  ?  Item-  dem  principes  ef  magnafes  sa?culi  hujus. 
ibid.  I.  que  :  Non  potui  vobis  loqui  quasi  spiri-  Amana  enim  inferprcfafur  inquietus  seu 
tualibus,  sed  quasi  carnalibus. Dicitur  ergo  turbulentus;  Sanir  vero,  foefor;  Hermon, 
Ecclesia  deformata,  aversa,  exsanguis,  seu  anathema.Sicque  per  Amana  intelliguntur 
merefrix  facta.  quantum  ad  credentes  sci-  homines  passionati.  fyranni  ef  persecuto- 
licef.carifalem  ef  opera  non  iiabentos,imo  ros  justoruin.  do  quibus  loquitur  Isaias, 
vero  vifiis  sordidalos,  quoiiiin  aniinai  non  C  linpii  quasi  maro  fervens,  quod  quiescere 
sunl  sponsffi  Chrisli,  sed  adulfoiic  diabo-  nun  pulost ;  per  Sanir  autem,  gulosi  et 
li.  De  hoc  Gregorius  super  Job,  et  Alexan-  hibrioi,  qui  faHlitafibus  serviunt  carnis, 
der  de  Hales  super  tertium  Senfentiarum  dc  quibus  exponitur  illud  Joelis,  Compu- 
plcnius  sunt  locuti.  Iruerunl   jumonta   in   stercore   suo  ;   per 

8  Veni  de  Libano,  sponsa  niea,  vcni  dc      Hermon,  suporbi  ot  spiritualil)us  vitiis  de- 

Libano,  vcni.  Ecoe  ler  sponsam  invilat  diti,  qui  sunt  anathoina  et  soparali  a  Do- 
vcnire  :  primo,  ad  comniondationom  bea-  minu.Per  leoiies  domum  cxprimuntur  hu- 
lissimae  Trinitalis,  quas  esl  unus  sponsus  mines  feroces,  voraces,  et  violenli ;  per 
omnium  bealorum  spiritiium  atquo  fide-  pardos,  slmulatores  et  callidi  ac  inimise- 
lium  animarum,  quamvis  ralio  sponsi  ma-  licordcs,  quuniam  pardus  est  aniinal  cru- 
gis  proprie  convoniat  Vorbu  incarnato,  ut  dele,  variotatoin  et  maciilas  liabons  co- 
dicliiiii  osl ;  socundo,  ad  ainpliuioin  oxci- 1)  lorum.   Siinililor  divorsis  vitiis    indurati, 

ye;-.xxii,29.  latioiiom,  sicut  in  Jeroinia,  Torra,  torra,  signantur  por  pardiim.ju.xta  qiiod  luqiiilur 
terra,  audi  verbiim  Doniini ;  teilio,  ad  in-  Joremias  :  Si  .Ethiops  pofest  mutare  pel- 
siniiandum  sui  amoris  fervorem  ad  spon-  lom  siiam,  ol  pardus  varielales  suas,  ct 
sam  suam.Ter  quoqiio  hortatur  ut  voiiiat, 
qiiateniis  inonlis  oogitalu,  oris  soiinono, ct 
opoiiiin  oxhihiliono,  ad  ipsiiin  aocodat.  Et 
rursus,  ([uia  por  Ires  virtutos  ihoologicas 
fit  spiriliialis  isle  accessus.  Itaquo,  voni 
por  fidoin,  spem,  et  caritatem,  dc  Libano, 
id  est  dc  menlis  renovatione  ac  puritato  : 
Libanus   onim,   candidatiu   intorprotatur. 


Prov.\x\ni, 
13. 


Is.  Lvii,  20. 


Jodi,  IT. 


Jer.  XIII, i3. 


vos  poloritis  bcneiacere,  quiim  didicerilis 
nialiim.  Porro,  sociindiim  Glossam,  por  le- 
uiios  ot  pardos  dioinonos  dosignantiir  :  de 
(liiibiis  procainur,  .No  tradas  bostiis  ani- 
mam  confitenlom  tibi.  Unde  et  princeps 
ait  Apostolorum  :  Advorsarius  vesler  dia-  \Petr.\,i. 
bolus,  lanquain  lco  rugicns  circuil.  qiiav 
rcns  qucm  dovurol.  Iloriim  monles  atque 


/'.«.    I Wlll, 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    XII  309 

cubilia  sunt  iniqui,  in  quorum  cordibus  A  Prseterea  (ut  apparet)  sponsus  hic  loqui- 

regnabant  ac  habitabant.  Goronaberis  ergo  tur  per  modum  amantium,  qui  frequenler 

de  capile  Amana,  id  est  pro  conversione  ex  intuitu  alicujus  partis  seu  rei  persona? 

capitaneorum  ac  principalium   inter  eos,  dilectfe,  ita  in  ejus  accenduntur  amore,  ut 

qui  per  Amana  sunt  expressi;  de  vcrtice  quasi  vulnerati  amore  perhibeantur ;  qui 

quoque  Sanir  et  Hermon,  id  est,  pro  eo  etiam  ex  oculorum  et  capillorum  dilectae 

quod   avertisti  ad  me   sublimiores   inter  adspectu  solent  ad  eam  affici  valde.  Sic 

eos,  qui  per  Sanir  et  Hermon  notantur.  ergo  nunc  asserit  sponsus  :  Vulnerasti  cor 

Hinc   conversis    per  se  scribit  apostolus  meum,  soror  mea,  sponsa,  in  uno  oculo- 

ir/iess.ii,  Paulus  :  Quse  enim  est  spes  nostra,  aut  rum  tuorum,  et  in  uno  crine  colH  tui,  id 

gaudium,  aut  corona  glorise  ?  Nonne  vos  est,  in  tantum  te  amo,  ut  etiam  quaicum- 


19. 


fc 


ante  Dominum  ?  que  pars  tua  seu  res  tibi  conjuncta,  meam 

Nec  mirum,  o  sponsa,   quod    toties   te  B  dilectionem  inflammet.  Imo  qui  diligit  ve- 

9       invito    ad   gloriam.    Nam    Vulnerastl  cor  hementer   personam,   si   viderit   aliquam 

mewm,  soror  W2m,  spon^a  .•  id  est,  tu,  Ec-  ei   multum   consimilem,   mox   meduHitus 

clesia,  quse  es  soror  per   conformitatem  grandi  affectu  concutitur.  Quumque  ocu- 

naturae  quam  assumpsi,  et  sponsa  per  ca-  H  Ecclesi»  dicantur  doctores  et  magistri 

ritatem  prsecipuam,  in  tantum  me  provo-  fideHum,   preesertim  gloriosi  ApostoH   ac 

casti  ad  tuum  amorem,  tamque  dilecta  et  beatissimi  EvangeHstee,  posset  per  unum 

cara  es  mihi,  quod  prse  tuo  amore  et  desi-  oculorum  inteHigi   discipulus  ille,  quem  /on/m.xin, 

derio  tuse  sahitis  mortem  sustinui,  et  tuge  diligebat  Jesus,  S.  Joannes;  et  per  unum  -^- 

damnationi  vehementissime  condokii,   et  crinem,    amorosa   Maria   Magdalene,    imo 

quasi  vuhiere  amoris  fui  percussus.  Ideo  potissime  beatissima  virgo  Maria. 
repeto  :  vulnerasti  cor  meum  in  uno  ocu-  Quam  pulchrcv  sunt  rnammcv  tucv,  soror       io 

lorum  tuorum,  id  est  per  cohimbinum  il-  G  mea,  sponsa!  Mammse  Ecclesiae,  sicut  in- 

lum  intuitum  quem  habes  ad  me,  et  per  ductum  est,  sunt  caritas  Dei  et  proximi, 

puram  ac  simpHcem  intentionem  qua  me-  vel  pietas  et  doctrina,  seu  utriusque  Testa- 

um  intendis  honorem.  Vel,  In  uno  oculo-  menti  scientia,  vel  ipsi  prsedicatores  atque 

rum  tuorum,  id  est  in  unitate  fidei  qua  praelati   :  quae   utique   mamma;,   pulchrae 

me  cernis.  Habes  enim  oculum  scientiae  sunt  valde,  virtuos»,  ornatae,  divinae,  at- 

naturaiis,    seu   lumen    naturalis   ingenii.  que  uberibus  sponsi  consimiles.  Pulchrio- 

Habes  quoque  oculum  fidei,  quo  superna-  ra  sunt  ubera  tua  vino,  id  est  omni  tem- 

turalia  intueris,   per  quem  mihi  amplius  porali  materialique  bono  ac  poculo,  quia 

ifom.i,  17.  places,  quoniam  justus  ex  fide  vivit.  Bt  salubrius  alunt  ac  dulcius.  Meliora  sunt 

■in  uno  crine  colli  tui.  Per  crines  Eccle-  etiam  ubera  evangelicae  compassionis  ac 

siae,  sicut  praehabitum  est,  uno  modo  in-  consolaHonis,  vino  rigoris  legalis.   Simi- 

telligitur  populi  muUitudo;  et  per  collum,  D  Hter  doctrina  Ghristi,   melior  atque  per- 

ipsi  prselati,  qui  inter  Ghristum  caput  et  fecHor  est  doctrina'  Moysis.    Juxta  quem 

corpus  communitatis  sunt  medii,  et  caput  modum  in  Proverbiis  legitur  :  Melior   est  p,oi'.  vm, 

corpori  illi  annectunt.  Sicque  per  unum  sapientia   cunctis   opibus.    At   vero   sicut  "• 

crinem  coIH,  insinuatur  unitas  plebis  fi-  corporeaj  mammae  sunt  pulchrae,  quum  fu- 

delis  suis  praesidentibus  adhaerentis,  ut  sic  erint  pienae  ac  rigidae,  albae  ac  modicae  : 

i  Cor.  XI,  capiti  (quod  est  Ghristus)  per  obedienti-  sic  spiritualia  ubera   pulchra    censentur, 

?v  if^'"^*"  am  conjungantur  :  quod  praecipue  placet  quum  per  praedicationem  et  comminatio- 

iuc.x,  16.  sponso,  qui  suis  ait  vicariis  :  Qui  vos  au-  nem  divinae  justitiae  fuerint  rigida  ;  per 

dit,  me  audit;  et  qui  vos  spernit,  me  sper-  comniemorationem  divinae  pietatis  et  fu- 

Hehr.ww,  nit.  Proptcr  quod  monet  Apostolus  :  Obe-  turae  glorificationis,  plena;  per  doctrinam 

'^"  dite  praepositis  vestris,  et  subjacete  ilHs.  sinceram,  nil  falsitatis  includentem,  alba; 

T    7.  24 


370 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    XII 


per  planum  humilemque  sermonem,  mo-  A  hoc  loeo  per  lac  intelligi  doctrina  ad  Chri- 
dica.  Rursus,  ut  asserit  Beda,  praedicatores      sti   humanitatem    ac   ejus   mysteria,  vir- 


et  pastores  Ecclesiae  interdum  comparan- 
tur  mammis,  aliquando  oculis,  quandoque 
dentibus  :  mammis,  eo  quod  consolen- 
tur  pusillanimes  ac  infirmos,  et  instruant 

iCor.ii,  6.  subditos  ;  oculis,  quoniam  sapientiam  lo- 
quuntur  inter  perfectos,  et  bona  a  malis, 
vera  a  falsis  discernunt;  dentibus,  quia 

iThess.y,  corripiuut  inquietos  ac  reos.  Et  odor  un- 
guenlorum  tuorum  super  omnia  aromata : 
id  est,  dulcedo,  delecta  fama,  quam   tu, 


i4. 


{{ 


tutes  ac  opera  pertinens  :  quod  scilicet 
Unigenitus  Dei  propter  nos  factus  est  ho-  joann.  ,, 
mo,  et  conversatus  in  mundo  in  summa  '*• 
paupertate,  profundissima  humiiitate,  im- 
mobili  patientia,  ardentissima  caritate,  et 
tandem  acerbissimam  mortem  perpessus; 
et  qualiter  debeamus  eum  sequi  in  istis. 
Per  mel  vero,  doctrina  spectans  ad  divini- 
tatem  ejus  :  quaiiter  ab  aeterno  invariabi- 
liter  natus  sil  ex  Patre,  se  ipsum  in  se 


0  sponsa  Ecclesia,  habes,  ex  tuis  unguen-  B  concipienle,    intelligente    ac    proferente, 


tis,  id  est  supernaturalibus  donis  Spiritus 
Sancti,  et  infusis  virtutibus,  praesertim  ex 
fide,  spc,  caritate,  praestantior,  spiritua- 
lior,  divinior  est  aromatibus  matorialibus 
universis,  et  etiam  virtutibus  naturalibus 


ciijus  prolatio  est  generatio  Yerbi  aeterni, 
quod  est  unigenitus  Filius  ejus.  Iterum, 
per  mel  accipi  potest  doctrina  proficien- 
tibus  ac  perfectis  conveniens  :  qualiter 
debeant   se   jugiter   interius   exercere,  et 


acquisitis,  philosophicisque  scientiis,  ope-      mentem  Deo  unire,  eumque  contempiari 


ribus  quoque  bonis  ex  genere,  quae  a  ma- 
lis  hominibus  fieri  queunt. 

Favus  distillans  labia  tua,  sponsa  :  id 
est,  melliflua  verba  habes  ;  et  labia  tua, 
videlicet  praelati  et  praedicatores,  saluber- 
rima  atque  dulcissima  sermocinantur  elo-  C  seu  sermone  dominico,  est  quod  omni  pro 
quia  de  bonilatc,  amabililate,  excellenlia      fessioni  congrual,  quod  omni    aetati  con- 


sinceriter,  amare  ardenter,  tenere,  strin- 
gere,    et  amplecti    stabiliter.    Unde   dixit 
Apostolus  :  Perfectorum  est  solidus  cibus;    jiebr.  v. 
et,  Sapientiam   loquimur  inter  perfectos.  '*„  ^ 
Hinc  ait  Fulgenlius   :   In  sacra  Scriptura 


et  beatitudine  Dei  in  semetipso,  atque  de 
omni  misericordia,  carilate,  munificenlia 
ejus  ad  rationales  crealuras,  praeserlini  ad 
Christianos,  de  beneficiis  ac  promissis  ip- 
sius,  de  mysteriis  (^hrisli,  et  de  ceteris 
qua3  in  divinis  continenlur  Scripluris. 

Mel  et  lac  sub  lincjua  tua  :  id  est,  doclri- 
nam  habes  salubrem  ac  dulcem  pusillis 
incipientibus(jue  convenientem  :  qiialiler 
scilicet  debeant  carnalia  alque  morlalia 
vilare  peccata,  exteriorem  componere  ho-  D  deaurato.  Ilaque  vestimenta  dicuntur,  qno- 
minem,  exleriores  sensus  repriiiKMc,  rni- 
giiam  domare,  ad  humilitatcm,  maiisuctu- 
dinem,  patientiam,  carilatem  se  dare,  et 


veniat. 

Et  odor  vestimentorum  tuorum,  sicut 
odor  tliuris.  Virtutes  et  dona  Spiritus  San- 
cti,  ac  meritorii  actus,  sunl  vestimenla, 
ornamenla  ac  arma  Ecclesiae  ct  uniuscu- 
jiisque  fidelis.  De  quibus  in  Isaia  ait  Ec- 
clesia  :  Induil  me  Dominus  vestimentis  /».  lh,  to. 
salutis,  et  indumenlo  justitiae  circumdedit 
me.  Ad  quod  pertinet  illud  in  Psalmo  : 
Adslitit   rcgina  a  dextris   tuis   in   vestitu  Ps.x\.w,\o. 


divina  ac  ecclesiastica  observare  praece- 
pta.  El  isla  designantiir  \)cv  lac,  qiiod 
cibus  est  pucroriMii.  rnde  el  priiiccps  apo- 
stolici  choii  horlatiir  :  Qiuisi  inodo  gcni- 
ti  inrantes  ralioiuibiles,  lac  conciipiscile. 
I  Cor.M,  Paulus  quoque  :  (jiiasi  parvulis,  inciuil.  lac 
vobis  dedi.  Interdum  lamen  per  lac,  inno- 
centia  (>l    puritas  designanlur.   El   polest 


\Petr.\i,t. 


1,2 


niain  conlra  a>stum  concupisccntiae,  et  fri- 
goia  invidiie  alque  acediae,  ac  celeroruin 
intemperiem  el  immoderantiam  vitiorum 
defendunl.  Dicuntur  eliam  oi  namenta,  quia 
coram  Deo  pulchrificant,  el  ad  inluendum 
delcclabilem  efficiimt  ipsam  Ecclesiam,  ac 
mcmbra  ipsius,  juxla  illud  in  Apocaly- 
psi  :  Veslimenlis  albis  induaris,  ut  non  xpoc.wi, 
appareat  confusio  nudilalis  luae.  Vocantur  **• 
et  arina,  quia  per  ea  resislitur  hostibus 
humanae  salutis,  vilia  expugnantur,   ten- 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    XII 


371 


tatio  vincitur,  et  homo  legitime  cerlans,  A 
coronari  meretur.  Propter  quod  hortatur 
Ephes.yi,  Apostolus  :  luduite  vos  armaluram  Dei,  ut 
"•  possitis  stare  adversus  insidias  diaboli.  Et 

jbid.  13.  rursus  :  Accipite,  inquit,  armaturam  Dci, 
ut  possitis  resistere  in  die  malo.  Horum 
igitur  vestimentorum  odor,  fama,  delecta- 
tio,  suavitasque  interna,  est  sicut  odor 
thuris  :  quoniam  sicut  odor  thuris  dulci- 
ter  afficit  odoratum  sive  olfactum,  sic 
odor  ille  spiritualium  vestium,  mentem; 
et  sicut  thus  odorem  non  fundit,  nisi  in- 
cendatur,  sic  nec  vestes  illae  redolent  B 
coram  Deo,  nisi  divino  inflammentur  amo- 
re,  atque  ex  igne  caritatis  procedant.  Am- 
plius,  quia  per  thuris  odorem  solet  ora- 
tionis  fervor  seu  devotio  desig.iari,  juxta 
Apoc. viii,  illud  in  Apocalypsi,  Ascendit  fumus  aro- 
*'  matum  de  orationibus  Sanctorum  ;  et  in 

Ps.cxL,i.  Psalmo,  Dirigalur  oratio  mea  sicut  incen- 
sum  in  conspeciu  tuo  :  hinc  odor  vesti- 
mentorum  illorum,  est  sicut  odor  thuris, 
quoniam  meritorii  actus  habent  vim  ora- 
tionis,et  graliam  adipiscuntur  ac  gloriam; 
imo  sine  eis   oratio   est   inefficax,  juxta  C 
Prov.    quod  scriptum  est  :  Qui  declinat  aurem 
xxviii,9.     suam   ne  audiat   legem,  oratio   ejus  erit 
Joann.  ix,  exsecrabiUs.   Ideo  scriptum  est  :  Scimus 
^'*  quoniam  peccatores  Deus  non  audit ;  sed 

si  quis  cullor  est  Dei,  et  voluntatem  ejus 
facit,  hunc  exaudit. 
12  Hortus   conclusus,  soror  mea,  sponsa, 

hortus  conclusus,  fons  signatus  :  id  est, 
tu,  Ecclesia,  per  similitudinem  recte  hor- 
tus  vocaris ;  nec  solum  hortus,  sed  et 
hortus  conclusus.  Hortus  es,  quem  ego 
hortulanus  coelestis  colo,  purgo,  fecundo  :  D 
in  qua  tanquam  in  pulcherrimo  horto 
oriuntur  flores  virtutum,  fructus  actuum 
meritoriorum  ;  gramina  ccelestium  fercu- 
lorum,  id  est  gratiae  ecclesiasticorum  sa- 
cramentorum,  quibus  homines,  jumentis 
assimilati,  seu  tanquam  pium  obediens- 
que  jumentum  effecti,  reficiuntur;  arbores 
fructuosae  atque  frondosae,  id  est  homines 
virtuosi  :  in  quo  horto  jugiter  perseverat 
viriditas  supernse  floritionis,  ac  fecundi-  . 
tatis  internae  viror  venustus.   Hic   hortus 


conclusus  est,  quia  multiplici  circumval- 
latus  munimine  :  quia  Salvator  ponitur  in  /5.  xxvi.i. 
eo  muius  et  antemurale,  et  Dominus  in  p«.cxxiv,2. 
circuitu   ejus.   Angelicse  quoque   virtules 
eum  custodiunt,  sed  et  praelati  ipsius  ac  p^.  xc,  ii. 
praedicatores,  et  viri  sancti,  pro  comniuni 
bono  Ecclesise  semper  solliciti  ac  orantes. 
Yallatur  etiam  et  claudilur  ac  munitur  hic 
hortus  vallo  caritatis,  timorc  filiali,  cu- 
stodia  cordis,  circumspectione  prudentiaj, 
quotidiano  profectu,  oratione  assidua,  do- 
cumentis   Scripturge  :   ne   hseretici,  schi- 
smatici,   infideles,  iniqui,  aut  invisibiles 
hostes  valeant  eum  ingredi   et  demoliri. 
Possunt  tamen  pulsare,  atque  forinsecus 
impugnare,  et  quasi  primam  januam  in- 
troire  suggerendo,  corporaliterque  vexa- 
re;  sed  consensum  nequeunt  extorquere, 
aut  mentem  dejicere,  nisi  ipsemet  hortus 
iste,  seu  exsistentes  in  eo,  sponte  aperi- 
ant  ac  permittant.  Ideo  monet  Apostolus  : 
Nolite  locum  dare  diabolo.  Jacobus  quo-  Ephes.i\, 
que  :  Resistite,  inquit,  diabolo,  et  ^^g'iQ^  facob  i\  i 
a  vobis. 

Fons  signatus,  id  est  opertus,  ne  aquae 
immunda3,  id  est  falsge  doctrinse,  fluant  in 
eum.  Dicitur  ergo  Ecclesia  fons,  quoniam 
aqua  sapientise  salutaris  abundat  in  ea, 
fluenta  divinorum  charismatum,  fons  gra- 
tise,  fons  olei,  fons  luminis  :  quibus  san- 
cta  mater  Ecclesia  potat,  refocillat,  et  re- 
ficit  filios  suos  et  universos  spiritualiter 
sitientes,  ad  eam  pro  salutis  poculo  acce- 
dentes,  dicens  :  Omnes  sitientes,  venite  ad  /«.  lv,  t. 
aquas.  Est  etiam  in  Ecclesia  fons  Bapti- 
smi,  fons  contritionis  et  lacrimarum,  fons 
evangelicae  legis,  ex  quo  rivi  sapientise 
undique  derivantur.  Et  vocatur,  fons  si- 
gnatus,  ob  causam  prsetactam,  et  etiam 
propter  incomprehensibilem  altitudinem 
sensuum  ejus,  et  propter  sacramentorum 
ejus  mysteriorumque  Christi  imperscru- 
tabilem  profunditatem.  Attamen  fidelibus 
aliqualiter  patet,  imo  omnibus  exhibetur 
ac  propinatur  a  prsedicatoribus  evangeli- 
cae  legis,  qui  sapientibus  et  insipientibus,  /fom.  1,14. 
fidelibus  ac  infidelibus  debitores  se  esse 

TT      1  •  TT    .       <•  Zach.  xiii, 

tatentur.  Unde  scriptum    est  :  Erit  tons  i. 


372 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    XII 


patens  domui  David,  et  habitantibus  Je- 
rusalem. 

Insuper,  sicut  in  horto  continentur  quae- 
dam  manducabilia,  ut  poma,  pira,  et  uvse; 
qusedam  medicinalia,  ut  aquae,  herbae,  et 
species  aromaticae;  qusedam  etiam  ad  ab- 
luendum,  irrigandum  ac  delectandum,  ut 
fontes  ct  rivi  ac  flores  :  sic  in  Ecclesia 
sunt  phirimi  cibi  ac  potus  spirituales, 
et  medicamina  contra  criminum  vulnera, 
aquse  Baptismi,  rivuli  doctrinarum,  et  flo- 
res  virtutum  atque  sententiarum. 
13  Emissiones  tucv  paradisus  maloru)n  pu- 

nicorum  cum  pomorum  fruclibus.  Emis- 
siones  horti  istius  deliciosi  seu  sanctae 
Ecclesiae,  sunt  ea  quae  emittuntiir  ex  oa, 
vel  ipsi  actus  emittendi.  Emittit  itaque 
hortus  iste  ex  se  bonae  famae  odorem,  vir- 
tutum  fragrantiam,  oplimos  fruclus  spi- 
Gaiai.  V,  ritus  (do  quibus  ait  Apostohis  :  Fructus 
''  ■  spiritus  cst  carilas,  gaudiiim,  pax,  etc), 
fluenta  doctrinae,  miracuia,  signa,  prodi- 
gia,  et  homines  sanctos,  virtuosos  ac  sa- 
pientes,per  quos  convertit  quainplurimos. 
Islae  emissiones  sunl  paradisus  nialorum 
punicorum,  id  est  deliciosa  possessio.  opii- 
lentia,  atqiie  suavilas  malorum  granato- 
rum,  id  est  preliosa  encicnia,  et  exhibitio 
hominum  caritate  ardcntium,  quoruin  «'t 
mulli  pro  fide  amorequc  sponsi,  sangui- 
nem  suuin  fuderunt  :  sicqiie  proprio  ru- 
bricali  cruore,  recle  dicunlur  malogra- 
nala,  qiue  rubent  exlrinsecus,  et  siiavi 
vigent  odore,  ac  refecliva  sunl  duk-ilcr  ; 
sicut  et  marlyres  sancli  ac  homines  fer- 
vidi,  proximos  exemplis  suis  alliciunl  el 
accendunl,  ac  corda  reficiiint  devolorum. 
Ideo  addilur.  Cum  poinoriim  fruclibiis,  id 
est  ciim  friicluosa  convcrsationc  aMiifii-a- 
tioncqiic  hoiiiiniim  quos  liici  ifaciunl  (lliri- 
sto  :  qui  siinl  quasi  cibaria,  duin  Chrislo 
Gcii.ii.o.  incorporanliir  |)oma  ejiis,  qui  est  lignum 
vitae,  ligniim  sapienliae,  ligniiin  jiigiler 
viride  universarum  virliitiim,  in  iiicdio 
paradisi,  id  csl  liiiimphanlis  ac  inilitantis 
Ecclcsiae,  silum. 

Cypri  cum  nardo.  Cypii  csl   hic  nomi- 
nalivus  numeri  pliiralis,  ul   sit  scnsus   : 


A  Praefatae  emissiones  tuae,  o  sponsa,  sunt 
cypri  cum  nardo,  id  est  ita  mihi  acceptae, 
ut  arbores  aromaticae  quae  cypri  dicuntur, 
et  herba  quae  nardus  vocatur,acceptae  sunt 
indigentibus  atque  utenlibus  eis.  Gyprus 
,  quippe  est  aromalica  arbor,  in  .Egyplo 
crescens,  cujus  semen  candidum  ac  odo- 
riferum  in  oleo  coquitur  alque  exprimi- 
tur,  et  inde  iinguentum  regale  optimum- 
que  efficitur.  Ideo  eos  significat,  qui  de 
infidelitatis  caligine  ad  fidei  lumen  con- 
versi,  oleo  Spiritus  Sancti   ungunlur,  et 

B  igne  tribulationis  durius  excoquuntur,  ut 
sic  unguentum  Chrislo  summo  regi  dele- 
ctabile  efficiantur  :  ita  quod  Dominus  et 
Salvator  per  eos  medetur  vitiis  proximo- 
riim.  Isti  quoque  nardo  inunguntur.  Nar- 
dus  namquc  est  aromatica  herba  spicosa, 
odorifcra,  calida.  el  declivis,  humililatem 
caritalc  formalam,  frucluosam,  l)onirqiie 
fam»  dirrusivam,significans  :  quam  plane 
virtulcm  jiigiler  amplecluntur,  qui  oleo 
Spiritus  Sancli  fuerint  uncti.Cyprus  eliam 
semine  suo  odorifero  el  candenli  polest 

C  conlincntiam  dcsignarc,  prwserlim  -quo- 
niam  Christiis  in  Evangelio  dc  triplici 
caslimonia,  scilicet  virginali,  viduali,  et 
conjugali,  sub  nomine  seminis  loquens  : 
Scinen,  inquil.  cecidit  in  terram,  ct  or-  Atatth.xm. 
tum,  fecit  rruclum,  aliud  cenlesimum,  ^; '*''>'"c'^ • 
aliud  sexagesiimim,  aliud  triccsimiim. 

Insuper  emissiones  Uue.  o  Ecclcsia.  siint 
nurdus  ct  crocus.  (juid  pcr  nardum  dcno-       14 
telur,  jam  patuit.  Per  crocum  vero  (quae 
esl  herha  lolia  coloris  aurci  habens,  ac 
laiiti  fervoris  est  iil  febricilantibus  refri- 

I)  gcrium  priestel)  designanlur  personae  quae 
caritalis  fervorc  ac  sapicntiip  calefaclivo 
fiilgoic  ornanlur  :  ila  iil  in  se  ipsis  ac 
aliis  a^slum  concupisccnti;e  et  cupidilalis 
exslinguanl,  desidcriumque  supernorum 
accendant  bonorum,  ac  aureum  excmpla- 
rilatis  producanl  ornalum.  Quibiis  hiiini- 
lilas  valdc  nccessaria  esse  cognoscilur  : 
proplcr  «|iio(I  hic  nardus  rcpelilur.  Nam 
el  pcr  iiaidum  polcsl  dominica»  mcmoria 
passionis  inlclligi.nuia  unguenlum  nardi, 
rigorem   dcpcllil   algcntium,    cl    mcmbra 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV   CANTICI   CANTICORUM.   —  ART.    XII  373 

ipso  inuncta  calefacere  porhibetur;  sic  et  A  tamen  unguentis  plurimis  congruus :  unde 

medilatio  passionis  Christi  intenta,  accen-  et  corpora  mortua  a  pulrefactione  praeser- 

dit  ad  imitationem  vestigiorum  ipsius,  tor-  vat,  sicut  et  myrrha.  Hinc  in  Evangelio 

pore  acediae  ac  timoris  excluso  :  quse  me-  legitur  Nicodemus  mixturam   myrrhse  el  /oann.xix, 

ditatio  tam  accommoda  est  ad  spiritualem  aloes  quasi  libras  centum  attulisse  ad  un-  ^^' 

pvoieclum,  sicul  humilitSiS.  Fisfula  el  cin-  gendum  corpus  dominicum,  de  cujus  rc- 

narnomum.  Fistula  seu  casia,  corticem  ha-  surrectione    fidem    non   habebat  explici- 

bet  durum,  purpureum  et  amarum,  valens  tam.  Interdum  itaque  myrrha  et  aloe  pro 

ad  curandum  viscerum  afflictionem,  est-  arboribus,  interdum  pro  earum  fructibus 

que  brevis  staturge  :  idcirco  significat  eos  seu  effectibus  accipiuntur  :  et  nunc  per- 

qui  arduam  poenitentiffi  exercitationem  in-  sonae  exprimuntur  conlemplativffi  dignis- 

cedunt,  et   sua    ac   proximorum    peccata  simae,  quae  vita)  hujus  deplangunt  vitia  et 
acerbe  deplorant,  sicque  purpureo  carita-  B  serumnas,  el  optimus   Christi    odor   sunt 

tis  splendore  venusti  sunt.  At  vero  cin-  undique,  atque  se  ipsos  ac  alios  ab  inte- 

namomum  aromatica  arbor  est,nigri  cine-  riori  praeservant  corruplione,  sua  conver- 

reive  coloris,virtute  ac  odore  pra^cipua, et  satione  oralioneque  sancta.Per  omnia  vero 

frutice  brevis,  ad  medicamina  pra3stantior  prima  (id  est  nobiliora)  unguenla,  intelli- 

fistula  :  cujus  etiam  cinnamomi  cortex,est  guntur  conlemperationcs   actuum  altissi- 

pretiosus,  instar  cannae  rotundus  ac  gra-  marum  virtutum,  ut  fidei,  spei,  caritatis, 

cilis.  Idcirco   per  cinnamomum   expressi  atque  donorum. 

sunt  hi  qui  ex  caritate  et  humililate  obe-  Fons   hortorum,  pufeus  aquarum   vi-      43 

diunt  prompte,  propler  quod  valde  vir-  ventium,  qum  fluunt  impetu  de  Libano. 

tuosi  ac  boni  odoris  censentur,  curativi  Quidam  exponunt  hsec  tanquam  sint  verba 

supcrbiaB    ac    inobedientiae    proximorum.  sponsse  sponsum  laudantis,  eo  quod  om- 
Universos  hos  et  sanctas  eorum  virtutes  G  nia  bona  pr»fata  ex  ipso  sponso  tanquam 

emittit,  gignit,  diffundit  EccIesia,CMmMm-  ex  splendidissimo,  opulentissimo  ac  mu- 

versis  lignis  Libani,  id  &&i?>icu\.  ei  ceievoi  nificentissimo  fonle   principaliter   orian- 

fideles,  virtute  sublimes,  ac  gratise  candi-  tur  ;  qui   etiam   est   puteus,  id   est,  im- 

datos.  Libanus  enim  mons  est  in  quo  pul-  perscrutabilis  qufcdam  abyssus  aquarum 

chrae  et  altge  arbores  crescunt,  et  candi-  viventium,  id  est  supernorum  charisma- 

datio  interpretatur.  tum,  vitam  gratiae  conferentium  ac  vitam 

Insuper,  o  Ecclesia,  emissiones  tuse  sunt  glorise  promerentium.  Gregorius  vero,  An- 

myrrha  et  aloe  cum  omnibus  primis  un-  selmus,  Beda,  ac  alii  exponunt  ita,  ut  sint 

guentis.  Myrrha,  esl  arbor  Arabise,  habens  adhuc  vcrba  Ghristi,  sponsam,  id  est  Ec- 

in  altitudine  cubitos  quinque,similis  spi-  clesiam,  commendantis  :  quse  est  fons  hor- 

n»,  guttaque  ejus  viridis  et  amara;  spon-  torum,  quoniam  universalis  Ecclesia  parti- 
te  emanans,  est  pretiosior  ea  quae  cortice  D  cularcs  Ecclesias  instruit,irrigat,  perfundit, 

laeso  elicitur  :  ideo  mortificationem  carnis  fecundat,  sicut  fons  hortos.  Est  quoque 

designat,  quse  in  principio  sentitur  ama-  puteus  aquarum  viventium,  id  est  profun- 

ra,   sed  spe  fructus   aeterni   florescit;  et  da  origo  Baptismi  ac  sacramenti  Confes- 

pungit,  ut  spina,  sed  a  vitiorum  prseservat  sionis,  in  quibus  cuncla  abluuntur  pecca- 

putredine;et  tunc  maxime  complacet  Deo,  ta,  sapientia   quoque,  gratia   ac  virtutes 

dum  tempore  sanitatis  ac  juventutis  spon-  infunduntur   et    reparantur  :   quse   aquae 

te  assumitur.  Porro  aloe  est  arbor  pretio-  dicuntur  vivae,  quoniam  jugiter  fluunt  a 

sa,  prseciari  suavissimique  odoris  :  propter  sacramentis  suasvirtutes  indeficienter  ha- 

quod  antiqui  lignum  ejus,  loco   thymia-  bentibus  :  quemadmodum  aquse  vivse  VO' 
matis  olim  circa  altaria  adolebant  seu  in-  ,  cantur,  qu«   profluunt   ex  vena   fontana 

cendebant.  Gujus  succus  est  amaiissimus,  inccssante,  fecunda,  et  erumpenle,  diffun- 


374  ENARRATIO   IN   CAP.    IV   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    XIII 

denteque  rivos  ;  ad   distinctionem   aqua-  A  itaque  locus  iste  dupliciter  explanari.Chri- 

rum    quse  ex  pluviis,  nivibus,  stagnisve  stus   etenim    interdum   permittit  Ecclesi- 

manant  ad  tempus,  non  jugiter.  am  suam  per  adversa  ac  prospera  impu- 

Denique   aqiise   istse  fiuiint  hnpetu  de  gnari  :  quatenus  nec  adversis  frangatur, 

Libano,  id  est  cito  et  copiose  de  puritate  nec  prosperis  extollatur  ;  sed  in  utrisque 

interna  et  candidatione   mentali,  vel  ex  .  constans  ac  superans,  diffundat  virtutum 

Scriptura  divina  mundissima,  vel  ex  gra-  siiarum  fragranfiam,  et  supernorum  suavi- 

tia  gratificante  habituali,  quee  dicitur  es-  tatem  donorum  qua^  habet,  exemplariter 

sentiam  creatura?  intellectualis  perficere,  manifesfet.  Itaque,  Surge,  id  est,  exsurge 

el  in   habitus  virtutum  ac   donorum  ra-  et  vade,  o  Aquilo ;  et  veni,  Auster,  id  est, 

mificare.  Fluunt   quoque   de   Libano,  id  prosperitas  mundi,  perfta  hortum  meum, 

est  a  capite  Christo,  monte  altissimo,  in  id  est,  super   Ecclesiam   te  effunde  ;  et 

quo  est  gratia  capitis,  sc  derivans  ac  dif-  B  /fuent  aromata  illius,  id  est,virfufes  ejus 

Joann.  i,  fundcus  iu  meiubra  i  de  cujus  plcnitudine  innofescenf,  fragrabunf,  ac  prievalebunt. 

accepimus  omnes.Postremo.impetii  fhiiinf  Porro  inferdum  Salvator  ad  tempus  eripit 

de  Libano,  id  est  a  superpulcherrimo  Spi-  ef  prwservat  Ecclesiam  suam  a  da?monum 

p*.  M.V,  5.  ritu  Sanclo,  cujiis  impetus  la?lificat  civi-  tenfamentis,    adversifatibus,    et    malignis 

tafem  Dei.  spirifibus;  sicque  sensus  est  :  Surge,   id 

16            Surgc,  Aquilo  ;  et   veni,  Auster.  Isfa  esf,  recede,  o  Aquilo,  id  est,  djrmon  cum 

sunt  verba  sponsi.  Solef  aufem  per  Aqui-  niachinafionibus  fuis;  et  veni,  Ausfer,  id 

lonem,  qui  est  venfus  (hiiissinius  ac  con-  est,   lu,   Spirifus  Sancfe,  cuni  donis  fuis 

stringens,  diabolus   designari  ;   ifem   ad-  visifa  hortum  meum,  id  est  Ecclesiam ;  et 

versitas,seu  gravis  tentafio,torpor  quoque  fluent  aromafa  illius,  id  est,  virfufes  ejus 

pigritise,  et  frigiis  invidia?,  igni  carifafis  ac  merifa  abundabunf,  seque  diffundent  : 

confrarium.Per  Austrum  vero,qui  est  dul- C  qiioniam  sine  ope  et  affhientia   actuali- 

cis  ef  calidus  venfus,  accipitur   Spiritiis  (pie  mofione  fiia  nihil  valef  Ecclesia.  nec 

Sancfus,  seu  grafia  et  caiitas  ;  ilem   pro-  fluere   seu    meriforie  agere   queunt   ejus 

speritas  ac  consolatio  spirifualis.  Potest  aromata. 


ARTICULUS  XIII 


DECLARATIO   EJUSDEM    CAPITULl    QUARTI,    DE    CHRISTO    ET    AMMA    VIRTUOSA. 


Ori  a  coelesti  appetit  sponso  laudari,  D  rala  es  ae  laudasfi,  el  ejus  comparalione 

laudibus   ejus   devote    insislal.    Nam  le  fovlam  el  conlemplibilem  repiilasli,  ac 

sponsa   parlicularis,  anima  amorosa,  ([ua)  mihi  displicere  vereris ;  sed  noli  meluere, 

pi\Tcedenti    caj)iliiIo    sponsum    copleslem  quoniam  qui  se  parvi  pendit  ac  despicil, 

sincera   laudavil    infentione,    niinc   com-  a  me  magni  pendifur  ef  laudafur,  sicul  in 

mendafiir  ab  ipso.  Elenim  ipse  in  Evan-  Evangelio  sum  locutus  :  Quod  hominibus  Luc.xwa^. 

Maith.x,  gelio  conteslatiir :  Oui  me  confessus  fueril  alliim  esl.  abominalio  esl  anlc  Deum.  Nec 

zi-Luc. XII,  Qoi.jjp^  hoiiiinibus,  eniifilebor  el  ego  eiim  (iiibiiiin    (jiiiii    econlia.   Considerala   ergo 

1        coram  Palre  meo.  Ila(jiie  nil  :  Quam  jfut-  liia    naluiali    imbceillilale    ac  fragililale, 

r/ira  es,  amica   mea .'  quam  jndc/ira  c.s  .'  niira  el  magna  est  pulchrifudo,  forliludo, 

Quasi  dical  :  Pulehriludinem  meam  admi-  slabilitas    lua,  quas  per  dona   gralia»,  et 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV   CANTICI   CANTICORIM.    —   ART.    XIII  375 

laborem  tuum,  diligentiamque  sortita  es  ;  A  perfecta  Persona,  aliam  cum  infinita  ju- 

et  tanto  commendabilior  est  pulcbritudo,  cunditafe  ac  claritate  invariabiliter  intuc- 

perfectio,  virtuositas,   sapientia  tua,  per  tur,  cum  infinito  ardore  diligit  atque  am- 

gratiain  et  conatnm  tuum  adepta,  quanto  plectitur,  et  sibi  invicem  superdulcissime 

niajor  est  naturalis  defectuositas  tua  :  et  complacent,  ac  se  mutuo  superdeliciosis- 

tamen  naturalis  pulchritudo  tua,  o  anima  sime  perfruuntur,  tamque   superbeatissi- 

rationalis,  qua  superbenedict»  Trinitatis  mam  et  supervoluptuosissimam  ducunt  ac 

imago  vocaris,  utpote   splendore  intelle-  possident  vitam. 

ctus   ornata,   libertate  voluntatis    fulcita,  Capilli  tui  sicut  greges  caprarum.  Ca- 

tenacitate  memorise  decorata,  omnem  sen-  pilli  animae  virtuosae,  sunt  contemplatio- 

sibilem  pulchritudinem,  etiam  solis  et  lu-  nes,  meditationes,  et  cogitationes  ex  in- 

nse  ac   siderum,   vincit.  Vere   sublimiter  tcllectu  immediate  nascentes,  affectiones 
pulchra  es,  quse   a  tantse   pulchritudinis  B  quoque  et   dilectiones   ex  voluntate  pro- 

sponso  digna  es  tam  reverenter  laudari.  gredientes  :  quae  dum  circa  Deum  et  crea- 

Denique,  taliter  pulchra  est  anima,  quse  turas  ordinate  versantur,ita  quod  ex  con- 

passionum  foeditate  non  inquinatur,  quse  sideratione  et  affectione  creaturarum,  ad 

carnalitati  fortiter  dominatur;  cujus   ra-  Creatoris  notitiam,  admirationem,  dilecti- 

tio  per  sapientiam,  prudentiam,  scientiam  onem  consurgunt,  atque  ex  Creatoris  con- 

splendet,  cujns  voluntas  caritate  Dei  et  templatione  et  amore  intenso,  creata  haec 

proximi  ardet,  cujus  cor  circa  Deum  om-  sensibilia  et  terrena  parvi  pendunt  ac  as- 

nino  afficitur,  atque  in  divinis  totaliter  pernantur,    et   deserunt,    celeriterque   ad 

occupatur;  quse  Deo  exhibet  conscientise  Deum  resiliunt  et  conscendunt;  tunc  or- 

puritatem,  et  proximis  sedificationis  ful-  dinatse,  et  pulchree,  copiosseque  sunt,  et 

gorem,  qu»  in  vcrbis  ac  sensibus,  in  vul-  veloces  sicut  greges  caprarum.  Ideo  quid- 
tu,  in  progressu  servat  moralitatem.          C  quid  eminentiae  aut  decoris  in  rebus  crea- 

Oculi  tui  columbarum  :  quoniam  nosti  tis  conspicimus,mox  ad  Creatoris  notitiam 

quantum  detesler  omnem  calliditatem,du-  referamus  :  quoniam  quidquid  bonitatis, 

plicitatem,  impudentiam,obIiquitatem,hy-  pulchritudinis,  perfectionis  in  entibus  est 

pocrisim.  Nam  sicut  similitudo  parit  con-  creatis,    in   Deo   infinite   perfectius    glo- 

cordiam,  complacentiam,  ct  amorem  ;  sic  riosiusque    consistit.    Similiter   quidquid 

dissimilitudo  origo  est  discordiae,  displi-  amabilitatis    aut  delectabilitatis   in  crea- 

centiae,  atque  aversionis.  Hinc  ego  in  na-  turis  se  nobis  obtulerit,  ad  summi  infi- 

tura  deitatis,  infinitae   simplicitatis  exsi-  nitique  boni  ordinemus  amorem,  tamque 

stens,et  essentialiter  sanctus  ac  virtuosus,  incomparabiliter   et    ardenter   afficiamur 

simplicitatem  diligo  columbinam,ac  puram  ad  illud  superpulcherrimum,  ac  superdul- 

mentis  intentionem;  duplicitatem  vero,si-  cissimum,    infinitumque   bonum,    ut    nil 
mulationem,  fraudem,  versutiam  toto  cor-  D  aliud  nisi  in  ipso  et  secundum  ipsius  vo- 

de  abhorreo.  Absque  eo  quocl  intrinsecus  luntatem  amemus,  ne  impleatur  in  nobis 

lalet,  id  est  prajter   tuam  secretissimam  illud  Sapicntiae  :  Creaturae  Dei  factae  sunt  5ap.xiv,u. 

exercitationem  internam,  qua  superglori-  in  odium,  et  in  tentationem  animae  ho- 

osissimae  Trinitatis  gloriam  contemplaris,  minum,  et  in  muscipulam  pedibus  insi- 

et  emanationem  ac  communicationemejus  pientium. 

ad  intra,  naturalem,  superliberalissimam,  Dentes  tui  sicut  greges  tonsarum,  quK       2 

ac  superplenissimam,  mutuam  quoque  in-  ascenderunt  de  lavacro.  Anima  rationalis, 

tuitionem,  dilectionem,  complacentiam  et  per  intellectum   et  voluntatem   reflexiva 

fruitionem  trium  supervenerabilium  Per-  est  super  proprios  actus  el  rediens  ad  se 

sonarum  :  qualiter  unaquaeque  aeterna,  in-  ipsam  :  ideo  considerare  debet   proprios 

creata,  incircumscripta,  et  penitus  infinite  actus  et  examinare  an  vere  sint  virtuosi 


376 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    XIII 


31. 


et  puri,  ac  dijudicare  se  ipsam.  Talis  ergo 
discussio,  examinatio,  discretio,  dijudica- 
tio  propriorum  actuum  interiorum  et  ex- 
teriorum  ac  sui  ipsius,  sunt  dentes  animae 
veraciter  sapientis  :  qui  ovibns  tonsis  ac 
lotis  ordinate  incedentibus  comparantur  : 
quia  sicut  ab  ovibus  talibus  ablatse  sunt 
lanse  ct  sordes,  et  confusi  incessus  sive 
discursus;sic  prsefatse  discussiones  et  con- 
siderationes  a  vitiis  sunt  mundatse,  et  cul- 
pas  admixtas  ab  actibus  animse  separant, 
ipsamque  animam  purgant,  ac  ordinant 
in  se  ipsa  et  actibus  suis  :  quod  prorsus 
I  Cor.  XI,  sahil)re  est,  quum  dicat  Apostolus,  Si  nos 
ipsos  dijudicaremus,  non  utiqiie  judicare- 
mur.  Hinc  per  Agga^um  Dominus  jubet  : 

Agg.  1,6.  Ponitc  corda  vestra  super  vias  vestras.  Et 

Prov.xn,o.  iu  Provcrbiis  legitur  :  Cogitationes  justo- 
rum,  judicia.Hoc  est  quod  jubel  et  .Moy- 

Deui.i\,o.  ses  :  Custodi  lemetipsum  ct  animam  tuam 
sollicite.  Quod  quam  acceptum  sit  Deo, 
constat  per  id  quod   ipse  Dominus   con- 

jer.x\,i<).  teslalur  ad  Jeremiam  :  Si  separaveris  pre- 
tiosum  a  vili,  quasi  os  meum  eris.  Islud 

JobxHi,i5,  sanctus  Job  egil,qui  dixil  :  Vias  meas  in 
conspectu  Dei  arguam,et  ipse  erit  salva- 

Ps.  VI,  7.  tor  meus.  Nempe  qui  ita  se  disculil,  lavat 
utique  per  singulas  noctes  culparum  le- 
ctum  anima;  sii»,  et  Ihalamum  mentis 
pra?parat  sponso,  implens  ilhid  Psahni  : 
p«. iv,5.  Quffi  dicilis  in  cordibus  veslris,  in  cubiH- 
bus  vcstris  compungimini. 

Omncs  gcmcLlis  fctibus,  ct  slcrilis  non 
est  inter  eas  :  id  est,  prEetacta?  discreliv» 
examinationes  sui  ipsius,  acluumque  suo- 
iiiiii,  (hiphcem  habenl  fecun(hlalem  :  quia 
in  se  sunt  hiu(hibiles,  meritoriae,  et  sa[)i- 
enliales;  et  alios  animre  actus  spiriliuili- 
ter  circumcidunl,  purificant  et  fecundant. 
Hinc  per  discrelionem  compendiosius  pio- 
ficit  homo  :  prout  sanctus  paler  noslcr 
gloriosus  Antonius  dixil,  quod  nulla  vir- 
lus  tam  recto  ac  brevi  Iramile  ducit  ho- 
minem  ad  perfcclionem,  sicut  discrelio. 
3  SicK/  vitta  coccinca  labia  /^m.quoniam 

sicul  villa  talis  constringit  capillos  ne  de- 
fkianl  :  sic  aiiima  amorosa,  ne  sponsum 
offendal  in  aliiiuo,  limoratc  comprimil  la- 


16. 


A  bia  sua,  ne  ad  inutilia  aperiantur ;  sicque 
verba  inutilia,  nociva,  perversa,corde  con- 
cepta,  refrenal,  ne  effluant.  Qui  enim  mo- Prot-.x.ig. 
deratur  labia  sua,  prudentissimus  est.  Qui  ]bid.\m,z. 
autem  inconsideratus  est  ad  loquendum, 
.sentiet  mala  :  patet  siquidem  jaculis  ho- 
stium  malignorum.  dicente  Scriptura :  Sic-   ibid.-nw, 
ut  urbs  patens  et  absque  murorum  ambi-  '*' 
tu,  ita  homo  qui  non  potest  in  loquendo 
cohibere    spiritum    suum.  Hsec   labiorum 
repressio,  est   animse   contemplativse  ne- 
cessaria  valde,  ne  per  inutilem  superflu- 

B  umque  sermonem,  incurrat  distractionem 
et  sponsi  oflensam,  sicque  amittal  ipsius 
allocutionem  internam.  Nec  solum  clau- 
denda  sunt  corporalia  labia  a  locutione 
vocali  inordinata;  sed  et  labia  interiora, 
quibus  verbum  mentale  proferlur  inte- 
rius,  sunl  pivTservanda  ab  omni  cogitatio- 
ne  non  bona  :  qiioniam  cogitaliones  verba 
sunt  coram  Deo,  qui  loquitur  per  Michae- 
am,  Ya?  qui  cogilatis  inutile;  atque  per  .vicA.n.  i. 
Jeremiam,  Usquequo  morabuntur  in  lejer.  iv,  i4. 
cogitationes  noxiae?  et  item  per  Isaiam, 

C  Auforle  mahim  cogilalionum  veslrarum  /s.  i,  le. 
ab  ociilis  meis.  Et  ctot/itiit/ii  tuum  dulcc  : 
qiiia  inlerna  loculione  Deum  inlra  te  lau- 
das,  exoras,  medilaris,  ac  contemplaris  ; 
verba  quoque  tua  vocalia.ex  caritale  aliis- 
que  procedunt  virtutibiis  ideo  dulcia  sunt. 
Yirtus  namqiie  ex  sua  natura  delectabilis 
est,  et  dulcis  in  actu  suo;  sed  quod  la- 
boriosa  ac  dura  sentiliir,  ex  noslra  infe- 
clione  conlingit.  sicul  asserit  Augustinus: 
Panis  iii  fastidio  est,  deleclal  venenum. 
Sicul  frapmen   mali  punict,   ita  gcnce 

I)  tua\  Cena»  corporales,  sunt  quasi  duo  pa- 
rietes,  os  el  linguam  inter  se  continenles. 
Spiiiluales  vero  geme,  sunt  memoria  pric- 
leritorum,  ac  providcntia  :  inler  qua"  con- 
tinetiir  intiiitio  prsesenlium.  Porro  malum 
puniciim  inliis  est  candidum,  ac  forinse- 
cus  rubicundum.  Inlus  cliain  conlinel  gra- 
na,  et  redolel  exlra.  Dum  ilaque  memoria 
recolit  dominicam  passidnem,  rulurum  ju- 
diciuin,  et  inlernale  supplicium,  instar 
mali  puiiici  riihet  foris  ;  diim  vero  provi- 
dentia  cogilal  gaudia  regni  coeleslis,  puri- 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    XIII  377 

talemquc  cordis,  ac  veritatis  splendorem,  A  Dum  anima  per  poenitentiam  sua  deplorat 

candet  intus.  Dum  autem  malum  punicum  peccata,  et  carnem  suam  cum  vitiis  con-    Caiat.\, 

frangitur,  grana  ejus  mox  elabuntur  :  ita  cupiscentiisque  mortilicat,  et  de  proximo-  "  " 

dum  anima  veraciter  virluosa  adversita-  rum  miseriis  pie  amaricatur,  ut  sic  sponso 

tibus  circumvallatur,  virtutes  quse  in  ea  coeiesti  pro  se  ac  aliis  miseris  passo  assi- 

sunt,  declarantur,  ac  suaviter  eos  qui  be-  miletur ;   tunc  anima   amorosa  est   mons 

ne  perpendunt,  afficiunt.  Tunc  enim  ca-  myrrlise  :   ad  quem  Christus  vadit,  dum 

ritatem  ostendit,patientiam  exhibet,  humi-  animam  sic  affiictam  consolatur,  et  gra- 

litatem  declarat,  mansuetudinemque  dif-  tite  incrementa  ei  largitur,  sicut  ait  Apo- 

fundit.et  orat  pro  inimico,  imo  et  condolet  stolus  :   Benedictus  Deus,  qui  consolatur  n  cor.  1,3, 

eijtanquam  interlicienti  propriam  animam.  nos  in  omni  tribulatione  nostra.  Et  de  Deo  *' 

4  Sicut  turris  David  collum   tuum  :  id  dicitur  in  Tobia  :  Post  tempestatem  tran-  ro6. 111,22. 
est,  elevatio,  qua  elevas  et  conjungis  te  B  quillum  facis,  et  post  fletum  exsultalio- 
sponso  tuo,  recta  et  valida  est.  Et  quam-  nem  infundis.  De  quo  scriptum  est  et  in 

vis  sit  simplex  in  se,  utpote  actus  fidei  Job  :  Mcerentes  erigit  sospitate.   At  vero  ;o6v,  n. 

aut  caritatis,  vel  sapientiaB  aut  latriee;  ta-  dum   anima   Ghristi    sponsa,    suavissimis 

men  ceteris  virtutibus  constipatur,  muni-  exercitiis  orationum,  meditationum,  con- 

tur,  protegitur,  sicut  rex  suo  exercitu  :  si-  templationum  inh«ret,  efficitur  collis  thu- 

quidem  virtutes  et  actus  earum,  se  mutuo  ris  :  ad  quem  sponsus  accedit,  dum  ani- 

juvant  ac  roborant,  opportunoque  tempo-  mam  his  intentam,  conCortare,  perficere, 

re  una  alteri  cedit,  prout  rationabilis  exi-  et  amplecti  dignatur. 

git  causa.  Hinc  subditur  :  Quce  wdificata  Tota  pulchra  es,  amica  mea,  et  macula        7 

est  cum  'propugnaculis.  Mille  clypei  j)en-  non  est  in  te.  Yenialia  enim   peccata  (ut 

dent  ex  ea  :  sic  virtutes  invicem  sibi  con-  dicitur)  non  ponunt  proprie  maculam  in 

nexae,  concurrunt  in  anima,  et  ejus  sunt  G  anima.   Et  quanto    tu    venialia  mala  tua 

arma.  gravius  ponderas,  cordialius  dcfles,  et  pro- 

5  Duo  ubera  tua,  sicut  duo  hinnuli  ca-  pfer  ea  turpiorem  te  arbitraris,  eo  minus 
prece  gemelli.\)\xo  ubera  animae  virtuosse,  reputantur  a  me  :  quia  naturalem  tuam 
sunt  virtus  misericordiae,  et  donum  pieta-  fragilitatem  ac  instabilitatem  perpendo, 
tis  :  ita  quod  per  misericordiam  condolet  ideo  prorsus  ea  tibi  dimitto,  non  imputo; 
ac  subvenit  proximis  propter  Deum,  quia  imo  caritatem  et  veram  in  te  virtutum 
sunt  indigentes  ac  miseri ;  per  pietatem  perfectionem    augmento,  atque   ob   id  te 

is.\\,i.  vero  quse  donum  est,   in   quantum   sunt  totam  perhibeo  pulchram.   Siquidem  hu- 

summse  Trinitatis  imagine  insigniti.  Rur-  milis  tua  recognitio,  dolorosa   confessio, 

sus,  duo   ubera   anima!,   sunt    intellectus  verecunda  deploratio,   satisfactio  quoque 

bene  instructus,  et  vohintas  caritate  ac-  quotidiana,  assidua  cordis  custodia,  et  fer- 

censa  :  per  quae  duo  spiritualiter  nutrit  D  vor  tui  amoris  ad  me,  consumunt  ut  sti-  Ps.i.xx.xii, 

se  ipsam  et  alios,  implens  quod  summus  pulam  omnia  illa.  Quod  enim  in  ardenti  '*' 

lye^r.  IV,  hortatur   Apostolus    :   Unusquisque   sicut  camino  est  gutta  aquae,  hoc  in  viro  per- 

"^"  accepit  gratiam,  in  alterutrum  illam  admi-  fecto  peccatum  veniale. 

nistrantes,  sicut  boni  dispensatores  multi-  Veni  dc  Libano,  sponsa  mea,  veni ,  id        8 

formis  gratiae  Dei.  Exhibitio  quoque  corpo-  est  de  candore  gratiae  ad  lumen  gloriae, 

ralium  operum  misericordiae,  et  exhibitio  de  nuptiis  viae  ac  imperfectionis,  ad  perfe- 

operum   misericordiae   spiritualium,    sunt  ctas  nuptias  patriae  Beatorum.  Beati  enim,  Apoc.wx, 

fecunda,  pulchra,   atque   instar   hinnulo-  qui   ad    ccenam    nuptiarum    Agni    vocati  ^- 

rum  capreae  agilia.  sunt.  Sic  vocantur  animse  perfectorum  vi- 

6  Gonsequcnter  loquitur  sponsus  :  Vadam  rorum,  qui  evolant  :  Yeni  de  carcere  car- 
ad  montem  myrrhce,  et  ad  collem  thuris.  nis,  atque  exsilio  peregrinationis,  ad  pa- 


3.78 


ENARRATIO   IN  CAP.    IV   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    XIII 


Ps.  cxix,  5. 
Ps.  xi.i,  3. 

Ps.  cxi.i,  8. 


Josue  VII,  I, 
Hom.  111,2. 


Ephes.  IV, 
23. 


lafium   spiritiium   beatorum,    et   patriam 
claritatis   setern».  Audivi   enim    te   ssepe 
dicentem  :  Heu  mihi !  quia  incolatus  meus 
prolongatus  est ;  et  iterum,  Quando  veni- 
am  et  apparebo  ante  faciem  Dei?  itemque, 
Educ  de  custodia  animam  meam  ad  confi- 
tendum  nomini  tuo.  Coronaberis  de  capite 
Amana,  de  vertice  Sanir  et  Hermon,  id 
est  pro  eo  quod  legitime  certando,  vicisti 
spiritum  inquietudinis  mundialis  ac  tur- 
bulentise,  irse  ac  impatientisB,  qui  per  ca- 
put  Amana  designatur  :  quoniam  Amana, 
inquiefudo  seu  turbulentia  interpretafur. 
Qui  autem  in  omni  evenfu  manet  in  pace 
pectoris  tranquillus  et  constans  in  Domi- 
no,  non  contrislans  se  inordinate,  sed  gra- 
tulans  in  adversis,  caput  Amana  vincit,  et 
de  ejus  triumpho  coronari  meretur.  Sanir 
vero,  inferpretatur  foelor  :  sicque  per  ver- 
ticem  Sanir,  spiritus  gula;  atque  luxuria' 
designalur,  quia  in  vitiis  carnis  est  major 
ac  cvidentior  foetor  ac  turpifudo.  Qui  igi- 
tur  his  vitiis  dominalur,   nec  infelici  ac 
vili  eorum  servituti  subjicitur,  de  vertice 
Sanir  desuper  gloriose  inthronizatur.  Por- 
ro  Hermon  dicilur  anathcma  :  idcirco  qui 
nihil  sibi  usurpat  de  analhemate  Jericho, 
id  est,  non  conformal  se  huic  sa^culo,  ne- 
que  cum  mundo  in  vanitatibus  ejus  com- 
municat,    sed    renovatur    spiritu    menlis 
suaj,  coronanchis  esf  dc  vertice  Hcrmon. 
Dc  cuhHihiis  qunque  leumtin,  id   ost   pro 
00  quod  repausaliones,   torpores,  dormi- 
talioncs  magnatum  hujus  sa»cuH  (qui  per 
leonem  regcm  animalium  figuranlur)  ab- 
horruisli  ac  evitasli.  I)e  montibus  pardo- 
rum,  id  est  vicloria  lial)ila  de  spirilibus 
crudelitalis,  et  simnlalionis.  alquc  elatio- 
nis.  llaque  quof  immundos  s[)iritus  d;rmo- 
niorum,  quot  genera  vilioriim,  imo  quot 
vilia  superaverit  anima,   tof  coronas,   tol 
pra>mia  consequetur. 

Vulnerasti  cor  meum,  soror  mea,  spon- 
sa  :  quia  aniorc  tua?  sahifis  factus  sum 
homo,  ct  crucifixus;  et  quamvis  aniaris- 
simam  pertuli  corporis  passionem,  dolor 
lainen  compassionis  fuil  inlensior  in  cor- 
de  anima)  mea}.  Sicque  vulnerasti  nic  in 


A  U770  oculorum  tuornm,  id  est  in  oculo 
tuo  inteHecfuali  :  cujus  illuminafionem 
per  fidem  ac  sapienfiam,  deinde  per  bea- 
tificam  visionem,  in  tantum  desideravi, 
quod  discolorationem  speciosissimi  corpo- 

.  ris  mei,  velationem,  obscurationem,  atque 
eversionem  exteriorum  oculorum  meorum 
sidereorum,  omni  vino  pulchriorum,  sus-  Gen. \i.ii, 
tinui;  et  in  uno  crine  colli  tui,  id  est  in  **" 
naturali  appefilu  beatiludinis,  formato  per 
carilatem  ef  gratiam,  quam  omnis  ratio- 
nalis  creatura  naturaHfer  appetit.  Jam  et- 

B  enim  diclum  est.  quod  per  capiHos  capitis, 
dcsignantur  cogilationes,  appetitionesque 
cordis  :  inter  quas  ista  pra^cipua  est,  et 
prffcipue  fuit  sponsi  attractiva,  quod  na- 
turaHter  cupit  feHcitatem.  Denique  inte- 
rior  ocuhis  animse.  in  quantum  per  fidem, 
discrelionem,  scicntiam,  ac  sapientiam 
adornalur,  potissime  placet  sponso.  Si- 
mililcr  unus  crinis  coHi  ipsius  sponsae, 
est  elevatio  contemplationis,  seu  sursum 
aclio  sancli  amoris,  qua  anima  erigit  se 
ad  Deum. 

C  Qiinm  putr/ira'  sunt  mamma'  tu(e.'  id  10 
est  dilectio,  qua  pro  meo  honore  zelaris, 
el  zclafio  fralcrnse  saUilis;  simiHter  pielas 
tua'  compassionis,  qua  meam  amarissi- 
niam  passionem  recogitando,  pie  compa- 
teris,  proximis  quoque  in  omni  eorum 
affHctione.  fransgressione,  periculo  con- 
doles.  Vel,  ubcra  tua,  id  esl  spirilualis 
opulenlia,  ac  liberalitas  tua.  quihus  pro- 
ximis  tuis  communicas  quidquid  gratiae 
ac  virlufum  desuper  accepisli.  Hursus, 
ubera  ista  sunl  sapienlia  ct  scientia.  Unde 

D  subjungitur  :  Putehriora  sunt  ubera   tua 
vini)  :  id  esl,  sapicnlia   cl    scicnlia  qu;e 
sunl  dona  Spirilus  Sancli,  habilusque  in-  /». n. ». 
fusi,   similiter  sapicnlia  et   scientia  quae 
sunt  dona  gratia'  gralis  datae,  et  nolitia  sa- 
crse  Scriptura»,  pra?stanliores  ct  pulchrio- 
res  exsislunt  omni  nalurali  ef  philosophi- 
ca  cruditionc  ac  Ihcoria.  lino  slullam  fecil  icor.i.jo. 
Dcus  sapienliam  hujus  mundi;  ct  prudcn- .«om.viii.o. 
tia  carnis,  inors  est;  lonanteque  coelo,  la- 
ceant  ranae.  Et  odor  unguentorum  tuorum 
super  omnia   aromata  :  id  est,   virtules 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.   XIII 


379 


16 


tua3  infussB  cum  meritoriis  actibus  suis, 
delectationibusque  sinceris,  multo  sunt 
digniores  ac  salubriores  virtutibus  natu- 
ralibus  acquisitis,  earumque  actibus  et 
gaudiis,  de  quibus  philosophi  ac  gentiles 
locuti  sunt,  et  non  mediocriter  gloriali 
(quorum  quidam  reputati  sunt  inter  eos 
viri  heroici)  ;  et  virtutes  illas  arbitrati 
siint  sibi  sufficere  ad  salutem. 
H  Favus  distillans  lahia  tua,  sponsa  :  id 

est,  verba  vere  sapientialia,  salubria  ae 
divina,  melle  et  favo  suaviora,  pronun- 
Coioss.m,  tias,  dum  in  hymnis  et  psalmis  ac  canti- 
cis  spiritualibus  mecum  assidue  fabularis, 
dum  mala  tua  accusas,  et  mea  beneficia 
recommendas,  dum  te  ipsam  totis  viribus 
vilipendis  ac  dejicis,  et  meam  majestatem 
cum  omni  reverentia  admiraris,  extollis, 
prsedicas,  veneraris.  Sicque,  mel  et  lac 
sub  lingua  tua,  id  est  sermo  de  mea  dei- 
tate,  atque  locutio  de  mea  humanitale. 
Mel  quoque,  id  est  consolatio  de  futu- 
ra  beatissima  et  prorsus  dulcissima  refe- 
ctione;  et  lac,  id  est  consolatio  refovens 
ex  praesentium  munerum  exhibitione  et 
consideratione.  Et  odor  vestimentorum 
tuorum,  sicul  odor  thuris.  Vestimenta  ani- 
mse,  quemadmodum  patuit,  sunt  virtutes 
et  dona  cum  actibus  suis  :  quorum  odor, 
est  delectatio  eis  adjuncta.  Verum,  sicut 
cujuslibet  virtutis  sunt  tres  gradus  :  scili- 
cet  infimus,  competens  statui  incipienti- 
um  et  spectans  ad  viam  purgativam  ;  me- 
dius,  pertinens  ad  statum  proficientium 
et  viam  illuminativam;  et  summus,  qui 
ad  statum  perfectorum  viamque  unitivam 
est  pertinens  :  sic  ipsarum  virtutum  et 
actionum  earum  odor  seu  delectatio  habet 
tres  gradus,  proportionatos  gradibus  acti- 
busque  virtutum.  Quo  enim  virtutes  fue- 
rint  in  suo  subjecto  magis  radicatge  ac 
pradominantes,  eo  promptius  ac  delecta- 
bilius  operantur. 
12  Hortus  conclusus,  soror  mea,  sponsa, 

hortus  conclusus  :  in  quo  sunt  semina 
verbi  coelestis;  flores,  id  est  floridee  dis- 
positiones  ad  fructus  virtutum.  Et  juxta 
prgecedentis   articuli   expositionem,  sicut 


A  Ecclesise,  ita  et  animae  suo  modo  competit 
esse  hortum,  et  hortum  conclusum  ac  fon- 
tem  signatum ;  ct  ea  quae  dicta  sunt  ibi  de 
Ecclesia,  possunt  ad  animam  virtuosam 
facillime  applicari.  Idcirco  prolixitas  est 
vitanda.  Praelerea  de  Ecclesia  emittuntur 
ac  diffunduntur  diversse  virtutes,  et  actus 
pra?clari  ac  eminentes  personae,  quae  per 
mala  punica  et  alia  poma,  per  cypros  ac 
nardum,  crocum,  fistulam,  cinnamomum, 
myrrham  et  aloen,  secundum  prahabi- 
tam  expositionem,  intelligunlur  :  sic  pro- 

B  portionabililer  virtutes  et  actus  ac  per- 
sonee  hujusmodi,  ab  anima  sapiente  et 
amorosa,  aliorum  animas  convertente,  pro- 
grediuntur. 

Postremo,  sicut  universalem  sponsam 
suam,  ita  et  sponsam  suam  particularem, 
scilicet  animam  contemplativam  heroi- 
cam,  Christus  diversimode  visifat,  nunc 
per  prospera,  nunc  per  adversa.  Et  ita 
quod  subditur,  Surge,  Aquilo,  et  veni, 
Ausfer,  etc,  potest  dupliciter  exponi  de 
hujusmodi  anima,  sicut  prsecedenti  arti- 

C  culo  expositum  est  de  universali  Ecclesia. 
Ecce  quam  ineffabiliter  virtutes  infu- 
sse,  et  dona  Spiritus  Sancti,  ac  meritorii 
actus  dignificant,  ornant,  ac  beatificant 
animam  :  qua3  propter  illa,  tam  praestantis- 
simis,  affectuosissimis,  atque  dulcissimis 
appellationibus  nominatur,  exprimitur, 
collaudatur  a  sponso  coelesti,  Unigenito 
Dei,  Deo  vero  et  homine  in  una  persona  : 
qui  animam  talem  vocat  sponsam,  soro- 
rem,  amicam,  columbam,  speciosam,  for- 
mosam,  pulchram,  immaculatam,  hortum 

D  conclusum,  fontem  signalum,puteum  aqua- 
rum  viventium  :  cui  tot  bona  promittit, 
tot  beneficia  confert,  tam  familiariter, 
amorose,  ac  suavissime  loquilur,  ut  ejus 
amore  quasi  insanire  quodammodo  videa- 
tur.  Nam  et  ejus  amore  se  perhibet  vulne- 
ratum,  non  solum  in  uno  oculorum  ipsi- 
us,  sed  item  (quod  quasi  puerilius  prima 
facie  videtur  sonare)  in  uno  crine  colli 
sui.  Resistamus  igitur  vitiis  usque  ad  san- 
guinem,et  studeamus  virtutibus  indefesse 
usque  in  finem,  proficere  in  eisdem  cone- 


16 


380 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV   CANTICI   CANTICORUM. 


AJRT.   XIV 


mur  indesinenter;  vincamus  nos  ipsos,  et  A  in  adjutorem,  et  omnem  nobis  possibilem 
passionum  immoderantiis  nullatenus  suc-  dibgentiam  apponentes,  ac  lotam  nostram 
cumbamus;  in  puritate  et  caritate  cresce-  fiduciam  collocantes  in  sponso,  et  ejus 
re  non  cessemus,  Deum  semper  invocantes      vestigia  ac  doctrinas  sequentes  continue. 


ARTICULUS    XIV 


EXPLANATIO   EJUSDEM   CAPITULI   QUARTI,   DE   CHRISTO   ET   SPONSA   SINGULARI. 


E' 


lA  quse  in  hoc  libro  dicunlur  de  Eccle- 
sia,  quantum  ad  meliores  et  perfe- 
cliores  in  ea,  certum  est  de  nulia  persona 
tam  eminenter  et  convenienter  posse  ex- 
poni,  sicut  de  Virgine  gloriosa.  Cui  spon- 
1  sus  et  Filius  ait  :  Quam  pulchra  cs,  amica 
meal  quam  yulchra  t'.s/ Tanfo  plane  pul- 
chrior  ceteris  universis,  quanto  in  omni 
gratia,  virtule,  dono,  beatitudine,  fruclu 
perfectior,  quanto  purior,  innocenlior,  et 
ab  omni  culpa  immunior,  quanlo  Fonli 
totius  pnlchriludinis  ac  decoris  propin- 
quior,  ulpote  vcra  Maler  illius  :  imo  lam 
pulchra,   quod  Fons   ille   snperpuicherri- 

Pi.xuv.ij.  miis,  conciipivit  decorem  istius;  laiiKine 
deleclabilis  et  jucunda  fuil  superspeciosis- 
simo  Unigenito  Patris  selerni,  ad  intiien- 
dum,  ad  convivendum,  ad  diligendiiin. 
qiiod  in  ea,  et  cum  ca  pra?  ciinclis  com- 

liaruchm,  morari  et  conversari  elegil   in   lerris.  Ft 

38 

Ps.\u\,3.  siciil  ille  speciosus  forma  pra?  filiis  homi- 
iiimi  :  sic  ista  est  speciosa  pra;  filiabus, 
ergo  ct  pra;  filiis  hominum,  posl  unicum 
Filium  suiim.  Cujus  oculi  cutuinlmrum,  id 
esl  maxime  coliimbini.  pudicissimi,  plenis- 
simc  ciistodili.  niinquam  inordinate  aper- 
li,  nunquam  in  ali(|iiem  indecenler  dire- 
cti  aut  fixi;  cujiis  inlenlio  fiiit  inviolabi- 
liler  recla,  simplex,  purissima.  nim(]iiam 
ad  proprium  commodiim  aut  honorem 
reflexa. 

A/jsf/uc  co  (juod  in/rinsrcus  latet.  \\\- 
comprehensibilis  elenim  sponsus,  munifi- 
cenlissimus,  oplimus,  omnipotens  Filius, 
incomprehensibiliter,  secrclissime,  libera- 


B  lissime  operabalur,  radiabat,  communica- 
bat  se  in  Matrc.  0  qiiis  queat  excogilare  aut 
capere,  qualiter  Yerbum  illud  seternum, 
qiiod  suo  claro  inluilu  angelos  sanctos  \Petr.\, 
felicital,  mcntem  su»  dileetissima',  capa-  '"' 
cissimae,  ac  innocenlissima'  Matris  assidiie 
visitavil;  quani  copiosissime  ctmnia  inle- 
riora  ejus  illiimina\  it,  quam  calidissime 
inflammavif  ipsius  affeclum,  quam  mire 
el  ineffabili  modo  fidelissimam  et  affe- 
cfuosissimam  suam  Genitricem  corrobora- 
vif.  ornavit.   perfecif.  implevif,   totaliler- 

C  que  possedil  l  Quidquid  de  perfeclione 
raptiis  et  ecstasis,  quidquid  de  praOibatio- 
ne  et  parlicipalione  futurse  bealifudinis 
fuit  iii  aliis,  multo  eminentius  in  ea  cre- 
difur  exsfilisse.  Kt  si  quidam  Sanclorum  Kxod. 
credunlur  Deum  in  hac  vita  vidisse  per  •'J'""'  "• 

'  Aum.xii,8: 

speciem,  cur  non  polius  alqiie  limpidius.  ii  cor.  xn. 
el  forsan  frequentius  ac  diutiirnius  ipsa?  "■*" 
Nonne  carilas  communical  ef  osfendit  se 
persona?,    singulariter    familiarissimeque 
dilecta>?  Hoc  ergo  laluil  in  Virgine  sum- 

.    ma  inlrinsecus  :  qiia?  ntiqtie  cum  fervore. 

D  deve)tione,  pinitate,  el  stabililate  soli  Deo 
el  sibi  nola  [ei]  vacavil,  inha^sil,  intenla 
immersaque  fnil;  cujus  interior  ineompa- 
randa  sincerifas,  Iranquillilas.  sapienlia, 
\irluosilas  resplenduif  iu  vullu  ipsius, 
eamqiie  grafissimam,  venuslissimam,  el 
compositissimam  fecit  in  omnibus. 

Cujtilti  tui  sicuf  (jrcffcs  cajirarutn.  Uni- 
vcrsa;  namque  cogifafiones,  medifafiones, 
confemplaliones,  affecfionesquc  Virgiuis 
admirand»,    eianf    ordinatissima),  decen- 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    XIV 


381 


tissimee,  atque  mundissimsc,  tolius  cari-  A 
tatis  fervore  perfusee,  formatse,  splendi- 
flua?,  et  cum  omni  promptitudine  in  Deum 
reduct*,  recollectse  ac  stabilitEe.  El  testi- 
monia  Scripturarum  ad  Ghristum  spectan- 
tia,  intra  se  prudentissima  Domina  recolle- 
Ziic.  11,19.  git,  conferens  in  corde  suo,  quidquid  de 
prgedilectissimo  Filio  suo  audivit  ab  an- 
gelo,  a  pastoribus,  ab  Elisabeth,  a  Zacha- 
ria,  a  Simeone  et  Anna,  a  Joseph,  a  Ma- 
gis  :  ita  quod  de  monte  Galaad,  de  acervo 
testimoniorum,  a  tumulo  testis  agnoscitur 
ascendisse.  B 

2  Dentes  tui  sicut  greges  tonsarum,  quce 
ascenderunt  de  lavacro.  Spirituales  dentes 
incomparabilis  Dominse,  fuerunt  subtilis- 
simse  et  acutissimee  considerationes  ani- 
mse  ejus,  quibus  intra  se  trivit,  et  aliis 
trita  exposuit,  ac  optime  masticata  diges- 
sit  mysteria  Filii  sui,  omnemque  grati- 
am  sibi  ab  ipso  concessam,  ac  beneficia 
Dei  impensa  generi  humano  per  Ghristum. 
Hse  considerationes,  discreliones  ac  mas- 
ticationes  illustrissimae  Virginis,  instar 
tonsarum  ovium  purse  et  innocentes  fue-  C 
runt,  ab  omni  errore  admixtioneque  culpee 
penitus  aliense  :  utpote  ascendentes  de 
totius  luminis  fonte,  de  lavacro,  id  est  de 
flumine  sapientiae  Virginis  sacrae,  hoc  est 
de  exuberantissima  habituali  sapientia  ei 
infusa.  Nempe  si  verum  est  quod  gene- 

/oann. vir,  ralitcr  Christds   disseruit,  Qui   credit   in 
^*'  me,  flumina  de  ventre  ejus  fluent  aquse 

vivae  :  quanto  magis  de  fidelissimse  et 
prorsus  illuminatissimae  Virginis  corde 
exuberanter  fluxerunt  flumina  aquae  vi- 
ventis?  Et  in  ea  tanquam  in  amoenissimo  D 
paradiso,  fuit  fons  copiosus,  clarus,  per- 
lucidus,  diffundens  ex  se  rivos  limpidissi- 
marum  meditationum,  sanctissimarumque 
affectionum. 

3  Sicut  fragmen  mali  punici,  ita  genoi 
tuw.  Genae  generosissimae  ac  regise  Virgi- 
nis,  intelliguntur  vernantissima  pudicitia, 
et  virginalis  formidolositas  ejus,  sanctam 
Virginem  decens  :  quae  instar  malograna- 
ti,  rubore  igniti  amoris  ac  splendore  sa- 
pientiae  praefulgebant  ac  redolebant.  iNec 


dubium  quin  et  genae  ejus  corporeae,  ex 
optima  complexione,  convenienti  colore, 
et  frequenti  deosculatione  adorandi  sui 
Filii,  velut  fragmen  mali  punici,  tempe- 
rate  rubescebant,  ac  dulces  erant.  Prae- 
cedentis  quoque  articuli  de  his  verbis  ex- 
positio,  ei  recte  aptatur,  intelligendo  per 
genas  ejus  interiores,  memoriam  praeter- 
itorum,  quae  in  ea  ex  assidua  sui  Filii 
passione,  quasi  sanguineo  fuit  rubore  per- 
fusa;  atque  providentiam  futurorum,  quae 
ex  consideratione  fructus  passionis  ejus- 
dem,  quasi  candens  pollebat  *,  et  conso-  'paiiebat 
lationis  refloritionem  produxit  in  mente 
ipsius. 

Sicut  turris  David  collum  tuum.  Per  4 
collum  mentis,  intelligi  solet  voluntas,  quae 
sua  libertate  in  altum  extenditur.  Porro 
voluntas  Virginis  benedictae  vere  fuit  li- 
berrima,  id  est  subjectissima  ac  obedien- 
tissima  Deo,  cui  servire,  regnare  est,  id 
est  vitiis,  concupiscentiis,  vanitatibus, 
daemonibus  praevalere,  ac  dominari.  Haec 
voluntas  Reginae  ac  Dominae  nostrae,  per 
caritatem  fuit  altissima,  imo  summo  uni- 
versorum  principio  perfecte  unita,  ac  di- 
rectissime  ad  ipsum  extensa,  per  profun- 
dissimam  humilitatem  et  inaestimabilem 
pietatem  ad  miseros  inclinata,  cunctis  do- 
nis  ac  virtutibus  ad  voluntatem  spectan- 
tibus,  scilicet  caritate  Dei  ac  proximi, 
spe,  justitia,  pietate,  fortitudine  quae  est  /s.  xi,  2. 
donum,  prseclarissime  ac  victoriosissime 
decorata  :  in  qua  nihil  mansit  de  proprio, 
nec  de  privato  amore;  sed  abnegatissima 
fuit,  et  resignatissima  Deo. 

Duo  ubera  tua,  sicut  duo  hinnuli  ca-  g 
prece  gemelU.  De  pretiosissimis  optimae 
Virginis  uberibus  dictum  est  supra,  in 
expositione  primi  capituli.  Breviter  ergo 
tangendo,  duo  ubera  ejus,  quibus  nutrit, 
lactat  et  refovet  confugientes  ad  se,  sunt 
caritas  ejus  materna  et  pietas  maxima, 
per  quas  prona  est  omnibus  misereri  ac 
subvenire,  ac  velocissima  instar  hinnulo- 
rum,  misericorditer  intueri  ac  refovere. 
De  qua  nil  durum  austerumve  legitur,  imo 
omni  affectui   misericordisB  videtur   tota 


382  ENAKRATIO   IN   CAP.    IV   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    XIV 

esse  conversa  :  propter  quod  Mater  gratiae,  A  tationem  dicere  possumus,  quod  sacratis- 

et  Regina  misericordiae  nuncupatur.  Prse-  sima  puerpera  virgo  Maria,est  fota  pulchra, 

terea,  quam  gloriose  ac  flagrantissime  cor-  ad  intuendiim  delectabilissima  :  quse  suis 

porea  ejus  ubera,  quibus  Deum  verum  ex  meritis,   precibus,  virtutibus,   fama,  pul- 

se  natum  lactavit,  resplendeant,  nemo  va-  chrificat  et  decorat  millia  multa,  imo  to- 

let  concipere.                                                   .  tam  Ecclesiam,  et  causat  in  ipsis  fidelibus 

6  Vadam  ad  montem  myrrhx,  et  ad  col-  concordiam,  lucem,  et  caritatis  unitatem  ; 
lem  thuris.  Unica  Dei,  passionem  Filii  sui  quam  Fons  totius  pulchritudinis,  natus  ex 
jugiter  in  suo  corde  dolorose  gestando,  ea,  tanta  pulchritudine  venustavit,  ut  pu- 
peccata  mundi,  praesertim  Judaeorum,  de-  rae  creaturae  major  communicari  aut  ne- 
flendo,  et  plurimos  a  vitiorum  putredine  queat,  aut  non  deceat. 
praeservando,  fuit  mons  myrrhse  :  quem  Amplius,  ut  ait  Philosophus,  ad  hoc 
Christus  incessabiliter,  munificentissime  B  quod  homo  sit  corporaliter  pulcher,  tria 
et  consolatorie  visitavit.  Fuitquc  collis  requiruntur.  Primum  est,  quod  sit  elegan- 
thuris,  orationum  suarum  thymiamata,  tis  staturae  :  ideo  homines  parvi,  non  di- 
meditationum  suarum  fragrantiam,  cari-  cuntur  proprie  pulchri,  quamvis  valeant 
tatis  suae  incensum,  pietatis  suae  dulcedi-  dici  formosi,  aut  speciosi.  Secundum  est, 
nem,  imo  se  tolam  Deo  in  holocaustum  congrua  membrorum  comproportionatio 
plenissime  offerendo  :  quem  etiam  coUcm  et  habitudo  ad  invicem.  Tertium  est,  su- 
sponsus  ipsius  ubertim,  gratiose  et  dcli-  perficies  vividi  et  congruentis  coloris. 
ciosc  accessit,  et  in  medio  ejus  demoratus  Conformiter  ad  hoc  quod  aiiqua  persona 

/>». xLv, 5,  est,  ejus  dulcedine  delectatus.  Sanctifica-  sil  spiritualitcr  puU'hra,  primo  requiritur, 

®'             vit  enim  tabernaculum  hoc  suum  Altissi-  quod  ad  eminentem    quanidam  virtutum 

mus,  et  in  medio  ejus  non  est  commotus.  procerilatem,    altitudinemve    pervenerit  ; 

7  Tola  pulchra  es,  amica  mca,  ct  inacula  C  sccundo,  quod  sit  in  ea  virtuluni  quaedam 
non  est  in  /t'.  Hoc  de  Virgine  divinissima  proporfio,  et  congrua  habitudo  in  acti- 
pra;  celeris  cunctis  convenientissimc  ex-  bus  eariimdem ;  terlio,  quod  omnibus  sit 
planatur  :  quae  antonomastice  Clirisli  ami-  superfusa  discrelio,  seu  sapientialis  dire- 
ca  asseritur,  et  ei  in  omni  sanctilate  ct  etio,  aut  caritatis  florilio.  Ex  quibus  pro- 
perfectione  similior  credilur;  in  qua  ciin-  batur  elecfissima  Virgo  fuisse  pulcherri- 
ctae  virtutes  in  terinino  pra^clarie  excellen-  ina  :  (juippe  qu;e  ad  tam  piaeeminentcm 
tiae  sunl  inventu^.  At  vero  de  pulchro  ac  iiiiiversarum  perfcctionem  virtuluin  dc- 
pulchritudine,  diviniis  Dionysius  Iraclal  veneral,  el  in  qiia  viilulcs  sibi  inviccm 
subtiliter  ac  profunde  qiiarto  capilulo  de  lam  comproporlionatjc  fueninf,  et  praecla- 
Divinis  nominihus  :  Divina,  inquiens,  bo-  rissima  discretione  jugiter  regebanfur,  sa- 
nitas  laudatur  in  Scripfuris,  iit  pulchriiin,  pienlissima  direclione  fulgebant,  ferven- 
et  pulchritudo  qiue  effectiva  est  omnis  D  tissimo  forinabanfiir  amore  divino,  iino 
pulchri.  In  creahiris  aiitcm  dicitiir  pul-  (iiiolidie  reccntiori  innovalione  decora- 
chrum,  quod   parlicipat    piilchiitiidincin.  bautur. 

I^oquentes  vero  de  Dco,  diciniiis  qiiod  ipse  Vulnerasti  cor  meum,  soror  mca,  spon- 

est    supersubstantiale    pulchrum    et    piil-  sa,  imlncrasti  cor  mcum.  Qnanto  qiiis  ad 

chritudo,  quia  pulchrificat  exsislenlia  om-  majorem  bealiludincin  est  eleclus,  lanto 

nia  secundum  propriam  singuloriim  pro-  ainpliiis  videliir  Chrisliis  pro  ipso  passiis. 

porlionem,  el  caiisat  iinivcrsalem  omniiim  nuum  ita^iiie  ad   excellcnlissiinam    felici- 

harmoniam  et  claritatem,  et  juxta  propric-  tatcm  et  gloriam  dignissiina  Virgo  el(>cta 

talein  solaris  radii,  iinmillil  cuin  fulgore  sil  ab  a?ilerno,  nonne   pro  ipsa,  pro  ejus 

universitati  rerum  pulchrificas  siiae  fonta-  amore,  pro  ejus  salute,  specialissime  cru- 

nae  lucis  distributiones.  Juxfa  horum  iini-  cifixiis  est  Filius  ejus,  ef  ipsa  verissime 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV  CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    XIV  383 

CaiatM,io.  dicere  potuit  illud  Apostoli,  In  fide  vivo  A  extollunt,  mirantur,  amant,  et  amplectun- 

Filii  Doi,  qui  dilexit  me,  et  fradidit  semet-  tur  :  felicitati  ac  gloriae  Genitricis  Domi- 

ipsum  pro  me?  Vulnerasti  ergo  cor  meum,  ni  Dei  sui  ina^stimabiliter  congralulantes, 

id  est,  vehementissime   attraxisti  me   ad  atque  in  ea  gloriantes   in   Domino  ;  tam 

te,  ita  quod  amore  tuo  quasi  vulneratus  bealissimse  creaturae  pulchritudinem,  post 

videbar;  in  uno  oculorum  tuorum,  id  est  Creatoris  pulchritudinem,   maxime  admi- 

per  sincerissimam  contemplationem,  qua  rantes,  ejus  dulcedinem  haurientes,  ejus 

me  reverentissime  ac  ferventissime  inspe-  odoribus  mirifice  oblectati;  Deoque  gra- 

xisti,  totis  tuis  prsecordiis  me  peroptans;  tias  incessabiliter  referentes  pro  omni  sa- 

et  in  iino  crine  colli  tui,  id  est  una  affe-  lute  et  excellentia,  quas  suse  prsestantissi- 

ctione  cordis  tui  purissimi,  qua  commune  mae  contulit  Genitrici.   Insuper   universa 

totius  humani  generis  bonum  prsecordia-  Ecclesia  militans,  in  foetoribus  hujus  exsi- 

lissime  concupisti.  Imo  tantum  mihi  com-  B  lii  degens,  odore,  suavitate,  adspersione, 

placuisti,tam  amabilis  facta  es  mihi,  quod  consolatione  hujus  Deiferae  Virginis,  ad- 

etiam   una  quacumque  tua  intuitione   et  vocatse  ac  dominse  suse,  non  mediocriter 

affectione  ad  me,  rapuisti  me  totum  in  te,  recreatur,  fovetur,  juvatur,  et  exhilaratur. 

et  placuit  mihi  magnifice  quidquid  fuit  Favus  distillans  labia  tua,sponsa.¥ons,       H 

in  anima  tua,  et  quidquid  processit  ex  ea.  et  causa  universae  suavitatis,  eam  quam 

10          Quam  pulchrce  sunt  mammce  tuce,  soror  praeelegit  in  matrem,  tanta  replevit  suavi- 

mea,  sponsa!  Speciosissimae  utique  erant  tate,  ut  nec  ratio  capere,  nec  lingua  queat 

mammae  illae  internse  Virginis   admiran-  exprimere.  Itaque  labia  intellectualia  Vir- 

dse  :  dilectio   Dei,    caritas   proximorum  ;  ginis   sancta?,  quibus    Deum    suum    intra 

item  pietas  quae  est  cultus  Dei,  et  zelus  cordis  sui   arcana  assidue   alloquebatur, 

divini  honoris  atque  fraternae  salutis;  sa-  laudavit,  oravit,  suavissima  esse  noscun- 

pientia  ejus  atque  scientia;  gratia  et  af-  G  tur,  et  suavissimum  favum  distillaverunt : 

fluentia;  ac  munificentia  ejus,  compassio  quoniam   actus  internos   Deo   acceptissi- 

miserorum  :  quae  omnia,  vino  rigoris  le-  mos,   jam    praetactos,    produxerunt,    imo 

galis,  et  omni  naturali  scientia,  omni  cor-  incessanter  producunt.  Sub  quibus  sacra- 

porali  materia  fuerunt  ineffabiliter  pul-  tissimis  labiis  mel   et  lac  continentur  : 

chriora.  Corporea  quoque  spiritualissimae  mel  utique  ardentissimae  caritatis  et  sua- 

Virginis  ubera,  quae  Regem  gloriae  lacta-  vitatis  internae,  ex  divina  summi  boni  ple- 

verunt,  Deo  vero  alimoniam  praebuerunt,  nissima   fruitione  ;  lac  quoque   refectio- 

Fonti  totius  boni  lac  purissimum  influxe-  nis  salutifer»,  ex  inspectione  et  dilectione 

runt,  speciosissima,   suavissima,   honora-  humanse  Filii  sui  naturae  ex  se  sumptae  : 

bilissima,  amabilissima  facta  sunt,  et  miro  sicque  ingrediens,  invenit  pascua  in  dei- 

modo  deificata,  ipsisque  angelicis  menti-  tate;  et  egrediens,  in  Christi  humanitate. 

bus  honoranda.                                                 D  Hortus  conclusus,  soror  mea,  sponsa,       12 

Et   odor  unguentorum   tuorum   super  hortus  conclusus,  fons  signatus.   Delicio- 

omnia  aromata.  Tanta  certissime  est  sua-  sissimus,  vernantissimus,  fructuosissimus 

vitas  charismatum  et  meritorum,  virtutnm  hortus   Dei   est  optima  Domina  ista  :  in 

et  acluiim,  unctionum  et  diffusionum  se-  qua  omnium  arborum  spiritualium  species 

renissimae  Matris  Dei,  quod  cuncta  mundi  sunt  plantatse;  in  qua  lignum  sapientiae 

odoramenta    transcendit  :   imo   et   totam  requievit,  lignum  scientiae  boni  et  mali,  id 

perfundit,  adspergit,  delectat   Iriumphan-  est  summa  discretio  immarcescibiliter  flo- 

tem  P]cclesiam  inenarrabili  modo.  Creato-  ret ;  in  qua  universae  virtutes  sunt  consi- 

remque  universi,  ac  totam  supergloriosis-  tae,  cuncta  divina  charismata  floruerimt, 

simam  Trinitatem,  universi  cives  superni  Sol   sapientiae   plenissime   radiavit,  nulli 

in  Virgine  Christifera  medullitus  laudant,  venti,  pluviae,  flumina  vitiorum  unquam 


384 


ENARRATIO   IN    CAP.  V   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    XV 


potuerunt  locum  habere  :  quae  peperit 
eum  qui  Creator  est  omnium,  totiusque 
mundi  genuit  Salvatorem;  quge  inviola- 
bilis  virginitatis  signaculo  indesinenter 
clausa  et  signata  permansit;  quae  fons  est 
gratiae,  et  post  Deum  origo,  mater,  lar- 
gitrix  universorum  quse  nobis  conferun- 
tur  charismatum  :  -ei  namque  regnum  mi- 
sericordiae  est  commissum,  et  per  manus 
ipsius  dat  nobis  et  dare  disposuit  Deus, 
quidquid  gratise  tribuit  nobis. 

13  Einissiones  tucv  pnradisus  nialorum  pu- 

nicorum.  Quidquid  a  dulcissima,  ditissi- 
ma,  liberalissima,  misericordissima  Domi- 
na  nostra,  sponsa  ac  virgine  ista,  emittitur 
et  procedit,  dulce  et  pium  est.  Verba  et 
opera  ejus,  Deo  cunctisque  Beatis  ac  om- 
nibus  bene  dispositis  inirabiliter  placent, 
dulcescunt,  et  grata  sunl  :  caritatem  nam- 
que  et  misericordiam  excellentissime  re- 
dolent,  et  gratiosa  sunt  nimis.  Omnes 
demum  virtutes,  et  virtuosae  person.-c,  cla- 
rissimique  effectus,  per  mala  punica  po- 
maque  alia,  per  narduin.  crocum.  fistulam, 
cinnamomum,  myrrhani,  llius,  aloen,  ac 
celera  in  textu  expressa,  gloriose  ac  emi- 
nenter  emissa  sunt  et  prodierunt  ex  ea, 
juxla  expositionem  pra^hahilam. 

K;  Surge,  Afjuilo;et  veni,Auster.  Sponsus 

ille  sapientissimus,  Deus  et  homo,  (Ihri- 
stus  Jesus,  dilcctissimam  Matrem  suani 
permisit  in  s»culo  isto  mullipliciter  con- 
trislari,  affligi.  et  compali  dc  excessibus 
hominum,  de  ipsius  Filii  sui  et  aliorum 


A  Sanctorum  amarissimis  martyriis  ac  tor- 
mentis  :  praesertim  in  triduo  mortis  sepul- 
tureeque  Ghristi,  durissimus  ventus  Aquilo 
flavit  in  eam,  penilusque  replevit.  Yerum 
in  hora  resurrectionis  et  apparitionis  Filii 
sui.  dulcissimus  Auster  successit,  et  Iseti- 
ficavit  eam  dulciflue,  ita  quod  ejus  aro- 
mata  diffuderunt  se  undique.  Postremo 
in  ejus  felicissima  assumptione  recessit  ab 
ea  finaliter  omnis  mceror,  quando  a  Filio 
suo  tam  suaviter  ac  frequenter  est  invi- 
lata,   dicente   :    Veni  de   Libano,   sponsa 

B  niea,  veni  de  Libano,  veni.  Tunc  etenim 
a  candore  gratice,  a  luce  puritatis  internae, 
a  suorum  munditia  meritorum,  perducta 
est  ad  splendorem  gloriae  aeternalis.  ad 
lucem  deificae  visionis,  ad  ineffabilium 
plenitudinem  priemiorum.  Et  quanto  pra> 
ceteris  fuit  luec  Christo  magis  compassa, 
tanto  abundantius  cum  eo,  in  eo,  et  ab  eo 
est  glorificata  et  coronata.  De  capite  Ama- 
na,  de  vertice  Sanir  et  Hermon,  de  cubi- 
libus  leonum,  de  montibus  pardorum,  id 
est  de  conversione  et  salule  innumcrabi- 

C  lium  peccatorum,  inquielorum,  carnalium, 
et  a  Deo  anlea  analhemalizalorum,  per 
praefala  designatorum  :  qui  ipsius  beni- 
gnissimae  ac  misericordissimte  virgineae 
.Matris  merilis  ac  precibus,  graliain  con- 
versionis  el  gloriam  sunt  sortili.  .Nam  et 
ipsa  Filio  suo  lam  inlentissime  condolen- 
do.  innumerabilibus  peccatoribus  graliam 
el  salutem  promeruit,  quos  Deus  per  eam 
convertere  ac  salvare  ab  aeterno  decrevit. 


AKTICULLS    XV 


ELUCIDATIO    CAIMTUM    OUINTI    :    VF.NIAT    IULECTUS    MEUS    IN    nORTU.M    SUU.M  ; 

DE   CHRISTO   ET  ECCLESIA. 


PU.E(]FDK.NTI  c.i[)itulo  Christus  vocavit  D //ortum  suum,  id  esl,  gratiose  me  visitef, 
Ecclesiam  hortum.  Iluic  ergo  appel-  dona  sua  infiindendo.  conservando,  augen- 
lalioni  se  conformans  Ecclesia,  Christum  do,  et  perficiendo  in  me.  Tan(]uam  dicat 
invital,  iit  inlrct  hunc  horluin,  id  esl  in  Ecclesia  :  Unusquisqiie  in  horlo  suo  amoe- 
corda  fideliuin.   Ve/iiat  dilectus  meus  in      no  ct  concluso  solet   libenter  deambula- 


ENARRATIO   IN   CAP.  V   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    XV 


m 


Apoc.  111, 
20. 

Il^srfr.viii, 

10. 

Ps.  ciii,  31. 


Jer.  xxxii, 
41. 


Philipp.m 

20. 

PS.  XLl,  3. 

Ps.  xxv,8. 


/oann.xix 
34. 


re,  et  cum  dilecta  sibi  persona  quiescere. 
Sponsus  ergo  ca?leslis,  qui  mc  horlum 
appellavit  conclusum,  dignetur  mihi  ades- 
se,  consolationem,  protectionem,  ample- 
xum  impendere  :  quia  continua  prsesentia 
ejus  clementi  indigeo,  et  sine  gratioso  ejus 
auxilio  prorsus  nil  valeo.  Yeniat  ergo,  ob- 
secro,  i(t  comedat  fructum  pomoruin  svo- 
rum,  id  est,  actus  fidelium  pie  acceptet,  et 
delectetur  in  eis,  ac  coenet  et  vescatur  cum 
ipsis,quoniam  ipse  in  Apocalypsi  fatetur : 
Si  quis  aperuerit  mihi,  intrabo  ad  inuin, 
et  coenabo  cum  eo.  De  quo  in  Esdra  asse- 
ritur,  Gaudium  Domini  est  fortitudo  ve- 
stra;  et  in  Psalmo,  Lsefabitur  Dominus  in 
operibus  suis.  Qui  per  Jeremiam  testatur  : 
Lsetabor  super  eis,  quum  benefecero  ipsis. 
Itaque  poma  Dei  sunt  ipsi  fideles,  quos 
profert  arbor  sapientiae  Ghristus  Dominus, 
quia  regenerat  eos  in  Baptismo  :  quorum 
pomorum  fructus,  sunt  boni  eorum  actus. 
Poma  quoque  possunt  intelligi  dona  gra- 
tiae,  beneficia  ac  virtutes,  ex  quibus  pro- 
cedunt  hujusmodi  actus. 

Ad  prsetactam  petitionem  sponsus  re- 
spondet  :  Veni  in  hortum  meum,  soror 
mea,  sponsa.  Tanquam  dicat  :  Tu  invitas 
me  ingredi  in  hortum  meum,  id  est  in  te  : 
et  ego  te  invito  ingredi  hortum  meum,  id 
est  paradisum  ccelestem  seu  triumphantem 
Ecclesiam,  jam  per  fidem,  spem,  contem- 
plationem,  et  appetitionem  ferventem,  ut 
conversatio  tua  in  coelis  sit,  et  dicas  assi- 
due  :  Quando  veniam  et  apparebo  ante 
faciem  Dei  ?  itemque  :  Domine,  dilexi  de- 
corem  domus  tua;,  et  locum  habitationis 
gloria?  tu3B.  Vel,  In  hortum  meum,  id  est 
in  cor  meum,  ita  ut  per  contemplationem 
et  ferventem  affectum  conjungas  te  inti- 
me  mihi.  Ideo  namque  mucrone  dirse  lan- 
,  cese  permisi  latus  meum  aperiri,  ut  in- 
grediaris  per  illud  in  cor  meum.  Vel,  In 
hortum  meum,  id  est,  tu  ipsa,  o  Eccle- 
sia,  intra  temetipsam,  considerando  sta- 
tum,  deformationem,  indigentiam  filiorum 
tuorum,  sicque  procedcndo  ad  providam 
reformationem,  instructionem,  custodiam 
filiorum  tuorum. 

T.  7. 


A  Messui  myrrham  meam  cum  aromatibus 
meis  :  id  est,  spiritualia  tibi  fercula  prae- 
paravi,  quoniam".  fructum  seu  meritum 
amarissima3  passionis  mcffi  collcgi,  et  po- 
sui  in  thesauro  sapienti»  mea?,  in  incessa- 
bili  memoria  mea,  ut  tibi  cx  isto  thesauro 
communicem  et  succurram,  id  est,  meritis 
passionis  me»  subveniam,  gratiam  con- 
ferendo  atque  salutem.  Messui,  inquam, 
myrrham  meam  cum  aromatibus  meis,  id 
est,  etiam  frucfum  et  merita  actuum  meo- 
rum  virtuosorum    ex   caritatis   dulcedine 

B  provenientiuin,  prsetacto  modo  coUegi,  ac 
pro  tua  refectione  et  opere  reposui.  Et- 
enim  tota  Ghrisli  vita  in  sseculo  isto,  fuit 
meritoria  nobis  :  de  cujus  plenitudine  ac- 
cipimus  universi ;  et  ipse  ex  plenissima 
ac  suavissima  caritate  laboravit,  egit,  ora- 
vit  pro  nobis.  Comedi  favum  meum  cum 
melle  meo.  Posset  hoc  accipi,  quod  Domi- 
nus  ac  Salvator  in  Goena  proprium  corpus 
divinse  naturse  conjunctum,  sub  specie 
Sacramenti  suscepit  ac  manducavit  :  quod 
fecit  cum  melle  suo,  id  est  dilectionis  et 

G  summffi  devotionis  pinguedine  ac  dulcore, 
in  quibus  incessabiliter  fuit,  quantum  ad 
superiorem  portionem  animse  suse.  Deni- 
que  post  resurrectionem,  sicut  Evangelista 
fatefur,  comedit  partem  piscis  assi  et  fa- 
vum  mellis.  Bibi  vinuin  rncum  cum  lacte 
mco,  id  est  sanguinem  sub  specie  vini, 
non  in  medelam  ut  ceteri,  sed  cum  omni- 
moda  puritate  et  innocentia  mea  :  quae 
nomine  lactis  signantur.  Hinc  dixit  in  Goe- 
na  :  Non  bibam  amplius  de  hoc  genimine 
vitis,  donec  bibam  illud  vobiscum  novum 

D  iu  regno  Patris  mei.  Porro  spiritualius  lo- 
quendo,  sponsus  Ecclesise  comedit  favum 
cum  melle,  id  est,  contemplatione  dulcis- 
sima  proprise  deitatis,  atque  assumptae  hu- 
manitatis  mysteriorumque  ejus,  refecit  se 
ipsum.  Bibi  vinum  nieum  cum  lacte  meo, 
id  est,  operatione  justitise  meae,  quae  si- 
gnatur  per  vinum,  ac  pietatis  atque  mun- 
ditiae,  quae  exprimuntur  per  lac,  animam 
meam  refeci,  sicut  in  Evangelio  sum  te- 
.  status  :  Meus  cibus  est,  ut  faciam  volunta- 
tem  Patris  mei;  et  rursum,  Sicut  manda- 

25 


Joann.  i, 
16. 


Matth. 
xxvi,  26-20. 


Zkc.  XXIV, 

42,  43. 


Matlh. 
XXVI,  29. 


Joann.  iv, 
34. 

Ibid.  XIV, 
31. 


386 


ENARRATIO   IN   CAP.  V   CANTICI   CANTICORUM. 


-\RT.    XV 


tum  dedit  mihi  Pafer,  sic  facio;  itemque, 
joann.wn,  QusB  placita  suut  ei,  faeio  semper. 

Quidam  vero  exponunt  sic  :  Messui 
myrrham  meam,  id  est,  sanctos  marty- 
res  de  acerbitate  martyrii  remuneravi,  ac 
transtuli  ad  regnum  cceleste,  cum  aroma- 
tibus  meis,  id  est  cum  caritativis  et  insi- 
gnibus  confessoribus,  qui  in  devotionis 
sanctse  dulcedine  mihi  sunt  obsecuti.  Co- 
medi  favum  meum,  id  est,  per  graliam  et 
gloriam  mihi  incorporavi  preelatos  et  pra?- 
dicatores  idoneos,  qui  ca-lestium  docu- 
mentorum  refectionem  et  suavitatem  di- 
stillaverunt  et  infudcrujit  ovibus  meis, 
cum  melle  meo,  id  est  cum  devotis  et  obe- 
dientibus  audiloiibus  eorumdem.Unde  di- 
Joeiw,  18.  ctum  est  per  Joelem  :  In  illa  die  stillabunt 
montes  dulcedinem,  ct  colles  fluent  lac  et 
mel.  Bibi  vinum  meum,  id  est,  eos  qui 
in  austeritale  poenitentia^  et  operibus  vita? 
activ*  e.xercitantur,  mihi  pcr  incorpora- 
tionis  unionem  conjunxi,  cum  lacte  meo, 
id  est  cum  innocentibus,  simplicibus  pu- 
risque  cordibus.  Prajterea  de  pra^lalis  et 
praedicatoribus  congrue  ail,  Comedi  ;  de 
aliis  vero,  Uibi.  Quod  enim  comedilur.  non 
ila  faciliter  deglutilur.  sed  maslicatur  ac 
terilur;  quod  aulem  potatur,  celerrime  ab- 
sorbetur.  Sic  eorum  qui  pra^sunt  et  pra^di- 
cant,  conversalionem  Judex  ca^estis  distri- 
clius  discutil,  et  quidquid  mali  inveneril, 
rigorosius  ptinit  :  alids  vero  misericordius 
5a/).vi,c,7.  Iractal.  Queniadmoduni  ait  Scriptura  :  .lu- 
dicium  durissimum  in  his  (jui  pr;psun!. 
fiel  ;  exiguo  autem  concedetur  niiscii- 
cordia. 

Comedite,  amici,  et  bibite ;  et  inebria- 
mini,  r/irissihii.  Tanquam  dicat  :  Qiiia  lol 
spiritiialia  alimenla  vobis  paiavi.  reposui, 
pnpb(^o,  et  quoiiiain  eos  qui  vos  pra'ces- 
serunt  Sanctos  lam  copiose  remuneravi ; 
idcirco  el  vos.  qui  adhuc  cslis  in  islo 
exsilio,  el  in  via  peregrinalionis  priesen- 
lis,  reficile  aniinas  veslras  spiriliialibus 
cibis  ac  potibiis.  gialiis  cl  chai  isinalibiis, 
docliinis  atqiie  exemplis  mcis,  ac  piicce- 
dentium  patruin  el  lotius  ScripluraP,  ec- 
clesiasticis  sacramenlis,  polissime  Kucha- 


A  ristiae  sacris  mysteriis.  At  vero  ad  istam 
manducationem  et  potationem  non  sunt 
apli,  nisi  amici  mei,  qui  divina  implent 
praecepta  :  quibus  locutus  sum,  Yos  amici  joann.\y, 
mei  estis,  si  feceritis  quae  ego  praecipio  '^- 
,vobis.  Et  inebriamini,  carissimi  :  id  est, 
vos,  conlemplativi  et  perfecti  praelati  ac 
viri  heroici,  prsefatis  refectionibus  non 
mediocriler,  ut  celeri,  sed  abundanlissime 
vescamini  :  ita  ut  prae  caritatis  ardore, 
prae  divinarum  illuminalionum  inundatio- 
ne,  ex  internae  consolalionis  plenitudine 

B  spiriliialiler  ebrii  silis,ct  de  veslra  exube- 
rantia  aliis  eriictelis,  communicetis.  et  su- 
peiiniuudalis.  jiixta  illiid,  .Memoriam  abun-   Ps.cxuy, 
dantiae  suavilatis  luse  eructabunt  :  qiiod  '• 
ad  aliorum  pastores  ac  praedicalores  prae- 
cipue  speclat. 

PriPterea  carissimis  suis  Deus  gloriosus 
ac  adorandiis  opiilentiam  suam  immen- 
sam  pandit,  comnmnicatque  pra^clarius, 
eo  quod  carilas  sit  virlus  communicativa, 
faciens  omnia  esse  communia.Imo  quanto 
ardentior  fuerit.   lanto  liberaliorem  parit 

C  commiinicalionem,  et  ecslasim  facit  :- non 
sinens  diligentem  esse  sui  ipsius  dumta- 
xat.  scd  Iransrcrens  ac  Iranslorinans  dili- 
genlem  in  dileclum  cum  munificentissima 
ulique  suarum  communione  diviliarum. 
Sicque  sponsus,  cujus  natura  est  carilas, 
et  qui  essenlialiler  amor  est,  carissimis 
suis  per  limpidissimam  illuslrationem  os- 
tcndil  sc.  cl  suas  (lemonstial  eis  divilias, 
proiil  in  hac  vila  fieri  polest  :  qui  inox 
lain  superserenissimi  ac  superdeliciosissi- 
nii  amabililale  objecti,  lolaliler  accendun- 

D  lur,  validissime  allrahunlnr,  et  in  spiritu 
fcivoris  vchemcnlissimi  uniunlur  cidcm, 
cl  introducimlur  ab  ipso  in  sua'  infinita- 
tis  occaniim  :  sicqiie  rapiuntiir  in  divilias 
gloriae  sponsi,  ct  ignc  immensi  liquefiunt 
amoris,  ac  defluunl  a  se  ipsis,  et  in  super- 
dileclissimo  obdormiunt  sponso  :  quem 
(juo  clariiis  contcinplantur,  eo  proriindiiis 
ac  inlcntiiis  parvipcndunl  cl  aspcinanlur 
sc  ipsos.  lii  mystica^  unioncm  alquc  in- 
luilum  thcologiae  experienles,  mcdio  modo 
se  habere  censenlur  intcr  comprehcnso- 


ENARRATIO   IN   CAP.  V   CANTICI   CANTICORUM, 


ART.    XV 


387 


18. 


res  ac  viatores  communes  :  quibus  miseri 

iPe(/-.  II,  3.  cordissime  datur  gustare,  quam  dulcis  sit 

Dominus,  et  expei'iri  quam  magna  et  in- 

ft.xxx,2o.  linita  sit  multitudo  dulcedinis  ejus;  quos 

Jbid.n.   sponsus   abscondit   in   abscondito   vultus 

sui  a  conturbatione  et    inquieludine  ho- 

minum,  et  protegit  eos  in  tabernaculo  suo 

a    contradictione   linguarum.  In   quorum 

ucor.u,,  persona  dixit  Apostolus  :  Nos  autem  reve- 

lata  facie  gloriam  Domini  speculantes,  in 

camdem  imaginem  translormamur  a  cla- 

ritate   in   claritatem,  tanquam   a  Domini 

Spiritu.  Isti  igitiir  sunt  non  solum  amici 

interni,  sed  et  secretissimi  filii  Dei  et  ve- 

lut  consiliarii  ac  secrelarii  Dei.  De  quali- 

A/nos  111, 7.  bus   loquitur  Amos,    talium   unus   :  Non 

faciet  Dominus   verbum,  nisi  revelaverit 

secretum  suum  ad  servos  suos  Prophetas. 

2  Ego  dormio,  ct  cor  meum   vigilat.  Hoc 

quidam  exponunt  in  persona  Ghristi,  ut 

sit  sensus  :  Ego  dormio,  id  est,  in  coele- 

sti  throno  ad  dexteram  Patris  glorificatus 

quiesco ;  quandoque  preces  servorum  me- 

orum  exaudire  differo,  ita  quod  videor  eis 

dormire.    Consimililer   impiorum    scelera 

ad  tempus  punire  dissimulo   :  qu»  dum 

districte  ulciscor,  evigilare  perhibeor.  Pro- 

Pi.LxwM,  pfer   quod   ait   Psalmista  :  Excitatus   est 

65,  G6.       tanquam  dormiens  Dominus ;  et  percussit 

Ps.xLin,23.  inimicos  suos  in  posteriora;  et  rursus,  Ex- 

surge,  quare  obdormis,  Domine?  Dormivit 

Matth.    etiam  Dominus  Jesus  in  triduo  sepullurse 

xxvii,6o,63,  jj^   monumento.  Dispensalive   quoque   ac 

voluntarie   dormivit   interdum  in  saeculo 

Afarc.  IV.  isto,  sicut  dum  erat  super  cervical  dor- 

^*"  miens  in  navi,  ct  suscitaverunt  eum.  Ye- 

rumtamen  cor  ejus  jugiter  ac  incessabi- 

liter  vigilavit,  neque  ex  corporis  somno 

intellectus  ejus  humanus  seu  ratio  a  suo 

impediebatur  actu,  usu,  judicio  :  imo  in 

beatifica  sine  interpolatione  fuit  fruitione. 

Insuper  vigilat  semper,  quia  non  deserit 

universorum  vitam  inspicere,  nec  curam 

gregis  sui  unquam  relinquit,  juxta  quod 

Ps. cxx,4.  legitur  inPsaImo:Eccenon  dormitabit  ne- 

que  dormiet,  qui  custodit  Israel.  Imo  dum 

preces  suorum  differt  implere,  aut  pec- 

cantium  vitia  vindieare,  cor  ejus  vigilare 


A  asseritur  :  quia  servorum  suorum  fideli- 
tatem,  patientiam,  perseverantiam  probat, 
ut  lempore  opportuno  plenius  exaudian- 
tur ;  et  pravorum  moros  ac  vitia  tolerat, 
ut  convertantur  :  quod  si  noluer'inl,  justior 
appareat  eorum  damnatio,  pietasque  divi- 
na  gloriosius  innotescat.  Ideo  namque  di- 
cit  Apostolus  :  Ignoras  quia  benignitas  Dei  flom.11,4,5. 
ad  poenilentiam  le  adducit?  Secundum  du- 
rifiam  aulem  tuam,  et  impoenitens  cor  tu- 
um,  thesaurizas  tibi  iram  in  die  justi  jiidi- 
cii  Dei.  Noli  ergo,  0  sponsa  mea  Ecclesia,  a 

B  spe  tua  deficere,  aut  frangi  adversis,  aut 
pusillanimis  effici,  dum  le  ad  tempiis  af- 
fligi  permitto,  exaudireque  differo,  quia 
cor  meum  jugiter  vigilat  super  te. 

Amplius,  potest  hoc  verbum  in  persona 
Ecclesise  explanari.  Ego  dormio  :  id  est, 
a  sponso  desuper  refecta,  atque,  ul  dictum 
esf,  quantum  ad  perfectiores  filios  meos 
inebriafa,  in  ipso  Domino,  creatore  et  sal- 
vatore  meo,  per  fidem,  spem  et  caritatem 
qniesco,  per  contemplationem  obdormio, 
per  raptum  amplecfor,  per  ecstasim  quo- 

C  que  in  ipsum  transformor.  Et  cor  meum 
vigilat :  id  est,  ex  quo  nondum  plene  be- 
ata  sum,  nec  diu  in  tali  somno  persisto  ; 
ideo  et  in  hujusmodi  elevatione  ecstati- 
ca,  pro  communi  salufe  mea  et  filiorum 
meorum  sollicite  oro,  pro  generali  reforma- 
tione  fervidissime  precor,  ac  maternaB  sol- 
liciludinis  vigilias  cordiales  exercere  non 
negligo.  Yel  dormit  Ecclesia,  quantum  ad 
imperfeclos,  qui  frequenter  per  negligen- 
tiam  torpent ;  sed  vigilat  cor  ipsius,  id 
est,  perfecti  et  praesidentes  condigni   su- 

D  per  commissum  vigilant  gregem,  juxfa  il- 

lud   in  Apocalypsi  :  Yigila,  et  confirma  Apoc.111,2. 
cetera  quse  moritura  erant. 

Deinde  subdit  Ecclesia,  ostendens  vigi- 
lare  se  corde  :  Voos  dilecti  mei  pulsantis, 
id  est,  jussio  seu  admonitio  sponsi  mei, 
est  ista  :  Aperi  mihi,  soror  7nea,  mecum 
communicans  in  natura,  quam  assumpsi, 
humana,  amica  mea  per  mutuum  amorem 
prgecipuum,  columba  mea,  ad  me  simplici 
et  sincera  intentione  conversa,  immacula- 
ta  mea,  quia  non  habes  maculam  neque 


388 


ENARRATIO   IN    CAP.  V   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    XV 


rugam  culpse  mortalis,  quantum  ad  perfe-  A  sibi  merito  protinus  aperire  et  grata  ex- 
ctiores  exsistentes  in  te,  et  quoad  membra      sistere. 

mea  per  fidem  et  caritatem  ;  quia  caput  Yerumtamen  grave  est  ei,  interrupta  et 
meum  plenum  esi  rore,  el  cincinni  mei  suspensa  contemplatione  sponsi  ac  amo- 
icor.  xi,3.  guttis  noctium.  Apostolus  ait,  Gaput  Ghri-  roso  ejus  amplexu,  exercitiis  vitae  occupari 
sti,  Deus  :  sicque  Verbum  aeternum  est  activse,  ac  emigrare  atque  discurrere  ad 
caput  assumptse  humanitatis.  Hoc  Gaput  praesidendum  praedicandumque  aliis.  Id- 
causaliter  plenum  est  rore  totius  gratiee,  circo  respondet  :  Exspoliavi  me  tunica 
consolationis,  ac  refrigerii,  quia  ab  illo  mea,  id  est,  occupationem  circa  terrena  et 
bonum  omne  procedit.  Rursus  caput  Ghri-  exteriora  agenda  rejeci,  ut  contemplationi 
sti  hominis,  est  mens  sua  humana,  quae  insistam  liberius;  quomodo  induar  illa? 
formaliter  plena  est  omnium  supernorum  quasi  dicat  :  Grave  mihi  videtur  occupa- 
rore  charismatum  :  de  quo  in  Isaia  asseri-  B  lionem  illam  laboriosam  et  anxiam  rursus 
7s.xxvi,i9.  tur,  Uos  tuus,  ros  lucis.  Porro  cincinni  assumere,  et  iinplicari  terrenis.  Zrty/y^^f/eA- 
dicuntur  collectiones  pilorum  in  seriem  meos,  id  est,  affectus  meos  purgavi  a  cul- 
unam  :  per  quos  intelligunlur  ordinatis-  pis.quse  occasione  occupalionis  hujusmodi 
simae  cogilationes  et  affcctiones  menlis  co\\[vq.]\\  ?.o\on\\quomodo  ii^quinabo  illos? 
Ghristi  praefatte  :  qui  dicuntur  pleni  no-      id  est,  indecens  aliqualiler  mihi  videtur, 

affectus  meos  soli  summo  bono  intentos, 
alque  in  ipso  siuiplificatos  ac  fixos,  rursus 
dispergere  circa  multa,  et  per  hoc  contra- 
hore  maculam  aliquam. 

Quid   autem   ad   piam  et   sapienlialem 


ctium  gultis,  id  est  stillicidiis  graliarum 
communicabilium  seu  influxivarum  in  vi- 
atores  :  qui  comparatione  comprehenso- 
Xuc.  1,79.  rum,  nocles  dicuntur,  utpole  in  tenebris 
et  in  unibra  mortis  sedentes. 


Itacjue  sponsus  loquens  per  modum  fer-      istam  querelam  fecerit  sponsus,  subjungit 
vidi  amaloris  ((jui  nocturno  tempore  in-  C  l-^cclcsia  :    Dilcctus    ineus    misit    manutn 


teinperalaqiic  aura  ex  amoris  magnitudine 
currit  ad  dilectam,  ita  quod  capiit  ejus  ro- 
re  perfundilur,et  crines  ejus  imbre  rorem 
sequente,  sic  quod  nec  intcmperie  aurae, 
nec  noclis  horrorea  tali  revocatur  itinere), 
hortalur  Kcclesiain,  ut  sibi  aperial,  id  est, 
in  cor  suum  lecipiat  ipsum  sponsum.  et 


suam  per  foramcn,  id  est,  operationem  ac 
opem  potestatis  suae  secrela  inspiratione, 
seu  per  vim  intellectivam,  milii  infudit, 
me   illustravit,   accendit  et   animavit;   et 


venter  meus  intremuit  ad  taclum  ejus:  id 
est,  mens  mea  ex  hiijusmodi  infusione  et 
tactu   inlerno,  vehomenler  est   admirata, 
omne  obslaculiiiii  gratiie  a  se,  omiiem  obi-      expavit,  accensa  est.  Frequenter  autem  in 
cem  inhabitalionis  divina?  a  suis  filiis  stu-      Scripturis  per  ventrem  mens  designatur  : 
deat  removere:qu()niam  ipse  sponsus  toto      sicut  in  Psalmo,  Ex  utero  ante  luciferum  p».cix.  3. 
affectu  ad  eam  accelerat,  ct  gratiam  ca-      gcniii   te;  et   iteruin,   Flumina  de  venlre  /onnn.vi.. 
pitis  exsistenlem  in  se,  pcr  quain  in  siia  D  ejus  fluent   aqua?  vivae.  Loquitur   autem  ^^- 
influit    membra.   paratus   omnino   c^t    ei      sponsa  instar   fervidae  amatricis,   quae  ex 


PS.  1.XVI11 

2,  3. 


conimiinicare, slillasqiie  suoiuin  charisma- 
tum  niembris  ejus  infiindere.  Yel  ideo  ait, 
Quia  caput  meum  pleniiin  est  rore,  et  cin- 
cinni  niei  guttis  noctium  :  quoniam  ipse 
in  hac  vita  tempeslatibus  Iribulationiim, 
et  pluviis  perseciitioniim  amoic  spoiisae 
suje  rcpletus  est,  quemadmodum  protcsla- 
lur  :  Intraverunl  aqiiae  usque  ad  auiiiiam 
mcam;  veni  in  allitudinem  maris,  et  tem- 
pestas  demersit    iiic.    Ideo   sponsa   debet 


taclu  sponsi  lam  inlcnle  accenditur  cor- 
de,  ut  passio  sensualis  amoris  redundet  in 
corpus,  et  venlrem  faciat  tremere. 

Surrexi,  id  est,  ad  obcdientiam  me  ac- 
cinxi,  et  a  quiete  contemplationis  ad  ac- 
lum  mihi  injunctum  proccssi,  ut  apcrircm 
(ti/ccto  iuco.  id  est,  ingressui  cjus  gratioso 
mentem  m(^am  obedicndo  pararem,  corda 
quoqiie  subditorum  hortarer  ad  r(>moven- 
dum  a  sc  impcdimenta  visitationis  divi- 


ENARRATIO   I.\   CAP.  V   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    XV 


389 


Matth.  III 
1-3. 


nse  :    sicut   beatissimus   quoquo   Joannes  A  et  gratiffi  affluentiam  subtraxit  ad  tempus; 


legitur  peregisse.  Manus  mca'.  distillave- 
runt  myrrham :  id  est,  potentiae  meae  ope- 
rativee  seu  actiones  virlutum  mihi  desuper 
preestitarum,  mortificationem  carnis  salu- 
brem,  amaram  compunctionem,  et  dura 
poenitentiffi  opera  assumpserunt,  exercue- 
runt,  et  docuerunt.  H*c  enim  (ut  patuit) 
per  myrrham,  quse  amara  ac  putrefactionis 
expulsiva  est,  designantur.  Et  digiti  mei 


et  quando  se  obtulit  et  prsevenit,  protinus 
se  abscondit,  ut  quffireretur  ardentius,  et 
copiosius  inveniretur  :  sicque  aliqualiter 
habitus,  insensibiliter  est  elapsus. 

Aniina  mea  liquefacta  est,  ul  dilectus 
locutus  est :  id  est,  mox  ut  sponsi  exhor- 
tationem  audivi,  resoluta  est  in  amorem 
anima  mea,  et  omnis  duritia  est  ab  ea  sub- 
lata.  Nam  sicut  ignis  resolvit  plumbum, 
pleni  sunt  myrrlia  prohatissima.^\Q,vX  per  sic  animam  amorosam  spiritualitcr  lique- 
manus  significatur  operatio  seu  potestas,  facit  flamma  dilectionis,  atque  in  fletum 
ita  per  digitos  discretio  ac  sapientialis  di-  B  compunctionis,  compassionis,  complacen- 
rectio.  Digiti  igitur  sponsee  pleni  sunt  pro-  ti»  et  abundantis  Isetitise,  eam  resolvit,  De- 
batissima  myrrha,  id  est,  discretio  et  recta  nique,  quo  habitus  caritatis  est  in  aliquo 
ejus  intentio,  prsefatam  mortificationem  intensior  circa  personam  quamcumque, 
et  mortificationis  doctrinam,  compunctio-  tanto  ex  personae  illius  adspectu,  affatu, 
nis  amaricalionem  ac  dominicse  passionis  audilu,  aut  recordatione,  citius  valcntius- 
imitationem,  Deo  prsecipue  placitam  ex-  que  accenditur,  liquefit,  atque  resolvitur. 
/?om. XII, I.  hibent,  ut  sit  prorsus  rationabile  nostrum  Ideo  sponsa  mox  ut  memor  fit  Christi,  aut 
obsequium.  Itaque  myrrha  probata,  est  vocem  ejus  audierit,  inflammatur,  juxta 
castigatio  carnis  assumpta,  et  crucifixio  quod  legitur  in  Psalmo  :  In  meditatione  p,.xxxviii, 
ejus  per  pcenitentise  opera;  myrrha  pro-  mea  exardescet  ignis.  Ex  qua  utique  li- *• 
batior,  est  sensitivi  appetitus  a  suis  con-  quefactione,  qua?  fluidum  facit,  sponsa 
cupiscentiis  et  peccatis  coercitio;  myrrha  G  incitatur  ad  obtinendum,  intuendum,  de- 
probatissima,  est  compunctio  seu  contritio  gustandumque  ipsum  sponsum  plenius  cla- 
cordis,  abnegatio  proprise  voluntatis,  con-  riusque  quam  ante,  juxta  illud  :  Qui  edunt  Eccu.xxiy, 
sideratio  et  sequela  dominicse  passionis.  me,  adhuc  esurient;  et  qui  bibunt  me,  ad-  ^^' 
Hse  myrrhae  corruptionem  dissolutionis,  huc  sitient.  Nam  et  spirituales  delicise  quo 
vanse  glorise,  concupiscentise,  invidia),  gu-  amplius  degustantur,  eo  avidius  cupiun- 
Ise,  obscenitatis  excludunt,  sanant,  abji-  tur.  Unde  et  Beati  in  patria  asseruntur 
ciunt  :  ita  quod  habens  eas,  dicere  potest  cum  desiderio  frui  Deo,  intuerique  eum, 
cum  Ezechia,  Ecce  in  pace  amaritudo  mea  prout  sacratissimus  ait  princeps  Apostolo- 
amarissima;  et  cum  Jeremia,  A  facie  ma-  rum  :  In  quem  desiderant  angeli  prospice-  iPe^r.  1,12. 
nus  tuse,  Domine,  solus  sedebam,  quoniam  re.  Hinc  subditur  :  Quwsivi,  id  est,  spon- 
comminatione  replesti  me.  sum    clarius    intueri,    suavius   degustare, 

Pessulum  ostii  mei  aperui  dilecto  meo.  D  stabilius  amplexari  desideravi  ac  studui,  e^ 
Pessulum  dicitur  lignea  sera  qua?  pellitur,  non  inveni  illum  taliter  tamque  celeriter 
ostium  dum  seratur  :  per  quod  intelligi-  ut  concupivi ;  vocavi,  id  est,  ferventer  ro- 
tur  divinse  ingressionis  obstaculum,  ex  gavi,  ut  ita  se  demonstraret  mihi,  et  non 
carne  proveniens.  Ostium  vero  'est  capaci-  respondit  mihi,  id  est,  non  exaudivit,  ne- 
tas  seu  dispositio  cordis.  Pessulum  ergo  que  reale  responsum  donavit  mihi  juxta 
ostii  aperit,  qui  in  servitutem  spiritus  re-      desiderium  meum. 

digit  corpus,  et  inordinatam  ejus  appeti-         Invenerunt  me  custodes,  qui  circumeunt        7 
tionem  repellit,  quatenus  Deus  dignetur      civitatem.  Ista  consonant  his,  quae  dicta 
invisere  animam.  At  ille  declinaverat  at-      sunt  supra  tertio  capitulo  :  Qusesivi  illum,    cant.m, 
que  transierat  :  id  est,  inchoatam  visita-      et  non   inveni;  invonerunt  me  vigiles  qui  -' ^- 
tionem,  consolationem,   inflammationem,      custodiunl  civitatcm.  Nempe  qui  ibi  vigi- 


Is.  XXXVlll 
17. 
Jer.  XV,  17 


1  Cor.  IX 

27. 


390  ENARRATIO   IN   CAP.  V   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    XV 

!es,  hic  custodes  vocantur.  Ideo  ex  diclis  A  vatores  Ecclesise  circumeuntes  Ecclesiam, 

ibidem,  patet  intelligenlia  horum;  sed  hic  sunt  dsemones  :  quorum  unus  dixit  ad  Do- 

subduntur,  quae  ibi  non  continentur.  minum,  Circuivi    terram   et  perambulavi    Jobui. 

Percusserunt  mc,  et  vulneraverunt  me.  eam.  Propter  quod  et  beatissimus  Petrus  : 

Custodes,  id  est  prselati  ac  prsedicatores,  Adversarius,  inquit.  vester  diabolus  tan- iPe/r.v,8. 

percutiunt  Ecclesiam,  id  est  fideles  subdi-  quam  leo  rugiens  circuit,  qua?rens  quem 

tos  et  dociles  audifores,  dum  eorum  corda  devoret.   Hi  custodes  maligni   1'reqiienter 

ad  compimctionem.  ad  erubescentiam  de  tentationibus  suis  percutiunt  ac  sauciant 

peccatis  pra?teritis,  ad  castigandum  se  ip-  corda  qucerentium  sponsiim.  Propter  quod 

sos  per  opera  satisfactionis  inducunt;  et  oravit    Propheta  :  Ciislodi    me   a   laqueo  p*. cxl,9. 

item,    dum    eos  jusle  et  caritative  corri-  quem  absconderunl  mihi.  Et  Christus  in 

piunt.  Sic  percusserat  sanctissimus  Chrisfi  Evangelio  :  Deinde  (ait)  venit  diabolus,  ef  Luc.smS'*. 

Prsecursor  venienfes  ad  suum  !)aptismuin  B  foilit  verbiim  de  corde  eorum,  ne  creden- 

Xi(c.  III.7.  Judseos,   dicendo  :  Genimina   viperarum,  tes  salvi  fiant. 

quis  osfendit  vobis  fugere  a  ventura  ira?  Adjuro   vos,  fdicv  Jcrnsalem,  o  parti-        8 

ibid.  12.  Unde  percussi  dixerunt  :  Quid  ergo  facie-  cuiares  Ecciesise  seu  animae  virtuosae,   si 

mus?  Yuinerant  quoque  cos,  quos  divini  inveneritis  dilectum,  meum,  id  est,  si  spe- 

amoris  jaculis  perforanf,  quos  ad  carifatis  cialem  aliquam  devotionem,  confemplatio- 

vehemenfiam  frahiint,  ac  prffcordiali  con-  nem,  visitafionem.  a  sponso  susceperitis, 

tritionis  dolorc  adimplent.  Tulcrunt  miln  el  ei  grafiose  conjuncf»  fiierifis;  ut  an- 

■palliKin  )neum  custodcs  murorum  :  id  esf,  nuntietis  ci,  </uia  auiore  languco,  id  est, 

rectores  et  principes  Ecclesiarum  absfule-  uf  fervenler  oretis  pro  me,  profifendo  in 

runf  a  me  pristinae  conversationis  imper-  orationibiis  vestris  desiderium  meum  ad 

fectionem,  ignoianfiae  mesc   vclamen,   ac  sponsum,  quod  adeo  magnum  est,  ut  prse 

moeroris  mei  operimentiim.  —  Amplius.  C  vehemenfia  suae  desiderafae  praesenfiae'val- 

viliosi  et  scandalosi  pastores  ac  pnrdica-  dc  affligar  :  qiue  afflictio,  languor  amo- 

tores,  verbis  ct  exemplis  pestifcris  malc  lis.  juxta  priphabila  niinciipafur.  Dicifur 

percufiiinf,  et  laesione  peccafi  ac   morfis  autem  aliciiiid  Deo  aniHiutiari,  non  quasi 

vulnerant  simpliccs  Deiim  qiiaprentes.  Et  ignoranfi,   sed    uf   Domino  omnia  cogno- 

pallium.  id  est  vestcin  giati;e  ac  virfulis,  scenti.nl  liumili  recognitione  ab  eo  aliqua 

tollunl  ab  eis,  dum  ipsos  enormiler  scan-  impelrenliir.  Vulf  ergo  universalis  Eccle- 

daii/anl.  De  qua  pcrcussionc  ait   Aposlo-  sia  a  pailicularibus  Ecclesiis  el    filiabus 

icor.vin,  Iiis  :  Pcccautcs  in  fratres.  el  perculientes  suis  cl  a  dcvolis  pcrsonis  orari  pro  sc,  pro 

conscientiam    eorum    infirmam,  in   Chri-  reformafionc  conununi   in  omni  sfafii  et 

stum   peccatis.  polilia,  cl  pro  finali  iiniversorum  salule. 

Praeterea,  de  diiplici  cusfodia  loqiiilur  Vidcns  aiifem  Synagoga  conversa,  seu 

Scriptiira  sacra  :  videlicet  de  custodia  ca-  D  sancfus  quicumque,  et  praeserfim  filia?  Je- 

ritatis  ct  sollicitudinis  pastoralis  ac  juslie  riisalem,   Ecclcsiam  ex  gcntilitate  conver- 

/>eu/.iv,<j.  diligcnti.T,  ju.xta  illud.  (lustodi  tcmclipsiim  sam,  lam   spiritiialcm,    fervcnfcm  ct  spe- 

p».r.xiv,6.  et  animam  tiiam  sollicile;  ct  ilcrum,  Cii-  ciosam.  qiueril.  non  cx  ignorantia.  sed  prae 

Cant.i,^.  stodiens  parviilos  Dominus:cl  siipra,  Po-  admiralione,  ct   ul   audiat   responsum  no- 

suerunt  me  cuslodem  in  vineis.  Et  rursus  fabilc  pro  commiini  insfrucfione  :  Qualis       9 

de  custodia  maligna'  observafionis,   sicuf  est  dilcclus  fuus  cx  dilccto,  o  pulcherri- 

Ps.  L\\,  in    Psalmo    :    Qui    cusfodicbant    auiiuam  >na  uudicru)u  :*  id  esf,  o  sponsa  Ecclesia 

'    ■       meam,   consiliiim   feceriinf    in   untim,  di-  gcnfium,   prae   cuncfis  gcntibiis  formosa, 

cenfes  :   Dcus  dcicli(iuit   eum  ;  pcrsc(jui-  sancla,  clccla,  dic  qiialis  esl  sponsiis  liius 

mini  el  (■omprclicndilc  cum,  qiiia  non  csl  tibi  lam  canis,  ef  ex  dileclo  procedens,  id 

qui  eripiat.  iloc  modo  custodcs  cf  obser-  esf,  ex  Palrc  tplerno  super  omnia  creala 


ENARRATIO    IN    CAP.   V    CANTICI    CANTICORUM.    —    ART,    XV  391 

incomparabiliter  diligendo  seternaliler  ge-  A  ne  crealuni  est  vile  ac  modiciim,  sicut  au- 

nitus.  Qualis  est  dilectus  tuus  ex  dilecto  rum  celera  excedit  melalla. 

(sicut  expositum  est),   id  est,  quam  pul-  Comce  ejus,  sicut  elatce  palmarum  :  id 

cher,  amabilis,  elegans,  et  excellens?  quia  est,  ca^saries  capillorum  ipsius  assimilatur 

sic  adjurasti  nos,  id  est,  quia  lam  arden-  foliis  palmarum,  non  deorsum  pendenti- 

tissime   diligis   eum,    quod   langues   ejus  bus,  sed  sursum  elevalis  ipropter  quod  di- 

amore,  atque  ob  hoc  nos  adjurasli,  ut  si  cuntur  elatse,  quasi  elevatae  ;  nigrce  cjuasi 

inveniremus   eum,  annuntiemus  ei  quod  corvus,  id  est,  protestantes  grandem  vigo- 

taliter  langues.  rem  et  immarcescibilitatem  esse  in  spon- 

10           Ad   hoc   respondet  Ecclesia  :  Dilectus  so  :  secundum  quod  pilorum  nigredo  os- 

77ieus  candidus  :  quia  secundum  suam  di-  lendit  forliludinem  ac  juventutem  esse  in 

vinam  naturam  est  lux,  purilas,  pulchri-  taliler  capillalo.  Porro  per  comam  sponsi, 

tudo  immensa,  ex  Patre  seterno  se  ipsum  B  intelligi    possunt  congeries   cogilationum 

aeternaliter  intelligente,  et  conceptum  su-  affectionumque   ejus,  quse  semper   erant 

um  invariabiliter  intra  se  proferente,  ema-  prceclarissimse,  ad  Deum  ereclse,  ordinatse, 

nans  ac  genitus,  splendor  gloria?,  character  perfect»,  ostendenles  in  ipso  esse  univer- 

paternse  substantise,  candor  lucis  setern»;  sarum  robur  virtutum  ac  virilem  a?tatem, 

et  ruhicundus,  secundum  naturam  assum-  de   cetero  nullatenus  marcescentes.  Rur- 

Ps.xuv,3.  ptam  :  ulpote  speciosus  forma  prse  filiis  sus,  per  comam  sponsi,  intelliguntur  vel 

iPe/r.  II.  hominum,  qui   peccatum    non    fecit,   nec  prselati  atque  vicarii  ejus,  ei  prselatica  po- 

^^'           inventus  est  dolus  in  ore  ejus;  et  in  pas-  testate  propinquiores,  sicut  coma  imme- 

sione   sua  rubore  proprii   cruoris   perfu-  diate   ex  capite  generatur  et  ei  inhseret. 

sus,  factus  est  rubicundus,  sicut  Jacob  pa-  Gregorius  tamen  per  comas  Christi,  intel- 

Gen.y^u\,  triarcha  praedixit  :  Lavabit  in  vino  stolam  ligit  generaliter  ipsos  fideles,  per  fidem  et 

*'■           suam,  et  in  sanguine  uvsb  pallium  suum.  C  caritatem  Christo  ut  capiti  inhserentes,  et 

/s.  Lxiii,  2.  Unde  fertur  in  Isaia  :  Quare  ergo  rubrum  quse  sursum  sunt  quserentes  ac  sapientes  :  coioss.m, 

est  indumentum  tuum?  Electus  ex  milli-  sicque  de  suae  salulis  hostibus  triumphan-  '-^- 

hus,  id  est  prse  universis  et  singulis  :  qui  tes,  sicut  palmse  ascendunt  in  allum,  et 

Rom.\,!v.  secundum  naturam  assumplani  praedesti-  sua  significatione  ostendunt  triumphum. 

natus  est  Filius  Dei  in  virtute,  secundum  Oculi  ejus  sicut  coluj/ihce  super  rivos       12 

Apostolum   ad  Romanos.  De  quo  sanctus  aguarum,  cjua^  lacfe  sunt  lota',  et  resident 

Matth.xn.  evaugelista  Matthseus  ex  Isaia  allegat  :  Ec-  juxta  fluenta  plenissima.  In  Christo  sunt 

18; /s.  xui,  p^,  puer  meus  quem  elegi;  electus  meus,  oculi  deitatis,  juxla   illud,  Oculi   Domini   pj.xxxui, 

cnmplacuit  sibi  in  illo  anima  mea.Unde  in  super  justos;  et  alibi,  Oculi  Domini  mullo  *^- 

Matth.    passione  dixerunl  iniqui :  Si  rex  Israel  est,  lucidiores  super  solem,  circumspicientes  28. 

xxvii,  4-2;    .    gj  jjj    ggj  Christus  Dei  electus,  descen-  omnes  vias  filiorum  hominum.  Hi  oculi, 

33.           dat  de  cruce.  D  sunt  intellectus  et  sapientia  Dei,  seu  pie- 

H           Caput  ejus  aurum  optimurn  :  id   est,  tatis  suae  respectus  :  et  oculis  coluinbarum 

mens  ejus  sapienlissima,  est  omni  sapien-  possunt  assimilari,  quoniam  simplicissimi 

tia  ac  caritate  plenissima  :  quorum  utrum-  sunt  atque  purissimi,  ab  omni  malitia  alie- 

que   significatur   per  aurum,  juxta   illud  nissimi.Unde  et  Spirilus  Sanctus  in  forma 

Apoc.  111,  Apocalypsis,  Suadeo  tibi  eniere  aurum  ig-  columbse  voluil  apparere. Oculi  quoquc  in- 

*^'           nilum  probatum.  Yel,  Caput  ejus  aurum  teriores  humanilatis  Christi,videlicet  ratio 

optimum,  id  est,  pretiosissima  aurea  coro-  et  intellectus,   sapientia  et   scientia  ejus 

na  iii  capite  ejus.  Item,  Caput  ejus,  id  est  infusse,  omni  utique  columbina  simplici- 

16'or.xi,  3.  deilas  sua,  seu  Deus  Pater,  qui  caput  est  tate  fuerunt  persplendidi,  el  omni  since- 

Christi ;  est  optimum  aurum,  id  est  prse-  rilate  plenissimi.  Sed  et  exteriores  oculi 

stantissimum  entiuin,  cujus  respectu,  om-  ejus  vino  fuerunt  puriores  ac  pulchriores: 


24. 


392  ENARRATIO   IN  CAP.  V  CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.   XV 

in  quibus  interna  simplicitas  resplenduit  A  smali  virtutibusque  infusis  seu  per  contri- 

columbina,et  omni  pudicitia  erant  ornati,  tionem,  tanquam  lacte,  sunt  loti,  atque  a 

non  vagi,  sed  venustissima  compositione  viliis  emundati ;  et  resident  juxta  fluenta 

faceti.  plenissima,   id   est  Testamentum   utrum- 

Itaque  omnes  hi  ociili  sponsi,  sunt  .s/c-  que,  et  juxta  universos  catholicorum  libros 

ul  columhcc,  exsistentes  super  rivos  aqua-  .doctorum,  ac  redundantiam  ecclesiastico- 

rum,  id  est  juxta  aquas  fluentes  :  per  quas  rum  sacramentorum.  donisque  gratise,  non 

abundantia  sapientia?,  exuberantia  gratiae,  propriis  viribus,  innituntur.  hi  Scripluris 

puritas,  opulentia,  communicabilitas,  de-  quoque  considerant  versutias  dspmonum, 

signantur.  Quse   perfectissime  fuerunt  in  impugnationesque  vitiorum,  a  quibus  se- 

Christo  et  in  oculis  ejus,  vel  per  identita-  cundum   Scripturarum   doctrinam  prseca- 

tem  aut  causalitatem,  aul  per  inhierenti-  vent  sibi  ac  aUis. 

am,  aut  per  resplendontiam  :  quia  in  in- B      Gcna'  illius  sicut  arcola'aroma(i(m,con-       13 

crealis  ocuiis  ejus  fuerunt  per  essentialem  sita'  a  pir/mcn(ariis.Areo\x  dicunlur  areae 

identitatem  seu  causalitatem,   in   intelle-  parvse,  ut  hortus  aut  ahquod  spafium  mo- 

ctualibus   aulem    oculis  suae  humanitatis  dicum   :   qua?  consilse  a  pigmentariis,  id 

fuerunt  per  inha>sionem  formalem ;  sed  in  est  seminatae  ac  complantalfp  a  cultoribus 

corporalibus  cjus  oculis  eranl  per  resplen-  aplis,  valde  sunt  pulchrje  et  deiectabiles 

dentiam  ac  resullanliam  quaindam,  proul  ad  videndum,  dum  aromalicie  herba^  inibi 

interior  dispositio  cordis  relucet  in  vultu  seminatie  aut  planlatae,  egrediuntur  ac  vi- 

Pror. XVII,  el  oculis,  juxta  ilhid  :  In  facie  prudentis  renl.  Sic  gena»  sponsi,  formosae  sunt  atque 

lucet  sapienlia.  Qi/a'  columbae  lac/e  sunt  ad  inluendum  jucunda^.  Quod  et  de  corpo- 

lotce,  id  est  albae  et  candidte  instar  lacfis,  ralibus  ejus  genis  verificalur  ;  potius  fa- 

quoniam   fales  sunt  gratiosiores.  Et  sicuf  men  de  genis  menlis,  id  est  de  memoria  ac 

universi   oculi  Chrisfi  sunt  congruo  sibi  (-  providentia  aniuuT  Chrisfi,  infer  quas-  in- 

candore  perhicidi,  c/  residcnt  ju.rta  /litcn-  tellecfus  seu  consideralio  pra^senlium  me- 

ta  plcnissima,  juxla  quae  libenler  sedenf  diat,  sicuf  os  inter  genas  corporeas.  Porro 

columbae,  quatenus  in  eis  cernant  imagi-  anima  Christi,  universa  praeferita,  priesen- 

nes  rapacium  avium,  sicque  super  aquas  fia  ef   fufura  cognovif   :  ideo   genae  ejus 

se  projiciendo,  evadant  ungues  illarum  :  muHiplici  fulgore  radiabant  noliliae.  Qui- 

sic  inleriores  oculi  anim.T  Chiisli,  sempcr  dain  per  gcnas  Christi,  inlelligunt  marly- 

jnncti  fuerunl  |)lenissimff  cxubeianliae  sa-  res  sanctos,  qui   instar  genarum,   rubore 

picnliae   et  opulcnliie    increalir   :   in   qua  fulseriint  marlyrii.  .\lii  per  genas  ejus,  su- 

conspiciebanf  cuncfa   fulura,   daemonum-  ain  humililafem  et  pudicissimum  appara- 

que  insidias,  a  quibiis  prcecavebaf  suis  ele-  luin  in  exteriori  convcrsafionc  intelligunf. 

clis  ;  imo  ef  Judaeoriim  insidiantium  sibi  Labia  cjus  lilia  (vel,    uf    alii    legunf, 

evasif  manus  usque  ad  fempus  sute  passio-  D  l.abia  aulem)  (Hstillantia   mi/rrhnm  j)ri- 

ni  praeordinalum.  iiiaoi  :  id  csl,  inleriora  exferioraque  labia 

Amplius  possiml  pcr  uculos  sponsi,  do-  sponsi,  saluberiima  docuinenfa  proposuc- 

ctores,  prspdicatores  et  praelafi   intelligi  :  riinl  ad  refrenandum  sc  a  pufrefaclione 

qiii  aliis  videnl   ac  monslranl  necessaria  ciilparum,  el  ad  ampleclendiim  morlifica- 

ad  salulcm  ;  et  sedent  super  livos  aqua-  lionem  iuiquilaliim,  amaritudinem  contri- 

rum,   id  est  ecclesiasfica  sacramenfa,  ex  fionis,  dolorein  compunctionis.  Propferea 

(luibus   gratiariim    miinera    proriuiint,   cl  comparanliir  myrrlue  priin;e  seu  oplim;p, 

juxta  libros  diviuai  Scripliiiae,  in  qiiibiis  (iu;e  spontc,  non  ex  incisione,  emanat,  sic- 

jugiter  occiipantiir;  et  coliimbina  simpli-  iit  prtphabituni  esl. 

cilalc  ornanliir.  Sicque  rivulos  sapicnliae  Manus  illitis  tornatilcs,  id  cst  celeriler       li 

hauriunl    ex  Scripliiris  ;  el    gralia  ba[)ti-  mohWes,  aurca^,  plence  hyacinthis.Vov  mdi- 


ENARRATIO   IN   CAP.  V   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    XV  393 

nus  Christi,  intelliguntur  ejus  opera  vir-  A  luntatem  ac   omnipotentiam,  de  humani 

tuosa   ac  miraculosa,  ad  quse  peragenda  generis  redemptione  per  Christum  :quibus 

expeditissimus   ac  efficacissimus  fuit  ad  innituntur,  et  quorum  judicio  ac  virtute 

libitum  suum  :  qu3B  aurea  exstiterunt,  id  facla  et  impleta  sunt  illa  mysteria,  scilicet 

est  excellentissima,  atque  ex  ardentissima  incarnatio,  generatio  ex  Virgine,  conver- 

caritate  mananlia,  et  instar  auri  delecla-  salio  in  hoc  mundo,  passio,  resurreclio, 

bilia  ad  videndum  ac  speciosa,  quia  nil  ascensio.  Possunt  quoque  per  crura  Chri- 

culpae  fuit  eis  admixlum  ;  erantque  plena  sti,  intelligi  gloriosi  Apostoli  :  qui  prwdi- 

hyacinthis,  id  est  gemmis  sic  dictis,  seu  cando  tulerunt  Dominum  Jesum  ad  omnes 

floribus,  id  est  sapientialibus  documenlis,  terminos  mundi ;  quibus  praecepit,  Euntes  .v/arc.xvi, 

venustissimis   moribus,   et   rationabilissi-  in  mundum  universum,  prwdicate  Evan-  *^" 

mis   ac   utilissimis   causis,    propter   quas  gelium  omni  creatura? ;  qui  per  Spiritum 

fiebant  a  sponso,  videlicet,  ad  Dei  Patris  B  Sanctum   instar   marmorearum   columna- 

honorem,  ad    supernaturalis  doctrinse  ac  rum  constantissimi  insuperabilesque  fuc- 

fidei  confirmationem,ac  totius  mundi  con-  runt.  Et  super  aureas  bases  erant  funda- 

versionem  atque  salutem.  ti,  id  est  super  dona  charismatum  Christi, 

' ejus         Venter  illius*  eburneus,  distinctus  sap-  et  super  miracula  ac  doctrinas  ipsius;  vel 

phiris.  Ebur,  secundum  Anselmum,  est  os  super  Scripturas  legis  ac  Prophetarum. Un- 

elephantis,  qui  est  castissimum  animal  fri-  de  dixit  Salvator  :  Si  crederetis  Moysi,cre-   Joann.  v, 

gidi  sanguinis  :  super  cujus  os  ignis  (ut  deretis  forsitan  et  mihi  :  de  me  enim  ille  *^' 

fertur)  accendi  non  valet ;  atque  (ut  dici-  scripsit.   Princeps  quoque  Apostolorum  : 

tur)  si  alicujus  viscera  ardore  libidinis  aut  Habemus,  inquit,  firmiorem  prophcticum   wpetr.i, 

alterius  infirmitatis  ferverent,  polato  san-  sermonem,cui  benefacitis  intendentes  tan-  '^- 

guine   elephantis,    relevamen   acciperent.  quam  lucernae  ardenti.  Rursus,crura  spon- 

Itaque  per  ventrem  Christi,  ejus  mortali-  C  si,  sunt   sapientia  et  omnipotentia   ejus, 

tas,  et  naturalis,  quam  assumpsit,  infirmi-  qui   totum    universum  sustentat,  portans 

tas  designatur  :  sed  hsec  fuit  eburnea,  id  (juxta  Apostolum)  omnia  verbo,  id  est  pra-  Hebr.1,3. 

est  omni  castitate  et  virtutum  constantia  cepto,  virtutis  suse  :  sicut  ait  Psalmista, 

decorata  ;  distincta  quoque  sapphiris,  id  Preeceptum  posuit,  et  non  praeferibit.  ps.c\l\ui, 

est  coelestibus  ac  supernis  operibus.  Sap-  Species  ejus  ut  Libani  :  id  est,  pul-  ^' 

phirus  quippe  lapis  est  pretiosus,  setherei  chritudo  ejus  monti  Libano  pulcherrimo 

seu   coelestis  coloris.   Potest   quoque  per  assimilatur  :  qui  mons  arboribus  valde  su- 

ventrem  Christi  eburneum,  sapphiris  ful-  blimibus  ac  odoriferis   consitus   est.   Sic 

citum,  solidissima  atque  purissima  mens  sponsus   altissimus  odorisque  optimi   ex- 

ejus  intelligi,  quia  per  ventrem  solet  mens  stat,  in  quo  omnes  Sancti  fundantur  ac 

significari.  Rursus,  venter  sponsi,  est  am-  sustenlantur.  Electus  ut  cedrl,  id  est,  inter 

plissima  ejus   capacitas  et  occultatio  in-  D  Sanctos  praifulgens  ac  eminens,  quemad- 

comprehensibilium  judiciorum  ipsius,quse  modum  cedrus  inter  ligna  plura  et  arbo- 

in  00  quasi  in  ventre  latent.  res,  Cedrus  autem  est  arbor  valde  excelsa, 

15  Crura  illius  columnoi  marmorece,  quw  imputribilis,  odorifera  et  prseclara,  ut  di- 

fundata?  sunt  super  bases  aureas.  Crura  ctum  est  ssepe. 

sponsi  sunt  firma  et  inviolabilia  mysteria  Guttur  iUius  suavissimum.  Per  gultiir       16 

ejus,  quibus  processit  ad  redimendum  ge-  verba  promuntur,  et  voces  emitluntur.  Id- 

nus  humanum  :  ideo  columnis  marmoreis,  circo  per  guttur  Ghristi,  doctrina  ejus  acci- 

quse  valde   sunt   fortes,  assimilantur.  Et  pitur  :  quse  vere  dulcissima  est.  Per  guttur 

fundata  sunt  super  bases  aureas,  id  est  su-  quoque  cibaria  trajiciuntur  in  alvum,  et 

per  beatissima?  Trinitatis  sapientissimum  .  incorporantur.  Sicque  per  guttur  sponsi, 

piissimumque  consilium  et  decretum,  vo-  potest  intelligi  benignilas  ejus,  qua  ele- 


394  ENARRATIO   IN   CAP.  V   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    XVI 

ctos  in  via  per  gratiam,  atque  in  palria  A  sua  humanilas  sit  ad  hypostaticum  esse 
per  gloriam,  sibi  incorporal  :  quod  gutlur  Yerbi  a^terni  assumpla,  et  in  illo  suppo- 
prorsus  infinifa?  consistit  dulcedinis.  Sed      silala. 

et  gutlur  ejus,  quo  post   resurrectionem  Talis  est  dilectus  meus,  et  ipse  est  ami- 

Joann.xx,  \n  Apostolos  insufflavit  Spiritum  Sanclum,      cus  meus,o  ^ltce  Jer-usalem.Quamyh  enim 

dulce  est  valde.  Ft  totus  desiderabilis  :  ,sit  Dominus,  rex,  creator  et  judex  meus, 
quia  secundum  deilatis  su»  naluram.  est  caritalis  lamen  vehementia  impellente,  fi- 
naturaliter  et  penitus  infinile  appetibilis  diiciamque  prseslante,  confidenler  voco 
atque  amabilis,  de^eclabilis  el  jucundus,  eum  amicum,  lanquam  carissimum  spon- 
utpote  bonilas  pura  ac  incircumscripta,  siim,  qui  prior  dilexit  me,  et  tam  gratiose  \Joann.\\, 
substanlialiter  feiix,  et  inlerminabililer  ac  familiariter  conjunxit  se  mihi,  et  dixil :  "^' "^' 
gloriosa,  iino  ipsa  beatitudo  immensa.  Se-      Jam  non  dicam  vos  servos,  sed  amicos.  yoann w, 

cundum  naturaiu  qiioque  assumplam.  uni-  15  .Merito  igitur  laudo  eum.  et  ejus  langueo  '^" 
versis  ct  singulis  puris   creaturis  deside-      carilale,  nec    alibi   quam    in    eo   possum 
rabilior  prajstanlioique  consislit,  eo  quod      (luiescere. 


AKTICULUS   XVI 

EXPLANATIO    EJLSDEM    CAPITULI    QUINTI,    I)E    SPONSO    ET    ANLMA    VIRTUOSA. 


VENIAT dilectus  mcus  in  hortinn  su-  C  amore  sui  ipsiiis  privato.  et  in  siimmi  bo- 

utn,  ut   comcdat  fructum   pomorum  ni  amore  accendal.  conservel.  perficiat  ; 

siwrum.  Variis  modis  visilat  sponsus  illc  sed  et    memoriam  a  siiis   distraclionil)us 

coelestis  animam  sibi  (lc\(ilaiii  :  (iiiia   in-  lecolligal,  el  confortet  sempcr  in  se.  Veni 

terdum  qua>i  nondum   rogaliis   adesl,  ac  igilur,  o  «lilecte,  el    fotum  horfum  hunc 

prgpvenit.   el    tan(|uam    saliens  celerrime  meum  occiipa,  posside,  ac  jugiter  immo- 

advenit.ut  caiilalem  el  pielalem  siiam  de-  rare  :  dignare  eum,  o  fons  folius  fecundi- 

nionslret ;  inlerdiim  (iiia>i  occullal  ac  siib-  talis,  incessabililer  inigare,   puigare,  fe- 

trahil  se,  ne  anima  piospeiilale  spirilua-  cundaie,  ciiciiiimHiniie.  omniqiie  flore  ac 

lium  suorum  successive  exlollalur.aut  sibi  friiclu   gralia»    ac  virlutuni,  donorum  ac 

adscribat  qiiod  Dei  esl,  sed  propriam  dc-  bealiliidinum  adimplere.  Hoc  oro,  ut  co- 

bilitalem  adverlal,  ^eqiie  humiliel,  et  su-  me(lal  friiclum  pomorum  suorum,  id  est, 
spirando,  oiando,  laborando  pro  gralia^  in-  D  mcciim  coMiet,  el  acliis  meos  pie  acceplef. 

cremenlo.copiosiiis  merealiir.  .\niina  igilur  qiiamvis  im|)cifecli  sinl  niniis.  pra^sletqiie 

spirituali  alaciilafe  ac  gaiidio  ad  tempus  mihi  eos  lam  humililcr  exerccre,  el  eorum 

privala,   prccaliir  :  Veniat  dilectiis  meus  defrucfuosifalem  *    tam    contrite   deflere,  •.Mcciuo- 

in  hortuni    meiim,   id  csl    in   siiperiorem  qiiod  delectclur  in  eis.  Klenim  ejiis  poma.  *''»'«'" 

parlcni   mcam,    iii  (pia   siimina'  Trinilalis  siinl  viiliiU^s  el  dona  mihi  ab  eo  collala, 

resplcndcl    iinago   :   lioc   esl,   inlelleclum  (|iioiiim  fiiicliis,  esf  actio  eorum  virfuosa, 

meiim  radio  sapicnlia'  siue  illiislrel.  con-  seii  dclcclalio  bona  aclioni  anncxa. 

lcmplalionis  Itice  pcrfiindal  lolimi.  loliini-  Ad   hanc   pelilionem,  qiiasi  abscnli  fa- 

quc  rapiat  in  se  ipsum,  el  stabilial  in  di-  ctam.   sponsus  iibiqiie  pra^sens  ef  omnia 

vinis;  voliintalem  qiioqiic  ab  onini  piirgel  aiidiens,   sponsa*    particulari    respondet   : 

malilia,   inoidinalo   afleclii,    improboqiie  Veni  in  liortum  tncuni^soror  mca,sponsa. 


3 


ENARRATIO   IN   CAP.  V   CANTICI  CANTICORUM.    —   ART.    XVI  395 

Tanquam  dicat  dignantissimus  ac  munifi-  A  sensibusque  sopitis,  et  parle  sensitiva  a 

centissimus  sponsus  :  Tu,  o  anima  amo-  suis  actibus  ad  (empus  suspensa.  Accedile  Ps.wxm.a. 

rosa,  invitas  me  ad  introeundum  hortum  ergo  ad  me  fontem  himinis  ac  totius  sa- 

tuum  ut  vescar  tecum  ;  sed  ego  vice  versa  pienlise  sahilaris,  et  illuminamini.  Acce- 

invilo  le  ut  intres  horlum  meum,  reficia-  dile  ad  me    fontem    amoris  immensi,  et 

risque  mecum  :  quia  mehus  habeo  pra>pa-  acccndimini.  Accedite  ad  me  omnipoten- 

ratum  ad  comedenchim,  quam  lu,  quia  in  tem,  ut  conforlemini.  Accedite  ad  me  in- 

Coioss.  i,,  me  snnt  omnes  thesauri  sapientise  atque  deficienler  opulentissimum,  ut  ditetur  cor 

scientiffi,  in  me  omnium  bonorum  et  pul-  vestrum.  Accedile  ad  me  interminabiliter 

chrorum  ac  desiderabilium  perfecla  et  su-  misericordissimum,ut  misericordiam  con- 

perdives  possessio,  in  me  status  omnium  sequamini  consummalam. 

bonorum  aggregatione  perfectus.  Yeni  er-  Ego,  o  sponsa  mea,  dormio,  \\\  Deo  Pa-       2 

go  in  hortum  meum,nec  verearis  aut  vere-  B  tre  invariabiliter  quiescendo;  sed  cor  me- 

cunderis  :  nou  enim  ancillam,sed  sororem  um  vig i la f,  nunQ\\mm  immemor  tui,  sed 

et  sponsam   te  voco.  Yeni,   non  corporis  tibi  semper  intenlum,  et  ad  auxiliandum 

gressu,  sed  spirituali  profectu,  considera-  tibi  paralum.  Idcirco  et  !u  sic  dormias,  ut 

tione  intimoque  affectu,in  horlum  meum,  vigiles  mente;  tam  devole  ac  sobrie  vivas, 

id  est  in  cor  meum,  in  deitatis  mese  flo-  tam  ardenter  te  occupa  jugiter  in  divinis, 

ridissimam  amoenitalem,  in  pleniludinem  ut  corpore  dormiente,  et  te  cum  illo  ab  ex- 

gratiarum  anim»  mese  desuper  prsestita-  terioribus  repausante,  vigiles  corde,  ut  in 

rum,  in  opulentiam  deliciosissimam  meri-  somno,  in  visione  nocturna  appaream  ti-  Jobxxxm, 

torum  meorum.  bi,  loquensqne  tecum,  te  inslruam  de  se-  '^' 

Messui  ^nyrrhammeam  cum  arojnatibus  cretis  atque  salubribus  ;  sed  et  in  somno 

mcis  :  id  est,  totius  vitaj  mese  laboriosae  quasi  in  vigilia  psallas,  ores,  et  mediteris 

et  dolorosae  in  sa>culo  isto  ac  acerbissimse  C  ex  assidua  talium  consuetudine  actuum, 

passionis  merita,  quasi  in  unum  collegi  ac  qualenus  semper  parala  vocem  meani  au- 

colligavi  fasciculum,  ul  tibi  ex  eo  commu-  dire,  dicere  queas  :  Vox  dilecti  mei  jnd- 

nicem,  et    refectionem   exuberantem   im-  santis  ac  dicentis  :  Aperi  milii,  soror.  \\\- 

pendam.  Comcdite  ergo   ex   spiritualibus  vilasti  quippe  me  sicut  et  ego  le;  verum 

alimoniis,  donis  ac  merilis  meis,  o  amici,  te   tardanle   paulisper  venire  in    hortum 

id  est,  spirilus  rationales,  quorum  cibus  meum,  mox  veni  ad  te,  et  verbis  affectuo- 

est  contemplatio  veritatis,  dileclio  bonita-  sissimis  alque  dulcissimis  te  invilo,  ut  me 

tis,  consolatio  spiritualis  interiorque  pro-  nunc  suscipias  hospitem  ultro  se  offeren- 

fectus,  sacra  communio,  gratise  ac  virtu-  tem  ad  ingrediendum,  quem   paulo  ante 

tum  infusio  et  augmentum.  Et  hibite  ex  rogasti  venire.  Itaque  aperi  mihi  januam 

/s.  xii,3.   fontibus  Salvaloris,ex  lorrente  deificse  vo-  menlis  tuse,  soror  ;Hert,quia  mihi  cohs>res, 

Ps.xxxv,9.  jjjpf^^jg   pjj  fontali  sapienlia  Creatoris  ;  ej!  D  rt2n«c«  mea,  quse  non  servili,   sed  filiali 

inebriamini ,  carissimi.  Ego  enim  abun-  servis  timore  ac  carilate,  columba  mea, 

dantia  pietatis  meae  excedo  preces  vota-  quse  ad  me  dumlaxat  tuum  moves  adspe- 

que  supplicum,  et  ad  dandum  paratissimus  ctum,  immaculata  mea,  quia  in  sanctitate 

sum,  dummodo  obicem  non  ponatis.  Imo  et  justitia  mihi  obsequeris  ;  c^uia  caput 

frequenter  tam  liberalissime  praesto,   in-  meum  plenum  est  rore,  id  est,  de   rore 

fundo,  et  visito  animas  prseelectas,  ut  to-  coeli,  de  benedictione  coelesti,  libi  com- 

tum  capere  non  valentes,  clamare  cogan-  municare  paratus  sum. 

tur  ac  dicere,  0  Domine,  contine  undas  Ad  hoc  anima  virtuosa  respondel  :  Kr-       3 

gratia^  tuff. ;  defluanlque  a  se  ipsis,  et  sui  spoliavi  me  tunicamea  :'\.A  est,  absit  a  me 

ipsorum  obliti,  transferantur  ac  transfor-  .  aliter  agere,  quam  tu,  0  sponse,  hortaris  :   Ephes.^s, 

mentur  omnino  in  me,  corpore  soporato,  nam  exui  veterem  homincm  cum  actibus  ^,'9. 


396 


ENARRATIO   IN   CAP.  V   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.   XVI 


suis,  et  omni  inobedientige  et  transgressi- 

oni  renuntiavi,  et  renuntiare  semper  pro- 

pono  :  ideo  praesto  sum  obedlre.  Lavi  pe- 

des  mcos,  id  est,  affectus  meos  ab  omni 

rebellione  et  carnalitate  interiorique  for- 

nicatione,  per  contritionem,  confessionem, 

satisfactionem  purgavi ;  qiiomodo  inqui- 

nabo  iHos  ?  k\  est,  nequaquam  decet  nec 

fas  est  recidivare.  Ideo  volo  tibi  jugiler 

aperire  ac  obedire,   ne  priori  remissioni 

ingrata  inveniar.  Nam  et  vulncra  repetita, 

Vatth.    sunt  graviora;  et  servo  ingiato  dimissa  dc- 

XVIII, 32-34.  j^jig^  rursus  imposita  sunt  et  ab  eo  exacla. 

4  Dilcctus  meus  misil  manum  suam  pcr 

foramen,  id  est,  secreta  visitatione  me  te- 

tigit,  vel  paternaliter  casligando  peccan- 

tem,  aut  validius  inflammando  paratain, 

ibid.wv,  adjiciens  graliam  super  gratiam  :  quia  lia- 

^"  benti  datur,  ct  honiP  ac  fervidu'  vohinlati 

pax  interna  augelur,  profectus  concedilur, 

effeclus  priestatur.  Hinc  orat  Prophela  : 

p.i. cM.m'.  Kmitte  manum  luam  de  alto.  Et  Jeremias 

jer.1,9.    faletur  :  Misit  Doniinus  mannm  suam,  et 

tetigit  os  meum.  Hoc  foramen  est  vena  di- 

vini  susurrii  lam  secreta,  ul   sanclus  .lob 

Johi\,  11.  proleslelur  :  Si  veneril  ad  me,  non  videbo 

eum ;  el  si  abierit,  non  intelligaiu.  Kl  ip- 

Joann.w,  semct  spousus  :  Spirilus,  inqiiil.  iihi   vuh 

spiral;  et  vocem  ejus  audis,el  nescis  unde 

veniat  aut  quo  vadal.  Denique  Deiis  visi- 

tal,h()italur,  inflammat(|iie  animam  modis 

diidbiis.   Piimo,  |)('r  appaiilionem  qiiam- 

dam  iiuaginaiiam  aul  allociiliouem  sensi- 

bilem,  quantum  ad  exleriorem  inleriorem- 

ve  sensum.  Ouiimque   sic  millit  manum 

suam  per  foramen,  potest  ipsum  foramen 

inlelligi  alicujus  sensus  aperlio,  vel  ipsa 

imaginaria  visio   seii   aMociitio.   Secundo, 

pcr  anagogicam   seu    pure  intenectualem 

illuininationcm  scu  allocutioncm  :  el  hfcc 

ipsa  ilhiminatio  seu  allociilio,  vel  intelle- 

clus  advertenlia  sive  apertio,polest  vocari 

foramen,  per  quod  virliis  seu  pielas  spon- 

si  se  miltit,  langilque  sponsam. 

Et  vcnlcr  mcus  iidrcniuit  ad  taclinn 
ejus.  Anagogicos  etenim  motus,  et  spirilu- 
ales  allactus  menlis  a  Dco,  excessivasque 
illuslrationes,   alque    flammigeras   sancti 


8. 


A  amoris  inflammationes  et  visitationes  divi- 
nas  concomitalur  grandis  alteratio  corpo- 
ris,  del)ilitalio  virium,  dislemperatio  har- 
moniae  ex  redundantia  superioris  partis  in 
inferiorem.  Propter  quod  locutus  est  Isa- 
,ias  :  Yenter  meus  ad  Moab  quasi  cithara  is.  xvi,  n. 
sonabit.  Joannes  quoque  :  Amaricatus  est,  Apoc.x,io. 
inquil,  venter  meus  (ex  imaginaria  videli- 
cet  comestione  voluminis).  Unde  et  Daniel 
dixit  :  Langui  post  visionem.  Yerumtamen    Dan.ym, 
in  hoc  loco  mens  per  venlrem  potest  in-  "'' 
telligi,  et  per  venlris  Iremorem,  reveren- 

B  tialis  ac  formidolosa  admiratio  majestatis 
ipsiiis  sponsi,  ut  sit  sensus  :  Yenler  meus 
intremuit  ad  tactum  ejiis,  id  est,ex  illumi- 
natione  el  inflammatione  divina?  potesla- 
tis  in  me  facla,  mens  mea  cum  reverenlia 
et  fiiiali  pavore  admirata  est  immensita- 
lem  majcstalis  diviiuT,  alqiie  interminabi- 
leiu  plcniliidinem  perfectionis  ac  gloria) 
ejiis.  Ilinc  Seraphim  ac  Cheruhim  dicunlur 
Deo  cum  reverentia  el  metu  adsisfere. 

Surrexi,  ut  aperirem  dileclo  meo  :  id        5 
est,  ad  amorosiorem  ejus  amplexum,  ad 

C  validiorem  siur  bonilalis  affectum.  adcla- 
rioiem  siuT  sapienti;p  contemplalionem  me 
pi.Tparavi  ac  adspiravi.  Siqiiidem  quanlo 
qiiis  amplius  crescit,  et  quanto  plus  divi- 
n;e  gustum  diilcedinis  experitur,  quanto 
increatam  Crealoris  pulchritudinem  lim- 
j)i(lius  cteperit  inlueri :  lanto  fervenlius 
ad  profccluiu  in  omnibus  islis,  el  ad  bea- 
tificam  fruilionem,  el  ad  facialem  adspe- 
clum  afficifur  et  anhelat,  cum  Apostolo 
lo(|uens  :  Kgo  non  arbilror  me  apprehen-  Phiiipp.m, 
disse  ;  ef  rursiis,  Quse  priora  sunl  oblivis-  '74,^^ 

D  cens,  in  anUTiora  exlendo  me  ipsiim.  Ilinc 
piorecliis  profectihus  descrvirc  (liciinlur, 
el  merila  ex  merilis  oriunlur.  Kt  sicuf 
iinum  pcccatum  pondere  suo  frahit  ad 
aliud  ;  sic  una  aclio  virluosa  expedil,  dis- 
ponil.  ac  Inihit  ad  aliam,  quousque  habi- 
tus  boniis  seu  consueludo  in  anima  gene- 
relur  :  per  qiiam  ipsa  facillimc  ac  jucunde, 
qiKT  bona  sunt,  operelur. 

Manus  mea'  distillaverunf  ynyrrham  :  id 
esl.ex  graliosa  Dei  visilatione  pra^fala  pro- 
ccssi  mox  copiose  ad  bona  opera,ad  corpo- 


6. 


ENARRATIO   IN   CAP.  V   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    XVI  397 

Gaiai.  V,  ris  edomationem,  ad  crucifixionem  carnis  A  runt,  amarissime  deflent,  tanquam  morta- 

'*'  et  vitiorum  concupiscentiarumque  ejus  :  lia,  incessanter  solliciti  pro  cordis  sui  cu- 

Co/oM.  111,  sicut  hortatus  est  Paulus,Mortificate  mem-  stodia   ac   puritate  interna.   Hi  pessulum 

^'  bra  vestra  quse  sunt  super  terram.  Digiii  ostii  sui  reserant  sponso,  omnemque  men- 

mei  pleni  sunt  myrrha  probatissima  :  id  tis  aditum  claudunt  infernali  adultero. 
est,  per  discretionem  et  rectam  intentio-  At  ille   declinaverat   atque  transierat. 

iCoJMx,27.  nem,  ac  vitae  mese  examinationem,  casti-  Quanto  perfectius  et  virtuosius*  disponil   •a/ia^af- 

gavi  corpus  meum  et  in  servitutem  rede-  se  homo  ad  caritatem  et  gratiam,  sapien-  '^*^'^'^"°*'"* 

gi,  amorc  imitationis  Christi  :  cujus  etiam  tiani  ac  virtutes,  tanlo  plenius  desuper  ea 

intuitu  et  amore  abnegavi  me  ipsum,  et  sortitur,  dummodo  in  inquisitione  hujus- 

mentem  meam  jugo  obedientiae  plene  sub-  modi  perseveret ;  et  quamvis  perseverando 

p/ii/ipp.ii,  jeci,  sicut  ipse  propter  me  factus  est  obe-  inveniat  atque  proficiat,  non  tamen  sem- 
diens  Patri  usque  ad  crucis  patibulum.  Et-  B  per  invenit  juxta  votum,  hoc  est  quantum 

\joa,M.\\,  enim  qui  se  dicit  in  Chrislo  manere,  et  qui  ad  eos  caritatis,  sapientise  et  virtutum  ef- 

vere  ab  ipso  Ghristianus  vocalur,  debet  in-  fectus,  quos  appetit  valde,  utpote  quoad 

star  illius  ambulare,  suseque  passionis  se-  alacritatem,    consolationem,    gustum,   af- 

qui  vestigia.  De  spirituali  autem  significa-  fluentiamque  sensibilem.  Et  quantum  ad 

tione  digitorum,  et  de  optima  myrrha  et  haec,  dicitur  sponsus  declinare  ac  pertrans- 

myrrhae  designatione,  dictum  est  articulo  ire,  et  magis  ad  latus  secedere,  quam  re- 

prsecedenti.  cedere   :  siquidem    ex   una   parte   incitat 

Pessulum  ostii  mei  aperui  dilecto  meo,  animam  ad  quserendum,  et  ex  alia  parte 

id  est,  aditum  cordis  mei  plene  atque  to-  differt  ac  protrahit  eam.  Hinc  in  tali  even- 

taliter   ei   aperui  :  non    solum   repagula,  tu  oportet  animam  patientem  manere,  at- 

vectes  et  ostia,  sed  pessulum  quoque  a  que  in  fide  et  spe  sine  omni  hsesitatione 
thalamo  cordis  mei  removi,  non  tantum  C  inquirere  :  ita  ut  dicat,  Etiam  si  occiderit  ^oixm,  is. 

vitando   peccata  graviora,  sed   etiam   le-  mc,  in  ipso  sperabo  :  certa  quam  verissi- 

viora,  et  quidquid  gratiam  vultus  sponsi  me  dicat  Psalmista  Deo,  Sperent  in  te  qui  Ps. \x,ii. 

potest  offendere.Quemadmodum  enim  cse-  noverunt  nomen  tuum,  quoniam  non  de- 

cutiens  domum  ingrediens,  non  nisi  ma-  reliquisti  quserentes  te,  Domine. 
gna,  ut  scamnum,  tripodem  et  consimilia,  Anima  mea  Hquefacta  est,  ut  dilectus 

videt,  in  alia  vero  minora  impingit;  qui  locutus  est.  Dulcissime  enim  sonant  in  au- 

autem  visus  acumine   mediocriter  viget,  ribus  meis  ejus  eloquia,  ejus  praeconia,  et 

etiam  parva  videt ;  qui  autem  acutissimi  quidquid  spectat  ad  eum  inflammat  me. 

visus  est,  videt  et  minima,  imo  et  atomos,  Quoisivi,  et  non  inveni  illum  ad  votum, 

prgesertim  sole  splendente  in  radiis  ejus  :  seu  juxta  desiderium  meum  :  sicut  expo- 

sic  pusilli,  imperfecti  et  incipientes,  mo-  situm  est.   Vocav\,  et  non  respondit  mihi. 
dice  illustrati,  non  nisi  mortalia  vitia  pon- D  Semel   enim    loquitur    Deus,   et    secundo  Joh^nmx, 

derant  et  vitare   nituntur,   propter  quod  id  ipsum  non  repetit  :  quoniam  in  Scri-  '*■ 

frequenter  incidunt  in  ea,  quoniam  ve-  pturis  dat  sapientialia  documenta,  ex  qui- 

nialia   sunt  via  ac  dispositio  ad   peccata  bus  possunt  elici  et  haberi  responsa  ad 

mortalia ;  proficientes  vero,  notabililer  il-  omnia  :  ideo  non  oportet  ut  singulis  sin- 

lustrati,  venialia  quoque,  praesertim  gros-  gillatim   respondeat.   Juxta  hunc  modum 

siora,  abhorrent  et  evitare  conantur.  Porro  sanctus  Job  loquitur  Deo  :  Clamo  ad  te,  et  md.  xxx, 

perfecti,  radio  Solis  seterni  fulgurose  per-  non  exaudis  me;  sto,  et  non  respicis  me;  ''^'"'' 

fusi,  etiam  minima  venialia  acute  perpen-  mutatus  es  mihi  in  crudelem,  et  in  duritia 

dunt,  vehementer  detestantur,  et  cum  jugi  manus  tuse  adversaris  mihi. 
custodia  ac  consideratione  assidua  divinse  Invenerunt  me  custodes  qui  circumeunt       7 

praesentise  effugere  satagunt;  qua;  incide-  civitatem ; percusserunt  me,  et  vulnerave- 


398 


ENARRATIO   IN  CAP.  V   CANTICI  CANTICORUM. 


ART.   XVI 


runt  me.  Custodes  isti,  sunt  angeli  sancti, 
virtuosi  prselati,  praedicatores  idonei  :  qui 
animam  sponsum  anxie  exquirentem  in- 
veniunt,  corripiunt,  accendunt,  et  jaculo 
perforant  caritatis,  suisque  hortamentis 
amorem  sic  incendunt  in  anima,  ut  lan- 
gueat  diligendo.  Tulerunt  mihi  palliam 
meum.  Dum  anima  per  imaginarias  consi- 
derationes  et  per  sensibilium  inspectionern 
sponsum  inquirens,  iiluminatur  ab  ange- 
lis  aut  eruditis  et  virluosis  hominibus,  qua- 
liter  sponsum  qiuerat  ex  immaferialium 
et  spiritualium  rerum  spcculatione,  et  per 
fidem  rationibus  credendorum  imbutam 
cum  illuminata?  mentis  intelligenlia,  atque 
per  sapienlise  donum,  et  per  supernatura- 
les  eftectus,  aiit  jiixta  profundiora  dogma- 
ta  sacra;  Scriplurte  :  tunc  saiiibriler  aufer- 
lur  animiE  lali  pallium  siium,  et  pailio 
siibliiiori  indiiitur  ac  ornalur. 

Acljuro  vos,  fiUce  Jerumlem,  id  est,  o 
animae  virliiosaj,  Christi  sponsae,  si  inve- 
neritis  dileclum  meum,  ut  annuntietis  ei 
(juia  amore  Jaugueo.  Ecco  qiiomodo  amor 
prtpfeividus  inodum  ignorat.  riiborem  ex- 
«ludil,  et  qiiasi  pia-cipilcm  facif.  Quum 
cnim  Chrislus  sit  omniiim  fidelium  alijue 
ferventium  sponsus  et  diiecfus  animarum, 
qufflibcf  famen  hujusmodi  anima  loqiiilur 
sic  de  eo,  qiiasi  sit  soluin  siius  diiectus  : 
Si  inveneritis,  inqiiicns.  dilccliim  meiim. 
Sic  sancli  viri  Uco  omnium  diccre  coii- 
sueverunl  :  Dcus  meiis.  Porro  divinus  <t 
magiiiis  Dionysius.  iu  siiis  inlerdiim  vohi- 
minibus  ail  :  Dens,  et  (si  fas  esf  dicere) 
mcus.  .Nempc,  quo  quis  aiiqiiid  infentiiis 
amaf,  eo  amplius  sibi  illu<l  approi^riat  : 
non  alios  cxcliidcndo.  scd  illud  tanqiiaiii 
sui  solius  sit,  diligcndo.  Si  ergo  iuvenc- 


A  ritis  dilectum  per  devotionem  optafam  ; 
iit  annuntietis  ei,  qui  me  non  exaudit 
ad  votum,  quatenus  vesfra  oratione  me 
aiidiat,  compatiaturque  mihi  :  et  si  non 
mereor,  tamen  quia  amore  laugueo,  non 
,pura?  alicujus  creatur»  aut  rei  variabilis 
et  caducse,  sed  ejus  solius  (et  ipse  qui 
totius  puri  amoris  magister  est,  optime 
novil  qtiam  gravis  et  afflictivus  sif  lan- 
giior  amoris,  quam  molesta  sit  ei  opfata 
amici  abscnfia),  ideo  exorafe  viscera  mi- 
sericordiae   ejus,    quafenus   siut   grafiosae 

B  piiPsentiff  copiam  cctnciipifam  mihi  mise- 
la»  ef  infirma»  sine  ampliori  dilafione  ex- 
hibcre  dignetur. 

Denique  huic  fam  fervidse  amafrici, 
sponsae,  animae  amorosae,  ei  morem  geren- 
fes,  respondenf  :  Qualis  est  dilectus  tuus  9 
e.v  dileclo,  o  pulcherrima  mulierum,  id 
est,  o  anima  valde  pulchra  inter  sponsas 
sponsi  cceleslis  ?  Oua^  miilicr  appcllaris, 
non  ratione  femineae  fragilifatis,  sed  causa 
praeclariP  feciindifafis  :  qiiia  in  te  actihus 
sancfis  abundas,  friicfibus  qiiocjiic  virfu- 

C  fiim  pollcs;  ctiam  alios  verbis  et  ex^em- 
plis.  mcritis  prccibiisque  convertis  (juxta 
qiiem  modum  el  universalis  Ecclesia  dici- 
fiir  miilier  in  libro  isto)  :  sicut  scripfum 
esf,  .Miilierem  forfem  quis  inveniet?  /voi-.xxxi, 

Dileetus  meus  candidus  et  rubicundus.  '"• 
ila'c  omnia  usqiie  in  finem  capifiili  non 
mufantur  in  cxposilionc.  Hoc  lainen  adjici 
polesf,  qiiod  (]hrisfus  praeler  rafiones  prae- 
liabifas  dicifur  candidus,  quoniam  pius, 
dulcis  et  blandiis  est  juslis,  praeserliiu  in 
ictributionc  :  iiibicundus  vero,  id  esl  ler- 

D  ribilis.  aspcr  aUpic  iratiis  reprobis  el  ini- 
(|uis  :  siqiiidcm  irali  riilicsciinl  in  viillii, 
et  exaidesciinf. 


10 


ENARRATIO   IN  CAP.  V  CANTICI  CANTICORUM.    —   ART.    XVII 


399 


ARTICULUS  XVII 


EXPLANATIO   EJUSDEM   CAPITULI   QUINTI,   DE   CHRISTO   ET   SPONSA   SINGULARI. 


s 


ACRATISSIMA  Yirgo,  ex  lege  et  Piophe- 
fis,  ex  iiluminatione  divina  et  annun- 

Ziic.  1, 26- tiatione  angelica,  agnoscens   Unigenitum 

^*"'  Patris   incarnandum,  quum    ore  angelico 

didicisset  illum  ex  se  incarnandum,  atque 
hoc  ipsum  humillime  ac  ferventissime  cu- 
piens,  dicere  potuit,  sequivalenterque  di- 
1  xit  :  Veniat  dilectus  mei(s  in  hortum  su- 
um,  id  est,  in  uterum  meum  deseendat,  et 
ex  purissimis  meis  sanguinibus  corpus  as- 
sumat  humanum.  Felicissimse  itaqueVirgi- 
nis  venter  hortus  fuit  pulcherrimus,  omni 
castitateet  sobrietate  decoratissimus,virgi- 
nea  puritate  redolentissimus,  ex  conceptio- 
ne  Yerbi  seterni  ineflabiliter  dignificatus, 
ufpote  thronus  veri  Salomonis,   thalamus 

Joann.i,  1.  spousi  cffilcstis,  templum  veri  Dei  effectus, 
supernaturali  et  superexcellentissima  fe- 
cunditate  ornatus :  quippe  qui  eum  conce- 
pit,  qui  a  Patre  aeterno  aeternaliter  genitus 
est  et  profluxit,  ac  verus  Deus  est,  univer- 
sorum  reparator,  salvator,  judex,  ac  Do- 
minus.  Hic  uterus  locus  est  mundissimse 
voluptatis,  hortus  paradisiacae  amoenitatis  : 

Gen.  II,  10.  ex  quo  nobis  emanavit  fluvius  gloriosus 
universam  irrigans  terram,  flos  campi  pul- 
cherrimus;  frucfus  quoque  aefernge  salutis, 
de  quo  locutus  est  unus  Sancforum  non 
Ps.cxxvi,  minimus  :  Quum  dederit  dilectis  suis  som- 
num,  ecce  hereditas  Domini,  filii  merces 
fructus  ventris.  Ecce  in  ufero  isto  conce- 
ptus  est,  atque  ex  eo  vere  est  natus,  qui 
ex  corde  Patris  in  seternitate  est  genera- 

Ps.  cix,  3.  tus,  sicut  Pater  ipse  testatur  :  Ex  utero 
ante  luciferum  genui  te.  Hunc  igitur  ute- 
rum  universitas  electorum  devotissime  ve- 
neretur,  quem  nullus  nisi  mundo  oculo 
contemplafur.  0  quam  ineestimabiliter  ir- 
rigatus,  fecundatus,  dulcificatus  est  bea- 
tissimse  Yirginis  uterus,  ex  tam  diuturna 


2,  3 


A  habifafione  in  eo  Fonfis  totius  boni,  a  quo 
omnis  processit  fecunditas,  qui  in  se  ipso 
infinite  essentialiterque  suavis  est ! 

Yeniat  ergo  dilectus  meus  in  hortum 
suum  per  Incarnationis  mysterium,  uf  co- 
medat  fructum  pomorum  suoruyn.  Quem- 
admodum  Filius  Dei  in  utero  Yirginis  est 
conceptus,  ila  in  eodem  nutriebatur,  non 
plane  sanguine  menstruali,  ut  ceferi,  sed 
utique  puro,  tanquam  pomellis  dulcissi- 
mis.  At  vero  quoniam  divinissima  Yirgo 
prius  concepitDei  Filium  corde  quam  cor- 

B  pore,  et  fide  quam  carne,  ipsa  optavit  ut 
dilectus  suus  veniret  in  hortum,  id  est  in 
cor  suum  cum  mira  eminentia  gratiarum, 
quae  in  conceptione  Filii  Dei  in  ea,  aucfse 
sunt  ulfra  omnem  narrationem.  Imo  quo 
ceteris  cunctis  spiritualior  fuit  atque  fer- 
ventior,  eo  gratiosissimum  jugiterque  re- 
centem  advenfum  Filii  Dei  Patris  ae  sui  in 
mentem  suam,  incessabiliter  ferventissime 
concupivit.  Nec  dubium  quin  ita  obfinuit, 
sicut  subjungitur  ex  sponsi  persona  : 
Veni  in  hortum  meum,  soror  mea,spon- 

G  sa  :  id  est,  arcana  ac  opulenfiam  mentis 
meae  ingredere,  in  me  Filio  tuo  per  con- 
templationem  obdormi  :  juxla  quod  scri- 
ptum  est,  In  pace  in  id  ipsum  dormiam  et  /^s.  w,  9. 
requiescam.  Contemplare  suaviter,  quam 
infinita  sit  beatitudo  mentis  meae  increatse, 
quam  ineffabilis  quoque  exstiterit  beatitu- 
do,  perfectio,  gratia  mentis  meae  humanee, 
quaj  a  primo  suse  creationis  insfante,  tam 
clare  et  plene  vidit,  ac  fruitive  gustavit 
Deitatis  naturam  ac  suavitatem,  quam  pu- 
re  et  plene  eam  pura  creatura  videre  po- 

D  test  ac  fruitive  gustare.  Has  benedicti  ac 

adorandi  Filii    sui   beatitudines,  delicias, 

.  perfectiones,  optima  Yirgo  frequenter  con- 

sideravit  cum  gaudio ;  sed  quando  eum- 


400 


ENARRATIO   IN   CAP.  V   CANTICI   CANTICORUM.   —   ART.    XVII 


dem  tam  amarissimam  mortem  pensavit  A  nis  mese  in  mimdo,  nunc  gaudete  et  refi- 
passurum,moeror  ingens  mox  supervenit  :  ciamini  mecum  in  ccelo,  et  de  deitatis 
qui  tamen  ex  consideratione  copiosissimi      meae  plena  ac  contentaliva  fruitione  ine- 


fructus  passionis  illius  mitigabatur.  Yeni 
quoque  in  hortum  meum,  in  paradisum 
coelestem  deliciosissimum,  contemplando 
gaudia  civium  supernorum,  potissime  mei, 
Filii  tui,  post  ascensionem  illico  praesi- 
dentis,  et  secundum  utramque  naturam 
gloriosissime  residentis.  Insuper  hortum 
meum,  id  est  militantem  Ecclesiam,  fre- 
quenter  ingredere,  statum  ejus  conside- 
rando,  et  pro  ea  rogando,  eamque  tan-  B  Ego  dormio,  et  cor  meum  vigilat.  Hoc 
quam  potentissima  advocata  tuendo  ac  prceclarissima  sponsa  Yerbi  aeterni,  san- 
adjuvando  in  omnibus.  ctissima  Yirgo,  praeeminenter  dicere  poluit, 

Messui  'iiiyrrliam  meam  cum  aromati-  quia  contemplativissimam  vitam  duxit,  et 
hus  meis  :  id  est,  pro  amaritudinibus  af-  ab  exteriori  tumultu,  omnique  inordinato 
flictionum  et  passionis  me»  glorificatus  slrepitu  et  cura  superflua  atque  inquietu- 
sum  corpore,  et  prsemium  accidenlale  sor-  dine  culp»  penitus  abstinens  et  sopita, 
titus  sum,  manifestatusque  mundo  et  cla-      vigilanfissima  mente  Deo  vacavit,  pro  Ec- 


briemini  cum  sobrietate  inlerna,  ac  tor-  Ps.xxxv.o. 
rente  voluptatis  meee  potemini   cum    se- 
curitate    jucunda,    quemadmodum    vobis 
promisi  :  Ego,  inquiens,  dispono   vobis,    Luc.xxu, 
sicut  disposuit  mihi  Pater  meus  regnum,  -^^'^^- 
ut  edatis  et  bibatis  super  mensam  meam 
in  regno  meo;  et  rursus,  Amen  dico  vobis,  /6id.xii,37. 
quod  faciet  illos  discumbere,  et  Iransiens 
ministrabit  eis. 


rificatus,  sicut  Patrem  rogavi  dicendo  : 
/oann.xvii,  Pater,  venit  hora,  clarifica  Filium  luum. 
*•  Comedi  favum  meum  cum  mclle  meo,  id 

est,  de   propriae    deilatis    et   humanitalis 


clesia  exoravit,  aclibusque  virtutum  in 
tcrmino  excollentiae  perfectissimis  jugiler 
fuil  inlenta.  Denique  in  somno  corporali 
cor  ejus  pervigil  fuit,  et  ex  assidua  assue- 


mea)  conten)plalione   reficior  et  exsulto.  C  faclione   perfecla*   insislendi    divinis,  ex  'perfecie 


Bibi  vinum  meum,  id  est,  evangelicam 
meam   doctrinam  personaliter  degustavi^ 

Ac/.  I,  I.  implevi,  digessi  :  quoniam  coepi  facere  et 
doccre;  cum  lacte  7neo,'\i\  est  cum  piopria 
innocentia.  de  qua  gloriahar  in  Deo  l*alre, 

joann.\m,  iuiquis  (liceudo  :  Quis  ex  vobis  arguet  me 


aidentissima  et  exercilalissima  caritate,ex 
splendidissima  et  exuberanlissima  sapicn- 
tia  sibi  infusa,  el  conlemplatione  in  vigi- 
liis,  peneaul  prorsus  conlinue,  eliam  lem- 
pore  somni.vigili  corde  fuil  Deo  conjuncta, 
et  pro  commissa  sibi  Ecclesia  vigilare  non 


40. 


de   peccato?  Yinum  quoque  Chrisli,   fiiit  eessat. 

doctrina  consiliorum  ipsius,  el  eminenlior  Vox  dilecti  mei  pulsantis,  alque  di- 

sua  instructio;  lac  aulem,  traditio  pra'ce-  cenlis  :  Aperi  mi/ii,  soror  mea  carissima, 

plorum,  facilioique  doclrina  sua  moralis.  amica  mea   fidelissima  ac   fainiliarissima, 

Pro  quibiis  omnibus  accepil  in  palria  pr.T-  colnmba  mea  piidicissima,   simplicissima, 

mium  accidentale,  el  omniiim   elecloriim  j)  iintnaculata  mea.  quac  nec  minimae  culpae 

hominum  conversionem  ad   ipsum,  juxla  unquam  maculam   incurrisli.   Quia  capul 


y«.  1111, 10.  illiid  quod  scriplum  est  :  Si  posuerit  pro 
peccato  animam  suam,  videbil  semen  lon- 
gaevum,  et  volunlas  Domini  in  manu  ejus 

/6irf.  11.  dirigetur;  et  denuo,  Pro  eo  qiiod  laboravit 
anima  ejus,  videhil  el  saturabilur;    ilem- 

ILA.  12.  que,  Tradidil  in  mortem  animam  siiam, 
ideo  dispertiam    ei  plurimos,  el   forliiim 


meum  plenum  est  rore,  id  est  omni  coelesti 
benediclione,  ac  omni  divino  charismate. 
Ideo  de  iiniversa  plenitudine  graliae  ac 
glori;r  mea^  paratissimus  sum  tibi  prae 
omnibiis  libeialissime  i't  affecluosissime 
communicare.  iloc  modo  sponsus  cadeslis 
omni  hora  spiriliialiler  pulsavit  ad  januam 


dividet  spolia.  llinc,  Comedite,  amici,  ct  purissimae  menlis  suae  virgineae  pra^cordia- 
bibite;  et  inebriamini,  carissimi :  id  est,  lissimac  Genitricis,  eamdiMu  ad  indesinen- 
fructu  ac  merito  conversationis  ac  passio-      tem    in   omni    sapienlia  et  virtute  profc- 


ENARRATIO   IN   CAP.  V   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    XVII 


401 


ctum  excitando,  monendo  et  inflammando. 
PrsBsertim  vero  in  liora  annuntiationis 
dominicee,  in  ipsa  collocutione  Virginis 
atque  Archangeli,  Unigenitus  Patris  eam 
admonuit  intus  ad  consentiendum,  ad  ape- 
riendum,  ad  suscipiendum  in  se  talentum, 
thesaurum,  ac  pretium  mundi  :  cui  pulsa- 
tioni  obedientissimaadolescentula  libenter 

Zmc.  1, 38.  humiliterque  consensit,  dicendo  :  Ecce 
ancilla  Domini,  fiat  mihi  secundum  ver- 
bum  tuum.  Deinde  sua  beatissima  assum- 
ptione  instante,  his  verbis  Filius  ejus  invi- 
tavit  eam  ad  coelestis  paradisi  ingressum  : 
ad  quem  cum  incomparabili  dilectione  et 
gratulatione,  reverentia,  apparatu,  occursu 
et  gloria  eam  vocavit  ac  introduxit. 

Praeterea,  quum  introducta  fuisset  iUuc 
in  anima,  et  cognovisset  protinus  se  suo 
dignissimo  corpori  reuniendam,  atque  cum 
illo  rursus  clarissime  introducendam,  ad- 
3  mirans  prsegaudio  ait  :  Exspoliavi  me  tu- 
nica  mea,  scibcet  carne  mortali,  quomodo 
induar  illa?  id  est,  qualiter  denuo  illam 
assumam  ?  quasi  dicat  :  Non  nisi  superna- 
turaliter  ac  singulari  privilegio  fiet  hoc. 
Lavi  pedes  meos.  Quemadmodum,  juxta 
divini  Dionysii  documenta,  angeli  sancti 
dicuntur  purgari,  nequaquam  ab  immun- 
ditia  culpse,  seda  minoratione  perfectionis 
cognitionisque  suse ;  sic  excellentissima 
Domina  lavit,  id  est  purgavit,  pedes  suos, 
puta  affectus  inviolabiliter  mundos,  a  mi- 
noratione  perfectionis,  quia  in  fervore  san- 
ctorum  affectuum  profecit  assidue.  In  as- 
sumptione  demum  sua  in  coelum,  corpore 
sacro  relicto,  lavit  pedes  suos,  ad  summam 
divinse  dilectionis  eminentiam  pertingen- 
do,  et  spiritualium  ac  corporalium  pedum 
suorum  puritatem  innocentiamque  mon- 
strando,  tam  felicissime  emigrando.  Quo- 
modo  inquinabo  illos  ?  quasi  dicat  :  Nc- 
quaquam  decet  me  unquam  peccare  inobe- 
dientemve  esse. 

Insuper,    quum    benedictissima   Virgo 

ibid.zi.   audisset  a  Gabriele,  Ecce  concipies  et  pa- 

ries  filium,  dicere  potuit  sequivalenterque 

protulit  :  Exspoliavi  me  tunica  mea,   id 

est,  ab  omni  copula  carnali  abstinere  pro- 

T.  7. 


A  posui,  quomodo  induar  illa?  id  est,  qiia- 
liter  condecens  esse  valebit,  ut  viro  com- 
miscear?  tanquam  dicat  :  Non  puto  decere, 
praesertim  si  regem  Messiam  concipiam,  de 
quo  scio  prffidictum,  Ecce  virgo  concipiel  /*.  vn,  i4. 
et  pariet  filium.  Tamen  de  modo  plcnius 
edoceri  peropto  :  quomodo  igitur  fiet  is-  /.«c  i,  si. 
tud,  quoniam  virum  non  cognosco?  Nam 
quamvis  sponsum  acceperim,  firmum  ta- 
men  propositum  habeo  nunquam  conve- 
niendi  cum  eo. 

Dilectus  nieus  misit  manum  suam  pcr        4 

B  foramen  :  quia  non  virili  semine,  sed 
mystico  spiramine,  virtute  Altissimi  obum-  ibid.  33. 
brante,  illum  concepi.  Et  venter  meus  in- 
tremuit  ad  tactum  ejus,  id  est,  ipsum  Uni- 
genitum  Patris  concepi  cum  gaudio  cordis 
exuberantissimo  redundante  in  corpus  me- 
um  :  concepi,  inquam,  ad  tactum  ejus,  id 
est  ex  spirituali  et  causali  contactu  omni- 
potentisB  suge.  Quo  concepto,  Surrexi,  de-  3 
votissimeatque  humillime  regratiando  pro 
beneficio  tam  immenso  mihi  exhibito,  ut 
aperirem  dilecto  meo,  id  est,  in  thalamum 

C  mentis  mcffi  introducerem  eum  per  arden- 
tiorem  amplexum,  per  gratiae  totius  inef- 
fabile  incrementum,  ac  de  cetero  semper 
paratior  essem  ad  omnem  obedientiam  san- 
ctam,  et  devotissimam  servitutem  ipsius  : 
tanto  amplius  me  ipsam  in  cunctis  humi- 
lians,  quanto  major  fui  effecta.  Surrexi 
quoque  orando  pro  aliis,  ut  meis  orationi- 
bus  corda  illorum  aperirem  fidei  et  gratise 
Filii  mei,  quatenus  converterentur  ad  ip- 
sum,  et  salvarentur  per  ipsum.  Amplius, 
surgens  abii  in  montana  ad  cognatam  me-   itid.  39. 

D  am  Elisabeth,  ut  mentem  ejus  et  cor  in- 
fantuli  ejus  nondum  nati,  aperirem  Filio 
meo,  ita  ul  cognosceretur  ab  eis. 

Manus  yneoi  distillaverunt  myrrham  :  id 
est,  operatio  mea  et  conversatio  fuit  dein- 
ceps  totaliter  spiritualis,  et  mortificativa 
ac  aspernativa  omnis  delectationis  carna- 
lis  magis  quam  ante.  Et  digiti  mei  pleni 
myrrha  probatissima  :  quoniam  amaritu- 
dinem  passionis  Filii  mei  indesinenter  tuli 
in  corde  meo  cum  discretione  et  imitatio- 
ne,  dilectione  et  regratiatione  eximia;  sed 

2G 


402 


ENARRATIO   IN    CAP.  VI   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    XVIIT 


2,uc.  II,  42 
45. 

Malth.  \ii 
47. 


Joann.  xix. 
20,  27. 


Luc.  II,  35. 


et  proprium  corpus  discretissime  pertra- 
ctavi  in  exercitiis  virtuosis. 

Pessulum  ostii  mei  aperui  dilecto  meo  : 
quoniam,  juxta  expositiones  inductas,  non 
solum  universas,  etiam  minimas,  culpas 
prorsus  vitavi,  sed  et  actus  Filio  meo  pla- 
centissimos,  coram  eo  incessanter  cum 
omni  fervore  exercui  :  ita  quod  cor  meum 
fuit  ei  jugiter  reseratum,  nunquam  clau- 
sum.  At  ille  declinaverat  atque  transie- 
rat  :  quia  etiam  nonnunquam  me  suam 
carissimam  matrem  permisit  dire  aflligi, 
et  de  sua  passione  tristari.  Corporaliter 
quoque  interdum  recessit  a  me  :  sicut  dum 
duodecim  erat  annorum,  et  passione  in- 
stante,  et  quando  ego  et  fratres  ejus  quae- 
sivimus  eiim ;  nec  inveni  eum  semper  ad 
votum  in  tali  requisitu.  Anima  mca  liqnc- 
facta  est,  ut  dilectus  locutus  est  :  quia 
cum  siimma  aviditale,  devotissima  affe- 
ctione  et  ardentissimae  caritatis  liquefa- 
ctione,  praedicaliones  et  cetera  ejus  verba 
audivi.  Potissime  aiitem  lifiiiefacla  est  ani- 
ma  mca,  quando  in  cruce  locutus  esl  mi- 
hi  :  iMulier,  ecce  filius  tuus;  ct  discipulo 
quem  diiexit  :  Ecce  niatcr  lua. 

Invenerunt  me  custodes  qui  circumeunl 
civitatem,\d  est  praelati  el  majores  Juda)o- 
rum  :  qiii  mihi  amanlissimum  meiim  cni- 
deliler  absluleiiint,  veibis  ct  lactis  siiis 
mc  gravissime  afflixerunl,  ita  quod  gla- 
dius  doloris  peiiransivil  cor  meiim  :  et 
pallium    consolalionis,  qua   ex   Filii    mei 


A  prgesentia  et  auditu  operiri  solebam,  ver- 
terunt  mihi  in  desolationem  extremam. 
Tuncque  filiabus  Jerusalem  dicere  pote- 
ram  :  Adjuro  vos,  si  inveneritis  dilectum 
meum,  a  Judseis  captum,  ligatum,  abdu- 
ctum,  ut  annuntietis  ei  quia  amore  lan- 
^rweo^quoniam  eum  videre  et  invenire  non 
valeo.  Hursus,  o  filiae  Jerusalem,  nondum 
credentes,  si  inveneritis  dilectum  meum, 
per  fidem  et  caritatem  credendo  in  ipsum; 
ut  annuntietis  ei  quia  amore  langneo  :  id 
est,  coram  ipso  devote  recolite   qualiter 

B  ejus  amore  languida  fui  iu  mundo,  prae- 
sertim  in  passione  et  post  ascensionem 
ipsius. 

0  quam  mira  et  ingens  est  vis  sancti 
ainoris !  cujus  aculeus  inentem  amantis 
mcdullitus  penetrat,  affectum  transverbe- 
rat ;  penetralia  sic  inflammat,  et  ebuUire 
atque  erumpere  facit,  ita  ut  desideriorum 
suorum  intimarnmque  commotionum  ge- 
stus,  effectus,  atque  indicia  nequeat  cohi- 
bcre.  nec  dissimulare  :  pectus  concutitur, 
ct  inleriora  omnia   alterantur,   oculi  ma- 

C  (lent,  corpus  debilitalur,  ardet  affectio,  cor 
aestuat  profundissime  ingemiscens,  ac  lon- 
ga  suspiria  trahens.  Hajc  languidae  vulne- 
rat.-eque  anim»  certa  censentur  indicia, 
faoics  pallcns,  vultus  labescens,  fastidium 
iniindi.  iiiadvertenlia  omnis  lerreni  nego- 
lii,  vilipensio  totius  carnalis  affectus,  et 
frequens  ascensio  carilalis  cum  profectu 
ejusdem.  Gelera  patent. 


ARTICULUS   XVIIT 


ELUCIDATIO    CAIMTl  LI    SRXTI    :    giO    ABIIT    DILECTLS    TLLS,    0    PLLCIIKRIUMA     MULIERLM  ? 

I)E    CIHUSTO    ET    ECCLESIA. 


CAPITULO  priecedenli  locuta  est  spon- I)  siint  (puTsliones.  Prima  fuit   :  Oiialis  (^st  canr.  v,  9. 
sa  adolescentulis  :  Adjiiio  vos,   filite      dilectus    luns?  Ad  quam    praMuducto  re- 
Jcrusalem,  si  inveiuMitis  dilectum  iiKMim,       spiMKlil  sponsa  capiliilo.  Scc  iinda  est,  quae 
iit  anniintietis  ei  (|uia  ainorc  langiico.  \\\      modo  proponiliir  :  (juo  altiit  dilcctus  tuus       n 
quibus  verbis  adolcsccntuhi'  ad  diias  mota'      sponsus,  Dci  Filius^  qucm  in  praeicedenli-    ("!••  *1 


ENARRATIO   IN   CAP.  VI   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    XVIII 


403 


15 


12. 


Cant.y,(i.  bus  di.xisti  te  quanrere  nec  invenisse  :  un- 
de  elicimus,  quod  aliquo  modo  recessit  a 
te  (juxta  pra?cedentis  ehicidationem  arti- 
culi) ;  o  pulcherri^na  mulierum.  Quo  de- 
clinavit  dileclus  tuus?  et  quceremus  eum 
fecum,  id  est,  adjuvabimus  te  in  quajren- 
do,  et  simili  intentione  quajremus  eum, 
qua  et  tu,  orabimusque  ut  eum  simul  in- 
veniamus. 
Ad  hsec  sponsa  mater  Ecclesia  respon- 
1        det  :  Dilectus  meus  descendit  in  hortum 

Sap.wiu,  suum,  id  est,  pie  et  gratiose  a  regalibus 
sedibus  venit  in  mundum,  introivit  corda 
credentium,  et  me  suam  visitavit  Eccle- 
siam  :  quia  non  sic  recessit  aut  declinavit 
a  me,  quin  jugiter  maneat  in  me,  id  est  in 
multis  electis  et  sanctis  ac  virtuosis  homi- 
nibus.Gur  autem  Ecclesia  et  quaelibet  ani- 
Cant.if,  ma  virtuosa  dicatur  hortus,  in  expositione 
praecedentium  patuit.  Ad  areolam  aroma- 
tum,  id  est  ad  parvam  aream,  in  qua  aro- 
maticse  herbae  arboresque  nascuntur  :  hoc 
est  ad  pusiUum  gregem  valde  electorum 
et  virtuosorum  fidelium,  in  quibus  specia- 
liter  et  gratiosissime  demoratur,  sicut  in 

Zuc.xii,32.  Evangelio  contestatur:Nolite  timere,  pusil- 
his  grex,  quia  complacuit  Patri  dare  vobis 
regnum.  Sicque  per  areolam  aromatum, 
accipi  possunt  viri  contemplativi,  et  veri 
religiosi :  qui  virtutum  suavitate  et  mentis 
tranquillitate,  bonae  quoque  famse  fragrant 
odore,  aliisquc  medentur  in  anima;  ideo 
dici  queunt  aromata.  De  spirituali  tamen 

Can<.v,  13.  siguificatioue  areolae  aromatum,  dictum  est 
plenius  in  prsecedentibus.  Ut  pascatur  in 
hortis,  id  est,  virtuosis  actibus  Ecclesise  ac 

Apoc.111,20.  congregationum  fidelium  delectetur,  et  coe- 
net  cum  eis,  cooperando  eisdem,  ac  invi- 
cem  se  constringant  et  deosculentur ;  et 
liliacolligat,\d  est,personas  virtutum  can- 
dore  fulgentes,  praecipue  continentes  ac 
mente  puras,in  suorum  computet  numero 
electorum,  ac  secernat  a  reprobis,  ac  de- 
mum  in  coelesti  collocct  throno.  Unde  et 

Matth.m,  sacratissimus  dixit  Joannes  Baptista:Cujus 
ventilabrum  in  manu  ejus,et  permundabit 
aream  suam;  et  triticum  colliget  in  horrea 
sua,  paleas  autem  comburet  igne  inexstin- 


12 


A  giiibili.  Hinc  sancto  regi  .losiae  dixit  :  Jam     ii  pw. 

w^  1  j  i  .  xxxiv,  28. 

colligam  te  ad  patres  fiios. 

Quum  ergo  haic  ita  se  habeant,  cerla 
sum  de  caritate  sponsi  ad  me  et  de  fami- 
liaritate  ac  communione  ipsius,  ideo  fidu- 
cialiter  dico  :  Ego  dilecto  meo,  et  dilectus  2 
mcus  mihi.  Cui  verbo  simile  est  illud  :  Di-  Can<. ii,ic. 
lectus  meus  mihi,  et  ego  illi.  Unde  ex  di- 
ctis  ibidem.patet  hujus  intelligentia  dicti. 
Itaque,  Ego  dilecto  meo,  et  dilectus  meus 
mihi  :  id  est,  ego  illi  intenla  sum,  illi 
adhsereo,  illi  sum  placita,  ei  familiariter 

B  juncta  sum  ;  ab  ipso  amplector,  fecundor, 
deosculor.Quis  me  separabit  a  caritate  ip-  Rom.  ww, 
sius  ?  Ipse  quoque  ad  me  habet  se  dulci-  ^^* 
ter,  familiariter,  amorose,  liberaliter  val- 
de.  Qui  pascitur  inter  lilia  :  [id  est,  in 
animabus  puris  suaviter  redolentibus  et 
inEcclesiis  particularibus  reformatis,  clau- 
stris,congregationibusque  devotis  delecta- 
tur,  reficitur,  conquiescit.  Tales  etenim 
implent  desiderium  sponsi,  nostram  salii- 
tem  esurientis,  et  nostrum  sitientis  pro- 
fectum. 

G  Pulchra  es,  amica  mea,  suavis,  et  deco-  3 
ra  sicui  Jerusalem  :  id  est,  tu,  universalis 
Ecclesia  mihi  carissima,  piilchra  es  intus 
omni  ornatu  virtutum,  donorum,  et  fru- 
ctuum,  excellentiis  meritorum  ;  suavis  per 
delectationem  spiritualem, ac  pectoris  tran- 
quillitatem,  et  optimam  famam  ;  pulcher- 
rime  quoque  ordinata,  et  ordinate  disposi- 
ta  per  gradus  et  status  atque  officia,  per 
ordines  sacros  et  dignitates,  ac  potestates 
praelaticas,  et  copiosissimam  abundantiam 
ministrorum  ;  sicut  Jerusalem,  id  est  in- 

D  star  Ecclesiae  triumphantis,  sicut  in  Apo- 
calypsi  asseritur  :  Yidi  civitalem  sanctam   Apoc.  xxi, 
Jerusalem  novam,  descendentem  de  coelo  :  '• 
prout  hoc  supra  clarius  est  inductum.Pro- 
pter  quod  magnus  Dionysius  contestatur, 
Ecclesiam  militantem  se  medio  modo  ha- 
bere   inter   Synagogam   et    triumphantem 
Ecclesiam  :  quod  consonat  verbis  x\postoli 
ad  Hebrseos  :  Umbram  habens  lex   futuro-  Hebr.x,\. 
rum  bonorum,  non  ipsam  imaginem   re- 
rum.  Vel,  Sicut  Jerusalem,  id  est  instar 
Ecclesiae  primitivse,  quae  in  urbe  Jerusalem 


404 


ENARRATIO   IN   CAP.   VI   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    XVIII 


coepit,  et  Spiritum  Sanctum  recepit,  atque 
in  omni  sanctitate  et  justitia  Domino  mi- 
nistravit,  ac  ordinatissima  fuit  :  ex  qua 
tota  Ecclesia  est  exorta,  et  illius  primitivae 
Ecclesise  vestigia,  ordinem  et  doctrinam 
secuta.  Vel,  Sicut  Jerusalem  :  quoniam 
sicut  urbs  illa  tempore  legis  Mosaicae  fuit 
prae  ceteris  urbibusTerree  sanctse  ad  cul- 
tum  et  sacrificia  Dei  electa,  atque  ad 
sludium  legis  et  ad  sedem  regni  ac  pon- 
tificatus  assumpta;  ita  Ecclesia  prae  cun- 
ctis  gentibus  ad  Omnipotenlis  obsoquiiim, 
sacrificia,  regnum,  el  sacerdolium,  elecla 
esse  cognoscilur. 

Terribilis  ut  castrorum  acies  ordinata. 
Ecclesia  Chrisli,  spirituali  et  saeculari  po- 
teslate  multiplici  coordinata,  miro  modo 
vallata  esl ;  el  summi  Ponlificii  sui  aucto- 
rilas  praeclara  est  nimis,  supernaluralis  ac 
deiformis.  super  omnes  extenla,  potens 
excommunicare,  damnare,  ligare,  solvere, 
tradere  Satanae,  et  reconciliare.  Sub  hac 
polestate  sunt  ecclesiastica}  potestales  spi- 
rituales  mullae  ac  varia^.efficaciam  glorio- 
sam  habenles. Deinde  sequunlur  poleslales 
saeculares,  imperialis,  regalis,  duoalis,  et 
comitalis.  Insuper  sancta  Ecclesia  circum- 
munila  atque  vallala  et  cincla  est  sui  au- 
xilio,  praesentia  protectioneque  Salvatoris, 
/s.xxvi.i.  lanquam  inui'0  et  anleinurali,  angeloniin 
quoque  ciislodia,  el  praMaloiiim  suoriim 
diligciilia  pastorali.  Koborata  quoque  esl 
per  dona  gratiae  gralificanlis  ac  graliae 
gratis  dalae,per  sapienliam  et  virlules,  per 
signa  alque  miracula,  et  tolo  orbe  lerra- 
ruin  diffusa,merilis  ac  mulliliidine  perso- 
nariim  ineffabililer  firinala.  Verissime  er- 
go  lenibilis  esl  adversariis  el  rebeliibus, 
spiritibusque  malignis,  sicul  caslrorum 
acies  ordinala  :  inlelligendo  per  castra, 
nuillitudinem  forlaliliorum  ad  iuvicem  be- 
ne  disposilam  :  qiiani  inlueri.  forinidinem 
inculil  polissime  hoslibus.  Vel  inlelligcn- 
do  per  caslrorum  acicm  ordinalain.  gran- 
dem  el  forlem  exercilum  pugnalorum  ac 
inililum,convenienler  coordinaliiin  ae  piii- 
denler  disposiliim,  non  nimis  conslricluin, 
nec  niinis  palenlcin,  il;i  iil  ab  adxcrsjuiis 


A  penefrari,seu  ab  invicem  separari  non  va- 
leat:imo  invicem  bene  concordem  ac  mu- 

.  tuo  se  slipantem,  per  quod  exercitus  talis, 
est  hostibus  suis  maxime  metuendus.  Si 
autem  inter  se  discors  sit  aut  divisus,  ac 
inordinale  et  imprudenter  dispositus,  non 
est  nisi  victima  ac  ridiculum  adversariae 
poleslatis.  Sic  plane  universitas  Chrislia- 
norum,  per  fidem,  spem,  caritatem  con- 
cordans,  sapienter  disposita,  et  se  invicem 
juvans,  fortissima  terribilisque  consistit. 
Porro  si  per  haereses  et  schismata  divida- 

B  tur,  seu  per  discordiam  conlra  se  invicem 
prcelietur  ;  jam  mox  gaudent  de  ea  adver- 
sarii  ejus,  cernentes  eam  sic  debilitari  et 
impugnabilem  fieri. 

Averle  oculos  tuos  a  m^,  quia  ipsi  me  4 
avolare  fecerunt.  In  his  verbis  ad  inflam- 
mandum  cor  sponsae,  videtur  sponsus  lo- 
qiii  per  modum  fervidissimi  amaloris,  ila 
devicti  amore  suae  dilectae,  ut  eam  non  au- 
deat  intueri,  ne  ex  illius  inspectione  laeda- 
tur  ex  vehementia  prjpdominantis  amoris: 
qiiam  qiianlo  diligenlius  ac  diulurnius  in- 

(^  liielur.  lanlo  pliis  ainore  illius  accendilur 
el  torqueliir.  Ilaque  ail  sponsus  coeleslis 
carissimae  suae  Ecclesiae  :  Averle  oculos 
liios  a  me,  id  esl,  tam  intense  le  diligo,  ut 
ardorem  hujus  amoris  plenius  exprimere 
m-iiueain,  nisi  le  (]uasi  horlando.ul  cesses 
ad  teinpiis  me  inlueri  orando.  medilando, 
psallendo,  et  conlemplando  :  quia  ociili 
lui  pudicissimi,  columbini,  fecerunt  me 
avolare,  id  est,  ad  tempus  sublraliere  me 
libi,  (jiianlum  ad  dulcem  consolaloriam- 
que   pijcsenliam,    ut    fructuosius   quaeras 

D  ine  ;  fecerunt  me  qiioijiie  avolare,  id   est, 
de  cado  ad  terram  pro  lua  salule  descen- 
dere.  Potest  et  ita  exponi  :  Averte  oculos 
luos  intcriores  a  me,  id  est,  non  coneris 
me  comprehendere  velle,  nec  contenqilan- 
do  sis  perscrulalrix  curiosa  majeslalis  mea?  Pr«.r.xxv, 
immensa'  :  (juia  ipsi  me  avolare  fecerunl,  *'• 
id  csl,  quolics  mc  lalilcr  vis  videre,  causa 
es  quod  capacilalem  liiam  me  Iranscende- 
i(>  pando.  ct  incomprchcnsibilem  me  esse 
tibi  oslendo.  Ideo  dixit  Psalmisla  :  .Mirabi-  p^.cxxsvn^ 
lis  facla  est  sciculia  tiia  cx  me:  conforlala  *• 


ENARRATIO    IN   CAP.  VI   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    XVIII  403 

est,  et  non  potero  ad  eam.  Et  alibi  scri-  A  tern  per  sexaginta  reginas,  intelligunt  ani- 

Eccie.su,  ptum  est  :  Dixi,  Sapiens  efficiar ;  et  ipsa  mas  liominum  perfectorum,  non  propter 

^*-           longius  recessit  a  mc.  Quidam  exponunl  numeri    quanlitatem,  sed  propler  myste- 

sic  :  Averte  oculos  tuos  a  me,  id  est,  ocu-  rii  significationem.  Sexagenarius  namque 

los  cupiditatis,  erroris,  et  carnalis  amoris,  consurgit  ex  senario  atque  denario  in  se 

quos  aliquando  habuisti,  de  cetero  omni-  ductis.  Denarius  vero  impletionem  signat 

no  abjicias,  et  a  meo  tollas  adspectu  :  quia  Decalogi.  Senarius,  qui  dicitur  primus  nu- 

ipsi  me  avolare  fecerunt,  id  est,  propter  merus  perfectus,  denotat  perfeclionem  me- 

eos  recessi  ab  habenlibus  oculos  tales,  vel  ritorise  actionis,  non  tantum  quantum  ad 

eos  penitus  relinqucndo,  aut  ad  tempus,  observantiam  prgeceptorum,  sed  etiam  con- 

quousque   hujuscemodi   oculi   eruerentur  siliorum,  et  quantum  ad  opera  superero- 

ab  eis.  gationis.Per  octoginta  deinum  concubinas, 

Capilli  tui  sicut  grex  caprarum,  quce  B  inteliigunt  animas  proficientium:qu8e  non 

5        apparuerunt  de  Galaad.  Derttes  ttii  sicut  pertingunt  ad  principales  atque  preecipuos 

greges  ovium,  qum  ascenderunt  de  lava-  illos  sponsi  amplexus,  ad  quos  perductae 

cro,  omnes  gemellis  fetibus,  et  sterilis  non  sunt  animse  perfectorum,  sed  adspirant  ad 

Cant.\y,\,  est  in  eis.  Ista  quarto  capitulo  scripta  sunt  eos  ;  nec  ita  legitimum  proferunt  fructum 

^'    g       atque  exposita.  Porro  quod  subditur,  »S«cM^  virtutum,  ut  illse.  Octonarius  namque,  se-    DeCcnesi 

cortex  mali  punici,ita  gena;  tuce  absque  cundum  Augustinum,  est  numerus  dimi- *   '  ■'*^'"' 

occultis  tuis,  coincidit  cum  eo  quod  scri-  nutus  et  imperfectus  :  quoniam  partes  ip- 

ihid.^.    plum  est,  Sicut  fragmen  mali  punici,  ita  sius  simul  sumptae,  minus  efficiunt,quam 

gense  tuse,  absque  eo  quod  intrinsecus  la-  suum  totum.  Per  adolescentulas  autem  in- 

tet  :  nisi  quod  hic  dicitur,  Sicut  cortex,  numeras,  accipiunt  animas  incipientium, 

ibi,  Sicut  fragmen.Corfex  autem  malogra-  quse  multse  sunt  nimis.  Similiter  per  re- 

nati  forinsecus  durus  est,  asper,    defor-  C  ginas,  possunt  intelligi  animse  virginum 

mis  ;  intus  vero  albescens,  continet  grana  dcvotarum;  per  concubinas,  animge  vidua- 

alba  :  sic  gense  Ecclesise  arduam  vitam  ge-  rum  ;  per   adolescentulas,    animse  conju- 

rentis,qu£e  foris  adversitatibus  exercetur  :  gatorum.  At  vero  Gregorius  per  reginas 

fructum  habet  internum  pulchrum  ac  dul-  intelligit  animas  sanctorum,  qui  se  lauda- 

cem,  imo  et  aliorum   fecundativum,  dum  biliter  regunt,  et  carnem  rationi  omnino 

acceptam  gratiam  in  proximos  administrat.  subjiciunt ;  per  concubinas,  quse  non  pro- 

7             Sexaginta   sunt   reginoi,  et   octoginta  lem  legitimam,  sed  voluptatem  exquirunt, 

concubince,  et  adolescentularum   non  est  falsos  preedicatores,  qui  nec  Christi  hono- 

numerus.   Quamvis   sapientissimus    Salo-  rem,   nec   audientium   salutem,  sed   pro- 

mon  in  senio  suo  extreme  infatuatus,mul-  priam  queerunt  laudem  et  commoda  sua; 

tas  valde  habuerit  uxores  regales  et  con-  per  adolescentulas  vero,  animas  vanitatibus 

cubinas  et  adolescentulas ;  istud  tamen  de  D  atque  lasciviis  deditas,  quarum  numerus 

ipso  ad  litteram  non  potest  intelligi,quum  ignoratur. 

mneg.xi,  in  libro  Regum  scriptum  sit  :  Fuerunt  ei  Una  est  columba  mea,perfecta  mea  :  id        8 

uxores  quasi  reginae,  septingentae,  et  con-  est,  quamvis  diversse  sint  animae  seu  per- 

cubinse  trecenta}.  Hoc  quoque  probat  Au-  sonse  fideles,  magis  aut  minus  virtuosae, 

gustinus,  affirmans  Salomonem  scripsisse  quse  deficere  possunt  ac  cadere  et  spiritua- 

hunc  librum  suse  tempore  juventutis.  Per  liter  constuprari ;   una  est  tamen  sponsa 

mulieres  autem  sic  depravatus  est  tempo-  mea  jugiter  sancta,  a  columbina  simplici- 

re  senectutis.  De  hoc  loquitur  Augustinus,  tate  nunquam  deficiens,  et  sanctitatem  in 

disputans   contra  Faustum  Manichaeorum  se   ac    perfectionem    inviolabiliter   conti- 

episcopum.lntelligendum  est  ergo  deChri-  .    nens  :  quse  errare  non  valet,  nec  tota  de- 

sto  et  credentium  animabus.  Quidam  au-  ficere,  quia  a  Spiritu  Sancto  gubernatur 


3 


27. 


27 


406  ENARRATIO   IN   CAP.  VI    CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.   XVIII 

ac  conservatur,  iitpote  universalis  Ecclesia  A  Ecclesiae  militantis,  intelligitur  triumphans 

militans  :  quse  una  est  unitate  fidei,  spei,  Ecclesia,  quse  militantem  moritis  suis  pre- 

et  caritatis,  unione  verae  concordise,  et  per  cibusque  tuetur.  Nam  et  gaudium  est  an-  Luc.x\,\o. 

eadem   media  ad  eumdem   finem  salvifi-  gelis   Dei  super  uno  peccalore   poenitcn- 

Ephes.y,  cum  tendcns.  De  qua  ait  Apostolus  :  Elegif  tiam  agente. 

sibi  gloriosam  Ecclesiam.  non  habentem  _     l'i(/cnmf  ca^n  filia'  Sion/id  est  prie{a.[3i 

maculam  neque  rugam.  Quod  quamvis  pro  adoloscentulaj  seu  animse  de  novo  conver- 

statu    futuro   magis'  conveniat   Ecclesiae,  sse  :  quae  sunt  filiae  Sion,  id  est  filia;  spe- 

secundum  Hieronymum  super  Jcremiam,  culationis  per  fidem;  quff  vident  per  spe-  icor.xm, 

et  secundum  Bernardum  in  sermone ;  ta-  culum    in   a?nigmate,    el  virtutes   sanclse '"' 

men  et  pro  statu  prsesenti  aliqualiter  com-  matris  Ecclosiae  intuendo,  mirantur  et  lau- 

petit  ei   :  quoniam   quantum   ad  mombra  dant  oam:c^  hcatissiinam  prwdicaverunl 

sua  viva,  carot  mortalium  vitiorum  et  pra-  B  rcgi)Hv.  de    quibus   jam    dictum  est  :  id 

varum    intentionum    ruga   ac    niacuhi.  ct  esf,  animae  pcrfecforum  acutius  conside- 

scmper  habet  in  se  aliquas  sanctas  perso-  rando  dona  et  privilegia  almae  matri  Ec- 

nas.  Totum  aufem  a  suis  parfibus  denomi-  clesiae  pra^stifa,  fassae  sunt  eam  beatissi- 

nationem  sorfifur,  imo  denominationos  di-  mam  esse  in  spo,  inchoaliono,  merifo  ac 

versas  et  quasi  contiarias,  sicut  ha^c  ipsa  praelibationo.  Nompo  qno  EccU^sia  sanctior 

Ecclesia  dicitur  sancta  et  deformafa,  virgo  gratiosiorquo  consistit,  eo  hoc  modo  bea- 

ef  meretrix,  secundum   exposilores   non-  fior  perhibetur.   E(  concubina'  laudave- 

js.i,2\.   nullos  super  ilkid  Isaiae  :  Quomodo  facta  runt  eam,  tanquam  onini  alia  congrega- 

est  meretrix  urbs  fidelis?  quoniam  qui-  tione  et  plebe  praeclariorem. 

dam  in   Ecclesia  Deo  pura  menfe  adhae-  Quw  est  ista  qua;  progrcditur?  \A  est,        9 

renf,   plures  vero  mento.  imn  et   corpoio  quam  venusta,  commondabiiis  ef  praeclara, 

Ps. I.XXI1,  fornicantur  ab  00,  piout   in  Moialil)us  su-  C  ost    univoisalis  Ecolosia  1  porgons  de- via 

pcr  Job  diffuso  traclat  Grogoiius.  hujus  exsilii  ad  anlornae  patriam  clarifatis, 

Una    est   matri   sua',   electa   gcnitriri  non   (juiescens  per  forporem,  quamdiu  in 

SMa'.-id  cst,  ha?c  ipsa  venerabilis  Ecclesia,  hujus  vita^  vorsafur  curiiculo;  (juasi  au- 

subsistit  et  est  ad  laudem  et  gloriam  pie-  rura  consurycns,  id  est,  de  imperfecto  ad 

tafis  et  grafia.' Dei,  sou  incroaf.r  sapionti.o  porfocliora  jugilor  proporans,  a  lenebris 

ejus  :  quie  pielas,  gralia,  sapiontia.  iiiaior  ignoranlia:'  ad  lucem  sa[)ionliae  scandens, 

totius  Ecclcsia^  appollaliir,  quia  por  dona  a  via  puigativa  por  illuminativam  ad  uni- 

gratisB  juslificanlis  eam  regenerat,  fovef,  livam  ascendens;  pulchra  ut  lumt  :  qiio- 

malernalitorque   cuslodit.    Et    polesl    por  niam  a  Solo  jusliliae  omnem,  quam  habet, 

matrem,  gralia  haplismalis  inlolligi.  (|Uir  accipil  lucem  cf  clarifatom,  sapicnliam  el 

originaliler    rogonoiat    aninias,    taiKiiiain  virliilcni.  El  sicul  luna  illiiniinal  noctom, 

janua  sacramontorum.   .Mator  quo^iuo  fo-  I)  ac  inlor  nocluina  sidoia  lucol  splondidius; 

tius  Ecclosi»,  polesl  vocari  piimiliva  illa  ita  Eoclcsia  illuslrat,  docel,  ot  dirigil  se-  /.i<c.i,79. 

Ecclesia,  sub  Aposlolorum  rogimine  in  Jc-  dentos  in  lenobris  ot  iimbra  morlis  hujus 

rusalom  inchoala,  a  qiia  tota  ICcclesia  est  sa^culi.  Ill  cunclis  in  hoc  mundo  sapion- 

V*.  11, 3.    exorla,  juxla  illiid  in  Isaia  :  I)c  Sion  oxihil  tior  invenilur,  delorminans  quid  dc  ne- 

lex,  et  vorbuin  Doinini  do  Jorusaloin.  Jiixta  ccssifatc  salutis  oportoaf   credoro,  agere, 

illins  piiiiiitiva' Mcclosi.T  inslitiilionom,  ic-  ot   \ouovo.  Etccta  ?//  .so/ .•  quoniani   spon- 

gulain,  ac  doctrinam,  subsistit  ol  convcr-  sa  osl   Solis  aelcrni,  ef  ci   in   poifoclione 

salur  univorsalis  Ecclesia  :  quod  etiam  ad  similior,  ad  camdom   bealiludinom  prae- 

primitivae  Ecclesiae  magnum  cedil  praeco-  deslinata  alquo  venlura.  ad  (iiiain  ille  se- 

nium  et  honorcm,  ol  ad  gloria^  cjus  aug-  cundum  assumplam   nafuram  clocfus  est 

menfum.  Kursus,  por  matrem  et  gonitricom  ac  pcrvenil;  tcrrittilis  ut  castrorum  acies 


ENARRATIO    IN   CAP.  VI   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    XVIII 


407 


10 


ordinala  :  quod  prsecedenti  capitulo  ex-  A  igneae  caritatis  sunt  positi,  et  quorum  est 
positum  est. 

Descendi  in  horium  nucicm.  Istud  tam 
de  Christo  quam  de  universali  Ecclesia 
potest  exponi.  Christus  ergo  per  suae  pie- 
tatis  condescensionem  et  opem,  descendit 
in  horlum  nucum,  id  est  ad  congregationem 
fidelium  atque  constantium  personarum, 
quae  arduam  ducunt  vitam,  et  instar  nu- 
cum  contemptibiles  foris  videntur.  Imo 
per  soliditatem  virtutum  fortiter  sunt  con- 
tra  suse  salutis  hosfes  muniti,  sicut  nux 


dominicam  passionem  jugiter  ferre  in 
corde,  ac  prselati  quorum  praecipue  est  ad 
sanguinis  effusionem  pro  fide  ac  justitia 
esse  paratos  (ut  instar  malorum  punico- 
rum  ruboant  intus),  et  [qui]  contemplatio- 
nis  ac  dilectionis,  bona?que  famse  odore 
ac  suavitate  ornantur  ac  fragrant,  et  alios 
attrahunt.  Christus  itaque  tanquam  pastor  joann.x, 
bonus,  visitat  suam  Ecclesiam  in  singulis 
gradibus  ac  statibus  ejus,et  ab  unoquoque 
requirit,  ut  secundum  exigentiam  su»  vo- 


11,  u. 


forti  ac  ligneo  tegitur  tegumento;  intus  B  cationis  fructificet.  Insuper  ipsa  Ecclesia 

synodaliter  congregata,  seu  ejus  praelati  et 
ipsa  per  suos  praelatos,  consideral,  visitat, 
et  reformare  conatur  particulares  Ecclc- 
sias,  et  singulos  gradus  ac  ordines. 

Subditur  in  persona  Synagogse,  in  fine 
sseculi  convertendae  :  Nescivi,  id  est,  di- 


vero  dulcem  continent  fructum,  devoti- 
onem  internam,  mentis  tranquillitatem, 
conscientise  puritatem,  contemplationis- 
que  gratiam,  ac  divini  fervorem  amoris, 
sicut  nux  nucleum.  Et  sicut  ex  nucleo 
extrahitur  oleum,  sic  ex  illorum  virtutibus 


11 


compassio,  pietas  ac  vera  devotio.  Et  sicut  gnitatem,  sanctitatem,  et  gratiam  Ecclesise 

nux  in  exordio  corticem  habet  humidum,  Christi  non  consideravi,  nec  novi.  Gujus 

mollem  ac  viridem,  qui  veniente  maturi-  annectitur  ratio  :  Anima  mea,  id  est  vo- 

tate  aret  ac  decidit  :  sic  perfecti  in  suse  luntas  seu  ratio  male  disposita,  seu  ani- 

conversionis  initio  vallati  erant  et  cooper-  malis  affectio,  conturbavit,  id  est,  inquie- 

ti  propriae  carnis  et  sensualitatis  mollitie,  G  tavit  eta  veritatis  consideratione  impedivit 

fervore,  atque  humore;  sed  virtutum  ad-  me  propter  quadrigas  Aminadab,  id  est, 


veniente    maturitate,   caro  et  sensualitas 
aruerunt,  edomitse  ac  repressse. 

Ul  viderem  poma  convalliwm,  id  est, 
minus  perfectos  attenderem  ac  juvarem, 
imo  et  in  humilitatis  imo  positos  approba- 
rem.  Tamen  per  poma  possunt  et  nuces 
intelligi,  quoniam  omnis  arborum  fructus 


ex  consideratione  potestatis*  et  magnifi- 
centise,  virtutis  et  gratise  regni  Juda  :  quod 
designatur  per  Aminadab,  de  cujus  stirpe 
reges  regni  Juda  progeniti  sunt;  et  per 
quadrigas  illius,  fortitudo  et  excellentia 
regni  illius  insinuantur.  Atque(ut  dicitur) 
Aminadab   cum    tribu    Juda  primo    post 


*  alias  pie- 
tatis 


comestibilis,  communi  nomine  pomum  vo-      Moysen  ingrediendo  fundum  maris  Rubri  Exod.\\\; 


catur  :  sicut  in  Evangelio  fertur  de  ficu,      siccatum,  promeruit  regium  sceptrum,  ce- 

Marc.  XI,  quam   Ghristus    accessit,   quod    non   erat      teris  tribubus  Moysen  sequi  timentibus.  Jii- 

*^"  tempus  pomi  illius.  Denique,  per  superio-  D  da)i  autem  usque  in  preesens,  considerando 

res  et  perfectiores  Christus  visitat,  dirigit,      quam  mirabiliter  et  prseclare  lexvetus  per 

et  adjuvat  minns  perfectos  :  quos  tamen      Moysen  data  fuit  et  confirmata  et  inclyte 


■22. 


Joann.  i, 
17. 


interius  tangit  multoties  per  se  ipsum.  Et 
inspicerem,  si  fioruissent  vinea',  id  est,  an 
particulares  Ecclesise  seu  congregationes, 
claustra,  collegia,  ad  fructum  spiritualis 
vini  essent  dispositse,  et  floribus  salu- 
brium  meditationum  piarumque  affectio- 
num  ornatse  ac  fecundatee;  et  germinas- 
sent    mala  punica,   id    est,    an    fructuosi 


conservata,  prsecipue  a  populo  tribus  Ju- 
da,  atque  ibidem  per  Prophetas  et  signa 
prseconizata,  renuunt  credere  legem  illam 
per  legem  evangelicam  esse  evacuatam,  et 
Jesum,  legis  Mosaicse  exterminatorem,  esse 
divinitus  missum. 

Expositores  vero  communiter  per  qua- 
drigas  Aminadab,  intelligunt  quatuor  Evan- 


essent,    qui    in   statu   contemplalionis  ct      gelia  Ghristi,  et  primos  eorumdem  prsedi- 


408 


ENARRATIO   IN   CAP.  VI   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    XVITI 


Marc.  XVI, 
15;/?om.xv 
i^etseq. 


Joann.  \. 
18. 

Is.  I.III,  7. 

Ps.  xxxix 
8,0. 


12 


Xlatach.  IV 
5,6. 


catores,  sanctos  Apostolos,  qui  evangeli- 
zando  tanquam  quadrigae  discurrerunt  per 
mundum,  circumferentes  Jesum  et  Evan- 
gelium  ejus  ubique  terrarum.  Aminadab 
quippe  interpretatur,  spontaneus  populi 
mei  :  sicque  per  Aminadab  accipitur  Chri- 
stus,  qui  Patre  volente,  spontaneus  pro 
salute  populi  sui  venit  ad  passionem,  sicut 
testatur:  Nemo  tollit  animam  meam  a  me, 
sed  ego  pono  eam.  De  quo  Isaias  prsedixit : 
Oblatus  est,  quia  voluit.  Qui  Christus  etiam 
in  Psalmo  fatetur  :  In  capitc  libri  scri- 
ptum  est  de  me,  ul  faccrem  voluntatem 
tuam ;  Deus  meus,  volui,  et  legem  luam 
in  medio  cordis  mei.  Contiirbata  est  igifur 
Synagoga  propter  qnadrigas  Aminadab,  id 
est  ex  prfpdicatione  Evangelii  Chrisli,  quo- 
niam  inlerim  porturbatur  propria  incre- 
dulitale,  et  ad  contradicendum  movelur 
propler  diversa  motiva,  lamen  irrationa- 
bilia  et  insufficientia  ac  facililer  solubilia. 
In  fine  autem  conculietur  ad  credendum 
Evangelio  Salvatoris,  prsedicanlibus  Elia 
et  Enoch. 

Denique,  ut  aliqui  dicunt,  Amina<lab 
non  esl  hic  nomen  proprium,  nec  una  di- 
clio  secundum  llcbr;pos;  sed  nomen  com- 
mune,  seu  polius  duo  nomina  appcllati- 
va,  significantia  popiilum  principanlem  : 
quod  ad  prajtaclam  potesl  exposilionem 
reduci. 

Consequentcr  Ecclesia  horlalur  Synago- 
gam  ad  conversionem.  Rcvertere,  rever- 
tcrc,  Sunamitis ;  revertcre,  revertere,  ut 
intucamur  tc  :  id  est,  tii.  plcbs  Isiacli- 
tica,  redi  ad  verum  Messiam  Jesum,  crede 
in  eum,reverlerc  ad  fidein  patriim  sanclo- 
,  riim  :  sicul  Malachias  pra>dixit,  quod  Elias 
convertet  cor  filioriim  ad  palrcs  corum. 


A  Revertere  ad  poenitentiam,  ad  obedien- 
tiam,  perseverantiamque  finalem.  Rever- 
tere  a  quatuor  plagis  terrae,  ab  hac  extre- 
ma  captivitate,  ab  indurata  excsecatione, 
ad  credendum,  ad  obediendum  omnibus 
quse  in  quatuor  Evangeliis  credi  seu  im- 
pleri  jubentur.  Recte  demum  per  Suna- 
mitem,  intelligitur  plebs  Hebraea,  nunc 
captivata  et  aspernata  :  quoniam  Sunami- 
tis.  capliva  seu  despecla  inlerprelalur;  et 
quoniam  Suna  civilas  erat  lerrae  promis-  josue: 
sionis,  de  qua   pulcherrima   illa  Abisag 


18. 


D' 


R  ultima  David  regis  conjux,  fuit,  ut  patet  iii/?ej,.i,3. 
terlio  Regum  :  qiuT  el  frequenler  Sunami- 
fis  vocala  est. 

Postremo  huic  carilativse  ac  pise  petitio- 
ni  Ecclesise  Deus  cito  adsistens  ac  favens, 
respondet  Ecclesise  :  Quid  vidcbis  in  Su-  { 
namitc,  nisi  choros  castrorum  ?  tanquam  ("pvn) 
dicat  :  0  Ecclesia,  fiet  quod  exhorlaris,  in 
tantum  quod  Synagoga  in  fine  converlen- 
da.  erit  tam  forfis  in  fide,  tam  roborafa  in 
spe,  et  accensa  in  carifafe,  ac  omni  sapien- 
fia  ef  virlule  munila,  angelicis  spiritibus 

C  circumvallata,  ac  multis  agminibus  cre- 
denlium  copiosa,  quod  non  videbis  in  ea 
nisi  choros  casfrorum,  id  csl  socielates 
mililantium  Deo,  quia  pro  Deo  ac  fidc  mori 
eriint  parali.  Choros  quoque  castrorum,  id 
esl  acies  el  connexiones  graliarum,  virlu- 
tum.  donorum  ac  aliorum  charismatum 
divinoriiin  :  ila  quod  quse  diu  jain  anle 
contra  fidem  pugnavil,  de  cetero  tecum 
pro  fidei  defensione.  conlra  Anlichrisliim 
seu  alios  perfidos,  dimicabit.  Dicit  autem 
.Mcthodius  marlyr  ac  pia'sul  in  suo  libello, 

1)  (iiioil  ccntuin  (jiiadraginla  quatuor  millia 
JuiUcoruni  lunc  credilurorum,  occidcntur 
ab  Antichrisfo. 


ENARRATIO   IN   CAP.  VI   CANTICI   CANTICORUM,   —  ART.    XIX  409 


ARTICULUS  XIX 

DECLARATIO   EJUSDEM    CAPITULI    SEXTI,  DE   CHRISTO    ET    SPONSA    PARTICULARI. 

17       /~\  UO  abiit  dilectus  tuus,  o  pidcherrima  A  quiescere;  et  ab  eis  colligemus  tibi  exem- 

(cap.v)    \f  '^yiuiierum?   quo   declinaoit   dilectus  pla  virtutum,  exercitia  actionum,  quibus 

tuus?  ct  qiuvremus  eum  tecum.  Uxores  et  insistendo  valeas  recuperareoptatam  spon- 

sponsa?  ejusdem  mariti  aut  sponsi  carna-  si  pr»sentiam,  consolationem,  amplexum. 

lis,  raro  concordes  et  caritativa^  alque  pa-  Ad  h»c  sponsa,  id  est  anima  contempla- 

cificse   sunt   ad   invicem  :  quoniam   una  tiva  ac  fervens,  respondel  :  Dilectus  meus 

impedit  aliam  a  dcsideratis  mariti  ample-  descendit  in  hortum  suum,\d  est  in  quam- 

xibus,  qui  dum  pergit  ad  unam,  recedit  ab  cumque  virtuosam  personam  :  in  qua  tot 

alia  :  ideo  illee  mutuo  invident  sibi.  Secus  sunt  spirituales  arbores,  quot  virtutes;  tot 

est  de  his  quse  sponsse  sunt  sponsi  coele-  poma  et  fructus,  quot  meritorii  actus;  tot 

stis  :  quia  quo  amplius  diligunt  sponsum,  fontes,  quot  habitus  intellectuales;  tot  flo- 

eo  cordialius  amant  se  invicem;  nec  una  res,  quot  bona  proposita  et  desideria  pia. 
invidet  alteri  amplexus,  oscula  unionem-  B  Ad  areolam  aromatum,  id  est  ad  mentem 

que  sponsi,sed  super  his  invicem  congra-  in  qua  sunt  theologicae  ac  suprem»  vir- 

tulantur,  quoniam  una  non  impedit  aliam  tutes,  contemplativique  actus,  et  excessi- 

a   talibus   bonis,   sed   juvat  et   promovet  vi  anagogici  motus  sancta)  dilectionis  in 

eam  ad  talia,  orando  pro  invicem,  et  mu-  sponsum  :  quae  omnia  sunt  aromata  pror- 

tuo  sedificando.  Nec  sponsus  deserit  unam,  sus  pretiosissima  et  valde  coram  sponso 

ut  visitet  aliam  :  imo  omnes  simul  potest  fragrantia. 

invisere,  tamque  faciliter  omnibus  simul  IJt  pascatur  in  hortis,  id  est,  in  actibus 

satisfacere    ac    uniri,    ut    uni.    Siquidem  sapientialibus,   prudentialibus,  consiliari- 

sponsus  iste  per  suam  majestatem  ubique  bus  ac  scientialibus  intellectiva?  potentige 

est  prgesens,  estque  omnipotens.  At  vero  delectetur  (secundum  quod  actus  isti  pro- 

particulares  spons»  sibi  invicem  familia-  cedunt  ex  sapientia,  consilio,  scientia,  ut 
res,  conqueruntur  ad   invicem  suas  affli-  G  sunt  dona;  et  ex  prudentia,  prout  virtus 

ctiones,  desolationes,  ariditates,  quas  inci-  est  cardinalis),  in  actibus  quoque  spei  et 

dunt,  dum  prsesentiam  sponsi  concupitam  caritatis,  fortitudinis,  pielatis,  timoris  fi- 

non  habent;  queerunt  qunque  ab  invicem  lialis,  ac  latria)  atque  justitiae,  quae  perfi- 

solatium,   consilium,  atque  auxilium  :  et  ciunt  voluntatem.  Ilaque  tam  intellectus 

quia  unaquseque  earum  tantoexstat  humi-  cum  suis  ornamentis,  id  est  habitibus  et 

lior,  quanto  perfectior,  quaevis  earum  al-  actibus  meritoriis,  hortus  est,   quam  vo- 

teram  vocat  pulcherrimam.  Sicque  querela  luntas  :  sicque  in  uno  totali  et  grandi  hor- 

unius  audita  de  sponsi  recessu  a  se,  aliae  to,  continentur  plures  horti  particulares 

condolentes  mox  dicunt  :  Quo  abiit  dile-  minores.   Nam  et  ipsa  anima  hortus  est, 

ctus  tuus,  0  pulcherrima  mulierum,  quse  ager  ac  vinea  :  similiter  qua^Iibet  ejus  po- 

tanto  es  pulchrior,  quanto  amore  sponsi  tentia,  quse  subjectum  est  alicujus  virtutis. 
repletior?  Quo  declinavit  dilectus  tuus?  et  D  .£"(!!  lilia  collignt,  id  est,  quidquid   boni, 

quseremus  eum  tecum  :  id  est,  dic  nobis,  virtuosi  et  pulchri  in  his  hortis  invenerit, 

in  quibus  mentibus  putes  eum  specialifer  acceptet,  et  in  memoria  sua  reponat  ad 

habitare,  gratiosius  operari,  salubriusque  remunerandum  tempore  opportuno,  atque 


4i0 


ENARRATIO   IN   CAP.  VI  CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    XIX 


Ps.  I.XXII, 

26;  Thren. 
III,  24;  Ps. 
XV,  5. 


ad  praesentandum   Deo  Patri  tanquam  ad-  A 
vocatus    fidelium.    Etenim    si   sancto  Job 

johxiy,n.  dicerelicuit  Deo,  Signasti  quasi  in  sacculo 
universa  delicta  mea  :  quanto  magis  dice- 
re  poluit.  Signasti  quasi  in  thesauro  om- 
nia  opera  mea  bona  ?  Siquidem  pronior 
est  Deus  ad  piefafem,  quam  ultionem,  qui 

/«.Lxvi,i8.  apud  Isaiam  profestatur  :  Ego  autem  opera 
eorum  et  cogitafiones  venio  ut  congregem. 
Ecce  quam  gloriosum,  fructuosum  ac  no- 
bile  est  huic  suavissimo,  benignissimo, 
affectuosissimo  sponso  inhffrere,  uniri. 
vacare,  immergi,  qui  fam  gratiosissiine  ac  \i 
liberalissime  operatur  in  anima  pura,  il- 
luminafa,  et  amorosa  :  quse  consequenfer 
cum  ingenti  ait  fiducia  : 
2  Effo  dilecto  mco,  et  clilectvs  meus  mi- 

hi :  id  est,  infendanf  et  vacenf  alii  quibus 
velint,  cupianl  et  conenfur  placere  homi- 
nibus,  ad  dignitates  atque  officia  promo- 
veri,  difari,  famari  ct  glorificari  in  sreculo 
isto  :  sufficit  mihi  sponsus  meus.  Ille  pars 
mea,  ilie  heredifas  mea,  illc  tofum  et 
summuni  bonum  nieum;  pr;pter  et  e.xfra 
ipsum  nihil  (|uaM(),  nil  oplo;  in  ipso  salus  (^ 
mea  et  gloriafio  mea,  spes  mea  et  fota  oc- 
cupatio  mea.  Quid  necesse  est  vagari  per 
mulfa,  el  per  inania  distrahi?  quum  spon- 
sus  iste  sit  summum,  perfecfum,  infini- 
fiini.  invariabile  bonuin;  nulli  se  n^^gans, 
nullum  dcspiciens.  duinniodo  sincere  se 
verfat  ad  ipsiim  ;  et  in  ipso  esf  cum  pleni- 
fiidine,  jiicundifafe,  el  excellenfia  infini- 
fa.  (iiii(l(iiiid  saliibiilci'  ai^pefi  potesf.  Effo 
ergo  dilecto  meo,  a  (]ii(i  nullii^  pnesii- 
maf.  fenfef,  usurpel  aveitere  me.  Nec  im- 
merifo  dico  luec,  (piia  dllcctus  mcits  mi-  D 
hi  :  id  esf,  ipse  (jiiaiiivis  sit  excellentite 
tam  immensae,  atlamen  fam  dignanter,  fa- 
miliariter,  socialiter,  amorose.  ac  diilci- 
fer  se  habet  ad  me  paiiperculam  ef  iiidi- 
gnam,  quasi  ali(|iiid  esseni ;  imo  veluli  ad 
soroiein,  ad  amicam,  ad  sponsam  :  qiiia 
quo  major  esl  ejus  niajeslas,  eo  el  iiia- 
jor  est  dignalio  ejus;  el  ul  iniilla  paucis 
perslringam,  quasi  mihi  soli  haheiel  in- 
lendere  ac  uniri.  Ideo  carifafe  cogenfe,  fi- 
duciamque  donante,  quasi  oblifa  excellen- 


tiae  ejus,  nomino  eum  dilectum  et  spon- 
sum  :  nec  solum  dilectum,  sed  et  dilectum 
meum. 

Interea  hac  devotione,  gratitudine,  ca- 
ritate,  slnceritate  suse  sponsa?  delectalus 
misericordissimus  et  amanfissimus  spon- 
sus,  cifo  rependif  vicem  sponsse,  et  pro- 
rumpit  in  ejus  prgeconia,  dicens  :  Pulchra 
es,  amica  mea.  Nam  ipsa  proprise  imperfe- 
cfionis  recognitio  tam  amorosa  et  humilis, 
vehemenfer  pulchrificat  fe,  et  quod  deest 
per  naluram.  supplelur  per  grafiam  :  et 
qiianto  mihi.  tolius  pulchriliidinis  super- 
splendidissimo  fonti  ac  lumini  perfecliona- 
liter  iiifinilo  ac  superpulcherrimo,  ampli- 
us  appropinquas,  intimiusque  conjungeris, 
profundius  quoqiie  immergeris;  eo  utique 
copiosius  pulchiificaris,  exuberantius  il- 
Iuslraris,  el  radio  sapientite  salufaris,  ful- 
gore  alfissimse  verifalis,  ardore  divini  ac 
sancli  ainoris  abundantius  ac  magnificen- 
fiiis  perfunderis,  venuslaris,  repleris.  Sic- 
que  supeinafiirali  ac  deiformi  polifa  de- 
core,  amicla  lumine  gratia?  ac  virlutum,  uf 
vcslimciilo,  siuiris  es  eliain  :  quoniam  spi- 
riluali  gaudio  paceque  pecforis  es  perfusa, 
ef  in  castissimum  omnis  boni  honesfi  affe- 
cfum  firmiter  fransformata.  virfiiosorum- 
qiic  actuum  delecfalionibus  exhilarata;  et 
quain  magna  sit  miiltifiido  dulcedinis  in- 
cieatip,  fanlo  siiaviiis  ac  plcniiis  gustas  et 
expciiris,  (luanfo  fontali  illi  incircumscri- 
piibili  afque  iminensa)  diilcedini  familia- 
riiis  soles  uniii.  Ilinc  visceribus  piefafis 
ac  suavifatis  rcdundas  et  affluis  :  imo  et 
effliiis.  leqiie  effiiiulis,  ac  delectabilis  es 
ad  amanduin.  rnde  ef  mese  deliciie,  (luam- 
vis  nuHiiis  indigeam,  sunt  esse  teciim  : 
qiioniam  mihi  cx  nie  ipso,  ex  propria  bo- 
nitale,  caritafe,  piefalc,  deleclabile  el  ju- 
cundum  est  esse  cum  creafura,  quani  falem 
cl  inihi  lam  similein  amabilemqiic  cfficio. 
E/  dccora  sicKt  Jcriis(di'm,  id  cst  cudesfi 
Jerusalcm  in  pulchrifiidine  assimilafa  : 
quoniam  conversafio  tua  in  cCBlis  est,  ef 
in  tciris  vilain  angclicam  ducis,  qiiia  in 
carne  non  carnaliler,  sed  spiiilualiler  vi- 
vis,  ac  civiuin  supernorum  aclibus  occu- 


Ps  \\\.i6\ 
\Petr.\\,i. 


Prov. 

VIII, 

31. 

Ps 
Ps. 

KV,  2. 
CXWII 

/'/n7i/i/).iii, 
•0. 


41. 


ENARRATIO   IN   CAP.  VI   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    XIX  411 

paris,  videlicet  contemplationi,  dilectioni  A  jussi  filiis  Israel,  ut  facerent  sibi  fimbrias  Num.xv, 

ac  laudibus  Dei.  quatuor,  per  quatuor  angulos  palliorum,     '    ■ 

Tcrribilis  ut  casfrorum  acies  ordinafa.  ponerentque   in  eis  vitfas  hyacinlhinas  : 

0  quam  terribilis  est  anima  virtuosa,  san-  quas    quiim  viderent,  recordarcntur  om- 

cla,  contemplativa  immundis  spiritibus, eo-  niiim  mandatorum  meorum,  ne  sequeren- 

yo6xu,2i.  rumque  principi.  qui  factus  est  ut  nullum  tiir  cogitationes  et  oculos  per  res  varias 

timeret !  Nonne  anima  talis  sua  profun-  fornicantes.  Si  ergo  populo  durae  cervicis 

dissima   humilitate  terribilis  est  spirilui  tanlam  indixi  oculorum  custodiam  :  quan- 

superbi»,  et  vincit  ac  agitat  eum  in  om-  to  magis  indecens  est  atque  culpabile,  ut 

nem  ventum,  quia  fortissime  ei  resistit,  ac  tu,  quse  sponsa  mea  es,  per  oculorum  in- 

fugit  ab  ea?  Sic  quoque  carilatis  su«  ar-  custodiam   ine   offendas,    seu  aliud   quid 

dore  incendit,  vincit,  fugat,  spiritum  invi-  intendas  dum  mihi  intendere  habes?  Noli 
dise  infelicis ;  sic  et  mansueludine  ac  pa-  B  ergo  a  me  oculos  columbinos  avertere,  nec 

tientia  sua   spiritum    ira3   atque   tristiti»  vana  et  vilia  intueri,  qua>  jugiter  habes  ac 

vertit  in   fugam.  Et  breviter,  quo  anima  merito  debes  ad  me  oculos  tui  cordis  diri- 

se  ipsam  plus  frangit,  quo  inter  proximos  gere.  Nonne  incustoditus  oculus,  incusto- 

et  fratres  humilius  et  exemplarius  conver-  dili  cordis  est  signum?  Ideo  oculi  incusto- 

satur,  quo   paci   et   concordise    fraternali  diti  me  faciunt  avolare,  id  est  a  mente 

.i/a</A.xin,  diligentius  studet,  satagens  auferre  de  me-  recedere. 

dio  omnia  scandala,  quo  tentationibus  vi-  Capilli  tui  sicut  grex  caprartim ,  etc. 

rilius  reluclatur,  quo  omne  opus  Dei  quo-  Istud  supra  expositum  est. 

tidie  cum    diligentia  implet  majori,  quo  Sexagintasunt  regina\et  octoginta  con-        7 

custodiae  cordis  et  assiduo  interiori  pro-  cubina',  et  adolescentvlarum  non  est  nu- 

fectui  incessabilius  instat  ardentiusque  in-  werw.s.  Per  concubinas  in  Scripturis  fre- 
vigilat;  eo  omnibus  adversariis  sua?  salu-  G  quenter  intelliguntur   uxores   secundarisB 

tis  terribilior  comprobalur.  Qui  ergo  cupit  ac  minus  principales,  et  tamen  legitima?  : 

da^monibus    prgevalere,    tanto    ferventius  sicut  in  Genesi  legitur  Abraham  filiis  con-   c.en.iiw, 

virtuosis  insistat  operibus,  quanto  acrius  cubinarum  munera  contulisse ;  et  conslat  ^- 

ab  illis  tentatur  :  correptiones  et   corre-  quod  erant  ejus  uxores  legitimae.  Sic  Zel- 

ctiones  cum  omni  regratiatione  suscipiat;  pha  et  Bala  in  Genesi  interdum  vocantur   md.^w, 

se  ipsum  in  cunctis  humiliare  ac  frangere  concubinse  Jacob,quandoque  uxores.Ita  et  *;,"*"' ^""^' 

enitatur;  sicque  Omnipotentis  praesentiam  nuuc  per  concubinas  intelliguntur  animge 

omnia  intuentem   vigilanter  perpendens,  virtuosae  veraciter  Christi  sponsae,  quam- 

studeat  Deo  cum  ampliori  sincerifate  ac  vis  adhuc  imperfectse.  Pra>terea,  per  regi- 

diligentia  quotidie  deservire.  nas  possunt  intelligi  animse  quse  in  vir- 

^uerte  oc^^^os /Mos,  id  est  oculorum  tuo-  tulibus   Iheologicis  magis  abundant ;  per 
rum  abusum,  evagationem  et  curiositatem,  D  concubinas,  qu»  in  virtutibus  intellectu- 

«  we.Juxta  quem  sensum  in  Evangelio  jus-  alibus  amplius  fulgent;  per  adolescentu- 

Jbid.\,f9;  si,  Si  oculus  tuus  scandalizat  te.erue  eum,  las  autem,  animse  illae  quae  in  moralibus 

et  projice  abs  te.  Sic  ergo  averte  oculos  plus  abundant  virtutibus.Yel,  regin»  sunt, 

tuos  a  me,  ne  in  mea  pra>senlia  pecces  per  qua?  magis  ardent  in  caritate  ;  concubinEe, 

evagationem,  curiositatcm,  abusum  oculo-  qua>  amplius  micant  in  spe,  adspirantes 

rum  tuorum  interiorum   aut  exteriorum.  assidue  ad  sincerum  et  perfeclum  sponsi 

/?;ec/!.xx,  Sic  cuim  per  Ezechielem  prsecepi  :  Unus-  amplexum ;  adolescentula?  autem,  quse  fi- 

quisque  offensiones  oculorum  suorum  ab-  de  resplendent  :  fide,  inquam,  formata  et 

jiciat.  Juxta  quem  sensum  hortatur  Apo-  operosa,  non  informi  et  mortua. 

Co^osi.  tii,  stolus  :  Mortificate   membra   veslra   quee  Una  esf  columba   mca,  pcrfecta    mca.        § 

sunt  super  terram.  Prsetcrea  per  Moysen  Quamvis  prajfata^  virtutes  dicantur  conca- 


xviii,  9. 


7. 


5. 


20 


412  ENARRATIO    IN   CAP.  VI   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.   XIX 

tenatSB,  ita  quod  habens  unani,  habet  et  A  ciensque  virtute,et  a  minori  lumine  gratiae 

alias,  (lummodo  aliquam  habeat  quantum  ad  eminenliorem  ejus  lucem  conscendens, 

ad  esse  meritorium  ac  formatum;  nihilo  de   virtute   in    virtutem   fortiter   profici-  PsLxxxm, 

minus  una  anima  bona  magis  abundat  in  scens.  Nempe  justorum  semita  quasi  lux  *p.  , 

ista,  alia  magis  in  altera.  Juxta  quem  sen-  splendens,  procedit  et   crescit  usque   ad  is. 

sum  de  unoquoque  cantatur  Sanctorum  :  perfectum  diem.  Et  recte  anima  virtuosa 

Acc/i.xLiv,  Non  est  inventus  similis  illi,  etc.  Sic  quo-  comparatur  aurorae:quoniam,  sicut  aurora? 

que  jam  sponsus  de  qualibet  anima  vir-  aliquid  caliginis  nocturnae  miscetur,  quod 

tuosa  perfecfa  fatetur  :  Una  esl  columba  tanto  plus  pellitur,  quanto  aurora  altius 

mea,  perfecta  mea,  in  quantum  queelibet  elevatur;  sic  animse  in  principio  suse  con- 

talis  in  aliqua  perfectione  pra^fiilget.Unde  versionis,dum  adhuc  in  statu  est  incipien- 

icor.vii,  el  Pauhis  :  Unus(|uisque,   intjuit,  donum  tium,    admiscentur   caligines   passionum, 

suum  habet  a  Deo.  Et  sicut  columba  fre-  B  ignorantiaium,  ac  reliquiarum  pra^ceden- 

quenter  in  uno  ct  codem  anno  prolificat,  tium  vitiorum  :  qua?  omnes  paulatim  per 

gregatimque  volat.  visum  quoque  muho-  claritafcm  gratiae  et  per  splendorem  sapi- 

ties   renovat,  et   caret  felle,  ac  gemitum  entiae  ac  virtufum  spiritualium  profectu- 

habet  pro  cantu  :  sic  anima  Christi  sponsa  um  expclhintur. 

fructum    paiit   virtiifum    assiduc,   ct  fre-  Pnh-hra  vt  hina  :  quoniam,  sicut  luna 

qiientcr  rcnovatur,  ilhniiinaturque  mente,  mox  eclipsafur,  opaco  aliqiio  infcr  eam  et 

et  per  caritalcin  atque  concordiam  manet  solem  erecto;  sic  anima  quantumlibet  vir- 

in  catholica  communione  ac  sociefate,non  tuosa,  si  ad  momenfum  avertatur  a  Sole 

segregans  semetipsam,  nec  singiilaritate  se  sapientiae  sponso  ccelesti,  obtenebrafur,in- 

divi(h'ns,  aliosve  pcrtiiibans  ;  carcf   item  digelqiic  indcsincntcr  conservari  ab  illo  : 

amaiifudinis,  indignationis,  ct  iraciindiic  alioqui  mox  labitiir.  Nec  in  hac  vita  fam 

felle,  utpotc  caritatis,  piefatis,  mansiictu-  C  pulchia  cfricitur,  quin  quolidianis  culpis 

dinis  lita  melle;  sicque  contempfis  mundi  veluf   lunaribiis  maculis  respergalur.  Ve- 

solatiis,  pro  suis  ac    aliorum    ingcmiscit  rumfamen  per  supcrnafuralia  lumina  coe- 

pcccatis,    anhclat    iul    patriam,    ac    lotius  lesfium  gratiarum,  virlutum,  donorum,  ac 

miindi  deflcf  vifia  et  ffiiimnas.   Una  est  meiitorum,   multo  pulchrior  est    luna  et 

inatri  siur,  id  esf,  quaelibcl   anima  talis,  cnnctis  cndi  sidcribus.  Spirilualia  etenim 

consistit  ad  gloriam  ct  profcctuin  univer-  el    siipcrnaluialia    vchcmcnlcr    cxcedunt 

salis  Ecclesia^ :  cui  honorificum  expediens-  corporalia  cf  naturalia  cuncta.  Electa  ul 

qiic  ccnscliir  habcic  filias  lalcs,  commii-  sol,  id  csl  elcgans  insfar  solis  :  quoniam, 

nitati  tam  cxcmplares,  ac  pro  commiini  sicut  sol  ciincfis  vaA\  astris  esf  pulchrior, 

bono  Ecclesia?  incessabiliter  deprecantes.  causaIior,el  celcra  illa  illiiminans;  sic  fre- 

Vidcrunt  cain  fHi<r,ct  hcatissimam  ])r(r-  quentcr  contingil,  animain   quamcumque 

(-//crtrc/v/»/. Propriuin  qiiippc  est  animabus  D  virluosam,   in    mcdio  congrcgalionis  suae 

devotis,  caritativis,  huinilibus,  non  se  ip-  esse  celeris  perfccfiorem,  fructuosiorem, 

sas,sed  consocias  ef  consorores  suas  lauda-  exemplariorem,  ila  (piod  vcrbo,  exemplo 

re,  mirari,  cxfollere.  Idcirco  diim  animam  ac  fama  illiiininal  ceteros.  Ef  certe  bene- 

tam  fervidam,  virtiiosam,  composifain  cer-  dicfa  Deo  est  anima  illa,  cujus  sapicnfia 

nunt,  continuo   admirantiir   cxccllcntiam  proximoriini  crrorcs,  ignorantias,  diibila- 

gratiio  ei  conccssae,  ct  valdc  fcliccin  rcpu-  fioncs,  pcr[)lcxilalcs  fiigat.  dissolvif,  ccrli- 

tant  cam,  ac  aliis  imifandam  proponunt,  ficaf ;  cujus  fcrvor  aliorum  fcporcm  accen- 

9        diccntes  :  Qua'  cst  ista,  qua'  progreditur  dit,  ciijus  mansuefudo  ac  paticnlia  aliorum 

quasi  aurora  cons^irgens ?  quasi  dicant  :  iram    impaticntiam(|uc    confringil.   ciijiis 

Yaldc  commcndabilis  cl  pni^clara  est  anima  probilas  alqu(>  hmnilitas  aliormn   im|)ro- 

ista,  tam  efficacifcr  in  omni  cresccns  profi-  bilatem    elationeiiKiuc  rt>priniit   ct  rcfor- 


ENARRATIO   IN   CAP.  VI   CANTICI   CANTIGORUM.    —   ART.    XX  413 

mat.  Terribilis  ut  castrorum  acies  ordina-  A  tere,  revertere,  ut  intueamur  te.  Animae 

ta  :  sicut  cxpositum  est.  virtuosae  sui  sponsi  succenssc  dilectionc, 

10  Descendi  in  hortum  nucum.Vnaquadque  quum  viderint  animam  aliquam  a  sponsi 
anima  virfuosa,  proprii  cordis  hortum  de-  fidclitate  ac  puro  connubio  deviantem  seu 
bet  per  diligentem  considerationcm  intra-  lapsam,  a  spiritualibus  et  supernis  ad  car- 
re;  et  horlum  nucum,  id  est  superiorem  nalia  et  terrena  curvatam,vehementercon- 
partem  suam,  videlicet  intellectivam  po-  dolentei;  et  exhortantur  ut  pffinitens  re- 
tentiam  ac  voluntatem,  in  quibus  sunt  vertatur  ad  sponsum,  revertatur  a  prava 
solidiores  virtutes,  provida  examinatione  cogitatione,  inordinata  affectione,  ab  illi- 
perambulare,  an  quid  virtutibus  sanctis  cita  locutione,ab  omni  opere  malo  et  omis- 
contrarium  ibi  exsurgat  pensando  :  sicque  sione  iniqua,  ad  meditationes  salubres,  af- 
videre  poma  convalUum,  id  est  virtutes  fectiones  sinceras,  ad  sedificatoria  verba 
morales,  et  actus  earum  quae  in  appetitu  B  virtuosaque  opera  :  quatenus  eam  ita  re- 
sensitivo  esse  dicuntur,  discutiendo  eas-  versam  cum  gandio  intueantur  :  a  qua 
dem,  ne  quid  vitii  ipsis  admisceatur,  et  deviante,  vultum  complacentiae  averterunt. 
illud  auferre;  si  floruissent  vinea',  id  est,  Hanc  exhortationem,  compassionem,  ca- 
an  habilus  intellectuales  procedant  debito  ritatem  adolescentularum  approbat  spon- 
modo  in  actum  :  puta  prudentia,  scientia,  sus,  alloquens  unamquamque  illarum  : 
sapientia,  per  quas  oportet  dirigere  actus  Quid  videbis  in  Sunamite,  nisi  choros  \ 
virtutum,  vim  appetitivam  superiorem  ac  castrorum?  id  est,  animam  istam  aversam  "■•'i'vii) 
inferiorem  perficientium ;  e;;  ^ermmassm^  et  lapsam,  conspicies  adhuc  taliter  poeni- 

mala  punica,  id  est  septem  dona  Spiritus  tentem,  satisfacientem,  proficientem,quod 

Sancti,  quse  sunt  habitus  supernaturales  ubi  abundavit  iniquitas,  abundabit  et  gra- flom.v,20. 

infusi,  per  quos  fit  anima  dirigibilis  ac  tia ;  et  erunt  in  ea  structurse  virtutum  fir-   Apoc.xxi, 

11  celeriter  mobilis  a  Spiritu  Sancto.  Nesci-  C  missimse,  spiritualia  arma,  omnisque  belli-  •*• 

vi,  id  est,  ab  liorum  notitia  et  exsecutione  cus  apparatus  adversus   aerias  potestates  Ephes.si, 

fui  aliquando  impedita.  Anima  mea  con-  ac  acies  vitiorum.  Frequenter  enim  con-  '-■ 

turbavit  me propter  quadrigas  Aminadab :  tingit,  ut   recidivantes,   per   poenitentiam 

id   est,  ex  consideratione  evangelicorum  reparati,  sint  solito  cautiores;  et  tanto  hu- 

voluminum  Salvatoris  (juxta  praecedentis  miliores,  quanto  gravius  peccasse  se  cer- 

expositionem  articuli),  sum  compuncta  et  nunt;  tanto  quoque  ferventiores,  quanto 

mota  ad  ista  intuenda  ac  peragenda.  majorem  se  advertunt  esse  misericordiam 

12  Revertere,  revertere,  Sunamitis ;  rever-  consecutos. 


ARTICULUS   XX 

EXPLANATIO    EJUSDEM   CAPITULI    SEXTI,    DE   CHRISTO   ET   SPONSA   SINGULARI. 

1        ~V\ILECTUS  meus  descendit  in  hortum  D  autem  uterus  gloriosissimse  Virginis,hortus 

J_/  suum.  Hoc  sacratissima  Domina,  Ma-  dicatur,  imo  hortus  mundissimus,  fecun- 

ter  Deifera,  intemeratissima  atque  purissi-  dissimus,  speciosissimus,  redolentissimus, 

ma  Yirgo,singulariter  dicere  potuit,  quan-  dictum  est  ssepe.  Denique  invariabilis,  il- 

do   Unigenitus   Patris   in   uterum   ejus   a  localis,  intemporalis,   et  incircumscripti- 

/•s.xviii,  7.  summo  coelo  descendit  per  Incarnationis  bilis  Deus  in  summo  ccelo  specialiter  csse 

myslerium,  et  habitavit  in  medio  ejus.Gur  et  habitare  asseritur,  quoniam  illic  magni- 


414 


ENARRATIO    IN   CAP.  VI   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    XX 


ficenlius  operatur,  evidentiusque  videtur. 
Dicitur  quoque  inde  descendere,  non  lo- 
cum  mutando,sed  in  creatura  aliquid  ope- 
rando.  Et  quamvis  ad  universos  justos 
dicatur  descendere,  gratiam  infundendo 
seu  perficiendo  :  tamen  ad  unicam  ac 
prseclarissimam  Yirginem  descendit,  hu- 
manae  carnis  substantiam  ex  ea  hyposfa- 
tice  assumendo  ;  atque  ad  ipsam,  quam 
assumpsit,humanitalem  descendit  per  per- 
sonalem  seu  hypostaticam  unionem.  Por- 
ro  uterus  praestantissima?  Yirginis,  fuit 
hortus  Yerbi  aeterni,  tanquam  creatoris, 
electoris,et  inhabilatoris..4rf  areolam  aro- 
matum,  id  esl  ad  ipsam  praeelectissimte 
Yirginis  mentem,  omnium  divinorum  fru- 
cluum  ferlilitate  plenissimam,  a  Spirilu 
Sancto  diligentissime  cullam,  seminalam, 
et  fecundatam,  suavissimis  virtutum  ger- 
minibus  decoratam.  Imo  prius  venit  in 
menlem  Yirginis,  quain  in  ventrem  ipsius; 
sed  veniendo  in  vcnlrem,  venil  quo(iue  in 
menlem,augcndo  in  oa  imeslimabililer  gra- 
tiam  ct  virlutes,  sapicnliam,  dona  et  Iru- 
ctus.  Ut  pascatur  in  hortU  e(  lilia  colli- 
gat.  Lilia  Yirginis  incom[)arandae,  erant 
spiriluaiissima;  ac  purissimie  ejus  affe- 
ctiones,  altissimae  conlcuiplaliones,  ac  ce- 
tcri  aclus  ejiis  inlcrni  :  quibus  sponsus 
deleclabatur  polissime;  ct  tanlo  plus,  (juo 
haec  Yirgo  sibi  carior  el  complacenlior 
fuit,  cl  quo  omnes  actus  praclatos  ex  ca- 
ritate  principiavit  cminenliori. 
3  Hinc  sponsus  ad  ejus  hiudes  converti- 

Can(.i,ii;  lur.  l^ulclira  e.s,  amica  mm  .'sicul  hoc  sae- 
'^'  '■  "■  pe  exposilum  esl.  Nempe,  ul  ait  .Vnsclmus, 
tanla  puritale  uilcbal.quod  sul)  Deo  major 
inlelligi  nequit.  (juid  candidius  ea,  (|iiam 
candor  iucis  aeternae  elegit  in  malrem,qua' 
fontem  universi  concepit  peperilque  deco- 
ris,  quao  roseo  j^udore  i)urpureo(iue  can- 
dore  dccentissime  luil  pertusa,  cujus  ap- 
paralus  ac  vullus  omni  niorali  venuslate 
resplenduerunl,quae  impuritatc  culpae  nun- 
qiuun  lacla,  in  ouini  splcndore  sapientiae 
ac  virtutum  incessanler  incomparabililer- 
que  profccit?  Suavis,  imo  prorsus  dulcis- 
sima.   I*ulchrum  enim  dicilur  per  respc- 


A  clum  ad  visum ;  et  ipsa  pulchritudo,  est 
suavitas  ac  quaedam  refectio  oculorum  ex- 
teriorum  ac  interiorum.  Ideo,  sicut  in  re- 
gno  ccelorum  Yirgo  dignissima  post  Filium 
suum  ineflabili  speciositate  pra?fulget;  sic 
intuilio  pulchritudinis  ejus  universos  ci- 
ves  ccelestes  incffabiliter  singularilerque 
post  Christum  delectat.  Suavis,  inquam,  et 
decora,sicut  Jerusalem  illa  ccelestis  :  quia 
in  lerris  conversans.angdica  puritale  pol- 
lebal.  Imo  tanlae  sanctilatis  mcrilis  fuit 
splendiflua,  quod  super  universos  angcli- 

B  corum  choros  spirituum  digna  fuit  subli- 
mai'i.Ideo  pulchritudo  ejus  quam  habuit  in 
lioc  mundo,  aplius  comparatur  decori  tri- 
uuiphanlis  quam  militantis  Jerusalem :  quo- 
niam  pulchriludo  ejiis  radiosissima  fuil, 
sinc  tolius  admixtionc  culpae  quantumli- 
bel  parvse. 

Terribilis  ut  castrorum  acies  ordinata  : 
id  est,  inslar  acierum  ac  exerciluum  ange- 
licorum  spirituum  (qui  caslra  Dei  vocanlur)  ceji.vx^n, 
mctucuda  es,  o  potcnlissima  universitatis  '• 
Hcgiua,  augelis  lcncbrariim  cl  oinni  alli- 

C  tudini  contiaDeum  se  exlollenti.  Tu  c.nim 
inullo  subliinius,  imperialius,  gloriosius 
reprimis  et  coerces  aerias  poleslates  ab 
impugnalione  et  infeslatione  mililantis  Ec- 
clcsjje.  VA  sicul  fluil  cera  a  facic  ignis,  Pj. lxmi.s. 
sicul  fugil  ccrvulus  ab  inscculionc  Iconis; 
sic  dcficiunl  ac  fugiuul  a  lua  potenlia 
at(iue  praesenlia  invisibiles  hostes.  Tu  ca- Gen.  111,15. 
piil  contrivisti  serpentis,  el  omnem  peri- 
inis  luereticam  pravilatem.  0  quanlum 
formidaul  supcrbissimi  illi  luain  profun- 
dissiiuam  huinililatciu  I  (lualiter  aidenlis- 

I)  siiiia  caritas  lua  ipsos  inccndil  !  qualiler 
affligit  crudelissimos  el  invidiosissimos 
illos  viscerosissima  pietas  ac  redundanlis- 
siina  misericordia  lua!  Sic  el  mansuelissi- 
ma  tiia  dulcedo,  ac  dulcissima  mansuelu- 
do,  amarissimos  spirilus  illos,  iu  (luibus 
piiedoiniiialur  amcns  furor,  irratiouabi- 
lis  conctipiscentia,  et  phantasia  prolerva, 
vehemcnter  cxcrucial  cl  conlorquel. 

Averte  oculos  tuos  a  me.  quia   ipsi  me        4 
avolare  fcccrunt.   IIoc  jiixla   praMnducla, 
propriissime  polcst  accipi  diclum  a  Chri- 


ENARRATIO   IN    CAP.  VI   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    XX  415 

sto  ad   suam    dilectissimam   Matrem,    ad  A  alienissima.Et  sicut  comparatione  mei  nul-  ii/a»/ixix-, 

insinuandum  prsecordialissimum  valdeque  lus  est  bonus;  sic  comparatione  tui,  nul-  ,(,'"  "'"""' 

singularem  suum  amorem  ad  ipsam  :  qua-  la  perfecta,  quantiimcumque  praiclara  et 

si  si  amplius  inspiciatur  ab  ea,  ferre  non  magna.  Imo  ceteree  cunctse  regin»,  sunt 

quear  pr»  vulneratione  amoris  :  ut  intel-  tu»  ancillae.  Una  est  matri  suw.  Tu  enim, 

ligatur  per  modum  hyperbolicse  locutionis  o  sponsa,  secundum  carnem  es  filia  Syna- 

amaloriique   sermonis.   Nam   et  superius  gogse.et  ad  ejus  honorem  et  gloriam  ccdit, 

c«.iMv,9.  dixit  ad  eam  :  Vulnerasli  cor  mcum,  soror  imo  et  ad  illius  profectum  et  opem,  quod 

mea,  sponsa,  in  uno  oculorum  tuorum  :  tu  talis  ac  tanla  es,  et  quod  ipsa  lalem  ac 

quanlo  magis  inambobus?  et  in  uno  crine  tantam  filiam  habet.  Nam  et  meritis  tuis 

colli  tui  :  quanto  amplius  in  multis  omni-  ac  precibus   multi  ex   populo  Judseorum 

busque  crinibus  tui  colli  ?  Vel  sic  :  Averle  conversionis  sunt  gratiam  assecuti.Verum- 

oculos  tuos  a  me,  id  est,  quamvis,  o  unica  B  tamen  infelix  illa  Synagoga,  pro  maxima 

mea,  tota  lua  delectatio   sit,    mc  jugiter  sui  parte,  ingrata  indurataque  permanet; 

intueri,  verumtamen  non  solum  me  intue-  et  quum  in  honore  esset,  non  intellexit.   Ps. \L\ni, 

aris,  sed  et  commissam  quoque  tibi  Eccle-  Blecta  genitrici  sua\  Quamvis  prseclarissi-    ''  ' 

siam  et  miseros  ad  te  clamantes.  Sic  ergo,  ma  Virgo  sit  mater,  advocata,  ac  regina 

Averte  oculos  tuos  a  me,\A  est,  ad  alios  totius  militantis   Ecclesise;  tamen  quam- 

quoque  eos  converte,  non  tamen  intueri  diu  erat  in  saeculo  isto,    erat  membrum 

me  cesses.  Attamen  oculos  illos  maternse  ac  filia   spiritualis  ipsius   Ecclesise  :  sed 

compassionis  ac  pise   sollicitudinis,  quos  huic   matri   suae,  id  est  ad  patrocinium, 

in  terris  habuisti  ad  me,  adhuc  passibilem  defensionem,  consolationem,  profectum  et 

et  mortalem,  prsesertim  tempore  passio-  salutem  hujus  matris  suae,  electa  est  de- 

nis,  averte  omnino  a  me  plenarie  glorifi-  super  esse  mater  Ghristi,  advocata  generis 

cato,  et  converte  illos  ad  miseros  exsulan-  C  humani,  refugium  miserorum,  medialrix 

tes,  ad  te   lamentabiliter  ac  devotissime  Dei  ac  hominum. 

conclamantes  :  Eia  ergo,  Advocata  nostra,  Viderunt  eam  filice,  et  beatissimam  pra^- 

illos  tuos  misericordes  oculos  ad  nos  con-  dicaverunt  reginw,  et  concubime  lauda- 

verle.   Ipsi  me  avolare  fecerunt,  id  est,  verunt  eam.i^mwe-s,  en\xn  rationales  et  in- 

piissimi  tui  respectus  et  columbini  intui-  tellectuales  creaturse,   Deo   per  caritatem 

tus,  contemplalivique  oculi  tui  attraxerunt  conjunctse,  tam  in  militanti  quam   in  tri- 

me  de  sinu  Pat-^is  in  gremium  ventris  tui  umphanti   Ecclesia,  sacratissimam    istam 

ac  mentis.  aut   frequenter  aut  indesinenter  adspici- 

Capilli  tui  sicut  grex  caprarum,   etc.  unt,  magnificant,  laudant,  tam  inferiores 

ihid.  1.    Istud  supra  in  elucidatione  capituli  quarti  quam  superiores  ac  medise.  Et  quanto  sunt 

expositum  est.  eminentiores  ac  magis  illuminatae,  tanto 

7  Sexaginta  sunt  regince,  etc.    Una  est  D  profundius  atque  limpidius  intuentur  et 

8  columba  mea,  perfecta  mea  :  id  est,  quan-  contemplantur  omnem  dignitatem,  excel- 
tumlibet  alise  animse  virtuosae,  contempla-  lentiam  et  gloriam  gloriosissimse  Virgi- 
tivse,  pudicse,  dicuntur  spiritualiter  esse  nis.  Hinc  regina^  dicuntur  eam  non  solum 
regise  conjuges  mese,  aut  adspiranles  ad  videre  ut  filise,  aut  laudare  ut  concubinae, 
perfectum  amplexum;  tanta  tamen,  o  be-  sed  beatissimam  praedicare.  Et  merito  : 
nedictissima  Parens  mea,  est  eminenfia  quoniam  ipsa  praestantissima  ac  virtuosis- 
tua  in  omni  virtute,  salute,  perfeclione  et  sima  Virgo  concepit  ac  genuit  omnium 
proprielate  laudanda,  quod  tu  sola  inter  SaIvatorem,totius  beatitudinis  fontem.  Sic- 
particulares  personas  es  columba  mea  pu-  que  ex  limpida  ejus  conlemplatione  ma- 
dicissima,  fecundissima,  gemitu  pio  sum-  xime  admirantur  omnem  perfectionem  et 
me  repleta  in  saeculo  isto,  ab  omni  felle  fclicitatem  ipsius,  dicentes  : 


416  ENARRATIO    IN    CAP.   VI   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    XX 

9            Quce  est  ista,  guce  progreditur  guasi  au-  A  considerationem,  custodiam  et  profectum, 

rora  consurgens,  jd  est,  ab  infantia,  qua  intravit  assidne   hortuni   animse   suse,  et 

uti  ratione  incepit,  celerrime  incompara-  virtutes  ac  opcra  sua  pensavit.  Nescivi  :       11 

biliterque  proficiens,  et  Christum  (qui  est  quia  beatissima  Domina  profecit  in  multis 

verus  dies  animarum  sanctarum)  prsece-  notitiis,  nec  a  principio  per  experientiam 

dens,  atque  ad  ipsum  perducens?  Pulchra  scivit  fructum  passionis  Filii  sui,  ut  post- 

ut  luna  :  quoniam  sicut  post  solem  hina  '  ca.  Ideo  subdit  :  Atiima  mea  conturbavit 

clarius  splendet   ia  coelo  et  praeest  nocti,  me  projJter  quadrigas  Aminadah  :  id  est, 

sic  illustratissima  Domina  post  Christum  affectio  cordis  mei  n)e  vehementer  affli- 

solem  justitiae,  in  tota  clarius  micat  Ec-  xit,  eo  quod  Evangclium  Filii  mei  viderem 

clesia   militanti   ac  triumphanti,  ct  mili-  non  recipi  a  Judaeis,  quibus  quadrigap.  id 

tanti  Ecclesiae  (quae  respectu  triumphantis  est  Apostoli.  Christum  praedicando  vehen- 

sedet  in  tenebris)  specialiter  praesidet.  Ve-  B  tes  ad  audientium  corda,  diu  praedicave- 

rumtamen  incomparabiliter  formosior  est  runt.  Si  enim  apostolus  Paulus  de  Judseo- 

Apoc.xir,!.  quam  luna;  imo  luna  sub  pedibus  ejus  :  rum  cxcaecatione  doluit  tam  vehementer, 

scd  pulchra  est  ut  luna,  id  est  sicut  Eccle-  ut   diceret,  Tristitia   mihi  magna  est,    et   flom.ix,», 

sia,  quia  diversae  virtutes  et  gratiae,  quae  dolor  continuus  cordi  meo  pro  fratribus  ^' 

hinc  inde  in  variis  membris  Ecclesiae  fue-  meis  Judaeis  :  quanto  magis  optima  Virgo, 

runt  et  sunt  dispersae  et  imperfectae,  fue-  quae  in  caritate  Dei  et  proximorum  ineffa- 

runt  et  sunt  in  ea  collectse  ac  valde  per-  biliter  fuit  perfeclior  Paulo?  Oravit  igitur 

fectae.  Electa  ut  so^  .•  quia  post  Christum  piissima  Mater  pro  illis  assidue. 

hominem  elegantissima  et  electissima  esse  Sed  anim.T  credenlium.  videntes  Jud;fo- 

cognoscitur.  Et  sicut  sol   celeris  planetis  rum  obstinationem  e.xlremam,  clamant  ad 

ac    stellis   est   major,    luminosior,    alque  suam   piissimam  Advocatam   :  Rcvertere,       12 

causalior;  sic   felicissima  .Mator  virginea.  C  revertere,  Sunamitis ;  revertere,  reverte- 

post  Christum   est   ccteiis   cunctis  major  ;v  .•  id  est,    ad   Ecclesiam   ex   gentilitate 

perfectione,  luminosior  sapienlia,  el  virlu-  conversam,   luae  pietalis   converle    respe- 

te  causalior,  ulpole  Cenilrix  veri  Dei,  Sal-  clum;  redi  ad  piaelatos,  redi  ad  subdilos, 

•a/iViiSai- vatoris  *  mundi.  el   inniimeiabilium   pec-  redi  ad  peccatores ;  redi  indulgentiam  im- 

"=»1''"        catorum  reductrix  ad  gratiam  ac  salutem.  pelrando,  graliam  oblinendo,  conservalio- 

Terribilis  iit  caslrorum  acies  ordinata  :  nem  impendendo,  ad  gloriam  perducendo. 

quia    in    ea    fuil    ordinatissima    virlutum  Ut  intueamur  te,  id  est,  ul  experiamur  le 

connexio,  praeclarissima  perfectionis  con-  nohis  clementer  adsistere,  et  tuam  beati- 

slanlia, et  auclorilale  maternilatis  Dei  con-  Itidinem  sinceriler  conlemplemur.  ac  de- 

stilula  esl  imperalrix  universorum,  ac  ple-  muin  in  palria  le  aeternaliter  videamus. 

na  dominatrix  adversanlium  poleslalum.  Ilanc  pelilioneni  approbal   sponsus,  di- 

10           Dcscendi  in  hortum  nucum,  ut  viderem  D  cendo  :  Quid  videbis  in   Sunamite,  nisi        1 

jooma  cowua^Zmm.  Juxta  expositiones  prae-  choros  castrorum^  \A  est.  tu,  congregatio   <«"ap-^"i 

habitas,  sanctissima  Virgo  lanqiiain  vigi-  lidelium  animarum,  merito  invocatis  spon- 

lanlissima  ac  fidelissima  advocala  el  pro-  sam  hanc  singiilarem.  quoniam  polens  est 

tectrix    Ecclcsi»    militanlis,    in    eamdem  vos  adjuvare,  lueri,  perducere  :  quia  non 

descendil  quolidie,  omnem  slalum  ac  dis-  poleslis  considerare  in  ea  nisi  aciem  vir- 

positionem  Ecclesiai  considerando,  preces  lulum  firmissimam.  el   omnium  spiritua- 

pro  ca  fundendo,  dona  gralije  impelrando.  lium  insuperabilem  vim  armorum   :  qua} 

Similiter  Virgo  Deifera,  quamvis  peccare  eliam  habet  ad  manum  coeleslium   spiri- 

non  poterat,  tamen  interiorum  siiorum  di-  liiiim    victoriosam    mililiam   suo   imperio 

ligenlissiina  ciislos  consideralrixqiie  fiiil,  ohedire  promptissimain,  per  quos  potest 

ad  vehementius  proficiendum  :  sicque  per  juvare,  vicloriamque  conferre. 


ENARRATIO   IN   CAP.    VII   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    XXI  417 


ARTICULUS   XXI 


ELUCIDATIO    CAPITULI    SEPTIMI   :    QUAM    PULCIIR!    SUNT    GRESSUS    TUI 

DE   CHRISTO   ET   ECCLESIA. 


iiatth.vi,  O  ALVATOR  in  Evangelio  loquitur  :  Ubi  A  et  calcant  terram,  quia  in  terrenis  occu- 

'^''  k3  fuerit  thesaurus  tuus,  ibi  erit  et  cor  pantur  negotiis,  et   in   corpore   Ecciesiee 

tuum.  Porro  thesaurus  Salvatoris,  est  ejus  infimuin  lenent  locum;  et  tamen  sunt  pul- 

Ecclesia,    sibi    tam    cara,  quod   pro   ejus  chri  valde,  dum  conjugali  continentia  ful- 

salute   suum    pretiosissimum    sanguinem  gcnt,  habentes,  juxta  doctrinam  Apostoli,  Hebiwm^i. 

Ephes.M,  fudit,  et  tradidit  se  pro  ea.  Ideo  cor  suum  honorabile  connubium    et   torum    imma- 

^^-  est  ubi  Ecclesia  sua  :  in  ea  est,  in  ea  qui-  culatum,    servantes    pracepta   Dei    atque 

escit,  et  commorafur  cum  ea;   et  de  ea  Ecclesiae,  et  temporalia  ad  spiritualia  re- 

libenter  confabulatur,  et  ejus  insistit  prse-  ferentes,  sicque  transeuntcs  per  transito- 

coniis,   dicens  :  ria  bona,  ut  non  amittant  aeterna. 

{  Quam  pulchri  sunt  gressus  iui  in  cal-  JuncUira;  ferninum  tuorum  sicut  moni- 

ceamentis,  filia  'principis  /  Tota,  Ecclesia  ?m.  Qiiemadmodum  supra,  ita  et  hic  spon-    Cant.w, 

appeilatur  filia   principis,   id   est   Ghristi  B  sus  describit  Ecclesiam  sub  parabolica  si- *  *'*^^" 

Tit. in,5.  sponsi  sui,  qui  eam  regeneravit  ex  aqua  et  militudine  feminse  speciosae.   Sed  quarto 

/aco6.!,i8.  Spiritu  Sancto,  atque  (ut  Jacobus  ait  apo-  capitulo  incipi^  descriptionem  hujusmodi 

stolus)  volunlarie  genuit  nos  verbo  veri-  a  superioribus  partibus  sponsae,   puta  ab 

tatis,  ut  simus  initium  aliquod  creaturae  oculis  ;  hic  autem  ab  inferioribus,  hoc  est 

ys.ix,  6.   ejus.  De  quo  Christo  Isaias  preedixit  :  Vo-  a  pedibus,  sicut  jam  patuit.  Quemadmo- 

cabitur   nomen  ejus,  Princeps  pacis.    Et  dum    autem  ad  ornatum  feminae  spectat 

Apoc  1, 5.  sicut  in  Apocalypsi  scriptum  est,  Qui  est  compositio  gressus,  et  calceatio  pedum,ita 

testis  fidelis,  primogcnitus  mortuorum,  et  et  congrua  connexio  feminum,  ut  nulla  sit 

princeps  regum  terrae.  Potest  tamen  per  claudicatio  crurum.Est  equidem  femcn  in 

principem  intelligi  Deus  Pater,  seu  Trini-  muliere,  quod  femur  in  viro.  Itaque  femi- 

tas  Deus,  et  quaelibet  divina   et   increata  na  Ecclesiae,sunt  duo  populi  concurrentes   Ephes.n, 

Persona.  Hujus  filiae  gressus  sunt  pulchri,  G  in  Ghristo,   tanquam  in  lapide   angulari,  *^-'6,2o. 

id  est,  actus  et  profectus  atque  spirituales  per  fidem,  spem,  caritatem,  videlicet  Ju- 

ipsius  affectus,  quibus  tendit   de  via  ad  daei  et  gentiles  conversi  :  quorum  junctu- 

patriam,  virtuosi  sunt  valde,  quia  secun-  ra,  est  unio  eorum  concors,  et  conversatio 

dum   divina   regulantur   praecepta   :   pul-  mutua  gratiose  pacifica,  sicut  jussit  Salva- 

chri,  inquam,  in  calceamentis,  id  est  per  tor  :  Pacem  habete  inter  vos;  et  denuo,    Marc.K, 

hoc,  quod  sanctorum  patrum  exemplis  or-  Hoc  est  praeceptum  meum,  ut  diligatis  invi-  *^- 

nantur,  sicut  pedes  per  caiceamenta,  quia  cem.  Paulus  quoque:Unanimes,  inquit,  uno  12. 

praecedentium    patrum  exemplaria  opera  ore  honorificetis  Deum;  et  rursus,  Implete  ^"'".'''''j^j' 

imitatur  Ecclesia.  Denique,  quoniam  tota  gaudium  meum,  ut  idem  sapiatis,  unani-  2. 

Ecclesia  est  unum  mysticum  corpus,  cujus  mes,  id  ipsum  sentientes.  Talis  ergo  jun- 

varia  membra,  sunt  diversa  supposita  per  ctura,  pulchra  censetur  tanquam  monilia, 
actus  et  officia  convenienter  distincta  :  sic-  D  qua:  fabricata  sunt  manu  artificis,  id  est 

que  per  pedes  Ecclesiae  designantur  con-  sicut  spiritualia  ornamenta  sapientiae  ac 

jugati,  qui  instar  pedum  assidue  tangunt  virtutum,quae  summi  Opificis  potestate  ac 
T.  7.  27 


4i8 


ENARRATIO   IN   CAP.  Vll   CANTICT   CANTICORm. 


ART.    XXI 


U 


Ezech.  III, 

17. 


prudentia  conferuntur  et  contemperantur.  A  constantes,  pretiosseque  conversationis  ex- 

Ephes.n,\]nde  dixit  Apostolus,  quod  Christus  est  sistere,  sicut  turris  eburnea  fortis  est  el 

pax  nostra,qui  fecit  utraque  unum,  id  est,  pretiosa. 

utrumque   populum   effecit  unum   ovile,  OcuU  tui  sicut  piscince  in  Hesebon,  qiioe 

unum  mysticum  corpus,  et  unam  plebem  sunt  in  porta  filice  muUitudinis.  Per  ocu- 

in  Deo.  ,  los  Ecclesiae,   intelliguntur  prselati,  quos 

Umbilicus  tuus  crater  tornatilis,  nun-  Deus  dedit  speculafores  domui  suae  :  qui 

quam  indigens  poculis,  \&  est,  similis  est  habent  se  ipsos  subditosque  dirigere,  at- 

crateri  seu  rotundse  mensurse  vini,  reple-  que  de  necessariis  providere.  Qui  compa- 

tae  optimo  vino  :  ideo  subditur,  Nunquam  rantur  piscinis  sitis  in  Hesebon  :  quae  pi- 

indigens  poculis.  Hoc  est  dicere  :  Umbili-  scinse  sunt  in  portis,  id  est  prope  portas, 

cus  tuus  est  rotundus  et  beno  formatus,  filiae  multiludinis.  id  est  plebis  habitantis 

quasi  lorno  commensuralus.  Por  umbili-  B  in  loco  sic  diclo  :  quae  pk'bs  dicitur  filia 

cum  autem,  sub  quo  concipitiir  proles,  et  miillitudinis,  id  est  nala  ex  populo  copio- 

per  venlrem    in    quo  alittir,  designantur  so  oppidi  aut  regni  iilius.  Nempe,  sicut  in 

praedicatores  :  quorum  verbis  et  exempla-  Deuteronomio  scriplum  est,  Hesebon  fuit  Deut.\A. 


ribus  gestis,  fama  ac  meritis  homines  con- 
vertnntur,ef  in  Deo  regeneranlur,  alimen- 
tisque  spiritualibus  in  Kcclesia  educantiir: 
qui  praedicatores  non  indigcnt  poculis, qiiia 
Eccii.w,^.  aqua  sapientiae  salutaris,  rore  gratiae,  fhi- 
entis  doctrinae  abundanl,  at(|ue  de  phMii- 
ludine  sua  propinant,  id  csl,  auditoribus 
suis  communicant. 


civilas  Sehon  regis  Amorrhaeorum.  Unde 
sciipluin  est  alibi  :  Ignis  egressus  est  de 
lh'sebon.nuidain  per  piscinas  in  Hesebon, 
intelligiint  duas  piscinas.quae  in  Jerusalem 
erant,  et  mulliim  ornal)anl  eamdem  :  ad- 
jicienles  quod  Hesebon  non  sit  hic  nomen 
proprium  urbis  piaefatae,  sed  commune, 
significans  computationem.  Gomparantur 


Num.  XXI, 
28. 


Vcnlcr  tnus  sicut  acervus  tritici,  id  csl,  C  igitur  ociiii   sponsip  piscin;e  in   Hescbon, 


aplum  habens  lumorem  ex  fecundalione, 
vallatus  liliis,\d  est  purilale  suavi  ac  can- 
dida.  Sicque  per  venlrem  Ecclesiae  signifi- 
catur  ejus  fecunditas  spiriluahs  ac  pura, 
Joann.\,\3.  nou  camalis  et  foeda,secundiim  iilud  :  Oiii 
non  ex  sanguinibus,  noquc  ox  voliinl.itc 
carnis,  noqiio  ox  vohintalo  viii.  sod  ox 
Doo  nali  siinl.  Undo  ot  Paulus :  In  Clirislo, 
inquit,  per  Evangolium  ogo  vos  gonui.  Kt 


I  Cor.  IV,  1 3, 


quoniain  inslar  aquarum  illariiin  sunl  cla- 
ri,  proliosi,ot  abundantos  in  luinine  cogni- 
tivo.  In  organo  quoiiue  oculorum  abundat 
aqueus  humor.  Clarilas  aulem  sapionliaB, 
liiinon  copiosum  intolligonliae,  humor  com- 
piiiutiouis,protiosilas  sanota^  ot  oxomplaris 
convoisalionis  abundaio  dobont  in  pra;la- 
lis  Ecolosiae,  priesorliin  in  opiscopis,  ce- 
lorisque   inajoribiis.   Hinc   et    per   oculos 


sioiil  piiehabiliim  osl,  por  venlrem  conve-  Ecclesiae,  possunl  inlolligi  cognilio  ejus 
nienler  mens  seu  momoria  sumitur,  seu  contemplaliva  et  praclica,  scu  sapienlia 
ipso  Haplismus.  D  alque  piiidcntia. 


3 

Canl.  IV.  5, 
i 

Ihiil.  i. 


Dko  uhi'ra  tua,  sicut  diio  Jiinniili  ca- 
prea'  geinelli.  Iloc  supra  diffuseesl  deola- 
ralum.  —  Collum  tuum  sicut  lurris  ehur- 
ncd.  Hoc  esl  quod  supra  logilur  :  Sicut 
turris  David,  colliim  liium.  Scd  hic  dici- 
tnr,  Sicul  liirris  obuinca.  Ebiir  nain(]iio 
est  os  olophanlis  animalis  oastissimi.  Sio- 
que  por  lurrim  obuincain  insiiiualiii',c|iii)(l 
hi  qui  per  oollum  Ecclesiae  denolanlur,  vi- 
dolicet  docloros,  pasloros,  ct  (|iii  aliis  sor- 
mocinantiir,    dobonl    caslilalo   ornari  ;   ol 


Xasus  tuiis  siciit  turris  Libani .  quiv  re- 
spicit  contra  Damascum.  Per  nasum  Ec- 
closiae,  virlus  discrolionis  accipilur,  qiia 
inlor  bonum  ct  malum.inlor  verum  ol  fal- 
sum,  inlor  proliosiim  cl  vile  discornil.  Et 
assimilaliir  liirri  Libani,  (|uia  siibliiuis  et 
valdo  rocta  osl  isla  discrolio,  atqiio  vorila- 
lis  candoro  pra-fulgida.  I"^l  rospicil  conlra 
Damascum,  qua^  inlorprolalur  sanguineus, 
qiiia  lerrenis  ol  sangiiinolonlis  oporibus 
sc  opponil. 


ENARRATIO   IN   CAP.  VII   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    XXI  419 

5           Capiit  tiium  ut  Carmelus,  id  est  simile  A  et  fontibus  gratise  ac  sapientise,  expurgati 

monti  Carmelo  alto,  pulchro,   fructifero,  ot  decorati. 

pascuis  copioso,  qui  spinis  et  frutetis  ca-  Sic  ergo  commendatis  pulchritudinibus 

rere  asseritur.  Quod  si  per  oculos  intelli-  partium  sponsse,  concluditur  :  Quam  pul-       6 

gantur  episcopi,  potest  per  caput  Ecclesi»  chra  es  et  quam  decora!  quasi  dicat  :  Yal- 

intelligi  Pontifex   summus,  qui  est  sum-  do  formosa  es  intus  et  foris;  carmiwa  m 

mus,  primus,  ac  generalis  Christi  vicarius  deliciis,  id  est,  quam  ostendo  mihi  dile- 

super  totam  universalem  Ecclesiam,  spon-  ctissimam  esse  per  hoc,  quod  spirituales 

sus,  caput,    prselatus,  pastor,   monarcha,  meas  delicias  tam  caritative  et  liberaliter 

fan^.v.ii.  docfor  ac  ductor  ipsius;  per  optimuni  au-  libi   communico,  et   ad  gaudia  beatificae 

rum,  potest  accipi  plenitudo  ecclesiasticse  fruitionis  mece  deitatis,  te  creavi,  redemi, 

potestatis,  in  eo  subjectivo  formaliterque  et  perduccre  volo  :  quemadmodum  passio- 

consistens,  vel  praiclara  sapientia,  seu  ma-  B  ne  mea  instante,  discipulis  dixi  :  Iterum  /oanruxvt, 

xinia  sanctitas  ad  eum  pertinens   :  quia  autem  videbo  vos, et  gaudebit  cor  vestrum;    " 

quo  plus  ceteris  prseeminet  latissima  ju-  et  gaudium  vestrum  nemo  tollet  a  vobis. 

risdicfione   ac  prselatica   potesfate,   tanto  Statura  tua  asslmilata  est  pahnce.  Pal-       7 

plus  debet  singulis  prsefulgere  omni  sa-  ma  est  arbor  victorige,  quia  victoribus  in 

pientia,  sanctitate  et   exemplaritate.   Sed  signum  triumphi  oliin  dabatur  aurea  pal- 

ipse  est  caput  Ecclesiae  vicariale.  Christus  ma  cum  laude  et  gloria.  Statura  orgo  spon- 

vero  caput  est  principale  :  qui  est  opti-  sae,  id  est  perseverantia  Ecclesise,  palmse 

mum  aurum  :  quia  in  quantum  Deus,  est  similis  porliibetur :  quoniam  perseverando 

essentialiter  sapientia  infinita,   sanctitas-  usquo  in  finem,  coronari  meretur,  sicut  in 

que  immensa;  secundum  assumptam  quo-  Evangelio  legitur  :  Qui  perseveraverit  us-  Matih.x, 

que  naturam,  plenus  cst  sapientia,  gratia  que  in  finem,  salvus  erit.  Rursus,  palma  --''""^'•'^- 

et  virtute   infusis,  beatifica   fruitione   et  C  crescendo  inferius  stringitur,  et  superius 

omni  superno  charismate. ^'^coma?  capitis  dilatafur.  Sic  Ecclesia  paulafim  proficien- 

tui,sicut  purpura  regisjuncta  canalibus,  do,  a  bassitudine  humilitatis  orditur,  at- 

id  est  rubicundae  et  nitidse,  sicut  purpura  que  ad  caritafis  amplitudinem  promove- 

regia  in  aquis  canalium  posita,  ut  in  eis  tur.Unde  fertur  in  Psalmo:  Justus  ut  palma /•«.  xci,  13. 

post  tincturam  lavetur,quafenus  color  ejus  florebit.  Rursus  statura,   id  est  rectitudo 

vivacior  venustiorque  appareat.  Porro,sic-  justitiae,  seu  altitudo  contemplationis  ip- 

ut  per  caput  potest  infelligi  caput  vicariale  sius  Ecclesiae,  palmse  assimilatur.  Et  ube- 

et  etiam  principale;  ita  per  comas  capitis  ra  tua,  id  est  vetus  ac  novum  Testamen- 

possunt  intelligi  prsecipui  post  dominum  tum,  seu  sapientia  et  caritas,  misericordia 

Papam  prselati,  et  qui  ei  familiarius  in  re-  quoque  et  liberalitas  :  per  qu»  omnia  fo- 

gimine  coadsistunt  :  qui  et  rubeis  coutun-  vet  Ecclesiafilios  suos;  assimilata  sunt  bo- 

tur,  ad  insinuandum  quod  carifate  Dei  ac  D  ^ris  .•  quoniam  spirituale  continent  vinum, 

proximi  debeant  sestuare,  et  Christi  pas-  et  mentem  caritatis  fervore  inebriant  ac 

sionem  jugiter  ferre  in  corde,  atque  pro  dulciter  alunt. 

Deo  et  fide  ac  subditorum  salute  esse  pa-  Dixi,  id  est,  in  animo  meo  firmitor  sta-       8 

rati  ad  sui  sanguinis  effusionem.  Quod  si  tui  :  Ascendam  in  palmam,  id  est,  Eccle- 

per  caput  Christus  accipiafur,  comse  hujus  siam  meam,quam  nunc  palmae  assimilavi, 

capitis  sunt  gloriosi  Apostoli  et  primi  Sal-  personaliter  visitabo,  et  corda  credentium 

vatoris  discipuli,  qui  ei  familiarius  et  im-  purgabo,  illuminabo,  perficiam  :  sicque  in 

mediatius  adhaeserunt,  atque  ab  ipso  sum-  membris   meis  crescam,  dum    fideles   ad 

pserunt  gradum  ac  potestatem :  qui  omnes  contemplationis  verticem  proficere  fece- 

caritate  tanquam  regia  purpura  sunt  orna-  .rim,et  ita  in  ipsis  ascendam;  et  apprehen- 

ti,  atque  in  canalibus,  id  est  Baptismate  dam  fructus  ejus,  id  esf,  de  ipsa  Ecclesia 


420  ENARRATIO   IN  CAP.  VII   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    XXI 

colligam  fructum  justitiae  copiosum  :  quia  A  gnat  eo   modo,   quo  juxla  prsehabita  per    Cant.  ,y, 

me  eam  visitante  ac  fecundante,  fructifi-  mala  punica  rui)entia  martyres  exprimun-  '^' 

cabit,  atque  ad  laudem  et  gloriam  meam  tur,  quorum  constantiam  et  fervorem  ac 

copiose  insistet  omni  actioni  virtutum.De-  gloriam  prsecipue  prsedicat  sancta  Eccle- 

nique  palma  inferius  aspera,  et  in  supe-  sia.  Guttur  tuum  sicut  vinum  optimum  :       9 

rioribus  pulchra,  suavis,  ac  fructuosa,  fi-  id  est,  verba  sacra  ac  fervida  per  guttur 

gura  est  crucis,  in  quam  propter  salutem  tuum   prolata,   sunt    spiritualiter  audien- 

Ecclesiae  Christus  a*scendit.  Quae  crux  in  tium  inebriativa,  ita  ut  dicere  queant  cum 

inferioribus  fuit  asperrima,  quia  in  prae-  Jeremia  :  Factus  sum  quasi  homo  madidus  ^er.  xxm,9. 

senti  fuit  maxime  afflictiva;  sed  fertilissi-  vino  a  facie  verborum  sanctorum  Dei.  Un- 

ma  facta  est  mcrilis  dominicse  passionis,  de  in  Psalmo  :  Calix  meus  inebrians  quam  Pi.xxn.s. 

et  fructum  prolulit  aternae  salutis.  Et  cerle  praeclarus  esl !  El  ut  alibi  scribitur,  Quid    Zach.xx, 
sicut  in  hymno  devotissime  canitur,  ipsa  B  pulchrum  Domini,  nisi  vinum  germinans  '" 

est  Arbor  decora  et  fulgida,  oinala  regis  virgines? 

purpura,  id  cst,  sacratissimo  corpore  Fi-         Interea  audiens  sancta  Ecclesia  a  spon- 

lii  Dei  perfosso,  sacro  cruore  ac  sangui-  so  se   taliter  commendari,   repente  vicla 

ne  ejus  perfusa  est.   De  qua  in  alio  hym-  amore  ipsius,  quasi   interrumpens  verba 

no  cantalur  :  Dulce  lignum,  dulce  pondus  ipsius,  ail  de  eo  celeris  convertendis  :  Di- 

sustinens,  quam  saccr  cruor  perunxit   fu-  <jnum  dilccto  mco  ad  potandum  :  id  est, 

s,\x?,  di^ni  c.ov^OYe.  Et  apprehcndam  fructus  vinum  hoc  spirituale,   scilicet  prsedicatio 

ejus,  id  est,  saluberrimos  passionis  et  cru-  mea  sapientialis  ac  fervida,  mihi  a  dilecto 

cis  meae  effectus  oblinebo  et  consequar  :  concessa,  lam  Airtuosa  ac  placita  ei  est,  ut 

quia  redimam  genus  humanum,  januam  dignuni  sil  quod  eam  acceplet,  et  delecte- 

regni  ccelestis  aperiam,  sanctos  de  limbo  lur  in  ea ;  labiisijue  ct  dcntibus  illius  ad 

Matth.xn,  educani,  rorteni  armatum  ligabo,  et  vasa  C  ruminandum  :quon'vdm  decel  ut  eam  nun- 

ejus  diripiam.  Fropler  quod.  passione  in-  quam  obliviscalur,  sed  memoriter  teneat 

joann. XII,  stanlc,  locutus  sum  :  Si  exallatus  fuero  a  et  perpendat  ad  remunerandum.  Possunt 

terra,  omnia  traham  ad  me  ipsuin.  liinc  in  (juoque  per  labia  et  dentes  sponsi,  prsedi- 

/«. xux, 6.  Isaia  Deus  Pater  ait  ad  Chrislum  :  Parum  calores  et  perfectiores  fideles  ipsius  inlel- 

est,  ut  sis  mihi  servus  ad  suscitandas  tri-  ligi  :  qui  prie  celeris  masticant  verba  Dei, 

bus  Jacob  el  fieces  Isiacl  conveilendas ;  dum  eorum  sensum  inliine  pensanl,  reco- 

dedi  te  in  salutem  genlium,  ul  sis  salus  gitant  et  adimplent. 
mea  usque  ad  ullimum  terra?.  Subdil  denmm  Ecclesia  :   Ec/o  dilrclo       10 

£Jt  erunt  ubcra  tua  sicut  botri  vineiv  :  mco,  ct  ad  me  conversio  ejas.  Hoc  est  quod 

id  est,caritatem  et  pietalem,  sapicnliam  el  in  pia^cedenlibus  legilur  atque  exposilum 

virlutem  liiam,  o  ICcclesia,  tam  affliienler  esl   :   l^go  dileclo  meo,   et  dileclus   meus  ran/.vi, *. 
implebo,peiriciam,  fructificaic(iue  laciain.  D  inihi.  Ila(|ue,  Ego  dileclo  meo.  id  esl.  ad 

quod  filios  tuos  copiosc  laclabis,  enulries,  eiim  gialiose  perlineo,  ejus  ainori,  contein- 

et  ad  perfeclionis  incrementa  perduces.  j&^  plationi  laudibusque  inlendo;  et  ipse  vul- 

odor  oris  tui  sicut  malorum.  Oi\or  oris  Ec-  lum  sii»  benignilatis  converlil  ad  me,  et 

clesiae,  est  devola,  amorosa,  pia  loculio,  graliose  me  visilal,ine  clemenler  exaudit ; 

sermocinalio,  oralio   et   instruclio   ejus  ;  ncc  cxlra  me  aliqiiis  polesf  salvari,  sicut 

scu   fama   siut   doctrinje,   (iiicinadmodum  ncc  cxtia  arcam  .\oc  qiiis^inam   potuit  a  f,Vn.vii,*3. 

ii  tv. II,  Paulus  lcslatiir  :  Dciis  odoreni  nolilia- sua'  diluvio    piieservari.   Ideo  confidenler  lo- 

'   '■       per  nos  manifestal  iii  oiiiiii  loco, quia  (]hri-  quor  ad  eum  :  ]'cni,  dilecte  mi,  eyredia-       n 

sti  bonus  odor  sumus.  Hic  odor  assimila-  mur  in  affrum :'id  est,qiioniam  tu,o  spon- 

tur  odori  malorum  piinicorum  :  qui  forlis  se,   tam  graliose  me  visitasli.   lani  claro 

et  bonus  esl,  alquc  marlyrii  palmam  desi-  illuniinasti.  tam  valide  acceiulisti,  ego  tibi 


ENARRATIO    IN   CAP.  VII   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    XXI 


421 


grata  cxsistere  cupio,  tuum  lionorem  et 
cultum  augeri  concupisco,  gratiam  mihi 
collatam  aliis  opto  communicare;  scd  quo- 

joann.)i\',  niam  nil  sine  te  valeo,  prccor  ut  simul 
proficiscamur  ad  catholicse  fidei  dilatatio- 
nem.  ad  errantium  conversionem,  ad  per- 
ditorum  salvationem.  Veni,  dilecte  m/,  qm 
ubique  prsesens  es,  jugiter  adsis  mihi  in 
corde ;  egrediamur  de  secreto  conlempla- 
tionis  tfi  agrum,  id  est  in  ampliludinem 

ii/aH/i.xi..i,  orbis  terrarum.  Ager  namque  est  mundus, 

38  .  . 

ut  in  Evangelio  fertur.  Commoremur  in 
villis, id  est,  inler  eos  qui  latam  ambulanl 
viam,  et  rusticanis  moribus  sordent,  per- 
maneamus,  quousque  ad  arctum  conver- 
tantur  iter  salutis,  el  urbana  decorentur 
modestia. 
12  Mane  surgamus  ad  vincas,  id  est,  Ec- 

clesias  particulares  et  congregationes  cre- 
dentium  visitemus,  ad  reformandum  col- 
lapsa,  et  ut  informentur  ad  meliora  :  et 
faciamus  hoc  mane,  id  est  celeriter  et 
ferventer,  et  statim  post  tuam  resurrectio- 
nem  mane  factam,  nocte  antiquse  infide- 
litatis  ad  terminum  suum  deducta.  Videa- 
mus  si  floruit  vinea,  id  est,  consideremus 
an  quaecumque  congregatio  seu  persona 
conversa,  ad  proficiendum  se  prseparavit, 
et  internae  reformationis  refloritionem  sor- 
tita  sit;  si  flores  fructus  parturiunt,  id 
est,  an  virtutes  et  dona  in  actus  suos  pro- 
cesserint,  ac  meritis  exornentur ;  si  fio- 
ruerunt  m,ala  punica,  id  est,  an  hi  qui 
caritate  et  contemplatione  prae  aliis  de- 
bent  esse  igniti  ac  fulgidi,  ut  sunt  pra?- 
dicatores  et  viri  heroici  ac  pra?lati,  ad 
palinam  quoque  martyrii  sint  parati.  Ibi 
dabo  libi  ubera  mea  :  id  est,  tali  fruetifi- 
catione,  conversione,  et  divulgatione  fidei 
sanctae  simul  gaudebimus,  et  cupitis  cari- 
talis  infusae  fruemur  amplexibus  interio- 
ribus  illibatis,  atque  omnem  prsedicatio- 
nem  et  fructum,  cooperationem  et  admini- 
stralionem  meam,  tibi  tolaliter  lanquam 
omnis  boni  datori  adscril)am.  Utriusque 
quoque   Testamenti    scripturas   ad   tuam 


A  honorificentiam   augmenlandam   fideliter 
ordinabo. 

Mandragorx  dederunt  odorem  suum  in  13 
portis  nostris.  Mandragorse,  secundum  Au- 
guslinum,  sunt  poma  pulchra,  odorife- 
ra,  tamen  insipida.  Gregorius  vero  accipit 
mandragoras  pro  medicinalibus  ac  redo- 
lenlibus  herbis.  Et  secundum  utramque 
significationem,  per  mandragoras  intelli- 
guntur  excellentiores  quiquc  in  sancta  Ec- 
clesia  :  qui  vita?  sinceritate  et  bona3  famae 
odoi'e  resplendent,ac  alios  attrahunt,  suis- 

B  que  exhortationibus   et  exemplis  anima- 
rum  vulnera  curant.Idcirco  in  portis  Chri- 
sti   et  Ecclesise,   id   est  in   ipsis  exordiis 
noviter  conversorum  ac  incipientium,fun- 
dunt  suum  odorem,  sedificando,  consolan- 
do,  roborandoque  tales  plantationes  novel- 
las,  sicut  horlatur  Apostolus  :  Infirmum  itom.xi\,\. 
in  fide   suscipite  ;  et  alibi,  Consolamini  itiwss.m, 
pusillanimes,  suscipite  infirmos,  patientes  **• 
estote  ad  omnes  ;  itemque,  Si  prseoccupa-  Gaiat. \i,i. 
tus  fuerit  homo  in  aliquo  deliclo,  vos  qui 
spiriluales  estis,   hujusmodi   instruite  in 

C  spiritu  lenitatis.  Hinc  etiam  scripsit  qui- 
busdam  :  Vestra  obedientia  divulgatur  in  Rom.xwi, 
omni  loco.  '^* 

Omnia  poma  nova  et  vetera,  dilecte  mi, 
servavi  tibi.  Sicut  sancti  patres  vocantur 
arbores  fructuosae,  formosae,  suaves ;  ita 
eorum  documenta,  exempla,  virtutes  et 
opera,  poma  dicuntur,  quae  ex  eis  quasi 
de  arboribus  colliguntur.  Ecclesia  igitur 
pro  aliorum  conversione  ferventer  sollici- 
ta,  parit  sibi  fiduciam,  et  loquitur  spon- 
so  :  Omnia  poma  nova  et  vetera,  id  est 

D  utriusque  Testamenti  scripturas,  auctori- 
tates,  hislorias,  exempla  et  argumenta,  pro 
fidei  persuasione  accommoda,  diligenter 
collegi,  memoriter  teneo,et  jam  parata  sum 
exponere  ad  tuum  honorem  et  gloriam,  pro 
aliorum  conversione,  eruditione  et  con- 
firmatione,  sicul  et  tu  in  Evangelio  prole- 
staris :  Omnis  scriba  doctus  in  regno  coelo-  Mauh.^w, 
rum,  similis  est  homini  patrifamilias,  qui  ^" 
profert  de  thesauro  suo  nova  et  vetera. 


422 


ENARRATIO   IN   CAP.  VII   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    XXII 


ARTICULUS   XXII 


EXPLANATIO   EJUSDEM    CAPITULI    SEPTIMI,.  DE   CHRISTO    ET    SPONSA    PARTICULARI. 


1        /~\  UAM pulchri  sunt  gressus  tui  in  cal- 

\f  ceamentis,  filia  priyicipis  I  Sponsus 

coelestis  juxfa  varium  tactum  stimiilum- 

que  amoris,  variis  modis  alloquitur  spon- 

sam,  et  divcrsis  eam  nominibus  exprimit, 

jam  sponsam,  jam  sororcm.  jam  amicam, 

jam   columbam,  jam   immaculatam,  jam 

perfcctam  nominans  cam  :  et  nunc,  quasi 

non  sufficiant  tot  appcllationes,  tam  prae- 

digna?  ct  amorosa;,nominavit  cam  nomine 

in   hoc  libro  haclenus  inandilo,  vidcliccl 

filiam ;  ucc  filiam  lantum.  scd  filiam  prin- 

cipis,  haud  dubiimi  (juin  illius  de  (juo  ail 

/»s.  Lxv,7.  Scriptura  :  Qui  dominatur  in  virlule  sua 

in  a?ternum.  Si  magna   nobililas  esl,  es- 

se  prolem  regis  seu  imperatoris  terreni  : 

quanfo  plus,  csse  sobolcm   Hcgis  a^lcrni, 

incffabilis   est   nobililas  ?  Kccc   quanhim 

dona  graliae  ac  virlulum,   rationalcm  di- 

gnificant    crcaluram.    Hanc    excellenliam 

per  fidcm   el    gratiam  Chrisli   conseqiii- 

yoann.1,12.  mur  :  quolquol  cnim  rcccperunt  cum,  de- 

dit  eis    poleslatem   filios  I)ei   ficri.   Ilinc 

\Joann\»,  rursus  Joauncs  horlatur  apnsfolus  :  Vidclc 

qualcm  carifalcm  dcdil  nobis  Pafcr.  ul  fi- 

lii  Dci  nomincmnr,  et  simus.  Dccuil  cniui, 

Deo  incarnato,  homincs  (jnodammodo  dei- 

ficari.  Ideo  Filius  Dei  docuit  nos  sub  hac 

Matih.yi,  forma  orare  :  Pater  noster,  qui  cs  in  ccplis, 

^"  elc.   Verum    quia    ila    oramus,   diligcnlor 

pcnsemus   quod    j)cr  Malachiain   loquifur 

Maiach.x,  Dcus  :  FiHus  hoiioral  jmlrcm  sinim,cl  scr- 

vus   limet  dominum  suum.  Si  crgo  palcr 

ego  sum,  ubi  est  honor  meiis?  Cerle  meri- 

yer.  xi.viii,  to  dicitur  :  Malcdicliis  (jiii  facil  opus  Dci 

'n  ncgligcnlcr;  ct,  .Malcdicli  qiii  dcclinanl  a 

ii.  mandalis  cjus.  Hcali  vcro  ct  divina'  filia- 

lionis  appcllalionc  condigni,  qui  ciim  saii- 

joh  XXIII,  cfo  .lob  cx  senlenlia  dicere  habciil  :  Vcsli- 

gia  Dci  scciilus  csl  pes  mcus  ;  viam  cjus 


0. 


n,  I 


A  custodivi,  ct  non  declinavi  cx  ca.  A  man- 
dalis  labiorum  ejus  non  rccessi,et  in  sinu 
meo  abscondi  vcrba  oris  ejus  :  ut  scilicet 
vivam  seciindum  eorum  tcnorcm.  Talis 
fiiil  qiii  ait  :  In  corde  mco  abscondi  elo-  Ps.cxvm, 
qiiia  tua,  ul  non  pccccm  libi.  "' 

Unicuiquc  ilaquc  animse  sic  agenti,  lo- 
qiiiliir  sponsus  coeleslis  :  Quam  pulchri 
sunt  gressus  tui !  id  est,  valde  virtuosae 
sunt  luae  acliones,  inlenliones,  et  affectio- 
ncs,  in  calceanwntis,  id  cst  in  imitalioni- 
biis  cxemplorum  patrum  sanclorum,  qui 

B  in  omni  sanclilalc  ct  juslitia  Dco  mini-  i,,c.  1,73. 
slravcrunt,  et  coram  eo  jiigiter  custoditi, 
timorali.  sinceri  fucrunl,  sempcr  solliciti   Ephes.\\, 
scrvarc  unitatcm  spiriliis  in  vinculo  pa- ^- 
cis;  0  filia  adopliva  jjrincipis  summi,  dc 
qiio  ail   Scriplura  :  Domine,  rcx  omnipo- jjjs/AerMn, 
lcns,  in  dilione  lua  cuncla  sunl  posita,  cl  '• 
non  csl  qui  possit  tua?  resistere  voliintati. 
Oiiiim  crgo  sis  filia  principis  lanli,  decet 
tc  in  oninibiis  ordinalc.  malurc.  reveren- 
tcr  procedcre  :  siquidem   filia^  rcgiim  do- 
ccnliir   valdc   comjiositc    jiroficisci.   Hinc 

C  Dciis  cxhorlatiis  esl  Abraham  :  Ambiila  co-  oen.xvu.i. 
ram  me,  et  esto  perfccliis.  Kl  Psalmisla 
falcliir  :  Scivavi  mandala  fiia  cl   fcslimo-    ps.cwm, 
nia  lua,  quia  omncs  viiP  mca?  in  conspe-  '^*' 
clu  tuo. 

Jnnctitra'  feininum  titnriim  sicut  mo- 
nilia.  Fcmina  scu  fcmora  animap,  sunt 
polcnlia?  ejus,  in  qiiibiis  virtulcs  et  vilia 
siibjeclivc  consislunl.  Ila»  cnim  possunt 
fructum  virlulum  produccrc  :  quod  si  ne- 
glcxeiinl,  spinas  el  tribulos  gcrminabiinl.  Gen.m.iR. 
Kl   potissimc  fcmina  isla  sunl  inlcllccliis 

I)  atijiic  voliinfas.  in  (jiiibiis  virlulcs  el  vilia 
amj)liiis  hab(Mil  lociiin  :  quarum  virium 
junclura,  csl  eariimdcm  connc.xio  ac  mii- 
tua  influcnlia.  lulcllcctus  etenim  volunlali 


ENARRATIO   IN   CAP.  VII   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.   XXII 


42^ 


ostendit,  quid  appetere,  velle  et  agerc  de-  A 
beat  :  quia  voluntas  de  se  caca  censclur, 
ejusque  objectum  est  bonuin  intellectum, 
id  est  per  intellectivam  potentiam  appre- 
hensum  et  intellectualiter  cognitum.  Vo- 
luntas  quoque  jam  actuata,  et  prseserlim 
per  caritatem  formata,  movet  intellectum 
et  excitat  ad  agendum  per  modum  impe- 
rii,  quia  per  carilatem  praecipit  aliis  viri- 
bus.  Dum  ergo  intellectus  voluntatem  ordi- 
nate  illuminat,  et  ab  immoderato  refrenat 
affectu,  voluntas  quoque  movet  et  excitat 
intellectum  ne  torpeat  :  tunc  anima  Chri-  B 
sti  sponsa  est  fructuosa,  et  virtutum  ger- 
minibus  tanquam  monilibus  decoratur,at- 
que  ab  immoderantiis  et  defluxionibus 
refrenatur.  Propter  quod  ait  Apostolus  : 

Hebr.u,\.  Abundantius  oportet  nos  observare  ea  qusp 
audivimus,  ne  forte  supereffluamus. 
2  Umbilicus  tuus  crater  tomatilis,  nun- 

quara  indigens  poculis.  Per  umbilicum 
corporale  alimentum  defertur  in  ventrem, 
et  deportatur  ad  fetum.  Idcirco  per  umbi- 
licum,  potest  intelligi  vis  cogitativa  :  qua? 
vocatur  et  intellectus  passivus,  et  inter  G 
vires  sensitivas  ac  intellectivas  est  media, 
quamvis  sit  sensitiva  atque  organica,  quia 
cum  intellectivis  potentiis  convenit  in 
multis,  et  per  eam  species  rerum  ab  exte- 
rioribus  ac  interioribus  sensibus  ad  in- 
tellectum  perveniunt,  eo  quod  cognitio 
nostra  intellectiva  exordium  sumat  a  sen- 
sitiva.  Hsec  itaque  cogitativa  potentia,  est 
tanquam  crater  tornatilis  :  quia  mediante 
sensitiva  memoria  sibi  subserviente,  prom- 
ple  atque  ceJerrime  offert  et  pra>bet  in- 
tellectui  imagines  rerum.  Unde  et  crateri  D 
jugiter  pleno  assimilatur  :  quia  copiose 
ac  fecunde  abundat  similitudinibus  re- 
rum,  quae  a  sensibus  exterioribus  per  sen- 
sum  communem  et  phantasiam  seu  vim 
imaginativam  derivantur  ad  ipsam. 

Venter  tvus  sicut  acervus  tritici,  valla- 

tus  litiis.  Venter  animae,  est  mens  ejus, 

seu  intellectiva  memoria,  omnium  capax 

et  tenax  :  quae  ccelestis  verbi  semine  fe- 

Gaiat.  V,  cundatur,  et  duodecim  fructus  Spiritus  pa-  - 

'"'''       rit  :   acervoque  tritici  comparatur,   quo- 


niam  desiderio  puro  ac  fervido  ad  Deum 
erigitur,  et  bonorum  proposilorum  con- 
ccptionibus  adimpletur,  ac  piis  affectibus 
impinguatur  :  ila  ut  fateatur,  A  facie  tua,     is.  xxvi, 

'  •     '     17    18 

Domine,  concepimus,  et  quasi  parturivi- 
mus,  et  peperimus  spiritum  salutis.  Speci- 
aliter  quoque  zehis  animarum,  seu  ingens 
desiderium  fraternae  salulis,  venter  fecun- 
dus  animse  amorosse  potest  vocari,  quia 
per  zelum  hunc  sponso  gratissimum,  pro- 
ducit  eidem  sobolem  spiritualem  genera- 
tione  castissima,  utpote  orando,  pra^dican- 
do,  exhortando,  sancte  et  exemplariter 
conversando.  Ideo  vallatus  liliis  perhibe- 
tur  :  non  enim  sensualiter  circa  proximos, 
sed  pure  intellectualiterque  afficitur. 

Duo  uhera  tua,  scilicet  intellectus  spe-        3 
culativus  et  practicus,  seu  misericordia  et 
veritas,  sapientia    et   caritas,    etc,  sicut 
duo  hinnuli  :  quia  per  haec  anima  sancta 
prompte.  copiose,  subtililer  alit  se  ipsam 
et  proximos,  prout  istud  supra  frequenter  Can<.  iv,5. 
diffusiusque  expositum  est.  —  Collum  tu-       4 
um  sicut  turris  eburnea  :  quod  in  exposi-    md.i. 
tione  quarti  capituli  declaratum  habetur. 

Oculi  tui  sicut  piscino;  in  Hesebon. 
Quemadmodum  inter  sensus  exteriores  cla- 
rior,  spiritualior,  atque  nobilior  dicitur 
visus  ;  sic  inter  vires  animse  interiores, 
nobilissimus  ponitur  intellectus,  in  quo  se- 
cundum  philosophos  atque  theologos  prae- 
cipuos,  consistit  felicitas  :  quse  est  sapien- 
tise  actus,  quum  et  ipsaVeritas  protestetur 
ad  Patrem,  Haec  est  vita  aeterna,  ut  cogno-  Joann.w», 
scant  te  verum  Deum.  Unde  et  summus  ^' 
ille  Philosophus  :  Felicilas,  inquit,est  spe- 
culatio  optimi  speculabilis,  id  est  contem- 
platio  altissimee  veritatis. 

Assimilantur  igitur  interiores  oculi  ani- 
ma^  amorosa?  piscinis  in  Hesebon  :  primo, 
propter  preliositateni  et  dignitalem  ipso- 
rum  ;  secundo,  ob  inteUectualis  luminis 
claritatem,  de  quo  ail  Psalmisla  :  Signalum  ps.  iv,  7. 
est  super  nos  lumen  vultus  tui,  Domi- 
ne.  Porro  inteliectuale  naturaleque  lumen 
animse,  per  studium  et  exercitium,  per  in- 
formationem  et  lectionem  acuitur,  per  ha- 
bitus  acquisitos  perficitur;  scd  per  habitus 


424 


ENARRATIO   IN   CAP.  VII   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.   XXII 


infusos,  per  unctionem  Spiritus  Sancti, 
per  illuminationem  angelicam,  per  veram 
compunclionem,  expurgationemque  vitio- 
rum,  et  exercitationem  internam  in  acti- 
bus  vitse  contemplativae  pra^cipue  deco- 
ratur,  augetur,  completur  in  tantum,  ut 
inspicere  possit  etiam  divina  secreta,  et 
Ps.  L,8.  incerta  atque  occulta  sapientiae  Dei  sil)i 
manitestentur.  Sicque,  sicut  in  piscinis 
resplendenl  inluentium  vultus,  sic  in  lu- 
mine  oculorum  animse  universa  cernun- 
tur,  ct  invisibilia  Dei  noscuntur  :  imo  ot 
anima  deprehendit  se  ipsam,  et  si  quid 
culpse  in  ea  sil,  intuetur.  Tertio,  compa- 
rantur  hi  oculi  piscinis  Hesebon,  propler 
fecunditatem  :  quoniam,  sicut  piscin®  il- 
lae  feraces  sunt  piscium  copiose;  sic  ocu- 
li  cordis  desuper  illustrati,  el  a  viliorum 
sordibus  emundali,  sanclis  meditationibus, 
sublimibus  conlemplationibus,  considera- 
tionibusque  saluberrimis  exuberanler  re- 
plenlur.  Deinde  in  volunlate  sanclaruni 
fervores  affectionum  inducunl,  aedificalo- 
ria  quoque  verba  emillunl  :  qnia  ex  abun- 
dantia  cordis  os  loquilur.  ahiue  ad  vir- 
tuosas  et  exemplares  excilant  acliones. 
Yerumlamen  ordine  quodam  ha^c  faciunt, 
quia  in  primis  oporlel  conleri  et  mcerere 
de  propriis  culpis,  deinde  compati  aliis, 
ac  dominica>  passionis  recordari  frequen- 
ter  :  idco  dicilur,  Piscina^  (jua'  siml  in 
Ilesebon.  Ilesebon  equidem,  cinguluin  ma'- 
roris  inlerprelalur.  Idcirco  accingal  el  pa- 
rel  se  anirnus  ad  salubres  mcerores,  quum 
Matth.\\5.  asserat  sponsus  :  Beati  qui  lugent,  quo- 
Z.UC.  VI, 25.  niam  ipsi  consolabunlur  ;  et  dcniKt,  ViP 
Jbid.n.  vobis  qui  ridelis;  el,  Va)  vobis  ([iii  liabclis 
consolationem  veslram. 

Nasifs  tuus  sicut  turris  Lihani.  Per 
nasum,  ul  laclum  est,  quo  inler  bonos  et 
malos  odores  discernilur.  virlus  discrelio- 
nis  insinualur  :  quff>  utique  virlus,  alta  et 
prjpclara  esl  valde  :  et  cotitra  BfiuiasrKin, 
id  (>sl  sanguinolentum  el  viliosum  hunc 
mundum,  opponit  se  :  quoniam  inler  spi- 
rilualem  el  carnalem  dislinguil  suavila- 
tem  ac  voluplatem,  definiens  a  sensuali- 
bus,  foedis.  ac  caducis  abslinendum  esse 


Matth.iiw, 
34;  Luc.  VI, 
45. 


A  oblectamentis,  quoniam  vana  et  vilia  sunt 
in  se,  et  a  spiritualibus  ac  divinis  volupta- 
tibus  et  consolationibus  impeditiva,  imo 
ad  infernalem  pertrahentia  acerbitatem, 
atque  a>ternalem  illam  beatifica»  fruitio- 
nis  increalse  dulcedinis  auferenlia  volupta- 
tem.  Non  enim  possumus  modo  gaudere 
cum  saeculo,  et  deinceps  regnare  cum  Chri- 
sto;  sed  huic  capiti  oportet  nos  confor- 
mari,  de  quo  ait  Scriptura  :  Nonne  hsec  i«c.xxiv, 
oporluit  pati  Chrislum,  et  ita  intrare  in  "^' 
gloriam  suam?  Idcirco  oportet  et  nos  per  .ac/.xiv,2i. 

B  multas  lril)uIaliones  intrare  in  regnum 
coelorum.  Jugiler  ergo  vigeat  in  nobis  hsec 
naris  saluberrimae  discretionis.  Et  quando 
occurrerit  nobis  delectabile  aliquid  aut 
jucundum.  protinus  instar  canum  diligen- 
tissime  odoremus  an  vere  expedial,  an  sit 
odor  aut  suavilas  ejus  animie  refectiva, 
an  potius  sub  mellis  specie  infectiva  :  et 
si  sic,  protinus  fugiamus  ab  ea.  In  ipsis 
quoque  solaliis  et  licilis  ludis  seu  recrea- 
tionibus,  ab  omni  superfluitale,  dissolulio- 
ncque  cordis  abstineamus  :  qualenus  qui 

C  glorialur.  in  Domino  glorietur;  et  obser-    wcor.x. 
vemus  quod  scriptum  est,  Post  concupi- ^-     ^^^^^ 
scenlias  luas  non  eas,  et  a  voluptale  tua  so. 
avertere. 

Capiit  tuum  ut  Carmelus.  Caput  anima»,        5 
esl   suprema  pars  ejus,   in  qua  superbe- 
atissiuKP  Trinilalis    relucet    imago.  Quod 
capul.  duin  a  passionibus  el  vitiis  fuerit 
rcformatum  et  expurgalum  (sicut  hortatur 
.\poslolus,  Renovamini,  inquiens,  spiritu   Ephes.w, 
mentis  veslrjo),  virlulibus  quoque  ef  do-  *'• 
nis,  pnpserlim  sapienlia,  carilale,  el  sta- 

D  bilitale  ornalum  :  inslar  monlis  Carmeli 
siiblime  esl,  imo  ad  supremum  omniiim 
verlicem  Deum  exlenlum  ascendens  alque 
perlingens;  sicque  pulchrum  cl  frucluo- 
sum  efficitur.  carens  frulelis  culparum, 
spinisque  passionum.  Et  coma'  capiti.'^  tui 
sici/t  jjnrj/iira  rci/is.  juiicfa  canatihus  :  id 
esl,  congeries,  miilliludo,  abundaulia  co- 
gilalionum  el  affectionum  luarum,  ita  est 
coordiiiala,  purgala.  cl  igne  carilalis  al- 
(jiic  dominica'  passionis  recordalionibus 
riibricala    ac    splcndens    effccla;    utpote 


ENARRATIO   IN   CAP.  VII   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    XXII  425 

^cc«.xv,3.  aquis   sapientise  salutaris  inlincta,  aquis  A  eo  quod  tam  similis,   concors,  ac  intima 

devotionis  peifusa,  lacrimis  deplorationis  facta  sis  mihi  :  similitudo  namquo  esl  ra- 

prgesentis  exsilii  ac  adspirationis  ad  beali-  tio  unionis  et  complacentiae  ac  colligalio- 

ficum  dilecti  intuitum  irrigata  :  ut  vere  nis.  Idco  videns  te  in  vili  ac  misera  carne 

coram  Deo  sit  rubens  et  candida,  tanquam  tam  spiritualem,  justam,  puram  et  amo- 

regia  purpura  in  canalibus  collocala.  Hoc  rosam  efiectam,  complacentiam  in  te  ma- 

fit,  dum  omnis  cogitatio  omnisque  affe-  ximam  habeo,  el  libcntissime  in  tc  moram 

ctio  de  creaturis  concepla,  si  bona   est,  efficio.  Tu  qnoque,  o  anima  lalis,  asccn- 

ad  Greatoris  conlemplationem  et  amorem  dere  debes  in  palmam,  hoc  est  in  crucem 

mox  ordinatur ;  si  prava,  prolinus  refu-  per  cruciformem  mei  imitationem,  et  tc 

talur.  Nec  solum  abjiciamus  cogitaliones  totam  mihi  affigere  atque  inseparabiliter 

affectionesque  malas,  sed  eliam  minus  bo-  cohffirere,  ut  veraciler  dicas  :  Yivo  aulem,     Gaiat.  ir, 

nas,  qua?  sua  occupalione  et  immoralione  B  jam  non  ego;  vivit  vero  in  me  Christus. 

a  melioribus  nos  relardant  :  sicque,  juxta  Quod  autem  nunc  vivo  in  carne,  in  fide 

doctrinam  Aposloli,  cogitemus,  apprehen-  vivo  Filii  Dei,  qui  dik'xit  me,  et  tradidit 

Hehr.\i,<).  damus,  el  exsequamur  meliora  ac  vicini-  semetipsum  pro  me.  Sicque  apprehcndes 

ora  saluli.  fruclKs  cjus,  id  est,  copiose  particcps  eris 

6  Quam  pulchra  es,  et  quam  dccora,  ca-  meritorum  ac  virtutum  passionis  et  mor- 
rissima  in  cleliciis!  Hoc  a  coelesti  sponso  tis  meye.  Et  erunt  uhera  lua  sicut  botri 
audiri  meretur  anima  vere  timorata,  fer-  vinea',  id  est,  visceribus  caritalis  et  pie- 

PsA.wM.z.  vens  ac  nobilis  :  quae  extra  sponsum  renuit  talis  tota  afflues,  abundabis,   et  te  aliis 

consolari,  et  tempore  absentise  consolato-  largiter  communicabis.  £Jf  odor  oris  tui 

ri»  prsesentise  sponsi,  tanquam  pudicissi-  sicut  mal oru m :  qma.  ex  plenitudine  inter- 

ma  turtur,   gemitum  assumit   pro  cantu,  na?.  devotionis,  divini  fervoris,  et  gratios» 

/o6.\vi,2i.  dicens  cum  sanclo  Job,  Ad  Deum   slillat  G  illuminationis,  saluberrima  atque  dulcis- 

oculus   meus;  et   cum    divino   Aposlolo,  sima  docebis  ac  proferes  verba  ;  eritque 

Gaiat.yt,  Mihi  absit  gloriari,  nisi  in  cruce  Domini  guttur  tuum  sicut  vinum  optimum,  quo-        9 

mci  Jesu  Ghristi,  per  quem  mihi  mundus  niam  ita  loquendo,  copiose  ac  forliter  re- 

crucifixus   esl,    et   ego   mundo.    Quod    si  ficies  et  inebriabis  audientium    mentes  : 

OseeiM,3.  spousus  dixcrit  ci  illud  Osee,  Dies  multos  quod  vinum  erit  etiam  sponso  pra^cipue 

exspectabis  me,  non  fornicaberis  nec  eris  placitum. 

viro;  habet  inierim  patientiam  magnam,  Ego  dilecto    meo,  et  ad  me  conversio       10 

nec  fornicatur  a  Deo.  Quod  intuens  spon-  ejus.  Hoc  dicere  spectat  ad  animam  cu- 

sus,  tam  consolatorie  visitat  eam,  ut  ipsa  jus  conscientia;  testimonium  perhibet  Spi-  i?om. ix,i. 

ex  sententia  et  felici  experientia  fateatur  :  rilus  Sanctus,  quod  sit  caritate  succensa, 

Ps.  xGiii,  Secundum    multiludinem    dolorum    meo-  Ghristique  sponsa  ac  filia ;  cujus  lota  af- 

rum  in  corde  meo,  consolationes  tuse  Ia3ti-  D  fectio  est  ad  sponsum,   nec  divisum  est  Osee\,i. 

ii6'o»M,5.  ficaverunl  animam  meam;  itemque,  Sicut  cor  ejus,  sed  vere  psallere  potest,  Gonfite-  Ps.cx,  i. 

pro  Ghristo  abundat  Iribulalio  nostra,  ita  bor  tibi,  Domine,  in  tolo  corde  meo ;  cui 

et  per  Ghristum  abundat  consolalio  nostra.  molestum  est,  quidquid  placet  huic  insano 

7  Statura  tua  assimilata  est  ■palmre  :  id  ac  misero  mundo,  dulce  autem,  quidquid 
est,  ad  superna,  coelestia  ac  divina  per  complacet  sponso,et  quidquid  sibi  accom- 
contemplationem  et  sanctum  amorem  ere-  modum  est  ad  placendum  eidem,  quamvis 
cta  es,  et  in  affeclum  jusliti»  prorsus  sint  aspera  et  adversa,  dura  et  afflicliva. 
conversa,  non  retorta,  nec  incurvata  aut  Veni,dilecte  mi,egrediamur  in  agruni,  11 
obliquala  ad   carnalia  et  immunda.   Ideo  commorcmur  in  villis  :id  e?,{,  (\\\oc\\m(\ue 

8  Di.r.i  :  Ascendam  in  palmam,  id  est,  te  perrexero,  quidquid  peregero,  ubicumque 
familiarissime  ac   gratiosissime  visitabo,  quievero,  tu,  o  dulcissime  sponse,  miseri- 


426 


ENARRATIO   IN   CAP.  VII  CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    XXIII 


Exod. 
xxxiu,  16. 


corditer  perge  mecum,  et  adsis,  conserves 
ac  protegas.  In  quo  enim  scire  potero  in- 
venisse  me  gratiam  coram  te,  nisi  profici- 
scaris  sic  mecum,  et  in  exercitiis  tam  ac- 
tivse  quam  contemplativse  vitae,  benigne 
adsistas,  dirigas.  tuearis?  Sicque  ct  ego, 
te  auxiliante,  ex  superno  et  fraterno  amo- 
re,  considerando  statum  Ecclesisc,  pro  com- 
muni  bono  ero  sollicita,  ac  pro  reforma- 


A  tione  generali  omni  modo  mihi  possibili 
laborabo.  Teque  agente  ac  dirigente,  con- 
siderabo  me  ipsam  in  cunctis,  et  actus  po- 
tentiarum  mearum  an  sinceri  sint  coram 
te,  fructuosi  ac  meritorii  :  atque  per  hoc, 
omne  bonum  cum  ingenti  gratiarum  ac- 
tione  tibi  semper  adscribam.  nec  in  exer- 
citiis  vitse  activse  a  tuo  cessabo  intuitu  et 
amplexu. 


ARTICULUS    XXIII 


DECLARATIO    EJUSDEM    CAPITULI    SEPTIMI,    DE    CnRISTO    ET    SPONSA    SINGULARI. 


Is  IX,  C. 


Gen.  IV. 


Ihid.  VI. 
Ibid.  XII 

XXII. 

Ihid.  xi.iii- 
xi.v;  Num. 
XII,  3;  Ps. 
cxxxi,  1. 


OVAM pulchri  sunt  grcssus  tui  in  cal- 
ccnrnentis,  filia  iirincipis  !  Sacratis- 
sima  Virgo  cst  mater  et  filia  Unigeniti 
siii,  (jui  est  Princeps  pacis  :  mater,  in- 
qiuim,  ipsius,  quantum  ad  carnis  propa- 
gationcm;  filia  vero,  ralione  creationis  et 
adoptionis,  atque  teterna'  praMiestinatio- 
nis,  et  singularissimiP  provisionis.  Gujus 
incomparabilis  Virginis  gressus,  id  est  ac- 
tus  et  affectus,  fuerunt  pulchcrriini.  (luia 
sanclissimi,  nulhi  culp.-p  admi.xlione  uu- 
qnain  fuscali,  sed  perfecli,  et  multa>  su- 
peierogalionis  contonlivi;  in  cnlccamcntis, 
quia  sanctoruin  palruin  vesligia  et  exempla 
lam  eminenler  secula  esl,  quod  omnihus 
illis  perfectior  esl  inventa.  Secula  esl  iu- 
nocentiam  alqiie  jusliliam  Abel,  el  incffa- 
biliter  innocenlior  ac  juslior  illo  fuil;cum 
Noe  inler  viliosos  el  reprobos  perfeclissi- 
ine  vixil  ;  obedienliam  Abialue  secula  esl, 
cl  Iranscendil  ;  mansueludinem  Joseph. 
Moysis  ac  David  excessil  :  d  (luidquid  per- 
feclionis  el  viiluosilalis  fuil  sparsini  iii 
aliis,  in  ca  collectim  el  ciiin  inira  ('xccl- 
lenlia  fuit. 

Junclnr(V  fcniinuni  tuornin  sicn/  nioni- 
lia.  Femina  Deiferae  Virginis,  sunl  virgi- 
nea  ejus  fecundilas,  ct  fccunda  virginilas, 
seu  fecundilas  alque  virginilas  in  ea  sibi 
invicem  juncla)  :   (luai  cunclaruin   virlu- 


B  luin  ornalibus,  tanquam  monilibus  desu- 
per  fabricalis,  sunl  polikp.  .Magiium  est, 
esse  virginem  ;  majus  autem.  virginem 
tam  puram.  ul  nunquam  inordinatum  pas- 
sa  sit  molum.  nec  stimuliim  corporis  nec 
concupisceuliam  appelilus;  maximum  ve- 
ro,  esse  nialrcin  ac  virginem.  .\t  vero  su- 
permaxinuiin  est,  esse  virginem  el  Malrem 
veri  Dei. 

Umbilicus  tnus  cratcr  tornatilis.  Per 
mollem  uinbilicmn.  accipi  potest  tenerri- 
ma;  Virginis  compassio  in  sui   Filii  pas- 

C  sione  :  (|ua  compassione  pi\Tcordialissinia 
meruil  el  oblinel  nobis  pauperculis  el  pu- 
sillis  fructum.  virtutem  et  merihim  pas- 
sionis  Filii  sui.  Qiiema^linodum  enim  (te- 
sle  Philosopho)  felus  per  venas  uinbilici 
allrahil  sibi  nulrimenlum  a  malre;  ila  et 
nos  pcr  venas  ct  merila  jira^faljp  compas- 
sionis,  frucliim  passionis  Chrisli  hauri- 
miis.  Prailerea.  qiioniam  (lesle  Gregorio) 
viris  luxuria  esl  iii  luinbis.  femiiiis  au- 
lcin  in  umhilico  ;  polest  per  iimbilicum 
pijpslanlissiuue  Domina^,  accipi  incompa- 

1)  rabilis  caslilas  ejiis,  omni  hiimililale  ac 
sapienlia  decoiala  :  ex  qua  lanquam  ex 
cratere.  exempla  caslitalis.  hiiiniiilalis  ac 
sapienlia'  suiniiniis  el  polamus. 

Vcntcr  tuus  sicut  acervus  tritici,  valla- 
tus  liliis.  Non  soium  anima,  sed  cl  cor- 


ENARRATIO   IN   CAP.  VII   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    XXIII  427 

pus  coelestis  Puerperse,  ex  conceptione,de- A  cissimi,  piissimique   respectus,  acies  in- 

portatione,  generatione  et  educatione  veri  tellectuales,    lides,    sapientia,  scicntia   et 

Dei,  supernaturaliter  et  inenarrabiliter  di-  prudentia,  nonne  prseclara  luce  ac  lucida 

vinum  effectum  est,  et  velut  deificatum.  puritale,   excellentiquc  perfectione  erant 

Unde  et  ista  prseconia  etiam  de  corpore  et  pcrfusi  et  inclyli,ab  omni  passionum  per- 

membris  seu  partibus  corporis  divinissi-  turbatione   et   vitiorum  inquietudine   pe- 

mae  Yirginis  accipi  possunt.  Itaque  virgi-  nitus  alieni?  quemadmodum  aqua?  pisci- 

neus  ille   intemeratissim»   adolescentulse  narum  oppidi  Hesebon  nomine,  leguntur 

uterus,  ex  prole  adoranda  fecundns  atque  inturbida;  atque  perspicuae  exstitisse. 

tumescens,acervo  triticeo  rite  assimilatur.  Nasus  tuus  sicut   tiirris  Libani,  quce 

Et    quoniam    idem    mundissimus   uterus,  rcspidt  contra  Damascum.  Nasus,  ut  cer- 

omni  castitate  ac  sobrietate  redolentissi-  nimus,duo  habet  foramina:  quorum  unum 

mus  exstitit,merito  fertur  liliis  decoratus.  B  tendit  ad  concavitatem  palati,  et  necessa- 

Spiritualius   autem   loquendo,  venter,   id  rium  perhibetur  ad   spiritum    seu  aerem 

est  intellectus  unicse  Matris,  triticeo  assi-  attrahendum,  et  odoratum  perficiendum  ; 

milatur  acervo  :  quia  omni  sapientia  salu-  aliud  tendit  supra  ad  pelliculas  cerebri, 

tari  repletus,  ad  Fontem  sapientite  se  sem-  necessarinmque  consistit  ad  expellendum 

per  erexit,  et  actibus  virtutum  ac  donorum  superlluitates  de  cerebro  venientes.  Ideo- 

in  ipso  exsistentium,  pulcherrime  fuit  or-  que,  sicut  prffihabitum  est,  per  nasum  si- 

natus.  0  quam  cffiliformiter,  radiose,   ac  gnificatur  discretio,  cujus  est  bona  eligere, 

munificentissimc  irradiavit  in  mente  Yir-  confidentiam  in  Deo  assumere,  ac  nociva 

ginis  benedietse  ipse,  qui  essentialiter  est  tanquam    sordes   abjicere.  Quae   discretio 

Sapientia  increata  ac  genita,incarnatus  ex  fuit    permaxima    in  Yirgine    bonedictissi- 

illa,  et  requiescens  in  ipsa,  ac  alimentum  ma  :  quippe  quse  in  discernendo  nunquam 

sumens  ex  ea  !  G  erravit,  nunquam  malo   sub  specie  boni 

Duo  ubera  tua,  sicut  duo  hinnuli  ca-  decepta  est,  nunquam  minus  pro  majori 

frea?  gemelli.  Hoc  supra  de  corporalibus  bono  elegit;sed  unumquodque  sapientissi- 

ac  spiritualibus  uberibus  mundissimae,  de-  me  ponderans,  tanti  illud  reputavit,quan- 

leclabilissimse  ac  dcliciosissimse  Yirginis  ti  fuit  existimandum.O  supcrnaturalis  pcr- 

ssepius  expositum  est.  —  CoUum  tuum  sic-  fectio,  o  Yirgo  omnium  decus  feminarum, 

u t  turris  eburnea.  CoWum  STpir\iuai\e\irgi-  o   prfficlarissimum    creaturarum    omnium 

nis  admirandse,  est  libertas  animse  ejus,  ornamentum,  quam  inaeslimabilitcr  radi- 

semper  ad  Deum  recte  erecta,  nullo  cul-  abas  intus  in  anima  ! 

parum  pondere  pressa,   nulla  incursione  Caput  tuum  ut  Carmelus.CaputReginse 

hostili  vincibilis;  sed  instar  eburneee  tur-  nostrse, est  sancta  ejus  voluntas,  nunquam 

ris  omni  virtutum  constantia  solidata,  val-  ad  inferiora  haec  reprehensibiliter  inclina- 

deque  alta,  quia  ad  suminum  bonum  in-  D  ta,  sed  ad  eum  qui  essentialiter  bonus  est, 

avertibiliter  elevata.  semper  altissime  ac  fructuosissime  elevata, 

Oculi  tui  sicut  piscina' inHesebon.^^on  utpote  ardentissima  caritate  plenissima  : 

dubium  quin  ex  assiduo  corporali  intuitu  ideo  monti  Carmelo  (qui  valde  sublimis  et 

Dei  incarnati,  oculi  Matris  ejusdem  fue-  frugifer  est)  similis  perhibetur.Potest  quo- 

rint  miro  modo  clarificati  sidereique  effe-  que  per  caput  Imperatricis  nostree,  sancta 

cti  :  in  quibus  et  interna  puritas,  colum-  et  summa  ejus  intentio  sursum  inviolabi- 

bina  simplicitas,  supernaturalis  sagacitas  liter  fixa,  signari.  Bf  coma^  capitis  tui ,  id 

mentis  Yirginis   tanlse  magnifice  reluce-  est  pia  desideria  seu  prudentissimse  cogi- 

bant,  ita  quod  instar  perspicuarum  claris-  tationes   cordis    tui,  sicut  purpura  regis 

simarumque  aquarum  erant  pcrlucidi  et  .juncta  canalibus.  Per  purpuram  regis,  in- 

sinceri.  Sed  et  interiores  oculi  ejus  pudi-  telligitur  caro  Christi,  propter  nos  proprio 


428 


ENARRATIO   IN   CAP.  VII   CANTICI   CANTICORUM.   —  ART.    XXIII 


iiiC.  XXII 

4i. 


Joann.\]x. 
34. 


6 

Gen.  xNiv, 

16;  XXIX,)". 

Estlier  II, 

7. 


sanguine  rubricata  :  quae  quasi  canalibus 
juncta  fuit,  quando  guttae  sanguinis  tan- 
quam  stillicidia  cruperunt  cx  ea,  et  deflu- 
xerunt  in  terrarn,  [et  quando]  de  latere 
ejus  benedicto  lancea  perforato  exivit  san- 
guis  et  aqua.  Quoniam  ergo  sacratissima 
Mater,  Filio  suo  in  omni  ejus  acerbissima 
passione  amarissinle  est  compassa,  et  si- 
mul  cum  eo  pati.  ac  mori  optavit ;  imo 
qnidquid  ille  toleravit  in  corpore,  ipsa  tu- 
lit  in  mente  :  merito  desideria  ejus  ac  co- 
gilaliones,  assimilatee  dicuntur  purpur^ 
Regis  hujus. 

Quam pulchra  es,  et  quam  clecora!  magis 
plane  quam  Rebecca  aut  Rachel,  ct  specio- 
sior  prorsus  quam  ^%{]\q,v .  Carissima  in  de- 
liciis.  Qneinadmodiim  enim  pra^  cunctis 
compassa  esl  Filio  suo,  non  solimi  tempore 
passionis,sed  el  antea  sjcpe,  dum  fiitiiraiii 
ejus  passionem  attendit,  et  postea  quoque 
diim  factam  recohiit;  sic  prre  universis  ct 
singulis  datum  est  ei  spiritualiter  gloriari 
in  Chrislo,  et  suavissime  deliciari  de  ejus 
conceplu  et  gestalione  in  utero,  de  ejus  la- 
ctalione,  amplexii,  deporlatione  in  bra- 
chiis,  et  de  miilua  conversalione  cum  ipso 
tot  annis.  rnio  enim  el  pra^sentia  cum  di- 
leclo,  parit  hetiliam.  Ipsa  aulem  ardenlis- 
sime  unicum  siuim  amavit,  el  ejiis  digni- 
tatem  cognovit.  .S7(7^w/"(7  tua  assiinilafa  cst 
patm(v.  Nunqiiam  enim  per  culpam  est  in- 
ciMvala,  sed  in  omni  virlule  et  sapientia 
jugiter  slelit  erecla,  ac  gloriosissime  de 
invisibilibus  hoslibus  Iriuniphavil.  Tnde 
victoria!  palma  meruil  insigniri.  Et  uhera 
tua  hotris.  Ijjsa  etenim  amabilissiina  Do- 
mina,  per  suam  sa[)i('ntiain  miiltos  de 
Chrisli  inslriixil  mysliMiis,  nuillis  pi;ebuil 
ubera  consolationis  :qua>  sua  inscslimabili 
carilale  ac  pielate,  inslar  affectuosissima' 
genilricis  alque  nulricis,  oinnes  ad  sc  ac- 
cedenles  et  conftigienles  refovil,  Ijclifica- 
vil,  et  lanquam  oplimo  vino,  s])iiitnali 
poculo  rccieavit. 

Di.ri  :  Asccnrfam  in  palmam,  elc.  Si  j)('r 
palmam  inlelligalur  illustrissima  Virgo, 
conslat  quod  Unigenilus  Dei  per  incarna- 
tionis  myslerium  dcscendil  in  eam,  et  ap- 


A  prehendit  fructus  ejus  :  quia  merita  prae- 
clarissimge  Yirgunculse  tam  acceptissima 
habuit,  quod  dignatus  est  fieri  filius  ejus. 
Propter  quod  fassa  est  ipsa  :  Respexit  hu-  Luc.i,k%. 
militatem  ancilhne  suae.  Et  sicut  respexit 
humililatem  ipsius,  ita  et  fidem,  purita- 
tern,  caritatem,  ac  ceteros  virtuosissimos 
ejus  actus.  Apprehendit  quoque  fructus 
ejus,  quia  ex  purissimis  ejus  sanguinibus 
assumpsit  et  formavit  sibi  corpus  huma- 
num,  qui,  lesle  Aposlolo.  niisquam  ange-  ffeftr  n.ie. 
los.  sed  semen  Abrahfe  apprehendit.  San- 

B  giiis  autem  est  effeclus  el  quasi  fructus 
ejus  in  quo  est,  qui  per  naturalem  calo- 
rem  digerit,  et  ad  sanguinis  speciem  per- 
ducit  materiam.  —  Porro  si  per  palmam 
intelligaliir  crux  Salvaloris,  hanc  utique 
opliina  Mater  una  cnm  Filio  suo  ascendit 
aHeclii,  et  per  imitationem  dignissimam, 
compassioneinque  maximam  :  ita  quod  ex- 
cellentissime  dicere  potuit.Christo  confixa  Gaiai.»A<). 
sum  cruci;  et  rursus,  Ego  stigmata  Christi  ibid.s\.\i. 
in  corpore  meo  porlo.  Sicqiie  apprehendit 
frnctus  ejus.  id  csl  merila  passionis  Chri- 

G  sli.  Imo  effectus  merilorum  illorum  col- 
lcgil.  parlicipavil,  reposuit  lam  gratiose, 
qiiod  omnibus  nobis  inde  communicat. 
Ideo  sponsiis  subdit  ad  eain  : 

Et  crunt  uhera  tua  sicut  hotri  vinca\ 
Ciloriosissima  namqiie  Gcnitrix  Salvatoris, 
ex  considcralionc,  iniitatione.  compassio- 
ne  passionis  Filii  sui,  tantam  consecuta 
est  afflucnliam  gratise,  lam  ineffabilem  in 
omni  caritale,  sapicMitia.  pietale  profe- 
clnm,  qiiod  h;ec  ipsa  spirilualia  ejus  ubcra 
rediindantissima  fiierunl  ac  sunl  ad   refi- 

I)  (■icndnm    nos   oinnes    vino   el    oleo.   qiia?  Znf.x.ai. 
Sainai  ilanus  infudil  vulneribns  a   latroni- 
bus  viilnerali. 

Et  odor  oris  tui  .sicut  malorum.  Odor 
oris  admirabilis  Virginis,  est  snavitas  suae 
oralionis.  dnlcedo  salnberrimi  siii  sermo- 
nis,  exemplarilas  verboriim  ipsiiis,  laiis  et 
psalmodia,  (inibiiN  Denin  jugiler  collauda- 
vil,  eminentissime  implens  quod  scriptnnl 
est  :  Benedicam  nominnm  in  onini  lem-  Ps.www.t. 
pore ;  semper  laus  ejus  in  ore  meo.  Ideo 
dictum  esl  supra  :  Sonet  vox  lua  in  auri-  cant.w.w. 


ENARRATIO   IN   CAP.  VII   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.    XXIII  429 

bus  meis;  vox  enim  tua  dulcis.  Et  certe,  A  rem,    passionisque   sua?   fructum,    id   est 

quo  verba  orationum,  exhorlationum,  psal-  mundi  salutem.  Ideo  deprecor  eum   : 

modiarum  ex  majori  procedunt  caritatis  Veni,dilecte  mi,egrediamur  in  agrum,       {{ 

fervore,  devotionis   suavitate,  puriori(jue  id  est,  meritis  tuis  et  precibus  meis  con- 

attentione;   eo    in   auribus   Omnipotentis  vertatur  mundus  ad  fidem  tuam,  gratiose- 

9  dulcius  sonant.  Gutlur  tuum  sicut  vinum  quevisitemus  genus  liumanum  :  ut  non  in 
optimum.  Sicut  per  os,  ita  per  guttur  sa-  populo  Judseorum  dumtaxat,  sed  ubique 
cra  verba  formantur.  Unde  legitur  in  Osee  :  terrarum  divulgetur  in  gentibus  Evange- 

oseesmA.  lu  gutture  tuo  sit  tuba,  id  est  prffidicatio  lium  tuum,  ac  juxta  oraculum  meum  bea-  z«r.  i,48. 

altisona.   Studiosissima  autem  Yirgo  con-  tam  medicant,  non  solum  ex  Judaismocon- 

Zuc.ii,  19,  servavit  in  corde  suo  omnia  qiia3  audivit  versi,  sed  omnes  generationes.  Cornmore- 

^*'           de  Ghristo  ab  angelo  sancto,  a  Zacharia  et  mur  in  villis,  manendo  piissime  in  eorum 
Elisabeth,  a  pastoribus,  a  Magis,  a  Simeo-  B  cordibus,  qui  erant  inculti  seu  simplices 

ne  et  Anna,  et  ab  ipso  sponso  Domino  ac  moribus.  Mane  surgamus  ad  vineas,  visi-       42 

Filio  suo.  Heec  ipsa  postmodum  opportune  tando   velociter   ac  benigne  quascumque 

docuit  alios,  ad  ipsam  pro  pleniori  infor-  congregationes  fideles,  quia  ipsis  pericu- 

matione    confugientes  :    quse    informatio  lum  est  in  mora,  qui  indesinenter  indigent 

fuit  optimum  vinum  spiritualiter  inebria-  gratia    et    adsistentia    pia.   Videamus    si 

tivum,  dignum  Filio  suo  ejusque  membris  floruit  vinea,    id   est,   an   vigeat   religio 

ad  acceptandum  atque  potandum.  Unde  christiana;  si  flores  fructus  parturiunt  : 

Cani.\,\.  dictum  est  ante  :  Comedite,  amici,  et  bi-  juxta  expositionem  praehabitam.  Ibi  daho 

bite;  et  inebriamini,  carissimi.  In  Prover-  tibi  ubera  mea,  id  est,  ad  tuum  honorem 

ProiMx.o.  biis  quoque  :  Bibile  vinum  quod  miscui  effundam  caritatem  et  pietatem  meam  su- 

vobis.  per  credentes,    eos    maternaliter    confo- 

10  Ego  dilecto  mco,  et  ad  me  conversio  C  vendo  ac  protegendo  tanquam  Ecclesiae 
eju^.  Sicut  prsehabitum  est,  locutiones  ve-  advocata. 

hementer   amorosse  aut  dolorosee,   solent  Mandragora;  dederunt  odorem  in  portis       i3 

esse  truncatae,  quoniam  vehementia  affe-  nostris,  id  est,  pretiosissimee  virtutes  tuse 

ctionis  abrumpit  et  prsescindit  verba  lo-  et  merita  mea,  sapientia  et  fama  Evangelii 

quentis  :  et  ita   est   in  his   verbis.    Ego  tui,  ac  excellentise  mese  suaviter  sunt  dif- 

dilecto  meo  lotaliter  sum  intenta,  devotis-  fusse  ad  gentes  propinquas,  et  per  sanctos 

sime   ei   vacans,  affectuosissime   semper  Apostolos,  per  quorum  prsedicationem  tan- 

inhserens.   Et  ad  me  conversio   ejus,  id  quam  per  portam  alii  introierunt  ad  fidem 

est,  ab  eo  excellentissime  sum  electa,  sin-  atque  ecclesiasticam  unitatem,  notificatse 

gulariter  prsedilecta,  familiarissime  et  fru-  sunt  genlibus.  Omnia  po)na  nova  et  vete- 

ctuosissime  ei  conjuncta;  et  facta  sum  ei  ra,  id  est,  quidquid  ex  lege  et  Prophetis 
mater  et  sponsa,  filia  et  ancilla,  ac  domi-  D  et  ex  evangelica   lege  didici  ac   profeci, 

Luc.  11, 51.  na  :  quia  subditus    fuit  mihi.  Quia  tam  ad  tuse  majestatis  gloriam,  o  dilectissime 

summe  et  unice  me  dilexit,  grate  et  hila-  sponse  ac  Fili,  reservavi,  retuli,  nuncque 

riter  me  adspexit,  in  omnibus  me  direxit,  communico  fidelibus  tuis,  et  cunctis  ele- 

custodivit,  protexit,  et  quia  tam  gratiosis-  ctis  ad  te  convertendis,  et  per  te  salvan- 

sime  egit  mecum,  et  ejus  amore  accensa  dis   :   quorum  me   matrem  et  advocatam 

sum,  et  totis  praecordiis  opto  ipsius  hono-  constituisti. 


430  ENARRATIO   IN   CAP.  VIII   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.   XXIV 


ARTICULUS  XXIV 

ELUCIDATIO    CAPITULl    OCTAVI    ET    ULTIMI    :    QUIS    MIHI    DET    TE    FRATREM    MEUM, 
SUGENTEM   UBERA   MATRIS    ME^^ETC;    DE    CHRISTO   ET    ECCLESIA. 


S' 


ICUT  in  finc  patuit  capituli  praeceden-  A       Ut  inveniam  te  foris,  id  est,  in  gentili- 

O  tis,  Ecclesia  sponsum  hortata  est  ad  bus  perfidisqiie  Judaeis  videain  te  regnare 

infidelium  conversionem,  alque  ad  visita-  per  fidem  et  gratiam.  in  quibus  anfea  non 

tionem  et  reformalionem   fidelium.  Huic  regnasli  :  ita  ut  ipsi  quoque  qui  tuam  fi- 

itaquc  desiderio  adhuc  immorans  el  allu-  dem  el  plebem  in  te  credenlem  diu  sunt 

\       dens,  subjungit  :  Quis  mihi  det?  id  est,  persecuti,  te  et  tuum  Evangelium  ample- 

0  utinam  aliquis  mihi  praestet :  quod  tamen  ctantur.  Vel.  Inveniam  te  foris,  id  cst  vi- 

a  solo  Deo  mihi  potest  conferri;  tc  frn-  sibiliter  inler  homines  conversantem,  qui  Bamchm. 

trem  meum,  sugentem  ubera  matris  mece,  in   deitatis  subslantia  incomprehensibilis  ^*" 

id  est,  tc  sponsum.  Vcrbum  a?ternum  pro-  es,  et  inaccessibilem  lucem  inhabilas.  Sic  irim.vi,i6. 

pter  me  incarnalum,  et  in  carne  suscepla  locus  isle  e.xpouilur  in  persona  antiquo- 

sugentem  ubera  matris  mese,  id  est  uhera  rum  fidelium,  qui  sub  lege  naturae  et  sub 

pielalis  divinae  ac  gratiae,  quibus  Christus  B  lege  scripta  adventum  desideraverunt  Mes- 

ut  homo  rcfocillatus  est.  Vel,  Ubera  matris  siae,  et  ejus  mysteria  cernere  cupiebanl, 

meae,  id  est  legis  per  Moysen  datae,   seu  ut  dictum  est  in  exordio  hujus  voluminis 

Svnagoga>,  a  qua  per  Aposlolorum  privdica-  super  illud  :  Osculelur  me  osculo  oris  sui.  Cani.i,  i. 

tionem  exordium  sumpsil  Ecclesia.  (juam-  Et  dcosculer.  id  esl,  caritative  ampleclar, 

vis  aulem  Salvator  non  sumpserit  a  lege  atque  per  conlemplationis  quietem  inter 

Mosaica  aut  Synagoga  alicpiam  informatio-  brachia  tuse  carilatis  sine  persecutione  et 

nem,  tamen  in  veritalc  lcgis  ac  doctrina  iii(|uieludine  la?ta  repausem.  ^^./«m  nemo 

Svnagogae  pro  tempore  suo,  seu  lempore  me  dcspiciat.  Qtium   enim   infideles  fue- 

opporliino,  deleclabalur  el  excrcilabalur,  rint  ad  Christum  conversi,  ccssabunt  Ec- 

.v«»/i.v,  allegavilqiic  eas  el   adiiiiplevit  :  .Non  ve-  clesiam  as[)eMiaii  ac  persequi,  imo  venera- 

"■            ni,  inqiiieiis,  lcgcin  solvcre,  sed  implere;  bunliir  eamdem  :  quod  per  conversionem 

joann.y.  ilemquc  :  Si  crederelis  Moysi.  crederetis  C  genliliiim  ac  Hoinani  impeiii  pro  maxima 

*^"            forsan  et  mihi;  ilc  nic  ciiiiii  ille  scripsil.  pailc  iiiiplelum  esl,  ct  anle  finem  miindi, 

Luc.  II,  ii.  Denique,  quum   Dominus  Jesus  duodeciiii  (niando  Elias  restiluet  omnia,  pleiiiiis  est  Maith.wu, 

erat  annoniiii  (qui  seciindiim  deilalis  na-  complcndiim.  Syiiagoga  (iiiO(|tic.qu;p  nuiic  "' 

P4.CI.28.  Iiirain.  idciii  iiisccsl.  cl  aiiiii  cjus  noii  dc-  justc  dc>picitur,  cl  uii(li(|uc  cst  dispersa 

Psi.wxw,  fltiiinl  :  iiiio  niille  aiini  anle  oculos  cjtis  ac  capliva,  quando  ad  Chrislum  conversa 

*•             tanqiiam  dies  heslerna  sunt,  quae  praeter-  fueril,    .\nlichristo  occiso,  non   despicie- 

z,uc.  11,40.  iil),   inventus  esl    in  niedio  doctorum  le-  tur,  scd  honotabilis  eril. 

giSjSugens  ubera  Synagogip,  id  est  veritate  Apprchcndam  te,  id  est.  gratulabunda       2 

legis  reficiens  se,  inlerrogans  illos  el  au-  devotione  le  amplcxalior.  cl  per  carilalcm 

diens.  Insuper  ad  lillcram  suxil  Chrisliis  lcnebo.  ac  lil>i  firmiler  inhaerebo;  ct  du- 

ubera  Virginis  gloriosic.   qmc  est    matcr  cu/u  te  i/i  do/num  tnatris  /m-a'.  id  est  ad 
lolius  iOcclcsia^.  in  qtianttim  est  ejus  re- D  plebem  Synagogip,  eamdem  hortando,  ut 

gina  et  advocala.  piolcclrix  el   domina;  lc  devolione  integra  amplectatnr  :   sicut 

qtiamvis   sit  in   alia  considcratione    filia  pcr  fidem  susceplus  es  a  plebe  genlilium, 

ejus.  el  ab  ea,  sallein  in  parte.  Vel,  In   domum 


ENARRATIO   IN   CAP.  VIII   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    XXIV 


431 


inatris  mese,  videlicct  seternsB  Sapientise,  A 
vel  triumphantis  Ecclesise,  illuc  tecum  pa- 
riter  ascendendo,  et  interim  adspirando, 
atque  per  fidem  et  contemplationem  illuc 
me  elevando.  Et  in  cuhiculum  genitricis 
mece,  id  est  in  secretarium  matris  pra^fa- 
tsp,  et  ad  contemplativarum  mentium  oscu- 
la  et  amplexus.  Ibi  me  docebis,  id  est,  in 
actu  tam  virtuoso  me  occupatam  abun- 
dantius  illustrabis  de  tuis  mysteriis,  et  ad 
contemplandum  snblimia  tuse  divinitatis. 
Docebis  quoque  me  in  membris  meis,  id 
est,  prsefatos  homines  instrues  gratiose.  B 
Et  dabo  tibi  'poculum  ex  vino  conditum  : 
id  est,  scientia  legis  evangelicae  ac  erudi- 
tione  legis  scriptse  instruam  conversos,  seu 
convertendos  ad  te;  et  de  fide,  scientia  et 
devotione  eorum  quasi  reficiam  te,  id  est, 
gloriari  te  faciam,  qui  nostram  sitis  salu- 
Tob. m,ti.  tem,  nec  gloriaris  in  perditionibus,  sed 
conversionibus  nostris  :  quoniam  gaudium 
tuum  est  iortitudo,  id  est  constantia  no- 
stra  in  gratia  et  salute;  et  mustum  malo- 
rum  granatorum  meorum,  id  est  recen- 
tem  laetitiam  de  conversione,  gloria,  et  C 
triumpho  perfectorum  filiorum  meorum, 
scilicet  contemplativorum  et  fervidorum, 
martyrumque  sanctorum.  Et  certe  quasi  de- 
licatissimum  et  admirabile  mustum  fuerat 
Christo,  dum  hi  qui  paulo  ante  perseque- 
bantur  sponsam  suam  Ecclesiam,  conversi 
per  eam,  cceper:int  prsedicare,  defendere, 
ac  divulgare  evangelicam  legem,  ac  mori 
pro  eo. 

Preeterea  sancta  Ecclesia  spiritu  prophe- 
tico  pollens,  atque  in  spiritu  videns  se 
ista  consecuturam  per  sponsi  auxiiium,  D 
3  addit :  Lceva  ejus,  videlicet  sponsi,  svb  ca- 
pite  meo,  id  est,  ipse  in  prsesenti  per  dona 
gratise  me  misericorditer  consolatur,  sus- 
tentat,  exaudit;  et  dextera  illius  amplexa- 
bitur  me,  id  est,  in  futuro  per  dona  gio- 
riae  amplectetur  me  plenarie  ac  perfecte, 
quando  ad  suse  deitatis  fruitionem  beatifi- 
cam  me  perducet.  Nunc  enim  in  sinistra 
Prow.  ni,  ejus  cxpcrior  divitias  gratise,  et  gloriam 
consolationis  internse,  prsesertim  de  alio- 
rum  conversione,  et  de  spirituali  profectu 


CaiU.  II, 
III,  3. 


16. 


meo  ac  filiorum  meorum ;  tunc  autem  in- 
veniam  in  dextera  ejus  longitudinem  die- 
rum  ffiternitatis.  Quum  ergo  tam  amorose 
habeat  se  ad  me,  confido  me  exauditam. 

Huic  gratulationi  et  quieti  sponsus  ad- 
gaudens,  et  sponsam  suam  Ecclesiam  infe- 
stari  prohibens,  subdit :  Adjuro  vos,  filice 
Jerusalem,  ne  suscitetis  neciue  evigilare 
faciatis  dilectam,  clonec  ipsa  velit  :  quod 
superius  bis  habitum  est  atque  exposi- 
tum;  et  ad  diversas  partes  Ecclesise  potest 
juxta  praetacta  referri. 

Consequenler  conversa  Synagoga,  emi- 
nentiam  Ecclesise  Christi  perpendens,  seu 
ipsa  Ecclesia  gratiarum  charismata  Syna- 
gogpe  in  fine  prsestanda  considerans,  cum 
admiratione  exclamat :  Quce  est  ista?  qua- 
si  dicat,  Valde  praeclara  est,  ciuoj  ascendit 
de  deserto,  id  est,  de  sseculo  isto  nequam, 
de  valle  hac  lacrimarum,de  solitudine  sse- 
culi  olim  relicti  a  Deo,  de  conversatione 
terrena,  assurgit  ad  conversationem  coele- 
stem,ad  amorem  atque  intuitum  superno- 
rum  ac  divinorum,  ad  altitudinem  regni 
coelorum,  sicut  hortatur  Apostolus  :  Quse 
sursum  sunt  quserite,  ubi  Christus  est  in 
dextera  Dei  sedens ;  quse  sursum  sunt  sa- 
pite,  non  quse  super  terram.  Et  Dominus  : 
Nolite,  inquit,  thesaurizare  super  terram; 
sed  thesaurizate  vobis  in  coelo.  Deliciis 
a/Jluens,  id  est,  spiritualibus  gaudiis  con- 
solationibusque  abundans,  etiam  in  adver- 
sis,  sicut  divinus  fatetur  Apostolus,  Reple-  wcor.  vu 
tus  sum  consolatione,  superabundo  gaudio  ^' 
in  omni  tribulatione  nostra.  Unde  in  Evan- 
gelio  sponsus  :  Gaudete,  inquit,  in  illa  Mauh 
hora  et  exsultate,  quoniam  merces  vestra 
copiosa  est  in  coelo.  Affluit  autem  Ecclesia 
sancta  deliciis,  contemplando  fideliter,  sa- 
pientialiterque  cernendo  ac  dulciter  prse- 
gustando  omnem  pulchritudinem,  beati- 
tudinem,  dulcedinem  sponsi,  et  intime 
congratulando  eidem;  ponderando  quoqne 
beneficia  ejus  atque  promissa,  juxta  quod 
asserit  Paulus  :  Gloriamur  in  spe  gloriae 
filiorum  Dei.  Tnnixa  super  dilectum  su- 
U7n,\d  est,super  sponsum  suum  apodians, 
seque  reclinans,  hoc  est,  pielali,  opi,  et 


Coloss. 
1,2. 


MaUh. 
19,  20. 


VI, 


V, 


12. 


Ron 


432 


ENARRATIO   LN   CAP.  VIII   CANTICI   CANTICORUM.    —   ART.   XXIV 


gratise  sponsi    sui,   non  propriis  viribus,  A 
semper  et   ubique  innitens,   sicut   Isaias 
/s.  i,  10.  hortalur  :  Quis  ambulavif   in  tenebris,  et 
non  est  lumenei?  Speret  in  nomine  Domi- 
ni,  et   innitatur  super  Deum  suum.  Ipse 

joann.xy,  equidem  dixit  :  Sine  me  nihil  potestis  fa- 
i6'or.  XV,  cere.  Ideo  ait  Vas  electionis  :  Gratia  Dei' 

10-  sum  id  quod  sum.  Et  Deus  per  Osee  pro- 

Oseexm,9.  phetam  :  Perditio  tua  ex  te;  in  me  tan- 
tummodo  auxilium   tuum. 

Deinde  Christus  dilectionem  suam  exi- 
miam  ad  sponsam  ostendit,  loqufMis  ad 
eam  :  Sub  arbore  malo  suscitavi  te  :  id  B 
est,  virtute  et  merito  passionis  meae,  quam 
tui  amore  sustinui,  ad  graliam  ac  salutem 
te  vocavi  et  reparavi,  sicut  in  Evangelio 

joann.iu,  sum  locutus  :  Sicul  Moyses  exaltavit  ser- 

'*'  '^'       pentem  in  deserlo,  ita  exaltari  oportet  Fi- 

lium   hominis,   ut    omnis    qui    credit    in 

ipsum,  non  pereat,  sed  habeat  vitam  a?ter- 

nam.  Unde    et    princeps  Apostolorum  iu 

\Petr.ui,  prima  sua  scripsit  Canonica  :  Christus  se- 

18,22.       j^pj  passus  est  pro  peccatis  noslris.  justus 
pro  injustis,  ut  nos  oHerret  Deo;  degluti- 
ens  mortein,  ul  vitae  aeternaj  efiiceremur  C 
heredes.   Ilinc  piaediclum  ab  Isaia  fuil  : 

/«.1.111,5.  Ipse  autem  vulneratus  est  propler  iniqni- 
tates  nostras,  attritus  est  propler  scelera 
nostra  :  cujus  livore  sanali  sumus.  Ilaqne 
per  arborem  qiia?  malus  vocaliir,  ciux  de- 
signalur  :   quia   Jam    supra    in    laudihus 

rnn<. II,  3.  sponsi  locula  esl  sponsa,  Sicul  malus  inter 
ligna  silvarum,  sic  dilectus  meus  iulcr  fi- 
lios.  Ilaec  arbor  alio  nomine  quandoquf  vo- 
calur  malograualnm  :  el  esl  pulchra  valdc, 
fi'ucluosa,  el  alta.  Idciico  pcr  cam  ciu\ 
Chiisli  prieslanlissima  rilc  exi^iimitui'  :  I) 
quia  est  arbor  excellenlissime  decora  ac 
fulgida,  ornala  regis  purpura,electa  digno 
slipile  tam  sancla  membra  langere.  In  qua 
el  per  quam  recuperala  esl  salus  mundi; 
quae  nibricala  ac  decorala  esl  preliosissi- 
mo  sanguiiu-  Filii  Dei.  Dc  qua  rursus  can- 
lat  Ecclesia  : 

Cru.\  fidelis,  inter  omnes 
Arbor  una  nobilis  : 
Nulla  silva  talem  profert 
Fronde,  flore,  germine. 


Praeterea  quidam  exponunt  haec  verba 
in  persona  Ecclesiae,  quae  sub  arbore  malo 
suscitat  sponsum,  id  est,  in  oralionibus 
suis  invocat  eum,  et  exaudiri  expostulat 
virtule  ac  meritis  dominicae  passionis. 

Ibi  corrupta  est  mater  tua,  ibi  violata 
est  genitrix  tua  :  id  est,  in  Christi  crucifi- 
xione  Synagoga  mater  Ecclesiae  corrupit  et 
violavil  se  ipsam  suis  sceleribus,  negan- 
do,  abjiciendo,  occidendoque  ipsum  Uni- 
gcnituiu  Dei.  heredem,  sponsum,  regem  et 
salvalorem  sibi    desuper  missum,  dicens 
eoram  Pilato  :  Tolle,  tolle,  crucifige  eum;  /oannxix, 
et  rursus,  Non  habemus  rejjem  nisi  Caesa-  '^■... 
rem ;  ilemqiie,  Sanguis  ejus  super  nos,  et     Matth. 
super  filios  nostros.  Unde  per  Jeremiam  ''^"'' '"' 
sponsus  praedixit  :  Facta  est  mihi  heredi-  /er.xii,s. 
las  uiea  quasi  lco  in  via;  dedit  contra  me 
vocem  suam,  ideo  odivi  eam.  De  hoc  Da- 
niel  prophela  apertissime  est  valicinatus  : 
Posl  hebdomadas,  iiiquiens,  sexaginla  duas  Dan  ix,2g, 
occidetur  Cliristus;  el  non  eril  ejus  popu-  ''" 
Iiis,  qui  ncgalurus  esl  eum.  Et  civilalem  el 
sancliuuium    dissipabil  populus  cum  du- 
ce  fuluro;  et  finis  ejus  vaslilas,  el  lisque 
ad  finem  perseverabit  desolatio.  Psalmista 
quoque  :  Obscurentur  oculi  eorum.  nc  vi-  ps. txv.n, 
deanl,  el  dorsum  eorum  semper  incurva.  ■*-''■ 
Effunde  supcr  eos  iram  tiiaiir.el  furor  irie 
tiue  coiuprehendal  eos. 

Quum  ergo  lam  ingrala  el  perversa  fu- 
erit  perfida  Synagoga,  horlaliu'  Chrislus 
Ecciesiam,  ul  grata  sit  sibi.  Pone  mc  ut  G 
signaculum  super  cor  tuum  :  id  est,  me 
Salvalorcm  luiim  el  universa  qiKT  pro  liia 
sahatione  assiimpsi.  fcci  ac  pertiili.  inde- 
Irbililcr  impiiiuc  cordi  luo  alqiie  memo- 
ria',  sicul  circumcisionis  signum  impri- 
mcbalur  el  mansil  in  carne.  el  crucis  signo 
consigna  lc  undique.  Et  quia  non  sufficil 
recordari,  scd  ncccsse  esl  etiam  fideliler 
operari,  subjungitur  :  ul  signaculum  su- 
jicr  l>rachiu)n  tuum,  id  est  super  vim  luani 
operativam,  ita  iil  lotis  viribus  ex  recor- 
dalione  passionis  meae  mihi  obedias,  nu^ 
sequaris,  quemadmodum  jussi  :  Qui  mihi  /oann.  xn, 
minislral.  me  sciiualur;  ilcmque,  Oui  vult  ","■ 
vcuirc  posl  me.  abnegcl  semelipsum,  el 


ENARRATIO   IN   CAP.  VIII   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    XXIV 


433 


tollat  crucem  suam  quotidie,  et  sequatur 
Gaiat.y,  me.  Oiii    euim   sunt   mei,  carnem    snam 

'^'  crueiCigunt  cum  vitiis  et  concupiscentiis ; 

iJoann.  II,  et  qui  dicit  se  manere  in  me,  debet  sicut 
ambulavi  ego,  et  ipse  ambulare.  —  Qui- 
dam  aulem  exponunt  ha^c  in  persona  Ec- 
clesise,  quasi  ipsa  roget  sponsum,  quatenus 
ipse  dignetur  eam  ponere  super  cor  suum, 
diligendo  et  recordando  eam  assidue ;  et 
etiam  ponat  eam  ut  signaculum  super  bra- 
chium  suum,  ita  ut  brachio  omnipotentiae 
suee  eam  defendat.  Sed  prima  expositio 
aptior  reputatur. 

Sic  ergo,  o  Ecclesia,  memor  sis  mei, 
guia  fortis  est  ut  mors  dilectio,  id  est, 
quia  tam  fortissime  et  perfecte  dilexi  te, 
ut  pro  tua  salute  acerbissimam  ac  ignomi- 
niosissimam  mortem  sponte  pertulerim. 
Idcirco  grata  sis,  et  saltem  taliter  te  aman- 
tem  redilige  :  sicut  ait  Joannes  apostolus, 

;6/rf.iv,i9.  Diligamus  eum,  quoniam  ipse  prior  dilexit 
nos.  Rursus,  Fortis  est  ut  mors  dilectio  : 
quia  perfecta  et  sincera  dilectio,  pro  nul- 
la  adversitate,  tribulatione,  iino  neque  pro 
morte  effugienda,  a  dilecto  recedit.  Pro- 
pter  quod  loquitur  Paulus  :  Gertus  sum, 
quia  neque  mors,  neque  vita,  neque  in- 
stantia,  neque  futura,  poterunt  nos  sepa- 
rare  a  caritate  Dei,  quse  est  in  Ghristo 
Jesu  Domino  nostro.  Idcirco  si  diligis  me, 
debes  me  ita  super  cor  tuum  ac  brachi- 
um  ponere,  meque  cruciformiter  imitari, 
ac  esse  parata  ad  moriendum  ex  caritate 
mea,  pro  me,  pro  fide  atque  justitia. 

Dura  sicut  inferus  (emulatio.  /Emula- 
ri,  multa  significat,  videlicet  imitari,  in- 
videre,  amare,  zelari  :  et  juxta  hoc  potest 
hoc  verbum  multipliciter  explanari.  Pri- 
mo  sic  :  Dura  sicut  inferus  aemulatio,  id 
est,  poenale  et  laboriosum  est  mea  sectari 
vestigia  in  omni  patientia,  paupertate,  hu- 
militate,  continentia,  et  obedientia  usque 
ad  mortem  :  quod  totum  his  qui  caritatem 
non  habenl,  instar  infernalis  supplicii, 
quasi  intolerabile  quid  videtur.  Secundo 
sic  :  .Emulatio,  id  est  invidia  qua  Judsei 
ingrati  odorunt  me,  et  ex  odio  me  perse- 
cuti  sunt,  dura  fuit  ut  inforus  :  quia  me 

T.  7. 


Rom.  VII 
38,  39. 


Ps.  LXVIII, 

10. 
\\\Reg.\iyi, 


Philipp. 

8. 


A  omnino  perdere,  et  memoriam  meam  de 
medio  tollere,  meque  in  inferno  detineri 
volebant,  juxta  quod  legitur  in  Psalmo  : 
Posuerunt  me  in  lacu  infcriori,  in  tene-  Ps.lwxwi, 
brosis  et  in  umbra  mortis.  Tertio  :  Dura  ^" 
est  sicut  infcrus  ffimulatio,  id  est,  amatio 
intolerabiliter  affligit  amantem,  et  langui- 
dum  facit  ac  vulnerat,  nisi  consequatur 
amatum.  Quarto  :  jEmulatio,  id  est  zelus 
Dei,  seu  divini  honoris  zelatio,  est  dura  ut 
inferus  :  quia  ad  aggrediendum  ardua  at- 
que  durissima,  imo  et  mortis  pericula,  ex- 

B  citat  ac  inducit.  Unde  zelator  hujusmodi 
loquitur  Deo  :  Zelus  domus  tuae  comedit 
me;  et  Elias  :  Zelo  zelatus  sum  pro  Domi- 
no;  et  quserunt  animam  meam,  ut  aufe- lo,  u" 
rant  eam.  Talis  quoque  zelus   durissima 
infert  supplicia  adversariis  divini  hono- 
ris  :  ut  constat  de  Phinees,  qui  zelo  Dei 
commotus,    pugione   confodit    idololatras   Num.xxv, 
fornicantes;  et  de  Elia  qui  occidit  prophe-  '',^,',  ^^^ 
tas  Baal;  atque  de  principe  Apostolorum,  xvm.^o. 
qui  in   mendosos  Ananiam  ac  Saphiram  jq/     ' 
tulit  mortis  sententiam.  Sic  et  Paulus  in- 

G  cestuosum  Gorinthium  tradidit  Satanee  in  iCor.v,5. 
interitum  carnis. 

At  vero  prseinducta  quidam  aliter  expo- 
nunt,  dicendo  :  Sub  arbore  malo  suscitavi 
te,  id  est,  ad  vitam  gratise  te  reduxi,  quffi 
mortua  eras  sub  arbore  malo,  id  est  pro- 
pter  originale  peccatum  commissum  sub  Gen.iii,6. 
arbore  vetita  :  quam  ad  litteram  dicunt 
fuisse  malum,  seu  malogranatum.  Ibi  cor- 
rupta  est  mater  tua,  id  est  Eva  seu  gene- 
ratio  carnalis  :  quoniam  ibi  transgressa 
est  Eva  divinum  mandatum,  sicque  cor- 

I)  rupta  est  mente  per  inobedientiam,  qua 
mens  a  Deo  aversa  est,  et  violata  corpore, 
quod  ex  tunc  factum  est  rebelle  spiritui,  Qaiat.  v, 
et  necessitatem  moriendi  incurrit.  Unde  et  '^- 
taliter  corruptam  peperit  prolem.  Ne  ergo 
et  tu  ita  corrumparis  ac  violeris,  Pone  me 
tit  sig naculum  super  cor  tuum,  id  est  tan- 
quam  speciosum  aliquod,  quod  clauditur 
ne  cernatur  seu  auferatur,  attende  ac  re- 
cole  me  ac  mea  prsecepta;  quia  fortis  est 
:ut  mors  dilectio  :  id  est,  sicut  auctor  mor- 
tis  diabolus  fortis  fuit  ad  decipiendum, 

28 


434 


ENARRATIO   IN   CAP.  VIII  CANTICI   CANTICORUM. 


ART.  xxn' 


32 


sic  spiritualis  dilectio  fortis  est  ad  resi- 
stendum  ac  bene  agendum  ;  dura  sicut 
inferus  cemulatio,  id  est  invidia. 

Porro  quod  subditur,  Lampades  ejiis, 
lampades  iynis  atque  flammarum,  expo- 
nit  de  invidia  S.  Gregorius,  dicens  :  Sicut 
ignis  consumit  qu»  incendit,  ita  invidia 
ab  omnivirtute  et  opere  meritorio  invidos 
arefacit.  Imo  et  ad  persequendum  fideles, 
inflammat  invidiosos  ac  perfidos  :  quod 
patuit  in  Judeeis  atque  genlilibus  diu  ac 
dire  persequenlibus  Christianos.  Commu- 
nius  aulem  exponitur  ista  auctoritas  de 
caritale  :  cujus  lampades,  id  est  fcrvidse 
inflammationes,  seu  personae  inflammatae 
ab  ea,  dicuntur  lampades  ignis  alque  flam- 
marum,  quia  valenter  ardent  in  se,  et 
flammigera  proferunt  verba,  virluosaque 
opera,  alios  quoque  accendunt.  Unde  dixit 

Zuc. xii,49.  Salvalor  :  Igncm  veni  millere  in  terram, 
et  quid   volo  nisi   ul   accendatur  ?  Sic  ac- 

ibid.ww,  censi  discipuli  sunt  locuti  :  Nonne  cor  no- 
strum  ardens  erat  in  nobis  (de  Jesu)  dum 
loquerelur  nobis  in  via?  I)e  cujus  vigore 
adjungilur  : 
7  AqUiV  mullai  non  pu/crxnf  cxstinguerc 

caritatem  :  id  est,  persecutiones  et  adver- 
sitates,  quae  in  Scripturis  frequenler  aqua> 
vocanlur,  non  valenl  carilati,  quae  perfe- 
cta  est,  praevalere.  Garilas  quippe  est  for- 
tissima  ac  agillima  viilus;  nec  aliqua  alia 
forma  aut  virtus  tain  cxpedile  el  lorlilfr 
agit,  ut  caritas.  El  sicut  elemcnlum  ignis 
est  aliis  elementis  formalius.  aclivius,  ac 
celerius  operans.  iino  alia  ad  suam  for- 
mam  converlens,  et  resistentibus  prieva- 
lens.  ea(|ue  devorans;  sic  carilas  ceteris 
virlulibiis  cst  diviuior.  polenlior,  ac  vi- 
ctoriosior.  Kl  sicul  qualilalcs  clcmcntaics 
fortius  operari  incipiunl,  dum  sua  conlra- 
ria  senliunt.  quod  pcr  anliparaslasim  ficii 
perhibclur;  sic  carilas  pcrfcctorum,  duiii 
aquae  lcnlalionum  cl  abundanfia  ac  iinp<- 
lus  pcrscciilioniim  cl  impiigiuitionum  cam 
invadiiul,  valcntius  opcralur,  ac  tolo  suo 
vigorc  intra  se  recollecto,  resislil  robu- 
slius  suis  conlrariis,  comminalionibusijiic 
illalis  constanlior  rcddiliir  :  (lucmadmodiiin 


A  in  gloriosis  ac  beatissimis  claruit  Christi 
martyribus.  qui  immanissimas  poenas  ac 
crudelissimas  mortes  patientissime,  imo 
et  hilari  animo  perlulerunt  :  quod  de  sa- 
cralissimis,  illustrissimis,  tcnerrimisque 
puellis  supcrmirabile  fuit.  Idco  additur  : 
nec  pumina  obrucnt  illam,  intelligendo  pcr 
fluinina,  impetuosos  tyrannos,  copiosos- 
que  persecutores,  et  exquisita  ac  plurima, 
quae  inferre  possunt,  supplicia  :  qiiihus 
omnibus  marlyres  benedicti  praevahuM-unt 
in  lantiim.  quod  j)erseculorcs  infinilis  ac 

B  luaximis  sanctoriiiu  marlyrum  vicli  mi- 
raculis.  tandem  infidclitalc  abjecta,  facli 
sunl  christiani. 

Vcrumlamcn.sicut  aqua  abundans  debi- 
lem  exslinguit  ac  obruit  igncm  ;  sic  cari- 
tas  pusilloriim  ex  siii  infirmilatc  subjecli 
polesl  ex  perscculionibus  cl  adversitali- 
bus  vinci.  Undc  subjiingilur  :  Si  dcderit 
homo  omnem  substantiam  domus  sua?  pro 
dilectione,  quasi  nihil  despiciet  eam.Tan- 
quam  dioat  :  Multi  ex  caritate  largiuntur 
ac  dividunl  opcs  suas  paupcribus,  qui  fa- 

C  men  carifalcm  non  apj)rctianfur  in  tan- 
lum  ut  ex  ca  parati  sint  mori  pro  Dco  in 
veritale  :  ideo  carifatem  videntur  despice- 
rc.  Ordo  enim  carilatis  requiril  ul  homo 
Deum  supcr  oinnia  incomparabililer  dili-  Deui.w,^; 
gal,  ifa  ut  malit  j^roj^riam  vitam,  seu  se  ^'""'•'""•- 
ij)sum  ef  omnia  sua  amillcrc.  quain  Deum 
rcliiKjuerc  :  ad  quod  tlchcl  sc  dare,  et  ita 
scnliic  praesupposilo  auxilio  gratiae.  —  Yel 
sic  :  Si  dederit  homo  paiipcribus  omnem. 
substantiam  domuJi  suo',  id  est  non  soliim 
supcrflua,  sed  cuncta  quae  possidcl,  pro 

D  diiccfiunc  ohfinenda,  seii  conservanda  et 
perficicnda.  scu  pro  Dco  qucm  amal ;  qua- 
si  nihil  dcspicict  cam,  id  est,  caiilalem 
omnino  vilipcndct,  si  nil  amplius  feccrit, 
id  csl,  si  i)ulavcril  sibi  islam  largilioncm 
^iilficcrc  ad  salutcm,  quum  pcr  se  ncqiia- 
(jiiain  siifficial  :(juia  cl  ipsam  ciipidifalem, 
ac  j)roj)iiam  voliintalcm  iinj)iobam,  oin- 
nenujiic  inlcrioi-cm  arfcclum  inonliiialiim 
oporlet  abjicerc.  hoc  csl  abnegarc.  vincere 
cl  reformare  se  ipsum.  Parum  csl  cqiii- 
(icin,  abncgare  sua;  luullum  vero,  abnc- 


ENARRATIO   IN   CAP.  VIII   CANTICI   CANTICORUM.   —   ART.    XXIV  435 

gare  so  ipsum  :  quod  tamen  necessarium  A  praedicationem  ferventem.  Quae  allocutio 

est,  quantum  ad  hoc,  ut  nihil  prseceplis  praecipue  facta  est  in  die  Pentecostes,  quo  Ac/.  m,  i-4. 

Matth.M.  contrarium  habcat  in  se  homo  :  quia  ro-  Spiritum  Sanctum  in  igneis  linguis  rece- 

'"•  gnum  coelorum  vim  patitur,  ot  violenti  ra-  pil  plenissime  :  ita  quod  subito  facta  est 

piunt  ilhid.  —  Vel  sic  :  Si  dederit  homo  oruditissima  in  Scripturis,  ardontissima  in 

omnein  suhstanf.iam  domus  sita'  pro  dilc-  amore,  omnium   linguarum  perita,  omni 

ctione,  id  ost  pro  Deo  ex  caritate ;  quasi  virtute  perfecta,  et  paratissima  mori  pro 

niliil  despiciet  eam  :  id  ost,  totam   suam  Deo. 

possessionem  nullius  roputabit  osse  mo-         Si  rnurus  est.  Ecclesia  ista,  anto  missio-       9 

menti  aut  valoris,  rospectu  spiritualis  di-  nem  Spiritus  Sancti  fuit  murus,id  est  aedi- 

h^ctionis,  quum  ojus  dignitatem  sahiber-  ficium  imperfectum,  ct  turrim  perfectio- 

rimosque   effectus  coeperit  dogustaro,  et  nis  non  habens.  Fuit  otiam  murus,  id  est 
exporiri  qualiter  uniat  mentom  Deo,  et  di-  B  aliqualiter  roborata  in  fi(k'  et  gratia,  per 

vinae  mereatur  dulcodinis  gustum,  animi  frequontem  Christi  apparitionem,  pra^ser- 

libertatem,  divinorum   contemplationem,  tim  per  ejus  ascensionem..E>^j/?cemw«  st^- 

ac  transformationem  in  omnium  fontem  per  eum  propugnacula  argentea,  id  est, 

bonorum.  Ex  quibus  commovebitur  homo  auctoritatibus   et  intelligentiis   Scriptura- 

ad  universorum  contemptum  atque  fasti-  rum  instruamus  eamdem,  potestate  quoque 

diuni  terrenorum,  sicut  in  Evangolio  logi-  faciondi  miracula  ot  omnium  dono  lingua- 

ibid.sui,  tur  :  Simile  est  regnum  coelorum  homini  rum  eam  firmemus   :  quatenus  per  haec 

*^''**''       nogotiatori,    queerenti   bonas   margaritas.  suam  fidem  ac  prsedicationem  quoat  robo- 

Inventa  autem  una  pretiosa  margarita,  ab-  rare,  defendere,  seque  conlra  hostes  mu- 

iit  et  vendidit   universa  quse  habuit,   et  nire,  ac  alios  rationabiliter  confutare  ac 

emit  eam.  vincere.Quod  totum  misso  desuper  Spiritu 

8  Soror  nostra  parvula  est,  et  ubera  non  G  Sancto  ita  plane  peractum  est,  quod  multa 

habet.  Haec  est  vox  sponsi  ad  veteres  San-  millia  adversariorum,  multaque  turba  sa-  ibid.uM: 

ctos  de  primitiva  Ecclesia  :  qui  in  Evange-  cerdotum  per  beatissimi  principis  Aposto-  '"'  *'  ^''^" 

/,uc. XII, 32.  lio  dixit,  Nolite  timere,  pusillus  grex,  quia  lorum  et  Coapostolorum  ipsius   sermoci- 

placuit  Patri  veslro  dare  vobis  rognum.  nationem,  virtutes,  miracula,  subito  sunt 

Haec  parvula  fuit  numero  porsonarum  et  conversa.  xS^o.s^^/^nw  es-^^.-imo  quia  est:  quo- 

perfectiono  virtutum  ante  missionem   ot  niam  per  doctrinam  et  ministerium  pri- 

Joann.yi\,  susceptionom  Spiritus  Sancti,  quando  me-      mitivse  Ecclesise,  alii  innumerabilos  intro- 

tu  Judaeorum  sedit  clausa,  non  audens  pu-      ierunt  ad  fidem.Nam  et  potestatem  ligandi  Maith.wi, 

19;xviii,l8. 


m- 


blice  praedicaro,  imo  nec  apparere.  Parvula  atque  solvendi  a  Ghristo  suscepit.   Co 

etiam  fuit,  id  est  humilis  et  abjecta ;  nec  pingamus,  id  est,  operiamus  ac  decore- 

habuit  ubera,  id  est  affluentiam  doctrina?  mus  illud  tabidis  cedrinis,  id  est  caritate, 
coeiestis  et  evangelizandi  potontiam,  qui-  D  piotate,  coteris  quoque  virtutibus,  et  mi- 

bus   alios   converteret   et    nutriret.   Quid  sericordise    corporalibus    spiritualibusque 

faciemus  sorori  nostrce  in  die  quando  al-  operibus.  Vel,  Tabulis  cedrinis,  id  est  per- 

loquenda  est,  id  est  interroganda  et  exa-  sonis  constantibus,  elegantibus,  et  perfe- 

minanda  de  sua  nova  religione  ac  fide  ab  ctis  :  quse  instar  cedrorum  emineant  vita, 

adversariis  suis?  vel,  Alloquonda,  id  est  scientia,  fama,  miraculis,  ne  corrumpi  que- 

instruenda  ac  visitanda  a  Spiritu  Sancto  ant  peccatis.  Vel,  Tabulis  cedrinis,  id  est 

per  allocutionem  internam,  et  admonenda  piis  credentium  turbis. 

per  inspirationom  angelicam,  ut  sit  spon-  His  verbis  provocata  Ecclesia  ad  obti- 

sa  perfecta,    fecunda,    magnanimis,    non  nendum  a   sponso   hujuscemodi    armatu- 

formidans  mori  pro  sponso,  sed  generans  ram    atque  ornatum,   non   prsesumptuose 

ei  sobolem  copiosam  per  Baptismum  ac  aut  se  ipsam  inaniter  laudans,  sed  confi- 


436 


ENARRATIO   IN   CAP.  VIII   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    XXIV 


2i. 


dens  in  Domino,  el  ei  totum  qiiod  habet 
bonum  adscribens,  aut  cerle  de  collata 
10  perfectione  gratias  agens,  respondet :  Ego 
murus  :  quia,  ut  tactum  est,  ante  Spiritus 
Sancti  missionem  fuit  notabiliter  roborata 
per  resurrectionem  ascensionemque  Sal- 
vatoris  in  fide  et  gratia  ;  accepto  autem 
Spiritu  Sancto,  multo  robustior  et  inexpu- 
gnabilior  est  effecta,  caritatisque  glutino 
ac  pacis  vinculo  adunata.  Et  ubera  mea 
sicut  turris :  id  est,  abundantissimam  pr»- 
dicandi  sapicntiam,  elTicaciam,  et  doctri- 
nam  sortita  sum  ex  infusione  Paracleli  : 
ante  cujus  etiam  missionem  sponsus  in- 
joann.xii,  sufflavit  in  me,  Accipite,  inquiens,  Spiri- 
tum  Sanctum  ;  el  aperuit  mihi  sensum,  uf 

Luc.  XXIV,  .      » 

45.  intelligerem  Scripturas. 

Ex  quo  facta  sion  coram  eo  quasi  pa- 

cem  reperiens  :id  est,totum  hoc  non  meis 

assecuta  sum  meritis,  sed  gratia  sponsi  : 

coram  quo   pacem  pectoris  reperi,  dum 

misericorditer  me  pricvenit,  gratis  rede- 

i?om.T,io.  mil,  Patri  reconciliavil,  paceinque  oblulit 

Zuc.xxiv,  sponte,  frequenter  dicendo  :  Pax  vobis;  et 

36;joann.  r„,;^us  :  Paccm  meam  do  vobis ;  non  qiio- 

XX, 21, 26.  .  . 

yoann. XIV,  modo  mundus  dal,  ego  do  vobis.  ^eruiii- 
^^'  lamen,   quia   pax   vitse   piffisenlis   mullis 

perturbationibus  exterioribus,  adversilali- 
busquc  iniscelur,  nec  admixlione  quoti- 
dianarum  carel  culparum  ;  ideo  meliiis 
dico.  (jiiasi  reperiens,  (|iiain  absoliile,  Ke- 
periens.  Vel  qiiod  ail,  (Jiiasi,  nolat  verila- 
lem,  non  simililiidinem  tanlum,sicut  alibi 
jbid.i.  u.  scriptum  esl  :  Vidimus  gloriam  ejiis,  glo- 
riam  quasi  Unigenili  a  Patie.  Pax  veio 
aBlernitatis,  qiKT  liabeliir  in  paliia.  esl  per- 
fecta  et  piira.  niilli  inciiiieliidiiii  aiil  ciilp.e 
admixla. .U  vero  sancli  viri  ila  in  Ueo  siint 
fixi,  qiiod  licct  desit  eis  pax  lempoiis,  re- 
linent  lamen  pacem  menlis  :  qiiia  exle- 
rior  liirbalio  inleriorem  eorum  quielein 
non  aiileil.  imo  in  illa  gratias  agunt  Deo. 
Siiperior  elenim  pars  anim;r.  debet  esse 
(liiasi  sph.Tia  ca'leslis,  ae  regio  orbis  sii- 
perioris  :  ideo  sicul  meteorologicie  im- 
pressiones  qu;e  rimil  iii  ;ure.  non  atlin- 
gunl  iicc  iiiquielanl  orbem  ca>leslem  ;  sic 
inquieliidincs  ac  strepilus  (lui  fiunt  forin- 


A  secus,  aut  in  sensitiva  parte  exsurgunt, 
mentem  non  debent  attingere,  perturbare, 
obnubilare.  Ex  his  consecutum  est  quod 
infertur  : 

Vinea  fuit  pacifico  :  id  est,  modo  prae-       11 
,   tacto  parvula  soror  facta  est  grandis  Ec- 
clesia,  generalisque  sponsa  :  quse,  vinea 
ob  causas  frequenter  praehabitas  nuncn- 
patur.    Et  haec   fuit   pacifico,    id  est,   ad 
Ghristum,  qui  mundum  Deo  Patri  reconci- 
liavit,  pertinuit  :  qui  est  caput,  sponsus, 
salvator.  judex,  legifer.  rex.  pastor,  doctor, 
B  monarclia.   proleclor  Dominusqiie   Eccle- 
sia3;  qui  in  Evangelio  prolestatur  :  Simile  Maith.wx, 
est  regnum  coelorum  hoinini  patrifamilias,  ^*' 
qui  plantavit  vineam.  Fuit  ergo  haec  vinea 
Christo,  in  ea  quoe  habel  populos,  id  est  in 
terra  hac,  in  qua  omne  genus  hominum 
commoratur.  ex  quibus  Ecclesia  congre- 
galur;  vel  in  ea  pace,  lege,  aut  religione, 
quae  sub  se  continet  plurimas  naliones. 
Tradidit  eam.custodibus,  id  est  agricolis, 
ul  in  Evangelio  legilur  :  hoc  est.doctoribus    ihidem. 
el  pra-latis  commisit  eam  custodiendam, 
C  imo  poteslati  sa^culari  el  spiriliiali.  sed  et 
;uigclis  sanctis  :  et   ipsemel   Dominus  est 
principalis  custos  ipsius,  sine  cujus  cus- 
lodia  alii  nil  prodessenl,  secundiim  illud 
Psalini  :  Nisi  Dominus  cuslodierit  civila-   Ps.cs^w, 
tem,  fruslra  vigilal  qni  cuslodit  eam.Ilinc  '" 
ait  per  Isaiam  :  Siiper  miiros  luos,  Jeriisa-  /s.lmi.c. 
lem,  conslilui  cuslodes.  1'rimi  autem  ciis- 
lodes  Ecclesia?!,  fuerunt  sancti  Apostoli  : 
inler  qiios  iinus  constitutus  est  totius  Eccle- 
siae  cuslos  ac  pontilex,  scilicet  beatissimus 
Pelriis,  el  post  eum  successores  ipsius. 
D       IV/-  offert  pro  fruclu  ejus  mille  an/en- 
/cos.  Friictiis  suinmus  loliiis  Ecclesia\  est 
Chrisliis  Jesus,  nalus  ex  Virgine  de  semine 
David.  De  qiio  fructu  cecinil  Isaias  :  In  il-  /6irf.i», 2. 
l;i  dic  ciit  gcrineii  Doinini  in  nuignificen- 
lia  ct   gloria,  el   friicliis   lerra?  siiblimis. 
Dcus  (pHKpic  pcr  Jcremiam   :   Suscilabo,  Jer.xxui.5. 
inqiiil.  I);ni(l  g<Miiien  justiim,  ct  regnabil 
rcx.  .\l(]iie  Ps;iliiiisla  :  Terra  nostra  dabit  /'«.lxxxiv, 
Iriicliim  siniin.  Sed  el  sancla  Elisabelh  ad  ''■ 
Malrem  Iriicliis  islius  :  H(>nc(licliis  fructus  /.«r.  1, +2. 
ventris  tui.  Pro  hoc  fructii  niinc  oblinen- 


ENARRATIO   IN   CAP.  VIIl   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.   XXIV  437 

do  ac  possidendo  per  iidem  et  gratiam,  ac  A  mammona  iniqnitatis,  efc;  et  rursus  servo 

demum  in  regno  per  gloriam,  vir  quicnm-  fideli,  Quia  supcr  pauca  fuisti  fidelis,  su-  Matth.xx\, 

que   fidelis,   prEesertim    religiosns,  affert  pra  multa  te  constitnam,  intra  in  gaudium  ■"  '    ' 

mille  argenteos,  id  est,  cuncta  temporalia  Domini  tui.  Bt  ducenti,  supple,  argentei 

bona  sua  exponit,  relinquit,  largitur  pau-  pacifici,   id  est,  causa;  salutis  erunt,  his 

peribns  ad  gloriam  Dei.  Millenario  autem,  qiii  cvstodiunt  fructus  ejus,  id  est  praefatis 

tanquam  numero  maximo  et  perfecto,  lo-  Ecclesiae  custodibus  sen  praelatis,  qui  spi- 

talitas  seu  perfectio  rei  exprimitur.  Vel  rituales  ac  temporales   argenteos,   id  est 

sic  :  Vir,  id  est  Christns  :  de  quo  Jerem-  temporalia  et  spiritualia  beneficia,  com- 

/o-.xxxi,  ias  prsedixit,  Mulier  circumdabit  virum  ;  municant  et  impendunt  sibi  commissis  : 

°'"zach  VI  f^t  Zacharias,  Ecce  vir,Oriens  nomen  ejus;  propter  quod  duplici  honore  snnt  digni,  ct  irm.v,i7. 

12.  affert  pro  fructn  ejus  mille  argcnteos,  id  duplici  praemio  coronabunfur,   glorialuri 

est,  fideliter  laborantibus  ac  fructificanti-  C  de  propriis  snbditorumquc  meritis,  quem- 

bus  in  vinea   sua  retribuit  pro  mercede  admodum  Danieli  Gabriel  ait  :  Qui   docti  Dan.\\\,z. 

mille  argenfeos,  hoc  est  remunerationem  fuerint,   fulgebunt  quasi  splendor  firma- 

perfectam  in  patria  :  quae  remuneratio  per  menti ;  et  qui  ad  justitiam  erudiunt  mul- 

mille  argenteos  ob  causam  prsetactam  no-  tos,  quasi  sfellse  in  perpetuas  a>fernitates. 

Matih.xx,  latur.  in  Evangelio  autem  per  denarinm  Itaque  fam  millenarius  quam  cenfenarius, 

"■  diurnum  signiticatur.  quia  uterque  perfectus  est  numerus,  ple- 

12  Vinea  mea  coram  me  est.  Hsec  sunt  vcr-  nam  salutis  seternse  remunerationem  desi- 

ba  Christi  de  Ecclesia.  Quasi  dicat  :  Ecclc-  gnat;  ducentenarius  vero,id  est  duplicatus 

siam  quam  cusfodibus  tradidi,  nequaquam  centenarius,  designat  ampliora  bene  prsesi- 

relinquo;  sed  principalis  custos  ejus  per-  dentium  prsemia.Vel  per  mille,designatur 

maneo,  invisibiliter  operando  in  animabus  plenitudo  futur»  mercedis;  per  ducentos 
fidelium,  et  gratiam  ac  virfutes  infunden-  G  autem,  remuneratio  qnsedam  in  ssecnlo  is- 

do,  conservando  ac  perficiendo,  et  insti-  to,  eo  modo  quo  ait  Salvator  :  Omnis  qui  .i/a»/i.xix, 

gando  mentem  ad  meliora  accendendoque  reliqnerit  patrem  aut  matrem,  etc,  cen-  ^^- 

voluntatem,  ac  intus  regnando  per  fidem  tuplum  accipiet,   scilicet  in  prsesenti,  et 

/ifrf.xxviii,  et  caritatem  :  qui  promisi  Ecclesise,  Ecce  vitam  a>ternam  possidebit. 
-0-           cgo  vobiscum  sum  cuncfis  diebus  usque         Quidam  exponunt  sic  :  Mitle  tui  pacifi- 

joann.ws-,  ad  consummationem  seeculi;  itemque,  Non  ci,  id  est,  o  Ecclesia  vinea  Dei,  hi  qui  in 

'*■  relinquam   vos   orphanos.    Itaque,    Vinea  te  sunt  pacifici,  pacem  in  se  conservando, 

mea  coram  me  est,  id  est,  mihi  est  placifa,  seu  in  aliis  reformando,  ac  pacifice  con- 

ct  eam  pie  adspicio,  nec  a  luce  providen-  versando,  habebunt  mille,  supple,  fructns 

tiae  mese  recedit.  retributionum  et  gaudiorum  coelestium,  id 

Mille  tui  pacifici,  et  ducenti  his  qui  est  copiosos  ac  plurimos  valde,  ponendo 
custodiunt  fructus  ejus.  Intricata  est  lit-  D  numernm  determinatum  pro  indetermina- 

tera  ista  :  quse  multipliciter   elucidafur.  to.  Beati  enim  pacifici,  quoniam  filii  Dei  /6»/.  v,9. 

Primo  sic  :  Mille,  supple,  argenfei  :   de  vocabuntur.  Et  ducenti,  supple,   fructus, 

quibus  dictum  est  paulo  ante,  Vir  affert  hoc  est  duplex  perfectio  prsemiorum,  con- 

pro  fructu  ejus    mille   argenteos,   secun-  ferenfur  his  qui  custodiunt  fructus  ejus, 

dum  primam  expositionem.  Ifaque,  Mille  id  est,  opera  bona  efficiunt,  et  conservant 

argenfei,    id  est  omnia   temporalia,  qu»  in  se  ipsis  ac  aliis  cum  omni  diligentia, 

pro  Chrisfo  exposuisti,  tui  pacifici  sunt,  custodientes  corda  sua  ac  subditorum.  — 

id  est,  ad  pacem  aeternse  salutis  tibi  pro-  NonnuIIi  exponunt  sic  :  J/?7fe;,  supple,  fru- 

ficient,    quia  pro    femporalibus    virtuose  cfus  (ut  dictnm  est),  erunt  /?ii  ^act/?c^,  id 

cxpensis  seferna  bona   recipies.  Unde    in  •  est  ipsius  Christi,  qui  est  pacificus  et  pa- 

Ziic.xvi.o.  Evangelio  monui  :  Facite  vobis  amicos  de  cificator  tuns,  o  vinea  Dei :  quoniam  omne 


438 


ENARRATIO   IN   CAP.  VIII   CANTICl   CANTICORUM.    —  ART.    XXV 


boniim  Ecclesise,  prgesertim  redundat  in 
Christum,  et  accidentale  prsemium  ei  est 
inde.  Ducenti  vero  fructus,  id  est,  multo 
minor  est  retributio  seu  gloria  prgesiden- 
tium  aliorum,  quamvis  justorum. 

13  Quw  hahitas  in  hortis,  id  est,  tu,  Eccle- 
sia,  qua;  ubique  terrarum  commoraris  in 
diversis  regnis  et  locis  uberrimis.  ac  par- 
ticularibus  Ecclesiis,  congregationibusque 
devotis  :  sicut  totum  dicitur  esse  in  parti- 
bus  suis,  et  denominationem  sorlilur  ab 
eis.  In  hortis  quoque,  id  est,  virtulum 
exercitalionibiis.  in  quil)us  sunl  flores 
graliiu,  fruclus  \  irtutum,  giamina  mcdita- 
tionum  et  affectionum  sanclarum,  et  in 
locis  spiritualiler  deliciosis,  atque  in  ipsis 
virtutum  Aq\\z\\%.  Amici  auscultant  le  :  id 
est,  hi  qui  mihi  ol)ediunt.  et  te  amant. 
avide  ac  diligcnler  le  au(Uunl :  scd  et  an- 
geli  sancli  cuslodes  tui,  de  luo  gralulanles 
profeclu,  diligenler  consideranl  lua  elo- 
quia,  cupientes  ut  fructuose  loquaris.  Fac 
me   audire  vocem    tuam,    sicul    superius 

Can<.  11,14.  dixi,  Souct  vox  tua  in  aurii)us  meis  :  id 
est,  priPdicationi,  oralioni  el  iaudil^us  Dei 
tam  assidue  ac  devole  insislas.  ul  iii  hu- 
jusmodi  aclibus  tuis  delecler. 

14  Ad  ha>c  respondel  Ecclesia  :  Fuge,  dile- 
cte  mi,  id  est.  per  gloriosam  luam  as- 
censionem  scande  in  c(i'luin.  ul  illiic  le 
sequar,  et  mc  illuc  perducas.  Yel,  Fuge,  id 
est,  a  Judicoriiin  perseculione  ad  lempus 
te  subliahe.  (luoustpie  leinpus  |)assioni 
tu»  pricordinatiim  advenerit  :  quod  uli(pie 
Chrislus  in  Evangelio  fecisse  legitur,  juxla 


A  illud  :  Jesus  abscondit  se  et  exivit  de  tem-  Joann.\m, 
plo;  et  denuo  :  Jesus  ergo  non  iam  in  pa-  ""^'^     „. 
lam  ambulabat  apud  Judffos.  Yel.  Fuge.  id' 
est,  tecum  celerrime  transfer  me  de  prae- 
sentis  vitae  serumnis  ad  regnum  coeleste,  in 

.  quo  ffternaliler  incessabililerque  me  au- 
dias  te  laudanlem.  Fuge  quoque  a  cordi- 
bus  reprol)orum.  et  ad  meam  praedicalio- 
nem  corda  ingredere  electorum ;  fuge  ab 
obstinala  et  incredula  Synagoga,  atque 
gentiles  misericorditer  visita.  Et  assimi- 
lare,  id  est,  similem  te  ostende,  haec  om- 

B  nia  velocissime  peragendo,  caprece  hin- 
nuloque  ccrcoruiH  :  qwiv  sunl  beslise  valde 
veloces,  de  quarum  proprielalibus  diclum 
est  ssepe,  et  cur  sponsus  eis  tain  frequen- 
lcr  assimilelur.  Fuge.  inquam,s«j3er  mon- 
/r.s  aromatum,  id  est,  super  coelos  ascen- 
de,  et  in  ccelo  einpyreo  reside,  ac  super 
omniuin  ordines  angelorum  quiesce  ad 
dcxleram  Palris  :  qui  coeli  ac  angeli  sancli 
sunt  montes  aromalum,  quia  corporaliter 
aut  spirilualiler  eminenl  valde  sublimiter, 
el   in   ipsis  sunl   voluptales  plena>  felici- 

C  lalis,  suavissimi(pie  odores  virlulum.  ac 
pcrfeclissimi  aclus  donoruin.  .Montcs  quo- 
qnc  aroinalum,  sunl  corda  eleclorum  devo- 
ta,  ca^lesliuin  conlemplaliva,  et  qua^  sur-  Coio»s.w, 
suiii  >iiiil  scmper  qua?renlia  :  super  quos  '■ 
nionles  advenil  sponsus,  gratiose  conver_ 
tens,  visilans,  illiiminans  alque  accendens 
eos.  in  qiiibus  suiil  odoramcnta  virluluin, 
reinedia  s|)ii'itiialium  inriiinitaluin.  sua- 
vilates  oratioiiuin.  inedilalionum,  divina- 
ruiiuiur  lau(ium. 


ARTICULUS   X\V 


DECLARATIO   EJUSDEM    CAPITULI    OCTAVI,    DE   CHRISTO    ET    SPONSA    1'AKTICILARI. 


Ons  mihi  (lct  lc  frntroii  mcurn,  clc.  .'  I)  a-lcrni  humanationcm  !  ila  ul  cuin,  (picin 
0  (piain    incffahililer  dignificala  csl      Clicrubim  ac  Scraphim  comprchenderc  nc- 
nalura  liumana.  cl  toluin  gciiiis  huinaiiuin.      (jucuiil.  cl  (uiii  icvcrciitia  iiueslimabili  ac /*.  vi,  2, 3. 
pcr  Incarnalionis    inysterium,   |)cr   Vcrlii      pavore  adspiciunt. (pii  esl  Ueus  el  crealor, 


ENARRATIO   IN   CAP.  VIII   CANTICI   CANTICORUM.   —   ART.   XXV  439 

judcx  ac  Dominus  nostcr,  inio  ct  univer-  A  menter  diligere,  devotc  laudare,  ac  tolis 

sorum,  fratrem   audeamus   vocare.   Hanc  semper  viribus  honorare  :  sicque  ex  his 

confidcntiam  pra?stitit  summa  ct  incom-  ad  interiora  rapiar,  ac  tc  sponsum  deoscu- 

prchcnsihilis  dignatio,  pietas  atque  dile-  ler,  te  totis  adstringam  praecordiis,  et  prae- 

ctio  cjus  ad  nos,  qua  tam  supcrmisericor-  cordialissimis    ampleclar    visceribus.    Et 

dissimc  nos  pra>vcnit,  ct  nostram  naturam  jayyi  ync  ucmo  despiciat  :  id  est,  cx  hac 

in  unilalc  pcrsonse,  suse  divinaj  conjunxit  tam  familiari  ct  amorosa  tua  adhsesionc, 

natura).  deosculationc,  ac   communione  tam  emi- 

Hinc  tantse  caritatis  ac  pictatis  considc-  ncntcr  dignificabor,  ut   nemo  mc   qucat 

rationc  anlma  inflammata,  exclamat :  Qmjs  rationabiliter  aspernari,  tanquam  infidc- 

r/j?7a' fife^.^id  est,  0  utinam  mihi  praistctur,  lem  tibi  sponso  coelesti. 

et  utinam  tu  ipsc  mihi  conccdas,  tc  fra-  Insupcr  anima  virtuosa  zclo  fratcrna; 

trcni   vicum,  sccundum  naturam   assum-  B  salutis  ac  divini  honoris  succcnsa,  dicit  : 

ptam  :  qni  es  Dominus  Deus  creator  meus,  Quis  mihi  det,  ut  invcniam  te  foris,  id 

secundum   tuam    majcstatem  divinam  ac  est  in  proximorum  conversatione  ac  mori- 

adorandam;  sugentem  uhcra  matris  mem,  bus  ?  hoc  cst,  utinam  dcs  cis  sic  conversa- 

scilicet  Virginis   gloriosa)  :  qui   gloriaris  ri,  quod  in  eorum  vita,  verbis  ct  apparalu, 

in  documentis  cvangclicse  lcgis,  ct  in  do-  gratia  ct  pia  tua  prsescnliainveniantur  at- 

nis  ac  bonis  Dci  Patris  alquc  Ecclcsi»!  mi-  quc  reluceant  ita,  ut  tu  honorcris  ab  cis, 

lilanlis,  ac   instar   sugcntis,  profundiora  et  alii  sedificentur  in  cis.  Hoc  quajlibct 

Scripturarum  mysteria  elicis  ex  eadcm,  et  religiosa  persona  pro  ssecularibus  oret.  Et 

nobis  per  unctioncm  Spiritus  Sancti  hsec  deosculer,  id  est,  de  tali   tui  inventione 

manifcstas.  Ut  inveniam  te  foris,  id  est,  foris  tam  cordialitcr  gaudcam,  ac  gratias 

ctiam  in  exterioribus  occupationibus,  ct  tibi  agam,  ut  prae  vehementia  pii  amoris, 

acliva?  excrcitiis  vitfe,  actualitcr  mcmor  G  tolus  in  te  rcsolvar,  et  me  ipsum  intime 

sim  tui;  tamque  perfecta  sim  in  caritatis  applicem  tibi. 

fervore,  in  sapientiali  cognitionc,  in  omni  Apprehendam  te  brachiis  caritatis,  ct       2 

virtutum  stabilitatc,  ut  a  tua  contempla-  cordis  affectu  te  's,iv'm^?im,et  ducam  in  do- 

tionc  et  actuali  dilectione,  a  mentis  rccol-  mum  matris  meai,et  in  cubiculum  geni- 

lcctioi\c  et  oratione  interna  non  impcdiar  iricis  mea^,  id  est  in  mcntes  corum  inter 

pcr  cxterna;  imo  manducando,  laborando,  quos  vivo  ac  habito,  scu  in  congregatio- 

cum  hominibus  confercndo,  semper   mc-  ncm  et  particularem  Ecclesiam  cujus  cgo 

mor  sim  tui,  et  omnia  coram  tc  faciam  or-  stmi  mcmbrum  seufilius  :  hoc  est,  pro  il- 

dinate.  Et,  0  utinam  invcniam  te  foris,  id  lorum  conversione,  profectu,  salute  te  exo- 

est,  in  cunctis    scnsibilibus   creaturis   tc  rabo,  et  eos  verbis  etexcmplis  conabor  in- 

omnium  gloriosissiinum   Creatorcm   con-  ducerc  ad  apcriendum  tibi  corda  sua  pcr 

tcmplcr,  sapientiam   tuam   admircr,   ma-  D  dcsideria  virtuosa,  et  ad  recipiendum  ac 

5ap.xiii,5.  jestatcm  tuam  honorem.  A   magnitudine  retincndum  te   in   secrctario  ac   thalamo 

cnim  speciei  creaturse,  potes  tu,  omnium  mentis  ac  conscientige  suse,  ut  tibi  semper 

Conditor,  conspici  et  agnosci.  Sicquc  in  adheercant  alque  obediant.  Ibi  me  docebis, 

ordinc  univcrsi,  in   floribus  et  virgullis,  id  est,  in  tali  actione  et  studio  illuminabis 

in  arboribus,  herbis  ct  gcmmis,  in  fccun-  mc  plcnius  de  pertinentibus  ad  salutcm, 

dilat(^  lerrse,  vastitatc  Occani,  ampliludinc  et  diriges  mc,  ut  efficacitcr  sciam  qualiter 

aeris,  magnitudine   ignis  elemcntaris,  in  me  in  domo  tua  inter  proximos  ac  domes- 

fonlibus,  fluminibus  ac  maribus,  in  ccelis,  ticos  oporteat  conversari :  ut  cuncli  sedifi- 

astris,    planelis,  animalibusquc   divcrsis,  ccntur  in  mc,  nec  sim  alicui  lapis  offcnsi-  \petr.n, 
cxccllcntiam  tuam  immcnsam  sinccrc  va-    -  onis,  petravc  scandali.  Ncmpc  qui  ex  cari- 
lcam  contcmplari,  decenler  vcrcri,  vchc-      latc  sinccra  pro  communi  bono  cl  fratrum 


11 


440  ENARRATIO   IN   CAP.  VIII   CANTICl   CANTICORUM.    —  ART.    XXV 

salute  pic  sollicitatur.  ct  pro  proximoruni  A  sponso,  omncm  adultcrinam,  vilcm,  car- 

laborat,  orat,  satagitquc  profcctu.  ut  Dcus  nalcm  consolationcm  despiciaf ;  ncgligcn- 

iPe^r.  IV,  in  omnibus  et  ab  omnibus  honorificctur,  tiam    omnem    ct  torporcm    abhorreat,  et 

prsecipuam    ilhiminafionem   meretur ;  ac  coram  Deo  ambulet  reverenter,  custodife 

tali  homini  tanquam  amico  ct  filio  ado-  ac  pure. 

ptivo  carissimo,    Deus   omnipotens    suas  .       Animam  autem  falifcr  se  habenfem  in 

grafiarum  divitias  impcrfitur.  Nam  et  talis  gravi  hoc  corporc,  tam  sinceram.  alacrcm 

quodammodo   reficit   Dcum.  qui    ait  per  ac  fcrvcntem,  tam  infaligabilitcr  profici- 

;s.  xxviii,  Isaiam  :  Haec  requies  mca,  rcficitc  lassum.  entem,  merifo  alii  admirantur,  dicentes  : 

Hinc  subditur  :  Et  dabo  tihi  poculum  ex  Quce  est  ista  quxe  ascendit  de  deserto,  id        5 

' aiias con-  vino  conditum*,  id  est,  operafioncm  fibi  esf,  dc  corpore  isfo  inorfali  ?  De  quo  ait 

delectabilcm  cxerccbo,  ct  offeram  ex  alio-  Apostolus  :  Scio  quod  non  habilaf  in  cor-    jiom.Mu 
rum  convcrsione,  devotione  ac  erudifione  B  pore   meo   bonum.  Et  dc   consorfio   ini-  '**• 

salubri.  Et  mustnm  mnlonim  grcnKiforuin  quorum  rclicfo  a  Spiritu  Sancfo,  discedif, 

mcorum,  id  est,  spiritualcm  inebriationcm  properans  ad  spiritualia  ac  supcrna.  ac  di- 

dcsideriorum   fcrventium    mei  ac   proxi-  cens  :  Infelix  ego  homo!  quis  mc  liberabif    ibid.ix. 

morum,  tibi  cum  omni  grafiarum  actionc  de  corpore  morfis  hujus,'dc  impedimcnfis 

adscribam  :  scicns  quod  omnia  nostra  bo-  quibus  mc  a  spirifualibus  exercitiis  iinpe- 

na  ac  mcrifa,  tua  sinf  muncra.  dit,  dc  passionibus  sensiialitafis  ct  inqui- 

Kt  ne,  0  proximi  ef  amici,  diffidatis  dc  namcntis  carnis  morfalis  ?   Inni.rn  supcr 

3       gratiosa  adsislcntia  Dei  :  nam  ccce  Lccva  dilcctum  suum,  id  esf,  tiansiforiis  sprefis. 

ejus  sub  capite  meo,  et  dextera  illius  am-  soli  ccpJesli  sponso  tofa  affccfione  adhfp- 

plexabitur  me,  id  est,  tam  amicabilifcr  cf  rcns.   cl    propria   dcfcctuosilafe   pcnsata, 

bcnigne  se  habet  ad  me,  sicut  sponsus  ad  illius  auxilio  cum  omni  humilifafc  confi- 
sponsam    suam,   sub   cujtis   capitc   ponil  (\  dculcr  inuilcns. 

suam  sinisfram,  cf  cum  dcxtcra  sua  am-  Tali  anima»  loquifur  sponsus  :  Sub  nr- 

plccfitur  cam.  Poiro  quod  facif  milii  paii-  burc  mnlo  suscitnvi  tc.-id  csf.in  ara  crucis 

perculjB  et  indigna^,  facicl  libciifcr  cf  vo-  t(*  ad  vifam  grafijB  resuscifavi;  ef  quan- 

bis   :  dummodo   ad    iioc   vos   disponafis.  tum  in  me  esl,  a  somno  pcccati,  ab  omni 

facicndo  diligcnfiam  vcsfram,et  invocando  pigrifia  fc  cxcussi  :  ila  ul  considcralione 

dircctionem,  pncvcnfioncm,  adsistcnfiam  dilccfionis.  passionis  ac  morfis  nieae,  mc- 

Ephes.w,  cjus.  Nou  cuiui  apud  Dcum  csf   pcrsona-  rifo  debcas  inflammari,  cl   luam  salulem  PhiUpp.», 

rum   acccpfio,  ncc  aliciii   qiiod   in  sc  esf  cum  mctu,  fiinorf  cf  trcmore  opcrari,  ju-  '"■ 

facicnfi,  sc  ncgal.  Ifaqiic,  Ltcva  cjiis  siib  gifcrquc  sludcre  uf  grafa  sis  mihi,  cf  mea 

capife  meo,  id  est,  mcnfem  meam  niinc  secleris  vesligia.crucifigendo  spirifualifcr 

pie  susfenfaf,  conservat  ac  roboraf  pcr  be-  fcmcfipsam,   d    mei  excmplo.  obedicndo    Jbid.i. 
neficia  hiijus  vifcT,  pcr  dona  grafia)  susp,  D  ac  paficnh'r  vivcndo  iisque  ad   morfcm. 

per  sacramcnla  Kcclcsiip,  pcr  consolalio-  Hccogifa  ergo  inc,  qiii   fanta  pcrliili  pro- 

ncm  inlcrnam,  pcr  fiifiirorum  bonoi'iim  fi-  pfcr  fc:  nc  lasscris,  cl  ciirrc  proposiliim    Ufhr.  \u. 

duciani,  pcr  fcivorcm  cf  alacrilalcm,  qiias  filii   icrlamcn  cum  gaiidio,  adspicicns  in'"" 

.Vatth.xi,  habco  in  ejus  obsequio  :  ifa  quod  jugum  iiic  tiia^  salufis  aucforeni  :  qui  pioposifo 

ejus  suavc  est  mihi  ct  oniis  lcve.  Ex  qui-  milii  gaudio,  susfinui  crucem,  confusionc 

bus  spes  mihi  orifur  cerla,  quod  dcxtcra  confem|)fa  :  qiioniam  propfcr  lc  dignafus 

(id  est  gloriosa  pricscnlia  sua  cf  pofesfas  siim  ficii  opprobiiiim  hominum  af(|iic  ab-  /•.?.  xxi.t. 

piissima)  ainplcxaltiliir  mc  in  codis.qiioni-  jcclio  plcbis,ct  vidcri  vrrmis  magis  (jiiam 

ain  cx  [)crcc|)lionc  pr.csrnliiiiu  niiinciiim,  homo  ;   cl   visus   sum   fan(|iiam    lcpro>us,  /.t.uii. ».  :i. 

cerfa  fil  cxspccfafio  riiliiKiiiiin.  Pi\Tlcrca,  cl  (piasi  pciciissiis  a  Dco,  iil   novissimiis 

qui  ila  appctit   susfcnfari  cl  amplcxari  a  viroiiim.   iil    \ir  dolorum.   Eccc   qualilcr 


30. 


ENARRATIO   IN   CAP.  VIII  CANTICI   CANTICORUM. 


ART.   XXV 


441 


sub  arbore  crucis  te  suscitavi,  ne  unquam 
ft.  XII,  4.  per  ingratitudinem  aut  negligentiam  ob- 
dormias  in  morte.  Ihi  corrupta  cst  mater 
tua,  ibi  violata  cst  genitrix  tua  :  id  est, 
Ecclesia  pro  maxima  parte  ingrata  facta 
est  mihi,  et  passionis  mese  sahiberrima 
medicina  est  ei  occasio  majoris  damna- 
tionis,  eo  quod  meam  caritatem  ac  passio- 
nem  non  penset,  nec  imitetur,  imo  rebel- 
lis  sit,  et  carnalia  assequatur. 
6  Quod  ne  tibi  quoque   contingat,  Pone 

me  ut  signaculum  super  cor  tuum,  ut  si- 
gnaculutn  super  hrachium  tuum,  id  est, 
mihi  tofaliter  configaris,  beneficia  mea 
perpendas,  et  mihi  tolis  viribus  obsequa- 
ris.  Omnia  quae  pro  te  passus  sum,  cogita 
atque  recogita,  et  quotidie  diligenter  re- 
volve  ac  recole  :  primo,  ad  recordandum, 
ne  obUviscendo  seu  non  pensando  gravis- 
sime  pecces,  quia  pracipua  pars  ingratitu- 
dinis,  est  beneficiorum  oblivio ;  secundo, 
ad  compatiendum ;  fertio,  ad  imitandum 
et  conformandum  te  amarifudini  mese  pas- 
sionis,  omnique  carifati,  patientise,  man- 
suefudini,  humilitati,  fortitudini,  atque 
constantise,  quas  in  passione  mea  et  per- 
secutionibus  meis  exercui  ac  monsfravi ; 
quarto,  ad  gratulandum  de  omni  fructu  et 
effectu  salubri  passionis  ac  mortis  meae; 
quinto,  ad  regratiandum ;  sexto,  ad  admi- 
randum  quod  ego  Dominus  majestatis  pro 
te  paupercula  tanta  sustinui ;  sepfimo,  ad 
diligendum,  ut  ex  consideratione  horum 
quae  pro  te  pati  dignatus  sum,  meo  accen- 
daris  amore;  octavo,  ad  contemplandum 
altitudinem  consilii  sapientise  superglorio- 
sissimae  Trinitatis  super  modo  redempfio- 
nis  humani  generis  per  mc.  Pone  igitur 
me  crucifixum  super  cor  tuum,  et  assuesce 
indesinenter  intueri  mentaliter  totius  pas- 
sionis  meee  acerbitatem  ita  attente,  ac  si 
prsesentialiter  et  corporaliter  videres  me 
omnia  illa  pati ;  et  anfe  horum  meditatio- 
nem  recollige  memoriam  tuam  in  me,  at- 
que  per  carifafem  conjunge  fe  mihi,  et 
pensa  quod  pro  te  ex  nimia  caritate  hsec 
pertuli.  Pariterque  attende  quantum  tu 
affligereris,  si  taliter  lacerareris  flagellis, 


A  pungererisque  spinis,  et  toto  corpore  vio- 
lentissima  distentione  dissipareris,  ac  spis- 
sis  clavis  perforareris  ;  ac  simul  adver- 
te,  quis,  qualis,  et  quantus  sum  ego,  qui 
omnia  illa  susfinui. 

Quia  fortis  cst  ut  mors  dilectio  spiri- 
tualis,  quam  ad  te  habui,  et  qua  me  pro  te 
exposui.  De  qua  dixi  :  Majorem  hac  carita-  joann.x\\ 
tem  nemo  habet,  ut  animam  suam  ponat  *^* 
quis  pro  amicis  suis.  Etenim  spiritualis 
dilectio,  quantumlibet  parva,  major  et  for- 
tior  est  omni  amore  carnali,  omni   sen- 

B  siiali  affectione,  omni  amorc  inordinato 
ac  vifioso  :  quoniam  facit  Deum  super  om- 
nia  incomparabiliter  diligi,  et  esse  para- 
tum  pro  ipso  mori,et  malle  mortem  subire, 
quam  Deum  offendere.  Ideo  lampades  ejus, 
lampadcs  ignis  atque  'fiammarum  :  quia 
accendunt  amantis  prsecordia,  et  erum- 
punt  in  verba  flammigera,  lucent  et  ar- 
dent,  et  fervida  pariunt  opera,  aliosque 
inflammant. 

Ideo  AqiiK  multce  non  poterunt  exstin-        T 
guere  caritatem,  nec  flumina  obruent  il- 

G  lam  :  qua>  incomparabiliter  pretiosior  est 
omni  terrena  substanfia;  cuncfaque  bona 
exteriora,  imo  et  propria  vifa  pro  ea  oli- 
tinenda,  conservanda,  perficienda,  prom- 
pfe  sunf  expendenda.  De  qua  dictum  est 
vere  :  Nil  durum,  nil  asperum,  nil  grave, 
nil  letale  computat  verus  amor.  Quod  fer- 
rum,  qu»  vulnera,  quse  poena,  qua?  mortes 
praevalent  perfectum  superare  amorem  ? 
Si  amor  est,  omnia  vincit.  Ideo  vitanda 
est  et  prorsus  spernenda  ac  abjicienda 
est  omnis  carnalis  et  inordinata  affectio, 

D  cura  terrena,  occupatio  immoderata,  et 
quidquid  carifatem  in  nobis  Igedere  po- 
test  sive  minuere.  Caritatis  quoque  profe- 
ctui  jugifer  est  studendum  :  considerando 
quam  amabilis  et  superamabiiis  sit  Domi- 
nus  Deus  nosfer  in  semetipso,  beneficia 
etiam  et  promissa  ipsius ;  atque  ex  consi- 
derafionibus  his  animam  nostram  excitan- 
do,  horfando,  assuefaciendo  ad  amorem 
superoptimi  Dei;  ifem  assidue  adspirando 
ad  ipsum  cum  ferventi  affecfu,  et  ejus 
pietatem  incessanter  rogando,   ut  carita- 


442 


ENARRATIO   IN   CAP.  VIII  CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.   XXV 


tem  suain  in  nobis  quotidie  augere  et  com-  A  dans,  hoc  dico  :  quia  etsi  ex  me  ipsa  sum 


10 


plere  dignetur;  insuper  laudibus  Dei  li- 
benter  inhserendo,  ac  vigilanter  fugiendo 
quidquid  offensivum  est  ejus. 

Prseterea  de  anima  devota,  ad  spiritua- 
lem  profectum  ac  unionem  ardentem  ad^ 


parvula,  et  alios  lactare  fovereque  impo- 
tens;  tamen  adjutorio  sponsi,  et  gratiosa 
prseveiitione,  illuminatione  inflammatio- 
neque  ejus,  ad  unionem  cum  ipso,  et  ad 
spiritualium   uberum   actus  idoneam  me 


spirante,  adhuc  tamen  pusilla  el  imperfe-  confido,  sallem  ut  tendam  et  adspirem  ad 

cla,  loquitur  sponsus  ad  paranyniphos  sive  perfeclam  conjunctionem  cum  ipso.  Pro- 

sodales,  quasi  de  puella  parvula  ad  ample-  pter  quod  addo  :  ex  quo  facta  sum  coram 

xum  anhelanlem,  sed  nondum  salis  anno-  co  quasi  paceyn  reperiens,id  est,  quoniam 

sa  et  nuptiis  apta  :  Soror  nostra  parvula  ipse  misericorditer  me  preevenit,  assum- 

est,  id  est  adhuc  imperfecfa  ef  in  stalu  in-  psit,  redemit,  et  reconciliavil  Pafri  aeter- 
cipienlium  quodammodo  posila,  ct  uhcra  B  no  :  sicque  per  ipsius  charismata  gratiosa 

nou  habct,  quia  adhuc  modicte  iihimina-  efficior  apta,  nec  sequauimiter  ferre  pos- 


tionis  ac  carifatis  esse  videlur.  Quid  facic- 
mus  sorori  nostrce  in  die  quando  alloquen- 
da  est,  id  est,  quando  tracfabitur  secum 
de  spirituali  amplexu  sponsi,  et  de  perfe- 
clione  inlerna  ac  desponsatione  secundum 
slalum  perfectum  ?  Si  murus  cst,  a^dificc- 
mus  swper  eum  propugnacula  argcntea. 
Quasi  dical  :  Si  jam  apta  viderelur  et  per 
virtutes  morales  consolidata.  infimdere- 
mus  ei  ornamenla  intelleclualiuni   virlu- 


sum  repulsam. 

Istud  totum  dicere  potest  qusecumque 
persona,  cupiens  religionem  intrare,  seu 
perfecfioni  sfudere,  ccplestibusque  vaca- 
re  :  cujus  ubera.  sunf  tam  pia  ac  fervida 
desideria ;  qua;  tamen  ab  aliis  retrahitur, 
quasi  adhuc  nimis  juvenis,  parva,  inepla 
ad  talia.  Qusc  confidens  in  Domino,  dicat: 
Ego  murus,  quia  omnia  possum  in  eo  qui  phuipp.iv, 
me  confortaf,  ct  ubcra  mca  sicut  turris. 


13. 


tum,  sapicnfiir  atque  scientia'  illuminalio-  C  quia  desideria  mea    fervenfia  pertingunt 


nes  secrefas,  cf  inlelligentias  Scripturaiinn 
in  arduis  locis.  Si  ostium  cst,  id  esf  tantsp 
perfeclionis  ut  pi-r  cjiis  ducalum  alii  pos- 
sinl  infroduci  ad  me,  cotnpingamus  illud 
tabulis  cedrinis,  id  esf,  acfibus  pielafis 
superniP.  carifalis  fralernsn.  unclionis  in- 
lernse,  perfeclionibiisque  donttriini. 

Porro  anima  pia,  el  qiiamvis  nondum 
perfecfa,  tainen  perfeclionis  cupida  vehe- 
menter,  ferrenaque  omnia  amore  perfecti- 
onis  parafa  relinquere,  imo  et  evangelica 


iisquc  ad  sponsum  coelesfem,  cx  quo  facta 
sinn  coram  co  quasi  pacem  rcpcriens,  id 
csf.  qiiia  ipse  jam  prsestilil  mihi  aliqua- 
lcin  pecloris  pacem. 

Vinea  fuit  pacifico  in  ea  qucv  habct  po- 
linlos.  rnaqiiseque  anima  viifuosa.  sponsa 
esl  Chrisli.  et  ager  ejus,  doinus,  Ihronus 
ac  vinea  :  cujus  botri,  sunf  acfus  virtuosi, 
spiritualiter  refeclivi,  et  caritatis  fervore 
inebrialivi.Ilspc  anima  habet  popiilos.quia 
spiriliialiter  diligil   proxiinos,  el   pro  eo- 


f! 


adimplere  consilia  cupiens, audiens  se  dif- I)  nim  sahite  zelalur.  sollicilafur,  conatur; 
feiri  a  conjiincfionc  plcna  ciim  sponso,  cl  si  priesil.  habcl  quosdam  sibi  coinmis- 
vehcmcnliiis  inflammala  ad  ipsius  iiilue-  sos.  pro  quorum  profeclu  sicul  pro  pro- 
sionem,  siibilo,  non  inlerrogala,  ef  contine-  prio  salagil.  Tradidit  cam  custodibus.  Vir 
re  se  nequiens,  ail  :  Ego  murus,  et  ubcra  affcrt pro  fructu  ejus  miUc argenteos : qma 
mea  sicut  turris.  Qiiasi  dical  :  Nolile  pu-      Chrisfus  pro  ejus  efficaci  custodia  largi- 


tare  qiiod  nimis  parvula  siin  ad  sponsi 
amphwiim,  aiif  iibciibiis  carens  :  qiiia  lam 
niagna  ct  lortis  sum  quasi  niiiius, cl  uhcra 
mea  ifa  grandia,  fumida  el  exuberantia.  ut 
qiieanl  tiini  assimilari.  Yerumlamen  non 
priesuinpluosc  aul  me  ipsam  inanitcr  lau- 


liir  tani  aniinso  sc  ipsam  ciislodienti.qiiam 
cjiis  piiclalo.  reliihutioncm  in  co-Io  plc- 
nariani.  Dcniquc  (luadruplc.x  esl  cuslodia 
hominis.  Prima  ct  inaxima.  qua  custodilur 
a  Deo,  qui  dixit  ad  Jacob:  Kro  custos  tiius,  cen.wyw 
quocumque  perrexeris.  Vndc  orat  Prophe-  '*• 


ENARRATIO   IN   CAP.  VIII   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    XXV 


443 


Ps.  XVI,  8. 


Ps.sc,  II. 


Ezech. 

III, 

17. 

Joann.: 

VXl, 

17. 

Deut.  IV 

,9. 

Eccli.w, 
14. 

12 


ta  :  Ciislodi  mc  ut  pupillam  oculi.  Secun- 
da,  qua  cusloditur  ab  angelo  sancto,  juxta 
illud  in  Psalmo  :  Angclis  suis  mandavit  de 
te,  ut  cuslodiant  te  in  omnibus  viis  tuis. 
Tertia.  qua  custoditur  a  suo  pra>lato.  Unde 
dictum  est  Ezcchieli  :  Speculatorem  te  de- 
di  domui  Israel;  et  beatissimo  Pctro,Pasce 
oves  meas.  Quarta,  qua  per  rationem  et 
gratiam  custodit  se  ipsum,  juxta  illud  in 
Deuteronomio  :  Custodi  te  ipsum  el  ani- 
mam  tuam  sollicite.  His  tribus  custodibus 
commiltit  et  tradit  sponsus  quamlibet  ani- 
mam  christifidelem.  Nam  et  dc  traditione 
ultimse  custodia?,  in  Ecclesiastico  legitur  : 
Deus  creavit  hominem,  et  reliquit  eum  in 
manu  consilii  sui. 

Vinea  t7iea  coram  me  est.  Dominus  enim 
salvalor  et  sponsus,  providentiam  habct 
universorum  ac  singulorum  determinatam 
atque  perfectam,  praesertim  fidebum  ani- 
marum,  qu8B  ei  sunt  placitse,  quas  intue- 
tur  et  conservat  piissime.ilf«7^e  tui  paci/i- 
ci :  id  est,  o  anima  Christi  sponsa,  pacifici 
tui,  id  est  hi  qui  tibi  pacem  pectoris,  lcm- 
poris,  et  a?ternitalis  procurant,  sunt  miHe, 
id  est  innumerabiles  :  videlicet  angeli  san- 
cti,  et  omnes  ad  mysticum  corpus  Ghrisli 
pertinentes,  qui  juvant  se  invicem,  et  me- 
rita  sua  mutuo  sibi  communicant.  Hinc 
sanctus  vir  Eliseus  locutus  cst :  Plures  no- 
biscuin  sunt,  quam  cum  iliis.  Et  ducenti 
his  qui  custodinnt  fructus  ejus.  Hoc  juxta 
pra?cedenlis  expositionem  articuli,  de  pr»- 
latis  accipitur,  pro  quibus  plures  ac  spe- 
ciales  fiunt  orationes,  et  majora  angelo- 
rum  adsunt  praesidia. 

Qua'  liahitas  in  hortis  :  id  est,  o  anima 
virtuosa,  quae  in  puritate  conscientia)  et 
thalamo  mentis  quiescis,  vel  in  congrega- 
tionibus  commoraris  devotis,  et  nunc  per 
fidem,  conlemplationem,  desiderium,  in 
ccelestibus  mansionibus  habitas,  et  con- 
versalionem  habes  in  coelis;  in  hortis  quo- 
que,  id  est  in  amoenilatibus,  fructibus, 
floribus  dclectationibusque  virtutum  ;  et 
Thren.iv,  nutriris  in  croceis ;  amici  ausculfant  te  : 
id  est,  amatores  tuae  salutis,  angeli  ac  pra?- 


WBeg.  VI, 
le. 


13 


Philipp.m, 
20. 


A  lati  idonei,et  omnes  spirilualiler  te  aman- 
tes,  verba  et  actus  tuos  advertunt,  et  vir- 
tuose  le  occupari  desideranl,  luaque  bona 
vident  lil)enter.  Ideo  ne  tam  honorabiles 
ac  fideles  offendas  aul  conlrislcs  amicos, 
debes  jngiter  boni  quid  agere,  et  vei'ecun- 
dari  coram  lantis  ac  talibus  te  turpiter, 
viliter,  aut  inhoneste  habere.  Etenim  pro- 
bus  animus  verelur  et  crubescit  coram  eo 
peccare,  quem  pro  se  videt  pie  sollicitum. 
Fac  me  audire  vocem  tuam,  id  est,  tam 
reverenter  et  advertenter  in   orationibus 

B  luis  me  alloquaris,  lam  pure  ac  fervide  in 
hymnis,  psalmis,  ac  canticis  spiritualibus   Kphes.  v, 
me  collaudes,  tam  discrete  alios  exhorteris  ^"^- 
ac  instruas,  ut  vox  tua  mihi  in  omnibus 
istis  complaceat. 

Fufje,  dilecte  rni,  et  assimilare  caprece,  14 
hinnidoque  cervorum  super  montes  aro- 
matum.  Sponsa  hsec  sapienter  perpendens, 
quod  sponsus  nunc  per  prospera,  nunc 
per  adversa,  nunc  per  consolationem  dul- 
cissimam,  nunc  per  consolationis  subtra- 
clionem,  nunc   per   se   ipsum,  nunc  per 

G  angelos  vel  homines  virtuosos  aut  preesi- 
dentes  visitet  sponsas,  pro  hacipsa  salubri 
vicissitudine  et  alternatione  sponsum  pre- 
catur  :  ut  scilicet  fugiat  ab  ea,  vel  ab  affli- 
ctionibus  ejus  cessando,  eamque  celeriter 
consolando,  vel  consolationem  et  alacri- 
talem  sensibilem  subtrahendo  ad  tempus, 
ut  inlerim  quairatur  ferventius,  et  ipsa 
anima  propriam  defectuositatem  humilius 
recognoscat,  et  post  haec  solila  benignitate 
ad  eam  celeriter  revertatur.  Hinc  sanctus 
Job  dixit  :  Manum  tuam  longe  fac  a  me  ;  /06x111,21. 

D  et  rursus,  Recede  paululum  ab  eo,  piita  /fiiv.xiv.e. 
ab  hoinine,  ut  quiescat.  Yel,  Fuge,  quia 
indignam  me  judico  tua  tam  gratiosa  pr»- 
sentia  :  sicut  princeps  dixit  Apostolorum 
ad  Jesum,  Exi  a  me,  quia  homo  peccator  Zuc.v,8. 
sum,  Domine.  Fuge,  inquam,  et  mane  su- 
per  montes  aromatum,  id  est,  in  animabus 
sanctis  et  dignis,  caritate,  pietale,  devotio- 
ne,  et  omni  virlutum  suavitate  fragranti- 
bus  requiescas.  Porro  alia?  hujus  particula) 
expositiones,  pr^habita;  sunt. 


444 


ENARRATIO   IN  CAP.  VIII   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    XXVI 


ARTICULUS  XXYI 


ELUCIDATIO   EJUSDEM   CAPITULI    OCTAVI,    DE   CHRISTO   ET   SPONSA   SINGULARI. 


SIGUT  in  quihusdam  amatoiiis  cantile- 
nis,  finis  cum  principio  in  verbis  aut 
sensu  coincidit;  ita  in  hoc  Gantico  canti- 
corum,  secundum  expositionem  quornm- 
dam  :  ita  quod  sicut  exordium  hujus  libri, 

Cant.u[.  videlicet,  Osculelur  me  osculo  oris  sui,est 
verbum  sponsae  ad  mysterium  incarnatio- 
nis  Ghristi  sponsi  sui  affectuosissime  ad- 
spirantis,  ita  et  initium  hujus  capituli. 

Itaque  singularis  sponsa,  sacratissima 
Yirgo,  Uni^^enituui  Dei  cupiens  incarnari. 
ex  affectionis  sanctee  abundantia  loquitur: 
1  Qiiis  mihi  del  te  fratrem  meum  :  id  est, 
0  Unigenite  Patris  a^terni,  quis  mihi  con- 
cedat,  ut  tu,  Deus  meus,  qui  cum  Patre  ef 
Spii'ilu  Sancto  unus  es  Deus,  unusque  Do- 
minus,  fias  frater  mens,  assumendo  nalu- 
ram  humanam  :  sic,  inquam,det  te  fieri  et 
esse  fratrem  meum,  sugentem  ubera  mn- 
tris  mew,  id  est  Scripturas  legis  ac  Syna- 
goga),  de  qua  nala  sum,  approbantem,  ct 
quasi  instar  sugentis  eliciendo.  profunda 
el  obscura  ejus  mysleria  elucidanlem.  pr;r- 
dicanlem,deleclabiliterque  guslaulcin  '.  Vt 
invcniam  te  foris,  id  est,  videain  lc  in  as- 
sumpla  humana  natura  visibililer  a[)pa- 
rentem,  et  inter  homines  conversantem  ; 
et  deosculcr  {'\\\x[di.  tertiam  priini  eapituli 
expositionem).  Et  jam  hoc  facto  cx  ine  v\ 

iuc.  1,48.  [)er  ine,  neino  me  des[)iciet  :  imo  bealam 
me  dicent,  el  honorabunl  omnes  genera- 
tiones,  tanquam  sororem,  matrem,  singu- 
laremque  sponsam  dilectissimain,  unicain- 
que  Dei  incarnali  amicam.  Et  vere  non 
poternnt  mc  lanquam  slerilem  aspernari. 

i/f«v.  1, 8.  ([uuin  fuerim  maler  tiia,  qui  melior  niilii 
es.  non  solum  plus  qiiam  dccem  filii,  imo 
[)lus  ([iiam  ceteri    lilii    uuivcisi.   In   lege 

Exod.wm.  qiiippo  slerilis  cral   maledicla,  id  est  op- 

li.  probrio  habita;  sed  maler  et  virgo,  Mater 


naruch  iii 
38. 


A  potissime  Filii  Dei,  dignitatis  tam  infini- 
tsp,  honorandissima  comprobatur. 

Insuper  potest  hic  passus  in  persona  ex- 
poni  Virginis  gIoriosa>  ardentissime  cupi- 
entis  fidein  ac  religionem  unici  Filii  sui 
toto  orbe  terrarum  diffundi.et  ipsuin  spon- 
sum,  fratrem.  filiiim,  ac  Dominum  suum, 
ab  universis  et  singulis  debite  honorari  et 
coli  :  sicque  invenire  eum  foris,  id  est  in 
exterioribiis  quoque  hominum  faclis  et 
moribus,  et  pra^sertim  in  genlilitate  con- 
versa  :  quo   faclo,   nemo  eam  despiceret, 

B  id  est  millus  credenlium;  sed  tanquam  Dei 
Matrem  vencraretur,  quia  et  honor  Filii 
sui.  honor  est  ejus,  ac  redundat  in  eam, 
sicut  ct  ejus.  Ouemadmodiim  enim  dixit 
Salvalor.  Oui  non  lionorificat  Filium,  non  joann.  v 
honorificat  Patrem  qui  misit  illuin;  sic  di-  "'■ 
cere  potuit,  Qui  non  honorificat  Filium, 
non  honorificat  iMalrem  qiuT  genuit  eum. 
Siciit  quamplures  hspretici  volentes  Pa- 
trem  quasi  honorare.  asseruerunt  Filium 
cjus  eo  oinnino  minorcm  ;  el  pcr  hoe  non 
laiKlcs  cl  honorem,  sed  blasphcmias  obtu- 

G  lcrunl  :  ita  qui  negant  Ghristi  deitatem, 
irrogant  injuriam  maximam  Virgini  Malri. 
et  dignitatem  ejus  prorsus  diminuunt.  Sed 
et  qui  Ghristi  transgrediuntur  pr.Tcepfa, 
nonne  et  .Mafrem  (\jus  agnoscuntiir  offcn- 
dere  ? 

Apprehendayn  tc.  Beatissima  Mater  dul-  2 
cissinium  Filium  suum  jugifer  apprehendit 
spirituali  apprehensione,  contempIando,di- 
ligcndo.  brachiis  caritatis  stringendo  euin- 
dcm  :  vicissim  qiioque  eum  cor[)Oraliter 
ap[)rchcndit,    ad    laclandum,  ad  deferen- 

D  diiin,  ad  amplectendum,  ad  deducendum, 
ac  osculandiim.  Et  dticani  in  domum  ma- 
tris  mece,  et  in  cubiculum  genitricis  mea: 
Gloriosissima  Virgo  namqiie,  diebus  puri-  Luc.\\,t'. 


ENARRATIO   IN   CAP.  VIII   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    XXVI 


445 


ficationis  impletis,  duxit  Filium  suum  ad  A 
templum,  quod  fuit  domus  Synagoga?;  et 
fuit  in  eo  quasi  cubiculum  ejus,  videlicet 
Sanctum  sanctorum.  Lsetis  quoque  oculis 
deduxit  eum  in  hora  ascensionis  ad  coele- 
stem  Jcrusaiem  matrem  suam,  et  ad  tliro- 
num  gloriee,  veluti  ad  cubile.  Ibi  me  do- 
cebis.  Gertum  quod  Ghristus  increata  ac 
genita  sapientia  Patris,  Matrem  suam  dul- 
cissimam  atque  docillimam  docuerit  om- 
ni  hora  in  vita  hac,  instructione  et  unctio- 
ne  interna.  In  superna  autcm  Jerusalein 
edocet  eam  sua  beatifica  visione,  et  de  ef-  B 
fectibus  suis  ac  secretis  mysteriis  tam  ex- 
cellentissime  eam  informat,  ut  universi 
angelicorum  spirituum  [ordines]  purgen- 
lur,  illuminentur,  ac  perficiantur  ab  ea, 
ut  divinus  Dionysius  fassus  est. 

Porro  quod  subditur,  Et  dabo  tibi  pocu- 
lurn  ex  vino  conditum,  quidam  exponunt 
quasi  verbum  a  Ghristo  prolatum,  et  ver- 
bum  ex  ore  Matris  suse  rapiente,  ac  ei 
dicente  :  Et  dabo  tibi  poculum  ex  vino 
conditum,  id  est  laetitiam  spiritualiter  in- 
ebriantem,  cui  erit  admixta  aeterna  secu-  C 
ritas,  dotesque  corporis,  et  alia  multa  gau- 
dium  illud  perficientia.  Nihilo  minus  juxta 
sensum  preehabitum,  potest  istud  exponi 
in  persona  Virginis  sacrae  ad  sponsum  : 
cui  de  conversione  et  salvatione  innumera- 
bilium  transgressorum  impiissimorumque 
hominum  dedit  poculum  ex  vino  condi- 
tum,  id  est  multiplicis  jucunditatis  ma- 
teriam . 
3  Lceva  ejus  sub  capite  meo,  et  dextera 

illius  amplexabitur  me.  Gertissimum  est 
quod  per  charismata  gratiae,  per  consola-  D 
tiones  internas,  per  abundantiam  merito- 
rum,  leeva  Ghristi  fulcierit  mentem  Matris 
suse  dulcissimse :  quam  et  dextera  sua  fami- 
liarissime  ac  jucundissime  est  amplexata 
in  coelis. 
5  Quce  est  ista  quw-  ascendit  de  deserto, 

deliciis  affluens  ?  Hoc  in  assumptione  Vir- 
ginis  gloriosse  dicere  potuerunt  cum  in- 
genti  admiratione  universi  coelestis  Jeru- 
salem  cives,  tam  gloriosissimam  Virginis 
assumplionem  non   mediocriter  obstupe- 


scentes  :  qua3  tunc  plenissime  innitebatur 
super  dilectum  suum,  qui  eam  de  valle 
liac  lacrimarum  ad  tam  excellentissimam 
felicitatem  porduxit  ac  gloriam,  super  uni- 
vcisam  coclorum  militiam  collocans  eam. 
Similiter  incomparabilem  illum  quotidia- 
num  benedictissimse  Virginis  profectum 
in  omni  sapientia,  virtute,  dono,  fructu- 
que  Spiritus,  omnes  Sancti  mirantcs,  po- 
tuerunt  h»c  verba  proferre. 

Sub  arbore  malo  suscitavi  te.  Gonstat 
quod  Ghristus  sua  cruce  et  amarissima 
passione,  suam  quoque  dilectissimam  Ma- 
trem  salvavit  :  ex  qua  re  ipsa  gratissi- 
ma  Mater  jugiter  accendebatur  Filii  sui 
amore;  et  sicut  subjungitur,  Pone  tne  ut 
signaculum  super  cor  tuum,i])sa  affectuo- 
sissima  et  condolentissima  Mater  virginea, 
unicum  Filium  suum  et  cuncta  ejus  my- 
steria,  omnem  dilectionem  ejus  ad  nos, 
et  amarissimam  passionem  ipsius  pro  no- 
bis,  profundissime  et  prorsus  indelebiliter 
cordi  suo  impressit,  sanguineisque  litteris 
inscripsit;  et  omnibus  modis  in  prseceden- 
ti  articulo  tactis,  adorandi  Filii  sui  re- 
coluit  passionem,  videlicet  ad  condolen- 
dum,  ad  imitandum,  ad  regratiandum,  ad 
admirandum,  ad  gratulandum,  ad  diligen- 
dum,  ad  contcmplandum  ac  resolvendum  ; 
fuitque  in  ea  dilectio  instar  mortis  for- 
tissima,  pro  qua  ipsa  despexit  plenissime 
cuncta  terrena. 

Soror  nostra  parvula  est,  et  ubera  non 
liabet.  Hoc  potuit  Verbum  eeternum,  Uni- 
genitus  Patris,  ad  coelestes  cives  proferre 
de  sacratissima  Virgine  adhuc  in  annis 
infantiae  exsistente,  quando  adhuc  apta 
non  erat  concipere  regem  Messiam,  cujus 
adventus  in  mundum  tunc  propinquavit. 
Quid  faciemus  sorori  nostrce  in  die  quan- 
do  alloquenda  est  per  Gabrielem  archan- 
gelum,  annuntiantem  ei  Incarnationis  my- 
sterium,  in  ea,  ex  ea,et  per  ejus  consensum 
esse  complendum  ?  Si  murus  est,  cedifice- 
mus  super  eum  propugnacula  argentea. 
Optima  Virgo  fuit  tunc  murus,  quia  prae- 
clarissime  sanctificata  in  utero,  et  con- 
firinata  in  bono,  et  ante  solitum  tempus 


446 


ENARRATIO   IN   CAP.      VIII   CANTICI   CANTICORUM.    —  ART.    XXVI 


coepit  (divino  preeventa  auxilio)  uti  ratio- 
ne,  ac  meritorie  agere  :  ideo  Deus  aedifi- 
cavit  super  eam   propugnacula  argentea, 
quia  quotidie  valde  perfecit  eam  omni  sa- 
pientia,  virtute  et  gratia  ad  expugnandum 
invisibiles  hostes,  et  ad  conterendum  ca- 
put  antiqui  fraudulentissimique  serpentis. 
Si  ostium  est.  Utique  ostium    fuit   divi- 
nissima  Virgo,  per  quam  Salvator  mundi 
venit  in  carne  assumpta  ad  genus  huma- 
num ;  et  per  ipsam  omnes  habemus  acces- 
sum  ad  Salvatorem  et  .ludicem  noslrum, 
tanquam  per  piissimam  portam  omnibus 
patulam  et  apertam.  Kt  sicut  Christus  est 
Deus    noster  et  misericordia  nosfra  ;  sic 
ipsa  est  Mater  el  Domina  nostra,  miseri- 
cordia>  janua.  Compingamus  illitd  tahulis 
ccdrinis,  id  est  latitudine  caritalis.  pleni- 
tiidine  pietalis,  oinni  divinoruin  ornatu  el 
permixtione  charismatum  :  iit  vere  aptis- 
sima  sit  ut  exsisfat  regina  misericordiae, 
genitrix  gratia?,  advocata  piissima,   refu- 
giiim   miserorum,   spes  desolatorum,   po- 
lenlissima  quoque  et  opulenlissima  sit  ad 
siiccuircnduin,  ad  protegendum,  atque  sal- 
vandum. 
Denique  ad   prffiinduclam    (luajstionem 
iO      gloriosissima  Virgo  respondet  :  Ego  mn- 
rus,  per  gratiaj  affluentiam  atque  in  bono 
confirmationem.  per  firmiim  qiioque  prn- 
[)i)situin    pcriieluu!    virginitalis,  qiiantiim 
in  me  est;  et  uhcrn  mea  sicut  turris  :  tau- 
quam    dicat  :  Qiiamvis   corporalia    iibeia 
hiibeo  parva,  tamen  spiiitiialia  mea  ubera 
(iitpole  ardenlissima  desideria  de  Messiae 
advenlu,  de  mnndi  redemplione,  de  spi- 
riliiali  mei  ipsiiis  profeclu.  ct   pr;pserlim 
de  omuipDleiitis   Dci  debila   hoiioralionc 
in  omnibiis  et  a  cunctis)  sunt  magna;  e.v 
(jKo  facta  sum  coram  eo  quasi  pacetn  rc- 
periens,  id  est,  gratiosissime  a   Dco  pra'- 
venla,  et  in  eo   maxiine    IraiKpiillala,  cl 
omnino  concors  et    iinaiiimis   sceiim    fa- 
cla,  tanquam  consiliaria  el  secrelaria  cjiis 
primaria. 
11  Vinea  fuit  pacifico  in   ea   (jiuv.   /lahct 

jjopulos.  Fecundissima  vinea.  pulcherrima 
nirnis,  fuit  pr;ostantissiina  Virgo.  eminen- 


A  tissime  deputata  et  consecrata  vero  Pacifi- 
co,  Christo  altissimo:  et  vinea  ista  omnes 
populos  habet  sibi  subditos  et  commissos, 
praesertim  credentes.  Tradidit  eam  custo- 
dihas,  id  est  angelis  sanctis  custodien- 
dam  :  non,  ne  peccaret.  qiiia  confirmata 
fuit  in  bono.  in  tantum  quod  nec  veniali- 
lcr  poterat  peccare;  sed  ad  reverentiam 
ejus.  et  ad  consolationem  ejus,  profectum 
atque  obsequium.  Sub  cruce  quoque  eam  Joann-iyyi 
tradidit  S.  Joanni  aposlolo  cuslodiendam.  "'• 
Similiter  principi  Apostolorum  laiiqiiam 
B  loliiis  Ecclesia?  pra^suli  et  pra'lato  fuit 
humillime  subdita. 

Vir  affert  pro  fructu  ejus  mille  argen- 
teos  :  id  est,  quicumque  fidelis  desidiMio 
et  amore  complacendi  Virgini  benediclae, 
ct  vidcndi  cam  pcrpetue  in  gaiidio  aeter- 
nali.  iibcnter  relinquit  et  praeslat  paupe- 
ribus   sua  terrena.   Christus   quoque  vir 
summus,   confert    pro   fructu  cultur«  ac 
lionorificenliie  Matri  suie   exhibit»   pra>- 
mium  gloria>  copiosum.  Vinea  mea  coram       12 
me  est.  liaec  eteniin  prieelectissima  Virgo, 
C  ab  aeterno  valde  specialiter  fuit   in"  prae- 
destinatione  et   in   luce   sapientiae   alqiic 
in  bonilate  complacentiae  Dei ;  et  gratio- 
sissime  fuit  cum  ea,  specialissimam    ha- 
bens  curain  ipsiiis.  In  assiimpta  quoqiie 
humanilate  filialiter  ac  familiarissiuie  est 
coiivcrsatus  cum  ii)sa.  Mit/c  tiii  paclfci, 
id  est,  quos  tu,  o  benignissima  Domina, 
Deo  pacificasli,  vel  qui  alios   faeiunt  libi 
concordes  ac  subditos,  converlendo  eos  ad 
liuim  obseqiiium  ct  amorem,  sunl  inille, 
id  esl  miilli  valdc  ac  penc  inniimcii. 
D       Qna'  /tnhitas  in  /lortis,  id  esl,  lii,  miin-        \\\ 
dissima,  sanclissima,  et  illuslrissima  Vir- 
go,  in  menlibus  devolis.   puris,  fructno- 
sis  ac  floridis.  iu  spiritiialibus  commorans 
thcoriis.  iu  congrcgalionibus  religiosis,  in 
saiiclariim  collcctionibus  virginum,  in  cx- 
iibcrantiis  ac  dccoribiis  spiiitualium  dcli- 
ciarum   maiisionibusque  siipcrnis;  nmici 
niiscnltant  te,  id  esl,  universi  Deum  cl  lc 
amanlcs  ac  vcneranles,  tuain  vilam.  san- 
clilalcm  ac  (lignitalem,   tua   miracula   ac 
piissima  gesla.  Iiia  cloqiiia  cupide  audiiinl. 


ENARRATIO   IN   CAP.  VIII   CANTICI   CANTICORUM. 


ART.    XXVI 


447 


u 


gaudioso  advertunt,  teque  seternalitor  in- 
tueri,  audire  et  praesentem  habore  inef- 
fabiliter  gliscunt.  Fac  me  audire  vocem 
tuam,  id  est,  mutuo  colloquamur  :  quia 
in  vorbis  sanctissimi  oris  tui  doloctor, 
laudes  quas  exhibes  Deitali  audio  gratu- 
lanter,  orationos  quas  pro  fidelibus  ac 
impiis  fundis,  amorose  percipio. 

Fuge,  dilecte  mi,  id  est,  obstinata  ac 
porfida  Synagoga  relicta,  ad  genlium  con- 
vorsionom  celeriter  perge.  Imo  simul  a 
valle  ista  plorationum,  ad  aeternitatis  be- 
atitudinem,  properemus,  ubi  in  osculo  pa- 


A  cis  quae  omnem  sensum  exsuperat,  sine  Phiiipp.w, 
interpolationo,  setornaliter,  jucundissime  ^' 
porsevoremus.  Illuc  mo  trahe  post  te,  et 
moritis  tuis  ac  precibus  meis  militantem 
Ecclesiam  incessabiliter  protege,  implo, 
reforma,  illustra,  ac  perfice;  eamquo  ad 
Iriumphantis  societatem  Ecclesise,  ad  su- 
pernorum  montes  aromatum,  ad  omnium 
folicitatem  coelostium  civium  digneris  per- 
ducere.  Ad  laudem  et  gloriam  Dei  Patris 
omnipotentis,  qui  tocum  ot  cum  Spiritu 
Sancto  unus  est  supor  omnia  Deus  subli- 
mis  et  benedictus.  Amon. 


FINIS    COMMENTARIORUM    IN    CANTICUM     CANTICORUM 


ENARRATIO 


IN  LIBRUM   SAPIENTI^ 


T.  1.  29 


PRO(EMIUM 


DISCE  ubi  sit  sapientia  * ,  ubi  sit  virlus,  ubi  intellectus,    ut  scias  ubi  sit  longi-  'prudentia 
turnitas  vitce  et  victus,  ubi  sit  lumen  oculorum,  et  pax.  Baruch  iii,  14. 
Virtus   et  sapientia   Dei   Patris   Ghristus,   in    tantum    commendavit    nobis  icor.1,24. 
sapientiam  esse  optandam,  quserendam,  amplectendam,  quod  beatitudinem  nostram 
in  actu  ipsius  constituit  :  Haec  est,  inquiens,  vita  seterna,   ut  cognoscant  te  solum  joann.\\u, 
Deum  verum.  Denique  S.  Joannes   apostolus  ad  hoc  Ghristum  in  mundum   venisse  "^" 
fatetur,  ut  veri  Dei  notitiam  nobis  tribueret  :  Scimus,  ait,   quoniam  Filius  Dei  ve-  lyoann.v, 
nit,  et  dedit  nobis  sensum  ut  cognoscamus  verum  Deum. 

Discere  ergo  debemus  ubi  sit  sapientia  :  quo  cognito,  sciemus  ubi  sit  vita,  quia 

sapientia  vita  est  sapientis.  Hinc   et  sanctus  Job  sciscitatur  :   Sapientia  ubi  inveni-  ^oAxxvm, 

12 
tur?  et  quis  est  locus  intelligentise  ?  Porro  Salomon  ait  :  Ubi  humilitas,  ibi   et  sa-p^„.  xi,*. 

pientia;  Job  vero,  Ecce  timor  Domini   ipsa  est  sapientia,  et  recedere  a  malo,  intel-  /oAxxvm, 

ligentia.  Sed  ad  istas  qusesliones  patet  ex  Scripturis  responsio.  Docet  enim  nos  divina  '  ' 

Scriptura,  quod  Deus  est   sapientia  :  et   haec  Sapientia    increata    absolute    accepta, 

tribus  aeternis  e^  increatis  Personis  est  communis,   quse  sicut    sunt  una  Deitas,  una 

essentia,  ita  et  una  Sapientia.   Rursus  docemur  in   sanctis  Scripturis,   quod  in  Deo 

sit  Sapientia  genila,  non  creata.  Hsec  est  Verbum  aeternum,  a  Deo  Patre  procedens,    Prov.\u\, 


22-30  ; 


XXIV, 


et  in  ipso  invariabiliter  manens.  D.?inceps  loquitur  Scriptura  de  multiplici  sapien- ^"gg;,- 
tia,  creata,  infusa,  seu  acquisita,  prout  super  libros  patuit  Salomonis,  et  infra  in  ^- 
isto  jam  exponendo  clarebit  volumine.  Quod  specialiter  liber  Sapientiae  intitulalur  : 
quia  de  sapientia,  et  nomine,  origine,  dignitate,  actibus  et  differentiis,  potestate  et 
efficaciis  ejus  tractat  diffuse ;  specialiter  de  Ghristo,  qui  est  sapientia  Patris,  et  de 
ejus  adventu  ac  passione.  Sed  et  documenta  ejus  sunt  moralia  et  sapientialia  valde. 
Videntur  autem  antiqui  et  sancti  doctores  sentire,  librum  hunc  a  Salomone  edi- 
tum  esse.  Unde  Ambrosius  :  In  libro,  inquit,  qui  Sapientia  Salomonis  inscribitur. 
Et  Augustinus  super  Psalmos  loquens  de  Judceis  crucifixoribus  Salvatoris,  affirmat  : 
Vocem  eorum  in  Sapientia  Salomonis  cognoscimus  :  Morte  turpissima  condemnemus  i-ap.  n,  20. 
eum.  Quae  verba,  sicut  et  cetera  qute  ibi  allegat,  in  hoc  libro  continentur.  Hie- 
ronymus  autem  testatur  :  Liber  Sapientise  apud  Hebraeos  nusquam  est.  Nam  et  ipse 
stilus  Grsecam  magis  eloquentiam  redolet.  Hunc  Judaei  dicunt  a  Philone  compositum. 


452  PROOEMIUM 

Sed  quod  aliqui  Patres  hunc  librum  Salomoni  adscribunt,  potuit  evenire  quoniam 
auctor  libri  istius  infra  in  persona  loquitur  Salomonis ;  et  item,  quia  ex  verbis  et 
sententiis  Salomonis  creditur  compilatus.  Hinc  Rabanus  narrat  :  Hunc  librum  asserit 
Hieronymus  non  a  Salomone  conscriptum,  sed  a  Philone,  doctissimo  ac  disertissimo 
Judseorum  :  quem  pseudographum  nuncupat,  quoniam  nomen  alienum  sibi  usurpat. 
Insuper  de  Philone  illo  multa  scribit  Hiei-onymus  in  libro  de  Yiris  illustribus  :  quod 
scilicet  multa  fecit  opuscula ;  et  quod  ab  Alexandro  Romam  missus,  notitiam  et 
amicitiam  habuit  beatissimi  Petri  principis  Apostolorum;  et  de  Christianis  S.  Marci 
evangelistse  discipulis  Alexandriae  habitantibus  edidit  librum.  eorumdem  laudibus 
plenum. 


ENARRATIO 


IN  LIBRUM  SAPIENTIJE 


ARTICULUS  PRIMUS 


EXPOSITIO   CAPITULI   PRIMl   :    DILIGITE   JUSTITIAM,   QUI   JUDICATIS   TERRAM. 


LOCUTURUS  auctor  libri  hujus  de  sa- 
pientia,  exordium  sumit  a  justitia,  sine 
qua  vera  et  salutaris  sapientia  non  habe- 
tur.  DiUgite  justitiam,  qui  judicatis  ter- 
ram.  Quamvis  enim  justitia  sit  omnibus 
diligenda,  preecipue  tamen  his  qui  prse- 
sident  aliis,  quibus  ex  officio  incumbit 
terram,  id  est  subditos  suos  in  terra  mo- 
ranles,  judicare.  Nec  enim  digni  sunt  alios 
judicare,  aut  in  solio  judicii  residere,  nisi 
qui  justi  sunt  et  prudentes  :  quum  et 
judicare  sit  actus  justitise,  tanquam  vir- 
tutis  et  habitus  inclinantis  ad  recte  ju- 
dicandum  ;  est  quoque  actus  prudentiffi, 
tanquam  ipsum  actum  elicienlis,  prout 
Thomas  in  secunda  secundse,  qufestione60, 
magis  declarat.  Prudentia  autem,  secun- 
dum  Philosophum  in  Ethicis,  non  nisi 
virtuosis  veraciter  inest.  Quemadmodum 
ergo  vile  et  ridiculosum  est,  indoctum  se- 
dere  in  cathedra  doctrin®,  et  officium 
docendi  assumere ;  ita  indignum,  prsesum- 
ptuosum  et  stultum  est,  injustum  in  solio 
judicii  ad  faciendum  judicium  apparero. 
Nam  et  talis  agit  contra  ordinem  carita- 
tis,  quse  incipit  a  se  ipsa,  et  post  Deum 
potissime  amat  proprium  suum  subje- 
ctum.  Ipsa  quoque  requirit  justitia,  ut  homo 
se  ipsum  in  primis  judicet,  corripiat,  ct 
emendet.  Propter  quod  ait  Apostolus  :  In- 
cxcusabilis  es,  o  homo  omnis  qui  judicas. 


Deu.t.i,n. 


A  supple,  alium  inordinate ;  in  quo  enim 
alium  judicas,  te  ipsum  condemnas.  Hinc 
Moyses  filiis  Israel  ait  :  Date  ex  vobis  vi- 
ros  sapientes  et  gnaros,  quorum  conver- 
satio  probata  sit  in  tribubus  vestris,  et 
ponam  eos  vobis  principes. 

Itaque,  Diligite  justitiam,  id  est  virtutem 
et  actum  justitise,  ita  ut  personaliter  justi 
sitis,  et  toto  affectu  sequitatem  ametis, 
unicuique  quod  suum  est  exhibendo,  ad- 
judicando,  et  conservando  ;  et  nec  cupidi- 
tate,  nec  amore,  nec  odio,  nec  timore,  nec 

B  aliquo  modo  contra  justitiam  quid  agatis 
aut  judicetis.  Judex  enim  debet  esse  qua- 
si  viva  lex  et  animata  justitia,  ut  semper 
esuriat  sitiatque  justitiam.  Nihilo  minus  .Matth.s,(>. 
justitige  debent  esse  admixtse  clementia 
atque  discretio.  Porro,  secundum  Ambro- 
sium  primo  de  Officiis  :  Justitia  est  vir- 
tus  quae  unicuique  quod  suum  est  tri- 
buit,  alienum  non  vindicat,  utilitatemque 
propriam  negligit,  quatenus  communem 
custodiat  sequitatem. 

Sentite  de  Domino  in  honitate,  id  est, 

C  bene  sentite  de  Deo,  quod  scilicet  uni- 
versorum  providentiam  habeat,  et  male 
judicata  rejudicabit.  Ideo  ejus  justitiam 
sequi  conemini,  et  ejus  intuitu  timeatis 
judicare  injuste,  ne  ab  eo  damnemini. 
A^el  :  Sentite  de  Domino  in  bonitate,  id 
est,  pcr  bonitatem  et  virtuositatem,  atque 


454 


ENARRATIO   IN   CAP.    I  LIBRI   SAPIENTLE.    —   ART.    I 


23 


13. 


connaturalitatem  seu  conformitatein  ve- 
stri  affectus  ad  Deum,  judicate  de  eo  sic, 
ut  vester  affectus  sit  divinae  et  increatae 
gequitati  conformis  :  sicque  sentiatis  de 
eo,  quod  ipse  sit  omnium  judex  justissi- 
mus,  non  solum  per  nudam  et  informem 
vestri  intellectus  notiliam,  sed  per  ipsam 
voluntatis  bonitatem,  a>quitatem  ac  sin- 
ceritatem.  Et  in  simplicitate  cordis  quce- 
rite  illum  :  id  est,  corde  simplici,  non 
duplici,  sine  simulatione,  fictione  et  per- 
versa  intentione,  optale  et  sludete  Deo 
placcre,  conjungi,  et  in  fjralia,  sapientia 
ac  virlutc  proficere,  omnia  ordinando  ad 
honorem  gloriamque  ipsius.  Hinc  enim  in 

Eccii.\,z(i.  Ecclesiastico  scriplum  est  :  Ne  accesseris 
ad  Deum  duplici  corde.  Ghristus  quoque  in 

Matth.yt,  Evangelio  ait :  Si  oculus  luus  nequam  fue- 
rit,  id  est,  perversa  inlenlio.  lolum  corpus 
tuum  tenebrosum  erit.  i.t  alibi  ait  Scriptu- 

/o6 XXXVI,  ra  :  Simulalores  et  callidi  provocant  iram 
Dei.  Insuper,  In  simplicitale  cordis  quserite 
illum,  id  esl,  Deum  cognoscere  studea- 
tis,  pcr  abstraclionem  et  simplificalionem 
intellectus  veslri  ab  omni  loco,  tempo- 
re,  corpulenlia,  imaginalione  el  maleriali 
proprietate,  ila  ut  senlialis  Deum  simpli- 
cissimum  esse,  omnino  immaterialem,  in- 
divisibilem,  incircumscriptibilem,  el  in- 
finite  simpliciorem  omni  inente  creata, 
angelica  et  humana. 
2  Quoitiam  itivoiitur  ab  //is  rjui  non  ten- 

tanl  illum:  quia  tentare  Deum,  est  species 

/)eu/.vi,ie.  irreligiositatis,  el  contra  illud  :  Non  len- 
tabis  Dominum  Deum  tiiiun.  Porro,  secun- 
dum  Augustinum  in  libro  conlra  Faustiim, 
lentalio  Dei  consistit  in  hoc,  quod  hoino 
ad  cvadcndum  aliqiiid  inali,  vcl  ad  consc- 
qucndum  aliquid  boui,  prictcrmillit  facere 
quod  in  se  est.  Idcirco,  si  quis  omittal 
facere  quod  in  sc  esl  ad  oblinendam  gra- 
tiain,  opem  seu  illuminalionem  divinam. 
exspectans  talia  ex  sola  Dei  provisionc; 
Deiim  tentarc  censclur.  Denique,  lentare, 
est  experiinentum  sumere  de  lenlato  :  el 
ex  ignoianlia  aiit  diibielate  videlur  procc- 
dcrc.  Ideo  ali^iuid  agerc  vel  postulaic  ad 
experiendum  et  exploramlum  providenli- 


A  am  seu  omnipotentiam  Dei,  est  Deum  ten- 
tare,  et  contra  reverentiam  ejus.  Idcirco 
sic  quaerens  aut  orans,  non  ineretur  ex- 
audiri,  sed  magis  repelli.  Apparel  autem 
eis  qui  fidem  hahent  in  illum :  id  est,  per 
exauditionis  effectum,  vel  per  secretorum 
revelationem,  seu  graliosam  illuminatio- 
nem,  ostendit  suam  benignitatem,  provi- 
dentiam  ac  potestatem,  eis  qui  fide  forma- 
ta,  id  est  per  caritatem  ct  actus  virtuosos 
ornata,  honorant,  invocanl,  seu  lendunt 
in  ipsum.  Ilinc  Salvalor  in  Evangelio  sa?- 

B  pius  loquitur  :  Sicul  crcdidisti,  fiat  libi; 
cl,  Fides  tiia  te  salvam  fecit ;  et,  Omnia 
possibilia  sunt  credcnti ;  itemque,  Si  ha- 
bueritis  fidem  sicut  granum  sinapis,  dice- 
lis  monli  huic,  Tolle  te,  ct  mitlere  in 
mare,  el  obediet  vobis.  Hinc  scriptum  est  : 
Poslulcl  in  fidc  nihil  h;rsilans.  Oui  enim 
ha^silat,  similis  est  fluclui  maris,  qui  a 
venlo  movetur  et  circumfcrtur  :  non  crgo 
a^sfimet  homo  ille,  quod  accipiat  aliquid 
a  Domino.  Et  alibi  habelur  :  Anle  oralio- 
nem  pra>para  auimam  tuam,  et  noli  esse 

C  quasi  hoino  tentans  Deum. 

Pcrversce  enim  rof/itationes,  vidclicet 
diibitare  de  providentiaDci,  et  consimiles, 
quales  sunt  cogilaliones  lenlanlis  Deum, 
separant,  id  est,  mentem  avertunt,  a  Deo : 
quia  displicenl  ei,  et  veritali  ac  sapienlia> 
ejiis  conlrarianliir,  sicqiie  faciiint  cogitan- 
lem  a  Dco  dislarc.  non  loco  scd  dissimili- 
tudine.  Ideo  scriplum  est  :  Iniquitales  ve- 
strse  diviserunt  inter  vos  et  Deum  vestrum. 
Va  alilti  Dominus  comminalur  :  Ya>  qui 
cogilalis  inutile.  Denuo  et  in  Isaia  horla- 

D  liir  :  .\uferle  maliim  cogilalionum  veslra- 
rum  al)  ociilis  meis.  Prolxita  autem  virtus 
corrijiit  i//sij)ientes  :  id  est,  bcnc  cxercila- 
ta  et  approbata  virlus,  pula  discretio,  ju- 
slilia,  scu  alia  quanis,  reddil  hominem 
dignum  ad  incrcpauduin  imperilos,  qui 
poliiis  peccanl  cx  ignoranlia.  aul  infiiiui- 
lalc.  scu  vehementia  passionis,  qiiam  ex 
pioposilo  cl  hahilu  vilioso.  Talcs  namqiie 
rationabili  persiiasione  induci  faciliiis  pos- 
sunt  ad  poMiitcnliam  cl  cmendam  :  (jiiia 
cessante    passionc,  ignoranliave    sublala. 


.Uatlh.wM, 

13. 

lbid.\\,ii. 

ilarc.  IX, 
22. 

Matth.\\\i, 
19;  XXI.  2«; 
Mare.  xi, 
23;  Luc. 
XVII,  6. 
/aco5.i,6,7. 


Eccli.\\\\\, 
23. 


h.  iix,  2. 


Mtch.  II.  1. 


y».  I,  16. 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   LIBRI   SAPIENTI^.   —   ART.    I  455 

saepe  redeunt  ad  cor,  seque  cmendant.  Vir- A  losophi,   et  ha?rptiei,  ac  falsi  Christiani, 

tus  quoque  quanto  perfectior,  tanlo  plus  quod  sapientos  exsistant.  Soli  cnim  mundi 

inclinat  ad  caritativam  et  fraternam  cor-  corde,  sapientiam  possunt  accipere. 
reptionem.  Etenim   quanto   virtus   fuerit  Verumtamen   attendendum,    quod   cst 

major,  tanto  amplius  vitia  abhorret   sibi  qusedam  sapientia  scholastica,  acquisita, 

contraria.  Verumtamen  hi  qui  ex  habitu  informis,  et  naturaliter  adipiscibilis  :  quse 

pravo,  electione,  et  certa  malitia  peccant,  justis  ac  impiis  est  communis.  Imo  multi 

aut  vix,  aut  non,  aut  difficillime  corri-  ambitiosi,  libidinosi  ac  vitiosi,  dicuntur  et 

gunlur.  Ideo  subditur  :  hoc  modo  sunt  magni  theologi  et  juris(a>. 

4  Quoniam  in  malevolam  animam,  cui  Nec  ctiam  prsetacta  sunt  ita  intelligenda, 

placet  ipsa  malitia,  et  ex  electione  se  ver-  quasi  iniqui  poeniterc  et  converti  nullate- 

tit  ad  vitia,  non  introibit  sapientia  :  illa  nus  queant  :  sic  enim  esset  desperandum 

praesertim  quse  est  donum  Spiritus  Sancti,  B  de  eis.  Imo  miseratione  et  gratiosa  Omni- 

et  caritati   inseparabiliter   est  conjuncta.  potcntis  (qui  animarum  optimus  medicus 

Talis  etiam  anima  non  acquiescit  salutari  est)  preevcntionc,  possunt  repente  conver- 

doctrinae,  ncque  correptionem  admittit  sa-  ti,  ac  taliter  poenitere  ut  ubi  abundavit /fom.v, 20. 

lubrem.  Idcirco  non  eruditur,  sed  in  suis  iniquitas,  abundct  et  gratia  :  ita  ut  recte 

manet  perversitatibus  atquc  crroribus.  Id-  dicatur,  Heec  mutatio  dexterse  Excclsi.  Vc-  Ps.  ixxvi, 

Proi). XII,  eo  in  Provcrbiis  dictum  est  :  Qui  diligit  rumtamcn  raro  fit  istud,  et  prsedicta  in- *'• 

'■  disciplinam,  diligit  scientiam;  qui  autem  tclligcnda  sunt  ad  innucndum  quam  rara 

odit  incrcpationes,  insipiens  cst.  Et  alibi  :  et  difficilis  sit  talium  vcra  convcrsio,  ad 

Mich.m,  Numquid  non  vcstrum  est  scire  judicium,  naturales  causas  respiciendo.  Juxta  quem 

qui  odio  habetis  bonum  ?  Nec  habitabit  in  sensum  scriptum  est  :  Si  potest  .l^^thiops  /e/-.x]ii,23. 

corpore  subdito  peccatis,  id  est  in  homi-  mutarc  pellem  suam,  et  pardus  variefates 

ne  vitioso,  carnalibus  inquinamentis  con-  G  suas ;  et  vos  poteritis  bencfacere,   quum 

cupiscentiisque  subjecto,  victo,  oppresso.  didiccritis  malum.  Itaque  vera  et  salutaris 

Talia  quippe  vitia  prsecipue  mentcni  cx-  sapientia,   quse  virtutibus  est  conjuncfa, 

csecant,   et   obtusum    cor   faciunt,  homi-  sine  quibus  nec  prudentia  esse  valct,  ma- 

nemque  assimilant  brutis  :  imo  fastidium  levolam  animam  non   introibit,  quamdiu 

pariunt   divinorum,   et  causant  acediam.  talis  manet  hujusmodi  anima.  Potest  au- 

Unde  talis  homo,  nec  a  superiori  potest  tem    converti,    sicque   sapientiam    veram 

illuminari  ob  suam  superbiam,  neque  ab  sortiri.  De  qua  Jacobus  ait  apostolus  :  Quse    jacob.nu 

inferiori  ob  suam   libidinem,  nec  ullum  desursum  est  sapicntia,  primum  quidem  '^- 

invenit  in  co  sapicntia  aditum.  Hinc  Do-  pudica  est,  deinde  pacifica,  modesta,  sua- 

Ce)i.  VI,  3.  minus  in  Genesi  contcstatur  :  Non  pcrma-  sibilis,    bonis  consenticns,  plena  miseri- 

nebit  spiritus  mcus   in  homine  in  aeter-  cordia  et  fructibus  bonis. 
num,  quia  caro  est.  Nempe  homo  carnalis  D       Denique,  quod  sapientia   ista  salubris 

caro   recte  vocatur  et   corpus,  sicut  hoc  infusa,   non  ingrediatur  animam  malitio- 

i?om.viii,5.  loco  :  quia  quse  carnis  sunt  sapit,    non  sam  sive  malcvolam,  probat  subdendo  : 

quse  Dei ;  et  vilissima  scrvitufe  subjcctus  Spiritus  enim  sanctus  disciplina',  id  est        5 

est,  scrvitque  carni.  Ideo  loquitur  Isaias  :  Spiritus   Sanctus,  fons,  causa,  et   doctor 

/s.xxviii.o.  Quem  docebit  Dominus  scientiam?  Et  re-  totius  notitise  disciplinalis,  quse  dirigit,  or- 

spondet  :  Ablactatos  a  lacte,  avulsos  ab  dinat,  seu  reformat  habentem.  De  quo  Spi- 

/oftxxviii,  ubcre.  Atque  ut  in  Job  asscritur  :  Sapicn-  ritu  fertur  in  Psalmo  :  Verbo  Domini  coeli  Ps.xxxn.e. 

tia  non  invenitur  in  terra  suaviler  viven-  firmati  sunt,  ct  Spiritu  oris  cjus  omnis 

tium.  Nam  ct    Philosophus  fatetur,  quod  virtus  eoruni ;  et  in  libro  Judicum  sapc, 

vita  carnalium  sit  brutalis.  Undc  ct  Raba-  -  Factus  est  supcr  eum  Spiritus  Domini;  et,  •'''rf;'''"-^^- 

ri  •■•i-ii,-  /AiV.Mv,6, 

nus  :  J^  rustra,  mquit,  sibi  blandiuntur  phi-  Irruit  iii  cum  Spiritus  Domini ;  in  Job  quo-  ij;  xv,  u. 


\ 


456 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   LIBRI   SAPIENTI^.   —   ART.    I 


Job  XXXIII, 
4. 

/*.   Xl.VIII, 

16. 


Joann.xiv, 
17;  XV,  26; 
XVI,  13. 

ifatth.M, 
1-6,  16-18; 
VII,  3-5. 

/6i"d.xv,7, 
8;  xxir,  18- 
22;  xxiii,  3- 
7,  13-36. 

/ftid.vi,  1- 
6;  16-18; 
xxiii,  8-12.; 


/*.  IX,  17. 


Prov.  VIII, 
12. 

Matth.ix, 


que,  Spiritus  Dei  fecit  me;  itemque  in 
Isaia,  Et  nunc  Dominus  misit  me,  et  Spi- 
ritus  ejus.  In  quibus  utique  verbis,  inter 
Dominum  et  Spiritum  ejus  insinuatur  di- 
stinctio,  haud  dubium  quin  personalis.  Et 
quoniam  ille  qui  perhibet  ibi  se  missum, 
ad  litteram  intelligitur  Christus,  prout  ex 
circumstantia  textus  probatur,  in  verbis 
illis  tota  superbeatissima  innuilur  Trini- 
tas.  Itaque,  Spiritus  sanctus  disciplinae  ef- 
fugiet  fictum,  id  est,  hominem  simula- 
torem,  hypocritam,  versutum,  duplicem 
corde  inhabitare  despiciet,  quiim  ipse  Spi- 
ritus  Sanctus  sit  simplicissimus,  sinceris- 
simus,  essentialiter  sanctus,  et  Spirilus 
veritatis.  Ideo  fictus  talis,  est  sibi  omnino 
dissimilis,  et  praecipue  displicens.  Hinc 
Christus  in  Evangelio,  contra  hypocritas 
sffpissime  alqiie  acerrime  sormocinatnr; 
et  de  hypocrisi  specialissime  reprehendil 
Scribas  et  Pharisaeos.  Et  maxime  docet  ut 
omnia  pura  agamiis  intenlione,  sinceroque 
animo,ad  gloriam  Dei,  in  vera  humililate, 
cupientes  nesciri,  quantum  in  nobis  esl, 
nisi  ut  pra^cepla  pubiice  impleamus  ad 
Crealoris  honorem,  proximorumque  ipdi- 
ficationem.  Eslque  vitium  islud  lam  grave, 
ut  propter  ilhid  nec  miserabilibus  per- 
sonis  Dominus  misereatnr,  jiixta  ilhid  : 
Propler  hoc  super  adolescentulis  ejus  non 
IsBlabilur  Dominus,  et  pnpillorum  et  vi- 
duarum  ejus  non  niiscrehitur,  qnia  omnis 
hypocrita  est  et  nequam. 

Et  auferet  se  a  cogitationibus  qttw  sunt 
sine  intellectu  :  id  est,  gratiam  suam  abs- 
trahet  ab  habenlibus  cogitaliones  vanas, 
imperitas,  el  insensatas,  qu.T  infinil;r  Sa- 
pientia'  contrarianlur, el  displiccnt  ei.nii» 
prolestalur  :  Ego  Sapientia  habito  in  con- 
silio,  et  eruditis  inlersum  cogitalionibus. 
Quao  et  in  Evangelio  ait  quibusdam  :  Ut 
quid  cogilalis  mala  in  cordibus  vestris? 
Et  corripictur  ipse  fictns  n  si/jierrrnirn- 
tc  ini(/nitate,  id  esl,  deinerilo  sua>  simu- 
lalionis  et  (hiplicilalis  j)erinillelni'  in  alia 
peccala  incidere,  secundiiin  qiiod  iiiiiim 
peccatum  ponderc  suo  Irahil  ad  aliiid. 
Sicque  idem  peccalum.  est   pcccatiim  et 


A  poena  peccati,  scilicet  vitii  praecedentis. 
Unde  ait  Apostolus  :  Propter  quod  tradi- /Jom.  1,26. 
dit  illos  Deus  in  passiones  ignominise;  et 
ipse  Deus  in  Psalmo,  Dimisi  eos   secun-    Ps.i.xx\, 
diim  desideria  cordis  eorum.  Yel,  Corri-  '^" 
pietur  a  superveniente  iniquitate,  id  est, 
propter  culpam  sibi  advenientem,  debite 
punietur. 

Benignus  cst  enim  spiritus  sapientia^^        6 
id  est  Spiritus  Sanctus  dator  et  inspirator 
totius  sapientiae  salularis,  sine  quo  nil  pos- 
sumus   boni   cogitare   aut    loqui,  dicente 

B  Apostolo  :  Fiduciam    talem   habemus  ad   iiCor.  m, 
Deum,  non  quod  simus  sufficientes  cogi-*'^" 
tare  aliquid  a  nobis,  quasi  ex  nobis,  sed 
sufficientia  nostra  ex  Deo  est ;  ilemque, 
Nemo  potest  dicere,  Dominus  Jesus,  nisi  iCor.  xii,3. 
in  Spiritu  Sancto,  id  est  cum  attentione, 
ex  caritalis  affectu  proferre.  De  qiio  scri- 
ptiim  est  in  Evangelio  :  Quum  aiitem  ve-  Joann.w^ 

•  13 

nerit  ille  Spiritus  veritatis,  docebit  vos 
omnem  veritatem.  Qui  eliain  potest  dici 
spiritus  sapientiae,  id  est  Spirilus  Christi, 
qiii  est  virtus  et  Sapientia  genila  Dei  Pa- iCor.1,24. 

C  tris,  a  qna  procedit  sicnl  a  Patre.  Hic  ila- 
que  spirilus  sapienliae  benignusest,  id  est 
essenlialiler  pius  et  bonus,  ignis  aBterni 
amoris,  imo  amor  aeternus. 

Et  7ion  libcrabit  malcdicuni  a  labiis 
suis,  id  esf,  hominem  maledicum,  de- 
traclorem.  blasphemnm,  induratum,  non 
eriiet  a  vitiis  sutc  pesliferae  linguae,  nec  a 
poena  aeterna,  quam  pro  ea  meretur  :  quia 
communiler  lales  juslo  relinquit  judicio. 
Unde  et  (Ihrisliis  in  Evangelio  asserit  : 
Qiii  blasphemaverit  in  Spirilum  Sanctnni,  Mnith.\H, 

D  non  habel  remissionein  in  hoc  saeculo,  ne-  f.f '..g'''"^'* 
qiic  in  futuro.  Sic  eniin  quaedam  dicunlur 
irremissibilia  crimina.  qiiia  raro  et  diffi- 
ciiller  dimittunlur.  Vel  :  Malediclum,   id 
esl    culpa    malediclionis    prolalao    in   ali- 
quem,  non  liberabil  a  labiis  siiis,  id  esf, 
non    sinel   homincm    liberari  a  senlenlia 
dainnalionis    labictriim    Spirilus   S;incti    : 
quain  proferel   ipse  Siiiriliis  Sancfns  con- 
tia  iiialedicos,  seciindum  illiid  Isaiae  :  La-  /t.xw.t:, 
bia  Dei  replela  siinl  indignalione,  Spiritus  **' 
ejiis  velut  lorrens  iniindans  ad  perdendas 


23 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   LIBRI   SAPIENTI^.   —   ART.    I  457 

h.  XI,  4.  gentes  in  nihiliim  ;  et  rursus,  Spiritu  la-  A  quoque  per  ejus  sapientiam  sunt  formata, 

biorum  suorum  interficiet  impium.  secundum  quod  in  Genesi  legitur  :  Spiri-  Oen.  i,  2. 

Qiiomam  renum  iUiHs,\([  Q.%i  ^Xt^^QiWiio-  tus  Dei  ferebatur  super  aquas;  et  alibi, 

num  sensualium  ipsius  maledicti,  te.sV/.sfs^  Spiritus  Domini  ornavit  ccelos.  Rursus  :    Job  xx^, 

jer.xxix.  Dcus.  Qui  ait  per  Prophetam  :  Ego  sum  Replevit  orbem  terrarum,  id  est  mundum 

judex  et  testis.  Ipse  etenim  omnia  intue-  inferiorem,  variis  rebus,  speciebus,  ani- 

tur,  et  in  judicio  contra  iniquum  dat  testi-  malibus  mixtis,  et  necessariis  vitae,  sicut 

monium,  ostendens  se  universa  illius  pec-  fertur  in  Psalmo  :  Impleta  est  lerra  posses-  Ps.cm,u. 

cata  conspexisse  et  nosse.  Qui  per  alium  sione  tua.  Etiam  per  alium  Prophetam  di- 

.47,105 V, 1-2.  Proplietam  fatetur  :  Cognovi  multa  scelera  citur  :  Respexit  terram,  et  implevit  eam  Daruchm, 

vestra.  Et  cordis  illiiis  scrutator  est  verus,  pecudibus.  —  Spiritualiter  demum  reple-  ^'' 

id  est,  Deus  est  infallibilis  examinator  et  vit  orbem  terrarum,  id  est  habitantes  ubi- 

cognitor  cogitationum  affectionumque  in-  B  que  per  gyrum  terrae,  seu  Ecclesiam  toto 

tellectualium   hominis   vitiosi.  Qui,  teste  orbe  terrarum  diffusam,  variis  gralise  do- 

iCor.iv,5.  Apostolo,  in  futuro  judicio  revelabit  abscon-  nis,  prsesertim  sub  evangelica  lege,  cujus 

dita  tenebrarum,  et  manifestabit  consilia  tempus  dicitur  tempus   gralise.  Unde  ait 

jer.  XVII,  cordium.  Qui  per  Jeremiam  loquitur  :  Pra-  Apostolus  :  Alii  per  Spirilum  datur  sermo    icorxn, 

^'  **'•        vnm  est  cor  hominis  et  inscrutabile  :  quis  sapientise,  alii  sermo  scienlise,  alii  gratia  *"■ 

cognoscet   illud  ?  Ego   Dominus  scrulans  sanitatum,  alii  operatio  virtutum,  alii  ge- 

eor,  et  probans  renes,   qui  do  unicuique  nera  linguarum,  alii  discretio  spirituum, 

juxta  vias  suas,  et  juxta  fructum  adinven-  alii  interpretatio  sermonum  :  heec  omnia 

tionum  suarum.  Et  lingua'  ejus  auditor,  id  operalur  unus  atque  idem  Spiritus,  divi- 

est  cognitor  verborum  maledicti  prsefati.  dcns  singulis  prout  vult.  Hoc  in  beatissi- 

Quemadmodum  autem  in  nobis  intellectus  mis  Apostolis  et  primitiva   Ecclesia  coe- 
designatur   nominibus   sensuum    exterio- C  ptum  est  fieri  in  JerusaIem,prout  in  Aclis 

/s.  V,  9.    rum,  ita  in  Deo,  qui  ait  per  Isaiam  :  Re-  recitatur.  Sed  et  bona  naturse,  dona  fortu- 

velala  sunt  hsec  in  auribus  meis  (Domini  nse,  necessaria  vitse,  sunt  ab  eo. 

E.Tod.  III,  exercituum).  P]t  in  Exodo  dicitur  :  Clamor  Et  hoc  quod  continet  omnia,  id  est,  Spi- 

^'^''^'      filiorum  Israel  venit  ad  me,  et  gemitum  ritus  Sanctus  omnem  in  se  perfectionem 

eorum  audivi.  Verumtamen,  sicut  Spirilus  comprehendens,  in  quo  omnia  causaliter 

Sanctus  dicitur  corda  scrutari  ac  invesli-  exemplariterque    consistunt,   relucent   ac 

gare,  non  quasi  ex  ignorantia  quadam  ri-  continentur  tanquam  in  crealore,  et  quod 

mando,  aut  quasi  ardua  ac  difficilia  sibi  cuncla  conservat  in  esse,  sine  cujus  ma- 

discutiendo  et  inquirendo,  sicut  homo  di-  nulenentia  nec  ad  momenlum  possent  du- 

citur  Scripturas  scrntari ;  sed  quia  omnia  rare,  scientiam  habet  vocis,  id  est,  omnia 

clarissime  et  profundissime  ac  diligentis-  quse  proferunlur  per   linguam,  agnoscit. 
iCoi. II,  10.  sime  intuetur,  juxta  illud  Apostoli,  Spiri- D  Scientiam  quoque  linguarum  confert,  ut 

tus  scrutatur  omnia,  etiam  profunda  Dei  :  in  Apostolis  multisque  aliis  patuit  :  qui- Ac<. 11,1  ii. 

sic  dicitur  verba  audire,  non  quasi  ab  ex-  bus  repente  concessit  facultatem  loquendi 

tra  percipiendo,  sed  intra  a^ternaliter  ac  omnium  linguis,   notitiam   etiam    inlelli- 

invariabililer  inspiciendo  ac   praenoscen-  gendi  idiomala  cuncta.Qui  et  olim  in  gedi- 

do  :  nec  mirum,  quum  ipse  sit  Deus.  Ideo  ficatione  Babylonicse  turris  linguas  confu-   cen.  xi,  7- 

subditur  :  dit,  et  ineffabiliter  novas  instituit.  Yel  :  ^- 

7            Quofiiam  spiritus  Domini  replevit  or-  IIoc  quod  continet  omnia,  id  est,   homo 

hem.  terrarum.  Sua  etenim  majestate  in-  habens  aliquid  commune  cum  omni  crea- 

circumscripta  implet  ac  penetrat  omnia,  tura.  Propter  quod  in  Evangelio  homo,  om- 

./er.  xxiii,  juxla  iUud  :  Numquid  non  coelum  et  ter-  nis  creatura  vocalur,  quum  dicilur  :  Prte-  Marc.xw, 


24. 


ram  ego  impleo  ?  dicit  Dominus.  Omnia      dicate  Evangelium  omni  creaturse.  Nempe  '^- 


458 


ENARRATIO   IN   CAP.    I  LIRRI   SAPIENTI^.    —   ART.    I 


I  Cor.  XIV, 
18. 


Jer.  xxiii, 
23,  21. 


Malth.  XII, 
36. 

Jbid.  37. 


Joh  XXIV 

12. 

h.  XXVIII 
15. 


Ps.  X,  6. 

•  Vulliis 
Ps.  xxxiii 
17. 
h  I.XVI.I8 


Gen.  XVIII 
20,  21. 
lbid.\\,\0 


ciim  Deo  et  angelis  in  intellectuali  perfe- 
ctione  communicat ;  cum  brutis,  in  sensi- 
tiva;  cum  terrse  nascentibus,  in  vegetati- 
va;  cum  elementis  et  mixtis  inanimatis.in 
esse.  Scientiam  habet  vocis,  id  est  facul- 
tatem  loquendi  atque  peritiam  :  et  sicut 
jam  tactum  est,  supernaturaliter  a  Spiri- 
tu  Sancto  accepit  facultatem  notitiamque 
linguarum,  atque  intelligenfiam  Scriptura- 
rum,  quemadmodum  Paiilus  fatetur  :  Gra- 
tias  ago  Deo,  quod  omnium  vestrum  lin- 
guis  loquor. 

Propter  hoc  qui  loquitiir  iniqna,  non 
potcst  latere  Deum  omnia  cognoscentem. 
Qui  per  Jeremiam  prophetam  ait  :  Putasne 
Deus  e  vicino  ego  sum,  et  non  Deus  de 
longe?  Si  occultabilur  vir  in  abscondifis, 
et  ego  non  videbo  eum  ?  Nec  pra'tcriet 
illum  curripicns  Judicium  :  id  est,  Deus 
disfricfe  omnia  judicans,  non  deseret  il- 
lum  impunilum,  quuni  el  Christus  in  Kvan- 
gelio  protestetur  :  De  omni  verbo  otioso 
quod  locuti  fuerint  homines,  rcddenl  de 
eo  rationem  in  die  judicii.  Et  denuo  :  E.\ 
verbis  tuis,  inquit,  damnaberis.  rnde  et 
in  Job  asserilui-  :  Dcus  inulfum  abire  non 
palilur.  Conlra  qiiod  slulli  in  Isaia  pra?su- 
munt,  dicenles:  Klagellum  inundans  quuni 
Iransieril,  non  veniet  super  nos. 

In  cogitationibus  enim  impii  interro- 
gatio  erit  :  id  est,  cogilationes  iniqiiorum 
Deiis  in  jiidicio  disculict,  jiidicabil.  ac  pu- 
niel  :  jiixla  iibid,  Duininus  inlcriogal  jii- 
stiim  ef  iinpium;  ct  rursus,Oculi*  Domini 
super  facienles  mala.Viide  per  Isaiain  pro- 
tesfaliir  :  Ego  aulem  cogilaliones  eoruni 
venio  ut  congregem.  Sermonum  autcm  il- 
lius  audilio  ad  Dcum  vcnicf  :  id  est,Deus 
per  justam  sentenliam  ac  vindiclam,  os- 
lendet  se  audisse  et  scire  verba  iniqui. 
Qiii  in  Cenesi  loculus  esl  :  Clamor  Sodo- 
morum  venit  ad  me.  Afque  ad  Cain  :  Yox, 
inqiiit.  sanguinis  fralris  tui  clanial  ad  me. 
£t  ad  cor>-cplionc))i  iniquitatuni  illlus,  id 
est,  andilio  sermoniim  ini(iiii  ad  hoc  ad 
Deum  perveniel,  ul  ab  eo  debile  punialur 
cum  viliis  sibi  annexis.  Vel  sensus  est, 
(piod  Deus  suo  justo  judicio  vcniet  ad  ini- 


Exod. 
XXXIV.  14. 
I  Joann.\\\ 
8.  16. 

Exod.xx,5, 


A  quum,  ad  puniendum  iniquitates  ipsius, 
quemadmodum  per  Sophoniam  disseruit  : 
Disperdam    eos    qui   avertuntur   de   post  soph.  i,6. 
tergum  Domini,  et  qui  Dominum  non  ex- 
quisierunt.  Quoniam  auris  zeli  audit  om-       40 

.  nia,  id  est  intellectus  Dei  zelantis,  id  est 
vehemenfer  amantis  animarum  salutem, 
et  contra  vitia  ffmulanfis,  universa  cogno- 
scit.  Hinc  Deiis  vocatur  zelotes,  et  amor, 
ac  zelus  :  qui  essentialiter  caritas  esl ;  et 
in  quo  idem  sunt,  zelans,  ac  zelus.  Qui  in 
Exodo   fatetur  :  Ego  sum  Dominus  Deus 

B  fortis,  zelotes.  Et  tumultus,  id  est  inquie- 
tudo,  murmurationum  non  abscondctur  : 
quia  in  judicio  manifesfabitur,  ac  gravi- 
ter  punietur,quantumcumque  nunc  occul- 
tefur. 

Custodilc  crgo  vos  a  murmttratione,  id  {{ 
est,  eam  diligenfer  vitate,  qua'  nihil  pro- 
dcst.  Imo  et  plurimum  obest ;  atque  lam 
grave  peccalum  esl,  ul  asserat  Auguslinus 
quod  populiis  Israel  nullo  peccato  legifur 
Deum  tam  graviter  offendisse  ut  murmu- 
rando.  Ideo  ait  Apostolus  :  Neque  mur- 

Q  miiraveritis.  siciif  quidam  illorum  mur- 
muraverunf,  et  a  serpcnfibus  perierunt. 
Chrisfus  qnoque  perversis  in  Evangelio 
li)(|U('ns  :  .Murmurafores,  inquit,  filii  mur- 
muratorum.implete  mensiiram  patruni  ve- 
strorum.  Nec  solum  enorme  est  contra 
Deiim.  sed  efiam  conlra  ejiis  vicarios  ex 
iinpatienfia  miirmurare,  quum  .Moyses  mur- 
iiiinaiilibus  conlia  se  et  Aaron,  dieal  in 
Exodo  :  Non  conlra  nos  est  murmur  ve- 
slrum,  sed  conlra  Dominiim.  Et  alibi  legi- 
liii  :  Orliim  est  murmiir  populi,  quasi  do- 

D  lenliiim  pro  labore  :  (juod  qiium  audisset 
Doinimis,  iralus  esl,  el  accensus  esl  in  eos 
ignis  Domini.  Si  tam  dire  ac  subito  sunt 
plagali,(pii  ilinere  longo  confecli  ac  lassi, 
murmuraverunl  :  quid  damnationis  immi- 
nel  cis  qui  pro  levi  ac  modica  miirmuranl 
causa,  imo  frequenlcr  pro  non  causa,  hoc 
esl  oninino  iirafionabilifer,  cx  sua  gulosi- 
talc,  clalionc,  impalicntia  ?  sicut  de  qui- 
busdam  in  Psalmo  fcrlur  :  Si  vero  non  />.,m,„.i6. 
fuerinl  salnrali,  el  nuirmurabunl.  .\dver- 
lanl   hi  qiiod  Dominus  in  libro  Numero- 


ICor.x.lO; 
Num.  XXI, 
5,  6. 


MaUh. 
xxiii,  32. 


Exod.  XVI, 

8. 


Xum.  XI,  I. 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   LIBRI   SAPIENTI^.    —    ART.    I  459 

iViHn.xiv,  rum  dixit :  Omncs  qui  murmurastis  contra  A  poccati.  De  qua  ait  Salvator  :  Dimitte  mor-  Matth.ym, 

"'    ■       me,  non  intrabitis  terram  super  quam  lc-      tuos   scpelire   mortuos  suos;  atque   Eze- "'" 

vavi  manum  meam,  ut  darem  cam  vobis.  chiel,  Mortificabant  animas  qua;  non  mo-  Ezech.xm, 

Et  a  detractione  parcife  lingua',  id  est,  riuntur.  Hinc  ait  Psalmista  :  Perdes  omnes  '  ^^  ^  ^ 
linguas  vestras  non  polluatis,  nec  ad  sup-      qui  loquuntur  mendacium.  Et  prascrtim 

5(i;).xi,i7.  plicia  obligetis,  obloquendo   per  eas.  Per  iniquum  est  mentiri  in  foro  judicii,falsum 

quffi  enim  quis  peccat,  per  h»c  et  puni-  testimonium  perhibendo.  Imo  et  reus  mor- 

/fam.vi,i3.  tur.  Undc  hortatur  et  Apostohis,  ut  non  taliter  peccat,  veritatem  negando  judici, 

exhibeamus  membra  nostra  arma  iniqui-  a  quo  pro  suo  excessu  est  occidendus  :  ita 

tafis  pcccato.  Verumtamen  a  detractione  quod    nec   timor   mortis    eum  excusat   a 

praesertim  parcendum  est  animse,  ne  aeter-  mortali  peccato  in  tali  mendacio.  Quanto 

naliter  condemnetur.  Est  enim  detractio  magis,  qui  extra  talem  casum  mendaciter 

valde  enorme  crimen,  et  gravius  rapina  B  se  excusant  ?  Porro  mendacium  jocosum, 

ac  furto.  Atque,  ut  ait  Bernardus,  Lingua  et  item  officiosum,  venialia  suntex  genere 

dctractoris    est   gladius   biceps,    occidens  suo  :  qua?  tamen  cum  tanla  complacentia 

non  solum  animam  detrahentis,  sed  etiam  aut  assuefactione  possent  proferri,  quod 

audientis  :  imo  et  quantum  in  se  est,  ani-  essent   mortab'a.    Preeterea,    quamvis   di- 

mam  quoque  ejus  cui  obloquitur,  cui  dat  cfum  sit,  Os  quod  mentitur,   occidit  ani- 

occasionem  invidise  confra  se,  quum  pcr-  mam;  aptius  tamen  dici  potest,  quod  ani- 

ceperit  sibi   esse   detractum.  Contra  hoc  ma  per  oris  sui  abusum  ac  menfitionem 

pessimum  virus,  dicta  sunt  multa  super  occidit  se  ipsam.  Ipsa  namque  per  ratio- 

Proverbia.  In  quibus  inter  cetera  Salomon  nem  tenefur  membra  ac  organa  sui  cor- 

ProK.xxiv,  ait  :  Cum  defracforibus  ne  commiscearis,  poris  refrenare  ac  gubernare. 

""■       quia  repente  consurget  perditio  eorum;  et  Nolite  zelare  mortem    in  errore  vita'       12 

ibid.xm,  denuo,  Qui  dcfrahit  alicui  rei,  ipse  in  fu-  C  vestrce  :  id  est,  non  amefis  mortem  culpae 

*^"           turum  se  obligat.  Itaque  qui  detrahit,  non  vivendo  erronee:nec  ctiam  desiderefis  aut 

parcit,  sed  crudelis  est  linguse.,  quia  ab-  vobis  ipsis  inferatis  mortem  corporalem 

utitur  ea,  et  ei  injuriatur,  sicut  et  is  qui  ex  impafientia  propter  viffe  prsescntis  ad- 

per  alia  membra  peccat.  Hinc   apostolus  versa,  aut  ex  irrationabili  t»dio  vitse,  aut 

Jacobus,  ad   probandum    quam  grave  sit  quasi   putantes   per    morfem   corporalem 

uti   lingua  perverse  in    maledicendo  aut  poenas  vitare,  quasi  anima  sit  mortalis, 

obloquendo,utiiur  exemplo  naturai,dicen-  quum  post   vifam   prsesentem    sequantur 

yaco6. 111,  do  :   Numquid  fons  ex   eodem    foramine  multo  graviora  supplicia,  maxime  eos  qui 

*'''"■       cmanat  dulcem  ef  amaram  aquam  ?  Num-  sibi  ipsis  sacrilegas  injiciunt  manus.  Ne- 

quid  potest,  fratres  mei,  ficus  uvas  facere,  que   acquiratis  perditionem    in  operibus 

/6irf.iv,ii.  aut  vitis  ficus  ?  Et  iterum  asserit  :  Qui  de-  manuum  vestrarum,  id  est,  nolife  dam- 

trahit  fratri,  detrahit  legi.  D  nationem  mereri  per  opera  vitiosa.  Et  per 

Quoniam  sermo  ohscurus,  id  est  in  oc-  manus,  infelligenda  sunt  cefera  membra 

culto  prolatus,  ut  est  detractio;  vel,  Ob-  operativa,  seu  potius  operativse  potentia?. 

scurus,  id  est  vitiosus,  utpofe  luce  justitise  Similiter  per  opera,  subinfelligendse  sunt 

veritateque  carens;  vel,  Obscurus,  id  est  omissiones  operandorum. 

sophisticus,  et  quodammodo  veritatis  co-  Quoniam  Deus  mortem  non  fecit.  Cer-       13 

lore  opertus,  quum  sit  fallax  aut  falsus;  tum  est   quod   mortem   culpse  Deus  non 

in  vacuum  non   ibit,  id  est,  sine  pondere  fecit :  quae  mors  est  formaliter  ipsum  pec- 

culpse  non  profertur,  nec  carebit  gravami-  catum,  quod    non  est  aliquid  positivum, 

ne  poena^.  Os  autem  quod  mentitur  men-  quanfum  ad  suam  dcformitafem,  nec  est 

dacio  pernicioso,  quod  intentione  nocendi  a  Deo,  sed  a  vohintate  perversa.  Voluntas 

pronuntiatur,  occidit   aniniam   occisione  namque  creata  et  libera,  in  quantum  ex 


460 


ENARRATIO   IN   CAP.    T  LIBRI   SAPIENTIiE. 


ART.    I 


U. 


Deut.\\\i\, 
39. 


nihilo,  habet  ut  possit  deficere  et  peccare. 
Mortem  vero  corporalem  (qua?  non  est  nisi 
privatio  seu  terminus  vifap,  aut  separatio 
animse  a  corpore)  Deus  non  fecit  directe, 
sed  potius  concomitanter,  quia  per  acci- 
dens  sequitur  vitam  in  mixlis;  nec  est 
proprie  aliquid  posifivum,  sed  quaedam 
destrucfio  aut  expulsio  forma?.  Unde  mors 
aliquo  modo  a  Deo  est,  quum  in  Ecclesia- 

Eccii.xi,  stico  scriptum  sit  :  Mors  et  vita  a  Deo  est. 
Vernmfamen,  in  qnantum  mors  est  poena 
peccafi,  directe  a  Deo  esf,  (jui  tesfatur  : 
Ego  occidam,  et  ego  vivere  faciam.  Respi- 
ciendo  autem  ad  primam  hominis  insti- 
tutionem,  qua  Deus  instiluit  eum  faliler 
immortalem,  quod  nisi  peccaret,  non  mo- 
rerelur,  Deus  morlem  directe  non  fecit, 

5(1/).  11,23.  quum  scripliim  sif  :Deiis  creavit  hominem 
inexterminabilcm.  Morlem  vero  damnalio- 
nis  aeternse  (qua?  est  malum  poenale)  Deus 
fecit  et  inferf,  sicut  ef  cefera  mala  pure 
poenalia,  quum  per  Prophetam  affirniel  : 
Ego  Dominus  faciens  pacem,  et  creans 
mabirn.  Undo  et  abus  ait  Propbefa  :  Si 
erit  niabim  in  civitate  quod  Domiuus  non 
fecit  ?  Et  apud  .lonam  dicitur  :  .Miserlus  est 
Dominus  snper  mabtiam  quam  bicutus 
fueral  ut  faccret  eis,  et  non  fecif. 

Nec  hrfafur  in  perdifione  vivorum,  id 
esl  in  morle  seii  damnatione  vivenfium, 
in  quanliim  sunt  vivenles,  seu  homines 
sabilis  capaces,  el  creaturtp  ipsius.  hno 
sic  viib  omnes  homines  salvos  fieri.  Ef 
per  EzechiebMu  locutus  est  :  .Numquid  vo- 
binlalis  mea>  est  mors  impii,  et  non  magis 
ut  tonverlalur,  et  vivat?  Verumtanien,  in 
qiiantum  vivi  sunt  inipii.  obstiuali  ac  re- 
probi,  sic  Deus  zelo  jiistilia»  bTlatur  in 
eorum  perditione,sicut  et  justus  bTlabiliir 
qiiiiin  viderit  vincbctam.  Piopler  quod  in 
Proverbiis  ail  :  Ego  qiioque  in  interifu  ve- 
stio  lidebo,  et  sul)sannabo,  qiium  vobis 
quod  liinebatis,  evenerit;  el  abbi,  Com- 
pb'bo  furorem  meum  in  eis,  et  consobibor. 
14  Creavit  enim,  ut  essent,  omnia  :  id  est, 

cuncta  originaliter  prodiixil  ex  nihilo,  ul 
iinnn)quod(|ue  esset  cl  |)ermaneret  juxla 
cursum  sua^  periodi,  sicul  de  homine  san- 


y«.xi.v,G,  7. 
AmoK  III,  (). 

Junx  111,10. 


I7'im.ii,.i. 

Ezech. 
xvm,  23. 


l's    I.VII,I1. 


Prov.  I,  26. 


Ezech.  V 
13. 


A  ctus  Job  loquitur  Deo  :  Constituisti  ter-  /ojxiv.s. 
minos  ejus,  qui  prseteriri  non  poterunt. 
Quffdam  vero  produxit  incorrupfibilia  et 
ImmorfaHa,  ut  angelos  ac  animas  rationa- 
les,  atqne  coelestia  corpora,  ac  elementa  : 
ita  quod.  quoad  se  tota,  corrumpi  non 
valent.  Mixta  vero  fecit  ut  essent,  directa 
infenlione ;  sed  corrupfio  concomilatur 
conditionem  eorum.  Et  quae  in  se  ipsis 
perpeluari  non  queunt,  voluit  per  succes- 
sionem  perpefuum  esse  sortiri  :  ut  sic 
omnia  aliquo  modo  divinum  esse  partici- 

B  penf,  ul   eliam  docet  Philosophus. 

Et  sanabiles  fecit  nationes  orbis  terra- 
rnm  :  id  est,  omnes  homines  atque  proge- 
nies  fecit  sabifis  capaces,  et  per  rationem 
libernmque  arbilrium  popnifere  ac  refor- 
mari  pofonles,  auxiliante  grafia  Dei;  mulla 
quoque  concessil  naluralia  remedia  contra 
morbos.  Non  enim  cst  in  illis  mcdicamen- 
finn  cxferminii ,  id  esf  remedium  eontra 
mortem.  Oiiasi  dicat  :  Nationes  possunt  in 
hac  vifa  sanari  et  reformari.  non  autem 
mortem  corporalem  omnino  evadere  :  jux- 

C  ta  ilbid,  Oiiis  esf  homo  qui  vivet,  et  non  Pi.ixxxvm, 
videbit  mortem?  Vel,  Non  est  in  illis  me-  *^" 
dicamenfum  exferminii,  id  est,  interimen- 
do  se  ipsos  non  medenlur  suis  doloribus, 
sed  graviores  incurrnnt,  ut  patuif.  Ncc 
infcrorum  rcpiunn  in  fcrrn  :\A  esl.d?pmo- 
nes  non  possiint  hominibus  in  hoc  mundo 
ad  suum  libilum  dominari,  neqiie  nocere, 
nisi  homines  sponte  illorum  fentamenlis 
consentianl.  aut  Deus  permitfat.  Rursus, 
R(^gnum  inferorum  non  est  in  terra,  quia 
et  his.  pula  ini(]uis.  qiiibus  diaboli  domi- 

D  nantur,  non  ila  dominanlur  sicuf  damna- 
tis,  quiim  isti  valeant  poenifere,  el  da^mo- 
niim  manus  evadere.  illi  nequaqnam.  Imo 
isti  poenilendo  possunt  in  jeternum  salva- 
ri.  Propler  quod  siibdilur  : 

Jiisfifia  cni/n  pcrjicfiia  cst  ct  immnrfa-  i5 
li.s.  Hanc  autem  acquiril  homo  veraciter 
pcrnilcndo.  .Non  lamen  esf  sic  intelligen- 
(iiim.  quod  justus  non  possit  peccando 
jii^liliam  perdere,  sed  quod  justitia  ex  sua 
nalura  potest  perpetua  permanere,  qiium 
cjiis  subjecliim  sil  immortalis  volunlas,  et 


ENARRATIO   IN  CAP.    I   LIBRI   SAPIENTI^.    —  ART.    I  461 

in   patria  perseveret,  quantum  ad    actus  A  habitu  pravo,  manibus  et  verbis,  id  est 

suos  perfeetos,  quemadmodum  caritas,  qua?  faclis  ac  dictis,  arcessierunl  illam,  id  est, 

icor. xiii,  (Apostolo  teste)  non  excidit;  et  etiam  quo-  injustitiam  seu  mortem  culpse  advocave- 

'■  niam  justus  habet  propositum  jugiter  ad-  runt,  et  accesserunt.  De  quibus  in  libro 

haerendi   justitise,  et   permanendi   in  ea,  Job  fertur,  quod  quasi  de  industria  reces-  /oixxxiv, 

sine  quo  proposito  nemo  est  justus.  Hinc  serunt  a  Deo.  Excogitant  etenim  et  labo-  ■"'■ 

a  viris  perfectis  sic  definitur  justitia  :  Ju-  rant,  qualiter  iinpiam  inclinationem  opere 

stitia  est*  constans  et  perpetua  voluntas,  exsequantur.  Et  existimantes  illam  ami- 

jus  suum  unicuique  tribuens.  Et  sumitur  cayn,  id  est,  tanquam  rem  caram  et  con- 

ibi  voluntas,  pro  actu  seu  habitu  volunta-  gruentem  sibi,  apprehendentes  eam  pro- 

tis.  Nam  et  secundo  Ethicorum  Aristoteles  pter  delectationem  annexam,  aut  propter 

docet  :  Ad  hoc  quod  actus  sit  virtuosus,  aiium  finem    perversum,  defluxerunt,  id 

tria   exiguntur  :   primo,    ut  aliquis   agat  B  est,  per  diversa  vitia  sunt  dispersi.  Talium 

sciens;  secundo,ut  agat  eligens  et  propter  quippe  judicium  est  ita  corruptum,  quod 

debitum  finem;  tertio,  quod  immobiliter  malum   sub  ratione   boni    concipiunt,   et 

operetur  :  non  quod  aetus  incessabiliter  Isetantur  quum  impie  egerint,  quia  ex  ha- p/wj.h,  u. 

exerceatur,  sed  quoad  agentis  firmum  et  bitu  vitioso  sic  inclinantur.  Ideo  ait  Philo- 

rectum  propositum,  prout  in  secunda  se-  sophus  :  Qualis  quisque  est,  talis  sibi  finis 

cundse,  qusestione  58,  Thomas  plenius  hsec  bonus  videtur  ac  placet.  Et  Salomon  :  Via,  ^irf.xn.is. 

declarat.  Insuper  justitia  immortalis  atque  inquit,  stulti  recta  in  oculis  ejus.  Et  spon- 

perpetua  perhibetur,    quoniam   liberat  a  siones  jjosuerunf  ad  illam,  id  est,  firmiter 

morte  peccati,  et  deducit  ad  regnum  geter-  statuerunt  adhserere  iniquitati,   quemad- 

.Va«A.xiu,  num,  juxta  quod  ait  Salvator  :  Fulgebunt  modum  sponsus  sponsae.  De  quibus  in  Za- 

^^-  justi  sicut  sol  in  regno  Patris  eorum.  charia  legitur  :  Gor  suum  posuerunt  ut  ^ac/..  vn, 

Injustitia  autem,  mortis  est  acquisitio,  G  adamantem,  ne  audirent  legem.  Et  Jere-  ''" 

id  est,  Eeternam  damnationem  meretur  :  mias  :  Induraverunt,  inquit,  facies  suas  su-  Jer.  v,  3. 

quemadmodum  enim  ex  suo  genere  est  pra  petram,  et  noluerunt  reverti.  Quibus 

mortale  quidquid  caritati  contrariatur,  ita  in  Isaia  ait  sermo  divinus  :  Dixistis  :  Per-    h.wsm, 

etquidquidrepugnat  justitige.  Etpotesthoc  cussimus  fcedus  cum  morte,  et  cum  infer-  *^" 

loco  per  injustitiam,  intelligi  omne  pec-  no   fecimus  pactum.  Hoc   etenim  dicunt 

catum  mortale,  hoc  est  omnis  transgressio  ipso  facto,  quamvis  non  verbo.  Quoniam 

legis  divinse  :  quse  injustitia  contrariatur  morte  ^ievn^  AdiVavidAiom?,  digni  sunt,qui 

justitise  quae  est  virtus  communis.  Inju-  sunt  ex  parte  iUius,\xl'^(iiG'm}n?,{\i\^,  hoc 

stitia  autem  quee  opponitur  justitise,  prout  est  injusti  injustitise  servi.  Juxta  quod  di- 

est  virtus  specialis  ac  cardinalis,  est  spe-  citur  Deo  in  Psalmo  :  Odisti  omnes  qui    p«.  v,  7. 

ciale,  et  ex  suo  genere  peccatum  mortale.  operantur  iniquitatem;  et,  Neque  perma-    md.G. 
16          Impii  autem,  prsesertim  qui  peccant  ex  D  ncbunt  injusti  ante  oculos  tuos. 


462 


ENARRATIO   IN  CAP.    II   LIBRI   SAPIENTIiE.    —   ART.    II 


ARTICULUS  II 


EXPLANATIO   CAPITULI   SECUNDI   :    DIXERUNT   IMPII,   COGITANTES   APUD   SE   NON   RECTE. 


u 


34 


T  opposita  juxta  se  posita  evidentius 
innotescant,  auctor  hujus  voluminis, 
prsBmisso  uno  capitulo  documenta  sapi- 
entialia  continenle,  et  inira  de  sapientia 
plenius  tractaturus,  intcrponit  hic  unum 
capitulum  de  insipientium  erroribus  ac 
peccatis,  dicens  : 
1  Dixerunt  impii,  cogitantes  apud  se  non 

recte,  id  est,  ex  perversa  et  perfida  co- 
gitatione  locuti    sunt    verba  infidelia    et 

iiatth.^n,  mendosa  :  quia  ex  abundantia  cordis  os 
loquilur,  et  ea  quae  sunt  in  voce,  sunt 
signa  et  notae  conceptionum  affectionum- 
que  animse.  Ideo  qualis  vir,  talis  sermo. 
Exiguum  et  cum  tcedio  est  tempus  vitw 
nostrce,  id  est  breve,  et  taidiis  afflictioni- 
busque   admixfum  :  sicut  et  sanctus  Joh 

/oAxiv,  1.  loquitur,  Homo  natus  de  muliere,  brevi 
vivens  tempore,  ropletur  multis  miseriis; 

11  Cor. IV,  Paulus  quoque,  Quod  in  prjBsenti  est  mo- 

"•  mentaneum  et  leve  Iribulationis  nostriB. 

Et  non  est  refrigerium  in  fine  hominis, 
id  est  quies  et  morces  post  mnrtem,  nec 
tempore  mortis  rcstat  spos  vit;p  altorius. 
Juxta  quod  ex  pcrsona  lalium  dicilur  per- 
Ecde.m,  fidorum  in  Ecclosiaste  :  Unus  est  inloritus 

*'•  hominis  et   jumontorum,  et  jpqua  ulrius- 

que  condilio  ;  ot    nihil    habot    homo    ju- 
mcnlo  amplius.  1*^1   rursus  Scriplura  ail  : 

/«. XXII,  13.  Comedamus  el  bihamus,  cras  eniin  mori- 
emur.  Et  non  cst  ijui  aynitas  sit  rcvcrsas 
ab  inferis.  Quasi  dicanl  :  Nil  corli  scitur 
de  alia  vita.  FIoc  impii  isti  faeililoi'  sibi 
porsuadent,  non  considerantos  hislorias 
sacrae  Scriplura^,  Sanclorum  logondas.  in 
quibus  mulli  rosuscitati  logunlur.  iino  ol 
aliqiii  in  mortalibus  dofuncti,  ot  paMias 
purgalorii  ac  inforni  oxporti  :  qui  reversi, 
narraverunl  vivontibus  qua;  viderunl  at- 
que  senserunt. 


A  Quia  ex  nihilo  nati  sumus,  quantum  ad 
animam,  et  quoad  ipsam  materiam  pri- 
mam  in  exordio  temporis  ex  nihilo  fa- 
ctam,  secundum  quod  ponunlur  quatuor 
cosequa?va,  videlicet  tempus,  coelum,  ange- 
lus,  maleria  :  de  quibus  in  libro  de  lY  Go- 
sequsevis  diffuse  tractat  Albertus.  Unde 
el  Deus  vocatur  Conditor  omnium  rorum. 
Hsec  autem  parlicula  referlur  ad  illam, 
Non  est  refrigerium  in  fino  hominis.  Tan- 
qiiam  dicant  :  Sicut  ox  nihilo  facti  sumus, 
ita  post  mortem  nihil  noslri  manebit.  Hinc 

B  subditur  :  et  post  hcec  erimus  tanquam 
si  non  fuerimus  :  quoniam  fumus  affla- 
tus,  id  est  aer  inslar  fumi  spiratus,  est  in 
naribus  nostris  :  quoniam  inspirando  re- 
spirandoque  vivimus;  ct  scruio  scintilhv 
ad  commuvcndumcor  nostruui.id  est  calor 
naturalis,  modicus  ul  scinlilla,  et  sermo- 
nc  significatiis  :  cujus  caloris  virtute  cor 
se  movet,  ot  membris  influil  molum.  Kt 
sumilur  hic  Cor,  pro  parle  corporea  qua? 
diciliir  fons  caloris.  et  primuin  vivons, 
ac  ullimo  morions  in  animali,  secundum 

C  IMiilosophum. 

Quia  exstinclm  cinis  erit  corpus  no- 
strum.  Post  mortem  enim  corpus  oxanime 
incinoratur.  Et  spirifus  diffundetur  tan- 
quum  mollis  acr,  id  est.  spirilus  animalos 
ol  vilalos  ac  molivi  doficiont.  Vol,  Spiiitus 
diffundolur,  id  osl,  in  nihilum  rosolvetur 
ac  ovancscel,  siciil  inollis  aer,  qui  a  suo 
contrario  fugalur,  ac  cilo  corrumpitur.  Ef 
transibit  vita  noslra,  id  est,  suo  cursu  de- 
ficiel,  fanquam  vcstigium  nubis,quiP'  cito 
dissolvilur.    Unde   subjiingilur  :  cf  sicut 

D  ncbula  dissolvcfur,  quw  nobula  fugata  cst 
a  radiis  solis,et  a  calore  illius  agyravata, 
id  esl  victa,  dispersa,  seu  pressa  deorsum 
caloro  radiorum  solarium,  lemporc  magni 


ENARRATIO   IN   CAP.    II   LIBRI   SAPIENTIiE.    —   ART.    11 


46a 


?ccle.ii,i&. 


Prov.x,  7. 


?ccle.i,{{. 


Par.xxix, 

15. 

Ps.  ci,  4. 


lob  XVI,  23. 


Matth. 
XXVII, 64,66 


Ps.  XLVIII 

12. 


aestus,  qiio  raro  pluit,  sicut  et  tempore  fri- 
goris  ntiaximi.  Intentus  equidem  calor  va- 
pores  nubis  dissolvit  sive  consumit;  vehe- 
mens  vero  f rigus  eos  constringit.  Ef  nomen 
nosfrum  oblivionem  accipiet  per  tempus, 
id  est,  paulatim  deficiet  memoria  personae 
ac  nominis  nostri :  juxta  illud,  Futura  tem- 
pora  oblivione  cuncta  operient.  Verumta- 
men,  sicut  aliqui  ob  actuum  suorum  lau- 
dabilem  eminentiam,  relinquunt  post  se 
perpetuam  sui  memoriam  ;  ita  nonnulli 
propter  prsecipuam  suam  perversitatem, 
manent  in  perpetua  quadam  hominum  me- 
moria  cum  vituperiis  :  juxta  quod  in  Pro- 
verbiis  scriptum  est,  Memoria  justi  cum 
laude,  nomen  impiorum  putrescet.  Et  ne- 
mo  memoriam  habebit  operum  nostrorum : 
prout  in  Ecclesiaste  habetur  :  Non  est  pri- 
orum  memoria ;  sed  nec  eorum  quidem 
quse  postea  futura  sunt,  erit  recordatio 
apud  eos  qui  futuri  sunt  in  novissimo. 

UmbrcB  enim  transitus  est  tempus  no- 

strum  :  id  est,  duratio  vitae  nostrae,  brevis 

ac  defiuens  est,  sicut  apparentia  umbrae  : 

quse  secundum  motum  ambulantis  videtur 

procedere,  et  celerrime  evanescit.  Unde  et 

primo  Paralipomenon  habetur :  Dies  nostri 

quasi  umbra   super  terram,  et  nulla  est 

mora;  et  in  Psalmo,  Quia  defecerunt  sicut 

fumus  dies  mei.  Et  non  est  reoersio  finis 

nostri :  id  est,  post  mortem  non  reverte- 

mur  ad  vitam  hanc  :  sicut  et  sanctus  Job, 

Viam,  inquit,  per  quam  non  revertar,  am- 

bulo.  Qmniam  consignata  est,  id  est  clau- 

sa,  operta,  et  nunquam  apparens,  quia  nec 

exsistens   ipsa   reversio.  Sicque  per  mo- 

lem  sepulcro  superimpositam  est  sublata  : 

quemadmodum  et  Judaei,  corpore  Ghristi 

clauso  in  monumento  per  lapidem  consi- 

gnatum,  putabant  ejus  memoriam,omnem- 

que  spem  suae  resurrectionis,  esse  penitus 

exstinguendas.Unde  et  in  Psalmo  :  Sepulcra 

eorum,  domus  illorum  in  ajternum.^^  ne- 

mo  revertetur  ad  hanc  vitam  post  mortem. 

Quod  quamvis  naturaliter  ita  sit,  miraculo- 

se  tamen  frequenter  contingit  oppositum. 

Venite  ergo,  et  fruamur  bonis  quce  sunt : 

id  est,  quum  non  sit  vita  alia  post  prae- 


A  sentem,  nec  retributio,  imo  nec  tandem 
memoria,  non  quseramus  nisi  delectabilia 
carni,  et  desiderabilia  hujus  mundi.  Qui- 
dam  autem  quamvis  non  crederent  esse 
vitam  post  istam,  tamen  desiderio  magna} 
famge,  qua  in  memoriis  hominum  rema- 
nerent,  studuerunt  agere  quaedam  bona  et 
magna.  Isti  vero  considerantes  famam  quo- 
que  tandem  deficere,  toto  impetu  elege- 
runt  vacare  libidini  :  qucmadmodum  in 
Ecclesiaste  ex  persona  talium  legitur  :  Go-  Eccie.  ix, 
mede  in  laetitia  panem  tuum,  et  bibe  cum  ^'^* 

B  jucunditate  vinum  tuum;  perfruere  vita 
cum  uxore  quam  diligis  :  haec  est  enim 
pars  tua.  Et  utamur  creatura  tanquam  in 
juventute  celeriter,  id  est,  rebus  creatis  ad 
libitum  sine  mora  inhsereamus.  Vino  pre-  7 
tioso,  quantum  ad  gustum,  et  unguentis, 
quoad  tactum  et  odoratum,  nos  implea- 
mus,  quatenus  singuli  sensus  nostri  dele- 
ctationibus  utantur  objectorum  suorum;e^ 
non  proetereat  nos  flos  temporis  :  id  est, 
adolescentiam,  seu  juventutem  nostrse  du- 
rationis,  non  expendamus  absque  abun- 

G  dantia  voluptatum.  Coronemus  nos  rosis  8 
antequam  marcesca?it,ul  sic  ornati,  mulie- 
ribus  magis  complaceamus ;  nullum  pra- 
tum  sit,  quod  non  pertranseat  luxuria  no- 
stra  :  id  est,  in  locis  virentibus  et  amoenis 
nostram  exerceamus  libidinem.  Nemo  ve-  9 
strum*  exsors  sit,  id  est  sine  communione 
et  participatione,  luxurioi  nostrce  ;  ubique 
relinquamus  signa  lcetitice  :  quoniam  ha^c 
est  pars  nostra,  et  hoec  est  sors  nostra,  id 
est,  taliter  delectari  et  vivere,  est  prseci- 
puum  bonum  nostrum  et  eventus  fortuna- 

D  tior  qui  potest  nobis  accidere,  quia  in  his 
felicitatem  constituimus  nostram  :  juxta 
illud  Ecclesiastse,  Quid  amplius  habet  ho-  Eccie.m,9. 
mo  de  labore  suo  ? 

Praeterea,  quoniam  vitia  isfa  carnalia 
hominem  in  tantum  excaecant,  ut  cadat  in 
crudelitatem,  et  alios  spoliet  ut  habeat 
unde  suam  expleat  voluptatem ;  et  prseci- 
pue  eum  exasperant  contra  eum  a  quo 
pro  suis  corripitur  vitiis,  recte  subjungi- 
tur  de  impiis  ista  dicentibus  :  Oppritna- 
mus  pauperem  spiritu,   id  est  humilem, 


*  alias  no- 
strum 


10 


464  ENARRATIO   IN   CAP.    II   LIBRI   SAPIENTLi:.    —   ART.    II 

justum,  qui  vel  non  possit,  aut  non  optet  A  dentem,  maxime  abhorruerunt  et  irrise- 

nobis  resistere;  et  non  parcamus  vidua;  :  runt,  dicentes  :  Dsemonium  habet  et  insa-    Joann.x, 

quum  tamen  pauperes  et  viduae  sint  mise-  nit  :  quid  eum  auditis?  prout  in  Evangelio 

rabiles  personsB,  in  quas  exercere  tyranni-  legitur. 

dem,  est  specialiter  sasvum ;  nec  veterani         Exponendo  ergo  de  Christo,  iste  est  sen- 

revereamur  canos  mulii  temporis,  id  est,  ^ws:  Circumveniamus  ergo  justum,'\d.  e?,\.,       12 

non  honoremus  senes,  qui  habent  albos '  Jesum  decipiamus  :  quia  multas  posuerunt    ibid.w», 

crines  ex  diuturni-tate  vitse  :  quum  tamen  ei  insidias,  et  frequenter  observaverunt,    Marc.m, 

zei'.xix,32.  scriptum  sit,  Coram  cano  capite  consurge,  ac  quosdam  miserunt  qui  eum  caperent  !;^"C'"'. 

14       et  honora  personam  senis.  Sit  autem  for-  in  sermone.  Et  quamvis  Jesus  omnia  sci- 

tifudo  nostra  le.x  justitia',  id  est,  potestate  ens,  non  potuerit  decipi.  ipsi  tamen  pr»- 

utamur  pro  jure,  et  volunlate  pro  ralione:  sumpserunt    se   posse    fallere  eum,    tan- 
quod   proprium  est  tyrannis.  Rex  autem  B  quam  hominem  purum  aliis  similem.Unde 

sequitur  rationem,  et  poteslafem  regulat  ait  Salvator  in  Psalmo  :  Quoniam  gratis  i>*.xxxiv,7. 

legibus   ffiquitatis.   Quod  enim  infirmum  absconderunt  mihi  interitum  laquei  sui; 

est,  inutile  invenitur  :  \A  e?>\,\nvi\\\e  }\\A\-  et  denuo  :  Narraverunt  ut  absconderent />«.  ixin, 6. 

camus  succumbere,  impotentioremque  es-  laqueos  ;  dixerunt,  Quis  videbit   eos?  Et 

se,  ac  subjici;  dominari  vero  et  prajvalere,  quamvis  dicatur  hic  ex   eorum   persona, 

reputamus  beatum  :   quum    tamen   dicat  Circumveniamus  justum ;   ipsi  tamen  Je- 

icor.  1,27.  Apostohis,  lufirma  miindi  elegit  Deus,  ut  sum  non  reputaverunt  nec  nominaverunt 

confundat  fortia ;  et  multo  salubrius   sit  justum.   Sed   quia   verissime  justus  fuit, 

injurias  pati,  quam   irrogare,  Christo  te-  ideo  ad  rem  ipsam  adspiciendo  dixerunt, 

i»/a/r;i.  V,  stante,  Beati  qui  persecutionem  patiuntur  Circumveniamus  justnm  :  quoniam  is  de 

propter  juslitiam,  elc.  (juo  sic  conliilerunt,  fiiit  summe  juslus. 
Porro  qua;  sequuntur,  secundum  Augu-  C  Sic   et   in   Apocalypsi   ministri   Antichri- 

stinum,  verba  sunt  Salomonis,  ad  litleram  sli  leguntur  dicturi,  Quis  similis  bestise?   Apoc.\\\u 

de  Chrisli   passione  et  perscculione  pr®-  quum  tamen  dicluri  sint,Quis  similis  Chri- *• 

nuntiata  :  et  littera  ad  hoc  optime  conso-  slo?  Sed  quoniam    is  quem    pro   Christo 

nat,  nec  de  alio  aliquo  tam  convcnieutor  recipienl,  bestialissimus  eril;  ideo  respi- 

aplatur.  Sed  huic  expositioni  non  videnliir  cicndo  ad  rem,  praenuntiantur  dicturi,  Quis 

consonare  pra}iial)ita  :  pontifices  namque,  similis  hcs^iiiRl  Quoniam  inutilis  est  nobis. 

Scribse  ac  Pharisaei  persecutores  Christi,  Christus,  quantum  in  se  erat,  utilissimus 

non  fuerunt   iilius   perfidioe,   ut    dicerent  cl   saluberrimus  fuit  iilis,  eos  erudiendo 

animas  hominum  esse  morlales;  nec  ad  doclrinis,  exemplis,  miraculis,  et  carilati- 

hixurias  el  colera  vitia  jam  |)ra^tacta  tola-  ve  corripiendo  ac  advisando.  Sod  inulilis 

litor  se  exposiiorunt.  Ad  quod  dici  polosl,  fiiit  eis.cjiioad  porvorsum  finom  ab  eis  in- 
quod  intor  illos  fuerunt  aliqui  Sadduca^i,  D  lonlum  :  quoniam  toto  affeclu  inhiabant 

Ac<.xxiii,8.  qui  animarum  immortalitatem  et  futurum  divitiis  atque  lionoribus  :  quod  Chrislus 

judicium  negaverunt.  Geteri  aulem  ita  obte-  viluperavit,  humilitalem  et  pauperlatem 

nebrati  et  carnales  fuerunt,  quod  etsi  non  exemplis   ac  veri)is   commendans.   Juxta 

verbo,  tamen  ipso  facto  dix(^runt,  Venite,  hunc   modiim    narratur   socundo   Regum, 

et  fruamur  bonis  quae  sunt  :  quomadmo-  quod  consilium  Acliitophel  utilo  fuit  Ab-  ii7?«s.xvii, 

riM.io.  dum  dc  quibusdam  scribit  Aposlolus,  Di-  saloni  ac  suis  :  quod   tamen  sceleratis- 

cunt  se  nosse  Deum,  factis  autem  negant.  simum    erat.   Et  contrarius  est  operibm 

Fuerunt  quippe  summe  avari,  et  prajsenti-  nostris  :  quia  opera  ejus  fuerunt  sanctissi- 

Zucxvi,i3,  bus  dediti.  Propter  quod  Christum  contra  ma,  opora  autem  ipsorum  pravissima.  Et 

**■  avariliam  pra)dicanlom,  alque  lerronorum  improperat  nobis  peccafa  legis  Mosaica»,  id 

conlemptum    exemplo   ac  vorbis   persua-  est,  impulat  el  objicil  nobis  peccala  quae 


ENARRATIO   IN   CAP.    II   LIBRI   SAPIENTI^.    —  ART.    II 


m 


confra  legom  Moysis  perpetramus  sive  ad- 

joann.Mu  mittimus  :  prout  in  Evangelio  copiose  nar- 

ratur;  ct  dl/famat  in  nos  peccata  discipli- 

nce  nostrce,  id  est,  publice  reprehendit  nos 

de  statutis  et  observantiis  quibusdam  re- 

gularibus,  asserens  ea  esse  vitiosa  ac  divi- 

nse  legi  confraria.  Ncmpe  in  Evangelio  ait: 

Matth.xv,  Benc  irrilum  fccistis  mandatum  Dei  pro- 

j'/  "'"■''"'  pter  traditionem  vestram;  et  rursus, Quare 

itfa///i.xv,  vos  transgredimini  prseccptum  Dei,  ut  tra- 

ditionem  vestram  servetis  ? 

13  Promittit,  id  est,  firmiter  asserit,  se  sci- 

entiam  Dei  hahere,\mo  et  Deo  Patri  in  sci- 

\bid.\\,ii.  entia  esse  sequalem,  diccns  :Ncmo  novit  Fi- 

iium,  nisi  Patcr;  neque  Patrem  quis  novit, 

/oann. VII,  uisl  Filius.  Et  alibi  :  Mea  doctrina  non  est 

'^'  mea,  sed  ejus  qui  misit  me.  Et  iterum  ad 

^6irf.28,29;  JudsBOs  ibidcm  :  Est  verus  qui  misit  mc, 

iiii,  55.  ...  ,  . 

quem  vos  nescitis  :  ego  autcm  scio  eum ; 

et  si  dixero  qiiia  nescio  eum,  ero  similis 

vobis,   mendax.  Et  Filium  Dei  se  nomi- 

nat,   imo  Filium    naturalem   unigenitum 

■fcirf.  X,  30.  consubstantialem,  dicendo  :  Ego  et  Pater 

ihid.  29.   unum  sumus  ;  et  rursus,  Pater  quod  dedit 

mihi,   majus   omnibus   est.    Unde  rursus 

ibid.v,ii,  apud  Joannem  habetur  :  Pater  meus  usque 

modo  operatur,  ct  ego  operor.  Propterea 

persequebantur  Judaei  Jesum,  quia  non  so- 

lum  solvebat  sabbatum,  sed  et  patrem  su- 

um   dicebat   Deum,   aequalem   se   faciens 

6irf.  x,.^.  Deo.  Et  alibi  :  Quem  Pater  sanctificavit, 

et   misit   in   mundum,   vos   dicitis,    Quia 

blasphemas  :  quia  dixi,  Filius  Dei  sum  ? 

i4       Factus  est  nobis  in  traductionem  cogita- 

iionum  nostrarum  :  id  est,  non  solum  re- 

prehendit  ac   propalavit  exteriora  nostra 

peccata,  sed  etiam  secreta  vitia  cogitatio- 

num  nostrarum  manifestavit  :  juxta  illud, 

itfa(i/i.  IX,  Quum  vidisset  Jesus  cogitationes  eorum, 

Joann.u  ^ixit.  Et  alibi  habetur  :  Opus  ei  non  erat 

5-  ut  quis  testimonium  perhiberet  de  homi- 

ne;  ipse  enim  sciebat  quid  esset  in  ho- 

mine. 

13  Gravis  est  nobis  etiam  ad  videndum, 

propter  rancorem  et  displicentiam   quos 

contra  eum  concepimus,  quoniam  dissimi- 

lis  est  aliis  vita  illius  :  quia  in  omnibus 

sine  personarum  acccptione  pro  veritate 

T.  7. 


A  zelatur,  nec  ullum  veretur,  nec  parcit  ali- 
cui ;  et  immutata',  id  cst  aliis  dissimilcs, 
sunt  viw  ejus,  id  cst  actioncs,  inslructio- 
ncs,  institutioncsque  ejus.  Quemadmodnm 
autem  similitudo  est  causa  unionis  et  com- 
placentiae,  sic  dissimilitudo  aversionem  ac 
displicentiam  parit,  et  veritas  odium.Talia 
tamen  sunt  scandala  passiva  et  sumpta, 
non  activa  et  data.  Ta^iquam  nugaces,  id  16 
est  vani,  fatui  et  mendaces,  icstimati  su- 
mus  ab  illo.  Unde  loquitur  eis  in  Evange- 
lio:Vos  ex  patre  diabolo  estis,et  in  pecca-  /oann.viii, 

B  to  vestro  moricmini.  Qui  cx  Deo  est,  vcrba  ^*'^'.''^- 
Dei  audit  :  proplerea  vos  non  auditis,quia 
ex  Deo  non  estis.  Et  rursus  :  Est  Paler  /6irf.54,55. 
meus  qui  glorificat  me  :  quem  vos  dicitis 
quia  Deus  vester  est,  et  non  cognovistis 
eum.  Ego  autem  novi  eum ;  et  si  dixero 
quia  non  scio  eum,  ero  similis  vobis,  men- 
dax.  Et  abstinet  se  a  viis,  id  est  operibus 
et  traditionibus  nostris,  tanquam  ab  im- 
munditiis ;  etprcefert  novissima  justorum, 
id  est,  praedicat,  laudat,  et  cunctis  praesen- 
tibus  anleponit  finalia   bona  ac  praemia, 

G  justis  pro  mercede  prgestanda,  dicendo  : 
Fulgebunt  justi  sicut  sol  in  regno  Patris  Matth.xm, 
eorum;  et  rursum,  Ibunt   justi  in  vitam  ^^;.^ 

"  Ibid.  XXV, 

ffitcrnam  ;  et,  Erunt  sicut  angcli  Dei;  ac  46. 
multa  similia.  Et  gloriatur  patrem  se  ha-  ^^*"'"''"' 
bere  Deum  :  sicut  jam  patuit.  Et  fuit  hsec 
gloriatio  sancta  et  vera,  non  vana  et  falsa. 

Videamus  ergo,  id  est,  per  effectuum  17 
evidcntiam  inquiramus,  si,  id  est  an,  ser- 
mones  illius  veri  sint,  et  tentemus,  id  est, 
experimenlaliter  scire  conemur,  c/uce  ven- 
tura  sunt  illi  inter  adversa  quse  inflige- 
D  mus  ei;  et  sciemus  qux  erunt  novissima 
illius,  id  est,  quse  finaliter  ei  evenient.  Si  \^ 
enim  est  verus  Filius  Dei,  suscipiet  illum, 
ipsum  defendendo  et  exaudiendo,  et  libe- 
rabit  eum  de  manibus  contrariorum,  id 
est  inimicorum  suorum. 

Istud,  sccundum  Augustinum,  fuit  to- 
tum  acumen  Judseorum.  Yiderunt  etenim 
Jesum  multa  et  prseclarissima  miracula  fa- 
cientem,  et  copiosum  post  se  populum  de- 
ducentem,  ac  omnium  terrenorum  prgedi- 
cantem  contemptum.  Sicque  videbant  sibi 

30 


466 


ENARRATIO   IN   CAP.    II  LIBRI   SAPIENTLE.    —  ART.    n 


ab  ipso  principatum,ad  quem  maxime  an- 
/o«nn. XI,  helabant,  auferri.  Ideo  collegerunt  conci- 

*''**■  lium  ponlifices  et  Pharissei,  et  dicebant  : 
Quid  facimus,  quia  hic  homo  multa  signa 
facit?  Si  dimittimus  eum  sic,  omnes  cre- 
dent  in  eum  ;  et  venient  Romani,  et  tol- 
lent  locum  nostrum  et  gentem.  Sicque  ex 
una  parte  metuebant  eum  ita  dimittere,ex 
alia  quoque  parte  verebantur  eum  occide- 
re,  tot  et  tanta  agentem  prodigia.  Ideo  in- 
venerunt  medium  istud,  ut  per  adversa  et 
amarissima  supplicia  explorarent  an  vere 
esset  Filius  Uei,  dicentcs  :  Si  verus  Filius 
Dei  est,  non  permitlet  eum  Pater  occidi, 
sed  eruet  eum  de  manibus  noslris.  Quod 
si  feceril,  agnoscemus  quod  sit  Fiiius  Dei, 
et  credemus  in  eum.  Si  vero  permiserit 
eum  occidi,palebit  quod  non  sit  nisi  quod 
ceteri,  nec  sil  verus  Filius  Patris  letorni. 
Huic  demum  considerationi  B.  Augusli- 
ni  concordat  evangelica  veritas,  qiioniam 
.vatth.    Chrislo  in  cruce  suspenso,  dixerunt  :  Si 

XXVII,  42.    pgjj  Israel  est  (vel,  Si  hic  est  Christus  Dei 

Luc.  XXIII,  ^        ' 

35.  electus),  descendal  nunc  de  cruce,  et  cre- 

dimiis  ei.  Insuper,  teste  Auguslino,  vole- 

banl  a  morte  Christi  immunes  videri :  pro- 

Matth.    pter  quod  tradiderunt  eum  Pilato.  ul  morli 

ixvii,  i.  adjudicaretur  ab  illo,eis  accusanlibus  lau- 
lum.  Vcrumtamen  Pilalo  hoc  facere  ri'- 
nuente,  a  propria  iiividia  incilati  siinl  ct 

ibid.n.  coacli,  iinportiinc  ciiiciri.vioncin  cjus  cffla- 
gilare.  Hinc  eliain   lcguntiir  dixisse  Apo- 

Act.\,n.  stolis:  Beplestis  Jerusalem  doctrina  veslra, 
et  vultis  supcr  nos  indiicere  sanguincm 
hominis  istius.  Quasi  dicanl  :  Nos  sumus 
iniinuncs  a  sangiiinc  cjiis,  qucm  praeses 
pcr  suos  crucifi.xit  ininistros,  ct  qiicin  Ira- 
didil  suus  discipulus.  IJis  concordanl  se- 
quentia. 

19  Contumelia  el  tormento  intcrrogemus 
eum  :  id  est,  inferendo  ei  opprobria  el 
lornHMila,  inqiiiiaimis  ct  pcisciutemur  an 
sil  Filius  Dei,  el  eruendiis  ex  manibiis  no- 
stris  ;  u(  sciamus  rcvcrcntiani  cjus,  id  est, 
an  vere  sit  honorandiis  ut  Filius  Dei  et 
rex  Messias;  ct  probcmus  paticntiam  H- 
lius,  an  sciliccl   iinplcat  o()erc,  quic  alios 

20  dociiil  de  palientiip  exliihilione.  .Vi^/Vc ////•- 


A  pissima  condemnemus  eum,  id  est,  procu- 
remus  eum  adjudicari  patibulo  :  quae  fuit 
turpissima  mors  in  lege,  juxta  illud  Deute- 
ronomii  :  Maledictus  qui  pendet  in  ligno.  oeut.  xw, 
Quasi  dicant  :  Tam  ignominiosissimam  "^' 
mortem  Deus  Pater  nequaquam  Filio  suo 
infligi  permittet.  Ideo  subdunt  :  crit  enim 
ei  respectus  ex  sermonibus  illius  :  id  est, 
ex  verbis  ejus  conspiciemus  atque  pensa- 
bimus  qiiid  habeat  veritas  :  quia  si  pote- 
rimus  eum  exstinguere,  cognoscemus  quod 
mendaciler  vocavit  se  Filium  Dei. 

B      JJ^a:c  cofjilavcrunf  iniqui  praefati,  et  er-       21 
raverunt,  quum  in  Prophetis  apertissime 
praenuntiala  sit  passio  Christi.Ideo  nuUam 
prorsus  consequentiam  habuit  :  Si  hic  est    Maiih. 
Chrislus,  descendat  de  cruce;  et,  Si  filius  '1^"'  **' 

■        '  .uarc.    XV, 

Dei  est.  liberabit  eum  de  manu  contrario-  3i. 
rum.  Imo,  si  non  permisisset  euin  Pater 
occidi,  consequens  fuisset  quod  non  fuis- 
set  Christus  Filius  Dei,  de  quo  erat  praedi- 
ctum  qiiod  occideretur,  el  sua  passione 
redimerel  mundnm.  Exca^cavit  enim  illos 
nialitia  corum.  id  est  invidia,  impatientia, 

C  ira,  amariludo,  indignalio,  superbia.quas 
contra  Christum  conceperant  :  ila  quod 
i|iianto  plura  et  majora  fecit  miracula,  quo 
gloriosius  praedicavit,  et  Chiistum  se  esse 
monslravit,  eo  plus  lorquebanlur,  el  om- 
nia  inlerprelahanlur  in  pejiis,  ac  daemo-  Matth.xn, 
nuin  principi  adscripserunt.  Kt  probabilis  "*■ 
illa,  qiiain  anlc  habiicrunl  ad  tempus  de 
Christo,  notilia,  post  passiones  istas  ne- 
quissimas  fuit  exslincta  el  offuscata. 

Jit  ncscierunt  sacramenta  Dci,  id  esl       22 
secrela   ejus   mysleria   atque  consilia   de 

D  modo  salvandi  gcnus  huinanum  per  Chri- 
sli  oblationcm;  ncquc  mcrccdcm  spcravc- 
runtjustitice,  id  est  felicitalem  aeternam 
pro  actibus  jusliliae  relribiiendam.  Cerlum 
est  enim  quod  impii  isli  Judtei  non  habuc- 
riinl  spcin  formalam,  quae  ex  gralia  Dei  et 
actibus  bonis  procedit.  Xcc  Judicavcrunt 
honorcm  auimaruni  sanctarum  :  id  est, 
non  cognoverunt  per  fidem  formalam,nec 
discrcverunl,  qiiain  gloriose  coronandae 
sint  a  Deo  animie  sanclae;  sed  temporalia 
sola  pensabanl. 


ENARRATIO   IN   CAP.    II   LIBRI   SAPIENTI^. 


ART.    II 


467 


13 


23  Quoniam  Deus  creavit  hominem,  scili-  A  cultorem ;  quoniam  confrarius  est  operi- 

cet  primum  nostrum  parentem  Adam,  in-  bus  nostris,  quia  idololatriam  vitat  ac  re- 

exterminahilcm ,    id   est   impassibilom    et  probat,  ct  impropcrat  nobis  peccata  lcgis, 

immortalem,  nisi  peccaret.  Nam  animam  id  esl  vitia  quse  contra  naturalem  facimus 

ejus  condidit   immortalem,  et  per  origi-  \o^em.  Promittit  se  scientiam  Dei  habcre, 

nalem  justitiam  mansisset  corpus  animae  scilicet  legem  desuper  dat-am,  ct  filium  Dei 

perfecte  subjectum,  et  a  laesionibus  libe-  se  nominat  :  juxta  illud  Deuteronomii,  Fi-  D«ut.  xiv, 

rum.  Et  ad  imagincm  similitudinis  suce  lii  estote  Domini  Dei  vestri.Unde  et  in  Ex-  *" 

fecit  iUum, id  est  ad  imitationem  sui  ipsi-  odo  Dominus  loquitur  :  Filius  meus  pri-    Exod.\\-, 

us,  ut  per  intellectum,  memoriam,  volunta-  mogenitus  Israel ;  et  in  Osee  :  Puer  Israel,  ^q^^^^^  , 

tem  esset  capax  Dei,contemplando,  aman-  et  dilexi  eum;  et  ex  Jilgypto  vocavi  filium 

Gen.  1,26.  do,  ac  inhserendo  :  juxta  illud,  Faciamus  meum.  Justi  autem  dicuntur  filii  Dei  per 
hominem  ad  imaginem  et  similitudinem  ^  dLdo^^ixonem.  Factus  est  nobis  in  iraductio- 

nostram.  Invidia  autem  diaboli  mors  in-  nem  cogitationum  nostrarum  :  quia  Pro- 

troivit  in  orbem  terrarum  :  id  est,  diabo-  phetae,  Deo  revelante,  frequenter  noverunt 

lus  ex  invidia,  qua  invidit  primo  parenti  et  reprehenderunt  cogitationes  impiorum 

ac  ejus  posteritati  beatitudinem,  quam  ip-  gentilium.  Gravis  est  nobis  etiam  ad  vi- 


U 


24 


15 


ibid.  iiij-  se  amiserat,  decepit  et  ad  transgressionem 
^'  '^-  induxit  primos  parentes.Qui  mox  ob  suam 
transgressionem  originali  justitia  sunt  pri- 
vati  :  sicque  mente  eorum  per  inobedien- 
tiam  a  Deo  aversa,  statim  coepit  sensualitas 
rationi  reniti,  et  corpus  spiritui ;  sicque 
corpus  necessitati  moriendi  subjectum  est. 


dendum  :  multum  enim  oderant  filios  Is- 
rael  ;  quoniam  dissimilis  est  aliis  vita 
illius  :  quia  secundum  legis  prsecepta,  ha- 
buerunt  modum  vivendi  omnino  diversum 
a  ritu  gentilium.  Et  juxta  expositionem 
praehabitam,  potest  littera  sequens  aliqua- 
liter  applicari  ad  istum  sensum  ;  non   la- 


Itaque  mors  culpse,  per  suggestionem  dia-  G  men  proprie,  ut  videtur. 


25 


boli  intravit  in  primos  parentes,  et  per 
illam  mors  corporalis  :  ac  ita  in  posteros 
eorumdem,  qui  originali  justitia  destituti 
nascuntur.  Imitantur  autem  illum,  id  est 
diabolum,  et  ejus  invidiam  atque  mali- 
tiam,  qui  sunt  ex  parte  illius,  id  est  re- 
probi  et  iniqui,  perditionisque  filii  :  qui- 
yoann. VIII,  bus  dicitur  apud  Joannem,  Yos  ex  patre 
diabolo  eslis. 


44 


Porro,  spiritualiter  potest  exponi  de 
hsereticis  ac  aliis  perfidis,  populum  ca- 
tholicum  tanquam  Dei  filium  adoptivum 
persequentibus.  Qui  populus  vere  habet 
scientiam  Dei,  et  gloriatur  se  dicere  Deo, 
Pater  noster  qui  es  in  coelis;  ac  infideles  Maith.w, 
reputat  prorsus  erroneos.  Quem  dum  per-  ^' 
fidi  et  iniqui  persequuntur  ac  superant, 
prsesumunt   populum  christianum  a  Deo 


12 


Insuper,  ab  illo  loco,  Gircumveniamus  relictum   ac    reprobum,   ignorantes  quod 

ergo  justum,  quidam  exponunt  de  impiis,  Deus  suos  electos  in  hac  vita  exercet,  pur- 
et  de  populo  Judaeorum  olim  justo  :  de  D  gat  ac  probat  per  reprobos  et  injustos.  Is- 

quo   Scriptura  aliquando   loquitur   quasi  tas  expositiones,  brevitati  studens,  tango 

de  homine  uno.  Ita  quod  gentiles  adver-  solum,  non  prosequor  :  quia  ex  prima  jam 

santes  populo   illi,  dixerunt  :  Circumve-  introducta  expositione   possunt  facillime 

niamusjustum,  id  est  populum  istum  Dei  elici  ac  patere. 


408 


ENARRATIO   IN   CAP.    III   LIRRI   SAPIENTIiE. 


ART.  ni 


ARTICULUS  III 


DECLARATIO   CAPITULI   TERTII    :    JUSTORUJI   AUTEM   ANIM.E    IN   MANU   DEI    SUNT. 


c 


lAPITULO  praecedenti  descriptse  sunt  A 
perversitates  et  opera  iinpiorum,  el 
qualiler  circa  Christum  se  habuerunt.  Hic 
describuntur  virtutes,  actiones,  propriela- 
tes,  privilegia,  ac  praemia  electorum  atque 
Sanctorum,  potissime  martyrum  :  quorum 
constanliam  ac  martyrium  impii  reputa- 
verunt  insaniam  ac  perditionem. 
1  Jmtorura  autcm  anima'  in   manu  Dci 

sunt.  Multis  modis  accipitur  manus  Dei  in 
Scripturis.  Primo,  pro  omnipotentia  ejus  : 
siccjue  universa  creata  in  manu  sunt  Dei, 

Ps.  xav,4.  juxta  illud   Psalmi   :  In  manu  ejus  snnl  B 
omnes  fines  terrse.  Secundo,  pro  conser- 
vatione  ipsius  :  sic  quoque  omnia  in  manu 
Dei  c.xsistunt.  Terlio,  pro  vindicla  divin» 

Ps.  xx,9.  juslitiae  :  juxta  illud,  Invenialnr  mainis 
tua  omnibus  inimicis  tuis.  (juarlo,  pro 
gratioso  et  pio  auxilio.  seu  magnifico  ope- 

iJarod.xiv,  rc  Dci  :  sicut    in  Kxodo  legitur  eduxisse 

*•  filios  Israel  de  .Egyplo  in  manu  excelsa. 

Qninlo,  pro  pnesenliali  reprjesenlatione  : 

/s. xi.ix.io.  sicul  in  Isaia,  Ecce  in  manibus  ineis  de- 
scripsi  te.  Sexto,  pro  Filio  Dei  Patris.  Nam 
sicut  Spirilus  Sanclus  dicilur  digitus  Dei.  (] 
quia  per  eum   secreta  indicat  ac  revelat, 

/,uc. xi,2o.  prout  in  Evangelio  loqnitur  Chrislus,  Si  in 
digilo  Dei  ejicio  da^mones;  sic  Kilius  dici- 
tur  inanus,  seu  dextera  ac  brachium  Palris, 
qnia  per  Filium  omnia  operatur.  De  quo 

/5.111,10.  Isaias  asserit  :  Paravit  Doininus  brachiuni 
sanclum  suum  in  oculis  omniuin  genlium. 
Seplimo,  pro  divina  proleclione  :  el  ita 
jam  dicilur,  Jusloruni  anima?  in  inanu 
Dei  sunl  :  quia  a  corpore  exeunles.  non 
pereunt,  nec  damnanlur,  ul  perfidi  pula- 
verunt ;  sed  custodiunlur  a  Deo,  el  de  sua  D 
bealitudinc  fiunt  securao.  Imo  sub  evan- 
gelica  lege  mox  admilluntur  ad  gloriam 
anini.T  martvruin   :  el    ita  siint   in   in;inu 


pietatis  divinse,  per  assecurationem  salutis 
collatae.  (}uae  autem  aliquid  deferunt  sev- 
cum  purgabile.  sunt  usque  ad  suae  con- 
summationem  purgationis  in  purgatorii 
locis  :  in  quibus  tamen  certae  sunt  de 
adeptione  praestandae  salutis.  Porro  ante 
Christi  passionem.  aniinae  sanctae  nihil  se- 
cum  portanles  purgabile,  erant  in  limbo 
palrum,  et  de  fulura  gloria  erant  tutae  :  a 
qiia  retardabantur  ob  reatum  naturae,  qui 
auferri  non  poterat,  nisi  per  Christum. 

Et  non  tanget  illos  tormentum  mortis, 
id  est  pama  «ternae  damnationis,  quae  est 
mors  secunda  ac  crudelissima.  Unde  in 
Apocalypsi  habetur  :  Pars  iniquorum  eril  Apoc. xxi,8. 
in  stagno  ardenti  igne  et  sulfure,  quod  esf 
mors  secunda.  Vel  ideo  ait,  Non  tanget 
illos  tormentum  mortis,  quia  lormenla 
quae  suslinuerunt,  non  occiderunt  eos  to- 
taliter  :  imo  principalis  pars,  scilicet  ani- 
ma,  mansit  iininorlalis.  Ideo  subditur  : 

]'isi  su/tf  oculis  insipicntiuu)  mori  :  id  2 
esl,  insipientes  tyranni  el  infideles  aesli- 
maverunt  eosmori,  quanlum  ad  corpus  et 
aiiiinam.  vel  damnari  in  aniina ;  e^  0*5^/- 
mata  cst  afjlictio  exitus  illorum  :  id  est, 
impii  illi  repiitaverunt  exitum  juslorum 
de  saeciilo  isto,  videlicel  mortem,  non  esse 
nisi  afflictionem.  et  non  esse  januain  ad 
\  ilam  bealam  :  quia  non  crediderunt  esse 
\ilani  aliain  posl  praesentem.  aul  credide- 
iiml  eos  posl  corporalem  temporalemque 
morlem  descendere  ad  infernum  in  affli- 
clionem  acerbiorem.  Et  al>  itincrc  Justo 
al>icrunt  in  cj-tcrminium,  id  est,  ipsi  in- 
sipientes  recedentes  a  via  juslitite.  exler- 
ininati  snnl,  et  eradicati  a  slatu  salulis,  a 
vila  nalurae  et  gratiae,  el  in  mortem  dam- 
nationis  prolapsi  sunt ;  et  <juod  a  nobis  3 
cst    itcr  crtcrminii,   id  est   in    pra^fatam 


ENARRATIO   IN   CAP.    III    LIRRI    SAPIENTLE. 


ART.    II! 


409 


13 


externiinationeni,  qusB  est  eradicalio  scu 
iler  exterminalionis  a  nobis,  id  est  reces- 
sus  ac  defectio  ab  hac  vita.  Vel  sensus  est, 
quod  justi  reputatione  atque  judicio  im- 
piorum  recesserunt  a  recto  itinere  verita- 
tis,  in  exterminationem.  De  qua  fertur  in 
7.?. XXVI,  10,  Isaia,  Tollatur  impius,  ne  videat  gloriam 
juxtaLXx.  j)pj     gj_  alibi,  Exterminati  sunt,  et  ad  in- 

Barttcn  iw,  '  '  '  _ 

19-  feros  descenderunt;  atque  alio  loco,  Vidi 

°  "'  '  ■  iniquos  Domino  flante  perisse.  Illi  autem, 
scilicet  justi,  sunt  in  pace  seternitatis  : 
quia  quantum  ad  animarn,  ad  quietem 
pervenerunt  perpetuam,  et  ab  inquietudi- 
nibus  atque  laboribus  vitse  preesentis  re- 
quieverunt,  prout  in  Apocalypsi  asseritur  : 

Apoc.xiv,  Beati   mortui    qui  in  Domino  moriuntur; 

amodo  jam  dicit  Spiritus,  ut  requiescant 

a  laboribus  suis. 

i  Efsi,  id  esi  quamvis,  coram  hominihus, 

imo  et  ab  impiis   ac  tyrannis,  lormenta 

Hebr.x\,  passi  sunt :  juxta  illud  ad  Hebrseos  :  Lu- 
^^'  ^^"  dibria  et  verbera  experti,  insuper  et  vin- 
cula  et  carceres;  lapidati  sunt,  secti  sunt, 
tentati  sunt,  in  occisione  gladii  mortui 
sunt ;  spes  illorum  immortalitate  plena 
est,  id  est,  aeternam  ac  securam  salutem 
est  consecuta.  Vel  :  Spes  illorum,  id  est 
merces  sperata  ab  eis,  videlicet  salus  per- 
petua,  immortalitate  plena  est,  quia  in 
nullo  potest  deficere,  prout  apud  Isaiam 

;s.  Li,  11.  scriptum  est  :  Leetitia  sempiterna  super 
capita  eorum ;  gaudium  et  ItEtitiam  obti- 
nebunt,  et  fugiet  dolor  et  gemitus. 
5  Ifi  paucis  vexafi  corporaliter,  id  est,  par- 

va  et  modica  passi  tormenta,  comparatione 
seternee  et   ineffabilis    felicitatis.   Propfer 

7?om.  viii,  quod  loquitur  Paulus  :  Non  sunt  condignae 
passiones  hujus  temporis  ad  futuram  glo- 

i(  Co)\  IV,  riam  ;  itemque,  Id  quod  in  praesenti  est 
momentaneum  et  leve  tribulationis  nostree, 
ffiternum  glorise  pondus  operatur  in  nobis. 
Vel,  In  paucis,  id  est  corporalibus,  vexati: 
quae  communia  sunt  hominibus  ac  jumen- 
tis,  et  respectu  spiritualium,  prsesertim  bo- 
norum  coelestis  patrige,  pauca  sunt,  sicut  in 
Maith.x\s,  Evangelio  dicitur  servo  fideli  :  Quia  super 


18. 


17. 


21,  23. 


pauca  fuisti  fidelis,  super  multa  te  consti- 
tuam.  In  multis  bene  disponentur,  id  est, 


A  copiosa  prsemia   conseqiienlur,  at(iue    in 
aniina   et  corpore   glorificabuntur,    sicut 
Paulus  etlsaias  testantur,  quod  ocuhis  non  iCor.ii,9; 
vidit,  nec  auris  audivit,  nec  in  cor  homi-  ^*"'^'*- 
nis  ascendit,  quse  pra^paravit  Deus  his  qui 
diligunt  eum.  Unde  Christus  dixit  in  Goe- 
na  novissima  :  Ego  dispono  vobis  regnum;    Luc.  xxn, 
et  rursus,  Vado  parare  vobis  locum.  'uannxn 

Qvoniam    Deus    tentavit    eos.    .lacobus  2. 
apostohis  ait  :  Nemo,  quum  tentatur,  dicat  jacob.i,{3. 
quoniam  a  Deo  tentatur;  Deus  enim  ne- 
minem  tentat.  Quomodo  ergo  nunc  dicitur, 

B  Deus  tentavit  eos?Et  respondendum,  qiiod 
multiplex  est  tentatio  :  Una,  quse  ordina- 
tur  ad  fallendum  atque  nocendum  :  et  sic 
tentat  diabohis.  Alia,  quse  ordinatur  ad 
sumendum  experimentum  de  re  incogni- 
ta  :  sicque  homines  aliquando  tentant. 
Alia,  quse  ordinatur  ad  exercitationem  et 
profectum  tentati,  et  ad  informationem 
sedificationemque  aliorum  :  et  sic  Deus 
tentat  electos  ac  virtuosos,  sicut  tentavit 
Abraham,  Job  et  Tobiam.  Unde  et  Moyses 
monet  :  Recordaberis  cuncti  itineris,  per  Deut.\m,2. 

G  quod  adduxit  te  Dominus,  ut  affligeret  te 
atque  tentaret.  Itaque,  Deus  tentavit  eos, 
id  est,  per  adversa  exercitavit,  approba- 
vit,  purgavit,  et  aliis  manifestavit  illos.  M 
invenii  illos  dignos  se,  id  est  sua  beatifi- 
ca  visione,  in  quantum  ex  caritate  omnia 
sequanimiter  pertulerunt  ad  gloriam  Dei, 
Spiritu  Sancto  actualiter  concurrente  et 
movente  interius  ad  taliter  patiendum.  Sic 
enim  principium  effectivum  meritorii  ac- 
tus,  fuit  correspondens  et  proportionatum 
fini  retributionis  beatae,  id  est  beatificae 

D  visioni  seu  ejus  objecto.  Nec  obstat  illud 

Apostoli,  Non  sunt  condignee  passiones  Rom.ym, 
hujus  temporis  ad  futuram  gloriam  :  quia  **• 
afflictiones  vitffi  prsesentis  secundum  se 
consideratae,  non  sunt  condigna?  gloria  tan- 
ta;  sed  consideratee  modo  prsetacto,  cum 
caritatis  et  divinee  motionis  inclusione, 
sunt  dignse.  Nam  et  idem  Apostolus  alibi 
exhortatur  :  Ut  ambuletis  digne  Deo.  xness.M, 

Tanrjuam  aurum  in  fornace  probavit  '"■  n 
'illos  :  id  est,  sicut  aurum  in  igne  fornacis 
examinatur,  an  sit  vcruin  et  bonum  au- 


470 


ENARRATIO   IN   CAP.    III   LIBRI   SAPIENTIJ:.    —  ART.    III 


10. 


Zach.  XIII, 
9. 


Judith  VIII, 
23. 


riim,  et  ibidem  ab  admixta  fgpculentia 
expurgatur,  splendidiusque  elficitur;  sic 
Deus  suos  electos  in  igne  adversitatis  pro- 
bavit,  et  probatos  monstravit,  puriores 
effecit,  et  ad  splendorem  salutis  geternge 
perduxit :  et  quamvis  quorumdam  corpora 
combusta  sint  igne,  aut  bestiis  devorata, 
anima»  tamen  majori  gratia  et  gloria  sunt 
/o6  XXIII,  dotatae.  Hinc  et  sanctus  Job  dixif  :  Proba- 
vit  me  Dominus  quasi  auruin  quod  per 
ignem  transit.  Per  Zachariam  quoque  Do- 
minus  loquitur  :  Ducam  eos  per  ignem,  et 
uram  eos  sicut  uritur  argenfum,  et  pro- 
babo  eos  sicut  probafur  auruin.  Unde  et 
Judith  ait  :  Omnes  qui  Deo  placuerunt, 
per  multas  tribulafiones  fransierunt  fide- 
les,  Hinc  igitur  discamus  patientiam,  ef  in 
adversis  sicut  in  omnihus  divitiis  glorie- 
mur.  Et  quasi  holocnuMi  Jiostiam  acccplt 
illos  :  id  esf,  sicuf  sacrificiuin  legis  quod 
liolocaustum  vocatum  est,  quia  ad  diviiue 
majesfatis  honorem  tofaliler  incendebafur 
ac  cremabatur,  in  signuni  quod  homo  se 
totum  debet  Deo  ac  culliii  ejus  :  sicut, 
inqiiam,  sacrificinni  illud  fnit  Deo  acce- 
pliiin  ex  offerentium  fiih-.  carifale  el  de- 
vofione  ;  sic  maifyres  sancfi  ef  viri  per- 
fecfi,  Deo  vahle  accepfi  fuerunt  per  hoc 
quod  ex  fidei  sincerifafe,  carilatis  fervore, 
et  devofionis  fragranfia,  se  ipsos  Deo  to- 
faliter  obtulerunt  pcr  inartyrii  passionem 
aiit  culfum  perfectuni.  Idro  scriptiim  est  : 
/>*.cx>,i5.  Pretiosa  in  conspecfu  Domini  mois  San- 
cforuin  ejus.  Et  i/i  tonporc  crit  respcctus 
illorum  :  id  esl,  quamvis  Deus  ad  lempus 
permiffat  electos  suos  ifa  affligi,  taincn 
fempore  opporfuno,  et  ah  ipso  prjeordina- 
to,  ipsos  clemenfer  adspiciet.  ef  ab  oinni 
p(ena  erepfos,  gloriose  ac  copiose  conma- 
bit  ac  piiemiabit.  Ideo  in  .\pocalypsi  ail  : 
vipoc. 11,10.  Ksto  fidelis  usijiie  ad  mortem,  et  dabo  tibi 
p».  xc,  15.  coronam  vit* ;  alque  in  Psalmo  :  Cum  ipso 
sum  in  tribulatione;  eripiain  eum  et  glo- 
rificabo  eiim.  Deniqiie,  In  tempore  eril  re- 
specfus  illoriim,  id  esf,  qui  nunc  in  po-nis 
et  persecutionibiis  videntiir  viles,  el  (|uasi 
a  Deo  relicfi,  in  dii^  judieii  lonspicienliir 
ab  omnibus  gloriosi.  Ideo  siibdilur  : 


A  Fulgehunt  justi  in  corporibus  glorifica- 
tis,  in  die  exfremi  judicii  et  deinceps  in 
coelestis  gloria  paradisi,  per  dofem  clari- 
fafis.  Incomparabiliter  vero  clarius  ful- 
gebunt   in   corde,    per    lumen   gloriae    et 

.  beatificam  visionem  immediafe  conjuncti 
lumini  increato  :  quod  erit  eis  objectum, 
et  quasi  forma  ac  medium  cognoscendi 
Deum,  qui  non  per  speciem  creatam,  sed 
increafam,  videtur  clare  ef  immediate  fa- 
cie  ad  faciem.  Hinc  asserit  etiam  Domi- 
nus  :  Fulgebunt  justi  sicut  sol  in  regno 

B  Pafris  eorum.  Ef  riirsus  Deus  apud  .Mala- 
chiain  tesfafur  :  Uriefiir  vobis  fimentibus 
nomen  meum  Sol  justilia;.  Et  tanquam 
scintillte  in  arundineto  discurrent :  id  est, 
per  dofein  agilitafis  erunt  celerrime  mo- 
biles,  sicut  scintill.-p  velocissime  agifantur 
in  ariindinefo.  videlicet  in  loco  quo  cannae 
nascuntiir.  Idcirco  ait  Deus  per  Mala- 
chiain  :  Saliefis  quasi  vituli  de  armenfo. 
Et  sicut  ignis  cifo  consumit  arundinefum, 
sic  Sancfi  in  die  jiidicii  velocissime  dijii- 
dicabunt  iniquos.  Unde  subjungitur  : 

C  Judicabunt  nationcs  :  quoniam  asses- 
soria  dignifate.  et  approbatione  senfentia? 
jiidicabunf  cuni  Doinino  Salvafore,  qui 
cuncfis  Sanctis  promisit  :  Vos  qui  secufi 
eslis  me,  sedebilis  super  sedes,  judicanles 
duodecim  tribiis  Israel.  Judicabunt  ergo 
nationes.  id  est  omnes  reprobos  et  ini- 
quos.  Propter  quod  aif  .\postoIus  :  .\n  ne- 
scitis  qiiia  Sancli  de  hoc  nuindo  judica- 
bunt  ?  Ut  Psalmista  :  (iladii  ancipiles  in 
inaiiibus  eorum,  ad  faciendam  vindictam 
iii  nalioiiibus.  Et  do^ninabuntur  populis. 

D  Jam  interim  habenf  dominium  super  exsi- 
sleiites  in  sseciilo  islo  ;  et  in  die  judicii 
apparebunl  jiidices  ac  domini  persecuto- 
iiim  siioiuin  ac  oiniiium  iniquorum.  Hinc 
in  Prophefa  legitiii-  :  Kgrediemini.  et  cal- 
cabitis  iinpios.  In  .Vpocalypsi  quoque  as- 
serit  Chrisfus  :  Q»'  vicerit,  et  qui  custo- 
dierif  usque  in  finem  opera  inea,  dabo 
illi  potcstatem  super  genfcs;  cl  regel  eas 
in  virga  fcrrea.  et  lanquam  vas  figiili 
conrringcntiir.  Et  rcgnabit  Dominus  illo- 
runi  in  jterpctuum.  ct    ipsi  cum  Domino 


1  Cor.  xin, 
li. 

.Va«;i.xiii, 
43. 

MalacKwy 

2. 


Jbidein. 


.Vatth.Mx, 

28. 


iror.vi,2. 


Pl.  cxux, 
fi,  7. 


Malach.w, 
i,  3. 

Apoc.n,i6, 


ENARRATIO   IN   CAP.    III   LIBRl   SAPIENTI^.    —   ART.    III  471 

suo,  Dominusque  cum  eis,  quemadmodum  kjustum,  id  est,  Deum  essentialitcr  justum, 

Apof.ni,2i.  Judex  in  Apocalypsi  testatur  :  Qui  vicerit,  et   jusla  ejus   prsecepta   omiserunt.   Hinc 

dabo  ei  sedere  mecum  in  throno  meo,  sic-  apud  Sophoniam  prsecipitur  :  Quserite  ju-  Soph.n,%. 

ut  et  ego  vici,  et  sedi  cum  Patre  meo  in  stum,  quserite  mansuetum,  si  quo  modo 

Z)an.vii,27.  throuo  cjus.  Hiuc  fertur  in  Daniele  :  Re-  abscondamini  in  die  furoris  Domini.  El  a 

gnum  et  potestas  dabitur  populo  Sancto-  Domino  recesserunt  per   mentis  aversio- 

rum  Altissimi.  nem  et  inobedientiam,  non   per   localem 

9  Qui  confidunt  in  illo,  intelUgent  verita-  distantiam  :  juxta  illud,  Dereliquerunt  Do-  o^eeiv,  jo. 

tem  :  id  est,  qui  cum  humiH  fiducia  in-  minum  in  non  custodiendo. 
vocant  Deum  constanter  pro  illuminatione  Sapientiam  enim,  quse  est  sapida  di-       11 

interna,  intelligent  veritatem  de  necessa-  vinorum    notitia,  et  disciplinam,  id    est 

riis  ad  salutem,  quia  Dominus  illuminabit  moralia  documenta,  seu  correptionem  ca- 

£cc«.ii,i2.  eos  per  se,  aut  per  suos  ministros.  Quis  B  ritativam,  justamve  castigationem,  ^-mi  a6- 

enim  invocavit  illum,   et  despexit  eum  ?  jicit  a  se,   infelix  est  jam  miseriis  cul- 

Bebr.  iv,  Idco  monct  Apostolus  :  Adeamus  cum  fi-  pse,  et  demeritis  poenae  seterna3.  Hoc  autem 

'^'  ducia  ad  thronum  gratise  ejus.  Nempe  qui  faciunt,  qui  recedunt  a  Domino.  Hinc  et 

confidunt  in  Domino,  non  prsesumunl  de  in   Proverbiis   scriptum  est  :  Qui  abjicit    Prov.  xv, 

ingenio   suo,    ideo    illuminari    merentur.  disciplinam,  despicit  animam  suam;  qui     ' 

Ps. XXXIII,  Propterea  hurtatur  Propheta  :  Accedite  ad  autem  acquiescit  increpationibus,  posses- 

^'  eum,  et  illuminamini.  Et  fideles  in  dile-  sor  est  cordis.  Apostolus  quoque  :  Si  extra  Hebr.xnfi. 

ctione,  id  est,  qui  Deum  constanter  et  effi-  disciplinam,  inquit,  estis,  ergo  adulteri,  et 

caciter  diligunt,  acquiescent  illi,  id  est,  non  filii  estis.  Et  vacua  cst  spes  illorum  : 

obedient,  adhserebunt,  et  suum  intellectum  quia  inaniter  sperant  obtinere  salutem,  et 

humiliter  subdent  auctoritati  fidei  ac  Scri-  in  rebus  caducis  damnabiliter  figunt  spem 

11  Cor.x,  5.  pturis,  redigentes  intellectum  suum  in  ca-  G  suam,   et    frustrabuntur  fine   optato   seu 

ptivitatem,    in   obsequium    Ghristi.    Hinc  bono  sperato;  et  labores  sine  fructu,  id 

yoann.xiv,  ait  Salvator  :  Si  quis  diligit  me,  sermonem  est,  profectu  et  merito  vitse  seternse  carent 

^^- ,         meum  servabit;  et  alibi,  Si  prsecepta  mea  labores  ipsorum  :  imo  vitiosi  sunt,  et  dam- 
yoirf.xv,io.                               '                                 .  . 

servaveritis,  manebitis  in  dilectione  mea.  nationem  merentur,  quum  sit  perversa  eo- 

Etenim  signum   fidelis  et  verse  diloctio-  rum  intentio ;  et  inhabitahilia  opera  ipso- 

nis,est  exhibitio  operis.  Dilectio  enim  con-  rum  :  id  est,  ipsi  per  opera  sua  perversa, 

format  voluntatem  diligentis  voluntati  di-  nec  in  militanti  Ecclesia  habitant,  tanquam 

lecti,  et  quasi  ligat  eas  ad  invicera,  quia  viva  membra  ad   mysticum  corpus  Ghri- 

dilectio  dicitur  quasi  duorum  ligatio.  Quo-  sti   spectantia,  nec  ccelestem  mansionem 

niam  donum  ct  pax  est  electis  ejus  :  \6.  acquirent  per  ea.  Idcirco  de  non  confidente 

est,  electi  Dei  habent  a  Deo  dona  gratise,  in  Domino,  et  recedente  ab  eo,  loquitur 

pacemque  pectoris  in  prsesenti,  ac  dona  D  Jeremias  :  Erit  tanquam  myricse  in  deser- yg,.  xvn, e. 

glorise  ac  pacem  seternitatis  in  futuro.  De-  to,  et  habitabit  in  terra  salsuginis.  Tales 

nique  electis  seu  prsedestinatis  Deus  lar-  namque  ad  ecclesiam  malignantium,  et  ad 

gitur  in  via  omnia  necessaria  pro  bealitu-  Babylonicam  pertinent  civitatem. 

dine  obtinenda,  quemadmodum  ab  seterno  Midieres  eorum  insensata;  sunt,  confor-       12 

decrevit  et  prseordinavit.  niando  se  vitiis  maritorum  suorum  :  quod 

10  Impii  autem  secundum  quce  cogitave-  tamen  non  semper  sic  est,  sed  frequenter. 

runt,  correpjtionem  habebunt,  id  est,  debi-  Et   juxta   hunc   sensum    subjungitur  :  et 

tas  luent  pcenas,  et  in  judicio  corripientur  nequissimi  /ilii  eorum  :  quia  a  parentibus 

secundum  cogitationum  suarum  demerita.  non  informantur,  nec  educantur  in  salubri 

Afatth.xxM,  lllis  etenim  Judex  dicturus  est  :  Ite,  male-  scientia,  et  moribus  atque  virtutibus,  sed 

*'•  dicti,  in  ignem  seternum.  Qui  neglexerunt      magis  in  viliis. 


472 


ENARRATIO   IN   CAP.    III   LIBRI    SAPIENTI^. 


ART.    III 


13  Maledicta  creatura  eorum,  id  est  poste- 

ritas,  sive  domestici  vel  cognati  pertinen- 

Ps. XVII, 27.  tes  ad  eos,  et  eis  consimiles  :  qui  cum 
perversis  pervertuntur,  et  majorum  suo- 
rum  sectantur  prava  vestigia.  Quoniam 
felix  sterilis  et  incoinquinata  :  id  est,  quse 
talem  non  habet  sobolem,  fclix  est,  et 
felicior  quam  si  fecunda  esset  hujusmodi 
prole  :  quemadmoxlum  et  in  Ecclesiastico 

Ecdi.xw,  scriptum  est,  Melius  est  mori  sine  filiis, 
quam  relinquere  post  se  filios  nequam. 
Nam  et  turpe  est  parentibus,  tam  indisci- 
plinatam  et  vitiosam  haberc  prolem,  pra^- 
sertim  dum  ex  parenlum  negligentia  oritur 
infrenafa  malitia  sobolis.  Et  inde  multum 
augebitur  parentum  damnatio,in  quos  uti- 
que  filiorum  redundant  peccata.  Felix, 
inquam,  slerilis,  dummodo  aliunde  non  ex- 
sistal  culpabilis.  Propterea  additum  ost,  El 
incoinquinala,  id  est  mortali  vilio  non 
foedata. 

Qua;  nescivit  torum  in  delicto,  id  esf, 
adulterium  non  commisit,  vel  carnalem 
conjugalemque  copulam  non  osf  experta, 
ila  quod  virgo  permansil.  Vel,  Nescivit 
toium  in  dcliclo,  id  esl,  quamvis  exslitit 
marifata,  non  tamen  abusa  osl  conjngio 
in  peccalum,  voluplalem  qua?rendo,  aiit 
alio  modo,  sed  solum  rod(h'ndo  dobitum, 
aul  dosiderio  prolis  ad  Dei  obsoqnium  cdu- 
canda^,  sou  causa  vilandi  incontinonliaiii 
in  contorali  :  sicquo  implcvil  illud  .\po- 

Hebr.xwx,  sloli,  Houorabilc  connubiuin,  ot  lorus  iin- 
maculatus. 

Habebil  fructum ,'\A  esl  spirilualom  pro- 
fectum,afque  internse  mundilia?  incromen- 
tum  in  via,  a^lorna^  quoquo  beatiludinis 
romunoralioneu)  in  palria,  in  respcvtioin' 
animarum  sanctarum,  id  est  ex  divinaj 
pietalis  respectu  el  infusione  :  quibus  Do- 
us  adspicil,  inluendoquc  implot  animas 
virfuosas.   De   quo  respoclu   dixil  boalis- 

Zup.  1,48.  sima  Yirgo  :   Quia   rospoxit   humililalom 

y*. ixvi, 2.  ancilla)  suae;  ol  Uominus  :  Ad  (juom  ics|)i- 
ciam,  nisi  ad  pauporculum  el  contrituu)^ 
Hinc  et  Ghristus  in  l^vangolio  caslilali 
virginali  promillit  fruclum  conlosimun), 
caslitali  viduali    soxagosiinum,   conjugali 


A  tricesimum  :  Semen.  inquiens,  cecidit  in  Matth.xm, 
terram  bonam,   et  orlum,  focit   fructum,  ^^' ^"''- "■'"' 
aliud  centesimum,  aliud  sexagesimum,  ali- 
ud  tricesimum. 

Bt  spado,  qui  non  operatus  est  per  H 
manus  suas,  id  est  vires  operafivas,  ini- 
quitatem,  peccando  verbis  aut  faclis,  nec 
cof/itavit  adversus  Deum  nequissima,  id 
est,  per  cogitationes  pravas  Deum  non  of- 
fendit,  dolendo  de  impotentia  sua,  et  volu- 
ptalos  optando.  Dicilur  oquidem  spado,  im- 
pofens  cooundi,  seu  ounuchus  castratus  :  et 

B  lales  quandoque  corrupti  ac  libidinosi  sunf 
menle,  sicut  in  Ecclosiasfico  logifur  :  Spa-  Eccn.xx-i, 
do  complectons  virginem,  et  suspirans.  Ta-  ''• 
lis,  inquam,  spado  est  felix,  quamvis  cor- 
poraliter  storilis  ;  estque  folicior  vitiosis 
parontibus  sobolis  prava?.  Dabitar  enim 
illi  fidei  doninn  clcctuin,  id  osf  prseclarum 
miinus  purilalis  inferna»  ac  inlorioris  pro- 
feclus,  ad  quod  per  fidem  perlingilur,  at- 
que  post  hujus  incolalum  exsilii,  donum 
gloriae  fflornalis  ;  et  sors  in  templo  Dci 
acceptissima,  id  est  gratissima  porlio  su- 

C  pornorum    charismatum    in    milifanti   ac 
liiumphanti  l'^cclosia.  Nec  ab  ingressu  e.x- 
cludolur  matorialis  ecclesise,  sicuf  in  lege, 
juxla  illud  in  Douteronomio  :  Non  infrabit  Oeut.wM, 
ounuchus  in  occlosiam  Doi.  *• 

Bonorum  enim  laborum,  qui  ex  caritale       15 
procodunl,  assumunfur  aut  loloranlur,  17/0- 
riosuscst  fructi(s,i<\  osl  rolribulio  copiosa 
ac  felix.  Proptor  quod  monof  et  Apostolus  : 
Stabiles  estote,  abundanlos  in  opere  Do-    icor.xv, 
mini  sompor,   scionlos  quod   labor  vcster  ^*- 
non  ost  inanis  in  Domino.  El  alibi  scri- 

I)  ptum  osl  :  .\on  dissolvantur  manus  voslra?;   ii Pnr.xv, 
eril  onim  morces  opori  voslro.  El  Paulus  " 
rursus  loquitur  :  Unusquisque  rocipiet  se-  iCor.iit,8. 
cundum  suuin   laborcm.  Et  qu(v  non  con- 
cidat  radix  sapientia%  id  est,  habilus  seu 
donum   sapiontia'  stabilis,  qua^  manol  in 
patria,  spadoni   lali  pra?slabilur.  Talis  ot- 
onim,  quum  caroat   viliis  carnis,  noc  im- 
l)ugnotur  al)  ois,  ad  conlomplalionem  ost 
aplus  :  cujus  radix  ot  origo,  est  sapionlia? 
(loiuiin  :  cujus  acliis,  osl  conlomplalio  ipsa. 
El  luec  radix  sapiontia?  dicitur  non  conci- 


ENARRATIO   IN   CAP.    III   LIBRI   SAPIENTI.E. 


ART.    III 


473 


Coc.  xiii,8, 

16 


Exod. 

KXXIV,    15, 

l6;Zei'.xvn 
7;  xx,  5. 


Hebr.\i,i, 


Deut. 
xxviii,  4. 
Ps.  CXXVII 
5. 


17 


Lev.w^^il. 
h.  i.xv,  tO. 

18 


dere,  quemadmodum  caritas  non  excidere 
perhibetur. 

Filii  autem  adulterorum,  qui  parentum 
vilia  imitantur,  sive  corporaliter,  sive  spi- 
ritualiter  adulteri  sint  (et  praesertim  in  le- 
ge  idololatria  appellatur  adulterium  seu 
fornicatio  spiritualis),  in  consummatione 
erunt,  id  est,  extremae  damnationi,  qua; 
est  vitiorum  consummatio  ac  merces  1'ina- 
lis,  adjudicabunlur.  Juxta  quem  modum  le- 
gitur  ad  Hebrseos  :  Gujus  consummatio  in 
combustione  erit.  Et  ah  iniquo  toro  semen 
exterminabitur,  id  est,  soboles  nata  a  toro 
seu  conjugibus  vitiosis,  de  electorum  nu- 
mero  auferetur,  si  parentum  vitia  imitetur. 
Vel  sensus  est,  quod  conjugati  iniqui,  pro- 
pter  sua  demerita  privabuntur  prolis  fe- 
cunditate.  Quemadmodum  enim  in  lege 
promittebatur  justis  fecunditas,  juxta  illud 
Deuteronomii,  Benedictus  fructus  uteri 
tui;  et  in  Psalmo,  Uxor  tua  sicut  vitis 
abundans  in  lateribus  domus  tuse  :  sic 
fecunditatis  privatio  quandoque  pro  culpa 
irrogabatur. 

Et  si  quidem  longai  vitce  erunt,  id  est, 
dato  quod  tales  iniqui  diu  vivant  in  carne, 
in  nihilum  computabunt ur ,  id  est,  nullius 
virtuositatis  aut  ponderis  erunt  :  imo,  quo 
diutius  vixerint,  eo  viliores  deterioresque 
apparebunt;  et  sine  honore  erit  novissim.a 
senectus  illorum.  Honor  quippe  est  exhi- 
bitio  reverentiffi  in  signum  testimonium- 
que  virtutis  :  ideo,  sicut  carebunt  virtu- 
te,  sic  et  honore  in  senio.  Quamvis  enim 
senectus  ex  se  sit  aliquo  modo  venerabilis, 
juxta  illud  Levitici,  Honora  personam  se- 
nis;  tamen  propter  vitia  puerilitatis,  seu 
perversitatis  ei  adjuncta,  fit  aspernabilis. 
Propter  quod  Isaias  ait  :  Puer  centum  an- 
norum  morietur,  et  peccator  centum  anno- 
rum  maledictus  erit.  Et  si  celerius  defun- 
cti  fuerint,  non  habebunt  spem  formatam 
felicitatis  futurse,  nec  ipsam  spei  rem  con- 
sequentur,  nec  in  die  agnitionis  allocutio- 
nem  :  id  est,  in  die  judicii  universalis  seu 
particularis,  quando  cuncta  eorum  peccata 
pandentur,  non  poterunt  pro  se  reddere 
rationem,  nec  Judici  respondere;  nec  ap- 


.MaUh.xw, 
34. 

19 


Ibid.  41. 


12 


13 


A  probationis  sententiam  audient  ab  eodem, 
qua  dicet  :  Venite,  benedicti  Patris  mei, 
percipite  regnum  quod  vobis  paratum  est 
ab  origine  mundi.  Nationes  enim  iniquw, 
dirce  sunt  consummationis,  id  est,  cru- 
delem  habebunt  finem,  et  damnationem 
asperrimam.  Quibus  dicetur  :  Ite,  maledi- 
cti,  in  ignem  aeternum. 

Prseterea,  ab  illo  loco,  Mulieres  eorum 
insensala?  sunt,  possunt  haec  spirilualiler 
interpretari  :  ita  quod  mulieres  iniquo- 
rum,  id  est  sensualitates,  insensata;  sunt, 

B  quia  ralioni  Yehe\\e?<;  nequissimi  quoquc 
filii,  id  est  actus  eorum  :  quia  ex  habitu 
prodeunt  vitioso.  Maledicta  creatura  co- 
rum,  id  est  conversatio  ab  ipsis  egrediens. 
Creare  enim,  frequenter  accipitur  pro  fa- 
cere  seu  formare.  Quoniam  felix  sterilis  et 
incoimjuinata ,  quce  nescivit  torum  in  de- 
licto.  Hoc  de  virginibus  specialiter  accipi 
potest,  et  de  qualibet  anima  casta  quse  nec 
in  hseresim,  nec  in  idololatriam,  neque  in 
mortalis  peccati  corruptionem  est  lapsa  : 
quae  in  futuro  sequetur  Agnum  quocum-  Apoc.xiv,4. 

G  que  perrexerit.  Et  spado  qui  non  operatus       14 
est  iniquitatem.  Quocirca  loquitur  Glossa : 
Potest  in  sterili  et  spadone  ordo  virginum 
designari  :  de  quo  fertur  in  Isaia  :  Non  di-  is.  ivi,  3. 
cat  eunuchus,  Ecce  ego  lignum  aridum.Et 
talem  fuisse  eunuchum  Joannem   aposto- 
lum,  ecclesiasticse  tradunt  historise  :  qui 
ausus  est  dicere  quod  ssecula  nescierunt, 
In  principio  erat  Verbum.  Deficit  ergo  ca-  /oann.i,). 
villatio   Judseorum,  quse  semiviris  aperit 
regnum  ccelorum,  quum  pudicitia   sit  in 
voluntate  animi,non  in  corporis  debilitale. 

D  Dabitur  enim  illi  fldei  donum  electum. 
Unde  in  Evangelio  Christus  :  Sunt,  inquit,  Maith.w^i, 
eunuchi  qui  se  ipsos  castraverunt  propter  '"'  "' 
regnum  coelorum ;  non  omnes  capiunt  ver- 
bum  hoc,  sed  quibus  datum  est.  Hinc  legi- 
tur  et  in  Isaia  :  Hsec  dicit  Dominus  eunu-  7^.^^1,4,5. 
chis  :  Qui   custodierint   sabbata   mea,  et 
elegerint  quse  volui,  dabo  eis  in  domo  mea 
locum,  et  nomen  melius  a  filiis  et  filia- 
bus.   Filii  autem   adulterorum  spirituali 
adulterio,  puta  discipuli  hseresiarcharum 
et  omnium  vitiosorum  imitatores,  in  con- 


16 


474 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV  LIBRI   SAPIENTLE.    —  ART.    IV 


su7n mafione  da.mna\\onh  crunf  :s\cu[expo- A  \e  consecrata,  mortaliter  peccans,  adul- 
situm  est.  Postremo,  omnis  anima  coelesti  tera  est  diaboli  :  quse  cum  imitanlibus  se 
Sponso  per  fidem  et  gratiam  in  Baptisma-      peribit. 


ARTICULUS   IV 


DECLARATIO    CAPITULI    QUARTI    :    0    QUAM    PULCHRA    EST    CASTA    GENERATIO    CUM    CLARITATE  ! 


0 


MaUh.x\v 
li. 


Prov.  \,  ' 


STENSA  caiamitate  vituperiisque  pra- 
vorum,  subditur  laus  juslorum  :  O 
quam  pulcJira  cnt  casta  generatio!  id  est, 
congregatio  continentium  est  splendida 
valde  :  casta,  inquam,  generalio  cum  cla- 
ritaie,id  est  splendori  sapientiae  ac  discre- 
tionis  adjuncta,  ut  sint  casli  sapientes  ac 
prudontes,  omnia  ad  Dei  gloriam  referen- 
les,  nec  suis  viribus.  sed  Dei  auxilio  inni- 
lentes,  et  castimoniam  adscribentes.  Nam 
fatua»  virgines  inani  gloriae  deditae,  in 
Evangelio  reprobantur.  Quemadmodum  au- 
tem  in  vitiis  carnis  esl  maxima  turpitudo 
ct  praecipua  inhoneslas,  ita  in  castitate  est 
decor  ingens  et  honeslas  pneclara.el  qua>- 
dam  non  sohim  animjp,  sed  corporis  qiio- 
que  mundilia  :  siciit  cl  vitia  carnis,  corpus 
animamque  contaminanl.  llinc  sanctus  as- 
seril  Gyprianns  :  Pudicitia  est  ornamen- 
tiim  nobiliiim,  exallatio  hiiiniliiiin,  nobi- 
litas  ignobiliuiii.  piik-hiitiido  (hdoiiniiim. 
solameii  maMcntiiiin,  aiigiiicnlum  toliiis 
piilchritiidinis.decus  Hcligionis,  minoratio 
criminum,  multiplicatio  meritorum,  amica 
Creatoris  univcrsoriim,  sororque  angelo- 
rum.  fintnorfalis  est  cniin  inemoria  illius, 
id  est,  perpelua  commemoratione  ac  laude 
esl  digna,  secundiiin  iiliid,  .Nk-moria  justi 
cum  \'A\\(\\hn?>\  quoniam  et  apml  Dcum  no- 
ta  est,  el  apud  homines,  id  est  approhata 
in  mente  Dei  et  rationabiliiim  hoininiiin. 
Imo  et  ipsi  incontinentes  frequenler  valde 
commendanl  caslos:et  semper  sunl  ali(]iii 
in  Kcclesia  mililanli  castam  geneiationcin 
recolentes  ac  collaiidanlcs  ;  in  triumphan- 
ti  vero  Ecclesia  nunquam  oblivionem  in- 
curril. 


Quum  pra'sens  est,  id  est,  dum  casta  2 
B  generatio  cohabitat  aliis.  imitantur  illam 
aliqui  a^dificati  ab  illa,  et  provocati  ejus 
exemplo  :  juxta  quod  legitur  in  Psalmo, 
Cum  sancfo  sanclus  eris;  ct  desiderant  Ps.w»,^^. 
cam,  id  est,  ejus  praesentiam  habent  liben- 
tcr,  et  diu  cupiunt  habere  praesentem, 
eliam  tunc  fjuum  se  edujrcrit,  id  est,  de 
vita  ista  recesserit,  si  fieri  posset;t';  in 
pcrpctuum  coronata  triumphat,  incoin- 
(juinatorum  cerlaminum  prcemium  vin- 
cens:\di  est,  ipsa  casta  generatio  post  hanc 
vitam  a  Deo  coronata,  plene  triumphat, 
C  habens  pr,Tmium  incoinqiiinatorum  certa- 
minum,id  est  resislentiarum  virtuosarum, 
quibus  reslitit  tenlalionibus  voluplatum 
et  carnis  atque  diaboli,  quas  fuit  vincens. 

Multigena  autem,  id  est  multiformis  ac        3 
copiosa,  impiorum  multiludo  :  qui  miilli 
sunt   nimis,  quia  multi  vocati,  et  stulto-  Mauh.w, 
riim   infinitus  cst   niimerus;  non  cril  uti-^^].'^^"'^^^^ 
lls  :  imo  sibi  ipsi  nociva  est,  nec  proficil 
ad  sahitem;  sed  et   alios  scandalizat,  ct 
multiplicat  mala  in  terra.  Quamvis  autem 
iniqui  non  sint  directe  veraciter  utiles,in- 
D  directe  tamen  ex  ordinatione  divina  mul- 
tipliciler  utiles  siint.  .Nam  el  Deus  tam  bo- 
nus  ct  sapiens  esl,  quod  non  permitteret 
esse  mala,  inutilia  ac  nociva,  nisi  vellet  et 
posset  aliqua  bona  atque  proficua  ex  illis 
elicere.   Sunt   ita(|ii('    mali    iitiles.   Primo, 
quia  per  eos  electi  purgantur  et  exercen- 
lur  in  vita  praesenli.   Seciindo,  quoniam 
honos  cl  sanctos  persequendo  et  occiden- 
do,sunt  eis  maximorum  bonorum  occasio, 
ulpote  sublimiiim  meritoruni  ac  pra^mio- 
riim  :  ut  paluit  in  martyribus  el  tyranuis. 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV   LIBRI   SAPIENTI^.   —  ART.    IV 


475 


13 


{1 


Sic  et  Judsei  Christum  crucifigendo,  facti 
sunt  occasio  salvationis  totius  mundi.Ter- 
tio,  quia  in  ipsorum  relictione  ac  condem- 
natione  relucet  divina  justitia.Quarto,  quia 
ex  illorum  punitione  augetur  gloria  ele- 

Pi. Lvii,n.  ctorum,  juxta  illud  Psalmistse  :  Lsetabitur 
justus  quum  viderit  vindictam.  Quinto, 
quia  in  temporalibus  saepe  deserviunt  ju- 
stis.  Et  aduUerince  plantationes,  id  est 
pravse  collectiones  quae  fornicantur  a  Deo, 
noH  dabunt  radices  altas,\A  est,  non  emit- 
tent  ex  se  profundas  radices,  ut  faciunt 
arbores  bonae,  hoc  est  sobolem  virtuosam, 
seu  vitam  laudabilem,  secundum  quod  ta- 
les  :  quse  tamen  poterunt  pcenitere.  Hinc 

Matth.xs,  ait  Salvator  :  Omnis  plantatio  quam  non 
plantavit  Pater  meus  coelestis,  eradicabi- 
tur.  Nec  stabile  fundamentum  coUocabunt, 
id  est,  in  fidei  firmitate,  in  Dei  timore,  in 
profundo  humilitatis  non  fundant  se,  ne- 
que  in  Christo  summo  et  incommutabili 
I  cor.  in,  bono  :  de  quo  ait  Apostolus,  Fundamen- 
tum  aliud  nemo  ponere  potest,  prseter  id 
quod  positum  est,  quod  est  Christus  Jesus. 

4  Et  si  in  ramis  in  tempore  germinave- 
rint,\A  est, ad  tempus  floruerint  in  sobole? 
aut  prosperitatibus  hujus  vitae,  infirmiter 
positiv,  id  est,  debili  ac  fallaci  fundamen- 
to  inhserentes,  videlicet  rebus  caducis,  a 
vento  commovebuntKr:  \d  est,  irruente  qua" 
cumque  tentatione,  persecutione,  aut  ad- 
versitate,  per  impatientiam  cadent;  etani- 
mietate  ventorum  eradicabuntur :  id  est,  ex 
vehementia  persecutionum,  tentationum, 
justarumve  ultionum  penitus  evellentur, 
et  corporaliter  spirituaiiterque  deficient. 

5  Confringentur  enim  rami  inconsummati , 
id  est,  propagines  talium  destruentur  ante- 
quam  compleantur,  quia  in  sua  iniquitate 
auferuntur  de  medio;  et  fructus  illorum 
inutiles,  et  acerbi  ad  manducandum,  id 
est,  actus  eorum  sunt  scandalosi  ac  vene- 

2)eu<.xxxn,  nosi  ad  imitandum,  juxta  illud  :  Uva  eo- 

OC) 

rum  uva  fellis,  et  botri  amarissimi.  Unde 

/.5.  Lix,  5.  habetur  in  Isaia  :  Qui  comederit  de  uvis  * 

°^'^    eorum,  morietur;  et  quod  confotum  fuerit, 

erumpet  in  regulum.  Et  ad  nihilum  apti 

sunt  fructus  eorum   directe,  et  ipsis  sic 


A  operantibus,per  comparationem  ad  veram 
salutcm  :  quamvis  interdum  per  opera  vi- 
liosa  consequantur  temporalia  commoda  ; 
sed  hoc  est  ad  damnationem  eorum  ma- 
jorem. 

Ex  iniquis  cnim  parentibus  omnes  filii  6 
qui  nascuntur ,  testes  sunt  nequitice  ad- 
versus  parentes  in  interrogatione  sua  :  id 
est,  filii  tales  pravorum  parentum,  el  imi- 
tatores  scelerum  paternorum,  factis  aut 
verbis  lestantur  quod  parentes  eorum  sint 
nequam  et  impii,utpote  qui  filios  suos  sic 

B  neglexerunt  ac  infecerunt.  Denique  istam 
sententiam  Christus  apud  Matthseum  com- 
pendiosius  evidentiusque  deprompsit,  di- 
cendo  :  Omnis  qui  audit  verba  mea  haec,  .va^A.Mi, 
et  non  facit  ea,  similis  erit  viro  slulto  qui  '^^'  ^'' 
a^dificavit  domum  suam  supra  arenam ;  et 
descendit  pluvia,  et  venerunt  flumina,  et 
flaverunt  venti,  et  irruerunt  in  domum  il- 
lam,  el  cecidit,  et  fuil  ruina  ejus  magna. 
Et  ibidem  ;  Non  polest,  inquit,  arbor  mala  /6irf.i8,i9. 
fructus   bonos   facere ;  omnis  arbor  qua 
non  facit  fructum  bonum,  excidetur  et  rn 

C  ignem  mittetur.  Hinc  loquitur  Isaias  :  Et  /«.  xl,  24. 
quidem  non  satus,  nec  radicatus  in  ter- 
ra  truncus  eorum ;  repente  flavit  in  eos, 
et  aruerunt.  Qui  rursus  de  impio  Achaz 
ac  suis  loquens  :  Commotum  est,  inquit,  md.sw^t. 
cor  eorum,  sicut  moventur  ligna  a  facie 
venti. 

Spiritualiter,  casta  generatio  pulchra  est 
valde,  id  est  congregatio  eorum  qui  vita 
et  doctrina  catholici  sunt,  et  nulla  infide- 
litatis  aut  hserelicse  pravitatis  seu  inobe- 
dientise  labe  se  polluunt,  afque  cuslodiunt 

D  se  a  simulacris  dogmatum  perversorum  : 
quam  congregalionem  amant,  cupiunt  et 
seclantur  omnes  electi.  Mulligena  vero  est 
multitudo  hsereticorum,  qui  sicul  a  Calho- 
licis,  sic  discrepant  a  se  ipsis  :  quoniam 
quidam  sunt  Ariani,  quidam  Sabeiliani, 
quidam  Manichsei  :  qui  omnes  sunt  adul- 
terinse  planlationes,  non  fixse  in  Christo, 
nec  fundatse  in  veritate.  El  si  inlerdum 
vidcanlur  in  aliquo  bene  sentire,  impulsu 
tentationis  diabolicse,  seu  pestifera  sugge- 
stione,  faciliter  prosternuntur ;  ac,  teste 


476 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV   LIBRI   SAPIENTLE.    —   ART.    IV 


Ephes.is,  Apostolo,  circumferuntur  omni  vento  do-  A  Ambrosius  :  Corpore  erat.  inquit.  juven- 
ctrinse,  in  nequitia  hominum,   in  astutia      cula,  sed  senectus  mentis  su»  fuit  immen- 
ad  circumventionem  erroris.  Quorum  fru-      sa.  De  Tobia  quoque  narratur  :  Quumque    Tob.\,k. 
ctus,  id  est  erronei  intellectus,  amari  sunt      esset  junior  omnium,  nihil  tamen  puerile 


infectivique  cordium ;  omnes  quoque  eo- 
rum  filii,  id  est  imitatores  ac  discipuli, 
sunt  iniqui,  et  majorum  suorum  attestan- 
tur  erroribus,  in  interrogatione  sua  :  quia 
si  examinentur,  qualiter  ad  tantam  sint 
devohiti  malitiam  et  errorem,  ex  eorum 
responsione  patebit  quod  parentes  eorum 
carnales  seu  spirituales  in  culpa  sint. 


gessit  in  opere.  Et  wtas  senectutis,  vita 
immacidata  :  id  est,  qui  irreprehensibili- 
ter  conversatur,  bene  senex  censetur. 

Consequenter  ponitur,  cur  justus  quan- 
doque  tam  celeriter  hinc  emigret.  Placens 
Dco,  factus  dilectus,  id  est,  justus  per  ope- 
ra  bona  Deo  placens,  et  per  haec  factus 
ejus  amicus,  et  vivens   inter  peccatores, 


10 


Illi  ergo  ita  peribunt.  Et  quia  nonnun-  B  translatus  est,  id  est  per  mortem  a  vita 
quam  justi  celeriter  et  in  juvontule  mori-  ista  sublatus,  atque  ad  aliud  sa^culum  du- 
untur  sicut  et  impii,  subjungit  quid  inde      ctus.  Raptus  ost,  id  est  repente  abstractus 


11 


sit  ?,cn\\QnA\\m.Juslusautem  si  mortepra'- 
occupatus  fuerit,  id  est  praeventus  inopi- 
nate,  improvise,  celeriter,  aut  ante  seni- 
um  moriendo,  in  refrif/erio  erit,  ita  qiiod 
talis  mors  sua)  anim»  non  nocebit,  quia 
in  caritate  et  gratia  recedit  a  corpore.  Kt 


a  vita  hac,  ne  inalitia  mutaret  intellectum 
cjus  :  id  est,  ne  ex  aliorum  manifesta  pra- 
vilate  mens  ejus  flecteretur  ad  mala  pau- 
latim;  aut  ne  fictio  dccij^cret  animain  il- 
lin.^i,  id  est,  ne  ex  aliorum  simulatione, 
hypocrisi.  suggestioneve  apparenter  bona 


quamvis  non  plenc  purgatus,  in  purgalo-  seduceretur.  Periculosum  est  equidem,  in- 
rio  puniatur  ad  tempus;  tainen  et  ibi  ha-  ler  simiilatores  et  callidos  conversari :  quia 
bet  refrigerium,utpotc  certus  de  siia  fulu-  quos  per  evidenter  mala  non  queunt  deci- 
ra  salute,  alquc  ex  vivorum  suffragiis,  ex  C  pere.  sub  specie  honi,   et  per  amicitiam 


12 


fictam  tenlant  clidere.  Fascinatio  enim 
nugacitatis,  id  est  deceplio  vanitatis  seu 
loquacitatis,  ohscurat  bona,  id  est,  vere 
bona  facit  quandoque  apparere  non  bona, 
et  mala  facit  bona  putari  :  ita  quod  homo 
erral  in  judicando,  sicut  errat  sensus  ex- 
terior  ex  incanliitione  el  magic;r>  arlis  illu- 
sione.  Undc  ad  Cialalas  scrihil  Apostolus  : 
Quis  vos  fascinavit  non  obedire  veritati?  Gaiai.m,\. 
Est  aulem  fascinalio  proprie  incantalio,aut 
scnsuuni   illusio,  aut   liansmulalio    unius 


consolatione  (|uoque  (ul  creditur  pie)  au- 

gelica.  Ideo  pusilli  scaiulalizari    non   de- 

bent,  si  agnoverint  justos  cito  aut  impro- 

vise  decedcre,  quia  in  lalibus  sunt  occulta 

Dei  judicia.  Insuper  docel,  quod  quamvis 

jusliis  morle  prjroccupatus.  non  sit  sene- 

clulem  corporalcm  sorlilus,  spiritualem  la- 

men  ac  incliorcni  adeptus   est.  Scncctus 

enim  venerabilis  cst  veneralione  qua;  vir- 

liili  impendilur,  non  diuturna,  neque  an- 

norum  numero  computata,  id  est,  non  illa 

quae  solo  temporc  est  prolracta,  quia  non  D  ex  visu  allerius,  juxla  illud  Virgilii  : 

.Tlas  corporis,  sed   meulis  malurilas,  luo- 

ruiu(|U('  jirobitas.  laudcin  ct  honorem  me- 

reulur.   Iliuc  subditiir  :  cani  autem  sunt 

sensus  hominis,  id  esl,  sapientiales  inte- 

rioresque  sensus  hominis  justi,  sunl  vere 

cani,  inaluri,  et  spirituali  senio  decorali. 

iilpotc  piierililalibus  ac  passionihiis  pue- 

rorum  el  adolescculiiini  juvcnuuKiue  ca- 

rcnlcs:sicul  de  S.  Bcnediclo  referl  (Iregori- 

us,  quod  a>lalein  inoribiis  Iransiens,  iiiilli 

aninuim  voluplali  dedit.  Et  de  B.  Agncle 


Nescio  quis  teneros  oculus  mihi  fascinat  agnos. 

I)e  qua  re  Platonici,  et  Avicenna  alque 
.\lkiudus.  luulla  eliam  falsa  scripserunt, 
proiit  .Egidius  in  Iraclatu  conlra  errores 
pliilosophorum,  el  Thoinas  in  Sunuua  con- 
Ira  genliles,ac  alibi  plcniiis  prosequunliir. 
Et  inconstantia  concupisccnfia',  id  esl  iu- 
conslans  conciipiscentia  ac  libido  :  qua> 
iiiconslans  esl,  (piia  rationc  non  iililur.  el 
iiupelu  suo  fcrlur,  modi.sque  variis  gene- 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV  LIBRI   SAPIENTI^.    —  ART.    IV 


477 


ratiir;  transvertit  sensum,  id  est,  rationis  A  radisum.  Sicque  littera  ista  satis  concordat 
corrumpit  judicium,  et   etiam  exteriorcs      hujusmodi  dicto. 


autein 


Dan.  xm 


sensus  ad  objecta  sua  convertit,  slne  mali- 
tia,  id  est  ex  infirmitate.  Hoc  namque  in 
multis  contingit,  non  ex  habitu  vitioso, 
sed  ex  fragilitate  humana;  fil  otiam*  in 
vitiosis  hominibus  ex  malitia  eorumdem, 
qui  ex  proposito  concupiscentiam  excitant 
in  se,  juxta  iilud  :  Semcn  Chanaan,  et  non 


Consequenter  ostendilur,  qualiter  insi- 
pientes  scandalizantur  et  errant  ex  consi- 
deratione  tam  celeris  mortis  justi.  Populi 
autem  videntes  ju.?,t,nm  morte  prseoccupari, 
et  non  intelligentes  cur  Deus  id  faciat,  nec 
ponentes  sunt  in  prcecordiis  talia,  id  est, 
in  secretis  sua^  mentis  non  pensant  hujus- 
Juda,  species  decepit  te,  et  concupiscentia  modi  quse  sequuntur,  videlicet  :  quoniam  i3 
subvertit  cor  tuum.  gratia  Dei  et  misericordia  in  sanctos  ejus, 

13  Consummatus  in  brevi,  explevit  tempo-  id  est,'quod  Deus  pietatem  et  gratiam  suam 
ra  multa  :  id  est,  justus  morte  praeoccu-  B  non  tollit  a  suis  electis,  quamvis  videan- 
patus,  intra  paucos  annos  virtuosus  effe-  tur  foris  relinqui,  nec  distingiii  in  morte 
ctus,  vitamque  finiens,  tantum  profecit,  et  ab  impiis  ;  et  respectus  in  electos  illius, 
tantam  salutem  est  consecutus,  ac  si  diu  id  est,  quod  Deus  gratiosum  suum  adspe- 
vixisset,  vel  sicut  quidam  intra  lcngos  et      ctum  ac  benignissimum  vultum,  a  praede- 

14  multos  faciunt  annos.  Placita  enim  erat  stinatis  non  avertit  finaliter,  imo  copiose 
Deo  anim,a  ejus :  propter  hoc  properavit  eos  remunerat,  et  de  gratia  transfert  ad 
educere  illum  de  medio  iniquitatum,  id      gloriam. 

s.  XVII, 27.  est  de  consortio  iniquorum,  ne  cum  per-  Condemnat  autem  justus  inortuus  vivos       16 

versis  perverteretur.  Et  ita  fuit  hoc  si-  impios,  id  est,  in  futuro  judicio  condem- 
gnum  dilectionis  Dei  ad  eum.  Quamvis  nabit  assessoria  dignitate,  sicut  expositum 
autem  Omnipotens  possit  electum  et  ju-  est.  Condemnat  quoque  eos  comparatione, 
stum  etiam  inter  iniquissimos  conservare  C  quia  ex  consideratione  et  comparatione 
immunem,  sicut  et  multos  tales  conservat  vitse  suse  apparet,  quam  justa  sit  impio- 
quotidie  ;  ipse  tamen  in  diversis  electis  rum  damnatio.  Imo  sic  minus  mali  dam- 
diversimode  operatur,  quemadmodum  et  nant  pejores,  Christo  dicente  :  Viri  Ninivi-  Maiih.xn, 
in  naturalibus  rebus,  nec  omnia  agit  se-      tse  surgent  in  judicio  contra  generationem  '^*' 

istam,  et  condemnabunt  eam.  Rursus,  ju- 
stus  mortuus  damnat  impios  vivos  :  quia 
recordatio  justitise  suse  demonstrat  eos 
damnatione  condignos.  Iterum,  justus  de- 
functus  damnat  iniquos  viventes  :  quia 
Sanctorum  animee  zelo  justitiae  aliquando 
expetunt  de  suis  persecutoribus  ultionem, 


's.  xxx,  2t. 


cundum  omnipotentiam  suam,  sed  aliqua 
potius  juxta  sapientige  suse.  decentiam,  aut 
penes  rerum  dispositionem.  Unde  praedi- 
ctse  rationi  de  tam  celeri  subtractione  ju- 
sti,  consonat  illud  Psalmistse  :  Abscondes 
eos  in  abscondito  faciei  tuse  a  conturba- 
tione  hominum. 


At  vero  totum  quod  dictum  est  hic,  ab  D  juxta  illud  Apocalypsis  :  Animee  interfecto-  Apoe.vi,», 


}en   V,  23. 


illo  loco,  Placens  Deo,  factus  dilectus,  ali- 
qui  dicunt  ad  litteram  dictum  de  Enoch  : 
qui  licet  vixerit  annis  trecentis,  tamen 
comparatione  eorum  qui  tunc  communiter 
nongentis  annis  vixerunt,  modico  tempore 
videtur  vixisse,  et  in  brevi  explesse  tem- 


rum  clamabant  voce  magna  :  Usquequo,  '°" 

Domine,  sanctus  et  verus,  non  judicas  et 

non  vindicas  sanguinem  nostrum  de  his 

qui  habitant  in  terra?  Unde  et  in  Evange- 

lio  Ghristus  disseruit :  Deus  non  faciet  vin-  Zuc.xvm, 


dictam  servorum  suorum  clamantium  ad  ^'  ^" 
pora  multa;  atque  translatus  est  in  para-      ipsum  die  ac  nocte?  Dico  vobis  quia  cito 
/iirf.  24.   disum,  juxta  illud  :  Ambulavit  Enoch  cum      faciet  vindictam  illorum.  Hinc  rursus  in 

Deo,  et  non  apparuit,  quia  transtulit  illum      Apocalypsi  indiicitur  :  fieddite  illi  sicut  xpoc.x- 
Dominus.  Et   in   Ecclesiastico   habetur    :      et  ipsa  reddidit  vobis;  duplicate  duplicia  ^- 
'  Enoch  placuit  Deo,  et  translatus  est  in  pa-      secundum  opera  ejus.  Etjuventus  celerius 


'iccli.  xuv 
t). 


478 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV   LIBRI   SAPIENTLE. 


ART.   IV 


17 


18 


Job  XII, 4,5. 


Malach.m, 
13-15. 


P».  II,  4. 

19 
*  deciden 
let 


/"«.LXXXVII, 

c. 


Luc.x\t,ii, 


Ibidem. 


consummata,  longam  vitam  injusti  :  id 
est,  justus  in  juventute  defunctus,  et  in 
paucis  annis  in  virtutibus  exercitatus,  con- 
demnat  modis  praetactis  senem  injustum  : 
sicuti  et  scholaris  cito  multum  proficiens, 
confundit  diu  frequentantem,  et  parum 
vel  nihil  proficientem.  Quo  etenim  quis 
diutius  vivit,  eo  damnabilior  est,  si  ad 
virtutes  non  attigit  :  praesertim  quum  alii 
similes  ei,  in  brevi  tempore  tantum  pro- 
fecerint. 

Videbunt  enim  finem  sapientis,  id  est, 
injusti  adspicient  justum  morte  praeoccu- 
palum,  suseque  vitae  terminum;  ct  non 
intelligent  quid  cogitavcrit  de  illo  Deus, 
id  est,  cur  decreverit  eum  ita  subtrahere, 
et  quantam  gloriam  velit  ei  conferre,  et 
(j^iarc  minucrit  illum  Douiinus,  id  est, 
quam  ob  causam  breviaverit  dies  ejus.  Vi- 
dcbunt \v}i?,\\\m  sic  mortuum, c^  contemnent 
eum,  quasi  inaniter  vixerit  jusle,  quia  tam 
cito  beneficio  vila?  privatus  est,  nec  ab 
injustis  videtur  distinctus  in  morte.  Hinc 
ct  in  Job  h'gitur  :  Deridetur  justi  simplici- 
las,  hnnpas  conlempla  apiui  cogilutioues 
divitiim,  iisque  ad  lempus  priefiniliim.  l'n- 
de  Dominus  per  Prophetam  talihus  con- 
lemploribus  h^quitur  :  hivahierunt  super 
me  verba  vestra,  et  (hxistis  :  Vanus  est 
qui  servit  Domino  :  ergo  nunc  beatos  di- 
cimus  arroganles,  siqiii(h'in  avhficali  sunt. 
Idcirco  sui)juugiliir  : 

Illos  autem  justorum  coutemplores  Do- 
minus  irridebit :  sicut  iu  Fsahno  habetur, 
Qui  habitat  in  cophs  irridebil  eos.  Et  erunt 
post  /ia;c  dccedentes  '  sinc  honorc  :  nain 
quamvis  in  medio  propin(|uorum  exspi- 
reiil,  et  inagnifice  sepeMaulur,  laiiicn  eo 
rum  animse  confusibilissime  tractabuiilur; 
et  in  contumclia  intcr  mortuos  in  perpe- 
tuum,  id  est,  sine  fine  in  suis  opprobriis 
inler  reprol)os  perinauebunl.  De  quihiis 
dicitur  in  Psahno  :  Sicut  vuhierati  dor- 
mienles  in  sepuicris,  quorum  non  es  ine- 
mor  amphus.  Hinc  etiam  fertiir  de  divite 
vilioso  :  Mortuus  est  dives,  et  sepultus  est 
in  inferno.  Kcontra  autem  de  Lazaro  juslo 
dicilur  :  Faclum  est  ut  morerelur  meudi- 


A  cus,  et  portaretur  ab  angelis  in  sinum 
Abrahae. 

Qiioniam  disrumpet  illos  inflatos  :  id 
est,  Deus  avellet  animas  eorum  a  suis  cor- 
poribus  omnino  discruciatis  et  intus  cor- 
ruptis.  Sic  quippe  per  Osee  loquitur  de 
iniquis  :  Occurram  eis  ut  ursa  raptis  catu- 
lis;  dirumpam  interiora  eorum,  et  consu- 
mam  eos  ut  leo  (qui  erant  inflati  super- 
bia).  Et  hoc  faciet  Dominus  sine  voce  : 
quoniam  impii  in  fine  vilae  prae  debilitate 
nequeunt  h)qui ;  et  in  judicio  respondere 

B  non  valent  Deo,  nec  vocem  excusationis 
emitlere  :  quia,  ut  ait  Apostohis,  inexcusa- 
biles  sunt,  qui  quum  cognovissent  Deum, 
non  sicut  Deum  glorificaverunt.  Bt  com- 
movcbit  illos  a  fundamcntis,  id  est,  fun- 
ditus  agitabit  et  auferef,  et  ab  omnihus 
rebus,  quibus  quasi  fundamentis  innile- 
bantur,  tollet  eos  ac  dividet;  et  usqiic  ad 
supremum,  id  est  maxime,  dcsolabuntur , 
tam  in  morle,  quam  in  aeterna  damnafio- 
ne  :  sicut  canlalur  in  Psahno,  Quomodo 
facti  sunt  in  desolafionem  ?  Et  cruut  ge- 

C  mcntcs  in  pcpuis,  nec  consolafionem  inve- 
nient,  ul  conslal  de  divite,  qui  nec  gutlam 
aquae  potuit  in  lormentorum  suorum  in- 
cendio  impelrare.  In  quibus  ilhid  Jeremiae 
maxime  adimphMur  :  Dabo  eos  in  vexati- 
onem,  el  mahHiiclioncm,  et  sfuporem,  et 
sihihim,  et  opprobrium  sempiteruum,  eo 
quod  non  audieriul  verba  mca.  Et  mcmo- 
ria  eorum  peribit  :  juxta  illud  iu  Job, 
.Memoria  vestra  comparabitur  cineri ;  el 
itcin.  I.,aus  impiorum  brevis  est;  ac  aiibi, 
.Nomcn  imi^iorum  piitrescet. 

D  \\'iticnt  iii  cngitationc  pcccatorum  suo- 
rum  tiinidi,  id  esf,  ex  rcmorsu  cousoientiae 
cl  consideralione  suorum  e.xcessuum,  cum 
inaesfimabili  fimoro  divino  praesentabun- 
liir  judicio.  Juxla  quod  in  Job  legitur  : 
.\ngiistia  vallabit  iinpium,  sicut  regem  qui 
paralur  ad  pr;pliiiin;  et  riirsus  ibidem, 
Sonitus  terroris  iu  auribus  impii.  Et  tra- 
duccnt  illos  e.r  adverso  inicjuitates  ipso- 
rum  :  id  esf.  propfer  pcccafa  sua  abdu- 
centur  seorsum  a  societafe  Sancforum,  et 
constituentur  ad  judicantis  sinistram,  at- 


Oseexiafi. 


Rom.  \,iO, 
H. 


Ps.  I.XXII, 

19. 


LuC.    XTI, 

24-26. 


Jer.  XXIX, 
18,  19. 


Job  iiii,  \i. 

lbid.xx.5. 

l'rov.  x,". 

20 


Job  XT,  24. 


Ibid.  21. 


MaUh.xiy, 
33. 


ENARRATIO   IN  CAP.  V   LIBRI   SAPIKNTI^.    —   ART.  V  479 

Uatth.wv,  que  in  ignem  projicientur  aeternum.  Quod  A  et    accusabuntur   a   conscientia    propria. 
'    ■       totum  eos  promeruisse,  protestabuntur  eo-      Sicque  justis  in  sublime  scandentibus,  ipsi 
rum  facinora  :  quorum  sibi  conscii  erunt,      deprimentur  in  ima. 


ARTICULUS   V 

EXPOSITIO   CAPITULI   QUINTI    :    TUNG   STABUNT   JUSTI   IN   MAGNA   GONSTANTIA. 


OUAM    diversimode   justus    Deus   post  B       Vidcntes  turhabuntur  fimore  horribili.        2 

hanc  vitam  tractet  justos  et  impios,  Nec  mirum,  quia  horrendum  est  incidere  Hebr.xM. 

1       hic  narratur.  Tunc,  scilicet  in  futuro  ge-  in  manus  Dei  viventis.  Videntes,  inquam, 

nerali  ac  finali  judicio  :  de  quo  in  fine  Judicem  omnipotentem  iratum  :  quem  of- 

?np.iv.2o.  prsecedentis  fertur  capituli,  Venient  in  co-  fenderunt,  blasphemaverunt,  spreverunt. 

gitatione  peccatorum  suorum  timidi ;  «^'a-  Qui  in  Apocalypsi  ita  describitur  :  Vidi  ^poc. .,12- 

wa<(/..xxv.  buntjusti  ad  dexteram  Judicis  elevati  in  vestitum  podere,  et  oculi  ejus  ut  flamma  '"^- 

aere,  in  magna  constantia,  id  est  in  im-  ignis,  et  pedes  ejus  similes  aurichalco,  sic- 

mobili  securitate,  ac  insuperabili  fortitu-  ut  in  camino  ardenti,  et  vox  illius  tan- 

dine,  adversus  eos  qui  se  angustiaverunt ,  quam  vox  aquarum  multarum,  et  de  ore 

id  est    contra  suos  persecutores,   a   qui-  ejus  gladius  ex  utraque  parte  acutus  exi- 

bus  fuerunt  oppressi  atque  afflicti.  Gontra  bat,  et  facies  ejus  sicut  sol  lucet  in  virtute 

quos  movebuntur   zelo   justitiae,  zelantes  G  sua.  Quibus  verbis   adjecit  Joannes   :  Et   md.  17. 

pro  Judice,  et  pro  divinse  majestatis   ho-  quum  vidissem  eum,  cecidi  ad  pedes  ejus 

nore,  ut  satisfiat  Deo  per  condemnationem  tanquam  mortuus.  Si  ergo  imaginaria  vi- 

iniquorum,  pro  injuriis  et  offensis  ipsius;  sio  judicis  hujus  fuit  ita  terribilis  etiam 

non  autem  zelo  invidiae  aut  vindictae,  nisi  S.  Joanni,  quod  ex  ejus  horrore  cecidit 

in  quantum  vindicta  est  effectus  justitise.  tantus  Apostolus  tanquam  mortuus  :  quid 

Juxta  quem  modum,  vindicta  esse  pars  ju-  mirum,  si  iniqui  et  reprobi  in  die  judicii, 

stitiae  perhibetur  Et  qui  abstulerunt  labo-  ex  reali  et  sensitiva  judicis  hujus  visione 

res  eorum,  id  est,  bona  eorum  opera  im-  turbabuntur  timore  horribili  ?  Turbabun- 

pediverunt  pro  posse,  et  virtiiosos  eorum  tur  quoque  tam  horribiliter  ex  magnifica 

labores   ac  patientias   in  adversis,  atque  apparitione  et  inspectione  justorum,  quos 

certamina  pro  Deo  et  fide,  reputaverunt  pro  nihilo  reputaverunt  et  angustiaverunt. 

cassos  et  vanos,  nuUa  mercede  beata  re-  D  Tertio,  turbabuntur  ex  sui  ipsorum  inspe- 

munerandos.  Laboraverunt  quoque  justi  ctione   :  quia  deformiora   et  horribiliora 

convertere  proximos,  quorum   conversio-  erunt  eorum  corpora,  quam  fuerunt  quan- 

nem  impii  impediebant  pro  viribus.  Inter-  do  in  monumentis  erant  pro  media  parte 

dum  etiam  sumitur  labor  pro  temporali  a  vermibus  serpentibusque  corrosa.  Quar- 

possessione,  quse  laboribus  congregatur  et  to,  ineffabiliter  turbabuntur  prae  horrore 

's.  civ,44.  colitur,  sicut  in  Psalmo  :  Dedit  illis  regio-  sententise  contra  se  proferendae,  atque  im- 

nes  gentium,  et  labores  populorum  posse-  minentis  damnationis  geternae. 

derunt.   Tales  autem  labores  abstulerunt  Et  mirabuntur  in  subitatione  insperatce 

impii  justis,  praesertim  martyribus,  juxta  salutis,  id  est  de  hoc,  quod  electi  et  justi 

iebr,\,u.  id   ad  Hebrgeos  :  Rapinam   bonorum    ve-  tam  repente  et  improvise  eis  apparent  in 

strorum  cum  gaudio  suscepistis.  gloria  tanta,  et  tantam  saiutem  sunt  con- 


480 


ENARRATIO   IN   CAP.  V  LIBRI   SAPIENTI.«.    —   ART.  V 


3 

IS.  LXV,  14 


I  Thess.  V 
3. 


Ezech.xw, 
24. 

Ibid.  xvui, 
21,  22. 


diceiiles 


II  Mach.n, 
13. 


/iebr.  XII, 


17. 


yVum. XXIII, 
10. 


secuti,  quam  reprobi  nequaquam  putave- 
runt  eos  consecuturos.  Tunc,  ut  sanctus 
testatur  Hieronymus,  judicaturo  Domino 
lugubre  mundus  immugiet,  et  tribus  ad 
tribum  pectora  feriet ;  potentissimi  quon- 
dam  reges  nudo  latere  palpitabunt.  Tunc 
Aristotelis  argumenta  non  proderunt,  quum 
venerit  filius  illius  pauperculae  qusestua- 
riae  judicare  fines  terrae. 

Gemenles  prce  angustia  spiritus  :  juxta 
illud  Isaiae  :  Ecce  servi  mei  laudabunt  prae 
exsultatione  cordis,  et  vos  clamabitis  prae 
dolore  cordis,  et  prsB  contritione  spiritus 
ululabitis.  Hinc  ait  et  Apostolus  :  Repenti- 
nus  eis  superveniet  interitus,  sicut  dolor 
in  utero  habentis.  Verum,  juxta  Ezechielis 
oraculum,  Gement  gemitibus  incircumci- 
sorum  :  quia  non  erit  gemitus  poenilentiae 
salutaris,  de  quo  loqiiitur  Dominus,  In 
quacumque  hora  peccator  ingemucrit  pro 
peccatis  suis,  omnium  iniquitatum  ejus 
non  recordabor;  sed  erit  gemitus  desola- 
tionis  extremge,  procedens  ex  servili  dolore 
et  desperante  moerore.  Unde  subjungitur  : 
dicent'  intra  se,  id  est  cogitabunt,  jjtfjti- 
tentiam  agentes,  id  est,  dolorem  habentes 
de  suis  peccatis,  non  utique  ex  caritate, 
nec  zelo  justitiae,  nec  virtutis  seu  boni 
honesli  amore;  sed  ex  servili  tanlarum 
poenarum  timore,  ef  ex  amorc  |)iivat()  ac 
improbo  sui,  quo  adversa  reiugicnt.  l*aMii- 
tebunl  igilur  se  peccasse,  non  in  quanfuin 
peccata  sunf  offensiva  inhonorafivaque 
Dei,  et  sincerifati  virtufum  confraria,  sed 
in  quantum  sunt  eis  fantae  miseriae  causa. 
Talis  fuit  paMiifentia  vifiosi  .Vntiochi,  de 
quo  fcrfur,  qiiod  orabat  scelestus  Domi- 
num,  a  quo  non  eiat  inisericordiam  conse- 
cuturus;  poenitenfia  quoque  Ksaii,  dc  qiio 
scriptum  est  ad  Hebra^os,  Non  invenif  poe- 
iiilentiaB  locum,  quanquam  cum  lacrimis 
inqiiisissel  eam.  Hoc  modo  solenf  iniscri 
paMiitcre  in  magna  infirmitatc.  inslanti- 
qiic  morte,  qui  fempore  juventiitis  ac  sa- 
nitalis  nolunt  a  vitiis  abslinere,  dicentes 
cum  Balaam,  Moriatur  (id  est,  a  corporc 
separetur)  anima  inea  morte  justorum  ; 
vifam  vero  jusforum  reniiunt  sequi,  dicen- 


A  tes  cum  pravis  discipulis,  Durus  est  hic    Joann.  vi, 
sermo.  Et  pro}  angustia,  id  est  desolatio-  ^'" 
ne,  tristifia   et  pressura,  spiritus,  id  est 
animae   suae,  gementes  interiori  dicfione, 
ut  tactum  est. 

Hi  sunt  c/uos  aliqunndo  Jiabuimus  in 
derisum.  Quemadmodum  quarfo  Regum  le- 
guntur  principes  dixisse  ad  Jehu  de  filio 
prophetarum  misso  ab  Eliseo  :  Quid  venit  w  Reg.w, 
insanus  iste  ad  te?  Nam  carnalis  homo  I^; 

1  Cor.  11,14. 

non  sapit  ea  quae  sunt  Spiritus  Dei,  sed 
stulfitia  est  illi.  quod  perfinet  ad  salutem. 

B  Hinc  vitiis  obtenebrati,  transitoria  et  sen- 
sibilia  toto  cupientes  affectu,  eos  despi- 
ciunt  et  irrident  quos  vident  lalia  asper- 
nari.  Hinc  justi  in  Psalmo  dicunt  :Posuisti  Ps.  xlih, 
nos  in  similitudinem  genfibus,  commotio-  '^'  '^' 
nem  capitis  in  popiilis,  subsannationem  et 
derisum  his  qui  sunt  in  circuilu  nostro. 
Et  in  similitudinem,  id  est  proverbium, 
improperii :  id  est,  fanfum  contempsimus 
eos  velut  miserrimos,  quod  volentes  aliciii 
maledicere,  formam  sumpsimus  maledi- 
cendi  ex  eis,  dicendo  :  Accidat  tibi  sicut 

G  Laurentio  aut  Vincenfio. 

Nos  insensati,  id  est  vera  et  salutari  sa-       4 
pienfia  deslitufi.  utpole  carnalia,  non  di- 
vina   ac  spiritiialia,  sapientes,  gusfantes, 
amantes,  vitam  illorum  (vstimabamus  in- 
saniam.\i\Q.\vco  dixit  Ezechiel  insanis  filiis 
Israel   :   Ego  portenliim    vcslrum.   Paulus  Ezech.xH, 
(luotiiic  (]orinthiis  scribens  :  Tantiiiam  pur-  "; 
gainenla,inquif,  hujus  miindi  facti  sumus,  13. 
omniiim  peripseina  iisque  aAhnc.Et  finem 
illorum  sine  honore  :  id  est,  aesfimabamus 
qiiod  mortem  eorum  niillus  honor,  nulla 

D  gloria  consoqucretur.  Idco  scriptuin  cst  in 
Isaia  :  Jiislus  perif,  et  non  esf  qui  recogi-  /,.,.,11,1. 
fet ;  cf  viri  inisericordia^  lollunfur,  et  non 
esf  qui  inlelligat.  Inf  Threnis  etiam  Israel 
ait  :  Posuif  me  in  provcrbium  vulgi,  et  fa- /06  xvn,  e. 
ctus  sum  quasi  vas  inutile.  Quomodo  com-       5 
puttrti  siint   iutcr  filios   Dci,  id  est   inler  . 
elccfos  ef  Sanctos,  et  inler  angelos  Dei  ? 
De  quibus  Deus  loqiiitur  ad  Job  :  Ubi  eras,     ibtd. 
(juum  mc  laudarenf  simul  aslra  matulina,  ****'"•''•'• 
cl  jiibilarcnl  omncs  filii  Dei  ?  Et  inter  San- 
ctos  sors,  id  est  hcrcditaria  portio,  illorum 


ENARRATIO   IN   CAP.  V   LIBRI   SAPIENTLE.    —   ART.  V 


481 


est :  quia  cum  Sanctis  ceternam  beatitudi-  A 
nem  sunt  sortiti,  prout  primo  Rcgum  in 
[Reg.w^i.  cantico  Anna  fatctur  :  Suscitat  Dominus 
de  pulvere  egenum,  et  de  stercore  elevat 
pauperem,  ut  sedeat  cum  principibus,  et 
solium  glorise  teneat. 

6  Ergo  erravimus,  id  est,  ex  isto  perpen- 
dimus  nos  errasse,  a  vla  veritatls,  id  est  a 
notitia  et  tenore  veritatis  vitee,  veritatis 
doctrinae,  et  veritatis  justitiae;  et  justiiiw 
lumen  non  luxit  nobis  :  id  est,  ab  increa- 
ta  luce,  a  qua  omnis  procedit  justitia,  il- 
lustrati  non  sumus  lumine  supernaturali  B 
gratise  ac  virtulum,  quia  posuimus  obicem 
ilhiminationi  ipsius,  qui  quantum  in  se 
est,  omnibus  prsesto  est,  imo  aversos  in- 
vitat  ad  se ;  naturali  tamen  ingenio  uni- 
versos  illustrat :  de  quo  accipi  potest  illud 

Ps.  IV,  7.  Psalmistae,  Signatum  est  super  nos  lumen 
vultus  tui,  Domine;  et  illud  B.  Joannis, 

^ann.  1,9.  Erat  lux  vcra,  quse  illuminat  omnem  ho- 
minem  venientem  in  hunc  mundum.  Et 
Sol  intelligentioi  non  est  ortus  nobis,  id 
est,Ghristus  evangelicse  legis  dator,  non  se 
infudit  cordibus  nostris.  Unde  et  ad  Corin-  C 

II  Cor.  IV,  thios  scribit  Apostolus  :  Deus  hujus  saeculi 

*■  excaecavit  mentes  infidelium,  ut  non  ful- 

geat  eis  Evangelium  gloriae  Christi. 

7  Lassati  sumus  in  via  iniquitatis  et  per- 
ditionis,  id  est  in  operibus,  curis  et  occu- 
pationibus  vitiorum,  quibus  annexse  sunt 
multse  anguslise,  afflictiones  ac  tsedia.  Pro- 

Fccie.u,  pter  quod  dicitur  in  Ecclesiaste  :  Homini 
^^'  bono  dedit  Deus  sapientiam  et  scientiam 

et  laetitiam,  peccatori  autem  afflictionem 
et  curam  superfluam.  Aliqua  etiam  vitia 
in  se  ipsis  afflictione,  molestia  atque  pe-  D 
riculis  plena  sunt  :  ut  ira,  invidia,  amari- 
tudo,  indignatio,  impatientia,  furtum,  ra- 
pina ;  sed  et  ipsas  voluptates  gustus  ac 
tactus  concomitantur  multa  incommoda. 
Et  ambulavimus  vias  difficiles.  0  quam 
difficiles  ac  molestas  vias,  occupationes, 
labores,  incedunt  ambitiosi  et  lubrici;  quot 
resistentias  patiuntur  ;  quoties  cassatur 
eorum  conatus,  et  frustratur  fine  inten- 
to  1  Quam  multi  e  regione  contra  eos  in- 
cedunt,  a  quibus  multoties  opprimuntur, 

T.  7. 


ita  quod  recte  in  liI)ro  Job  dictum  cst : 
Invohitse  sunt   semitse  gressuum    eorum.  /o6vi,  i8. 
Viam  autem  Domini,  id  est  arctam  viam 
saIutis,conversationem  poenitenlialem,ob- 
servanliam  prwccptorum,  id  cst  evangeli- 
cae  legis  doctrinam,  et  Christum,  qui  ait, 
Ego  sum  via,  verilas,et  vita,  ignoravimus,  joann.iiy, 
id  est,   formatam  practicamque  notitiam  ^' 
non  habuimus  rerum  illarum,  scd  infor- 
mem  ac  nudam  nolitiam.  Non  tamen  per 
hoc  excusantur,  quoniam  juris,  quod  quis 
scire  tenctur,  ignorantia  non  excusat ;  sic- 
ut  nec  ignorantia  crassa  seu  affectata. 

Quid  nobis  profuit  superbia  ?  aut  divi-        8 
tiarumjactantia  quid  contulit  nobis?  quasi 
dicant  :  Nil  profuit  nobis  ad  salutem,  imo 
plurimum   impedivit  et   nocuit,    nostras- 
que  animas  spirilualiter  intcremit.  Quod 
consequenter  per  multas  similitudines  pan- 
dunt.   Transierunt   omnia   illa   tanquam       9 
umbra,  id  est  velocissime,  inslar  umbrae. 
Nam  et  vita  praesens  est  cursus  ad  mor- 
tem,  et  instabilissima  valde,  ita  ut  dicat 
apostolus  Jacobus  :  Quae  est  vita  vestra?   jacob.iw, 
Vapor  est  ad  modicum  parens,   deinceps  '^' 
exterminabitur.  Et  tanquam  nuntius  prce- 
currens.  Unde  Job  asserit  :  Dies  mei  velo-  yo6ix,25, 
ciores  fuerunt  cursore;  transierunt  quasi  "-^- 
naves  poma  portantes.  Hinc  sequitur  :  et       10 
tanquam  navis  qua'  pertransit  fiuctuan- 
tem,  id  est  inundantem,  aquam  :  cujus, 
quum  prmterierit ,  non  est  vestigium  in- 
venire,  id  est  impressionem  aut   signum 
transitus  ejus,  neque  semitam  carince  illius 
in  fiuctibus.  Garina,  vocatur  venter  navis, 
scindens  et  deprimens  aquam,  non  tamen 
relinquens  in  ea  stabilem   impressuram. 
Aut  avis  qum  transvolat  in  aere  :  cujus       11 
nullum  invenitur  argumentum  itineris  il- 
lius,  id  est  indicium  sui  volatus,  sed  tan- 
tum  sonitus  alarum  verberans  levem  ven- 
tum  :  et  scindens  per  vim  itineris  aerem, 
commotis   alis    transvolavit ;  et  post  hoc 
nullum  signum  invenitur  itineris  illius, 
Aut  tanquam  sagitta  emissa  in  locum  de-       12 
stinaium,  id  est  intentum,  divisus  aer  ex 
sagitta  volante  in  eo  :  quia  duo  corpora 
non  possunt  naturaliter  esse  in  uno  loco, 

31 


482 


ENARRATIO    IN   CAP.  V    LIBRI    SAPIENTI^. 


ART.   V 


ideo  unum  alteri  cedit,  et  mollius  duriori ; 
continuo,  id  est  statim,  in  se  reclusus  esf , 
ut  ignoretur  transitus  illius  :  aer  enim 
est  maxime  fluxibilis,  mollis,  et  refluens 
in  se. 
13  Sic  et  nos  nati,  continuo  desivimus  es- 

se  :  id  est,  ab  exordio  quo  coepimus  esse, 
coepimus  et  deficere  ac  corrumpi,  co  quod 
sumus  ex  contrariis  compositi,  in  quibus 
unum  corruptive  seu  Isesive  agit  in  aliud, 
scilicet  calidum  naturale,  in  humidum  ra- 
dicalc  :  et  qiianto  phis  protendilur  vita, 
tanto  plus  breviatur.  Quidquid  enim  pra?- 
teriit,  jam  ex  ea  deperiit,  et  ei  abscissum 
est.  Sicque  vil»  islius  decursus,  instar 
prgediclarum  volubilium  rerum,  omnino 
instabilis  esl,  el  incerta  ejus  duratio.  Un- 

/oAxx,8.  de  in  Job  legitur  de  iniquo  :  Velut  somni- 
um  avolans  non  invenielur;  transiel  quasi 
visio  nocturna.  Et  de  se  ipso  sanclus  Job 

/iid.  vii.u.  loquilur  :  Dies  mei  velocius  Iransieiunl, 
quam  a  texente  tela  succidilur. llinc  loqui- 
/s. xr, c.  lur  ct  Isaias  :  Omnis  caro  fcenum,  el  om- 
nis  gloria  ejus  quasi  flos  agri.Horum  ergo 
consideratione  discamus  transiloria  asper- 
nari,  el  spirilualia  ac  divina  tolo  corde 
amplecli;  et  ibi  sinl  fi.xa  dcsideiia  no- 
stra,  ubi  polerimus  bcaliliuline  adimpleri 
aeterna. 

Et  virtutis  quidem  nullum  sigmim  va- 
luimus  ostendcrt',  id  est  nullum  opus  ha- 
bitus  virluosi  :  (luia  jiigihM-  eramiis  malis 
inlenli,  ila  iiiiod  arrcciiva  vis  noslra  erat 
quasi  immubililala  iu  vitiis,  et  sic  non 
valuimus,  id  est,  vix  aut  difficiiller  poliii- 
mus,  aliquid  honi  efficere,  aul  \iitiitfm 
habere.  Juxla  qucm  sensiim  Chrislus  in 

.i/a»/i.xii,  1'^vangelio  loquilur  :  niiomodo  poleslis  lo- 

^'"  qiii   bona.  (iiium    silis  mali  '.  Philosopliiis 

(jii0(iue  arfirmal,  quod  inconlineiis  vnll 
conlinere,  sed  non  potest.  Vel,  Xulliim 
signum  virlutis,  id   esl   firmae  stahililalis, 

job\w,i.  juxta  illud  Job  :  llomo  (piasi  flos  egrediliir 
el  conlerilur,  el  fugil  vcliil  iimbra,  et 
nunijuam  in  eodem  slatii  peiiiianet.  In 
iiiulignitulc  (lutviii  iiuslra,  id  esl  viliosi- 
latc  habiluala,  qua  ex  igne  seu  ferventi 
affeclu,    cl    forli    inclinatione    habituum 


A  pravorum  peccavimus,  non  ex  ignorantia 
aut  infirmitate  diimtaxat,  consuinpli  su- 
mus,  id  est  corrupti,  defuncti,  et  finem 
vitae  sortiti ;  spiritualiter  quoque  annihi- 
lati,  et  mortui  corde. 

Talia  dixerunt  in  inferno  hi  qui  pec-  H 
caverunt.  Jam  dictum  est,  quod  in  die 
judicii  ista  dicturi  sint,  quando  justi  sta- 
bunt  in  magna  constantia  contra  eos  :  quo- 
modo  ergo  nunc  dicitur,  quod  in  inferuo 
dixerunt  hsec?  Praeterea,  qualiter  potuc- 
runt  in  inferno  ita  prudenler  loqui,et  sla- 

B  tum  suum  lam  rationabiliter  considerare, 
qiium  in  Kcclesiasle  legatur,  Ouodcumque  EccU.w, 
polesl  inanus  tua,  inslanter  operare,  quia  '*'■ 
nec  opus,  nec  ratio,  nec  sapientia,  nec 
scientia,  erunt  apud  inferos?  Rcspondetur, 
quod  damnati  in  inferno  locati,  possunt 
haec  dicere  eliam  ante  diem  judicii.  Vel 
infernus  vocatur  omnis  locus  punitionis 
(lamualorum.  .\d  aliud  respondetur,  quod 
damnali  considerare  queunt  ea  qua)  aug- 
menlativa  snnt  calamilatis  eorum,  non  ea 
quae  possent  relevare  eamdem,  prout  ple- 

C  nius  super  Ecclesiaslen  fuit  expositum.  Et    ibidem. 
merito  isla  dixerunt,  quoniam  spes  impii       15 
lanquaiu  lanugo  esf,   qua'  a   vento  tolli- 
tur,  id  est  vana,  fallax.  el   facillime  per- 
iens,  quia  in  rebus  transiloriis  et  caducis 
figit    spem   suam.  Conlra  quem  loquilur 
Jeremias   :  .Maledictus  homo  qui  eonfidil /er.  xvn.s. 
in    homine,    et    ponil    carnem   brachium 
siiiim,  el  a  Domiiio  recedit  cor  ejus.  Porro 
laiuigo    esl    flos  Iribuli  :  qui  desiccatus, 
lcvi  molu  ferliir  in  aerem  et  dissipalur, 
(luemadmodum    spuina    ac    fiimus,   alque 

D  memoria  hospitis,  nna  lanlum  nocle  ali- 
cubi  hospitati.  De  quibus  mox  addilur  :  ct 
lau(/uam  .sjiuma  gracilis  ex  inundalione 
a^pia*  consiirgens,  qxuv  a  procdla,  id  esl 
tcmpestale,  dispergitur ;  et  tanquam  fu- 
mus  qui  a  vento  diffusus  est,  id  esl  hinc 
inde  fusiis  ac  dissipatus  :  unde  ait  Psal- 
mista.  Defccerunt  sicut  fumus  dies  mei;  ps.ci,i>. 
ct  faiiqua)n  mcmoria  /lospifis  unius  diei 
prcvfcrcuntis. 

Pra):terea,  reproborum  vanilalc,  inslabi- 
lilate  et  aMumiia  descriplis,   ul   opposita 


ENARRATIO   IN    CAP.  V    LIBRI    SAPIENTI^. 


ART.   V 


483 


16 


I  Cor.  Mii, 
8. 


Joann.  xi, 
26. 

Ibid.  viii, 
52. 


\Joann.m, 


I  Cor.  xiii, 
12. 


Ps.  Liv,23. 


17 


juxta  se  posita  hicidius  pateanl,  subditur  A 
de  electorum  proprietale,  relicilatc  el  glo- 
ria  :  Justi  autCDi  in  perpetiium  vivent  : 
quia  in  sseculo  isto  vivunt  per  carilatem, 
quse  nunquam  excidit,  et  in  futuro  per 
beatam  fruitionem.  Et  ita  hic  vivunt  vila 
gratise,  de  qua  transferuntur  ad  vitam  glo- 
riae.  Quod  si  ad  tempus  in  purgatorio  de- 
tineantur,  manent  ibidem  in  caritate  et 
gratia,  et  vehementissime  adspirant  ad 
gloriam,  cujus  dilalio  eis  ineffabilitcr  est 
poenosa.  Hinc  in  Evangelio  asserit  Chri- 
stus  :  Qui  credit  in  me,  non  morietur  in  B 
seternum;  itemque,  Si  quis  serinonem  me- 
um  servaverit,  non  gustabit  mortem  in 
aeternum. 

Et  apud  Dominum  est  merces  corum  : 
id  est,  tota  eorum  salus  ac  prsemium  es- 
sentiale  consistit  in  Deo,  videlicet  in  im- 
mediata,  clara,  faciali  ac  fruitiva  visione 
ipsius.  Accidentale  autem  prsemium  cons:- 
sfit  in  rebus  et  objectis  creatis,  ad  Deum 
relatis  :  prsesertim  in  Christi  humanitate, 
deinde  in  gloriosissimse  Virginis  intuitio- 
ne,  ac  deinceps  in  omnium  supernorum  C 
civium  mutua  contuitione,  societate,  dile- 
ctione,  communione.  Hinc  ait  in  prima  sua 
Canonica  Joannes  apostolus  :  Nunc  fiiii 
Dei  sumus,  et  nondum  apparuit  quid  eri- 
mus.  Scimus  quoniam  quum  apparuerit, 
similes  ei  erimus,  quia  videbimus  eum 
sicuti  est.  Pauius  quoque  :  Videmus,  in- 
quit,  nunc  per  speculum  in  aenigmate, 
tune  autem  facie  ad  faciem.  Et  cogitatio 
illorum  apucl  Allissimum.  In  hac  etenim 
vita  conantur  cogitationes  suas  stabilire  in 
Deo,  juxta  illud,  Jacta  cogitatum  tuum  in  D 
Dominum;  et  tota  eorum  intentio  fertur  in 
Deum,  ad  cujus  honorem  ac  gloriam  ordi- 
nant  se  et  omnia  sua.  Porro  in  patria  co- 
gitatio  eorum  est  immobilitata  in  Deo,  nec 
ibi  sunt  cogitationes  volubiies  sicut  modo. 
Nulia  vero  potest  ibi  evagatio  cordis  con- 
sistere  :  quoniam  quidquid  aliud  cogitant 
quam  Deum,  indeviabiliter  referunt  in 
eum. 

Ideo  accipient  regnum  decoris  de  manu 
Domini,  id  est  splendidissimum   illud  re- 


gnum  coeleste,  de  omnipotenti  liberalitate 

Salvatoris   :  qui   dicef,  Venile,   benedicfi  Matth.-x.x\, 

Patris  mei,  percipite  regnum  quod  vobis   *' 

paratum  est  ab  origine  mundi.  De  quo  ait 

Propheta  :  Domine,  dilexi  decorem  domus  /'.9.  xxv, s. 

fuse,  et  locum  habifafionis  glorise  fua3;  et 

Isaias  :  Non  erit  tibi  sol  amplius  ad  lucen-  /s.  i.x,  lo. 

dum  per  diem,  nec  splendor  lunse  illumi- 

nabitte;  sed  erit  tibi  Dominus  in  iucem 

sempiternam,    et   Deus    tuus    in   gloriam 

tuam.  Et  diadema  speciei  de  manu  Domi- 

ni,  id  est  coronam  pulchritudinis  gloriosce, 

quae  est  aurea,  scilicet  prsemium  essentia- 

le.  De  qua  fertur  in  Psalmo  :  Posuisti  in  ps.  .xx,4. 

capite  ejus  coronam  de  lapide  prefioso; 

itemque,  Gloria  et  honore  coronasti  eum,  Ps.  vm.e. 

Domine.  Quoniam  dextera  sua  teget  eos, 

id  esf,  per  virtutem  gratiosse  suse  prsesen- 

tise   hic   eos   operiet,  eisque   obumbrabit 

contra  sesfum  tenfationum  et  impugnafio- 

nes  concupiscentiarum ;  et  brachio  suo  de- 

fendet  illos,  id  est,  virfute  et  omnipofenfia 

sua  afque  per  dona  gratise  suae  contra  in- 

visibiles  ac  visibiles  hostes  eos  tuebitur  : 

non  ut  non  impugnentur,  sed  ne  finalifer 

ac  spirilualiter  superenfur,  sed  magis  prse- 

valeant  :  quemadmodum  scriptum  est,  Do-  ps.xxvii,8. 

minus  fortitudo  plebis  suae,  et  protector 

salvationum   Christi    sui  est.  Ideo   exora- 

mus  :  Custodi  me,  Domine,  ut  pupillam  /^s.  xvi,8. 

oculi ;  sub  umbra  alarum  tuarum  protege 

me.  Hinc  hortatur  Apostolus  :  Conforta-  Ephes.M, 

mini  in  Domino,  et  in    potentia  virfutis  *''■ 

ejus.  Et   apud   Isaiam    inducitur  :   Super  /s. w,  s, e. 

omnem  gloriam  protectio  erit  in  umbra- 

culum  diei  ab  sestu,  et  in  securitatem  et 

absconsionem  a  turbine  et  a  pluvia.  Hoc 

est  quod  promittitur  in  Psalmo  :  Scapu- Ps.xc,  4,5. 

lis   suis  obumbrabit  tibi,  et  sub   pennis 

ejus  sperabis  ;  scuto  circumdabit  te  veri- 

tas  ejus. 

Consequenter  describitur  impiorum  pu- 
nitio,  magis  quam  ante  in  speciali  :  et  lo- 
quitur  de  Deo  quasi  de  homine  judicante, 
irato,  seque  armante,  et  alios  in  adjuto- 
rium  assumente  adversus  reos.Frequenter 
equidem  loquitur  Scriptura  de  Deo  morc 
humano,  ut  humanae  mentis  imbecillitas 


484 


ENARRATIO    IN   CAP.  V   LIBRI    SAPIENTI^. 


ART.    V 


25 


amplius  informetur,  ac  fortius  compunga-  A 

18  tur.  Et  accipiel  armaturam  zelus  illius  : 
id  est,  amor  Dei  ad  justitiam,  et  zelatio 
ejus  contra  iniquitatem,  per  modum  ar- 
mantis  se  procedet  contra  iniquos.  Porro 
arma  Dei  sunt,  omnipotentia,  justitia,  ve-  , 
ritas  ejus  :  quae  dicitur  accipere,  quando 
per  ea  procedit  in  actum,  juxta  illud  in 

Apoc.xi,i7.  Apocalypsi  :  Gratias  agimus  libi,  Domine 
Deus  omnipotcns,  qui  accepisti  virtutem 

Ps.  XXXIV,  tuam  magnam.  Unde  orat  vir  sanctus  :  Ap- 
prehende  arma  et  scutum,  et  exsurge  in 
adjutorium  mihi.  Sic  homo  dicitur  pedem  B 
suum  accipere,  quando  cum  eo  aliquem 
trudil.  Et  armabit,  id  est,  expeditam  ef- 
ficacemque  faciet,  crealurayn  ad  uUionem 
inimicorum,  id  est,  ad  puniendum  per 
creaturam  subjectorum  vitia  iniquorum, 
qui  sunl  adversarii  Dei :  quos  Deo  jubente 
ignis  succendet,  et  celera  eiementa  aiTli- 
gent,  impressioncs(jue  aeris  pcrtenebunt, 
Luc.  XXI,  sicut  Christus  prajdixit  :  Erunt  signa  in 
sole  et  luna  et  stellis,  et  in  terra  pressura 
gentium  pr»  confusione  sonilus  maris  et 
fiuctuum.  C 

19  Induet  pro  thorace  justitiam,  id  est, 
propria  justitia  utetur  pro  iorti  lorica ;  et 
accipict  pro  galea  judicium  certma  :  id 
est,  tam  evidenler  justum  exercebit  ju- 
dicium,  quod  nullus  poterit  reciamare, 
omnesque  scient  reclissimum  cjus  esse 
judicium.  Sumct  scutum  inexputjnabile, 
itiijKitatcm  :  id  est,  cTquilale  sua  pielali 
contemperala,  pro  invincibili  et  iinperfo- 
rabili  scuto  uletur.  Aeuet  autem  diram 
iram  in  lanceam  :  id  est,  severa  ultione 
lanquam  lancea  punget  reos;  et  pugnabit  D 
cum  illo  orbis  (errarum  contra  inse/isa- 
tos  :  id  est,  lerra,  el  contenla  in  ea,  Deo 
jubente,  impiorum  augebunl  loiinenta,  et 
crcatura?  Creatoris  sui  ulciscenlur  inju- 
riam.  Nam  et  maximi  erunl  tunc  lerrfc 
molus,  ealigo,  el  tempestates. 

22  Ibunt  directe  emissioncs  fulgurum  :  id 

esl,  coruscationcs  terribiles  dirigcnlur  in 
iinpios,  et  horienda  tiinc  ficul  lonitiua, 
miilto  majora  quain  olim  in  .Egyplo;  et 
tanquam  a  bene  curvato  areu  nubium  cx- 


20 


21 


terminabuntur  :  id  est,  sicut  lineae  quse 
apparent  in  iride,  quando  sunt  nubes  in 
aere,  cito  disparent  et  dissolvuntur ;  sic 
impii  expellentur  a  superficie  terrae,  et  ab 
electorum  cohabitatione ;  et  ad  certum  lo- 
cum  insilient,  id  est,  in  profunda  infero- 
rum  projicientur,  terra  os  suum  aperiente, 
eosque  absorbente  :  et  ibi,  juxta  Isaiam, 
claudcntur  in  carcere.  Et  a  petrosa  ira 
plence  mittentur  grandines,  id  est,  ab  ira 
et  rigorosilate  Dei,  instar  petrarum  acuta 
ac  dura,  emittentur  grandincs  maximse, 
velut  saxa,  super  iniquos.  De  his  in  Apo- 
calypsi  multa  dicuntur.  Figuraque  horum 
fuerunl  qu®  sub  Moysc  in  .Egypto  fie- 
bant  :  ubi  ignis,  grando  et  fulguia  pariter 
ferebantur.  Unde  in  Psalmo  :  Pluet  super 
peccatores  laqueos;  ignis,  sulfiir  et  spiri- 
tus  procellarum,  pars  calicis(id  est  pa?njp) 
eoium.  Excandescet  in  illos  aqua  maris  : 
id  est,  mare  sua  elevatione,  turbatione  ac 
sonitu,  quasi  iratum  se  monslrabit  ad- 
versus  malignos ;  et  flumina  concurrent 
duriter,  id  est,  terribiliter  confluent,  qua- 
si  furentia,  et  exeunlia  sua  loca. 

Con/ra  illos  stabit  spirifus  virtutis,  id 
est  ventus  fortis,  vel  angelica  virlus  ma- 
ledictos  accusans,  et  minisleria  exhibens 
in  miraculosa  pradictorum  productione; 
et  tanquam  turbo  venti  dividet  illos  ab 
electis,  sicut  in  i-^vangelio  legitur  :  Exi- 
bunl  angeli,  el  scparabunl  malos  de  medio 
justoriim,  et  millent  illos  in  caminum 
ignis.  liinc  siibdilur  :  ef  ad  eremum  perdu- 
cet  omnem  terra/n  iniquitatis  illorum,  id 
esl,  lerrenam  et  carnalem  congregationem 
impiorum  inipellel  ad  locum  infernalem  : 
qua?  est  lerra  desolalissima.  infrucluosa, 
lerra  famis  et  silis,  alque  imago  mortis.  De 
qua  sanctus  Job  loqiiitur  :  Dimilte  me  an- 
te(juam  vadam,  el  non  reverlar,  ad  lerram 
lenebrosam  et  opertain  mortis  caligine, 
terram  niiseriiPet  lenebrarum;  ubi  uinbra 
mortis.  et  nulliis  ordo,  sed  sempilernus 
horror  inhabitat.  Ef  malignitas  everfet 
sedes  jiotentium  :  id  esl,  impietas  et  abu- 
sus  potenlium  ernnt  causa,  quod  ipsi  cum 
sua  potestate  dejicienlur  ac  disperibunt. 


Is.  XXIV, 22. 

23 


Apoe.  VIII, 
7;xi,19;xvi, 
21. 


Exod.  IX, 
24,  23. 
Pi.  X,  7. 


24 


Malth.Mti, 
49.  50. 


yo6x,20- 


ENARRATIO   IN   CAP.  VI    LIBRI   SAPIENTLE. 


ART.  VI 


485 


Sap.yt,!.  De  qiiibus  scquenli  capitulo  lcgilur  :  Po-  A 
tentes  potenter  tormenta  paticntur. 
1  Quum  ergo  hsec  ita  se  habcant,  Melior, 

(cap.  vi)  j^  pgj^  virtuosior  atque  salubrior,  est  sa- 
pientia,  per  quam  Deo  adhseretur  ac  de- 
servitur,  et  prsefata  mala  horribilia  eva- 
dentur,  qitam  vires  corporales  potcntium; 
et  vir  prudens,  qui  discrete  se  habet,  et 
vitiis  spretis,  inhaeret  virtutibus,  rationa- 
bilc  obsequium  exhibens  Deo,  melior  est 
quamfortis  corpore,  secundum  quod  talis. 

Amos  11,(4.  De  quo  Amos  propheta  testatur  :  Peribit 

fuga  a  veloce,  ct  fortis  non  salvabit  ani-  B 
mam  suam.  Juxta  hunc  modum  et  Salo- 

Proi'.  XVI,  mon  dixit  :  Melior  est  patiens  viro  forli; 
et  qui  dominatur  animo  suo,  expugnatore 
urbium. 

Ecce  quam  terribiliter  descripta  sunt 
hic  futurum  judicium,  supplicia  rcprobo- 
rum,  et  consummatio  mundi.  Merito  ergo 
dixit  S.  Hieronymus  :  Sive  comedo,  sive 
bibo,  sive  aliud  quid  ago,  semper  vidctur 
mihi  tuba  illa  sonare  in  auribus  meis  : 
Surgite,   m.ortui,   venite  ad   judicium.   Si 


32 


Sanctus  ille  ita  expavil,  qualiter  nos  for- 
midarc  oporlct,  ac  vivere  timorate?  Prae- 
sertim  quum  et  beatissimus  princeps  dicat 
Apostolorum  :  Adveniel  autem  dies  Domi-  wpetr.m, 
ni  tanquam  fur  :  in  quo  coeli  magno  im-  '  "" 
pelu  transient,  elemenla  vero  calore  sol- 
ventur,  terra  aulem  et  quse  in  ipsa  sunt 
opcra,  exurenlur.  Quuin  ergo  ha?c  om- 
nia  dissolvenda  sint,  quales  oportet  nos 
esse  in  sanctis  conversationibus  ct  pictati- 
bus,  exspectantes  et  properantes  in  adven- 
tum  diei  Domini,  per  quem  coeli  arden- 
tes  solventur,  et  elementa  ignis  ardore 
tabescent? 

Postremo  et  id  sciendum,  quia  quod  di- 
ctum  est  hic  de  armatura  Dei,  consonat  ei, 
vel  sumptum  videtur  ex  eo,  quod  apud 
Isaiam  scriplum  est  :  Indutus  est  Dominus  /s.ux.i?, 
justitia  ut  lorica,  et  galea  salutis  in  capile  '**" 
ejus;  indutus  est  vestimentis  ultionis,  et 
opertus  est  quasi  pallio  zeli,  sicut  ad 
vindiclam,  quasi  ad  retributionem  indi- 
gnationis  hostibus  suis,  et  vicissitudinem 
inimicis. 


ARTICULUS  VI 


ELUCIDATIO   CAPITULI   SEXTI    :    AUDITE   ERGO,   REGES,    ET    INTELLIGITE. 


ADMOiNET  auctor  hic  ad  sapientia?  de-  G 
siderium  ac  amorem  :  et  quia  haec 
potissime  est  necessaria  his  qui  prsesunt, 
primo  illos  alloquitur.  Audite  ergo,  reges, 
et  intelligite  :  id  est,  quum  tam  horrenda 
damnatio  instet  iniquis,  sapientia  quoque 
melior  sit  quam  vires;  idcirco  audile  au- 
ribus  corporis,  et  inlelligite  audita  auribus 
mentis ;  discite  ea  quse  di\cd.m.,  j udices  fi- 
nium  terrcv,  id  est  hominum  habitantium 
ubique  terrarum,  ut  possilis  et  alios  edo- 
cere.  Unusquisque  enim  scire  tenetur,  et 
diligentissime  discere  debet  ea  quse  ad  su-  D 
um  pertinent  slatum  ac  gradum  :qualenus 
juxta  sua?  exigentiam  vocationis,  ambulet 


digne  Deo ;  et  qui  in  aliquo  est  constitutus    Coioss.  i, 
officio,  illud  idonee  exsequatur.  Pra^hete  ^^^'^^^^^^^- 
aures  cordis  ac  corporis,  per  diligentem       3 
auscullalionem,  vos  qui  continetis,  id  est, 
subjeclas  vobis  fenetis,  et  in  unam  poli- 
tiam,Iegem,seu  observantiam  conservatis, 
seu  a  transgressionibus  reprimitis,  multitu- 
dincs  hominum.Qui  enim  eidem  superiori 
subduntur,  per  comparationcm  ad  illum 
sunt  unum  corpus,  una  collectio,  una  com- 
munitas,    et   comparantur  ad   illum   sic- 
ut  membra  ad  capul.  Et  placetis  vobis  in 
turbis  nationum,  id   est,   complacentiam 
habetis  in  primatu  ac  pra>sidentia  vestra 
super  turbas  subdilorum.  Sic  autem  dele- 


486 


ENARRATIO    IN   CAP.   VI    LIBRI    SAPIENTl.E.    —    .\RT.  VI 


/}om. XIII, I. 

Joann.  xix, 
li. 


Hotn.  XIII, 
♦,6. 


Osee\it\,  4, 


ctari,  est  elationis,  ambitionis,   insipien-  A 
tise,  et  gloriae  vanse,  quum  dieat  Grcgo- 
rius  :  Unusquisque   pra>sidens   toties   ad 
apostasiae  eulpam  labilur,  quoties  homini- 
bus  praeesse  delectatur.  Talis  etenim  per- 
pendit  suum  officium  tanquam  primatum     , 
et  sui  ipsius  dignitatem  et  elevationem, 
non    tanquam    onus   ac   servitulem  ;   nec 
pensat  divini  judicii  districtionem,  nec  in- 
sufficientiam   propriam.   Delectari  autem 
in    fructu  officii,  seu   digna  exsecutione 
ipsius,  vel  in  officio  propter  hujusmodi 
fructum,  et  hoc  solum   in  Domino,   cum  H 
humili  regratiatione  adscribendo  ei  omne 
bonum,  non  est  iilicitum. 

Denique  in  his,  per  reges,  judices,  ac 
principes,  infelligendi  sunt  utriusque  ju- 
ris  primates  :  ufpote  tam  spirituales  quam 
sseculares  recfores ;  imo  spiriluales  praeci- 
pue,  quorum  mulfo  major  esf  dignifas,  et 
qui  ad  perfecfionem  lcnenfur  majorem. 
Ha^c  duo  jura,  sunt  duo  gladii,ef  duo  ocu- 
li,  duoque  luminaria  magna  in  ipso  Eccle- 
siae  corpore;  sed  quo  major  ef  ciaiior  est 
sol  quam  hina,  eo  prsestanfior  ac  himino-  C 
sior  esl  spiritualis  pofeslas  sa^culaii.  VA 
sicut  sol  lunam  ilhiminaf.  sic  spirilualis 
sai^cularem  doceie  alque  dirigere  habel  : 
sicut  el  anima,  corpus. 

Itaque,  o  pr;osidenles,  adverfile  ista, 
Quoniam  dala  cst  a  Domino  potealas  vo- 
his  pr.Tlafiea,  priesidenfialis  aucforitas.  et 
temporale  dominium,  ct  virtiis  punitiva 
ef  correctiva  reorum,  af)  Altissimo  :  (juia 
non  est  potestas  nisi  a  Deo,  fesfe  Aposfo- 
lo,  imo  el  (Ihrislo,  qiii  dixil  IMIalo  :  Non 
haberes  adversus  ine  polestafnn  iillain,  1) 
nisi  dafum  fibi  essef  desuper.  Hinc  sipcu- 
lares  quoque  princij)es,  seeundiim  .\po- 
stolum,  minisfri  afqiK"  vicarii  Dei  sunl. 
Nec  obstat  qiiod  Dominus  loquitur  per 
Osee,  de  vitiosis  principihiis  :  de  quibus 
agitiir  el  liic,  qiiia  paiilo  posl  subditiir, 
Quum  essetis  niinislri  rcgni  illiiis,  non  re- 
cle  judicaslis  :  non,  intjuam.  ohslal  ijiiod 
per  Osce  loculus  csl  Doiiiiniis  :  Ipsi  icgna- 
verunl,  et  non  cx  me  ;  principes  exslile- 
runt,  et  non  cognovi.   Kx  (jiiibus  verbis 


sequi  videfur,  quod  non  acceperunt  suam 
a  Domino  pofestatem.  Et  respondendum, 
quod  potestas  ipsa  a  Deo  est,  non  autem 
pofestatis  abusus,  ob  quem  dicuntur  non 
regnasse  ex  Deo,  nisi  permissive  :  secun- 
dum  quod  apud  eumdem  Piophetam  pro- 
testafur,  Dabo  fibi  regem  in  furore  meo.  Oseexm, 
De  quo  etiam  in  libro  Job  asseritur  :  Qui  ",-. 

^  yOO  XXXIV, 

regnare  facif  hominem  hypocritam,  pro-  3o. 
pter  peccafa  populi.  Qui  interrogahxt  ope- 
ra  vefitra,\d  est,  examinabit  vos  de  actibus 
veslris,  imo  et  de  omissionihus  agendo- 
rum  ;  et  cogitationes  scrutahitur,  id  est, 
non  solum  opera  vesfra  exteriora,  sed  et 
actus  vestros  inleriores,  videlicel  cogita- 
tioncs  et  affectiones,  discutief,  dijudica- 
bit,  discernef. 

Quoniam  quum  essetis  ministri  regni  5 
illius,  id  est  servi  et  vicarii  Dei  in  regimi- 
ne  populi  ejus.  Ouocirca  inquiritur,  qua- 
lifer  vifiosi  praesidcnfcs,  efiam  infideles, 
dicanlur  servi  Dei  afqiie  ininisfri.  Hespon- 
delur.  quod  servi  sunl  Dei,  non  servitute 
carilatis  ac  obedienliae  salutaris,  sed  ratio- 
ne  gencralis  subjecfionis,  et  quanluni  ad 
id  quod  bcne  agiinf.  loqiicndo  de  bene 
agcrc  in  gencrc.  Sic  cnim  subserviiint 
Deo.  cfiam  ignorantcs,  juxfa  illud  :  Dei  flom.xm,*. 
minisfcr  cst,  in  iram  ei  qui  inale  agit.Xam 
cf  per  cos  Dciis  providcnfiae  suae  effeclus 
prosequifur,  piouf  ibidem  rursus  asserit 
Paulus  :  Dei  ininisfri  sunf,  in  hoc  ipsum  ibid.  e. 
scrvienfcs.  Xon  rcctc  Jtffficastis  subdifos 
vcstros,  iino  nec  vosmcfipsos  :  si  enim 
vos  ipsos  dijudicaretis,  vifam  vestram  cor- 
rigeretis;  nec  custodistis  legcm  justitiee, 
i(l  est  legem  naluralcm  :  cujus  rcnovatio 
alqiic  siijiplclio  fiiil  lcx  scripta;  ulramque 
vcro  cvangclica  lcx  peifccil.  rndc  polest 
jicr  lcgcin  jiistiliip,  Dccalogus  accipi.  cujiis 
pra^cepla  sunl  de  operibus  jiisliliae.  Nc- 
(jKc  secundum  voluntatem  Dci  amhulastis, 
servando  praecepla,  el  cxemplariter  coram 
subdilis  conversando  ac  sinc  pcrsonarum 
acccptionc  j)iofcr(>n(Io  scnlcnliani,  cl  ca- 
stigando  jicccantcs.  .Ncmpc,  iil  ail  .\mbro- 
sius  :  .\Iaximum  crimen  in  praesidcnlibus 
csl.quod  altcndunl  pcrsonas,  non  causas. 


XX.XVI 


ENARRATIO    IN    CAP.  VI    LIBRI    SAPIENTLE.    —    ART.  VI  487 

6  Horrende  et  cito  apparebit  vobis,\6.  est,  A  qiiia  et,  ceteris  paribus,  niinora  sunt  eo- 
terribiliter  ac  celeriler  judicabit  vos,  et  rum  peccata,  id  est,  in  hac  vita  plura  ha- 
per  justitise  suee  effectuni,  per  prsetactam  bent  adversa,  et  a  majoribus  corripiunlur. 
discussionem  ac  reprobationem  vobis  ap-  Ideo  loquitur  Isaias  :  Pauperum  suorum /«. xux,i3 
parebit,  non  solum  in  generali  judicio,sed  miserebitur.  Tales  quoque  communiter  ex 

et  in  hora  morlis  vestr»  per  particiilare  infirmitate  vel  ignorantia  peccant.  Po/e«- 

judicium,  mox  ut  anima  fuerit  separata  a  tes  aulem  potenter,  id  est  intense  et  acri- 

corpore,  dicente  Apostolo   ad  Hebrseos   :  ter,  tormenta  patientur.  Non  de  omnibus 

Hebr.ix,  Slatutum  cst  hominibus  semel  mori,  post  potentibus  dictum  est  hoc,  quum  scriptum 

hoc   autem  judicium.  Unde  legitur  apud  sit,  Deus  potentes  non  abjicit,  quum  et  m 

jacob.x.o.  Jacobum  :  Ecce  Judex  ante  januam  adsi-  ipse  sit  potens;  sed  de  potentibus  violen 

stit.   Quoniam  judicium   durissimum  in  tis,   superbis,   concessa   sibi  potentia  ab- 
his  qui  pra'sunt,  fiet  :  id  est,  ipsos  praesi-  B  utentibus  :  de  quibus  gloriosissima  Virgo, 

dentes  Judex  coelestis  dislrictissime  judi-  Deposuit,  inquit,  polentes  de  sede.  Zwc.  1,52. 

cabit  atque   acerrime  puniet,  si  prsefalo  ISlon  enim  subtrahet  personam  cujus-       8 

modo  habuerint  se.  Eorum  enim  peccata,  quaru  Deus,  qui  est  omnium  dominator : 

ceteris  paribus,  sunt  graviora  :  quia  quo  id   est,   nullum  quantumlibet  parvum,  a 

gradus  et  dignitas  altior,  eo  lapsus  major  sua  providentia  et  judicio  eximit  aut  ex- 

et  gravior;  et  quo  dignioris  sunt  officii,eo  cludit,  nec  ab  eo,  quod  meruit,  demit  aut 

virtuosiores  esse  tenentur.  Eorum  quoque  removet  in  hora  judicii  ejus;  nec  verebi- 

peccata   plurimos   scandalizant,  et  maxi-  tur  magnitudinem  cujusquam,  quum  ipse 

mum  damnum  inferunl  Deo   :  quia  suis  sit  omnibus  infinite  potentior.  Qui  ait  per 

scandalositatibus,  negligentiis,  et  perver-  Jeremiam  :Quis  similis  mei  ?  aut  quis  sus-   Jer.\ux, 

sitatibus  plures  trahunt  ad  damnationem.  tinebit  me?  aut  quis  est  iste  pastor,  qui  '''''■'**• 
Sunt   etiam   maxime  infideles  'u\^vdi{\(\\\cQ,vQ?,\?>\dii\\A{\x\mQo'^.Quoniampusilliimct 
Deo,  cujus  vices  gerunt,  nec  implent.  In-      viaf/num  ipse  fecit :  nulla  autem  est  com- 

super,  quum  de   suis   dignitatibus  atque  paratio  creatursB  ad  Creatorem,  sicut  nec 

officiis  consequantur  a  subditis  suis  com-  finiti  ad  infinitum ;  et  cequaliter  est  illi 

moda  et  honores,  nec  tamen  condigna  suo-  cura  de  omnibus  hominibus,  scilicet  pu- 

rum  exsecutione  officiorum  hsec  merean-  sillis  et  magnis.  Porro  cura  in  Deo,  non 

tur;   nec   subjectis   impendant   quod   eis  est  aliqua  inquieta  sollicitudo,  sed  tran- 

tenentur,  sed  eos  potius  scandalizent,  gra-  quillissima  providentia  ejus,  quse  in  ipso 

vent,  ac  perdant  :  nonne  justissimum  est,  omnium  invariabili  provisore,  una  ac  sim- 

ut  durissimum  seu  rigorosissimum  eis  fiat  plex  est  :  et  loquendo  de  hominibus,  ut 

judicium?  Hinc  Jacobus  in  sua  scribit  Ca-  liomines  sunt,  sic  sequaliter  est  ei  cura  de 

/6irf.  III,  1.  nonica  :  Nolite  plures  magistri  fieri,  fra-  omnibus,  et  omnes  vult  fieri  salvos,  nec  irm.11,4. 
tres  mei,  scientes  quia  gravius  judicium  D  est  apud  eum  personarum  acceptio.  Ve-  iiPar.xix, 

accipitis.  Itaque,  quo  plus  evadunt  huma-  rumtamen,  loquendo   in  speciali,  secun-  \'^^°jP]^'^^ 

na  judicia,  eo  horribilius  incidunt  in  divi-  dum  quod   aliqui  sunt   elecli,  aliqui  re-  vi,9;Co/oss. 

na;etqui  nunc  per  prsesidentes  punit  vi-  probi ;  et  hoc,  in    multiplici  differentia, '."'/t';"'^"" 

tia  subditorum,  paulo  post  per  se  ipsum  quoniam  quidam   sunt  magis   aut  minus 

/06  XXXIV,  puniet  prgesidentium  scelera.  Qui,  ut  in  electi  et  justi,  aliqui  vero  magis  aut  minus 

**' '^-       Job  habetur,  dicit  regi,  Apostata;  qui  vo-  injusti  ac  reprobi  :  secundum  hoc  habet 

cat  duces,  impios ;  qui  non  accipit  perso-  omnipotens  Deus  de  aliquibus  curam  et 

nas  principum,  nec  cognovit  tyrannum.  providentiam  magis  aut  minus  specialem. 

7  Exiguo  enim  conceditur  misericordia,\A  Fortioribus  autem  fortiludine    sua  dete-        9 
est,  hominibus  egenis  et  parvi  status,  faci-    "stabiliter  abutentibus,  fortior  insfat  cru- 
lius  Deus  ignoscit,  et  mitius  judicat  eos  :  ciatio. 


488 


ENARRATIO    IN   CAP.  VI    LIBRI    SAPIENTLE.    —   ART.  VI 


5,  6. 


10  Ad  iws  ergo,  reges,  id  est  prsesidentes 
in  ecclesiastico  aut  civili  regimine,  siint  hi 
sermones  mei  :  quia  vos  specialiter  cupio 
informare,  tamen  ad  subditorum  profe- 
ctum,quibus  valde  prodest  bona  majorum 
instructio ;  ut  discatis  sapientiam,  et  non 
excidatis,  id  est,  non  deficiatis  a  tenore 

11  justitiae  et  veritatis  agnitione.  Qui  enim 
custodierint  justifiam,  id  est,  in  veritate 
et  observatione  justitige  usque  in  finem 
permanserint,  prout  sanctus  Job  fatetur  : 

/o6  XXVII,  Donec  deficiam,  non  recedam  ab  innocen- 
tia  mea  ;  justificationem  quam  coepi  te- 
nere,  non  deseram ;  justc  JKdicabuntur. 
Certum  est  quod  etiam  impii  juste  judica- 
buntur  :  ideo  isfud  infelligendum  est  de 
judicio  approbationis  et  beata?  remunera- 

p«.vii,9.  tionis,  de  quo  ait  Propheta,  Judica  me, 
Domine,  secundum  justitiam  meam,  et  se- 
cundum  innocentiam  meam  super  me.  Et 
qui  didicerint  justa,  id  cst  divina  priece- 
pfa  et  jura,  ac  sacra>  Scripturae  sapienlia- 
lia  documenfa,  ita  ut  faciant  ea,  invenient 
quid  respondeant,  id  esl,  iu  judicio  pro  se 
rafionem  rcddere  poferunt.  Proponenlibus 
quoque  sibi  dubia.  dabunf  veraui  sohilio- 
nem  ;  ct  incjuiicnfil^us  ralionem  et  c.xpo- 
silionem  eorum  qua?  fi<h'i  sunf,  promptuui 
dabunt   responsum.  Unde  admonet  prin- 

iPeir.iw,  ceps  Apostoh)rum  :  Parali  semper  ad  sa- 
tisfacfioncm  omni  petenfi  vos  rafionem  de 
ea,  qufc  in  vobis  esl,  fide  et  spe.  Unde  et 
Paulus  de    instilutione  episcopi   loquens, 

Tit.x,^.  ail  :  Pofens  sif  e.xhortaii  in  «hjclrina  sana, 
•  cos     et  eis*qui  confradicunt,  resislere*.  Con- 

'  arpuerp  ,      .  .  .... 

12  cupiscite  ergo  concupiscentia  intelleclua- 
/•«.ixxxiii,  li  :  de  qua  in  Psalmo,  Conciipiscit  el  defi- 

cit  anima  inea  in  alria  Domini;  scrmones 
meos,  et  diligite  ii/os,  ct  liabcbitis  disci- 
plinam,  id  esl  scienliam  a  magisfris  acce- 
plam  ;  correptionem  quoque  libenfer  acci- 
pietis. 

Deniquc  qua>  sequunlur,  de  increafa  Sa- 
pienfia  accipi  possunf,  dc  sapienfia  quo- 
que  qua?  cst  doniim  pra>cipuum  Spirifus. 

13  Clara  cst,  ct  i/ikc  ninujuaiu  inarccscit ,  sa- 
pientia.  Increala  elenim  Sapienlia,  esf  hi.x 
purilalis   immensa?,   ef   verifas   superpuh 


15 


3. 


A  cherrima  omnino  invariabilis,  ut  infra 
magis  patebit.  Et  facile  videtiir  ab  /tis 
qui  diligunt  eam  :  quia  per  fidem  forma- 
tam  ac  donum  sapientiae  eam  contem- 
plantur;  et  invenitur  ab  his  qui  qucerunt 
.illam.  Ipsa  enim  horfatur  ac  protestatur  : 
Quserite,  et  invenietis;  pulsafe,  ef  aperie- 
tur  vobis.  Omnis  enim  qui  petit,  accipif; 
et  qui  quaerit,  invenif.  Pra^occupat  qui 
se  concupiscunt ,  id  est,  gratiose  praevenit 
eos,  ef  frequenter  eos  illuminat  et  accen- 
dit,   antequam.  rogent,  sicut  ait  vir  san- 

B  ctus  :  .Misericordia  ejus  prseveniet  me;  ut 
illis  se  prior  ostendat  per  illuminationem 
infernam  :  famen  in  hac  vifa  communiter 
per  speculum  in  senigmafe.  Nam  et  ipsa 
inqiiit  :  Ego  sfo  ad  ostium,et  puIso;atque 
in  Canficis,  Aperi  mihi,  soror  mea,  spon- 
sa.  Qui  de  luce  vigilaverit  ad  illam,  id 
esf,  cifo  ac  mane,  et  stafim  in  e.xordio 
illustrationis  inferna*,diligenter  et  fervide 
applicucrif  ac  disposuerif  se  ad  eam,  non 
laborabit,  id  esf,  non  indigebif  mulfum 
fafigari  pro  ejus  adepfione,  infusione  seu 

C  incremento.  Ouum  enim  fecerit  homo  quod 
suum  est.  Deus  gialiam  mo.\  apponit  aut 
perficit.  Ideo  subdifur  :  assidcntcm  cnim 
il/am  foribus  suis  inveniet,  id  est  prompfe 
ef  ulfro  se  offerenfem,  ac  per  e.xleriorum 
sensuum  objecla  se  ingerenfem  ac  pra?- 
sentanfem  :  quia  in  illis,  tanquam  in  effe- 
clibus  suis,  relucel. 

Cogitarc  cri/<>  dc  i//a,  .scnsus  csf  con- 
summatus  :  id  esf.  perfecfio  intellecfus 
consisfit  in  consideralione  el  conlempla- 
tione  Sa[)ientia'  hujus  :  secundum  quod  ait 

D  ad  Pafrem.  Haec  est  vita  a>ferna,  ut  cogno- 
scant  te  solum  verum  Deum,  el  quem  mi- 
sisti  Jesum  Cihristum;  et  per  Jeremiam,  In 
hoc  gloriefur,  qui  gloriatur,  scire  et  nosse 
me.  Ef  qui  vigilavcrif  propfer  iUam,  id 
est,  conlinuando  vigilias  oraverif,  cf  per 
alia  exercifia  sfuduerif  pro  ejus  infusione 
ef  incremenfo,  cito  sccuruserif  :  id  esf,  in 
ea  ef  per  eam  in  fantiim  proficief,  qiiod 
vaniim  el  inordiiiatum  timorem  excliidet, 
el  confidens  ac  c(Uislaus  eril  in  Domino, 
et  fanquam  leo  confidens,  absque  ferrore 


Matth.Mu, 

7,  8. 

14 


P«.LV1II,I1. 


I  Cor.  XIII, 

Apoc.\n,iO. 
Cant.\,i. 


15 


16 


yoan». XVII, 
3. 

Jer.  IX,  24. 


Pror. 

XXVIII,  I. 


ENARRATIO   IN   CAP.  VI   LIBRI   SAPIENTI.E.    —   ART.  VI 


489 


qiiiescet.  Sicque  conveniet  sibi,  et  expe- 

Prov.x\,io.  rielur  quod  scriptum  est   :  Secura  mens 

quasi   juge  convivium.  Omnia   bona  haec 

confert  sapientia.  Propter  quod  in  Prover- 

/ftirf.xxiv,  biis  dictum  est  :  Yir  sapiens  fortis  est,  et 

vir  doctus  robustus.  Contemplatur  etenim 

Omnipotentem  ubique  pra^sentem,  atque 

sperantes  in  se  protegentem,   sine  cujus 

permissione  nil  potest  pars  adversa  infer- 

Pi. XXVI,  1.  re.  Ideo  dixit  vir  sanctus  :  Dominus  illu- 

minatio  mea  et  salus  mea  :  quem  timebo'? 

17  QHoniam  dif/nos  se  ipsa  circuit,  id  est, 
undique  protegit  et  custodit,  qua'rens  ut 
quaeratur,  id  est,  instigans  ad  se  inqui- 
rendam,  et  in  viis  suis  ostendens  se  illis 
hilariter,  id  est,  in  actibus  sibi  placenti- 
bus,  scilicet  exsecutionibus  praeceptorum, 
praesertim  in  adimpletione  prseceptorum 
caritatis  Dei  ac  proximi,  gratiose  manife- 
stans  se  illis.  In  virtuosis  equidem  actibus 

EcciiiiAd.  adest.  Ideo  in  Ecclesiastico  dicitur  :  Dili- 
gite  Dominum,  et  illuminabuntur  corda 
veslra.  Et  in  Evangelio  apertissime  prote- 

/oann.xiv,  statur  :  Si  quis  diligit  me,  sermonem  me- 

^^'  um  servabit,  et  Pater  meus  diliget  eum ; 

et  ad  eum  veniemus,  et  mansionem  apud 

'providen-  ciim  faciemus.  £Jt  in  omni  prudentia*  oc- 
curret  illis,  id  est,  in  omni  actu  quo  pru- 
denter,  discrete,  et  rationabiliter  occupant 
se,  prsebet  eis  subsidium.  Ipsa  quoque  in 
omni,  id  est  cum  perfecta  et  summa  pru- 
dentia,  facit  hoc. 

18  Initium  enim  illius,  verissima  est  di- 
sciplina'  concupiscentia  :  id  est,  sincerum 
desiderium  instructionis,  est  initium  ac- 
quirendi  sapientiam  istam.  Hoc  enim  de- 
siderium,  facit  hominem  docilem  et  in- 
tentum  ad  illuminationem  divinam,  an- 
gelicam  ac  humanam,  et  ad  lectionem 
Scripturae.  Docilitas  vero  ponitur  prima 
pars  prudentiae,  ac  sapientise  infusse  seu 

19  acquisitse.  Cura  ergo  disciplina',  id  est 
sollicitudo  seu  diligentia  acquirendi  disci- 
plinam,  seu  proficiendi  in  ea,  dilectio  est, 
id  est  signum  et  effectus  dilectionis  sa- 
pientiae;  et  dilectio,  custodia  legum  illius 
est,  id  est,  dilectio  spiritualis,  causa  est 
observationis  pra;ceptorum  sapientise.  Ideo 


tia 


A  in  prima  sua  Canonica  ait  Joannes  :  Hsec  \Joann.v, 
est  caritas,  ut  pra^cepta  ejtis  custodiamus. 
Custoditio  autem  legum,  id  est  observantia 
prseceptorum  seu  adimpletio  legis  natu- 
ralis  et  divinae  ac  positivse,  consummatio 
incorruptionis  est,  id  est  perfecta  integri- 
tas,  reformatio,  sanitas  mentis;  ad  beatam 
quoque  immortalitatem  et  inviolabilem  in- 
tegritatem  aeternae  salutis  perducens.  Ha?c 
nempe  integritas,  est  immunitas  a  peccato, 
quod  mentem  laedit,  corrumpit,  occidit. 
Unde  ait  Apostolus  :  Integer  spiritus   ve-   ir/ie«.s. v, 

B  ster   et   anima  servetur.  De   peccatoribus  ^^' 
autem  fertur  in  Psalmo  :  Corrupti  sunt,  et   Ps.  ui,  2. 
abominabiles  facti  sunt  in  iniquitatibus ; 
et  alibi,  Divisum  est  cor  eorum.  Incorru-  Oseex,2. 
ptio  autem  facit  esse  proximum  Deo  :  quia       "" 
a  Deo  nil  separat  nos,  nisi  pcccatum,  Isaia 
dicente  :  Iniquitates  vestrae  diviserunt  in-  y.s.  lix,2. 
ter  Deum  vestrum  et  vos.  Propter  quod 
iterum  dicit  :  Iste  est   omnis  fructus,  ut /fiirf.xxvn, 
auferatur  iniquitas.  Denique   incorruptio  ^' 
ista   proxime   mentem  disponit   ad   dona 
gloriae  ac  salutem,  quae  est  immediata  et 

G  proxima  unio  mentis  cum  Deo. 

Ex  his  concludit :  Concupiscenfia  itaque  21 
sapientice,  deducet  ad  regnum  perpetuum, 
id  est  ad  beatificam  Deitatis  fruitionem, 
per  profectum  intermedium  ascendentem 
gradatim  atque  paulatim,  sicut  jam  tactum 
est  :  quia  paulatim  proficitur,  nec  subito 
fit  quis  summus. 

Insuper  praeinducta  possunt  exponi  de 
sapientia  creata  infusa,  quae  est  donum, 
cum  profectu  et  illuminatione  sibi  anne- 
xis.  Nam  et  haec  sapientia   clara  est,   id 

D  est  splendidissimus  habitus  mentis,  non 
marcescens,  quantum  in  se  est,  et  manens 
in  patria.  Quse  facile  videtur  et  invenitur  : 
quia  quicumque  habet  carilatem,  habet  et 
sapientiam  istam,  quse  per  actus  suos  pro- 
babiliter  potest  cognosci.  Praeoccupat  quo- 
que  eos  qui  se  concupiscunt,  id  est,  cito 
et  gratiose  infunditur  illis,  cum  praeven- 
tione  benigna,  et  ita  in  ea  proficiunt;  et 
si  quis  eam  non  habet,  quam  cito  veram 
habet  contritionem,  suscipit  ipsam,  quia 
simul   cum    caritate   infunditur.  Et   quia 


490 


ENARRATIO   IN  CAP.  VI  LIBRI  SAPIENTI^. 


ART.  VI 


/s. xr,2.  tam  necessaria  est  ad  salutem.  ct  primum 
ac  nobilissimum  donum  Spiritus  Sancfi; 
ideo  cogitare  de  ea,  qualiler  scilicet  ob- 
tineatur,  conservetur,  perficiatur,  sensus 
est  consummatus,  id  est  perfecta  aclio  in- 
terioris  sensus,  utpole  intellectus.  Kt  sic- 
ut  increata  Sapientia  facit  hominem  cito 
securum  efficienter,  sic  ista  formaliter  : 
quae  et  in  actibus  bonis  facit  hominem 
delectari  in  Deo,  ad  cujus  intuitum  elevat 
mentem. 
22  Si  ergo  delectamini  scdibus,  \e\,  ut  ali- 

qui  habent,  stemmatibus,  id  est  dignitati- 
bus  prgelatura?,  ct  accpiris,  o  rci/cs  popnli , 
id  est  regia  potestate  aut  rognis  :  in  quibus 
delectari,  in  se  vanum,  intimoratum,  et 
ambitiosum  censetur,  ut  dictum  est  super 
illud,  Et  piacetis  vobis  in  turbis  nalio- 
num.  Ideo  sensus  est  :  Si  delectamini,  id 
csl,  si  ordinate  dclcctari  vultis,  sedibus  et 
regnis,  puta  in  Uomino,  ct  in  frnctuosa 
exsecutione  officiorum  vcstrorum,  r//^/f/?V(' 
sapientiam  increatam.  tanquam  principa- 
lc  caritatis  objeclum:  sapienliam  quociue 
infusam  et  acquisilam,  lanquani  medium 
perlingendi  ad  felicilalem  :  xt  in  jjcrpc- 
tuum  rcf/nctis,  'u\  esl,  in  vila  isla  lani 
virtuosc  ac  meriloiie  [)r;psidcalis,  ul  dc 
prffscnli  regno  al(|ue  rcgimine  Iransfera- 
mini  ad  regnum  cirlcslc  :  in  qiio  oinnes 
sunl  gloriose  coronali,  juxla   id   quod  di- 

5n/).  V,  17.  ctum  est  supra,  Ideo  accipicnl  regnum 
2.3  dccoris,  et  diadcma  spccici.  Di/if/ifr  lu- 
mcn  snplcntiiv,  id  esl  sa[)icnliam  luinino- 
sam,  mentis  illuminalivam,  cl  lumcn  illud 
a't('inum  a  ([uo  omnis  sapientia  profluil  : 
yoann.1,0.  dc  ([iio  Joanucs  ail,  Kral  liix  vcra  ([ua" 
illuminat  omncm  homincm  vcnicntcm  in 
hunc  miindum;  (uiincs  t/ni  pmvsfis  /lo/ix- 
ti.s,  ul  siibdilos  possilis  purgarc,  illiimiiia- 
rc,  (lirigere,  imo  vos  ipsos  in  primis   ir- 

Maiih.xv,  reprchcnsibilcs  cxhibcic.  Cjccus  enim  si 
cseco  (lucaliim   pijpbcal,  ambo  in  foveaiu 
cadiint.  Kl   rex   scu  pi;plalus  illilleralus. 
est  ([iiasi  asinus  coronalus. 
24  (jiiiil  cst  iiutciu  sa/)icutia,  ct  (/iicinad- 

moilinn  facta  sit,  id  est  a  Dco  infusa,  vcl 
[)cr  lcctionis  sludium,  propriam  perscru- 


u 


A  tationem,  aut  aliorum  informationem  ac- 
quisita,  refcram;  ct  non  aljscondam  a  vo- 
bis  sacramenta ,  id  est  sacra  mysteria,  et 
occulta  beneficia,  ac  magnifica  et  mystica 
opera,  Dci ,  sed  ab  initio  nativitatis  inoe- 
.stigabo,  id  est,  de  ipsa  sapientia  disseram 
ab  exordio  suae  productionis,  qualiter  sci- 
licct  nala  sit  aul  infusa,  aut  in  mc  seu 
aliis  incepcrit  csse.  Et  hoc  sequenti  capi- 
tulo  ac  deinccps  agit  hic  auctor.  Yel,  In- 
vestigabo  de  me  ipso,  ab  ipso  nativitatis 
meae  exordio,  tractando  de  mea  concepti- 

B  one  ac  nativitale  :  ut  seqiienti  patet  capi- 
tulo.  Et  ponam  in  lucem,  id  esl,  cviden- 
tcr  manifestabo,  scientiam  illius,  id  est 
veram  sapientiae  cognitionem  :  nam  de  sa- 
pienlia,  tanquam  de  objecto,  est  qusedam 
scienlia,  quemadmodum  dc  fide  et  carita- 
te;  et  non  prcetcribo  veritatem  necessariam 
aiit  utilem  sciri  de  ista  maleria.  Xcijuc  25 
cuiii  invidia  tabesccntc  itcr  Iml)cbo  :  id 
est,  invidis  de  aliorum  bono  tristantibus, 
nec  bona  sibi  concessa  communicantibus 
proximis,  non  assimilabor;  imo  caritative 

(\  ac  libcralilcr  commuiiicabo  vobis  s[)iri- 
tualia  bona  mihi  collala:  (juoniam  talis 
Jioiiio,  scilicct  invidus,  non  erit  particc/is 
sapicntia'  quae  cst  donum  :  nisi  de  invi- 
dia  sua  poenilens,  obtineat  caritalcm,  sine 
qua  donum  sapienlia^  non  habcliir.  Sa- 
pi(mtia  lamcn  scholaslica  acquisila  (aiit 
cliain  infiisa.  qiKT  csl  dontim  gralia^  gralis 
daUT)  [)olcsl  cum  mortali  pcccalo  habcri. 

Mulliliido  (iiitcm  sa/>icntium  sanitas  cst       26 
orbis  tcrrarum,\A  est  causa  spirilualis  cu- 
rationis  hominum  commoranlium  in  h(^c 

1)  mundo.  Sapienles  clenini  verbo  el  excm- 
[)lo  aedificanl  alios,  corripiunt,  piirganl.  il- 
liislranl([iic  [)roximos.  [)olissimc  sibi  coin- 
inissos.  Kl  siciit  pcr  sanilatcin  corpus  csl 
a[)lum  ad  cxerccnduin  opera  sibi  convc- 
nicnlia,  sic  gcnus  hiimaniim  pcr  sapicn- 
liam  icddiliir  apliiin  ad  actus  suae  saliilis. 
Idco  Salomon  lo(|iiilur  :  Prcliosi  spirilus  proivv. 
vir  criidiliis:  c\   riiisus,  Labia  sapienliae*  "■"••'■ 

f  JUSll 

eriidiunl  [ilurimos.  Ht  rcj-  sa/ticns  populi 
siahHimcntiiiii  cst  :  quia  slabilil  eos  in  vi- 
la  honcsla,  cl  in  (onvcrsatione  pacifica, 


ENARRATIO   IN   CAP.  VII   LIBRI   SAPIENTI.E. 


ART.  VII 


49i 


sicqiie  merentur  suis  hostibus  prsevalere. 
ideo  beata  est  respublica,  quae  a  sapienti- 
bus  gubernalur,  et  regem  habet  pruden- 
Eceii.x,-2-  tem,  cui  innititur.  Nam  qualis  est  rector 
civitatis,  tales  et  inhabitantes  in  ea.  Ma- 
xime  autem  Christus  rex  noster,  stabili- 
mentum  est  suorum  fidelium  sibi  obedi- 
entium  :  quos  stabiles  atque  immobiles 
facit  in  bono,  et  protegit  ab  adversis. 
27  Ergo  accipite  disciplinam,  id  est  mora- 


A  lem  et  salubrem  informationem,  per  ser- 
moncs  meos,  et  proderit  vobis  ad  salutem  : 
ignoranlia  (luippe  est  periculosissimum 
vitium.  Oportet  enim  in  primis  scire  quid 
fieri  debcat,  quid  vitari.  Ideo,  teste  Apo- 
stolo,  Qui  ignorat,  ignorabitur.  Et  asserit  icor.  mv, 
Dominus  apud  Osee  :  Gonticuit  popuUis  ^^*;^,,,.  g. 
meus,  eo  quod  non  habuerit  scientiam 
Dei  :  quia  tu  scientiam  repulisli,  repellam 
te  ego,  ne  sacerdotio  fungaris  mihi. 


ARTICULUS  VII 


EXPOSITIO   CAPITULI   SEPTIMI    :    SUM   QUIDEM   ET   EGO   MORTALIS    HOMO. 


0 


jSTENSURUS  auctor  hic  quid  sit  sa- 
pientia,  et  multa  sublimia  locuturus, 
propriam  conditionem  et  defectuositatis 
suse  originem  reducit  ad  memoriam,  ad 
dcclarandum  quid  conveniat  sibi  ex  sua 
natura,  et  quid  ex  gratia,  et  ne  videatur 
excedere  suam  mensuram. 

1  Sum  quidem  et  ego  mortalis  homo,  si- 
milis  omnibus,  id  est  ceteris  in  natura 
specifica,  et  cx  genere  terreno,  id  est  car- 
nali  propagine,  illius  qui  prior  facius,  id 
est  formatus  est,  scilicet  Adge  protoplasti 

Cen.  II,  7.  parentis  :  de  quo  legitur,  Formavit  Deus 
hominem  de  limo  terrae ;  et  in  ventre  ma- 
tris  figuratus  sum  caro  :  id  est,  caro  mea 
in  matrice  ex  semine  cst  formata,  et  orga- 
nizata  atque  aptata  ad  animse  susceptio- 
nem.  Totum  autem  a  parte  frequenter  de- 

2  nominationem  sortitur.  Decem  mensium 
tempore  coagulatus  sum  in  sanguine ,  id 
est,  tanto  tempore  fui  in  utero,  et  ad  cor- 
pusculi  soliditatem  redactus  sum  ex  san- 
guinolento  semine  matris  meae  et  ex  semi- 
ne  patris.  Unde  subjungitur  :  ex  semine 
hominis.  Vir  enim  est  perfectior  in  natu- 
ralibus,  et  semen  ejus  in  formatione  habet 
se  per  modum  agentis  :  quia  in  eo  est  vis 
formativa,  formans  semen  ministratum  a 
matre  in  corpusculum  fetus,  concurrente 
influxu  coelesti,  juxta  illud  :  Homo  gene- 


B  rat  hominem  et  sol.  Et  juxta  physicos,  se- 
men  viri  magis  est  candidum,  semen  fe- 
minse  sanguinolentum.  Et  delectamento 
somni  conveniente  :  quia  in  ipsa  conce- 
ptione  fuit  delectatio  magna  et  naturalis, 
rationem  absorbens,  ita  quod  ratio  fuit 
quasi  sopita  et  dormiens,  id  est  ab  usu  et 
actu  proprio  cessans.  Denique,  quamvis 
dicatur  hic,Decem  mensium  tempore,etc., 
non  est  tamen  putandum  quod  omnes  fe- 
tus  humani  tam  diu  in  utero  sint  :  imo 
communiter  dicuntur  novem  mensibus  es- 

G  se  in  utero.  Aliqui  vero  pertingunt  usque 
ad  decimum  mensem  :  qui  magis  vita- 
les  esse  feruntur.  Nonnulli  autem  septimo 
mense,  quidam  octavo  nascuntur. 

Girca  hsec  ait  Glossa  ex  Rabano  :  Goele- 
stis  Adam  sine  virili  semine  natus  de  Vir- 
gine,  proprium  nativitatis  habet  modum  : 
qui  et  mortis  suse  ordinavit  occasum.  De- 
cimo  mense  post  conceptionem,  nativitas 
ejus  celebratur  a  Ghristianis;  et  ab  octavo 
calendas  Aprilis,  quo  conceptus  creditur, 
usque  octavum  calendas  Januarii,  quan- 

D  do  natus  traditur,  ducenti  septuaginla  sex 
dies  numerantur,  id  est  novem  menses,  et 
sex  dies. 

Et  ego  natus  accepi  communem  aerem, 
id  est,  mox  ut  natus  sum,  coepi  per  respi- 

•  rationem   aeris  vivere,  seu  actus  vitales 


492  ENARRATIO   IN  CAP.  VII  LIBRI   SAPIENTI^.    —   ART.  VII 

ostendere,  sicut  et  ceteri;  et  in  similiter  k  ranlia  natus  sum,  optavi  sapientiam  ob- 

faciam  decidi  terram  :  id  est,  egrediendo  tinere. 

ex  utero,  in  terrenum  sustentaculum  de-  Prseterea,  ut  multi  dicunt  expositores, 

scendens,  receptus  sum  ab  obstelrice,  aut  auctor  hujus  voluminis  in  isto  capitulo, 

alia  adsistente ;  et  primam  vocem  similein  sicut  et  in  quibusdam  sequentibus,  in  per- 
omnibus  emisi  j)lorans  :  \di  esX^AWiXSiV  hWo-    ,  sona  loquitur  Salomonis  :  quod  et  infra    vcrs.  t7. 

rum  infantulorum,  in  vocem  lamentatio-  ex   textu   manifeste   ostenditur.    Salomon 

nis  eriipi  statim  ut  ventrem  exivi,  quasi  autem,   data   sibi  desuper  optione,  sapi-   mneg.m, 

ipso  ploratu  contestans,  me  in  vallem  la-  entiam  praelegit,  prout  tertio  Kegum  et  ^'^'Jq^'"^' 

crimarum,  exsiliumque  venisse.  Atque,  ut  secundo  Paralipomenon  recitatur.  Nihilo 

dicitur,   masculus   nascens,   cum   gemitu  minus  quae  hic  dicuntur,  de  quocumque 

dicit,  A;  femina,  E;  veluti  conquerentes  homine  studioso,  desiderio  sapienti»  in- 
de  primorum  transgressione  parenlum,  ob  B  flammato,  pro  maxima  possunt  parte  ex- 

E[,hes.\\,x  quam   nascuntur  proles  irae  atque  mise-  poni. 

riee.  Yerumtamen  Auguslinus  in  libro  de  Et  datus  est  mihi  sensns,  id  est  intelle- 

Civitate   Dei    recilat   Zoroastrem    magica-  ctus    illuminatus,   seu  habitus  sapientiae. 

rum   artium    inventorem,   mox   ut    nalus  Fuit  aulem   Salomoni  infusa,  non  solum 

fuit,  risisse :  quem  risum  Augustinus  mon-  sapientia  quse  est  donum,  sed  et  illa  quae 

struosum  appellat,  fanquam  diabolici  fesli  pertinet   ad   munora  grati»   gratis  datse, 

prjeliidinm.  Aliqui  quoque  dicunt,  Moysen  per  quam  scit  quis  ea  qua>  fidei  sunt,  per- 

4  natum  mox  suse  matii  arrisisse.  In  invo-  suadere,  declarare,  defcndere.  Sapientia 
lumcntis,  id  est  panniculorum  invoiulio-  eliam  natiiralis,  qua?  sludio  humano  natii- 
nibus,  nutritus  sum,  el  curis  magnis.  In-  ralique  ratione  polest  acquiri,  fuit  super- 
fantuli  namque  pannis  involvunlur,  el  ob  naturaliter  ei  infusa.  Et  invocavi,  id  est, 
suam  teneritudinem  alque  mollitiem,  ac  C  ex  intimo  cordis  Dominum  exoravi  pro 
rationis  defeclum,  diu  et  sollicile  custo-  sapicntia!    infusione,    incremento,    perfe- 

5  diuntur  ct  cducantur.  Ncmo  oiitn  ex  rcyi-  clione;  ct  venit  in  mo  spiritus  sapienti(V, 
bus  aliud  habuit  nativitatis  inifrum :\(\eo  id  est  ipsum  sapienlia»  donum  :  quod  no- 
non  est  mirum,  quod  inferiores  ita  pro-  mine  spiritus  designatur,  quia  spirilus 
deunt  in  hanc  lucem.  denolal  quamdam  impulsionem  seu  moli- 

6  rmis  ergo  in  specie  introitus  est  omni-  oneni.  rnde  frequenter  pro  vento  accipi- 
bus  homiuibus  ad  vitam  n&lurip,  ct  similis  tur.  Porro  seplem  dona  faciunt  hominciu 
e.ritus,  iilpole  mors.  I']t  qiiamvis  diversi  promplo  mobilem  ac  dirigibilem  a  Spiiilu 
diversimode  suam  finiant  vilam,  quidain  Sanclo.  IMopter  qiiod  Isaias  loquens  de  eis, 
morle  naturali,  aliqui  violenla  (qiiam  ali-  singula  exprimil  cum  adjeclione  hujiis  no- 

qui    inferunl   sibimelipsis,  alii   [)aliunliir  ininis.  Spirilus  :  Requiescel,  inqiiiens,  su-   /*.  xi,  2. 
al)  aliis)  :  tamen  quanlum  ad  hoc,  esl  om-  D  per  eum  spiritus  Domini,   spiritus  sapi- 

nibus  similis  exitus,  qiiod  per  separatio-  enlia>   et   inlellecliis,    spiiiliis   consilii   et 

nem  anima>  a  coipore,  seu  per  corporalis  forlitudinis,  elc.  Vel,  Spiriliis  sapienlia», 

harmonia!  corruptionem,  exeunl    de   hoc  id  esl  Spiiiliis  Sanclus,  auctor,  doclor  et 

miindo;  et  item,  quod   per  magnam  an-  dalor  sapienti»  salutaris  :  qui  dicitur  S|)i- 

giistiam   el    omnium    terrenoriim    dereli-  riliis  sapientiae,  sicut  et  Spirilus  veritalis. 

clionem.  De  qiio  ail   Salvalor  :  Ouum  venerit  ille  yoann.xvi, 

7  Proptcr  hoc  optavi.  Quasi  dicat  :  Onum  Spirilus  veritalis,  docebit  vos  omnem  ve-  '^* 
tanla   fuerit    defecluosilas   originis   inea\  lilalcm.Qui  venil  in  hominem,  non  locum 
constat  quod  sapientia*  mea?  excellenliam  miilando,  nec  mutalionem  in  se  aliqiiain 

et  gralia)  affluentiam,  a  me  ipso  non  ha-  susliiiendo,    sed    sua   niunera    influendo, 

bui,  sicut  nec  celeri ;  imo,  quia  in  igiio-  gralioseque  inliis  agendo. 


ENARRATIO   IN   CAP.  VII   LIHRI   SAPIENTLE.    —   ART.   VII  493 

8  Et  pneposui  illam  regnis  et  sedihus,  id  A      Venerunt  autem  mihi  omnia  bona  pari-       M 
cst  auctoritalibus  judicialibus ;  ct  divitias      tcr  cum  iila,  scilicet  fama,  gloria,  honor, 

*  duxi    cov^ovaXes  nihil  esse  dixi*  in  comparatio-  opulentia.  Unde  et  fertio  Regum  legitur 

ne  illius  :  quia  incomparabilitcr  melior  Deus  Salomoni  dixisse  :  Quoniam  petisti   mney.m, 

illis  est.  Juxta  quem  modum  ait  Aposto-  sapientiam,  hsec  quoque  quse  non  postula- "' *^' 

Ga/a<.vi,3.  lus  :  Qui  sc  dicit  aliquid  esse,  quum  nihil  sti,dedi  Wh\.  Et  innunierabUAs  honestas,  id 

9  sit.  A^ec  comparavi  illi  in  dignitale  lapi-  est  virtuositas,  modestia,  probitas,^er  ma- 
dem  pretiosum  :  guoniam  omne  aurum  in  nus,  id  est  virtutem  et  actiones,  illius.  Sa- 
comparatione  illius,  arena  est  exigua,  et  pientiro  etenim  quae  est  donum,  connexa 
tanquam  lutum  Kstimabitur  argentum  in  sunt  alia  dona,  ct  virlutcs  infusai  ac  meri- 
conspectu  illius,  id  est  modicse  reputatio-  toria  opera.  Sapientia  quoque  ordinatum 

10  nis  et  res  vilis  sicut  arena.  <S«2J(:r  sa^M^ew,  efficit  hominem,  probatum,  constantem, 

id  est  plus  quam  corporalem  sanitatem,  B  facetum.  Sic  et  Ghristus  disseruit  :Qu8erite  .yjatih.v,, 
aut  temporalem  \)rospenlSi\.em,et  speciem,      primum  regnum  Dei  et  justitiam  ejus,  et  ^^- 
id  est  pulchritudinem,  dilexi  illam.  His      haec  omnia  adjicientur  vobis.  Et  la^tatus       d2 
prou.  m,  consonat  illud  Proverbiorum  :  Beatus  homo      sum  in  omnibus  gaudio   spirituali,  quo- 


13-15. 


qui  invenit  sapientiam,  et  affluit  pruden-  niam  antecedebat  me  ista  sapientia,  id  est, 

tia;  melior  est  acquisitio  ejus  negotiatio-  actiones  meas  prgevenit,  ostendens   mihi 

ne  auri  et  argenti.  Pretiosior  est  sapientia  intus   quid  et  qualiter   operari   deberem 

cunctis  opibus;  et  omnia  quse  desideran-  forinsecus,  tanquam  oplima  ductrix,  per- 

tur,  huic  non  valent  comparari.  Illud  quo-  fundens  et  irradians  mentem.Qui  autem  in 

yofixxviii,  que  Job  :  Nescit  homo  pretium  ejus;  non  omnibus  ordinate  procedit,  pacem  habet, 

13,15,16.   (jabitur  aurum  obrizum  pro  ea,  nec  confe-  et  delectabiliter  operatur,   nec  perturba- 

retur  tinctis  India?  coloribus,  nec  lapidi  tur.  Animus   vero   inordinatus,  sibi    ipsi 

sardonycho   pretiosissimo,    vel   sapphiro.  C  poenalis  ac  gravis  est.  Et  ignorabam  quo- 

Phiiipp.m,  Hinc  et  Apostolus  protestatur  :  Existimo  niam  horum  omnium  mater  est  :  id  est, 

omnia  detrimentum  esse  propter  eminen-  tunc,  quando   sapientiam   hanc    nondum 

tem  scientiam  Domini  nostri  Jesu  Ghristi,  sortitus  fui,  non  putavi  quod  tot  ac  tanta 

proptcr  quam  omnia  arbitror  ut  stercora.  bona  eam  consequerentur,  et  orirentur  ex 

Getera  quoque  dona  gratiae  ac  virtutum,  ea,  quemadmodum  filiae  ex  matre;  sed  de 

ac  spiritualia  charismata,  sunt  exteriori-  hac  re  experientia  docuit  me. 

bus  et  corporalibus  rebus  praestantiora.  Quam  sapientiam  sine  fictione  didici  ex       13 

Et  proposui  pro  luce  habere  illani,  id  revelatione  divina,  aut  aliis  modis,  ut  di- 

est  pro  splendida  ductrice  ac   directrice  ctum  est,  et  sine  invidia  communico  pro- 

mea  in  omnibus.Quemadmodum  enim  lux  ximis,  docendo,  exhortando,  dirigendoque 

exterior  dirigit  foris,  sic  sapientia  intus  et  alios  :  prout  beatissimus  Petrus  liortatur, 

in  cunctis  agendis.  Quoniam  inexstingui-  D  Unusquisque  sicut  accepit  gratiam,  in  al-   \Petr.iy, 

bile  est  lumen  illius.  Lumen  sapientise,  est  terutrum  illam  administrando;  et  honesta-  ^^- 

ipsamet  sapientia  lucens  ac  fulgida  :  quae  tem  illius  non  abscondo,  id  est,  proprieta- 

non  est  exstinguibilis  aut  corruptibilis  di-  tes   sapientiee   hujus   cunctis    aperio   per 

recte  aut  ex  sua  natura;  sed  quanlum  in  verba  et  scripta,  videlicet  dignitatem,  cla- 

se  est,  manet  in  mente  etiam  in  patria,  et  ritatem,  inexstinguibilitatem,  efficaciam, 

icor.xiii,  ita  non  excidit,  sicut  nec  caritas.  Indiget  modestiam,  et  salubritatem  ipsius.   Unde 

tamen  indesinenter  conservatione  divina,  apud  Jacobum  legitur  :  Quse  desursum  est   jacob.m, 

sicut  et   queelibet  res  creata.  Ideo,  sicut  sapientia,   primum    quidem    pudica   est,  '"• 

mortaliter  peccans  caritatem  amittit,quam  deinde  pacifica,  modesta,  suasibilis,  bonis 

Deus  in  eo  conservare  desistit;  sic  perdit  consentiens,  plena  misericordia  et  fructi- 

et  sapientiam  quse  est  donum.  bus  bonis.  Hsec  aulem  docendo,  alios  ad 


494 


ENARRATIO    IN   CAP.  VII    LIBRI   SAPIENTLE.    —    ART.   VII 


10 


sapientise  hujus  amorem  et  amplexum  al- 
licio  et  accendo. 
d4  Infimtus   enim    thesaurm  est,    id  esf, 

opulentia  valde  magna,  et  impreliabile 
bonum  est  sapientia  ista,  hominibus  eam 
habentibus.  Infinitum  quippe  vocatur  in- 
terdiim  aliquid  insolito  modo  magnum. 
Sicque  libro  Josue  leguntur  filii  Ruben  et 
/osue  xxii,  Gad,  fecisse  altare  infinitae  magnitudinis. 
Quo  qui  usi  sunt,  participes  facti  sunt 
amicitia'  Dei  :  id  est,  sapientes  utendo 
dono  sapientiaj  per  conlemplalionem  di- 
vinorum,  et  conversationem  honestam  ac 
ordinalam,  facti  sunt  amici  Uei,  utpote 
Deo  prgecipue  cari,  uniti,  placentes,  et 
conformati  :  quoniam  sicut  vita  superbea- 
tissimi  Dei,  est  suae  geternae  verilalis,  infi- 
nitaeque  bonilatis  contemplalio  alque  dile- 
ctio;  sic  et  tales,  ipsius  Dei  veritatem  et 
bonitalem  pro  modulo  sun  assidue  con- 
templantur  ac  diligunt,  sicque  divinorum 
secretorum  agnitionem  merenlur.  Unde 
Joann.xv,  Ghristus  loquitur  talibus  :  Vos  aulem  dixi 
'"■  amicos,  quia  omnia  quaecumque  audivi  a 

Patre  meo,  nola  feci  vobis.  Propter  disci- 
pliniv  dona  cominendati,  id  esl  commen- 
dabiles  alque  laudabiles  facli  per  opera  ac 
merila  disciplinae,  quain  receperunl. 
15  Mihi  aulem  dcdit  Deus  dicere  ex  sen- 

tentia,  id  est,  sentenlialiter  loqui,  seu  ex 
cerliludine,  gustu  interno  et  experienlia, 
proferre  quae  doceo;  et  prwsumere  di;jiia 
hnriim  qua'  mlhi  dantur,  id  esl  moderale 
atlenlare  talia,  qualia  decel  me  altcnlare, 
juxla  mensuram  gratite  ac  sapienlia^  mihi 
collalae.  Ilaque  non  sum  pr.Tsumpluosus, 
in  alliora  lendendo,  aul  aggrediendo  ea 
quae  vires  gralice  inihi  concessae  excedunt; 
nec  pusillanimis  sum,  non  audendo  mc  ad 
ea  extendere,  sed  in  his  pulius  discrele 
me  habeo. 

Quoniam  ipse  sapientice  dux  est  :  id 
est,  sicut  Deus  est  auclor  sapientiae,  eam 
infundendo,  ila  ducit  ac  dirigit  hominem 
in  usu  s(Mi  actu  sapientiie,  ne  immoderale 
aut  indiscrete  se  habeal  uleiulo  sapienti» 
habilu  :  nescilicel  aliquid  exlranei,  ulpote 
vana  gloria,  elalio,  prjesumplio,  pusillani- 


A  mitas,  indiscretio,  negligentia.  ingratitudo, 
aut  tale  quid,  ei  se  misceal.  Quamvis  enim 
ipsis  donis  atque  virlutibus  nemo  male 
utatur  directe,  ita  quod  elicitive  non  nisi 
actio  bona  procedit  ex  eis;  tamen  nisi  ad- 
,  sit  auxilium  Dei,  et  custodia  cordis,  multa 
se  vitia  ipsis  admiscent,  quae  eorum  ma- 
culant  puritatem,  et  landem  omnino  ea 
corrumpunt.  Denique  Deus  Pafer,  seu  Tri- 
nitas  Deus,  duclor  in  omnibus  fuil  Ghristi 
hominis.  qui  est  sapienlia  Palris,  a  cujus  icor. i,24. 
Spirilu    duclus  est  in    deserlum.  Et   per  Matth.\\,\. 

B  Isaiam    teslalur  :  Spirilus  Domini    super  1s.l%\,\. 
me;  ad  evangelizandum  mansuefis  misif 
me.  Et  sapicntium  emcndator.  Nam  quia 
sapientes  ac  jusfi  quolidie  venialiler  pec- 
canl,   indigent  disciplina.   Ideo  Deus  eos 
emendat  per  adversa,  et  per  vicariorum 
suorum  correpliones  ac  correctiones,  per 
compunctionein   (juoque  internam,   quam 
ingeril  eis.  Unde  raletur  :  Kgo  quos  amo,    a^oc.  m, 
arguo  et  castigo.  Ilinc  Psalmisla  de  Moyse,  '''• 
Aaron,  el  Samuele  loquilur  Deo  :  Deus,  tu  />s.  xcmh, 
propilius  fuisti  eis,  el  ulciscens  in  omnes  ^' 

G  adinvenliones   eorum.    Kst   quoque   Deus 
sapienliiim  emendator,  id  esl  melioralor, 
perficiendo  in  eis  sua  charismala,  ac  per- 
(lucendo  eos  ad  meliorael  viciniora  saluli.  Hebr.\\,9. 
Propler  quod  oravit  vir  sanclus  :  Perfice  Ps.xs\,i. 
gressus  meos  in  semitis  luis. 

/n  manu  enim  illius  ct  nos,et  sermones  16 
nostri,  id  esl,  nos  ipsi,  et  verba  noslra  ac 
documenta,  consliluli  sumus  in  poteslale 
nmnipolenlis  :  quia  in  esse  nalura»  ac  gra- 
liae  indigemus  indesinenler  conservari, 
nec  possumus  aliquid  merilorie  cogilare, 

D  appelere,  loqui  aul    operari,  sine  auxilio 
gratia\  actualiciue   molione    ipsius,    sicuf 
teslatur  Aposl(»liis  :  Kiduciam  talem  habe-   iifonii, 
mus  ad  Deuin  :  non  quod  simus  sufficien-  ^'^- 
tes  cogilare  aliquid  a  nobis,  quasi  ex  no- 
bis;  sed    sufficienlia  noslra   ex  Deo  cst. 
Ilinc  eliam  alio  loco  scriptum  esl  :  Domine,  Eitherxm, 
rcx  omnipolens,  in  ditione  tua  cuncta  sunt  ^- 
posila.  Simili   modo   in  manu  ejus  esl  ct 
omnis  .sajncntia  inenlium  trealarum,  quae 
nec  ad  momenlum   possunl  in  dala  sibi 
sapienlia  permanerc,  nec  ea  salubriler  uli, 


ENARRATIO   IN   CAP.  VII   LIBRI   SAPIENTLE. 


ART.  VII 


495 


sine  conservatione  et  adjutorio  Dei  :  quod 
qui  rite  perpendil,  non  superbit;  et  opc- 
rum  scieutice  disciplina,  id  est  moralis 
doctrina  operum  scientise  ethicsc  ac  practi- 
cae,  ex  qua  opera  bona  reformationesque 
passionum  procedunt  :  et  per  scientiam 
potest  hic  specialiter  prudentia  designari. 
Deinde  auctor  libri   istius,   in  persona 

IT  Salomonis  loquitur  evidenter.  Ipse  enim 
dedit  mihi  horum  cjuw  sunt,  id  est  rerum 
creatarum  exsistentium  in  natura,  scien- 
tiam  veram.  Scientia  namque  infusa  non 
habet  falsilatem  admixtam,  sicut  scientia 
acquisita  et  philosophica  ssepius  habet. 
Istud  autem  intelligitur  de  scientia  natu- 
ralium  qua?  est  donum  gratise  gratis  datse. 
Nam  sequitur  :  ut  sciam  dispositionem  or- 
bis  terrarum.,  id  est,  qualiter  elementum 
terrae  situelur  et  gubernetur  a  Deo,  et  qua- 
liter  ad  alias  mundi  partes  se  habeat, 
quarum  centrum  vocatur ;  et  virtutes  ele- 
mentorum,  id  est  aliorum  trium  elemen- 
torum  qualitates,  ac  vires  activas  atque 
passivas,  et  quse  ex  eis  possint  produci, 
Gen.i,  20.  juxta  illud  :  Producant  aquae  reptile  ani- 
mse  viventis. 

48  Initium  et  consummationem  et  medie- 

tatem  temporum.  Qualiter  tempus  simul 
cum  coelo  et  motu  ipsius  incepit,  et  tan- 
dem  cessante  motu  coeli  deficiet,  et  jam 
interim  currat,  Salomon  novit  :  similiter, 
qualiter  quailibet  temporis  particula  divi- 
datur  in  principium,  medium,  et  finem, 
sicut  et  cetera  continua,  de  quorum  nu- 
mero  tempus  est.  Yerumtamen,  quando 
motus  coeli  cessabit,  tempusque  finietur, 
Matth.  nescivit,  quum  dicat  Salvator  :  De  die  illo 
xxiv,  36       (_  \\o\-a.  nemo  scit;  et  item,  Non  est  ve- 

Act.  I,  7.  '  '. 

strum  nosse  tempora  vel  momenta,  quae 
Pater  posuit  in  sua  potestate.  Vicissitudi- 
num  permutationes,  id  est  variationes  mu- 
tationum  quse  fiunt  secundum  temporum 
cursum,  in  quibus  quandoque  prsedomi- 
natur  frigus,  aliquando  calor;  ef  consum- 
mationes  temporum,  id  est  complementa 
certarum  periodorum  generabilibus  ac  cor- 
ruptibilibus  prsefixarum  :  quia  unicuique 
earum  ex  sua  natura  competit  certa  men- 


A  sura  durationis  :  quae  tamen  in  diversis 
individuis  ex  certis  causis,  ac  principiis 
intrinsccis  aut  extrinsecis,  et  ex  divinae 
providentise  moderatione  multipliciter  va- 
rianfur.  Unde  de  hominis  periodo  legitur 
in  Job  :  Gonstituisti  terminos  ejus,  qui  pra?-  yo6xiv,5. 
teriri  non  poterunt.  Morum  mutationes,  id 
esl,  qualiter  juxta  complexionum  diversi- 
tates  diversi  sint  hominum  mores  :  qui 
tamen  possunt  mutari  de  malo  in  bonum, 
et  econverso,  et  de  bono  in  melius;  ct 
divisioncs  temp)orum  in  dies,  hebdomadas, 

B  menses,  et  annos,  secundum  illud  :  Fiant  oen.  i,  i4. 
luminaria  in  firmamento  coeli,  et  dividant 
diem  ac  noctem,  et  sint  in  signa  et  tem- 
pora,  et  dies  et  annos.  Anni  cursus,  id  19 
est,  qualiter  annus  duret  et  defluat  per 
quatuor  partes  suas  :  quse  sunt,  ver,  sestas, 
autumnus,  et  hiems;  et  stellarum  disposi- 
tiones,  quantum  ad  situm  et  motum  ac 
influentiam.  Haec  scivit  Salomon  saltem 
in  generali,  et  quaedam  in  speciali.  Yerum- 
tamen  non  scivit  omnia  haec  perfecte  et 
in  speciali,  quum  a  quodam  dicatur  : 

C 

Qui  stellas  numeras,  quarum  tu  nomina  solus, 

Signa,  potestates,  loca,  cursus,  tempora  nosti. 

Naturas,  id  est  proprietates,  vires,  effica-       20 
cias,  animalium.-de  quibus  et  philosophi, 
Aristoteles,    Theophrastus,    et    alii   multi 
scripserunt;  et  iras  bestiarum  :  quarum 
multse  sunt  feroces  et  iracundse;  vim  ven- 
torum  :  aliqui  enim  venti  sunt  calidi,  ali- 
qui  frigidi;  aliqui  tempestuosi,  alii   vero 
sereni  et  quieti;  et  cogitationes  hominum: 
quas  in  se  ipsis  intra  cordis  secretiim  co- 
D  gnoscere,  Deo  est  proprium,  nec  sine  ejus 
revelatione    noscuntur    in    via  ;    possunt 
tamen  conjecturaliter  sciri  per   exteriora 
qusedam  indicia  et  gestus  ac   apparatus, 
juxta   illud  Proverbiorum  :  Quomodo    in  Prov.xxsn, 
aquis  resplendent  vultus  prospicientium,  '^- 
sic  corda  hominum  manifesta  sunt  pru- 
dentibus.  Et  Ecclesiasticus  ait  :  Ex  visu  ^•cWi.xix, 
cognoscitur  vir,  et  ab  occursu  faciei  co-  -^- 
gnoscitur  sensatus.  Differentias  virgulto- 
'rum  :  quse  distinguuntur  ab  invicem  per 
differentias  essentiales  et  accidentales,  va- 


496  ENARRATIO   IN   CAP.  VII   LIRRI   SAPIENTLE.    —  ART.  Vn 

riasque  jvirtutes  et  operationes;  et  rn"r^M- A  virtutum,  etc,  et  addit,  Hsec  omnia  ope-   icor.  xu, 

tes  radicum  :  quse  habent  diversas  vires  ratur  unus  atque  idem  Spiritus,  dividens  "■ 

medicinales,  miras,  perutiles.  singulis  prout  vult.  Subtilis,  id  est  omnia 

21  Et  qucecumque  sunt  absconsa,  id   est  acutissime  ac  profundissime  scrutans  ac 
hominibus  incognita,  et  improvisa,  tan-  intuens,  dicente  Apostolo  :  Spiritus  omnia /iirf.n,  io. 
quam  subito  et  impraemeditate  evenientia,  scrutatur,  etiam  profunda  Dei;  et   rursus, 
didici  ex  revelatione  et  infusione  divina.  Quae  sunt  Dei,  nullus  novit  nisi  Spiritus    ibid.n. 
Omnium  enim  artifex  docuit  7ne  sapien-  ejus;  itemque,  Yivus  est  sermo  Dei  et  effi-    Sebr.w, 
tia,  id  est  Sapientia  increata,  quse  cst  ars  cax,  et  penetrabilior  omni  gladio  ancipiti.  *- 
omnium  productiva,  exemplaribus  et  idea-  Ab    ipso   quoque   est   omnis   ingeniorum 

libus  rerum  rationibus  plena,  juxta  illud  :  subtilitas.  Disertus,  id  est  eloquens,  effi- 

/oann.  I,  Quod  factum  est  in  ipso  vita  erat.  Hinc  caciamque   loqucndi    concedens   :  qui  et 

\\Heq  IV,  ^J'bi  scriptum  est  :  Dedit  Dominus  sapien-  B  omnium  lingiiarimi  notitiam  in  primitiva 

29,33.       tiam  Salomoni,  et  prudenliam  multam  ni-  frequonter  dedit  Eeclesia;  et,  ut  infra  ha- 

mis  :  et  disputavit  super  lignis,  a  cedro  betur,  Linguas   infantium  fecit    disertas.  sap.x.ei. 

quae  est   in  Libano,  usque  ad  hyssopum  Mobilis,  id  est  maxime  agilis,  et  omnia 

quse  egreditur  de  pariete ;  et  disseruit  de  cetera  movens,  atque  ad  electorum  corda 

jumentis,  et  volucribus,  et  reptilibus,  et  se  dirigens,  et  illis  progressum  in  spiritua- 

piscibus.  Porro,  quod    increala  Sapientia  li  profectu  dislribuens.  Unde  ait  Vas  elec- 

potuit  eum  ita  docere,  declarat  subdendo  :  tionis  :  Quicumque  Spirilu  Deiagunlur.hi    /jom.vm, 

22  Est  enim  in  illa  spiritus  intelligentia'  filii  sunt  Dei.  Juxta  hunc  modum  loquen-  '*• 
sanctus.  Per  spiritum    intelligentise  san-  di    divinus  Dionysius  asserit,  divinas  ad 
ctum,  polest  intelligi  Spirilus  Sanctus  :  de  nos  illuminationes.  Patre  molo,  descende- 

5ap.  1, 6.  quo  diclum  est  supra,  Benignus  est  enim  re.  Et  Plato  perhibuit,  primum  motorem 
spiritus  sapienlia>.  Qui  est  in  Christo,  se-  C  mobilem  esse. 

cundum  naturam  assiimptam,   secundum  Tncoinquinatus  :  quia  mundissimus,  et 

h.\i,i.   illud  in  Isaia  :  Kequiescet  super  eum  spi-  inconlaminabilis,  et  inquinata  emundans  ; 

ritus  Domini,  spiritus  sapientia?  et  intelle-  certus  :  quoniam  cuncla  infallibililer  no- 

ctus.  Est  quoque  in  Clirislosecundum  quod  vil,   et   certitudinem    in    verorum  nolitia 

Deus,  quia  procedit  a  Patre  et   Filio,  et  donans;  swawis  ;  est  enim  naturaliter  dul- 

manet  iu  utroque.  Insuper  unaqu.Tque  di-  cis,  et  summe  conveniens  ac   consolalo- 

vina  el   increala  Persona  est  spiiilus,   el  rius  :  quo  adspiranle,  jugum  Dei  videlur 

tota  siinul  Tiinitas  adoranda  est  iinus  spi-  suave  ;  anians  boninn,  acutus  :  quoniam 

ritus,  sicut  et  uniis  Deus,  quum  dieatur.  unumquodque  in  lanlum  diligit   nalurali 

joann.iv,  Spiritus  cst  Dcus.  Sicqiie  in  Sapientia  in-  ainore,  quanlum  habet  de  bonitate  :  ma- 

**•  creata  est   spiritus  sapienti»  sanclus,  id  xime  lamen  amal  bonum  gloriae,  deinde 

est   mens  seu  animus    intellecUialis,   qui  D  boniim  graliie,  el   lerlio  loco  bonum   na- 

est  ipsamef  Sapientia  increala  :  sicut    in  tiir;e.  Nain  el  simililuilo  ralio  est  amoris  : 

ea  esl  (livina  essentia  el  beatiludo,  ac  piil-  unumquodque  aulein  quautum  habel   de 

chritudo  immensa.  bonilale,  lanlum  assimilalur  Spiritui  San- 

Est  igitur  utroque  modo  in  ea  spiritus  clo.   Ideo  amal    omne  bonum,   secunduin 

sapienti»  sanctus,  id  est  essentialiler  pu-  quod  lale,  el  sic  conserval  illud  in  esse, 

rus,  unicus  in  nalura,  et  maxime  simplex,  sallem  ad  tempus.  Qni  nihil  vetat  bencfa- 

multiplc.x   in  effectu,   id    esl   mulliplices  ctvc  .•  inio  ad  omne  bonum  insligal.  el  qu;p 

gralias  praistans.  Quorum  utrumque  iusi-  justa  sunl,  fieii  jubet.  Sed   obviare  vide- 

icor.xii,  nuans  Paiilus  :  Alii,  inquit,  per  Spiritum  tur,quod  in  Actibus  Apostolorum  legunlur 

*'"'■         datur  sermo  sapienlise,  alii  sermo  scien-  Pauliis   et   Silas  vetati   a  Spirilu    Sanclo  ^f(. xvi.c. 

tiae,  alii  gralia   sanilalum,  alii    operalio  loqui  verbum  Dei  in  Asia.  Et  responden- 


13 


ENARRATIO    IN   CAP.   VII    LIBRI    SAPIENTI^.    —   ART.  VII  497 

dum,  quod  bona  agenda  sunt  tcrnpoic  op-  A  cumscripta  cl  omnibus  influxiva,  porlans  ffebr.,,3. 

portuno,  ac  desupcr  prffislituto.  Ideo,  quod  omnia  verbo  sua)  virtutis,  propter  suam 

Ac^.  xviii,  Spiritus  tunc  prohibuit  Paulo,  post   Ticri  munditlam,  id  est  puritatem  ct  simplici- 

^'  *f  ".'r?'  jussit.  Sic  et  Chi'istns  antc  passionem  suam  tatem  immensam  :  in  qua  non  cst  matcria 

XIX,  9,  10.     J                                                                1  1 

A/a»/i.x,5.  prohibuit  discipulis  prgedicarc  gentilibus,  limitans,  nec  diiTcrentia  contrahcns,  ncc 

yftirf.xxviii,  ad  quos  poslea  misit  eos.  potentialitas  ulJa   coarctans  :  ideo  purus 

xviii^zuf.       Humanus,  id  cst   communicativus    ct  actus  vocalur,   ct  incircumscriptibilc   lu- 

XXIV, 47.     compassivus,  non  per  vcritatem  aftectus,  men.  Vapor  cst  cnim  virtutis  Dei,  id  est      25 

sed  per  simililudinem  operis;  benignus  :  ab  omnipotenle  Patrc  procedens,  sicut  va- 

quia  naturaliter  pius;  stal)ilis,  id  est  inva-  por  ab  aqua  clevatus  virtute  solis.  Ilaque 

riabilis,  et  nos  in  virlutibus  sanctis  stabi-  Sapientia  dicitur  vapor  Dei  similitudina- 

liens;  certus,  securus  :  qvndi  scit  nil  sibi  rie.  Et   cmanatio    qumlam   cst  clarifatis 

posse  resistere,  de  sua  beatitudine  infini-  H  omnipotentis  Dei  sinccra,  id    est   res  ct 

ta  seternaliler  tutus;  t»m«t??n  Aa6e«s  ^//7«-  persona  geternalitcr  profluens  et  nascens 

tem,  id  est  potcstatcm  perfeclam,  tanquam  ex  Deo  Patre  :  qui  intucndo  ac  intelligen- 

omnipotcns  :  in  quo  universee  virtutcs  su-  do  se  ipsum,  id  quod  in  se  et  de  se  intue- 

perexcclientissime  ac  simplicissime  con-  tur  ac  noscit,  hoc  intra  se  profert  ac  gi- 

tinentur,  et  sunt  ipsa  ejus  esscntia,  qui  gnit;   et   quod    sic   gignitur    generatione 

substantialiter  virtuosus  ac  sanctus   est;  intellectuali   supermundissima   et   imma- 

Hebr.w,  omnia  prospiciens  :  omnia  namquc  nuda  nente,  est  Verbum  Dei  Patris  wteinuin,  ct 

et  aperta  sunt  oculis  ejus;  et  qui  capiat  unicus  Filius  ejus,  in  quo  quidquid  Patris 

omnes  spiritus  intelligibiles,   id  est  om-  cst,  naturalitcr  atquc  plcnarie  splendet  ac 

nium    intellectualium    creaturarum    et    a  repreescntatur.  Et  icleo  niliil  inquinatum 

materia  abstractarum  contentivus  :  quia  in  illam  incurrit,  id  est,  nihil  imperfecti- 

illos  conservat  in  esse,  et  comprehendit  in  G  onis,  tencbrositatis,  aut  maculse  invenitur 

se  ;  et  quidquid  perrectionis  in  illis  est  aut  cst  in  ea,  quum   sit  verus  Deus   in- 

divisim  ac  imperfecte,  in  ipso  est  simpli-  commutabilis  et  perfcctus.  De  quo  S.Joan- 

cissime  cum  infinita  perfectione  ;  miin-  nes  ait :  Deus  lux  est,  et  tenebrse  non  sunt   \joann.\, 

dus,  subtilis  :  sicut  expositum  est.  Aliqui  in  eo  ullse. 

tamen  habent,  Mundos,  subtiles  :  quia  in-  Candor  est  enim    lucis  ceternce,  id  est      26 

tellectuales  creaturse,  prsBsertim  a  materia  splendidissima  lux  procedens  a  Patre,  ct 

separatse,  sunt  in  sua  natura  purse,  quam-  splendor  pulcherrimus  in  quo  Pater  plene 

vis  quaedam  sint  voluntatis  perversse;  sunt  rclucet  ac  cernitur,  prout  ait  :  Qui  videt  Joann.xw, 

quoque  acuta?  ingcnio.  me,  videt  et  Patrem;  et  speculum  sine  ma- 

24           Omnibus  cnim   mobilibus    mobilior  est  cula  Dei  majcstatis,  id  est  immaculatissi- 

sapientia.  Sapientia  increata  eo  sensu  fer-  mum  speculum  majestatis  paterna?:,  in  quo 

tur  mobilis,  ct  cunctis  mobilior,  quo  jam  D  ct  infinita  excellentia  Patris  resplendct,  et 

dictum  est  de  spiritu  sapientise,  quod  sit  cuncta  creata  clarissime  idealiterque  re- 

mobilis.   Sapientia  igitur  cunctis  mobili-  lucent.  Qucmadmodum   enim  Pater  unico 

bus  cst  mobilior,  id  est  agilior,  quia  ve-  actu  se  ipsum  ct  univcrsa  crcata  intelligit, 

locissime  procedit  per  effectum  ad  uni-  sic  unica  generatione   genuit  Filium,  in 

vcrsa  quse  vult,  imo   instantanec,   quum  quo  ipse  perfecte  resplendet,  et  universa 

sit  polentise  infinitse,  cui  competit  agere  rclucent  creata.  Hinc  subditur  :  et  imago 

Ac/.  XVII,  in  instanti  :  in  qua  vivimus,  movemur,  et  bonitatis   illius,  id   est   ipsius  superboni 

■*■           sumus,  quoniam  procedit  ad  universa  per  Dei  Patris  :  cujus  infinita  bonitas  manifc- 

suam   providentiam,   gubernationcm,   re-  statur  in  hoc,  quod  bonitalem  suam  tam 

rumque  conscrvationem.  Hinc  subditur  :    ■  plene  ct  infinitc  communicat    Filio  suo, 

Attingit  autem  ubique,  quum  sit  incir-  nil  proprium  et  singularc  sibi  reservans. 

T.  7.  32 


498  ENARRATIO   IN   CAP.  VII  LIBRI  SAPIENTI^.    —   ART.  VII 

Bonum  namque   est  sui  diffusivum.   Est  A  qui  cum  sapientia  inhahitat,  id  est,  nisi 

itaque  Sapientia  increata  ac  genita,  seu  eos  qui  per  caritatem  uniuntur  Sapientiae 

Unigenitus    Patris,    naturalis   et   perfecta  increatse,  el  manent  in  ea  per  adlisesionem 

imago  ipsius,  ipsum  plenissime  repraesen-  fidelem;  vel  qui  ipsum  sapientiae  infusae 

tans.  Intellectualis  autem  creatura,  voca-  donum  intra  se  habent  ac  servant.  Tales 

Gen.  1,27;  tur  imago  Dei  imitativa,  vel  potius  ad  Dei  etenim  diligit  Deus  dilectione  prsedestina- 

''""'    '  imaginem  condita.  Denique  de  ratione  fi-  tionis  aeternae.dummodo  finaliter  perseve- 

lii  est,  quod  sit  similis  genitori.  His  con-  rent;  vel  secundum  prsesentem  justitiam, 

cordat  illud  Apostoli,  loquentis  de  Chri-  quamdiu  sunt  tales.  Nam  sapientise  donum 

£re6r.  1, 3.  sto  :  Qui   quum   sit   splendor   gloriae,  et  a  caritate  non  separatur.  Quicumque  au- 

figura  substantiae  ejiis,  portansque  omnia  tem  hoc  dono  caret,  habet  in  se  vitium 

Coioss.\,  verbo  virtutis  su» ;  et  alibi,  Qui  est  imago  puerilitalis  dono  illi  contrarium,  quod  vo- 
Dei  invisii)ilis,  primogenitus  omnis  crea-  B  catur  stultilia  :  quod  cunctis  inest  iniquis, 

turae.  de  quibus  in  Ecclesiaste  habelur  :  Stullo-    Ecde. 

^^  Et  quum  sit   una,  id  est   simplex  ac  rum  infinitus   est  numerus.  Praeterea   in  '"'■ 

indivisa  in  sua  essentia  ac  persona,  omnia  lege  naturae,  et  postea  tempore  legis  scri- 

potest,  quia  omnipotens,  sicut  et  Pater  :  ptge,  multi  genliles  facli  sunt  tales,  el  non 

imo  utriusque  est  una  potestas;  et  in  se  tantum  Mebraei. 

permanens,  id  est  invariabililer  impermix-  Est  enim  ha'c  speciosior  sole  :  quo  uli-       29 

tibiliterque  consistens,  quia  nil  ei  potest  que   increata  Sapienlia  infinite   esl    pul- 

misceri,  omnia   infiovat,  id  est,  regendo  chrior.  Sapientia  quoque  infusa,  quum  sit 

immutat,  et  per  generationum  successio-  spirituali  pollcns  decore,  et  praeclarissima 

nem  restaurat  hsec  mixta,  cl  elemenlum  inter  dona,  speciosior  est  omni  corporea 

terrae  in  vcre,  aulumno,  hieme,  et  a^slate;  venuslale.  Et  super  omnem  dispositionem 
animas  quoquc   ralionales,  per  gratia*  in-  C  steUarum  luci  comparafa,  id  est  corporali 

fusionem  seu  augmentalionem,  el  spiritu-  clarilali  astrorum,  seu  luci  stellis  superfu- 

alem  profectum.  Unde  dicilur  in  Psalmo  :  s»  assimilata,  prior  invenitur  :  quoniam 

Ps.ciii,3o.  Emittes  Spiritum  tuum,  ct  creabunlur,  el  Sapientia  increata  prior  est  illa  luce,  non 

renovabis  faciem  terrae ;  atque  in  Apoca-  sohmi  infinila  dignilate,  sed  el  causalilale 

A/joc.xxi,  lypsi  :  Dixil  qui  sedebat  in  throno,  Ecce  alque  fflernitate.  Sapicntia  quoque  infusa 

nova  facio  omnia.  Ef  jier  nationes,  id  est  prior  est  dignilate  :  imo  in  angelis  prior 

in  diversis  nalionibus  absque  personarum  fuit  illa  luce  eliam  duralione.  Illi  enim      30 

acceptione,   el  per  generalionum  succes-  succedit  nox,  id  est,  lucem  claritalis  diur- 

sioncs,  in   animas  sanctas   se   transferi .  nie  nox  sequilur;  sapientiam  autem  non 

mulliplicando  in  eis  divina  charismala,  el  rincit  malitia:  imo,  per  donum  sapienliie 

lam  gralia*  gralum  facientis.  (|uani  gratite  resislit  homo  tenlationi,  el  vincil  in  bono    flo»n.  xu, 
gralis  dat»  dona.  Nam  aninue  sanctjc  la-  D  malum,  servans  paticnliam  in  adversis,  el 

paciores   sunt  celeris  divina'  iiluminatio-  .sua  probitale  aliorum  superans  ac  confun- 

nis  et  inhabilalionis  supernip  :  imo  jugi-  dens  improbitatcm.  Quod  si  sapienlia  vin- 

ter  stant  quasi  in  contactu  Solis  aeterni,  a  ci  dicalur  a  malilia  aut  insipicnlia,  hoc  est 

quo  radios  sapientiae,  inflammationes  ca-  ex  fragililale  el  libcrlale  sui  subjecli,  quod 

rilalis  divina^,  slillicidia  gralite  frequen-  sponte  consentil    inicpiilali.   Verumtamcn 

lcr  ac  liberalilcr  sorliunlur.  Ainicos  Doi  istud  dc  increata  Sapicnlia  diclum  ccnse- 

et  Prophetas  constituit  :  id  esl,  eos  quos  lur,  quia  mox  subdilur   :   Atlingil   a  fine 

sapicnlia  carilateque  rcplel,   el  i\c  futu-  usque  ad  finem  fortiler,  elc.  Cerlum  est 

ris  illuminal,  facit  Dei  amicos  alque  Pro-  cnim.   quod   increatam   Sapienliam    inilla 

plielas.  qucal  malilia  superare:  nec  diabolus  po- 

28  Neminein  cniin  diliiiit  Dcas.  ui.si  ckdi  luit   suis  tcnlationibus  vinccrc  Cbrislum. 


>i. 


ENARRATIO    IN    CAP.   VIII    LIBRI    SAPIENTLE.    —   ART.   VIII  499 


ARTICULUS   YIII 


ELUCIDATIO    CAPITULI    OCTAVI    :    ATTINGIT    ERGO    A   FINE    USQUE    AD    FINEM    FORTITER. 


A' 


DHUG  tle  cxcellentia  et  crfcclibus  in-  A  dincm  tcmporaliuni  immodcratam,  volcns 

creatae  Sapicntiae,   et  qualitcr  sc  ad  nos  in  Deo  tanquam  in  providissimo,  piis- 

eam  habucrit,   ct  quid  fructus  ex  ea  sit  simo  ac  fidelissimo  patre  confiderc,  ct  de- 

consecutus,  prosequitur  auctor  in  isto  ca-  clarans  etiam  irrationalia  et  inanimala  a 

i        phulo.  Affingit  erffo  a  fine  usque  ad /inem  divina  providcntia  procurari  :  Respicitc,  Matth.w. 

fortiler.  Hsec  ctcnim   Sapicntia  quum  sit  inquicns,  volatilia  coeli,  qiioniam  non  sc- 

incircumscriptibilis,  ubiquc  est  praesens,  runt  neque  metunt;  et  Patcr  vester  coe- 

et  omnia  pcnctrat,  ipsisque  esscntiis  re-  lcstis  pascit  ca. 

rum  illabitur.  Idcirco  ab  uno  fine  universi         Denique  subtiliores  ac  meliores  philoso- 

usque  ad  alium  ejus  finem,  seu  de  uno  phi,  ex  consideratione  decentissimi  ordinis 

extremo  mundi  ad  aliud  ejus  extrcmum,  rerum,  et  propria  uniuscujusque  adorna- 

attingit,  nec  infra  hos  limites  tcrminatur.  tione,  proprietate,  eventu,  dixerunt  haec 

Eccii.xxiv,  Hinc  in  Ecclcsiastico  protestatur  :  Gyrum  B  omnia  sub  divina  providentia  cadere.  Un- 

*■  coeli   circuivi  sola,  et   profundum  abyssi  de  decimo  dc  Givitatc  Dei  loquitur  Augu- 

pcnetravi.   Insuper,  quum   Sapientia  ista  stinus  :  Plotinus  Platonicus  de  Providentia 

sit  vere  selerna,  attingit  a  fine,  id  est  a  dispulans,  eam  a  summo  Deo  usque  ad  hsec 

termino  in  quo  mundus  inccpit,  usque  ad  terrcna  ct  ima  pertingere,  flosculorum  ac 

terminum  in  quo  mundus  sensibilis  iste  foliorum  pulcliritudine  comprobat  :  quae 

deficiet.  Propter  quod  in  Provcrbiis  fate-  omnia  quasi  abjecta  ac  velocissime  per- 

Prov.wu,  tur  :  Quando  praeparabat   coelos,  aderam;  euntia,  decentissimos    formarum    suarum 

''''  quando  certa  lege  et  gyro  vallabat  abyssos.  numeros  habere  non  posse  affirmat,  nisi 

Rursus,  Attingit  a  fine  usque  ad  finem  for-  inde  formentur,  ubi  forma  intelligibilis  et 

titer  :  quia  sicut  per  eam  omnia  facta  sunt  incommutabilis  simul  habens  omnia,  per- 

potcnter,  sic  per  eam  gubernantur  omnia  severat.  Propter  hoc,   quinto  de  Givitate 

sapicnter.  Undc  subjungitur  :  et  disponit  C  Dei  rursus  disseruit  Augustinus  :  Deus  nec 

omnia  suaviter,  id   est,  cuncta   rcgit  et  exigui  et  contemptibilis  animantis  viscc- 

ordinat  convcnienter,  secundum  naturam  ra,  nec  hcrbae  flosculum,  nec  arboris  fo- 

uniuscujusque  eorum,  per  media  apta  ad  lium  sine  suarum   convenientia  partium 

finem  congruum  sibi,  ad  qucm  unicuique  et  quadam  veluti  pace  reliquit.  Idcirco  ct 

inclinationem  indidit  naturalcm.  Nam  etsi  in  libro  de  Gausis  pulchre  probatur,  quod 

hominem  ad  supernaturalcm   condidit  fi-  causa  prima  regit  res  omnes  per  finem 

nem,  nihilo  minus  imprcssit  ei  naturalem  decoris,  id  est  cum  summo  decorc.  Siqui- 

inclinationem  ad  felicitatem  :  et  superna-  dem  inferiora  rcgit  per  superiora,  irratio- 

turalis  illa  beatitudo,  cst   homini  incom-  nalia  per  intellectualia,  homines  per  ange- 

parabiliter  melior  ac  delectabilior  quam  los,  sed  et  per  se  ipsam   aliqua  agit  in 

naturalis  felicitas.  Hinc  et  in   Job   asse-  rebus.  Et  quamvis  in  se  et  per  sc  universa 

/oixxvm,  ritur  :  Universorum  finem  considerat,  et  D  disponat,  providentiam  tamen  per  causas 

omnia  quse  sub  coelo  sunt,  respicit.  Istud  sccundas  in  multis  exsequitur. 
Ghristussapicntia  Patris  in  Evangelio  com-         Prseterea,  quamvis  in  rerum  regiminc 

pendiosissime  docet,   prohibens  sollicitu-  mulla  videantur  indecentia  et  injusta,  ut 


500 


ENARRATIO   IN   CAP.  VIII   LIBRI   SAPIENTI^.    —  ART.  VIII 


Prov.  viii, 
17. 


Eccli.  VI. 
18. 


quod  justi  ab  impiis  opprimuntur,  ac  con-  A  est  qui  operatur  in  nobis  velle  et  perfi- 

similia;  tamen  in  ordine  ad  providentiam  cere. 

Dei  cuncta  congruentissime  disponuntur.  Et  amator  factus  sum  formce  illins,  id 

Et  frequenter  quod  esse  videtur  poena,  est  est  pulchritudinis  Sapientise  increatse^imo 

medicina;  et  quod  reputatur  injuria,  est  et  sapientiae  infusse,  quse  est  pulcherrimus 

eorona.  Sed  in  talibus  occulta  snnt  et  la-  mentis  ornatus,  increatae  menti  ac  Sapien- 

tent  nos  divina  judicia.  tiae  ejus  seternBe  eam  conformans.  At  vero, 

Hanc,  scilicet  iiVcreatam  Sapientiam,  et  quamvis  pulchritudo  toti  supergloriosissi- 

etiam  infusam  sapientiam  quae  est  donum,  mae  conveniat  Trinitati,attamen  Sapientiae 

amavi,  et  exquisivi,  id  est,  obtinere  mul-  genitae   seu   Verbo   aeterno   appropriatur. 

tipliciter   laboravi,  a  juvenlute  mea,   in  Verbum  namque  est  emanatio  intelh^-clus, 

qua  non  concupiscentiae,  sed  sapientiae  stu-  ad  quod  pertinet  repraesentare  intelligentis 
dui  :  quoniam  ipsa  locuta  est  :  Ego  dili-  B  conceptum.  kleo  quidquid  Patris  est,  reprae- 

gentes  mediligo;  et  qui  mane  vigilaverit  sentatur  ac  piene  refulget  in  Filio  :  quod 

ad  me,  inveniet  me.  Unde  rursus  Sapiens  ad  pulchritiuiinis  pertinet  rationem.  Ideo 

exhortafur  :  Fili,  a  juventute  tua  excipe  subtilissime  dixit  Hilarius  :  iEternilas  est 


docfrinam,  et  usque  ad  canos  invenies  sa- 
pientiam.  Et  quwsivi  sponsam  eam  mihi 
assumcre  :  id  est,  studui  ei  amorose  ac 
familiariler  adhaerere,eamque  brachiis  ca- 
ritatis  amplecti,  atque  ex  unione  cum  ea 
fructum  actuum  virtuosorwn  producere  : 
quod  totuin  tam  de  Sapientia  increala, 
quam  de  sapienlia  infusa.suo  potest  modo 


in  Palre,  species  in  imagine,  id  est  pul- 
cliritudo  in  Filio.  usus  in  munere,  id  est 
communio  in  Spiritu  Sancto,  qui  est  do- 
num  Palris  ac  Filii. 

Generosilatem  illius,  id  est  nobilitatem 
ef  excelientiam  Sapientiae  increatae.  imo  et 
doni  sapienliae,  glorificat,  id  est,  praeela- 
ram  el  summam  esse  manifestat,  cuntu- 


infelligi.  Porro  in  Canficis  canticorum  Sa-  (]  />crnium   haljcns  Dci,  id   esl    quicumque 


Cant.  viif, 
l;i,3,ll;i, 

II,  V-Vlll. 


Prov.  VII, 4. 


pienfia  ista  increala  ac  genila,non  sponsa, 
ut  hic,  sed  sub  noinine  frafris  et  regis  ac 
dilecti,- sponsus  vocatur.  Cujux  triplex,  ut 
ibi  expositum  fuit,  est  sponsa  :  videlicel 
generalis.  qua3  est  universalis  Fcclesia.  el 
etiam  spousa  parlicularis,  videlicet  anima 
justi,  sponsaquc  singularis,  qua?  est  bea- 
tissima  et  incomparabilis  Virgo  Maria.  Ipsa 
etenim  sapienlia  dicitur  sponsa,  propler 
rationes  jam  tactas.  Unde  cl  iii  Proveibiis 
legilur  :  Dic  sapienliae,  Soror  mea  es ;  et 


illuminalus  a  Deo,  et  per  carifatem  sapi- 
euliamque  infusam,  societatem  quamdam 
habens  eum  eo,ac  Creatori  coiiabitans  per 
charismata  graliae.  Talis  quippe  sic  desu- 
per  illuslraliis  per  fidem  ralionibus  cre- 
dcndoriim  ornatam.  el  infusie  sapienliae 
gusfum.  ac  conlemplationis  acumen,  novil, 
confitelur,  magnificat  Sapientiam  increa- 
lani,  ejusque  doniim  ac  radiuin.  sapien- 
tiaiu  infusam.  Kt  talis  fuit  Saloinon,  sal- 
lem  ad  lempus,  qui  de  deitale,  eminenlia,    Prov.y» 


/s.  XXVI,  12. 
/'Iiilipp.ii, 

n. 


prudcntiam  voca  ainicam.  Fsl  itaque  spon-  1)  ac  generalionc  a>terna  increatie  ac  gcniUe  "-■^'- 
sa,qiiia  ainalor  sincerus,  homo  justus,  seu      Sapienlia',  evidenler  Idciitus  esl  in  {'rovcr- 
spiritus  rationalis  mundus  el  sanclus,  sus-      biis;  alii  qiioque  sancli  Prophelae,  et  prae- 
cipit  eam,  ef  braehiis   eam  slringil  amo-      serlim  Apostoli.  Potissime  autem  Chrislus 

secundiim  quod   homo,  plenissime  adim- 
plelus  omni  su|ieriio  charismate  suae  per- 
fcclioni   non  dciogante,  conlubcrnalis(]ue 
l'alri,   sicul   in  .Apocalypsi    leslalur,  Sedi    .i/ior.  m, 
cum  Palre  meo  in  Ihiono  ejus;  declaravil  "'' 
nnbis  suam  deilatem,  sapienliam,  excel- 
lcnliam(|ue  immensam,  juxla  illtid  :  Deuin     joafm.i, 
nemo  vidil    uiujiiam  :    iinigenilus  Filius,  '**■ 


ris,  et  conjuugit  se  ei,  atque  ex  unione 
ciim  ea  paiil  fiuclum  viitutiim.  Usl  (juo- 
que  sponsus,  (luoiiiam  mcnlem  crcnlam 
applical  sibi,  cl  saiicla  succcndif  dilectio- 
ne,  spiritiialilerqiie  feciindat,  atque  ex  ea 
et  per  eam  producit  opera  bona,juxta  il- 
lud  in  Isaia  :  Oinnia  opera  noslra  operalus 
es  in  nobis.  Unde  dixit  .Xposlolus  :  Deus 


ENARRATIO   IN   CAP.  VIII   LIBRI   SAPIENTIyE.    —  ART.  VIII 


501 


Mattli.  111, 
17;  xvii,  5. 


Ibid.  V,  3. 

Joann.  i, 
IC. 


Ibid,  viii, 
29. 


Mailh.\i\ 
15,  16. 


s 

*  vita 


Prov.  viii 
18. 

Ibid.  xvii 
16. 


qui  cst  in  sinu  Patris,  ipse  cnarravit.  Scd  A 
ct  omnium  Dominus  dilexit  illam,  id  cst, 
Dcus  Patcr  dilexit  ac  diligit  Sapientiani 
istam  a3ternam,utpote  Yerbum  suum  ffiter- 
num  et  unicum  Filium,  sicut  in  ejus  l)a- 
ptizatione  ac  transfiguratione  locutus  cst : 
Hic  cst  Filius  meus  dilcctus,  in  quo  milii 
bcnc  complacui.  Diligit,  inquam,  eum  di- 
lectione  intcnsive  immensa,  vidclicet  tan- 
ta,  quanta  se  ipsum.  Chrislum  vero  se- 
cundum  naturam  assumptam,  diligit  plus 
quam  totum  pariter  universum,  quia  ma- 
jus  bonum  voluit  communicavitque  ei,  B 
hoc  est  incrcatum  et  hypostaticum  esse 
Vcrbi  aeterni,  ad  quod  assumpta  cst  hu- 
manitas  Cliristi. 

Doctrix  est  eyiim  discipUncB  Dei,  id  est 
moralis  scicntise,  per  quam  homines  tiunt 
Deo  placentes.  Quam  disciplinam  Christus 
in  P^vangclio  docuit  copiose,  dicendo  :  Bc- 
ati  pauperes  spiritu,  etc.  Nam  de  plcnitu- 
diue  cjus  accepimus  omncs.  Et  quamvis 
doctrina  ista  non  sit  causa  a  priori,  ob 
quam  Pafer  diligil  Christum  modis  jam 
tactis,  est  tamen  causa  a  posteriori,  seu  G 
signum  quod  diligit  ipsum.  Juxta  qucm 
modum  Filius  in  Evangclio  ait :  Pater  non 
rcliquit  mc  solum  :  quia  cgo  qua?  placita 
sunt  ci,  facio  sempcr.  Et  electrix  opermn 
illius,  id  cst,  opera  veracitcr  virtuosa  ac 
placita  Deo,  approbat  et  eligi  facit,  vitio- 
saquc  reprobat,  dicens  :  Attcndite  vobis  a 
falsis  prophetis,  etc. ;  a  fructibus  coruin 
cognoscetis  eos. 

Et  si  divitice  appetuntur  in  terra* ,rjuid 
sapientia  locupletius  ?  quasi  dicat  :  Qui- 
cumque  cupit  et  amat  divitias  temporalcs,  D 
merito  debet  sapientiam  istam  appetere  ct 
amare  :  quia  in  ea  cst  omnium  bonorum, 
omniumque  pulchrorum  ac  dcsidcrabili- 
um  plcniludo  immensa.  Quse  in  Provcr- 
,  biis  conlcstatur  :  Mccum  sunt  divitia?  et 
gloria.  El  itcrum  Salomon  loquitur  :  Qiiid 
prodest  stulto  habere  divitias,  quum  sapi- 
cnliam  cmcrc  non  possit?  quia  in  sapicn- 
tia  consistit  opulentia  vera.  Nam  et  vila 
ffiterna  est  in  actu  sapienlise,  qui  est  pri-. 
mge  et  sunimaj  contcmplatio  vcritalis.  Un- 


de  locutus  est  Isaias  :  Diviliffi  salutis  sa-  /s.xxxiii,g. 
picntia  et  scientia.  Qine  omnia  operalur. 
bicrcata  namquc  Sapicntia,   omnium  cst 
crcatrix,  juxta  quod  in  Evangelio  legitur  : 
Omnia  per  ipsum   facta   siint.  Et  cuncta /oann.  1,3. 
quotidie  moderatur  ac  adminislrat  et  re- 
git,  quemadmodum  testatur  :  Pater  meus  ibid.\,\i. 
usque  modo  operatur,  et  ego  operor.Quum 
igilur  omnia  operetur,  constat  quod  om- 
nium  perfcctioncs  in  ea  consistant,  et  ipsa 
universis  sit  ^\\^\w .  Si  autem  sensus  ope-       6 
ratur,  id  est,   si  intellectus  creatus,  scu 
humana  notitia,  cst  activa  diversorum  ef- 
fectuum,   quis    horum   qiice   sunt,   magis 
quani   illa,  est  artifex  ?  tanquam   dicat  : 
Utique  nullus,  quoniam  Sapicnlia  increala 
est  universorum  cxemplaris  effcclivaque 
causa,  a  qua  cuncta  proccdunt,  sicut  ar- 
tificiata  a  suo  artificc.  Ex  quo  sequitur, 
quod  nihil  potcntius  sapicntia  :  ideoque, 
si  quseratur  poleslas,  ipsa  verc  omnipo- 
tcns,  summe  est  expetenda. 

Et  si  justitiam  quis  diligit,  id  cst,  si  7 
quis  appelit  essc  virtuosus.  Justitia  cnim 
uno  modo  dicitur  esse  omnis  seu  quselibct 
virtus,  quoniam  per  unamquamque  virtu- 
tem  homo  se  habet  ut  dccet  ac  debet,  dc- 
bitumquc  impendit  Deo  obsequium  :  quod 
ctiam  dc  misericordia  clarum  esl,quia  pcr 
eam  proximis  subvenitur,  quod  a  Deo  prse- 
cipitur.  Labores  livjus  magnas  habent  vir- 
tutcs  :  id  cst,  actus  quibus  pro  sapientia 
obtincnda  ac  possidenda  laboratur,  anne- 
xas  habent  ac  promcrentur  virtutes  prasci- 
puas,  seu  earum  opera  bona,  sive  profe- 
ctuum  incrcmenta,  quemadmodum  dictum 
cst  supra  :  Bonorum  laborum  gloriosus  .sn/).  m,  13 
est  fructus.  Ipsa  etiam  increata  Sapicnlia 
talitcr  laborantibus  infundit  virtutcs,  aut 
spirituales  profcctus.  Propterea  subditur  : 

Sobrictafem  enim,  id  est  lcmperanliam, 
et  sapienUam,  id  est  prudcntiam,  docct  : 
quia  cas  largilur,  et  qualiter  utcndum  sit 
cis,  inspirat;  ctjustiiiam  quse  est  virtiis 
specialis,  ct  virtutem,  id  est  fortitudinem, 
quse  passionem  timoris  rcfrenat  ac  mode- 
ralur,  cl  qua>  ardua  facit  virilitcr  aggrcdi, 
ct  circa  pcricula  mortis  sc  strcnue  gerit. 


502 


ENARRATIO   IN   CAP.  VIII   LIBRI   SAPIENTLE.   —   ART.  VIII 


Hae  sunt  quatuor  cardinales  virtutes.  De 
quibus  subjungitur  :  quUms  nihil  utilius 
est  in  vita  hominibus :  quia  ista?  quatuor 
virtutes  prsecipue  conferunt  homini  ad  ob- 
tinendum  salutem.  Yerumtamen  virtutes 
theologicse,  et  etiam  septem  dona,  sunt  eis 
prsestantiores.  Sed  inter  virtutes  morales, 
istse  praefuigent  ac  iitiliores  censenlur.  Un- 
de  et  in  ordine  harum,  cardinales  (id  est 
principales)  dicuntur ;  vel,  cardinales,  quo- 
niam  alise  virtutes  morales  circa  ipsas  ver- 
santur  et  roducuntur,  sicut  ostinm  in  car- 
dine  vertitur.  l)e  harum  qiiatuor  virtutum 
cardinalium  sufficientia,  rationc,  proprie- 
tate,  et  dislinclione,  diffuse  loquilur  Tho- 
mas  in  prima  secundae,  quseslione  01. 

De  quibus  et  Seneca  in  lil)ro  de  Copia 
verborum,seu  Oualuor  virtntibiis,  pulchre 
traclal  :  Si  prudenliam,  inquicus.  ample- 
cleris,  ubique  idem  eris,  el  prout  rcnini 
ac  lemporis  varietas  exigit,  ita  le  illis  ac- 
commodabis;  nec  in  aliquibus  te  mulabis, 
sed  magis  aptabis  :  sicut  manus  eadem 
est,  (jnum  in  palmam  exlcnditur,  el  dnm 
in  pngnum  resliingitnr.  Piudentis  pro[)ri- 
um  est  cxaminare  consilia,  nec  creduli- 
tate  incauta  ac  facili  falli.  Denifine  forli- 
ludinem  vocat  magnanimilalein.  !)«■  (|n;i 
scribit  :  Magnanimitas,  qnir  cl  forlitndo 
dicilnr,  si  insit  animo  Ino,  ciim  magna  fi- 
ducia  vives  liber,  inlrepidns.  alacer  :  (pur 
tamen  si  modnm  snnm  exccdal,  faciet  vi- 
rum  minacem,  inflalnm,  liiibidnm.  in- 
quietnm,  ct  in  qnascumque  exlollcnlias 
verbornm  atqne  faclorum,  neglecla  hone- 
state,  festinum.  Porro  jiislitia  cst  tacila 
nalui.T  convcnlio,  in  adjuloiinin  mnllo- 
ruin  invcnla. Justilia  non  nostra  inslitntio, 
sed  divina  lex  est,  et  vincninm  socielatis 
humana?.  Qiiisquis  hanc  sectari  desideras, 
Denm  lime  prius  el  ama,  iit  aiueris  ab  co. 
Amabis  Deum,  si  eum  in  hoc  imileris,  ul 
omnibns  vclis  prodessc,  nulli  nocerc  :  <■! 
Innc  omnes  lc  virnin  jnstuin  appcllabiint, 
sequcnlur,  vcncrabuntur  ac  diligent.  Ju- 
stns  aulem  nt  sis,  non  solum  aliis  non 
nocebis,  sed  nocenlcs  pio  viribns  prolii- 
bcbis.  Tein|)eranlia  demum  a  binlis  lc  «ii- 


8 


A  videf,  et  a  foedis  separabit  inquinamentis, 
ut  ralione,  non  passione,  te  regas.  Haec 
Seneca. 

Et  si  7nultitudine7n  scienticp,  id  est  sci- 
entiam  copiosam,  desiderat  quis,scit  pne- 
terita,  et  de  futuris  a^stimat,  id  est,  prse- 
noscit,  et  quibnsdam  certam,  quibusdam 
probabilem,  dat  futurorum  notiliam;  scit 
versutias  sermonum,  id  est  contortas  sen- 
tenlias,  asluliasque  verborum,  quibus  ne- 
quaquam  polerit  falli,  et  dissolutiones  ar- 
(jumentorum.  De  quibus  omnibus  instruit 

B  suos,  qnibus  promisit  :  Ego  dabo  vobis  os    Luc  xm, 
et  sapientiam,  cui  non  poterunt  resistere  '""■ 
et   conlradicere  omnes   adversarii  vestri. 
Hinc  qnum  quidam  surrcxissent  dc  syna-   ac/.m,!», 
goga,  dispulantes  cum  beatissimo  Sfepha-  '*^" 
no.   non  polcrant    resislcre   sapicnti.T   et 
Spiritui,  qui  loquebalur  per  primicerium 
marlyium.   Sirjiia  et   monstra  scit,  antc- 
quam  fiant.  id  esl.  fulura  mirabilia  ef  in- 
solila,  aliquid   designantia,   monsfrafione 
admirafioneque  digna,  prsenoscit.  De  qui- 
bns  in  Kvangelio  loquitur  :  Erunt  signa  in    luc.  xxi, 

(\  solc  ct  luna.  Hnrsus  :  Surgcl  gens  contra  /^;^^,^,, 
gcnlcin,  et  regnnm  advcrsus  regnum ;  el 
terra^  mofus  magni  erunt  per  loca,  et  pe- 
sfilentia^,  et  fames,  ferroresque  de  c«do,  ct 
signa  magna  erunf.  Ht  apud  Joelem  :  Dabo  yoWn.ao, 
prodigia  in  cado  ef  in  ferra,  sangiiincm  cf 
igncm  ef  vaporem  fu!ni;sol  convcifefur 
in  tcnebras  ef  luna  in  sangiiincin,  anfe- 
quain  venial  dies  Domini  magnus  et  hor- 
ribilis.  Et  eventus  temporum  ct  sa^culo- 
rum,  id  est.  quid  in  singnlis  quibusque 
femporibus  ef  cerfis  dnrationibus  ac  gene- 

I)  rationibiis.   fief  sive  evenicf. 

Proposui  er(jo  hanc  Sapienfiam  increa- 
lam  adducere  mihi  ad  convirandum,  id 
esf,  grafiosam  ejus  pra>!senfiam.  inliabita- 
fionem,  adventum,  decrevi  promcreri  ac 
adipisci,  orando  ef  alia  bona  agendo,  ul 
s|)iiitiia!ilcr  cpnlcr  sccnm,  el  ipsa  mecnin. 
(lclcctaiido  in  ca,  cl  pcr  ejus  conlenijjla- 
tionem,  cullnm,  ainorcm,  mc  reficiendo  : 
([noiiiam  ipsa  in  A[)0calypsi  lcslalur  :  Kgo 
sto  anfe  osfiuin.  ct  [jiiIso;  si  quis  aperue- 
lit  inihi  janiiain.  infrabo  ad  illnin,  cl  coe- 


31. 


9 


Apoc.  III, 
iO. 


ENARRATIO    IN   CAP.   VIII   LIBRI    SAPIENTIiE.    —   ART.  Vlll  503 

nabo  cum  eo,  et  ipse  mecum.  Sclcns  (fuo-  A  ritative  ac  discrete  ad  snbditos  me  habe- 

niam  mecum  communicabit  de  bonis,  id  bo,quod  libenter  obedient  mihi.  rrwc^wni       45 

est,  dona  gratiae  suge  mihi  distribuet,  et  me  audientes  reges  liorrendi,  id  est,  au- 

spiritualiter  me  ditabit  :  quia  quanto  quis  diendo  profunditatem  verborum  meorum, 

frequentius  et  affectuosius  ipsam  contem-  concipicnt  reverentialem  ac  formidolosum 

platur,  et  ei  se  applicat,  tanto  plus  crescit  affectum  ad  me  :   quemadmodum  Nabu- 

in  donis  ipsius  ;  et  erit  allocutio  cogitatio-  chodonosor   rex   metuendissimus,  auditis 

nis  et  taidiimei,  id  est,  sua  inspiratione  et  verbis  sancti  Danielis,  prostravit  se,  ado-  z?an.ii,46. 

ilhistratione  cogitationes  meas  diriget  et  ravitque   eum.   Et  in  multitudine  bonus 

purgabit,   meaque    tsedia   consolabitur  et  videbor  :  id  est,  tam  sapienter  et  juste  lo- 

excludet  :  quoniam  ejus  irradiatio  mun-  quar,  quod  omnes  audientes  me,  reputa- 

dat,  exhilarat,  ac  dirigit  mentem,  et  vana  bunt  me  y\vi\\o?,nm;etinbellofortis:(\\x\ai 
atque  phantastica  ejicit  taedia.                     B  ad  praevalendum  invisibilibus  ac  visibili- 

10  Habebo  propter  hanc  claritatem  ad  tur-  bus  hostibus  prsBcipue  valet  sapientia  : 
bas,  id  est,  magnae  reputationis  ac  famae  quse  facit  hominem  ordinate  procedere  ac 
ero  inter  homines,  propter  sapientiam  mi-  divino  inniti  auxilio,  custoditumque  esse, 
hi  infusam  a  Sapientia  increala;  et  hono-  et  consideranda  considerare.  Hinc  in  Pro- 
remapud  seniores : (\w.\di  eos  qui  in  sapien-  verbiis  dictum  est  :  Cum  dispositione  in-  Prov.ww, 
tia  clare  praefulgent^reputant  honorandos.  itur  bellum  ;  et  denuo,  Gubernaculis  tra-  /A,rf.xx,i8. 

11  Juvenis  et  acutus  inveniar  in  judicio,  id  ctanda  sunt  bella. 

esl  vigorosus  et  subtilis  ad  judicandum  de         Praeterea  omnia  ista  fuerunt  ad  litteram 

causis  etiam  arduis ;  et  in  conspectu  po-  in  Salomone  completa,  propter  excellcn- 

tentium  admirabilis  ero,  et  facies  princi-  tiam  sapientise  ejus.  Qui,  ut  tertio  Regum 

pum  mirabuntur  me  :  id  est,  principes  et  secundo  Paralipomenon  legitur,  undi- 
signa  admirationis  de  eminentia  sapientise  G  que  famosissimus  erat  :  ita  quod  omnes   11iiJe9.1v, 

meae  ostendent  in  vultu  suo,  se  invicem  reges  per  gyrum  desiderabant  vultum  ejus  p^^^,^'^^! 

ac  me  cum   apparatu   attonito   intuendo.  conspicere,  et  verba  sapientise  ejus  audi-24, 20. 

12  Tacentem  me  sustinebunt,  id  est,  patienter  re,  deferebantque  ei  munera,  et  fuerunt  ei 
ferent  et  praestolabuntur,  quousqne  loqui  siibjecti.  Sed  et  sanctus  Job  vir  sapientis- 
incipiam,  aut  verbum  interruptum  resu-  simus  testatur,  hsec  magna  ex  parte  com- 

mam ;  e^  loquentem  me  respicient,  verba  pleta  in  se,  dicens  :  In  platea  parabant  Jobswxj, 

sapientise  mese   diligentissime  auscultan-  cathedram   mihi.  Principes  cessabant  lo- 

do,  meamque  facundiam  ac  peritiam  ad-  qui,  et  digitum  superponebant  ori   suo; 

mirando;  et  sermocinante  me  pliira,  ma-  vocem  suam  cohibebant  duces  ;  auris  au- 

nus  ori  suo  imponent,  id  est,  loqui  non  diens  beatificabat  me. 

praesument,  verba  mea  interrumpendo.  Intrans  in  domum  meam,  conquiescam       16 

13  Propterea  *  habebo  per  hanc,  immortali-  D  cum  illa  :  id  est,  post  occupationes  exter- 
Pr^terea  ^^f^^^  j^j  ggj^  increatse  Sapientiae  ero  con-  nas,  redeundo  ad   cordis  proprii   discus- 

junctus  in  vita  hac,  per  caritatem  vitam-  sionem,  atque  ingrediens  mentis  cubicu- 

que  gratise,et  in  futuro,  per  vitam  gloriae;  lum,conscientiffi  thalamum,  ecclesiam,  seu 

ct  metnoriam  (eternam  his,  qui  post  me  habitationem  quietam,  vacabo  per  contem- 

futuri  sunt,  relinquam,  id  est,  in  sseculo  plationem,  cum  grandi  tranquillitate,  Sa- 

isto  per  generationum  successiones  ero  fa-  picntia3   increatee,   et   ab   omni   exteriori 

14  mosus  usque  in  sseculi  finem.  Disponam,  strepitu  ac  tumullu  quiescam  in  hoc  inva- 
id  cst,  regam,  ordinabo,  erudiam,/)o^;Mfo,s.-  riabili  tranquillissimoque  objecto,  in  quo 
ad  quorum  gubernationem   fit  homo  per  solo  est  pax  pectoris  sancta  ac  salutaris. 
sapientise  eminentiam  prsecipue  aptus;  et.     De  quo  dixit  Propheta  :  In  pace  in  id  ip-   p«.  iv,9. 
naliones  niihi  erunt  subditcv  :  ([ma.  tam  ca-  sum  dormiam,  et  requiescam.  Hinc  loqui- 


504 


ENARRATIO   IN   CAP.  VIII   LIBRI   SAPIENTI.E.    —  ART.  VIII 


ii.xxxii,i8.  tur  Dominus  :  Sedebit  populus  meus  in 
pulchritudine  pacis,  et  in  tabernaculis  fi- 
ducise,  et  in  requie  opulenta.  Non  enim 
habet  amaritudinem  conversatio  illius,  id 
est,  occupatio  mentis  in  Deo  per  contem- 
plalionem,  dilectionem,  et  laudem  ipsius, 
non  habet  amaritudinem  sibi  annexam  di- 
recte,nec  inordinatam  amaricationem,  wcc 
tadium  convictus  illius,  id  est,  vivifica  et 
contemplativa  unio  cum  Sapientia  sum- 
ma,  non  est  tcediosa,  sed  gaudiosa.Propter 
quod  subditur  :  sed  hviitiam  in  contein- 
piando,  et  gaudium  spirituah:'  in  diligen- 
do,  vel  Isetitiam  redundantem  in  partem 
sensitivam  ex  plenitudine  gaudii  exsisten- 
tis  in  superiori  anima?  parle,  juxla  ilhul 

p«.Lxxxiii,  Propheta?  :  Cor  meum  et  caro  mea  exsul- 
taverunt  in  Deiim  vivum.  Meinpe,  quum 
delectatio  oriatur  ex  iinione  potentia?  cnm 
objecto  convenienti,  sitque  diffusio  animi 
in  conceptu  adeptiorteque  boni,dum  mens 
sincere  conjungitur  summo  et  incompara- 
bili  bono  illi,  hahet  copiosse  deleclationis 
incilamenlnm,  ralionem,  maleriain,  el  bea- 
liludini  Dei  sui  congraluhiliir,  alque  ex 
spe  beatifica3  ejus  fruitionis  (•xhilaralur  : 
et  quanto  spirituales  delici»  isla;  plus 
gustantur,  tanto  plus  appelunlur,  ac  com- 
placent,  et  relevant  mentem;  corporales 
vero  deleclationes  cito  vertunlur  in  nau- 
seani,  et  aggravanl  corpus.  Ideo  Sapicnlia 

Eccii.ww,  lo(|uiliir  :  (Jui  edunt  me,  adhiic  esurient. 

90 

Arisloteles  quoque  faletur,  qiiod  philo- 
sophia  habet  mirabiles  deleclationes  sibi 
admixlas.  Et  rursus  :  Deleclalioni,  inquil, 
qua^  est  in  consideratione.  non  esl  Irislitia 
contraria.  Ilcmfiiie  :  llomo  contemplativus 
plenus  est  jiicundis  theoremalibus;  nec  ex- 
tra  se  expetit  delcctari,  quia  in  se  hahet 
deleclationis  piira}  materiam. 
Sed  his  objici  polest  quod  in  Ecclesiasle 

Eccie.\,\i..  habetur  :  lii  miilta  sapienlia  iniilta  est  in- 
dignatio,  et  qui  addit   scienliam,  addit   rl 

/6i(f  vii,5.  (lolorem  ;  et  ileruin,  Cor  sa[)ienliuiii  ubi 
trislilia.  Et  respondendum,  qund  conlem- 
plationi  scii  considerationi  sapientiae,  be- 
ne  adjungiliir  bona  amariliido,  conlrilio, 
dolor  concomilantcr,  cx  hoc  qiiod  lioino 


A  Deum  contemplando  refleclitur  ad  sui  ip- 
sius  considerationem,  et  ad  calamilatem 
iniquitatemque   propriam  intuendam,  ad 
considerandum  quoque  slatum  hujus  exsi- 
lii,  ac  distantiam  sui  a  bcatifica  visione  : 
et  sic  suis  vitiis  indignalur,et  cum  Sancto 
exclamat  :  Heu  inihi  I  (juia  incolatus  mcus  Ps. c\ix,h. 
prolongatus  est ;  et  cum  Paulo   :   Infelix    Rom.^u, 
ego  homo!  quis  me  liberabil  de  corpore  "*" 
morlis  hujus? 

Ha'c  cofjitans  aipv.d  me,  id  esl  in  me  :       17 
jiixta  quem  modiirn  fertur,  Verbum  erat  yoa;in.  i,i. 

B  apiid  Deum ;  ct  commemorans,  id  est  fre- 
quenler  revolvens,  in  corde  meo,  quoniam 
immortalitas  est  in  cogitatione  sapientice, 
id  esl,  quod  homo  conlemplationi  sapi- 
entia'  immorando,  immorlalilatem  gloriae 
promerelur,  el  ipsa  conlemplatio,  qiuT  hic 
inchoalur,  in  fiituro  perficitur  ac  perpe- 
luatur  :  prout  Christus  in  Evangelio  dixit, 
Maria  oplimam  parlem  elegif,  quae  non  Luc.\.ix. 
auferetiir  ab  ea;  et  in  amicitia  illius  dc-  13 
lcclafio  bona,  id  est,  quod  virtiiosa  sit  de- 
leclalio  qiia>  in  dileclione  Sapienlia>   in- 

C  creatie  consistit  :  (|uam  diligerc  sanctum 
esl,  et  (nuT  qiianlo  fervenlius  puriusque 
amatiir,  tanlo  ain|)liiis  diligenlem  dclc- 
clat.  Niiila  ctcniiu  virliis,  nulla  forma  lam 
d(dectabilitei'  operatiir,  iit  carilas.  Et  in 
opcribus  manuuni  illius,  //oncstas  sine  de- 
fcctionc,  id  esl,  quod  in  opcribus  el  crea- 
liiris,  seu  effeclibus  jiistis  el  sanctis,  sit 
Sapieiilijc  aiternalis  indeficiens  honestas, 
et  irreprehcnsibilis  probitas  :  quia  nil  re- 
prehensibile  ab  ea  procedit;  sed,  siciil  ait 
Psalmista.  Juslus  Doininiis  in  omnibus  viis   />«. cxuv. 

D  siiis,  et  sanclus  in  omnibus  operibus  suis.  '^' 
Unde  ilerum  proleslalur  :  Deleclasli  me,  /•». xci.s. 
Doinine,  in  faclura  liia:  el  in  operibus 
manuum  tiiariim  exsultabo.  Et  in  ccrta- 
mine  loqucla'  illius,  id  esl,  (luod  in  confli- 
clii  seii  disceplalione  sapienlialiiim  verbo- 
rum  ac  Scripliirariim,  a  Sapicnlia  increala 
procedcnliiim,  sil  sapientia.  id  esl  inslru- 
clio  doclrinalis  :  quia  diim  sapicnles  inler 
se  caritative  et  sapienlialiler  dispiilanl  ac 
conferiinl  (\r  Scripliiris,  el  conlra  perfido- 
riim  crrorcs  ;ic  liaMcscs  argiiunt,  inslriiunt 


ENARRATIO   IN   CAP.    IX   LIRRI   SAPIENTIiE.    —  ART.    IX 


505 


iir/w.Mi,  audientes.Undc  ait  Apostolus :  Omnis  Scri-  A  ulpote  ex  nalurali  dispositione  ad  sapien- 

'^''  ptura  divinilus  inspirata,  utilis  est  ad  do-  tiam  ac  virtutes   fortiter   inclinatam.   El.      20 

cenduin,  ad  arguendum,  ad  corripiendum  quuyn  esscm  magis  bonus,  id  est  melior  fa- 

in  jiistitia.  De  episcopo  quoque  loquens  :  ctus,  proficiendo  in  virtutibus  atque  inge- 

Tu.,,0.   Potens  sit,   inquit,   exhorlari  in   doctrina  nitam  inclinationem  assidue  actuando,  «e- 

sana,  et  eos  qui  conlradicunt,  arguere.  Bt  ni  ad  corpm  incoinquinalum,  id  est  mun- 

pra'claritas  in  cornmunicatione  sermonum  dum ;  et  corpus  meum  in  puritate,  puta  in 

ipsius,  id  est,  quod  magna  sinceritas  ac  castitatc  conjugali,  servavi,  et  rationi  sub- 

lucida  veritas  sit  in  verbis  et  eruditioni-  jeci,  mundans  me  ab  omni  inquinamento 

bus,  quibus  Sapientia  erudit  suos,  et  quse  anima?  et  corporis.Salomon  enim  per  mul- 

coinmunicat  suis  fidelibus,  sicut  in  Pro-  tos  annos  fuit  vir  virtuosus,  justus,ac  con- 

Pcor-.vin.s.  vcrbiis  contestatur  :  Justi  sunt  omnes  ser-  tinens,  quamvis  in  senectute  ad  extremam 

moncs  mei,et  non  est  in  eis  pravum  quid,  B  foeditatem  dilapsus  sit.  Et  ut  scivi,  id  est,       21 

neque  perversum.  statim  postquam  cognovi,  quoniam  aliter 

Circuibam  qucerens,  id  est,  undique  in-  non  possem  esse  continens  a  vitiis  et  con- 

vestigans,  cuncta  occurrentia  consideravi,  cupiscentiis,  nisi  Deus  det  gratiam  conti- 

tit  mihi  illam  assumerem,  id  est,  Sapien-  nendi  :  quia  non  est  volentis,  neque  cur-  /?om.ix,i6. 

tiam  invenirem,  et  inventam,  ut  sponsam  rentis,   sed  Dei  miserentis,  qui  ait,  Sine  joann.x^, 

brachiis  pii  purique  amorisamplecterer.  In  me   nihil   potestis  facere.   Et  hoc  ipsum^- 

cunctis  ctenim  rebus  creatis  Sapientia  pri-  crat  sapientim,  id  est  actus  seu  conside- 

ma  relucet,  sicutartifex  in  opere  suo.  Ideo  ratio  sapientia?  infusse,  et  donum  ac  in- 

Can/.Mi,2.  fertur  in  Canticis  :  Surgam,   et  circuibo  spiratio   et   illuminatio  Sapientise  increa- 

civitatem  ;   per  vicos  et  plateas  qua?ram  tae,  scire  cujus  esset  hoc  dunum.  Unde  ait 

quem  diligit  anima  mea.  Iste  est  bonus  cir-  Apostolus  :  Non  spiritum  hujus  mundi  ac-  icor.11,12. 
cuitus,  qui  a  Deo  incipit,  et  terminalur  ad  C  cepimus,  sed  Spiritum  qui  ex  Deo  est,  ut 

ipsum.  Est  autem  et  pravus  circuitus,  qui  sciamus  quae  a  Deo  donata  sunt  nobis.  Adii 

est  inordinata  evagatio  per  creata  :  de  qua  Dominum,  id  est,  Deum  ubique  pra^sen- 

^s.  M,  i».  ait  Propheta,  In  circuitu  impii  ambulant.  tem  mente  accessi,  dirigendo  cor  meuin 

19  Puer  autem  eram   ingeniosus,  id   est  in  ipsum  :  juxta  illud,  Accedite  ad  eum,   Ps.^wm 

acuti    atque  capacis  intellectus.  Undc  in  ^X\\\\\m\v^'d.mm\\et  deprecatus  sum  illum, 

libro  de  Civitate  Dei  asserit  Augustinus  :  et   dixi  ex  totis  prcecordiii  meis,   id  est 

Ingeniosum  nasci,  felicitatis  est;  et  rursus,  intimis   affectibus  mentis,  seu  cum  tola 

Faciliter  intelligere,  et  intellecta  bene  im-  atlentione  intellectus,  affectioneque  intc- 

plere,  plena  felicitas  est.  Et  sortitus  sum  gra  voluntatis  :  secundum  illud,  Confite-    p*.  cx,  i-, 

animam  bonam,  id  est  egregi»   indolis,  bor  tibi,  Domine,  in  toto  corde  meo. 


ARTICULUS  IX 


ELUCIDATIO   CAPITULI    NONI    :    DEUS   PATRUM   MEORUM,    ET   DOMINE   MISERICORDLE. 

ORATIO  Salomonis  hic  ponitur.  Deus  D  ationis,  conservationis,  et  gubernationis, 
patrum  ^neorum,  scilicct  patriarcha-  specialiter  tamen  per  gratiam  pra?cipuae 
rum  Abiahffi,  Isaac,  Jacob,  et  David.  Et  •  electionis  voluit  Deus  illorum  trium  Pa- 
quamvis   sit  Deus  universorum  jure  cre-      triarcharum  vocari,quemadinodum  in  Ex- 


0. 


DXXXVM,   1  . 


506 


ENARRATIO   IN   CAP.    IX   LIBRI   SAPIENTI^.    —  ART.   IX 


Exod.  111, 
13. 


Act.  vii,  2. 

Ps.\\\\\'- 

10. 


Joann.  i,  3. 

P«.CXI.V1I1. 

5. 

2 
Ps.  ciii,  24. 

/•(•OIMIllO. 

Gen.  I,  20. 


/'s.  viii,8. 


odo  legitur  :  Dixit  Dominus  ad  Moysen  : 

Haec   dices    filiis   Israel   :  Dominus   Deus 

patrum  vestrorum,  Deus  Abraham,   Deus 

Isaac,  et  Deus  Jacob,  misit  me  ad  vos ;  hoc 

nomen  mihi  est  in  ffiternum,  et  hoc   me- 

moriale  meum  in  generationem  et  genera- 

tionem.  Et  Domine  misericordice,  id  est 

dominator  misericors,  et  Dominus  omni- 

um  miserationum.  Dicitur  ergo  Dominus 

misericordiae,  sicut  in  .\clibus  dicitur  Deus 

gloriffi,  et  in  Psalmo,  Rex  glorise,  id  est 

Dominus  misericordiam  habcns,  et  mise- 

ricordes   effectus  producens.    Qui  fecisti 

omnia  verbo  tuo,   id   cst  per  unigenitum 

Filiuni  luum  :  secundum  illud,  Omnia  per 

ipsum   facta  sunt.  Yel,  Verbo,  id  est  iin- 

perio  tuo  :  sicut  cantamus  :  Quoniam  ip- 

se  dixit,  et    facta  sunt ;  ipse  mandavit,  et 

creata  sunt. 

Et  sapientia  tua,  id  est  per  sapientiam 

tuam,  constituisti  hominem.  Omnia  onini 

in  sapientia  fecit  ;  et  sicut   in  Proverbiis 

diclum  esl.Dominus  sapientia  fundavil  lcr- 

ram,  stabilivil  cocios  prudenlia.  67  (luiui- 

naretxir  crcatura'  tuw,  qua'  a  tc  facta  est : 

quemadmodiim  loquitur  Dominus  :  Facia- 

mus  hominem  ad  imaginem  et  simililudi- 

nem  nostram ;  el  pr»sit  piscibus  maris,  et 

volalilibiis  ca'li,   el    besliis,   univcrsjrque 

lernp,  omnique  repliii  qiiod  inovclur  su- 

per   tcnam.   Ilinc  addiliir  :   ui   disnonat 
•       .  .  ..... 

orbem  terrarum  in  a'ijuttate  et  ju,stitia,m 

est,   elemcnto  terrtC  el    contentis    in    eo, 

utalur  sicut  csl  divinitus  insliluliim ;  vel 

polius,  ut  genus  hominiim  a  se  propaga- 

tiim,  reclc  giibcrncl.  Iloc  aiilcin  (loininiiim 

supcr   infcriores  crcaluras    lioiiio  plcnius 

habuisscl,   nisi    pcccassel.    Adhnc    lamen 

aliqualiler  habcl  illiid,  sccundiim  illiid  in 

Psalmo   :  Omnia    subjccisli   sub    pedibus 

ejus,  oves  et  boves  iiniversas.  Et  in  dirc- 

ctioiic  cordis  judiciiou  Judicct,  id  cst,  de 

judicandis  scnlenliam  piofcral  cum  dili- 

genli  cordis  inliiilu,  cl   elcvalione  menlis 

ad  lc.  habendo  le  Judiccm  sumiiuim  scin- 

per  prsp  oculis,  cerlus  quod  ct  ipse  judi- 

candus  sit  a  te,  qiii  malc  jiulicala  rcjiidi- 

cabis.   Hinc   sccundo  Paralipomcnon    rcx 


A  Josaphal  ait  jiidicibus  suae  plebis  :  Quod-  iiPar.Mx, 
cumque  judicaveritis,  in  vos  redundabit;  ^''" 
sit  timor  Domini  vobiscum,  et  cum  dili- 
gentia  cuncta  facite. 

Da  viihi  sedium  tuarum  adsisfricem  4 
sapientiam,  id  est  Sapienliam  tuam  libi 
aeternaliter  vere  praesentem.  et  thronis 
coelestibus  jugiter  adsistentem,  omnium- 
que  judicialium  soliorum  ccelestium  atque 
terreslrium  directivam.  Quse  in  Evangelio 
proteslatur  :  Yos  qui  secuti  cstis  me,  se-  .i/n»/i.xix, 
dcbitis  super  sedes,  judicanles  duodecim  '^' 

B  tribus  Israel.  Sedes  quoque  Dei,  siint  coeli, 
prout  fatur  Propheta  :  Coelum  mihi  sedcs  /s.  lxvi,  i. 
est.  Sed  cl  aniina' juslse.  sunt  sedes  et  thro- 
ni  ipsius,  quum  scriptum  supra  sit :  Anima  Cf.  Prov. 
justi.  sedcs  est  sapienlia?.  Ksl   item  unus'"^'^^' 
cliorus  angclorum,  qui  specialiler  Throni 
vocalur,  pcr  quos  Omnipotcns  sua  dccer- 
nil  judicia  :  quibiis  Thronis  infallibiliter 
directrix  cst   sapienlia  ista.    Et   noli   me 
rcprobarc  a  pueris  tuis,  id  est,  dc  numcro 
elcctorum   servorum  tuorum  non  auferas 
me,  ncque  condcinnes  ul  reprobum. 

C  Quoniam  servus  tuus  ego  sum  :  id  est,  5 
jain  tibi  devotc  deservio,  et  precor  ne  de- 
seras  me,  sed  hanc  coidis  mei  devotionem 
semper  pie  allendas;tV/?^/ws  ancilla'  tua', 
vidcliccl  Synagoga\  aut  Bclhsabce,  qua>  de 
suo  excessii  paMiilcns,  dcinccps  fuit  devo- 
ta  :  sicque  incritis  matris  mea»  dcprccor 
cxaudiri;  homo  infirmus,  id  est  fragilis, 
et  ad  mala  proclivis,  et  exigui  temporis  : 
prout  primo  Paralipomenon  David  fate- 
tiir  :  Dics  noslri  (jiiasi  iimbra  siipcr  ler-  \Pnr.%Mx, 
rain.  cl  niilla  csl  niora.  k\oo  sanclus  Job  ' '" 

D  dixil  :  Ilomo  iialiis  dc  muliere,  brcvi  vi-  yo6xiv,i. 
vens  femporc,  repletur  miillis  miseriis.  Et 
minor  ad  intellectum  Judicii  et  legum,  id 
est  cx  me  ipso  insiifficiens  ad  inlclligcn- 
diini  qiiid  de  singulis  occiirrcntibus  sil 
jiidicandiim,  nec  valcns  cx  mc  pcrtingere 
ad  inlclligcnliain  lcgiiin,  id  est  pra?ccplo- 
riim  liiorum  jiidicialium,  caTiinonialium 
alquc  moraliiim,  lcgisque  naluralis,  ac  di- 
vina».  et  positivae.  Ilinc  lcrlio  Hcguni  Salo- 
mon  rccilaliir  dixissc  ad  Doininum  :  Quis  \\\Reg.w, 
polcsl  judicaic  hunc  poi)uliiiii  ?  Ilcmqiic  :  '■ 


ENARRATIO   IN   CAP.    IX   LIBRI   SAPIENTI^.    —   ART.    IX  507 

mneij.iu,Ego  sum  puer  parvulus,   nesciens  intro- A  gyro  vallabat  abyssos,  quando  appendebat 

'■    Q       ituni  nieum  et  exitum  meum.  Et  si  (juis  fundamenfa  terrae,  cum  eo  eram  cuncta 

erit  co)}surnmatus  inter  filios  hominum,  id  componens.  Hinc  et  affirmat  ipsa  Sapicn- 

est  perfectus  inter  homines,  si  ab  illo  fii-  tia  :  Qusecumque  facit  Pater,  hsec  et  Filius    Joann.  v, 

gcrit  sapientia  tua,  id   est,   si  Sapientia  similiter  facit;  Pater  enim  diligit  Filium,  '"'"  ' 

tua  geterna  reliquerit  eum,  et  sapientiam  et  omnia  demonstrat  ei  qua?  ipse  facit.  Et 

salularem,   qua^    est    donum,    subtraxerit  sciehat  guid  placitum  esset  oculis  tuis,  id 

ei,  in  nihihim  reputabitur ,  id  est,  nullius  est  intellectui  tuo,  atque  jiistitiffi  ac  provi- 

erit  momenti  aut  ponderis  coram  Deo,  imo  dentige  tuse,  et  quid  directum,  id  est  vere 

stultus  ab  eo  censebitur,  dicente  Aposto-  reclum,  et  ad  te  rite  relatum,  /«  pr(vccptis 

icor.1,20.  lo  :  Nonne  stultam  fecit  Deus  sapienliam  tuis,  et  in  exsecutionibus  eorumdem.  In 

hujus  mundi  ?  Patre  namque  et  Filio  est  una  eademque 

Consequenter  auctor  hujus  voluminis  in  B  sapientia. 
persona  Salomonis  apertissime   loquilur.  Miite  illam  de  ccelis  sanctis  tuis,id  esi,       10 

7  Tu  autemelcgisti  rne  refjem  populo  tuo,\{{  Sapientiam    increatam    ac  genitam   mitte 
est  ad  profectum  Israelitici  populi :  unde  mihi  invisibili  missione,  non  ut  illa  variet 

iPanxxiN,  David,  Salomonem  (inquit)  filium  meum  locum,  sed  per  effectum,  infundendo  mihi 

*•  elegit   Dominus  adhuc  puerum   et  lenel-  charismala  ejus.  Porro,  per  sanctos  coelos, 

lum  ;  etjudicem  filiorum  tuorum  et  filia-  possunt  intelligi  cives  superni,  spiritusque 

rum  :  quibus  in  Deuteronomio  Moyses  aif,  angelici  :  in  quibus  Sapientia  ista,  sicut  et 

z?e»/.Mv,i.  Filii  estote  Domini  Dei  veslri :  filii  scilicet  Pater,  esse  specialiter  perhibetur,  quia  in 

8  adoplivi.  Et  dixisti  me,  id  est,  praecepisti  illis  prgeclarius  operatur,  et  se  ipsam  evi- 
m\\\\,  wdificare  tcmphim   in  monte  sancto  dentius  gloriosiusque  demonstrat.  Yel  or- 

wpar.  Mi,  tuo,  puta  in  monte  Moria  :  in  quo  Abra-  bes  coelesles.  Hinc  quotidie  dicimus  :  Paler  Manu.s>, 

^  Gen  xxii  '^^"^  voluit  Isaac  immolare,  et  in  quo  Ja-  G  noster  qui  es  in  ccelis.  Et  a  scde  magni-  ^- 

•0.  cob  vidil  in  somno  scalam  pertingenlem  tudinis   tua',  id   est  a  Ihrono  majeslatis 

12!  ■"""'  ad  coelum  ;  et  in  civitate  habitationis  tuw  tuae  immensse  :  juxta  illud,  A  summo  cado  Ps.xvin,?. 

wxReg.^x,  attare,k\  est  allaria  templi,  videlicel  alta-  egressio  cjus.  De  quo  accipi  potest  illud 

re  holocausti  in  atrio,  et  altare  thymiama-  Apostoli   :  Raptus  est    usque  ad   terlium  iicor.xn, 

tis,  quod  erat  in  prima  et  exteriori  templi  coelum.  Ut  mecum  sit  per  graliam  et  illu-  "'  *' 

parle,  prout  terlio  Regum  describitur;  si-  minationem  piissimam,  et  mecum  laborct, 

militudine^n  tabernaculi  tui  sancti  :  quia  id  est,  efficaciter  laborare  me  faciat,  me- 

templum    factum    per    Salomonem,    con-  que  in  laboribus  meis  dirigat  et  conser- 

struclum  est  ad  imitationem   tabernaculi  vet;  ut  sciam  guid  acceptum  sit  apud  te, 

Moysis,  secundum  exposilores;  r/wof?  pm'-  id  est,  quid  vere  complaceat  libi,  ne  in 

parasti  ab  initio,  id  est,  in  monte  Sinai  particularibus  errem,  aut  sub  specie  boni 

Exod.     loquens  Moysi,  fieri  praecepisti  secundum  D  fallar,  aut  vitiis  passionibusque  cgecatus, 

exemplar  ei  in  monte  monstratum.  erronee  judicem  :  quia,  ut  ait  Scriptura, 

9  Et  tccum  sapientia  tua  increata  ac  ge-  Est  via  quse  videtur  homini  bona,  et  no-   Prou.xiv, 
nita,  scilicet  unigenitus  Filius  luus,  0  Pa-  vissima  ejus  ducunt  ad  mortem.  i2;xvi,  25. 
ler  wterne.  Opera  etenim  superbeatissimse          Scit  enim  illa  omnia,  ct  intelllgit,  lan-       H 
Trinitalis  ad  extra,  sunt  indivisa.  Qua'  no-  quam  universorum    creatrix  ;  et  deducet 

vit  opera   tua,  quo'  et  adfuit  tunc  quum  me  in  operibus  meis  sobrie,  id  esl,  mode- 

orbem  terrarum  faceres  :  imo  quum   to-  rate  ac  discrete  faciet  me  in  cunclis  quse 

tum  conderes  universum,  quia  coffiterna,  ago,  procedere,  ita  ut  dicere  possim  :  Te-    Ps.lwu, 

consubstantialis,  et  coeequalis  est  tibi.  Quae  nuisli  manum  dexteram  meam,  et  in  vo- "*■ 

Prow.  VIII,  in  Proverbiis  attestatur  :  Quando  prsepara- ■    luntate    tua  deduxisti  me;el  rursus,  De- /•«.  xxn.s. 

27,29,30.   j^^j  coelos,  adcram ;  quando  certa  lege  et  duxit  me  super  semitas  justitiae,  propter 


25 
7Aid.vii,48 


XXVI,  RO. 


508  ENARRATIO   IN   CAP.    IX   LIBRI   SAPIENTLE.   —  ART.    IX 

nomen  suum ;  et  custodiet  me  in  sua  po-  k  sanclificalio  veslra;  et  rursus,  Deus  vult  irim.u.i. 

tentia,  id  est,  a  ruina  me  prseservabit  sua  omnes  homines  salvos  fieri,  el  ad  agnitio- 

propria  potestate,  cui  nullus  polest  resi-  nem  verilatis  venire.  Hinc  scriplum  est  : 

stere.  Ipse  quippe  est  principalis  custos  Beati  sumns  nos,  quoniam  qua?  Deo  placila  narucUs, 

eleclorum  suorum  :  qui  et  per  angelos  ac  sunt,  manifesta  sunt  nobis.  Quomodo  ergo  ^' 

i2       praelalos  custodit  oves  suas.  Et  erunt  ac-  nemo  polest  cogitare  quid  velit  Deus.  nisi 

cepta  opera  mea;  et  disponam,  id  est,  re-  in  quanlum  Deus  illud  manifeslal?  Deni- 

gam  ac  ordinabo,  popidum  tuiim  juste,  et  que  qusedam  sunt  indifferentia,  id  est  nec 

ero  dignus  sedium  patris  mei,  id  est,  di-  bona    ncc  mala   moraliter,  sed   prodesse 

gnus  ero  sedere  ac  preesidere  populo  Is-  possunt  alque  obesse  :  et  de  talibus  lalet 

rael,  residendo  in  Ihrono  regali  ac  solio  nos  quid  velit   Deus.  aut  quid  magis  ex- 

judiciali,  alque  in  cathcdra  doclorali,  in  podiat   nobis.  De  quibus  eliam  inlelligen- 

quibus  David  pater  meus  digne  consedil.  B  dum  censetur  quod  Apostolus  loquilur  : 

Ps.  cxviii,  faciens  iudicium  et  iustitiam  omni  populo  Quid  oremus  sicut  oportet,  nescimus.           /fom  vm, 

/•«.1.15.  S"0'  ^^  dixit  :  Docebo  iniquos  vias  tuas.  Cogitationes  enim   mortahum  limida\  '  '  j^ 

j:]           Quis  enim  hominum  poterit  scire  consi-  Constat   quod   cogilaliones  mullorum  ho- 

lium  Dei?  quasi  dicat  :  Nullus,  nisi  qiian-  minum    sint   audaces,   prspsumpluosse,  el 

tum  fueril  ei  mediate  vel  immediate  desu-  quorumdam    secura:>    el    firma».    Allamen 

per  revelatum.  Sicque  scimus  consiliuui  circa  parlicularia  mulla  agenda,  sunl  for- 

snperadoranda?  et  supersapienlissima}  Tri-  midolosse  :  quia  pro  certo  non  patet  quid 

nilatis  super  modo  salvationis  generis  hu-  amplius  conferal    ad  salutem  seu    finem 

mani  per  incarnalionem  et  passionem  Ver-  inlentum,  el  quia  nescimus  an  simus  in  &•«/«. ix.i. 

bi  a?terni.  Sic  quoque  loquitur  in  Aclihus  carilalc  finalilcrve  salvandi.  Propler  (piod, 

Ac/.xx, 27.  Paulus  :  Xon  suhlerfugi  quominus  anniin-  sieul   in   Kcclesiaslico  Icgiliir.  Sapiens  in  EccH.ww, 

tiarem  vobis  omne  consilium  Dci.  I^ia-lcr-  C  oinnibus  lueluil.  Bealus  eniin  homo  qui  ''p^^^, 

ea  quaeri   potesl,   (|ualiler   Deo  adscriba-  semper  esl  pavidus.  Unde  et  sanclus  Job  :  xxvm,  ii. 

tur  consiIium,M|iiuiu  asseral  Damascenus,  Verebar,  ail,  omnia  opera  mea.  ii7 /«ccr/rr  joiw^i^. 

consilium  esse  ignoranlis  nalurje.  Kl  res-  siinl  providenfia'  nostrw  :  quia  non  pos- 

pondcndiim,  quod  consilium  proprie  sum-  sumus   omnia   pra;videre    in    pai  liculari, 

ptum,   diciliir    inquisilio   de  agendis   vel  qiuc  possunl   occurrere.   Ideo  sa^pe  pula- 

omitlendis  :  el  ila  cx  ignorantia  (luadain  iniis  esse  expcdiens,  quod  potius  nocel,  et 

procedil.  Dco  igiliir  non  adscribiliir,  nisi  econverso.  Ilinc  in  lalibus  indigemus  dono 

imperfeclione  isla  seclusa,  el  quanlum  ad  consilii,  qiio  a  Spirilu  Sanclo  dirigimur 

id  qiiod  perfeclionis   iii   ipso  est,  seilicet  ac   juvamur   ad   consnlendiim,    inquiren- 

quoad  diligenlem  consideralionem.  Ilaqiie  dum,  et    providendiim  qiiid  magis  expe- 

ncmo   scil   consiliuin    Dci.   nisi    divinitus  dial.  ilinc  (luoque  in  Icgibus  hiimanis  cl 

/er. XXIII,  rcvclclur.   Proplcrea  sciipliim  esl   :  Quis  D  positivis  oporlcl  fieqiienler  ficri   di^pen- 

'*•            adfuit  in  consilio  Domini,  cl  vidil,  ct  an-  saliones,  quia  non  pofesl  legislalor  pra?vi- 

divil    sermoncm    ejus?    Et   lamen  eodem  dere  aul  exprimcre  univcrsos   casus   (jui 

y«i(/.  20.   capilulo  Dominns  asseril  :  In   novissimis  possunl  emergere. 

(licbus    inlclligelis  consilium   meum.   Sic  Corpus  enim  quod  corrumpitur,  id  est       15 

yjom  xi,3t.  el  Apostolus  dixit :  Quis  cognovit  sensum  corpus  corruplibilc,  quod  et  quotidie  len- 

Domini  ?  ant  quis   consiliarius  ejus  fuil  ?  dil    ad  corriiplioncm,  aggravat  <ifiimam, 

Ant   r/uis   poterit   cogitare   f/uid    vclit  id  est,  a  spirilualihus   cxcrcitiis  el   con- 

Deus  ?  i^ev\um  esl  quod  Dcus  gloriosus  cl  sidcralionibus  inlelleclualibus  frcqncnter 

sanclus   vull  omnc    bonum    virlulum,  el  rclrahil  ac  impcdil  cam,  propter  nnillas  et 

(luidqiiid   piiecepit  alque  consuliiit.  Vndc  varias  quolidianasque  n(x>essilndines  suas. 

3.   "^"'"'  et  Paulus  :  Ikec  csl,  inquil,  volunlas  Dci.  inrirmilales  ac   fragililalcs.  alquc  ob  fo- 


ENARRATIO   IN   CAP.    IX   LIBRI   SAPIENTIiE.    —   ART.    IX  509 

Gaiai.\M  niilis  infoctionom.  Unde  caro  concupiscit  A  qrige  scnsibiis  nostris  objiciunfur,  sensibi- 

adversus  spiritura.  De  hoc  pulclire  loqui-  literque  \\dcn\.nr,i nveminus,\d  est,  inqui- 

tur   Plato   in  Phsedone,   ostendens  quali-  rendo  seu  addiscendo  cognoscimus,  cum 

ter  decem  millia  impedimenta  vacationum  labore,  imo  et  frequenter  cum  erroris  dc- 

seu  contemplationum  caro  adducat  spiri-  ceptione,  juxta  illud  :  Gunctse  res  diffici-  Eccie.\,%. 

tui  :  qute  nunc  somno,  nunc  cibo  et  potu,  les;  non  potest  eas  homo  explicare  ser- 

nunc   veste,  nunc   domicilio    indiget.  De  mone.  Et  iterum  Salomon  dixit  :  Inlellexi    /ftirf.vm, 

hoc  beatissimus  Andreas  apostolus  in  suo  quod  omnium  operum  Dei  nullam  potest     " 

martyrio  devotissime,  prout  in  sua  legen-  homo  invenire  rationem.  Hoc  tamen  dixit 

da  narratur,   locutus  est.  Yerumtamen  in  uL  concionator.   Hinc  scriptum  est  :  Nos  ^oixxxvn, 

statu  innocentiae  corpus  non  ita  animam  ([uippe  involvimur  tenebris.  Quoe  aiUem  *''• 

aggravasset  :  et  multo  minus  post  resur-  in  coeUs  sunt,  id  est  coelestia  et  separala  a 
rectionem   generalem,   quum    fuerit   glo- B  materia  ac  invisibilia,  quis  investigahit  ? 

rificatum,  eam  gravabit;  imo  ornabit  lae-  quasi  dicat  :Nemo  potest  illa  investigare  in 

tificabitque   animam,   et    in   omnibus    ei  lumine  naturali,  nisi  valde  defectuose  ac 

promptissime  erit  obediens.  Et  quamvis  penitus  imperlecte  :  quemadmodum  Ari- 

corpus  corruptibile  sic  animam  gravet,  ani-  stoteles,  Plato  et  alii  subtiliores  philosophi 

ma  tamen  naturaliter  ei  conjungitur  :  quia  aliqua  inde  scrutati  sunt.  Nam  et  Aristo- 

in  multis  utile  ac  necessarium  est  animse,  teles  ait  :  Sunt  ibi  entia  quaedam  simpli- 

cui  naturale  est  cognitionem  intellectivam  cia,  optimam  vitam  ducentia,  et  de  suis 

a  sensiliva  accipere.  Et  terrena  inhahita-  sufficientia.  Similiter  de  ordinibus,  natu- 

tio  deprimit  sensum  ynulta  cogitantem:\d  ris,   proprietatibus   et  aclionibus    intelle- 

est,detentio  seu  commoratio  animse  in  cor-  ctualium  substantiarum  multa  locutus  est 

pore  isto  terreno  mortali,  frequenter  trahit  Plato.  Sed  dicta  ac  scripta  eorum,  a  veri- 
deorsum,  et  obtundit  ac  fuscat  intellectum  G  tate  in  pluribus  defecerunt.  Unde  et  ipse 

plurima  meditantem,  quem  variis  imagina-  discretus  ac  prudentissimus  Aristoteles  fas- 

tionibus,  curis,  occupationibusque  exter-  sus  est,  quod  intellectus  noster  ad  illorum 

Rom.  vu,  nis  involvit.  Ideo  clamavit  Apostolus  :  In-  cognitionem  se  habet  sicut  oculus  vesper- 

^'*-  felix  ego  homo!  quis  me  liberabit  de  cor-  tilionis  ad  lucem  solis. 

fi.  cxu,8.  pore  mortis  hujus?  Et  Propheta   :  Educ  Sensum  autem  ^Mwm^  id  est  intellectus       17 

de   carcere   animam   meam   ad   confiten-  tui  sapientiam,  judicia,  consilia  et  decre- 

J061V,  19.  dum  nomini  luo.  Unde  in  Job  fertur  :  Hi  ta,  quis  sciet,  nisi  tu  dederis  sapientiam, 

qui  habitant  domos  luteas,  qui  terrenum  id  est,  de  talibus  illuminaveris  et  docueris 

Iiabent  fundamentum,  consumentur  velut  hominem,  et  miseris  spiritum  sanctum  tu- 

a  tinea.  um  de  altissimis,  id  est,  de  throno  gloriae 

16  Et  difficile  cestimamus  quce   in  terra  tuse,   et  de  summo   coelo   infuderis    eum 

sunt :  id  est,  inferiora  ista  caduca  ac  vilia  D  menti  ad  illustrandum  eam  de  supernatu- 

difficulter  et  cum    incertitudine  quadam  ralibus  illis  ?  Inspiratio  namque  Omnipo-  jhid.xxxu. 

cognoscimus  :  ita  quod  ea  perfecte  agno-  tentis  dat  intelligentiam,  et  unctio  Spiritus  *,• 

scere   non  valemus,   quantum   ad  omnia  bancti  docet  de  omnibus.   Dicitur  autem  27. 

quse  circumstant,  accidentalilerque  inhse-  Spiritus  Sanctus  mitti,  infundi,  ac  dari  per 

rent,  et  de  eis  possunt  inquiri;  proprias  suos  effectus  gratiosos  et  gratum  facien- 

vero  et  essentiales  eorum  differentias  dif-  tes.  Denique  in  verbis  hujus  versiculi,  su- 

ficillimum  est  invenire.  Quod  totum  pan-  perbenedicta  trinitas  Personarum  in  sim- 

dil  opinionum  diversitas,  quibus  inter  se  plicissimo  Deo  evidenter  insinuatur.  Huic 

diversificantur  atque  contendunt  philoso-  quoque  verbo  consonat  quod  asserit  Ghri- 
phi,  tam  gentiles  quam  christiani,  et  item.     stus  :  Quum  autem   venerif   ille  Spirifus  joann.xw, 

HebriBi.  Et  qum  in  prospsctu  sunt,  id  est,  veritatis,  docebit  vos  omnem  veritatem.Ex  '^- 


510  ENARRATIO   IN    CAP.    X    LIBRI    SAPIENTLE.    —   ART.    X 

quibus  omnibus  elucescit,quain  necessaria  A      Nara  per  sapientiam  sanati  sunt,  id       19 

sit   hominibus  gratiosa  et  supernaturalis  est,  a  vitiis  expurgati,a  passionum  immo- 
illuminatio  Dei,  praesertim  quum  sine  ea      deranliis  reformati,  ab  originali   peccato 

agnoscere  nequeamus  an  actiones  nostrae  mundati,  quicumqiie  placueruui  tihi,  Do- 

sint  veraciter  virtuosae  ac  meritoriae.  Lnde  mine,  a  principio,  id  est  ab  exordio  mun- 

18       subjungilur  :  et  si  correctce  sint  semitce  di,   post   primorum    transgressionem   pa- 

eorum,  qui  in  terris  sunt,  id  est,  an  ope-  '  rentum.  Nam   et    ipsi  primi   parentes   et 

rationes  hominum  in  terra  viventium  sint  posteri  eorumdem  electi,  per  fidein  et  per 

a  vitiis  emendatse,  et  per  justitiam  ac  fi-  sapientigp  donum  sunt  recuperati.  nec  si- 

dem  formalam  direclae,  et  qua^  tihi  pla-  ne  divina  illuminationo  poenituerunt  :  et 

cent.didicerint  homines,\^e,%\^^\\.\v(i\\\\ViQ%  lolum   istud  ab   a?terna  el  increala  Sapi- 

sint   vere   salubriler   informali.    Ista,   in-  entia  misericorditer  perceperunl.  quae  in 

qnam,  sciri  non  queunt.  nisi  per  illiimi-  B  fine  saeculorum  incarnala.  perfecle  recu- 

nationem  tuam,  et  Spiritus  Sancli  missio-  peravil  et  sanavit  genus  humanum.  juxta 


£"0^«.  IX,  nem,  qnum  scriplum  sil  :  Sunt  justi  alque  ilhid  :   Ecce  Agnus    Dei,   ecce   qui    lollit    Joann.\, 

'■  sapientes,  et  opera  eorum    in  manu  Dei  peccala   mundi.  El    per  Isaiam   dicitur  :  '^- 

sunl;  et  tamen  nescit  homo  ulruni  amore  Vere  languores  noslros  ipse  lulit  :  cujus /«. uii,4,5. 

an  odio  dignus  sit.  livore  sanati  sumus. 


ARTICULUS  X 

DECLARATIO    CAPITULI    DECIMI    :    H.KC    ILLUM,   QUI    PRIMUS    FORMATUS    EST    A    DEO,    ETC.    , 

EX(;EEIJ"..NTIAM,   pietalem.  et   ()|)era- (]  esf   facullatein   regcndi  (iincla   inferiora;  c,en.\,\i,. 

lioncm  sumuiiP  el  increahi'  Sapientia'  vel,  Virtulem  contineudi  omiiia  :  quia  sic 

hic  ostendit  per  hislorias  reruin  geslarum.  dedit  ei  originalcm  justiliain,  quod  si  ipse 

1  Ihvc  sapienlia  illum,  qui  primus  inler  mansisset  in  ca,  non  perdidissel  suam  po- 
individua  spc^cici  humanae,  formatus  cst  a  slerilatem.  Dedil  quoque  ei  virtulem  con- 
Deo  pater  orbis  terrarum,  id  esl  ipsuin  linendi  omnia,  id  est  naluiam  per  quam 
Adam  a  Deo  procrealum,  qui  fuit  piodu-  in  se  continet  univcrsa,  habendo  aliquid 
cliviim  piincipiuin  lolius  liiimani  generis  communc  cum  qualibcl  ciealura  :  quia  per 
ipsum  sequenlis,7?/Mm  soius  esset  creatus,  intelleclum  et  ralionem  convenil  cum  Cre- 
id  est  ante  aliorum  homiiiuiii  produclio-  alore  el  angelis;  per  senlire,  cuiu  hrulis; 
nein,  non  angelorum,  qiii  simul  cum  cado  pcr  vivere,  ciiiii  plantis  ;  pcr  esse,  cuin 
empyreo  sunt  plasmali,  custodivit,  id  esl,  celeris  inaiiimalis.  (A)utinet  eliam  omnia 
in   innocenlia  conscrvavil,   quousque  per  D  pcr  intcllcclum  ahpic  iiiemoriam.  quia  iu- 

2  feminam  et  scrpentcm  esl  viclus;  ct  cdu-      lcllcclivus  ct  mciuoiativus  esl  omuiiim. 

■a     xit  illum  de"  delicto  suo,  id  est,  graliam  Ab  hac  sapienlia,  ut,  id  est  poslquam,        3 

conlrilionis  concessil,  per  qiiaiii    de  sua  recessit  injustus,  videlicel  Cain,  qui  post 

transgressione  poenituil.  Et  eduxit  illum  lapsum  non  paMiiluit,  sed  desperavil  :  .Ma-  //>„/.,». i.r 

de  limo  terr(B,\i\  est,  corpus  ejus  formavit  jor  csl  (inquiens)  iniquilas  mea,  quam  nl 

Gen.  II,  7.  de  limo,  prout  habetur  in  (K-ncsi  :  Forma-  vcniam  mcrcar:  i/i  Irasua,  id  esl  p(>r  ira-    ind.  5. 

vit  igitur  Deus  hominein  de  limo  teriu? ;  et  cundiam  quam  conlra  Abel  juslum  conce- 

dedil  illi  virtutem  contincndi  omnia,  id  pil  :  cui  el  \i\\\d\\  \  per  iram  /iomicidii,\d 


ENARRATIO   IN   CAP.    X   LIBRI   SAPIENTI^. 


ART.    X 


511 


est  per  iram  ejus  vitiosam,  ex  qua  IVatri-  A  quse  in  eis  sunt;  et  tamen  pafribus  tuis 


Gen.  IV,  8.  cidium  perpetravit,  ipsum  Abcl  necando, 
fraternitas  deperiit,  id  est,  frater  ejus  ex- 
stinctus  est,  dilectio  quoque  fraterna  ex 
4  parte  ipsius  destructa  fuit.  Propter  quod, 
id  est  propter  sapientise  derelictionem,  seu 
propter  recessum  a  Sapientia  increata,  et 
a  sapientise  dono,  quum  aqua  deleret  ter- 
ram,  id  est,  diluvium  submergeret  genus 
humanum.  Vel  :  Propter  hoc,  id  est  pro- 
pter  scelus  Cain,  quum  aqua  diluvii  dele- 
ret  totam  ipsius  Gain  posteritatem,  quae 


lbid.\\\A 
23. 


conglutinatus  est  Dominus,  et  elegit  eos, 
amavitque  semen  eorum  post  eos. 

//a'c  sapientia  ywstom  Lot  a  pereu^Uibiis       6 
iinpiis,    scilicet   Sodomitis,   liberavit  fu- 
gientem  cum  uxore  sua,  duabusque  filia-  cen.  xix, 
bus,  angelis  eum  educentibus,  dcscendeate  *^'  *'• 
igne  sulfureo  in  Pentapolim,  id  est  quin- 
que  urbes  vitio  contra  naturam  laboran- 
tes  :  quarum    quatuor   in   Deuteronomio 
exprimuntur,  quum  dicitur  :  Sodoma,  Go-  oeta.xwx, 
morrha,  Adama,  Seboim. 


n. 


patris  sui  malignitatem  fuit  secuta.Sicque  B      Quibus  Sodomitis,  id  est  ad  perpetuam       7 


eorum  confusionem  atque  diffamiam,  in 
testimonium ,  scilicet  nequitice  eorumdem, 
fumigabunda  constat  terra  deserta  :  id 
est,  terra  regionis  eorum  manet  inhabi- 
tabilis,  et  [surgit]  fumus  foelidus  teterri- 
musque  in  signum  foetoris  turpissimique 
ardoris  carnalitatis  eorum  ;  et  incerto  tem- 
pore  fructus  habentes  arbores,\d  est,  in  te- 
humanum  multiplicans,  ut  patet  in  Ge-  stimonium  turpitudinis  Sodomitarum,  stant 
nesi.  ibi  arbores,  quse  fructus  pulchros  habere 

Ifcec  et  in  consensu  superhice,  quum  se  videntur  tempore  incerto,  id  est  innaturali 
nationes  extulissent,  scivit  justum  :  id  est,  C  atque  insolito,  sicut  et  illi  contra  naturam 
sapientia  conservavit  et  approbavit  ipsum  peccaverunt  :  qui  fructus  dum  manu  tan- 
Abraham  virtuosum,  postquam  perversse  guntur,  in  cinerem  redigi  perhibentur,  ad 
nationes  natae  ex  semine  filiorum  Noe  ex-      ostendendum  quod  animse  impiorum  illo- 


in  dihivio  fuit  soluta  vindicta  piaculi  tan- 
ti,  secundum  Glossam  :  quse  tamen  et   in 

ibid. IV, ii,  ipso  Gain  coepit  antea  exerceri.  Sanavit 
iterum  sapientia,  id  est,  genus  humanum 
reparavit,   per  contemptibile   lignum,   id 

/6irf.vi,i4.  est  per  arcam  factam  de  lignis,  justum 
gubernans,  id  est,  ipsum  Noe  cum  sobole 
sua  conservans,  et  per  filios  ejus  genus 

Ibid.  vi-x. 


tulerunt   se,  concorditer  superbientes   et 

superbe  consentientes  ad  sedificandum  tur- 

ibiii.w.i.  rim  Babel,  dicentes  :  Venite,  faciamus  no- 

bis  civitatem  et   turrim,  cujus   cacumen 


Deul.K,  14 
15. 


rum  sine  fructu  poenitentige  emigrantes, 
in  inferno  perpetue  ardent;  et  incredibiiis 
animcB  memoria,  id  est,  memoriale  incre- 
dulae  animae  uxoris  Lot  est  ibi,  stans  fi- 
pertingat  ad  coelum;  et  celebremus  nomen      gmentum  salis,  xd  est  species  seu  statua   Gen.  w^, 
nostrum  antequam  dividamur  in  univer-      salis,  in   quam   corpus   illius  conversum  ^^- 
sas  terras.  Quod  etiam  facere  voluerunt,      est,  ob  suam  incredulitatem  et  inobedi- 
ut  ad  turrim  illam  confugerent,  si  de  ce-      entiam  :  quoniam  contra  Dei  prgeceptum  ibid.  \i. 
tero   diluvium    inundaret.  Et  conservavit  D  retrospexit,  prout  ista  historia  in  Genesi 
sine  querela  Deo,  id  est,  ipsum  Abraham      plenius  continetur.  Gujus  et  sacratissimus 

princeps  Apostolorum  in  sua  secunda  Ca- 
nonica  meminit,  dicens  :  Civitates  So-  wpeu-.n, 
domorum  et  Gomorrhseorum  in  cinerem  '''  '■ 
Dominus  redigens,  eversione  damnavit,  ex- 
emplum  eorum  qui  impie  acturi  sunt,  po- 
nens ;  et  justum  Lot  oppressum,  a  nefan- 
dorum  injuria  ac  luxuriosa  conversatione 
eripuit.  Unde  uxor  Lot  in  salem  conversa, 
usque  in  prsesens  nos  sallit,  dum  ejus  ex- 
emplo  ab  incredulitatis  et  inobedientise  vi- 


ad  iaudem  Dei  prseservavit  a  vitiis,  et  ir 
reprehensibiliter  vivere  fecit.  Gui  dixit  : 
jbid.  XVII,  Ambula  coram  me,  et  esto  perfectus ;  et, 
yiirf.xv,  1.  ^^0  protector  tuus,  et  merces  tua  magna 
nimis.  Et  in  filiis  misericordiam  fortem 
castodivit,  id  est,  posteris  Abrahse,  scilicet 
ipsis  Isaac  et  Jacob,  et  eorum  posteritati 
stabilem  exhibuit  pietatem,  prout  legitur 
in  Deuteronomio  :  En  Domini  Dei  tui  cce- 
lum  est,  et  coeli  ccelorum.  terra  et  omnia 


512 


ENARRATIO   IN   CAP.    X   LIBRI   SAPIENTI^. 


ART.    X 


tiis  abstinemus.Propter  quod  in  Evangelio 
Luc.  XVII,  monet  Salvator  :  Memores  estote   uxoris 

^^-  Lot.  Refert  Josephus  se  statuam  illam  vi- 

disse. 

Porro  iMagister  in  Historiis  scribit :  Yersa 
est  regio  illa  Penlapolis  in  lacum  salsum 
ac  sterilem  :  qui  dicitur  mare  Mortuum, 
quia  nec  pisces,  nec  aves  in  eo  vivere  pos- 
sunt.  Navem  non  patitur.  nec  aliqiiam  ma- 
leriam  aliam,  nisi  l)ituminatam.  Poma  nata 
in  arboribus  circumpositis,  usque  ad  ma- 
turitatem  viridis  sunt  coloris  :  quse  dum 
matura  inciduntur,  favillam  intus  habere 
Dc  Beiio  inveniunlur.  Atque,  ut  Josephus  recital, 

jud.  IV,  ?;.  pj,^  nimia  levitate  materia?  laci  illius, 
etiam  gravissima  in  eam  projecta  ascen- 
dunl.  Nam  et  Yespasianus  quosdam,  vin- 
clis  posl  tergum  manibus,  projici  fecit  in 
profundum  ipsius  :  qiii  omnes  quasi  vi 
vcnti  sursum  impulsi,  desiiper  fluitabant. 
8  Sapientiam  enim  prwtereuntes,  id  esl 

relinquenfes,  non  tantum  in  hoc  inconve- 
niens  lapsi  sunt ,  iit  ignorarcnt  bona  ca'- 
ieslia,  spirilualia  ac  divina,  veramque  fe- 
licitatem,et  opcra  bona  virlulum.per  qu» 
ad  iliam  pertingitiir  :  qu»  omnia  per  sa- 
pientiam  cognoscunlur  ;  sed  ct  insipicn- 
tiiv  siur  rcli(/iierHnt  hominifms  mcmorinm. 
niiemadmodiim  enim  (piidam  bene  felici- 
lerque  famosi  siiul,  propter  excelienliain 
suae  sapienliffi  ac  virliitiim  ;  sic  qiiidam 
male  infclicilerque  sunl  lamosi,  piopter 
excessum  suaj  insipienti»  ac  impietatiim. 
Quod  ad  incremenliiin  calamilatis  eoriiin. 
el  ad  augmenlum  dainnalioiiis  ipsuriiin 
vergil  et  conferl :  (juoniam  in  inferno  \y,\v- 
licipes  fiunt  poenariim  illoiuin,  (jiii  cxciii- 
plis  ipsorum  ad  vilia  incitanlur  ac  ani- 
manlur.  Ut  in  liis  quw  peccaverunt,  id  esl 
in  vitiosis  aclibns  snis,  ncc  latcrc  pot)iis- 
scnt :  {\\\'\z.  in  piibliciim  dediicunlur,  el  fre- 
quenler  per  paMias  a  Deo  inriiclas,  eoriiin 
manifeslanlur  peccata.  Quod  tamen  Omni- 
potens  facil  ad  electorum  suoriim  profe- 
ctiim  alque  caulelaiu  :  (|iiatenus  exemplo 
confusionis  j)iinitionis(jiic   repiobonim,  a 

/»»•01;.  XIX,  vitiis  abslrahantur.  Kleniiu  j)esliicnle  fla- 
gcllalo,  slullus  sapientior  eril. 


A  Sapientia  autem  hos  qui  sc  observant ,  9 
id  est,  diligenter  custodiunt,  et  per  obedi- 
enliam  intra  se  retinent,  a  doloribus  litjc- 
rabit.  ^am  erijiit  a  peccatis,  et  a  tormentis 
quae  infliguntur  pro  illis.  Confert  etiam 
mentis  tranquillitatem,  et  ad  pacem  per- 

•  ducit  geternitatis.  Et  quamvis  elecli  in  prae- 
senti  vita  bonis  et  salubribus  afficiantnr 
doloribns,  pro  suis  et  proximorum  pecca- 
tis,  et  ex  desiderio  futur»  bealiludinis,  ex 
medilatione  quoque  dominicce  passionis; 
tamen  de  omnibus   his  transferuntur  ad 

B  gloriam  tanto  majorem.  quanlo  hic  am- 
jiliiis  lam  salubriler  affliguntur.  Ideo  scri- 
ptum  est :  Multae  Irihulaliones  juslorum,  et  />«.  xxxm, 
de  his  omnibus  liberabit  eos  Dominus.      "*'• 

Ha'c  autcm  sapientia  profu(/um  irce  fra-       \Q 
irisjustum,  id  est  Sapienlia  increata  ip- 
suin  Jacob  patriarcham  virluosum,  ab  ira  r.en.-aw». 
fratris  siii  Esau  fugienlem   in  Mesopola- ^'  "^""'^' 
miam.ut  patet  in  (jer\Q9<\.dcdujcit  pcr  vias 
rccias.   id   est  per  semilas  (pquitafis,   ita 
qiiod  in  fuga  illa  non  csf  molus   invidia 
confra  fralrem,  nec  per  impatientiam  vi- 

C  ctus,  sed  virfufibus  mansif  inha>rens..Pcr 
vias  quoque  maferiales  recfas  ipsum  per- 
diixif,  sicut  el  Eliezer  servus  Abralue  dixif : 
Henedictiis  Dominus,  qui  recto  itinere  nie   /i»/. xxiv, 
pciduxit   in   domuin    fratris   domini   mei  '"• 
.\l)rahae.  Et  ostendit  illi  regnum  Dei,  id 
est,  gloriam  elecforum,  et  prtemia  virfno- 
sorum  manifcstavil  ei  in  visione  in  som- 
no,  quando  vidit  imaginaria  visione  sca-  yiirf.xxviu, 
lam   in    fcrra    slantem    iis^jiie   ad   ca^Ium  '-• 
j)ci'tingere,  el  Doininiim  in  cacumcn  scahe 
procumbenlem,  sibi  mox  dicere  :  Ego  sum  /Airf.n.u. 

D  Dens  .\braham  jiatris  tui  ;  lerram  in  qua 
(iMrmis,  fibi  dabo  et  semini  luo.  ef  bcne- 
dicentiir  in  fe  et  in  semine  tuo  cuncfae  Iri- 
luis  terra».  nua>  iifiqiie  promissio,  de  ('liri- 
sto  e.xponiliir.  Inde.  qiiod  liinc  de  coplesti 
patiia  et  de  ingressu  in  cam,  revelationem 
habuerif.  constaf  ex  eo,  quod  Innc  ad  se 
reversus,  protiniis  dixil  :  Oiiam  terribilis  n.id.M. 
esl  locus  islel  Non  esl  hic  aliiid,  nisi  do- 
miis  Dei  el  porta  coeli.  AV  dedit  illi  scie/i- 
tiam  sanctoruiii ,  n\  esl  saliitarem  scien- 
liam  divinorum  :  qna?  dalur  Sanclis,  et  esl 


ENARRATIO   IN   CAP.    X   LIBRI   SAPIENTI^.    —  ART.    X  S13 

donum  Spiritus  Sancti,  quod  tunc  auctum  A  tuli  de  manu  Amorrhaei  in  gladio  et  arcu 

fuit  in  00.  Dedit  quoque  ei  lunc  scientiam  meo.  De   hoc  sancli  Jacob  certamine   ac 

sanctorum,  id  est  notitiam  solito  amplio-  triumpho,  in  (Jsee  scriptum  esl  :  In  iorti-  Osee\ii,z, 

Gen.xxvm,  rcm  augelorum  beatorum,  quos  in  scala  tiidine   sua   directus  est  cum  angelo  :  et   ' 

vidit  ascendentes  ac  descendcntes.  invaluit  ad  angelum,  et  confortatus  cst; 

Honestavit  illum  in  laboribus  suis,  id  flevit,  et  rogavit  eum.  Et  sciret,  id  est,  in 

est,  ostendit  quod  ipse  Jacob  juste  se  ha-  se  ipso  per  auxilia  sibi  divinitus  exhibita 

buit,  pascendo  et  custodiendo  pecora  La-  experiretur,  atque  ex  divina  illuminatione 

ibid.xsw,  ban  valde  laboriose.  Propter  quod  ait :  Die  ampliori  clarius  cognoscerei,  qiio)/ iam  om- 

'    ■       nocluque   urebar   sestu  et  geki,  fugiebat  niif m  potenfiorest  sapientia  mcvesiia,  quai 

somnus  ab  oculis  meis;  sic  per  viginti  an-  vcre  omnipolens  est,    et   suis  cultoribus 

nos  serviYi  [ihi.Btcomplevit  laboresillius,  vicloriam  ad  libitum  tribuens. 

11  dando  ei  perseverantiam  ac  mercedem.  In  B      ffwc   sapientia  venditum  justum  non       13 
fraude   circumvenientium   illum  adfult,  derellquil ,  scilicet  sanctum  Joseph,  quem  GeH.xxxvn, 
id  esf,  sapientia  pie  adstitit  ipsi  Jacob  in  fratres  sui  vendiderunt  Ismaelitis ;  sed  a  '^' 
deceptionibus,  quibus  Laban  et  fiJii  ejus  peccaloribus  liberavit  emn,  id  est  a  fratri- 
nitebantur  ipsum  Jacob  decipere,  frequen-  bus  tunc  injustis,  quorum  aliqui  volebant  ibid.  20. 
ter   mutando   ejus  mercedem,  secundum  eum  occidere;  a  Putiphare  quoque  et  im- 

76irf.  41.    quod  Jacob  :  Immutasti,  inquit,  mercedem  pia  conjuge  ejus,  quando  ab  eis  de  adul- ifiirf.xxxix, 

meam  decem  vicibus.  Et  Jtonestum  fecit  terii  attentatione  accusabatur.  Descendit-  *''*■*■ 

Jbid. wxii.  illum,  id  est,  virtuosum,  et  cum  grandi  qtie  ctim  illo  in  foveam,  id  est  in  carceris 

5    10 

'    ■        opulentia  reduxit  eum  ad  propria,ejusque  lacum,  gratiose  adsistens  ei  ibidem,  juxta 

12  probitatem  in  omnibus  demonstravit.  Cu-  illud  :  Fuit  autem  Dominus  cum  Joseph,   ibid.21. 
stodivit  illum  ab  inimicis  suis,  scilicet  a  misertusque    illius,    dedit   ei  gratiam   in 

/ftirf.xxxi,  Laban  et  fratribus  ejus,qui  insequebantur  C  conspectu  principis  carceris.  Et  in  vincu-       14 

^^'  eum  animo  persequendi  ac  spoliandi.  Un-  lis  non  dereliquit  eum  :  unde  in  Psalmo, 

ifiirf.  42.   dc  dixit  ad  Laban  :  Nisi  Deus  patris  mei  Humiliaverunt  in  compedibus  pedes  ejus;  Ps. uv,  is. 

Abraham   adfuisset  mihi,   forsitan   modo  donec  afferret  illi  sceptrum  regni,  id  est, 

me  nudum  dimisisses.  Et  a  seductoribus  ad   regiam    dignitatem    eum    proveheret, 

tutavit,\di  es,i,  securum  fecit,  illum.  Nam  dando  ei  gratiam  exponendi  somnia  Pha-    Gen.^u, 

ibid.ti.   dixit  ad  Laban  :  Gave  ne  quidquam  aspere  raonis  :  qui  dixit  ad  Joseph,  Uno  tantum  "]'^fj^  ^^ 

loquaris  contrci  Jacob.  regni  solio  te  pra!cedam;et  rursus,  Absque  ibid.u. 

Et  certamen  forte   dedit  illl,  videlicet  tuo   imperio  nullus  movebit  manum  aut 

ibid.Kx\n,  luctam  cum  angelo,  ut  vinceret  vel  ange-  pedem  in  tota  terra  iEgypti;  et  potentiam 

lum  sancfum,  non  fortitudine,  sed  devoti-  adversus  eos  qui  eum  deprimebant.  Tunc 

one,  id  est,  per  modum  vincentis  haberet  enim  factus  est  superior  atque  potentior 
se,    quadam    quasi    importunitate    extor-  D  Putiphare  et  conjuge  ejus,  a  quibus  fuit  ibid.xxxix, 

quendo  ab  angelo  benedictionem.  Quum  incarceratus.  Verumtamen  pius  et  mitis  '^'-^*- 

ibid.  26.   enim    dixisset  angelus,  Dimitte  me,  jam  Joseph  non  se  vindicavit  de  eis  :  imo  eo- 

ibidem.   cuim  asceudit  aurora;  respondit  :  Non  di-  rum  filiam  duxit  uxorem,  ut  patet  in  Ge-    ibid.su, 

mittam  te,  nisi  benedixeris  mihi.  Vel,  Ut  nesi.  Et  niendaces  ostendit  eos  qui  macu-  ^**- 

vinceret  adversarios   suos,   homines  sibi  laverunt  illum,i(\  esl,  de  "^rieiaio  crim.ix\e 

inimicantes  :  et  prsesertim,  ut  invisibiles  eum  mendaciter  accusaverunt  :  quia  tunc 

suse  salutis  vinceret  inimicos.  Hinc  ange-  veritas  rei  cunctis  innotuit.  Et  dedit  illi 

ibid.1%.    lus  dixit  ei  :  Si  contra  Deum  fortis  fuisti,  claritatem  ceternam. 

quanto  magis  contra  homines  praevalebis?  Hcec  populum  justum   et  semen   sine       13 

yiirf.xLviii,  In  Genesi  quoque  Jacob  ait  ad  Joseph  :  Do  ■  querela  liberavit  a  nationibus,  quce  illum 

tibi  parfem  unam  extra  fratres  tuos,  quam  opprimebant :  id  est,  sapientia   liberavit 
T.  7.  33 


514  ENARRATIO   IN   CAP.    X   LIBRl   SAPIENTLE.    —  ART.    X 

Israeliticum  populum  de  manu  lEgyptio-  A  est,  nubem  coneessit  eis,  per  quam  contra 

rum,  a   quibus  gravissime   premebantur  solis  ardorem  operiebantur,  refrigerium- 

j?a;od.  1,10- laboribus  durissimis,  irrisionibus,  et   fla-  que  habebant  in  die,  et  in  luce  stellarum 

**'^^'       gellis,  atque  necatione  infantium.  Porro  nocte,  id  est,  per  columnam  ignis  illumi- 

populus  ille  Israel,  vocatur  justus  et  se-  navit  eos  in  nocte.  quasi    p<M'  lunam   et 

men  sine  querela,  id   est  absque   repre-  stellas. 

hensibilitate  vitiorum,   denominando   to-  Et  transtulit  illosper  marc  Rubrum,\di       18 

tum  a  parte   :  quoniam    aliqui    justi    et  est  per  desiccatum   fundum  maris  illius  ijxorf. xiv, 

sancti  inter  eos  fuerunt.  Attamen  pro  ma-  divisi  :  quod  stetit  ut  murus  ab  utroque  -''---^- 

jori    parte    fuerunt   valde    imperfecti   ac  pertranseuntium    latere,  prout   in    Exodo 

16       durae  cervicis.  Intravit  sapientia  ista  m  plene  doscribitur.  Denique  mare  illud  vo- 

^- l^^^^^z  (inimani  servi  Dei,  \\de\'\ce\  yio\%h,  (\\w\\\  catur   Uubrum.  non    quod    aqua    illa   sit 
5;  xxxiv,9;  iUuminavit  et  confortavit,et  misit  ad  edu-  B  rubea,  sed   quia    riibea  apparet,  propter 

\z"\]iK\}i-.  cendum  filios  Israel;  et  stetit  Moyses  con-  rubeum  fundum,  cujus  terra  et  saxa  dicun- 

Exod.m,  tra  reges  horrendos,  id  est  contra  Pharao-  tur  rubea.  Et  fransvexit  illos  per  aquam 

''/6i"rf  VIII  ^^^  ^^  principes  ejus  :  qui  et  in  Psalmo  nimiam,  id  est  per  fundum  siccum  copio- 

20;ix,i3.    reges  vocantur,  quo  legitur  :  Kdidit  terra  sa»  aqua>  illius,  ut  dictum  est  ;  inimicos       19 

'    '  eorum  ranas,  in  penetralibus  regum  ipso-  autera  illorum,  pnta  .Egyptios,  demersit 

rum ;  in  portentis  et  sigins,  id  est  magnis  in   mare  :  prout  in   Exodo  legitur.  Ef  ab  ibid.i-.i». 

^•xorf. VII- et  terribilibus  prodigiis,  plagis  et  ultioni-  altitudine  inferorum   ediucii  illos,\d  est 

bus,quas  miraculose  fecit  contra  .Egyptios.  de  profunditate  inferni.  Per  hoc  enim  quod 

1"  Et  reddidit  justis   mercedem  laborum  liberavit    eos   de  morle   coiporali,  quam 

suorum,  id  est,  filiis  Israel  contulit  spolia  incidissent    nisi    miraculose    continuisset 

iEgyptiorum.  Nempe,  ut  legilur  in  Exodo,  aqnas  in  suo  silu,  ne  caderent  super  ipsos; 
/6id.xii,5o,  fecerunt    filii   Israel  sicnt  pra^ccperat  eis  C  liberavit  el  eos  de  inferis,  in  (luos  animae 

'    ■       Dominus,  et  petierunt  ab  yEgyptiis  vasa  eorum  descendissenl,  si  mortui  tunc  fuis- 

argenlea  et  aurea,  vestemque  plnrimam.et  senl.  Snnl  equidem  quatuor  loca  inferni, 

spoliaverunt  ;Egyplios.  Et  juste  id  aelum  :  videlicet  locus  damnatornm.  purgalorium, 

lum  quoniam  omnia  snnl  Dei.  el  polesl  ea  limbns  palrum,  el   limbus  puerorum.   Et 

dare  cui  volneril  ;  Inm  qnia  .Egyptii  injn-  ad  alicinein    locornm   illorum    anim.T  de- 

sle  gravaveranl  filios  Isiael  mnllis  lahoii-  scendissenl.  .Inxla  qiiem  sensum  apud  Da- 

bus,  nec  eos  remuneraverunl.  Ideo  Dens  niclem   legilnr  :  Henedicite.  Anania.  Aza-  /)a,i.iii,88. 

hoc  modo  reddidil  illis  mercedem    labo-  ria.    .Misael,    Domino,  quia   eruil    nos   de 

rum  suorum.  Quod  etiam  de  terra  promis-  inferno;  in  Ecclesiaslico  quoque,  Liberasli    EccU.t.\. 

sionis,   quam   conlnlil  eis,  accipi   polesl.  me  de  allilndine  venlris  inferi.  Vel,  Ab  al- *' '" 

Vernmlamen  dedil  eis  spiritualia  pra^mia  lilndinc  inlcrorum,   id  esl  gravissimarnm 
innllo    piiestantiora,    pro    lanla    patifutia  D  arfliclionum.    Solel    anlem    in    Scriplnris 

alqne  laboribus  |)alienler  e.xhibitis.  allilndo  pro  profnndilate  accipi,  juxta  11- 

Et  deduxif  il/os  in  via  mlrabili,  id  c^l  liid  iii  Psalmo,  Veiii  iii  alliliidinem  maris;  Pi.xwm.z. 

pcr  (les(Mluni  illiid  hoiiibile.  iii  qiio  anle  et  apnd  Joannem,  Pulen^  altns  est.  ^odiiM.iv, 

nemo    Iransierat  :  in  (pio,   sicut  in  Den-  Idco  Jusfi  fulcruitt  spuUn    impiorum.  "• 

A>ei(/. viii,  teronomio  legilnr.  crant   diversa   serpcn-  (^iica  hoc  dicnnt   (juidam   llcbra^i.   ali^pii 

'^'  tinm  gencra  ct  animalia  vcnenosa  ;  (ina'  quoqne  Calholici,  qnod,  snbmersis  .Egy- 

tamen   filiis  Isracl  juslis  non   uocueinnt.  pliis,  et  ad  lillus  ejectis,  filii  Israel  nuda- 

jFxorf.xiii,  Oslendil  qnoqnc  cis  miiabiliter  viam  per  vernnl    eos   armis,   et    omnibus    preliosis 

^''  colnmnain  nubis  in  die,  el  per  colnninani  (jikp  secum  dclulcrnnl.  ct  (inod  spoliatio 

ignis  in  noctc,  ul  in  E.\odo  rccilalur.  Ilinc  isla  fnil  major  (piam  prima.  Et  jn.\la  hoc 

snbdilnr  :  ct  fuit  illis  iii  vclnmculo  dic,\(\  diccrc  oporlcret,  (inod  filii  Israel  cxicrnnt 


ENARRATIO    IN   CAP.    X    LIBRI    SAPIENTI^.    —   ART.    X  51S 

mare  Rubrtim  in  codem  littorc  in  quo  il-  A  innilantur;  sic  fidelcs  indigenl  indcsincn- 

lud  inlroicrunt  :  cujus  oppositum  Joscphus      ter  juvari,  sustentari,  ac  duci  a   Deo,  ne 

lenet.  Quid  autcm  circa  hoc  senliendum      scmitas  excant  aequitatis.  Alioqui  regiam 

^•xo^/.xiv,  potius   videatur,   super   Exodum    scripsi.      viam  cito  rclinquerent,declinando  ad  dex- 

^''  Glossa  vero  exponit  istud  de  prima  spoli-      tcram  vel  sinistram.  Ideo  orat  vir  sanctus  : 

20      atione.  Et  decantaverunt,  Dominc,  uomcn      Deduc  me,  Domine,  in  via  tua;  et,  (Iressus  /•«. lxxw 


11. 


CXVlll, 


sancfinn  tuiim,  id  est,  te  Dominum  lauda-  meos  dirige  secundum  eloquium  tuum.  Et  ^^  ^ 

vcrunt  cum  cantico  :  quia  tunc  Moyses  ct  ostcmUt  illi  rcgnum  Dci,  dando  ei  gra-  i33. 

/w.xv,  I.  niii  Israel  cecinerunt,  dicentes  :  Cantemus  tiam  contemplandi  ac  praegustandi  gaudia 

Domino;  gloriose  enim  magnificatus  est,  regni  coelestis.  Et  dedit  illi  scicntiam  san- 

equum  et   ascensorem    dejccit   in    mare.  c^onm,  id  cst  intelligentiam  scripturarum 

Moyses  tamen  totum  canticum  illud  com-  Apostolorum,  Evangelistarum,  ac  Prophe- 

posuit  mctrice,  et  editum  docuit  filios  Is-  W  tarum,  vcl  illuniinationcm  angelorum  san- 

rael  :  ct  forsitan  preecincbat  cis,  qucmad-  ctoium  ;   donum    quoque   scientiae,   quod 

/6iU2o,2i.  modum  Maria  soror  sua,  feminis,  prout  in  infunditur  cordibus   omnium   electorum. 

Exodo  scriptum  est.  Et  victriccm  manum,  Honestavit  illum  in  laboribus,  id  est,  acti- 

id  est   omnipotentiam    t/iam,  oua  vicisti  bus  virtuosis  fecit  eum  studiose,  fructuc- 

21       .Egyptios,  laudaverunt pariter  :  quoniam  se,ac  persevcranter  'm\.ex\[\im]  ct  complcvit 

sapicntia  apcruit  os  mutorum,  id  est,  in-  laborcs    itliiis,  perducendo  eos  ad  finem 

creata  Sapientia  excitavit  tunc   Israelitas  bcatum.  In  fraude  circumvcnientium  il-       H 

ad  Dei  prseconium  :  qui  ante  a  laudibus  ium  adfuit  :  id  cst,  a  fraudibus  invisibi- 

Dei  quasi  muti  fuerunt,  nec  contra  .Egy-  liumac  visibilium  hostium  ac  tyrannorum 

ptios  oppressores  suos  loqui  audebant  :  et  eripuit  eum  ac  praiscrvavit,  per  illumina- 

forsan  aliqui  naturaliter  muti,  tunc  super-  tionem  et  directionem  internam,  per  in- 

naturaliter  loqui  ac  Deum  laudarc  exorsi  G  spirationem  angelicam  ;  ct  honcstum  fecit 

sunt;  ct  linguas  infantium  fccit  discrtas,  illum,  id  cst  spiritualiter  locupletem,  to- 

id  est,  parvulos  Hebrseorum  fecit  in  laude  tique    mundo    venerabilem,    canonizando 

Dei  facundos  :  ct  forsitan  anticipalus  est  eumdem,  et  per  diversa  miracula  Sanctum   p^. ,v,  4. 

in  quibusdam  infantibus  linguee  usus  in  suum  mirificando. 

laude  hac  Dei.  Custodivit  illum  ab  inimicis  prsefatis,       12 

1  Direxit  opera  corum,  id  est  facta  Is-  non  ut  eum  non  persequerentur  aut  truci- 

(«ap"')    raelitarum,  /??  manibus  Prophcto}  sancti,  darent,  scd  ne  per  impatientiam  aut  aliam 

id  est  per  obscquium  et  ducatum,  per  do-  culpam  corrueret;  et  a  seductoribus,  qui 

ctrinam   atque  miracula  Moysis,   qui  fu-  conati  sunt  per  blandimenta  et  vana  pro- 

it  illorum  director,  doctor,   legislator  ac  missa,  aut  philosophica   argumenta,    vel 

princeps.  comminationes   et    poenarum   acerbitates 

D  decipere  Ghristi  electos,  tutavit  illum,  per 

Insuper,  quoniam  multa  hujus  capituli  sapientiam  salutarem  atque  constantiam. 

verba  cantat  Ecclesia  de  beatissimis  mar-  Et  certamen  forte  dedit  illi,  ut  vinceret  : 

tyribus  et  confessoribus  sanctis,  tangen-  quia  contra  diabolum,  mundum  et  carnem 

dum  est  breviter  qualiter  illis  conveniant  jussit  eum  fortiter  prseliari  ac  praevalere  : 

verba  ista.  Nolite,  inquiens,  timere  eos   qui   corpus   Matth.  x, 

10  Justum  dcduxit  Dominus  'aer  vias  re-  occidunt.   Non   enim   coronatur,   nisi  qui  ^^-    . 

ctas,  id  est  per  observantiam  praeceptorum  Icgitime  certaverit.  Et  sciret  quoniam  om-  5. 

seu  evangelicorum  consiliorum,  de  loco  n i um  potentior  est  sapientia,  id  esi,\iclo- 

hujus  exsilii  ad  patriam  Beatorum.  Quem-  riam  suam  non  sibi  ipsi,  sed  Ghristo  ad- 

admodum  autem  infantuli  nequeunt  am-  scriberet,  a  quo  sibi  promissum  fuit  :  Ego    Luc.  xxi, 

bulare  nisi  ducantur,  seu  parvo  curriculo  dabo  vobis  os  et  sapientiam,  cui  non  po-  '^" 


516 


ENARRATIO   IN   CAP.    X   LIBRI   SAPIENTLE.    —   ART.    X 


terunt  resistere  et  contradicere  omnes  ad- 
versarii  vestri. 

13  Ha'c  venditum  justum  non  dereliquit. 
Nam  multi  Sancti  fuerunt  perfidis  ven- 
diti,  sed  a  Sapientia  summa  nequaquam 
relicti.  Sed  a  peccatoribus  libcravit  eum 
per  patientiam  et  glorificationem  in  cce- 
lis  seternam.  Descenditcjue  cum  illo  in  fo- 
veam.  Certum  est  quod  felicissimis  mar- 
tyribus  in  omni  oorum  criiciatu  acerrimo 

14  gratiosissime  adstitit.  Doncc  afferrcf  ilU 
sccptrum  regni,  id  est,  in  coelesti  gloria 
coronaret. 

15  Hcec  sapientia  populum  justum,  vide- 
licet  christianum,  liberavit  a  nationibus 

17  perfidorum.  Reddidit  Deus  mercedem  la- 
boruni  Sanctorum  suorinn,  id  est,  pro  vir- 
tuosis  eorum  laboribus  contulit  ipsis  co- 
piosissimum  praemium,  etiam  ultra  con- 
dignum,  nec  sohim  in  patria,  sed  eliam 
consolando,  spiritualiterque  ditando,  et 
magnificando  cos  in  via.  Et  deduxit  illos 
in  via  mirahili,  id  est  in  conversatione 
sancta,  perfecla,  heroica,  quie  super  homi- 
nem  est,  et  supernaluralis  omnino;  ilem, 
In  via  mirabili,  id  est  in  fidc  cafholica  et 
evangelica  lege,  qua?  rationem  transcen- 
dunt.  Et  fuit  illis  in  velamento  die,  id 
est,  in  prosperis  et  jucundis,  et  in  omiii 
spirituali  profeclu,  qui  dies  vocatiir  iiilc- 
rior,  obumbravit  eis  per  gratiam  humilila- 
tis,  ne  extollerenlur;  et  in  luce  stellarum 
nocte,  id  est,  in  advcrsis  et  asperis,  ac 
subtractione  consolalionis  interna»,  contu- 
lil  eis  Iiiinen  qiioddam  sidereum.  ad  con- 
sideraiKhim  quod  in  tali  cventu  palientia 
sil  habcnda,  ac  divina  pielas  invocanda, 
ejusque  consolalio  poslidanda.  vana  qiio- 
que  consolalio  conlemncnda,  nc  dejician- 
Ac<.xiv,2i.  tiir  :  pensanles  quod  per  miiUas  Iribiilalio- 
nes  oporleat  nos  inlrarc  rcgniiin  cceloiiiin; 
Eccii.w,  et  (iiiod  ail  Scii|)tiira  :  In  dic  bonornni.  ne 
iminemor  sis  nialoriim  :  cl  iii  die  nialo- 
riim,  iic  immemor  sis  bonorum.  Ampliiis, 
Fuit  illis  iii  vclamenlo  die,  id  esl,  in  liice 
vitjc  piaesentis  eos  bcnigne  prolexit  :  jiixla 
/»«. i.x, 5.  qiiod  scripliini  esl,  Prolcgar  in  velamcnlo 
p«.  1X11,8.  alarum  luarum;  et  rursus,  In  velanicnlo 


A  alarum  tuarum  exsultabo.  Et  in  luce  stel- 
larum  nocte,  id  est,  tempore  mortis  dirae, 
luce  miserationis  supernse  corda  eorum 
perfudit  et  illustravit,  ut  in  slatu  gratiae 
et  conversione  ad  Deum  discederent  de 
hac  vita. 

Transtulit  illos  per  mare  Rubrum,  id       18 
est,  per  Baptismum,  quem  significavit  ma- 
re  Rubrum,  fecit  de  filiis  irae  fiHos  ado- i?p/ies.  11,3. 
ptionis  divinap  ac  sanctae  Ecclesiae,  diccnte 
Aposlolo  :  Eripuit  nos  de  pra^senti  saeculo    Gaiat.x, 
nequam,  et  transtiilit  in  regnum  Filii  dile-  ^l^^"'*'"  '• 

B  ctionis  suae.  Unde  et  ipsa  Sapientia  dixit  : 
Nisi  quis  renatus  fuerit  ex  aqua  et  Spiritu  /o«;in.iii,5. 
Sancto,non  potest  introire  in  regnum  Dei. 
Yel,  Per  marc  Rubrum,  id  est  per  imita- 
tivain  dominicte  passionis  meditationem, 
quae  compcndiose  ducit  ad  gloriam.  Rur- 
sus,  Per  mare  Rubrum,  id  est  per  martyrii 
palmam, seii  quolidianam  morlificationem 
sahibrem.  Et  transvexit  illos  per  aquam 
iiimiam,  id  est  per  abundantiam  tribu- 
lationum  :  quemadmodiim  scriptum  est. 
Transivimiis  pcr  ignem  et  aquam  ;  item- fi.Lxv.i*. 

C  que,  Elcvavcrunl  flumina  fhiclus  suos-,  a  />*. xai, 3, 
vocibiis  aquarum  miiltarum.  Potest  etiam  ^' 
per  nimiam  aquam,  abundantia  gratiae  de- 
signari.  Unde  ait  Salvator  :  Oiii  biberit  ex  Joann.w, 
aqiia  quam  ego  dabo  ei.non  sitiet  in  aeter-     ' 
niiiii ;  scd  aqiia  quain  ego  dabo  ei,  fiet  in 
eo  fons  aqua»  salientis  in  vitam  teternam. 
Inimicos  autem  illorum,  scilicel  reprobos       19 
et  iniquos,  demcrsit  in  mare,  id  est,  in  vi- 
tioriim  suorum  inqiiictudine  ac  amaritii- 
dinc  ipsos  dainnavil.  Impii  etenim  (jiiasi  /j.  mi.jo. 
inarc  fcrvens.  quod  (jiiicscerc  non  p(>lcsl, 

D  iil  in  Isaia  asseritiir.  Et  in  afflictioniiin 
gravissimariim  profunditatem  illos  proje- 
cit.  Ef  ab  alfitudinc  inferorum  eduxit  il- 
los,  id  est,  electos  eripiiil  de  potestate  in- 
fcrnalium  lcncbrariim.  a  jugo  peccati,  a 
slalii  (lainnalionis  :  in  (pio  qiiandoque  fue- 
ruiit,  sicul  ait  .\posloliis  :  Fiiimus  eniin  ct  7imii, 3. 
nos  aliqiiando  insipientes,  odibiles,  odien- 
tes  inviccm. 

Ideo  jusfi  tulerunf  spolia  impiorum,  id 
est,  p(^ccatores  abstraxcrunt  daemonibus, 
et  converterunt  cos  ad  Clirisliim.  graliam 


ENARRATIO   IN   CAP.    XI  LIBRI    SAPIENTIiE.    —   ART.    XI 


517 


■u. 


\0. 


Is.  uiii,  12. 


qiiam  acceperant  communicanles  proxi- 
mis  suis  :  quod  viri  sancti  copiose  Cece- 
runl,  orando,  praedicaudo,  exemplariter- 
que  vivendo,  ipsisque  gratiam  conversionis 
promerendo  per  superabundantem  merito- 
rum  suorum  erogationem,  prout  loquitur 
Coioss.i,  Paulus :  Suppleo  ea  quse  desunt  passionum 
Chrisii,  pro  corpore  ejus,  quod  est  Ec- 
iirim.ii,  clesia.  Et  deniio  :  Omnia,  inquit,  sustineo 
propter  electos,  ut  et  ipsi  consequantur 
salutem.  De  his  spoliis  scriptum  est  in 
Isaia  :  Fortium  dividet  spolia;  in  Evangelio 

Zifc.  xi,2),  quoque  :  Quum  fortis  armatus  custodit 
atrium  suum,  in  pace  sunt  ea  quse  possi- 
det;  si  autem  fortior  illo  supervenerit, 
spolia  ejus  distribuet. 

Bt  decantaverunt,  Bomine,  nomen  san- 
ctmn  tuum,  gratias  agentes  Deo  Patri  per 
Filium  ejus,  dicentes  illud  Apocalypsis  : 

Apoc.v, 3.  Dignus  es,  Domine.  accipere  librum,  et 
soivere  signacula  ejus  :  quoniam  occisus 
es,  et  redemisti  nos  Deo  in  sanguine  tuo. 

ibid.  12.  Et  rursus  ibidem  :  Dignus  est  Agnus  qui 
occisus  est,  accipere  virtutem,  et  divinita- 
tem,  et  sapientiam,  et  fortitudinem,  et  ho- 
norem,  et  gloriam,  et  benedictionem.  Et 
vicfricem  manvm  tiiam,  qua  aerias  debel- 
lasti  potestates,  laudavcrunt  pariter,\\\w.{\ 

ibid.\u,ii.  concinentes:Benedictio,  et  claritas,  et  sapi- 

entia,  et  gratiarum  actio,  honor,  et  virtus, 

et  fortitudo  Deo  nostro  in  ssecula  saeculo- 

21       rum.  Quoniam  sapientia  aperuit  os  muto- 


20 


A  rum,  id  est,  ora  gentilium  conversorum, 
qui  muti  erant  a  laudibus  Dei,  convertit  in 
laiides  ipsius,  et  praedicatores  fccit  ex  eis, 
juxta  ilkid  in  Psalmo  :  Lingua  canum  tiio- 
rum  ex  inimicis,  ab  ipso.Ora  quoque  Apo- 
slolorum  et  discipulorum,  qui  a  tempore 
passionis  Christi  non  audebant  praedicare 
et  apparere,  aperuit  gloriosissime  in  san- 
cto  Pentecostes  die,  misso  et  eis  infuso 
Spiritu  Sancto  :  quo  facto,  mox  orsi  siint 
constantissime  prsdicare,  multaque  millia 
converterunt   assidue.  Corporaliter  etiam 

li  Christus  multos  mutos  fecit  loquentes.Imo 
quamphires  linguis  eorum  abscisis  eloqui 
fecit  et  evangelizare.  Et  linguas  infanti- 
um  fecit  disertas,sci\iccX  in  die  Palmarum, 
quando  pueri  Hebraeorum  cantaverunt  di- 
centes  :  Hosanna  filio  David  !  Benedictus 
qui  venit  in  nomine  Domini.  Quando  im- 
pletum  est  illud  in  Psalmo  :  Ex  ore  infan- 
tium  et  lactentium  perfecisti  laudem.  Sed 
et  multi  infantuli  in  evangelica  lege  su- 
pernaturaliter  sunt  locuti. 
Direxit  opera  eorum,  id  est,  opera  Chri- 

G  stianorum  Deus  Pater  direxit,  in  manibus 
Prophcfa;  sancti,  id  est  in  virtute  et  gra- 
tia,  in  fide  et  lege,  prseceptis  atque  consi- 
liis  Christi  :  qui  est  magni  consilii  Ange- 
lus  ;  et  Propheta  :  dc  quo  quidam  vere 
dixerunt,  Propheta  magnus  surrexit  in  no- 
bis;  et  rursus,  Hic  est  vere  Prophcta  qui 
venturus  est  in  mundum. 


PS.    LXVII, 

24. 


Act.  II,  4. 

lbid.\.i-i\; 

IV,  4. 


Mnlth.w, 
33;  .Mi,  22; 
XV,  30; 
Marc.  VII, 
32-33;  jC«c. 
XI,  14. 


Malth.  XXI, 


Ps.  viii,3. 


1 

(cap.  xi) 


Is.  IX,  6. 


Z«c.  vii,16. 

Joann.  vi, 
14. 


ARTICULUS   XI 


EXPLANATIO   CAPITULI   UNDECIMI   :    ITER   FECERUNT   PER    DESERTA. 


BENEFICIA  seternae  et  increatse  Sapi- 
entiae  exhibita  populo  Israel  ex  ^Egy- 
pti  terra  educto,  et  ipsorum  iEgyptiorum 
jusfae  punitiones  hic  recitantur.  Itcr  fccc- 
runt  filii  Israel  per  Moysen  educli,  pcr 
deserta  quce  non  habitabantur.  Quamvis 
enim  fuerit  ibi  unum  totale  desertum,  in 


D  quo  pro  maxima  parte  fuerunt  pergentes, 
tamen  illud  in  diversis  partibus  suis  di- 
versa  sortitur  vocabula  :  utpote  desertum 
/Egypti,  desertum  Etham,  desertum  Pha- 
ran,  desertum  Sur,  desertum  Moab,  deser- 
tumque  Idumseae,  ut  patet  in  Exodo,  etc. 
De  quo  legitur  :  Non  dixerunt  :  Ubi  est  jer.  n,  6. 


518  ENARRATIO   IN   CAP.    XI   LIBRl    SAPIENTLE.   —  ART.    XI 

Dominus,  qui  ascendere  nos  fccit  de  terra  A  eis,  scilicet  in  aquis,  quum  ahundarent 

iEgypti,   qui   traduxit  nos  per  desertum,  filli  Israel :  quia  in  terra  Gessen,  in  qua 

per  terram  inhabitabilem  et  inviam,  per  moral)antur,  aqua  non  fuit  in  sanguinem 

terram  sitis  et  imaginem  mortis,  per  ter-  versa,  ut  loquitur  Augustinus;  /cvfati  sunt 

ram  in  qua  non  ambulavit  vir,  neque  habi-  de    beneficiis   Dei  ct    abundantia    potus. 

tavit  homo?^/! /;? /oc;'sf?cser// iliius  totalis  ,  Per  Jioc  beneficium,  quum   illis  dee^sef,        6 

fecerunt  casas,  id  est  tabernacula  de  ar-  id  est,  dum  deesset  .Egyptiis  sufficientia 

boribus  :  in  cujus  rei  memoriam  prgecopit  potus,  bene  cum  illis  actum  est,  id  est, 

Dominus   festum  Tabernaculorum    serva-  cum  filiis  Israel  factum  est  gratiose,  quia 

Lev.wm,  ri,  ut  iu  Levitico  et  Deuteronomio  patet.  non   fuerunt  plagali  sicut  .Egyptii.  Unde 

xvM3-iT.'  ^^  Hebraeos  quoque  scribitur  de  Abraham:  Dominus  ait  :  Percutiam  aquam  fluminis,   Exod.^n, 

Hebr.\\.<i.  pifie  domoratus  est  in  terra  repromissio-  et  vert<'lur  in  sanguinem  ;  pisces  quoquc'''*" 

nis,  tanquam  in  aliena,  in  casulis  habi-  IJ  qui  sunt  in  flumine,  morientur,  et  putre- 

tando  cum  Isaac  et  Jacob.  scent  aqua",  et  affligenlur  .Egyptii,  biben- 

3            Steterunt  contra  hostes,et  de  inimicis  tes  aquam  fiuminis.  Aliqui  aulem  dicunt, 

se  vindicaverunt.  Hoc  cceptum  est  fieri,  quod  etiam  in   terra  (Jessen  aqua  fuit   in 

Exod.wn,  quando,  ut  in  Exodo  legitur,  Josue  et  mis-  sanguinem  comnuitata.   Sed   quando  filii 

^''*'         si  cum  eo,  pngnaverunt  contra  Amaleci-  Israel  hauserunt  ex  fluuiine.  statiin  rever- 

tas,  et  eos  in  ore  gladii  fugere  compule-  lel)atiir  sanguis  ad  aqu®  naturam.  De  hoc    jtid.  ari. 

■4        rnnl.  Sitierunf,et  invocaverunt  te,cf  da/a  super  Exodum  dictum  est  plenius.              xn.circafi- 

est  illis  aqua  de  petra  altissima.  Hoc  con-  Xam  }jro  fonte  quidem  sempiterni  ffu-        7 

ibid.\.<s.  tigit,   quando   in  descrto  Raphidim  aqua  minis,  id  est  pro  aqua  Nili   inslar  fonlis 

defuit  eis,  et  Deo  jubente  Moyses  percus-  potabili   :   qui    dicilur,   fliimen  sempiler- 

sit  pelram  Horeb  :  de  qua  mox  aqua  co-  num,  quia  est  uuus  de  quatuor  fluviis  pa- 

piosa   manavit,    bibitque   populus.    Unde  C  radisi,   ol    iu  rienesi   vocalur  (lehon  :  cir-  (,>,i. 11.13. 

subjungitur  :  cf  rcquies  sifis  dc  lapldc  du-  cumiens  ornnom  lcrram  .Ethiopiir,  el   ibi 

ro,  id   est   ccssatio  a   sili,   seu    sitis   ex-  dicilur  (iehon ;   inde  autem   in  .Egyptum 

stinclio,  pcr  hoc  quod  potavorunt  a^iuam  (lescendon>.  ubi  .Mlus  vooalur,  ol   por  di- 

fluontom    (Ir   saxo    illo   durissimo,   prout  versa  loca  ibidom  dividilur :  ul  dictiim  est 

prcpallogato  Exodi   narralur  capilulo.  Vo-  sw^^ov  (\onQs'\\\\.  ILonanum  sanguincm,\A 

catur  domum  polra  illa.allissima.  vel  qiiia  osl  sanguinem  in  colore  similem  sanguini 

alte  sila,   vel    propter  excollcntiam   lanli  hominis.  dcdlsfi  injustis,  id  est  .Egyptiis, 

miraculi  in  ea  peracti.  Sed  quomodo  dici-  ad  polandum,  convertendo  aquas  eoruni 

tur  hic,  Invocaverunl  le?  quiim  scriptum  in  sanguinem.  Quam  plagam  juste  perpes- 

;6irf.2, 3.  sil   pra?laclo   oapilulo.  quod  jurgali  siint  si  sunl,  (luoniam   peccaverunl    iiifanlulos  axo</.i,22. 

conlra  .Moysen.  ot  nuirmuravorunt  contra  IlobiiPOriim  siibmorgendo  in  fliimino.  1'nde 

ibid.i.    eiun  :  quihiis  ot  dixit.  C-iir  loiilalis  Doiui-  |)  adjicilur  :  ^,^/</,  soilicol    filii   Israol,  quum        8 

num  ?  VA  ros[)Oii(Ion(lum,  (luod  (jiiidam  Av  ■niinucrcnfur  in  fraducfionc  infunfium  oc- 

molioribus  siiiuil  cum  Moysc  Doininum  in-  cisorum,  id  est,  pauciores  numero  fierent, 

vocavcrunl  :  do  quihus  Dominus  dixil  ad  per  hoc  (piod  eorum   infanles  occideban- 

yfcirf.  5.    Moysen,  Sume  tecum  de  senioribus  Israel.  tur  per  submersionem  in  Nilo,  dedisfi  i(- 

S            Sequilur   de   poenis    .Egypliorum.    Pcr  fis,  piita  Hebra?is,  ahundantem  aquam  ad 

qua^  enim  pccnas  j>assi  sunf  initnici  iffo-  polandiim.  inspcrafc.  id  est  pra^ler  spem, 

rum,  id  esl  .Egyplii  advorsarii   Israolita-  vol  iion  conveitondo  aquas  torra»  (lessen 

rum  :  qiii  .Egyj)lii  j)assi  sunt  sitim,  quum  in  sangiiinem,  vel  sanguinem  haustum  al> 

ibid.\u,io.  Deiis  convertisset  aquas  eoriim  in  sangui-  eis   reducendo   iii  a(|iia'  naturam  ;  ostcn-       0 

nem  ;  a  defecfione  potus  sui.  id  esl  cx  do-  dens  per  slflin  qaa'  func  fuil  in  .Egypliis, 

fectu  aquae  quam  solebanl  polare  ;  cf  In  qucmadmodum  tuos,  scilicet  filios  Israel, 


ENARRATIO   IN   CAP.    XI   UBRI   SAPIENTLE. 


ART.    XI 


319 


\0 


Exod.  viii 
12,  13,  30, 
31  :  IX,  33; 
X,  18,  19. 
/'s.civ,28 


li 


Sap.  111,  6, 


Rom.  XI,  2:2 


12 


1.3 


Exod.  II 
23. 


exaltares  per  diversa  beneficia  atque  mi- 
raeula,  ct  adversarios  illorum  iiecares,  ut- 
pote  iEgyptios,  qui  vel  siti,  vel  corrupti 
sanguinis  potatione  letaliter  sunt  alTlicti. 
Quum  enim  fentati  simt,  id  est,  quum 
etiam  filii  Israel  per  adversa  et  sitim  pro- 
bati  sunt,  et  paternaliter  castigati,  et  qui- 
dem,  id  est  certe  seu  utique,  cum  mise' 
ricordia  disciplinam  accipientes,  id  est 
correctionem  a  Dco  clementer,  quia  ad 
suam  emendationem,  et  quia  post  discipli- 
nam  consecuti  sunt  consolationem;  scie- 
runt,  id  est  cognoverunt,  quemadmodum 
cmn  ira  Judicati  impii,  id  est  ^Egyptii  a 
Deo  severiter  puniti  sine  consolatione  se- 
quente,  tormenta  paterentur :  quia  de  tem- 
porali  poena  ad  seternam  prolapsi  sunt. 
Frequenter  tamen,  Moyse  exorante,  Deus 
abstulit  inflictam  plagam  .Egyptiis,  juxta 
illud  in  Psalmo  :  Et  non  exacerbavit  sermo- 
nes  suos.  Sed  illis  in  sua  obstinatione  ma- 
nentibus,  sfatim  durius  sunt  plagati,  quo- 
usque  totaliter  perierunt.  Hinc  subditur  : 
Hos  ^MtWem,  pufaHebrseos,  tanquam  pater 
monens  prohasti,  id  est,  paternaliter  per 
adversa  exercitasti :  juxta  quod  dicfum  est 
supra,  Tanquam  aurum  in  fornace  proba- 
vit  illos.  Illos  autem,  scilicet  .Egyptios, 
tanquam  durus  rex  interrogans  condeyn- 
nasti,  id  est,  rigorose  peremisti,  sicut  rex 
per  tormenta  extorquet  confessionem  ex- 
cessus  a  reo,  et  damnat  confessum.  Sic  et 
Aposfolus  loquitur  :  Vide  severitatem  et 
bonitatem  Dei :  severitatem  in  eis  qui  per- 
ierunt;  in  te  aufem  bonitatem,  si  tamen 
permanseris  in  bonitate.  Absentes  enim  et 
pra'sentes  similiter  torquehantur  :  id  est, 
tam  illi  vEgyptii  qui  non  erant  cum  Pha- 
raone,  quam  prsesentes  eidem,  eisdem  pla- 
gis  puniebantur. 

Deinde  subditur  de  Hebraeis,  propfer 
quorum  oppressionem  iniquam  sic  punie- 
bantur  .Egyptii.  Duple.x  enim  illos  accepe- 
rat  ta^dium,  id  est,  duplici  taedio  affbge- 
bantur  :  et  gemitus  cum  memoria  prcetcr- 
itorum  :  id  est,  tsedium  et  gemifus  fuit  in 
eis,  propter  mala  seu  adversa  praesenfia, 
juxta  illud,  Ingemiscentcs  filii  Israel  pro- 


A  pter  opera;  et  etiam  ex  recordatione  pra3- 
feritarum  afflictionuin,  quas  diu  sustinu- 
erunt,  quia  jam  anfe  proprios  amiserunt  Av.od.1,22. 
infantulos.  Vel,  Ciim  memoria  praeferito- 
rum,  id   est   ex  rccordatione   prosperita-  Oen. xlmi, 
tum,quas  patres  eorum  tempore  Joseph  in  cjj    '  "''" 
iEgypto  habebant.  Qui  enim  adversifatibus 
premitur,   gravius   affligitur,    quando  se 
quandoque  prosperatum  fuisse  reminisci- 
tur.  Unde  sanctus  .lob  dixit :  Ego  quondam  yo6xvi,i3, 
ille  opulenfus,  repente  ad  nihilum  reda-  *" 
ctus  sum.  Boetius  quoque  :  Infelicissimum, 

B  inquit,  infortunii  genus  est,  fuisse  felicem. 

Qiium  enim  audirent  per  sua  formenta  ik 
bene  secum  agi,  id  est,  quum  filii  Israel 
didicissenf,  quod  Deus  eos  pafernaliter  sic 
probaret  ad  profectum  eorum,  commemo- 
rati  sunt  Dominum,  id  est,  Deum  et  ejus 
pietatem  utiliter  consideraverunt,  admi- 
rantes  in  finem  exitus,  id  est  obstupescen- 
tes  de  sua  pia  eductione  finali  ex  xi^gypfo 
et  fribulationibus  illis.  Quem  enim  in  ex-  15 
positione  prava  projectum  deriserunt,  id 
est  Moysen,  ex  iniquo  Pharaonis  prsecepto  Exod.i^it; 

G  in  aquis  expositum  :  quem  irriserunt,  tam  "'  ^- 
^EIgyptii,  quando  primo  venit  ad  Pharao- /6iW.v,  23. 
nem  ad  educendum  Hebrseos,  quam   He- 
braei,  quorum  unus  dixit  ad  eum  :  Quis  fe  /6tv/.  11,14. 
constituit  judicem   aut    principem  super 
nos?  Et  alii  dixerunt  Movsi,  Recede  a  no-  /Airf.  xiv, 
bis,  ut  serviamus  .Egyptiis.  In  finem  even-   " 
tus  mirati  sunt.  Non  similiter  justis  fa- 
ciens,  id  est,  Deus  fuit  ipsis  Hebrseis  suis 
cultoribus,  non  taliter  faciens  sicut  ^l^gy- 
ptiis,  ut  patet  ex  dictis  :  quod  et  generaliter 
accipi   potesf,  quoniam    aliter  agit   Deus 

D  cum  jusfis,  aliter  cum  injustis,  sicut  et 
diversimode  peccant.  Nam,  tesfe  Scripfu- 
ra,  Septies  cadif  jusfus,et  resurgit;  impius  Prou.xxiv, 
autem,  quum  in  profundum  venerit  pec-  '/j,^/ ^j^.,,, 
catorum,  contemnit.  3. 

Consequenfer  tangitur  causa  derelictio- 
nis  et  punifionis  iEgyptiorum.  Pro  cogi-  16 
tationibus  autem  insensatis,  iniquitates 
illorum  :  id  est,  propfer  insipientissimas 
.c^gypfiorum  cogitafiones,  quibus  sense- 
runt  creafuris  cultum  latria^  exhibendum, 
permissi  sunt  ad  pravissima  facta  corrue- 


520  ENARRATIO   IN   CAP.    XI   LIBRI   SAPIENTI^.    —  ART.   XI 

re,  atque  in  suis  obdurari  excessibus.  Qua:  A  gendum  est,  quod  factum  sit  ex  forma  et 

quidem,  id  est  quae  iniquitates,   fuerunt,  maleria,  tanquam  ex  substantialibus  par- 

quod  errantes  ^QvmcveAuWiai^emjColeba^^t  libus,  non  quasi  ex  prsejacenti  materia, 

mutos  scrpentcs  et  bestias  svpervacuas,  id  quamvis  aliqui  aliter  opinentur,  ut  super    in  oen., 

est  viles  atque  inutiles,  seu  earum  imagi-  Genesim   dictiim   est.  Creare  autem    fre-*^'-^'- 

nes,  nullam  vocem  formare  potcntes.Unde  quenter  sumitur  extense,  pro  Facerc.Unde 
/s.ii,2o.  dicitur  per  Prophetam  :  Ut  adorarent  tal-    '  et  Deus  dicitur  omnium  Greator,  quamvis 

pas  et  vespertiliones.  Quse  dicuntur  mutae,  multa  ex  materia  facta  sint  prgpjaccnti. 
vel  quia  raucum  et  modicum  sonum,  aut  Immittere  illis  multitudinem  ursorum, 

quia  non  articulatam   vocem   producunt.  aut  audaces  lcones,  aut  novi  generis  ira       19 

/jom. 1, 23.  Hinc  quoque  ait  Aposlolus  :  Mutaverunt  plenas  et  ignofas  bestias,  id  est  feras  ira- 

gloriam  incorruplibilis  Dei,  in  simililudi-  cundissimas,  ante  non  visas,  aut  vaporem 
nem  corruplibilis  hominis, el  volucrum,  el  B  ignium  spirantes,  ul  dracones,  aut  fumi 

serpentium,  et  quadrupedum.  Ob  tanlam  odorem,  id  esl   afflictivum  ffftorem,  pro- 

impietalem,  immisisti  illis  mullitudinem  ferentes,  aut  horrendas  abocuUs  suis  scin- 

mutorum  animalium  in  vindictam,  vide-  fillas  cmittentes  :  quarum  non  solum  la'-       20 

Exod.ym,  licet  ranas,  scinifes,  muscas,  locustas,  bru-  sura,  id  est  vulneratio,  morsus,  intoxicatio, 

n-iVps  ^^^^  '•  ^^  patet  in  Exodo  et  in  Psalmo  ;  ut  ijotcrat  iUos,?,c\\\Q,Q\.  .¥.^\^\\o%,extermina- 

civ,  30, 31,  scirent,  id  est,  ex  qualitate  suarum  pcena-  re,  sed  cf  adspecfus  per  timorem  occidere, 

34 

■  Yi       runi  adverterent,  quia  per  quce  quis  pec-  id  cst,  lam  excessivum  limorcm  polerant 

cat,  per  hcec,  id  est- eadem  vel  similia,  <'^  .Egypliis  incutere,  quod  ex  limore  obis- 

'torquetur  punitur*,  u[  pa'na  correspondeal  culpie  :  senl.  Passiones  namque  partis  sensitivcP, 

Gen.  XIX,  sicut  Sodomita'.  qui  per  ardorem  el  fa'lo-  fiunl    cum    corporali   liansmulalione;   et 

*"'■  rem  sceleralissima?  immundili;e  peccave-  quanlo  sunt  inlensiorcs  ac  magis  praedo- 

runt,  per  ardorem  intensissimum  et  fcelo-  G  minanles.   lanlo  plus  laedunt  complexio- 

ibid.ii.   rem  telerrimum  ignis  sulfurei  sunt  punili.  nem  :  el  sua  nimietate  possunt  mortem 

i8  Non  enim  itr)possibilis,\d  est  impotens,  inducere,  sicnl  el  in  Ecclesiaslico  legilur  : 

erat  omnipotens  manus,  id  est  virtus  tua,  Multos  occidil  Iristilia.  El  Daniel  ex  visio-  EccU.sw, 

quAV   creavit  orbem   terrarum   cx    invisa  ne  nerlcrrilus  :  Domine.  innuil.  in  visione -^- 

materia,  id  est  ex  maleria  primo  infor-  lua  dissoluUe  sunl  compages  mcff ;  sed  eti:,8. 

mi  et  confusa  ac  tenebrosa,  juxla  illud  :  Iialilus  meus  intercluditur.  el  nihil  in  mc 

Jbid.i,i.  Terra  antem  erat  inanis  et  vacua,  el   le-  remansit  virium.  el  emarcni. 

nebrae  erant   super   faciem   abyssi.  Ouod  Scd  el  sine  his.  id  est  absque  Ia?sionc      21 

qualiler  inlelligendum  sit,  ibi  diffuse  ex-  ferarum  islarum.  uno  spiritu,  id  est  in 

posilum  esl.  sola  iudignalione  jussioneve  tua,  aut  mi- 

Vel   dicilur  orbis   lcrrarum   crealus   cx  nislcrio  unius  angelici  spirilus,  pofcrant 
invisa  malcria,  quia  materia  prima  sccun-  D  occidl   ipsi  .Egyplii,  persecufioncm  passi 

dum  se,  non  esl  quid,   nec   quanla,   ncc  ab  ipsis  facfis  suis,  id  est,  propter  impia 

qualis,  quum  sit  expers  omnis  substantia-  opera  sua  plagati;  vel,  Ab  ipsis  factis  suis, 

lis  accidenlalisque  formae.  Sed  (juum  cre-  id   est   propler  maiuifacla    idola   sua,  ac 

are,  sit  ex  nihilo   facere,  quomodo  orbis  idololalrias,  cl  praescrlini  propter  excessus 

terrarum   dicilur  crealus  cx   malcria  ^  El  eorum  in  filios  UviiQ\\  cf  dispcrgi ,  \d  vs\^ 

respondcnduin,  (juia  ut  in  exordio  Gcnesis  diversiniodc  pcrdi,  pcr  spiritum   virtutis 

ibid.K.    legitur,  In  principio  creavit  Deus  conlum  tita-,  id  csl    \wv  iuqicrium  omnipotentiao 

et  lerram.  Sicque  elemenlum  terrao  imme-  tuse,  vel  per  spirilum  angelicuni  lua  vir- 

diate  a  Deo  prodnclum  est  in  sua  fornia  tule  creatum. 
alquc  maleria.  Idcirco,  nuod  dicilur  crea-  Sed  omnia  in  mcn.sura,  ct  numcro,  ct 

'  >  atspotu- 

tum  ex  informi  invisaquc  malcria,  inlclli-  pondere  constituisti*.  Iloc  ad  litteram  vi-  isu 


ENARRATIO   IN   CAP.   XI   LIBRI   SAPIENTI^.    —  ART.    XI  521 

dotur  inductum,  ad  assignandum  causam  A  tibus  aut  principiis,  ut  ex  forma  et  male- 

cur  Deus  justus  ac  sapiens  punivit  Mg\-  ria,  vel  ex  aclu  et  potentia,  sive  ex  quod 

ptios  per  minuta  ac  vilia  animalia  :  quia  est  et  quo  est,  et  certam  differentiam  ha- 

videlicet  talia  coluerunt.Et  itaomnia^^ilgy-  bet,  qua  ad  gradum   aiiquem    esscntialis 

pliorum  tormenta  disposuil  et  effecit  mi-  perfectionis  sua?  contrahitur;  et  in  ponde- 

nisterio   angelorum,    in  mensura,  id    est  re,  id  est  in  naturali  inclinalione  ad  pro- 

certa  proportione  :  ut  quo  majora  erant  prium  finem.  Hinc  Auguslinus  asserit,  om- 

peccata,  eo   et   majora   essent   supplicia,  nia  facla  in  modo,  specie  et  ordine  :  pcr 

^/joc.xviir,  juxta  ilkid  in  Apocalypsi  :  Quantum  glori-  modum,  intelligens  mensuram  ;  per   spe- 

ficavit  se,  et  in  delieiis  fuit;  tantum  date  ciem,  nnmerum,  nam  et  species  rerum  se 

illi  tormentum  et  hictum.  Unde  per  Isaiam  habent   ut   numeri  ;    per   ordinem,   pon- 

/.?..xxYii,8.  testatur  Altissimus   :  hi  mensura   contra  dus.  Ad  qua3  reducuntur  tria,  quse  in  li- 

mensuram,  quum  abjecta  fuerit,  judicabo  B  bro  LXXXIIl  Quaestionum  inducit,  dicen- 

eam  :  id  est,  in  mensura  justitiae  seu  poe-  do  :  Quod  constat,  quod  discernitur,  quod 

nae,  judicabo  eam,  contra  mensuram,  id  congruit.  Unumquodque  etenim  per  suum 

est  ad  puniendum  ejus  iniquitatem  secun-  esse  constat,  per  naturam  specificam  seu 

dum  ipsius  quantitatem.  Sic  quoque  sup-  formam  cognoscitur,  per  ordinem  congru- 

plicia  inferuntur  in  numero  certo,  prout  it.  Ampllus,  quum  Deus  dicatur  causa  uni- 

meretur  et  exigit  numerositas  culpa?,  eo  versorum   efficiens   et   exemplaris   atque 

quod  nnlla  culpa  maneat  impunita;  atque  finalis,causat  hgec  tria  in  rebus  secundum 

in  pondere,  quoniam  quanto  quis  peccat  quamdam  appropriationem.  Nam  in  quan- 

ex  majori  libidine,  et  intentiori  pravitalis  tum  causa  efficiens,  dat  esse;  in  quantum 

affectu,  eo  acutiorem  meretur  ac  sortitur  causa   exemplaris,    largitur   speciem  ;    in 

punitionem.  Potest  etiam  per  mensuram  quantum  causa  finalis,  imprimit  pondus 

certa   duratio   poenae   intelligi   :  quamvis  G  seu  ordinem  ad  proprium  finem.  —  De 

enim  pcEnse  inferni  sint  seternales,  poenge  hac  materia  possunt  multa  introduci  sub- 

tamen  vlta?  prsesentis  sunt  temporales  :  tiha  :  quse  in  opusculo  de  Venustate  mun- 

qua3  divinitus  moderantur  ac  dispensan-  di  et  pulchritudine  Dei  induxi. 

tur.  Sicque  plagffi  iEgyptiorum  fuerunt  si-  Hinc   ait  Scriptura   de   Creatore  :  Qui    ps.  c\l\i, 

bi  invicem  succedentes,  ac  tempore  certo  numerat   multitudinem    stellarum.  Et   in  ^- 

£■^70^. vui,  durantes,  secundum    quod   Pharao   petiit  libro  Job  :  Qui    fecit   ventis    pondus,  et  /o6xxviii, 

^,  ^^;ix,28;  ^jj^j  ^^  ^^jj^  ignosci,  ct  plagas  auferri.  aquas  appendit  in  mensura.  Unde  dixit  Bo-  ""■ 

Praeterea  verba  ista  per  se  sumpta  pro-  etius  :  Omnia  quse  a  primseva  rerum  origi- 

fundius  possunt  exponi.  In  primis  etenim  ne  processerunt,  ratione  numerorum  sunt 

dicere  possumus,  quod  omnia  simul  sum-  condita.  In  his  Deus  mundum  constituit, 

pta,  id  est  totum  universum,  constitutum  regit,  ac  judicabit.  In  his  justus  Judex  nec 

et  factum   sit  in  mensura,  quia  finitum  D  comprehendi  potest,  nec  reprehendi.  Om- 

est  in  dignitate  et  esse  specifico,  in  quan-  nia  in  clausura  horum  trium  latent  al)s- 

titate  et   potestate;  et   item   in   numero,  condita  :  quee  clavibus  sapienlia?,   justi- 

quoniam  unus  est  mundus,  non  muUi  aut  tise,  ac  judicii   Dei  reserabunfur,  quando 

innumerabiles,  ut  quidam  imaginati  sunt;  illuminabuntur  abscondifa  tenebrarum,  et  iCor.iv,5. 

in  pondere  quoque,  quo  omnia  tendunt  revelabuntur  consilia  cordium. 

ad  centrum,  inclinationemque  habent  ad  Multum  cnim  valere,tibi  soli  supererat       22 

proprium  finem.  —  Insuper  quaelibet  res  semper  :  id  est,  non  ex  impotentia  immi- 

subsistens,  facta  est  in  mensura,  quoniam  sisti  iEgyptiis  animalia  illa  minima  in  vin- 

habet  esse  limitatum  ac  determinatam  na-  dicfam,  quoniam  aeternaliter  omnipofens 

turam.  Facta  est  quoque  in   numero,   in  es,  et  semper  facere  potes  majora  ac  plu- 

quantum  constat  ex  essentialibus  suis  par-  ra  quam  facis,  imo  infinities  plura,  quum 


522 


ENARRATIO   IN   CAP.    XI   LIBRI   SAPIENTI.E,   —  ART.   XI 


sis  infinitae  potentise.  Et  virtuti  brachii  A 
tuiquis  resistet?  id  est,  potestati  majesta- 
lis  tuse  nulliis  potest  resistere.Potest  etiam 
pcr  brachium  Dei,  Filius  ejus  intelligi, 
/^i. xcvii,!.  juxta  illud  :  Salvavit  sibi  dextcra  ejus.  et 
/,!(c.  1,51.  brachium  sanctum  cjus  ;  itemquc,  Feeit 

23  potcntiam  in  brachio  suo.  Quoniam  tan- 
quam  momentum)  id  est  stilus  seu  lin- 
gua,  staterce,  sic  ante  te  est  orbis  terra- 
rum,  id  est  parv<e  et  modicse  reputationis, 
imo  depcndens  incessantera  tc,ct  tanquam 
piilvis  exiguus  respectu  majcstatis  tuae  im- 
mcns.e  :  juxta  qucm  modum  loquitur  Isa-  B 

/«. .M,  15.  ias,  Ecce  gentes  quasi  stilla  situlae.  et 
quasi  momcntum  staterse  rcputatse  sunt  ; 
et  tanquam  gutta  roris  antelucani,  id  cst 
roris  qui  ante  lucem  descendit.  et  solis 
ardore  mox  dcsiccatur. 

24  Scd  misercris  omnium  :  nam  Creator 
universa  pie  conservat  in  esse,  et  providct 
creaturis,  viatoribus  quoque  misericors 
cst ;  quoniam  omnia  potes  :  sicque  omni- 
polentia  tua  plena  est  pietalc  ac  sapicn- 
tia,  non  tyrannidc,  nec  violenlia.  Imo  sub- 
stanlialilcr  cst  ipsa  bonitas,  pictas,  cl  C 
sapicntia  tua,  quae  etiam  damnalos  punit 
citra  condignum.  Et  dissimulas  peccata 
hominum  proptcr  poenitentiam,  id  esl.  ca 
punire  differs,et  habes  te  quasi  non  vi- 
deas,  qualenus  inlerim  pnnnitcant,  ct  sai- 

ibid.\\\,  ventur  :  jiixta  ilhid  Isaia',  Proplcrca  exspc- 
clal   Dominiis,  ul  miscrcatur  vcstri.  Undc 

//om.  11,1  ail  Aposlolus  :  Ignoras  quoniam  bcnigni- 
las  Dci  ad  poenilenliam  te  adducit  ?  Yel, 
Dissimulas  peccala  hominum  propler  poe- 
nilcnliam,  id  cst.  |)cr  paMiilcnliam  lio- 
iiiiniim  ca  dimillis.  cl  iiiipiinila  Iransiic  I) 
pciinitlis.  non  inriigcndo  sallcm  paMiam 
selcrnam,  sed  illam  mutando  in  tcmpora- 
lcin.  Posselque  cssc  tanla  contritio,  qiiod 
lola  picna  dimitteretur  :  (|iioniam  ipsa 
conliilio,  csl  magna  spontancaquc  siii  ip- 
siiis  inlcrior  punitio. 
2.^  Dili(/is  oiim  ohinia  qua'  sinil,  in  quan- 

tum  siinl,  cl  liiam  bonilalcm  pailicipanl  : 
sic  enim  libi  aliqiialiler  assimilantiir,  el 
amabilia,  noii  odihilia,  cxslant.  iNatura 
([iiippe  secundum  se  considcrata,  pura  csl 


18. 


atque  amabilis.  Propter  quod  frcqiienter 
in  Prophetis  tota  gens,  etiam  iniqua,  no- 
mine  filise  ct  nominc  virginis  designatur : 
sicut  dicilur  per  Isaiam.  Descende,  sede /^. xi.vn.i. 
in  pulvcre.  virgo  filia  Babylon  :  ad  in- 
sinuandum  quod  natura  hominum  in  sc 
instar  virginis  pura  sit,  et  instar  filiae  ex- 
sistat  amabilis,ut  super  Isaiam  tangit  Hie- 
ronymus.  Et  nihil  odisti  eorum  quw  feci- 
sii,  quantum  ad  id  quod  habet  creatura  a 
te;  scd  quanlum  ad  id  quod  liabcl  ex  li- 
bera  voluntatc,  polest  odibilis  fieri,  non 
in  se,  sed  pcr  comparalionem  ad  culpam  : 
proul  infra  habctur,Odio  siiut  Deo  impius  in/i. xiv.n. 
ct  impietas  ejus;  ct  in  Psalmo.  Odisti  om-  /•«.  v,  t. 
nes  qui  operantur  iniquitatcm.  Iste  est 
amor  Dei  ad  creaturas  natiiialis.  Porro 
ainore  pra»dcslinationis  amal  solos  cle- 
clos.  Undc  leslatur  per  Prophclam  :  Jacob  3iaiach.\, 
dilcxi.  Esau  autem  odio  habui.  Universos --^- 
qiio(|ue  qui  in  carilate  exsistunt,  amat 
amore  prffsentis  }w>.{'\\'m.Nec cnim  odiens 
aliqnid  constituisli ,  aut  fccisti.  Omnia 
cnim  fecil  proptcr  bonum  convcnientcm- 
quc  fincm,  ul  siio  modo  bona  sinl,et  bene 
sit  eis. 

Quomodo  autem  possct  aliquid  perma-  26 
ncrc,  nisi  tu  voluisscs  ?  quasi  dicat,  Nequa- 
qiiam  :  qiioniam  tanta  cst  dcpcndentia 
crcatiuvT  ad  (Ircalorcm,  uf  ncc  ad  momcn- 
tum  qucal  subsislcre  aiil  durare  sinc  il- 
liiis  voliinlate  et  conservationc.  Imo  plus 
dcpendcl  ab  illo,  qiiam  splcndor  a  lucc, 
aut  dics  a  sole.  aiil  (puevis  crcatura  ab 
alia.  Aut  quod  a  te  vocatum  non  essct, 
ionscrrarcfur  ?  id  esf.  impossibilc  est  ali- 
qiiid  conservari,  nisi  tc  impcranlc. /'''/v/.v  27 
autcm  omnibus  :  eo  modo  ipio  diclum  csl, 
.Miscreris  omnium;  quoniam  fua  sunf.Do- 
//////(•.  causa  enim  naturalitcr  amal  el  con- 
scrvat  suum  effcclum,  et  bonus  Oeator 
propria^  crcalur.T  libcnlcr  propitialur,dum- 
modo  illa  non  sc  figat  in  malo  ;  qui 
amas  animas,  id  est,  rationales  animas 
specialitcr  diligis.  quoniam  ad  aMcrnam 
bealitudincm.ad  liii  ipsius  bcalificam  frui- 
lioncm  eas  crcasti  et  ordinasti,  sallem 
anlcccdcntc  volunlale,  cl   quanlum  in  tc 


ENARRATIO   IN   CAP.    XII   LIBRI   SAPIENTI.E. 


ART.    XII 


S23 


Scnsus 
m\slicus. 


iTim.n,i.  cst,  qui  omiics  hominos  vis  fieri  salvos  ; 
vcrumtamen  quosdam,  non  omncs,  prce- 
deslinasti.  Gorpora  vero  proptcr  animas 
dilexisti  ct  condidisti. 

Juxla  mysticum  intcllectum,  sicut  filii 
Isiacl  iter  fecerunt  per  deserta  inhabita- 
bilia,  sic  veri  Ghristifideles  per  vastitatem 
ssDculi  hujus  tcndunt  ad  paliiam  rcgni 
coelestis.  Stantque  spiritualibus  armis  ac- 
cincti  contra  hostes  suse  salulis  :  de  qiii- 
bus  se  vindicant,  dum  lanlo  instantius 
serviunt  Deo,  quanto  acrius  ab  illis  ten- 
tantur  ac  impugnantur  ut  recedant  ab  eo. 

Mat(h.\fi.  Sitiunt  quoque  csuriuntquc  justitiam,  et 
invocant  Deum  Patrcm  :  qui  dc  petra  al- 
tissima  tribuit  eis  aquam,  id  est,  de  pleni- 
tudine  gratiae  Ghristi  cis  propinat,  ac  me- 
ritis  Salvatoris  virluteque  suse  salutiferae 
passionis  spiritualiter  reficit  eos.  Qiiem- 
admodum  ctiam  rcprobi,  perfidi,  hwretici, 
schismatici,  atque  in  vitiis  obstinati,  mo- 
riuntur  in  pra3senti  mortc  peccati,  deinde 
morte  infernalis  supplicii,  ex  spiritualis 
inopia  defecluque  poculi,  de  quo  loquitur 
Filius  Dei,  Qui  silit,  vcniat  ad  me,  et  bi- 
bat;  sic  elccti  et  veri  Ghristiani  miseri- 


Joann.\u, 
37. 


A  cordiam    consequuntur  finalem,   ct   aqua 
sapicntite,   poculo  consolationis   internse, 
rorc  illustrationis  siiperna)  potanlur.  Qui- 
bus  clamat  Salvator :  Yenite  ad  me,  omnes   .yatth.x,, 
qui  laboralis  et  onerali  estis,  ct  cgo  rcfi-  '  ' 
ciam  vos.Porro  iniquis  et  rcprobis  dat  pro 
fontc  sempiterni  fluminis,id  cst  pro  com- 
municatione  ct  infusionc  donorum  gratiao 
ct  gloriEe  Unigcniti  Dci  (dc  quo  in  Psalmo  : 
Inebriabunlur  ab  ubertate  domus  tuae,  et    />.,.  xxxv, 
torrente  voluptatis  tuae  potabis  eos  ;  quo- "'  "^- 
niam  apud  te  esl   fons  vitse),  humanum 

B  sanguinem  biberc,   id  cst  sanguinolentis 
ac  lurpibus  opcribus  dclectari,  ct  pcrse- 
cutione  justorum  gauderc;  aut  trucidarc 
se  inviccm,  ita  quod  sanguis  sanguinem  os«eiv,2. 
tangil,  ut  in  Osec  liabctur. 

Postremo,  sicut  iEgyptii  sunt  punili  per 
parva  et  vilia  animalia,  qualia  colucrunt  ; 
sic  indurati  Judai,  pagani,  hffirctici,  schi- 
smalici,  qui  fabularum  suarum  et  va- 
nilatum  alque  errorum  colunt  figmenta 
magis,  quam  Deum  atque  catholicam  vcri- 
tatem,infernalibus  traduntiir  bcstiis  devo- 

G  randi,  et  extcrminat  eos  multitudo  vilis- 
simorum  spirituum  immundorum. 


ARTICULUS  XII 


EXPOSITIO   CAPITULI   OUODECIMI    :    0   QUAM   BONUS    ET    SUAVIS    EST,    DOMINE,    SPIRITUS    TUUS  ! 


RECITANTUR  hic  bcncficia  filiis  Israel 
prsestita  tempore  ingrcssionis  in  ter- 
ram  promissionis  sub  Josue.  0  quam  bo- 
7}t(s  ct  sKavis  est,  Domine,  spiritus  tuus, 
scilicet  Spiritus  Sanctus,  in  omnihus!  Jpse 
cnim  cst  substantialiter  et  incircumscri- 
ptibililer  bonus  et  dulcis  in  se,  bonus 
quoque  et  dulcis  in  omnium  gubernatio- 
nc,  ct  suorum  charismatum  communica- 
tione.  Hoc  auctor  admiralive  pra?millit  ex 
consideratione  pietalis  et  grati®  Dei  circa 
Isracliticum  populum.  Ideoque  lios  qui  ex- 
errant,  id  est,  a  via  veritatis  et  salutis  ac 


gratise  deviant,  partibus  corripis,  id  est, 
D  particularilcr  ct  scgrcgatim  castigas  et  pu- 
nis,  quatenus  unus  emcndctur  cxemplo 
alterius,  atque  poeniteat  :  ct  quamvis  in- 
tcrdum  plurcs  simul  corripiantur,  raro  ta- 
men  aut  nunquam  iniquorum  collectio, 
universgeve  gentes  et  nationes  iniquse.  Et 
de  quibus  peccant  admonens  alloqueris  :  id 
cst,  per  instinctum  divinum  ct  angeli- 
cum,  pcr  flagclla  ct  bcneficia,  pcr  mira- 
cula  et  doctrinas,  cxhortaris  iniquos  dc 
his  in  quibus  peccant  :  ut  scilicet  cessent 
peccare,  nec  abutanfur  rebus  creatis.  Ideo 


524 


ENARRATIO   IN   CAP.    XII   LIBRI   SAPIENTLE.    —   ART.    XII 


subdilur  :  ut  relicta  malitia  infidelitatis,  A  naturalem  ac  divinam,  occidebant  et  diis 


idololatria;,  ac  habitus  vitiosi,  credant  in 
te,Dominc,  per  fidem  formatam. 

Illos  enim  antiquos  inJiabitatorcs  terrce 
tuce  sanctcc,  videlicet  seplem,  vel  potius 
decem  gentes  Chananseorum,  hahitantcs 
olim  in  terra  promissionis  :  qu®  sancta 
vocatur,  quia  in  ea  tempore  veteris  Te- 
stamenti  viguit  cultus  Dei ;  et  in  fine  ve- 


I  Cor.  X,  20. 

5 


suis  offerebant  propriam  prolem,  quam 
potius  a  morte  debebant  defendere. 

Perdere,  id  est  occidere  et  auferre,  vo- 
lidsti  a  medio  sacramcnto  tno,  id  est   a 
Terra  sancta  in  medio  terrse  habitabilis  si- 
tuata,  in  qua  sacra  implesti  mysteria,  per 
manus  parentum  nostrorum ,  scilicet  duo- 
decim  tribuum  sub  Josue,  sicut  in  libro  Josue^». 
teris  legis,  inchoante  novi  tcmpore  Testa-      ejus  describitur,  ut  dignam  jjerciperent       7 
menti,  complefa  sunt  ibi  mysteria  Christi.      peregrlnationcm  puerornm  Dei ,  id  est.me- 
et  primitiva   Ecclesia  conversala  est  ibi      rito  acciperent  Terram  sanclam  in  heredi- 
sanctissime.  Quos  exhorruisti,  non  ob  id  B  tatem  :  in  qua  pueri  Dei,  Abraham,  Isaac  Gen.xn.o; 
quod  erant,  sed  quod  fecerant,  sicut  sub-      el  Jacob,   fuerunt  peregrinati,  secundum  ^li^xn/is"' 

illud  :  Dedit  illam  Jacob  puero  suo,  et  Is-  Baruchm, 
rael  dilecto  sibi.  Qua'  tibi  omnium  carior 
esf  terra  :  id  est,  pro  tempore  illo  magis 
erat  elecla,  ut  in  ea  verus  Deus  coleretur, 
et  Christi  mysteria  complerentur,  ac  pri- 
mitiva  conversaretur  Ecclcsia. 

Sed  ef  his  fanquam  hominibus  peperci- 
sti,'\di  est,  Chanana^is  tribuisti  pcpnitentia; 
locum  :  el  quidam  eorum  fuerunt  conver- 
si.   ut    Cabaonilce,  et   aliaium    Irium  ur-   Josue  i\. 


jungilur  :  quoniam  odibilia  tibi  opera, 
id  est  peccata  gravissima,  faciebant  per 
mcdicamina,  id  est  sortilegia  atque  au- 
guria,  per  qua;  sibi  quserebant  mederi,  ct 
sacrificia  injusta  idolis  immolata,  imo 
da^monibus,  dicente  Apostolo  :  Qua?i  im- 
molant  gentes,  dsemoniis  immolant. 

Et  filiorum  suorum  7iecatores  sine  mi- 
scricordla  :  quia  propriam  sobolem  offe- 
rebant  in  holocausluni   idolis  suis,  juxta 


37. 


8 


/>«.  cv,38,  illud  in  Psalmo  :  Et  effuderunt  sanguinem  C  bium  habilatores,  ut  in  libro  Josue  habe 

37. 


Ibid.  28. 


innocentem,  sanguinem  filiorum  suorum 
et  filiarum  suarum,  quas  sacrificaverunt 
dcCmoniis;  et  comestores  visceriim  homi- 
rmm  :  (]uia  dc  carnibns  sacrifiratis  ali- 
qiiid  comedcbant,  ut  aliqui  dicunl,  juxla 
iMiid  in  Psalmo  :  Coniederiinl  sacriricia 
mortuoriim.  Aliqui  vero  opinanlur  oppo- 
situm,  asserentes  quod  isle  sit  metaphori- 


liii'.  Et  misisti  antecessores  exercitus  Ini 
vespas,  id  est  animalia  parva  sic  dicta, 
qua»  (ut  aliqui  scribunt)  pra?cesserunt  po- 
piilum  Israel,  qui  vocalur  hic  exereitiis 
Dei  :  qua'  venenalis  suis  aculeis  mullos 
occiderunt  Chananieorum,  ut  subdilur,  i>t 
itlos  pautatim  e.xterminarenf.  Alii  per  ve- 


Mkh.  111,3 
Ps.  XXVI,  2 


spas  inleliigiinl  acerrimos  timores,  atque 
cus  sermo  :  quemadmodum  d(>  oppressore  anguslias  Chananfforum,  formidanfium  Is- 
et  cupido  officiato  cominuniler  diciliir.  raclilarum  advenfiim.  prouf  in  libro  Josue 
qiiod  hominiim  sif  comeslor.  Secundiiin  habclur  :  Irruil  in  nos  lerror  vester,  et  /ftirf. n.s. 
(|iiod  Dominiis  loquitur  per  Prophetam  :  D  clangucrunt  omnes  habilalores  ferra».  Un- 
Qui  comedunl  carnem  popiili  mei;et  in      de  ex  vehemenfi  timore  Heva^i  dicuntiir 

"ebra^orum   in- 


Psalmo,  Dum  appropiant  super  me  nocen- 
lcs,  ut  edant  carnes  meas.  Et  alibi  dicilur 
jobxw.ii.  per  Job  :  Ouarc  persequimini  me  sicut 
Deus,  et  carnibus  meis  saluramini  ?  Et 
dcvoraforcs  sanguinls  :  quia  cx  sangiiine 
pecoriim  immolato  siimpserunl  in  usiim 
6  suum ;  ct  auctores  parentes,  id  est  gene- 
rativa  principia,  animarum  inauxiliata- 
rum,  id  est  sobolis  sua>  auxilio  parenlum 
propriorum  deslilula?.  Nam  contra  legem 


fugisse  a  terra  illa  anfc 
gressum. 

Non  fjuia  i)npotens  eras  in  bello  subji-  9 
ccre  Impios  Jnstls  :  id  est,  non  ideo  pra^- 
misisti  sic  vespas,  quod  non  polueris  per 
filios  Israel  aiif  ministerio  angelico  sub- 
dere  Chanana^os  illos  llebra»is,  aut  bestiis 
swvls,  id  est  ferocibus,  aut  verbo  duro  sl- 
mul  extermluarc  illos  iniquos.  Sed  par-  |0 
tlbusjudicans,  id  est  paulafim  et  per  par- 


ENARRATIO   IN   CAP.    XII   LIBRI   SAPIENTI^.    —   ART.    XII 


525 


tes  illos  ejiciens  et  occidens,  dahas  fjceni- 
tentuv  locum  residuis,  ut  dictuni  cst.  Ideo 
quoque  non  siinul  extenninavit  illos,  ne 
terra  illa  tam  magna,  pro  grandi  parte  re- 
digeretur  in  solitudinem,  et  sic  bestiae 
multiplicarentur  in  ea  contra  Israelitas  : 
quoniam  filii  Israel  non  poterant  totam 
terram  illam  suflicienter  populare  tam  ci- 
to,  ut  in  Deuteronomio  legilur.  Non  igno- 
rans  quoniam  iniqua  est  natio  eorum, 
puta  Chananaeorum,  id  est  a  juventute  et 
pueritia  vitiis  assuefa,  et  naturalis  mali- 
tia  ipsorum,  id  est  in  consuetudinem  du- 
cta,  quae  est  altera  natura,  et,  quia  ex  dis- 
positione  suse  complexionis  erant  multum 
proni  ad  vilia.  Yerumtamen,  sicut  pecca- 
tum  est  contra  rationem,  quse  deprecatur 
et  inclinat  ad  optima  ;  sic  est  contra  na- 
turam  bene  institutam  seu  integram,  non 
corruptam,  et  innaturale.  Propter  quod 
Tullius  virtutem.  definiens  :  Yirtus,  in- 
quit,  est  habitus  naturse  rationique  con- 
sentaneus.  Et  quoniam  non poterat  mutari 
cogitatio  cordis  illorum  prava  ad  bonum, 
in  perpetuam  :  id  est,  valde  difficulter 
poterant  flecti  et  emendari,  utpote  obsti- 
nati  :  non  tamen  simpliciter  inconverti- 
biles  erant,  utpote  liberum  habentes  ar- 
bitrium,  nondum  determinate  fixum  ad 
unum. 

Semen  enim  erat  maledictum  ab  initio 
secundae  setatis  mundi.Nam  mox  post  di- 

Gen.ix,2'2.  luvium,  quum  Gham  filius  Noe  ostendisset 
fratribus  suis  patris  sui  virilia,  locutus  est 

ihid.t^.  Noe  :  Maledictus  Chanaan,  servus  servo- 
rum  erit  fratribus  suis.  Yerumtamen  ma- 
ledictio  illa  Chanaan  filii  Cham,  et  Cha- 
nana3orum  nalorum  ex  Chanaan,  non  fuit 
nisi  addictio  ad  quajdam  temporalia  mala 
poenalia  :  quoniam  filii  pro  parentum  pec- 
catis  non  maledicuntur  quantum  ad  ani- 
mam,  per  spiritualium  subtractionem  bo- 
norum,  ut  plenius  dixi  super  Genesim,  et 
super  Jeremiam,  ac  alibi  ssepe.  Yerumta- 
men  ex  illa  maledictione  poterant  posteri 
proniores  esse  ad  vitia,  segre  ferentes  ser- 
vitufi  se  esse  subjectos.  Yel  sensus  est, 
quod  in  prsescientiaDei  erant  maledicti,id 


12 


Rom.  IX, 20. 


n 


A  esf  prsesciti  ac  reprobi.  Nihilo  minus  bo- 
nus  et  pius  Deus  fecit  pro  illorum  conver- 
sione,  quod  erat  in  se ;  cl  quia  tam  diffi- 
culter  convertibiles  eranf,paulatim  ac  diu 
admonuit  eos. 

Nec  tirnens  aliquem,  veniam  dabas  pec- 
cafisillorum:'n\  est,non  distulisti  punitio- 
nem  Chananseorum,ncc  pcpercisfi  quiinis- 
dam  eorum  ex  timore  alicujus  superioris 
aut  potenfioris,  quum  tu  sis  universis  ac 
singulis  infinite  potentior  incomparabili- 
terque  sublimior,  nec  appellari   pofest  a 

B  tuo  judicio.  Quis  enim  dlcet  (ibi ,  Quld  fe- 
cisti  ?  id  est,  nuIUis  fe  reprehendere  po- 
test :  juxta  illud  ad  Romanos  :  0  homo,  fu 
quis  es,  qui  respondeas  Deo  ?  Numquid 
dicit  figmentum  ei  qui  se  finxit,  Quid  me 
fecisti  sic?  Hoc,  inquam,  nemo  potest  di- 
cere  de  jure,  quamvis  de  facto  quis  irra- 
fionabiliter  dicat.  Aut  quis  sfabit  co/ifra 
judicium  tuum  ad  resistendum  efficaciter 
ei?  secundum  illud  Isaise  :  Yse  qui  confra-  /s.  xiv,  9 
dicit  factori  suo.  Numquid  dicit  lufum  fi- 
gulo  suo,  Quid  facis?^M^  quis  in  conspectu 

C  fuo  veniet  vindex  iniquorum  hominum  ? 
id  esf,  nullus  poterit  ante  fe  comparere  ad 
vindicandum  in  te  punitionem  aut  con- 
demnafionem  iniquorum,  quos  poenis  ad- 
judicas  :  quia  in  difione  tua  cuncta  sunt 
posita,  et  non  est  qui  tuse  possit  resistere 
voluntati,  aut  tuum  reprobare  judicium. 
Ideo  in  Job  ferfur  :  Si  fortitudo  quseritur, 
robustissimus  est;  si  sequitas  judicii,  ne- 
mo  audet  pro  me  testimonium  dicere.  Un- 
de  rursus  sanctus  Job  fassus  est  :  Yere  /ftid.  2,3. 
scio,  quod  non  justificefur  homo  compo- 

D  situs  Deo  ;  si  voluerit  contendere  cum  eo, 
non  poferit  ei  respondere  unum  pro  mil- 
le.  Aut  quis  tibi  imputabit,  si  perierint 
nationes  quas  tu  fecisti  ?  id  est,  nullus 
valet  tibi  juste  imputare  pereuntium  pec- 
cata  ac  tormenta  :  quoniam  quantum  in 
te  est,  nullum  perire  permittis ;  imo  per 
instinctus  divinos  afque  angelicos  ac  aliis 
variis  modis  ad  salutem  hortaris.  Qui  per 
Ezechielem  locufus  es  :  Numquid  volunfa- 
tis  mese  est  mors  impii,  et  non  ut  con- 
vertatur  a  viis  suis,  et  vivat  ?  Yerumta- 


Esllierwii, 
9. 


Job  IX,  19. 


Ezech. 
xviii,23. 


526 


ENARRATIO   IN   CAP.    XII   LIBRI   SAPIENTLE.    —  ART.    XII 


men  quidam  omnino  perversi,conantur  in  A  nit,  et  injustitiam  cuipae  per  sequitatem 

Deum  retorqnere  pereuntium  culpam.  De      supplicii  recompensat  atque  instaurat.  Ip- 

Ps.w,  12.  quibus  ait  Psalmista  :  Quoniam  declinave-      sum  quoque  qui  non  debet  puniri,  id  est 

,  runt  in  te  mala.  Contra  quos  ad  Homanos      innocentem  ac  justum,  condemnas,  id  est, 

disputat  Paulus.  temporalibus  poenis  quandoque  adjudicas, 

Nec  enim  est  alius  Deus  quam  tu  :  xAeo      ad  majus  meritum  suum,  et  ad  aliorum 

superiorem  non  habes,  neque  sequalem  a   •  aedificationem,  et  ad  patientise  suse  exerci- 

te  diversum  ;  cui  cura  est  de  omnibus,  id      tationem,  probationem,  et  coronationem  : 

est,  universorum  providentiam  habes,spe-      ut  Job,  Tobiam.  el  Paulum.  Unde  sanclus  Tob.\\,\i. 


Rom.  IX 
14-33. 

13 


cialiter   tamen    intellectualium    crt^atura-      Job  :  Mulliplicahit  (inquit)  vuhiera  mea,  ^j.^- 


II  Cor.  M, 


XII. I- 


rum,   potissime  electarum.  Propler  quod      oliain  sine  causa,id  est  sine  culpa  mea.  .^/ 'O- 

iCor.ix,9.  dixit  Apostolus  :  Numquid  de  bobus  cura      exterum mstimas  atuavirtute,  id  est,  per- 

est  Deo?  Divinse  autem  providentiiB  dispo-  B  mittis  reputari  cxtraneum  a  tua  protecti- 

sitio  aul  prsecognilio.  ad  universa  et  sin-      one  :  quia  secunduin  exteriorcm  apparcn- 


Luc.  .\ii,  C, 


14 


gula  (listincle  ac  plenarie  se  exlendit,  sicut 

cognilionis  requiril  perrectio;  e.xsequilur 

autem   providenliam  suam  in  multis  per 

causas  secundas.  Ideo  ait  Salvator  :  Non- 

ne  quinque  passeres  veneunl  dipondio,  et 

unus  ex  illis  non  esl   in  ohlivione  coram 

Deo?  Yestriaulcm  et  capilli  capitis  omnes 

numerali  sunt.  Ut  ostcnitcs  fjuoninin  non      luei  quasi  alieni  recesscrunt  a  me.  Dcni- 

«■//y^/.s7c'./Mr^/ert.s,id  est,  judicialiter  seu  sen-      que  istud  in  Christo  maxime  patel  :  qui 

leulialiter  profers,  y//(//cmm.  Neque  rejc,      qua?  non   rapuil,  cxsolvit ;  quem   propler  Ps.lxviii.s. 

(|ui  iu  suo  officio  scquitur  rationem,  sa-  C  scelus  populi  sui  Paler  percussit  in  tan-    ''"'^"'' 


fiam.  ita  te  habes  ad  eum.  quasi  non 
perlincat  ad  tc.  Unde  amici  Job  et  Tobiae 
insullavcrunl  cis  lanquam  hypncrilis  ct  a 
Dco  relictis.  Propler  quod  Job  dixit  :  De-  /ftw.  xii,4. 
ridetur  justi  simplicifas  ;  el  rursus,  Nune  /ftirf.xxx.o. 
in  ('iiiinn  canticum  versus  sum ;  itemque, 
Fratres  mei  elonjraverunt  a  me,   et  nofi    ibid.w^, 

13. 


Job  XL,  3. 

15 


pientiam  et  virtules,  neque  tyrannus,  qiii 
utilur  voluntate  pro  ratione,  et  impelum 
sequilur  passionuin,  i7i  conspcrtu  tuo  in- 
quircnt  de  his  quos  jjcrdidisti,  i(I  csl .  discii- 
tere  poterunt,  auj  conqueri  valcbunl,  cur 
iinpids  perire  permisisli,aul  condcmnasli- 
Hinc  Dominus  in  Job  loqiiilur :  .Nuinqiiid 
condemnabis  me,  ul  tti  juslificeris  ? 

Quuni  crgo  sis  jnslus,justc  omnia  dis- 
ponis,  dando  unicuiqiie  quod  meretur.  .Nec 
obslal  quod  mulla   pic  disponit,  ct  quod 


liiin,  quod  rcpulalus  fuil  lanquam  lepro-    JbiJ.*. 
sus,  et  percussus  a  Deo,  et  huiniliatus. 

Virtus  cnim  tua,  jnstitia'  initium  cst  :  16 
i(l  cst,  tu  ipse,  scu  sanclifas  aut  oinnipo- 
tcnlia  tua,  esf  causa,  regula,  et  mcnsura 
oinnis  jusfifiae  ac  virtutis.  Idco  co  ipso 
(jiiod  lii  jiidicas  aliquid  esse  juslum,  se- 
quilur  quod  sil  jiislum.  l*]t  (jiiidquid  agis, 
eo  i[)so  quod  illud  a  fc.  (jui  esscntialiter 
bonus  cl  sanctus  es,  agilur.  bonuni  cl  ir- 
rc|)rchcnsibile  csf.  ideo  loqiiiliir  Isaias  : 


Ps.  XXIV,  universae  viae  ejus  misericoidia  cl  vcrilas:  D  Cuin  quo  iniil  consilium,  el  inslruxit  eum,  /s.  xl,  n. 

10. 


P».CXLIV,0. 

Jacob.  II, 
13. 


quoniam  ipse  tam  bonus  esl.  iil  jiislum  sit 
euin  (|iuedain  clemenler  ac  pie  disponcre. 
hno  niiseraliones  (^jus  super  omnia  opcra 
cjus.  Vndc  ct  Jacobiis  ail  :  Siipercxallal  aii- 
lein  iniscricordia  jiidicium.  Idcirco,  quiiiii 


17 


cl  (lociiil  euin  semilam  jusliliap,  et  eru- 
divil  (Mim  scicntia,  et  viam  priidcnliic  os- 
fcndit  illi  ?  Ideo  aif  :  .\n  non  licct  mihi  Maiih.\x, 
qiiod  volo  faccrc?  /iV  ob  hoc  quod  omnium  *^" 
Dominus  es  aucforitale  creafionis,  judicia- 
Deus  dicitur  omnia  jusle  disponerc,  inlcl-  ria  pofeslate,  ef  omnipofcnti  impcrio.  Non 
ligcndiiiii  csl  (]uod  iiniversa  decenler,  et  lamen  omniiiin  Dominus  csl  per  debilam 
sicul  diclal  sapienlia  ejus,  disponil.  Sic-  inlcriorum  suhjcclioncm  iiUjuc  obscqui- 
p«.cxLiv,  que  canlalur  in  Psalmo  :  Jiislus  Dominiis      iim.  Pioplcr  (|iiO(l  in  Kvangclio  loqiiilur  : 

in  oiunibus  viis  siiis.  Scd  cl  (|iianlum  ad      Ouid  dicilis  mihi.  Domiuc,  Dominc.  cl  non  Luc.w,^. 
finalcin  rclribulionom,  oinnia  juslc  dispo-      facitis  quae  dico  '  Kfiain  dicifur  pcr  Pro- 


ENARRATIO   IN   CAP.    XII   LIRRI   SAPIENTIiE.    —   ART.    XII  527 

Maiach.i,  phetani  :  Si  Dominus  ego  sum,  ubi  est  ti- A  sui?  E(  cum  magna  revcrentia  dhponis 

^-  nior  meus?  Omnibus  lc  parccrc  facis,  id  jios,  id  est  magnifice  et  prscclare,  prout 

est,propria  voluntate  ac  pietate  cunctis  te  tuam  condecet  majestatem.Vel  etiam,Gum 

exhibes  pium.  Nam  et  reprobos  in  praesen-  reverentia  magna,  quia  miiltum  honorili- 

ti  a  multis  retrahis  vitiis  instinctu  divino  cas  homines, quod  tam  benigne  eos  guber- 

et  per  angelorum  custodiani,multa  quoque  nas,  et  eorum  pffinitentiam  praestolaris,ac 

beneCicia  tribuis  impiis  et  ingratis  ;  dam-  jugiter   eis   offers   gratiam   et  amicitiain 

natos  etiam  minus  quam  meruerunt,  affli-  tuam,  sanctosque  angelos  ad  eorum  custo- 

Zhc. vi,35,  gis.  Ideo  asserit  Christus  :  Altissimus,  be-  diam  deputas.  Ideo  ait  Psalmista  :  Minui-  p*.  vm, c. 

'*''■  nignus  et  misericors  est  super  ingratos  et  sti  eum   paulo  minus  ab  angelis.  Subcst 

malos.  cnim  tibi,  (juum  volucris,  posse  :  id  est, 

17  Virtutem  enim  ostendis,  id  est,  omni-  potestas  ad  omnia  tibi  placentia  peragen- 
potentiam  tuam  variis  modis  declaras.  in  B  da,  adest  tibi  jiixta  libitum  tuum. 
operibus  natur»  ac  grati<e,  in  naturalibus  Docuisti  autcm  populum  liium  pcr  la-       19 
et  supernaturalibus,  in  actibus  justitige  et  lia  opera,  id  est  per  opera  tuae  pietatis  et 
pietatis  ;   tu  qui  non  crederis  in  virtute  sequitatis,  quoniam  oportet  justum  esse  et 

esse  consummatus,  id   est,  quem  perfidi  Awwa^zi^m,  id  est,  ut  ipsi  exemplo  tui,  sint 

quidam  putant  non  esse  omnipotentem,  et  justi  simul  et  pii,  justitiam  et  clementiam 

in  omni  potestate  perfectum.  De  quibus  eontemperando  per  discretionem.  Unde  in 

/o6.\.\ii,i7.  in  libro  Job  fertur  :  Quasi  nihil  possit  fa-  Evangelio  ait  Salvator  :  Estote  misericor-  zi(c.vi,3g. 

cere  Omnipotens,  ita  aestimaverunt  eum.  des,  sicut  et  Pater  vester  coelestis  miseri- 

Et  hos  cpui  te  nesciunt  esse,  et  in  omni  cors  est.  Apostolus  quoque  :  Estote,  inquit,  ji>/,e.5.v,i. 

perfectione  esse  immensum,  in  audaciam  imitatores  Dei  sicut  filii  carissimi.  Et  istud 

traducis,  id  est,  propter  eorum    stultam  ad  prsesidentes  prsecipue  spectat;  omnium 
audaciam,  qua  se  putant  impune  peccare,  G  tamen  intellectualium  creaturarum  perfe- 

et  audacter  provocant  Deum,  ducis  de  cul-  ctio  est,  suo  Greatori  in  virtutibus  assi- 

pis  eorum  ad  debitas  poenas.  Interdum  ta-  milari.  Et  bonce  spei  fecisti  filios  tuos,  id 

men  aliquos  tales  misericorditer  traducit  est,  filiis  Israel  dedisti  spem  venise  impe- 

de  tanta  ignorantia  ac  perfidia,  ad  fidei  trandse  dum  peccarent;  quijudicans,  das 

veritatem  ac  gratiam.  Traducit  quoque  et  locum  in  peccatis  pcenitentice,  id  est,  tem- 

tales,  dum  justo  judicio  permittit  eos  de  pus  et  facultatem  poenitendi  das  homini- 

vitiis  in  vilia  prolabi.  bus  quando  peccant,  quia  non  statim  eos 

18  Tu  autem  dominator  virtutis,  id    est  condemnas,   sed  ad  poenitentiam   exhor- 
dominalor  virtuosus  ac  potens,  vel,  domi-  taris. 

nator,  causa  omnis  creatse  virtutis,  cum  Si  enim,  id  est  quia,  inimicos  servorum      20 

tranquillitate  judicas,  id  est   cum   pace  tuorum,  id  est  iEgyptios  et  Ghananseos, 
imperturbabili  et  summa  qiiiete.Nam  sine  D  adversarios  filiorum  Israel,  ct  dcbitos  mor- 

occupatione  et  inquietudine  regit  et  judi-  //, quia  mortem  temporalem  ac  infernalem 

cat  universa,  quum  sit  potentiee  et  sapi-  promeruerunt,  cum  tanta  cruciasti  attcn- 

entia?   penitus   infinitse.  Verumtamen    in  tione,  id  est  cum  tam  pio  moderamine  et 

Scripturis  adscribuntur  Deo  qua^dam  ani-  consideratione    fragilitatis   humanae,    pu- 

is.  xiii,  9.  mi  passiones,  ut  quod  cum  ira,  furore,  in-  niendo  eos  paulatim,  et  cum  interpolatio- 

diguationeque  judicet  :  qua?  omnia  intel-  ne,  ut  interim  poeniterent,  ct  libcrasti  eos 

ligenda  sunt  tropice,  quantum  ad  simili-  a  plagis  inflictis,  Moyse  exorante,  et  poe-  ^'xorf.viii, 

tudinem  operis,  non  quoad  inquietudinem  nam  differendo,  ac  aliquos  convertendo,  3[:,^^33^^' 

nientis.  Propter  qiiod  ait  per  Jeremiam  :  ut  dictum  est  :  nam  et  vulgus  promiscu-  'S- 19- 

jer.  vn,i9.  Numquid  me  ad  iracundiam  provocant?  um  ^Egyptiacum  innumerabile  exivit  cum     '   ""' 

nonne  semetipsos  in  confusionem  vultus  filiis  Israel  de  ^Egypto  ;  dans  tempus  et 


528 


ENARRATIO   IN   CAP.    XII   LIBRI   SAPIENTI.E.    —   ART.    XII 


locum,  per  quce  possent  mutari  a  m.alitia, 
/s.xxviii,i9.  vexatione  eis  intellectum  prsebente  :  cum 
^l  fjuanta  diligentia  judicasti  filios  tuos?  id 
est,  iitique  cum  ampliori  miseralione  flis- 
posuisti  filios  Israel,  et  peccantes  pater- 
naliter  corripuisti,  et  castigasli  pro  eorum 
salute,  quorum  parentibus,  scilicet  Abra- 
hse,  Isaac,  et  Jacab,  juramenta  et  conven- 
tiones  dedisti  bonarum  promissio7ium ,  id 
est,  cum  juramento  eis  promisisti,  dare 
eorum  posteritati  terram  promissionis  : 
imo  et  bona  gratise  ac  gloriae  promisisti 
eisdem,  sicut  in  Missa  canlatur  :  Michael 
repraesentet  animas  in  lucem  sanctam, 
quam  olim  Abrahse  promisisti  et  semini 
Gen.  XV,  I.  cjus.  Xam  Abrahpe  dixit  :  Merces  tua  ma- 
gna  nimis.  Dedil  quoque  Patriarchis  illis 
conventiones  harum  promissionum,  quia 
mulla  praecepit  eis,  cum  hujus  condilionis 
adjeclione,  quod  si  facerent  ea,  daret  eis 
hujusmodi  bona. 

Quum  erf/o  fiobis  disciplinam  das,  pa- 


Ihid.  \\u. 
9-14,8;xxvi 
2-5;  xxviii 
13-15. 

99 


lernaliter  castigando  in  vita  hac.  ne  aeter- 


Prov.  III, 


12 


iKililer  percainns  :  juxta  iilud,  Quia  quem 
diligil  Doiniiius,  corripit,  el  quasi  pater  in 
filio  complacel  sibi;  inimicos  nostros,  sci- 
licet  infideles,  muKipliciter  flagelias,  eos 
in  sua  diirilia  relinquendo.  et  non  sohim 
temporaliler,  sed  lelernaliler  piiniendo. 
ibid.\\,n.  Undc  ct  Salomoii  ait  :  Si  juslus  in  lcrra 
recipit,  quanto  magis  impius  el  peccalor? 
Ut  bonitatcui  tuam  cogitemus,  consideran- 
do  qiiain  paterne  ac  pie  agas  noi)iscum. 
judicanles,  id  est,  prudenler  discernentes 
correclionem  noslrarn  a  reproboriim  piini- 
lione:  vel.  .Iiidicanlcs,  id  esl,  diim  pioxi- 
mos  jiidicaiiius,  ut  simiis  eis  bcnigni  cl 
indulgentes,  sicut  Deus  nobiscmn  iniscii- 
corditcr  egit.  Undc  in  lCvangelio  dicitur 
servo  iniijiio  :  Serve  neqnam,  omne  debi- 
liim  dimisi  libi.  qiiia  rogasti  me  :  noiine 
crgo  oportuit  et  te  miscieri  conscrvi  liii, 
sicut  et  ego  tni  miserlus  siim^  llinc  hor- 
talur  Aposlolus  :  Donantes  vobismelipsis, 
sicut  el  Deus  in  Chrislo  donavil  vohis.  El 
quum  de  nobis  Judicatur ,  id  esl,  {pium 
pro  noslris  culpis  judicamur  el  punimur 
in  vila  pra^senli,  speromus  miscricordiaui 


Matlh. 
xviii,  3i,33, 


Ephes.w 


A  tuam  obtinere  :  quia  non  judicas  bis  in  Job  xxxm, 
id  ipsum,  et  pcenae  vitae   praesentis   snnt  '*" 
medicinales. 

Unde  et  illis  qui  in  vita  sua  insensate  23 
et  injuste  vixerunt,  videlicet  .Egyptiis,  qui 
insipienter  se  habuerunt  ad  Deum,  et  in- 
juste  ad  Hebraeos,  qnos  oppresserunt,  per 
hcec  qucv  coluerunt,  id  est  per  parva  et 
vilia  animalia,  quae  adoraverunt,  dcdisti 
summa  tormcnta,  id  est  valdc  magna  sup- 
plicia,  immiltendo  eis  ranas,  muscas,  sci-  Exodym, 
nifes,  bruchos,  locuslas,  quoniam  talpas,  ^s;,*^.' p^; 

B  vespertiliones,  serpentesque  coluerunt :  et  civ,  34. 
quia  non  pojnituerunt  in  poenis  his,  ade- 
pti  sunt  pcenas  aeternas.  Ideo  subdilur  : 

Etenim  in  erroris  via  diutius  errave-  2-4 
runt,  id  est,  in  sua  idololatria  ac  ceteris 
vitiis  permanserunt  pro  majori  parte  us- 
que  ad  movXem^deos  cestimantes  hcec,  quce 
in  animalibus  sunt  supervacua,  id  est 
vilia  el  inutilia  bruta  pricfata,  infantium 
insensatorum  niore  viventes,  id  est  stulte 
el  puerililer,  non  pensantes  tam  vilia  non 
esse  colcnda.  Proptcr  hoc  tanquam  pucris       25 

C  insensatis  judicium  in  derisum  dedisti  : 
id  est,  .Kgypliis  intulisti  derisibile  illud 
supplicium  muscarum  el  siinilium  bestio- 
iarum,  siciil  pueri  insensati  solent  derisi- 
i)ililcr  corrigi.  Qui  aufem  /udibriis.  id  est  26 
poMiis  illis  irrisione  aspernalioneque  di- 
gnis,  cf  incrcpalionibus  Moysis,  seii  Dei 
punicnlis,  non  sunt  correcti,  id  est,  non 
|)tpniluerunt  veraciter  ef  constanter,  di- 
gnumjudiciiiin  Dci  crperti  sunt :  quia  in 
mari  Hubro  siibmersi  seu  aliter  morlui, 
pcrpcluo  sunl  damnali. 

I)  ///  his  enim  qua'  patiebantur,  molestc  27 
fcrcbant,  id  est,  ipsas  suas  puniliones 
aegre  cl  iinpalicnlcr  siistinueriinl ;  in  qui- 
bus  patientes,  id  est,  paMiam  magnam 
habcnles, ///(//V//?*^?/.»^?//////- coulra  Deiim  llc- 
br;poiuin  eos  sic  punienlcm,  cujus  omni- 
polenli;e  invidcbant  :  siciil  in  Apocalypsi 
scribilur  dc  quibusdam  :  .Manducaverunl  Apoc.wx, 
lingiias  suas  prae  doloribus,  el  non  egerunt 
|)oenilenliam.  ul  darenl  gloriam  Deo;  sed 
bla^phcmavcriinl  nomen  Dci  hal)enlis  po- 
lcslalcin  siipcr  has  plagas.  Pcr  hwc,  qucv 


10. ;'. 


ENARRATIO   IN   CAP.    XIII    IJBRI   SAPIENTI^.    —   ART.    XIII 


529 


piitabant  cleos,  in  ipsis  quum  extermina- 
rentur,  videntes  illum  quem  olim  nega- 
hant  se  nosse,  verutn  Deum  agnoverxtnt. 
Liltora  intricata  est.  Est  igitui'  sensus  et 
ordo  verborum  :  .Egyptii  aut  etiam  Cha- 
nansei,  videntes,  id  est  aliqualiter  cogno- 
scentes,  illum  quem  olim  negabant  se  nos- 
se,  scilicet  Deura  Israel  :  de  quo  Pharao 

Fxorf.  V,  2.  dixit  :  Quis  est  Dominus,  ut  audiam  vocem 
ejus,  et  dimittam  Israel?Nescio  Dominum, 
et  Israel  non  dimittam.  Cognoscentes,  in- 
quam,  illum  ^jer  ha'c  flagella,  quum  ex- 
terminarenlur  quoi  putabant  esse  deos,  id 
est,  idola  eorum  (qua)  putabant  esse  deos 
suos,  seu  deos  inter  ipsos)  destruerentur  a 

r6id.xii,i2.  Dco  qui   in  diis  iEgyptiorum  exercuerat 


A  ultionem,  ut  fertur  in  Exodo,  vel  a  filiis 
Israel  qui  idola  Chanansorum  dissipave- 
ruut,  sicut  in  Deuteronomio  ssepissime  jus-  Dmi.^w:^, 
sum  fuit;  agnoverunt  verum  Deum  :  quia  -^•''"'•- 
experiebantur  eum  esse  potentiorem  oin- 
nibus  diis  ipsorum,  a  quibus  juvari  non 
poterant,  imo  et  omnipotentem  in  multis 
prodigiis,  sicut  in  statione  solis  et  lun®,  ;o.9uex,i3. 
ct  maris  Hubri  divisione.  Non  tamen  ho-  ^-xorf.  xiv, 
noraverunt  eum  ut  Deum  :  idcirco  inexcu-  ^^-^^  _  ^i 
sabiles  erant.  Ideo  subditur  -.propter  quod  20. 
et  finis  condemnationis  eorum,  id  est  fi- 

B  nalis  seu  ultima  et  plena  condemnatio 
illorum,  veniel  super  illos  :  et  hoc  in  die 
generalis  judicii,  quando  cum  corpore  et 
anima  damnabuntur. 


ARTICULUS  XIII 


DECLARATIO   CAPITULI    TERTIIDECIMI    :    VANI    AUTEM   SUNT   OMNES    HOMINES   IN    QUIBUS 

NON    SUBEST   SCIENTIA   DEI. 


R' 


3. 


EPROBATUR  hic  idololatria,  non  so- 

lum  iEgyptiorum  aut  Chananseorum, 

1        sed  gentium  universarum.  Vani  autem  sunt 

omnes  homines  in  quibus  non  subest  sci- 

entia  Dei,  id  est,  qui  veri  Dei  carent  no- 

titia.  Yanum   namque  vocatur,  quod   ad 

finem  propter  quem  institutum  est,   non 

pertingit  :  quemadmodum  vana  est  medi- 

cina  quae  ad  sanitatem  non  confert.  Quum 

ergo  finis  et  salus  hominum  sit  Dei  co- 

/oann.xvii,  gnitio,  sicut  asscrit  Veritas,  Hsec  est  vita 

seterna,    ut   cognoscant   te   solum   verum 

Deum;  homines  qui  ad  Dei  notitiam  non 

pertingunt,recte  vani  censentur.Et  horum 

triplex  est  genus.Quidam  enim  habent  co- 

gnitionem  Dei,  non  solum  naturalem,  sed 

etiam  theologicam  et  supernaturalem   il- 

lam  quse  est  donum  gratise  gratis  datse,  et 

studio  potest  acquiri;  tamen  non  habent 

scientiam  Dei  quse  est  donum,  et  caritati 

semper  conjuncta  est  :  et  isti  sunt  vani, 

quum  sint  extra  caritatem  et  statum  sa- 

T.  7. 


G  lutis,  seu  in  peccato  mortali.  Alii  solum 
habent  cognitionem  Dei  naturalem,  philo- 
sophicam,  acquisitam,  ignorantes  sacram 
Scripturam,  et  fide  carentes  :  et  isti  sunt 
vaniores,  ut  infideles.  Alii  nesciunt  unum 
summum  universorum  principium  esse,  et 
omni  Deitatis  notitia  destituuntur,  ut  qui- 
dam  idololatrge,  de  quibus  hic  agitur  :  et 
isti  perhibentur  vanissimi.  Porro  primum 
genus  potest  subdividi.  Nam  aliqui  haben- 
tes  supernaturalem  scientiam  Dei  tradi- 
tam  in  Scripturis,  et  quae  est  donum  gra- 

D  tise  gratis  datae,  habent  veram  fidem,  ut 
mali  Catholici;  alii  carent  fide,  sicut  hai- 
retici. 

Et  de  his  qum  videntur  bona,  id  est  ex 
rerum  creatarum  notitia,  quse  aliquid  ho- 
nitatis  participant,  et  quibusdam  meliora 
apparent  quam  sunt,  non  potuerunt,  id 
est,  non  curaverunt,  nec  studuerunt,  seu 
facili  conatu  nequibant,  intelligere  eum 
qui  est,  scilicet  verum  Deum,  qui  solus  est 

34 


530 


ENARRATIO   IN   CAP.    XIII   LIBRI   SAPIENTIiE.    —  ART.    XIII 


14, 


ipsum  esse  separatum,  plenum,  indepen- 
dens,  incircumscriptum.purum,  simplicis- 
simum,  infinite  perfectum,  in  se  ipso  in- 
commutabiliter  aeternaliterque  consistens: 
quod  tantse  est  excellentiae,  ut  ejus  com- 
paratione  omne  creatum  esse,  sit  quasi 
non  esse.  Ideo  primum  nomen  Dei  poni- 
tur,  Esse,  seu,  Qui  est.  Qui  Moysi  nomen 

Exod.  III,  suum  sciscitanti  legitur  respondisse  :  Ego 
sum  qui  sum.  Haec  dices  filiis  Israel  :  Qui 
est,  misit  me  ad  vos.  Cui  sanctus  Job  di- 

yoixiv,  4.  xit  :  Quis  potest  facere  mundum  de  im- 
mundo  conceptum  semine?  Nonne  tu  qui 

jer.  1.1, 19.  solus  cs  ?  Dc  quo  legitur  in  Prophela  :  Qui 
fecit  omnia,  ipse  est;  Dominus  exercituum 
nomen  ejus. 

Neqice  operibus  attendentes,  agnoverunt 
quis  esset  artifex,  id  est,  creaturai-um  con- 
sideralioni  vacanles,non  agnoverunt  quod 
productae  essent  ab  uno  summo  artifice. 

2  Sed  aut  ignem,  aut  spiritum,  id  est  ven- 
tum  seu  8etherem,aM^  citatum,\d  est  com- 
motum  aut  mobilom,  aerem,  aut  gi/rum 
stellarum,  id  est  circulum  siderum,  seu 
zodiacum  (qui  est  circulus  obiiquus,  in 
quo  moventur  planetse,  habens  duodecim 

IV  Reg.  signa  :  unde  legitur,  Delevit  Josias  eos 
xxiii,5.  qyj  adolebant  soli  et  lunse  ct  duodecim 
signis),  aat  nimiam,  id  est  abundanlissi- 
mam,  aqnam,  videlicct  elementuni  aquae, 
sive  Uceannm,  aut  solem  et  lunam,  recto- 
res  orbis  terrarum  deos  putaverunt ,  id 
est,  aestimaverunl  csse  principales  rectores 
inferiorum,  ac  deos.  Nempe  aliquo  modo 
vernni  censelur,  quod  Arisloteies  ait  : 
Uportet  liunc  nuindum  esse  contignum  la- 
tionibns  snpeiioinm,  ul  tola  ejus  virlns 
inde  gubernetiir.  Sicque  cccleslia  corpora 
agunt  et  inflnunt  in  elementa  ac  mixla. 
et  instrumenlaliler  legunt  ea  ;  non  tamen 
direcle  agnnt  in  superiorein  parlein  ani- 
mai  rationalis,  nec  eain  necessilant.  llinc 
sol  suo  accessn  in  zodiaco,  dicilur  cansa 
generationis  in  inferioribus;  el  sna  «lon- 
galione,  cansa  corrnptionis.  Ad  qnod  eliain 
super  secundum  Senlenliarnm  Tlioinas  di- 
vinnm  Dionysiuin  allegat  el  seqnilui'. 

3  Quoruiii  cnlinin  creatornm,.v/,  pro  (jnia, 


A  specie,  id  est  decore,  delectati  idololatrse, 
deos  putaverunt,  sciant  quanto  his  domi- 
nator  eorum  speciosior  est,  id  est,  advertant 
et  sciant,  quod  creator  et  rector  eorum, 
utique  infinite  sit  speciosior  ipsis.  Denique 
summi  philosophi,  planetas  et  stellas  ac 
orbes  coelestes,  dixerunt  esse  animatos,  et 
deos.  Nihilo  minus  cognoverunt  priniam 
causam,  scilicet  Deum,  esse  incomparabi- 
liler  digniorem  ac  pulchriorem.utpote  pu- 
rum  aclum,  et  infinitam  virtutem.  Unde 
in    primo  Tima^i   Plato   inducit  opificem 

B  nniversi,  steliis  orbibusque  loquentem  : 
U  dii  deoruml  quorum  pater  et  opifex  ego. 
Arisfoteles  qnoque  tertio  de  Anima,  solem 
appellal  palrem  virorum  ac  deorum.  Et 
quamvis  isti  in  aliquibns  erraverunt,  mi- 
nus  lamen,  quam  illi  qui  istis  creatis  at- 
Iribnebant  principalein  anclorilatem,  dei- 
lalem,  el  formosilatem.  Speciei  enitn  ge- 
nerator,  id  est  Deus  omnis  pulchritudinis 
inslilulor  et  auctor,  hwc  omnia  constituit, 
id  esl,  fecil  :  ideo  quidquid  perfectionis 
ac  pukliriludinis  inesl  istis,  multo  pr»cla- 

C  rius  est  in  illo. 

Aut  si  virtutem  et  opera  eorum  mirati 
su)it,  id  est,  quia  causalilalem  et  effeclus 
solis  ac  luna?,  aut  consimilinm,  sunt  admi- 
rali,  i)itcUlga)it  ab  ipsis/id  est  ex  conside- 
ratione  ipsornm.  quoniam  qui  hwc  co/isti- 
tuit,\d  est,creavit,/b/-//or,  id  est  causalior 
atqn(>  polentior,  est  illis;  et  quidquid  ef- 
ficaciae  habent,  ab  illo  sortili  sunl,  ct  ab 
eodem   incessanter  dependel. 

A  inagiiitudiiic  cnim  spcciei  cl  crcalii- 
/•«?,  id  esl  ex  consideralione  magni  decoris 

D  reiuin  et  ipsarum  creaturaium,  cognosci- 
hlliter  potcrit  crcator  horum  videri.  id 
esl,  Dens  omninm  causa  intelligi.  Qnamvis 
eniin  incomprehonsibilis  sil,  qnanlnm  ad 
(|nid  esl,  ncc  cognosci  possil  pcr  cansam, 
i(l  esl.  sciri  non  possil  a  priori;  laincn  co- 
gnoscibilis  esl,  qnia  esl.  et  a  poslcriori, 
pcr  suos  effeclns.  (jnum  oinnc  cansalum 
sil  (ina^dain  simililiido  siue  cansae.  Sic  el 
oinnis  crcalura  csl  quavlam  parlicipala  si- 
mililndo,  et  velnl  (jnidain  radins  (]rcalo- 
ris.  Ex  ordinc  quoqnc  causarnin.  el  mobi- 


ENARRATIO    IN    CAP.    XIII    LIBRI    SAPIENTI^. 


ART.    XIII 


531 


19 


lium  et  moventium,  atque  regentium,  et 
ex  ordine  universi.  et  docenfissima  conca- 
tenatione  et  coordinalione  specierum  ip- 
sius,  atque  ex  aliis  multis  concluditur, 
quod  sit  unum  primum  et  summum  ens, 
prima  omnium  causa,  primus  rector  et 
motor.  Rursus,  quum  non  sit  processus  in 
infinitum,  et  videamus  multa  suum  esse 
aliunde  sortiri,  necesse  est  devenire  ad 
unum  primum  et  increatum.  Et  quia  nihil 
est  imperfectum,  nisi  in  quantum  distat  a 
fonte  suse  perfectionis,  oportet  hoc  pri- 
mum  ens  fateri  omnino  perfectum  atque 
seternum.  Unde  ex  his  considcrationibus 
cognoverunt  meliores  philosophi  multa  ve- 
ra  et  alta  de  Deo,  qnemadmodum  scribit 
flom.1,20,  Apostolus  :  Invisibilia  Dei  a  creatura  mun- 
di,  per  ea  quse  facta  sunt,  intellecta  con- 
spiciuntur;  sempiterna  quoque  virtus  ejus 
et  divinitas,  ita  ut  sint  inexcusabiles  :  quia 
quod  notum  est  Dei,  manilestum  est  in  il- 
lis.  Verumtamen  isti,  qui  nobiles  creafu- 
ras  dixerunt  deos,  sunt  minus  reprehensi- 
biles  quam  qui  vilissimas  bestiolas  deos 
putabant.  Ideo  subditur  : 

6  Sed  tamen  adhuc  in  his  ita  errantibus, 
minor  est  quercla,  id  est  culpa  seu  repre- 
hensio,  quam  in  aliis,  dc  quibus  dicetur. 
Et  hi  enim  fortassis  errant,  Deum  qum- 
rentes,  et  volentes  invenire.  Non  dubium 
quin  errent  :  idcirco  quod  ait,  Fortassis, 
referendum  est  ad  participia  illa,  Queeren- 
tes,  et,  Volentes.  Forsitan  enim,  dicendo 
nobiliora  quaeque  esse  deos,  quserunt,  in- 
venireque  volunt  Deum,  quem  sestimant 

7  aliquem  magnum.  Etenim  quum  in  operi- 
bus  illius  convcrsentur,  id  est,  quum  occu- 
pent  se  in  considerationibus  creaturarum 
Dei,  inquirunt  scire,  et  'persuasum  habent, 
id  est,  tanquam  probabile  tenent,  quoniam 
bona  sunt  quce  videntur :  et  sic  aliquo  mo- 
do  bene  sentiunt  de  creatis,  et  de  Deo, 
quoad  hoc  quod  nobilioribus  et  causabi- 
lioribus  rebus  attribuunt  deitatem.  Non  ta- 
men  sunt  totaliter  excusabiles.  Propterea 
sequitur  : 

8  Iterum  autem  nec  his  debet  ignosci  er- 
ror  eorum  :  imo  damnatione  sunt  digni. 


A  Si  enim  tantum  potuerunt  scire,  id  est  in  9 
scientia  proficere,  ut  possent  cvstimare  sce- 
culum,  id  est  probabilem  habere  cogni- 
tionem  de  mundo,  et  de  ordine,  cursu, 
successioneque  rerum ;  quomodo  hujus  Do- 
minum  facilius  non  invenerunt?  id  est,  in 
hoc  negligenter  et  irrationabiliter  se  ha- 
l)ebant,  quod  ex  rebus  creatis  et  prsetactis 
earum  considerationibus,  statim  non  at- 
(enderunt  omnia  ista  ab  uno  primo  prin- 
cipio  profluxisse,  quum  omnis  multitudo 
procedat  ab  uno,  et  omne  participatum  ac 

B  dep(Midens  et  imperfectum,  reducatur  fi- 
naliter  ad  aliquod  imparticipatum,  inde- 
pendens  ac  perfectum.  Denique,  sicut  ni- 
Iiil  est  incomprehensibilius  Deo,  quantum 
ad  quid  est;  sic  nihil  facilius  aut  certius 
est  Deo,  quantum  ad  quia  est.  Imo  multi 
magni  dixerunt,  quod  Deum  esse,  sit  per 
se  notum.  Verumtamen  Deum  cognoscere 
quantum  ad  aliqua  attributa  ipsius,  diffi- 
cile  est  :  sicque  verificatur  quod  asserit 
PIato,Genitorem  opificemque  universi,  tam 
difficile  inveniri,  quam  inventum  impossi- 

C  bile  digne  effari.  Et  hoc  consonat  ei  quod 
scriptum  est:Digne  eum  invenire  non  pos-  /ofixxxvn, 
sumus,  et  enarrari  non  potest.  Quod  ta-  "^' 
men  de  inventione  Dei  quoad  quid  est,  po- 
test  intelligi. 

Gonsequenter  ostenditur,  quod  prsedictis 
infeliciores  sunt,  qui  rebus  inanimatis  ac 
vilibus  deitatem  attribuebant. /w/e/f/ces  aw-  10 
lcm  sunt,  id  est  seternaliter  condemnati, 
aut  digni  damnari,  et  inter  morfuos  spes 
illorum  est,  id  est,  non  plus  sperandum 
de  eorum  salute,  quam  de  mortuorum,  id 

D  est  rerum  non  viventium,  seu  in  vitiis  de- 
functorum,  felicitate  ;  qui  appellaverunt 
deos  opera  manuum  hominvm,\A  est  idola 
fabrefacta,  aurum  et  argentiim,  id  est  ido- 
la  facta  ex  auro  et  argento,  consimilibusve 
materiis  :  quse  opera  manuum  hominum 
sunt,  quantum  ad  formam  eorum  artifici- 
alem  :  unde  subjungitur,  artis  inventio- 
nem,  quia  per  humanse  artis  excogitatio- 
nem  ita  formata  sunt;  et  similitudines 
animalium  deos  dixerunt,  aut  lapidem 
inutilem,  id  est  lapideam  statuam  factam 


532 


ENARRATIO   IN   CAP.    XIII   LIBRI   SAPIENTLE.    —   ART.    XIII 


de  saxo  vili,  qiiod  conculcatur  velut  inuti- 
le  :  omne  tamen  creatum  est  ad  aliquid 
utile ;  opus  manus  antiquce,  id  est  forma- 
tum  a  manu  in  vitiis  veterati.  Vel  additur 
hoc,  quoniam  idola  vetustiora  amplius  ho- 
norabant. 

Deinde  ad  ostendendum  ;idololatrarum 
\i  fatuitatem,  exemplificatur.  Aut  si  quis  ar- 
tifex  faher,  id  est  faber  lignarius,  de  silva 
lignum  rectum  secuerit,  id  est,  cum  secu- 
ri  absciderit,  et  hujus  docte  eradat  omnem 
corticem,  id  est,  perite  deponat  vel  purget 
corticem  ejus,  et  arte  sua  usus,  diligentvr 
fahricet  vas  inutile,  id  est  valde  utile.  juxta 
Glossam  :  secundum  illud  Virgilianum  : 
Nunquam  imprudonlibus  (id  est  multum 
prudentibus)  imber  oblnit.  Vel,  [nulilo.  id 
cst  intus  utiie,  puta  ad  usus  domesticos. 
hi  conTcrsationem  vita',  id  est  ad  huma- 
niim  conviclum,  ad  quem  vasa  lignea  re- 
quirunlur.  Posset  quoque  sic  lcgi  :  Vas  in 
utile,  id  est  in  vas  utile,  ut,  in  utile,  duae 

12  sint  dictiones.  Rcliquiis  autem  hujus  ope- 
ris,  id  est  reliqua  parte  ligni  ita  erasi, 
ad  prwparationcm  escie  abutatur ,  id  est, 
ignem  ex  ea  faciat  pro  cibo  coquendo. 

13  Et  reliquum  horum,  id  est  residuuni 
partium  ligni  \\w]w?,,quodadnuUu)ausuni 
facit,  id  est,  de  quo  non  lormat  vas  aut 
instrumentum  in  usus  humanos,  videli- 
cel  ligiiuin  citrcum,  ct  ccrticihus,  id  est 
globosis  eminentiis  seu  nodis  apparenli- 
hu^,  plenuin,  sculpat  diligentcr  per  vacui- 
tatem  suam,  id  est  per  propriam  vanita- 
tem  et  mentem  \v\di\\em  ]  et  per  scientiam 
artis  sucv  figuret  «7/mcZ,  inipiimcndo  ei  for- 
niam  artificialem,  ct  assimih-t  illud  ima- 

14  giiii  hominis,  id  esl  figuriP  humanae,  aut 
aficui  ex  animalibus  irralionabiiibiis  com- 
paret,  id  est  conlormet,  illud ,  imprimcii- 
do  ei  figuram  bcslialcm;  perlinicns  rubri- 
ca,  id  est  rubeo  colore,  ct  ruhicundum 
facicns  fuco,  id  esl  linclura.  quff  fit  de 
herba  qiup  eliam  fiicus  vocaliir  (sed  cl 
quidam  siiperposilus  color  dicilur  fiicus  ; 
inlerdum  quoque  fraus,  mendacium,  aslu- 
tia,  dicitur  fiicus.quia  suppiiniliir  veritali 
aul  falsilali  coloran(hp),  coloron  illius,  et 


A  omnem  maculam  ciuoi  in  illo  est  perlini- 
cns;  et  faciat  ei  dignam  hahitationem,  sci-  lo 
licet  templum,  altare,  aut  alium  locum 
quem  arbilratur  congruere  hujusmodi  deo 
suo ;  et  in  pariete  ponens  illud,  et  confir- 
mans,  id  est,  fortiter  figens  in  loco,  ferro, 
id  est  cum  clavis,  ne  forte  cadat,  prospi-  16 
ciens  illi,  id  esl,  providens  periculo  casus 
illius,  sciens  quoniam  non  potest  adjuva- 
re  se,  id  est,  ipso  facto  suo  ostendit  se  id 
scire,  quamvis  aliunde  deceptus,  putet  ali- 
quid  numinis  esse  in  illo;  imago  enim  est 

B  inanimala.  et  opus  cst  illi  adjutorium,  id 
est,  adjutorio  suslentationis  hujusmodi  in- 
diget,  ne  ruat  ex  loco  suo. 

Et  de  substantia  sua,  id  est  facultali-  17 
bus,  ct  de  filiis  suis,  et  de  nuptiis  votum 
faciens,  ut  scilicet  bona  siia  aut  proleni 
consecret  diis.  aiil  alio  modo  de  eis  dispo- 
nal,  inquirit  ab  illa  imagine,  quid  agere 
debeat.  Non  crubescit  loqui  cum  iUo,  qui 
sine  anima  est,\d.  est  cum  homine  sculpto 
inanimalo:  ct  pjro  sanitate  quidem  obti-  18 
nenda  aut  conservanda,  infirmum,  id  est 

C  impotenlem.  dcprccatur ;  ct  pro  vita' sua 
conscrvanda  mortuum  rogat,  id  est  non 
viventem  ;  et  in  adjutorium,  inutilem  in- 
vocat;  et  pro  itinere  petit  ab  co,  qui  am-  19 
bulare  non  potest;  et  de  acquirendo  lucro, 
et  de  operando,  etde  omnium  rerum  even- 
tti  pctit  ab  co,  qui  in  omnibus  inutilis 
cst  :  quia  nec  se.  nec  alios  potesl  defende- 
re  aut  juvare.  Verumlamen  Trismcgisliis 
crroneo  posuit  staluas  animatas,  sensu  et 
spirilu  plenas,  iinbecillilaloin  aiil  incolii- 
milatem  hominibiis  lacientos  :  quod  pe- 

I)  nilus  falsiim  osl.  proul  in  Summa  conlra 
gontiles,  S.  Tliomas  dirfuso  prosequiliir 
ac  demonslral.  Dipmonos  vero  per  ido- 
la  dai)ant  rosponsa.  ol  hominibus  multi- 
plicilor  illudobanl.  ac  quosdam  fecerunt 
inrirmos,  qiii  ad  invocalionem  deorum 
vidobanliir  saiiari.  (hpinonibiis  a  voxalio- 
110  cossanlibus  :  (iiioiuiu  dccoplionos  por 
gloriosos  .\poslolos  palefacta^  sunl  el  con- 
vicliP. 

Poslremo,  diclis  in  islo  capilulo  conso- 
nanl  qiia>  por  Isaiam  do  isla  materia  pI(>no 


ENARRATIO    IN    CAP.    XIV   LIBRI    SAPIENTI^.    —    ART.    XIV  533 

/..xL.v,i)- scribuntur  :  Plastse,   inquit,  idoli   omnes  A  dantur  :ct  cetera  quse  ibi  sequunlur.  rnde 
■"•  nihil  sunt.  Ipsi  sunt  testes  eorum,  quia      Psalmista  :  Oculos  habent,  et  non  vide- 

non  vident,  neque  intelligunt,  ut  conlun-      bunt;  aures  habent,  et  non  audient. 


ARTICULUS   XIV 

ELUCIDATIO   CAPITULI   QUARTIDECIMI    :    ITERUM   ALIUS   NAVIGARE   COGITANS. 


VANITATEM  et  impietatem  idololatra-  B  eripere,  etiam  si  sine  rate  aliquis  adeat 

rum,  in  marinis  negotiis  ac  periculis  marc,  id  est,  quamvis  aliquis  tentet  marc 

1  idola  invocantium,  hic  ostendit.  Iterum  seu  aquas  perambulare  pedester  sine  na- 
a.lius  navigare  cogitans,  et  per  feros,  id  vigio  :  secundum  quod  Christus  ambulavit 
est  crudelcs,  quantum  ad  effectum,  seu  super  mare,  et  admirabile  vas  illud  infi- 
pcriculosos,  fiuctus  itcr  facere  incipiens,  nitee  miscricordise  Dei,  contemplativissima 
ligno  portante  sc,  fragilius  lignum,  id  est  atque  sanclissima  illa  Maria  iEgyptiaca. 
idolum  ligneum  frangibilius  nave  qua  ve-  Sed  ut  non  essent  vacua,  id  est  infructu- 
hilur,  invocat :  (\\\oA  prorsus  stultissimum  osa,  sapientice  tux  opera,  scilicct  diviti» 
est  et  iniquum,  utpote  non  invocare  Crea-  temporales  ad  usum  ordinatse  humanum; 
torem,qui  navigantibus  dedit  rationem  et  propter  Jioc  etiani  et  exiguo  ligno,  id  est 
arlem  fabricandi  navigia,  sed  idolum  hu-  ligncae  navi,  credunt  homines  animas  suas, 

2  mana  artc  formatum.  Illud  enim,  scilicet  G  id  est  se  ipsos,  sperantes  adjutorio  navis 
idolum,  cupiditas  acc^uirendi  excogitavit :  non  periclitari  in  mari,  et  vitam  suam  ex- 
id  est,  una  causa  formationis  cultursequc  poncntes  eventibus  maris  valdc  inccrtis; 
idolorum,  avaritia  fuit  artificum,  qui  ut  <?/: /!mnseMn^es  m«re  ad  vcndcndum  merces 
plus  lucrarentur,  fccerunt  imagines  mul-  quas  defcrunt  sccum,  vel  ad  emendum  ea, 
tum  formosas  ct  quasi  vitales.  Hinc  in  Ac-  quse  alibi  plus  abundant,  per  ratem,  id  est 
tis,  Demetrius  artifex  idolorum,  concitans  per  navem,  liberati  sunt  a  maris  periculis. 

Ac(.xix,25.  suos  collegas  adversus  Paulum  :  Scitis,  in-  Scquitur  alia  navigiorum  ac  navigati- 

quit,  quia  de  hoc  artificio  acquisitio  cst  onum  utilitas.  Sed  et  ab  initio  sccundse 

nobis.  Et  artifex  sapientia,  id  cst  artc,  8etatis,qu8e  coepit  tempore  Noe^^-z/tm  ^er- 

sua  practica  formavit.  irent,  id  est,  diluvio  mcrgcrentur,  super- 

3  Tu  autem,Pater,  gubernas  providentia,  bi  gigantes  :  qui  tunc  prgecipuc  erant  rei, 
id  est,  0  Pater  coelcstis,  tu  pcr  providen-  D  et  magna  causa  diluvii ;  spes  orbis  terra- 
tiam  tuam  gubcrnas  homines  in  tcrra  ct  rum ,  ?>c{\\cei  Noe  et  soboles  sua,  in  quibus 
max\:(\\\oATpdAQ\,quonianidedistiinma-  mansit  genus  humanum,  ct  spes  rccupe- 

Exod.\\\,  ri  viam,  id  est,   per  fundum  maris  Ru-  rationis  illius,  ad  ratem,  id  est  ad  arcam, 

"*'  ''■       bri  hinc  inde  divisi,  dedisti  populo  Israel  quse  et  navis  vocatur,  confugiens  ex  Dei 

itcr,e^  inter  fiuctus  semitam  firmissimam,  prseccpto,  remisit  sceculo  semen  nativila- 

josuem,  quando  duxisti  filios  Isracl  per  Jordanem,  tis,  id  cst,  post  diluvium  propagavit  filios 

'^'  '**■       una  parte  aquarum  Jordanis  stantc  fixa  in  ac  filias,  per  quas  recuperata  est  homi- 

tumulo  uno  instar  turris,  et  alia  dccurren-  num  multitudo,  quce  nativitas  maym  tua 

4  te  deorsum  ;  ostendcns  pcr  illos  miraculo-  erat  guljernata,  id  est,  processum  habuit 
sos  effectus,  quoniam  potens  es  ex  ornni-,  ct  propagationem  secundum  potentiam  et 
bus  sanare,  id  est  ab  omni  periculo  maris  sapientiam  tuam. 


534  ENARRATIO   IN   CAP.    XIV  LIBRI   SAPIENTI^.    —   ART.    XIV 

7  Benedictum  est  enim  lignum,  id  csl  suo  A  dapmonia  eis  prsesidentia,  juxta  quod  scri- 
modo  laudibus  dignum  Deoque  consecra-  plum  est   :  Quoniam   omnes  dii  gentium />«.  xcv,5. 
invi\,per  quod  fitjustitia,  id  est,  tua  justa  dspmonia.  Indurati  enim  sunt  daemones,  et 
ordinatio  adimpletur,  sicut  exstitit  arca,  irremissibilia  sunt  eorum  peccafa ;  et  pec- 

quae  fuit  typus  Ecclesise.  In  qua  arca,  prin-  cant  gravissime,  procurantes  ac  usurpan- 

I  Pe/r.  111,  cipe  Apostolorum  testante,  pauci,  id  est ,  tes  sibi  divinos  honores,  avertentesque  a 

octo  animse  seu  personse,  salvse  factae  sunt  Creatoris  obsequio  creaturas  rationales. 

ibid.i\.   per  aquam  :  quse  aqua  fuit  Baptismi  figu-  Quoaiam  crcatura'  Dei  in  odiuni  factoi 

ra,  per  quem  animse  electoriim  salvantur.  sunt.  Istud  ad  litteram.  juxta  textus  con- 

Potissime  autem  benedictum  est  ligniim  nexionem,    de   dsemonibus   dictum    vide- 

salvificffi  crucis,   per   quod  Christus   per  tur  :  qui  secundum  suam  bonam  naturam 

viam  cujusdam  justitia?  redemit  genus  hu-  cieaturse  sunt  Dei ;  sed  concomitanter,  et 
manum,    sustinens    amarissimam    mortis  B  per  propria»  voluntatis  perversitatem.  facti 

poenam  ex  ardentissima  caritate  et  obedi-  sunl  in  odium,  quia  se  ipsos  fecerunt  Deo 

entia  summa,  ad  satisfaciendum  pro  hu-  odibiles,  et  eos  quos  vincunl  et  ad  idolo- 

mani  generis  culpis.  latriam   trahunl,  Deo  faciunt  odiosos.  El 

8  Per  manus  autem  quod  fit  idolum,  id  in  tentationem  anima'  hominum  :  quia  ex 
est,  idolum  quod  fit  per  artificis  manum,  sua  invidia  assidue  tentant  animas, ad  eam 
maledictuin,  id  est  vituperalum  ae  dele-  boatitudinem  qnam  ipsi  perdiderunt  crea- 
slandum,  est  et  ipsum  idolum,  et  qui  fccit  tas.  Unde  pra?habitum  cst  :  Invidia  autem  Sap.\i,u. 
illud,  scilicet  artif('x,qui  fecit  illud  ut  co-  diaboli  mors  introivit  in  orbem  terrarum. 
leretur  :  quia  ille  quidem,  scilicet  artifex,  Et  in  muscipulam  pedibus  insipientium, 
operatus  cst   materiam    tanlorum    facino-  id  est  in  deceplionem  affeclibns  ac  gressi- 

rum,  intenlione  perversa  ac  prava  radice;  bus  iniquoruni.  qui  capiuntur,  et  irretiti 

illiid  aiiicm  idolum,  quum  cssct  fracfilc ,\A  G  lenentur  a  nialignis  spiritihiis.  Ouibiisqui 

cst  faciliter  corruplibile,  r/(7/.s- 6w///ow/;/rt-  consenliunt.  veie    siinl    insipientes,  quia 

tusest:Q\  ita  fuil  peccandi  occasio,  et  ido-  atrncissiinis  hoslibiis  suis  j)ijebenl  consen- 

9  lolatrandi  xadXitvvd,.  Similiter  autem  odio,  suiii  :  (|uod  agendo  occidunt  alque  a?lerna5 
id  est  odibiles,  Dco,  secundum  pra;senteiii  damnationi  adstringunt  se  ipsos.  Sapienli- 
justitiam,  ul  dictuin  est  supra,  sunt  ini-  bus  vero  et  justis  tentamenla  vincentibus, 
pius  ct  imjjietas  cjus  :  impins  liropler  'm\-  facti  sunl  da»niones  in  exercitium  et  co- 
pielatem,   et   impietas    propter  se  ipsain.  ronam. 

/s.  1,  u.   Unde  per  Isaiam  teslatur  :  Feslivitates  ve-  Insiiper  verba  haec  per  se  sunipla,  sie 

stras  odivit  anima  mea.  Kl  per  Jeremiain  possunt  intclligi,  qiiod  creatura»  istae  hu- 

yer. xii,8.  dicit  :  Facla  est  mihi  hereditas  mea  quasi  jiis  muiidi  inferioris,  piila  divilia>,  delicia» 

leo  in  silva;  dedil  contra  me  vocem  suam,  el    honores,    sensuiimque    objecta,    facta> 

ideo  odivi  eani.  .Mqiie  per  Osee  diciliir  :  D  siinl   in   odium,  et  in  lenlationem  anima- 

Osee\x,\b.  Exosos  habui  eos,  j)ropter  inaliliam  adin-  riim  hominum,  et  in  muscipniain  pcdibus 

10  ventionuin  ipsovum.  Etcniin  quod  factum  insipieulium  :  qiiia  in  istis  rebus  crealis 
est,  scilicet  idolum,  vel  potiiis  daemonium  est  aliquid  boni  delectabilis,  iililis,  el  ho- 
in  idolo  habitans  ac  respondcns,  cu)n  itlo  nesti,  videlicet  aliquid  pulchriludinis,  el 
qui  fecit  idolum  manii  propria,  aul  per  iitililalis.  el  voliiplatis,  et  honorahilitatis, 
artificem  fieri  prociiravit  aul  jussil.  tor-  per  qiiod  appelibiles  sunl.  et  hiimanum 
menta  paliclur  {oterna,  lanlo  acerbiora,  alliciunl  appeliliiin.  Sapientes  vero  et  vir- 
quanto  gravius  scelus  est  idololatria.  tiiosi,  non  africiimlur  ad  eas,  nec  eis  uliin- 

M           Proptcr  hoc  et  in  idolis  nationum  non  lur,   nisi    secundNin    lcgem    divinam,   re- 

erit  respectus  :  id  est,  Deus  oculo  pietatis  ctamque  ralionem  :  ideo  creaturae  hae  eis 

et  indulgentiae  non  adspiciel  idola,  id  esl  deserviunl  atque  proficuae  sunl.  Ilomines 


ENARRATIO   IN   CAP,    XIV   LIBRI   SAPlENTIiE.    —   ART.   XIV  335 

vero  carnales,  (Mipidi,  libidinosi,  ambiiiosi  A  incepif,  fiiil  in  (oto  deslructa  :  nam  et  in 

attrahunlur  ab  eis,  sicut  murcs  alliciunlur  aquilonaiibus  quibusdani  partibus  mundi 

a  nucleo  nucis  in  muscipula  posila).  Non  viget  adhuc,  ut  in  libro  dc  Fide  et  legijjus 

enim  considerant  eas  per  comparationem  refert  Guillelmus  Parisiensis.  Sed  et  post 

ad  Deum,ad  ullimum  finem,ad  animarum  Mahometi  detestabilem  legem,  imo  potius 

suarum  salutem,  sed  solum  quoad  propri-  fgecem  et  sordem,  multum  invaluit  idolo- 

am   voluptatem,  aut  transitoriam  utiiita-  lafria  in  populo  Tartarorum.  Sed  ante  sse- 

tem,  seu  temporalem  honorem.  Ideo  sicut  culi  finem  totaliter  destruenda  asseritur, 

mures  capiuntur  muscipula,  sic  ipsi  per  prssertim  quando  Antichristo  occiso,  to- 

objecta  creata,  circumventione  diabolica.  tuin  pene  genus  humanum  convertetur  ad 

job  syw,   Hinc  fertur  in  Job  :  Abscondita  est  in  ter-  Christum,  paucissimis  induratis  Antichri- 

'^'           ra  pedica  ejus,  et  decipula  ejus  juxta  se-  sti  demptis  ministris  :  qui  tamen  non  pu- 

mitam.  Ad  quod  pertinere  mystice  potest  B  tantur  fore  idololatr»,  quia  Anlichristus 

Ps.cxxxrx,  illud  in  Psalmo  :  Cogitaverunt  supplantare  idololatriam  reprobabit,  simulans  se  Moy- 

^'^'         gressus  meos,  et  funes  exlenderunt  in  la-  sis  legem  servare.  Et  de  illis  dixit  Aposto- 

queum  ;  juxta  iter  scandalum  posuerunt  lus  :  Quum  dixerint,  Pax  et  securitas,  re-  \Thess.v, 

mihi.  pentinus  eis  superveniet  interitus.  Sicque  ^' 

12  Iintium  enim  fornicationis  spiritualis,  verificatur  quod  suhdhur  :  neque  erunt  in 
scilicet  superstitionis  idololatricae,  est  ex-  perpetuum,  id  est,  semper  non  erunt.  Su-  14 
quisitio,  id  est  excogitatio,  procuratio,  pervacMi^as  e/?im /«fomwmm,  id  est  vanitas 
formatio,  «(^o^orMm;  et  adinventio  illoriim  et  defectus  verse  sapientise,  ha'c  adinvenit 
corruptio  vitce  est,  id  est  infectio  et  macu-  in  orbem  terrarum.et  ideo  brevis  illorum, 
latio  conversationis  humanse,  et  directe  scilicet  idolorum,  finis  inventus  est.  Philo 
formaliterque  destructio  vitse  caritatis  ac  enim  creditur  libri  hujus  conscriptor  : 
gratiae,  quse  consistit  in  amore  et  cultu  G  qui  Alexandrise  habitavit  tempore  quo  be- 
summi  boni :  cui  vitee  direcle  contrariatur  atissimus  princeps  Apostolorum  Romse  se- 
amor  et  adoratio  idolorum.Denique,  quum  dit,  et  Marcus  in  Alexandria  praedicavit; 
omnis  anima  sit  sponsa  Dei,  aut  adultera  tuncque  per  gloriosos  Apostolos  et  eorum 
diaboli,  et  desponsatio  illa  cum  Deo  per  cooperatores,  idololatria  undique  valde  ex- 
omne  mortale  peccatum  tollatur  :  constat  stinguebatur. 

quod  omne  peccatum  mortale  sit  fornica-  Gonsequenter  docetur  qualiter  idolola- 

tio   spiritualis,  id   est  recessus  mentis  a  tria  sumpsit  exordium.  Acerbo  enim  luctu       IS 

Sponso  coelesti,  et  unio  qusedam  cum  dia-  dolens  pater  de  morte  filii  sui  ante  se  de- 

bolo,  ac  constupratio  mentis  ab  illo.  Hinc  functi,  cito  sibi  rapti,  id  est  per  mortem 

Co/oss.  III,  avaritiam  appellat  Apostolus  idolorum  ser-  subtracti,   fllii  fecit   imaginem   pro   sua 

""'            vitutem.  Specialissime   tamen  idololatria  consolatione  et  filii  veneratione ;  <?^  tYZwm 
est  fornicatio  spiritualis,  quoniam  crealu-  D  qui  tunc  quasi,  id  est  vere  ut  homo  mor- 

ram  pro  Greatore  assumit  in  Deum.  Simi-  tuus  fuerat:  sicque,  Quasi,  hic  denotat  ve- 

liter  hgeretica  pravitate  corrumpi,  est  spi-  ritatem,  non  similitudinem  lantum;  7iunc, 

ritualiter  fornicari.  scilicet  facta  ejus  \vc\di^mQ,tanqaayndeum, 

13  Nonenimerantab  initio:(\um\nT^v\mai  quum  non  esset  aliquid  habens  deitatis, 
mundi  setate  non  erant,  propter  recentem  colere  coepit,  propter  aliquam  eminentiam 
memoriam  creationis  mundi,  ex  qua  pa-  quse  videbatur  esse  in  filio,  quando  vixit, 
tuit  cunctis  unum  esse  verum  Deum,  so-  et  constituit  inter  servos  suos  sacra  et  sa- 
lum  adorandum  ;  ncque  erunt  in  perpe-  ovy/c/a.Per  sacra,  intelliguntur  festa,  tem- 
<M?^m.Nam  per  Christi  Apostolos  et  eoriun  pla,  vel  altaria,  aut  ritus  colendi,  conse- 
discipulos,  idololatria  pro  maxima  parte.  crala  filio  mortuo  aut  ejus  imagini,  cui 
exslincia   fuit.  Nunquam  tamen   ex   quo  sacrificia  jussit  pater  offerri.  Deinde  in-       16 


536  ENARRATIO   IN   CAP.    XIV  LIBRI    SAPIENTLE.    —   ART.    XIV 

terveniente  tempore,  convalescente  iniqua  A  convenire  non  potest,  lapidibus  et  lignis, 

consuetudine  taliter  sacrificandi, /^ic  error  id  est  idolis  ligneis  ac  saxeis,  im-posuerunt. 

superstitiosus  colendi  defunetum,  aut  ejus  Yerumtamen  per  quamdam  imitationem  et 

imaginem,  tanquam  lex  custoditus  est,  et  participationem   divinarum  proprietatum, 

tyrannorum  imperio  colebantur  figmenta,  aliqui  appellati  sunt  dii,  imo  et  deus,  sicut 

videlicet  idola.  Nam  quidam  tyranni  jus-  ad   Moysen   Dominus  dixit   :  Constitui  te  Exod.s», 

serunt  sui  ipsorum  imagines  coli,  ut  sub-  deum  Pharaonis.  Et  Christus  in  Evangelio  :  '• 

17  ditur.  Et  hos  tyrannos,  quos  in  palam,  id  Illos,  inquit,  dixit  deos,  ad  quos  sermo  Dei    Joann.x, 
est  praesentialiter,.  homines  subditi  eis  ho-  factus  est.  El  P.salmisla  :  Deus  stetit  in  sv- 1^' 
norare  non  poterant,  propter  hoc  quod  nagoga  deorum.  Sicque  in  lege  Moysis  prae- 

longe  essent,  id  est,  ob  hoc  quod  longa  lo-  sidentes   ac   judices,  dii    vocanlur,  juxla 

corum  distantia  erant   absentes  ab  invi-  illud  in  Exodo  :  Diis  non  detrahes;  et  rur-  Exod.xm, 

cem,  e  longinquo  figura  iUorum  aliata, id  B  sus  ibidem,   Dominus  domus  applicabilur  -^j^.^  ^ 

est  imagine  talium  tyrannorum  apportala  ad  dcos.  Yera  autem  deitas  el  cullus  la- 

ad  subditos  \ongc  ahsenies^evidentem  ima-  IriaB  creaturis  nequeunt  convcnire.Propler 

ginem  regis,  quem  honorare  volebant,  fe-  quod  Dominus  ait  per  Isaiam  :  Ego  Domi-  /s. xlh,?. 

cerunt,  juxta  formam  imaginis  eis  missai;  nus:hoc  est  nomen  meum  :  gloriam  meam 

ut  illum  qui  aberat,  tanquam  prcesentem  alleri  non  dabo,  et  laudem  meam  sculpli- 

colerent  sua  sollicitudinc.  libus.  Ideoque  incommunicabililalem  divi- 

Auxil    autem    idololalriam   pulcliritudo  ni  nominis  langil  Psalmisla,(liccndo  :  (Juo- Ps.xvii,3-2. 

18  imaginum.  Ideo  subditur  :  Provexit  au-  niam  quis  Dcus   prspter  Deum  nostrum? 

tem,  id  est  promovit,  ad  horum  idoloium  Vnde  asserit  Jeremias  :  Stultus  factus  est  /er. x,i4, 

culturam  et   hos  qui  ignorabant,   id    est  omnis  homo  a  scienlia  sua,  confusus  est  's^*-'''^''*- 

simplices  et  indoctos,  nescientes  nihil  esse  omnis  conflalor  in  scnlplili,  quia  mendax 
numinis  in  illis  figmenlis,  (7>V///r/,v<'.r/;nm  G  conflalio  «'jus,  nec  spirilus  esl  in  eis.  Ta- 

diligentia  ad  faciendum  formosam  imagi-  na  sunl  ojjera  ejus,  el  risu  digna;  in  tem- 

19  nem.  Ille  enim  arlifex  volens  placcrc  illi  pore  visilalionis  sua>  peribunt.  Et  denuo  : 

qui  se  assumpsit,  id  est  principi  a  quo  Dii,   inquil,   qui   non   fecerunl   ca'Ium  ety6irf.x,ii. 

induclus    fuil   ad   formandum   imaginem,  terram,  pereanl  de  terra. 
elaboravil  arte  sua  pictoria,  ut  similifti-  Deinceps  langunlur  facinora  idololatri- 

dinem  in  ntelius  figurarct,  id  est.  idolum  am   conscfUla.  Et  non  su/feccrat  errassc       22 

20  faceret  pulchrius  quo  valebal.  Multitudo  eos  circu  Dci  scientiam  :  id  est,  perversi- 
(lulem  hominum  indoclorum  abducta  pcr  tati  idololalrarum  satis  non  fuit,  tam  in- 
speciem  opcris,  id  est  per  pulchriludinem  sipienler  senlire  de  Deo,  seu  nomen  ejus 
idoli  facti  decepla,  ewm  qui  antc  tempus,  commnnicare  vilibus  rebus;  sed  et  in  ma- 
scilicet  nondum  facla  cjus  imagine,  tan-  gno  viventcs  inscitiw  bcllo,  id  est  in  gran- 
qu(im  liomo  honoralu.s  fuit  cultu  dnliie  D  di  iubipienlia,  per  quam  Deo,  el  omni 
tanquam  paiens,  aul  princeps,  seu  judc.x,  verilali  ac  honeslali,  vera?que  bealitudini 
nuiic  dcum  (vstimavcru/if,  iacta  ejus  ima-  rcpugnabanl,  tot  cf  tani  magna  mala.  id 
gine,  impendenles  ei  lalriac  cultum.  est  lam  enormia  scelera,  qua>  mox  cxpri- 

21  Et  ha'C  fuit  vita^  liumana' deceptio , quo-  menlur,  pacem  appellant,  id  est,  salubria 
niam  aut  affectui,  aul  regibus  descrvicnfcs  repulanl  sibi. 

homines,  id  est,  subdili  cupienles  regibus  Auf  ciiim  filios  suos  sacrifi(^anfcs  ido-       23 

suis  placere,  vel  adulari,  aul  propria  com-  lis  :  quibus    quandoque   propriam   sobo- 

moda   consequi    ex   idolorum    foinialione  lcm  oflVrehanl   in  holocauslum;  aut   ob- 

aul  cultu,  ut  diclum  est,  incommunicabile  scura  sacrificia  facientes :  sicut  in  sacris 

nomen,idi  est  Deilatem,  seu  ejus  appellalio-  isidis  .Egypliie  etCereris,  qu»  fiehanl  no- 

nem,  qu»  pluribus  subslanlialiler  diversis  clurnis  lempoiibus  ;  «uf   insanid'  plcnas 


ENARRATIO   IN   CAP.    XIV  LIBRI   SAPIENTI^. 


ART.    XIV 


537 


v!(jllins  Jiabeiitcs  :  quia  in  nocturnis  suis 
vigiliis  turpissima  et  insensatissima  opera 
commiserunt;  et  interdum  sacerdotes  rcd- 
debantur  arrepticii,  ex  diabolico  spiritu  lo- 
quentes,  et  quasi  vaticinantes,  seu  queedam 

24  occulta  pandentes  ;  nequc  vltam,  neque 
nwptias  mundasjam  custodiujtt :  quoniam 
vitam  suam  spiritualibus  atque  carnalibus 
maculant  vitiis,  et  connubia  per  adulteria 
fanlant.  Sed  alius  alium  per  invidiarn  oc- 
cidit,  aut  adulterans  contristat,  polluendo 

25  conjugem  ejus;  et  oninia,  quffi  sequunlur 
peccata,  commixta  sunt  :  sanguis,  id  est 
effusio  sanguinis,  hornicidium ,  fv.rtum  et 
fictio,  corruptio,  id  est  violatio  fidelitatis, 
seu  defloratio  virginum,f^  infldeiitas,tur- 
batio  et  perjurium,  tumuUus,  id  est  in- 
quietudo  passionum,sive  seditio,  ^o^^or^nn 

26  Dei  immemorafio,  id  est  oblivio  beneficio- 
rum  De\,animarum  inquinatio,  nativitatis 
immutatio,  id  est  innaturalis  et  sodomiti- 
ca  commixtio,  aut  animaiium  diversarum 
specierum  illicita  conjunctio,  nuptiarum 
inconstantia,  id  est  repudiatio  contoralis, 
vcl  mutua  uxorum  mutatio  ad  fruendum, 
inordinatio  mcechia',  id  est  adulterationis, 
et  impudicitia\ 

Tl  Infandorum,  id  est  innominandorum, 

enim  idolorum  cultura,  omnis  mali  causa 
est  :  quia  omnia  vitia  possunt  oriri,  et 
quasi  oriuntur  ex  ea,  similiter  multa  mala 
poenalia  in  pra^senti  et  in  futuro;  et  ini- 
tium  :  non  quod  sit  prius  tempore  omni- 
bus  aliis  vitiis,  quia,  ut  patuit,  in  prima 
mundi  setate  non  fuit;  sed  gravitate  quo- 
dammodo  primum  est,  et  in  certo  genere; 
et  finis,  id  est  consummatio  vitiorum,  quia 
per  alia  vitia  merentur  homines  tandem 
in  illud  corruere.  Et  ita  seclindum  diver- 
sas  consideraliones,  vocatur  causa,  ini- 
tium,  et  finis  omnium  vitiorum  :  et  eadem 
specie,  non  numero,  idololatria  haec  reci- 

28  pit  prsedicata.  Aut  enim  dum  lcetantur 
idololalrse,  iiisaniunt, 'irra.l\ona.\\ler  aut  ar- 
repticie  se  habendo;  aut  certe  vaticinan- 
tur  falsa,  ex  inspiratione  diabolica,  aut 

29  vivunt  injuste,  aut  perjurant  cito.  Dum- 
enim  confidunt  in  idolis,  qua;  sine  intel- 


A  lectu  et  sine  anima  sunt,  male  jurantes 
rwceri  se  non  sperdnt ,  id  est,  non  putant, 
ncc  nietuunt  se  Iffidendos  aut  puniendos. 

Ulraque  i'rgo  illis  evenient  digne  :  id       30 
est,  binasupplicia  merito  palientur,  unum 
pro  idololatria,  aliud  pro  perjurio;vel  pro 
perjurio,  etpro  eo  quod  putabant  se  per- 
jurare  ac  peccare  impune.  Islon  enim  ju-       31 
ran.tium  est  virtus,  id  est,  jurare  non  est 
commendabile,  nec  juranti  imputatur  in 
laudem  jurare.  Ideo  ait  Salvator  :  Ego  dico    Maith.  v, 
vobis,  non  jurare  omnino.  Non  quod  jura-  ^*' 

B  re  sit  semper  illicitum,  sed    quia   ruin» 
vicinum  est,  nec  sine  rationabili  aut  ne- 
cessaria  causa  assumendum  :  pro  qua,  si 
admittatur,  actus  virtutis  est,  qu»  latria 
nuncupatur.  Sic  enim  juravit  Apostolus  : 
Ego,    inquiens,  Deum    testem    invoco   in  iico;m,23. 
animam  meam;et  iterum,  Deus  mihi  testis   ijom.i,9; 
est.  Unde  scriptum  est  :  Dominum  Deum  ^'"^w-  '• 
timebis,  et  per  nomen  ejus  jurabis.  Sed  z>eiu.vi,i3. 
peccantium  pcena  perambidat  semper,  id 
est,  poena  iniquorum  continuo  augmenta- 
tiir,  in  justorum  prcevaricationcyn,  id  est, 

C  per  hoc  quod  prsevaricantur  qua)  justa 
sunt,  videlicet  divina  prfficepta.  Poena  quo- 
qne  peccantium  est,  quod  demerito  culpa; 
prioris  permittuntur  cadere  in  sequens 
peccatum  :  et  ita  hsec  perambulat  semper, 
id  est,  assidue  crescit,  dum  de  vitiis  ca- 
dunt  in  vitia,  et  de  minoribus  ad  majora. 
Amplius,  sicut  Magister  in  historiis  re- 
fert,  Nemrod  compulit  homines  ignem  ad- 
orare.  Judsei  autem  dicunt,  quod  Ismael 
fecit  de  luto  simulacra.  Alii  dicunt,  quod 
Ninus  rex  Assyriorum,  de  morte  Beli  pa- 

D  tris  sui  vehementissime  dolens,  fecit  ei 
imaginem,  quam  coli  prsecepit,  et  confu- 
gientibus  ad  eam  tribuit  libertatem.  De 
ista  materia,  et  de  origine  ac  reprobatio- 
ne  idololalri»,subtiliter  scribit  Lactantius 
in  libro  adversus  gentes;  Thomas  quoque 
in  secunda  secundse,  quffistione  94.  In  Iti- 
nerario  vero  S.  Clementis  diffuse  tracta- 
tur,  qualiter  gentiles  diversimode  idola  co- 
luerunt.  Quidam  etenim  posuerunt  totuin 
mundum  esse  unum  deum,  non  propter 
corporalem  substantiam,  sed  proptcr  ani- 


538 


ENARRATIO   IN   CAP.    XV   LIBRl   SAPIENTLE.   —  ART.    XV 


mam  ejus,  dicenies,  Deum  non  esse  nisi  A  partibus  sestimabant  divinum  exhibendum 
animam  mundum  ratione  ac  motu  regen-  honorem  :  cujus  opinionis  videlur  et  Var- 
tem.Propterea  toti  mundo  et  omnibus  ejus      ro  fuisse. 


ARTICULUS   XV 


EXPOSITIO   CAPITULI   QUINTIDECIMI    :    TU   AUTEM.    DEUS   NOSTER,   SUAVIS   ET   VERUS   ES. 


/'s.  i;xi.iv,!l, 

Malth.  V, 
45. 


rs.  cxi.iv, 

17. 

Ps.  ciii,2V, 


RKCITATUR  hic  devotio  Judseorum  ad 
Deum  sub  lege.  Tu  autem,  Deus  >n> 
ster,  qui  quamvis  sis  oinnium  Deus  pcr 
creationem,  generalemque  providentiam 
et  conservalionem,  specialiter  tamen  es 
Deus  noslcr,  pcr  mullipliccm  pietatcm  et 
gratiam  luam  in  nobis,  pcr  cultuui  quocjue 
et  devotionem  nostram,  quos  libi  impcn- 
dimus;  suavis  et  verus  es,  imo  suavilas 
inlinita,  et  verilas  per  essentiam,  verus 
quoque  in  omnibus  verbis  luis  alque  pro- 
missis,;?a^(V«.v,  id  est  longanimis,  non  sta- 
liui  ulciscens,  sed  clemcntcr  pcccanlium 
pdMiitenliam  pra>slolans.  Palienlia  aulcm, 
prout  esl  virtus  moralis,  passionem  Iristi- 
tiai  moderans  ac  rcfrcnans,  non  compctil 
Deo,  nisi  (luanlum  ad  siinililudinem  ope- 
ris.  Et  in  misericordia  tli.sponcns  omnia, 
id  est,  mundum  pie  misericordilcrque  gii- 
bcrnans,  quia  misciationes  lu»  siiper  oiu- 
nia  opera  lua  :  qiii  |)luis  supcr  justos  ct 
injustos,  el  solem  tuiim  facis  oriri  siipcr 
bonos  ac  malos,  multaqiie  bcneficia  largi- 
ris  ingratis.  .Nihilo  minus  Deiis  disponil 
omnia  in  siia  jiislilia.  ct  ilem  in  sapicnlia 
sua.Juslus  cnim  Doininiis  iu  omnihus  viis 
suis  :  qui  et  omiiia  in  sapicntia  fecil.  IIjcc 
namquc  in  cisdem  concuiriiiit  cffcclibus, 
el  sapienlcr  contcmperanlur,  iil  dicluin 
est  plenius. 

Etcnim  si  peccavcrimas,  tui  sionus,  id 
est,adhuc  in  tiia  poleslale,quam  nuscjuam 
evaderc  possumus,  permancmiis.  leqiie  vc- 
re  Deum  cl  Crcalorem  nosliiiin  csse  agno- 
scimus  cl  fatcmiir,  saltcm  informi  noli- 
lia  :  ct  sic  lui  mancmus  adhuc  per  fidcm. 


B  afqiie  facilius  rccuperari  poterimus  quam 
infidclcs  fidei  fiindamento  carentcs.  Sicut 
in  Kvangelio  teslalur  :  Qui  ceciderit  super  .var/;i.xxi 
lapidem  istum,  confringetur :  super  quem  **• 
vcro  ceciderit,  contcrcl  enm.  Scientes  m,a- 
(jnitudincm  tuam,  id  est  majcstatem  et 
piclatem  tuam,  qua  potes  el  paralus  es 
nobis  ignoscere  :  idcirco  non  dcspeiamus, 
nec  idola  adoramus.  El  si  non  peccaveri- 
mus,  mortalia  cvitando  et  in  bonis  perse- 
verando,  scimus  (juoniam  apud  te  sumus 
compuiati ,  id  cst  inter  electos  numcrali, 

C  al(iuc   in    libro   vita;  ct   prajdeslinalionis 
iTtcrna?  conscripli,  in  quo  certus  est  nu- 
iiicriis  cleclorum.  Unde  dixisli  :  Gaudele,  /.ac.  x,io 
(inia  nomina  veslra  scripta  sunl  in  coelis. 

Nosse  enim  tc  per  fidem  formatam,  cl  3 
per  sapicnlia^  i\ony\m, consummatajustitia 
c^t,  id  cst  pcrfcclio  viUT  praesenlis,  el  fc- 
licilas  inchoala.  Kl  suinitur  hic  juslitia, 
|)ioul  est  virlus  communis.  Porro  nosse  te 
clare  per  specicm,  est  consummaia  et  ple- 
na  perfeclio  omnis  menlis  crealse.  Unde 
Dominiis  loqiiilur  :  Non  gloriclur  sapicns  jer 

D  in  sapicntia  siia,  cl  uon  gloiiclur  foilis  in  ''' 
forlitudine  siia,  cl  non  glorietur  dives  in 
diviliis  suis;  sed  in  hoi'  glorielur,  qiii  glo- 
rialur,  scire  et  nosse  me.  Et  scirc,  modo 
pr;elacto  per  fidcm  cl  sapicnliam,.///,s7i- 
tiam  luam  incrcalam,  ct  virtutcm,  id  esl 
omnipolenliam  tnam,  radi.r  cst  immort(X- 
lilaiis,  id  est  aclio  mciiloria  futura^  felici- 
talis  ac  bcata)  incorriiplibilitalis  :  quae  est 
immorlalilas  gloria'.  (pia  mcns  creata  in- 
avcilibililcr  esl  Deo  unila  pcr  fruilioncm 
fcliceni,  corpus  quoque  dotcin   immorla- 


x.i3. 


ENARRATIO   IN    CAP.    XV   LIBRI   SAPIENTIiE.    —  ART.    XV  539 

litatis  habebit.  Vel  :  Scire,  per  scienliam  A  ram,   scilicet   lulum,  premens   manibus, 

actualem  el  operosam,  justitiam  et  virtu-  aptando  illud  ad  vasis  formationom,  labo- 

tem  tuam,  id  est  sciendo  exercere  actus  riose  fingit,  id  est  format,  ac/  asus  nostros 

justiliee  ac  virtutum  infusarum,  radix  est  miumquodque  vas;et  de  eodem  luto,  id 

immortalitatis,quia  ad  immortalitatem  be-  est  de  una  parte  ejusdem  luti,  fi^igit  quce 

atam  perducit.  munda  sunt  in  usuyn  vasa,  id  est  vasa 

4           Non  enim  in  errorem  idololatriae  indu-  apta  et  ordinafa  ad  usum  honestum,  ut 

xit  nos  hominum  mala;  artis  excogitatio,  quod  manducetur  ex  eis,  et  similiter  quce 

id  est  adinventio  hominum  impiorum,  qui  his  sunt  contraria,  id  est,  de  alia  ejusdem 

arte  prava  opcrati  sunt  idola,  nec  umhra  Uiti  parte,  format  vasa  ad  viles  usus.  Ho- 

picturw,  id  est  apparentia  imaginis,  labor  rum  autem  vasorum  quis  sit  usus,  id  est, 

sine  fructu,  id  est,  quse  pictura  facta  est  ad  quem  usum  sint  di])[\ova.,  juclex  est  fi- 
infructuoso  labore,  et  effgies,  id  est  simi-  B  gulus  :  quia  unicuique  in  sua  arte  perito 

litudo,  sculpfa  et  decorala  joer  varios  colo-  et  expcrto  credendum  est.  His  consonat  il- 

5  res  :  cujus  adspectus  insotsato  dat  con-  lud  Apostoli  :  Annon  habet  poleslatem  fi-  flom.ix,2i. 
cupiscentia))!,  id  est,  affectum  insipientis  gulus  ex  eadem  massa  faciendi  vas  aliud 
inspectoris  inclinat  ad  idoli  cultum  atque  in   honorem,  aliud  in   contumeliam  ?   Et       8 
amorem.  Istud  ad  litteram  recitat  auctor  cu)n  labore  vano,  id  est  prorsus  inutili, 

hujus  voluminis  de  populo  Judseorum  tem-  deuin  fingit  de  eodem  luto,  id  est  luteum 

poris  sui.  Nam    tempore  judicum  et  re-  idolum,  quod  ipse  aliique  idololatrse  no- 

gum   sffipius    idola   coluerunt,   eliam  pro  minanl  deum.   Pauperes    quippe,  qui  de 

parle  ad  aliquod  tempus  post  roditum  a  pretiosis  maleriis  non  poterant  sibi  idola 

Babylonica  captivilate  sub  Anliocho  rege.  procurare,  de  vilioribus  materiis,  scilicet 

Sed  a  tempore  quo  praofuerunt  Jonathas  ligno,  saxo,  luto,  ea  procuraverunt.  Ille, 

ac  Simon  fratres  Judaj  Machabcei,  ac  dein-  C  scilicet  figulus,  qui  paulo  ante  de  terra 

de,  non  videntur  in  idololatriam  lapsi;  nec  factus  fuerat,  id  est  ex  elementis  compo- 

slaluam  Caii   imperatoris  missam  eis  ad  situs,  in  quibus  in  corpore  humano  terra 

adorandum,    adorare  acquierunt.  Propter  "^v^^OMnn^Aim,  et  post  pusiUu))i  reducit  se 

quod  Gaius  eis  vehemenler  indignans,  ab  unde  acceptus  est,  id  est,  ex    intrinseco 

Ac/.  xii,2.  Herode,  qui  S.  Jacobum  decollavit,  placa-  principio  tendit  ad   mortem  :  per  quam 

tus  est.  Et  diligit  ipse  insensatus  mortuee  resolvitur  in  ea  ex  quibus  corpus  suum 

imaginis  efflgiem  sine  anima,  id  est  ina-  fuit   compositum,  quoniam  ex  contrariis 

nimatam  formam  imaginis  non  viventis,  constat ;  repetitus  ani))ice  debition  qua)n 

seu  idoli.  habebat,  id  est  exactus,  Deo  jubente,  pro- 

6  Malorum,  id   est   vitiorum,  amatores,  priam  animam  exhalare,  sicut  requirit  hu- 
c^t^wis?.^^^  worte  seternae  damnationis,  imo  mana  conditio.  Unde  legilur  :  liac   nocte  Z!(c.xii,2o. 
et  temporali  :quum  enim  quis  peccat  mor-  D  animam  tuam  repelunt  a  te.  Et  alibi  dicit 
taliter,  meretur  a  Deo  relinqui,  et  a  dia-  Scriptura  :   Beverlatur  pulvis    in   lerram    Eccie.m, 


bolo  perimi ;  cjui  spem  hahent  in  talibus,  suam,  unde   erat,    et   spiritus    redeat  ad 

puta  in  idolis,  seu  hominibus  impiis,  quo-  Deum  qui  dedit  illum. 

rum  sunt  idola  illa  repra?!sentativa ;  et  qui  Secl  est  illi,  videlicet  figulo,  cura,  non 

faciunt  illos,et  qui  diligunt  covvim  imsigi-  quia  laboraturus  est ,  idola   faciendo,  nec 

nes  ut  colantur,  et  qui  colunt.  Sic  et  Apo-  quo)iiam  brevis  illi  vita  est,  id  cst  de  hoc 

stolus  ait  :  Digni  sunt  morte,  non  solum  quod  vita  sua  non  diu  durabit  :  hoc  est, 

qui  faciunt  ea,  sed  et  qui  consentiunt  fa-  non    solum   sollicitafur   propler    laborem 

cienlibus.  quem  habebit  in  idolorum  formatione,  nec 

Deinde  per  exemplum  ostendit  idolola-  propter  vitse  suae  incertissimam  brevita- 

tria)  fatuitatem.  Sed  et  flgulus  mollem  ter-  tem  ;  sed   concertatur  aurificibus  et  ar- 


7. 


540 


ENARRATIO   IN   CAP.    XV  LIBRI   SAPIENTLE. 


ART.    XV 


dO 


lCor 
16,  17. 


gentariis,  id  est,  contendit  et  arguit  cum  A 
arlificibus  operantibus  ex  auro  et  argen- 
to  :  non  quod  artificiata  sua  sint  magis 
preliosa  quam  artificiata  illorum ;  sed 
quod  vel  subtilius  facta  sint,  seu  magis 
accommode,  quia  parvo  sumptu  possunt 
formari,  et  a  cunctis  etiam  pauperibus  fa- 
ciliter  obimevx.  Sed  et  cerarios,  id  est  arti- 
fices  operantes  ex  sere,  imitatur,  faciendo 
idola  similia  imaginibus  factis  ab  illis;  et 
quia  illi  quoque  concertanlur  aurificibus 
ac  argentariis.  secundum  sensum  jam  ta- 
cliim ;  et  quoniam  idola  illorum  irrea  pos-  B 
sunt  a  communi  populo  satis  faciliter  adi- 
pisci.  Et  gloriam  prcefert,  id  est,  in  hoc 
pra^ponit  artem  suam  arti  ajrariorum,  quod 
idola  sua  lutea  facilius  emuntur  ct  acqui- 
runtur  quam  » rea  ;  qvounin  res  snpvrca- 
cuas  Jinyil,  vidclicet  luteas  imagincs. 

Cinis  est  enim  cor  cjus,  id  est,  propter 
amorem  suum  inoi*(linalum  ad  terrena,  cor 
ipsius  figuli  cinis  vocatur,  et  vile  ut  cinis, 
VI,  cinerique  conforme  :  sicut  qui  adha?ret 
meretrici,  unum  corpus  fit  cum  illa;  et  qui 
Dco  adhuMct.  unus  est  spirihis  pcr  amo-  C 
rem.  Per  adlursioncm  namquc  affcctionis, 
unnm  alferi  assimiialur,  sicut  Auguslinus 
testalur  :  Si  terram  anias,  lcrra  es.  llinc 
e.xposiloric  subdiluv  :  et  (erra  supervacua, 
spcs  illius  :  \{\  csl.  in  terrenis  figit  spcm 
suam,  imo  in  hilco  idoio,  ct  in  hilo  de 
qiio  cfficit  slatiiam;  ct  luto  vilior,  vita 
ejus,  id  est.  propter  peccata  siia,  ipse  et 
conversatio  sua  viliores  sunl  iiilo  :  si(  iii 
el  Arislolelcs  asscril,  impiiiin  hominem 
brntis  millies  viliorcm.  .\am  ct  eo  ipso 
qiio  figit  spein  suam  in  le  vili,  facit  ea  se  D 
viliorciu  :  quia  facil  se  mcdium,  el  illud 
finem.  Finis  aulem  ponilur  dignior  his 
(|ua^  ordinantur  iu  ipsum.  Qaoniam  ir/no- 
ravit  fjui  se  finxit,  i<i  est  Deiim,  a  quo 
laiiquain  a  piima  pi  iiicipali^iuc  caiisa  for- 
malus  cst,  cliam  qiianliim  ad  corporis  foi- 
maluram,  sicul  sancliis  Job  prolcstalur  : 
yoAx,8,9.  Manus  lua?  fecernnt  me,  et  plasmavcrunl 
mc  loliiin  iii  circuitii;  mcmcnlo,  qua>so, 
quod  sicul  liiliim  feccris  mc;  ct  qui  inspi- 
ravit  illi  animam  :  quam  Dcus  creando 


ri7. 1, 16. 


12 


II 


infundit.  Denique  non  sohim  lam  vilis  est, 
qui  nullam  penitus  habet  Dei  notitiam, 
ctiam  nec  informem;  sed  ilem  qui  non 
habet  notiliam  Dei  formatam,  id  est  cari- 
tati  conjunctam  :  qui  efsi  dicat  nosse  se 
Deum,  factis  tamen  negat.  Et  amat  qua' 
operatus  est,  id  est  idola  a  se  facta,  tan- 
quam  deos;  et  qui  inspiravit  ei  spiritum 
vitalem,  id  est  Deum,  a  quo  habet  animam 
intellecfualem,  non  agnovit  :  ideo  justo 
Dei  judicio  permissus  est  cadere  in  lan- 
tam  vesaniam.  ut  neglecta  salute  anima^ 
suse,  lutum  adorel,  et  solum  qua;  carnis 
sunt  qua^rat. 

Sed  a'stimaverunt  lusum  esse  vitam  no- 
sfram  :  id  est,  vifam  noslram  non  aeslima- 
banf  a  Creatore  inslilutam  ac  ordinalam 
ad  veram  bcaliludinem  in  futuro,ad  quam 
pcr  virtutum  e.xercitia  perlingcrefur ;  sed 
ad  prffsentia  bona,  videlicet  vohipfates  et 
opcs  tcrrenas  fanfummodo  ordinafam,  et 
esse  leve  quid  tanquam  liidiim.  atque  in 
luxu  ef  lusibus  consistere  summum  vita» 
nostra>  bonum.non  in  spiritualibus  rebus. 
Iliuc  supra  dixisse  narranlur  iniqui  :  Non 
esl  qui  agnitus  sit  reversus  ab  inferis  : 
qiiia  ex  nihilo  nati  sumus.et  posl  haec  cri- 
luiis  tanquam  si  non  fuerimus.  Fruamur 
ergo  bonis  qua  sunt ;  nulliim  pratum  sit 
quod  non  pcrlrauseat  luxuria  noslra  ;  nbi- 
que  relinquamus  signa  hrlilia*.^/  conver- 
sationeni  vitw  conijiositam  ad  lucrum,  id 
esl,  huinana»  vifai  convictum  et  operalio- 
iicin  arbifrati  sunl  dalos  ac  constitutos  ad 
augcndum  lcmporalia  bona ;  ct  ojjorterc 
undccu)nquc.  id  esl  qiiocumque  modo.  sivc 
per  fas,  sive  pcr  ncfas  :  ideo  subdilur. 
cliam  e.r  malo,\A  esl  injuste,  seu  per  fran- 
(lcin  violentiamqiic.  acquirerc  fransitoria 
liniia.  non  ponenlcs  providcnliam  Dei,  nec 
fulurnm  judicium.  imo  nec  vilam  aliam 
posl  pijcscnfcm.  Indc  superius  dicunf  : 
()p|)rimamiis  paiipcrcm  jiistum:  sit  aufem  //,„/. lo.ii 
foilituilo  nostra   lcx  jnstiliip. 

0  qnam  mulli.  adhuc  fales  esse  non 
vcrenfur  I  cpii  furto.  rapina,  faxillalione, 
usura,  fraudc.  mendacio,  perjurio,  anl  si- 
moniaca  pravilalc  sludcnl  lcmporalia  con- 


Sfip.  II,  I, 
i.  6,8,9. 


ENARRATIO   IN   CAP.    XV   LIBRI   SAPIENTIiE.    —   ART.    XV 


541 


gregare.  Verumtamen  hos  errores  etiam 
nobiliores  philosophi,  Plalo.  Aristoteles,  So- 
crates,  reprobaverunt :  doeentes  hominem, 
quantum  ad  meliorem  sui  partcm,  habere 
convenientiam  quamdam,  communionem 
atque  consortium  cum  intellectualibus,im- 
mortalibus,  incorporeisque  subslanliis;  et 
virtutibus  debere  vacare,  justitiam,  sapi- 
enliamque  amplecti,  et  per  has  ad  beatitu- 
dinem  proficisci  :  prout  Plato  in  Phaidone 
et  Menone  ac  Timseo  disseruit ;  Aristote- 
les  quoque  decimo  tetigit  Ethicorum,  dis- 
putans  contra  poetam  Simonidem,  asse- 
rentem  quod  homo,  quum  sit  mortalis, 
mortalia  sapere  ac  quserere  debeat. 

13  Hlc  enim,  utpote  figulus  idolifex,  scit, 
id  est,  merito  scire  debet,  et  faciliier  potest 
perpendere,  se  super  omnes  delinquere,  id 
est,  prae  cunctis  hominibus  quodammodo 
gravius  peccare,  qui  ex  terroi  materia,  pu- 
ta  ex  luto,  fragilia  vasa  et  sculptilia,  id  est 
idola,  fm(/it: qusi  idola,  quum  luerint  for- 
mata,  ornantur  ac  complanantur  quadam 
sculptura. 

14  Omnes  enim  insipientes  et  infelices,  sci- 
licet  idololatrse,  et  ceteri  vitiosi :  qui  nunc 
miseri  sunt,  miseria  culpse  ad  aeternae  pce- 
nse  miseriam  pertrahente;  supra  modum 
animce  suce  superbi,  id  est,  ultra  propriam 
conditionem  et  potestatem  se  extoUentes  : 
sicut  in  Isaia  et  Jeremia  fertur  de  Moab, 

/s.  XVI,  6:  Superbus  est  valde,  superbia  et  arrogantia 

^<i\T^''''  ®J^^^  P^"^  quam  fortitudo  ipsius  ;  sunt  ini- 

mici  populi  tui.  Tales  enim  persequuntur 

ac  odiunt  justos,  et  ssepe  dominantur  eis 

per  fastum  atque  tyrannidem  :  quia  per 

tales  Deus  exercet,  probat,  purgat,  coro- 

EcM.\m,  nat  suos  electos,  sicut  ait  Scriptura  :  Pa- 

-^-  scua  divitum  pauperes.  Hinc  subditur,  et 

Uabac.  i,4.  imperantes  illi  :  juxta  illud,  Impius  prae- 

15  valet  adversus  justum.  Quoniam  omnia 
idola  nationum  deos  oisti^naverunt  :  in 
quo  patet  eorum  insipientia;  quibus  idolis 
nec  oculorum  visus  est,  necpte  nares  ad 
percipiendum  spiritum,  id  est  ad  attra- 
hendum  aerem,  vel  ad  sentiendum  odo- 
ris  vaporem  ;  neque  aures  ad  audiendum, 
neque  digiti  ad  tractandum ;  sed  et  pe- 


A  des  eorum  pigri,  id  est  impotentes,  ad 
ambulandum.  Homo  enim  fecit  itlos  ;  el  16 
([ui  sijiritum  rnutuatus  est,  scilicet  ipse 
artifex  homo  :  qui  animam  quasi  mu- 
luo  accepit  a  Deo,  ut  eam  virtutibus  di- 
tet,  et  ipsam  sic  exornalam  suo  restituat 
Creatori ;  is  finxit  illos,  id  est,  idola  illa 
formavit  :  idcirco  non  vivunt,  nec  sen- 
tiunt  ;  nec  sensus  nec  membra  liumana 
conveniunt  eis  univoce,  sed  melaphorice 
potius. 

Nemo  enim  sibi  similem  homo  poterit 

B  deum.  fmgere,  id  est,  nullus  homo  potest 
formare  deum  similem  sibi,  vitalem  et  in- 
lellcctualem,  praisertim  quum  de  ratione 
dei  sit,  esse  quid  altius  homine.  Quum  sit  \i 
enim  morlalis  ipse  homo  idolifex,  mor- 
tuum,  id  est  non  viventem,  fingit  mani- 
bus  iniquis,  id  est  per  manus  suas  scele- 
ratas,  quas  exhibet  arma  iniquitatis  tanlo  i?om.  vi,i3. 
peccato.  Melior  est  enim  ipse  his  (juos  co- 
lit,  id  est  falsis  diis  seu  idolis  ;  quia  ip- 
se  quidem  vixit,  quum  esset  mortalis,  il- 
li  autem,  scilicet  idola,  nunquam.  Vivum 

C  autem  et  intellectuale,  est  melius  entibus 
qiiae  non  vivunt.Sed  obviare  videtur,  quod 
dixit  jam  paulo  ante :  Luto  vilior,  vita  ejus. 
Et  respondendum,  quod  bonitate  ac  digni- 
tate  naturse  specificse,  melior  est  artifex 
idolis,  sed  moribus  pejor  ac  vitiis  vilior 
est  quam  illa. 

Sed  et  animalia  irrationalia  miserrimi       \% 
idololatree  colunt.  Qui  merito  appellantur 
Miserrimi,  quoniam  colunt  ea  quibus  ipsi 
sunt  digniores  :  idcirco  tali  cultu  non  sa- 
lutem,  sed   calamitatem   mercantur.   Hoc 

D  est  quod  subditur  :  Insensata  enim,  vide- 
licet  animalia  irrationalia,  comparata  Jiis 
idololatris,  illis,  id  est  prsefatis  idololatris, 
deteriora  simt,  id  est  viliora  in  natura  et 
specie.  Sed  7iec  adspectu,  aliquod  ex  his  19 
animalibus,  id  est  nullum  horum  irratio- 
nalium  animalium,  suo  adspectu  sensitivo, 
bona  potest  conspicere,  id  est,  ea  qu»  vere 
bona  sunt  ac  salutaria  valet  discernere, 
quum  eareat  ratione.  Idcirco  nee  proprios 
noscit  cultores  :  ideo  stultum  esl  colere 
illud.  Vel  sensus  est,  quod  homo  suo  ad- 


542 


ENARRATIO   IN   CAP.    XVI   LIBRI   SAPIENTLE. 


ART.    XVI 


spectu  seu  consideratione,  non  potest  per-  A  runt  ab  ejus  obsequio,servientes  creaturae  ijom. 1,23. 


pendere  aliquod  irrationalium  animalium 
esse  bonum,  seu  bona  includere,  propter 
quae  colendum  exsistat.  Eff'ugeru7il  aiitem 
Dei  laudem,  id  est,  miserrimi  idololatrae 
recesserunt  a  laudibus  Creatoris,  et  fuge- 


magis.  quam  Greatori  :  ideo  effugerunl  et 

beneclictionem   ejus,  id  est,   dona   gratise 

Dei  non  sunt  consecuti,  quia  averterunt 

se  inde,  dilexeruntque  maledictionem,  et  Ps.c\m,\%. 

veniet  eis. 


ARTICULUS   XVI 


ELUCIDATIO    CAPITULI    SEXTIDECIMI    :    PROPTER   HiEC   ET   HIS    SIMILIA,   ETC. 


HISTORl.E  qufedam  veteris  Testamenli 
iii  isto  capilulo,  sicul  el  in  quil)us(iam 
aliis,  brcviler  recitautur  cum  declarationi- 
bus  earumdem.  Propterhcecethis  similia, 
id  est  prffitacla  in  praecedcnli  capilulo 
scelera,  et  potissime  idololatri®  crimina, 
passi  sunt  digne  tormenta,  id  est.  idolola- 
fra?  juste  perpessi  sunt  diversa  supplicia  : 
atque  ad  litleram  fit  de  .Kgypliis  sermo, 
sicut  ex  consequentibus  innolescil;  et  per 
multiludinem  bestiarum  exterminati  sunt, 
id  esl  valdc  afflicti.  puta  per  ranas,  mu- 
scas,  scinilcs  :  a  quibus  lamen  uon  lcgun- 
lur  occisi. 

Pro  (juibus  formentis,  id  est  vice  el  loco 
lormcntorum  illorum  .Egypliis  inflicld- 
rum,  bcne  disposuisti  populum  tuum  Is- 
rael,  quibus  dedisli  concupiscentiam  deie- 
ctamenti sui,\d  est  rem  ab  eis  concupilam 
boni  saporis  :  ideo  subdilur,  norum  sapo- 
rem,  id  est  cibuni  novi  sapoiis,  quem  an- 
tea  non  eranl  experti,  escam  parans,  id 
est  mitlcns  ac  providcns,  eis  ortygome- 
tram,  id  est  coturnicem  (juxla  illud  iu 
Psalmo,  Pclierunt,  et  vcnil  cotmnix),  hoc 
est  avium  illarum  multiludiucm  copiosam. 
iVuni.  XI,  Unde  in  Nuinciis  lcgilur  :  Vcnlus  cgrc- 
dicns  a  Doinino,  arreplas  Irans  inarc  co- 
turnices  detulit,  et  demisit  in  caslra.  Ut 
illi  quidem,  pula  .Egyptii,  concupiscentes 
escam  more  consueto,  propter  ea  qua'  illis 
ostensa  et  missa  sunt,  id  esl  cx  horrorc 
parvorum,  venenalorum  et  viliuin  anima- 


Ps.  civ,  40. 


31 


B  lium,  sciliccl  ranarum,  muscarum.  etc, 
per  qua3  plagati  fuerunl,  ('//V;//<  a  iwcessaria 
concupiscentia,  id  est  appelilione  alimen- 
torum,  averterentur ,  in  pcpnam  suornm 
facinoruin  :  nam  range  ill»  innumerabiles 
atque  fffidissim.T,  intravcrunt  reliquias  ci-  Exod.wn, 
borum  .Egypliorum,  ul  in  Kxodo  habcfur.  '" 
Sicque  cibi  illi  cis  in  nauscam  verteban- 
fur.  ///■  autem,  scilicet  filii  Israel,  in  brevi 
inopes  facti  :  quia  quae  secum  detuleFunt 
ex  .Egyplo,  cilo  fuerunt  comesta,  ita  quod 
ex  inopia  indiguerunt  supernafurali   Dei 

G  provisione;  novam  gustaverunt  escam,  id 
csl  coturnices,  cf  efiam  manna.  Vcrum- 
famcn  carnes  illas  peticiunl  perversi  ct 
ingiati,  i[)sum  manna  fasfidienles,  alque 
dicentes  :  .\nima  nostra  arida  est;  nihil  .Vuih. xi.e. 
aliud  respiciunt  oculi  nosfri  uisi  man. 

O/iortcbat  enim,  sccuudum  ordincm  di-  4 
viuiC  juslilia;,  illis,  ulpotc  .Egypliis,  sine 
cxcusatione,  id  est  evasionc,  quidem  su- 
pervenire  interitum  :  polissiinc  his  qui  in 
iiiiui  Hiibro  demcrgebantur.  quia  indura- 
lissimi  erant,  nec  ex  tof  ac  tantis  prodigiis 

D  fuerunt  convcrsi :  proplcr  quod  incxcusa- 
bilcs  fucranl  :  illis,  inquain.  e,rerreiitil>us 
li/rannidem.  id  est  crudclilalcm  in  Israe- 
lilas,  quos  fcrocilcr  oppresserunt ;  his  au- 
tem,  scilicel  Hcbraeis,  tantum  ostendere 
per  evidcntiam  facli.  quemadmodum  ini- 
mici  illorum,  puta  .Egyplii,  e.rtcrmina- 
bantur  per  plagas  eis  infliclas  :  quod  fuit 
ad  filiorum  Israel  consolalioncni,  qui  zclo 


ENARRATIO   IN   CAP.    XVI   LIRRI   SAPIENTIiE.    —   ART.    XVI  543 

justitiae  de  il^.gypti   percussionibus   pote-  A  praetor  mo.  Et  alibi  per  Prophelain  dici- 

rant  gloriari.  lur  :  Kgo  Dominus  Deus  tuus,  et  salvator  Oseexm.i. 

Sed  quia  his  objici  posset,  quod  etiam  non  est  pra^ter  me. 

filii  Israel  per  serpentes  plagati  sunt,  sub-  Pr^terea  Deus  per  serpentem  seneum  sic 

5  ditur  :  Etenim  quum  swpervenit  illis,  pu-  voluit  subvenire,  ad  pr»('igurandum  my- 
ta  Hebrseis,  scvva  bestiarum  ira,  videlicet  sterium  passionis  redemplionisque  Chri- 
furor  serpentium,  qui  eos  invaserunt  eo  sli.  Ideo  ait  Glossa  :  Non  serpens  seneus 
quod  contra  Dominum  murmurassent,  di-  sanavit  iilos,  sed  sacramentum  mysterii, 

iWm.xxi,  centes  ad  Moysen   :  Cur  eduxisti  nos  de  id  est  mors  Ghristi  in  serpcnte  pr«figura- 

^'Egypto,  ut  moreremur  in  solitudine?Deest  ta.  Christus  quippe  antiquum  serpenlem 

panis,  non  sunt  aquse,  anima  nostra  jam  triumphavit  in    cruce,  et  ejus   venenum 

nauseat  super  cibo  isto  levissimo.  Quain-  devicit  :  ut  qui  vere  imaginem  Christi  et 

iind.f,.    obrem  misit  Dominus  in  populum  ignilos  B  ejus  passionem  conspexerit,  salvelur.  Un- 

serpentes,  ut  in  Numeris  describitur.  Un-  de  dicitur  :  Sicut  JVIoyses  exaltavit  serpen-   joann.m, 

de  subjungitur  :  morsibus  perversorum,  id  tem  in  deserto,  ita  exaltari  oportet  Filium  '*'  '""^ 

est    feralium,  colubrorum  exlerminaban-  hominis  :  ut  omnis  qui  credit  in  ipsum, 

ibidem.    tur  :  quia  multi  de  populo  Israel,  ab  illis  non   pereat,  sed  habeat  vitam  seternam. 

6  serpentibus  occidebantur.  Sed  non  in  per-  Recte  seneus  serpens  in  ligno  suspenditur. 
petuum  permansit  ira  tua,  id  est  punitio  .'Es  enim  ceteris  durabilius  est  metallis.  In 

ibid.  8, 9.  illa  tua  justa.  Deo  namque  jubente,  Moyses  serpente  ergo  Ghristus  mortuus  designa- 

fecit  et   erexit   serpentem  aeneum,  quem  tur,  in  aere,  seternus  insinuatur  :  quia  mor- 

intuendo  sanabantur  percussi.  Sed  ad  cor-  tuus  per  humanitatem,  quasi  non  mortuus 

rcctionem  inbrevi  turbati  sunt,  id  est,  ad  est  per  divinitatem. 

modicum   tempus   fuerunt  ita  plagati,  ut  Tn  hoc  autem  miraculo,  quo  ita  sanasti       8 

dc  cetero  melius  se  haberent,  et  qui  occisi  G  percussos  ab  ignitis  serpentibus,  per  genei 

fuerunt,  per  temporalem  mortem  evade-  ^Qv^enWs  'm\.\x\i\\m,ostendisti  inimicis  no- 

rent  Beternalem  :  quam  et  evaserunt,  qui  stris,  pula  ^gyptiis,  quando  hoc  ipsum 

in  sua  temporali  punitione  poenituerunt ;  devenit  ad  eorum  notitiam;  vel  .^i]gyptiis 

signum  habentes  salutis,  xideWcoA  serpen-  qui  egressi  erant  .Egyptum  cum  filiis  Is-  Exod.xn, 

tem  seneum  :  qui  fuit  signum  curationis  rael,  et  antea  quandoque  erant  adversarii  ^*' 

pra^fatffi,  non  causa  :  unde  Dominus  Moysi  Israelilarum;  quia   tu  es  qui  liberas  ab 

ibid.  8.   dixit,  Fac  serpentem  «neum,  et  pone  eum  omni  malo.  lllos  enim,  puta   /Egyptios,        9 

pro  signo;  ad  commemorationem  mandati  locustarum  et  muscarum  occiderunt  mor- 

legis  tuoe,  id  est,  quatenus  signo  illo  ad-  sus.  Ex   quo  elicitur,  quod   aliqui  ^Egy- 

moniti,  de  cetero  memores  essent  prsece-  ptiorum  obierunt  ex  punctionibus  morsi- 

ptorum  legis  quam  dedisti  per   Moysen.  busque  muscarum   ac   locustarum  :  quod 

7  Qui  enim  conversus  esf ,  id  est,  quicumque  D  tamen  in  Exodo  non  legitur  evidenter.  Et 
ex  filiis  Israel  poenituit,  et  poenitendo  ser-  non  est  inventa  sanitas  ani/nce,  id  est  vitae 
pentemque  seneum  intuendo  curabatur,  animali,  cor^/m  .•  quia  curati  non  sunt,sed 
nonper  ]ioc  quod  videbat,  id  est  non  vir-  occisi;  nec  anima  eorum  poenituit.Yerum- 
tute  illius  senei  serpentis,  sanabatur,  sed  tamen  ad  tempus  suspendit  et  interrupit 
per  te  omnium  salvatorem,  id  est  virtu-  Deus  plagas  .Egyptiorum;  sed  impoeniten- 
te  tua  divina,  qui  salvas,  non  omnes,  sed  libus  paulo  post  graviores  inflixit.  Quia 
cunctos  qui  salvanlur.  Juxta  quem  sensum  dignicrant  ob  duritiam  et  impoenitentiam 

Ps.  cxuv,  ferlur  in  Psalmo  :  Allevat  Dominus  omnes  suam,  ab  hujusmodi  plagis  exterminari. 

qui  corruunt,  et  erigit  omnes  elisos.  Por-  Filios  autem  tuos  adoptivos  Hebraeos,  qui       io 

ro  Deo  proprium  est  salvare.  Qui  in  Isaia  de   suo  excessu   poenituerant,  nec  draco- 

/s.  xLv,2i.  testatur  :  Deus  justus  et  salvans  non   est  nuyn,nec  venenatorum,  scilicet  ignitorum 


14 


544 


ENARRATIO    IN   CAP.    XVI    LIBRI   SAPIENTLE. 


ART.    XVI 


34 


serpentium,  vicerunt  dentes,  id  est,  mor- 
siis  dentiiim  non  occiderunt.  Denique  dra- 
00  serpens  quidam  esl,  et  maximus  inter 
serpentcs,  sicut  elephantus  inter  bruta 
terrae,  et  gryphus  inter  aves.  Misericordia 
erdm  tua  adveniens,  id  est  illis  succur- 
rens   per   senei  serpentis  intuitum,   sicut' 

A'i(m.  XXI,  praedictum  est,  sanabat  illos,(\m  pceniten- 
tes  confugerunt  ad  Moysen,  deprecantes  ut 
oraret  pro  eis. 
{{  Tmmemoria  enim  sermonum  tuorum,  id 

est  propter  oblivionem  verborum  ac  prse- 
ceplorum  tuorum,  exterminabantur  :  sic- 
que  quod  dicitur,  Immemoria.  una  est 
dictio.  Yel  duac  sunt  dictiones,  ut  sit  sen- 
sus  :  In  memoria,  id  est  ad  hoc,  ut  de 
celcro  memores  sint  corde  et  opere  ser- 
moiHim  tnorum,  exterminabantur,  id  est, 
l»debantur.  Et  velociter  sanabantur,  qui 
poenitebant,  per  modum  pra^habitum.  Yel, 
Kxferminabantur,  id  est,  quidam  occide- 
bantur,  ut  aiii  qui  sanabanlur  memores 
tui  essenf  :  et  ita  quaun  is  quod  dicilur. 
Kxterminabantur,  el,  Sanabaufui',  vidcatur 
ad  eosdem  referri,  tamen  ad  diversos  re- 
ferlur.  juxta  unam  regularum  Tichonii. 
Juxfa   qneui    mo(hnn    fertur   in  Psalmo  : 

/'.s.  ..xxvii,  Oinim  occideref  eos,  ciua^rebanf  eum:  et 
revertebantur,  et  dilucuht  veuiebanl  ad 
eum.  Xe  in  attam,  id  est  prorundaui,  gra- 
vem  et  obstinafam,  incidentes  oblivionem 
majeslalis  el  beneficenlise  tuae,  non  pos- 
sent  tuo  uti  adjutorio,  id  esl,  omniuo  iu- 
habiles  fierent  el  inepli  ad  impelianchim 
aiixilia  pielalis  ac  graliir  tiia'.  .Xcinpe  (lui 
ingiatiis   est  de  piKleritis  donis,   futuris 


indignus  esl. 


i2 


Etenim  neque  herba  medicinalis   nalii- 

ralis,  neque  malagma,  id  est  medicamen- 

tuin   seu   emplastrum  artificiale,  snnavit 

illos  a  morsu  serpeuliiiin,  el  nnilto  ininus 

a  vulneribus  aniinaruin;.v((/  tai(s,Doniine, 

srrmo,  qui  sanat  omnia,  id   est    imperi- 

iiiii  liniiii.  Sic  enim  in  Scriptiiris  sumiliir 

sermo,  seu  verbmn  :  jiixla  ilUid  in  Psalmo, 

/'s.cxt.viii,  Ignis.  grando,  nix,  glacies,  spirilus  procel- 

^-  lariim,qu;e  faciunl  verbuin  ejiis;  ilemque, 

Pj. cii,2o.  Henedicilc   Domino,  angcli  cjus,  putentcs 


A  virtute,  facientes  verbum  illius.  Et  Apo- 
stolus  dicit  :  Portansque  omnia  verbo  vir- 
tutis  suae.  Qui  sanat  omnia  qu»  sananlur: 
vel  qusedam  de  omnibus,  seu  omnia  quan- 
tum  in  se  est.  Etenim  dixisse  Dei,  fecisse 
est,  secundum  Hieronymum.  Et  idem  est 
aliquid  fieri  Deo  volente,  et  Deo  agenfe, 
secundum  Augustinum.  Profundius  tamen, 
per  sermonem  Dei,  intelligitur  Yerbum 
Patris  seterni :  de  quo  ad  Hebraos  ait  Apo- 
stolus  :  Yivus  est  sermo  Dei,  et  efficax. 
Hic  sermo,  Salvator  est  mundi  :  per  quem 

B  sicut  Pater  omnia  fecit,  sic  cuncfa  refecit. 
Tu  es,  Domine,  qui  vitce  et  mortis  habes 
potestatem,  id  est,  vitam  naturae,  vitam 
gratia^,  vitamque  gloria>  dare,  conservare, 
atque  auferre  potes.  Yifam  quippe  naturae 
auferf  directe.  tanquam  inalum  pcenae;  vi- 
tam  gratiic.  indirecte  et  permissive  ;  vitam 
gloriae  nunquam  aufert  a  Beatis,  quamvis 
de  potentia  absoluta  hoc  possit;  sed  ab 
liis  qui  ad  horam  ad  eam  admissi  credun- 
liir.  iil  Paulus  et  Moyses,  abstulit  eain. 
Ilinc  ait  in  Apocalypsi  :  Habeo  claves  inor- 

C  tis  et  inferni.  E'  deducis  ad portas,  id  est 
ingressum,  mortis,  et  reducis  :  id  est.  cor- 
poraliter  quos  vis  occidis,  el  eosdem  dum 
vis.  ad  nutiiin  rursus  vivificas.  Quod  et 
(^hristus  inter  homines  corporaliler  con- 
versans,  saepius  feciUel  inulto  frequentius 
per  suos  discipulos.  Unde  :  Ego,  inquit, 
occidam,  et  ego  vivere  faciam.  Ad  porlas 
demnm  spirilualis  mortis,  non  nisi  per- 
inissive  dediicit.  Porla?  vero  morlis  corpo- 
lalis.possiint  cliam  dici  infiiinitales  incii- 
rabilcs  et  lelales.  Insuper  ad  porlas  morlis 

D  infernales  cfficienler  deducit  eos  (|iii  in 
ciilpa  moriunltir  inorlali :  et  quos  vult,  ex 
speciali  gratia  inde  reducit  :  juxta  illud 
primo  llegiim.  Deducit  ad  inferos,  el  re- 
(liicil. 

I/omo  autcm  occidit  quidcm  pcr  mali- 
tiam,  id  est  per  propriam  al(|U('  sponta- 
iicam  pravilatem  cogitationis,  affeclionis, 
loculionis,  commissionis,  aiil  omissionis, 
animam  suam.  morle  ciilpa'  :  de  qiia 
loqiiiliir  Christus,  Dimille  mortuos  sepe- 
lire  morluos  suos;  alquc  in  Apocalypsi, 


Hehr.  i,  3. 


Ibid.wM. 


13 


1!  Cor.  XII 
2-4;  Exod 
xxxiii,  1  1. 
23. 
Apoc.i,  IS. 


Malth.  IX. 

lS,i5; /,|(C. 
VII,   14,  15; 
Joann.   xi, 
43,  44. 
Ac/.  IX, 40; 

xx,y-ie. 

/>eu(.xxxii, 
39. 


1  lleg.  ii,(>. 
tl 


Matth.w», 


ENARRATIO   IN   CAP.    XVI   LIBRI   SAPIENTI^. 


ART.    XVI 


545 


Apoe.  tn,  1 


Joh  XVI,  23 


15 


Pi.CXXXVIII, 

7. 

Jonsei,  3. 
Jbid.iS. 


16 

Exod.y,^. 


lbid.\ii,'l{ 


Nomen  habos  quod  vivas,  sed  mortiuis  es. 
Et  ipsa  malitia  formaliter  est  mors  ani- 
mge;  sed  in  quantum  ex  propria  oritur  vc- 
luntate,  dicitur  homo  per  ipsam  malitiam 
suam  occidere  animam.  Nec  potest  altcr 
occidere  animam  hominis  hujus  aut  ali- 
cujus  allerius,  nisi  dispositive,  et  homine 
isto  volente,  cujus  peccatum  est  aliquo 
modo  vohintarium.  Ideo  nulla  nocebit  ei 
adversitas,  nulla  tentatio,  nulla  injuria,  si 
non  dominetur  ci  propria  culpa,  vel  con- 
sensus  illicitus.  Et  quum  exierli  spiritus, 
non  revertetur  :  id  est,  quum  anima  de 
corpore  per  mortem  exierit,  non  redibit 
in  illud  de  lege  communi,  naturalique  cur- 
su  :  quamvis  supernaturaliter  possit  cor- 
pori  suo  rursus  uniri.  Ideo  sanctus  Job 
dixit  :  Viam  per  quam  non  rcvertar,  am- 
bulo.  Nec  revocabit  quis  anirnam.  qucB  re- 
cepta  est  a  Deo,  qui  corpori  eam  immisit : 
id  est,  post  exitum  a  corpore,  alicui  re- 
ceptaculo,  secundum  suorum  exigentiam 
meritorum,  deputata  est  a  judice  Deo.Por- 
ro  de  receptaculis  animarum,  quae  et  quot 
sint,  quarto  Sententiarum  tractatur.  Jam 
equidem  sunt,  infernus,  purgatorium,  lim- 
bus  puerorum,  et  regnum  coelorum.  Sed 
ante  Salvatoris  adventum,  fuit  et  limbus 
patrum.  Sed  tuam  manum,  id  est  potesta- 
tem,  effugere,  impossibilc  est  :  juxta  quod 
ait  Psalmista  :  Quo  ibo  a  spiritu  tuo?  et 
quo  a  facie  tua  fugiam?  Ideo  Jonas,  qui 
fugit  a  facie  Domini,  deprehensus  fuit  in 
mari.  Hinc  consultissimum  est,  ut  qui  Om- 
nipotentis  manum  non  valemus  effugere, 
non  cessemus  ad  ejus  pietatem  obedienter 
humiliterque  confugere. 

Negantes  enim  tenossc  impii,  puta  ^Egy- 
ptii,  quorum  rex  dixit,  Nescio  Dominum, 
per  fortitudinem  brachii  tui  flagellati  sunt 
variis  plagis,  sicut  expositum  est ;  novis 
aquis,  et  grandinibus ,  et  pluviis,  persecu- 
tionem,  id  est  debitam  punitionem,  passi 
sunt,  et  per  igncm  consumpti ,  id  est  per 
aquas,  grandines,  pluvias  insolito  modo 
generatas  et  supervenientes.  Nam  et  flu- 
vii  J^gyptiorum  computruerunt,  et  suas 
ripas  forsitan  cxeuntes,  damna  intulerunt 

T.  7. 


A  eisdem.  Et,  ut  legitur  in  Exodo,  Dominus    Exod.ix, 
phiit  super  terram  .'Egypti  grandinem  co-  ^^'^^•-*- 
piosam  ac  maximam,  et  simul  ciim  gran- 
dine  descendit  ignis  et  discurrentia  fulgu- 
ra  :  cx  quibus  multi  iEgyptiorum  exstincti   ibid.  23. 
sunt. 

Quod  enim  mirabile  erat,  in  aqua,  quce  17 
omnia  exstinguit,  specialiter  ignem,  cui 
sua  frigiditate  et  humiditate  contrariatur, 
plus  ignis  valebat  :  id  est,  ignis  ille  qui 
simul  ferebatur  cum  grandine  et  pluvia, 
intensius   viguit   et   gravius  nocuit   ipsis 

B  i-Egyptiis,  quosdam  eorum  incendendo,  et 
terrse  nascentia  qua^dam  vastando.  Vin- 
dex  est  enim  orbis  justorum,  id  est,  uni- 
versitas  creaturarum,  te  jubente,  ulcisci- 
lur  justorum  injurias,  et  contra  injustos 
consurgit,ac  Creatoris  inhonorationem  pa- 
rata  est  vindicare.  Quoda^n  enim  tempore,  18 
dum  scilicet  /Egyptii  variis  plagis  punie- 
bantur,  mansuetabatur  ignis,  id  est,  vim 
sui  caloris  non  exercebat  in  qusedam,  ut 
subditur,  ne  comburerentur  qucn  ad  im- 
pios  missa  erant  animalia,  id  est,  ne  par- 

C  va  ac  vilia  animalia  a  Deo  missa  ad  puni- 
endos  /Egyptios,  Isederentur  ab  illo  igne 
qui  ferebatur  mixtim  cum  grandine ;  sed 
ut  ipsi  videntes,  id  est,  ut  /Egyptii  con- 
spicientes  qualiter  ignis  illc  non  egit  in 
illas  bestiolas  ipsis  nocivas,  sed  eorum  ju- 
menta  utilia,  scilicet  equos,  boves,  vaccas, 
combussit,  scircnt  quoniam  Dei  Judicio 
patiuntur  persecutionem,  id  est,  ex  tanto 
signo  adverterent  quod  Deo  jubente  pate- 
rentur  hujusmodi  plagas.  Et  quodam  tem-  19 
pore  in  aqua  super  virtutem,  id  est  ultra 

D  naturalem  vim  suam,  ignis  ardebat-undi- 
que,  quando  videlicet  ignis  simul  cum  im- 
bre  et  grandine  ferebatur,  ut  dictum  est,  ut 
iniquam  terrce  nationem  exterminaret,  id 
est,  iEgyptios  dire  vexaret,  et  quosdam  eo- 
rum  occideret. 

Pro  quibus,  id  est  vice  et  loco  tantarum  20 
plagarum,  angelorum  csca,  scilicet  manna 
ministerio  angelorum  exhibito  ac  descen- 
dente,  nutrivisti  populum  tuum  Israel,  et 
paratum  panem  de  coelo  prcestitisti  illis 
sine  labore.  Nam  angeli  formaverunt  man- 

35 


m 


ENARRATIO   IN    CAP.    XVI   LIBRI   SAPIENTLE. 


ART.    XVI 


31 


na  in  coelo  aerio,  et  fecerunt  illud  simul 
cum   rore  descenrlere.  Filii    autem  Israel 

Exod.wu  collegerunt  manna,quod  erat  quasi  semen 

'^'^  ^''  coriandri,  et  inde  lecerunt  panes  :  ita  quod 
sine  eorum  labore  manna  pervenit  ad  eos. 
Omne  ddectamenlum  in  se  habentem,  et 
omnis  saporis  suavitatem.  Naturalis  sapor 
mannse  fuit  unus:  De  quo  scriptum  est  : 

ibid.nM,  Mane  ros  jacuit  per  circuitum  castrorum, 
et  apparuit  in  solitudine  manna  minutum, 
et  quasi  pilo  tusum  in  similifudinem  prui- 
nge  super  terram  :  quod  erat  quasi  semen 
coriandri  album,  gustusque  ejus  quasi  si- 
milse  cum  melle.  Idcirco  quod  dicitur  hic, 
liabuisse  omne  deleclamentum  et  omnis 
saporis  suavitatem,  non  erat  nalurale,  nec 
ex  nalura  et  vi  uiannBe,  sed  divina  virlule: 
qucinadmodum  etiam  ipsum  manna  in  se 
(ut  diclum  est)  dulce,   videbalur  iuiquis 

iViini.  x!ci,  insipidum  :  qui  dixerunt,  Anima  nostra 
nauseat  super  cibo  isto  levissimo.  Justis 
vero  et  Deo  gratis  sapiebat  (juasi  omnium 
habens  saporum  suavilatem.  Hinc  subdi- 

21  tur  :  subsfantiam  enim,  id  esl  opulentiam 
tuam,  ef  dufcedinem,  id  esl  piam  et  ca- 
rilativam  munificenliam  tuam,  quam  in 
filios  adoptivos,  quales  tunc  erant  mulli 
in  Israel,  habes,  ostendebas  per  tam  prjp- 
clarum  miraculuin,  el  delicalam  justorum 
illorum  refectioncin  :  ef  deserviens  manna 
uiiiu.^icujusque  justi  volunfafi ,  ad  (juod 
quis(]ue  volebaf,  converfebatur ,  id  est  ad 
priebenduin  lalcin  saporem,qualeni  laliuin 
quisque  optavil,  sapiendo  nunc  ut  panis, 
nunc  ut  carnes,  nunc  ul  pisces. 

22  }six  aufem  et  (/lacies,\(\  est  nix  el  gran- 
dines  (qua>  sunt  aqua»  congclaliP,  et  cuin 
igne,  ul  dicluin  esl,  descendebanl),  susfi- 
nebant  vim  ignis,  et  non  tabescebanf,  id 
est,  absque  sua  corruplione  el  ii(|Mcra(li()- 
ne  suslinehanl  supernaturaliler  ignis  il- 
lius  calorem  ;  ut  scirent  (juoniam  fruclus 
inimicori(/ii  (\rferminabal  if/nis,  id  esl. 
quatcnus  filii  Israel  adverlcrenl,  et  super 
hoc  gralias  Deo  referrent  zelo  juslilia», 
quod  ignis  ille  ardens  in  grandine,  et  in 
pluvia  coruscans,  destriixil  lerr»  nascen- 

23  lia   .Kgypliorum.    IIoc  aufcm    ifcrum,   uf 


A  nutrirentur  justi,  ignis  etiam  suce  virtutis 
oblifus  esf  :  id  est,  hoc  rursus  mirabile 
fuit,  quod  ignis  suam  naturalem  actionem 
non  exercuit  in  quibusdam.  ut  justi  nutri- 
rentur  ex  his,  quae  ignis  (ut  naturaliter 
poluissel)  non  consumpsit.  Aliqui  autem 
exponunt  istud  de  Anania,  Azaria,  Misa- 
ele  :  quos  ignis  fornacis  non  laesit.  ut  nii-  zjan.in.oo. 
trirentur,  id  est,  in  vita  manerent,  atque 
reficerentur.  Alii  applicant  istud  ad  filios 
Israel  in  .Egyplo,  qui  habitabant  ibi  in 
terra  Gessen  :  quani   ignis  ille  .Egyptios    Exod.w, 

B  vastans,  non  intravit,  nec  Hebra^oruni  Ise-  "^" 
sit  jumenta,  quum   tamen  naturaliter  se 
forsilan  diffudisset  in  terram  Gessen,   et 
laesisset  ibidem  pecora  Hebra?orum. 

Creatura  enim  etiam  inaniinata  fibi  fn-  24 
cfori  deserviens,  excandescit.  id  est,  acui- 
tur,  et  quasi  ira  fervens,  inlense  movelur, 
in  formentu7n,  id  est  ad  inferenduin  pce- 
nas,  adversus  injustos,  id  est  ipsis  injustis 
ac  reprobis.  non  ad  bonum  correctionis, 
sed  ad  maluin  extremje  perditionis  eorum; 
ef  lenior,  id  est   mitior  ac  convenienlior, 

C  /if  ad  benefacicndum  pro  his  rjui  ili  fe 
confidunt,\d  est  sperantibus  in  te,  ad  pro- 
fecluin  ac  salulem  ipsorum,  finaliler  la- 
nicii  ad  honorem  et  gloriam  tui  ipsius.  qui 
es  universorum  ullimus  finis,  ad  quem 
oinne  bonum  esl  referendum,  qui  el  pro-  p,or.  xm, 
pler  le  ipsum  operatus  es  omnia.  '" 

Proptcr  hoc  et  tunc  omnia  fransfigura-       23 
f(i,  id  est  ignis,  a(|ua.  inanna.  de  (juibus 
jain  diclum  esf,  mutala    tunc  a  nalurali 
cursu.  proprielate,  ef   actione,   ita   quod 
ignis  in  aqua  plus  viguit,  sicuf  pra^habi- 

I)  luin  cst.  (iiit//ium    nutrici  grafiw  tuir.  id 
est  lua'  graliosilali.  scu  gratiosae  voluntali 
omnihus  pi'0vidcnli,  deserviebanf .  obedi- 
cndo  cidem  ad  nuluin,  ad  volunfafei//  ho- 
rum  (jui  a  te  desiderafi  sunt,  id  est  juxla 
dcsiderium  el  pclitionem   filioruni   Israel, 
quoiiiin  pi(»rcctiiin  cl  saliitcin  sj)ecialiler 
(lcsidcrasti  :  dc  (iiiibus  loculus  es  M(nsi  : 
Ouis  dcl  lalem  eos  habere  mcnlein.  iil  be-  /k-ui  v.id. 
ne  sil  eis?  Et  alibi  per  Prophctam  :  1'finam  /».xi.viii,in. 
alfendisses  mandala  mea.  i't  scirenf  filli      2(} 
lui .  (juos  dilcrisfi,  Domine,  id  esf   filii  Is- 


ENARRATIO   IN   CAP.    XVI   LIBRI   SAPIENTI^.    —   ART.    XVI  84^ 

rael  specialiter  tibi  cari,  quibus  in  veteri  A      Itaque,  quod  ait,  Oportet  ad  ortum  lucis 

Testaniento  niuUa  et  magna  beneficia  spe-  te  adorare,   non   est  inlelligendnm   qnod 

cialia,  tam  spiritualia  quam  corporalia  tri-  seciindum  legem  Moysis  jussum  aut  lici- 

DeM<.  IV,-.  biiisti.  De  quibus  scriplum  est  :  Non  est  tum  fuerit  adorare  vcrsus  orientem,sed  ad 

/6irf.vii,c,  alia  natio  tam  grandis;  et  rursus,  Te  elegit  occidentcm  :  quia  et  tabernaculum  Moysis 

^'            Dominus,  ut  sis  ei  populus  peculiaris  de  templumquc   Salomonis    respiciebant    ad 

cunctis   populis   qui   sunt   super  terram,  occidentem,  et   ab  oriente    intrabatur   in 

quia  dilexit  vos  Dominus.  Quoniam  non  ea.  Nam  in  Exodo  jussum  fuit,  versus  oc-  a.  Exod. 

nativitatis  fructus  ■pascnnt   liornines,  id  cidentem  fieri  adorationem   :   et   hoc,  ut  ^^."^/,'^1,,' 

est,  quod  non  soli  fructus  nati  ex  terra,  populus  Israel  veri    Dci  cultor,  a   genti-  ic 

ipsos  homines  alunt ;  sed  senno  tiius,  id  bus  distingueretur,  qui  fere  omnes  versus 

est  tua  instructio  et  doctrina,  //os  qui  in  orientem   orabant,  ad   honorem    solis   ac 

te  crediderunt  fide  formata,  conservat  in  B  planetarum,  qui  omnes  ab  illa  cceli  parte 

esse  statuque  gratise  ac  virtutum  :  et  sic  super  terram  ascendunt.  Hincab  Ezechiele 

spiritualiter  reficit  atque  vivificat  eos,  jux-  increpantur,  qui  versus  orientem  orabant.  Ezech.sM, 

;6irf.viii,3,  ta  illud  :  Non  in  solo  pane  vivit  homo,  sed  Hinc,  qiiod  dictum  est,  Ad    ortum  solis, 

Matth.  iv,  jj^  Qjnni  verbo  quod  procedit  de  ore  Dei.  non  denotat  situm  Ioci,sed  certam  tempo- 

/acoi.  1,21.  Ideo  admonemur  per  Apostolum  :  In  man-  ris   horam  :  de   qua   loquitur   Isaias,  De  /«.  xxvi.n. 

suetudine  suscipite  insitum  verbum,  quod  niane  vigilabo  ad  te;  et  Psalmista,  Mane    Ps.y/6. 

potest  salvare  animas  vestras.  adstabo  tibi,  et  videbo.  Unde  et  in  Eccle- 

27  Quod  enirn  ab  igne  iion  jjoterat  extcr-  siastico  legitur  :  Sapiens  cor  suum  tradet     EccU. 
minari,  scilicet  manna,  quod  coquebatur  ad  vigilandum  diluculo,  ad  Dominum  qui  ""'"' 
et  indurabatur  ad  ignem,  statim  ab  exiguo  fecit  illum. 

solis  radio  calefactum  tabescebat,  id  est  li-  Sic  ergo  oportet  adorare,  et  Deo  regra- 

28  quefiebat,  ut  notum  omnibus  esset,  quo-  C  tiari.  Ingrati  enim  spes,  tamjuam  hiber-  29 
niam  oportet  proevenire  solem  ad  benedi-  nalis,  id  est  hiemalis,  glacies  tabescet  :  id 
ctionem  tuam  :  id  est,  quatenus  cunctis  est,  spes  ingratorum  non  consequetur  sa- 
filiis  Israel  innotesceret,  quod  ante  solis  lutem ;  sed  sicut  glacies  calore  cito  dissol- 
ortum,  adspectum,  seu  elevationem  no-  vitur,  sic  illa  privabitur  optato  effectu  ;  e^ 
tabilem  super  nostrum  horizontem,  vel  disperiet  tanquam  aqua  supervacua  :  id 
antequam  sol  magnum  in  terra  calorem  est,  omnino  peribit,  et  ipse  ingratus  dam- 
produceret,  opoi  tuit  eos  accedere  ad  colli-  nationem  incurret,  sicut  aqua  superflua 
gendum  manna  :  quod  vocatur  benedictio  defluendo  cito  percurrit  ac  deficit.  Hinc 

Dei,  id  est  donum  ab  eo  gratis  exhibitum.  dictum    est   supra  :   Spes  impii  tanquam  5ap.  v,  is. 

Unde  et  Abigail  primo  Regum  ait  ad  Da-  lanugo;  et  in  Psalmo,  Iter  impiorum  peri-    p«.  i,  6. 

_[/?«(/. XXV,  vid  :  Accipe  benedictionem  ancillae  tiiae,  bit.  In  Jobquoque  legitur  de  iniquo  :  Ecce  /o6xl,28. 

^^"           id  est  escam  quam  attuli  ad  te.  Hinc  in  D  spes  ejus  frustrabitur  eum,  et  videntibus 

Exod.xM,  Exodo  fertur  :  Colligebant  mane  singuli,  cunctis  prsecipitabitur.  Sic  et  spes  perfi- 

''■           quantuin  sufficere  poterat  advescendum;  dorum  .ludseorum,  regem  Messiam  adhuc 

quumque  incaluisset  sol,  liquefiebat.  Bt  prajstolantium,  et  Domino  Jesu  Christo  in- 

ad  ortum  lucis  te  adorare,  id  est  statim  gratissimorum,  quse  spes  frigore  infideli- 

sole  oriente,et  radios  super  terrain  diffun-  tatis  atque  duritia  obstinationis  instar  gla- 

dente,  te  invocare,et  grates  tibi  refundere  ciei  constricta  est,  apparente  Sole  justitise 

pro  beneficiis  tuis.  Christo  Domino  penitus  confundetur. 


548 


ENARRATIO   IN   CAP.    XVII   LIBRI   SAPIENTI^.    —  ART.    XVII 


ARTICULUS   XVII 


ELUCIDATIO   CAPITULI    SEPTIMIDECIMI    :    MAGNA   ENIM   SUNT   JUDICIA   TUA,   DOMINE. 


7. 

Aom.  XI, 33, 


Apoc.\\\i. 


OUAM  diversimode  Deus  se  habeatcirca 
clectos  et  reprobos,  hic  docetiir.  Ma- 
gna  enim,  id  est  sancta,  justa,  sapientia- 
lia  et  praeclara,  .su?ii  Judicia  tua,  Doiiii- 
ne,  id  est  decreta  sapientiae  atque  justitiae 
tuae,  seu  earumdem  elTectus,  in  rationali- 
bus  creaturis,  censurae  quoque  sapientiae 

Pi.  XXXV,  tuae  in  temetipso.  Unde  ait  Psalmista  :  Ju- 
stitia  tua  sicut  montes  Dei ;  judicia  tua 
abyssus  multa.  Hinc  ciamat  Apostolus  :  0 
altiludo  diviliarum  sapienliac  et  scienliae 
Dei  I  Quam  incomprciiensibilia  sunt  judi- 
cia  ejus,  et  invesligabiles  viae  ejus !  Unde 
el  in  Apocalypsi  lertur :  Magna  et  mirabilia 
sunt  opera  tua,  Domine  Deus  omnipotens; 
justa  et  vera,  judicia  tua.  Ilorum  judicio- 
rum  ratio  potest  esse  occuita,  non  autem 
injusta.^"/  inenarrahilia  verba  (ua,'\A  est, 
verba  illa  interna,  quic  tu,  Deus,  in  cordi- 
bus  loqueris  electorum,  plene  exprimi  ne- 
queunt :  pr«sertim  prolundiora  illa  cloquia 
et  secrcta,  quac  melius  intelligi  possunt 
quam  eloqui.  Unde  et  sanctus  Apostoliis 

iicor.xii,  ariirmat  se  audivisse  arcana  verba,  quae 
non  licel  hoinini  loqui.  In  Ecclesiastico 
quoquc  oratur  :  Keple  Sion  inenarrabilibus 
verbis  tuis.  Frequenter  etiam  per  verba 
designantur  lacta,  scu  opcra  (ju;e  signili- 
canlur  per  vcrba  :  qua'  Dei  opcia  fiequcn- 
ler  inenarrabilia  sunl.  Proyler  Inrc  indi- 
sciplinala'  animm  erravcrunl  :  quae  tua 
judicia  non  verentur.  nec  tuis  obediunt 
verbis,  sed  incult;e  sunt  moribus  atque 
indomitae  :  qualcs  luerunt  .Egyptii.dc  qui- 
bus  subjungitiir  : 

Dinti  c/ti/ii  jicrsNa.su>n  hahc/il  i/ii(jui,  id 
est,  quoniam  sibi  ipsis  pcrsuaserunt  pos- 
se  dominari  nationi  sancta%  id  est  Israe- 
liticae  plcbi.  (iiiain  putabanl  non  posse 
liberari  a  Deo  suo  de  servilule  ipsorum; 


4. 

Eccli. 

XXXVl,   1( 


A  vinculis  tenebrarum,  id  est  infidelitatis  et 
errorum  suorum,  et  longce  noctis,  id  est 
obslinatae  excaecationis,  compediti,  id  est 
mente  ligati  et  capli;  vel,  Yinculis  tene- 
brarum  palpabiliiim  quas  sustinuerunt,  et 
longae  noctis,  quia  tribus  diebus  duravit  Exod.x,ii. 
illa  caligo,  ut  legitur  in  Exodo;  inclusi 
sunt*  tectis  :  quia  intra  tantum  tempus  '  sub 
nullus  se  movit  de  loco  suo  ;  fugilivi  : 
qiiia  timore  imminentium  plagarum,  quan- 
doque  liinc  indc  fugerunt ;  pcrpelua'  pro- 
videntia'  jacuerunt,  id  est,  divinae  provi- 

B  denliae  eranl,  vellenl  nollcnt,  subditi  et 
prostrati,  sustinendo  inevitabiliter  poenas 
quas  Deus  eis  inferre  praeordinavit. 

Et  duni    pulant  sc   latcrc  in  ohscuris        3 
peccatis,  id  est  divinae   providentiae"  non 
patere  in  occiiltis  peccatis.  qiue  vel  secre- 
le,  vel  in  tenebris   faciunl.  juxla  illud  : 
Kl   dixi  :  Forsilan  tenebrae  conculcabunt  Ps.cxxxvi^ 
me ;  et  nox  illuminatio   mea    in    deliciis 
meis.  Dc   quibus   ait  Propheta  :  Ouorum  /s  xxix.is. 
siinl  in   tenebris  opera,  et  dicunt  :  Domi- 
nus  non  vidct.  Tcnctfroso  ohlivionis  vela- 

G  mcnto  dispersi  sunt,  id  est  propter  suam 
teterrimam  oblivionem.  qua  oblivisceban- 
tiir  Dci :  (jua  corda  eorum  erant  operla  lan- 
(piam  velamcnto.  sicut  ait  Apostolus,  Te-  Ephes.xw 
ncbiis  obscuratiim  habcnlcs  cor;  pavcnlcs  '*' 
//orrcnde,  id  cst,  lcn  ibilitcr  formidanles 
ex  plagis  immincntibus  aut  inriictis,  et 
cu)n  admiratione  nimia  perturbati  :  quia 
(Ic  lanla  sua  devastatione  ac  dejeclionc 
inaximc  mirabanlur  ac  tiirbabantur.  vi- 
(lciitcs  filios  Isracl.  (pios  paiilo  anle  pro 
iiihilo    icpulabant    et    oppresscrunt,   lam 

D  inopinatc  superiores  eis  effeclos,  seu  de- 
supcr   dcfensatos   :  ita  quod    rex   .Egypti 
conipulsus  esl  veniam  poslulare  a  Moyse,  Exod.xm, 
et  Iiberalioncm  a  plagis  immissis.  ,  ,7 


ENARRATIO   IN   CAP.    XVII   LIRRI   SAPIENTI^. 


ART.    XVII 


549 


i  Neque  enim  quce  continebat  illos  spc-  A 

lunca,  sine  timore  custodicbat  :  id  est, 
etiam  in  suis  latibulis  in  qu»  confugcrunt, 
ex  plagarum  horrore  vehementer  lime- 
bant;  quoniam  sonitus  desceudens,  id  est 
de  aere  veniens,  puta  tonitruum,  vel  qui- 
cumque  aeris  fragor,  perturbabat  illos  : 
homines  enim  in  adversitatibus  et  diffor- 
tuniis  positi,  faciliter  perterrentur;  et  pcr- 
soniv  tristcs  illis  apparentes ,  pavorem  illis 
prwstabant.  Homines  quippe  formidolosi 
etangustiis  pleni,  patiuntur  in  somno,  imo 
et  in  vigilia,  tempore  noctis  prsesertim,  B 
imaginationes  terribiles ;  et  ssepe  apparent 
eis  miserabilium  personarum  phantasma- 
ta,  timorem  eis  incutientia  :  ad  quod  dse- 
mones  ssepe  cooperantur.  Ideo  fertur  in 
f^.LxxMi,  Psalmo  :  Misit  in  eos  iram  indignationis 
^^"  suae,  immissiones  per  angelos  malos.  Nam 

et  sanctus  Job  in  percussionibus  positus, 
/oftvii,  14.  dixit  :  Terrebis  me  per  somnia.  Bt  ignis 
^  quidemnulla  vis  poterat  illis  luraen  pra'- 
bcre  :  id  est,  ignis  nulla  sua  claritatc  aut 
vi  poterat  .Egyptiis  lucem  exhibere  triduo 
illarum  palpabilium  tenebrarum,  propter  C 
nimiam  densitatem  earum;  nec  sidcrum 
limpidce  flammce,  id  est  clarae  scintillati- 
ones  et  irradiationes  stellarum,  illurnina- 
re  poterant  illam  noctem  horrendam  tam 
diu  durantem  :  vel  quia  aer  capax  non 
fuit,  nimium  ingrossatus,  ut  aliqui  di- 
cunt ;  vel,  ut  potius  creditur,  quoniam 
sicut  Deo  jubenle  sol  radios  suse  lucis 
subtraxit  /Egyptiis  tribus  diebus,  sic  pla- 
neta3  et  stellse  noctibus  illis. 
6  Apparcbat  autem  illis  subitaneus  ignis 

timore  plenus.  Hoc  dispensative  continge-  D 
re  potuit  ad  majorem  iEgyptiorum  afflicti- 
onem,  ut  suam  inspicienles  dispositionem 
et  cladem,  ad  modicam  moram  gravius 
angustiarentur.  Unde  subjungilur  :  et  ti- 
more  percussi  illius,  quce  non  videbatur, 
faciei,  id  est,  valde  perterriti  imaginaria 
apparitione  facierum  miserabilium,  quse 
in  veritate  non  aderant,  cestimabant  dete- 
riora  essc  cjuce  videbantur,  id  est,  pula- 
bant  quod  magis  periculosa  et  nociva  es-- 
sent  quae  apparebant,  quam  erant  :  sicut 


communiter  putant  hi,  quibus  lalia  appa- 
rent  in  somno. 

Et  magicie  artis  appositi  erant  dcrisus:        1 
id  est,   ceteris  miseriis  et  flagellis  ^Egy- 
pliorum  apposuit  Deus  irrisiones  et  con- 
fusiones  magorum  et  malcficorum  :  quos  Exod.wi, 
Pharao  advocavit,  ut  resisterent  Moysi:  coe-  "'  *''  ^^' 
peruntque  ei  resistere,  sed  defecerunt,  non 
valendo  producere  scinifes,  ut  dicitur  in   ihid.  \m, 
Exodo.  Et  paulo  post  fucrunt  vulnerati  ul-  '*■ 
ceribus   vesicarum   turgentium,  ila   quod /6irf.ix,  n. 
stare  non  poterant  coram  Moyse,  nec  se 
ipsos,  nec  alios  adjuvare,  ut  patet  in  Ex- 
odo.   Hinc   additur  :  ct   sapientice  glorice 
correctio  :  id  esl,  Deus  addidit  illis  cor- 
rectionem  vanse  gloriationis,  qua  de  sa- 
pientia  magorum  gloriabantur  :  quam  glo- 
riationem    Deus    correxit   cum    contume- 
lia,  ostendens  magorum  insipientiam,  per 
confusibilem  ipsorum  vulnerationem  prse- 
fatam.  Illi  enim,  scilicet  magi,  ciui  promit-       8 
tebant  timores  et  perturbaliones  expellere 
se  abanima  languente,  id  est,qui  prsesum- 
pserunt  et  asseruerunt  quod  ab  ^Egyptiis 
expellerent    anxietates   et   inquietudines, 
quas  sustinuerunt  ex  plagis  Dei,  hi  cum 
derisu  pleni    timore  languebant,  id   est, 
sicut  et  ceteri  vulnerati  fuerunt,  ac  territi 
ex  flagellis  Altissimi.  Nam  etsi  nihil  illos       9 
ex  monstris  perturbabat,  id  est,  quamvis 
magi  illi  non  terrebantur  ex  monstrorum 
terribilium  facierum  apparitione,  quoniam 
assueti  erant  lalia  ssepe  videre  :  quemad- 
modum  Balaam, alloquente  eum  asina  sua,  Num.xji», 
non  fuit  turbatus,  utpote  talibus  monstris  '^'^^- 
assuetus,  secundum  Augustinum ;  transitu 
animalium,et  serpentium  sibilatione  com- 
moti,  tremebundi  peribant  :  quia   post- 
quam  in  se  ipsis  experti  fuerunt  acerbi- 
tatem  plagationis  eis  inflictse,  coeperunt 
timere,  etiam  solo  adspectu  ac  sonitu  ani- 
malium  nocivorum.  Hinc  ad  Timotheum 
scribit  Apostolus  :  Quemadmodum  Jannes   iirjm.m, 
et  Mambres  restiterunt  Moysi,  ita  et  hi  re-  *'^" 
sistunt  veritati.  Sed  ultra  non  proficient  : 
insipientia  enim  eorum  manifesta  erit  om- 
nibus,  sicut  et  illorum  fuit.  ^7  aerem  qucm 
nulla  rationc  cjuis  effugere  posset,  id  est, 


550  ENARRATIO   IN   CAP.    XVII   LIBRI   SAPIENTLE.    —   ART.   XMI 

sine  cujus  respiratione  nemo  potest  vive-  A  clum  ab  intro  minor  est  exspccta(io,\6.  est, 

re,  negantes  se  viclere  :  non  quod  aer  sit  dum  ex  se  ipso  minus  confidit  se  auxilia 

exteriori  visu  directe  visibilis,  sed  medi-  adepturum,  minusque  ea  exspectat,  majo- 

ante   luce    perceptibilis  :  quem,  durante  rem  putat  potentiam  ejus  causce,  de  qua 

densitate  palpabilium  tenebrarum,  ita  per-  tormentum  prcestat  :  id  est,  eum  ex  cujus 
cipere  non  valebant.                                     ,    consideratione  concipit  metum  et  afflicti- 

Frequenter  enim  pra^occupant  pessima,  onem  in  corde.  reputat  esse  potentiorem 

id  est,  maxima  poenalia  mala  sai^pe  prseve-  ad  nocendum  sibi.  quam  est,  et  graviora 

niunt,   seu    citius  adesse  putantur  quam  piifat  sibi  ab  illo  imminere  adversa,quam 

adsint,  redarguente  conscientia,  id  est  ex  imminent.  Timor  namque  dejicit  eum,pu- 

remorsu  proprise  conscientise,  qua  impius  sillanimemque  constituit  :  sed  et  ipsa  ir- 

sibi  suorum  conscius  vitiorum  suspicatur  refrenata  passio  timoris,  a  recto  abducit 
sibi  assidue  adversa  instare,  quae  se  noscit  B  judicio  rationis,  sicut  et  ceterae  passiones. 

10  promeruisse.  Quum  slt  eniia  timida  ne-  Denique  his  concordat   quod  apud  Job 
fjuitia,  id  est,   timidum  faciat  hominem,  h'giliir  :  Sonitus  terroris  semper  in  auri- ^oft  xv.ii. 
ratione  pra?tacfa  :  propfer  quod  fures  et  bus  impii ;  et  quum  pax  sit,  ille  insidias 
lalrones   semper   sunt   pavidi,   metuentes  suspicafur.    Ilemquo  :   Angustia    vallabif    /bid.a. 
jugiter  deprehendi;  dat  testimonium  con-  impiiim,  sicut  regem  qui  parafur  ad  prap- 
rfem>?a^a,  id  est,  accusat  se  ipsam,  et  juste  lium.  Ouod  etenim  impius  infulit  alleri, 

se  damnari  tesfatur  afque  puniii  ipi^a  sua  siispicafur  sibi  posse  inferri.  Kconlra,  ni- 

inordinala   formidine.  Alii  habenl  :   Dala  hil  quieliiis  innocente  sinceraque  mente, 

est  in  omnium  condemnalionem,  id  est,  a  qua?  sicul   non   nocuil   proximis,  sic  nec 

Dco  judice  ordinalur  ad  ipsorum  reorum  sibi  pra^siimit  nocendum  esse  ab  illis.  Minc 

punilionem    el   condemnalionem.  Inordi-  innocenfia,  jusfilia,   sapienlia  vera,  pra- 
nalus  elenim  animiis,  sibi  ipsi  freqnenler  (\  slanl  fiduciam  et  confidenliam  bonam,  et 

esl  giavis;  el  limor  quem  parif  ncqnitia  in  impcrferrifiim  sfatuunf   animum.  Propter 

suo  subjecto,  cst  qua^dam  ejus  punifio.  qnod  ail  Scripliira  :  Fiigil  iinpiiis  neminc    prov. 

Semper  enim  pra'sumil  sceva  perturfxi-  persecjuenfe ;  juslus  aulem  (jnasi  leo  con- '"'^"'' '" 

ta  conscientia  :  id  est,  conscientia  neqni-  fidens,  absque  terrore  erit.  El  riirsus  Sa- 

tiosa  jiigiler  suspicatur.  pra^siipponil.  seu  pienlia  ail  :  Qiii  me  audierit,  absijue  ter-  ibi,i.\.n. 

putat    sibi    adfutura    ct    propin(|na    csse  rore  qiiiescet,  et  abundanfia  perfrnelur, 

dura  f(>rociaqiie  lormenla.  Sicqne  palilnr  malorum  limore  siiblafo.  Inde  habetur  de 

supplicia  anfeijiiam  venianf  :  sicnl  ef  Leo  .luda.  qiii  cum  fralribus  siiis  non  vere  ac- 

Papa  festafur,  qnod  rea  conscientia  inlra  cnsabalur  de  fnrto  :  Accedens  aulem  pro-  (;en.\u\, 

se  palitnr   qnid^juid  Dei   bonilale  differ-  pius.   confidenter  ait.  Aristoleles  qnoque  '*" 

11  lur.  Nihil  enim  est  timor  hujusmodi  inor-  faleliir,  quod  hi  qui  melius  habent  se  in 
dinatus,  ex  nequilia  oriens  cum  sua  ma-  D  divinis,  siinl   fiduci»  melioris. 

Ire,    pnfa    nequitia,    nisi  prwsumjitionis         Sequilur  de -Egypliorum  punilione. ////       13 

prjBfal;p,qua  quis  prava  conscienlia  suspi-  autcm  cpd  in  potcntem  vcncre  noctcm,  id 

caliir  sibi  inslarc  formcnla,  (idjutorium  :  est  .Egyplii,  qui  inciderunt  in  tempiis  il- 

qnia  fovet  et  auget  talem  prsDsumplioneiii,  Ind  lenebrosum  palpabilium  lenebrarum, 

quam  causal   neqiiilia.  Est  quoque  limor  cl  al>  infimis  ct  al)  allissimis  supervenien- 

hie p7-oditio cogitationisaua:iliorum:qu\a.  (cm  :  id  esl,  qua>  nox  causabalur  parfim 

ex  timore  solet   procedere  Iremor  corpo-  ex  lerra  et   aqiia.  id  esf  ex  vaporibus  el 

ris,  pallorque  viiltns,  adiilalio  el  hnmilia-  cxhalalionibiis  asccndcnlibiis  dc  ferra  et 

lio  quHMlam  :  cx  (jiiibus  manifcslafiir,qiiod  aqna,et  ingrossautibns  acrein  ;  partim  vc- 

limens  cogilat  (jnaliter  possit  obtinere  an-  ro  ex  causa  allissima,  scilicet  divino  im- 

12  xilia  conlra  imminentia  sibi  adversa.  K(  pciio,    angelicoque   minisferio,  alque   ex 


ENARRATIO    IN   CAP.    XVII    LIBRI    SAPIENTI^. 


ART.    XVII 


551 


spissitudino  nubium,illuminalioncm  aeris  A 
impedientiuni,  ut  aliqui  dicunt  :  vcrius 
tamen  pu(atur,quod  cx  supernaturali  sub- 
traclione  radiorum  solariuin;  eumdem  som- 
miin  donmenies,  id  est  somnum  gravem  et 
U  taediosum,  nocti  illi  consimilem  ;  aliquan- 
do  monstrorum  eis  in  somno  terribiliter 
apparentium,  ut  dictum  est,  exagltahan- 
tur  timore ;  aliquando  animca  deficiehant 
traductione ,  id  est  separalione  a  corpore. 
Nam  intra  triduum  illud  multi  ^l^gyptio- 
rum  prse  timore  et  angustia  obierunt;  et, 
ut  narrant  Hebrsei,  multi  quoque  ex  filiis  B 
Israel,  qui  nolebant  exire  ^Egyptum,  tunc 
obierunt.  Ideoque  Deus  tam  diu  prolraxit 
tenebras  illas,  ne  .^i^gyptii  mortem  perci- 
perent  Hebrseorum.  Vel,  Animae  TEgyptio- 
rum  deficiebant  traductione,  id  est,  nimia 
terribilium  rerum  imaginatione,  quasi  ex- 
tra  se  ducebantur,  debilesque  fiebant.  Su- 
hitaneus  enim  illis  ^Egyptiis,  et  inspera- 
tus,  id  est  improvisus,  timor  supervenerat 
ex  plagis  eis  inflictis.  Talis  autem  timor 
plus  torquet,  quoniam  jacula  praevisa  mi- 
nus  feriunt.  Nam  in  Exodo,  ubi  de  plaga  C 
tenebrarum  illarum  tractatur,  non  legitur 
Deus  prseadvisasse  ^Egyptios  de  hac  pla- 
ga  :  sicque  improvise  creditur  eis  su- 
pervenisse.  —  Prseterea  nox  illa  vocatur 
potens  :  primo,  quia  tam  diu  duravit;  se- 
cundo,  quia  tenebrosissima  fuit ;  tertio,  ra- 
tione  suorum  eifectuum  prsedictorum,  per 
quos  ita  afflixit  iEgyptios. 

15  Deinde  si  quisquam  ex  illis  decidisset 
ex  timore  in  terram,  custodiehatur  in  car- 
cere  sine  ferro  reclusus  :  id  est,   in  loco 
quo  cecidit,  mansit  absque  vinculis  ita  de-  D 
tentus,  ac  si  fuisset  incarceratus.  Nam  tri- 

^icorf.  X,  bus  diebus  nullus  illorum  se  movit  de 
loco  suo,  nec  vidit  proximum  suum.  Et 
sumitur  hic  si,  pro  quia,  quemadmodum 

16  in  verbis  sequentibus.  Si  enim  ruslicus 
quis  erat,  aut  pastor  pecorum,  aut  agri  la- 
borum  operarius,  id  est  cultor  agrorum, 
quales  utique  multa  millia  fuerant  in.Egy- 
pto,  prwoccupatus,  id  est  improvise  prse- 
ventus,  esset  tenebris  illis,  et  lapsus  in  eas 
in  agro,  aut  alibi  ubicumque,  ineffugihi- 


lem  sustinebat  necessitatem  :  id  est,  inevi- 
tabiliter  cogebalur  manere  in  loco  illo, 
evadere  nequiens,  nec  cerncre  valens  quo 
irel.  Una  enim  catena,  id  est  conclusione  17 
et  detentione,  tenehrarum  illarum,  omnes 
iEgyptii  crant  colligati,  non  valentes  lo- 
cum  mutare  :  et  ita  erant  attoniti  ac  for- 
midolosi,  quod  quidquid  audierunt,intulit 
eis  timorem  :  quemadmodum  homo  velic- 
menter  formidans,  terretur  ex  sonitu  folii, 
aut  strepitu  muris.  Hinc  subditur  : 

Sive  spiritus,  id  est  ventus,  sibilans, 
aut  inter  spissos  arborum  ramos  avium 
sonus  suavis,  aut  vis  aquce  decurrentis 
nimium,  id  est  sonus  causatus  ex  cursu 
aquarum,  aut  sonus  validus  prw.cipitata-  18 
rum  petrarum,  id  est  lapidum  a  sursum 
projectorum  deorsum,  aut  ludentium  ani- 
malium  cursus  invisus,  id  est  factus  extra 
intuitum  yEgyptiorum  illorum,  aut  mu- 
gientium  valida  bestiarum  vox,  aut  reso- 
nans  de  altissimis  montihus  echo,  utpote 
ex  repercussione  ve{\e\n^\  deficientes  fa- 
ciebant  illos  prce  timore,  id  est,  debilita- 
bant  zEgyptios,  qui  ex  prsedominante  ti- 
more  jugiter  suspicabantur  sibi  grandia 
imminere  pericula. 

Omnis  enim  orhis  terrarum,  id  est  totus  19 
mundus,  limpido  illuminabatur  lumine, 
id  est  claro  lumine  solis,  et  non  impeditis 
operibus  continebatur :  id  est,  proprios  ac- 
tus  expedite  naturaliterque  exercuit,  dem- 
pto  territorio  ^Egyptiorum.  Unde  subjun- 
gitur  :  Solis  autem  illis  superposita  erat  20 
gravis  nox,  durans  per  triduum.  Alibi  ve-  Exod.^,'^. 
ro  dies  et  nox  consueto  cursu  fiebant.  Ima- 
go  tenebrarum,  ciuce  superventura  illis 
erat  :  id  est,  nox  illa  fuit  figura,  imago 
et  signum  infernalium  tenebrarum  :  in 
quas  erant  desccnsuri  post  vitam  hanc, 
quia  non  fuerunt  conversi,  saltem  pro  par- 
te  majori.  Ipsi  ergo  sibi  erant  graviores 
tenebra',  :  id  est,  propria  incredulitate  ac 
obstinatione  plus  obtenebraverunt  se  in- 
tus,  quam  forinsecus  obscurabantur;  suis- 
que  sceleribus  fuerunt  sibi  causa  quod 
corrucrunt  in  tenebras  infernales,  tempo- 
ralibus  illis  tcnebris  graviores. 


^52  ENARRATIO   IN   CAP.    XVIII  LIBRI   SAPIENTI^.    —   ART.    XVIII 


R' 


ARTICULUS  XVIII 


DECLARATIO    CAPITULI    OCTAVIDECIMI    :    §ANCTIS    AUTEM   TUIS    MAXIMA   ERAT   LUX. 


ECITANTUR  adhuc  in   isto  capitulo  A  sit  in  aere,  mota  ab  angelo,  et  viam  quam  Exod.x^y, 

effectus   divinse  justitiae   circa  -Egy-  ante  non  ambulaverant,  ipsis  monstravit ; '■'■ 

ptios,  effectus  quoque  pietatis  divinap  cir-  et  solem  sine  la^sura  boni  hospitii  pra'sti- 

1  ca  Hebrgeos.  Sanctis  autem  tuis,  scilicet  tisti,  id  esf,  contulisfi  eis  in  die  ducatum 

filiis  Israel,  inter  quos  erant  aliqui  sancti  solis  sine  Ispsura,  per  columnam   nubis,    ibid.wn, 

et  justi,  aliorum  comparalione  porpauci,  qua?  in  die  viam  monstravit,  et  contra  so-  *'• 

maxima  erat  lux :  (\\x\^  non  ■&o\\\n\  \\\y\\w\-  lis  ardorem  ac  kesionem  super  Hebraeos 

nabantur  forinsecus  sole  isfo  maferiali,  vi-  obumbravif,  refrigerium  eis  pra?stans  :  so- 

sibili,sed  multo  salubrius  intus,Sole  sapi-  lem,  inquam,  boni  liospitii,  quia  duxit  ad 

5ap.v,6.  entiae  :  de  quo  supra  dixerunt  iniqui,  Sol  bonum  liospitinm  aerem  illustrando.  Non 

intelligenfia^  non  est  ortus  nobis.  Ouamvis  quod  filii  Israel  hospilabanlur  in  via  illa 

aulem  sol  malerialis  non  luxit  eis  splen-  in  doniibus  aliorum  ;  sed  in  propriis  ten- 

didius  quam  aliis  genlibus,  tamen  dicitur  B  foriis  papilionibusque  manserunl,  ubi  nu- 

eis  maxima  lux  fuisse,  juxla  consuetudi-  bes  quievil  :  quoniam  juxta  motum  et  qui-  ib\d.xv,n, 

Ezech.    nem   Scripturarum,   in  quibus  luininaria  elem   nubis.  procedebanl  el  quiescebant,  ^=i-^^"""'' 

XXXII, 7,8.  cadi  dieuntur  obscurari,dum  homines  qui-  j^roul    omnia   ista   in  Kxodo   per  divcrsa 

bus  lucenf  incidunf  in  magna  adversa.  cl  narranlur  capilula. 

/*.xxx,26.  clarius  relucere,  dum  hoinines  piospcran-  l)i<ini  quidcia  illl ,  pula  .Kgyptii,  carcre       4 

tur.  Zi7  Aoriort  (/<</r/t'//?,scilicel  Ilebr;pornin,  larc  solis.  qua  cariierunl   in  triduo  illo; 

voccm  audiebant  .Egypfii  eis  viciniores,  inleriori  quoque  illuininafione  Solis  jusli- 

quia  Hebr,Ti  alla  voce  Deum  laudabanl  :  liio.   Imo   iniqui    omnibus   Dei   beneficiis 

sed  figuram,  id  est  personas  et  pra3scnlia-  sunt   indigni,  el   pane  quo  vescuntur.  el 

lem  lineamenlorum  corporiim  eorumdem  aere  quem  respirant,  el  lerra  qiiain  cal- 

imaginem.  tion  ridchant  .F.gyplii    in   prse-  cant.  Et  pati  can-cron  tcncljrannn ,  id  est 

fafis   fenebris  friduo  consfiluti.  Ff  <juia  C  aerein    illum   tenebrosissimum,   quo   fan- 

non  ct  ipsi  eadem  passi  sunt,  id  est,  ex  quain  in  carcere  lenebanfur,  non  valentes 

(juo  llebra^i  non  siinf  punili   per  easdeni  se  movere  de  \oco ;  r/ui  inclusos  custodie- 

plagas,  per  quas  .'Egyplii  puniebanliir,  w^-  bant  filios  tuos,  id  esf,  filios  Israel  diu  fe- 

ynificahant,  id  est,  magnifice  laudabant.  nueniiil  in  terra  sua  sic  coarclafos,  quod 

2  tc,  Domine;  ct  f/td  anlc  hrsi  crant,  id  esl  eain   egrcdi    non   valebanl,  pcr  (juos  inci- 
Ilebnei  ab  .Egypliis  miiltipliciler  injiiriati  picbat  incorrupluin   lc<jis   lumoi    wr«//,s- 
alqiie  afflicli  in  rebus,  personis,  alqiie  in-  dari,  id  est  splendor  et  verifas  legis  .Mo- 
fanlulis  suis,  quia  non  lcedebantnr  plagis  saica^,  qu.e  dala  esl  a  Deo  in  monle  Sinai,  Axorf.xsxi, 
VEgypliorum,  </ratias  tibi  agehant ;  cl  ut  el  qiiin(|iiagesimo  die  posf  exifum  de .Egy-     ■""'• 
essel  differcntia  inter  eos  ef  .Egyptios,  tc  plo  ccepla  esl  dari ;  imo  in  .Egypfo,  quaii- 
/><v<m  »e/e^a///,  id  esf,  fe  veruin  Deum  in-  do  Deiis  pnrccpif  .Moysi  qiialiler  doccrel  ;6irf.  xn,  i- 
vocabanl,  /Egyplii  vero  deos  suos.                D  filios  Isracl  riluiii  cclcbrandi  manducandi- "  ' 

3  Proptcr  <juo<l  ignisardcntem  columt)a)n  qiie  pascha.  cl   qualilcr  sanctificarel  Deo /fcirf.xm,». 
ducem  hahuerunt  ignota;  via'  :  id  esl,  dc-  oiniie  piimogeniliim  filiorum  Isracl.  pcco- 


Exod.  XIII, 
21. 


'' disli  cis  coliiinnam  ignis,qu»  cos  praeces-      riiin(|uc  eoriim,   proul  in   Exodo  legitur. 


ENARRATIO   IN   CAP,    XVIII   LIBRI   SAPIENTI^. 


ART.    XVIII 


553 


Quamvis  autem  lex  Moysis  primo  data  sit 

filiis  Israel,  consequenter  tamen  hoc   fa- 

ctum  est  ad  aliarum  gentium  illinninatio- 

nem  :  quia  et  multi  gentilium  ante  adven- 

tum  Chrisli  fuerunt  ad  eam  conversi ;  vel 

saltem  unum  verum  Deum  ex  ea  colere  di- 

dicerunt  :  sicut  et  Ptolema?us  rex,  ad  cu- 

jus  instantiam  translati  sunt  libri  veteris 

Testamenti.  Deinde  per  Christum  et  ejus 

Apostolos,  libri  legis  ac  Prophelarum  ad 

totius  mundi  profectum  deducti  sunt. 

S  Quum  cogitarent  M§yT^\'\\,  justorum,  id 

est  Hebrseorum,  occidere  infantes,  id  est 

masculos    infantulos    submergere  :   quod 

non  solum    cogitaverunt  ac   decreverunt, 

Exod.\,±i.  sed  et  opere  compleverunt  ad  tempus,  ut 

legitur  in  Exodo;  et  tino  exposito  filio,  sci- 

yAirf.11,2,3.  licet  Moyse,  qui  fuit  in  fiscella  positus  in 

;6irf.  5-10.  flumine,e^  liberato,  id  est  sublato  de  aqua 

ad  imperium  filise  Pharaonis,  ut  in  Exodo 

describitur  :  quod  factum  est  in  tradu- 

ctioncm  illorum,  id  est  ad  exstirpationem 

et  mortem  /Egyptiorum,  qui  per  Moysen 

suntvastati;  vel,  In  traductionem,  id  est 

eductionem    Hebrajorum    per   Moysen   ex 

Mgypto.  MuUitudinem  filiorum  abstulisti, 

ihid.xw^io.  id  est,  primogenitos  .'Egyptiorum  occidi- 

sti,  in  pcenam  crudelitatis  eorum  commis- 

sa3   in   Hebrseorum    infantulos,    prout    in 

Exodo  recitatur  ;<?;!  pariter  illos  perdidisti 

in   aqiia    vcdida,  id  est,   in  mari    Kubro 

ibid.xiv,  submersisti  .'Egyptios. 

'  "g  nia  enim  nosc,  in  qua  omne  primogeni- 

tum  i^Egypti  percussum  esl,ante  cst  cof/ni- 

ibid.%i,\.  ta  a  patribus  nostris.  Deus  enim  praedixit 

8; XII,  1-27.  g^^  Moysi,  ct  per  Moysen  prsenuntiata  est 

universo  populo  suo,  nt  in  Exodo  legitur. 

Ut  verc  scientes  patres  nostri  quibus  ju- 

ramentis,  id  est   promissionibus  Dei  ju- 

ramento  firmatis,  crediderunt  :  nam,  ut 

Gen.  XII, 7;  patct  iu  Gcuesi,  Deus  frequenter  promisit 

sri-^xxvini  atque  juravit  sanctis  patriarchis,  Abrahse, 

13.  Isaac,  Jacob,  dare  eorum   posteritati  ter- 

ram  promissionis;  animoequiores  essent, 

id  est,  longanimius  sustinerent  dilationem 

impletionis  promissionum  illarum,  placa- 

tioresque  essent  interim  in  adversis. 

7  Suscepta  est  autem  a  populo  tuo  sanitas 


A  quidem  justorum,  id  est,  a  populo  Isracl 
gratanter  acceptata  est  liberatio  sui  ipso- 
rum,  qua  a  plagis  jEgyptiorum  erepti  sunt; 
injusforum  auteia  extcrminaiio,  id  est, 
cliam  devastationem  vEgyptiorum  populus 
tuus  gralanter  accepit,  gaudens  zelo  justi- 
tia;  dc  adversariorum  suorum  punitionc  : 
juxta  quod  scriptum  est,  Lsetabitur  justus  />«.lvii, ii. 
quum  viderit  vindictam.  Sicut  enim  lce-  8 
sisli  adversarios  nostros  /Egyptios,  sic  el 
fios  2^rovocans  ad  amorem  tuum,  et  ad  gra- 
tiarum  actionem,  maf/nificasti  per  multa 

B  et  magna  beneficia  alque  iniracula. 

Absconsc  cnim  sacrificabant  justi  pueri        9 
bonorum  :  id  est,  filii  Israel  posteri  san- 
ctorum  Patriarcharum,  occulte  in  .Egypto  Exod.\n,6. 
immolabant  agnum  paschalem,metu/Egy- 
pliorum,  ut  Exodus  refert ;  et  justitice  le- 
gcm,  id  est   praeceptum  illiid  justum  de 
agno    paschali,  unanimiter   impleverunt. 
Postea  quoque  legem  Moysis  concorditer 
acceperunt,  atque  implere  proposuerunt, 
dicentes  Moysi  :  Loquere  tu  nobis,  et  au-  jbid.K\,\o. 
diemus;  et  postea,  Omnia  quae  locutus  est  /Atrf.xxiv, 

C  Dominus,  faciemus,  et  erimus  obedientes.  ^' '" 
Similiter  bona  et  mala  recepturos  justos  : 
id  est,  audientes  quod  justi  interdum  pa- 
terentur    non  solum   prospera,    sed    item 
adversa,  concorditer  disposuerunt  hoc  ac- 
ceptare ;  Pfl^r/yam  dccantantes  laudcs,  id 
est,  Deo  omnium  creatori  super  lioc  lau- 
des  et  gratiarum  actiones  canentes  :  Juxta 
illud  Judith  :  Non  ulciscamur  nos  pro  his  JuditUmw, 
qiise  patimur;  sed  reputantes  peccatis  no-  -''•  ^^- 
stris  hgec  ipsa  supplicia  minora  esse,  fla- 
gella  Domini,  quasi  servi  qui  corripimur, 

D  ad  emendationem,  et  non  ad  perditionem 
nostram  evenisse  credamus. 

Resonabat  autem    inconveniens  inimi-       10 
corum  vox,  id  est  confusa  et  deordinata 
vociferatio  .f]gyptiorum,  in  suis  plagis  ulu- 
lanlium  et  insanientium;  et  ficbilis  aiidie- 
batur  planctus  ploratorum  infantium,  id 
est  ^'Egyptiorum,  qui  deplorabant  primo-  Exod.y.\\, 
gcnitos    suos    occisos.    Yerumtamen   pri-  ^**' 
mogeniti   sic  occisi,  non  fuerunt   oinnes 

'     infantes,  imo  multi  eorum  fuerunt  virilis 
ffitatis.Vel  sensus  est,  quod  audiebatur  fle- 


554 


ENARRATIO  IN   CAP.    XVIII   LIBRI   SAPIENTLE.    —   ART.   XMH 


Exud.  xu, 
29. 


bilis  seu  miserabilis  vox  inianlium  plorato-  A 
rum,  id  est  frequenter  plorantium  :  quia  in 
plagis  illis  infantes  et  pueri  .Egyptiorum 

11  assidue  [XehsLWi.  Simili  autem  painaservus 
^Egvpfius  cum  domino  suo  iEgyptio  affii- 
cfiis  est  :  quoniam  servi   communicabant, 
dominis  suis  in  vitiis  oontra  filios  Israel; 
ct  popularis,   id  est  vulgaris,  homo  cum 

12  reffe  Pharaone  similia  passus  est.  Simili- 
tcr  ergo  omnes  ^Egyptii.  nohiles  et  ignobi- 
les,  uno  nomine  mortis,  id  est  violenta 
morte  occisos,  mortuos  haljebant  iunumc- 
raljilcs  .•  et  sumitur  hic,  Omnes,  collecfive,  B 
non  distributive.  ilinc  legitur  in  E.xodo  : 
Factum  est  in  noctis  medio,  percussit  Do- 
minus  omne  primogenilum  in  terra  .Egy- 
pli.  a  primogenilo  Pharaonis,  qui  sedebat 
in  soiio  ejus,  usque  ad  primogenitum  ca- 
ptivcT,  quae  erat  in  carcere,  et  omne  pri- 
mogenitum  jumenlorum.  Nec  enim  ad 
scpcliendum  morluos  vivi  sufficiebant :  si- 

/6i</.  30.  quidem  in  lola  .Rgyplo  non  erat  domus  in 
qua  non  eral  mortuus;  (juoniam  uno  mo- 
menlo,  id  est  improvise  ac  subito,  (jva' 
erat  pncclarior  tiatio  coruui,  ca-tcrminata  C 
esl,  id  est,  nobiliores  .Flgypliorum  simul 
cum  rege  suo  in  mari  Uubro  submersi 
sunt. 

De  omnibus  e.nim  .Egypliis  non  credentes 
Deo  vcro  ac  }Ao\^'\,  propter  beneficia,  quse 
Deus    im|)en(lit    .Egypliis.    liberando   eos 
frequenlcr  a  piagis  inriictis  :  post  (piarum 
ccssalionem  manseiunl   in  suis  duriliis; 
tunc  f/uum  primum  fuit   extcrminium, 
id   est    inlerfectio,   prl niot/eititorum,  spo- 
ponderunt  po/mlutn  Dei  se  csse,  id  est.  ex 
magna  formidine  ca'periinl  se  Deo  sul)ji-  D 
cere,  et  ejus  oinnipotcntiam  confileri,ejus- 
que  gialiam  implorare.  Tunc  enim  Piiarao 
dixit  ad  .Moysen  el  Aaron  :  .\heunles  bene- 
dicite  mihi.  Urgebanlqiie  .Egyplii  egredi 
populum  Dei,  dicenles  :  Omnes  morieniiM  . 
Unde  legilur  Dominus  pranlixisse  ad  Moy- 
scn  dc  Pharaone  :  Descendent  omnes  servi 
lui  isli  ad  me,  el  adorabunt  me,  dicenles  : 
Egredere  tu,  et  oninis  popuius  qui  subje- 
clus  esl   lilii. 
14  Dum  cnim  medium  silentium  contincret 


/Airf.  xv,4. 


13 


/hid.  VIII 
13,  31  :  IX 
33;  X,  l',l. 

Ibid.  VIII 
J5,  32;  IX 
3.t;  X,  20. 


;6i</.xii,3J 
/hid.  33. 


/bid.  XI,  8 


oinnta,  id  est,  cuncta  ista  inferiora  in  no- 
cturno  essent  silentio  :  quod  medium  fuit 
inler    exordium   et   terminum   noctis;  et 
nox  in  suo  cursu  medium  iter  haberet,  id 
est,  in  medio  esset  suse  durationis,  consi- 
stentis  in  continuo  fluxu,  quum  sit  de  nu- 
mero  successivorum.  Unde  jam  allegatum 
est  :  Faclum  est  autem   in   noctis  medio,    Exod.\n, 
percussit  Dominus   omne   primogenilum.  "'■ 
Omnipotens  sermo  tuus,  id  est  unigenitus       15 
Filius  tuus,Verbum  aeternum,  cujus  oculis  5e6r.iv, 13. 
oninia  nuda  suut  et  aperla  :  de  quo  ait 
Propheta,  Verbo  Domini  cadi  firmali  sunl;    /•«.  xxxn, 
et  Deus  l'afer,  Eruclavil  cor  meum  verbum  ^p^  ,^,,^,  ., 
bonum;  Domine,  exsiliens  de  calo,  a  rc- 
f/alibus  sedibus,  id  est  caleslibus  thronis, 
venit;  durus,  id  esl  rigorosus  et  juslus, 
dcljcllator  .^gyptiorum,  iii  mediam  exter- 
minii  terram  /irositivil,  id  est,  a  summo 
ca'lo  in  omneni  lerram  .Egypli  descendit, 
et  quasi  saliens  celerrime  venil,non  locum 
mutando,  sed  per   angelum  suae  justilise 
rigoreui  in  .Egyplios  exercendo.  Aliqui  ve- 
ro  per  omnipolenlem  Dei  sernionern,  intel- 
ligimt  jussioncni   Dci   de  occisione  -Egy- 
pliorum. 

(iladiusacutus,\A  esf  similis  ensi  omnia       16 
incidenfi  :  quia  cuncta  qua?  tefigil,  inler- 
fecjf.  .Nain   et   de  increafo  Dei   Patris  ser- 
mone  ail  Apostolus,  quod  penelrabilior  sil    Hebr.  iv, 
omni  gladio  ancipiti.  Insimutatum,  id  est  '"' 
vcnim,  non   ficlum,  impcrium   tuum  de 
-Kg\l)li(uum   inlerilu  /Mrtans,  id  est,  se- 
cum    ferens   el  exsequens;   ct  stans  per 
effeclum  sua>  juslilia*,  rcplevit  omnia,  id 
est  (iiKcdam  de  omnibus,  morte  :  quia  in 
(|ualih('t  domo  .Egypliorum  occidit  primo-   K.rnd.\». 
gcnitum  uniim,  Deo  sic  |)rovi(lente  quod  ^" 
in    qualihel  doino   fuit  primogenilus  ali- 
quis;  et  usr/ue  ad  coehtm  attingcbat  stans 
iii    tcrra.   Conslal   quod   increatus   sermo 
Dci  sit  incirciimsci  iptns.  sicut  et  Paler,  et 
omnia    impleal.    .\ngelus   vero   exseculor 
altingcbal    us(|iic   ad    ca'lum    aerium,    et 
(|iioiisque  se  sua  aclio  exlendchat.  Angeli 
enim  dicunlur  esse  in  loco  dcfinilive;  el 
sic  in  uno,  quod  Udu  in  alio,  quoniain  ubi 
operantur,  ihi  sunl. 


ENARRATIO   IN   CAP.    XVIII   LIBRI   SAPIENTI^.    —  ART.    XVIII  555 

17  Ti(nc  continuo  visus  somniorum  malo-  A  quod  omnis  nniltitudo  sanctorum  ost,  et 
rmn  turbaverunt  illos,  ?,q.\\\qqX  M^s^^^^w^,  in  ipsis  est  Dominus  :  cur  olevamini  supor 
tam  in  occisione  primogenitorum,  quam  populum  Domini  ?  prout  Numerorum  sex- 
paulo  ante  :  qu»  visiones  imaginariae  et  todecimo  scriptum  est.  Et  commotio  in 
horrenda?,  erant  prsesagia  occisionum  mox  eremo  facta  cst  multitudinis,  id  est  sedi- 
futurarum,  aut  signa  praesentium,  et  ex-  lio  mullorum  contra  Moysen  et  Aaron  :  non 
citationes  dormientium  ad  percipiendum  solum  ducenlorum  quinquaginla  virorum,  Num.\si, 
mortem  primogenitorum;  et  timores  su-  qui   cum   Core    fuerunl,    et    thurificando  "^' ^''" 

18  pervencruiit  insperati.  Et  aJius  alibi pro-  combusli  fuerunl ;  sed  et  mullorum  mil- 
jectvs  semivivus,  id  est  medius  mortuus  :  lium,qui  absorplis  Dalhan,  Abiron  et  Core 
id  est,  alius  hic,  alius  ibi  impellebalur  a  a  terra,  commoli  sunt  valde.  Unde  in  Nu- 
plaga  sibi  inflicta,  sive  ab  angelo  percu-  meris  legitur  :  Murmuravit  autem  omnis  ibi<n\. 
tiente;  propter  qiiam  moriebatur,  causam  B  mulliludo  filiorum  Israel  sequenli  die  con- 
demonstrabaf  mortis:\d  est,  tam  violenta,  tra  Moysen  et  Aaron,  dicens  :  Vos  inter- 
improvisa,  atque  horribili  morle  nslende-  fecislis   populum   Domini.    Sed   non  dlu 

bat,  quod  ob  impietatem   in  inlantes  He-  pcrmansit  ira  tua,  id  est,  poena  propler 

br»orum  commissam  (qui  infantuli  erant  hoc  scelus  a  Deo  illis  inflicla,  cito  sortita 

hinc  inde  in  flumen  projecti),  taliter  mo-  est  finem. 
10       riebalur.  Visiones  enim,  ciuo'  illos  turba-  Propjerans  enim  homo  sine  querela,  id       21 

verunt   in    somno,   et   immittebanlur,  ul  est  Aaron,  ponlifex  justus,  deprecari  pro 

creditur,  ab  angelis  tenebrarum,  juxla  il-  po2oulis,(\\x\  murmuraverunl,  alque  incen- 

/>«.  Lxxvii,  lud    in  Psalmo,  Immissiones  per   angelos  dio  puniebantur,  y^ro/t^rr/^v  servi/afis  sua; 

^^"  malos;  /m'c  prcvraonebanf ,  id  est,  plagam  scufum,  id  est  spiritualem  armaluram  sui 

hanc  designabant,  ut  tactum  est,  ne  i?%y-  pontificalis  officii,  utpote  orationem  :  ar- 
ptii  nescii  c^uare  mala  patiebantur,  peri-  C  ma   etenim   sacerdolis,   sunt  orationes  et 

rent,  id  est,  SBternaliter  damnarentur,  ne-  lacrimae,  ut  sanctus  ait  Ambrosius;  et per 

scienles  ob  quam  culpam  suam,  mala  illa  incensum  deprecationem  allcgans,  id  est, 

pcenalia  sustinebant :  per  qu»  Deus,  quan-  thurificando  exorans  cum  allegalione  me- 

tum  in  se  fuil,  ex  sua  pielate  immensa  ritorum  sanctornm  Patriarcharum  :  quo- 

admonuit  ipsos,  ut  per  tormenta  illa  suas  rum  merita  allegavit,  ut  oratio  sua  illorum 

adverterent  culpas,  et  poeniterent,  ac  cre-  meritis  exaudibilior  fieret.  Allegans  quo- 

derent,  sicque  per  temporalia  illa  suppli-  que  (ut  probabile  est)  promissiones  divi- 

cia,  evaderent  sempiterna.  nitus  factas  Abrahae,  Isaac,  et  Jacob,  pro 

20  Tetigit  aufcm  func  :  non  quando  filii  posteris  eorum,  de  introductione  ipsorum 

Israel   erant   adhuc  in    .'Egypto,  sed   diu  in    terram   promissionis.    Sic   namque  et 

post,  quando  fuerunt   in  deserto  :   quod  Moyses  allegans  oravit,  quando  filii  Israel     Exod. 
totum  lempus,  fuit  tempus  perrectionis  ad  D  aureum  vilulum  adoraverunt.  Restitit  ira\  '"'^"'  '^' 

terram  promissionis.  Ideo  sic  exponendum  id  est  punitioni  mmmnvdilovxxm,  et  finem 

est  :  Tunc,  quando  erant  in  via  ad  obli-  imposuit  necessitati,  id  est  angustiae  mor- 

nendam  terram  eis  promissam,  tetigit  ef  tis,  quam  mulli  tunc  sustinuerunt;  ostcn- 

justos,  scilicet  filios  Israel,  inter  quos  fu-  dens  quoniam  fims  est  famutus  :  per  hoc 

erunt  aliqui  justi,  toitatio  mortis,  id  est  namque   quod    lam  ferventer  oravit  pro 

iV!(m. XVI,  murmuratio  contra  Moysen  et  Aaron,  mor-  murmurantibus  contra  ipsum  adversariis 

if  42^  '*'  ^^  digna,  ac  morte  punila.  Qua  tentalio  suis,  et  quod  tam  cito  ac  mirabiliter  exau- 

/6!rf.3i-33,  fuit  ambitionis  atque  invidise  :  quoniam  diebatur  a  Domino,  paluit  quod  vere  esset 

"*' '  '^  ■   Gore  cum  suis,  Dalhan  quoque  et  Abiron  minister  placitus  Deo,  el  ponlifex  dignus. 
et  Hon    invidebant  principalui  Moysis   et-         Denique  ad  intelligendum  lisec,  recur- 

ibid.  3.    pontificio  Aaron,  dicentes  :  Sufficiat  vobis  rendum  esset  ad  historiam  libri  Numero- 


556 


ENARRATIO   IN   CAP.    XVIII  LIBRI   SAPIENTI^. 


ART.  xvin 


rnm  :  in  qua  inter  cetera  legitur,  quod  A  vebatur  ad  residuos.  Unde  subjungitur,  et 


Num.  XVI, 
43-49. 


22 


Exod. 

XXIV,  8. 


2:] 


quum  Moyses  et  Aaron  ad  tabernaculnm 
confugissent,  et  Dominus  vellef  universam 
illam  murmuratorum  multitudinem  repen- 
te  occidere,  Moyses  dixit  ad  Aaron  :  ToUe 
Ihuribulum,  et  hausto  igne  de  altari,  mitte 
incensum  desuper,  pergens  cito  ad  popu- 
lum,  ut  ores  pro  efs  :  jam  enim  ogressa  est 
ira  a  Domino,  et  plaga  desaevit.Quod  quum 
fecisset  Aaron,  et  cucurrisset  ad  mediam 
multitudinem,  quam  jam  vastabat  incen- 
diiim,    oblulit    Ihvmiama;  et    stans  inlor 


divisit  illam  quce  ad  vivos  dticebat  viam, 
id  est,  transitum  ignis  properantis  ad  vi- 
ventes,  impedivit  ac  repulit. 

Denique  ad  lantam  efficaciam  orationis 
Aaron  contulil  et  dignitas  sui  officii.  qua 
erat  vicarius  Dei  et  repraesentativus  ip- 
sius  :  ad  cujus  officii  commendationem 
Deus  multa  fecit  per  Aaron.Ideo  subditur: 
In  veste  enim  poderis  quam  habehat,  to- 
tus  erat  orhis  ierrarum.  Poderis  dicitur 
vestis  hyacinfhina,  seu  linea,  corpori  sa- 


mortuos  ac  viventes,  pro  populo  depreca-  B  cerdotis   adstricfa,   usque   ad  pedes   cjus 


tus  est,  et  plaga  cessavit.  Et  percussa  sunt 
quatuordecim  millia  hominum. 

Vicit  autem  turbas,  id  est  improbifalem 
tribuum  Israel,  et  pra^tacfam  eorum  phi- 
gam  exstinxit,  non  virtutc  corporis,  ncc 
annatura  potcntia',  id   est   non   corporali 


descendens.  Porro,  per  orbem  terrarum, 
intcHigifur  hic  non  solum  ferra»  elemen- 
tum,  sed  et  spha^ra  aliorum  elementorum  ; 
ef  per  vestem  poderis,  accipitur  conge- 
ries  qua>dam  sacerdotalium  seu  pontifica- 
linm  veslimenlorum.Ilaque  in  ornamenfis 


fortitudine,   nec   armorum    pofentia;  sed  seu  vestibus  ponfificis  repra?senfative  fuit 

verbo  illum,  qui  se  vcxabat,  suhjecit,  id  mundus  isle  sensibilis  :  ad  designandum 

csl,  oralione  sua  exstinxit  ignem,  qui  pl<-  (piod  ponlifex  fuit  minisfer  atque  vicarius 

bem  illam   incenderat,  el  ex  conseqnenli  (lieaforis  ac  Domini  universorum.Femina- 

vexavit  ef   ipsnm  Aaron   illis  compalien-  lia  etenim  linea  et  tunica  sfricfa,  repra^- 
fem.  Yel  per  vexaforcm  illnm.  inlclligitur  (]  senlabanl   lerram.  qnia  ex  ferra  nascilur 

spirifus.  cujns  ministerio  incendium  infli-  liiuim ;  circumvolulio  ballei.  Oceanum.qui 


gebafnr.  J uramcnta  patrum  et  testamcn- 
tmn  confirmans,  id  est,  in  siia  oralionc 
recolens  et  allegans,  qnaliler  Deus  cnin 
jurejnrando  sanclis  promiseral  Palriarchis 
semini  eoinm  dare  lerram  promissionis, el 
(jnaliler  leslamcnluin  iiiiil  cnm  eisdem,  el 
cmn  filiis  Israel,  in  monle  Sinai,  quando 
cl  .Moyses  dixil  :  llic  esl  sangnis  leslamcn- 
li  (]uod  mandavil  ad  vos  Dens.  Vel  sensus 
esl,  quod  ipse  .\aron  Deum  placando,  im- 


ambif  et  cingit  terram.  Tunica  hyacinfhi- 
na  per  suum  colorem  significavit  aerem  : 
|)('r  cujus  lintinnabnla  fignrabantur  loni- 
frna:  ef  per  mala  gianala,  qua^  ignei  sunl 
ci)loris,  coinscationes.  Pcr  snperhnmerale 
mulliplici  vaiielale  ornatnm.  coelnm  sid(^- 
reum:  et  per  dnos  illius  onychinos,  diio 
licmisplKTria,  seii  sol  el  Inna.  Per  dnode- 
cim  gemmas,  diiodecim  signa  zodiaci  :  quae 
genuna'  posila"  eranl   in  ralionali.  ad   in- 


pelravil   firmam    implelionem  promissio-  D  nuendnm  qnod  in  coMeslibns  confincnfur 


nniu  Dci  faclarum  plcbi  piiefala?.  Quinit 
cnim  jam  accrvatim  cccidlssent  super  al- 
terutrum  mortui ,  id  esl,  qunm  in  pra^falo 
incendio,  iu  qno  tot  millia  sunl  combnsla. 
unns  snper  allerum,  el  hi  snper  illos.cum 
(•iimnlis  corruissenl  :  qnia  cx  vehcmcnlia 
p{X'nie  agitabanlnr  hinc  indc,  ct  unus  ali- 
um  impnlit  ac  prosfravif ;  inferstitit,  id 
cst,  Aaron  in  medio  sfelit  intcr  adhuc  vi- 
venfes,  ac  morfuos.  ct  amputavit,  id  esl, 
cessare  fccil,  impetum  incendii,  quod  mo- 


rationes  oinuium  lerrenornin.  Ilinc  medi 
um  ornamenlnm  recte  vocafiim  est  rafio- 
nale,  qiiia  rafionibus  cuncta  siint  plena. 
Pcr  cidarim  significaliim  est  coelum  em- 
pyrenm;  per  lauiinam  auream  nomine  Dei 
inscripfam,  ipsc  Deus  gloriosus  et  adoran- 
dns,  pra'si(l('ns  universis.  —  His  concordaf 
Ilieronymus.  dicens  :  Ilebrapi  per  byssum 
inleliignnl  lerram  ;  per  purpuram,  mare, 
quia  cochleis  maris  inlingitur;  per  hya- 
cinlhum,aerem,  alque  per  coccum,ignem. 


24 


ENARRATIO   IN   CAP.   XVIII   LIBRI   SAPIENTIJS.    —  ART.   XVIII  557 

Ut  parentum  magnalia,  id  est  duodecim  A  dictum  est  plenius,  secundum  Josephum,   Exod.mvt. 

Patriarcharum  nomina,  in  quatuor  ordi-  llieronymuin,  Bedam,  aliosque  docloies.    '-V'''^'- 
nibus  lapidum  sculpta  erant.  In  rationali  Insuper,  quiB  in  isto  capilulo  dicta  sunt 

enim  erant  quatuor  ordines  gemmarum,  dc  Ilebraeis  atque  ^Egyptiis,  facile  essel  ap- 

distincli  per  ternarium,  et  in  duodecim  il-  plicare  Ghristianis,  et  eorum  persecutori- 

lis  gemmis  sculpta  erant  nomina  duode-  bus  perfidis  ac  injustis  :  quibus  saevienti- 

cim  Palriarcharum  seu  tribuum,  in  memo-  bus  contra  Chrislifideles,   ipsis  veraciter 

riam   earum    coram    Deo.   Hinc  Dominus  Christianis  maxima  lux  est,  impiis  densis- 

Eiod.    jussit  :  Pones  in  rationali  quatuor  ordines  sime  excsecatis,  eo  quod  populum  Christi 

xxviii.n-ii.  jg^pjdyjjj  .  ijj  primo  versu,  id  est  ordine,  coarctent  ct  vexent.Quod  vero  dictum  est, 

erit  sardiiis,  topazius,  et   smaragdus;  in  Dum  medium  silentium  teneret  omnia,  ex-    vers.  i*. 

secundo,  carbunculus,  sapphirus,  et  jas-  poni  potest  de  primo  Christi  adventu  :  qui 

pis;  in  tertio,  ligurius,  achates,et  amethy-  B  a  summo  coelo  de  sinu  Patris  venit  per  In- 

stus;  in  quarto,  chrysolithus,  onychinus,  carnationis  mysterium  in  uterum  Virginis, 

et  beryllus.  Inclusi  auro  erunt;  duodecim  (him  medium  silentium  teneret  omnia,  id 

nominibus  cselabuntur,  singuli  lapides  no-  est,  nullus  pisesumere  posset  de  meritis 

minibus  singulorum  per  duodecim  tribus.  suis,  et  vix  aliquis  diabolo  resisteret,  et 

Et  itiaynificentia  tua  indiademate  capitis  nox,  id  est  umbra  legis,  statusque  veteris 

;6irf.36-38.  iV^iMs  scr^jo^ti  era^  .•  id  est,  sanctum,  ineffa-  Testamenti   obscurus   ac  typicus,  in  suo 

bile,  et  proprium  nomen  tuum  tetragram-  cursu  medium  iter  haberet,  id  est,  adhuc 

maton,  scriptum  fuit  in  aurea  lamina,  dia-  duraret.  Unde  postea  dixit  Apostolus  :  Nox   Rom.xm, 

demati  seu  mitrse  pontificali  adjuncta.  prsecessit.  Qui  sermo  increatus,  fuit  durus  '-• 

25  His  autem  ornamentis  pontificalibus,  dei)ellator  invisibilium  hostium ;  venit  in 

ratione  mysterii,  cessit  qui  exterminabat ,  mediam  exterminii  terram,  id  est  in  Judee- 

id  est  ignis  qui  filios  Israel  praefatos  in-  C  am,  cujus  habitatores  fuerunt  ab  aeriis  po- 

cendit,e^  hoic  cxtimuitAd  est,  per  modum  testatibus  spiritualiter  victi,et  exterminati 

timentis  se  habuit  ignis  ille,  non  proce-  pro  maxima  parte;  portans  Patris  impe- 

dendo  contra  heec  ad  residuos  vivos.  Ma-  rium,  tanquam  magni  consilii  Angelus,  di- 

gis  autem  cessit,  et  timuit  Deum  in  istis,  cens  :  Sicut  mandatum  dedit  mihi  Pater,  joann.xty, 

juxta  tropum  quo  inanimata  et  irrationa-  sic  facio.  Bepievitque  omnia  morte,  invi-  ^'' 

lia  dicuntur  Deum  timere,  juxta  illud  in  sibiles   adversarios   deprimendo,  et   suos 

Ps.  cxm,3.  Psalmo  :  Mare  vidit,  et  fugit.  Vel  per  il-  salubriter  mortificando,  vitia  occidendo, 

lum  qui   exterminavit,  intelligitur  spiri-  reprobos   quoque  Judseos  derelinquendo. 

tus  cujus  ministerio   fiebat   illa  punitio.  Propter  quod  dixit  :  In  judicium  ego  veni /Airf. ix,39. 

Erat  enim  sola  tcntatio  irce,  id  est,  sola  in  hunc  mundum  :  ut  qui  non  vident,  vi- 

illa  punitio  seu  vindicta  divinae  justitiae  deant;  et  qui  vident,  caeci  fiant.  Positus  Zuc.u, 34. 

erat  sufficiens  ad  exterminandum  totaliter  D  enim   fuit   in   ruinam   et   resurrectionem 

filios  Israel,  nisi  sic  ipse  Aaron  subvenis-  multorum  in  Israel,  et  in  signum  cui  con- 

set.  Vel  :  Sola  tentatio,  id  esl  murmuratio  tradiceretur.  Et  ipsemet  dixit :  Non  veni     Matth.K, 

filiorum  Israel   contra  Moysen  et  Aaron,  pacem  mittere  in  terram,  sed  gladium.  At-  ^*' 

fuit  sufficiens  irce,  id  est  causa  sufficiens,  que,  ut  in  prima  S.  Joannis  habetur  Cano- 

provocans  iram  seu  ultionem  Dei  adversus  nica,  In  hoc  apparuit  Filius  Dei,  ut  dissol-  Uoann.ni, 

Q 

illos  iniquos  ad  delendum  eos,  nisi  ponti-  vat  opera  diaboli. 

fex  Deum  placasset.  Postremo    quseritur    circa    preehabita, 

Denique   de  significatione  et   mysticis  utrum  interfectio  primogenitorum  .Egypti 

rationibus  sacerdolalium  vestium  ct  pon-  facta  sit  minislerio  angeli  boni,aut  potius 

tificalium   ornamentorum,  atque  gemma--  angeli  mali.  Et  videtur  quod  ministerio 

rum  et  sculplurai  earum,  super  Exodum  angeli  sancti  :  quia  manifeste  hic  dicitur, 


S58  ENARRATIO    IN   CAP.    XIX   LIBRI    SAPIENTI^.    —   ART.    XIX 

quod  omnipotens  sermo  Dei,  exsiliens  et  A  nunc  sufficiat  tetigisse,  quae  praetacto  loco 

stans  in  terra,  replevit  omnia  morte.  Glos-  exquisitius  sunt   inducta.  Quod  vero  alle- 

sa  quoque  circa  hoc  ait,  quod  ministerio  gatur  ex  Psalmo,  Immissiones  per  angelos  Ps.lxxmi, 

angeli  fecit  judicia  in  primogenitis  ^^gy-  malos,  super  Exodum  est  solutum,  intelli-  ^^" 

ptiorum  :  et  hoc  multi  doctores  tanquam  gendo  per  immissiones,  inspirationes  pra- 

probabilius  tenent.  Augustinus  vero  in  ex-  vissimas,  quas  immittentihus  angelis  ma- 

positione  psalmi  septuagesimi  septimi,  su-  lis,conceperunt.Egyptii  contra  Hebrseos.  Et 

Ps. LsxMi,  per  illud,  Misit  Ddminus  in  eos  iram  indi-  sicut  ex  dictis  in  isto  capitulo  constat,  pos- 

gnationis    suae,   nianifeste    testatur  quod  sunt   per   illas    immissiones  intelligi   vi- 

per  angelum    malum    facta  sit  percussio  siones  illae  horrendse  ac  turbafivae  lurbu- 

primogenitorum  illorum.  De  hac  qu»stio-  lentorum  phantasmatum,  quas  in  somno 

iii  Exod.,  ne  super  Exodum  in  expositione  duodeci-  sustinuerunt  .Egyptii. 

mi  capituli  diffusius  scripsi  :  et  proptcr  B      Amj)lius,  quamvis  hic  liher  non  sit  in 

diversa  motiva  ibidem  inducta,  tanquam  canone,   lamen  argumenlum  ex   eo  sum- 

probabilius  tenui  quod  sicut  sub  Ezechia  ptum  hoc  loco,  videtur  sufficere  apud  Ga- 

iviteg.xi\,  rege  percussi  sunt  Assyrii  ab  angelo  san-  Iholicos  :  quia  de  veritate  libri  hujus  non 

Gen.  XIX,  cto,  similitcr  Sodomitse  per  sanctos  ange-  dubitat  maler  Ecclesia,  pra;sertim  quan- 

'•  **•        los  subversi  sunl ;  ila  el  primogenita.Egy-  lum  ad  verba  unnc  allegata,  videlicel,  Dum 

pli.  Nec  videtur  ralio  cur  plaga  illa  potius  medium  silentium  leneret  omnia  :  qute  in 

per  augelurn  tenebrarum  inflicla  sil,  quam  officio  Missa?  pro  introilu  sunl  assumpla. 

alia^  plagae  .Egyptiis  tunc  illat»  :  de  qui-  quamvis  quoad  myslicum  sensum  praeci- 

bus   Augustinus    non   audel   dicere   quod  pue,  quem  lamen  in  litlerae  veritale  fun- 

per  angelos   malos    illatae    sint.  Haec  pro  dari  oportet. 


ARTICULUS   XIX 

EXPOSITIO    CAPITll.I    NONIDRCIMI    ET    TTTIMI    !    IMPIIS    AITEM    USOIE    IN   NOVISSIMUM,   ETC. 


DE  obstinalione  el   subversione    .Egy- G  in  viudiclis  crudelilalum.  qu*  directe  con- 

ptioiiMii   iii   iiKiii   Hiibro.   salvalionr-  tiariaiitur  inisericordiae.  Unde  et  Jacobiis 

que  Hebraeorum,  hic  agilur.  /inpiis  autem  ail  aposlolus  :  Judicium  sine  inisericordia /afo6.ii.i3. 

.'Egypliis  usque  in  novissimuin  sine  mise-  fiet   ei,    qui    non    feceril    inisericordiam. 

7-icor<lia  ira  supervenif  :  quia  justo  judi-  Hiuc  in  parabola  evaugelica.  de  servo  i\e- 

cio  p(M'misit  eos  ()mni[)0tens  indurari.  I'.!  (jiiam  qui  conservo   suo    noluit  misereri, 

quamvis  ad  lempus  timore  compiilsi,  ali-  asserilur,  quod  dominus  debila  ei  dimissa    Mauh. 

qualiler  pceniluerunl,  cito  lameii  ad  pristi-  ab   eo    repetiit,  alquc   iu   carcerem  misit  *""•  ^* 

nam  redierunt  crudelilalem  :  sicque  iia.  id  <'iim  (piousque  debilum   solveret   univer- 

est  divina  ultio,  eis  advenil  sine  miseii-  suin.  PnrscieOat  enim  et  fuiura  illorum, 

cordia,  quia  de  paMia  lemporali,  ad  ;pI(m-  id  est,   Deiis  praecognovil    fuliiram  -Egy- 

nam  prolapsi  siinl.nuamvis  aiitein  in  oiniii  ptiorum  vitiosilalem  :  ideo  jusle  deseruit 
opere  atqiie  judicio  Dei  mis(M-icordia  sit  D  eos,  quia  jam  anle  similia  egerant  inala. 
a(lmixta,in  aliqtiibus  tamendicilur  non  ad-  Quoniam  quum  ipsi  reversi  essent,  id        2 

mixla,  quia  in  eis  evidenter  ac  specialiter  est,  quum  .'Egyptii  a  sua  ferocilale  in  He- 

praedominalur    rigor  jusliliao,    prajserlim  braeos  cessassenl  ad  modicum  lempus,  et 


ENARRATIO  IN   CAP.    XIX   LIBRI   SAPIENTIiE. 


ART.    XIX 


559 


Exod.  xir 
S3. 


permisissent  iit  se  educerent,  id  est,  ut  filii 
Israel  se  ipsos  de  terra  if]gypti  ediicerent, 
ei  cum  magna  sollicitudine  pra^misisscnf 
illos,  id  est,  filios  Israel  sollicite  minas- 
sent  ante  se  ad  exeundum  :  nam  cogcbant 
eos  exire  velociter ;  conscquebatur  illos, 
puta  ."Egyptios,  poenitcntia'  actiis,  id  est 
actualis  moeror  seu  poenitudo  de  hoc,quod 
permiserant  filios  Israel  egredi,  dicentes  : 
!bi<!.\\v,5.  Qiiid  voliiimus  facere,  ut  dimitteremus  Is- 

3  rael,  ne  serviret  nobis?  Adhuc  enim  inter 
mamcs  Iwhentes  liictum  de  morte  primo- 
genitorum  suorum,  et  deplorantcs  eos  ad 
tnonumenta  mortuorum,  aiiam  sibi  assum- 
pserunt  co(/itationem  inscicntice,  id  est  co- 
gitationem  stultam  et  fatuam,  ut  scilicet 
filios   Israel    violenter   reducerent.    Unde 

Jbi(i.5,i.  legitur  :  Immutatum  est  cor  Pharaonis  et 
servorum  ejus  super  populo,  et  persecuti 
sunt  filios  Israel.  Et  guos  rogantes  projc- 

ibid.si\,zi.  ccrant  :  nam  Pharao  dixit,  Abeuntes  i)e- 
nedicite  mihi ;  hos  tanquam  fugitivos  per- 
sequebantur. 

4  Duccbat  enim  illos,  puta  ^Egyptios,  ad 
hunc  finem,  id  est  ad  finalem  Hebraeorum 
persecutionem,  et  ad  tam  consummatam 
impietatem  ac  obstinationem,  digna  neces- 
sitas,  id  est  justum  judicium  Dei,  hoc  est 
derelictio  qua  eos  sic  excaecari  permisit, 
et  quia  volebat  eos  digne  punire  maris 
Rubri  submersione.  Juxta  quem  sensum 
Propheta  dixit  ad  regem  Israe!  :  Scio  quia 
cogitavit  Dominus  interficere  te,  quia  non 
acquievisti  consilio  meo.  Et  hormn  qua^  ac- 
ciderant,  commemorationem  amittebant  ,. 
id  est,  non  attendebant,  nec  recolebant 
quoties  et  quam  dire  fuerunt  plagati  a 
Deo,  eo  quod  nollent  Hebraeos  dimittere, 
quatenus  ex  hac  consideratione  metuerent 
rursus  plagari,  si  illos  persequerentur  :  et 
hsec  fuil  mira  excsecatio.  Ut  qua'  deerant 
tormentis  eis  jam  ante  inflictis,  repleret 
punitio,  id  est,  demersio  eorum  in  mari 
Rubro  suppleret.  Et  quod  ait,  Ut,  tenetur 
hic  concomitanter,  non  causaliter,  quan- 
tum  ad  iE]gyptiorum  intentionem.Sed  quo- 
ad  divinse  providentiae  dispositionem,  te- 
netur  causaliter  :  quia  ob  hoc  Deus  per- 


\Par.wy 

G. 


A  misil  eos  tam  mirabiliter  et  quasi  tam 
incredibiiiler  obtenehrari,  nec  tot  et  tan- 
lis  vexationibus  erudiri,  ut  plenam  acci- 
perent  punilionem  per  submersionem.  FA  5 
populus  quidem  tuus  mirabiliter  transiret 
per  fundum  maris  Rubri  divisi;  illi  autem 
7iovam  mortem  invenircnt  in  sua  submer- 
sione  :  quodgenus  mortis  ante  non  fuit,  ut 
scilicel  aliquis  exercitus  ila  tentaret  li'ans- 
ire  per  fundum  aquic,  hinc  inde  instar  Exod.ws, 
nmri  stantisin  sua  divisione,  et  relabenti-  ";..,  ,, 

'  Ibul.  27. 

bus  aquis  ad  locum  priorem,  ipsis  flucti- 

B  bus  involveretur.  Vel  dicitur,  nova  mors, 
respectu  occisionis  primogenitorum,  quae 
paulo  ante  prsecessit. 

Omnis  enim  creatura  ad  suum  gcnus,  id  6 
est  ad  generationis  suse  originem,  seu  ad 
suum  generatorem,  ab  initio  refiguraba- 
tiir,  id  est,  transmutabatur,  obediendo 
Creatoris  imperio,  per  obedientialem  po- 
tentiam.Ideo  ?>e<\m\.\\v,deserviens  tuispra'- 
ceptis,  ut  pueri  tui,  scilicet  filii  Israel, 
custodirentur  illcesi.  Nam  nubes  eorum  7 
castra,  id  est  tentoria  et  phalangas,  obum- 

G  lyrabat  contra  solis  ardorem;  vel,  Obum- 
brabat,  id  est  protegebat,  ita  quod  .Egyptii 
insequentes  non  valebant  tota  nocte  He- 
brseos  accedere,  juxta  illud  :  Tollens  se  /6id.i9,2o. 
angelus  Dei,  qui  prsecedebat  castra  Israel, 
abiit  post  eos,  et  cum  eo  pariter  columna 
nubis,  inter  castra  .Egyptiorum  et  castra 
Israel  :  ita  ut  ad  se  invicem  toto  noctis 
tempore  accedere  non  yddQv^vA.Et  ex  aqua 
quai  ante  crat,  id  est,  paulo  ante  operuit 
fundum  maris  Rubri,  terra  arida  appa- 
ruit,  id   est,  fundus  ille  fuit   miraculose 

D  siccatus,  facta  aquae  divisione ;  et  in  mari 
Rubro  via  sine  impedimenlo,  id  cst,  via 
expedita  parata  est  eis  in  fundo  maris  ii- 
lius,  ipso  mari  diviso,  et  in  sua  soliditate 
stante  ex  parte  utraque;  et  campus  germi- 
na7is  dc  profundo  nimio,  id  est,  ipse  fun- 
dus  prsefatus  tanquam  germinans  campus, 
stetit  discoopertus  et  pulcher;  per  queni  8 
omnis  natio  transivit,  qua'  tcgcbatur  tua 
nianu,  id  est  totus  populus  Israel  tua  po- 

.  testate  protectus,  quae  non  permisit  aquas 
divisas  cadere  super  eos,  videntes  ipsi  filii 


560 


ENARRATIO   IN   CAP.    XIX   LIBRI   SAPIENTLE. 


ART.    XIX 


IV. 


Israel  tua  mirabilia  et  monstra,  id  est  si- 
gna  et  miracula  tua,  monstratione  dignis- 
sima,  videlicet  maris  Rubri  divisionem,  et 
aquarum  ejus  consolidalionem,  et  quali- 
ter  angelus  posuit  nubem  inter  eos  alque 
iEgyptios. 

9  Tanquam  equi  enim  depaverunt  escani, 
id  est,  pastum  recoperunt  de  spoliis  .Egy- 
ptiorum  :  quos  e  maii  projectos  super 
littus,  nudaveruntarmis  et  rebus  aliis  pre- 

5a/).x,i9.   tiosis,  secundum  Hebrseos,  ut  tactum  est 

■    supra.  Ef  tnnqnam  a(jni  cx.svltaverunt  dc 

sua   liberatione  :  juxta  illud   in  Psalmo, 

Ps. rxiii,4.  Montes  exsultaverunl  ul  arietes,  et  colles 
sicut  agni  ovium ;  mafjnificantes,  id  cst, 
magnum,  pium,  justum,  omnipotentem 
confitenles,  te,  Dominc,  qui  lifjcrasfi  if- 

/s.rxni.ii-  fos.  Unde  legitur  in  Propheta  :  Qui  scidil 
aquasante  eos;  qui  duxit  eos  per  abyssos, 
quasi  equum  in  deserto  non  impingentem, 
quasi  animal  in  campo  descendens,  ut  fa- 

10  ceret  sibi  nomen  sempiternum.  Memorcs 
enim  adhuc  erant,  post  egressum  de  niari 
Rubro,  eorum  qtfw  in  incotatu  iflorum 
facta  fuerant  inirabiliuni,  qusp  Deus  fecil 
pro  eis  contra  .Egyptios,  quando  ipsi  ad- 
huc  in  .Egypto  manebant ;  qucmadmodum 
pro  7iatione  animalium  produxit  terra 
muscas,  id  est,  pro  generalione  uliiium 
bestiarum  erupciunl  de  terra  .Kgy[)ti  in- 
lunneiabiles  musca',  quu'  pungebant  .Kgy- 

Exod.swx,  ptios.Unde  Dominus  ait :  Kcce  ego  mittain 
in  te,  et  in  populuin  liiiini.  oinne  genus 
muscariim.  Et  pro  piscilms  eructavit,  id 

/6i(/.5,6.3.  est  emisit,  ftuvius  Nili,  imo  diversi  fluvii 
in  .EgyptO,  )nuftitu(fincm  rannrum,  qii.-p 
0[)eruerunt  ct  inipleverunt  teriam,  donios, 
cubilia,  lectos,  el  cibos  /Egyptiorum,  ut 
Exodus  narrat. 
41  Novissime  autem,  \d  est  posl  pr.^edicta, 

scilicet  in  deserto,  viderunt  novam  cre- 
aturam  nvium,  id  est,  filii  Israel  conspe- 
xerunl  copiosissimam  coturnicuin  inulti- 

Sa/).xvi,2.  ludinein  sibi  advenientem,  ut  dicliim  cst 
supra.Eadem  autem  sententia  in  islo  libro 
frequenler  sub  aliis  verbis  repelitur  :  qui- 
bus  non  congruil  '\\x\\x\WAv\.QuumafKlucti 
concupiscciitin,\i\  est,  por  concupiscenliam 


21 


A  a  recta  ratione  abstracti  ac  devii,  postula- 
verunt  escas  cpulationis,  diccntes  :  Quis 
dabit  nobis  ad  vescendum  carnes?  ut  legi- 
tur  in  Numeris.  In  nllocutione  enim  desi- 
derii,  id  est  ad  petitionem  qua  appetitum 
suum  de  esu  carnium  petierunt  impleri, 
ascendit  illis  de  mari  ortygometra,  id  est 
coturnix,  juxta  illud  in  Psalmo  :  Petierunt, 
et  venil  coturnix.  Quse  venit  eis  ab  insula 
nornine  Orlygia,  et  volavil  per  mare  usquc 
ad  eos.  El  vexationcs  pcccatoribus  supcr- 
venerunt.  Posset  hoc  exponi  dc  prselactis 

B  filiis  Israel,  qui  una  cum  vulgo  promi- 
scuo,  qnod  cum  eis  venerat  ex  .Egypto, 
propter  inordinatam  suam  concupiscen- 
tiam  sunl  percussi.  Sed  verba  sequentia 
pandunt  ha?c  de  .Egypliis  dici  :  quibus  in 
-Egypto  antc  egrossum  filiorum  Israel  sn- 
pervenorunt  multarum  atqiie  magnarum 
vexationes  plagarum.  Xon  sine  illis,  id 
est  simul  cum  illis,  qmv  ante  facta  erant 
ar;jumentis  per  vim  /Iuminum,\d  est  cum 
pnnitioni!)us  et  correptionibus,  qiias  sus- 
liiHiorunt  ox  hoc,  quod  flumina  cranl  in 

C  sanguinem  versa,  piscesque  mortui,  et 
computruit  fluvius,  ita  quod  defuil  aqua 
-Egyptiis  ad  potandum.  Poslea  quoque  flu- 
vii  ranas  eructaverunl. 

Juste  cnim  pnticbanfur  sccundxun  suas 
ncquifins.  Etcnim  dctcstnbitiorcm,  id  est 
valde  detestabilem,  seu  aliis  vitiis  gravi- 
oroin,  inhospitalitatem  institucrunt  -Egy- 
ptii,  quum  tamen  hospitalitas  virlus  sit  ad 
misoricordiam  pertinens  :  el  ita  fuerunt 
inhuinani  al([uo  crudoles.  Atii  quidcm,  id 
osl  quidain  .Egyplioruin,  ignotos  non   re- 

1)  cipicttanf  (nlvcnas  ad  hospilandum  vcl 
commanendum;  (dii  autcm  bonos  hospites, 
scilicel  filios  Israel  inter  se  commorantcs, 
in  servitutem  rcdigebant ,  post  mortcm  Jo- 
seph.  quuin  inultiplicati  fuissent  ibidem, 
ul  in  E.\0(lo  (licilur.  Ef  non  sotuni  hoc 
inalum  focerunl  .Egyptii,  sed  ct  alius  qui- 
dcm  respectus  erat  illorum,  id  est  alia 
vitiosa  inlentio  seu  consideralio:  y«<o«/rtm 
inviti,\d  esl  ouin  duritia  ol  abominatione, 
rccipicbant  cxtrancos.  Qui  autcm  cum  Iw- 
titia  rcccpcrunt  hos,  qui  eisdem  usi  erant 


Num.xi,  4 


12 


Ps.  civ,  40 


Num.  XI 
31. 


Eiod.  XII 
38. 


Num.  XI, 
33. 


Kxod.  VII 
20,  »1,  24 


lbid.\\n,i 


13 


ibid.  1. 1 


15 


ENARRATIO    IN    CAP.    XIX    LIBRl    SAPIENTLE.    —   ART.    XIX 


561 


instilatis,  id  est,  iEgypiii  usi  prsetactis 
crudelibus  inslitutis,  hos  qui  ciim  holilia 
receperunt,  id  esl  filios  Israel,  qui  l)enigne 
et  jucunde  receperunt  extraneos  ad  ho- 
spitium  aut  cohabitalionem,  scvvissiynis 
a/fiixerunt  doloribus,  perducentes  vilam 
Hebraeorum  ad  amaritudinem  magnam. 
Sicque  .Egyptii  prohibuerunt  filios  Israel 
a  pia  extraneorum  susceptione. 

16  Percussi  sunt  autem  ^gyptii  ca'citate 
interiori  incorrigibilis  incredulitatis  ac  vi- 
tiorum,  caecitatc  quoque  exteriori,  id  est, 

Exoi.  X,  luminis   intuitione   [caruerunf]   in   triduo 

^*'"'  palpabilium  tenebrarum  :  et  hoc,  propler 
praetacta  eorum  facinora.  Quemadmodum 

Maiih.y,-?.  cnim  beati  misericordes,  quoniam  ipsi  mi- 
sericordiam  consequentur ;  sic  infelices 
sunt  immisericordes,  quoniam  donis  gra- 
tiae  et  glorise  privabuntur.  Sicut  illi  in 
foribus  justi  Lot,  id  est,  sicut  Sodomila3 
fuerunt  percussi  quadam  specie  csecitatis  : 
quae  species  acrisia  nuncupatur,  qua  ali- 
quid  confuse  conspicitur,  non  tamen  dis- 
cernere  potest  adspiciens,  quis  aut  quid 
Gen.  XIX,  sit  illud.  Dc  qua  re  in  Genesi  scriptum 
est.  Denique  justitiae  Lot  attestatur  prin- 
ceps  Apostolorum  in  secunda  sua  Canoni- 
wpeir.u,  ca  :  Adspectu,  inquiens,  et  auditu  justus 

*•  erat,  habitans  apud  eos  qui  de  die  in  diem 

animam  justam  iniquis  operibus  crucia- 
bant.  Quum  suhitaneis  coopcrti  essent  te- 
nebris  .^gyptii  in  triduo  memorato,  unus- 
quisque  transitum  ostii  sui  qua'rebat ,  id 
est,  invenire  optabat,  vel  ad  intrandum,  si 
forte  extra  fuit,  vel  ad  egrediendum,  si 

£xod.x,23.  fuerat  intus,  quum  tamen  se  non  possent 
de  locis  suis  movere.  Vel  intelligitur  de 
Sodomitis,  qui  praefata?  caecitatis  caligine 
caesi,  januam  quam  quaerebant,  invenire 
nequibant. 

17  In  se  enim  elementa  dum  convertuntur , 
id  est,dum  mutuo  contemperantur  et  alte- 
rantur,  mutando  naturalem  modum  agendi, 
sicut  in  organo,  id  est  musico  instrumen- 
to,  qualitatis  sonus  irmnutatur  :  quoniam 
sonus  ille  nunc  intentior,  nunc  remissior 
est,  secundum  quod  ludens  in  hujusmodi 
instrumento,  diversimode  tangit  chordas  : 

T.  7. 


11. 


A  quarum  tamen  soni  diversi  in  unam  con- 
sonantiam  redigunlur;  et  omnia  suutn  so- 
num  custodiuiit,  id  est,  proprium  sonitiim 
habent  ac  reddunt,  juxla  volunlatem  mo- 
duiantis  in  organo  :  ita,  supple,  elementa, 
diversimode  alterantur  et  contemperantur, 
ac  divei'simode  agunt,  secundum  Greatoris 
imperium,  qui  cuncta  instituit  ut  suae  obe- 
diant  jussioni.  Unde  wstimari  ex  ipso  vi- 
su  certo  potcst :  id  est,  per  experientiam  et 
visus  evidentiam   patet  hoc  verum   esse. 

Agrestia  ciiim  iii  a(/uallca  convcrleban-        18 

B  tur  :  id  est,  animaiia  quorum  natura  est 
super  lerram  deambulare,  modum  et  pro- 
prietatem    piscium    assumpserunt,    eundo 
per  fundum  Hubri  maris,  in  quo  pisccs 
solent  natare ;  et  qumcumque  erant  natan- 
tia,  sicut  ranae,  quae  morantur  et  natant 
in  aquis,  in  terra  fransibanl :  qxua  exeun-  ^aW.  vm, 
tes  de  fluviis,  venerunt  per  siccam  terram  ^'  "" 
ad  domos  /Egyptiorum.  Hel^raii  aulem  gre- 
ges  pecorum  suorum  secum  duxerunt  per 
inaris  Rubri  profundum,  jiixta  illud  :  Gun- ;//»/.  x,  26. 
cti  greges  pergenl  nobiscum. 

G       Ignis  in  acjua  valcbal  supra  suam  vir-       \^ 
tulem,  id  est,  ultra  solitum  intenfioris  fuit 
caloris   :  quando  videlicet,  ut    in   Exodo 
narratur,  ignis  et  grando,  nix  et  aqua  pa-  ibid.w^ti. 
riter  descenderunt  super  .■Egypfios,  ut  su-  6a/;.xvi,i7. 
pra  expositum  est ;  et  aqua  exstinguentis 
natura?  obliviscebatur ,  id  est,  per  modum 
obliviscentis  se  habuit,  non  exstinguendo 
ignem,  secum  tunc  descendentem.  Flam-      20 
ince  econtrario  corruptibilium  animalium, 
utpote  serpentium  diversi  generis,  et  dra- 
conum,  igneas  riammas  spiranfium,  non 

D  vexaverunt  carnes  coambulantium,  id  est, 
non  laeserunt  corpora  Hebraeorum,  nec  ju- 
menta  ipsorum  ambulantium  per  deser- 
tum,  in  quo  erant  hujusmodi  animalia 
venenosa  ignita.  Hinc  habetur  in  Deute- 
ronomio  :  Dominus  ductor  tuus  fuit  in  Deai.wn, 
solitudine  magna  atque  terribili,  in  qua  '''■ 
erat  serpens  flatu  adurens,  et  scorpio,  ac 
dipsas.  Et  constaf  quod  venenosa  illa,  nec 
filiis  Israel,  nec  eorum  pecoribus  nocue- 
runt,  nisi  quod  interdum  propter  peccafa 
sua  puniebantur.  Nec  dissolvebant  illam 

36 


562 


ENARRATIO    IN    f.AP.    XIX    LIBRI    SAPIEXTLE. 


ART.    XIX 


21 


quce  facile  dissolvebatur ,  sicut  glacies,  ho-  A 
nam  escam,  id  est,  non  liquefaciebant  ip- 

Exod.\\\,  sum  manna,  quod  faciliter  liquefiebat  ra- 
dio  solis,  sicut  glacies  calore  ignis  ac  solis 
cito  dissolvifur. 

In  omnibus  enirn  magnificasti  populum 
tuum,  Domine  :  id  est,  populum  Israel  in' 
multis  et  magnis  beneficiis  spiritualibus 
et  corporalibus  eminenlem  fecisti  prae  ce- 
teris  gentibus;  et  honorasti,  id  est,  hono- 
rabilem  constituisti,  et  non  despcxisti  pre- 
ces  eorum,  in  omni  te^njiore,  ct  in  omni 
loco,  scilicet  in  .Egyptn.  in  inari  Kubro,  in  B 
deserto,  in  Jordane,  in  lciia  promissionis. 
adsislens  eis  per  graliam  specialem.  pra?- 
sertim  eleclis  ex  eis;  reprobos  autem  et 
ingralos  damnasli.  Ilinc  in  Deuleronomio 

Deut.w.*.  Moyses  liuic  populo  ail  :  Ouie  est  alia  gens 
sic  inclyla,  ul  halx-al  c.Trimonias.  justa- 
que  judicia,  el  uuiversam  lcgcm  quam 
ego  proponam  hodie  anle  oculos  vestros? 

/6irf.32-35.  Et  rursus  :  Inlerroga  de  dicbus  antiquis, 
qui  fiierunt  anle  le,  ox  die  qua  creavit 
Deus  hominem  super  leirani.  a  sumino 
coeli  usque  ad  suminum  ejus  :  si  facla  est  C 
aliquando  hujiismodi  res,  aiil  iin(|uaiii  co- 
gniliim  est,  ul  aiidiret  popultis  vocem  Dei 
loquentis  de  medio  ignis,  sicul  tii  audisli, 
•  vixisti  el  vidisli*;  si  fecil  Deus  ut  ingredeicltii'. 
et  tolleret  sibi  genlem  de  inedio  ualionum, 


per  tentationes,  signa  atque  portenta,  per 
pugnam  et  robuslam  manum,  extentum- 
que  brachium,  et  horribiles  visiones,  juxla 
omnia  quae  fecit  pro  vobis  in  .Egypto  Do- 
minus  Deus  vesler.  videntibus  oculis  tuis: 
ut  scires  quoniam  Dominus  ipse  est  Deus, 
et  non  est  alius  praeter  unum. 

Yerum  hsec  omnia  de  populo  christia- 
no  multo  sublimius  verificantur  :  spiritu- 
aliter  tamen,  imo  et  lilteraliter  pro  maxi- 
ma  parle.  Cui  collata  est  tanta  divinorum 
pleniludo  charismatum,  tanla  ahundantia 
signorum.  virtutum  et  prodigiorum.  lain 
perfectissima  lex.  et  tanta  spiriliialium  ac 
corporalium  exiiberanlia  beneficiorum,  ut 
quanlum  verilas  pra?cedit  figuram,  et  iim- 
bram  liix.  tanluiii  popultis  chrislianus  in 
omnibus  istis  poj)ulum  illuin,  cui  oinnia  iroi-.x.n. 
in  figura  couliugebant.  excedat.  Insuper, 
quod  popiiliis  ille  olim  prae  ceteris  tam 
electus.  a  leuipore  evangelicje  legis  lam 
exlreme  relictus  est.et  cunclis  excellentiis 
suis  privatiis.  dispersus,  caplivus;  atque 
(livina  cliarismata  illi  olim  concessa,  ad 
plebem  christianam  tam  copiosissime  et 
excelleutissime  sunl  Iranslata  :  certissi- 
uiiim  siguum  est  verilalis  calholic*  fidei 
cl  evangelica^  legis.  Ad  laudem  et  gloriam 
Omnipotcnlis.  (|ui  est  super  omuia  Deiis 
sublimis  et  benedictus.  Ainen. 


FINIS     COMMRNTARIORUM     IN     LIBRUM     SAPIENTI.« 


INDIGES 


LOCA  S.   SCRIPTUH/E   PR^:CI1»UA 

Q\]M  AD  ILLUSTRANDUM  COMMENTARIUM 
AB    AUCTORE    PASSIM    ALLEGANTUR 


GENESIS. 

II,  7.  Inspiravit  in  faciem  ejus  spirafulum  vi- 
iee,  136  D. 

—  21.  Immisit...  Dominus...  soporem  in  Adam, 

45  A'. 
XXVII,  27.  Ecce  odor  filii  mei,  sicut  odor  acri 

pleni,  309  C. 
XXXVII,  35.  (Jacob  ait :)  Descendam  ad  filium 

meum  lugens  in  infernum,  102D. 
XLVn,  9.  (Dixit  Jacob  :)  Dies  peregrinationis 

meffi  (super  terram),  centum  triginta  anno- 

rum  sunt,  parvi  et  mali,  100  C. 
XLIX,  11.  Ligans  ad  vineam  pullum  suum,  et 

ad  vitem,  o  fili  mi,  asinam  suam  ;  lavabit 

in  vino  stolam   suam,  et  in  sanguine  uvae 

pallium  suum,  310A'. 

EXODI. 

III,  14.  Ego  sum  qui  sum,  530A. 

VII,  1.  Constitui  le  (Moysen)  deum  Pharaonis, 

536  A'. 
XXII,  28.  Diis  non  detrahcs,  1191)'. 
XXXIII,    17.   Dixit...   Dominus  ad   Moysen  :... 

Te  ipsum  novi  ex  nomine,  381)'. 

LEVITICI. 

III,  9.  Offerent  (filii  Aaron)...  sacrificium  Do- 

mino...  caudam  totam,  249 C. 
XIX,  18.  Non   qua^ras  ultionem,   ncc   incmor 

eris  injuriae  civium  tuorum,  1351)'. 

DEUTERONOMII. 

VI,  6-8.  Erunt...  verba  haec,  quae  ego(Dominus) 
prsecipio  tibi  hodie,  in  cordc  tuo  ;  et  narra- 
bis  ea  filiis  tuis  et  meditaberis  in  eis  sedens 
in  domo  tua,  et  ambulans  in  itinere,  dor- 
miens  atque  consurgens;  et  ligabis  ea  quasi 


signum   in   manu  tua,   eruntque  et  move- 
buntur  inter  oculos  tuos,  37  C,  48 ,\. 
XV,  4.  Omnino  indigens  et  mendicus  non  erit 
inter  vos,  66B. 

JOH. 

1,  l.  VA-Sii  vir  ille  (Job)  simplex  et  rectus,  72 C. 
V,  2.  Vere  stultum  interficit  iracundia,  et  par- 
vulum  occidit  invidia,  1231)',  349B'. 

IX,  11.  Si  venerit  ad  me,  non  videbo  eum  ;  si 
abicrit,  non  intelligam,  396  0. 

X,  8,  9.  Manus  tuae  fecerunt  me,  et  plasmave- 
runt  me  totum  in  circuitu;...  memento, 
qua^so,  quod  sicut  lutum  feceris  me,  5401). 

XII,  24.  Qui  (Deus)  immutat  cor  principum 
populi  terrfe,  138  B. 

XIII,  15,  16.  Vias  meas  in  conspectu  ejus  (Dei) 
arguam,  et  ipse  erit  salvator  meus,  174B'. 

XIV,  4.  Nonnc  tu  qui  solus  es?  213  C. 

—  6.  Recede  paululum  ab  eo  (hominQ),  ut 
quiescat,  443 D'. 

XV,  12.  Quid  te  elevat  cor  tuum,  et  quasi  ma- 
gna  cogitans,  attonitos  babes  oculos?  1871). 

XVII,  3.  (Domine)...  pone  me  juxta  te,  et  cu- 
jusvis  manus  pugnet  contra  me,  339 D'. 

XVIII,  5,  6.  Nonne  lux  impii  cxstinguctur,... 
et  lucerna  quae  super  cum  est,  exstinguetur? 
86B',  198  C. 

—  15.  llabitent  in  tabernaculo  illius  socii  cjus, 
qui  non  cst,  69  D. 

XXI,  20,  30.  Dc  furore  Omnipotentis  bibet,... 
in  diem  perditionis  servatur  malus,  ct  ad 
diem  furoris  ducetur,  107  C. 

XXII,  21.  Acquies(;e...  ci  (Dco),  ct  babeto  pa- 
cem  ;  et  per  haec  habebis  fructus  optimos, 
39  B. 

XXlil.  10.  Probavit  me  (Dominus)  quasi  au- 
rum  quod  per  igncm  transit,  2301)'. 

X.\N'll,  6.  Neque...  reprehendit  mc  cor  mcum 
in  omni  vita  mea,  317  A. 


oG6 


LOCA    S.    SCRIPTUU.E    PR.ECIPUA 


XXVIII,  13.  Nec  invenitur  (sapientia)  in  terra 
suaviler  viventium,  131  C,  221  C. 

XXIX,  10.  Causam  quam  nesciebam,  diligen- 
tissime  investigabam,  li57D'. 

X.\X,  31.  Vcrsa  est  in  luctum  cithara  mea,  et 
organum  meum  in  vocem  flentium.  li2B'. 

XXXI,  21.  Si  levavi  super  pupiilum  manum- 
meam,  ctiam  quum  viderem  me  in  porta 
superiorem,  146A'. 

—  29.  Si  gavisus  &uiii  ad  ruinain  ejus  (jui  me 
oderat,  ct  exsultavi  quod  invenisset  cuin 
maluin.  1 1 4.\'. 

XXXII,  8.  rt  video,  spiritus  cst  in  liominihus, 
ct  inspiralio  Omnipotcntis  dat  intclligcn- 
tiain,  130  C. 

XXXIII,  \-i,  10.  Pcr  somnium  in  visione  no- 
c!urna,...  apcrit  (Deus)  aurcs  virorum. 24015'. 

X.WiV,  14.  Si  dircxcrit  (liomo)  ad  cum  (Dcum) 
cor  suum,  spiritum  illius  ct  ttatuiii  ad  sc 
trahel,  106  C. 

—  30,  37.  I*atcr  mi,...  ne  ilesinas  alt  liomine 
iniquilatis,  quia  addit  supcr  pcccata  sua 
hlasphemiam,  10;1B. 

\I,I.  24.  Non  est  super  tcrram  pofcsfas  qua? 
comparcfur  ci,  qui  factiis  cst  iit  niilliim 
timcrcl,  273.\,  .ill.V. 

PS.M.MOBrM. 

I,  5.  Non  rcsurgcnl  iiujiii  in  jiidicio,  I.30C. 
IV^  3.  Filii  hnminum,  usquequo  gravi  cordc  ? 

ut  quid  diligilis  vanifafcm.et  qii.-rritis  inrn- 

dacium  "!  2l.il!'. 

—  5.  Uua^  dicitis  in  cordilms  vcstris,  iii  nihi- 
lihiis  vestris  compungimini.  X'}^\. 

—  7.  Signalum  cst  siipcr  nos  liimcii  vultiis 
lui    Doininc.  I30D. 

VII,  !).  .liidica  mc,  Doniinc,  sccundniii  jiislitiain 
meain,  ct  sccundiim  innncentiam  iiicain 
super  mc.  488  B. 

IX,  2.  Narraho  oiiinia  mirahilia  tiia,  2inC. 

\1,  7.  Klo(|uia  Doinini,  clcquia  casfa.  argcn- 
tuin  ignc  cxaminafuui.  prohaliim  tcrra', 
purgalum  scpfiiplum,  \-')'.U\,  184D'. 

XIV,  4.  .\d  nihiliim  deduclus  csf  in  consperfn 
cjiis  maligniis,  00 D. 

.\V,  10.  Ncc  dahis  sancliim  tiiiim  vidcrc  cor- 
riiplioncm,  230 .\. 

—  H.  Adimplchis  mc  Ifrfifia  ciim  vultii  tiin, 
104  C. 

XVII, .30.  In  Dcomeo  Iransgrediar  murum,137.\. 
Wlll,  (».    Kxsullavif    uf   gigas  ad   currcndaiii 
viam,  140  C. 


XVIII,  12.  In  custodiendis  illis  (Dei  mandatis) 
retributio  multa,  271 D'. 

—  15.  Meditatio  cordis  mci  in  conspecfu  fuo 
semper.  78 C. 

XX,  4.  Posuisti  in  capite  ejus  fjusti)  coronam 
de  lapide  pretioso,  35  C. 

—  12.  Qiioniam  declinaverunt  in  te  mala, 
2  19C,  520  .\. 

.WXI,  1.  Bcati  quorum  remissrTR  sunt  iniqui- 
tates.  cf  quorum  tecta  sunt  peccata,  68  C. 

—  5.  Dixi  :  Confitebor  adversum  me  injiisfi- 
fiani  incam  Domino  ;  ct  tii  reinisisfi  impic- 
tatcm  pcccafi  mei,  174 B'. 

—  0.  Iii  camo  et  freno  maxillas  eorum  (im- 
piorum)  consfringe,  qiii  non  approximant 
ad  fe,  163 .\. 

.WXII,  7.  Congregans  sicut  in  iifrc  aquas  ma- 
ris,  ponens  in  tlicsauris  abvssos,  58.\'. 

—  II.  Consilium  ..  Domiiii  in  a-fcrnum  ina- 
ncf,  55  B". 

—  17.  Faliax  cqiius  ad  salulciii,  1421)'. 
XWIIl,    10.  Timcfe  Dominum,   omnes  sancti 

ejiis,   quoniam    uou    esf   inopia  fimenfibus 
cum,  95  C. 

—  10,  17.  Ociili  Doinini  siipcr  jiisfos  cf  aurcs 
cjus  in  prcccs  corum;  vultus  aufem  Domini 
supcr  facienfes  mala,  97 B'. 

XWIV,  8.  Neniaf  illi  (iiiiquo)  laqiicus  qiicm 
ignoraf  ;  ct  capfio  qiiam  abscondif,  ajiprc- 
hcndaf  eum.  cf  in  laqiicum  cadat  in  ipsum, 
iT7A". 

—  19.  Qui  oderunt  me  gratis,  ct  annuunt  ocu- 
lis.  67  C. 

WW,  !>.  Torrciitc  volupfatis  tmv  potahis  cos, 

340  A'. 
\LIV,  4.  .\ccingcre  gladio  luo  siiper   fcmur 

tuiim.  potcnf issime.  3.'»3I). 

—  S.  Inxif  tc  Dcus.  Dciis  tuiis,  olco  hTfifia' 
pra»  cnnsortibus  fuis,  2<!()B',  299.\. 

—  10.  Adslilif  rcgiiia  a  dcxtris  fiiis  in  vcstifu 
iloaiirato.  (•ircumdala  varictafc.  198 D'.  .37()(V. 

\L\',  5.   l"Iiimiiiis  imptfiis  hTfilical  civifalcm 

Dci,  121  B',  284 A'. 
I.I\  .  24.  \  iri  sanguinum  et  dolosi  non  diml- 

diahiint  dics  siios,  254 C'. 
I,\ll.  II.   La^fabitur  juslus  (iinim  vidcrif   vin- 

dirlam.  73ir,  5.')3.\'. 
I,\II    0.   Siciit  adipc  ct  pinguedine  rcplcaliir 

aiiiiiia  mca    75  C'. 
LWIl.  18.  (^iirnis  Dci  deccm  millibiis  mulfi- 

jilcx.  .fOflD'. 
I.Wlll.  10.  Ncqiic   absorbcal  iiic  profiindum. 

ucquc  iirgcal  super  mc  puteus  os  suum,  121C. 


LOCA    S.    SCIUPTLU.E    IMI.ECIPUA 


ot57 


LX.X,  3.  Esto  niihi  in  neum  protectorein  et  in 

locuni  munitum,  ut  salvuni  me  facias,122B'. 
LXXI,  K).  Efit  firmamentum  in  terra  in  sum- 

mis  montium,  3tOB'. 
LXXII,  23.  Ut  jumentum  factus  sum  apud  te, 

79B'. 
L.XXIII,  19.  Ne  tradas  bestiis  animas  confiten- 

tes  tibi,  368 D'. 
LXXIV,  3.  Quum  accepero  tompus,  ego  justi- 

tias  judicabo,  241 U. 
L.XXVil,  A9.  Misit  in  eos  (itlgyptios)  iram  indi- 

gnationis  suae,...  immissiones  per  angclos 

maios,  116.V,  340B. 
LXXA'III,  12.  Rcdde  vicinis  nostris  septuplum 

in  sinu  eoruni,  40B'. 
LX.XXI,    1.   Dcus  stetit  in   synagoga  deorum, 

536  A'. 
LX.XXII,  14.  Deus  meus,  pone  illos  ut  rotam, 

et  sicut  stipulam  ante  faciem  venti,  38  C. 
LXXXIV,  0.  Audiam  quid  loquatur  in  me  Do- 

minus  Deus,  207A'. 
XC,  5.  Scuto  circumdabit  te  veritas  ejus  ;  non 

timebis  a  timore  nocturno,  353A'. 
XCI,  13.  Justus  ut  palma  florebit,  419  C. 
XCII,  3.  Elevaverunt  flumina,  Domine,  eleva- 

verunt  flumina  vocem  suam,  284.'\'. 
.XCVII,  1.  Salvavit  sibi  dextera  ejus  (Christij, 

et  brachium  sanctum  ejus,  522  A. 
CIII,  18.  Petra  refugium  herinaciis,  190 D. 

—  24.  Impletaest  terra  possessione  tua,457A'. 

—  31.   Laetabitur  Dominus   in    operibus  suis, 
59  A. 

C.XVIII,  32.  Viam  mandatorum  tuorum  cucur- 
ri,  quum  dilatasti  cor  meum,  36A. 

—  37.  Averte  oculos  meos,  ne  videant  vanita- 
tem  ;  in  via  tua  vivifica  me,  48B'. 

—  63.  Particeps  ego  sum  omnium  timentium 
te,  355  A. 

—  105.  Lucerna  pedibus  meis  verbum  tuum, 
(Domine)  et  lumen  semitis  meis,  481). 

—  129.  Mirabilia  testimonia  tua,  ideo  scrutata 
est  ea  anima  mea,  161  D'. 

—  130.  Declaratio  sermonuni  tuorum  illumi- 
nat,  et  intellectum  dat  parvulis,  61 B'. 

CXXXII,  1.  Ecce  quam  bonum  et  quam  jucun- 

dum,  habitarc  fratres  in  unum  !  124  C. 
CXLIII,    1.   Benedictus   Dominus  Deus   meus, 

qui  docet  manus  meas  ad  praelium,  et  digi- 

tos  meos  ad  bellum,  51 D. 
CXLIV,   7.   Memoriam    abundantiae  suavitatis 

tuae  eructabunt,  386 B'. 
CXLVII,    14.    Qui    posuit    fines    tuos    pacem, 

102  A'. 


PROVERBIOUUM. 

.X,  19.  In  multiloquio  non  deerit  peccatum, 
238  A'. 

XIX,  29.  Mallci  percutientcs  (parati  sunt)  stul- 
torum  corporihus,  2741). 

XX,  20.  Exstinguctur  lucerna  ejus  (impii)  in 
mediis  tenebris,  86B'. 

ECCLESIAST.Ii. 

I,  8.  Cunctae  res  difficiles  ;  non  potest  eas  ho- 

mo  cxplicarc  sermone,  22!)  C. 
\'II,  4.  Per  tristitiam  vultus  coi-rigitur  animus 

delinquentis,  155  C. 

—  17.  Noli  esse  justus  multum,  neque  plus  sa- 
pias  quam  necesse  est,  ne  obstupcscas,  148 B'. 

VIII,  12.  Peccator  ex  eo  quod  centies  facit 
malum,  et  per  patientiam  sustcntatur,  ego 
cognovi  quod  erit  bonum  timentibus  Deum, 
qui  verentur  faciem  ejus,  77 D'. 

CANTICI  CANTIGORUM. 

I,  2.  Oleum  effusum  nomen  tuum,  266B'. 

II,  14.  Columba  mea  in  foraminibus  pctrae,  in 
caverna  maceria»,  190  C. 

—  16.  Dilectus  meus  mihi,  et  ego  illi,  403A'. 

SAPIENTI^:. 

I,  \l.  Os... quod  mentitur,occiditanimam,122B. 

—  16.  Inipii...  manibus  et  verbis  accersierunt 
illam  (morfem),  60.\'. 

V,  17.  .Vccipient  (justi)  regnum  decoris  et  dia- 
dema  specici  de  manu  Domini,  35  C. 

VI,  1.  Mclior  est  sapientia  quam  vires  ;  et  vir 
prudens,  quam  fortis,  152  C. 

—  6,7.Judicium  durissimum  his  qui  praesunt, 
fiet;  exiguo...  conceditur  misericordia, 386C. 

X,  12.  Omnium  potentior  est  sapientia,  152 D. 

XI,  24.  Dissimulas  (Domine)  peccata  hominum 
propter  poenitentiam,  261  C. 

XVII,  10.  Semper...  praesumil  saeva,  perturbata 
conscientia,  140B'. 

XVIII,  15.  Omnipotcns  sernio  tuus(Domine)  ... 
a  regalibus  sedihus...  prosilivit,  2.591). 

ECCLESIASTICI. 

III,  22.  Altiora  te  ne  quaesieris,  et  fortiora  te 
ne  scrutatus  fueris  ;  sed  ([uae  praecepit  tibi 
Deus,  illa  cogita  semper,  161 D',  246 B. 


568 


LOCA    S.    SCRIPTUR.E   PR.ECIPUA 


IX,  5.  Virginem  ne  eonspicias,  ne  fortc  scan- 
dalizeris  in  decore  illius,  48B'. 

X,  10.  Nihil  est  iniquius  quam  amare  pccu- 
niam,  241. \'. 

XVII,  \A.  In  unamquamque  gentem  prgeposuil 

rectorom.  30.jB'. 
XIX,  26.  Ex  visu  cognoscitur  vir,  et  ab  occursu 

facioi  cognoscitur  sensatus,  H9D. 
X.XIV,  14.  .Vb  initio  et  ante  saecula  creata  suin, 

57  B'. 

XXIX,  15.  Concludc  eleemosynam  in  corde 
pauperis,  cl  haec  pro  te  exorabit  ab  omni 
malo,  140  C. 

—  20.  Gratiam  fidejussoris  ne  obliviscaris,  iAC. 

XXX,  2.3.  Jucundifas  cordis,  hsec  cst  vita  ho- 
minis,  IIOA. 

—  24,  25.  Misercre  animfe  tua"  placens  Deo;... 
tristitiam  longe  repelle  a  fe.  mullos  onim 
occidit  frisfitia,  741)'.  821?'. 

XXXI,  23.  \'igilia,  cholora  cf  torlura  viro  in- 
frunilo,  1.'jOC'. 

X.XXII,  6.  Ubi  auditus  non  est,  iion  cfTundas 
sermonem,  305 D.  . 

—  24.  Fili,  siiio  consilio  nihil  facias,  ct  post 
facfum  non  pcenifehis,  107B. 

XLIV,  20.  Non  cst  inventus  similis  illi,  412.\. 

ISAI.E. 

II,  10.  Ingredere  in  petram....  abscondcre  iii 
fossa  humo,  100  C. 

—  II,  Ociili  siibliincs  hoiiiiiiis  hiiniili.ili  siiiil, 
47  .\, 

III.  11.  \a'iiii[)io  in  iiialmn  ;  relributio  oiiim 
manuum  ejiis  fict  oi.  1051)', 

V.  13,  Ca|iliviis  diicliis  csl  po|)uliis  incus,  qiiia 
iini)  haliiiil,scioiifiam,  03B. 

—  20,  \;v  (|ui  dicitis  maliim,  boniini  ;  ot  bo- 
iiiiiii,  iiialiim,  2!7B. 

VIII,  7.  Doiiiiiiiis  ailduccl  supcr  cos  (.Iiidanos) 

aquas...    fortes   ct    inullas,  regem   .\ssyrio- 

rum,  28115'. 
M,  I.  Egredielur  virga  dc  radice  Jcsse,  ol  flos 

de  radicc  ejiis  ascondet,  .3281)". 
XII,  3.  Ilaiirielis  aqiias  in  gaiidio  do  foiililiiis 

.Salvaloris.  41  B',  121  C. 
.XXI,  .3.  4.  Corrui,  <|iiiim  audirom;  conturbatiis 

sum,  qiium  vidoroin  ;  oiiian-iiil  cor  iiioiiiu, 

332  .\. 

—  8.  Super  custodiam  moam  ego  sum  staiis 
totis  noctibus,  37 C. 

\\\  I,  I,  Urbs  forfifudiiiis  nosfra?  Sion;  Salva- 
fiir  poiicliii'  iii  ca  iiiiinis  d  antcmiiralo,  (>l  \". 


XXVI,  5.  Civitatem  subliraem  humiliabit;  hu- 
milialiit  eam  usque  ad  terram,  141 A". 

—  12.  Domine,...  omnia...  opera  nostra  opc- 
ratus  cs  nobis,  1.3GA,  5001). 

XXVIII,  9.  Quem  docebit  (Dominus)  scien- 
tiam?  et  quem  intelligere  faciet  auditum  ? 
.\blactatos  a  lacte,  avulsos  ab  uberibus,  22 1 C, 

—  22.  Nolite  illudore,  ne  forte  constringantur 
vincula  vestra,  33  C. 

XXX,  15.  In  silentio  et...  spe  erit  fortitudo 
vostra.  125  D. 

—  21.  Ilaec  est  via,  ambulate  in  ea,  et  non 
declinefis  neque  ad  dexteram,  nequc  ad  si- 
nistram,  .38  B'. 

XXXII,  20.  Boati,  (lui  seminatis  super  omnes 

aqiias,  278 B. 
.\XX\III,    17.   Ecce    in    pace   amaritudo  nica 

amarissima,  389  C. 
XLI,  23.   .\nnuiifiate  qu<T  ventura   sunt...  et 

sriomus  qiiia  dii  csfis,  2i6.\'. 
\LIII,  7.  Oiiinem  qui   invocat  nomcn  mcum, 

iii  gloriam  meam  creavi  eum,  107 C. 
XLV,  6,  7.  Ego  Dominus...  faciens  pacem,  et 

croaiis  malum.  560 B. 

—  21.  Dous  jiisliis  cf  salvans  non  est  praetor 
me,  543  D. 

XLNII,  10.  Sapicntia  tua  ct  scientia  fua...  dQcc- 

j.il  t(>,  I.52B'. 
\L\  III,  Ki.  El  nunc  Dominus  Dctis  misit  me, 

ot  Spirilus  ojus.  4o6A. 
L,  4,  Doiiiiiiiis  dcdit  milii  lingiiam  cruditam, 

ul    sciam    siistenfaro   oiim,   qui   lassus  cst, 

vorbo,  268  A. 
LI,  12.  Quis  fii,  iil  liinercs  ab  liominc  morfali, 

cf  a  filio  liominis,  qiii  qiiasi  foenum  ila  arc- 

scof ?  51 A. 
LIII,  2.  .\sccndol  (Cliristiis)  sicut  virgullum,... 

ct  sicuf  radix  de  ferra  sifionfi,  .328 C. 

—  10.  si  posuorif  (Clirislus)  pro  peccato  ani- 
iiiam  siiam,  vidobif  somon  longfpvum.  89C. 

—  12.  l)is|)erliam  ei  ((^hrislo)  plurimos,  ot  for- 
tiuin  dividot  spolia,  pro  co  quod  tradidil  in 
morlcni  animam  suam,  89 C. 

Ll\',  11,  Fiindabo  le  (Ecclesiam)  in  sappliiris, 

274  C. 
L\',  1.  Emitc  absque  argenlo,  cl  absquc  ulla 

commiilalione.  1.50.\. 
L\"III,  7.  Qiiuiii  vidoris  niidum,  opcri  oiim.  ct 

cariiom  liiam  iic  dospoxcris.  94 .\. 

—  9.  Si,..  dosicris  cxlcndcre  (Iigiliim,cl  loqui 
quod  iioii  prodcst,  46,\'. 

LI\,  2,  liiiiiuilatcs  vcslrap  divisenint  inler  vos 
cl  1)011111  voslriim,  .iS!lB'. 


LOCA   S.    SCKlPTUR.li   PR/ECIPUA 


o69 


LX,  8.  Qui  sunt  isti,  qui  ut  nubes  volant  ? 
270  C. 

—  15.  Ponam  te  (Ecclesiam)  in  superbiam  sfc- 
culorum,  56 IV. 

LXI,  d.  Spiritus  Domini  super  me,  eo  quod 
unxerit...  me,  299A. 

—  10.  Induit  me  (Dominus)  vestimentis  salu- 
tis,  et  indumento  justitiae  circumdedit  me, 
171  ir,  198  C,  370  C'. 

LXII,  ().   Super  muros  tuos,  Jerusalem,  con- 

stitui  custodes,  436 C. 
LXIII,   2,    Quare...   rubrum    est  indumcntum 

tuum,  et  vestimenta  tua  sicut  calcantium 

in  torculari  ?  310  A'. 

—  16.  Tu,  Domine,  Pater  noster,  Redemptor 
noster,  47  C. 

LXVI,  1.  Coelum  sedes  mea  (est),  506 B'. 

—  2.  Ad  qucm...  respiciam,  nisi  ad  pauper- 
culum  et  contritum  spiritu  ?  72B. 

JEREMLE. 

IV,  2.    Jurabis,    Vivit   Dominus,    in   veritate, 

et...  judicio,  et...  justitia,  82 A. 
.X,  14.  Stultus  factus  cst  omnis  homo  a  scien- 

tia,  181  B'. 

—  23.  Scio,  Domine,  quia  non  est  hominis  via 
ejus;  nec  viri  est  ut  ambulet  et  dirigat 
gressus  suos,  108 B',  268 D. 

XII,  8.  Facta  est  mihi  hereditas  mea  quasi  leo 
in  silva ;  dedit  contra  me  vocem,  ideo  odivi 
eam,  4.32 B'. 

XIII,  23.  Si  mutare  potest  /Ethiops  pellem 
suam,  aut  pardus  varietates  suas,  et  vos  po- 
teritis  benefacere,  quum  didiceritis  maluni, 
36 A',  455 B'. 

XVII,  5.  Maledictus...  qui  confidit  in  homine, 
et  ponit  carnem  brachium  suum,  et  a  Do- 
mino  reccdit  cor  ejus,  340  A. 

XX,  9.  Factus  est  (sermo  Domini)  in  corde 
meo  quasi  ignis  exaestuans,  claususquc  in 
ossibus  meis;  et  defeci,  ferre  non  sustinens, 
314  C. 

XXIII,  9.  Factus  sum  quasi  vir  ebrius,  et  quasi 
homo  madidus  a  vino,  a  facie  Domini  et  a 
facie  verborum  sanctorum  ejus,314D,420A'. 

—  24.  Si  occultabitur  vir  in  absconditis,  et 
ego  non  videbo  eum  ?  42  A'. 

XXXI,  12,  14.  Erit...  anima  eorum  quasi  hor- 
tus  irriguus;...  et  inebriabo  animam  sacer- 
dotum  pinguedine,  75  C. 

—  18.  Castigasti  me  (Domine),  et  eruditus 
sum,  quasi  juvenculus  indomitus,  1781)'. 


XXXI,  22.  Usquequo  deliciis  dissolveris,  filia 
vaga?  129  A. 

—  22.  Creavit  Dominus  novura  super  terram  : 
Femina  circumdabit  virum,  189 A. 

THRENORUM. 

IV,  20.  Spiritus  oris  nostri,  Christus  Domi- 
nus,...  cui  diximus  :  In  umbra  tua  vivemus 
in  gcntibus,  330A. 

BARUCH. 

II,  18.  Anima  quae  tristis  est  super  magnitu- 
dine  mali,  et  incedit  curva  et  infirma,  et 
oculi  deflcientes,  et  anima  esuriens  dat  tibi 
gloriam  et  justitiam  Domino,  83B'. 

EZEGHIELIS. 

XIII,  18,  20.  Vfp  quse  consuunt  pulvillos  suh 
omni  cubito  manus,  et  faciunt  cervicalia  sub 
capite  universse  fetatis,  ad  capiendas  ani- 
mas  ..  volantes,  66B'. 

XXVIII,  13.  Foramina  tua,  in  die  qua  conditus 
es,  praeparata  sunt,  348B'. 

XXXII,  24,  27.  Omnes  hi...  descenderunt...  ad 
tei'ram  ultimam;...  portaverunt  ignominiam 
suam  cum  his  qui  descendunt  in  lacum  ;... 
descenderunt  ad  infernum,  265B. 

XXXIV,  4.  Cum  austeritate  imperabatis  eis  et 

cum  potentia,  175B. 
XXXVI,  22.  Non  propter  vos  ego  faciam  (ait 

Dominus),    sed    propter    nomen    sanctum 

meum,  107  C. 
XLIV,  4.  Vidi;...  et  cecidi  in  faciem  meam, 

332  A. 
XLV,  10.  Statera  justa,  et  ephi  justum,  et  ba- 

tus  justus  erit  vobis,  71 B'. 

DANIELIS. 

IV,  14.  In  sententia  vigilum  decretum  est, 
351  B. 

—  24  Consilium  meum  placeat  tibi  (Nabu- 
chodonosor),  ct  peccata  tua  elecmosynis  re- 
dime,  et  iniquitates  tuas  misericordiis  pau- 
perum,  86 C. 

VII,  9.  Adspiciebam  donec...  antiquus  dierum 
sedit,  57D'. 

VIII,  27.  Langui...  per  dies,  332A,  396A'. 
XII,  3.   Qui...   docti    fuerint,  fuigebunt  quasi 

splendor  firmamenti ;   et   qui   ad  justitiam 


570 


LOCA    S.    SCRIPTUR.E   PR.ECIPUA 


erudiunt  multos,  quasi  stellae  in  perpetuas 
aeternitates,  437B'. 
Xri,    9.    Clausi    sunt    signatique    sermones, 
157B'. 

OSEE 

II,  14.  Ducam  eam  (sponsam)  in  solitudinem, 

et  loquar  ad  cor  cjus,  .'MSB'. 
IV,  \i.  Fornicatio  et  vinum  et  ehrietas  aufe- 

runt  cor,  131. \'. 

VII,  13,  16.  Ego  erudivi  eos  (rehclles),...  et  in 
me  cogilaverunl  malitiam  ;  rcvcrsi  sunt  ul 
essent  absque  jugo,  98B. 

VIII.  4.  Ipsi  (impii)  regnaverunt.  et  non  ex 
me  ;  principcs  uxsfitcrunl,  ct  non  cognovi, 
273  C. 

.\I.  4.  In  runiculis  .\dam  traliam  eos,  in  vin- 

culis  caritatis,  .'iOI  B. 
XIII,  II.  Daho   lihi   rcgem    in    furore  meo,  et 

auferam  in  indignalione  mca,  273B'. 

AMOS. 

II,  8.  Super  vcstimcnlis  pignoralis  accuhuc- 
runt,  134  C. 

III,  (i.  Si  crif  malum  in  civitatc  quod  Dominus 
non  fercrif '  .iOOB. 

VI,  13,  14.  Convcrfisfis  in  amarifudinom  judi- 
cium.  cf  IVnclurn  Juslitia'  in  absintliium, 
qui  I.TJ.imini  in  iiiliijd,  1.30B'. 

JON^:. 

II,  !».  Oui  (Mistodiunt  vanilafes  frusfra,  miseri- 
cordiam  suam  dcrelinquunl,  2(i.jD'. 

MICII.lvK. 

W,  8.  Indicabo  lihi,  o  homo,  i|iiid  sit  ho- 
niim...  :  uli(|U('  facerc  iudiciiim,...  cl  soili- 
cilum  ambidarc  cum  Dco  Iiki,  72C'. 

.M.VL\CIII/K. 

I,  2,  3.  Dilcxi  .lacoh,  Esau  aulcm  odio  liahiii, 
522  B'. 

I  M.\CII.\B.EOBrM. 

I.\,  27.  Eacfa  csl  Irihulalio  magna  in  Isracl. 
(|ualis  non  liiil  cx  dic  (|iia  non  csl  visus 
Prophcta  in  Israel,  179 C. 


MATTHyEI. 

IV,  1.  Jesus  ductus  cst  in  desertum  a  Spirilu, 
494  A'. 

V,  3.  Beali  pauperes  spiritu,  quoniam  ipso- 
rum  est  regnum  coelorum,  86D. 

—  17.  Legem...  non  veni  solvere,  sed  adim- 
plerc,  430B. 

\'I,  .34.  Nolite...  solliciti  esse  in  crastinum, 
73  A. 

VII,  13.  Attendite  a  falsis  prophetis,  qui  vc- 
niunf  ad  vos  in  vcstinicntis  ovium,  intrin- 
secus  autcm  sunt  lupi  rapaccs,  337  D. 

—  27.  Descendit  pluvia,  ct  venerunf  flumina, 
ef  flavcrunt  venti,  ef  irruerunt  in  domum 
illam  ;  cf  cccidif.  et  fuif  ruina  illius  magna. 
3.33  B'. 

I.X,  15.  Numquid  possunt   filii  sponsi  lugere, 

quamdiu  ciim  illis  esf  sponsus?  291. 
\l.  28.  \cnilc  ad  me,  omncs  qui  lahoratis  et 

oncrati  cslis,  ef  cgo  rcficiam  vos,  3.30 C. 
.\II,  34.  Progenies  vipcrarum,  quomodo  pote- 

stis  bona  loqui,  quum  sitis  mali  ?  .36A'. 
\III,  47.  Similc  csl  rcgnum  coplorum  sagenae 

miss<T  in  marc,  ct  cx  omni  generc  piscium 

congrcganli,  302B'. 

—  52.  Omnis  scriha  docfus  in  regno  ceelo- 
rum,  similis  cst  liomini  pafrifamilias.  qui 
profcrf  dc  thcsauro  suo  nova  ct  vefera, 
4211)'. 

\\  .  3.  (Jiiarc...  vos  transgredimini  mandafum 
Dci  propfcr  fradifionem  vestram  ?  463A. 

\\'I,  m.  Tihi  daho  clavcs  rcgni  ondorum.  Et 
quodcnmquc  ligavcris  supcr  fcrram,  erif  li- 
gafum  cf  in  coplis  ;  et  quodcumque  solveris 
siipcr    lcrram.    cril    solulum    ct    in    coelis, 

i:r,  c. 

\\  III.  20.  Ihi...  sunt  duo  vel  Ircs  congrcgati 

in   nomine  meo,  ibi  snm  in  medio  eorum. 

.^4C'. 
\\,  16.  .Miilli...  siiiit  vocali,  iiauci  vcro  olccti, 

I',I4B',  2I!)C. 
\\l\',    12.  \  igilale...,  (piia   ncscifis  (jua  hora 

Dominiis  vcsfcr  vcnfurus  sit,  431)'. 
\\\'l,  24.  BoniMii  craf  ci,  si  nalus  non  fuisset 

bomo  illc  (prodilor).  2:{3.\'. 

—  29.  Non  bibam  amodo  de  boc  gcnimine 
vilis,  usqiic  in  dicni  illum  qiium  illud  bi- 
bam  vohiscuiii  iioviiiii  iii  rcgno  Pafris  mei, 
.385  C. 

\\\  III,  20.  Ecce  ego  vobiscuin  sum  omiiibus 
diebus  usque  ad  consummationem  sapculi, 
329  D',  137  C. 


LOCA   S.    SCRIPTUR^   PR^CIPUA 


571 


MARCI. 

XM,  Vi.  Praedicate  Evangeliuiii  onini  creatu- 
rae,  457 D'. 

LUC^. 

I,  34.  Quomodo  fiet  istud,  quoniam  virum  non 
cognosco?  321 C. 

—  35.  Spiritus  Sanctus  superveniot  in  te,  et 
virtus  Altissimi  oliumhrabit  tihi,  .'5210'. 

—  7!).  Illuminare  his  qui  in  tenebris  et  in  um- 
bra  mortis  sedent,  1351). 

II,  19.  Maria...  conscrvabat  omnia  verba  hflec, 
conferens  in  corde  suo,  348  C. 

YI,  25.  Vfe  vobis  qui  ridetis  nunc,  quia  luge- 
bitis  et  flebitis,  221 B'. 

—  30.  Omni  petenti  te  tribuc,  142 A. 

Vlli,  10.  Vobis  daium  est  nosse  mjsterium 
regni  Dei,  ceteris  autem  in  parabolis,  ut... 
audientes  aon  intelligant,  157 B'. 

—  17.  Non  est...  occultum,  quod  non  manife- 
stetur,  67 B'. 

X,  20.  Gaudete...  quod  nomina  vestra  scripta 

sunt  in  coelis,  538  C. 
XII,  35.  Sint  lumbi  vestri  praecincti,  197 D'. 

XV.  10.  Gaudium  erit  coram  angelis  Dei  supor 
uno  peccatorc  pcenitentiam  agente,  406A'. 

XVI,  9.  Facite  vobis  amicos  de  mammona  ini- 
quitatis,  65  C. 

—  25.  Recepisti  bona  in  vita  tua,  265  C. 
WIII,  1.  Oportet  semper  orare,  et  non  defi- 

cere,  350  B'. 
XIX,  4.  Praecurrens  (Zachaeus)  ascendit  in  ar- 

borem  sycomorum,  152 D'. 
XXI,  15.  Ego...  dabo  vol)is  os  et  sapientiam 

cui  non   poterunt  resistere  et  contradicere 

omnes  adversarii  vestri,  354B. 

JOANNIS. 

I,  3,  4.  Quod  factum  est,  in  ipso  vita  erat, 
496  A. 

—  5.  Tenebrse  eam  non  comprehenderunt, 
37  A. 

—  18.  Unigenitus  Filius  qui  est  in  sinu  Patris, 
.57  C. 

II,  19.  Solvite  templum  hoc,  60B. 

III,  29.  Qui  habet  sponsam,  sponsus  est,  291. 

IV,  13,  14.  Qui...  biberit  ex  aqua  quam  ego 
dabo  ei,  non  sitiet  in  a?fernum  ;  sed...  fiet 
in  eo  fons  aquae  salientis  in  vitam  geler- 
nam,  330  C. 


IV,  34.  Meus  cibus  est  ut  faciam  voluntatem 
ejus  qui  misit  me,  77B. 

VI,  64.  Aerba  qua?  ego  locutus  sum  vobis, 
spiritus  et  vita  sunt,  37  C. 

VII,  38.  Qui  credit  in  me,...  flumina  de  ventre 
ejus  fluent  aqua?  viva^,  284D,  381  C,  .388C'. 

IX,  31.  Scimus...  quia  peccatores  Deus  non 
audit ;  sed  si  quis  Dei  cultor  est,  et  volun- 
tatem  ejus  facit,  hunc  exaudit,  371  C. 

X,  .35.  IIIos  dixit  deos,  ad  quos  sermo  Dei  fa- 
ctus  est,  536A'. 

.XIII,  35.  In  hoc  cognoscent  omnes  quia  disci- 
puli  mei  estis,  si  dilectionem  habueritis  ad 
inviccm,  3."J8IV. 

XIV,  21.  Qui  hai)et  mandata  mea  et  servat  ca, 
ille  est  qui  diligit  me,  316A'. 

XVI,  7.  Si...  non  abicro,  Paracletus  non  veniet 
ad  vos,  346  A. 

XVII,  3.  Hfec  est...  vita  a^terna,  ut  cognoscant 
te  solum   Deum  verum,  423 C,  451,  488D'. 

—  11.  Ut  sint  unum  sicut  ct  nos,  271. \'. 
XIX,   II.   Non    haberes   potestatcm  adversum 

me  ullam,   nisi  tibi   datum  esset  desuper, 
486  C. 

—  34.  Unus  militum  lancea  latus  ejus  aperuit, 
385  D. 

ACTUUM. 

II,  13.  Musto  pleni  sunt  isti  (Apostoli),  330 .V. 
X,  .38.  Unxit  eum  (Jesum)  Deus  Spiritu  Sancto 

ct  virtute,  299 B. 
XIII,  36.  David...  appositus  est  ad  patres  suos, 

et  vidit  corruptionem,  230B. 

XV,  9.  Fido  piuMficans  (Deus)  corda  eorum, 
103  C. 

—  10.  Quid  tentatis  Deum,  imponere  jugum 
supor  cervices  discipulorum,  quod  neque 
patres  nostri,  neque  nos  portare  potuimus? 
3471)'. 

XVII,  11.  Nobiliores  eorum...  susceperunt  ver- 
bum  (Dci)  cum  omni  aviditate,  quotidie 
scrutantes  Scripturas,  276 D. 

—  30.  Tempora...  hujus  (prioris)  iguorantia» 
despiciens  Deus.  nunc  annuntiat  hominibus 
ut  omnes  ubiqua  poenitentiam  agant,  336B. 

AD  ROMANOS. 

I,  9.  Testis...  mihi  cst  Deus,  5,37B'. 

II,  1.  Inexcusabilis  es,  o  homo  omnis  qui  ju- 
dicas  (alium  iiiordinate);  in  quo  eniin  judi- 
cas  alterum,  te  ipsum  condemnas,  453  C. 


572 


LOCA   S.    SCR1PTUR.E   PR^CIPUA 


II,  24.  Noinen...  Dei  per  vos  blasphematur  in- 
ter  gentes,  95 B'. 

III,  A.  Est...  Deus  verax,  omnis...  homo  men- 
dax,  138  \'. 

V,  2.  Gloriamur  in  spe  gloriae  filiorum  Dei, 
431 D'. 

VI,  22.  Habetis  fructum  vestrum  in  sanctifica-' 
tionem,  finem   vero  vitam   «'tcrnam,  304 A. 

VIII,  fi.  Prudentia  carnis  mors  ost,  139 .\. 

—  20.  Vanitati...  crcatura  subjecta  est,  214B. 

—  26.  Quid  oremus  sicut  oportet,  nescimus, 
508  B'. 

I.X,  20.  0  homo,  lu  quis  es,  qui  respondeas 
Deo?  525  B'. 

X,  2.  Testimonium...  perhibco  illis  (Juda^is), 
quod  fpmulationem  Dei  habent,  sed  non  sc- 
cundum  scicntiam,  340  C. 

XI,  33.  0  altitudo  divitiarum  sapientiae  et 
scientiae  Dei!  Quam  incomprehensibilia  sunt 
judicia  ejus,  ct  invcstigabiies  via?  ejus ! 
548  .\. 

XII,  8.  Qui  praecsl,  in  sollicitudine  (prsesit), 
351  X. 

XIII,  1.  Qu.T...  sunl  a  Dco,  ordinatae  sunt, 
364  A'. 

~  12.  Nox  pr<TCCssit,  347  D'. 

I  AD  CORINTIIIO.S. 

I,  5.  In  omnibus  divilcs  facti  eslis  iii  illn 
(Christo),in  omni  vcrbo  et  in  omni  sclentia, 
152  C. 

—  20.  Nonnc  stiillain  fccit  Dciis  sapienliam 
hujus  muiidi  ?  ;!78D'. 

II,  11.  Quls...  hominum  scil  (|ua'  sunl  honii- 
nis.  nisi  siiirilus  hominis  qiii  in  ipso  csl  ? 
1.36  A'. 

—  12.  Nos...  ni>n  spirilimi  hiijiis  mumli  accc- 
pimus,  sed  .spiriliim  qui  ex  Deo  cst,  ut  scia- 
iiiiis  qii.T'  a  Dco  donala  sunt  nobis,  :{26B, 
505  B'. 

—  15.  .Spirilualis. . .  (homo)  judicat  omiiia, 
6<.>l)'. 

IV,  5.  Dominus...  illiiminabil  abscondila  tcnc- 
brarum,  ct  manifcstabif  consilia  cordium. 
(171?'. 

—  15.  In  Chrislo  Jcsu  per  Evangelium  cgo  vos 
genui,  .3531). 

IX,  !•.  Non  alligahis  os  bovi  triluranti  ;  num- 
qiiid  de  bobus  ciira  cst  Dco  ?  91. \,  526 .\. 

—  II.  Si  nos  vobis  spiritiialia  scmlnavinius. 
magnum  est  si...  carnalia  vcslra  metamus? 
12.")  15. 


X,  33.  Ego  per  omnia  omnibus  placeo,  222 D. 

XI,  16.  Si  quis...  videtur  conteutiosus  esse, 
nos  talem  consuetudinem  non  habemus, 
neque  Ecrlesia  Dei,  132B. 

—  31.  Si  nosmetipsos  dijudicaremus,  non  uti- 
que  judicarcmur,  1.39D,  376 B. 

XIV,  18.  Gratias  ago  Deo...,  quod  omnium 
vestrum  lingua  loquor,  458A. 

—  40.  Omnia  autem  honcste  et  secundum  or- 
dinem  fiant,  38C. 

XV,  51.  Omnes  quidem  resurgemus,  sed  non 
omnes  immutabimur,  258  C. 

II  AD  CORINTHIOS. 

I,  23.  Ego...  tcstcni  Deum  invoco  in  animam 
mcam,  537 B'. 

III,  18.  Nos...  revclata  facie  gloriam  Domini 
speculantcs,  in  camdcm  imaginem  trans- 
formamur  a  daritatc  in  claritatem,  fan- 
quam  a  Domini  Spirifu,  387 A. 

V,  6.  Dum   sumus  in  corpore,  peregrinamur 

a  Domino,  335.\. 
\ll,    10.   Sa^culi...  Iristitia   mortem  operatur, 

82  B'.  248 A'. 

X,  17.  Qui...  glorialur,  in  Domino  glorietur, 
424  C. 

XI,  2.  Despondi...  vos  uni  viro  virginem  ca- 
stam  cxliibcrc  Chrisfo.  196B. 

\II.  2.  Scio  liiiiiiiiicm...  raptum...  usque  ad 
ferlium  coelum,  507  C. 

AD  G.M.AT.VS. 

II.  9.  Jacobus  et  Cephas  et  Joanncs...  videban- 
lur  columnae  esse,  60 C. 

—  20.  In  fidc  vivo  Filii  Dci,  qui  dilcxif  mc  ct 
tradidit  scmclipsum  pro  mc,  38.3.\. 

IV.  26.  Illa...  quap  sursum  cst  Jcnisalcm...  esl 
maler  nostra.  .'^51  B'. 

\T,  I.  Si  prapoccu[ialiis  fucrit  homo  in  aliquo 
dcliclo.  vos  qiii  spiritualcs  cstis.  hujusmodi 
instruifc  in  spiritu  Icnitafis.  considcrans  te 
ipsum,  ne  ct  tu  tcnteris.  80D. 

—  10.  Dum  tcmpus  babcmus,  operemur  bo- 
niim  ail  omncs.  451). 

—  14.  .Milii  aiitcm  absil  gloriari,  nisi  in  cruce 
Domini  nostri  Jcsu  Christl,  310.\. 

.\D  EIMIESIOS. 

I.  II.  Qui  (Deus)  opcratur  omnia  secundum 
consilium  voluntafis  suae,  55 B'. 


LOCA    S.    SCRIPTUR^    PR/ECIPUA 


573 


II.  14.  Ipse...  est  pax  nostra.  qui  fecit  utraque 
unum,  418  A. 

III,  17.  Christum  habitare  per  fidem  in  cordi- 
bus  vestris,  362  B. 

V,  8.  Eratis...  aliquando  tenebrae,  37  A. 

—  11.  Nolite  communicare  operibus  infru- 
ctuosis  tenebrarum,  magis  auteni  redar- 
guite,  36  C. 

—  14.  Surgc,  qui  dormis,  et  exsurge  a  mor- 
tuis,  4ijA'. 

—  16.  Redimentes  tempus,  quoniam  dies  mali 
sunt,  250 A'. 

VI,  10.  Confortamini  in  Domino,  et  in  poten- 
tia  virtutis  ejus,  198  A. 

—  18,  19.  Per  omnem  orationem...  orantes... 
ut  detur  mihi  sermo  in  apertione  oris  mei, 
lOOB'. 

AD  PHILIPPEiNSES. 

I,  24.  Permanere...  in  carne,  necessarium  pro- 
pter  vos,  332  C. 

II,  15,  16.  Sitis  sine  querela,...  simplices  filii 
Dei,  sine  reprehensione,  in  medio  nationis 
pravae  et  perversae,  inter  quos  lucetis  sicut 
luminaria  in  mundo,  verbum  vitae  conti- 
nentes,  329  D. 

AD  COLOSSENSES. 

I,  24.  Adimpleo  ea  quae  desunt  passionum 
Christi,  in  carne  mea,  pro  corpore  ejus  quod 
est  Ecclesia,  325  B. 

III,  1,  2.  Quse  sursum  sunt  quaerite,  ubi  Chri- 
stus  est  in  dextera  Dei  sedens;  quae  sursum 
sunt  sapite,  non  quae  super  terram,  300  C. 

I  AD  THESSALONICENSES. 

V,  13.  Habeatis  illos  abundantius  in  caritate 
propter  opus  illorum,  331  C. 

—  23.  Integer  spiritus  vester  et  anima...  ser- 
vetur,  489 A'. 

I  AD  TIMOTHEUM. 

II,  4.  Qui  omnes  homines  vult  salvos  fieri, 
460  C. 

III,  15.  Scias  quomodo  oporteat  te  in  domo 
Dei  conversari,quae  est  Ecclesia  Dei  vivi,60C. 

1\^  4.  Omnis  creatura  Dei  bona  est,  229 B'. 
YI,  9.  Qui  volunt  divites  fieri,  incidunt  in  ten- 
tationem  et  in  laqueum  diaboli,  175  C. 


II  AD  TIMOTHEUM. 

II,  14.  Noli  contendere  verbis  ;  ad  niliii  enim 
utile  est,  nisi  ad  subversionem  audientium, 
33  C. 

—  20.  Resipiscant  (impii)  a  diaboli  laqueis, 
a  quo  captivi  tenentur  ad  ipsius  volunta- 
tem,  42  C. 

III,  7.  Semper  discentes,  et  nunquam  ad  scien- 
tiam  veritatis  pervenicntes,  245  C. 

AD  IIEBR/EOS. 

1,3.  Portans...omnia  verbo  virlutis  suae.lj^^A'. 
II,  9.  Videmus  Jesum  propter  passionem  mor- 
tis  gloria  et  honore  coronatum,  355 B'. 

—  16.  Nusquam...  angelos  apprehendit,  sed 
semen  Abrahae  apprehendit,  2!)7D'. 

IV,  12.  Vivus  est...  sermo  Dei  et  efficax,  et  pe- 
netrabilior  omni  gladio  ancipiti,1.58A,333B  . 

X,  1.  Umbram...  liabens  lex  futurorum  bono- 
rum,  non  ipsam  imaginem  rerum,  ^OID'. 

—  25.  Non  deserentes  collectionem  nostram, 
sicut  consuetudinis  est  quibusdam,  sed  con- 
solantes,  168  B. 

XII,13.Gressusrectos  facite  pedibusvestris,.39B. 
XIII,  4.  Honorabile  connubium...  et  torus  im- 
maculatus,  472  G. 

JACOBI. 

I,  8.  Vir  duplex  animo  inconstans  est  in  om- 
nibus  viis  suis,  85A'. 

II,  10.  Quicumque...  totam  legem  servaverit, 
offendat  autem  in  uno,  factus  est  omnium 
reus,  269 D'. 

III,  2.  In  multis...  offendimus  omnes,  133A'. 

—  17.  Quae...  desursum  est  sapientia,  primum 
quidem  pudica  est,  deinde  pacifica,  mode- 
sta,  suadibilis,  bonis  consentiens,  plena  mi- 
sericordia  et  fruclibus  bonis,  493 D'. 

IV,  11.  Nolite  detrahere  alterutrum,  fratres  ; 
qui  detrahit  fratri,...  detrahit  legi,  .38A. 

V,  1.  Agite  nunc,  divites,  plorate  ululantes  in 
miseriis...  quae  advenient  vobis,  221  B'. 

—  20.  Qui  converti  fecerit  peccatorem  ab  er- 
rore  viae  suae,...  operiet  multitudinem  pec- 
catorum,  68  G. 

I  PETRI. 

I,  12.  In  quem  (Deum)  desiderant  angeli  pro- 
spicere,  389  C. 


574 


LOCA    S.    SCRIPTUR.E    PR.ECIPLA 


II,  12.  Gonversationem  vestram  inter  gentes 
habentes  bonam.  ut  in  eo  quod  detrectant 
de  vobis  tanquam  de  malefactoribus,  ex  bo- 
nis  operibus  vos  considerantes,  glorificenl 
Deum,  9oB'. 

—  18.  Servi,  subditi  estote  in  omni  timore 
dominis,  non  tantum  bonis  et  modestis, 
sed  etiam  dyscolis,  162  C. 

IV,  10.  Unusquisque  sicut  accepit  gratiam,  in 
alterutrum  illam  administrantes,  41  C. 

II  PETRI. 

I,  19.  Ilabemus  firmiorem  propheticum  ser- 
monem.  cui  benefacitis  attendentes  quasi 
lucerna?  luccnti.  393 B'. 

II,  19.  .\  quo...  quis  superatus  esl,  hujus  et  ser- 
vus  est,  42  C 

I  JOANNIS. 

III,  1.'».  Omnis  qui  odit  fratrem  suum.  homi- 
cida  est,  40  .\. 


IV,  10.  In  hoc  est  caritas,  non  quasi  nos  di- 
lexerimus  Deum,  sed  quoniam  ipse  prior 
dilexit  nos,  M  C. 

—  16.  Uui  manet  in  caritate,  in  Deo  manet, 
et  Deus  in  eo,  362  8'. 

V,  20.  Scimus  quoniam  Filius  Dei  venit,  el 
dedit  nobis  sensum  ut  cognoscamus  verum 
Deum,  451. 

.VPOC.\LVPSIS. 

I,  8.  Ego  sum...  principium  et  finis,  107D. 

—  16.  De  ore  ejus  (Christi)  gladius  nlraque 
parte  acutus  exibat,  332 D'. 

III,  .j.  (Jiii  vicerit...  vestiotur  vcstimentis  al- 

l.is,  198C",  2661). 
\I1I,  3.  Data  sunt  illi  (angelo)  incensa  multa... 

de  orationibus  .Sanctorum.  .332A'. 
XV,  3.  Magna  el  inirabilia  sunt  opera  lua,  Do- 

mine  Deiis  omnipolens ;  juslae  et  verae  sunt 

viae  tuae.  348 H. 
.\I.\.  7.  Uuia  venerunt  nuptiae  Agni,  et  uxor 

ejus  prapparavit  se,  193 B. 


TNDEX    ANALYTICUS 


A 


AARON,  quam  efTiraciter  oraverit,  35'IB,  pro- 
pter  siii  officii  dignitatem,  S.jfiA'. 

ABIMEI.ECH,  filius  Gedeonis,  fratres  suos  oc- 
cidit,  243  D. 

ABRAHAM.  Quanta  fuorit  ejus  sapientia,  3. 
Deo  alacriter  serviebat,  1-47  C. 

ABRAHAM  (S.)  anachoreta,  quomodo  prosti- 
tutam  neptem  converterit,  323  C.  (Acta  SS. 
die  XVI"  Martii.) 

ABS.\.LON  callide  occidit  Amnon.  81A'. 

ABYSSUS,  quid,  58 A.  —  Quomodo  sapientia 
Dei  eruperint  abyssi,  30  G,  et  ab  eo  sint  val- 
latge,  58 D.  —  Cf.  Mare. 

AGEDIA  in  Dei  servitio  periculosissima  est, 
4(jB.  —  Virtutum  sedificium  subruit,  276  C. 

AGHAB,  vn'"  rex  Israel,  septuaginta  filios  ha- 
buit,  243  B\ 

AGRISIA,  species  c^citatis,  5G1 B,  ut  poena 
Sodomitis  et  .'Egjptiis  inflicta  est,  561 B. 

ACTUS  liumanus  deiiberatus  non  datur  indif- 
ferens,  174 D'.  Cur  huinanus  dicatur,  232 .\'. 
—  Actus  humani  discutiendi  et  dijudicandi 
sunt  ad  purgandam  animam,  376 .\.  —  Om- 
nis  actus  vlrtutis  loco  et  tempore  opportuno 
est  faciendus,  260  A.  —  Actus  meritorius 
et  virtuosus  Deo  est  principaliter  adscriben- 
dus,  267  C,  qui  per  suam  gratiam  adest, 
489B  ;  unus  ad  alium  disponit,  396 D';  tria 
requirit  :  scientiam,  elcctionem  propter  de- 
bitiim  finem,  et  firmum  rectumque  proposi- 
tum,  461 B.  —  Gircumstantiai  actus  pensan- 
dae,  102B. 

ADAM  a  Deo  conditus  fuit  in  justitia,  scientiis 
virtutibusque  perfectus,  2.j7A',  impassibilis 
et  immortalis,  467  .V.  —  Ob  transgressio- 
nem,  his  donis  privatus  est,  467  B. 

ADOLESCENTUL.V.  Per  adolescentulas  signi- 
ficantur  anim?e  proficienles,  315  A,  vel  ani- 
infe  innocentes  et  simplices,  aut  roceiiter 
conversee  et  adiiuc  pusillae,  323  JV. 


ADULATIO  valde  est  nociva,  H  C,  12  A,  nam 
impedit  profectum  in  virtutibus,  177 D,  et 
fovet  peccatum,  i5()D. 

ADliLTERIUM,  in  V.  L.  morte  puniebatur,  49 C. 

ADVERSITAS,  ad  docendum  nos  a  Deo  mit- 
titur,  15 D,  et  est  valde  utilis,  137  A' ;  animae 
virlutem  proximis  ostendit,  377  A.  —  Mise- 
ricorditer  infligitur  impiis,  ut  a  peccatis  eru- 
antur,  163  A.  —  Non  valet  caritati  perfectae 
praevalere,  434  G.  —  IIujus  vitae  afflictiones 
quo  pacto  condignae  sint  ad  futuram  glo- 
riam,  469 D'.—  Cf.  Poena?. 

.f]GIDIUS  (Romanus),  Ord.  S.  Augustini  tlieo- 
logus.  Liber  ejus  de  Regimine  principis  al- 
legatur,  1.35  B,  et  tractatus  contra  errores 
philosopliorum,  476  D'. 

/EGYPTUS.  Liberatio  ex  .'Egypto  figura  fuit  re- 
domptionis,  301 B'. 

ii^]gyptii  induratissimi  erant  et  inexcusa- 
biles,  542G',  permittente  Deo,  quare,559.V'. 
—  Aliqui  eorum  cum  Israclitis  de  ^gypto 
egressi  sunt,  543  C.  —  Per  ranas,  muscas 
et  scinifes  valde  afflicti,  occisi  tamen  non 
leguntur,  542B,  543C'.  —  Tenebrae  divinitus 
eis  inflictcE,  quomodo  factae  fuerint,  549  C, 
550D'.Videnturimprovise  supervenisse,551C. 
Erant  figura  tenebrarum  infernalium,  551 D'. 
/Egyptii,  intra  illud  triduum,  hallucinatio- 
nes  patiebantur,  549 A,  D,  et  multi  prae  ti- 
more  obierunt,  551 A.  —  Eorum  primogeniti 
occisi,  num  fuerint  omnes  infantes,  553 D'. 
Ministerio  angeli  boni  probabilius  interfecti 
sunt,  557 D'.  Quid  Augustinus  de  hoc  sen- 
serit,  558 .\.  —  .'Egyptii  non  conversi  fuerunt 
ad  Deum,  saltem  pro  majori  parte,  5511)'. 

yEMUL.VTIO  pluribus  sensibus  accipitur,433D. 

/'EQUITAS.  Proximum  cum  aequitate  judicare 
oportet,  133  C. 

AER,   non  nisi    mediante   luce.   visibilis    est, 

:m\. 

/ETHER,  quid  sit,  58 A'. 

AFFEGTIO.  Per  adhaesionem  affectionis,  unum 


0/0 


IXDEX    ANAIATICUS 


alteri  assimilatur,  540 C.  —  (Jiii  reni  vilem 
amat,  se  facit  ea  viliorem,  quare,  540  D. 

AFFLICTIO.  Vide  Adversitas. 

AGATHON  (S.)  abbas,  quomodo  didicerit  suam 
linguam  custodire,  141 C.  (.\cta  SS.  die 
XXI'  Octobris.; 

AGNES  (.S").  Ejus  verba  citanlur.  aiOA.  (Acta 
SS.  die  XX I"  Jaauarii.) 

ALBERTIS  Magnus  (B.)  0.  \\  tlieologus  cele- 
berrimus.  episc.  Ratisbonensis.  Aliegantur 
ejus  liber  de  Mirabili  scientia  Dei.  IflC. 
liber  de  IV  Coa^qua?vis,  21GA,  462A',  et  aiia 
opera  passim. 

ALBINUS  (alias  .Vlcuinus.  praeceptor  Caroli 
Magni).  Glossa  ejus  allegatur.  2I2A,  2101). 
(Mignc  Patrol.  lat.  tom.  100.  101).  —  Adde 
280  C. 

ALEXANDER  de  Hales,  Ord.  Min.  Ejus  Summa 
citatur,  2i:JD'. 

ALOE  duplicis  est  generis  52A.  —  Prapservat 
a  putrefactioiio,  et  tigura  est  contcmplati- 
vorum,  .'573 A'.  —  Lignum  ejus  antiqui  cir- 
ca  altaria  adolebant   :{7:{D. 

AMANA  mons,  quid  significet.  ;{GSir.  —  Ouo- 
modo  de  capito  .\mana  coronelur  Ecciesia. 
:{G*»A,  anima.  378A,  et  B.  V.  Maria,  3.S4U'. 

AMBROSIUS  (S.).  Ejus  liber  de  OITiciis  citatur, 
15GB,  necnoii  enarratio  in  Psalmos,  57 B'. 
AddcfiC:,  140  C. 

AMELIUS.   Vide  Amicus. 

AMICITIA  vera,  qua'  sit.  1201);  quomodo  cre- 
scat,  1251)'.  Niliil  turpo  adniillil     I2GA. 

A.MICl  S  (S.).  Celebris  cst  ojiis  amicitia  pro 
Amelio,  1251)'.  (Acta  SS.  dio  XII"  Octnbris.) 

AMICUS  fidelis.valdc  ulilis  est,  2  t5B'.  —  Apu.i 
oum  sapienti  iicot  consolalionom  qua^rere, 
1G8I)".  —  Decipiendus  non  osl.  :{:{A. 

A.MINADAB,  dux  triiuis  Jiida,  quomodo  ro- 
gium  sceplrum  meriierit,  407  C.  —  Ouadri- 
gffi  Aminadab.  qiiid  ad  liltoraiii.  107 C,  ot 
mvstico,  407  D',  41:{C.  4IG\'. 

A.MOB,  rundaUir  iii  similitudiiio,  8:{.\  ;  dirigit 
judicium,81  A  ;  niliil  aspcriim  ropiitat  441 C 
—  In  dilecto  la?tatur  et  ob  ejus  absonliam 
tristaliir,  :{31C.  —  Verior  est  in  corripion- 
te  qiiam  in  l)landieiito,  1G7.\'.  —  .\maiitem 
quasi  pra^cipitem  facit,  ;{98C,  modiim  ne- 
scit  sermonis,  298 B'.  non  atlondit  qin)  or- 
dine  verl)ii  proforal.  :{4:{C'.  ol  sfrpo  truiioa- 
tas  loculionos  omittit,  ;{;{7B'.  —  Tribus  mo- 
dis  dicitur  alicpiid  plus  amari,  :{31.\'. 

Amor  Doi  inebriat  et  accendil,  :{14D.  (Ju.tp 
censeanlur  corta  ejus  indicia,  402 B'.  Nemo 


discernere  certo  valet  an  caritate  infusa  aut 
amore  solum  naturali  Deum  diligat.  2G4B. 

—  Amor  spirifiialis  fortior  est  onini  amorc 
sensuali  et  naturali,  441 A';  perfectus  et 
ecstaticus,  in  corpus  redundat,  331 D'. 

Amor  carnalis  praedominans,  seu  oros, 
quomodo  corpus  infirmot,  3  {1 D',  et  lan- 
guidum  faoial.  43:{A'.  —  AtTectio  terrena. 
quare  fugienda.  441  C.  —  Adde  Caritas. 

.\N.\CIIORET.E,  eminenter  contemplativi,  per 
aiiroum   reclinatorium  significantur,  ;]54D. 

.\NDREAS  (S.)  aposlolus.  Ejus  logenda  allega- 
tur,  509  A. 

ANGELI  in  Soripturis  vocantur  vigiles.  ;iolB, 
Dei  exoroitus,castra,  militia,e(]uitalus.  30(11)'. 

—  Iii  principio,  quomodo  spiritibus  mali- 
gnis  restitorint,  ;W7A  ;  quo  scnsu  dicantur 
purgati,  401  C.  —  Qualiter  sint  in  loco, 
5541)'.  —  Choriibim  ac  .Sorapliim  cum  metu 
Doo  a<Isistunl,  :{9GB'.  Ber  Thronos  Dous  sua 
judioia  doccrnit,  50GB'.  1'rincipatiis  genti- 
bus  pra^sunt,  ;105C.  et  prfecipue  dicuntur 
sodalos  Cliristi.  ;i05B'. 

.\ngoli  sunt  iiioenia  Eoclesia>.Gl  I),  et  amici 
nostri,  124.\';  mittunliir  ail  homines  custo- 
diendos.  240A.  ct  dirigendos  pra^Iatos,  56A. 

—  .\liqui  sunt  pra^positi  singulis  communi- 
tatibus,  ;i05B'.  —  .\ngeli  ciistodes  coorcent 
da*mones,  et  montos  nostras  illuminant, 
353  C.  Non  solum  unus  unicuiquc  doputa- 
tur.  sed  otiam  in  tempore  opportuno  per- 
multi,  :{5S.\'.  —  Pie  crodunliir  aniiiias  in 
purgalorio  dotentas  consolari,  47G(;.  —  B.  \'. 
.Mariam  in  utero  malris  conceplam  custo- 
dierunt  et  frcquenler  vallaverunt.  3G1D'. 
Adde  Da^mones. 

((  Angolus  »  intonliim  designat  sacerdo- 
tem,  240  B. 
.\NI.MA,osl  pars  hominis  nobilior,  ad  Dei  ima- 
giiioiii  facta,  223  D.  corpore  prapslaiitior. 
.'iOD.  In  ordino  intellectualiuiii  subslantia- 
ruiii,  <[iiid  sit  ;{|:{.\'.  —  Non  cum  corpore 
pcr  somon  propagatur,  2SGB';  sod  a  Dco 
per  crealionom  infundilur.  .5401).  modo  no- 
bis  ignolo  2S0C'.  (Juaro  dicalur  s[)iraoulum 
vita',  L3GD.  —  Nostra  cst  (|iia(lamloniis,  et 
Dci.  342 C.  Est  imago  SS.  Trinitatis,  i^SA, 
;{<»4D.  Pulcliriludoejus  unde  sit, 375  A.  .3941). 

—  Subjeoliim  ost  ct  origo  omniuiii  |)oleii- 
tiarum.  317C.  Per  intolloolum  potost  se 
i|isam  considerare  ot  dijudicare.  ;{75D'.  — 
Femora  ojus  siinl  [lotcntia».  prapscrtim  iii- 
tellectus  et   voluntas.  422 C*.  —  Ejus  aclus 


INDEX  ANALYTICUS 


577 


quotupliciter  considerari  queat,  2701)'.  — 
Anima?  dispositio  in  corpus  rcdundai,  111  A', 
1181)'.  Mentem  pcrturbare  noii  del)ct  quod 
fit  in  parte  sensitiva,  4361).  —  Anima;  im- 
mortalitas,  etiam  philosophis  innotuit,  231 C. 

—  Per  aversionem  a  Deo,  anima  mortem 
incurrit,  16  A'.  (Jualis  fuerit  in  morte,  sic 
in  aeternum  remanebit,  279 A'.  Animarum 
receptacula  quae  et  qualia  sint,  5/t5B.  — 
Animas  spiritualiter  diligere,  quid  sit,  77 C. 
Animarum  curam  gerentes  summo  Judici 
rationem  reddent,  118D.  —  An  Deus  habeat 
animam,  46D'. 

Anima  fidelis.quomodo  debeat  in  Dco  qui- 
escere,  17 D',  in  illo  suum  finem  constituere, 
21  B,  esse  semper  parata  pati  quidquid  Deus 
voluerit  aut  permiserit,  32B.  —  In  cunctis 
sensibilibus  creaturis  contemplatur  Creato- 
rem,  439  C.  Studeat  eum  cognoscere  pcr 
abstractionem  ab  omni  loco,tempore,imagi- 
natione  et  materialibus  proprietatibus,434B. 

—  Se  ipsam  ad  gratiam  disponat,  1051),  ad 
infusionem   et   profectum    prudentifp,  35 D. 

—  Anima  fidelis  non  qua^rit  divitias  ultra 
suum  statum,  148 D  ;  non  prsesumit  Deitatis 
secreta  scrutari,  148 B';  gloriatur  in  testi- 
monio  bonae  consciontiai,  177  A',  sed  in  hac 
vita  nunquam  certo  scit  an  caritate  formata 
Deum  amet,  aut  etiam  an  sit  in  statu  gra- 
tise,  264 B,  270 A'.  —  Quomodo  memor  Dei 
esse  debeat,  283 B.  —  Anima  in  mortali  cul- 
pa,  est  adultera  diaboli,  313  A.  —  Ejus  arma 
et  vestimenta,  sunt  virtutes  et  dona  Spiritus 
Sancti,  370  C;  ejus  ubera,  misericordia  et 
pietas,  vel  intellectus  et  voluntas.  377 G.  — 
Triplex  est  status  animarum  fidelium,  145 D'. 

—  Quomodo  quisque  suam  animam  exco- 
lere  debeat,  342  D'. 

Anima  proficiens  vocatur  adolescentula, 
315  A. — Correptionem  accipitjucundc,104B'; 
se  ipsam  parvi  pcndit,  104  C.  —  Sua  vitia, 
non  aliorum  investigat,  200A',  et  illumina- 
tione  Dei  cognoscit,  1.36 B'.  Proximum  et  se 
ipsam  cum  aequitate  judicat,  133  C.  Quomo- 
do  ad  contemptum  carnalium  voluptatum 
perveniat,  314C',  et  peccatis  venialibus  pur- 
getur,  377  C—  Tot  praemia  consequetur  quot 
vitiorum  genera  et  daemonia  superaverit, 
378  D.  — Non  semper  Sponsum  quaerat  por 
imaginarias  considerationes  et  sensibilium 
inspectionem,  398A. 

Anima  fervens  orat  pro  salute  proximi, 
439 B',  et  sic  quodammodo  Deum  reficit, 
T.  7. 


440 A  ;  zelatur  pro  proximo,  442  C.  —  Ac- 
cenditur  caritas  ojiis  ex  conversationo  com- 
muni,  235B.  —  In  qiiibusnam  securitatein 
inveniat,  343 B.  —  Secreta  sua  superioribus 
ostendit,  343  C;  aedificationem  sumit  a  qui- 
buscumque  bonis,  eosque  imitatur,  .3.57 B; 
oculos  suos  custodit,  el  eos  a  Sponso  non 
avertit,  411.\'. —  In  congrcgationibus  anima 
perfectior  ceteras  illuminat,  412D'.  Quomo- 
do  virtutum  ac  ronovationis  fructns  pariat, 
412B,  et  univorsalis  Ecclesiae  profectui  et 
gloriae  insorviat,  412  C.  —  Anima  fervens, 
in  Dei  servitio  gaudium  invenit,  46 B  ;  om- 
nia  agit  ex  dosiderio  Deo  complacendi,.38C; 
roficitur  operatione  virtutum,  et  ducitur  ad 
visionem  beatificam,  77  B.  —  Etiam  in  som- 
no,  ex  consuetudine,  orat  et  psallit,  395B'. 

—  Indifferens  est  bonse  vel  malae  famae,  82  C, 
nec  contristatur  quando  ab  imprudentibus 
et  carnalibus  contemnitur  et  deridetur, 
272 B'.  —  Ejus  dilectio  erga  Deum  adversi- 
tato  ostenditur,  118B.  —  Vivit  quasi  quo- 
cumque  dic  moritura,  166 D.  Dobet  parata 
esse  mori  pro  fide  et  justitia,  propter  amo- 
rem  Christi,  433  C.  —  In  hac  vita  culpas 
quotidianas  nonvalet  omnino  vitare,  412  C 

—  Per  gratiae  dona,  maxima  dignitas  acce- 
dit  animse  :  quaenam  officia  ex  hac  di- 
gnitate  fluant,  422  B. 

Anima  virtuosa  quaecumque,  est  Christi 
sponsa,  ager,  domus,  tlironus  et  vinea,442C, 
338D.  In  ea  cubat  Christus  sponsus,  305 C 
Per  fidem  et  caritatem  est  Christo  despon- 
sata,  312  D.  —  Cupit  non  impediri  por  oc- 
cupationes  externas  ab  oratione  et  mentis 
recolloctione,  439  B.  Quadruplici  custodia 
munitur,  442 D'.  —  In  ea  qualitcr  Christus 
invisibiliter  operetur,  437  B.  Caritate  dila- 
tatur  et  delectatur,  35 D'.  —  Quam  pulchra 
sit,  375  B.  —  Ai*denti  desidorio  praesontiae 
ccelestis  Sponsi,  mox  aliqualem  ojus  prae- 
sentiam  meretur,  298  A'.  —  An  sit  praesum- 
ptuosum  vel  indiscretum  Christi  sponsi  os- 
culum  petere,  313  A',  314  C.  In  quo  hoc 
osculum  consistat,  313  C;  rationes  illud  pe- 
tendi,  quae,  313  C  —  Sponso,  non  unifor- 
miter,  sed  ut  suavi,  ut  judici,  etc...  unitur, 
319  C  —  Sponsus  Christus,  quosnam  effectus 
in  anima  operetur,  .342  D.  Per  inhabitantem 
divinum  Sponsum,  anima  tranquilla  efflci- 
tur  et  aliis  benigna,  339  G.  Injurias  et  ad- 
vorsa  aequanimiter  ferens,  morotur  Christi 
esso  sponsa,  et  vocari  lilium  intor  spinas, 

37 


m 


TNDEX   ANALYTinUS 


339  D.  Visitationis  hora  non  est  negligenda, 
342A'.  licet  ad  popnitentem  benigne  rever- 
tatur  Sponsus,  342 B'.  —  Quotuplici  modo 
aniraa  a  Sponso  visitetur,  ^O-iC,  qui  intel- 
lectum  iilustrat,  voluntalem  accendit,  et  me- 
moriam  recolligit  in  se,  3f)4D.  —  Sponsi 
coelestis  plurimae  sunt  sponsae.qua;  non  sil)i  - 
invicem  invident.  sed  mutuo  se  adjuvant  et 
inflammant,  409B. 

Anima^  sanctitas,  in  multis  Sanctis,  foris 
refulgebat,  119 A'.  —  Anima.quanto  apertius 
Dei  contemplatur  sanctitatem,  tanto  clarius 
suam  imperfectionem  intuetur,  3i()B\  et  se 
ipsam  contemnit,  38f)l^'.  —  Animse  pulchri- 
ludo  naturalis  ct  supernaluralis,  unde  sit 
et  quanta,  320 C,  379  C,  470 A'.  —  Anima  a 
Spiritu  Sancto  fecundatur,  dummodo  sit 
humillima,  339  A.  —  Animae  sancta?  propri- 
um  est  non  so  ipsam  sed  consocias  mirari 
et  extollere,  il2l).  Recte  aurora»  compara- 
tur,  quare,  412.\'.  —  Virtutes  solidiores 
sunt  in  partc  anima?  intellectiva  seu  supe- 
riori,  413A.  —  Oualitcr  Dcus  sit  animae 
quasi  proprius,  ilOB.  Quibus  modis  ei  lo- 
quatur.  342  B. 
Anima  contemplaliva.  \i(lf>  Contemplalio. 

ANI.MAL  non  ruminans,  cur  immundum  sit, 
85  D. 

ANSKLMTS  (S.)  Cantuariensis  archiepiscopus, 
passim  allegatur,  200 .V.  29415,  efc. 

ANTIGONUS,  socius  .Mexandri,  ipsi  inconti- 
nentiam  impro|)orat,  27fili'. 

ANITBABA.STASIS.  I'er  aiitiparastasim  quali- 
lates  elomontares  cx  contrariis  liunt  lor- 
tiores,  iiiiD. 

ANTISIODOHKNSIS.  nde  Guillclmus. 

ANTONIl  S  i^S.")  anacliorola.  quaro  a  daMuone 
llagolialus,32C.  —  Ejus  vorl^a  citaulur,3|.')C. 
376D.  (Acta  SS.  die  XVIP  Januarii.) 

Ai'OLLlNABiS  lia?resiarclia  docebal  aiiiniain 
cum  cnrpore  por  somen  pr(ipn;.'ari,  2S(i|{'. 

AWO.SIWTA  raro  poMiiloiitiam  iigil.  KiC. 

AiHXSTOLi,  cur  vocentur  ancilbT,  (51  C,  et 
crura  Cliristi,  393 A'.  —  i'er  aureum  recli- 
natorium  signifKantur,  3.").iD.  —  Korum  sa- 
pieiilia  quaiita  lueril,  a  nobis  comi)rehondi 
nequit,  138 B.  .\n  cerlo  noverint  so  habore 
sapientiam  caritati  annoxain,  KilD.  Kis  riiil 
infusa  soienlia  iion  soiiim  Soripluraniiii, 
sed  eliaiii  politica  sou  rogoiidi  popiHns, 
183 .\'.  —  .Nemo  eis  conloniplalii)iio  ol  for- 
vore  antecellil.  35il>  iiilordiiiii  in  sdlilii- 
dinem  secedentes  oratitmi  vacabant.  33.ii{. 


—  Per  Spiritum  Sanctum  insuperabiles  fa- 
cti  sunt,  super  charismatum  dona  et  doctri- 
nam  (Ibristi  fundali.  393B'.  —  Multotios. 
cum  ingenti  roverentia,  ad  B.  Virginem  con- 
fluxorunt.  362  A. 

AQl-L,  quomodo  de  mari  ascendant,  21GD. 
Cur  non  operiant  torram.  381),  B'.  —  Igni 
miraiiiliter  sociala  est  aqua  ad  cruciandos 
/lCgyptios,  .343A'.  ni6D.  3(11  C.  —  «  Qui  di- 
mittit  aquam,  capul  est  jurgiorum  »,  liCB'. 

—  Mystice,  varia  significant  :  doctrinam, 
41  A'.  charismata  411)'.  tribulationes,  434  C. 
Quid  aqua  profunda.  121 D.  1.321)',  aquae 
Iranseuntes.  278 B,  aquarum  rivi,  .392  A.  vel 
pulous,  .373 C.  .Kqua*  furtiva?,  oiir  dulciores, 
(131)'.  -  Cf.  lM)iitos,  Maro. 

AQITL.K  ot  filii  aquila^.  quid,  188  C.  —  Via 
aquilae  investigabiiis.  188 .V. 

.VQITLO  pluvias  dissipat,  quare,  1(!0C.  — 
Communilor,  in  Scriplura,  sumilur  in  ma- 
lam  partem,  280 C,  et  designat  diabolum, 
374 B,  peccatum,  279D,  tribulationem.  etc, 
.374  B.  384  C.  Cf.  Auster.  -  Quomodo  soi  ad 
aquilonem  vortatur.  213.\,C. 

ARABLS  auctoros  :  Albategni  lEl-liattanij. 
213.V' ;  .Vlbuiiiasar  (Abu-.Ma'schar)  astroio- 
giis,  2I3.\'  :  ejus  liber  Introduclorium  liia- 
jus  oitalur,243B';  Aikindi  (Rl-Kindi),  47()D': 
orravit  in  siia  Tboorioa  et  in  libro  do  Ra- 
diis  slollicis,  243 B';  .\verroes  (Ibn-Boschd) 
diclus  Commenlator.  peripateticus.  97 .\'. 
27().\,  negavit  Dei  |)rovidentiam  el  animse 
immorlalilalom  243 B':  ,\viconna  (Ibn-Sina) 
cilatur,  47(1 1)'. 

.\itliOit.  \olila  arbor  in  paradiso  lerrostri  cre- 
dilur  fiiisso  malus  seu  malogranatum.433C. 
Cf.  Ficus.  Ligniiin.  .Malus.  —  ilonio  arbori 
comparalur,  27!) D.  ol  vocatur  arbor  ovorsa, 
quaro.  28().\.  —  Clirislus  arbor  dicitur  figu- 
ralilor,  310  C. 

.\RC.\  -Noe,  typus  F.cilosia'.  ."i^^A.  —  lii  ca 
octo  aiiima'  laiitum  salv,T  facla'  sunl,334.\. 

ARGFNTIM,  appolituiii  non  satiat  sed  irritat, 
2:t4B';  a  voris  Cliristianis  iil  lulum  ar>sti- 
niatiir,  277B'.  —  Spiritualitor  dosignal  phi- 
losopliiam  naluraloiii.  I38(",  nitorom  olo- 
qiiontia'.  vel  soiontiam  do  robus  rroatis, 
30!)  A.  —  l*or  pocuniam  omnia  iiujus  iiiiindi 
doloclabilia  procuraiitiir,  277 .\'. 

.\U1LS,  aiiiiiial  lorlo.  r.ili{,  myslico  dosignat 
spiritualoiii  [ira'laluiii.  1!)IC. 

ABl.STlJTI^Ll^S.  diclus  n  IMiilosophus  ».  Sa-pis- 
siiiio   allogantur  ejus  opora  :  libri   Kthioo- 


INDEX   ANALYTICUS 


579 


rum.Politicorum,  Meteororum,  de  Problema- 
tibus,  de  Anima,  de  Animalibus,  etc.,  18B', 
191)',  77 A,  l.ilC,  161A,  i72A',  2^-2\,  etc.  — 
Ei  videtur  fuisse  infusum  omne  naluralitcr 
scibile,  4. —  Docuitexercitium  virtutum  viam 
esse  ad  beatitudinem,  541 A.  —  In  judicio, 
sua  argumenta  ei  non  proderunt,r)0i\.',480A. 

ARIUS  hffiresiarcba,  multipliciter  erravit,  57 C, 
64  A. 

ARMA.  Ecclesife  et  animff;  fidelis  arma  sunt 
virtutes  et  dona  Spiritus  Sancti,  370 C.  — 
Arma  sacerdotis  sunt  orationes  et  lacrimae, 
555  C. 

ASTRA.  Vide  Sidera. 

ASTRONOMI  contra  fidem  multa  conscripse- 
runt,  quse  frivolis  argumentis  innituntur, 
245  A'. 

ASTUTIA  sancta,  quid  sit,  8R  ;  necessaria  est, 
8D.  —  Aliquando  astutia  sumitur  pro  pru- 
dentia,  53  C. 

AUDITUS.quatenus  ad  scientiam  conferat,  8B'. 

AUGUSTINUS  (S.),  episc.  Hipponensis,  quan- 
tum  detractionem  oderit,  155 B'.  —  Citantur 
ejus  libri  de  Civitate  Dei,  56B',  de  Trinitate, 
134A',  Gonfessionum,  36A' ;  etc.  (Migne  Pa- 
trol.  lat.  tom.  32-46.) 

AUREOL.V,  doctoribus  ot  praedicatoribus  da- 
bitur,  SOC,  IIOD'. 

AURUM,  in  Scriptura,  significat  sapientiam, 
id  est  notitiam  Dei,  309  B. 

AUSTER,  ventus  dulcis,  communiter  in  bonam 
partem  accipitur,  280  G,  et  significat  Spiri- 
tum  Sanctum,  374  C,  regnum  electorum, 
279D,  caritatem,  280B,  consolationem,  etc, 
374  C,  384 A'.  Cf.  Aquilo.  —  Quomodo  sol 
per  meridiem  gyret,  215  A,  C. 

AVARI  sunt  quasi  pauperes,  86A,  molesti  sibi 
et  aliis,  102 D',  225  G,  Evangelii  subsanna- 
tores,  102  D',  insatiabiles,  187  C.  —  Aliorum 
hominum  provocant  indignationem,  176  G. 
—  Avari  divites,  quanta  mala  incurrant, 
13  A'.  —  Judaei  semper  avari  fuerunt,  49  A'. 

AVERROES.  Vida  Arabes  auctores. 

AVERSIO  a  Deo  est  mors  animae,  16A'.  — 
Aversio  ex  dissimilitudine  oritur,  nOD.  — 
Aliorum  aversio,  caritate  et  mansuetudine 
est  vincenda,  339 B'. 

AVICENNA.  Vide  Arabes  auctores. 


B 


BABEL.  Turrim   Babel  qua   mente   sedificare 
voluerint  homines,  511 C. 


BALAAM,  asina  sua  loquente,  cur  non  fuerit 
turbatus,  .549  C. 

BAPTISMUS  omnia  pcccata  quantum  ad  cul- 
pam  et  poenam  remittit,  354 B'.  —  In  eo 
gratia  et  virtutes  infunduntur,  3731)'. 

B.\SILIUS  (S.),  Caesariensis  episc,  76B.  Ejus 
Regula  citatur,  TKiB.  (Migne  Patrol.  gr. 
tom.  29-32.) 

BEATI.  Eorum  praemium  essentiale  consislit 
in  Dei  immediata,  clara,  faciali  et  fruitiva 
visione,  297B',  483B,  351 C ;  et  pra^mium 
accidentale,  in  rebus  creatis  ad  Deum  re- 
latis,  483B.  Haec  praemia  diversos  habent 
gradus  juxta  diversitatem  meritorum,351  C. 

—  Beatifica  visionc  Doi  quomodo  sint  digni, 
469  C.  Beatorum  proprietates,  felicitas  et 
gloria  describuntur,  483 A.  In  anima  et  cor- 
pore  glorificantur,  469 A',  quae  non  possunt 
deficere,  469  C.  Corpora  glorificata  splende- 
bunt,  470A',  et  per  dotem  agilitatis  erunt 
celerrime  mobilia,  470B'.  —  Quo  pacto  di- 
cantur  in  patria  desidei"are  Deum  intueri, 
389  C.  Per  lumen  gloriae  et  visionem  beati- 
ficam  corda  eorum  maxime  fulgebunt,  470A'. 
Eorum  cogitatio  immobilitata  est  in  Deo, 
quidquid  cogitant  in  Deum  referendo,483D. 
In  bono  confirmati,  securissimi  sunt,  .351  C. 

—  Quoddam  dominium  liabent  super  exsi- 
stentes  in  hoc  saeculo,  470D'.  Cum  Domino 
Salvatore,omnes  reprobos  judicabunt,  470C. 

BEATITUDO,  naturaliter  appetitur  ab  omni 
creatura  rationali,  378  A'.  —  In  actu  intel- 
lectus  consistit,  423  C.  Est  actus  sapientiae, 
423  C,  seu  conteraplatio  altissimae  veritatis, 
423  D',  ut  insinuatur  a  Christo,  451.  —  Bea- 
titudo  supernaturalis  felicitate  naturali  in- 
comparabiliter  praestantior  est,  499  C.  — 
Quibusnam  danda  sit,  66 D'.  —  Quomodo 
in  hac  vita  praelibetur,  20B. 

BEDA  (Ven.),  Ord.  S.  Benedicti,  allegatur, 
194A'.  (Migne  Patrol.  lat.  tom.  90-95.) 

BENEDICTIO  Dei,  in  quo  consistat,  09A'. 

BENEDIGTUS  (S.).  Ejus  Regula  citatur,  235D. 

—  Omni  voluptati  extraneus  fuit,  476 D. 
BEBNARDUS  (S.).   Ejus    liber    de   Considera- 

tione,  38B;  Sermo  in  Gantica,  294A';  etc, 
citantur.  (Migne  Patrol.  lat.  tom.  182-185.) 

BETHSABEE,  mater  Salomonis,  an  unicum 
habuerit  filium,  34  C.  —  De  suo  excessu 
poenitens,  deinceps  fuit  devota,  506  C. 

BLi-l-^SILLA  (S^),  discipula  S.  Hieronymi.  qui 
ei  librum  Ecclesiastae  legebat,  212A.  (.\cta 
SS.  die  XXIP  Januarii.) 


580 


INDEX    ANALYTICUS 


BOETIUS  (B.),  philosophus,  passim  allegatur, 
319  A',  521C'.  (Migne  Patrol.  lat.  tom.  63,04). 

BONAVENTrRA  (S.),  Or.l.  Min.,  citatur,233C'. 

BONUM  omne  a  Ueo  est,  20C.  55C'.  lOdD', 
302A'.  —  Bonum  summuin  et  incomniuta- 
bile  quaerendum  est,  791),  in  virtute,  117A'. 

—  Nihil  agitur  vel  desideratur  nisi  sub  ap- 
parentia  boni.  92A'.  —  Bona  transitoria, 
propter  instabilitatera  eorum,  aspernanda 
sunt,  482  C.  —  Nullum  bonum  manet  irre- 
muneratum,  173 D'.  — Bona  tempore  oppor- 
tuno  sunt  agenda,  497A. —  Bonum  commu- 
ne  saepe  rigorosam  justitiam  requirit.  7515. 

BOVES.  Bobusoiim  communiter  arabant.90D'. 

—  Boves,  mystice  quid,  91 A. 

BBIGITTA  rS'j.  Aliegalur  ejus  liber  Revelatio- 

num,  :U9D. 
BRUCHUS,  proles  locusta;,  283B'. 
BRUTA,  a  prima  causa  aguntur  in  operationi- 

bus  instinctus.  43B. 
BYSSUS,  mystice  candorem  virginitatis  et  ca- 

stimoni.T  significat,  198  D'. 


CAIUS  imperator  (Caligula).  statuam  suam  Ju- 
daeis  adorandam  misit,  339  C. 

CALCULUS.  quid  sit,  133 A.  —  Quomodo  cal- 
culo  impleatur  os  mendacis,  134  D'. 

CALLIDUS,  (luolupliciter  intelligalur,  81  D.  — 
lllius  est  propriam  viam  considerare,  91 A', 
ct  pericuhmi  fugere,  143 B'. 

CANCELL\IUISParisiensis,29(;A.r/VA'Cerson. 

CANCELLl.  IJuoinodo  diloclus  prospiciat  per 
cancellos,  335C.  342A,  347  C. 

CANIS  ad  vomilum  reverlens,  (|uid,  10415.  — 
Melior  esl  canis  vivus  leone  mortuo.  qiio 
sensu,  205  D,  20015. 

CANTICUM  canticoruni.  Iii  co  de  amore  di- 
vino  tractatur,  3.\',  313A,  siib  similitudine 
carnalis  conjiigii,  3.50B.  —  Perfectis  conve- 
nit,  OA.  211 15',  2!»2.  Lectoril)US  adhiic  carna- 
libus  periculosuiii  esse  possel,  29515.  Aimd 
Judaeos  non  legcbatur  ante  trigesimum  ar^ta- 
tis  anniim,  295B'.  —  Quare  sic  vocatum, 
291.  —  Non  est  accipicndum  ad  lilt(>ram 
de  Salomone  el  sponsa  ipsius.  iilia  1'harao- 
nis,  292,  350(;.  quam  iluxil  uxorem  diu 
anteqnani  liiinc  librum  coinponeret,  292. 
Cnnlicuin  illiid  iii  juvenlnU'  sua  Saioinon 
scripsil,  4051). 

«Jiiid  intcnderit  Dionysius  nosler  in  hiijus 
libri  explanatione,  292.  —  \  ari.i'  cxpositio- 


nes  Dionysio  videntur  in  aliquo  deficere, 
29315.  —  lllum  exponil  tripliciter,  scilicet 
de  Ecclesia,  (id  est  de  Ecclesia  universali, 
prout  includit  .Synagogam  et  omncs  San- 
ctos  etiain  ante  legem  scriptam.  sub  lege 
naturae,  294D').  de  anima  fideli.  et  de  B.  V. 
Maria.  312D.  313A.  380B.  In  hoc  libro, 
per  membra  corporalia.  per  animalia.ac  per 
inanimata,  signiOcantur  rerum  spiritualium 
proprielates  et  oflicia.  307  D".  —  Quaenam 
dispositiones  ad  hunc  legendum  requiran- 
tur,  295B.  —  Consilia  Dionysii  religiosis  non- 
dum  emendalis  qui  hunc  librum  ex  olficio 
legere  vel  audire  habent.  290A'.  —  Cur  is- 
tud  Canticum  in  OfBcio  solennitatum  B.  V. 
Mariae  legatur,  321  B. 

CAPILLUS.  Nigredo  capillorum  signum  est 
fortitudinis  et  juventutis,  391  .\'.  —  Quid 
capilli  Ecclesiae,  364C,  animae,  373A',  B.  Vir- 
ginis,  380D";  et  cur  gregibus  caprarum  com- 
parentur,  3641).  37515',  381 A'.  -  C/".  Gomae. 

CAPPARIS.  herba  luxum  excitans,  283C';  mul- 
tiplices  virtutes  medicinales  habet,  2851)'. 

CAPRE.\,  acuinine  oculorum  praestans  est, 
;5.33A';  velociter  currit,  ;S34D'.  Quomodo, 
sauciata.  horba  dictamno  sanetur,  333A'.  — 
Mystice,  qiiid  caprcae  camporum,  332 C. 
3.54A,  et  cur  capreae  Christus  comparetur, 
3.34 B".  341  D'. 

C.\PUT  saepe  pro  mente  accipitur,  111),  351}', 
2(!0A'.  Cur  in  capite  oculos  habere  dicatur 
sapiens,  22  5(:'.  —  Quid  caput  Chrisli,  388 A. 
(Jiiiiinodo  rorc  pleiuim  dicalur.  388.\,  395D'. 
4001)',  vol  auro  optimo  coniparelur,  391  D. 
—  Qiiid  caput  Ecclesiap, 419A. animae,424C', 
1!.  \  irginis,  427 C.  Gur  assimiletur  (]arme- 
lo,  4I9A,  424D",  427D".  Quomodo  sub  co  sit 
la'va  Sponsi,  3321),  341  C,  340D. 

CARDLNES  lorivT,  quid.  58C. 

CARITAS  cst  viitus  summa.  330B',  434D  ;  for- 
lissima  prae  omni  alia,  434 G  ;  forma  ot  mo- 
trix  omniiini  viiliiliiin,  209 C.  Est  virlus 
conimunicaliva,  38015",  avida  unionis,  298 C; 
iii  se  ardens  et  alios  incendens,  43415  ;  ra- 

,  tioneni  saepe  Iranscendons,  298  C;  omni 
subslantia  lerrona  |irotiosior,  441  G".  —  Ga- 
rilas  in  Deiim.  lirmum  facil  homineni,  38G; 
dilatat  animain  fervidam,  33 D' ;  opcril  de- 
licta.  08 B  ;  viros  dat,  123 G  ;  ost  summa  to- 
(iiis  roligionis  chiistiana?,  198A',  200A,  el 
viniiiluiii  cordiuiii,  47 C,  2;55l)'.  —  Caritas 
porficitur  cxstirpalione  cupidilalis,8015';  por- 
socutionibus  ot  adversis  non  dejicitur,  434  G. 


INDEX   ANALYTICUS 


381 


Ejusprofectui  jugiter  est  studondum,  441D'. 

—  Semper  annexam  habet  sapientiam  in- 
fusam,  489 D'.  —  Nemo  certo  scit  sc  esse  in 
caritate,  nisi  ex  revelatione,  270A'  :  quare 
hoc  Deus  voluerit.  270  C.  —  Sine  ea  nihil 
prosunt  sacramenta,  354  C.  —  Caritas  dcbet 
esse  ordinata,  340  C.  Quisnam  sit  ordo  ca- 
ritatis  sub  prsecepto  cadens,  330D',  331 D. 
Deum  super  omnia  amare  facit,  434  C,  et 
post  eum  suum  proprium  subjectum,  453  C. 

—  Carifatis  actus,  quotuplici  respcctu  con- 
siderandus  sit,  et  quomodo  a  nobis  cogno- 
scatur,  270  D'.  —  Ejus  proprius  effectus, 
quem  supra  dilectionem  naturalem  addit, 
est  quaedam  ineffabihs  unio  ad  Deum,271.\'. 

—  Caritas  requirit  ut  proximo  succurratur, 
etiam  cum  damno  rei  temporahs  propriae, 
83  C.  —  Cf.  Amor. 

CARO  pro  homine  carnaU  sumitur,  453 D.  — 
Cf.  Corpus. 

CASSIANUS  (S.)  citatur,  124D,  241 A,  272 C. 
(Migne  Patvol.  lat.  tom.  49.) 

CASSIODORUS  (Aurelius)  Vivariensis  abbas, 
allegatur,  118B,  299A'.  (Mignc  Patrol.  lat. 
tom.  69,  70.) 

CASTIGATIO  Dei  est  valde  utilis,  27  C,  et  pi- 
gnus  paternae  dilectionis,  28  A. 

CASTITAS,  pulchre  laudatur  a  Cypriano,  474  C. 
Quam  prseclaram  honestatem  et  ingentem 
decorem  prae  se  ferat,  474  C.  Castitati  vir- 
ginah,  viduali,  conjugali,  fructus  varios  pro- 
mittit  lM'angelium,  472 D.  —  Casti  frequen- 
ter  ab  ipsis  incontinentibus  commendantur, 
474 D.  Omnia  ad  Dei  gloriam  referre  et  suis 
viribus  non  inniti  debent,  474  R 

C.\TO  (Dionysius),  poeta,  citatur,  45 B'. 

CAUSA  prima  cum  summo  decore  omnia  re- 
git,  499  C.  Est  omni  narratione  superior, 
quare,  184  C.  —  Liber  de  Causis  (David  Ju- 
da3i)  allegatur,  184  C,  499  C. 

CEDAR,  fihus  Ismaelis.  Gur  tabernaculis  ejus 
comparetur 'Ecclesia,  302  D',  et  R.  Mrgo, 
325  C. 

CEDRUS,  arbor  imputribiUs,  boni  odoris,354A, 
Christum  significat,  393 D'. 

CERVI.X.  Cur  inobedientes,  duree  cervicis  esse 
dicantur,  308 B'. 

CERVUS,  in  senectute,  manducatione  serpen- 
tis  reviviscit,  333 D'.  —  Quomodo  cervi  sc 
invicem  adjuvent  ad  fiumina  transnatanda, 
333R'.  —  Mystice,  quid  cervi  camporum, 
332  C,  3)54  .\.  —  Uxor  bona  cerva?  couijta- 
ratur,  42 R.  —  Cf.  Ilinnulus. 


CIIANAN/EI,  posteri  Chanaan  a  Noe  maledicti, 
525 C,  Terram   sanctam   occupabant,  324A. 

—  Cur  non  omncs  simul  exterminati  sint, 
525A.  —  Natura,  consuetudine  et  comple- 
xione  ad  vitia  proni  erant,  525  R,  non  tamen 
simpliciter  inconvertibiles,  523 C.  Deus  fecit 
quod  in  se  erat  pro  eorum  convcrsione, 
525A';  et  quidam  eorum  sunt  conversi, 
524  B'. 

CHOEROGRYLLUS,  animal,  describitur,  190D. 

CIIOLERICI,  proni  sunt  ad  jurgia,  113D'. 

CHORI  castrorum,  quomodo  videantur  in  Ec- 
clesia,  408F.',  in  anima,  413R',  in  R.  Vir- 
gine,  416  D'.  —  Chorizafio,  viile  Salfatio. 

CHRISTIANUS.  Quanta  sit  ejus  dignitas,  41 A. 

—  Cognoscitur  ex  sua  doctrina,79D.  —  Lseti- 
ficat  Deum  ct  praelatum  suum,  65D.  —  Chri- 
stianae  religionis  summa  consisfitin  actibus 
caritatis,  198 .\'.  —  Christiani,  propter  sua 
peccata,  fuerunt  a  Turcis,  a  Sarracenis  et  a 
Tartaris  afflicti,  90B'. 

CHRISTUS  quo  pacto  dicatur  lignum  vitse, 
29 R',  Sol  justitia?,  216  A,  flos,  328 R',  lihum, 
329R.  —  Os  Christi  quotuplex  sit;  quidnam 
ejus  os  increatum,  297 A'. 

Be  Christi  divinitate.  Christi  deitatem 
negantes,  ceeci  sunt,  57  C.  —  QuaHs  sit  Chri- 
stus,  391 A.  —  Cur  ei  approprietur  pulchri- 
tudo,  311 D',  300  A'.  —  /Eterna  Verbi  gene- 
ratio  describitur,  58  B,  497 B'.  —  Verbum 
est  imago  Patris,  58B,  498A,  sapientia  aeter- 
na,  499B,  et  sanctitas  infinifa,  419B.  Quo 
pacto  sit  doctrina  Patris,  84  C,  et  fons  sa- 
pientiae  universae,  121 A'.  Cf.  Sapienfia.  — 
iEquaHs  est  et  consubstantialis  Pafri,  184A', 
sermo  Dei  loqucnfis,  omnipotens  sicut  Pator, 
259 C,  498B.  —  Quidquid  Patris  est,  reprfe- 
sontatur  naturaliter  in  Verbo,  497  B' ;  et  cla- 
rissime  in  eo  relucent  cuncta  crcata,  4971)'. 

—  Secundum  suam  divinitatcm,  cst  infinite 
amal)ilis,  bonifas  et  beatitudo  substantialis, 
394  A.  —  Chrisfus  ut  Deus,  corpus  et  ani- 
mani  Mafris  suse  qualiter  feccril  et  orna- 
verit,  362 B.  Quomodo  ad  humanitafem  de- 
scenderit,  414 A. 

De  Christi  humanitate.  In  Christi  incar- 
nafiono  declaratur  ejus  infinifa  pietas  ad  ge- 
nus  humanum,  355 C.  —  Quam  speciosus 
et  gloriosus  sit  Christus  secundum  naturam 
assumpfam,  391 B,  et  quare,  394B.  —  Ejus 
humanitas  fuit  voiut  instrumcntum  Verbi, 
300B.  —  In  utero  Virginis,  non  menstruali 
sed   puro   sanguine  nufriebatur,  399A'.   — 


582 


INDEX   ANALYTICUS 


Creditur  infantulum  Jesum  in  eodem  lectulo 
saepc  quievisse  cum  B.  V.  Matre,  327 C.  — 
Aspcr  erat  exterior  Christi  vestitus,  36oB', 
honestissimus  vultus,  incessus  et  sermo. 
365  C.  —  Quid  caput  ejus,  et  quomodo  ple- 
num  sit  rore,  388A.  Quam  pulchri  et  puri 
corporales  oculi,  391  D'.  Interdum  volun-  . 
tarie  dormivit,  sed  non  impcdiebatur  alj 
usu  rationis  el  iritellectus,  387 C.  Quid  in- 
teriores  ejus  oculi,  391 D'. —  Quid  intelli- 
gatur  per  Christi  genas,  392  B' ;  per  guttur, 
393 D';  pcr  manus,  393 .\  ;  per  ventrem, 
393  C  ;  per  crura,  393  D.  —  (juo  scnsu  ubera 
Svnagoga;  suxerit,  43015.  —  Actiones  ejus 
theandricae  appcllantur,  quare,  365 D';  oni- 
nes  ad  Dei  bonorem  ct  mumli  salutem  or- 
dinabantur,  393 B.  —  Christus  praeeniinel 
omnibus  hominibus  pulchritudinc  et  odore 
virtutum,  329  B'.  —  ,\b  omni  prorsus  pec- 
cato  fuif  immunis,  312.\  ;  omnes  virfutcs 
creatas  babuit  in  gradu  cxcellentissimo,  cf 
pretiosissimis  gratiae  charismatibus  ac  sacro 
septenario  fuit  inunctus,  299A,  315B,  .ii9B. 
—  In  superiore  partc  anima^  Christi  craf 
dulcor  bcafifica^  fruifionis,  3(irjC',  38.")(;'.  — 
Quomodo  Christus  osculafus  sif  naturain 
humanam,  297  D'.  Discipulos  suos  recipcre 
consuevit  in  osculo  sancto,  298 .\.  —  Pas- 
sione  meruit  bumanifafis  sujr  glorificafio- 
nem,  35oA',  4001},  D.  —  In  forma  huinaua 
judicabif,  50A. 

De  Chrixti  advpntu.  An  Christus  fueril 
creatus,  .'>7.\'.  —  Fljus  advcnfus  cf  mvsferia 
praedicta  ef  figurafa  sunl  ante  lcgcm  ct  sub 
lege,  296 C.  Quam  ardenfcr  dcsideralus  sif 
a  Sanctis  antiquis,  297 B.  Quare  incarnatus, 
451.  —  NuIIam  ininonitioiicni  incurrit  pcr 
incarnafiniifm,  327 .\'.  —  (Jiiaiitci-  (Jbristus 
salierit  in  monfibus  cf  fransilicrit  collcs, 
334C.  Prius  venit  in  mentcm  quam  in  ven- 
trem  Virginis,  399.\',  414B.  Sinc  virili  sc- 
minc  conccpfiis  csl,  32S(;',  .191  C'.  Qiiaiilo 
tempore  manseril  in  iitero,  491 C'.  —  In 
primo  momento  incariiationis  inslriiclus 
fiiil  a  Pafrc,  .35  C,  —  Capiit  Chrisfi  Dcus 
Pater  esl,  3911),  et  ipsc  seu  Triiiitas  dinlor 
cjus  fuit  in  omnibus,  194 A'.  S[tiritus  San- 
ctus  in  eo  cst  diiplici  modo,  496 C.  —  In 
Cbristo,  per  idiomafiim  cnmiininicafioiiciii, 
divina  bomini  cl  biiiiiana  Dco  adscribiiiitiir. 
365D'.  In  eo  non  fuit  spcs.  scd  fidiicia  qiia"- 
dam,  196  .\.  —  Asscniil  f.brisfiis  sc  Dco 
Patri  a^qualcm,  unigenifuiii,  consubstantia- 


lem,  405  B,  Acutissimo  vigens  intelleclu, 
justos  ab  iniquis  discernit,  334 C.  Mirabi- 
lia  opcratus  cst,  334  D.  Juda^orvim  secretas 
cogitationcs  propalavit,  46.jl).  Multi  genti- 
lium  ad  eum  confluxerunt,  335D'.  —  Ver- 
bum  seternum,  per  suam  incarnationem, 
multum  honoravit  nostram  naturam,  355D; 
ideo  pensandum  cst  istud  mvsterium,  355A. 

—  In  sacra  communione  vere  accipitur  Chri- 
stus.  330  D. 

De  Christo  redetnptore.  Quid  fecerit  pro 
Juda^is,  I7.\'.  —  Per  serpenfeni  significatus 
est,  1881)',  et  passio  ejus  a  Prophctis  apcr- 
tissime  pra^nuntiata,  46()  B'.  —  Qualiter 
Christo  ut  Deo.  et  ut  homini,  salvare  con- 
veniat,  300 .\.  —  Ejiis  passio  et  virtutes  in 
mcinoria  omnium  servandae  sunt.  309 C.  — 
Est  botrus  de  qiio  in  cruce  expressum  est 
vinum  optimum,  310  B'.  —  Suam  ipsius 
Mafrcm  per  passionein  salvavif,  445B',  Ora- 
nibiis  in  ipso  speranlibiis  cst  spes  gloria^, 
329 A,  d  dictamnum  qiiod  sanat  vulncrafos 
sagilla  diaboli,  333 B'.  —  Posl  passionem, 
(^biislus  Malri  sua»  mox  apparuil,  3-19D'. 
Qiiid  tiinc  illa  eum  rogaverif,  350 A.  —  Do- 
lor  com[)assionis  animse  Chrisfi,  intensior 
fiiit  qiiam  passionis  corporeae  cruciatus, 
:{78D.  —  ("ur  permiscrit  lancca  apcriri  cor 
siiiiin.  .3851).  —  Tofa  ejiis  vifa  fuit  nnbis 
mcritoria,  385 B',  et  per  [lassionis  mcritiim 
Kcclesiam  vocavit  ad  salufem,  432B,  433B, 

—  (luam  bTtafiis  sit  quum  perseculores  Ec- 
clesia^  jam  convcrsi,  inccperiint  Evangelium 
pra^tlicarc,  431  C,  —  Fuif,  (|uaiifiim  in  sc 
eraf,  suis  pcrsecutoribus  utilissimus,  qua- 
lilcr,  464C'. 

Df  Christo  saiicti/irdtore.  Esl  Ecclesiae 
vir.  199 .\,  seii  spoiisus,  291 ;  cam  frcquentcr 
reformavit.  2511);  cum  ea  manet,  invisibi- 
lilcr  in  animabus  operando.  437 B.  —  Omni 
aninifr  bcnc  dis|iosila>,  ct  Mcalis  iii  [lalria. 
quninodo  In([iiatur,  297  .\',  —  Cbristi  sponsi 
ubcra  quid  sint,  298  C,  302  D,  —  Cbristi  no- 
mcn,  qiiam  suavc  ac  saliitifcrum,  299 (", 
300 (;.  —  Ex  onini  bnno  Ecrlcsia»  [>r?pmium 
accidcnlalc  obfincf,  437!)'.  —  (^ur  paupcr- 
falcm  cl  mcndicilafcm  elcgerif  et  consuhic- 
ril.  18(1  B', 251  B'.  Nobis  mulliim  commenda- 
vit  sapicnfiam  451.  in  cujus  acfii  nnsfram 
bcaliliKliiiciii  cnnsliliiil,  451.  —  Esl  stabi- 
liiinMiliim  siiorum  tidcliiim  sibi  obodicn- 
fium,  491. \.  —  llorlabatiir  primifivam  Ec- 
clcsiam  ad  cnnverfcndum  gentililatem,33<»C. 


INDEX   ANALYTICUS 


383 


—  Se  ipsum  ligno  comparat ;  quinam  ejus 
sint  fmctus,  .'i39C',  :J40A,  C.  -  Quo  pacto 
suam  Ecclesiam  derelinquat,  350D,  ct  qua- 
re,  350 B'.  —  In  die  ascensionis  Christus 
sibi  Ecclesiam  dcsponsavit  excellentiori  mo- 
do,  335  C,  praesertim  Ecclesiam  triumplian- 
tem,335D',et  animas  e  limho  eductas  secum 
tulit,  355 D'.  —  Christi  perfectionem  nemo 
valet  plene  imitari,  365 B'.  —  In  Christo  est 
gratia  capitis,  per  sacramenta  diflluens  in 
membra,  374B.  Electos  sibi  incorporat  in 
via  per  gratiam,  in  patria  vero  per  gloriam, 
394 A.  —  X  singulis  gradibus  et  statihus 
Ecclesiae  fructus  diversos  requirit,  407  A'.  — 
Est  animarum  sanctarum  verus  dies,  4U)A. 

—  Ejus  vestigia  sectari  valde  laboriosum 
est  his  qui  caritatem  non  habent,  433 D. 

Triplicem  habet  sppnsam,  Ecclesiam,  ani- 
mam  fidelem,  et  B.  V.' Mariam,  291.  -  Clu-i- 
sti  honor  in  suam  Matrem  redundat,  444  B'. 

—  Cur  vocetur  a  Sponsa  Cantici  fasciculus 
myrrhfe,  309  D.  —  Sponsi  oculi  quid  de- 
signent,  392 D.  —  Ejus  comae  significant  Apo- 
stolos,  419D,  et  cardinales  :  quare  hi  vesti- 
bus  rubeis  utantur,  419  C.  —  Quomodo 
suam  dilectionem  ad  Sponsam  ostendcrit, 
432B.  —  Est  Ecclesiae  caput,  sponsus,  sal- 
vafor,  judex,  legifer,  rex,  pastor,  doctor, 
monarcha,  protector,  dominus,  436A'. 

CHBYSOSTOMUS  fS.),  allegatur,  168  A'. 
CIBUS,    antequam    substantife    incorporctur, 
quatuor    digestionibus  percoquitur,    286  D. 

—  Ex  cibo  quomodo  sanguis,  urina,  sudor, 
sputum,  sperma,  et  substantia  carnis  suc- 
cessive  efformentur,  286 D. 

CINNAMOMUM,   aromatica  arbor,  describitur, 

52B,  373B.  —  Significat  prompte  obedientes, 

373  B. 
CIBCUITUS.  Bonus  circuitus  a  Deo  incipit  et 

ad  ipsum  terminatur,  505B.  —  Malus  cir- 

cuitus  est  evagatio  inordinata  per   creata, 

505  C. 
CIBCUMCISIO.   In   ea  puei-o   nomen   iinpone- 

batur  ;  peccatum  originale  tollebat,  341)'. 
CLEMENS  (S.),  39  D'.  Ejus  Itinerarium  citatur, 

537  D'.  (Migne  Patrol.  gr.  tom.  1,  col.  1137.) 
CLEMENTIA  commendatur,  73 A.  In  quo  con- 

sistat,  136D'.  Ornat  reges,  136D'. 
CLIMACUS  (S.)  citatur,    37B',   235D,    272  C. 

(Migne  Patrol.  gr.  tom.  88,  col.  631.) 
CO.-F^OU/EVA  quatuor  sunt,  tempus,  coehim, 

angelus,   materia,  462A'.  —  All)erti'  Magni 

liber  de  IV  Coaequeevis  citatur,  462A'. 


COELUM.  Deus  in  coelo  specialiter  est,  2371)', 
quia  in  eo  eminentius  operatur  et  clarius 
videtur,  238A.  —  In  coelo  non  potest  esse 
cordis  evagatio,  quare,  483  D.  Coeli  lumina- 
ria  dicuntur  clarius  luccre  dum  homines 
prosperantur,  532  B. 

COGITATIO    meritoria    quid    requirat,    53  A. 

—  Quomodo  sint  ordinandae  cogitationes, 
425A;  quaenam  excludendae,  53B,  425B. 

COGITATIVA.  Vis  cogitativa,  seu  intellectus 
passivus,  est  media  inter  potentias  sensiti- 
vas  et  intellectivas,  423  C. 

COGNITIO  nostra  intellectiva  exordium  sumit 
a  sensitiva,  317  C.  —  Qua  via  cognoscatur 
Deus,  434B.  Perfectissima  cognitio  Dei  in 
hac  vita,  est  «  per  omnium  ablationem  », 
250 B.  _  Cognitio  cogifationum  secretarum 
hominis  soli  Deo  compefit,  493D'.  —  Diffi- 
cilis  et  incerfa  est  nostra  cognitio  de  rebus 
inferiorihus,  509 D,  multo  magis  de  coelesti- 
hus,  309  B'. 

COHELETII,  nomen  Salomonis,  inferpretatur 
Concionator,  3A,  6D'.  Cf.  hoc  verbum. 

COLLIS.  Quo  sensu  Christus  colles  transilisse 
dicatur,  334 C,  341 D',  347B.  -  Cf.  Thus. 

COLLUM,  mvstice  varia  signat.  307 D',  308 B'. 

—  Quid  sit  collum  Ecclesia?,  307  D',  animae, 
318D',  B.  Virginis,  326B';  cur  monilibus 
comparetur,  308 A,  319A,  326B',  turri  David, 
366 A,  377B,  381 B',  vel  turri  eburne«,  418D, 
427  0.  —  Quo  sensu  in  uno  crine  colli  Spon- 
sae  vulneratus  sit  Christus,  369  C,  378  A', 
383  A. 

COLUBER.  Via  colubri  invesfigabilis,  188 A', 
B'.  —  Adde  Sepes. 

COLUMBA  frequenter  in  eodem  anno  proli- 
ficat,  et  felle  caret,  412 B.  —  Cur  Sponsa  as- 
similefur  columbfP,  335 D,  347  A',  in  forami- 
nibus  pcfrae,  336 A',  343B,  348 B';  oculi  ejus 
quare  dicantur  columbarum.  311 D,  327 A', 
.363 C,  380D,  etc.  —  «  Una  columba  »  Chri- 
sfi,  quid,  405D',  411D',  415D.  —  Cf  Turfur. 

COLUMNyE  argenfese  lectuli  Salomonis,  quid, 
354B,  358 D',  362 C.  —  Crura  Sponsi,  cur 
columnis  marmoreis  assimilentur,  393 D. — 
Scptem  columnse  Sapientifp,  quid,  60  D. 

COM/E.  Cur  elatis  palmarum  comparetur  co- 
ma  Sponsi,  391  A',  et  purpura?  regiae  coma 
Sponsse,  419  C,  424 D',  427 D'.  -  Cf  Capillus. 

COMMENTATOB.  Sic  anfonomastice  vocafur 
Averroes,  commentafor  Aristotelis.  Vide  Ara- 
bes  aucfores. 

COMMUNIO  Sanctorum,  quid  sit,  443 C. 


584 


INDEX   AiNALYTlCUS 


COMPUNCTIO.  Quae  sint  ejus  rationes,  conso- 

lationes  et  beatitudo,  91 D',  92  A.  —  In  con- 

viviis  amittitur,  247D. 
CONCILIUM   generale    a  Spiritu  Sancto  diri- 

gitur,  543'. 
CONCIONATOR,    cognomen    Salomonis,    S  B, 

2dlA. 
CONCORDIA  servanda  est  cum  aliis,  229  D.  — 

Concordia  prava,  (Juid  sit,  47 .\'. 
CONCUBINA,  in  Scriptura  frequenter  designat 

uxorem  secundariam,  411  C  —  Quid  signi- 

ficet  mjstice,  405B',  41 IC 
CONFESSIO  culpae  est  initium  justitia^,  108A. 

—  Placat  indignationem  offensi,  159 A'.  — 
Confessio  sacramentalis  gaudium  parit,8{B'. 

—  Delet  ad  minus  culpam,  354  B'. 
CONGRKGATIO.    Congregationes    arduam    vi- 

tam  ducentium,  a  Christn  diiiguntur  et  vi- 
sitantur,  407 A.  —  De  profectu  anima?  vir- 
tuosfn  in  congregationc,  4121)'. 

CONJUG.VTI  vocantur  pedes  corporis  mvstici 
Ecclesia?,  quare,  417  D.  Qualiter  Juxta  suum 
statum  pulchri  esse  debcant,  417  A'.  —  Con- 
jiigali  castitati  Christus  promitlif  fruclum 
tricesimum,  4721). 

CONSCIENTIA  ut  judex  verenda  cst,  25.jD'.  — 
Testimonium  conscientiae  gloria  est  anim.T 
fidelis,  177  .\'.  —  Ejus  discussio  salul^ris  cst 
ct  Dco  valde  placens,  'Md.K,  merilnria  iii  se, 
376 C,  et  breviter  ad  perfectioncm  ducens, 
.37(>i).  Quomodo  facienda  sit.  41;{A.  —  Con- 
scientia  impii  facit  eum  timiflum,  5501). 

CONSILUM  i)roprie  suiiiptum,  sive  iuquisitio 
de  agendis,  quaiitcr  Deo  adscrii)atur,  508 C. 

—  Est  actus  prudentiae,  101  C.  Ncccssariuiu 
esl,197A.  A  quosif  pefcndiim,  108 C  —  Dono 
consilil  Splrlliis  Sanctiis  nos  dlriglt,  508(:'. 

—  Chrisli  ronsilia  sunt  mcdla  ad  cxpedllliis 
tendendum  ad  coehim,  354C' ;  conim  iiii- 
plellonc  fit  aituiidanlinr  jiislitla,  981). 

CONSOL.\TIO  intcrnji  daliir  iiomiiil  virfiinso. 
2-2>'t\.  —  Consoiatio  (•arnalis  desplcleiida 
est  ab  co  qui  appetit  ampiexum  Sponsi, 
440  i). 

CONTEMl*LATiO  divinorum  In  liac  vlta  est 
transiforia.  qiiarc,  28  i!'.  —  Est  saplenlia^ 
actus,  472  D'.  ct  friirlus,  .50  C  —  Glgnil 
prudentlam  In  iiumanis  ncgoliis.  091)'.  — 
Cniil('iii|iialin  prnvldcnlia'  cf  nmnipnlcnllfr 
Dcl  cx  crcaluris  commcnil.-iliir.  .■|()1!'.  —  (Jiml 
slnt  Impcdlmeiita  contemplalloiii,  .'{OIA.  — 
Bcqiilrit  auxllliiiii  divlna^  gratla»,  .'{01  i!.  — 
Ejiis  mysllci  clTccliis  dcscriinintiir,  .'tdl  C/.  — 


Suavitas  ejus  etiam  in  corpus  redundat 
302B.  —  Duplex  illuminatio  valde  necessa- 
ria  est  In  contemplatione,  319 B.  Tunc  ani- 
ma  proprias  defectuositates  clarius  depre- 
hendit,319A'. —  Contemplatio  seu  occupatio 
mentis  in  Deo,  an  habeat  amaritudinem  sibi 
annexam,  .504.\,  D.  —  Cnntemplatio  sapi- 
entia^  promeretur  immortalitatem  gioriae, 
504B'.  Quanto  in  hac  vita  Deum  subllmius 
contemplamur.tanto  perspicacius  caecitatem 
nostram  intuemur,  2.5()B.  Omnls  cont^-mpla- 
tin  hujus  vita^,  respectu  beatificse  visionis, 
umiira  est  ct  caligo,  338A,  367.\'. 

.\nlma  contemplativa  inflammatur  per 
allocutlonem  Doi  sensiliilcm,  aut  per  lilu- 
mlnationcm  intellcctualem  seu  anagogicam, 
39(11).  Vislone  theoria>  mystlca'  rapltur  in 
increatum  oiijeclum,  3401).  —  Mofus  ana- 
gngirns  cnncnmltatur  cnrporis  alteratio, 
.3961),  .\'.  —  Aromalum  arcoia  est  mens  in 
qiia  fiunt  conlcmplativi  actus,  409B'.  —  In- 
tcrdum  animae  subtrahuntur  consolationcs 
pra^scntia'  Sponsl,  quare,  344  A,  3.37  C,  .394  C. 
Qiiomodn  tunc  eiim  precari  debeat,  394 D. 
—  Dulccdinis  divlna?  gustus  facif  cam  fer- 
ventius  ad  beatlficam  fruitionem  anhelare, 
39f5C'.  —  Anima  per  contemplatlnnem  Chfi- 
sfn  cnnjiincta  cavcat  exterioril)us  importiine 
occiipari,  341  D,  vel  cnnteinplatinnls  cxer- 
cltlum  nbcdlentla'  et  neccssltatl  proxlmi  an- 
tefcrrc,  341 C  —  Anlma  contemplativa  et 
saiicta,  Iminundis  spirifibus  siia  liiimililale 
et  carltatc  fcrriiiills  cst,  41  lA.  —  Contem- 
piaflvi,  mvsfica'  tiieologiae  unionem  expe- 
rlcntes,  medium  tenent  inter  comprchenso- 
rcs  ef  communcs  vlatnrcs,  3861)'.  —  Dciicnt 
donilnicam  passinncm  jugilcr  in  cnriic  fer- 
rc,  407 D.  —  Allns  allraiiiint  virtufiim  bono 
odorc.  407  A',  403 C.  .373 B'.  —  Els  valde  ne- 
ccssariiim  cst  labla  et  cogltaflnnes  rcfrc- 
narc,  .37()I).  B'.  —  Quo  pacln  filll  aqiilia^ 
vnccnfur,  1881).  Eorum  acflo  In  Eccicsla 
militantl,  pcr  vlam  aquiifP  designafiir,  qua- 
rc,  188B'.  —  In  eis  cubat  ct  qulcsclf  Spon- 
sus,  ilum  In  acfivls  iinmlnli)us  pasclf,  3051)'. 
Qiiam  Dcn  slnl  ainal)lics,  342 B.  Slgiilfican- 
liir  per  rccllnatnriiim  aureiim,  .3.54 D.  pcr 
lliiiris  cnilcm.  367 .\'.  Sunl  paucinrcs  quam 
.iclivi,  367 .\'.  —  (^iir  cis  tcmpiis  iircvc  vi- 
dc.ilur.  243. \.  (]nnlcmpiallniicm  rciinqiicre 
ad  cxcrcilia  vII,t  activa»  sulicunda  grave  est 
aniinff»  amorosa^,  388A'.  Conlemplallnni  in- 
tciilns  iiiqiiiclarc  pcricuinsiim  csl,  341  B'. 


INDEX  ANALYTICUS 


585 


CONTENTIO,  quld  sit,  et  quale  peccatum,33n, 
132  C.  —  Vitanda  est,  maxime  cum  familia- 
ribus,  et  inter  religiosos,  quare,  132  0. 

CONTRITIO  estsuiipsius  interior  punitio.5221). 

—  Includere  debet  sui  dejcctionem,  quare, 
83B'.  —  Tollit  saitem  in  parte  poenam  pec- 
cati,  137 IV,  imo  totam  delerc  posset,  5221). 

CONTUMELIA  originem  ducit  al)  ira,  72  A.  — 
Ouid  sit  proprie,  132  W  —  Profertur  in  eos 
qui  non  timentur,  72  .V.  —  Est  grave  pecca- 
tum,  711)',  nec  minus  quam  rapina,  13215'. 

CONVERSIO  differenda  non  est,  quare,  dOGB. 

COR  corporale,  quid  sit,  et  quse  sint  ejus  of- 
ficia,  95D'.  —  Fons  est  caloris,  et  origo 
spirituum  vitalium,  286B'.  —  Se  movet  vir- 
tute  caloris  naturalis,  et  membris  motum 
infiuit,  462  B'.  —  Est  in  animali  primum' 
vivcns,  et  ultimum  moriens,  462 B'.  —  Spiri- 
tualiter  cor  sumitur  pro  intellectu  vel  vo- 
luntate,  95  0'.  —  Cor  est  in  objccto  amato, 
37  C  —  Ejus  dispositio  in  oculis  apparet, 
100  A  ;  a  prudente  facilifcr  dignoscilur, 
170B.  —  Cor  hominis  instabile  est,  188 C 
Quomodo  custodiendum  sit,  37  C,  39 D.  — 
Ex  cordis  seu  intentionis  puritate  dependet 
vita  gratise,  37 D. 

CORPUS.  Duo  corpora  non  possunt  natura- 
liter  esse  in  uno  loco,  481  D'.  —  In  elemen- 
tis  corporis  humani  prsdominatur  terra, 
539  C  —  Ex  semine  in  matrice  formatur 
et  aptatur  ad  animse  susceptionem,  491  G. 

—  Duobus  elementis  contrariis  constat,  sci- 
licet  humido  et  calido,  482  A  :  propter  quod 
corruptioni  subjicitur,  482A,  et  ex  princi- 
pio  intrinseco  tendit  ad  mortem,  539  C  — 
Labore  indiget,  111  D'.  —  Influentiis  corpo- 
rum  coelestium  sul:)jicitur,  138 A.  —  Animae 
naturaliter  conjungitur,  et  est  ei  utilc  et 
necessarium  in  multis,  509 B,  tanquam  in- 
strumentum  proprium,  300B.  Ideo  ejus  dis- 
positio  in  animam  redundat,  111 B'. —  See- 
pe  animam  a  spiritualibus  exercitiis  impe- 
dit,  508 D',  praesertim  ex  peccato  originali, 
503  A.  Post  resurrectionem,  illam  ornabit  et 
laetiflcabit,  509B.  —  Corporum  monstruo- 
sitas  non  explicatur  nisi  per  providentiam 
Dei,  263 .\'.  —  Corpus  interdum  accipitur 
pro   homine  carnali,  455 D.  —   Cf.  Caro. 

Corpora  coelestia.  Vide  Sidera. 

CORRECTIO  cst  opus  misex"icordi«  spiritualis, 

105 A.  Ejus  utilitas,  98 C.  —   Eam  recusans 

peccat  graviter,  177  A.  Quas  poenas  incur- 

rat,  99  C   Quando  possit  vel    debeat   quis 


se  excusare,  104  C  —  Pr.Teccptum  corre- 
ctionis  fraterna^  a  paucis  impietur,  105 B. 
Hujus  praecepti  transgressione  perit  mun- 
dus,  105  B.  —  Subditorum  correctio  est 
rlilcctionis  pignus  ex  parte  prfplatorimi  vel 
parentum,  89B'.  —  Correctio  fraterna,  quo 
ordine  facienda  sit,  158  C  Quando  differri 
debeat,  62 D.  Non  est  in  publico,  sed  primo 
in  secrefo,  facienda,  68  C,  cum  mansuelu- 
dine  ct  liumilitate,  80 D,  raro  cum  oiijur- 
gatione,  80 A',  pra^sertim  quoad  peccantes 
ex  infirmitate,  249A.  —  Non  prodest  sine 
Dei  gratia,  170  C  —  Virtus  quanto  perfc- 
ctior  fanto  plus  inclinat  ad  caritativam  cor- 
reptionem,  455  A. 

CORRUPTIO  cst  effectus  compositionis  ex  con- 
trariis,  482 A. 

COST.E.  Quod  sit  earum  ofticium,  284 C 

COTURNI.V,  Ilebraeis  in  deserto  vcnit  ab  in- 
sula  nomine  Ortygia,  560A'. 

CKAS,  pro  futuro  accipifur  in  Scripfuris,  lt>6B. 

CREATIO  a  nobis  comprehcndi  ncquit,  280  C 

—  Dcus  fecit  qua^dam  incorruptibilia  et  im- 
mortalia,  qucEdam  vero  corruptibilia,  460A'. 

—  Creare  frequenter  accipitur  pro  facere 
vel  formare,  473B',  520A'.  —  Deus  omnia 
efiam  vilia,  ciim  suarum  partium  conve- 
nientia  constituit,  499  C  —  An  tcrram  fc- 
cerit  ex  materia  prsejacenti,  520  A'. 

CREATURA  omnis  csf  quaedam  similitudo  Cre- 
atoris,  530 D'.  Intellectualis  creatura  imago 
ejus  est,  498  A.  —  In  omnibus  creaturis 
sensibilibus  contemplare,  amare  et  laudare 
dcbemus  Dei  perfectionem,  439 D.  Creatura^ 
sunt  vire  ad  Dei  notitiam,  57  D,  ct  amorem, 
375  B'.  Earum  finis  est  Dei  gloria,  51 C, 
107 B,  546  C,  bcatitudo  creaturarum  intel- 
lecfualium,  et  manifestatio  divina^  miseri- 
cordiae  aut  jusfitia?,  107  A'.  —  Quaelibet  crea- 
tura  habet  suam  mensuram  essendi,  nume- 
rurn  principiorum  essenfialium,  et  pondus 
inclinationum  ad  finem,  5211).  A  Deo  ut 
causa  efflcienti,  esse,  ut  causa  exemplari, 
speciem,  ut  causa  finali,  pondus  ad  pro- 
prium  finem  accipit,  521  B'.  Nafuraliter  ap- 
pcfit  beatitudinem,  378 x\'.  —  Quomodo  om- 
nes  sint  van«,  213.V';  quomodo  bona?.214A, 
229B',  5221),  B'.  —  Creatura^  pra-teritae  qua- 
liter  rcdeant,  217  A'.  —  Insf abiles  sunt,  217 D ; 
quomodo  in  fEfernum  permaneanf,  230 B.  — 
Creatori  siibditur  omnis  creatura  pcr  po- 
tentiam  obedientialem,  559B'.  —  Nulla  ab 
hoinine  plcne  cognoscitur,  229  C  —  Appe- 


o86 


LNDEX    ANALYTICUS 


titum  humanum  triplici  bono,  delectabili, 
utili,  et  honesto  allicit  creatura,  53-41)'.  — 
Non  nisi  in  Deo  et  secundum  Dei  volunta- 
tem  est  amanda,  375 D'.  Omnis  cogitatio  ct 
affectio  de  creaturis  ordinanda  est  ad  Crea- 
toris  amorem,  425.\.  Impii  creaturas  non 
considerant  nisi  quoad  propriam  voluptatem,  , 
535 A.  —  Crcatura^  intellectualis  perfectio  est 
suo  Creatori  assiiiiilari,  527 C  Per  virtutes 
ei  fit  maxime  arnabilis,  342 B. 

CREDULIT.\S,  quam  periculosa  sit,  pr<esertim 
in  praelatis,  92D'.  —  Non  faciio  credenduin 
verl)is  dctractoriis,  255.V',  pr<rcipue  his  qua^ 
contra  nos  dicta  esse  narrantur,  255  D'. 

CRINIS.  In  uno  crine  colli  quomodo  Chri- 
stum  vulneraverint,  Ecclesia.  360 C,  anima. 
378A',  et  R.  Virgo,  .383.\. 

CROCUS,  herba  habens  folia  aurci  coloris,  re- 
frigerium  praestans  febricitantibus,  quid  si- 
gnificct,  372 D'. 

CRUR.V  Christi,  quid,  et  cur  columnis  marmo- 
reis  comparata,  393 D.  Cf.  Femur. 

CRUX  facla  est  fertilissima  meritis  dominicae 
passionis,  ^20A.  —  In  cruce  Christi  quo- 
modo  gloriandum.  31015.  —  Dcsignatur  pcr 
arborem  malum,  432  D.  —  llvninus  «  Criix 
fidelis  »  citatur,  420 R,  4321). 

CURATI  mediafores  sunt  inter  Christum  et 
po|tiilum,  qucm  Deo  reconciliant,  36()R. 

CURloSITAS  grave  est  vitium,  7(il).  Non  cii- 
riose  quserendi  smil  proximonim  dcfectus, 
quod  tamen  prrplatis  incumbit,  701),  A'.  — 
Curiosa  cognoscere  non  expcdit.  244  D", 
2i5A,C,  nec  altiora  et  difnciliora.  24.'.l), 
263 IV.  Curiosa  investigafio  impedit  a  co- 
gnitione  necessariorum  ad  salulcm,  246R,  et 
ab  nrationc  ac  dovotinno,  2I9C.  —  Non  con- 
venit  imiiiodcrato  disinloro  aiil  vcllo  cogno- 
scere  qui  sint  elccti  vol  in  gratia,  3061). 

CURRUS  Pharaonis.  Ciir  ipsis  comparolnr 
Sponsa,  306A',307A,3ISD  3261).  Cf.  Eqiii- 
tatus. 

(^USTODl.V  hoininis  (iiiaiiriiiiiox  cst,  scilicet, 
a  Deo,  ab  angclis,  a  praMatis,  et  per  ratio- 
ncm  ac  graliam,  4-i2l)'. 

CYPRESSUS,  arbor  impulribilis  31215',  .3.'>tA. 
—  Ex  foliis  ejus  fil  nobile  unguentum,  quiil 
mysticc  significet,  312  C. 

CVPRIANUS  (S.)  allogatiir,474C. 

CVIMUS,  insiila  in  mari  Mcditerranoo  sila. 
vinum  optimiim  genorat,  3I0C.  —  Ciir  bo- 
tro  Cypri  assimilotur  Sponsus,  310A',  3201!, 
327  C. 


Cyprus,  arbuscula  aromatica,  372A',  per 

modum  vilis   colitur,  3I0C'.  Quid   mystice 

designet,  372 .\'. 
CVRILLUS  (de  Guidone),  Italus,  .xiii  saec.  Ejus 

Proverbiorum  liber  saepe  allegatur,8D',  13 D, 

21 B.  33B.  etc. 
CYRUS,  rex  Persarum,  bonse  fuit  indolis,  et 

Deum  magnificavit,  1081). 


D 


D/EMONES  et  diabolus.  Da^moncs  sunt  boni 
secundum  suam  naluram,  534  .\'.  —  In- 
durantur,  et  eorum  pcccata  sunt  irremis- 
sibilia.  5  >4.\'.  —  Ex  invidia  tcntant  animas, 
534B'.  467 R,  ad  fallendum  et  nocendum, 
469R',  praescitim  (empore  mortis,  261R.  De- 
signantur  per  leones  et  pardos,  3()8D'.  — 
Non  possunt  hominibus  in  hoc  mundo  ad 
libituni  suum  nocere.  460(1'.  —  Invisibilitcr 
circumquaquo  discurrunt,  cl  saepe  in  forma 
parvulorum  /Ethiopum  ostensi  sunt  Sanctis, 
349 A".  —  Facti  sunt  in  excrcitium  et  coro- 
nam  juslis  tontamenta  vincontibus,  534C'.  — 
llomiiiibus  multiplicitor  illudobant,per  idola 
dantes  responsa,  532 D',  et  infirmorum  cura- 
tionem  simulantes,  5321)'.  Gravissime  pfec- 
cabant  usiirpaiido  divinos  honores,  534.\'. 

Diabolus  crudelis  ost,  41 R,  116.V,  valde 
potons,  273  A,  et  fortis  ad  decipiendum, 
433D.-  Aiictor  fuit  mortis,  433  D',  4(57  C  — 
\'ocatiir  sorpciis  et  colubcr.  274  A,  275  R.  — 
Por  angelos  suos,  el  pcr  tyrannos,  hfPrcsi- 
archas  ct  philosophos,  Ecclesiam  multipli- 
citer  oppugnavit,  269  C.  —  Diabolus  S.  An- 
toniuin  fiagellal,  32C;  S.  Macarium  terrere 
iiilitur,  32A'. 

DA.\IASCENUS(S.).allegatiir,  45R,2I3R',508C. 
(Migne  Patrol.  gr.  tom.  94-96.) 

DVMNATIO  cst  mors  sccunda,  468B'.  Cf  Re- 
|iriibatii>. 

DA.Ml  LA,  animal  imbcrille  et  timidum,  44 .\, 
vclox  ciirsu,  acorriiiium  visu,  44 C. 

DARIUS  I,  rcx  Pcrsarum,  erat  bona?  indolis, 
ol  ad  boiium  cito  incliiiabatur.  1081). 

D.WID.  Ejus  sa[iiontia.  quanta,  3.  —  (Juomo- 
do  Salomonem  edocuerit,  35  R. 

DECIM.E  ecclesiasticflp  persolvcndap  sunt.26B'. 
—  (jiiomixlo  Doiis  liaiic  |»(M"soliitioncm  rc- 
miiiiorot,  27  C. 

DECRETUM  (Gratiani)  allegatur.  231). 

DEIT.VS  vora,  scu  ejus  appollatio,  non  [lolost 
convenire  pluribus  substantialiter  diversis, 


INDEX   ANALYTICUS 


587 


536  D,  B'.  —  Ouo  pacto  in  lege  Moysis  judi- 
ces  cl  prfTsidentes  appellentur  dii,  536  A'. 

DELECTATIO  oritur  ex  unione  potentifB  cum 
convenienti  objecto,  504B,  281 D'.  —  Dele- 
ctatio  interna  relucet  in  facie,  lOOA.  —  In 
quo  consistat  delectatio  virtuosa,  504- C.  — 
Delectatio  spiritualis  quanta  sit,  395D.  Facit 
terrena  oblectamenta  oblivisci,  167  D'.  — 
Deliciae  spirituales  quo  amplius  degustan- 
tur,  eo  avidius  cupiuntur,  389 C  —  Quanta 
delectatio  invenialur  in  luce,  104  A;  in  plii- 
losophiffi  considerationibus,50-iG.  —  !n  praj- 
latione  delectari,  vana  est  gloria,  486A.  — 
Dclectatio  carnis  illicita,  fallax  est  et  moero- 
rcm  inducit,  221A,C;  impcdit  nnimam  a 
sapientia,  221  C  ;  divinas  consolationes  ex- 
pellit,  424  A'.  Multa  mala  ex  ea  fluunt,  222 1)'. 
— •  Regula  circa  delectabilia  qua?  occurrunt, 
424  B'. 

DENTES.  Quid  dentes  Sponsi,  420  C,  et  Spon- 
sae,  364B',  375D",  381  B,  et  cur  gregibus 
tonsarum  conferantur,  364 C,  376 A,  381 B. 

DEOSCULATIO  labiorum,  est  signum  caritatis 
et  pacis,  156  B. 

DESERTUM  de  quo  ascendit  Sponsa,  est  vel 
mundus,  352  C  431 B',  vel  caro,  358  C,  440  A', 
vel  terra  hujus  peregrinationis,  361 D,  445D. 
Cf.  Eremus. 

DESPECTIO  proximi,  quantum  sit  peccatum, 
94  A. 

DESPEBATIO  peccatum  cst  contra  Spiritum 
Sanctum,  153  A'. 

DETRAGTIO,  quid  sit,  39  C.  —  Maxime  gravis 
est,  37D',  39D',  155D,  quare,  153 G,  et  gra- 
vius  peccatum  quam  furtum,  459 B.  —  Quo- 
modo  pariat  excaecationem  cordis,  102A.  — 
Est  velut  homicidium  duplex,  quare,  40 A, 
155D,  275A,  459B.  —  Quotuplici  modo  no- 
ceat  famae  alterius,  391)'.  —  Obligat  ad  re- 
stitutionem  famae  laesae,  47  G,  87  C.  —  Qua- 
liter  sit  repellenda  et  impedienda,  KiOD'.  — 
A  Salomone  frequenter  reprobatur,  155 A'. 

—  Quantum  S.  Pachomius  eam  oderit,40A. 

—  Detractor  daemoni  assimilatur,  275 B. 
DEUS.  —  De  essentia  et  attributis  Dei.  Esse 

divinum  quantae  sit  excellentiae,  530  A.  Dei 
primum  nomen  est  Esse  vel  Qui  est,  530A. 

—  Quatenus  Deus  sit  cognoscibilis,  531 B'. 
Est  inscrutabilis,  incomprehensibilis  et  in- 
effabiiis,  quare,  161 D,  184 A',  268B'.  Unde 
sit  difficultas  eum  inteliigendi,  161 B',  2.')6D. 
Quae  scrutatio  Dei  sit  licita,  161 1)'.  Quomodo 
visus  sit  a  B.  V.  Maria,  a  Moyse  et  a  B.  Pau- 


lo,  324  C.  —  Dei  attributa  contemplanda 
sunt  in  crcaturis,  30 B'.  Ea  cognosccre  an 
sil  difTicile,  531  B'.  —  In  Deo  sapientia  et 
prudentia  idem  sunt,  30B  ;  similitcr,  con- 
cipere  et  gignere,  58 .\.  —  Deus  est  fons 
omnis  perfectionis,  55  C,  56 B,  A',  bonitas 
et  pulchritudo  per  essentiam,  302 D,  causa 
efficiens  omnis  pulchri  creati,  382 D,  et  om- 
nium  attractivus,  quomodo,  3151)'.  Ab  eo 
est  omne  i)onum  totaliter,  20  C.  —  Deus  est 
ipsa  veritas,  47  B,  finis,  causa  et  mensura 
omnis  veritatis,  55C,  821)'.  Dei  verbum  seu 
sermo,  quid,  544D.  In  Deo  dixisse  cst  fe- 
cisse,  544 A'.  Vide  Cbristus.  —  Deus  est  es- 
sentialitcr  justus,  56 C,  99 D,  in  omnibus 
justus  et  misericors,  5261),  538  C  :  an  mi- 
sericordia  divina  semper  pr.TfuIgeat,  558  D. 
Omnis  sapientia  Deo  est  adscribenda,  25 C, 
qui  eam  infundit  ct  in  usu  ejus  hominem 
dirigit,  494D.  Deus  mala  non  permitteret 
nisi  posset  et  vellet  ex  eis  elicere  bona, 
474  D'.  Vide  Sapientia. 

Deus  adest  omnibus  ct  ubique,  103  C,  in 
coelo  tamen  est  specialiter,  238.\,  4131)'.  — 
Deus  unico  actu  se  ipsum  et  universa  creata 
comprehcndit,  497D'.  Qualitcr  sciat  virtuosa 
et  vitiosa,  38  D'.  Omnia  discernit,  106  B', 
impiiim  prai-videt,  107 C,  solus  certo  prae- 
scit  futura,  246  A'.  Ejus  a^terna  pra;visio 
non  necessifatem  imponit  a(;tibus  humanis, 
154  C.  Infallibiliter  cognoscit  cogitationes 
hominum,  457B.  Adde  Scientia.  —  In  Deo 
non  est  formaliter  consilium,  55A'.  —  Cer- 
tum  est  Deum  velle  quidquid  pra;cepit  et 
consuluit,  508  D.  Nescimus  quid  velit  Deus 
quoad  indifferentia,  508A'.  —  An  omnia 
creata  diligat,  56 C,  naturali  amore,  522B'. 
Quosnam  diligat,  56B.  Diligit  eos  qui  per 
caritatem  Sapientia»  increata"  uniuntur, 
498 .\'.  Amat  Ghristum  sccnndum  humani- 
tatem  plus  quam  totum  universum,  quare, 
501 A.  Amore  praedestinalionis  Deus  solos 
electos  amat,  522B'.  Qualiter  diligat  in  ca- 
ritate  exsistentes,  522  B'.  Simplices  valde 
diligit,  20D.  —  Superbum  specialiter  odit, 
quare,  1071)'.  Quomodo  peccatorem  despi- 
ciat,252B'.  — Vult  omnes  salvos  fieri,  107  C, 
4()0  C,  487  C.  Animarum  salutem  zelatur, 
458  A'.  Qualiter  de  morte  et' damnatione  ho- 
minum  Isetetur,  460  C.  Non  deducit  ad  por- 
tas  spiritualis  mortis  nisi  permissive,  544C'. 
—  Dei  decreta  circa  electos  et  reprobos 
occulta  sunt,   sed  non   injusta,  548A.   Cf. 


588 


INDEX    ANALYTICUS 


Praedestinatio,  Reprobatio.  —  Deus  est  ma- 
gister  cordium,  137 D,  omnipotens,  239 B  ; 
ei  nemo  potest  resistere,  142 A',  259  D.  Non 
omnia  agit  secundum  potentiam  suam, 
-477  C.  —  Vila  Dei  est  suae  setern?e  veritatis 
infinitffique  bonitatis  contemplatio  et  dile- 
ctio,  494  B.   Vide  Trinitas. 

De  Deo  creanfe  et  conserranfe.  Deus  pro- 
pter  se  nos  creavit,  337 A'.  Bonos  ad  suae 
misericordiae  etreprobos  ad  sua?  justitiae 
manifcstationem  fecit,  107A'.  Iii  omnibus 
etiam  minimis  est  admirabilis.  A^^^d'.  — 
Dei  gloria  cst  finis  omniuin  creaturarum, 
107 B.  —  Dcus  omnia  conscrvat  in  esse, 
183  D'.  Per  se  universa  disponit,  sed  per 
causas  secundas  in  multis  exsequitur  pro- 
vidcntiam,  4991)'.   \'i(fe  Providentia. 

De  Deo  sancfificante.  (Juoinodo  Dcus  nos 
cdoccat,  13  D,  et  animae  loquatur,  3.42B, 
multiplici  allocutione,  39(5  D.  —  Dcus  quae- 
rendus  cst  pcr  observationcm  lcgis.  17  D'. 
Ab  co  postulanda  cst  sapienlia,  20 B.  —  Co- 
gitatio  praesentiae  Dei  utilissimacsl  in  solitu- 
dine,  39A'.  Quomodo  in  pra^scntia  Dei  sit 
ambulandum,  23 C,  283 B.  B'.  Mons  humana 
non  valet  diu  perseverarc  in  Dci  contom- 
platione,  28 B'.  Cf.  Pra»sentia.  —  Deo  debe- 
tur  gratitudo,  2(1  B'.  Castigationes  ejus  pi- 
gnus  sunt  dilcclionis,  2S.\.  —  Dircclio  Dei. 
in  quo  consislat,  23.\'.  (Juomodo  diriirat 
praplatos,36A.  —  Quare  differat  preces  exau- 
dirc,  1031)'.  —  Dci  secreta  non  sunt  curiose 
scnitanda.  148 B',  237 C.  —  Dc  Dco  nibil 
dicondnm  ost  pra-ter  ca  qua^  in  S.  .Scriptura 
Iradita  sunt.  UHC,  237C'.  —  In  co  solo 
spcrandum  est,  183B.  —  (Juaiitor  Deus  ton- 
lct  elcclos.  4r»9B'.  Ris  illuminationom  |)ra'- 
bot  per  se  vel  per  suos  ministros  471  \. 
Oninos  non  poncnlcs  oiiicom  illuminanlur 
ab  eo,  481  B.  —  Quanlinn  iii  sc  csl.  Doiis 
niillum  perirc  pcrmillil.  3231)".  —  Dciis  csl 
finis  nostcr  scii  objoclum  bcaliludinis  no- 
slr;o.  2(i8  B".  .\vorsio  a  Doo  mors  osl  aiiima', 
16A'.  .\l)  co  niliil  separat  nisi  poccaluni, 
489 B'.  —  Dcus  ciiltu  lalriaf  bonorandus  esl, 
301).  Soliis  tromcndiis  cst,  301)'.  —  .\mor 
et  sorino  Doi  iin^brianl  cl  accondiint  ani- 
mam.  3141). 

/)c  l)i'()  retnunerante.  Dcus  miiltiplicom 
morocdom  Iribiiit  oonstriioloriiiiis  ooilosia- 
riim  ol  liindatoribus  moiiastorioriiin,  27 B. 
—  Deo  servirc  valdc  jucundum  est,  33D', 
cl  praelibalio  bcatitudinis  ocelcstis,  198  B.  — 


Deus  est  summum  bonum  animae  fidelis, 
410  C.  —  Pronior  est  ad  pietatem  quam  ad 
ultionem,  410 A.  —  Examinator  est  infalli- 
bilis  ct  vindex  etiam  cogitationum  hominis 
vitiosi,  437B,  438 G.  —  Iniquorum  vitia  pu- 
niet  per  creaturas,  484  B.  —  De  potentia 
absoluta,  Deus  posset  vitam  gloriae  a  Beatis 
auferre.  344 B'. 

De  aliqnibus  locufionibus  circa  Deum. 
Quo  jure  Deus  dicatur  pater  noster,  47  C, 
omnium  Dominus,  326D',  et  quorumdam 
Dcus,  303D.  —  Quid  sit  os  Dei,  19 D',  anima 
Doi,4fiD'. —  Arma  Dei,  quid  sint  et  qualiter 
ea  accipiat,  484 A.  —  Disciplina  Dei,  quid, 
el  quomodo  ferenda,  27  B'.  —  Exercitus  Dei, 
sunl  fidclcs.47B'.  —  Dei  benedictio  in  quo 
consislat,  69 B'.  —  Qiio  pacto  Deus  vir  ap- 
pcllctiir.  50A.  —   Qiialiter  sil   dives,   3(iB'. 

—  Quomodo  dicatur  ludcro,  39 B,  delecta- 
ri,  391),  ambularc  in  viis  justitiae,  36 D", 
cssc  longe  ab  impiis,  103(7,  descendere  vel 

ascenderc.    183 C,   414 A,   oblivisci,   263D'. 

—  Cur  vocetur  antiquiis  dierum,  37 D'.  — 
Qualitcr  displicenliam  habeat  de  peccatis, 
1.34 D'.  —  Deo  non  competit  nisi  per  se- 
metipsum  jiirare.  332 D'.  —  (Juomodo  dor- 
mire  vcl  vigilare  dicatur.  .387 B.  —  Quali- 
ter  vocetur  zelotes,  amor  et  zclus,  ^i^i^.W  — 
Manus  Doi  quoliiplicitor  acoipiantiir  in  Sori- 
pliiris,  {68 B.  —  Doi  scdcs  ot  tbrnnus.  qiiid 
sit,  .306 B'.  —  Quo  sensu  in  Scripturis  Deo 
adscribantur  hominum  passioncs,  527  D. 
(^)ii.ililor  oi  compotat  pationtia,  338  C 

DF.Xrr.H  \,  in  Scripturis,  bona  el  prospera  si- 
gnifical.  272 C.  Quo  scnsu  in  dextera  sa- 
pions  cor  habere  dicatur,  272 B  ;  sapientia. 
Inngilinlinom  diorum.  2S  D".  ()iiid  sil  ad 
doxtcrain  iloclinare.  .38 B".  —  Qiiid  sil  dcx- 
lcra  Dei,  483  B' ;  dcxtcra  Christi.  ct  quo- 
modo  amplcctatur  Ecclcsiam.  3.32  B',  431  D, 
animam,  341  C,  440C.  ct  B.  Virginom,  34()A'. 
4131).  —  Cf.  Laeva,  Sinislra. 

DI.\B<lLrs.  Viffe  Daemonos. 

DIES.  Longiliido  diorum  jnstis  olim  rcpro- 
missa.  23B',  cl  odientibiis  avaritiam,  1731), 
qun  sonsii  in  doxlora  Snpionlia'  csse  dioa- 
tiir,  281»',  63B.  ol  (|uomodo  limoro  Domini 
apiionatiir,  701).  —  Dios  bominis.  quam 
mali.  lOOB.  223C,  242D.  Dio  nativilalis  mc- 
iior  csl  ilios  inorlis.  216D'.  —  Dios  vindiolai^ 
vol  iiltionis.  vol  dios  maliis  :  sio  diciliir  <lies 
judicii,  .30.\.  721).  107A";  dies  pcrcgrinalio- 
uis  vel  vanilalis,  vita  praescns,  246 D,  253 D. 


INDEX   ANALYTICUS 


589 


-   Dies,   mysfice  quid,   36  C,   63  C,   149 A', 
3G7B.  —  Cf.  Nox,  Umbra. 

DIGITUS.  Loqui  digitis,  quid  sit  ct  quatenus 
liccat,  46 A'.  —  Quomodo  digitis  alliganda 
sit  lex,  r>lC.  —  Digiti  Spoiisa',  quid  el  cur 
myrrha  refcrti,  389 .\,  397 A,  4011)'. 

DIL.VTIO  in  dandis,  liberalitati  et  caritati  con- 
traria  est,  32  C. 

DILECTIO  est  quasi  duorum  ligatio,  471 C. 
Dilcctio  perfecta  nulla  adversitate  dejicitur, 
433 B.  —  Major  esse  debet  erga  justos,  et 
eos  qui  nos  instruunt  in  via  salutis,  331  C; 
erga  Deum,  sine  mensura,  331 A.  —  Signum 
ejus  vcrum  est  operis  exhibitio,  471 C.  — 
In  quo  consistat  dilectio  spirilualis  anima- 
rum  proximorum,77  C.  Nemo  diligendus  est 
nisi  quia  bonus  aut  ut  sit  bonus,  331 A'.  — 
Dilectio  spiritualis,  quantumvis  parva,  ma- 
jor  et  fortior  est  omni  carnali  amore,441A'. 
Causa  est  observationis  prseceptorum  sa- 
pientiae,  489 D.  Dilectio  Dei  duplex  est,  na- 
turalis  vel  gratuita,  270  B'.  —  Deus  prior 
nos  dilexit,  56  C.  —  Cf.  Amor,  Caritas. 

DILUCULUM  est  hora  apta  ad  orandum,  56D. 

DIONYSIUS  (S.)  Areopagita,  «  divinus  et  ma- 
gnus  »,  92A',  147 C,  256B,  quid  sentiat  de 
pulchro,  382 C.  —  Ejus  epistola  ad  Demo- 
philum,  33  D',  libri  de  Angel.  hierarch.  147  C, 
311 C,  de  Divin.  nomin.  11 B',  2158',  et  de 
Theologia  mystica,  256B,  allegantur. 

DIONYSIUS  Cartusianus,  notat  dcformationem 
et  scandala  religiosorum  et  sa^cularium  sui 
temporis,  351 A.  —  Queritur  quod  multi, 
etiam  religiosi,  vanis  quaestionibus  sint  in- 
tenti,  219A. 

DISCIPLINA  proprie  est  moralium  scientia, 
7B',  24  A',  471 A',  vel  salutaris  correptio, 
16  C.  Multipliciter  prodcst  homini,  cujus 
mores  corrigit,  88D,  98B,  concupiscentias 
refrenat,  41 D;  cui  praestat  scientiam,  78 A, 
sapientiam,  98B,  129B',  145 C,  489 C,  et  pa- 
cem,  104 D' ;  quem  ab  inferno  lii)erat,  149  C, 
ad  vitam  ducit,  36B,  42D',  48D,  68 D',  ad 
amicitiam  Dei,  494B,  C,  ad  salutcm,  491A. 
—  Disclplina  Dci,  quid,  27 B'.  Fontem  et 
auctorem  habet  Spiritum  Sanctum,  455 D'. 
Quanta  animse  conferat,  27  C.  —  Cf.  Cor- 
rectio. 

DISCORDIA,  peccatum  est  gravissimum,  46  C. 
Quomodo  gravius  sit  homicidio,  47D. 

DISCRETIO,  virtus  valde  proeclara,  4241),  ne- 
cessaria  est  in  petitione  et  in  corrcpllone, 
191 D',  in  judiciis,  253 D',   ia  exercitiis   et 


actibus  devotionis  et  virtutis,  92D,  253D', 
prffisertim  his  (|ui  caritatis  ardorc  flagrant, 
340 B'.  —  Fons  omnis  discretionis  est  Spiri- 
tus  Sanctus,  314A'. 

DISPliTATIO.  In  disccptatione  verbnrum  sacra^ 
Scriplura»,  est  instructio  doclriiialis,  .504D'. 

DISTRACTIONES  omncm  suavitatem  exerci- 
tioriim  spiritualium  tollunt,  271  C. 

D1VIN.\TI0  quotuplicitcr  inlelligatur,  108  C. 
Divini,  apud  paganos,  inlcrdum  fucrunt  il- 
luminati  a  Deo,  109  A. 

DI\'TTES.  Divcs  cst  qui  superfluum  non  quae- 
rit,  85 D'.  —  Divites  se  existimant  sapicntes, 
1731)'.  -  Qualitcr  sint  diligendi,  127  A'. 
—  Antiquitiis  divites  lectis  aureis  aut  ar- 
genteis  utebantur,  1.59A.  —  Omni  tempore 
fiierunt  quidam  divites  sancti,  186 D'. 

DIVITI/E  omnes  a  Deo  sunt,  56 A'.  —  Quae- 
nam  sint  maximae,  86A.  —  Divitiee  tempo- 
rales  non  nimis  appetendae,  176  C,  utpote 
periculosa;,  186 B,  251 B'.  Male  adeptae,  sa- 
luti  obsunt,  65B';  bene  adepta',  possunt  vi- 
tiis  favere  aut  saluti  prodcssc,  qualiter,  65C', 
86  C.  —  Non  amandae  tanquam  finis,  241 D, 
quomodo  possint  amari,  241 B'.  —  Anima 
fidelis  eas  non  qua;rit  ultra  suum  statum, 
1481).  —  Regibus  et  constitutis  in  magnis 
officiis,  divitiae  necessariae  sunt,  251 D'.  — 
Dabantur  communiter  justis  veteris  Testa- 
menti,  66 B,  non  tamen  tanquam  principale 
praemiuin,  57B.  —  Facilitcr  acquisitae,  mi- 
nus  aestimantur,  87  A.  —  Earum  jactura 
quomodo  ferenda  sit,  83  C.  —  Divitiae  ma- 
teriales,  spirituales  vel  intellectualcs,  sine 
virtute  valde  nocent,  117D.  —  In  divitiis 
sive  temporalibus,  sive  spiritualibus,  confi- 
dendum  non  est,  76 B'.  —  Divitise  justi  spi- 
rituales,  quaenam  sint,  66 B.  —  Valent  ad 
animae  rcdemptionem,  86 B.  —  In  tempore 
opportuno  sunt  congregandae,  66  C. 

DOCILITAS,  cst  pars  prima  prudentiae,  88D, 
et  sapientiae  infusae  seu  acquisitae,  489 D. 

DOGTOR.  Quo  pacto  doctor  seu  magister  pos- 
sit  temporalia  accipere  pro  discipulorum 
informatione,  149  D'.  —  Sapientiam  docens, 
quam  pretiosus,  134 B'.  —  Doctores  virtuosi 
esse  debent,  128 B.  Ab  eis  requirenda  est 
sapientia,  20B,  quam  hauriuntex  Scripturis, 
392  A'.  —  Dicuntur  oculi  Christi,  392 D.  Fide- 
les  custodiunt  ab  infernalibus  lupis  ac  vitiis, 
351 A,  .392 A'.  Ilabebunt  aureolam  ut  prae- 
mium  accidcntalc,  IIOD'.  —  Doctoi"cs  hsere- 
tici  vitandi  sunt,  148  C. 


-390 


INDEX    ANALYTICUS 


DOCTRINA,  quid  sit,  7C',  lOB',  220  C,  et  quanti 
aestimanda,  541),  loOA.  —  Dulcissima  re- 
fectio  esl  animae,  15  5  D',  quam  sapientes 
potissimum  appetunt,  lOOB,  123D'  ;  virum 
commendat,  79 C,  gratum  facit,  88 A,  ot  in 
bono  firmat,  146  B  ;  opera  bona  parit,  refre- 
nat  passiones,  495A,  replet  cellaria,   152B.. 

—  Non  sine  labore  acquiritur,  220 D,  nec 
sine  periculo.  220B'.  —  Per  patientiam  pro- 
batur,  128B.  —  Filius  sapiens,  quomodo 
doctrina  patris  vocetur.  84  C.  —  \"ir  vere 
doctus  vitat  omnem  culpam  dono  sapientiae 
repugnantem,  102 C.  —  Cf.  Scientia. 

DO.MIS  sapicntia  .Tedificatur,  quomodo,  151  D'. 

—  Ouid  sil  domus  Sapientise,  60B,  et  sep- 
tcm  ejus  columiiff',  601);  quid  domus  Spon- 
si  ubi  cum  Sponsa  demoratur,  :M2A',  U20C', 
327  D'. 

DONUM  omnes  portas  patefacit.  124.\.  —  Do- 
natio  jirompta  dupliciler  valet,  :{2D'.  —  Do- 
na  Spiritus  Sancti  sunl  hal)itus  supernatu- 
raliter  infusi,  41.'{B;  faciunt  virtutes  prom- 
plas  ad  agendum,  .'{62D,  et  liominem  faciliter 
dirigibilem  a  Spiritu  Sancto,  -492  C;  dicun- 
tur  veslimcnta  ornamcnta.  arma  Hcclesia! 
vel  anima3,  ;n0C'.  —  Kx  duiiis  et  virtulibus 
non  nisi  actus  boni  elicitive  procedunt.  ipsis 
tamen  mulla  vitia  se  admiscerc  possunt, 
49i.\'.  —  Oua^naiii  dona  sint  praeferenda, 
265  A . 

DBACO,  quid  sil,  5.i4A. 


E 


EBRIETAS  est  vilium  in  se.  i:U  B,  saccrdoti- 
bus  \'.  L.  severe  probibilum.  I9:{B'.  De  ejiis 
elfecfibus,  I9:{A',  I5()A'  :  lites  iiiovcl,  189B', 
secrela  paiidil,  19:{D;  viluperatur,  151.\'.— 
Ebriosilas  dillicile  vincitur,  151. V.  —  .Mios 
inebriare  peccatum  cst,  75 D'. 

EBIR.  quid  sit.  4181).  Super  eo  accendi  ne- 
(liiit  ignis,  :{9:M{.  —  Cur  cbori  comparidur 
venter  Christi,  .39:{C,  collum  Kcilesia',  4181), 
ac  B.  Virginis,  427  C. 

ECCLESI.V.  Ecclesia  militans  diiplici  sensu  ac- 
cipi  potcst,  194 C'.  —  A  protoplasti  trans- 
gressionc  pra*cognovit  iin  anialioiiem  Cliri- 
sti,  296  C  :  quare  eam  tam  aesluanter  ileside- 
raveril,  297 B.  Oiias  ob  causas  ausa  sit  tanti 
sponsi  osculum  scu  advciilum  llagitarc, 
2!>8I'>.  —  Kcilesia  primiliva  ex  .luda-is  cl 
gentilibus  fuit  collecta,  :^0:{D,  et  acerrime 
impugnata  ab  obstinalis  Judseis  et  incredu- 


lis  gentilibus,  :{n.3D.  A  Christo  potcstatem 
ligandi  et  solvendi  accepit,  et  innumera- 
biles  convertit,  4:^5 C.  —  Quomodo  genti- 
litatem  converterit,  197 B'.  et  Ecclesias  par- 
ticulares  fundaverit,  197  C.  Juxta  Christi 
pr^ceptum,  primo  solis  Jud«is  pra^dicavit, 
304B.  Quasi  invita  Synagogam  relinquere 
videbatur,  3361).  —  Qualiter  parvula  seu 
«dificium  imperfectum  fuerit  ante  Spiritus 
Sancti  missionem,  4:i5C,  435B',  et  qualiter 
immutata  in  die  Pentecostes,  435.\'. 

Ecclesiae  digiiitas  ex  qiio  perpendi  possit, 
195D.  EJus  pulcliritudo  multipliciter  extol- 
litur,  31 IB,  :{63C,  367  C,  403  C.  Sub  specie 
mulieris  fortis  celebrantur  ejus  mcrita,  194 .V 
et  seq.  Quo  scnsu  se  nominet  nigram  sed 
formosam,  :{02B'.  —  Ecclesia  vocatur  lior- 
tiis,  40 {B,  et  hortus  conclusus,  quarc,  371 D. 
—  Est  Christi  thesaurus,  417.\,  filia,  417B, 
sponsa,  I99A,  291,  et  mater  fidelium,  195C. 
Cur  dicatiir  miilier,  195 B.  —  Est  domus  et 
civitas  Dei,  14  C,  (iOC.  Quomodo  sedificetur 
a  Deo,  I09B.  Quid  designent  ejus  lapides, 
109  B.  274  B,  column».  (JOD.  port?e,  14  C, 
mcenia,  611),  arinafura  ct  clypei,  .3(56D. — 
Nirtutes  ct  scptem  dona  sunf  Ecciesia;  vesti- 
menta,  ornamenta  et  arma,  quare,  370  C. 
Quid  sil  ejus  lucerna,  198  B,  cl  quomodo 
considcref  scmitas  domus  sua',  200B.  — 
Suiumus  1'oiififex  esf  vicarialc  caput  Eccle- 
siae,  419.\.  Quid  sint  ejus  oculi.  418A',  na- 
sus,  418D',  umbilicus  ef  venter,  418B,  G, 
fcmina,  417  C,  et  pcdes.  4171).  —  Ecclesia 
csf  unum  corpus  mysticum,  417  C,  unum 
ovile,  una  plebs  in  Deo,  418  .\.  Qualiter  sit 
corpus  et  membra  Christi,  :{07D.  Quam  glo- 
riosum  sit  esse  membriim  ejus,  194B'.  Est 
saiicfa,  cf  scmper  iii  ea  sunf  aliqiii  Sancti, 
198C',  :{(J;{D,  :{67C,  seil  paiici,  2691).  Con- 
lirniafa  cst  iii  grafia,  et  ideo  intrepida, 
198  B".  (juia  accepil  a  Clirisfo  potcslalem 
pra^valciidi  daMnoiiibus,  :{07.\.  —  Quare  vo- 
cclur  foiis,  :{71C',  ct  f(Uis  signalus.  :{71D'; 
qiia*  sinl  ejus  emissiones,  372  B  cl  seq. 

Ecclesia  univcrsalis  non  potest  errare  nec 
tofn  dcfircre.405D';  conversafur  Juxfa  insti- 
tuf ioiiem  primitiva»  Ecclcsi;i'  iOli  D.  ct  Jiigilcr 
ad  perfectiora  ascendit,  406 (V.  —  Exempla 
patrum  imitatiir.  417  C,  et  de  poccatoruin 
coiivcrsioiie  cl  liliorum  siiorum  profccfu 
consolatur,  4:{1D.  —  N(Ui  est  ofiosa.  200C, 
scd  ut  pia  malor  vigilal  super  filios  suos, 
:{.")0I)'.  —  Quibusnam  spoliis  abuudet,  196 C, 


IiNDEX    ANALYTICUS 


591 


ct  deliciis  afTfluat,  431 C.  —  Non  propriis 
viribus,  sed  supor  sponsum  suuni  innititur, 
4311)';  quomodo  quaerat  eum,  350  C.  — 
Qualiter  Christus  eam  hortetur  ut  sihi  sit 
grata,  432 D',  cum  ea  invisibiliter  maneat, 
437 G,  et  eam  ad  ccelum  dirigat,  300  0'.  Om- 
ne  bonum  Ecclesias  in  ChrisLum  redundat, 
437  D'.  —  Ecclesia  est  in  hoc  mundo  quasi 
vidua,  102  A',  et  sicut  navis  in  medio  mari, 
188  C.  Impiorum  persecutionibiis  obnoxia, 
329C,  vivit  et  quiescit  sub  protectione  sui 
sponsi,  329  C,  qui  est  dominus  ejus  princi- 
palis  et  summus  pastor,  337  A'.  Qualiter 
multiplici  munimine  circumvalletur,  371 A', 
ct  quid  possint  in  eam  inimici,  371 B'.  — 
Filios  suos  abundanti  cibo  reficit,  197  C, 
36GC,  ac  potu,  371  C,  et  docct  quid  de  ne- 
cessitate  salutis  cx"edendum  sit,  406 D'.  — 
Castitatem  et  virginitatem  diffundit,  307A', 
et  refrenat  concupiscentias  carnis,  197  D'. 
Non  solum  contemplationi,  sed  etiam  ac- 
tioni  vacare  debet,  328B,  tempore  tamen 
opportuno,  333  C;  et  omnibus  prsedicare, 
303  A',  306  C.  —  Universalis  Ecclesia  vult 
filios  suos  pro  se  orare,  390  C  ;  instruit  et 
fecundat  particulares  Ecclesias,  373D';  et 
synodaliter  congregata,  eas  reformat,  407  B'. 
—  Qualiter  Ghristo  pro  maxima  parte  in- 
grata,  441 A,  reformata  fuerit,  3olD.  Quo 
pacto  dici  potuerit  deformata  et  meretrix 
facta,  368  A,  406  B,  et  a  Christo  relicta, 
3S0D,  B',  351 D,  374  A'  —  Ecclesia  mystice 
figuratur  per  uxorem  prudentem,  128 D', 
per  mulierem  bonam,  125  A',  et  sapientem, 
90  C. 

Ecclesiastica  hierarchia  disposita  est  ad 
instar  angelicae,  311  C.  —  Ecclesia  militans 
medium  tenet  inter  Synagogam  et  Eccle- 
siam  triumpliantem,  403 D',  cujus  precibus 
adjuvatur,  406A'.  ~  Christus  in  sua  ascen- 
sione  desponsavit  sibi  Ecclesiam  triumphan- 
tem,  355 D',  quae  mater  est  ac  domina  mili- 
tantis,  351  B',  406D.  —  Ecclesiasticam  disci- 
plinam  transgredientes  a  da?mone  laedentur, 
274A.  —  Ecclesiastica?  dignitates  non  sunt 
praemature  quaerendae,  135 B'.  —  Ecclesise 
decimse  fidehter  persolvendae  sunt,  26 B'. 
Qualem  mercedem  sortiantur  persolutores 
decimarum  et  constructores  ecclesiarum, 
27  C.  —  Cum  humilitate  et  reverentia  in- 
troeundum  est  in  ecclesiam,  236  D'.  Nomen 
Ecclesiffi  non  competit  congregationibus  hse- 
reticorum,  329 A'. 


EGCLESIASTES.  nomen  est  Salomonis,  et  ejus 
libri,  5A.  —  Hic  liher  factus  est  a  Salomone 
poenitenle,  213 B.  Quare  hunc  titulum  sorti- 
tus  fuerit,  211 A,  212  C;  quid  contineat,  5C, 
213 A.  Proficientibus  potissimum  convenit, 
5C',  211 B'.  —  In  islo  iibro  Salomon  quasi 
ex  persona  impiorum  saepe  loquitur,  237  C. 

—  Quare  fuerit  in  canone  S.  Scripturarum 
receptus,  288A'. 

ECLIPSIS  facta  est  tempore  mortis  Christi, 
2061). 

EDUCATIO.  De  ratione  educandi  pueros,129C. 
IMollem  educationem  quot  damna  sequan- 
tur,  179  C. 

ELECTl  pauci  sunt,  269D,  257 C,  comparative 
quidem,  319  C.  Eorum  numerus  est  certus, 
538  C.  Quidam  sunt  magis  aut  minus  ele- 
cti  vel  justi,  487 D'.  —  In  hac  vita  exercea- 
tur  et  purgantur  per  injustos  et  reprobos, 
467  C.  Gloriam  tanto  majorem  accipient, 
quanto  hic  amplius  affliguntur,  512B'.  Deus 
illis  largitur  omnia  necessaria  pro  beatitu- 
dine  obtinenda,  471  D.  Si  forte  tentatione 
diaboli  peccent,  quomodo  reviviscant,  334  A. 

—  Habent  in  pr^senti  gratiam  et  pacem  cor- 
dis ;  in  futuro,  gloriam  et  pacem  geternita- 
tis,  471 D.  —  Mutuo  in  hac  vita  se  confor- 
tant,  358B',  et  sunt  quasi  unus  Dei  exercitus, 
358  C.—  Eorum  gloria  in  cceIo  augetur  ex 
punitione  malorum,  475  A. 

ELEEMOSVNA  corporalis  et  spiritualis  com- 
mendatur,  75 B',  278B.  —  Si  secreto  detur, 
intuitu  solius  Dei,  Judicem  placat,  140B,  et 
ab  omni  peccato  liberat,  278  C.  — Non  est 
deneganda  ex  timore  caristiae,  nec  praetextu 
indignitatis  pauperis,  280D. 

ELEMENTA.  Eorum  qualitates  quando  fortius 
operentur,  434 D.  —  Qualiter  elementa,  in 
judicio  geuerali.Creatorem  ultura  sint,484B. 

ELEPHAS,  castissimum  animal,  frigidi  san- 
guinis,  418 D,  393B.  —  Potatio  sanguinis 
ejus  ardorem  libidinis  temperat,  393 B. 

ELOQUENTIA  laudatur,  111 D.  —  Donum  est 
non  nimis  optandum,  propter  ejus  pericula, 
111 D.  —  Saepius  datur  reprobis,  111 A'. 

ELOQUIUM  dulce,  quid  sit,  111  A,  et  quid  ope- 
retur,  TIOD".  —  Quidnam  eloquium  Sponsae, 
.365  D,  376  C. 

EMISSIONES  Ecclesiae  paradiso  comparantur, 
372 B,  cypro,  372  A',  nardo  et  croco,  372  C, 
fistulae  ac  cinnamomo,  373  A,  myrrhae  atque 
aloe,  373  C.  —  Quid  emissiones  B.  Virginis, 
384B. 


592 


INDEX   ANALYTICUS 


ENGADUI,  Judaeae  locus  optimis  vineis  ferax, 
310  G,  ct  balsamo,  3iOD'.  —  Interpretatur 
fons  hoedi,  310D  ;  quid  significet,  310D. 

ENOCH  translatus  est  in  paradisum,  4771). 

EPIGUKUS  summum  Ijonum  liominis  in  car- 
nis  delectationibus  ponebat,  212 D'. 

EPISGOPUS.  Quibusnam  dotibus  seu  virtuti- , 
l)us  fulgcre  debeat,  418  G'.  Ad  quid  se  obli- 
get  in  consecratione,  44D.  —  Sponsus  est 
Ecclcsiae  suse,  291.  —  Tenetur  fidem  adver- 
sus  impios  defendere,  169 B;  et  subditorum, 
ex  caritate  et  zelo,  mala  inquirere,  70 A'.  — 
Episcopi  vocantur  oculi  Ecclesia^,  418. \'. 

EQUITATUS  Dei,  quid,  306 D'.  —  Gur  ipsi  con- 
feratur  Ecclesia,  306  A',  307  A,  anima,  318 D, 
n.  Virgo,  326 D. 

EREMUS.  Sic  vocatur  infernus,  484  G'.  —  Ero- 
mita  non  curat  civilia  sive  politiam,  1831). 
—  Cf.  Desortum. 

ERUDITIO  est  actus  sapientia^,  252B.  .\d  vi- 
tam  dufit,  102B,  ct  gloriam,  MOG'.  Non 
omnibus  impertienda  cst,  62B. —  Quantum 
ct  quomodo  erudiendi  filii,  89B',  129 G,  et 
servi,  179  D.  —  Eruditae  cogitationes,  quid, 
55A,  et  quo  sensu  liis  intorsit  sapientia, 
54 D'.  —  Cf.  Doclrina,  Scientia. 

ESG.\  angelorum,  vel  bona  esca  :  sic  vocatur 
manna,  545 D',  562  A. 

ETMIG.V  scientia  parit  passionum  reformatio- 
nem  ac  bona  opora,  495 .\. 

EU(MIARISTI.\,  cur  viaticum  nominetur,354B'. 

EUNUGIIl   non  excluduntur,  sicut  in  logo,  ab 


ingressu   in   ecclosiam,   472  G' 


.\d   con- 


templationem  sunt  apti,  quum  carnis  vitiis 

careanl,  4721)'.  —  Quandoriue  sunt   mente 

libidinosi,  472 B'.  —  lloc  nomino  significari 

potost  ordo  virginum,  473G'. 
EUSEBIUS,  Emisenus  opisc.  Ejus  iiomiliip  ci- 

tantur,221)',8ItA.(.Miguo/V///u/.  .y/-.tom.8f).) 
E\'.\,  per  inobediontiam  fuit  mente  corrupta, 

et  corpore  violatn,  (|uomodo,  433D".  —  Gor- 

niplam  prolem  poporit,  4't.'!D'. 
E\.\l/r.\TlO    mcntis    causa   est    ruinae,    IKlD, 

118.\',  I22G'.  r.f.  Suporbia.  —  Bonedictione 

justorum  exaltatur  civitas,  731$'. 
E.\SUi;r.\TIO,  quid  sit,  :!02B.  --  .lusti,  cur  .( 

quomodo  oxsultonl  in  Doiiiino.  ."iO^B,  .'!I6G, 

el  in  .Maria,  324  B'. 


FABRIG.\.  Dous   fabricator  omnium  vocatur, 
quo  sensu,  2801)'.  —  Cf.  Greatio. 


FAGIES.  In  facie  relucet  cordis  affectio,  lOOA, 
et  mentis  sapientia,  119D.  Quomodo  exacu- 
atur,  169  G',  vel  a  Dco  commutetur,  258 A'. 

—  Facies  tristis  dissipat  linguam  detrahen- 
tem,  160 D'.  —  Quid  sit  alicujus  faciem  re- 
quirere,  180B',  vereri,  262B,  in  judicio  co- 
gnoscere,  175  G'.  —  Quae  facies  Ecclesiae, 
336 D',  337B,  anima^,  343 G.  et  B.  Virginis, 
349A,B.  —  Cf  Vultus. 

F.\MA  proximi  servanda  est,  salvis  tamen  ju- 
stitia  et  caritatis  ordine,  115  D.  —  Bona 
fama  curanda.  104A',  143B,  246B' ;  praefe- 
renda  divitiis,  quare,  143  .\.  —  Quatonus 
liceat  ea  deiectari,  104 D.  —  Quomodo  im- 
pinguet  ossa.  104 G. 

FA.MES.  An  justus  quandoque  fame  afTligatur, 
66  B. 

F.\SGIN.\TIO  proprie  est  incantatio  aut  sen- 
suum  illusio.  476  G'. 

FATUUS  non  ceiat  iram.  81  G.  passiones  sequi- 
tur,  88 G.  «  ebullit  stultitiam  »,  97 A'.  — 
Quam  portimescondus,116G.  —  C/".  Stuititia. 

FAVUS,  figura  eloquentia",  lllD.  —  Cur  favo 
distillanti  conforantur  labia  Sponsae,  370 B, 
379  \,  383B',  —  Quo  sonsu  dicatur  Sponsus 
favum  cum  mollo  suo  comodissc,  385B', 
.386  A,  400  B.  —  Cf  Mel. 

FEMUR,  quid  significet,  353 G.  —  Quae  sint 
fomora  Ecclesiar",  417  B',  animae,  422  G', 
B,  Virginis,  426 D.  —  Cf.  Crura. 

FENE.STR.\.  Quomodo  por  fenostras  respicial 
Sponsus,  335B.  3i2.\.  —  Cf  Gancelli. 

FFBGULUM  Saloinonis,  figura  Ecclesiae.  353G', 
animae,  .3.58 D'.  B.  \irginis,  .362 A.  —  Quid 
ojus  columnae,  :{54B,  .3581)',  .3()2G,  ascensus, 
;i.54D.  .359  A',  :W2B',  reclinatorium,  :!54C. 
.3.59B.  :{(J21),  modium,  :{54A',  359A',  :«)3A. 

FER\'OR  in  Doi  sorvitio.  parit  gaudium,  46 B. 

—  Bonum    cum    ordinato    forvore    facien- 
dum  ost,  126 D,C'. 

FFSTINATIO  in  agondo,  alia  cavonda,  126D, 
alia  sortanda,  I26(;'.  —  Fostinatio  in  acqui- 
roiidis  lioroditatibiis  vol  divitiis,  culpa  non 
carot.  135 A',  175  G'.  D',  ot  parum  proficit, 
87  .\. 

FKSTIVITAS.  Dios  fostos  docent  convivia,2.53A. 

FIGUS  proforons  grossos.  figurat  Svnagogam, 
:!:J5D',  3.i8G,  et  animam,  3421!'. 

FII)E.IUSSI().  (luid  sit ;  non  ost  lovitor  spon- 
(loiida,  1100  violaiida.  147 .\,  44 B,  74 .\'.  — 
Do  lidojussoris  vosto.  i:{41!'. 

FIDKLES  vocantur  lapidos  Ecciesiae.  271B.  — 
Por  ligna  et  arbores  designanlur,  274  C. 


INDEX   ANALYTICUS 


593 


FIDES  per  caritatem  formata  requiritur,  ut 
petitioncs  exaudiantur  a  Deo,  454  A'.  —  An 
certitudo  fidei  sit  major  certitudine  scien- 
tiae,  260  C.  —  Fides  ab  episcopis  defendenda 
esl  contra  impios,  1G9B.  —  Quomodo  tj- 
rannis  pro  fide  respondendum  sit,  106 D. 

FIDUGIA  in  Deum  commendatur,122A',499A'; 
debet  csse  cum  timore,  24  C,  ct  non  impe- 
dire  quin  moderate  faciamus  quod  possu- 
mus,  7;]A.  —  Non  fidendum  est  in  propria 
industria,  78 C.  —  Amici  flduciam  decipei'e, 
quam  nefandum,  33  A. 

FILI/E,  in  Scripturis  significare  litteraliter  so- 
lent  populos,  329 D.  —  Cf.  Jerusalem,  Sion. 

FILIUS.  De  ratione  filii  est  quod  genitori  sit 
similis,  498 A.  —  Obedire  debet  parentibus, 
IIB,  et  eos  honorare  ac  juvare,  176 C.  Ejus 
sapientia  quomodo  patrem  laetificet,  65B.  — 
Filiorum  abundantia  justis,  in  V.  L.,  pro- 
mittebatur  ut  merces,  89B,  473B.  —  Nemo 
legitur  in  Scriptura  habuisse  plusquam  sep- 
tuaginta  duos  filios,  243 D.  —  Filii  quomodo 
educandi  a  parentibus,  89 C.  Non  scandali- 
zandi  sunt,  non  exasperandi,  nec  occidendi, 
129G,  sed  corrigendi,89B',  149C.  —  Filiorum 
malitia  augebit  damnationem  parentibus 
negligentibus,  472B.  —  De  filiorum  futuro 
conjectari  potest  ex  eorum  studiis,  133  D'. 
Quomodo  interpretetur  filius  limoris,  filius 
sapientiae,  filius  virtutum,  95B. 

FINIS  est  dignior  his  quse  ad  ipsum  ordinan- 
tur,  540 D.  —  Bes  a  fine  denominationem 
ac  virtutem  praecipue  sumit,  249  C. 

FISTULA  seu  casia,  planta  curans  afflictionem 
viscerum,  significat  poenitentes,  373  A. 

FLOS  campi  recte  dicitur  Ghristus,  328  B,B', 
338D,  et  B.  Virgo,  344B.  —  Cur  Sponsa  flo- 
ribus  fulciri  cupiat,  331B',  340D',  346  G.  — 
Flores,  mystice  quid,  340  D',  421  C ;  quo- 
modo  apparuerint  in  terra,  335  B',  342  C, 
3471)'.  —  Cf.  Lilium,  Malus,  Vinea. 

FLUMINA  e  mari  exeunt,  30  C,  et  ad  mare 
redeunt,  216B,  quomodo,  216D.  Caritatem 
exstinguere  non  valent,  434  C,  441  C.  —  Qua- 
re  juxta  fluenta  resideant  columbae,  392  G, 
et  residere  debeant  prselati,  392D. 

FOENUS  liberale,  quid  sit,  173  B,  et  quatenus 
liceat,  173  G.  —  Quid,  foenerari  Domino, 
129 B.  —  Cf  Usura. 

FONTES,  etiam  fons  paradisi,  e  mari  ema- 
nant,  30D,  58B,  216G.  —  Fons,  in  Scriptura, 
vocatur  stomachus,  286C;  fons  vitae,  lex  Dei, 
88 A,  timor  Domini,  95  C,  doctrina  salutaris, 

T.  7. 


111  B;  fons  sapientifR,  Ghristus,  121  .\';  fons 
signatus,  Ecclesia,  371  C,  et  B.  Virgo,  383 D'; 
fons  hortorum,  Ghristus  vel  Ecclcsia,  373  B'. 

—  Fonles,  (juid  myslice,  41  C. 
FORAMINA    petrff",    mansio    columb«,   quid, 

336 A',   343 B,   348 B'.   —  Quomodo   per  fo- 

ramen  manum  mittat  Sponsus,388C',396B, 

401 B'. 
FORMIGA  exemplo   pigrum  instruit,  44D'.  — 

Ejus  providentia  et  instinctus,  45 A.  —  My- 

stice,  humiles  designat,  190 B'. 
FORNIC.VnO  fugienda  est,  48  B';  aufert  cor, 

51  B' ;  servos  et  membra  diaboli  efficit,  282  D'. 

—  P^ornicatio  spiritualis  est  omne  pecca- 
tum,  535  C,  superstitio  idololatrica,  vel  hae- 
retica  corruptio,  535  B,  D. 

FORTITUDO,  quid  et  quotuplex  sit,  199B'.  — 
Bassionem  timoris  refrenat,  501 D'.  Virtus 
cst  inclyta,  faciens  ardua  viriliter  aggredi, 
359A,501D'.  Dicitur  etiam  magnanimitas, 
502  C.  Quid  si  modum  excedat,  502C.  —  De 
qua  fortitudine  gloriandum  sit,  136D',  137A. 

—  Sexaginta  fortes  ambientes  lcctulum  Sa- 
lomonis,  quid,  352B',  358A',  361 C.  Quo- 
modo  unusquisque  gladium  habere  dica- 
tur,  3521)',  et  ensem  super  femur,  353C; 
quid  eorum  clypei,  366 D. 

FOVEA  profunda,  sic  vocatur  meretrix,  145B, 
150  C.  —  Qui  fodit  foveam,  incidet  in  eara, 
quomodo,  165 A',  273  C. 

FRANGISCUS  (S.),  adhuc  in  saeculo,  conten- 
tiones  vitabat,  132 D.  —  In  contcmplatione 
altissima  raptus,  duplicem  illuminationem 
accepit,  319  C. 

FR.\TER.  Sic  in  Scriptura  vocatur  propin- 
quus,  47  G.  In  angustiis  comprobatur,  118 A. 

—  Quomodo  Ghristus  sit  frater  Ecclesiae, 
430A,  anima;,  438D,  et  B.  Virginis,  444B. 

—  Fraterna  caintas,  quantum  valeat,  124 B'. 
FRAUS  semper  auctori  nocet,  84 A.  —  Frau- 

dulenta  mensuratio  furtum  est,  71  D. 
FBUCTUS.  De  fructu  oris  sui  replebitur  vir, 
80 C,  124D'.  —  Quid  sit  fructus  manuum 
Ecclesia?,  197 C,  200D',  animae,  201 B',  Scri- 
pturae,  202  D',  204  A,  B.  Virginis,  205  D', 
207B';  quid  fructus  Sponsi,  330B,  340 A, 
345B'.  Quomodo  apprehenderit  Cliristus  fru- 
ctus  Ecclesiae,  419D',  et  B.  Virginis,  428A'. 

—  Cf.  Pomum. 

FRUMENTUM  abscondere,  quid  sit  litteraliter, 
et  quale  peccatum,  75  D',  76  A.  —  Quid  my- 
stice,  76 B. 

FUGA  periculi,  quando  sit  licita.  143 B'. 

38 


594 


INDEX    ANALYTICUS 


FULGENTIUS  (S.).  Ruspensis  episcopus,  cita- 
tur,  370  C  (WignePatrol.  lat.  tom.  LXV,col. 
iO;j.) 

FUMUS.  Sic  vocalur  vila  hominis,  402 IV,  el 
impiorum  prosperitas,  iSSD'.  —  Quomodo 
virgulae  fumi  comparetur  Sponsa.  332  G, 
338  B,  361  C. 

FURES  et  latrones,  cur  semper  pavidi  sint, 
3308. 

FUROR.  PraRstoIatio  impiorum,  furor,  73A'.  — 
Sermo  durus  suscitat  furorem.97B.  —  Cf.  Ira. 

FURTUM  est  peccalum  morlale,  49 C,  minus 
quam  adulterium,  49 B.  —  In  jure  civili, 
suspendio  punitur,  49 B.  —  .\pud  .Tudaeos 
omni  tempore  frequens  fuit.  49 A'.  —  Ne- 
ccssitate  excusalur,  49 B.  —  Oui  furtum  non 
denuntiat,  fit  reus  iliius,  180 C.  —  Eurtivus 
cibus  vel  potus  dulcius  sapit,  quare,64B. — 
Furtiva^  aquae  hapresim  significant,  63  0'.  — 
Furtum  erga  parentes  non  excusatur,  176  M. 

FUSCUS.  Quomodo  et  quaro  Sponsa  dicatur 
fusca,  303B,  325D.  -  Cf.  Niger. 

FUTURA  contingentia  homo  per  suam  investi- 
gationem  certo  scirc  nequit,  260!$'. 


G 


G.ALA.M),  ([uomodo  intcrprctetur,  364.\'.  Il»i 
erant  pascua  copiosa,  364.\'.  —  Quid  figu- 
retur  per  monlem  Galaad,  .364A',  381  .\. 

GALLUS  ob  forlitudinem  laudatur,  lI)lB.(Juid 
significet.  191  C. 

G.\l  DIUM  honestum  comes  esl  virlutis,  140 (\ 
{11  .V .  pacis.  821),  sohrietatis,  H3B,et  com- 
pnnctionis,  !)ll)'.  Faciem  exhilarat.  100 .\, 
ct  sanitati  favct,  1181)'.  —  Non  est  in  hoc 
sfpculo  gaudendi  locus,  221  C.  —  Gauilinm 
impiorum  perversum,  I01.\',  ct  hrevc.  92li". 
Dc  malis  inimici  gaudere  non  licet,  i54 A'. 

—  Cf.  LfTlitia. 

GEMELLI.  Cur  gcmcllis  ovium  assimilcntur 
Sponsff»  dentes,  .3641)',  .37()C.  ct  uhera  ge- 
mcllis  caprea^,  3661$'.  377  C,  3811)',  42315'. 

GEN.E,  quid  ad  litteram  ct  mcta|diorice..376l)'. 

—  In  cis  cognoscuntur  honestas  et  vcrccun- 
dia  anima',  .3071).  —  Sponsa^  gena!',  cur  ;is- 
similentur  turturi,  .307  C,  3181),  .326A'.  Irag- 
mini  vel  cortici  mali  punici,  365A',  .3761)', 
3811),  403B.  arcoL-r  aromatum.  :{921{',  ahs- 
quc  co  quod  intrinsi-cus  lalcl.  :{(i.')l)'. 

GENER.XTlO,  (|uid  d  .iuotu|.lcx  sil,  22()(:.  Sic 
(|uoquc  dicitur  i|Ufrdam  hoMiiiium  collcctio, 
18715  cl   scq..  47415. 


GENTILES  credebant  omnes  eventus  dirigi  per 
corpora  coelestia.  32  C.  —  Fere  omnes  ora- 
bniit  versus  oricnlem,  ad  honorcm  solis  ct 
]iiauetaruni,  347A'.  —  Christus  exhortatus 
csl  primitivara  Ecclcsiam  ad  eos  converten- 
dos,  3.36  C.  Mulli  eorum  ad  Christum  con- 
nuxerunt.  3:53D'.  —  Gentiles  arbitrabantur 
virtutes  naturalcs  sulTicere  ad  salutem,379.\. 

—  Eorum  cogitationes  a  Prophetis  saepe  re- 
prehenduntur,  467 B'. 

GERSON  (Joannes  de),  Cancellarius  Parisien- 
sis,  «  doctissimus  vir».  Citatur  ejus  libcr  in 
Canficum,  296A. 

GESSEN  terra.  In  ea  non  conversae  sunt  aquae 
in  sanguinem,  518B',  I)'. 

GIGANTES  causa  fuerunt  diluvii,  333  D'.  —  In 
Scripturis  modo  siguificant  daemones.  64.\', 
vel  superbos,  140  B';  modo  justos  designant, 
140  C. 

GLADIUS.  Dei  gladius,  quid  sit,  .3.32 D'.  —  Gla- 
dio  feriens  qualifor  sit  pcriturus,  12  C.  — 
Quinam  pro  dentibus  gladios  habeant.l87D. 

GLORIA  a  Deo  manat,  56A' ;  sapientiam  se- 
quitur,  .34  A,  .35  A',  humilitafcm.  88 D,  103  C, 
122D',  18015,  miscricordiam,  1411),  fimorem 
Domini,  144A.  Quomodo  in  sinistra  sapien- 
tiap  residere  dicatur.  281)'.  Quatenus  stuHo 
dcfcrcnda,  U)2B. —  Gloria  Dci  non  nisi  rcve- 
rciitcr  scrufctur,  1611).  Gloria  Dciest  cclare 
vcrbum,  1571),  gloria  hominis  invcstigare 
scrmonem,   137 C,  ct    injuriam    pati,  128 D. 

—  In  Deo  gloriari  oporlcl,  302 C.  quomodo, 
.316 C;  et  in  patribus.   114C. 

(iLOSSA.  Pcr  glossarum  infroductionem  in 
tcxtum,  inferpolafiones  interdum  factje  sunf, 
1()7(''.  —  Glossa  ordinaria  (Walafridi  Strabi) 
passim  alicgafur,  8C,  ;5;5C.  elc.  (.Mignc  Pa- 
trnl.  lat.  tom.  11:5,  114.)  —  Glossa  Albini. 
\'iilp  Albinus. 

(iUAfl  \.  Ontncs  gratiap  a  Deo  oriuntur  ct  ad 
c;us  gloriarn  rel'ercnda[>  sunf.  21615".  —  Vifa 
gralia' cx  puritafc  cordis  procedil.  ."ni).  — 
Datur  grafia  fanfo  plcnius  (|uanfo  pcrfe- 
ctius  sc  hoino  disponit  ad  cam,  :597A'.  pcr 
humililatem,  :5:59I5,  mansucfudinem,  35  D', 
cf  simplicitatcm.  33.\'.  —  Gratia  facit  ho- 
minem  bcnc  iiti  lcinporalibus.  242C,  eon- 
fortat  nafiirar'  infirinitatcm  123  C.  198A; 
ncccssaria  csf  nc  iiiulfa  vilia  acfibus  virlu- 
tiim  sc  adiiiisccaiil,  494 A".  llomo  illa  dcsti- 
tufiis,  in  profiinda  criminiim  lahifur,  143 B. 
.\uxilio  gratiap.  bona'  nosfrar'  acfioncs,  vi- 
cl(iria\  pr.Tilicatiniiiim  clTcctus  ctc.  adscri- 


INDEX    ANALYTICUS 


o9o 


benda  sunf,  267 C,  2G8A.  —  Gratife  lalibula 
quid,  343  0.  —  Gratia  in  Chrisfo  quanfa 
fuerit,  299  A. 

Gratia  habituaiis  sanctificans,  essentiam 
creaturas  intellectualis  perficit,  374  A.  I'cr 
eara  fit  homo  filius  Dei,  422 B.  —  Gratia? 
gratis  datae  maxime  repufantur  a  plebe 
communi ;  a  sapientibus  autem,  gratia  gra- 
tum  faciens,  265A. —  Gratia  actualis  ad  me- 
rendum  requiritur,  23 B,  39  .\,  106  D;  neces- 
saria  cst  ad  operandum  bonum  intentum, 
108B';  imo,  ad  salubriter  et  meritorie  cogi- 
tandum,S3A.  Gratiae  muneribus  facilia  fiunt 
prsecepfa,  123 D'.  —  Gratia,  quomodo  homi- 
nes  prseveniat,  103  D.  Per  grafiam  praeve- 
nientem  impii  quandoque  sermone  convcr- 
tuntur,  121 B.  —  Grati*  cooperandum  est, 
39B.  —  Quomodo  homo  se  ad  ipsam  apfare 
debeat,  103 D',  106 B.  Eam  dat  Deus  quum 
homo  fecerit  quod   in  se  est,  103  D,  488  C. 

GR\T1TUD0  Deo  debetur,  26 B'.  -  Abundan- 
tiores  gratias  meretur,  216D'. 

GREGORIUS  rS.)  Papa.  Ejus  Moralia  in  Job  ef 
Dialogi  alleganfur,  28 B',  212  G.  (Migne  Pa- 
trol.  lat.  tom.  73-79.) 

GREGORIUS  (S.)  Nazianzenus  citatur,  171  G. 
(Migne  Patrol.  gr.  tom.  35-38.) 

GRESSUS,  in  Scripturis,  pro  conversatione 
sumuntur,  21 B',  vel  actibus,  33D',  etc. — 
Sapientis  est  gressus  considerare,  38A,93A, 
10 IB';  sed  Dei  est  illos  dirigere,  25 D,  108 B', 
136A.  —  Gressus  meretricis  investigabiles, 
40B'.  —  Quam  pulchri  gressus  Ecclesia?, 
417B,  animae  virtuosae,  422 A,  B.  Virginis, 
426  B. 

GREX,  in  Scripturis.  congregationes  liominum 
significat,  306  D,  318 B,  326  C.  Praelati  est 
gregem  considerare,  170  D'.  —  Quid  greges 
sodalium  Sponsi,  303 D,  317D',  326  A.  —  Cur 
gregibus  caprarum  assimilentur  Sponsae  ca- 
pilli,  364B,  373A',  380 D' ;  gregibus  tonsa- 
rum,  ejusdem  dentes,   364B',  373D',  381 B. 

GROSSI  fici,  quid  sint  ad  litteram,  336 A,  et 
mvstice,  333  D',  342  B',  348  C. 

GUBERNATIO.  Quis  sit  aptus  ad  alios  guber- 
nandos,  9A. 

GUILLELMUS,  Antisiodorensis  episcopus.  Ejus 
Summa  citatur  passim,  lOB,  24D',  89 .V,  etc. 

GUILLELMUS,  Parisiensis  cpiscopus,10B',49B'. 
Ejus  liber  de  Fide  et  legibus  citatur,  335A'. 

GULA  restringenda,  quippe  quae  virtutes  ob- 
ruat,90A.  —  Gomessationes  corpus  animam- 
que  destruunt,  et  vitam  abbreviant,  149 B'. 


GUTTUR,  quo  sensu  circumdandum  miseri- 
cordia  ct  verifafe,  24  C,  et  lege  Ecclesiae, 
47  D'.  —  Quid  sit  stafuere  sibi  culfrum  in 
gutture,  147D.  —  Quid,  guftur  Sponsi,393D', 
et  Sponsffi,  420A',  423C',  429A.  -  Figurate, 
per  guttur  intelligi  pofest  cor,  34 A. 


H 


IIABITUS.  ost  altera  natura,  36 D,  198 A  ;  con- 
fortat  potentias  naturales,  ir8A  ;  facif  cum 
delectafione  operari,  21 D,  101 B'.  —  Pau- 
lafim  crescif,  ct  difficile  eradicatur,  36B'. — 
Qunmodo  cognosci  possint  habitus,  270 D', 
271  A.  —  Ex  habitu,  peccata  gravissima  pro 
nihilo  reputanlur,  121  C. 

ILERESIS,  figuratur  per  mulierem  merefri- 
cem,  43 C,  clamosam,  63 B',  pulchram  et 
fafuam,  73D,  insipientem,  90  C,  odiosam, 
189D';  per  aquas  furtivas,  63D'. 

Haerelici  Deo  sunt  odibiles,  73 D;  latroni- 
bus  comparantur,  12  C.  —  Sicut  a  Catholicis 
sic  a  se  ipsis  discrepant,  4731)'.  Docfrinae 
eorum  fugiendae  sunt,  42  A  :  rationi  dele- 
ctabiles  apparent,  64  A,  per  eloquentiam  et 
illecebras  seducunt,  22  C.  —  Plurimi  haere- 
tici,  volentes  Patrem  honorare,  Filium  eo 
minorem  esse  asseruerunt,  444 B'.  —  Post 
unam  et  alteram  correptionem  vitentur, 
305 D,  et  ab  Ecclesia  ejiciantur,  144  C.  — 
Eorum  congregationes  nomen  ecclesiae  non 
merentur,  329 A'. —  Haeresiarchae  sunt  nun- 
tii  diaboli,  88G. 

HALES  (.Vlexander  de),  Ord.  Min.  theologus, 
allegatur,  49B',  213 D',  271 A'. 

HEBR/EI  adorabant  versus  occidentem,  quare, 
347  A'.  —   Eorum   devotio   laudatur,  338  B. 

—  Explicite  credebant  Salvatorem  humani 
generis  venturum  esse  in  mundum,  296 D'. 

—  Semper  proni  fuerunt  ad  furtum,  frau- 
dulentiam  et  avaritiam,  49A',  ad  adulte- 
rium,  31 A' ;  et  ad  idololatriam,  quodam 
tempore,539B.  —  A  tempore  Machabaeorum , 
non  videntur  in  idololatriam  lapsi.  i539C. 
Caii  imperatoris  sfafuam  adorare  non  ac- 
quieverunt,  539  C. 

HEKMON  mons,  quomodo  interpretetur,  .368B', 
ct  quid  significet,  368  C. —  Quo  sensu  de 
vertice  Hermon  coronetur  Ecclesia,  369 A, 
anima,  378C,  B.  Virgo.384B'.  —  Cf.  Amana, 
Sanir. 

HESEBON,  civitas  Sehon  Amorrha^i,  418  B', 
quomodo   intei'pretetur,  424  C.  —    Piscinae 


o9G 


INDEX    ANALYTICUS 


Ilesebon,  quid,  418B'.  Illimes  erant,  427 A', 
et  piscosfe,  424B.  Cur  eis  assimilentur  oculi 
Ecclesiae,  4I8A',  animae,  423G',  et  B.  Virgi- 
nis,  427D. 

HIEMS  mvstice  varia  significat,  43  C.  333 .V, 
342  C,  347  C. 

HIERONYMUS  (S.)  Judicli  cogitationem  cum 
formidine  jugiter  servabat,  483 B.  —  A  Spi- 
ritu  Sancto  directus  fuit  in  translatione 
S.  Scripturae,  52 A'.  —  Librum  Ecclesiastae 
exposuit  pro  sanctis  quibusdam  mulieribus, 
212A.  —  De  Philone  multa  in  libro  de  Viris 
illustribus  scripsit,  432.  —  Passim  allega- 
tur,  4,  6D',  7D,  34D',  37 C,  etc.  (Migne  Pa- 
trol.  lat.  tom.  22-30.) 

HILARIUS  (S.),  Pictaviensis  episcopus,  .300B'. 
(Migne  Patvol.  lat.  tom.  5),  10.) 

HINNULUS  capreae  vel  cervse,  animal  velocis- 
simum,  338 A',  438 B'.  —  Cur  hinnulo  assi- 
miletur  Sponsus,  3.34  C,  338  A',  341 D',  .347  B, 
349 D'.  et  gemellis  hinnulis  ubera  Sponsae 
comparenlur,  306 B',  377  C,  3811)',  423  B'.  — 
Cf.  Caprea,  Cervus,  Gemelli. 

HOEDUS  mystice  varia  significat,  306  C,  318  C, 
326  C. 

HOLOCAUSTUM,  quid  sit,  470 B.  Deo  erat  ac- 
ceptum  ex  devotione  on'erentium,  470 C. 

llOMlCIDlUM.Quotsint  homicidii  genera,  40A. 

HO.MO.  Ejus  gcneratio  descrii)itur,  4!tlC.  — 
Quanto  lempore  in  ulero  inanoat,  4!»1B'. 
(Juoad  corpus,  a  Deo  ul  prima  ot  priuci- 
pali  causa  formatur,  340 D.  .Vnima  ejus  a 
Deo  por  croalionem  infundilur.  340D.  — 
Qualiter  omnia  contineat,  310 C',  ot  lial)eat 
aliquid  commune  cum  omni  creatura,457D'. 

—  Est  ad  imaginem  Dei  factus,  467  A.  —  In 
Scripluris  vocalur  arbor  sou  ligiiuin.  2S0.\, 
a  pliilosophis  dicitur  arbor  cvorsa,  280  A.  — 
Ad  ejus  pulchritudinem,  tam  spiritualeiii 
quam   corporalem,  quid   roquiratur,  382  B'. 

—  Naturalilor  homo  est  animal  sociule, 
234 D'.  Oiianta  bona  ex  vita  sociali  obtiiieat, 
235 .\.  Ilomo  solilarius  bostia  csl  aut  deus, 
2.331). 

Kiiiis  hoiniiiis  osl  Doi  rogiiitio.  .320  C.  — 
.•\d  boatiludiiiein  supornaturaloin  rondilus 
fuit,  409  C,  Dei  voluntate  sallom  anlece- 
dente,  3221)'.  Ilabel  impressam  naturalom 
inclinationom  ad  folicitalom,  4!)0C.  —  Inde- 
sinontor  iiidigot  a  Doo  consorvari  in  suo 
esse  natura^  ol  gralia",  -ilt^C'.  —  Por  sapion- 
tiam  ordinatus  ot  oonslaiis  ollicilur,  403.\'; 
por  inordinalionem,  sibi  gravis  ao  poenalis. 


49.3  C'.  —  Quomodo  tentet,  460 B'.  —  Natura 
humana.  quam  inefTabiliter  fuerit  per  In- 
carnationom  dignificata.  -4.38  D. 

Ilomo  dobet  se  totum  ad  Dei  cultum  et 
amorem  ordinare,  283D,  B';  sua  bona  et 
se  ipsum  abnegare,  4.34 D'.  —  .\n  prospera 
et  adversa  ei  indifferenter  accidant,  264  D. 

—  .\dhuc  habot.  post  peccatum,  dominium 
super  croaturas  inferiores,  306  D.  —  Ho- 
mo  judicat  alios  secundum  quod  ipse  est, 
2721),  C.  —  Nullus  scit  an  Deum  diligat 
amore  infuso  aut  naturali,  264 B.  IMulli  ta- 
mon  certo  sciunt  se  ossc  in  peccato  mortali, 
264  C  —  Homo  acuti  ingenii  et  in  Scripturis 
instructus,  si  peccet,  non  levi  labore  recupe- 
rabitur.  274  .\'.  Qui  poenitentiam  usque  ad 
mortom  diflort.vix  veraciter  poenitot,  274  C. 

HONOR,  quid  sit,  473  C.  —  Per  contentionum 
fugam  acquiritur,  132 B.  por  liberalitatem, 
144 B'.  et  sapiontia^  cultum,  303 B.  Impiis 
non  competit,  473  C,  478  C;  insipienti  de- 
nogandus  ost,  1631)'.  —  Deus  quomodo  ho- 
norandus.  26 D,  96  C.  —  Quid  sit  alienis  ho- 
norem  dare,  401)'.  —  Honor  rogibus  exhibi- 
tus.  536 .\.  origo  fuit  idoiolatria^,  536 C.  — 
Cf.  Gloria. 

HOHTUS.  Quid  sint  hortus  Sponsi,  384 D, 
304 D',  309 C,  et  aromata  ejus,  374 B".  Quo- 
inodo  Sponsus  in  ipsum  doscenderit,  403 B, 
•iOOA',  4131),  ot  ibi  pascatur,  403C.  -iOOB'. 

—  Quo  sensu  Sponsa  in  hortis  habitare  di- 
catur,  438 A,  4431),  4461)'.  —  Quid  hortus 
nuoum.  507 .\,  413.\,  4161).  fons  hortorum, 
37  tB".  —  llortus  conclusus,  sic  vocatur  Kc- 
clesia,  371  C,  anima,  379D,  B.  Virgo,  383 D'. 

—  Cf.  Fontos. 

MOSTI.E  logalos.  (]uoinodo  Deo  acceptae,  142A. 

—  Cf.  Sacrificia. 

IIIGO  (a  S.  Victore),  canonicus  regularis.  cita- 
liir,  \m\.  202C,  209A'.(Migne  Patrol.  lat. 
tn,M.   173-177.) 

III.MILITAS  commondatur.  103  C,  180  B.  — 
Rotjuiritur  ad  obtinondam  sapiontiam,  181)', 
19C,  1321)',  gratiarum  infusionem,  61  B', 
124  .\',  illuminalionom  divinam,  72B.  .Moro- 
liir  aiiiiciliam  Christi,  124.\',  et  gloriff"  prnp- 
iiiiiim,  lt)3C.  180B.  —  Nostra  vanitas  causa 
Iminilitatis  esl,  214D.  —  Ilumilitas  nutritur 
luce  conlomplalionis.  310A'.  —  Noii  impodit 
quin  iioslram  oxcolloiiliam  altondamus  ac 
laloamiir,  220 A. 

Iliimilos,  parvuli  diountiir.  14.\'.  Se  ipsos 
accusaul  et  accusari  permittunl,  1241).  Quo 


INDEX   ANALYTICUS 


597 


pacto  bonam  famam  desiderare  debeanl, 
246  C  —  Obtinent  multiplicia  gratiarum 
cbarismata,  339 B.  —  Utile  est  se  ipsum  re- 
spectu  sanctiorum  attendere,  quare,  320 A'. 

HYDRIA  super  fontem  contrita,  quid  signi- 
flcet,  286  G. 

HYPOCRITA  pejor  est  impatiente,  93 A'.  — 
Reprobari  debet  a  praelatis  Ecclesia^,  337 C. 

—  In  eo   S.  Spiritus  non  habitat,  456 A.  — 

—  Quam  Deo  sit  odiosus,  375  C,  456  G.  — 
A  Christo  saepissime  ac  acerrime  hypocrita? 
reprehenduntur,  456B. 


I 


IDIDIA,  nomen  est  Salomonis,  5A. 

IDOLOLATRIA,  unde  exordium  sumpserit, 
533  C,  537 D'.  —  Imaginum  pulchritudine 
aucta  est,  536B,  et  avaritia,  533  G.  —  Ejus 
facinora,  quse,  536 C,  537 A.  Per  idola  da;- 
mones  responsa  dabant,  532 D'.  —  Omnium 
vitiorum  est  causa  et  finis,  537  D,  et  quo- 
dammodo  primum  vitinm,  537  G.  —  Per 
Apostolos  discipulosque  corum,  idololatria 
pro  maxima  parte  fuit  exstincta,  535 D,  ad- 
huc  viget  in  quibusdam  regionibus,  535  A'. 
Destruetur  ante  finem  mundi,  535A'.  Ab 
Antichristo  reprobabitur,  535  B'.  —  Vocatur 
fornicatio,  quare,  535B.  Designatur  per  me- 
retricem,  43  B.  —  Facete  deridetur  a  Sa- 
piente,  531  C,  532  A,  541 D  et  seq. 

IGNIS  ad  suam  formam  alia  convertit,  434  C ; 
nunquam  dicit,  Sufficit,  188B.  —  Quam  mi- 
rabiliter  cruciaverit  i^gjptios,  aquse  contra 
naturam  sociafus,  545 A',  C,  546  D,  561  C, 
omni  luce  destitutus,  549 B,  nocivis  parcens 
animalibus,  545B',  et  Hebrseorum  possessio- 
nibus,  546A'.  —  Nihil  in  manna  valebat, 
547B.  —  A  paganis  colebatur,  530B.  —  My- 
stice,  iram  signat,  112B,  invidiam,  434 A, 
tribulationem,  113 C,  scd  praecipue  carita- 
tem,  434B,  441 B'.  —  Sermo  Dei,  quomodo 
dicatur  ignitus,  184  C.  —  Cf.  Lampades. 

IGNORANTIA  est  periculosissimum  vitium, 
491 A';  prfBsertim  ignorantia  necessariorum 
ad  salutem,  117  C.  —  Ignorare  Deum  mise- 
rum  est,  39  D.  —  De  ignorantia  crassa  seu 
affectata,  14D',  173B',  481 B'.  —  C^.  Go- 
gnitio. 

ILLUMINATIO  de  veritatibus  ad  salutem  ne- 
cessariis,  a  Deo  semper  datur  invocantibus, 
quoinodo,  471 A.  —  Ilhniiinatio  supernatu- 
i"alis  et  gratiosa,  quam  necessaria  homini- 


bus,  510A.  —  Fit  per  missionem  Spiritus 
Sancli,  510  B. 

ILLUSOR,  quid  sit  proprie,  33 C.  —  Sic  dici 
potest  injustus  quilil)et,  331),  et  indocilis, 
84 C.  —  Abominatio  est  apud  Deum,  33D, 
qui  eum  deludet,  33  C. 

IMAGO.  Quomodo  Sapientia  imago  sit  bonita- 
lis  Dei,  497 D'.  Gur  homo  ad  imaginem  Dei 
creatus, 467A. —  l'"x  imaginibus  mortuorum 
vel  regum  idololatria  sumpsit  exordium, 
535  C,  et  incrementum,  536B. 

IMBER  serotinus  proficuus,  IIOA.  Ipsi  com- 
paratur  clementia  regis,  109  D',  et  Ghristi, 
IIOB.  —  Imber  vehemens,  pauper  calum- 
nians  pauperem,  172 B'.  —  Cf.  Pluvia. 

IMMAGULATA.  Quo  sensu  sic  nuncupetur  Ec- 
clesia,  387D',  anima  virtuosa,  395D',  B.  Vir- 
go,  400 D'. 

IMPATIENS  stulte  et  inhoneste  se  habet,  93  D, 
95  C.  —  Magister  impaliens  laedit  subditos, 
129  D.  —  Cf.  Patientia. 

IMPERFEGTI  parvuli  dicuntur,  14A'. 

IMPIETAS  est  spiritualis  ruina,  72 D.  —  Impii 
delectantur  sine  remorsu  in  malis,  21 D, 
261  C.  —  Sunt  ipso  facto  illusores,  33D,  ino- 
pes  spiritualiter,  33 B',  inconstantes,  74  D'. 
Sua  propria  commoda  quaerunt,  78  C;  fal- 
sam  sententiam  proferunt,  et  ad  homicidia 
provocant,  79A.  Sunt  gulosi,  atque  terreno- 
rum  insatiabiles,  89 D'.  —  Deformant  in  se 
imaginem  Greatoris,  98  D'.  Viliores  sunt 
quam    brutum    et    stercus,    180  D',    233  A', 

540  G,  moribus  quidem,  non  autem  natura, 

541  C.  —  Indigni  sunt  pane  quo  vescuntur, 
aere  quem  respirant,  terra  quam  calcant, 
552B'.  Quomodo  sint  indirecte  utiles,  474D'. 

—  Vere  non  amant  se  nec  alterum,  118  C. 
Molesti  sunt  suis  subditis,  79  C.  —  De  eo- 
rum   subsidio   non  confidendum  est,  160 A. 

—  Alios  docere  indigni  sunt,  163  C.  —  Ab 
illis  vituperari  gloriosum  est,  132 C.  —  Quo 
pacto  sint  amandi,  non  imitandi,  33D.  — 
Qualiter.  a  Deo  recedant,  471 A',  et  Deus  sit 
jonge  ab  eis,  103 C.  Sibi  facile  persuadent 
nihil  certum  sciri  de  altera  vita,  462  G.  Sua 
vitia  palliant,  67D',  et  in  Deum  referunt, 
126D'.  —  Impius  idem  sonat  ac  iniquus, 
141 A.  Qui  sint  fructus  ejus,  98B'. 

Impiorum  malignitas  a  Deo  saepe  com- 
pescitur,  66  G,  73  G,  et  punitur  in  hac  vita, 
in  ipsos  redundando,  165 B',  130  D'.  Pluri- 
mas  incidunt  in  angustias,  481  G.  Sunt  scm- 
per  inquieti    et    pavidi,    13  0,    70 C,   550  C. 


o98 


INDEX   ANALYTICUS 


Habent  molesta  phantasmata  in  somno, 
3IA'.  —  Non  sunt  viva  membra  Ecclesisp, 
471 C.  Eorum  conversionem  omnis  justus 
curat,  praesertim  praelatus,  139 D'.  Perpauci 
in  fine  veraciter  pcenitent,  262A.  —  Eorum 
memoria  cito  peribit,  79 B.  In  futura  vita 
punitionem  accipient,  77A',  130D',  cx  qua  ' 
augebitur  gloria  electorum,  47oA.  Eorum 
punitio  describitur,  479-482,  483 D'.  In  ipso- 
rum  condemnatione  relucet  divina  Justitia, 
47.j.\.  —  Praesentabunlur  in  judicio  finali 
cum  ingonti  timore,  478  D',  47915'.  Seorsum 
a  societate  Sanctorum  abduccnlur,  ad  sini- 
stram  Judicis,  478  D'.  i']orum  corpora  dofor- 
mia  erunt,  4791)'.  In  ignem  fpternum  proji- 
cientur,  479 .\. 

I.MPi^UDENTIA  inimica  est  sapionfifp,  14 D'. 
94H'. —  Imprudenfcs  manenf  flagella,  1'>3.V. 

INCORRUPTIO  facit  esse  proximum  Deo,  48915'. 
—  Quid  sit  incorrupfionis  consummatio, 
489  A'. 

INCREPATIO,  quam  utilis  anima',  .481),  98 C, 
104  A',  D'.—  Eam  fugere,  stultum,  68  D',  78B, 
86C,  et  pcriculosura,99C'.  —  Cf.  Correctio. 

INDICiNATIO  prnpria  est  superbis,  multaquc 
poccala  parit,  180  .\.  Quomodo  sit  ropri- 
menda,  180A. 

INDOCTUS.  Sic  vocari  polest  superbus.  141  C, 
et  impations,  128 C,  —  Indocti  a  salufe  elon- 
gantur,  <)91).  —  Cf.  Doclrina. 

INEANTIA,  quotuplicitor  acoipialiir,  1415'.  — 
Infantuli  nasconfes  crumpunf  in  vocem  la- 
menfationis,  4!I2A  ;  alifor  fortur  de  Moyse  et 
Znrnastre,  492  B.  —  .Muifi  infantos,  in  lo- 
ge  evangoiica,  supernaluraliter  iocuti  sunt. 


517B'. 


INFEItNUS,  quoluplici  modn  siimafur,  102 C. 
—  Suril  <iiialiinr  iora  inforni.  .'iUiC.  —  In- 
ferniis  dainn.iforum  ost  .Tti'rniis.72C',  83A', 
cl  iiisatiabilis,  170C,  188A.  —  Aii  aliqui  siiil 
ex  eo  reducfi  ad  pnMiilcntiam  agendain, 
72 C.  —  liiforiii  pnena'  suiil  amarissiinar', 
84B',  sod  citra  cnndignum,  2(>6.V.  —  In  in- 
fcrno  non  csf  opus,  noc  sapicntia,  nec  scien- 
lia,  26.')B',  267 .\,  nec  sfatus  merondi  aul 
denioroiidi,  26.') C.  —  Vidc  Linibus. 

INKIDELES.  Ounmndo  ad  gratiam  so  .iplarc 
pnssinl,  lOtiA. 

INEINITU.M.  Sic  vocatur  intcnluiM  aliqiiid  iii- 
sniiln  inndn  magniiin,  494 A. 

INCR.VTITUDO,  poccatiiin  onormo  :  qiiotiqdox 
ejiis  gradus,  ll().\'.  —  Pr.Tcipiia  pars  liiiius 
vilii  est  bencficiorum  oblivio,  441  B. 


INIMICUS  taciturnus  pejor  est  quam  Inquax, 
69  A.  —  Inimico  dejecto,  non  licet  gaudere, 
iuAk' ;  sed  potius  ei  subveniendum  est, 
160A'. 

IN.IURIA,  caritatc,  bumilitate  ac  mansuotudi- 
no  vinconda  est,  339  A',  et  nunquani  vitiose 
repcllenda,  163 B.  —  Injuriam  dissimulare, 
sapiontis  est,81B';  aliquando  tamen  clavum 
clavo  retundcre  licct.  163 D,  .V. 

INJU.STITI.V,  ex  suo  gonere  moi-talc  peccatum 
est,  461 C.  —  Quandoque  omne  peccatum 
grave  designat,  qualitcr,  461  C. 

INNOCENTIUS  III,  Papa.  Liber  ejus  do  Con- 
tomptu  niundi  citatur,  53.\'.(Migne  Patrol. 
lat.  tom.  217,  col.  702.) 

INSTITOR.  Navi  institoris  cur  comparetur  Ec- 
closia,  197C.anima,201A'.  Scriptura,202B', 
B.  Virgo,  20.'il). 

INTECRITAS.  Vifle  Incorruptio. 

INTELLECTUS,  nobilissima  inter  animge  vircs 
iiifornas,  423C.  potest  in  se  ipsum  reflocti. 
136. V;  voluntafem  illuininat,  ot  ab  ea  rur- 
sus  imperafur  et  infnrmatur  ad  agendum, 
422 D',  423 .V.  —  Nullam  rom  perfecte  co- 
gnoscere  valct,  217.\.  Quomodo  so  habeat 
ad  cognitinncm  siibsfantiarum  intolIoctu,a- 
lium,  .509C'.  Ouatenns  possif  substantiarum 
maforialiiim  quidditatem  cognoscerc,  217.\. 

—  Ouiescere  nequit  nisi  in  nofitia  Creaforis, 
217 C.  —  Perficitiir  actibns  sapiontiap,  con- 
silii,  sciontia',  ot  priidciilia^.  40'.>B'.  —  Lu- 
men  ojiis  signaculum  est  lucis  increatae, 
1.36D  ;  acuitur  pcr  studium  ct  exercitium, 
4231)';  pr.Tcipne  por  actus  vit.T  cnntompla- 
tivfp  decorafur  ot  augolur,  424 .\  ;  porfocfio- 
nem  summam  invcnif  in  confemplafionc 
sapicntifP  Doi,  4.^.SD',  in  iiiia  fclicitas  cjus 
cnnsislil,  {23  C. 

Inlolloctus  cst    primiini   lanquam   tainila 
rasii    241).  MoIfP  assiinilalur,  quare,  101  C'. 

—  Oualifor  sif  intcrior  visus,audifus,gustus, 
olfaclus,  taclus,  :U8I)',  feiniir  s|)irituale, 
.3.53 C.  —  (^ngnilio  intcllectiva  incipil  a  son- 
sitiva.  284  1),  123  C.  -  Quid  sil  intollccfus 
passivus,  423 C.  —  Facilitor  intelligerc,  feli- 
cilafis  ost,  .50.5 C,  —  (Jiii  oinnia  scrutari  in- 
tondit,  ab  orafinno  impcditiir,  21!)C 

INTENTIO  spcciom  dat  oporibus,  151  D',  272 C. 

—  Inlonlin  rocla  qii.Trit  Doum,  nmnia  ordi- 
n.iiidn  ad  ojus  gloriam,  454.\;  a  Clirislo 
tri'(]iiiMitissiini'  cnmmonilafur,  4.56 B. 

INTKUfitLATlO.   Vitle  Cdossa. 

IN\TDI.\,  qiiid  sit,  234 A,  —  Sccum  fcrt  suam 


INDEX    ANALYTICUS 


)99 


poenam,  96 A,  pariter  corpori  nocens,  quod 
deprimit,  116A,  et  animcP,  quam  omni  vir- 
tute  et  merito  destituit,  96B,  434^,  miseris 
sollicitudinibus  implet,  234B,  et  a  sapientia 
avertit,  490  C  —  Aliis  occulte  insidiatur, 
148B',  C,  234B.  —  Invidia  diaboli  mors  in 
orbem  intravit,  467  B. 
IRA  aegritudo  est  anima?,  in  temeritatem  pro- 
na,  167B,  valde  nociva,  81 D,  et  vitanda, 
339 A',  prsesertim  in  communitatibus,  167C, 
123  A'.  —  Peccatum  est  ex  suo  genere  mor- 
tale,  250 A,  gravissimum  et  periculosissi- 
mum,  123A',  167A,  250A,  janua  omnium 
vitiorum,  81 D,  179 D'.  —  Aperte  nocere  quae- 
rit,  69 A,  234 B.  —  Prolata  fervet  amplius, 
occultata  conquiescit,  81  C.  —  Mansuetudine 
vincitur,  97A,  muneribus,  140B,  patientia, 
101 A.  —  Mentem  a  gratia  impedit,  33D'; 
imo  a  ratione,  ^.'jOB  ;  et  signum  est  stulti- 
tiae,  81  C,  2491)'.  Non  concitari  ad  iram  per 
aliorum  improbitatem,  magna  est  perfectio, 
97B.  —  Ad  iram  proni  sunt,  qui  mollem  et 
blandam   cducationem   susceperunt,  179  C. 

—  Ira  per  zelum  est  laudabilis,  parsque  ju- 
stitiae,  247  D',  quandoque  necessaria,  cum 
moderamine  caritatis,  248A.  —  Imperfectis 
vilanda  est  societas  iracimdorum,  146B',  D'. 

ISIDORUS  (S.),  Hispalensis  episcopus,  allega- 
tur,  23 D,  308 A'.  (Migne  Patrol.  lat.  tom. 
81-84.) 

ISIS,  y5{;gyptiaca  dea,  cujus  sacra  nocte  fie- 
bant,  536  D'. 

ISMAEL  fertur  fecisse  idola  ex  luto,  537  C. 

ISRAELIT^  per  Prophetas  dirigebantur,  179C. 

—  Pi'o  magna  parte  fuerunt  valde  impcr- 
fecti  et  dura?  cervicis,  514 A.  —  An  juste 
.-Egjptios  spoliavcrint,  514  C.  —  An  spolia- 
verint  armis  et  veslibus  cadavera  ^flgyptio- 
rum  post  sul)mersionem  in  littore  ejerta, 
514 D'.  —  Extrema  derelictio  populi  Israeli- 
tici  est  signum  veritatis  catholicae  fidei, 
562  C.  —  Cf.  Juda3i  et  Hebraei. 

ITER,  quandoque  sumitur  pro  verbis  et  operi- 
bus,  39B,  83  D',  88 B,  101 B.  —  Quid  sit  iter 
rectum,  21  C,  90C,  et  iter  devium,  84B'.  — 
Cf.  Semita,  Yia. 


JEJUNIUM  ultra  vires,  non  cst  laudabile,  38B'. 

—  Quando  sit  virtus  et  quando  vitium,38B'. 
JERUSALEM.  Quomodo  ipsi  comparetur  Eccle- 

sia,   403C,   anima,  410D',  B.  Virgo,  414A'. 


—  Quid  sint  filia?  Jerusalem,  302  C,  332  C, 
341 A',  34(5 D',  ctc.  Cur  propter  ipsas  cari- 
tate  constratum  sit  ferculum  Salomonis, 
354  D'. 

JOAB  Amasam  occidit  proditorie,  81 A'. 

JOANNES  (S.)  apostolus,  qualiter  eunuchus 
vocari  possit,  473  C.  —  Ex  visione  imagi- 
nnria  Jndicis,  velut  mortuus  cecidrt,  479  C. 

JOANNES  (S.)  Eleemosynarius,  patriarcha  Ale- 
xandrinus,  pauperes  vocabat  suos  dominos, 
143 .\'.  (Acta  SS.  die  XXIII»  Januarii.) 

JOSEPH  (S.),  sponsus  B.  V.  M.,  quamvis  eam 
praegnantem  conspiceret,  adulterium  non 
suspicatus  est,  204 D.  —  Cum  Maria  coope- 
rabatur  ad  vita;  Filii  Dei  sustentationem, 
205  B. 

JOSEPHUS  historicus  vidit  statuam  salis  uxo- 
ris  Lot,  512  A.  —  Erravit  de  peccato  cogi- 
tationis,  102B'.  —  Passim  allegatur,  102B', 
182  D',  292. 

JUDyEI,  quanta  bona  a  Christo  et  ab  Apostolis 
receperint,  17  A'.  Quomodo  indurati  sint  ac 
poenis  afflicti,  17B'.  —  Dolebant  quod  ad 
Jesum  populus  curreret,  465  D';  odio  eum 
et  invidia  persecuti  sunt,  433  D;  cxplorave- 
runt  an  verus  Filius  Dei  esset,  466B;  vole- 
bant  immunes  ab  ejus  morte  videri,466C. 

—  Spem  formatam  non  habuerunt,  466  D'. 

—  Ecclesiam  primitivam  persequendo,  fue- 
runt  occasio  ejus  dispersionis  inter  gentiles, 
303  D,  D'. 

Judaei  Auctores.  Vide  Josephus,  Moyses 
M.,  Philo. 

JUDICES  olim  in  portis  urbium  sedebant, 
14 D,  146 D.  —  Quosnam  arguere  debeant, 
33 B.  —  Quare  munera  accipere  nequeant, 
103.\.  Quo  pacto  liceat  cis  complacero, 
180  C. —  Aptiores  sunt  ante  comestionem 
ad  judicia  expedienda,  276  C.  —  Nimium 
rigorem  vitent,  254B.  Clementiam  et  dis- 
cretionem  sectentur,  453B'.  —  Tria  sibi  pro- 
ponant  in  vindicando,  254B.  Sint  quasi  viva 
lex  et  animata  justitia,  453 B'.  Cf.  Pra^lati. 

JUDICIUM  discretionis,  quid,  20 D';  vitiis  per- 
vertitur, 81  A.Quid  sit  facere  judicium,  139C, 
140  C.  —  Sic  vocatur  cogitatio  justi,  quare, 
78 B'.  —  In  judiciis  severitas  nimia  vitanda 
est,  253 D',  et  praecipue  pcrsonarum  acce- 
ptio,  121 C,  155  C.  —  Judicia  Dei,  quid, 
^-■iSA.  Divinum  judicium  infallibiliter  verax, 
138B',et  justum,  484  C,  timcndum  esl,180C. 

—  Juilicium  particulare  fit  slatim  post  mor- 
tem,  282  C,  487  A.  Judicium  generalc  descri- 


GOO 


INDEX    ANALYTICUS 


bitur,479B  et  seq.  A  Christo  in  forma  viri  fiet, 
50 A,  et  cuncta  discutientur,  2870',  4.j8B. 
Impii  terrore  pavidi,  4780',  479 B',  proster- 
nentur,  93  C,  ad  sinistram  Judicis,  478  0', 
cum  corporibus  horribilibus,  4790';  gemiti- 
bus  extremae  desolationis  ululabunt,  480  B  ; 
prse  timore  poenarum,  ex  amore  privato  de  ' 
pcccatis  suis  dolebunt,  480  C.  Justi  ad  dexte- 
ram  Judicis,  securi,  479 B,  assessorie  et  ap- 
probative  gentes  judicabunt,  470 C;  zelo 
justitiae  contra  persecutores  movebuntur, 
479 C.  —  Ourissime  judicabuntur  pra?lati, 
487  B. 

JULIANUS  (Apostata)  increpatur,  97 A'. 

JULIUS  (Caesar),  viso  capile  Bompeii  advcr- 
sarii  sui,  flevit,  l.')4B'. 

JUBAMENTUM  dobet  comites  habore  discretio- 
nem,  justitiam  et  vcritatem,  82.\.  —  Jurare 
non  est  sempcr  illicitum,  537B'. 

JUSTIFICATIO.  Qualiter  possit  peccator  sc  ad 
eam  aptare,  lO.-i.V. —  Justificaro  iiniiium 
non  cst  lcve  peccatum,  IHB. 

JUSTITIA  ab  Ambrosio  definitur,  453B';  com- 
mendatur,  71 B,  praesertim  prfplatis,  4.53 .V. 
—  Rst  quasi  omnis  virtus,  84  A',  ."j01C,omnia 
ordinans  ad  gloriam  Oei,  4.">iB,  aut  virtus 
specialis  praeclarissima,  ^.''J^l)".  —  Omnibus 
vult  prodcsso,  nulli  nocorc,  502  0.  Oeo  ju- 
stos  conformat.  900',  ct  confortaf,  980.  — 
Ouomodo  definiatur,  117  0',  itJlA.  V]\  sua  . 
natura  potcst  porpetua  permanore,  quomo- 
do,  460O'.  —  Justitiap  multiplices  gradus, 
133 B'.  —  Sino  illa  non  habotur  vora  et  sa- 
lutaris  sapientia,  4.')3A.  —  Socundum  nrdi- 
nem,  homo  se  ipsum  in  primis  jutlicare  de- 
bet,  ^.TU"..  —  Justitia  non  ab  homine  insli- 
tuta,  sed  lex  divina  est,  502 0.  —  Quidquid 
jusfitifp  repugnat,  est  ox  suo  genoro  mor- 
tale  peccatum,  401  (",.  —  Justitia  rigorosa 
clementiae  sa?pc  praeponcnda  esl  propler  ho- 
num  commune,  75  B,  miscricordia  tamen 
foniponinda,  -i.^SB'. —  Confra  juslitiain  cnin- 
mulalivam  est,  pro  re  venali  miiius  dare 
quam  valet,  ctiamsi  hoc  jure  civili  lolere- 
tur,  1340. 

JUSTUS  est  qui  Ooi  praecopta  sorval,  3I(>.\', 
141 A.  —  Juslorum  ct  olectorum  nuinerus 
minor  est  qiiam  impiorum  ac  rcproborum, 
219  C.  —  Nemo  justus  est  sinc  proposito 
jiigitor  pormanondi  in  justilia,  Kil  \.  — 
Sorvans  mandala,  paco  friiilur,  17  B.  Ooiim 
soliim  timel,  172C,  ad  ejus  gioriam  sc  sua- 
que  omnia  ordinando,  483  0.  —  Somper  spi- 


ritualiter  dives,  6GC,  est  rex  sui  ipsius, 
138A.  Cogitationes  suas  discutit  ac  refrenat, 
et  ad  justitiam  conservandam  dirigit,  78  C. 
Niliil  loquitur  aut  scrutatur  praesumptuose 
de  Oeo  et  de  Scriptura,  237  0,  parum  ct 
non  incaute  disserit  de  judiciis  Oei,  238 B, 

Nullus  est  qui  non  peccet,  saltem  venia- 
liter,  .302B',  2330,  quotidie,  494B'.  —  Pro- 
pter  peccata  venialia  justus  non  est  inquie- 
tandus,  quare,  134 B.  Potest  amittere  carita- 
tem  et  cam  rccuperare,  1170',  70O'.  Quam 
fragilis  et  instabilis  in  virtute,  sine  Oei  au- 
xilio,  268 C.  —  Ejus  culpap  ab  impiis  exag- 
gerantur,  1610. 

Justi  sunt  Oei  filii  per  adoptionem,  467  A'. 

—  Qualiter  ab  impiis  avertantur,  127 C,  et 
poreorum  manus  excrceantur  et  purgentur. 
2M.\,  494B".  —  Oeus  justos  per  adversa 
probat,  qiiare.  113(".'.  —  Peccata  sua  confi- 
tentur  humiliter,  (»70',  83 .\',  et  pro  eis  in 
hao  vita  triliulantur.  77 A'.  —  Quamnam  ro- 
tributionem  accipiant  in  praesenli,  89.V,  pro 
zelo,  67  .\.  In  V.  L.  divitiae  commune  prae- 
mium  justorum  erant.  66B.  —  Quam  beati 
sint.  220,  33B",  et  utiles  reipublirae,  73A'. 

—  Simiilicitas  eis  nocessaria  est,  20 .\'.  — 
Jusforum  semitae,  qiiid,  .36  C,  et  quomodo 
crescant.  36C'.  —  Verha  justoriim,  qualia, 
67  0'.  —  Oeiis  eos  saepe  mnrto  praematura 
rapif,  ne  ab  impiis  porvertantur,  477 B.  In 
piirgatnrio  (|iialis  sit  corum  stalus,  483 .\. 

JUVENTUS,  quomodo  ab  adolescentia  distin- 
guatur,  283  .\,  0.  .Molior  ac  morata  melius 
ost  quam  adolosccntia  el  senectus,  282A'.  — 
Jiivones  dohont  virluli  assuefiori,  144 C.  So- 
lent  de  sua  corporali  fortitudine  gloriari, 
136  0'. 


L\BI\.  (Jiiid  sit  lahia  comprimcre.  120  A'. 
tniMinoro.  126 B.  dilataro.  13.')(;,  doosculari. 
l.)(iA  ;  quid  aliquein  labiis  lactare.  l.^^j^O.  — 
Quo  sensu  in  labiis  rcgis  sit  divinatio,108C', 
in  lahiis  justi,  custodia,  90B'.  —  Labia  Spon- 
si.  cur  myrrh.T  prima^  assiinilonfiir,  3920'  ; 
labia  Sponsa^.  viflao  ooccinoa\  ."Ki^B,  3760, 
ct  favo  distillanti.  .370B.  .379A.  .383B".  —  Cf. 
Lingua,  (^s. 

L\B(^B  iiitordiim  si;.'nificnt  tomporalem  pos- 
sossiniiom,i|ua'  laboribus  congrogaliir,4790. 

LAC,  cibus  piierorum,  varia  signat,  innocen- 
tiam,   ."{70  0,   consolalionem,   379B,  etc.  — 


INDEX   ANALYTICUS 


601 


Quomodo  sub  lingua  Sponsse  inveniatur, 
370 C,  37!)i},  383 C  —  Quo  sensu  Sponsus 
lac  cum  vino  bilaat,  383  C,  38613,  400  C. 

L/ETITIA  bona  consistit  in  Dei  contempla- 
tione  et  dilectione,  248  C;  insana,  in  jocis, 
lusibus  et  chorcis,  248 IV.  —  Lux  oculorum, 
quomodo  laetificet  animam,  lOiA,  et  filius 
snpiens,  patrem,  65 A.  —  Quo  sensu  Deus 
in  perditione  impiorum  la^tetur,  400  C,  vel 
de  inimicorum  ruina  gaudere  liceat,  M4C. 
—  Cf.  Gaudium. 

L/EVA  Christi,  quid,  3321).  —  Quomodo  eam 
ponat  sub  capite  Ecclesiae,  332  A',  431  D,  ani- 
mffi,  341  C,  440B,  et  B.  Virginis,  346D,  445D. 

■'    —  Cf.  Dextera,  Sinistra. 

LAMPADES  dilectionis,  quid,  434A,  441B'. 

LAMUEL,  nomen  Salomonis,  quid  significet, 
in2B. 

LAPIS.  Quid  sit  lapidem  volvere,  165B',  vel 
translerre,  274 B. 

LAQUEARIA  domus  Sponsae,  quid  et  cur  cy- 
pressina  dicantur,  312  B',  320  C,  327  D'. 

LATRO.  Haeretici  latronibus  comparantur,  qua- 
rc,  12  C. 

LAUDES  appetere  vanitas  est,  1851)',  fugere  et 
contemnere,  signum  virtutis,  170D.  —  Qua- 
re  non  appetenda^,  166  B'.  —  Quo  pacto 
Sancti  interdum  seipsos  laudent,  166  C. 

LECTUS.  Aureis  et  argcnteis  lectis  olim  ute- 
bantur  magnates,  159A.  —  Quid  lectulus 
floridus  Sponsi  et  Sponsae,  312B,  320B', 
327  B';  quomodo  Sponsa  ibi  Sponsum  quse- 
rat,  350  C,  356  B,  359  C.  -  In  lectulo  com- 
mendatur  oratio,  quum  obdormimus  vel 
evigilamus,  360 A. 

LEGEND.E.  In  legendis  Sanctorum  multi  fe- 
runtur  resuscitati,  qui  narraverunt  ea  quae 
viderunt,  462  C. 

LEO  (S.)  Papa,  allegatur,  88 D',  550 C. 

LEO,  an  sit  fortissima  bestiarum,  191 A.  Ejus 
rugitus  bestias  sistit,  128A'.  Quid  mjstice 
designet,  191  G,  368  C,  378  C.  —  Quomodo 
melior  sit  canis  vivus  leone  mortuo,  265 D. 

LEPUSCULUS,  quid  sit  ad  litteram,  190  C,  et 
mystice,  190  B'. 

LEX  via  est  ad  Deum,  57 D.  —  Lex  Dei  quo- 
tuplex  sit,  23 C.  Meditanda  est,  47D',  et  de- 
fendenda  contra  impios,  169B.  Quot  modis 
iliam  obliviscatur  homo,  23  G.  —  Cur  lex 
lux  dicatur,  48  C.  —  Lex  sapicntis  est  fons 
vita?,  88  A.  —  Lex  aeterna  est  exemplar  om- 
nis  legis  creatse,  23 D.  —  Legis  naturalis  re- 
novatio  ac  suppletio  fuit  lex  scripta,  486  D'. 


—  Lex  Moysis  data  est  quinquagesimo  die 
post  exitum  de  /Egypto,  552  C.  An  pra^cepe- 
rit  inimicos  absolute  odisse,  160 C.  Quare 
vocetur  lex  justitia^,  4861)',  lex  timoris, 
2981)'.  Ejus  transgressoribus  timores  et  an- 
gustia-  praedicebantur,  1721?.  Multi  genti- 
Jium,  ante  Christi  adventum,  ad  eam  con- 
versi  sunt,  553  A.  —  Naluralem  legem  et 
Mosaicam  perfecit  lex  evangelica,  486  D', 
qua;  est  lex  caritatis,  2981)',  multiplici  mo- 
do  melior  lege  veteri,  2981)'. 

LIBANUS  mons,  ubi  crescunt  cypressus,  ce- 
drus,  arbores  imputribiles,  354A,  sublimes 
et  odoriferae,  393  C,  interpretatur  candida- 
tio,  3681).  —  Mystice,  quid  significent  Liba- 
nus,  368  A',  374 A,  377  D',  3841?',  ligna  Li- 
bani,  354  A,  358  D',  362  G,  373  C,  aquae  Li- 
bani,  374A.  Cur  Libano  comparetur  species 
Sponsi,  393 C,  et  turri  Libani,  nasus  Spon- 
ss,  418D',  424D,  427B'. 

LIBRI.  In  libris  patrum  invenitur  alimonia 
spiritualis,  89 A'.  —  Quam  laboriosum  sit 
libros  componere,  2871?'.  —  Unum  librum 
componendo,  incitatur  auctor  ad  alios  ex- 
arandos,  287  A'. 

LIGNUM.  Por  lignum  in  Scripturis  saepe  in- 
tclligitur  homo,  279D,  vel  fidelis,  274 G;  per 
ligna  silvarum,  animae  stcriles,  329C';  per 
lignum  vitae,  Ghristns,  29 B',  qui  se  ipsum 
iigno  comparat,  339  C;  vel  quidquid  ani- 
mam  reficit,  29B',  77B,  87  A',  97  C.  -  Cf 
Arbor,  Malus. 

LILIUM  adustum  medicinale  est,  339 B.  Quid 
significet,  367A.  —  Sponsus,  quomodo  li- 
lium  convallium  vocetur,  328 C,  339B,  vel 
pascatur  inter  lilia,  337D',  343D',  349C',veI 
lilia  colligat,  403D,  409D',  414C.  Sponsa, 
cur  lilium  inter  spinas  dicta,  329  G,  339  G, 
344  CC. 

LIMBUS.  In  limbo  cst  poena  damni,  243  D'.  — 
Quandoque  limbus  puerorum  et  limbus  pa- 
triun  inferni  vocantur,  267  G.  Creduntur 
esse  in  superiori  parte  inferni  damnato- 
rum,  267C.  —  In  limbo  patrum  seu  sinu 
Abrahae  non  erant  opus,  ratio,  scientia  ad 
promerendum,  267B. 

LINGUA.  Egregie  ab  Hugone  describitur.  98  A. 

—  Eam  moderari  difficillimum  est.  69  C. 
Recta  ejus  gubernatio  multa  commoda  af- 
fert,  85  A  ;  a  multis  peccatis  et  angustiis 
pra^servat,  141 B';  donum  est  speciale  gra- 
tiae  Dei,  106 A',  martyribus  et  pra^dicatori- 
bus  concessum,  106A'.  —  In  quo  cousistat 


602 


INDEX   ANALYTICUS 


bonus  usus  linguse,  125  C.  —  Linguae  pec- 
cata,  quot  et  qualia  sint,  80  B\  —  Quantum 
noceat  lingua  incustodita,  85C.  Fons  est  li- 
tiuni,  116  C.  —  Non  respondendum  antc- 
quam  sciatur  mens  alloquentis,  1221)'.  — 
^'eri)ositas,  grave  vitium,  ITOIV,  increpatur, 
10015;  vix  corrigi  potest,  179  A',  nisi  ex  con- ' 
sideratione  praeseatisB  divinsp,  2;{7D.  —  Lo- 
quax,  qiiantum  sif)i  noceat,  102 .\,  275  G. 
Linguam  refrenare  stullus  ncscit,  178 C.  — 
Contemplativa?  animae  vaide  necessaria  est 
linguae  custodia,  376 A'.  —  Linguse  novae 
fuerunt  a  Spirilu  Sancto  institutae  post  con- 
fusionem  Baijel,  457!)'. 

LOCUS.  Uuo  corpora  naturaliter  nequeunt  esse 
in  codem  loco,  481  \Y. 

LOCUSTA,  animal  cruril)us  dehile,  285 B',  a 
Sapientc  laudalur,  1901).  —  Ejus  prolcs  di- 
citur  l)ruchus.  285 B'.  —  Melaphorice  cru- 
ra  significal.  285C';  allegorice,  anachore- 
tas.  190  C. 

LOCrno.  ()mv  sint  regulae  lorulionis  rectae, 
2.371),  275B'.  —  In  qiio  consistal  loculio 
Verhi  aetcrni,  2971}'.  (^ommunis  est  Trini- 
tali,  297 C.  (Jualiler  angelis  el  hominihiis 
Verhum  loqualiir,  297 C'. 

LUCEBNA,  in  Scripluris,  temporalem  prospe- 
ritatcm  signat,  86  B',  155B.  famam  198  B, 
206 C,  doclrinam,  20  5  A,  vel  ndom,  206  !>. 
—  Ciir  liiccrn.T  comparclur  manilaliim  Kd- 
mini,  48C,  ot  aniiiia  Iiominis,  liUil),  B'.  — 
Cf.  Lumcn,  Lux. 

LUDUS.  Opera  Dei  in  ordine  naturo'  sunt  qua- 
si  ludiis  rcs[)i'clii  siipornaliiraliiim,  "lOB.  — 
(Juomodo  Sapientia  ludal  coram  Doo,  59A. 

LU.MKN  sapiontiap,  an  sil  ex  nalura  sua  cor- 
riiplihilo,  4911).  —  Lumon  naturale  intol- 
loctiis,  iiinuiiodo  aiigcaliir,  4231)',  42l.\.  Fsl 
qiioddam  signaculiiin  liuis  incroala\  i.3()l). 
Luinon  incroaliim  osl  infinilae  amGenilatis 
inlucnti,  281 C'.  In  Scriptura  quid  significol, 
liiminaria  coeli  ohscurari,  .'i.52B.  —  (^f.  Lux. 

Ll  .\A.  qiiomodo  oclipsotiir,  4I2B'.  vel  teno- 
hroscoro  dicalur.  281A.  —  .\  paganis  colo- 
hatur,  .')30C.  Suporstitio  quorumdam  lunaiii 
ohservantiiim  carpitiir,52C.  —  Metaphorice, 
sol  ct  luna  oculos  rorporalos  signanl,  284  C. 
(iur  lun.T*  assimilolur  Kcclesia,  406  C,  ani- 
ma.  4I2B'.  1!.  Virgo,  416A.  —  Cf  Sol. 

LUX,  (|uam  sit  dolcctahilis  ociilis  corporis  il 
aniin.T.  104  \,  pr.Tci|iue  lux  iiiiroata  ct  lii- 
inon  gioria',  104  C.  —  Lux  inlolligihilis,  iiuid 
sit,  104 B.  —  Quomodo  .Sapientia  sit  caudor 


lucis  a^terna^,  497  C.  —  Ad  ortum  lucis 
Deum  oportet  adorare,  547  D.  —  Cf.  Liicer- 
na,  Lumen. 

LUXUBIA  vitium  est  probrosum  et  diffamans, 
49  D'.  Beprchenditur,  I93A.  —  Insatiahilis 
est,  187 C,  mentes  forreas  domat.  2.50 D'. 
rationem  maxime  obscurat,  276A',  463D', 
judicium  corriimpit,  477.\,  hominem  cru- 
dolcm  reddit,  463 D'.  —  Impedimcntiim  ma- 
ximum  est  sapientiae,  40 B.  IMurimas  pcenas 
animae  et  corpori  infert,  40  C.  41 C.  Saepe 
contingit  ex  fragilitate  liumana,  477A.  Pru- 
dontia  vitatur,  21  C.  Ejus  occasiones  fu- 
giondae.  40  C. 

Luxuriosi   raro  ad   poenilenliam  i-edeunt, 
22  .\.  —  Inconstantes  sunt,  quare,  4761)'. 

LVB.\  (Nicolaus  de)  Ord.  Minor.,  notissimiis 
postillator,  passim  allogaliir,  182 C,  293 A, 
etc.  —  Quandoquo,  tacito  iiomine,  verbo 
«  quidam  »  desigiiatur.  scilicet.  quum  impro- 
banda  videtur  ejus  sententia,  299 C,  301 B'. 


M 


M.\CABIUS  (S.)  ahhas,  impavidus  clamores  dia- 
boli  suslinct,  .32.\'.  —  Siia  mansuotudijie 
saoordolom  idolorum  converlit,  97 C.  (.\cla 
SS.  die  XV*  Januarii.) 

.M ACEBIA,  qiiid  sit  ad  litleram  et  myslico, 
1.56  C'.  —  Cur  Sponsa  in  cavorna  maccriae 
liahitare  perbiboatiir,  33615',  .343B,  348C'. 
—  Cf.  Foramina,  Petra. 

M\GIA  vaide  periculosa  est,  76  A'.  —  Eam 
ii.'iininre  magis  expodit.  244 D',  245 C. 

MAiilsTKB  iii  llistoriis  Sic  vocitatur  Potrus 
("omestor,  auctor  Historiap  scholaslicap.  Al- 
logatur,  512A,  537C'.  (Migne  Pafrol.  hif. 
lom.   198.) 

.MACl.STKB  Sontonliariim,  alias  Polrus  Loni- 
hariliis,  aurtor  libri  Scntenliarum,  cilatur. 
107 A',  421),  otc.  (Migno  /'afro/.  taf.  tom. 
191,  192.) 

MACNANI.MITAS.   \  it/r  Kortiludo. 

MAIIO.MKTIS.  Ejus  lex  suggillatiir,  535 A". 

M.\LEDI(n'I(),  quid  sil  proprio.  et  qiiando  li- 
cita,  162 C'.  —  De  ejiis  olToclihiis  quoad  po- 
sleros,  525 1).  —  Patri  vol  matri  nialodi- 
cons,  quomodo  puniatur,  I35D.  —  Malodi- 
ctiones  Srripturap,  quomodo  inlelligendsp, 
2(;2D,  A'. 

.M.\LU.M  ciil|)a'.  noii  ptpn.r.  onixo  vilaiiiliim 
ost,  82A',  23.31).  —  An  malum  appoti  ol  agi 
possit  prout  iiialum  osl,  138 C.  —  Quo  paclo 


LNDEX   ANALYTICUS 


603 


de  malo  poenae  liceat  gaudere,  il4D,  154  B'; 
quid  de  malo  culppp,  ITi-iA'.  —  Malum  in- 
ferre  justo  pcjus  est  quam  injusto,  119C'.  — 
Quae  non  sunt  bona  nec  mala  moraliter, 
vocantur  indifferentia,  2641)'. 

M.\LUS,  quam  nonnulli  arhorem  vetitam  fuis- 
se  putant,  433  C,  describitur,  3^5 C.  Hecte 
crucem  significat,  432  C.  Cur  malo  rompa- 
retur  Sponsus,  329  A',  33913',  34513.  Ouo 
sensu  sub  arbore  malo  suscitata  sit  Sponsa, 
432 B,  433  C,  440  C,  445 B',  et  corrupta  ma- 
ter  Sponsa;,  432  A',  433  C,  441 A.  —  Malum, 
fructus  optimi  odoris,  4201),  425B',  4281)'. 
Quarc  malis  stipari  cupiat  Sponsa,  331 B', 
3401)',  34GC.  —  Malum  punicum,  fructus 
duro  cortice,  405  B,  varia  figurat,  372  C, 
384B,  421  C.  Ipsi  assimiJantur  gena?  Spon- 
sse,  3G5A',  376 D',  381 D.  —  Malum  grana- 
tum,  mystice  quid,  431B,  440B. 

MAMMA.  Laudantur  mammae  Ecclesia",  369  C, 
anima;,  378  C,  et  B.  Virginis,  383  B.  —  Cf. 
Ubera. 

MANDATUM,  quare  lucerna  vocetur,  48  C.  — 
Mandata  viae  sunt  ad  Deum,  571).  —  Cf. 
Lex. 

MANDRAGOR/E,  quid  ad  litteram,  421 A',  ct 
mystice,  421 A',  429  C. 

MANE  in  Scripturis  varia  designat,  16B,  561), 
281  C. 

MANICH.-EI  Deum  Israel  malum  dicebant, 
187B. 

M.vNN.^,  angelorum  esca,  quomodo  Hebrseis 
pra?stita,  545D'.  —  Pra^ter  naturalem  sapo- 
rem,  546 A,  supernaturales  varios  habebat, 
546 B.  —  Cur  ad  solis  radios  computruerit, 
547  B. 

MANSUETUDO  praeparat  animam  ad  gralias 
suscipiendas,  331)'.  —  Vincit  iram,  97 A. 

M.\NUS.  Quid  significet  manus  in  manu,  vel 
ad  manum,  75 C,  108 A.  —  Manus,  in  Scri- 
pturis,  signant  potentias  operativas,  389A, 
459  D'.  —  Manus  Dei  multipliciter  accipitur, 
468 A.  —  Quid  manus  Sponsi,  388  C,  396 B, 
401 B',  et  cur  tornatiles  vocentur,  392D'.  — 
Manus  Sponsa?,  quomodo  myrrham  dislilla- 
verint,  389 A,  396D',  401  D'.  —  Cf.  Dextera, 
L«va,  Sinistra. 

MARCIONIT/E,  ha?retici,  pessime  de  Deo  sen- 
tiebant,  187B. 

MARE,  origo  est  omnium  fontium,  216B,  quo- 
modo,  216 D.  Cur  terras  non  invadat,  58  C  : 
in  hoc  apparet  omnipotentia  Dei,  58 B'.  — 
In  judicio  contra  impios  exardescet,  484B'. 


—  .\n  mare  Rubrum  aquas  rubeas  habe- 
at,  514.\'.  —  Describitur  niare  Mortuum  et 
regio  Pentapolis,  512. \. 

MARIA  Virgo  (SS.)  fuit  pra>clarissime  sanctifi- 
cata  in  utero,  321 C,  4451)',  et  angelis  com- 
missa,  361 1)'.  —  Ante  solitum  tempus  coepit 
uti  ratione,  445D',  et  exinde  in  omni  virtute 
proficere,  321 B',  singulis  horis,  .3(il  B.  — 
Fomes  peccati  prorsus  in  ea  fuit  exstinctus, 
345A,  361 B.  Confirmata  in  gratia,  204B', 
323 C,  44()A',  sua  libertate  nunquam  abusa 
est,  32()B'.  —  Studiosa  et  eruditfi  erat  in 
lege,  321 C;  divina  jugiter  meditabatur, 
348  C;  in  lectulo  suo  orabat  et  contempla- 
batur,  3-591)'.  —  Perfectissime  vitam  con- 
templativam,  400B',  ct  activam  univit,205C. 

—  Custos  interiorum  suoruni  diligentissi- 
ma,  4161),  post  Chrisfi  conceptionem  fuit 
adhuc  spiritualior,  401 D'.  —  Quid  significe- 
tur  per  umbiliciim  ejus,  426(1',  per  colhim, 
427(1.  Oculi  ejus,  ex  assiduo  intuitu  Dei  in- 
carnati,  pudicissimi  facti  sunt,  427D.  —  An- 
gelis,  et  Joanni  sub  cruce,  Virgo  Mater  a 
Christo  tradita  est  custodienda,  44()A'.  Qua- 
re  Christus  voluerit  eam  post  suam  ascen- 
sionem  in  terra  manere,  326B.  Centum  vi- 
ginti  virgines  leguntur  cum  ea  cohabitasse, 
205  C',  34()D'.  Huniillime  subdita  fuit  Prin- 
cipi  apostolorum,  totius  Ecclesia!  pra-lato, 
446B'.  —  Desiderabat,  pra?sertim  post  As- 
censionem,  dissolvi  et  esse  cum  Christo, 
323 D',  346 D.  —  De  ejus  corporali  assum- 
ptione  post  mortem  non  ambigitur,  327  U', 
328  A. 

Pie  creditur  ejus  corpus  purissimum  odo- 
re  suavissimo  fragrasse,  323  D;  ct  ex  con- 
tactu  Christi,  genas,  381 A',  et  ubera,  382 .\, 
383  C,  pulchritudinem  induisse.  —  Formosa 
erat,  327 D,  pra;  omni  alia,  382  C,  A',  C.  — 
In  vultu  ipsius  resplendebat  interior  since- 
ritas,  tranquillitas  et  sapientia,  3801)'.  — 
Ejus  venter,  ex  incarnatione  Verbi  dignifi- 
catus,  399A,  quid  mystice  designet,  427B. 

Ejus  intentio  fuit  inviolabiliter  recta,380l); 
cogitatio  et  alTectio  ordinatissima,  3801)'; 
voluntas  perfectc  Deo  subjecta,  381 B',  et 
unita,  381  C.  —  Se  totam  in  holocaustum 
obtulit,  382 B.  —  Peccare  non  poterat,  416 D, 
ne  venialiter  quidem,  204  C,  446  .\'.  Quo 
sensu  dicatur  suos  affectus  purgavisse.4()lC 

—  Discretionem  maximam  habens,  nun- 
quam  erravit,  427 B'.  Nunquam  ei  negligen- 
tia  vel  distractio  subrepsit,  206B,  361  C.  — 


.604 


INDKX   ANALYTICUS 


Noverat  trinitatem  personarum  in  Deo  esse, 
.321  C*,  et  Dei  Unigenituni  incarnandum  ac 
passurum,  322  A.  Sanctorum  patrum  vesti- 
gia  eminenter  secuta  est,  426  C.  Omnibus 
virtutibus  ac  donis  ornata  fuit,  203 D,  20()C, 
207 B,  in  anima  et  in  corpore.  302 H. 

Quanta  humilitas  et  simplicitas  B.V.,  20oC. ' 
Omne  bonum  Dqo  adscribcbat.  .323 D'.  Per 
spem  ct  caritatem  sua^  voluntatis,  per  fidem 
et  sapientiam  sui  intellecfus  Sponso  coelesti 
placuit,  348 C.  —  Aninium  habebat  maxi- 
mc  diligentem  et  caritate  a^stuantissimum, 
3()1B.  —  Ejus  castitas,  adhuc  aucta  pcr  con- 
ceptionem  Clu-isli,  20'i  D',  eam  intuentes 
reddebat  puros,  206A,  345.\.  Fuit  ab  omni 
inordinata  afTcctionc  et  sensuali  delecta- 
tione  immunis,  323 A',  -126 B';  pudore  vere- 
cunda,  timorata  et  taciturna,  non  procax 
nec  garrula,  326 .\'.  Oculos  jugiter  custodi- 
tos  ct  pudicissimos  tenel)at,  380D.  —  Cor- 
pus  habuit  purissimum.  anima' omnino  sub- 
ditum,  361 B.  Modicissimo  somno  contenta, 
vigiiiis  vacabat,  205A'.  Post  Christi  concc- 
ptuui,  magis  adhuc  fuit  mortificata,  401  D'. 

—  Ex  parcntil)us  satis  divitil)us  orta,  pau- 
pcrtntem  et  hd)orcm  clogit,  20.').\. 

Contomplatio  ojus  erat  vaide  sui)Iimis. 
361  .\'.  Fihi  sui  mysteria,  gratias  receptas, 
ct  l)cneficia  liumano  gcncri  conccssa  siibti- 
lissime  moilital)atiir,  381  B.  —  I'ra^  omnibus 
Sanctis  in  ca  fiiil  pra-libalio  futura'  bcati- 
tudinis,  380 C'.  .\ii  iii  bac  vita  Dcum  por 
specicm  videril,  380 C.  —  Doiis  Trinitas 
!?.  Virginem  scmpcr  accondit  ad  iirofoctum 
in  carilalo,  3(ilC,B'.  —  l'or  Verbum  Doi, 
utpote  sponsa  singularis,  204B',  :?21B,  iii- 
comprchonsibililor  ornata,  illuminata  ac  vi- 
silata  fuil.  ;!80D.  —  Cbrisliis  spiTialissimc 
pro  ejus  amore  ct  saluto  crucilixus  cst, 
3821)'.  Cruce  ct  passiono  Cbrisli  salvata  csf 
sicut  et  nos,  44515". 

Forvonlissimis  dosidcriis,  3n0  B",  fl  hii- 
militalo,  attraxil  \erbuiii  ad  assiimondain 
ex  se  nafuram  humariam,  ;{2(iD',  362A'; 
hcatior  concipiendo  fide  quam  carne,  322  \', 
3nnB'.  —  Christiim  ronccpil  ox  spiritiiali  cau- 
saliqiio  confactii  omnipoloiifia»  Doi,  401  B".  — 
Malor  osl  Chrisli,  propagafionc  carnis.42(tB; 
filia  vero,  crcafione  cf  pra^destinaliono,  126B. 

—  Ostium  fuit  pcr  quod  (ibrislus  in  iiiiiii- 
diim  vonit  ot  nos  ad  eiiin  accossiim  habo- 
iniis,  44()  \.  —  Diligciilissimo  oiiinia  olliiia 
Inigenilo  suo  pra^sfilit,  204B"  ;    lclix   qua' 


Christum  deosculari  poferat,  322C'.  Creditur 
frequenter  in  eodem  lecto  cum  infantulo 
Jesu  quievisse,  327  C.  346 B'.  —  Christus  ei 
fuit  materia  copiosa  Iretifia'  et  tristitia?, 
327 A.  —  Multum  dojebat  Maria  manus  et 
pedcs  infiiutuli  porforandos  inspiciendo, 
:?27B.  —  (Juomodo  in  hac  vita  cum  Chri- 
sfo  conversando,  ab  eo  refectionibus  spiri- 
tualibiis  cumulafa  fuerif,  345.\'.  Quaro  pue- 
rum  Jesuiu  tam  dolorose  qua^sierit,  360D. 
Omnis  amor  naturalis  in  ea  informatus  et 
ordinatus  fuit  caritate,  345  D'.  Nunquam  ad 
Fiiiiim  carissimum  sonsualifer  affecta  cst, 
34().\.  —  In  qiiantum  Mafer  Dei,  dignitate 
quodamraodo  infinifa,  bonitafe  et  fclicita- 
fo  pollot,  346 B'.  Humanitatem  Chrisfi  val- 
de  diloxit,  3i6B.  Christi  amica  anfonoma- 
sfice  appcUatur.  :{82  C.  —  Quantus  fuerif 
ejus  compassionis  dolor  in  passione  Chrisfi, 
325  A,  428  B.  et  quanla  inde  mcrifa  repor- 
favorif,  428B'.  —  Niilla  indignafione  vel 
avorsione  mota  osl  adversus  crucifixores, 
325 C.  An  B.  Mater  pro  Christi  humanitate 
passioncm  abhorruerit,  346  C.  —  Cur  volue- 
rit  Christus  siiam  .Matrom  in  omnibus  sibi 
condolere.  327  D.  —  In  die  Parascoves,  por 
compassionis  dolorom,  plus  quam  marlvr 
cxsfifif,  362  C.  Taiis  dolor  consolafionibiis 
ejus  froqiientcr  admixtus  cst,  362 C.  — 
Compassa  cst  ot  aniicla  do  hominum  cxccs- 
sibus,  do  Filii  passionc,  ct  de  Sanclorum 
formenfis  ac  marfvriis,  384  C,  et  per  hoc 
innumcris  peccatoribus  salulcm  promeriiit, 
384 C.  qiiorum  conversio  fuil  ("bristo  mato- 
ria  mullipliiis  jiiouiiililatis,  415(". 

.Maria  csl  EccIesi<T  prntcctriv,  2015 B',  ma- 
fer,  430 D,  regina.  advocata,  344  B.  415  B". 
D.Tinonos  impodit  no  Fcclosias  dcmoliaiifur, 
.'liKB'.  —  .Svnagogam  dcsoruif  ot  facla  ost 
mafor  Ecrlesiarum  ox  gentilibus  congrega- 
farum,  325(7.  —  Efiam  in  somno,  cor  ejus 
pro  Errlosiii  vigilabal.  400(''.  —  Virlutiim 
ejiis  suavilas  Ecolosiam  triiimphantom  dc- 
lectat,  .3831),  ot  Ecclesiam  mililaiitem  rc- 
crcaf,  .383 .\'.  —  Preces  assidue  fiidit  pro 
Jiida^oriim  ronvorsiono,  4l(iB',  360  C,  ct  om- 
nium  pirratonim,  ;}60C',  cf  miillos  con- 
vcrtit.  205 B".  (Jiiare  non  pro  omnihus  ex- 
audilii  sit,  .360(7.  Per  nierita  sanctorum 
Piilriarrbiiriim  orabat,  .'UIOD",  sod  suis  me- 
lilis  poliiis  cxaiidicbafur.  .3601)'.  —  i'orca(a 
iiiundi,  pra'sorfiin  Jiida'orum,  donovit,  382 .\. 
—  Plurimos  a  vitiis  praeservavit.  382 A.  — 


INDEX    ANALYTICUS 


G03 


Opera  misericordiae  spiritualia  et  corpo- 
ralia  implcvit,  et  adhuc  adimplet,  20(iA'. 
(]unctos  ad  se  confugientes  refovit  et  icieli- 
ficavit  sicut  affectuosissima  mater,  4281). 
—  Meruit  misericordiae  regnum  super  ge- 
nus  humanum,  206 D,  323 C.  —  Largitrix 
est,  post  Deum,  omnium  quaj  uol^is  confe- 
runtur  charismatum,  384A. 

Ad  dexteram  Christi  in  coelo  collocatur, 
346A';  a  Deo  laudatur,  34015.  Ejus  allocu- 
tiones  Filio  acceptissimae  sunt,  349  D.  — 
Sola  dicitur  cunctas  haereses  interemissc, 
340 A'.  —  Pulchrior  est  ceteris  Sanctis  in 
coelo,  414  A',  416  A;  illos  sua  speciositate  de- 
lectat,  414  A'.  —  Comparatione  B.  Virginis 
nulla  virtuosa  anima  perfecta  est,  415A'. 
Post  Christum  perfectissima  est  in  Ecclesia, 
416 A.  —  Da^monibus  metuenda,  414  C,  ad 
manum  habet  coelestium  spirituum  mili- 
tiam,  410 D',  quorum  universi  ordines  ab  ea 
illuminantur  et  perficiuntur,  445 B.  —  B.  V. 
Maria  ab  omnibus  fidelibus,  tanquam  San- 
cta  Sanctorum,  Mater  et  Domina,  amatur, 
323  C.  —  Post  Christi  ascensionem  in  ad- 
miratione  ac  reverentia  maxima  apud  fide- 
les  habebatur,  346  C.  —  Ab  Apostolis  ct 
Sanctis  primitivae  Ecclesiae  multoties  visi- 
tata  est,  361 D'.  —  Magnum  pra-mium  a 
Deo  conferetur  his  qui  Virginem  Matrem 
colunt  et  honorificant,  446B'.  Qui  illam  non 
honorat,  Filium  non  honorat,  444 B'.  —  Dei 
amatores  eloquia,  miracula  gestaque  Mariae 
cupide  audiunt,  446D'. 

M.\RIA  (S.)  iEgyptiaca  «  contemplativissima 
atque  sanctissima  »  aquas  pedcstris  peram- 
bulavit,  .^33B'.  (Acta  SS.  die  II'  Aprilis.) 

MARIA  (S.)  Magdalene  scivit  se  caritatem  ha- 
bere,  270D.  In  ea  fuit  fomes  fere  exstinctus, 
270D.  —  Per  crinem  Sponsse  significari  po- 
test,  369 B'. 

MARTYRES  hilari  animo  gravissimas  poenas 
pertulerunt,  434  A'.  —  Deo  valde  accepti 
sunt,  propter  fidem  et  caritatem,  470  C.  Sta- 
tim  ad  gloriam  evolant,  354A',  468D.  Ante 
Christi  passionem,  in  limbo  recipiebantur, 
468A'.  —  Multos  a  morte  gehennali  libe- 
rant,  94  C,  exemplis  suis  proximos  accen- 

•  dunt,  372  C. 

MATER,  quam  sollicita  circa  prolem,  65  C.  — 
Despicere  matrem,  impietas  est,  101 A'.  — 
Mater  Dei  esse,  per  se  non  sufficit  ad  salu- 
tcm,  322  A'. 

MATERIA  prima,  quidnam,  520 D. 


MATIIUSALEM  quanto  tempore  vixerit,  244D. 

M.Vriii.^^IONIUM.  .\ctus  matrimonii  quandonam 
sit  iicitus,  42  G,  227  B,  266  D',  472  C—  Usum 
rationis  absorbet,  491 B'. 

MEL,  si  immoderate  sumatur,  nocet,  153 D'. 
—  Quomodo  sub  lingua  Spons»  inveniatur, 
370  C,  370  B,  .383  C.  —  Mjstice,  quid  sit  mel, 
370  A',  mel  invenire,  159  B',  favum  cum 
mclle  comedere,  385B',  386A,  400B.  —  Cf. 
Favus. 

MELANCHOLIA.  Melancholici  ad  jurgia  proni 
sunt,  115D'. 

MEMORLV  est  receptaculum  locusque  spe- 
cierum,  348  C.  Memoria  intellectiva,  est 
omnium  capax  et  tenax,  4231).  —  In  quo 
consistere  debeat  nostra  memoria  de  Deo, 
283  B. 

MENDACIUM  directe  Deo  adversatur,  47  A, 
821)'.  Si  perniciosum  sit,  occidit  animam, 
4591),  maxime  in  foro  judicii,  459  A';  imo 
et  reus  mortaliter  peccat  veritatem  negando 
judici,  459 A';  jocosum  autem  et  officiosum 
ex  genere  suo  non  sunt  nisi  venialia,  459B'. 
Principem  maxime  dedecet,  115A,  1781). — 
Vir  mendax  «  pascit  ventos  >>,  66  A',  et  «  im- 
pletur  os  ejus  calculo»,  134D'.  Cito  ad  fal- 
sum  testimonium  inducitur,  81 D'.  —  Cf.  Te- 
stimonium. 

MENDICITAS  non  est  in  se  malum,  sed  com- 
muniter  vitiorum  occasio,  186  A,  D,  saltem 
imperfectis,  186A'.  —  Christus  illam  con- 
suiuit  et  elegit,  186B'. 

MENS.  Possidere  mentem  multum  prodest  ho- 
mini,  127D'.  —  Mens  dura  sibi  causa  est 
damnationis,  175 A.  —  Cf.  Cor,  Intellectus. 

MENSA  Sapientiffi,  quid,  61 B. 

MENSUR.\.  Deus  in  mensura  omnia  constituit, 
521 C,  D,  et  peccata  vindicat,  521 A,  G.  — 
Iniqua  mensura,  mystice  quid,  1,33  C  —  Cf. 
Pondera. 

MERCATORES  fraudulenti  infernum  meren- 
tur,  84A.  —  Solebant  olim  per  lapillos  com- 
putare,  163 D'.  Mercurium  specialiter  vene- 
rabantur,  163  D'. 

MERETRIX,  quam  nociva,  256 B',  et  fugienda, 
40  C,  52 D'.  —  Mores  ejus  describuntm*,  51  C. 
—  Comparatur  fovese,  145B,  150 C.  —  Spiri- 
tualiter,  idololatriam  figurat,  43  B,  vel  hae- 
resim,  43  C,  257  A.  —  Cf  Mulier. 

MERIDIES.  (juomodo  et  quando  sol  ad  meri- 
diem  dcclinet,  215.\,  G.  —  In  Scripturis,  per 
meridiem  intelligitur  lux  contemplationis, 
305 A,  317  C,  vel  beatitudiuis,  325 D'. 


.606 


INDEX    ANALYTICUS 


MERITUM,  quid  requirat.  251J.  —  Per  unum 
peccatura  mortale  totaliter  amittitur,  271 C. 
—  Nostra  merita  sunt  Dei  dona,  136  B, 
267 C,  340 A.  Nullum  actum  meritorium  fa- 
cere,  nec  cogitare  possumus  absque  actuali 
motione  gratiae,  340 A.  4941)'.  —  Merita  ac 
demerita  singulos  in  altex'a  vita  sequuntur,- 
242  B.  —  I)e  animarum  meritis  non  est  cu- 
riose  disputandum,  106  C.  Nemo,  absque  re- 
velatione,  certo  scit  an  sua  conversatio  sit 
meritoria,  136  B. 

MESSLS.  Tempus  messis,  quo  nobis  laboran- 
dum  est,  vita  esl  praesens.  4.jC,  vel  juven- 
tus,  66  C. 

METHODIUS  (S.)  martyr,  episcopus  Tyrius,  ci- 
tatur,  4081)'.  (Mignc  Patrol.  fjr.  tom.  18, 
col.  0.) 

MISEKICORDIA  lege  naturse  imperatur,  74  D', 
et  in  Scripturis  multipliciter  commendatur, 
74  C,  94  0,  elc.  —  Deum  praecipue  honorat, 
96 G,  12!)B,  qui  Deus  misericordia^  vocalur, 
506 .\,  et  in  miserioordia  dispnsuit  omnia. 
538  C.  An  in  cunctis  operilius  Dei  invenia- 
tur,  558  C.  —  Regem  maxime  decet.  136  C; 
senibus  et  feminis  naturalifer  insita  esf, 
1291)'.  —  Nerifate  seu  justitia  esl  lemperan- 
da,  94D.  —  Opera  misericordiae,  quot  sint 
in  genere,  278 B'.  Sacrificiis  praestanl,  138 B"; 
ad  remissionem  peccalorum  confi'runl,74C', 
10315,  I)  ;  via'  sunt  ad  oclo  bealiludines, 
278B';  quadruplici  mercede  donanlur,  27C. 
Opera  misericordiae  spiritualia  corporalibus 
praMninenl,  133B.  —  6'/".  Eleemos.vna. 

MISSIO  divinarum  1'ersonarum,  qualiter  lial, 
507  B'. 

MI\T.\  Deus  fecit  ut  essent,  sed  corruplio  con- 
ditionem  illorum  concomitatur.  i()il.\'. 

Ml)DE.STI.\  quid  sil  ul  virtus  generalis,  el  ul 
virlus  specialis,  143  D".  —  Modesle  se  ha- 
bendum  coram  pr.Telatis,  1581). 

MoN  \<;ill  (jualiler  ora  sancla  habeant,  67B. 

MONWRCIII.E  qualuor  magna^.tiu.Tnain  sinl  et 
(juomndo  lignrenlur,  liflB'. 

MON.\STERI.\.  (Juotupliciter  a  Deo  rcmune- 
renlur  qui  monasleria  fundanl,  27  C. 

MONII,l.\,  quid  sint  el  ciir  sie  nuncn|»cntur, 
3()8.\.Mystice,  bonos  pra-latos  signanl,.3()8R. 
—  Cur  ipsis  comparentur  Sponsae  collum, 
3071)',  3181)',  :!2(iR',  el  femora.  41715,  i22C', 
4261). 

.MoNS.  Uuo  sensu  saliens  in  montibus  veiierit 
Sponsus,  334C,  341 D',  347B.  —  Uuid  sint 
monles  Bethcl,  338B',  Galaad,  .364A',  381 A, 


pardorum,  368 D',  378  D,  aromatum.  438 B', 
443 D',  447  A'.  —  Cf.  CoUis,  Myrrha. 

MORES  hominis  meliores  sunt  in  juventute 
quam  in  adolescentia  et  in  senectute.282A'. 

MORS  corporalis,  an  sit  quid  positivum.  460  A. 

—  .\n  a  Deo  directe  facta  sit,460A.  Quaenam 
ejus  causae.  265  C,  467 C.  Omnes  homines 
altingit,  265 C.  —  Ejus  consideratio  eflica- 
cissima  est  ad  vitandum  peccatum,  247 B', 
282  B.  —  Nisi  revelentur,  dies  et  hora  mortis 
nos  latent.  268A'.  De  morte  justorum  im- 
provisa  aut  celeri  non  debemus  scandalizari. 
476  C,  nam  saepe  est  signum  prsedilectionis 
Dei  erga  illos,  476  B',  477  B.  Cur  impio- 
rum  mors  non  raro  anticipetur,  254 B'.  — 
Post  mortem  cessat  tempus  merendi  et  de- 
merendi.  279  1);  nec  amplius  revertuntur 
mortui  in  hunc  muiidum,  4(J3(',  miraculose 
lamen  id  conlingit  frequenter,  46  5  D.  — 
Mors  culpae  a  Deo  non  facta  est,  459D';  sed 
per  diaboli  suggestionem  in  hunc  mundum 
infravif,  4(j7C.  Mors  damnafionis  aeternae 
quatenus  a  Deo  sit  facla,  4(50 B. 

.MORTIFIC.VTIO  carnis,  in  prinripio  amara, 
spe  fVuclus  .Tterni  dulcescit,  .3731). 

.MoVSES.  Jud.Ti  noiinulla  l'x-overbia  de  Moyse 
exponentes  refellunlur.  1821).  183 .\,  184'.\'. 

MOVSES  /Egyplius  (Maimonides)  «  magnus 
piiilosoplms  alque  theologus  »,  284.\. 

.MLLIER.  cur  ad  compassionem  pi-ona,  1291)'. 

—  Naluraliter  fragilis  et  inllrma  est,  201  A, 
2.57 1),  etiam  in  virtule,  2.'J7  D.  —  Mulier 
adolescenliae  spirilualiter  Ecclesiam  desi- 
gnat,  43 .\'.  —  1'otest  inultuin  sua  pielate, 
exemplis,  oratione,  201  B'.  —  Vitiis  sui  ma- 
rili  frequenter  se  conformal,  4711)';  dili- 
gens,  Irahil  illuin  ad  salutem,  78.\';  sa- 
piens,  domum  scit  regere,  !tl)l5,  quid  my- 
slice,  90  C.  .Mulier  l)ona  quid  signincel, 
125 .\'.  .Mulier  fortis  S.  Scripturam  designat, 
21)1  C.  —  Mulier  inconlinens,  porcae  assimi- 
lafur,  75!) ;  (iiiomodo  in  \ .  L.  tuerit  punila, 
7815".  Forniearia'  mulieris  verba  et  oscula 
periculosa,  145 B.  .\dultera  occidit  animas, 
difTicile  cui-atur,  1.50  C;  designat  Synago- 
gam,  18915.  Insipiens.  90C,  lifigiosa.  1280', 
l69C',sluIfa  ef  clamosa.  6315',  odiosa,  181)1)', 
qiiid  mystice  '? 

Ml  LTlLoijUIUM,  quid  sit,  69B. 

.MIMHTIA  (ordis  Deo  summopere  placet, 
I14(;'.  Multos  gradus  habet,  133 .\'.  (jnam 
pauci  ea  decorentur,  133  1).  —  Sapieiilije 
aitex-nae  inundilia.  (luauta,  497 .\',  B'. 


INDEX   ANALYTICUS 


007 


MUNERA  a  judicibus  potissimum  respuenda 
siint,  103  A.  119C,  quia  accipientium  cor 
auferunt,  144 IV.  —  Munus  al)scondilum, 
quantum  valeat,  140  B. 

MUR/KNA,  piscis,  descrihitur,  308 C. 

MUR/ENUL.E,  quid  sint  ad  litteram,  3081)',  ct 
mystice,  308 D',  319B,  32()C'. 

MURMURATIO  contra  Deum,  quam  grave  pec- 
catum,  438 B'.  —  Contra  vicarios  Dei  mur- 
murare,  iram  divinam  provocat,  458  C  — 
Quomodo  propter  murmnrationem  plurimi 
Judaeorum  puniti  fuerint,  439A. 

MURUS.  Quomodo  muro  assimiletur  Ecclesia, 
435A',  436A,  anima,  442 B,  D,  et  B.  Virgo, 
4451)',  446  G.  —  Cf.  Propugnacula. 

MUSC^  morientes  significant  distractiones  in 
divino  Officio,  271  D. 

MYRRHA,  arbor  Arabise,  373  C,  cujus  succus 
corpora  incorrupta  servat,  309  D,  allegorice 
passionem  Christi  significat,  385 .\',  395  C, 
400B,  tropologice,  mortificationem  et  poeni- 
tentiam,  352  D,  358  D,  367  C.  —  Cur  Christus 
myrrhae  assimiletur,  309  D,  319  C,  327  A; 
quomodo  myrrham  distillare  perhibeantur 
labia  Sponsi,  392 D',  vel  manus  Sponsae, 
389A,  396D',  401 D'.  —  Mons  myrrhae,  quid 
sit,  367  C.  377  A',  382 A.  —  Cf.  Aloe,  Thus. 

MYSTERIA  Dei,  praesertim  SS.  Trinitas,  prae- 
destinatio,  praescientia,  non  praesumptuose 
sed  reverenter  scrutanda  sunt,  161 D. 


N 


NABUCHODONOSOR,  vir  bonae  indolis,  cito  ad 
bonum  inclinabatur,  108 D. 

N.ARDUS,  herba  spicosa,  odorifera,  326C',  et  de- 
clivis,  372 B',  spiritualiter  varia  figurat  :  hu- 
militatem,  309  C,  319  A',  caritate  formatam, 
372B',seu  caritatem  humillimam,326D',aut 
dominicae  passionis  memoriam,  372  D'. 

NASUS,  quomodo  significet  virtutem  discre- 
tionis,  427  B',  418  D',  etc.  —  Cur  Sponsae 
nasus  turri  Libani  assimiletm*,  418D',  4241), 
427B'.  —  «  Qui  vehementer  emungit,  eiicit 
sanguinem  »,  191  C 

NATIONES  sanari  possunt,  non  autcm  mor- 
tem  effugere,  460  B'.  Cuinam  imputandus 
illarum  interitus,  525D'.  —  A  justis  judica- 
buntur,  470  C  —  Nationum  dii  deridentur, 
530B,  531  C,  541 D,  C  -  Cf.  Gcntiles. 

NATUR.\  secundum  se  semper  pura  ct  ama- 
bilis  est,  522  D,  et  ideo  frequenter  in  Pro- 
phetis  filiae  et  virgini  comparatur,  522A'.  — 


Propter  diuturnum  laborem  natura  recrea- 
Uone  indiget,  241  C  —  Solae  vires  naturae 
tcntationes  viucerc  non  valent,  24 D'.  —  Na- 
turalcs  defectuositates  dissimulandae  et  non 
improperandae  sunt,  96 B. 

NEGLIGENTI V  fugienda  est  ai)  anima  quae 
Sponsi  amplexus  appetit,  440  D. 

NEGOTIATIO  optima,  tcrrena  pro  coelestibus 
commutare,  198 B,  203 A,  206  C. 

NEMROD  perhii)etur  homines  ad  ignem  ado- 
randum  compulisse,  537  C 

NICOLAUS  (S.),  episcopus  Myrae,  trcs  juvenes 
et  tres  principes  a  morte  ]il)eravit,  94B'. 

NIGER.  Quo  sensu  nigra  dicatur  Ecclesia, 
302B',  anima,  316B',  et  B.  Virgo,324D'.  — 
Cur  nigrae  Christi  comae,  3!»1A'.  —  Cf.  Eu- 
scus. 

NILUS,  unus  e  quatuor  fluviis  paradisi,  518B', 
in  Gcnesi  Gehon,  in  /Egypto  Nilus  appella- 
tur,  518C'. 

NINUS,  rex  Assyriorum,  fertur  idololatriam 
introduxisse,  quomodo,  537C'. 

NITRUM.  Quid  sit,  quomodo  et  ubi  formetur, 
160  C.  —  Sub  aceti  infusione  fumat  et  cre- 
pitat,  160  B.  —  Ad  lavandum  deservit,  160  D. 

NOBILITAS  carnis  non  est  nisi  antiquata  opu- 
lenlia,  276  D.  Virtutum  nobilitati  si  adjun- 
gatur,  ambae  se  invicem  ornant,  276  A'. 

NOMEN  Dei  investigabile  est,  184 D,B',  et  in- 
communicabile,  536D.  —  Nomen,  in  Scri- 
pturis,  sacpe  pro  fama  sumitur,  67 B,  143  A, 
246 B'.  0mnil)us  praestat  divitiis,  143 A,  et 
soUicite  custodiendum  est,  246 B'.  —  Cf.  Fa- 
ma,  Oleum. 

NOVALIA,  quid  ad  litteram  et  mystice,  89 D. 

NOVATIANI  dicebant  se  peccare  non  posse, 
187  G. 

NOX  contemplationi  specialiter  apta  est,  360A. 
Mystice,  varia  significat  :  vitam  praesentem, 
353A',  388B,  adversitates,  198B,  203A,  350G, 
ariditates,  356  C,  316  C,  moi-tem,  316  A',  do- 
minicam  passionem,  206D. —  Quid  sit  de 
nocte  surgere,  169D,  197D,  202B',  205A'.  — 
Nocturni  timores,  quomodo  depellendi,32B'. 

—  Cf.  Dies. 

NUBES,  quomodo  formentur,  30  A'.  —  Mystice 
(juid  significent,  279B,  2841),  A'.  Qui  consi- 
derat  nubes,  nunquam  metet,  quomodo, 
280  D. 

NUMERUS,  quid  sit,  219  A'.  Quomodo  in  nu- 
mero  omnia  sint  constituta,  521B,1),  .V,  C 

—  Saepe  in  Scripturis  numerus  determina- 
tus  pro  indeterminato  sumitur,  262  B,  352  C 


608 


INDEX   ANALYTICDS 


—  Quum  omnis  numerus  sit  finitus,  219  A', 
cur  stultorum  numerus  dicatur  infinitus, 
219A'.  Eloctorum  reprol)orumque  numcrus, 
quantus,  219  C.  257  C,  3i9C'.  —  Numerus 
senarius  primus  pei-fectus  dicitur,  40.jA'  ; 
septenarius  varia  significat,  49  B',  165  C, 
278C';  octonarius  imperfectus  est,  405B',  et, 
N.  T.  signat,  278  C;  quid  denarius.  405 A'. 
sexagenarius,  405 A',  octogenarius,  405B', 
centenarius  et  millenarius,  437  A,  B'. 
NUX  perfectum  optime  figurat,  407.\.  —  Quid 
sit  in  hortum  nucum  descendere,  4i3A, 
416  F). 


0 


OBEDIENTIA  deijetur  parentihus,  11 B,  su- 
perioribus,  071),  et  Deo,  671)  :  cui  obedirc 
summa  est  sapientia,  173 B  ;  cui  sine  obe- 
dientia  niliil  placet,  103 B'.  —  In  licitis  et 
honestis  tantum  exhihenda  esl.  ii4B.  .Non 
transgredi  licet  ejus  terminos,  147C.  —  Reli- 
giosi  ohedientes,  quasi  torques  aurcos  por- 
tanf,  .308 C'.  —  Vir  ohediens  quomodo  lo- 
(|uatur  victorias,  142 B. 
OBUVIO  Dei  misericordiam  ejus  aufert,265D'. 
—  Oblivio  beneficiorum  est  praecipua  pars 
ingralituilinis,  441  B, 
OCCA.M  Guillelmus  ((Jrd.  .Min.  fheologus),  ci- 

talur,  299A'. 
OGCASIO  peccandi  vilanda  esl,  3(iD,  74 B'. 
OCE.\NL'S  origo  est  omnium  fontium  ac  flu- 
minum,  30 C,  216 B.  —  A  paganis  colebatur, 
5!0C.  —  Cf.  Mare. 
OCIILI  aqueo  humore  ahundanl,  418C'.  In  his 
relucent  intima  cordis,  1381)'.  187  C,  424 A. 
Nunquam  salurantur.  170 C.  2I7C.  Sapien- 
tis  esl  ilios  reprimere,  411  .\',  maxime  in  di- 
vino  Officio,  119B';  incustoditae  mentis,iIIos 
non  custodire,  119B',  411  B',—  (juid  sil  an- 
nuere  oculis,  46 .\'.  67 C'.  —  (iur  sajiientis 
ociili  in  capite  ejus.  223C';  slultorum,  in 
finibus  terra;,  119B'.  —  Figuraliler,  oculus 
animff?  cst  intellcctus,  423 C,  vel  intenlio 
369C,  vel  coiitemplafio,  383.\.  —  Oculi  Dei, 
quid,  1441)',  .391  C.  Illos  nullus  valet  elTu- 
gcre,  97 B',  106 B'.  —  Oculi  Christi,  qui  et 
quotuplices,  391  C'.  —  Oculus  Sponsa».  quo 
vulneratur  Sponsus. quid, 369 C,. 378 .V.  .38.3  \. 
Cur  bujus  oculi  coniparentur  columbis,31 11), 
327A',  363  C,  375C,  380  D,  ef  piscinis  iu 
llcsebon,  418A',  42.3D',  4271);  quare  illos 
avertere  jubcatur,   404B',    4111),    {I4I)'. 


ODIUM  ex  dissimilitudine  morum  venit,178B, 
465 .\'.  Occulte  nocere  quaerit,  68 D'.  —  Num 
Deus  aliquid  oderif,  522 .\',  cf  qua>,  46 D'.  — 
Deum  odisse,  non  nisi  impiissimorum  est, 
60A.  —  Quse  sint  animae  maxime  odienda, 
ut  vivat,   103 A,   175 D.   —   Odium   aliorum 
mereri  non  debemus,  229  C.  —  Quid  sit  ani- 
mam  suam  odisse,  229B. 
ODOR  mirabilis  in  corporibus  Sanctorum  fuit, 
323  C.  —  Quid  sit  odor  unguentorum  Spon- 
sae,  370A,  .378D',  383D,  vel  vesfimenforum, 
370 C,  .379  C,  aut  oris  ejusdem,  420 D,  425B', 
4281)' ;  quomodo  curraf  in  odorem  unguen- 
torum  Christi,  301 D,  315A',  324B,  —   Cf. 
Nardus. 
OLEIWI,    in    Scripfuris,    piefafem    significat, 
141  C,  1G9B',  seu  bonam  famam,  266A'.  — 
Cur  oleo  effuso  assimiletur  nomen  Christi, 
299 B',  3 140',  323  D. 
OBUS.  Quo  sensu  omnia  propfer  sometipsum 
operatus  sit   Dominus,  i07B,  —  Opera  Dei 
investigabilia,  229 C,   ideoque  sobrie  scru- 
tanda,  252  C.  D.   Quomodo    pcrscverenf    in 
.Tfornum,   230 B.  —  Qualiter  anima  opera 
sua  Deo  revelare  debeaf,  1061)'. 
OBATIO.  Tempus  ad   orafionem  aptissimum 
cst  hora  diluculi,  56 D,  cf  noctis,  360A.— 
Oratio  sine  acfibus  inefTicax  csf  et  Dco  non 
accepta,  371  C.  —  In  perfecta  oratione,  Deus 
ifa  intendifur,  ut  omnium  reliquorum  ani- 
ma    fiat    immemor,   315  C.    —   Cur  cfTcctu 
iuterdum  careaf,   I73B',  vel  farde  pofiatur, 
87C ,    10  !I)'.    —    Melior    est    linis   orationis 
quam   principium,  quomodo,  2-19B'. 
OBBIS  tcrrae,  undc  factus  sit,  520D.  Quid  ejus 
cardines,  58  C.  —   Qiiomodo   in   ipso   ludat 
Sapienlia.  59B,  vel  illiiin  repleverit  Spiritus 
Domini,  457D,veI  coiilra  impios  pugnalurus 
sit,  4841).  —  Cf  Tcrra. 
Orbes  ccElesfes.  Vide  Sidcra. 
(~)BI)(),  Ordiiiate   procedcns    in   oinnilius.    pa- 
ccm  habot  ct  deloctahililer  operatur,  49'! B', 
OBGANU.NL  instrumenfum  musicum,  chordas 

habens,  5(;i  D. 
OIUCENES  elcgantcr  scri[isil  siiper  Canficum 
canticorum.  294 .\.  —  lii  magnos  errores 
incidil  pmpler  nimiam  el  pra^sumpluosam 
curiosifatem,2(i3C'.  —  Cilafur  passim,62A'. 
23(i  \'.  —  (Migno  Patrol.  gr.  tom.  11-18.) 
(tUTVGIA  insiila.  Indc  ad  Israelitas  vonerunt 

ort,vg(unelra\  5(i0.\'. 
OS  cusfodire   iion   paruni  oxpedif,  85.\,  quia 
de  frucfu  oris   sui    unusquisquc   pascetur, 


INDEX   ANALYTICUS 


000 


80 C,  12.il)'.  An  de  facundia  oris  gloriari 
liceat,  101 D'.  Quid  sit  os  hilingue,  55  0.  — 
Quid  os  Dei,  19 D' ;  os  Cliristi,  297  A',  et  quo- 
modo  osculetur  Sponsam,  297A,3i;{C,322C; 
quid  odor  oris  Sponsae,  420D,  425B',  -i28D'. 

—  Ora  monachorum,  quomodo  sanctificen- 
tur,  6715.  —  Cf.  Lal)ia,  Lingua. 

OSCULUM  Sponsi,  quid  sit,  297  A,  313  C,  322  C, 
D,  A',  et  quo  pacto  illud  postulare  prsesu- 
mat  Sponsa,  298B,  313A'.  —  Osculatus  est 
Christus  discipulos,  298 A.  Quomodo  nos 
omnes  osculatum  sitVerbum  aDternum,297D', 
298  A. 

OSSA,  in  Scripturis,  virtutes  designant,  26 B, 
IUB'.  —  Adde  96A,  104C,  119B. 

OSTIUM.  Hominis  ostia,  quot  sint,  et  quo- 
modo  morte  instante  claudantur,  285 B.  — 
Cur  ostio  assimiletur  Sponsa,  435  C,  442  C, 
446 A,  tahulis  cedrinis  compingendo,  435 D', 
442 C,  446B.  ~  Cf.  Pessulum. 

OTIUM  est  siultissimum,  80B,  et  fons  malo- 
rum,  80  C.  —  Non  ducit  ad  alimenta  refe- 
ctionum   spiritualium,  200  C. 

OVES.  Quaenam  duplicem  ferantfetum,  364D'. 

—  Quare  gregibus  ovium  conferantur  den- 
tes  Ecclesiae,  364B',  animae,  .375 D',  et  B.  Vir- 
ginis,  381  B. 


PACHOMIUS  (S.),  abbas  in  Thebaide,  quum 
audiret  detrahentem,  fugiebat,  40 A.  (Acta 
SS.  die  XIV  Maii.) 

PALLIUM  Ecclesiae  et  animae,  quid,  390  B, 
■398  A. 

PALMA,  arbor  suavis  et  fructuosa,  420A,  in- 
ferius  stricta,  superius  dilatata,  419  C,  di- 
citur  arbor  victoriae,  quare,  419 B'.  —  Spiri- 
tualiter,  figura  est  crucis,  420  A,  425  A', 
428B',  Ecclesiae,  419D',  anima?,  425D,  ct 
B.  Virginis,  428D.  —  Cur  ipsi  comparetur 
statura  Sponsa?,  419B',  425D,  428 C.  —  Pal- 
marum  elatae,  quid,  .391. V. 

PAMBO  (S.)  abbas,  monachorum  ora  sancta 
esse  dicebat,  67 B.  (Acta  SS.  die  I"  Julii.) 

PANIS  animae  quotuplex  sit,  61 D'.  —  Quid  sit 
panis  absconditus,  63  D',  panis  mendacii, 
134D',  135A,  148D;  quid  panem  suum  su- 
per  transeuntes  aquas  mittere,  278 B. 

PAPA.  Auctoritati  ejus  resistere  non  licet, 
191 C.  —  B.  Petrus  et  ejus  successqres,  to- 
tius  Ecclesiae  custodes  et  pontifices  consti- 
tuti  sunt,  436  C.  —  Summus  Pontifex  voca- 

T.  7. 


tur  Ecclesise  universalis  sponsus,  291,  419A, 
caput,  praelatus,  pastor,  monarcha,  doctor 
el  ductor,  419A.  —  Est  Christi  primus  ac 
generalis  vicarius,  habens  plenitudincm  cc- 
clcsiastica;  potestatis,  419  A. 

PAKABOLA,  quid  sit,  7A,  65A.  —  Cur  sapien- 
tibus  usitata,  9 1),  A'.  Salomonis  parabolae, 
quot,  287 A,  et  quatcnus  a  viris  Ezechiae 
translata3,  61),  157  B.  —  Liber  Parabolarum 
Salomonis,  cur  sic  dictus,  7B,  D. 

P-VRDUS,  animal  maculis  respersum,  368 C, 
figura  simulatorum,  368  C,  ct  daemonum, 
368 D'.  —  Quo  sensu  dc  montibus  pardorum 
coronetur  anima,  378 C,  et  B.  Virgo,  384B'. 

—  Cf.  Mons. 

PARENTES  filios  carnaliter  diligentes,  de  eo- 
rum  ingressu  in  religioncm  contristantur, 
65 .V.  Invitis  parentibus,  quando  laudabile 
sit  religionem  intrare,  130 A'.  —  Quid  pa- 
rentes  filiis  suis  debeant,  89 C,  149  C.  A  filiis 
honorandi  ac  sublevandi  sunt,  176  C.  —  Cf. 
Mater,  Pater. 

PARIES.  Quomodo  post  parietem  Sponsan  stet 
Christus,  334  D',  .342  A,  347  B. 

PARVULI.  Sic  appellantur  humiles  et  imper- 
fecti,  8B,  14A'.  —  Ad  suscipiendam  sapien- 
tiam  specialiter  apti  sunt,  61 B',  63  C. 

PASSIO  Domini  in  Prophetis  apertissime  prae- 
nuntiata  est,  466 B'.  —  Quanta  commoda 
referantur  ex  meditatione  Passionis,  310A, 
373 A,  441 D. 

PASSIONES  fiunt  cum  corporali  transmuta- 
tione,  520  B'.  Mortem  possunt  inducere, 
520  C.  —  Quo  pacto  animi  passiones  Deo 
adscribantur,  527D. —  Passiones  vitiosae  ho- 
minem  agitant,  38  C,  et  judicium  ejus  cor- 
rumpunt,  63 A.  —  Earum  primi  motus  in 
nostra  potestate  non  sunt,  31 D'. 

PATER.  Quodnam  sit  peccatum  patri  maledi- 
cere,  135 D,  illum  subsannare,  188 B,  ab  eo 
aliquid  furari,  176B.  —  Quatenus  de  patre 
sit  gloriandum,  114  C.  —  Patrum  regulae  et 
constitutiones  servandae  sunt,  147 B  ;  earum 
transgressores  a  daemone  punientur,  274A. 

—  Cf.  Deus,  Mater,  Parentes. 
PATIENTIA,  praeclarissima  virtus,  quae  passio- 

nem  tristitiae  moderatur,  112  A'.  omnium 
virtutum  probatrix,  128B.  Commendatur, 
112  D',  355  D',  356  A.  —  Deum  placat,  159  D. 

—  Animamjustam  secernitab  injusta,  113A; 
signum  est  magnse  virtutis,  95  C,  114A. 
In  quo  iconsistat  praeclarum  ejus  meritum, 
128  D.  —  Quo  pacto  Deo  competat,  538  G. 

39 


610 


INDEX    ANALYTICDS 


PAULUS  (Rabbi),  Judaeus  conversus,  episcopus 
Burgensis,  52D. 

PAUPER.  Cur  pauperes  et  divites  fecerit  Deus, 
143A'.  —  Quis  merito  dicatur  pauper,  8BA, 
100  C.  —  Pauperes  paucos  habent  amicos, 
127  C.  C,  et  vitam  serumnosam  ducunt, 
100 B  ;  ideo  excusaudi,  si  increpationes  non . 
patienter  ferant,  86 .V.  Deum  habent  prote- 
ctorem,  146 .\',  qui  eos  elcgit.  143 D,  et  mi- 
tius  judicabit,  487 D.  —  Ad  miserirordiam 
naturaliter  proni  sunt,  129 D',  ct  facilius 
quam  divites  bene  vivere  possunt,  100 B'.  Di- 
vites  tamen  judicare  non  debent.  143 D.  — 
In  pauperes  misericordia  est  Deo  acceptis- 
sima,  129B,  17815'.  i94C;  immisericordia, 
dire  vindicanda.  140 .\,  176B';  injustitia.  ce- 
teris  gravior,  1461),  193 .\'.  —  Pauper  in 
Scripturis  aqua  nominatur,  278 B  ;  saepe  ru- 
dem  aut  mediocriter  doctum  significat.79A'. 
126 B.  —  Pauperes  spiritu  non  carent  aflli- 
ctionibus,  lOOB;  sed  in  judicio  non  redar- 
guentur,  861),  ct  beatiludinem  sortientur, 
244  B'.  —  Christus  propter  nos  pauper,  quam 
paucos  habeat  amicos,  268 D',  269D.  —  Cf. 
Divites.  Eleemosyna. 

Paupcres    de   Lugduno    dicebanl   se   non 
possc  peccare,  187  C. 

PAX  datur  justo,  .39 R,  qui  in  omnibus  ordi- 
nate  procedit,  49315'.  —  Oritur  ex  contem- 
platione  Omnipotentis  ubique  prapsentis, 
489A.  —  In  vila  pra'senli  multis  cxtcriori- 
bus  perturbationibus  admiscetur.  436C.  quae 
tamen  quietein  non  auferunl  a  mentc  per- 
fecloruin,  4;$()D.  —  Pax  cum  omnibus  scr- 
vanda  cst,  2291).  —  Pacificus  :  sic  in  Can- 
lico  vocatur  Chrislus,  436 A',  442  C,  446 D. 
Pacifici  Spnnsa^,  quid,  4.37C'.  443B.  .{4()C. 

PK(X1\T0BKS  non  sunl  fugicndi  a  perlectis, 
318B.  Per  poenilentiam  reparali.  saepe  cau- 
liores,  humiliorcsac  ferventiores  fiunt,4i3C'. 
—  (Jui  pcccant  cx  ignorantia  aut  infirmi- 
late,  facilius  ad  pdMiitcntiam  in<iucuntur, 
4541)',  consuctudinarii  autcm  vix  aut  difli- 
cillime  corriguntur,  455A.  —  (Juanta  pecca- 
toris  insania,  2f)9D'.  Vocatur  leo  morluus, 
ct  canis  vivus,  ^(i.M).  Iii  hac  vila  quanidam 
mcrccdcm  habet,  26.")  C'. 

PLCC.\TLI.M  cst  nihil.  691),  et  contra  naturam, 
525 B.  —  Non  solum  opere.  sed  etiam  cogi- 
tationc  pcccamus  I(I2M'.  —  Omiic  pcccatum 
(luaindain  supcrbiaiii  iniludit,  S  {.\',  cl  igno- 
rantiam,  138  \'.  Culpa  cst  miseria  major 
(luam  poena,  96 B'.  Peccati  occasiones  vilan- 


dae  sunt,  36 D.  —  .\ctus  peccati  delectat, 
91  B',  et  consuetudo  prava  creat  quasi  ne- 
cessitatcm  peccandi,  .36  D.  Quae  mala  ex 
peccato  sequantur.  42 B".  —  Peccata  infir- 
mitatis  ct  ignorantiae  pcenitentiam  facilius 
admittunt,  259B.  In  peccatis  manerc  quani 
periculosum  sit,  274  C.  —  De  peccatis  alio- 
rum  nunquam  laetari  licet,  114C,  sed  pro 
illis  orandum  est,  H4A'.  —  Quot  niodis 
timor  a  peccato  retrahat,  103.\'.  Omne  pec- 
catum  per  mortis  considerationem  vitatur, 
247B'. 

Ceteris  paribus.  prapjatorum  peccata  gra- 
viora  sunt,  487  B.  —  Qua  ratione  quaedam 
peccata  irremissibilia  dicantur,  4561)'.  — 
Quo  pacto  purgentur  per  Hdem  et  opera  mi- 
sericordiae,  i03B,  ct  caritatem,  68B.  Peccati 
confessio  est  initium  justitiae,  108 .\.  —  Pec- 
catum  mortale  raro  per  totam  vitam  vita- 
tur,  1331).  Mors  est  animae,  ()0A.  .\ufert  sa- 
pientiam.  493D,  caritatem  celerasque  virtu- 
tes  infusas,  2(j9C',  ct  omnia  merita  una  cum 
dignitate  membri  Christi.  269 C,  et  ipsum 
Deum  cum  bonis  apterDae  gloriae,  269  C.  Ve- 
nialia  non  omnia  omnino  vitare  possumus, 
^.^U.^',  ^.''J^D.  .\l)  omnibus  quotidie  commit- 
(iiiitur.  1331).  302 M'.  —  Non  propric  ma- 
culam  ponunt  in  anima,  377 C,  scd  sunt 
dispositio  ad  mortalia,  60 .\.  ;{97D.  —  Per 
(luotidiana  opera  nnsericordiae  dclcntur, 
103D.  Jiistus  proptcr  ea  non  est  inquietan- 
dus,  1.54 B.  Qui  de  suis  venialibus  peccatis 
dolct  cf  assidiie  purgalur,  ampliiis  proficit 
quain  decrescit,  .3i7.\.  —  l'cccata  quotidie 
sunt  confitenda  Deo,  1248 

Est  aliquod  peccatorum  pondus,  ullra 
quod  Deus  non  jan)  toleral  hoininem  vel 
l»()piiiiiiii  iicccare,  2.54  C'.  Quare  Dcus  pec- 
(•aloruni  vindiclam  dilTcrat,  261  C'.  Peccati 
immediata  punitio  inaximum  cst  benefi- 
cium,  48 .\'.  —  Peccafiim  in  suum  redun- 
(laf  aucforcm,  2731)'.  Homincs  facif  miscn^s, 
96B'.  ("onscicntiae  remorsiis  poena  prima  csl 
pcccali,  881)'.  Peccatum  poena  cst  praecc- 
dcntis  pcccafi.  4.5()D,  5.37 C'.  Instrumcntum 
pcccafi  crit  efiam  poena'  instruinenfum, 
1.341)'.  —  Peccata  siibdilorum  in  praplafos 
ncgligcnles  redundanf.  961)'.  —  (^um  solo 
originali  pcccato  morienfes  qualiler  punian- 
lur.  2.33  ir. 

pr,(:rNl.\.   Vule  Argcntum. 

Pl'-.NT.\PoLlS,    (lualis    post    eversioncm    facla 
sif,  511 B'  ef  seq.  —  Cf.  Mare  .Mortuum. 


INDEX    ANALYTICUS 


611 


PERFECTIO,  iu  qiio  consistat,  287D'.  —  Per- 
fecti  timorom  carnalem  et  mundanum  non 
habent.  32C.  Perfectissimi  non  sentiiint  pri- 
mos  niotus  limoris,  32 D,  nec  ira?,  97P>.  Suam 
perfectionem  ex  impletione  consiliorum  prse- 
cipue  hauriunt,  98D.  — Clirislus  minus  per- 
fectos  per  perfectiores  dirigit,  407  D. 

PERSONA.  Accipere  personam,  122A,  crimen 
est  maximum,  justitiae  oppositum,  121 D', 
153 C,  486  D'.  —  Deus  personas  non  accipit, 
440  C. 

PES  pro  affectu  vel  operatione  saepe  sumitur, 
31 C,  38B,  C,  40D,  etc.  —  Quid  sit  lavare 
pedes,  388B',  396 A,  401  C. 

PESSULUM  ostii,  quid  sit,  et  quid  mystice  si- 
gnificet,  389 D,  397B,  402 A. 

PESTILENTES,  id  est  scandalose  viventes,99D', 
130 C,  arguuntur,  177 C.  —  Cf.  Scandalum. 

PETRA.  Foramina  petrae  quomodo  interpreten- 
tur,  336  A',  343 B,  348 B'. 

PETRUS  de  Alliaco,  archiepisc.  Cameracensis. 
Citatur  ejus  liber  contra  superstitiones  as- 
tronomorum,  49  A'. 

PETRUS  Chrysologus  (S.),  Ravennensis  episc, 
62 A'.  (Migne  Patrol.  lat.  tom.  52.) 

PETRUS  Comestor.  Vide  Magister  in  Historiis. 

PETRUS  Lombardus.  Vide  Magister  Sententia- 
rum. 

PETRUS  (B.)  de  Tarentasia  (Innocentius  V),  Ord. 
Prsedic,  271 A. 

PHANTASMATA  in  somno,  qualia  sint  bonis 
et  malis,  31 A'. 

PHARAO  et  currus  Pharaonis,  quid,  306 A', 
307 A,  318 D,  326 D. 

PHARISt^I  et  Scribae,  erant  summe  avari,  car- 
nales  et  obtenebrati,  404 D. 

PHILO,  doctissimus  et  disertissimus  Judaeorum, 
multa  scripsit  opuscula,  452.  —  Romae  ami- 
citiam  S.  Petri  obtinuit,  452.  Alexandrise  ha- 
bitabat  tempore  S.  Marci  evangelistai,535  C. 

—  Ei  adscribitur  liber  Sapientiae,  451,  535B'. 
PHILOSOPHIA  vitam  ordinat,  11 A.  —  Habet, 

juxta  Aristotelem,  mirabiles  delectationes  si- 
bi  annexas,  504  G. 
Philosophi  mortem  cogitare  debent,247C. 

—  Philosophi  quidam  pagani  vino  abstine- 
liant,  quare,  131 B'.  —  Meliores  eorum  Pro- 
videntiam,ex  consideratione  ordinis  rerum, 
agnoverunt,  499B',  et  primum  motorem, 
531 A.  Nonnulli  dixerunt  planetas  et  stellas 
animatas  esse  ac  deos,  530  A'.  —  In  multos 
errores  corruerunt,  245A'.  An  excusabiles 
sint,  531 D. 


Philosophus.  Sic  antonomastice  vocatur 
Aristoteles. 

PHOTINUS  ha?rcsiarcha,  Christum  mcrum  ho- 
minem  asserebat,  64A. 

PIGRITIA.  Unde  procedat,  46  G.  —  Somnolen- 
liam  ingerit  in  divinis,  129 A.  —  Qualiter 
puniatur,  46 B,  661). 

1'iger,  voluntatem  habet  optativam,  non 
imperativam,  85 D.  Pronus  est  ad  somnum, 
451).  —  Quia  virtutum  viam  aggredi  noluit, 
101 B,  145A,  in  hac  vita  angustiis  premc- 
tur,  1411)',  et  in  judicio  vacuus  apparobit, 
132  C.  —  Suam  ignaviam  excusat,  234 A', 
quam  vocat  prudentiam  et  discretionem, 
164 B'.  Formicae  exemplo  arguitur,  44D'.  — 
Ager  pigri,  quid  mystice  dcsignet,  156 C. 

PILA,  lignum  concavum  ad  terenda  frumenta, 
170  C. 

PISCIN/E  Hesebon,  ubi  sita;,  418B'.  —  Gur 
ipsis  assimilentur  oculi  Ecclesise,  418  A', 
anima?,  423 D',  et  B.  Virginis,  427 D.  —  Cf. 
Hesebon. 

PLATO.  Quid  senserit  de  fme  creaturarum, 
107  C.  —  Perhibuit  primum  motorem  mobi- 
lem  esse,  496B'.  Docuit  exercitio  virtutum 
hominem  duci  ad  beatitudinem,  541 A. 

PLATONIGI  auctores  :  Plotinus,  499  B'.  — 
Porphyrius,  qui  approbavit  idololatriam, 
245B',  increpatur  ab  auctore,  97A',  276A.— 
Proclus,  auctor  Elementationis  theologicse, 
136B',  184  C,  232 A.  —  Platonici  multa  falsa 
de  fascinatione  scripserunt,  476  D'. 

PLUVIA,  quibusnam  temporibus  raro  cadat, 
463  A.  —  Quid  mystice  pluvia,  284  B',  matu- 
tina  et  serotina,  IIOA.  —  Cf.  Imber. 

PODERIS,  vestis  sacerdotalis,  describitur, 
556  A'. 

POEN^  hujus  vitae  medicinales  sunt,  24B, 
528 A'.  Quare  justis  infligantur,  262  C.  Poe- 
nas  irrogare,  ad  solum  judicem  pcrtinet, 
135  C.  Deus  illas  imponit  pro  culparum 
mensura,  521 A.  PoenfE  inferni  finem  non 
habent,  72  C,  521  C.  —  De  pcena  talionis, 
135  C. 

POENITENTIA  usque  ad  mortem  dilata,  diffi- 
cillime  contingit,  274  C.  —  Poenitentiae  sa- 
cramentum  peccata  delet  ad  minus  quoad 
culpam,  354 B',  et  gratias  virtutesque  infun- 
dit,  373 D'. 

POETit:  innominati  allegantur(Sedulius,495C; 
Terentius,  131 A;  Virgilius,  260  C). 

POMUM  pro  quolibet  fruclu  sumitur,  407  G.  — 
Quid  poma  Sponsi,  383 A,  394  C,  399 A',  et 


012 


INDEX   ANALYTICUS 


Sponsae,  421  C,  429  C,  poma  convallium, 
407  C,  413  A,  41GD.  — .Tusli  sunt  quasi  poma 
arboris  qufe  est  Chrislus,  3721). 

PONDERA  antiquitus  erant  lapides  insacculo, 
10t»C.  —  Quomodo  in  pondere  omnia  sint 
constituta,  521B,  D,  A',  B'.  —  Spiritualiter, 
quid  sit  pondus  aequum,  71 B',  et  iniquum, 
133  C.  —  Cf.  Mensura,   Numerus,   Statera. 

POPUIjUS  pro  quacumque  congregatione  acci- 
pitur,  190B.  —  Populis  opus  est  sapiente 
rectore,  490D',  et  idoneis  pastoribus,  179B, 
quia  justitia  roborantur,  90  A',  peccatis  cor- 
ruunt,  9015'.  —  Populus  Israeliticus  quo  sen- 
su  dicatur  semen  sine  querela,  514. \.  Popu- 
lus  christianus  est  quasi  unus  Dei  exercitus, 
358  C.  —  Cf.  Nationes. 

POHPHVRIUS.  Vi(le  Plalonici  auctores. 

POKT.E.  In  porlis  urbium  olim  sedebant  ju- 
dices,  14 D,  146 D,  seu  scnatores  terra^,  199 D, 
203 D.  —  Ouid  portae  Ecclesiae,  14  C,  429  C, 
porta»  mortis,  .%44  C.  —  Cf.  Ostium. 

POTENTI.E  animae,  quomodo  a  nobis  cogno- 
scantur,  270C.  —  .\nima  subjectum  cst  ea- 
rum  et  origo,  317  C.  —  An  a  daemonibus  et 
angelis  immutari  pnssint.  138B. 

POTESTAS  omnis  a  Deo  est,  551)',  486  C.  — 
Potestas  spiritualis,  valde  praestantior  saecu- 
lari,  486B,  hanc  docere  et  dirigere  debet, 
486  C. 

PR.ECEPT.V  Dei  menioria  rctincmlii  sunt,  18C, 
48  B  ;  discenda,  24(i  A  ;  palam  implonda, 
18A',  propter  poenam  el  praemium.  48B.  — 
In  praeceptorum  adimplctione  duicodo  gu- 
statiir,  2711)',  et  pcrfectio  invenitur,  2S7C. 
Via  sunt  ad  patriam,  .354 .\'.  —  An  Dcus  ali- 
quid  impossibile  praeceperit,  2.39 C".  —  Prae- 
cepta  qua*  oMigant  seinper  non  obligant  ail 
semper,  2.38D'.  —  Praeccpta  canrimonialia  ac 
judicialia  V.  L.  cessaverunt,  258 C. 

PR.EI)ESTIN.\TIO  occulta  est  liominibus  us- 
que  ad  judicium  generale,  2641).  —  Cur 
Deus  istum  inagis  quam  illiiin  |)ra>di'stina- 
verit,  252.\'.  —  i'ra^desliiialis  largitur  Deus 
quidqiiid  pro  beatitudine  obtinenda  rcqui- 
riliir.  471  D.  —  Non  omnes  homines  sunt 
lirapdostiiiati,  .523.V.  Certus  ost  niimorus  prae- 
doslinatoriim,  538 C. 

PR.EDICATORES.  Munus  praedicationis  non 
omni  juslo  competit,  (i9I).  Poccator  morta- 
litor  poccal  ovangoliz.indn,  ol  oa  qiiae  jirae- 
dicat  non  iiiiplondo.  9915'.  —  Oua^  sint  obli- 
gationes  praedicatorum,  44 D,  .V ,  C,  .353B. 
Cum   bumilitalo   et  omni   virtute  evaugeli- 


zent,  53A',  juxta  audientium  capacitatem, 
91D;  terrena  et  carnalia  contemnant.364C. 
Spiritualibus  refectionibus  inebrientur  ut 
aliis  eriictent,  ,386.\'  ;  Christi  passionem 
assidue  praedicent.  .3()5C  ;  proprium  sonsiim 
non  sequantur,  392  .V  ;  non  taceant  verita- 
tem  propter  acceptionem  personarum,  1 17  B; 
majori  zelo  succurrant  his  qui  sunt  magis 
corrupti,  30(il).  Dei  auxilio  adscribant  suae 
praedicationis  effoctus,  268 A.  —  Figurantur 
per  boves,  91  .\.  Qua  ratione  mammis,  oculis 
et  dentibus  assimilentur,  369  C.  Qualiter  gla- 
dios  tenoant,  .3,53 .\.  Fideles  debont  neccs- 
saria  eis  aiiundantcr  largiri,  125 B.  —  Quid 
mereantur  praedicatores  in  hac  vita,  26 D', 
73C',  et  in  altera,  IIOD',  80C'.  —  Strictius 
a  .Tudice  coelesti  discutientur  et  punientur, 
.386  C. 
PR.EL.\TI  debont  se  exemplares  exhibere, 
441);  carnis  vitia  praecipue  vitare,  364C', 
192  D'.  27(iA';  avaritiam  fugere,  277A' ;  se 
ipsos  in  primis  perQcere,  156 C  ;  esse  quasi 
viva  lex  et  animata  justitia,  H5.\;  in  praeiio 
spirituali  exercitati,  353 B.  prudentia  et  pe- 
ritia  fulgoro.  276B  ;  simplicitate  columbina 
lucero,  311 B';  carnalia  teiTonaque  despi- 
cero,  364C  ;  abundaro  sapioiitia,  caritate, 
intelligentia,  compunctione  et  vitse  sancti- 
tato,  77 A.  .308  C,  418  C.  —  Exemplo  et  ser- 
mniio  iiraedicont.  .3()5A.  Negligentia  praela- 
tnrnm  deformatur  Ecclosia,  276  D'.  —  Quales 
praelati  tales  sunt  suliditi.  91 B,  98 B',  174 D. 
Siibditorum  virtuto  honorantur,  95.\';  pec- 
cata  onriim  nogligontes  portabunt,  96  D', 
261  D. 

Subditos  corrigant,  124B,  170D',  sine  per- 
soiiaruin  acceptione,  117B,  et  eorum  de- 
foctus  inqiiirant.  76  .\',  304  B",  non  tanien 
oum  inquiotudino  aut  moleste,  70D';  non 
omni  vorbo  credant,  92D';  derisores  repri- 
manl.  ()2C.  —  Sludoant  de  cordibus  subdi- 
torum  viilpes  parvulas,  id  est  incboationes 
maloruiii,  tolloro,  343 B";  lidoles  contra  infer- 
nales  lupos  custodire,35l  .V  ;  haereticos  et  de- 
ceplorcs  auferre,  3.37C;  spiritualia  ac  lem- 
pnralin  bonoficia  suis  impondore.  4.37 .\'.  — 
Qiialitor  gladins  tonere  dioantur,  353.\.  Sint 
parati  siiuni  sanguinem  pro  fide  et  Justitia 
fundero,  407 A".  —  Praelati  siint  vicarii  Dei, 
277!)'.  ol  ab  on  pcr  angolns  dirigiiii(ur.5(>A. 
Sa'cularibus  roctoribus  dignitato  praestanl. 
486  B.  —  Prff>Iatus  necessarius  esl  in  omni 
domo  vel  congregatione,  741).  —  Boni,  ra- 


INDEX    A.NALYTICUS 


G13 


i'issimi  et  pretiosissimi  sunt,  17413.  Mali 
praesunt,  ex  permissione  Dci,  ad  subdito- 
rum  flagitia  vindicanda,  273  B'.  —  Vocantur 
EcclesifT  mcenia,  6'1  D,  oculi,  311 B',  labia, 
370C;  comparantur  mammis,  36nG'.  moni- 
libus,  gemmis,  auro,  3fl8B;  dicuntur  capilli, 
dentes,  etc,  364 G,  370 A.  —  An  possint  li- 
cite  suo  officio  delcctari,  486 A.  —  Eorum 
peccata  sunt,  ceteris  paribus.graviora,  487B, 
et  strictius  a  ccElesti  Judice  punientur,  386C, 
quare,  487B.  Duplici  praemio  coronabuntur 
sancti  prselati,  437  B'. 

Praelato  a  subditis  honor  tribuendns  est, 
162  G.  —  Contra  praelatos,  etiam  iniquos, 
non  murmurandum,  ne  in  corde  quidem, 
277  C';  sed  accusandi  sunt  coram  superiori- 
bus  illorum,  277  C.  Prfplatum  rebellione  vel 
negligentia  affligere,  pessimum  est,  130D.-- 
Possunt  prselati  a  subditis  accipere  necessa- 
ria  ad  victum,  171  B'. 

PR/ESENTIA  Dei,  quomodo  custodienda,  25 C, 
238  A',  solitario  valde  utilis  est,  39  A',  et  fre- 
num  peccatori,  42 A',  237 D,  238B'.  —  Qua- 
liter  Deus  in  rebus  et  in  homine  sit  prfe- 
sens,  59 A',  238 A.  In  coelo  prsesens  est  spe- 
ciali  modo,  237 D',  238 A. 

PR/ESUMPTIO.  qua  ratione  vLtanda  sit,264A.- 
De  nostrisviribus  non  pr8esumendum,357D'. 

PRIMITI/E.  Optima  Deo  ofTerre  oportebat,  261). 

—  Cf.  Decimae. 

PRIMOGENITUS.  Caides  primogenitorum  .Egy- 
ptiorum  describitur,  5541).  —  K  quo  facta 
sit,  557 D'.  —  Quantum  terrorem  /Egyptiis 
incusserit,  554  C. 

PRINCEPS.  Pluralitas  principum  mala,  172D. 

—  Principem,  ut  legem  vivam,  115A,  et  vi- 
carium  Dei,  486 D,  dedecet  crudelitas,  175B, 
gula,  276  G,  A',  mendacium,  115  A,  178 D.  — 
Principes  mali  ob  peccata  populorum  susci- 
tantur,  273B';  eos  non  licet  occidere,  119D'. 

—  Quomodo  scdendum  in  mensa  principis, 
147D.  —  Filia  principis,  id  est  Dei,  recte 
vocatur  Ecclesia,  417  B,  anima,  422  A,  et 
B.  Virgo,  426 B.  —  Cf.  Rex. 

PROCLUS.  Vide  Platonici  auctores. 

PROMISSIO.  Qui  sint  justse  promissionis  co- 
mites,  82A.  —  Promissionem  injustam  non 
licet  adimplere,  239 C.  —  Cf.  Votum. 

PROPHET/E  populum  Israel  dirigebant  et  do- 
cebant,  179  (].  —  Frequenter,  Deo  revelante, 
cogitationes  gentilium  noverunt,  467 B'.  — 
Quare  praeteritum  pro  praesenti  ponant, 
183  G. 


PROPUGNAGULA,  qui<l  ad  lilteram.  366 C,  ct 
mystice,  435 B',  442 B,  446  A. 

PROSPER  (S.)  Aquitanus,  citatur,  129A'.  (Migne 
Patrol.  lat.  tom.  51.) 

PROSPERITAS.  Per  eam  nos  Deus  aliquando 
attrahit,  15  D.  —  Prosperitas  temporalis 
commune  sed  non  principale  praemium 
erat  justorum  V.  L.,  23B'.  —  Occasio  pec- 
candi  est,  137  A^',  saltem  stultis,  16  C,  et 
impiis,  16D'.  —  Prosperitas  peccatoris,  pe- 
riculosissima,  17  A. 

PROVERBIUM  idem  est  ac  parabola,  7D.  — 
Libcr  Proverbiorum,  quid  contincat,  5A,  A', 
7A' ;  quibusnam  conveniat,  5B',  145D' ;  a 
quo  conscriptus  sit  et  editus,  6D,C';  quo- 
modo  translatus  dicatur,  61),  C.  Cur  liber 
Parabolarum  vocetur,  7B,  D.  —  Proverbia 
Senecae  (opus  e  Senecse  et  Publilii  Syri  cx- 
cerptis  compactum)  s«pissime  allegantur, 
19  C,  21 B,  24  A',  etc.  —  Item  Proverbia  Gy- 
rilli.  Vide  Gyrillus. 

PROVIDENTIA  Greatoris,  in  suis  effectibus 
mirabilis,  30B',  per  alteram  vitam  justifi- 
catur,  77  C.  In  ea  confidendum  est,  73  A.  — 
Sortes  disponit,  112B' ;  pertingit  usque  ad 
terrena  determinate  cognoscenda,  etiam  vi- 
tia  et  privativa,  97B',  443 B.  —  Magis  aut 
minus  specialis  est  circa  aliquos,  487  D'. 
Curat  de  inanimatis  ac  irrationalibus,  499A', 
specialiter  tamen  de  rationalibus  creaturis, 
526 A,  pr^sertim  de  electis,  487 D',  526 A,  de 
miseris,  102 D,  de  regibus,  137D'.  —  Pro- 
videntia  in  Deo  nullam  sollicitudinem  in- 
quietam  parit,  487  C.  —  An  illi  derogetur 
per  prosperitatem  impiorum  et  adversitates 
justorum,  253  A',  263  A,  264  C.  Quomodo 
occasio  fiat  vitiorum,  264  C.  —  Exercetur 
a  Deo  per  praesidentes  etiam  vitiosos  vel  in- 
fideles,  486  C.  —  Quomodo  Deus  inferiora 
ct  homines  regat,  4990'.  An  aliqua  per  se 
ipsum  agat  in  rebus,  499 C.  In  multis  Dcus 
per  causas  secundas  exsequitur  suam  pro- 
videntiam,  499 D'.  —  In  ordine  ad  Dci  pro- 
videntiam  cuncta  congruentissime  dispo- 
nimtur,  500A.  Meliores  ex  philosophis  Pro- 
videntiam  ex  ordine  mundi  agnoverunf, 
499A'.  Plotinus  Platonicus  de  ejus  univer- 
salitate  bene  disseruit,  499 B'.  —  Providentia 
humana  valde  incerta  est,  508  C. 

PROXIMUS  non  nimis  frequenfer  visitandus 
esf,  quare,  159 C.  —  Pro  ejus  salute  oran- 
dum,439B;  sic  enim  Deus  quasi  reficitur, 
440.\.  —   Proximum    despicere,    peccatuni 


6i4 


I.NDKX   A.NALYTICUS 


est,  94  A.  —  Quomodo  proxitni  Deo  efficia- 
mur,  489B'. 

PRUDENTL\,  quid  sit,  18 B',  220  C.  et  quam 
necessaria,  18  C,  maxime  judici,  17oC.  — 
In  Deo,  idem  est  ac  sapientia,  30B  ;  in  ho- 
mine,  conncxa  est  sapientiae,  69 C,  IIOD', 
a  qua  non  separatur,  9fi  A'.  —  A  Deo  manat, 
55B',  et  non  nisi  virtuosis  veniciter  inest, 
63 A,  453 B.  —  Virtutum  auriga,  28 D,  et  mo- 
deratrix,  339  .V,  eas  in  vitia  degenerare  non 
sinit,  35 .\'.  Per  hanc  homo  iniquas  vitat 
actiones,  21 C,  et  vitia  carnis,  21C';  discit 
lahia  moderari,  69B,  73  D'.  adversa  et  cor- 
reptionem  suscipere,  95(',',  lloC;  in  hono 
stahilitur,  38  C,  D,  502 B;  corda  proximnrum 
introspicit,  170B,et  dignus  fit  qui  aliis  prfe- 
ponatur,  28 D.  —  Apte  disponit  media  ad  fi- 
nem,  94B',  quia  circa  media  proprie  versa- 
tur,  101 B';  regna  rohorat,  151 D';  in  hello, 
praestat  corporali  fortitudini,  135B.  —  Sim- 
plicitate  decoranda  est,  93 B'.  —  .\nima  ad 
eam  se  disponit,  34  C,  per  humilitatem, 
ISC,  orationcm,  19.\,  dociiitatem,  88D,  et 
per  studium  et  experientiam  in  ea  proficit, 
34 D. —  Prudenfia  carnis,  quid,  181  C.  Fallax 
est,  24 D',  ct  infirma.  142 A'.  —  Cf.  .Sapientia. 

PRUN.\.  Congerere  prunas  super  caput  ini- 
mici,  quid,  160 A'. 

PTOLEM.CTS  (Phiiadeiphus).  rex  /Egypli.  e 
Scriplura  unum  Deum  colcre  didiceraf, 
553  A. 

PUER.  Ex  pueri  studiis  conjici  potest  de  cjus 
futura  vita,  133  D'. —  Quomodo  educandi  siiif 
pueri,  129 C.  —  Incxpcrti  sunt  ef  impru- 
denles,  276C.  Vitia  eonim  in  mullis  seni- 
bus  reperiunlur,  244  C.  —  Pueri  in  solo 
peccato  originali  decedcnles,  qualem  poe- 
nam  sustinciint,  233 A'.  —  Fidcles  ef  scrvi 
Dei  piicri  nominanlur  in  Scripfuris,  134.\. 

PULCHBITIDO  omnis  a  Deo  delluit,  311  C,  cu- 
jus  substantialom  pulchritudinem  |iarfici- 
pant  creafura\3S2l).  —  Tofi Triiiilati  convenil 
piilcliriluilo  suhsfantialis,  500.\',  sed  Vcrho 
appropriatur,  quarc,  311  D',  500 .\'.  —  (Juac- 
nam  ad  hominis  pulchriludincm  requiran- 
tiir,  382B'.  — Suavitas  et  rcfcctio  esl  oculis, 
414A'.  Freqiienfius  rcprohis  dafiir  qiiaiii 
electis.  111. \'.  —  (Juanfa  piilchriliKio  Chri- 
sti,  311 C,  B.  Virginis,  .327D,  .380B,  .382(1, 
4141),  Ecclcsinp.  31 IB,  .3631),  .3(;7B',  403C, 
et  anima?  virliios.p,  .320B,  .3741),  410A'. 

PUIMLLA   ociili,    quid   sif,   51  (^.  —   Sedes  csl 
luminis  visualis  ct  vis  visivse,  284  C. 


PURG.\T0R1UM  quandoque  infernus  appella- 
tur,  267  C.  In  parte  superiori  inferni  esse 
creditur,  267  C.  —  Quales  sint  poenae  pur- 
gatorii,  247 B.  —  Animae  in  eo  exsistentes, 
in  caritate  sunt,  483  A,  et  certae  de  adeptio- 
ne  salutis,  468.\',  476B;  refrigerium  ex  suf- 
fragiis  vivorum  accipiunt,  476  C;  vehementer 
ad  gloriam  adspirant,  483 .\.  Pie  creditureas 
ah  angelis  consolari,  476C. 

PURIT.\S,  seu  pudicitia,  est  in  voluntate  ani- 
mi,  473  C.  —  Decorem  addit  etiam  corpori, 
474  C.  —  .\h  incontinentihus  ipsis  frequenter 
laudatur,  474 D.  —  Eleganter  a  S.  Cypriano 
cnmmcndatiir,  474  C. 

PURPURA  quid  mystice  designet,198D',427D'. 
—  Ciir  purpiira^  conferantur  comae  Sponsae, 
419  C.  4241)'.  4271)'. 

PUT.VTIO.  Tempus  putationis,  quid  sit,  335 B', 
342  D,  348  A. 


Q 


QU.\DRIG.E  .\minadah,  quid  ad  litteram , 
iOlC,  et  mystice,  407 D'.  —  Quomodo  con- 
fiirhaverint  animam  Sponsae,  408 B,  413 C, 
416A'.  —  Cf.  Aminadab. 


R 


RABANUS  i.Maiirus),  episc.  Mogunfinus.  cita- 
tiir,  i:>-2.  4.551).  4!)1C'.  (Migne  Palrol.  lat. 
tom.  107-112.) 

RADIX  jusforiim  est  fides  vel  caritas,  78D, 
80  B'  ;  radix  confcin|dafionis,  donum  sn- 
picntiae,  .i72D';  radix  immortalilafis,  omne 
opus  honum,  538 D'. 

RAPINA  gravior  est  furto.  139 C. 

BAPTUS  animam  clevaf  in  ohjecliim  increa- 
tum,  tofaiiique  in  ahyssum  liicis  ahsori)cf, 
.340 A'.  —  In  raptu,  amoris  ccstatici  vchc- 
mciitia.  fit  gravis  allliclio  corporis,  3.32 A. 

RATIO  vitiis  obsciirala  pcrvcrse  judicat,  81  A, 
•14 C.  —  Cf.  Inlellccliis.  Mcns. 

B.\TION.\LE.  ornamcnlum  summi  sacerdotis, 
prcliosis  lapidibiis  distinctiim,  557 .\,  cur  sic 
iioinincliir,  .5.56 D'. 

BAVMUNDUS  (Marliniis)  fralcr,  Ord.  Prjrd.. 
aiictor  IMigionis  fidei,  allegatiir,  .521). 

BECLINATORIUM  llironi  Salomonis,  qiiid, 
.3.'i4C.  .3.'i9B,  3(;2I). 

BECTITUDO  in  verbis  Dco  placcf,  109A'.  cf 
hoiiiinibus,  15(i.\.  —  Qiiomodo  Deus  croa- 
vcrit   hominem  reclum,   2.57 A',   e(    grossus 


INDEX    A.NALVTICUS 


615 


ejus  rectos  faciat,  39 A.  Quid  sii  via  recfa, 
21 C.  181 A.  —  Recti,  id  est  Justi,  302  AM41 A, 
soli  vere  Deum  diligunt,  316  A'.  Quo  sensu 
habitent  in  terra,  22 D.  —  Cf.  Justus. 

REGIMEN  monarchicum  optimum  videtur, 
172  A'. 

REGINA.  Sexaginta  Salomonis  reginae,  quid 
significent,  40oA',  406B',  411 G',  415D.  — 
Cf.  Rex. 

REGNA  stabiliuntur  justitia,  96 A',  1090,15813, 
177B,  178 B',  prudentia,  151 D',  clcmentia, 
136D',  virtute,  276 D,  et  sobrietate,  276A' ; 
corruunt  peccato,  96 B',  rectorum  imperitia, 
276B,  ingluvie,  276  C,  tyrannide,  175  B,  im- 
pietate,  177B,  et  negligenfia,  179B. —  Regna 
sine  justitia  magna  latrocinia  sunt,  109  A'. 

RELIGIO  catholica  ssepe  ab  impiis  veneratio- 
nem  obtinet,  1081),  illosque  ad  se  convertit, 
108  A'.  —  Fervida  desideria  delineantur  ho- 
rum  qui  religionem  intrare,  aut  perfectioni 
studere  cupiunt,  442B'. 

Religiosi  prsecipuam  firmitatem  consc- 
quuntur  ex  congregatione,  124  C.  —  Eorum 
instabilitas  acriter  reprebenditur,  168  D.  — 
Per  caritatem  sedificationemque  mutuam  se 
adjuvent,  235  C.  Qualiter  pro  saecularibus 
orare  debeant,  439 B'.  Veri  religiosi,  virtu- 
lum  suarum  odore,  animabus  aliorum  me- 
dentur,  403  C.  —  Visi  sunt  a  quodam  Sancto 
aureos  torques  portare,  308  C.  Per  vicos  fi- 
gurantur,  350 D'.  —  Religiosi,  terapore  au- 
ctoris,  valde  erant  deformati,  351 A. 

REMEDIUM  nullum  est  contra  mortem  cor- 
poralem,  460B'.  —  Multa  remedia  contra 
morbos  a  Deo  concessa  sunt,  460 B'. 

REPROBATIO.  Ejus  probabile  signum  est  ob- 
duratio  hominis  in  peccato,  2,52  C.  —  Quid- 
nam  pro  tali  agendum,  252 C. 

Reprobi,  quantum  ad  animas,  in  infer- 
num  dejiciuntur,  265B.  —  Cur  Deus  illos 
creaverit,  247  C.  —  In  inferno  non  est  sa- 
pientia,  267  C.  An  nihil  omnino  reprobi 
sciant,265B',  267 C;  quid  considerent,482B'; 
an  rationis  usus  eis  auferatur  suppliciorum 
vehementia,  267  D.  Deum  oderunt,  ejus  glo- 
ria?  invident,  rebus  caducis  frui  cupiunt, 
279  C.  —  A  corpore  Ecclesiae  abscisi  sunt, 
266  A.  Per  suffragia  non  juvantur,  266B.  Non 
merentur,  267  C.  Non  valent  poenitere,  279  C, 
460  D',  nisi  serviliter,  480  C;  nec  unquam 
da?monum  manus  evadent,  460 D', —  Par- 
ticipes  fiunt  pcenarum  eorum  quos  per  sua 
exempla  ad  peccatum  incitaverunt,  512 D. 


Citra  condignum  puniuntur,  522  C,  527 A. 
Sunt  magis  vel  minus  reprobi,  487 D'.  — 
Reprobi,  in  hac  vita,  instinctu  divino  et 
per  angelorum  custodiam,  a  multis  vitiis 
retrahuntur,  527  A. 

REUS  mortis,  an  peccet,  suum  crimen  judici 
negando,  459A'. 

REVEL.mO.  Quid  sil  revelare  Deo  opera,106D'. 

—  Secreta  propria  non  nisi  fidelissimo  ami- 
co  revelare  expedit,  158D';  aliena,  nemini, 
74A. 

REX  paternam  auctoritatem  in  subditos  habct, 
34  C ;  qui  suam  voluntatem  sequitur  et  non 
rationem,  tyrannus  est,  109D.  Tyrannis  de- 
scribitur  et  reprobatur,  175  B.  Rex  etiam 
injustus  percutiendus  non  est  a  subditis, 
119D'.  —  Rex  honoratur  per  virtutem  ac 
multitudinem  subditorum,  95D,  A'.  Debet 
justitiam  clementia  temperare,  175  C,  pro 
futuris  ex  praeterito  et  praesenti  providere, 
236B.  —  Rex  illitteratus  est  quasi  asinus 
coronatus,  490 D.  —  De  regibus  specialem 
curam  habet  providentia  Dei,  137 D'.  — 
Quare  Deus  sinat  populos  per  malos  reges 
opprimi,  273 B'.  —  Rex  Israel  Deuteronomii 
librum  sibi  describere  tenebatur,  108D'.  — 
Quilibet  homo  recte  dicitur  rex,  191 B.  — 
Cf  Regna. 

RICHARDUS  de  Mediavilla  (de  Middletown), 
Ordin.  Min.  theologus,  252A'. 

RISUS,  qualis  esse  debeat,  249B.  —  Risus  im- 
piorum  in  dolorem  desinit,92A',  quare,  221C. 

—  Quo  sensu  rideat  Deus  in  interitu  malo- 
rum,  15B'. 

ROBOAM,  i"'  rex  .Tuda,  filius  Salomonis,  quot 

Jiberos  genuerit,  243 B'. 
ROMANI  semper  ambitiosi  fuerunt,  86  C. 
ROS,  quid  sit  ad  litteram,  30 A',  et  mystice 

30 D'.   —  Caput  Christi,   cur   rore    plenum 

dicatur,  .388A,  .395D',  4001)'. 
ROTA.  Sic  vocatur  caput  hominis,  286 B'. 
RUBOR.  Cur  Sponsus  dicatur  candidus  et  ru- 

bicundus,  391 B,  398  C. 


SACERDOS.  Quaenam  sint  ejus  arma,  555 C. 
—  Vestes  sacerdotum  V.  L.  quid  significa- 
rent,  556  C,  557  D. 

SACRAMENTA  ecclesiaslica  sunt  gratiarum 
contentiva,  quae  ex  Christi  latere  emanasse 
dicuntur,  299B.  —  Per  ea,  quotidie  renovatur 
et  ornatur  Ecclesia,  302  C  ;  valde  cooperan- 


m 


INDEX   ANALYTICUS 


tur  ad  expedilius  iterad  patriam  agendum, 
354 B'.  —  An  suam  virtutem  indeficienter 
conservent,  373 D'. 

SACRIFICIA  novcE  legis,  quomodo  Deo  accepta 
sint,  99B.  —  Sacrificia  veleris  legis  non  ex 
opere  operato  accepta  erant,  99 A,  108B, 
d38B'. 

SADDUC^I,  animae.  immortalitatem  et  futu- 
rum  judicium  negabant,  464D. 

S.ECULUM,  id  est  mundus,  Crealorem  esse 
prohat,  531 A'. —  Saecularis  potestas  spiri- 
tuali  inferior  est,  486  B,  et  ab  ea  dirigi  de- 
bet,  486 C.  —  Principes  s<Teculares  Dei  simt 
ministri  et  vicarii.  486 D. 

SALOMON.  QufB  sint  varia  ejus  nomina,  5A, 
61)'.  —  «  Salomon  »,  quomodo  interprete- 
tur,  5A.  —  Vocatur  etiam  Congregans,  Fi- 
lius  vomens,  181 R,  Lamuel,  192 R.  .\n  uni- 
cus  niius  fuerit  Retbsal)ee,  34 C.  —  Adhuc 
puer  electus,  34  C,  quomodo  a  David  in- 
structus  fuerit,  35 R,  sapientiam  ac  scien- 
tiam  acquisierit,  '\,  4,  492 R',  et  quantam, 
219D'.  An  eam  post  peccatum  suum  reti- 
nuerit,  222  A'.  Quantam  de  naturalibus  sci- 
entiam  habuerit,219D',  189R,  495A.  Quaiiter 
hominutn    cogit;itionos    cognovorit,    49.')  D'. 

—  Rrfpvidit  in  spiritu  Incarnationem,  204R, 
ct  omnia  mystoria  Christi,  291  in  fine.  — 
Operum  ejus  argumentum  generale,  5A,  A', 
et  partitio  philosophioa  datur,  5C,  .\'.  Nnn 
videtur  libri  Sapientia^  auftor  fuisso,  451. 
Ganticum  in  sua  juventute  scripsit,  405 D. 
Quoluplicitor  de  Sapientia  tractot  iii  11- 
bris  Proverbiorum.  Sapiontifp  et  Kcclosiastap, 
1451)',  211A.  Raraiiolas  suas  ore  protulil, 
quas  servi  collegorunt,  157 C.  —  Qunt  uxn- 
res  et  concubinas  habuerif,  405 C.  An  voro 
popnitucrit,  I82.\.C'.  —  Tripli.-it.-r  fuil  fi- 
gura  Christi,  6R.  Quid  ejus  polles,  3(12D'. 
lectulum,  352  ir.  X,H.V.  .361  C,  fcrculum, 
353 C,  3.581)',  362A,  diadema.  3o5B,  363 A', 
despnnsatin,  ;{,)5D  —  f.'/'.  Canlicum,  Eccie- 
siastes,  Rrnverbia. 

SALT.\TI()  moderata  in  nuptiis  admilti  solct, 
227 A.  —  Non  esl  sine  pcriculis,  227 A. 

S,\LIIS  a  Deo  solo  cst,  543 D,  ct  prn>senlem  vi- 
tam  dogontibus  in  inihoationo  adost,  20R. 

—  Non  potest  sine  carilato  et  dono  sapion- 
li.T  obtineri,  59C. —  Semel  adcpta,  in  Rea- 
lis  deficere  noquit,  469 C. 

S.\NCTI  mulli,  sicut  R.  P.iulus,  dissnlvi  et  esse 
cum  Christn  desidoraverunl,  .f2.{I)'.  —  (]nn- 
tra  daemones  fidc  et  caritate  se   muniunt. 


333 D'.  —  (Jualiter  quidam  Sancti  de  suis 
persecutoribus  ultionem  expetant,  477  C. 
Sancti  omnes  mutuo  sibi  merita  sua  com- 
municant.443C.et  se  invicem  juvant, 333C'. 
Per  eos  Ecclesia  plurimos  homines  conver- 
tit,  372B.  —  Acumine  sui  ingenii,  ope  Spi- 
ritus  Sancti.verum  a  falso  discernunt,  333. \'. 
Quidam  Sancti,  in  hac  vita,  Deum  per  spe- 
oiem  vidisse  creduntur,  380  C.  —  Qun  pactn 
de  unnquoque  Sancln  cantetur  :  Non  est 
invcntus  similis  illi,  412A. 

SANGUIS,  quomodo  producatur,  428B'.  —  Qui 
effuderit  sanguinem.sanguis  cjus  elTundotur, 
quomodo,  12  C.  —  Quid  sit  anima>  sangui- 
nem  calumniari,  175 D. 

SANGULSUGA  et  filia^  sanguisug?e,quid,  187B'. 

S.\N1B,  quomodo  interpretetur.  368 R';  quid 
mystice,  368 C,  378B.  —  Quo  sensu  de  ver- 
tioe  Sanir  cnrnnetur  Spnnsa,  369.\,  378A, 
.384 ir.  —  Cf.  Hermon. 

SANITAS,  quid  sit,  82B. 

SAPIENTES,  parabolis  utuntur,  9D ;  avibus 
onmparantur,  121)'.  —  In  verbis  mndei-ati 
ct  parci,94D,  diligenter  audiendi  sunt,  8A', 
9C.  —  Cnnsilia  ipsi  audiunt,  81  B  ;  infnr- 
matinnom  quaMMint.  lOOA  ;  Don  et  siiperi,o- 
ribus  obcdiunt,  67  D.  —  Non  spernunt  mn- 
dica,  88 B.  —  Suam  sapientiam  non  jactant, 
68.\',  eam  lamen  in  tempore  opportuno  cx 
caritafo  oslondunt.  6SA'.  —  Non  alios,  etiam 
poociitnres,  siiporbo  despioiunt,  73  D'. —  Tem- 
pnris  opporfunitafeni  observant,  260A,  et 
tempiis  judicii  pensanl,  259 D*.  —  Bonam 
famam  ef  honnrem  habent,  34 B,  67B.  Eos 
pr.Tosse  decet.  77 .\.  Qualiter  lingua  eorum 
s.initas  sit,  HiW. 

S.\1MENT1.\  est  divinnrum  sapida  nofilia, 
471. \'.  2.j(;B:  qunfuplox  sit,  .3.  4.  2.o2C,  451. 
Sapiontia  natiiralis.  qiiid  et  quotuplex,  4. 
.lustis  et  impiis  communis,  i90C'.  455.\',  in 
Salomono  maxima  fuit,4;  in  .\damo  el  .\ri- 
stofele.  quaiita,  4.  —  Sapientia  quspdam 
scholastira  pnlest  naturaliter  aoqiiiri,  4.')5.\', 
4.  —  Sapionli.i  ul  gratia  grafis  data,  qiiid 
sit,  3.  Cum  peccatn  morfali  essc  pofest, 
490C.  Quibusniim  insit,  ."{ ;  quomodo  com- 
pari'tiir.  3.  19  R'.  —  Sapiontia  ut  dnnum, 
qiiid,  .3.  Caritali  insopiirabililor  est  iinnexa,.3. 
.f89D',  itom  priidonlia>.  96A',  110D',  et  ju- 
stifias  4.")3.\.  aliis(]ue  dnnis  ao  virtutibus  in- 
fusis,  49;{.\'.  —  (Jiianta  fuorif  iii  Salnmnno, 
iii  .Moyse,  efc,  3.  —  \  Don  immediate  d.i- 
tiir.  I9R',  et  iib  eo  petcnda  esl,  sed  ex  libris 


INDEX   ANALYTICUS 


617 


et  a  doctoribus  exquirenda,  20B.  —  Pra?- 
stantior  est  omni  naturali  cruditione,3781)'. 
Quantum  sit  bonum,  489C'.  Mnnet  in  pa- 
tria,  489  D'.  —  Sapientia  diligenti  studio  cst 
quaerenda,  8D',  9C.  Desiderare  eam  jam 
ejus  initium  est,  489  D,  itemque  limere 
Dominum,  9B',  C,  et  exhortationes  liben- 
ter  audire,  .'53 D.  Ad  eam  acquirendain  re- 
quiritur  humilitas,  18  D',  19  C,  et  oratio  as- 
sidua,  19  A.  —  Laudatur  sapientia,  IIOB  : 
quanta  bona  afTerat,  18  G;  parit  scicntiain 
Dei,  19A',  et  timorem  filialem,  19D;  homi- 
nem  ad  intuitum  Dei  elevat,  490 A.  Prsechi- 
rissima  est  inter  dona,  498B',  490A,  et  su- 
per  omni  hono  pretiosissima,  54 D.  —  Deo 
tota  est  adscribenda,  23  C,  56 A.  Ejus  fontes 
sunt  Christus  et  Apostoli,  121 A' ;  fructus  et 
actus  cjus,  contemplatio,  rjGC,  472  D'.  In 
actu  sapientise  beatitudo  nostra  constitui- 
tur,  431.  —  Quaenam  sint  ejus  signa,  119D. 
An  possit  homo  certo  scire  se  eam  possidere, 
164 D,  aut  saltem  probabiliter,  489  D'.  —  Lu- 
men  ejus  incorruptibile  et  inexstinguibile 
est,  493  D. 

Observantia  sapientise,  quanta  conferat, 
512A'.  Vitam  gratia?  reficit  et  conservat, 
29B';  dat  temperantiam,  31 B,  humilitatem, 
181B',  docilitatem,  21 A  ;  hominem  facit  or- 
dinatum,  constantem,  493  A',  discretum, 
494 D.  Intellectum  et  voluntatem  roborat, 
152 D.  In  vultu  et  gestu  apparet,  258 B.  — 
Sapientia?  via-,  quid,  29 B,  I).  Quanto  plus 
profecimus  in  ea,  tanto  limpidius  cognosci- 
mus  eminentiam  ejus,  256  B.  Medium  est 
pertingendi  ad  felicitatem,  490 C.  —  Donum 
sapientiee  hominem  farit  ronsiliarium  Dei, 
35B',  qui  in  hac  vita  eum  honorat,  35B', 
et  in  patria  coronat,  33  C.  In  quibus  homi- 
nibus  adsit,  54 C;  an  cum  peccato  mortali 
permaneat,  493  D.  —  Summa  sapientia  est 
Deo  obedire,  173B;  qua^nam  consummata, 
182  G.  Gum  religiosa  paupertate  optima  est, 
251  C. —  Sapientia  salutaris  extra  Ecclesiam 
non  invcnitur,  91  G.  Qaaliter  aliis  commu- 
nicanda  sit,  41  C.  Sapientia,  seu  sacra  doctri- 
na,  quomodo  tripliciter  describatur,  143  C. 
—  Sapientia  Ecclesiam  sdiflcat,  151  D',  et 
omnem  politiam,  152 A.  Prudentiam  parit, 
etiam  in  humanis  rebus,  69 D'.  —  PriPcipue 
valet  in  bello,  152  C,  503  B'.  Fortitudine 
praestantior  est,  269 A.  —  Quicumque  sapien- 
tise  donum  non  habet,  vitium  habet  contra- 
rium,    498  A'.    Sapientia    carnis,    quid    sit. 


181  C.  Sapientia  informis  et  acquisita  cum 
vitiis  esse  potest,  236 B. 

Sapientia  increata,  absolute  accepta,  divi- 
na  cssentia  est  29D',  tribus  Personis  com- 
munis,  451.  —  Relative  dicitur  de  Filio  Dei, 
29 D'.  Genita,  non  crcata,  a  Patre  procedit, 
451.  —  Sapientia  Dei  idem  est  ac  ejus  pru- 
dentia,  30B.  —  Ejus  dextera  ct  sinistra, 
quid,  28D'.  yEterna  est,  499B,  vapor  Dei 
dicitur,  497 A',  actus  purus,  lumen  incir- 
cumscriptil)ile,  497 A'.  —  Est  ars  omnium 
productiva,  49GA,  creatrix,  501  A',  exempla- 
ribus  idealibusque  rerum  rationibus  plena, 
498A;  omnium  causa  exemplaris  et  effe- 
ctiva,  301 B',  omnium  pcrfectiones  confi- 
nens,  501 A'.  Qualiter  in  rebus  creatis  rclu- 
ceat,  305B,  et  luce  sit  prior,  498  C.  —  Ubi- 
que  prsesens,  omnia  penetrat,  499A;  in  ccelo 
tamen  est  speciali  modo,  507 B'.  Omnia  gu- 
bernat  sapienter,  49!)  B,  secundum  unius- 
cujusque  naturam,  499  G.  Conciliis  generali- 
bus  adest,  54 B'.  —  Sponsa  vel  Sponsus 
appellatur,  500  G.  Pulchriludo  ei  appropria- 
tur,  300A'.  —  Quomodo  invisibiliter  mitta- 
tur,  307B'.  Qua-renda  est,  22C';  tanquam 
principale  caritatis  objectum  diligenda  est, 
490B.  Farit  hominem  securum,  490A.  — 
Ab  illa  primi  parentes  posterique  eorum 
electi   illuminati   sunt,  510.\.'.  Cf.  Ghristus. 

Liber  Sapienti»   quare    sic  vocetur,   431. 

—  Non  cst  in  canone,  358 B'.  An  argumen- 
tum  ex  ilio  sumptum,  apud  Catholicos  va- 
leat,  538 IV.  —  JudfBi  illum  Philoni  adscri- 
bunt,  451  in  fine.  Ex  verbis  sententiisque 
Salomonis  compilatus  essc  creditur,  452. 

S.VPPIIIRUS,  lapis  pretiosus  a-therei  seu  coe- 

lestis  coloris,  393  C. 
S.XRRACENI.   Ab  eis  Ghristiani   propter  pec- 

cata  sua  afflicti  sunt,  96 B'. 
SCANDALUM  pra^Iatorum  quot  damnationibus 

dignum  sit,  261  D,  274D. —  Impii  ex  prospe- 

ritate  stultorum  scandalum  accipiunt,  16 D'. 

—  Imperfecti  facile  scandaliznntur,  146  D'. 
SCIENTIA  est   cognitio  rei  per  causas,  2.^)61). 

An  majorem  certitudinem  habeat  quam  fi- 
des,  260  G.  —  Quotuplex  sit,  270 A'.  —  Sci- 
entia  infusa  non  habet  falsitatem  admixtam, 
495B.  —  Parva  est  hominis  scientia  dc  prs- 
teritis,  275 B',  de  futuris  nulla.  273  C.  — 
Scientia  frequenter  inflat,  220B',  quosnam, 
152 .\'.  Scieutia  parva,  cum  humilitate.  me- 
lior  est  quam   grandis  cum  vanitate,  79B'. 

—  Scicntia  pretiosa  est,  34D,  licet  niultimo- 


618 


INDEX    ANALYTICUS 


dls  afflictiva,qualiter,  220  B'.  Quaenam  scien- 
tia  necessaria  sit,60A', 246 A. 4831).  Plurima 
expedil  ignorare  magis  quam  scire,  2i4D', 
24.") D'.  —  Per  informationcm  magistrorum 
acquiritur,.78A  ;  aliis  communicanda  est, 
41  C.  An  scientiam  suam  celare  liceat,  83A. 
Donum  scientia?,  necessarium  est,  69A', 
ct  omni  eruditione  natiirali  pr.Tstantius, 
378D'.  Quibusnam  a  Spirilu  Sancto  infun- 
datur,  78  A.  —  Scientia  spiritualis,  quid 
sit,  126  D.  —  Scientia  Sanctorum,  qua>, 
182  C.  —  Scientia  Doi,  fructus  est  sapien- 
tia>,  19.\'.  Quomodo  ad  illam  pervcniatur. 
19ir. 

Divina  scientia,  quomodo  circa  virtuosa 
et  vitiosa  se  liabeat,  38  D'.  —  Deus  noniina 
omnium  hominum  nasciturorum  pr.Tcogno- 
scil,  24.') .\.  Deo  propria  est  futurorum  pra^- 
scientia,  246A'.  —  Cf.  Deus. 

SCINTILL.V.  neatoium  agilitas  scintilhT  com- 
paratur,  47015'. 

SCOirS  (Dunsj,  Doctor  subtilis,  Urd.  Min. 
theologus,  21715. 

SCHIPITMA  satra  cst  tanquain  radius  in- 
crcala'  veritatis,  I8.')i{',  divina  cst,  204A'. 
cunctis  aliis  scicntiis  prTstanlior,  20!{  C  ; 
nil  falsilatis  adiiiixtum  liabct,  r,k\\,  203 C, 
ct  omnia  bona  inchidil,  202 i).  —  Cibus  est 
oiiini  professii)ni  ct  «"tati  coiigriius.  370C'; 
mentem  si»l)rie  inebriat,  330 D.  Aiiiiii.is  iii- 
firmas  reficit,  202C',  et  consnlalur.  l(i!ll)". 
Est  quasi  sjieculuiii  pro  facie  noslra  inter- 
na,  IX.^iC.  Qiiarc  gladiiis  vocclur,  :C)2D'.  — 
Nos  inslruit  de  Crcatore,  .309D,  cujus  noli- 
tiam  ad  omiiia  regna  dcfcrl.  202D',  cl  ctiam 
de  crcaluris,  309ii.  —  Dnccl  qiialitcr  sil  vi- 
vcndum,  38R,  202 A  ;  excilat  ad  benc  opc- 
randum,  202  .\',  cl  ad  oinncm  virlutcm. 
l.')2C;  gratiis  dilat  202C.  203C,  ciistitatcin 
fovel,  20{.\,  203 A',  cl  lidclcs  ad  liimen  glo- 
v\;v  perducil,  203 A. 

Quomoilo  ail  iiitidligcntiam  Scriptura'  pcr- 
Vfiiialur,  I8,jD.  Cur  oiiscuiv  loqualur.  8C, 
l.)7D.    .Modcste  scrutanda  cst,  192 A,  2:^1). 

—  Quotuplcx  sit  cjus  scnsus,  14.')C.  Qualitcr 
cx]ioii('nda.  18.'')  A'.  Illam  doccre  valdc  mc- 
riloriuiii  csl,  2021)'.  —  Scnsiis  inysticus  in 
litlcra'  verilate  fuiidari  ilcbcl,  .''mSH'.  —  De 
Deo  frcqiientcr  more  humaiio  loquitur  Scri- 
ptiira,  (|iiarc,  4831)'. —  Moiis  csl  auclorilpiis 
Scriplura'  dc  sc  (]uasi  dc  alio  loijui,  28(ii>". 

—  .\pud  .Iuda'os.  omiics  libri  Scriptura'  oiii- 
nibus  Iradcbanlur,  paucis  cxceplis  parlibus. 


295  C.  —  Sub  nomine  mulicris  fortis  lauda- 
tur  sacra  Scriptura,  201  C  et  seq. 

SCRUT.VnO  judiciorum  Dei  quffnam  sit  li- 
cita,  161  D'. 

SF^CRETUM  alienum  revelare,  quale  peccatum, 
74 .\.  —  Nonnisi  amico  fldclissimo  proprium 
revelandum  est,  74R,  1581)'.  —  Secreta  ven- 
tris,  quid,  1.36 A',  137 R'. 

SEDES  judicialcm  potcstatem  significat,490B, 
493  .\,  vel  regalem,  .j08.\.  —  Quid  sedes 
Dei,  506  R' ;  cur  harum  adsistrix  dicatur  sa- 
pientia,  506  .\'.  —  Quomodo  sub  umbra 
Sponsi  sedcat  Ecclesia,  329  C,  anima,  339 D', 
vcl  R.  Virgo,  .345 A'. 

SEME.N.  Qualiter  se  habeat  in  formatione  fe- 
tus,  491  C.  D.  —  Mvstice,  semen  est  opus 
bonum,  75  C.  28 IC. 

SE.MIT.\  pro  operatione  vulgo  sumilur,  13.\', 
38C.  Quid  semitsp  justiliap,  20B',  84A',ju- 
dicii,  .561)',  119C,  vitap,  22 A,  40 R';  quid  se- 
mitT  Ecclesia^,  200A,  justorum,  .36C.  IIOD, 
inipiorum,  3615.  —  C.f.  Via. 

SENEC.\,  «  moralis  philosophus,  vir  pra^cla- 
riis  )),  193A.  —  .\IIegantur  ejus  Proverbia, 
19C.  21  R,  24A',  27  A',  clc,  iibri  dc  Copia 
verborum  scu  dc  Quatuor  virtulibus,  .381), 
192D'.  .502R,  de  Rcneficiis,  H6A',  el  Episto- 
la',  .39B',  93  A,  100 R". 

SENK(TUS  cx  se  vciicrabilis  cst,  47.'{C,  vitio 
aulcm  fit  aspcrnabilis.  47.'n).  —  Non  a^las 
corporis.  scd  iiicntis  matiiritas,  morumque 
probitas,  lionorem  merentiir,  47()I),  137.\. 
Scncx  manct  qualis  crat  in  juvcnliilc, 
I29(;',  I44R.  —  Quomodo  sensus  paiilatim 
dccidant,  284 C  et  scq.  —  Cur  scnes  siiit 
miscricordcs  cl  ad  compassionem  proni, 
1291)".  —  Parenlibus,  maxime  a^tate  prove- 
ctis.  subvenicndiim  csl,  149 C'. 

SE.NSUS.  in  Scriptiira.  saqic  intcllectum  dcsi- 
gnal,  .501. \'.  .509R,  vel  ralionis  judiciiim, 
477  .\,  509 C.  Qualcniis  Salomoni  datus  sit, 
492 R'.  —  Scnsiis  intcrni.  aii  possint  a  d.T- 
moiiibus  imimilari,  13.SR.  Scnsus  cxtcrui 
mcntcm  non  parum  impugnant,  317 C.  — 
Sciisitiva  pars  qiiasi  matcr  est  intellcctiva^, 
317  C.  —  Quid  sil  dc  Deo  iii  bonitate  scii- 
lire.  4.53 C.  —  Cf  lutcilcclus.  Mens. 

SKNTENTIA.  Qiiando  dc  propria  scntentia  Ijp- 
tari  liceat,  101 D'.  —  Uibcr  Sententiariim. 
VkIo  Pctriis  Lomb.irdus. 

SI",PKS.  l)issi[iarc  scpciii.quanlum  noccat,274.\. 

SERAIMON  ;ii)bas,  in  juvcntute  sua  gulosus 
fuit,  (UC.  (Cassiani  CoUat.  II.  \-xi.) 


1 


INDEX    ANALYTICUS 


619 


SERMO  opportune  depromendus  est,  102 B, 
119  D',  caritative,  97  C.  non  immoderate, 
238  C.  I),  non  pra^cipitantcr,  2371).  —  Omni 
sermoni  non  expedit  credere,  255 D.  —  Ser- 
mo  Dei,  scilicet  Christus,  102  C,  554 A',  vcl 
Scriptura,  157 C,  fidelium  est  clypeus,  185B, 
et  speculum,  185  C.  Quomodo  dicafur  igni- 
tus,  mc:,  et  potesfate  plenus,  259 G.  —  Cf. 
Lingua,  Scriptura,  Verbum. 

SERPENS  seneus,  curafionis  Heijraeorum  si- 
gnum,  non  causa  fuit,  543  C.  —  Mortcm 
Christi  crucifixi  pr?efiguravit,  543 A'.  —  My- 
stice,  serpens  figura  est  detractoris,  274D'. 

SERVI,  ad  dominationem  efevati,  sflepe  su- 
perbi  ac  sa^vi  evadunt,  128B,  189 A'.  —  Servi 
sobrie  nufriendi  sunt,  179  C,  et  quandoquo 
verberibus  erudiendi,  179 A';  atfamen,  illis 
compatiendum  est,  187A.  —  Spiritualiter, 
servus  peccatorem  signat,  189  D'. 

SICERA  remedium  est  contra  anims  corpo- 
risque  dolores,  193 D'. 

SIDERA,  sen  luminaria  coeli  et  orbes  coelestes, 
propfer  homines  condifa,  284 A,  ex  nihilo 
facta,  281 A,  incorruptibiha  sunf,  30B,  223B. 
—  Utrum  sint  animata,  215 B'.  —  Qualitcr 
in  elementorum  et  mixtorum  generationem 
et  gubernationem  influanf,  281 A,  530D.  In 
superioi*em  partem  animae  directe  non  agunt, 
530D. 

SIGNACULUM.  Quomodo  Christus  sit  signacu- 
lum  super  cor  Ecclesia^,  432  C,  433  D',  ani- 
ma^,  441 B,  et  B.  Virginis,  445 B'. 

SILENTIUM  inter  religiosas  observantias  prae- 
cipuum  locum  tenet,  125  C.  —  Nunquam  no- 
cet,  229.4,  et  stultis  ipsis  sapientia  reputa- 
tur,  120B. 

SIMILITUDO  concordiam  et  amorem  parit, 
375  C.  —  Ratio  est  unionis  et  complacentia^, 
425  .\'. 

SIMONIDES  poeta,  non  nisi  mortalia  bona 
quserenda  docebat,  223  D,  541 B.  Ab  .\risto- 
tele  reprobatur,  ibid. 

SIMPLICITAS,  justo  necessaria  est,  20 A'.  — 
Habet   connexam  veram  jusfitiam,  72 C. 

Simplices  a  Deo  diliguntur,  20  D,  illumi- 
nantur,  33A',  diriguntur,  72C;  legis  ejus 
observantia  conforfantur,  70  C;  ambulant 
confidenter,  671). 

SIMULATIO,  quantum  peccatum,  73 D.  —  Si- 
mulator  impatiente  deterior  cst,  93A'. 

SINDON,  quid  mystice,  199 D. 

SINGULARITAS  vitanda  esl,  67 A',  92D. 

SINISTRA,  in  Scripturis,  adversa  et  noxia  de- 


signaf,  272  C.  —  Sinistra  sapientia?  Dei,  quid 
sit,  28  D'.  —  Sinistra  seu  Isva  Sponsi,  quid, 
3321).  —  Cur  in  sinisfra  Dei  esse  dicatur 
gloria,  29A,  et  in  sinisfra  stulti,  cor  ejus, 
272 B.  —  Quid  sif  ad  sinistram  declinare, 
38  B'.  —  Cf.  Dextera,  La^va. 

SINUS.  Quid  sit  munus  de  sinu,  119 C,  vel  in 
siuu,  140B. 

SION  filiffi,  quid,  355B,  363B'.  —  Cf.  Jeru- 
salem. 

SOBHIETAS  in  vicfu,  mcntem  corpusque  et 
virfutes  ornat,  171  D'.  —  Commendafur, 
140  D',  241  D',  pra?sertim  pra^latis,  193  D, 
276  A'.  —  Cf  Gula. 

SOCRATES  philosophus  citatur,  541 A. 

SODALES  Sponsi,  quid,  305D,  B',  317D',  326A. 

SODOMA.  Terra  ejus  describitur,  511 B',  et 
frucfus,  511 B',  512 A. 

SOL  qualiter  calidus  dicatur,  131  .V.  —  Descri- 
l)unfur  motus  illius,  215 A.  Secundum  Pto- 
lemaeum,  in   medio   plancfarum  esf,  223A. 

—  An  sit  animatus,  215B'.  —  Causa  est  ge- 
nerationis  et  corruptionis  in  elemenfis  ct 
mixfis,  215 C,  530 D,  animafionis  et  vifa?  in 
animalibus,  215B',  530D.  Qualifer  genera- 
fioni  hominis  concurrat,  215B'.  —  Allego- 
rice,  sol  Chrisfum  significat,  216A,  281 C, 
481B;  quid  mefaphorice,  284C.  Quum  ipsi 
non  immerito  assimilefur  Sponsa,  4061)', 
412  C,  416  B,  quare  ab  eo  decolorafa  perhi- 
beatur,  303 B,  317 A,  325D.  —  Cf  Luna, 
Sidera. 

SOLITUDO  ad  devotionem  et  spiritualem  pro- 
fectum  necessaria  est,  139  C.  —  De  modo 
in  ca  virfuose  se  habendi,  39  A'. 

SOLLICITUDO,  quid  et  quofuplex,  72  C. 

SOMNIA  mulfos  errare  faciunf,  240D.  —  Non 
sunt  semper  deceptiva  et  spernenda,  240B'. 

SOMNUS,  quotuplex  sit,  45 A'.  —  Juxfa  na- 
tura'  necessitatem  sumendus  est,  45B'.  — 
Quandoque  a  diabolo  perfurbatur,  31 B'. 
Per  saturitatem  impeditur,  241 D'.  —  Qui- 
dam  in  somno  orant,  psallunt,  meditantur, 
31  C. 

SORS,  quid  et  quofuplex,  112!)'.  Rcmedium 
discordia^  esse  pofesf,  124 R'. 

SPECTACULA.  In  eis  oblectari  non  decet,  88 D'. 

SPES,  quid  sit,  et  unde  procedat,  68B',  466D'. 

—  In  Deo  solo  fanquam  in  principali  et 
finali  objecto  sperandum  est,  185 B,  cum 
timore  tamen,  24  C. 

SPINA,  in  Scripturis,varia  signat,  329C,  339C, 
344  C.  —  Cf  Lilium. 


620 


INDEX   ANALYTICUS 


SPIRACULUM.  Sic  dici  potest  aninia  iiominis, 
136D,  vel  illuminatio  divina?  inspirationis, 
136  B'. 

SPIRITUS,  sa^pe  pro  vento,  mc:,  aut  pro  ira 
1515,  sumitur.  —  Non  valet  homo  in  spiritum 
suum  vel  alienum  omnino  dominari,  2601)', 
perversis  tamen  affectihus  resistere  potest,  • 
261 A.  —  Cihus  spiritus,  est  contemplatio 
veritatis,  sacra  communio,  cratiarum  virtu- 
tumque  infusio,  .393  C. 

Spiritus  Sanctus  est  simplicissimus,  es- 
sentialiter  sanctus,  4.56 1>,  497  R,  unus  et 
multiplex,  49fir).  —  Ejus  perfectiones  de- 
scrihuntur,  4961)  et  seq.  —  Omni.i  pcnetrat 
et  impiet,  4571);  omnes  creaturas  intelle- 
ctnales  in  se  comprehendit,  497 B.  In  ('hri- 
sto  dupliciter  «st.  496 C.  Cuucta  houa.457(r, 
et  dona  gratise,  4571$',  procedunt  ex  eo  rau- 
saliter  et  exeniplariter,  457  C  —  Oualiler 
in  animas  venial,  4921)'.  Per  sua  dona  lio- 
niinem  prompte  dirigii)ili'in  facil,  492C'.  — 
Ilvpocrilam  inliahitarc  despicil,  456A.  Oun 
pacto  scrulalor  sit  cordium,  457 C,  et  vcrho- 
rum  audilor,  4571).  —  Quot  munera  in  die 
Pentecosles  primilivfr  Kcclesiflp  attulerit, 
4.35 C.  —  Cf.  Triiiilas. 

SPONSIS  el  Sponsa.  Deiis  Triiiilas  sponsus 
est  Bealorum  ct  fidelium  animarum,  3(>8C. 
Synagoga*  sponsiis  eral  Deus,  -(91)'.  —  Halio 
spoiisi  Verho  diviuo  pro|»rie  convenil,  i?(iS(;. 

—  (Juo  paclo  Sponso  uhera  attrihuaiitiii-, 
299A'.(Juolupli(i  luodo  animas  visitct,  44315'. 
Ouosnain  effectus  in  eis  producat,  342  D.  — 
In  iinimahiis  |)uris,  rlaustrisque  dcvolis,  de- 
leclalur,  40315'.  \d  aiiimaiii  |)OPnih'ntcm  he- 
nigne  revcrlilur,  3i2I5'.  Cf.  Clirisliis  i/i  /iiic. 

Sponsa  Chrisli  quotuplox,  29i,313A.  Om- 
nis  aiiimacsl  Dei  sjxiusa  aiit  diahoii  adiille- 
ra,  189D,  3I2D'. —  Inlcr  sjiDnsas  Sponsi  civ- 
lestis  non  est  invidia,  40!)A.  —  Cf.  .\ninia 
virtuosa. 

STATRI5A  dolosa,  quanliim  Dco  displiccat. 
71  15.  —  (Juid  myslicc,  71  (!. 

STATUR.V.  Quid  slatura  Sponsa^  el  ciir  palma* 
conferatur,  4i9B'.  425D.  428C. 

STKI-L.K  melaphorice  sensus  cxprimnnt,284C. 

—  }'i(fr  Siiicra. 

.•srKLhK),  replilc  lucciilii^us  iuaciiiis  iii  cule 
piclum,  19015',  i|uid  signifiict,  i90D'. 

STI'IUI,iT\S  iii  \'.  L.  malediclio  rcpulahalur, 
4441).  —  (Juandoqiie  fcciinililali  pr.rslal. 
472  A. 

STL'Dl.\  a  graviorihus  vitiis  carnis  cl  nlii  pc- 


riculis  retrahunt,  229.\'.  —  Studiosi  hona 
phantasmata  in  somno  habent,  31 A'. 
STULT1T1.\  maxima  cst  profectum  negligere, 
8015,  poenitcntiam  procrastinare,  93  (^  de 
dignitatil)us  gaudere,  118 D,  in  seipso  con- 
fidere.  176  A'.  —  Homini  innata  est,  93  B', 
145  C. 

Stulti.  Sic  nominantur  in  Scripturis  om- 
nes  vitiosi,  lOB';  vel  in  mortali  jacentes, 
219B';  vel  pra^ceptorum  Dei  transgressores, 
153A,  B.  Ouam  multi  reperiantur,  2i9A'. 
—  Oculis  vagi,  119B',  loquendo  praecipites, 
1221)',  lingua  incustoditi,  68B',  122B,  dis- 
cretionis  expertes,  178  C,  Creatoris  in  se 
deturpant  imaginem,  981)',  et  frustra  ei  sa- 
crificant,  2.37.\.  —  .\d  iracundiam  et  contu- 
melias  proni.  9015',  249D',  sapientiam  non 
curaiit,  1015',  doctrinam  et  correptionem 
non  sustinent,  671),  98 B,  1201)',  de  honis 
perverse  judicant,  81. \,  2721),  et  inanitcr 
h-rlantur,  34A',  101  A'.  248B' ;  ideoquo  cor 
in  sinislra  dicuntur  hahore,  27215,  incorri- 
gihiles  sunt,  170 C',  ct  plcrumqiic  mala  in- 
currunt,  130 D',  272  C.  —  Eorum  est  vilanda 
socictas.  88 C,  metucnda  prosperitas,  IC>C\ 
117C.  0<iid  eis  rcspondondum,  16315,  C.  , — 
Slultus  tacens  sapienli  similis  est,  12015. 

SUMDITI.  Viffe  Praelati  in  fine. 

SINA.MITIS,  quomodo  inlcrpretetur,  408 A',  et 
quid  significcl,4()8C,  l5',4i3A',B',416C'.D'. 

SlPf.llKI  A  gonerat  lilos,  86  C,  alios  indignari 
facit.  i76C.  —  In  oculis  apparel,  187C.  — 
l'or  illam  fit  liomo  diaholi  sorvus,  249 D'.  — 
Oiiommlo  compcscaliir,  495.\. 

Suporhus  qiiomodo  apiid  Cir?rcos  intcrprc- 
leliir,  .5615'.  —  Superhi,  pliis  qiiam  coteri 
viliosi.  a  Doo  odio  Iial)ontiir,107D',  et  dcjici 
moronliir.  IIOD,  I.80I5.  —  Do  carnis  nohili- 
lato  glorianlur,  ii4C'.  Proni  sunt  ad  indi- 
gnationem,  180 A,  et  ad  verba  contumclipp, 
71  C,  90 B'. 

SIPKniOBFS.   ]if/r  Pr.Tlati. 

SV.M.M.\Clirs,  Samarilaniis,  Scriptura"  trans- 
lator,  2I6A. 

SVNACiOCiA.  .liida^oruni  parcns,  liC,  Doiim 
sponsum  hahohal.  i9D'.  So  ipsam  corru|)it 
ol  vioiavil,  Chrislum  occidendo,  4i52A'.  Nunc 
jiislo  dospccla.  uhique  disporsa  est,  430(;'. 
PiM-  iniiliorcni  odiosam  ilesignatiir.  1891)'. 
—  Lilloram  occidenlem  soqiiehalur,  335D'. 
iii  logalihus  ca'riiiioniis  spom  siiam  ponohat 
siiic  inloriori  dovotione,  .■5.'55D'.  —  Irralio- 
iiai)iIilor    Evangelio    contradicit,    408  15.    — 


INDEX   ANALYTIGUS 


621 


Proplnquus  Christi  advenlus  aliquihus  Sy- 
na!ing?p  patrihus  rcvelaius  est,  ."548  C,  qui 
piis  desideriis  Chrislum  attraxcrunt,  IU8A'. 
—  Ah  ca  Christus  informationem  iioii  sum- 
psit,  430B,  sed  ejus  legem  pro  tempore  ad- 
im[)levit,  430R.  —  In  fine  mundi  Evangelio 
credet,  Eiia  et  Enoch  prsedicantihus,  40815, 
4'^OC'.  Contra  Antichristum  multi  Judaei  pro 
fide  dimicahunt  et  perihunt,  408  C. 
SYNODI.  In  eis  Ecclesia  frequenter  reforma- 
tionem  accepit,  331 D. 


TABERNACULUM.  Cur  tahernaculis  Cedar  as- 
similetur  Sponsa,  302  D',  325(1;  quomodo 
hoedos  pascat  juxta  tahernacula  pastorum, 
306  C,  318C,  326  C. 

TARULA.Tahulae  cordis,  quid,24C.Tahula  rasa 
dicitur  intellectus  in  principio,  24 D.  —  Mj- 
stice,  quid  tahulse  cedrinae,  433  D',  442  C, 
44()R. 

T.\RTARI.  Apud  eos  multum  invaluit  idolola- 
tria   333A'.  —  Christianos  afflixerunt,  96R'. 

TEMPEHANTIA  refrenat  hestialia  vitia,  339  R. 
Confertur  per  sapientiam,  31  R.  —  Mediocri- 
tas  in  victu  commendatur,  113  R. 

TEMPLUM  Salomonis  ad  imitationcm  taher- 
naculi  Moysis  constructum  est,  307  C.  —  Ah 
eo  arcehantur  eunuchi,  472  C. 

TEMPUS  est  aliquid  continuum,  493 C.  Cum 
cceli  motu  incepit  et  deficiet,  493  C.  —  Cui- 
que  rei  corruptihili  competit  certa  mensura 
durationis,  495  D,  non  tamen  invariahilis, 
495A'.  —  Tempus  pra^teritum  in  tres  fetates 
distrihuitur,  230R'.  Quaenam  illarum  melior 
fuerit,  230  C,  231 R.  Cur  tempus  evangelica^ 
legis  tempus  gratiae  vocetur,  250 C.  —  In 
temporalihus  vera  quies  animae  non  inve- 
nitur,  226R.  —  Quare  tempus  contempla- 
tivis  et  virtuosis  hreve  videatur,  243  A.  — 
Qualiter  tempus  malum  dicatur,  100 D.  — 
Sapiens  tempus  pensat,  quomodo,  259  D'. 

TENEBR/E,quomodo  /Egyptiis  immissa",  330D', 
et  quare,  332 R'.  —  ^-Egypto  tantum  incuha- 
hant,  551 C,  et  :^<]gyptios  dumtaxat  afflcie- 
bant,  552  A.  —  Adeo  densffi  fuerunt,  551 D, 
ut  nullis  faculis  dcpelli  potuerint,  549R'; 
adeo  monstris  refertae,  549  A,  D,  ut  multi 
prse  timore  obierint,  ex  /Egyptiis,  531 A,  ac 
magis,'349C,  et  etiam  malis  Hchrfeis,  351R. 
—  Infernalium  imago  erant  tenehrarum, 
551 D'.  —  Cf.  /Egyptii. 


TENTATIO  quotuplex  sit,  469 B'.  —  Tentare 
Deum   species  cst   irroligiosifatis,  454  C,  D. 

—  Ex  lenlafiono  intcriori  seu  fomitc  miilta 
peccala  procedunt,  273  C.  —  Tentntlones  ab 
oxordio  reprimenda»  sunt,  343  R',  et  supe- 
riorihus  revelanda',  343  C.  —  An  vinci  pos- 
sinl  per  vires  naturales,  24 D'. 

TEPOR  animam  dejicit  et  passionihus  tradit, 
277  A;  (•/;  101  C. 

TEIiRA.  Elemcntum  terrae  a  Deo  immediate 
factum  est,  520  D,  non  vero  ox  pra>jaccntc 
materia,  320A'.  In  corporihus  corruptihi- 
lihus  dominatur,  286 R'.  —  Terra  est  in  cen- 
tro  universi,  30 A,  fixa,  214 C.  Totaliter  cor- 
rumpi  nequit,  214  C.  —  Tcrra^.  cardines, 
quid,  38 C.  —  In  die  judicii  contra  impios 
pugnahit,  qiiomodo,  484 D. 

Tcrra  sancta,  cur  sic  dicta,  524A.  —  In 
medio  terra»  hahitahilis  sita  cst,  524A'. 

TESTIMONIUM  falsum,  quam  damnosum  sit, 
159D'.Testis  mendax,  curversipellisvocetur, 
94  C.  Ad  componsanda  damna  tenetur,  47  C. 
--  Quomodo  renum  hominis  testis  sit  Deus, 
457 A.  Nequitia?  parentum  testes  filii  ne- 
quam,  475  A',  476  A. 

THEODORUS  (S.)  abhas,  quam  intrepidus  fue- 
rit,  32A'.  (Acta  SS.  die  XIV»  Maii.) 

THEOLOGL\  ad  evadendas  haereticorum  frau- 
des  valde  confert,  73  A'.  —  Theologia  my- 
stica,  est  contemplatio  profunda,  pura  ac 
fervida,  in  apice  intellectus  consistens,  340B. 
Qui  eam  experiuntur,  medium  tenent  inter 
comprehensoresetcommunesviatores,386D'. 
Qualiter  per  illam  Deo  conjungamur,  236 B. 
Theologi  monentur  servaro  modestiam  in 
scrutatione  mysteriorum  Doi,  161  D,D'.  — 
Multi,  auctoris  tempore,  vitae  detestahilis 
erant,  222  A'. 

THEOPHRASTUS  philosophus  citatur,  493  C. 

THOMAS  (S.)  Aquinas,  Ord.  Pra^d.,  passim  al- 
legatur,  24  C,  23  C,  39  C,  44  D,  etc. 

TIIRONI,  angelorum  ordo.  Per  hos  Deus  sua 
decernit  judicia,  306R'. 

THUS  in  sacrificiis  Deo  oblatum,  332D,  my- 
stice  orationem  et  devotionom  significat, 
352D,  367 C,  371 R.  -  Cur  ipsi  comparetur 
odor  vestimentorum   Sponsa:",  371 A,  379  C. 

—  Collis  thuris  :  sic  rccte  dici  possunt  con- 
tomplativi,  367D,  anima  fidelis,  377B',  et 
R.  \'irgo,  382  R.  -  Cf.  Myrrha. 

TICHONIUS  (Afor)  interpretanda?  Scriptura? 
regulas  tradidit,  544  (].  (Migne  Patrol.  lat. 
tom.  18,  col.  13.) 


622 


INDEX    ANALYTICUS 


TIGNA  cedrina  domus  Sponsi,  quid,  312A', 
820 D',  327 D',  328  A'. 

TIMOR.  Aani  timores  de  malo  futuro,  reji- 
ciendi,  280  A'.  —  Timor  mortis  reum  a  men- 
dacio  non  excusat,  439 .\'.  —  Consideratione 
Dei  in  omnibus  timor  pellitiir,  321V,  488D'. 

—  Ex  timore  oriuntur  phantasmata  et  lial- , 
lucinationes,  549 .V,  tremor  et  pallor,  350 D, 
pusillaniniitas  et  perturbatio,  550A'. 

Timor  Domini   qualis  et  quotuplex,  9C'. 

—  Timor  servilis  inchoat,  fiiialis  perficit 
sapientiam,  9B',  C.  Timor  servilis  veniam 
non  meretur,  10 A.  Timor  filialis  utrum  in 
coeio  permaneat,  91)';  qualiter  in  Christo 
fuerit,  10.\ ;  quo  pacto  a  timore  initiali 
differat,  lOB.  —  Ouomodo  timor  ad  sapien- 
tiam  ducat,  lOD,  A',  et  fructus  ejus  sit, 
19D.  —  Deus  timcndus  est.  51 A.  Timor  est 
cordis  custos  et  portarius,  37 C.  Praecepta 
facit  implere,  255A.  —  Malum  odit.  53C;  a 
peccalis  retrahil,  9B',  94D',103A';  i)onam 
conscientiam  el  fiduciam  in  morte  producit, 
94  D'.  95 .\;  vitam  gratia?  conscrvat,  et  al) 
inferno  averfit,  95C;  non  tanien  impecca- 
bilem  facil,  255.\.  —  Kst  fons  oinnis  boni, 
95(j,  diviliis  prfestanlior,  lOOB'. 

Timor  carnalis  seu  mundanus  vitium  est, 
32A,  180D;  multa  peccata  parit,  180A'.  In 
perfectis  non  invenitur,  321).  --  lloniinom 
limere,  (luandonam  sil  liciluiii,  180A'. 

TOBCLLAUIA  animne  sunt  polenliae  ejusdem, 
2()D'.  —  Uuid  coeleslia  lorcularia,  27A. 

TOIUHES,  (iiiid  ad  litl.rain  el  mvslice.  11  A'. 

TBI.MTAS  (SS.)  iinperscnilabilis  esl,  25<U).  — 
Tres  Persona»,  consubslantiales  sunl.coa^qua- 
les,  co8Rli'rna',  371)',  infinite  perfectae,  3751), 
bealissiiii.T,  59A.  —  Oporanlur  commiiniter 
adexlra,  297C,  5071).  —  (,)uid  sil  vila  Dei, 
494 B.  Describunlur  coinmunicationes  Trini- 
tatisad  inlra,  :{75D.  —  Bater  nalura  prior  est 
Filio.ab  eo  persniialiler  dislinctus,  57 D".  Gi- 
gnit  ct  profert  Nerbuin,  seipsuiii  intucndo, 
497B';  bonilaleni  suani  inlinilam  ei  roininu- 
nicat,  4971)';  diligit  eum  quanium  seipsuni, 
501 A.  —  In  Batre  et  Filio  esl  una  eademqiie 
sapienlia,  507 .\'.  —  Divinaruin  Personarum 
iiiissio  non  fit  varialione  loci,  sed  per  elTe- 
ctus,  507  B'.  —  Cf.  Christus,  Spiritus  San- 
ctus. 

TBISMRGISTIS  (Ilermcs)  citatur,  532  C. 

TIUSTITIA  sa^cuiaris,  passio  vitiosa  est,2i8A', 
vilain  ahbrcvians,  119 B.  —  Trislitia  ordi- 
nata,    seu    compunctio,    sapientibus    iuesl. 


248D;  gratiae  vitam  stabilit,  H9C;  quaenam 
sint  ejus  motiva,  248 D.  —  Justus  non  de 
malo  poense  sed  de  malo  culp*  tristatur, 
82 .V,  nec  publicis  adversitatibus  dejicitur, 
82  B'.  —  Per  tristitiam  vultus,  refrenatiir 
lingua  detrahens.  160 D",  248 B. 

TRITICUM.  Gur  acervo  tritici  comparetur  ven- 
ter  Ecclesiae,  418  C,  anima^,  423  D,  et  B.  Vir- 
ginis,  426D'. 

TULLIUS  (Cicero)  allegatur,  .33 A,  72  C,  120 D, 
136  D'. 

TUNICA  Sponsa'.  quid,  388 A',  395D',  401 B. 

TURCI  Christianos  afllixerunt,  quare,  96 B'. 

TURBIS.  Cur  lurri  assimilentur  Sponsae  col- 
lum,  366 A,  377  B,  381 B",  418D,  -127 C,  nasus, 
418  D',  424  D,  427  B",  uhera,  436  A,  442D, 
446  C. 

TUBTUR,  fertur  unum  conjugium  per  totam 
vilam  adire,  307  A',  318B'.  —  Ecclesiae  figura 
est.  307B'.  —  Quid  significet  vox  lurturis, 
335C',342B',348C.  Cur  turturi  assimilentur 
genae  Sponsae,  307  C,  318  D,  326  A'.  —  Cf. 
Columba. 

TVRAN.NUS.  potestate  pro  jure  utitur,  volun- 
tale  i)ro  ratione,  4()4.V. 


u 


UBf.B.V  pro  mammis  et  mamillis  accipi  so- 
liiil,  299  .\".  \  iris  in  corporis  ornamentum 
data  sunt,  299  .\'.  —  Cur  Sponso  adscriban- 
lur.  299D;  an  ei  proprie  competant,  299B". 
(Juid  ubera  Christi,  298  C,  2!I9B,  3021), 
3()6B' ;  cur  vino  assimilentur,  298D',  314B', 
322 D'.  —  Uuid  ubera  Ecclesi»,  309 C,  366C', 
3()9C,  auimae,  377 C,  :n8C',  et  B.  Virginis, 
323A,  381  D',  383B  ;  quare  conferantur  hin- 
niilis,  36()D'.  3771),  .5811)',  hotris,  419C, 
425B',  .i28C,  C.   turri.   4.36A,    442D,  446C. 

—  Ubera  B.  Maria',  conlaclu  Christi  sancti- 
ficala.  :{23B,  itSJC,  honoranda  sunt,  .324 B". 

UBKBTINUS  (Casalensis).  Ord.  Min.,  auctor  Vilai 
Saivatoris,  (Arhor  vitae  crucifixae),  233  C'. 

ULBKIUS  (Argentoralensis),  Ord.  Praed.  theo- 
logus,  217B. 

U.Mi{ILICUS,  in  feminis,  sedes  luxuriae  ost, 
42()C'.  —  l'er  iiml)ilioum  se  nutrit  feUis, 
426 C.  —  Ouid  designel  myslice,  26B.  — 
Uinbilicus  Sponsa^,  our  crateri  assimiletur, 
41XA,  .t2:{B,  .426 B'. 

U.MiiBA  dioilur  oonlomplatio  viatorum,  3;i8B. 

—  Sedere  sub  umhra  Christi.  quid  sil,  .'129^', 
3:J9D",  :i43A'. 


INDEX   ANALYTICUS 


623 


UNGUENTUM,  in  Scriptura,  devoliouis  sua\i- 
tatcm  signat,  271  C,  cliarismata,  '.Wi  I), 
370  B,  vel  virtutum  actus,  :Mo  IJ,  ,37:i  B', 
379  A.  —  Unguenta  B.  Virginis,  quam  sua- 
via,  ;{8'H).  —  Quid  sit  currere  in  odorem 
unguentorum  Ghristi,  :}01C,  ;M3A',  :m\\. 
■ —  Cf.  Muscae. 

UNIO  mentis  optima  cum  Deo  in  hac  vita,  fit 
«  in  caligine  »,  per  ignorantiam  ejus  quan- 
tum  ad  quid  est,  :H6C';  cf.  236B. 

UNIVERvSUM  a  Deo  constitutum  est  in  men- 
sura,  numero  et  pondere,  qualiter,  5211).  — 
Ubi  sit  ejus  centmim,  ."iOB. 

URIAS  quot  fllios  ex  Bethsabce  hahuerit,  .']5A. 

USURA,  quid  et  quotuplex,  173  C.  Peccatum 
enorme  est  et  contra  naturam,  173  0. 

UTERUS  B.  Virginis  fuit  speciosissimus  Chri- 
sti  hortus,  413 D.  —  Quamdiu  ibi  manserit, 
491  C,  et  quomodo  aleretur,  399  A'. 

UXOR  Lot  in  statuam  salls  conversa,  311 C, 
adhuc  tempore  Josephi  perstabat,  312A. 


V 


VALERIUS  (Maximus)  allegatur,  132 B'. 

VANITAS  universarum  creaturarum,  unde  re- 
petenda,  213A'.  —  Vanitas  est  sibi  compla- 
cere,  inh«rere  creaturis,  et  laudes  humanas 
appetere,  183 D'.  —  Vanum  est  quod  ad  fi- 
nem  suum  non  pervenit,  329 C.  —  Quinam 
homines  vani,  vaniores  et  vanissimi,  329D. 

VAPOR.  Quo  sensu  Sapientia  aeterna  dicatur 
vapor  virtutis  Dei,  497  A'. 

V.\RRO  (Terentius)  putavit  Deum  esse  ani- 
mam   mundi,  338A. 

VEGETIUS  (Flavius  Renatus).  Liber  ejus  de 
Re  militari  allegatur,  133 B. 

VELOCITAS  in  loquendo  vituperanda,  179 A', 
237  D;  sed  in  agendo,  commendanda,  147  A', 
B'  ;  et  hanc  suis  dat  Deus,  267  C. 

VENTER  saepe  pro  mente  sumitur,  l43B',:i88C. 
Quid  sint  ventris  secreta,  136 A',  137  B'.  — 
Venter  Sponsi,  cur  ebori  assimiletur,  393 B, 
venter  Sponsae,  acervo  tritici,  418  C,  423  D, 
426  D'. 

VENTUS.  Quid  sit  vcntos  pascere,  66  A',  possi- 
dere,  76 D',  observare,  280  C.  —  Cf  Aquilo, 
Auster. 

VERBUM,  in  Scripturis,  pro  re  frequenter  po- 
nitur,  237  D'.  —  Verba  oris  sunt  verborum 
intellectualium  elfectus  et  signa,  681),  3331). 

—  Qualia  sint  justi  et  injusti  verba,  67  D'. 

—  Quibusuam  verbis  os  inquinetur,  67  A.  — 


Verbis  omnibus  non  temerc  credendum  est, 
2!j3D.  —  Amnris  magnitudine  solent  verba 
truncai-i,  337 B'.  Quoinndo  lunc  interpre- 
tanda  sint,  3-37  C.  —  Non  sufnciunt  verha 
sinc  operihus,  80D'.  —  Verba  rnala  et  vi- 
tiosa,  mulla  dainna  prnducunt,  273 C;  ani- 
mas  spiritualiter  occidunl,  122B;  non  sunt 
repetenda,  nisi  immincnte  periculo,  113B'. 

—  Verha  contumeliosa  sunt  in  ore  superbi, 
71 C,  adversus  cos  qui  niinus  tinientur, 
72  A.  —  Sapientium  et  sacrorum  scriptorum 
verba  quam  sint  potentia,  287(J.  Dei  verbum 
scriptum  vel  auditum  quomodo  tractandum 
sit,  37C,  148B.  —  Adde  Chrislus,  Trinilas. 

\'ERCELLENSIS  «  venerabilis  al)bas  »,  (Tho- 
mas  Gallus,  Canon.regul.  a  S.  Victore),  libros 
Areopagitae  in  stilum  planum  redegit,  313B. 

VERITAS  quotuplex  requiratur,  24B.  —  Quam 
pulclira  sit,  237  B.  —  In  Scripturis  sffipe  ju- 
stitiam  designat,  24  A,  136  C.  —  Quomodo 
emenda  sit,  et  a  quibus,  149D'.  —  Veritas 
de  necessariis  ad  salutem,  petentibus  datur 
a  Deo,  471 A. 

VESP^E  ante  exercitum  Hebraeorum  missae, 
quid,  324  C. 

VESPER  pro  senio  sumitur,  281  C. 

VESTIS  stragulata,  quid  sit,  198 D'.  —  Quan- 
donam  vestem  fidejussoris  auferre  licuerit, 
iUB\  —  Vestimenta  animae  et  Ecclesiae 
sunt  virtutes  ac  dona,  266D,  370 C,  '.mc. 

—  Vestium  sacerdotalium  et  pontificalium 
mjsticae  significationes,  336B'. 

VIA,  id  est,  conversatio  hominis,  21 B',  23  G, 
;^8C,  etc,  ipsum  latet,  136 B,  sed  Deo  patet, 
106B'.  Sapientis  est  eam  considerare,  91 A', 
et  corrigere,  142 D,  sed  Dei,  eam  dirigere, 
108A',  136A.  —  Quid  sit  via  vita;,  48 D,  via 
sapientiae,  29B,  D  ;  quid  viae  justitiae,  36  D', 
viae  prudentiae,  62A.  —  Via  salutis,  cur  arcta 
videatur,  .36A;  quot  gradus  iiabeat,  :^34A'. 

—  Quantum  fugiendae  semitae  impiorum, 
:i6B,  tantum  tenenda  via  trita  Sanctorum, 
67  D.  —  Cf  Semita. 

VICTORLV  a  Deo  principaliter  speranda  est, 
142  C. —  Quomodo  obediens  loquatur  vi- 
ctorias,  142  B. 

VICTORINUS  martyr,  Petavionensis  episcopus, 
citatur,  236A'.  (Migne  Patrol.  lat.  tom.  5, 
col.  281.) 

ATGILIA.  Quid  sit  de  mane  vigilare,  36D.  — 
Christus  voluntarie  dormivit,  :i87C.  sed  cor 
ejus  indesinenter  vigilabat,  :387D,  et  vigilat, 
393B'.  —   Quomodo   vigilet   cor   Ecclesiae, 


624 


INDEX    ANALYTICUS 


387 C,  et  B.  Virginis,  40015'.  —  Cf.  Somnus. 

VINDICTA  injuriarum,  pars  et  effectus  jusfi- 
ti.T,  479  C,  ad  publicam  auctoritatem  perti- 
net,  lo6A'. 

VINEA,  quatuor  modis  prfpcipue  Iseditur, 
304  D.  —  Vinea  spiritualis,  quid,  407  1). 
413B,  421  B;  quibusnam  la^datur,  304 A' ;  , 
quomodo  excolenda  sit,  342 D'.  —  (Juid  vi- 
nea  Christi,  336A,  3-371),  342C',  348A',  349B'. 
Ecclesiae,  303D',  304A,  C,  animae,  3I7D,  A', 
et  B.  Virginis,  32SC'. 

VINUM,  «  nobilis,  vigorosa  et  utilis  creatura  », 
131 B,  remedium  est  contra  dolores,  19:{D', 
et  damnatis  ad  mortem  recte  dabatur,  193 D'. 
—  (Juid  in  homine  operelur,  131  C,  et  quo 
par.to  de  eo  delectari  licitum  sit,  131  C.  In- 
ordinatus  vini  usus  sapientia^  vaido  contra- 
rius  est,  131 A'.  Cur  dicatur  luxuriosum, 
131 A.  —  In  Coena  vinum  ivnipliatum  tuit 
01  A.  —  .Spiritualitor,  quid  sit  vinum,  431  B, 
440A,  ^^.■'iB,  vinum  sapientiff',  GIA,  D'.  vi- 
num  Christi,  385 C,  38()B,  400 C.  Cur  vino 
comparentur  ubera  Christi.  298!)',  3i4B', 
vel  B.  Virginis,  323  .\,  et  gultur  Sponsae, 
420  A',  425  C,  429  A. 

VIK  a  virtutum  vigore  nuncupatur,  136.\.  — 
Hoc  nomine  dignus  homo  rarissimus  ost. 
257 C.  IMures  sunt  perfecti  viri  quam  fomi- 
na>,  257 D.  —  (Jualiter  Deus  aut  CiuMstus  ^ir 
dicatur,  50  A. 

\IUES  uaturales,  an  tontationem  vincere  pos- 
sint,  241)'.  In  eis  confidendum  non  osl, 
I76A'. 

^IBG.V  educandis  puoris  (jiiam  neccssaria, 
89B',  145 C,  149 C,  178 C.  —  Cf.  Corroctio. 

VIBGILirS  (.Maro)  allogatur,  476D'. 

^JKTIS  in  Hiedio  consistit.  ;{8.\'.  —  Ejns  de- 
liiiitio,  5251$.  —  In  virtulo  summum  Itonum 
qua^rondum  est,  117. \'.  —  Incipioiitii>us  la- 
boriosa,  1401).  [^roficiontibus  dulcis,  140.\', 
impiis  autem  dura  vidotur,  140 B'.  Dporose 
adepta,  diligontius  custoditur,  87B.  —  Ba- 
rior  esl  in  fominis  ([uam  in  viris,  2571).  — 
(jua-libel  virlus  gradum  infimum,  modium 
et  summum  liabet,321A,  379(1,  quibus  pro 
poitioiialur  doloctatii).  .3791).  —  (JuaMiam 
virtulos  porlicianl  inlolloclum,  409B',  vo- 
luntatom,  409  C.  —  Virlutis  intensio  sa^pe 
occasio  ost  immoderantia^,  3401)'.  —  Vir- 
tus  advorsis  probaliir.  lliHT,  ol  iaudibus, 
1701). 

Theologica»  virlutes  digniores  sunt  coteris, 
359B,  411  C,  502A.  quare,  359A'.  Sunl  con- 


catenatfe,  4111)',  quanquam  unus  iu  isla, 
altor  in  alia  magis  abundet,  412 A.  —  Vir- 
tutes  morales  parti  sonsitiva?  dominantur, 
I27D',  4i:!B.  Quo  tendant  omnrs,  143D'.  — 
Virtutos  cardinales  cotoras  moralos  comple- 
ctuntur,  502A  ;  ad  salutem  valde  conferunt, 
502  A.  —  Honorandaj  sunt  etiam  virtutes 
intoilectuales,  1621$.  —  Virtutum  structura 
in  anima,  describitur,  358  D'. 

\ISIO  mvsticse  theoriae  qualiter  rapiat  ani- 
mam,  1^401).  —  Visio  beatifica  Dei  est  finis 
noster,  268B'.  —  Videre,  in  Scripturis,  sa?pe 
pro  gustare  seu  experiri  accipitur,  230A.  — 
Vis  visiva  ubi  sita,  51  C,  284  C.  —  Visus  in- 
ter  sensus  externos  nobilior  et  spiritualior 
cst,  423  C.  Quatonus  ad  scientiam  conferat, 
81$'. —  Visus  incustoditus  incustodita'  men- 
tis  signum  esl,  119B'. 

VITA  pra^sens,  instabilis,  482  B,  momentum 
est  respectu  a^ternitatis,  70B,  cursus  ad 
mortem,  4811$',  et  tenebrae,  135D.  —  An 
appotibilis  sit,  224  D,  ct  melior  quam  mors, 
2461)',  247 .\.  —  Funis  argentcus  appella- 
tur.  286A. —  Non  est  lusus,  aut  ad  tempo- 
ralia  bona  congreganda  a  Deo  inslituta, 
540B'.  —  Per  philosophiam  ordinari  debet, 
IIA.  —  Uuomodo  abbrevietur,  70A',  254B', 
4761$'. 

Vita  gratia»  ex  cordis  puritate  procedens, 
;$7D,  sapientia  conservalur,  29 B'.  —  \'ita 
socialis  commondatur,  2;{5  C  :  coenobitalis 
securior  est  quani  solitaria.  2351),  quae  non 
nisi  porfoctis  convenit,  2:t5  D.  —  Vita  Dei, 
riuid  sit,  4941$.  —  Lignum  vita;  dicitur  Chri- 
slus,29B'. —  Vita  aeterna,  quid  sit,  ;{9C;  iu 
quo  actu  consislat.  5011).  In  illa,  per  feli- 
com  fruilionein  mens  Doo  unilur,  5381)'. 

VIT.K  BATBIM  aliegantur,  ;$2 1),  A".  (Migue 
lUitrol.  laf.  lom.  7:$,  74.) 

\  ITirM  est  contra  naturam,  L39A'.  —  Non  in 
robus,  sed  in  animo  scdel.  186 D'.  —  Angu- 
slias  et  alllictiones  liabol  annoxas.  481  C.  — 
Multa  vitia  speciom  virtutis  ostendunt,  92 C. 
—  Viliis  carnis  major  ac  evidentior  turpi- 
tudo  inesl.  ;$78B  :  montom  prancipue  exca;- 
cant.  455 C.  sapionti.r  adituin  pra'cludiint. 
455(1. 

Vitiosi,  in  Scriptura,  stulti  vocantur.  lOB'; 
pejoros  sunt  brulis,  1I6C.  —  .Vd  docendum 
alios  non  possunl  licilo  doputari,  16:$ C'.  — 
\  itiosi  niulti,  magni  Jurisla'  ot  tiieologi  esse 
dicuntur.  455A':  istiusmodi  raro  convertun- 
tur,  455B'. 


miJEX    ANALYTICUS 


G2o 


VITTA  aurea,  qiiid  designel,  28615.  —  Cur 
vittae  coccineae  assimilentur  labia  Sponsa^, 
36oB,  376  D. 

VOCATIO.  Rebus  nostrfe  vocationi  extrancis 
nos  non  intromittamus,  147  C. 

VOLUNTAS,  de  se  caeca,  ab  intellectu  illumi- 
natur,  423  A.  Aliis  potentiis  impcrat,  423  A. 
—  Per  quas  virtutes  perflciatur,  409  C. 

VOTUM  discretionem,  justitiam  ct  verilatem 
comites  habere  debet,  82A,  239C;  sin  mi- 
nus,  non  adimplendum  est,  239  C.  —  Obli- 
gat  plus  quam  juramentum,  quare,  239  D  ; 
pro  tempore  opportuno  obligat,  239A.  — 
Fractio  voti,  quam  gravls  sit,  i3()C,  2391).  — 
Bonum  ex  voto  factum,  mullo  plus  nierili 
habet,  239 B'. 

VOX.  Quamnam  vocem  requirat  Christus  ab 
Ecclesia,  337  A,438B,  ab  anima,  343D,  443A', 
et  a  B.  Virgine,  349  A,  447  A.  —  Cf.  Turtur. 

VULNUS.  Quomodo  vulneratus  sit  Christus  ab 
Ecclesia,  369B,  ab  anima,  378D,  et  a  B.  Vir- 
gine,  382  D'. 


VULPES   parvulsp,   demolientes  vineas.   quid, 

337 C,  .343A',  349 A'. 
VULTUS.    Intima   cordis    in   vultu    relucent, 

170B,  258A.  —  Quid  sit  obflrmare  vultum, 

142  C.  —  Cf.  Facies. 


ZELUS  verus.  magis  de  a'nima  proximi  quam 
de  corporc  curat,  133B;  dcbot  esse  secun- 
dum  scientiam  et  discretionem,  340C';  ani- 
mam  virtuosam  succendit,  439  B',  divitias 
gratiarum  illi  meretur,  67 A,  440 A  ;  Sponso 
gratissimus,  spiritualem  sobalem  illi  gene- 
rat,  quomodo,  423A'.  —  Zelus  inducit  ad 
aggrediendum  ardua,  433  A',  et  ad  divinum 
honorem  vindicandum,  433  B'. 

ZODIACIJS  est  circulus  in   quo   planeta;  mo- 
ventur,  530  C. 

ZOKOASTER,  artium  magicarum  inventor,  na- 
scendo  risisse  narratur,  492  B. 


40 


TNDEX   GENEHAIJS 


ENARRATIO   IN   PROVERBIA    SALOMONIS. 

Prfsfatio 3 

Articulus  I.  Expositio  capituli  primi  :  l»a- 

rabolae  Salomonis 5 

Articulus  II.  Expositio  capituli  secundi  : 

Fili  mi,  si  susceperis  sermones  meos  .  i8 
Articulus  III.    Expositio   capituli    tertii   : 

Fili  mi,  ne  obliviscaris  legis  mese  .  .  23 
Articulus  lY.  Elucidatio  capituli  quarti  : 

Audite,  filii,  disciplinam  patris  ...  34 
Articulus  V.  Explanalio  capituli  quinti  : 

Fili  mi,  affcnde  sapientiam 40 

Articulus  YI.   Elucidatio  capituli  sexti   : 

Fili  mi,  si  spoponderis  pro  amico  tuo.  43 
Articulus  VII.  Explanatio  capituli  septimi: 

Fili  mi,  custodi  sermones  meos  ...  50 
Articulus  VIII.  Declaratio  capituli  octavi  : 

Numquid  non  sapientia  clamitat,  etpru- 

dentia  dat  vocem  suam  ? 53 

Articulus  IX.   Declaratio    capituli   noni   : 

Sapientia  sedificavit  sibi  domum  ...  60 
Articulus  X.  Elucidatio  capituli  decimi  : 

Parabolse  Salomonis  filii  David  regis  .le- 

rusalem 64 

Articulus  XI.  Expositio  capituli  undecimi : 

Statera  dolosa  abominatio  est  apud  Do- 

minum 71 

Articulus  XII.  Elucidatio  capituli  duodc- 

cimi  :   Qui   diligit  disciplinam,  diligit 

scientiam 78 

Articulus  XIII.  Explanatio  capituli  tertii- 

decimi  :  Filius  sapiens,  doctrina  patris.  84 
Articulus  XIV.  Elucidatio  capituli  quarti- 

decimi   :   Sapiens  mulier  aedificat  do- 

mum  suam 90 

Articulus  XV.   Declaratio  capituli  quinti- 

decimi :  Responsio  mollis  frangit  iram.  97 
Articulus  XVI.  Expositio  capituli  sextide- 

cimi  :  Hominis  est  animum  prseparare; 

et  Domini,  gubernare  linguam.  .  .  .  105 
Articulus  XVII.  Dcclaratio  capituli  septi- 


midecimi  :  Melior  est  buccella  sicca 
cum  gaudio 113 

Articuhis  XVIII.  Elucidatio  capituli  octa- 
videcimi  :  Occasiones  qua^rit,  qui  vult 
recedere  ab  amico 120 

Articulus  XIX.  Declaratio  capifuli  nonide- 
cimi  :  Melior  est  pauper  qui  ambulat, 
etc 126 

Articulus  XX.  Elucidatio  capituli  vicesi- 
mi  :  Luxuriosa  res  vinum 131 

Articulus  XXI.  Explanafio  capituli  vice- 
simi  primi  :  Sicut  divisiones  aquarum, 
etc 137 

Articulus  XXII.  Declaratio  capituli  vicesi- 
mi  secundi  :  Melius  est  nomen  bonum, 
efc 143 

Articulus  XXIII.  Expositio  capituli  vicesi- 
mi  tertii  :  Quando  sederis  ut  comedas 
cum  principe,   etc 147 

Arficulus  XXIV.  Explanatio  capituli  vice- 
simi  quarfi  :  Ne  aemuleris  viros  malos, 
nec  desideres  esse  cum  eis 151 

Articulus  XXV.  Elucidatio  capituli  vicesi- 
mi  quinti  :  Ha?  quoque  parabolae  Salo- 
monis,  quas   transtulerunt  viri,  etc.     .  157 

Articulus  XXVI.  Expositio  capituli  vicesi- 
mi  sexti  :  Quomodo  nix  in  apstate,  et 
pluviae  in  messe,  sic  indccons  cst  stulto 
gloria 162 

Articulus  XXVII.  Elucidafio  capituli  vice- 
simi  septimi  :  Ne  glorieris  in  crasti- 
num,  ignorans  quid  superventura  pa- 
riat  dies 166 

Articulus  XXVIII.  Explanatio  capituli  vi- 
cesimi  octavi  :  Fugit  impius  nemine 
persequenfe 172 

Articulus  XXIX.  Expositio  capifuli  vicesi- 
mi  noni  :  Viro  qui  corripientem  dm'a 
cervice  contemnif,  etc 176 

Articulus  XXX.  Expositio  capifuli  fricesi- 
mi  :  Visio  quam  locufus  est  vir,  cum 
quo  est  Deus 181 


628 


INDEX   GENERALIS 


Articulus  XXXI.  Expositio  capituli  ulti- 
mi  :  Verba  Lamuelis  regis 192 

Articulus  XXXII.  De  aliis  expositionibus 
carminis  hujus  :  Mulierem  fortem  quis 
inveniet? 201 

Articulus  XXXIII.  Expositio  ejusdem  can- 
tici,  de  gloriosissima  Virgine  Maria 
Christifera 204 

ENARRATIO    IN   LIBRUM   ECCLESIAST.E. 

Articulus  I.  Elucidatio  capituli  primi  : 
Verba  Ecclesiastae  filii  David  regis  Je- 
rusalem 211 

Articulus  II.  Expositio  capituli  sccundi  : 
Dixi  ergo  in  cordc  meo,  ctc 221 

Articulus  III.  Elucidatio  capituli  tertii  : 
Omnia  tempus  habent 220 

Articulus  IV.  Elucidatio  capiluli  quarti  : 
Verti  me  ad  alia 2:}2 

Articulus  V.  Declaratio  capituli  quinti  : 
Ne  temerc  quid  loquaris 2-37 

.Vrticulus  VI.  Explanatio  capituli  soxti  : 
Est  et  aliud  malum  quod  vidi  sub  sole.  2i'.] 

Articulus  VII.  Elucidatio  capituli  soptimi  : 
Quid  necesse  est  homini  majora  se  (ju<t- 
roro? 2.i3 

Articulus  Mll.  Expositio  capituli  octavi  : 
Ego  os  regis  observo,  et  pra^cepla  jura- 

■   nnenti  Dei 258 

Articulus  IX.  Elucidalio  capituli  iioui  : 
Sunl  Justi  alque  sapientos 20-4 

Articulus  .\.  Explanatio  capituli  dorimi  : 
Muscae  morientes  pcrdunt  suavitatem 
ungucnti 271 

Articulus  .\I.  Explicatio  capituli  undoci- 
mi :  Mitte  paneni  tuum  supor  transeun- 
tes  aquas 278 

Articulus  XII.  Expositio  oapituli  duodeoi- 
mi  :  Momento  Creatoris  tui  iu  diobus 
juventutis  tua; 283 

ENARR.VTIO   IN   OANTICUM   CANTICORUM 
SALOMONIS. 

Prooemium 2!)I 

Articulus  I.  An  liber  isto  ad  liltoram  ex- 
ponendus  sit  de   Deo  ot  Synagoga,  vel 
potius  de  Ghrislo  et  Ecclesia    ....  2n;{ 
Articulus  II.  Uuales  debeant  esse  lectores 
cl  auditi)ros  libri  istius 293 


Articulus  III.  Expositio  capituli  primi  : 
Osculetur  me  osculo  oris  sui  ;  de  Chri- 
sto  et  universali  Ecclesia 296 

Articulus  IV.  Expositio  ejusdem  capituli 
primi,  de  sponsa  particulari     ....  312 

Articulus  V.  Declaratio  ejusdem  capituli 
primi,  dc  sponsa  singulari 321 

Articulus  VI.  Expositio  capituli  secundi  : 
Ego  flos  campi ;  de  Christo  sponso  et 
sponsa  ejus  universali,  quae  est  Ecclesia.  328 

Articulus  VII.  Expositio  cjusdem  capituli 
secundi,  de  Christo  et  sponsa  parti- 
culari 338 

Articulus  VIII.  Sequiturexpositio  cjusdem 
capituli  secundi,  de  sponso  et  sponsa 
singulari 344 

Articulus  I\.  Elucidatio  capituli  tertii  : 
In  lcctulo  meo,  etc;  de  sponso  et  spon- 
sa  genorali 350 

.\rticulus  X.  Expositio  ejusdem  capituli 
tortii,  de  Christo  et  sponsa  particulari.  356 

Articulus  .\l.  Explanatio  ejusdem  capituli 
tertii,  de  Christo  et  sponsa   singulari.  359 

.Vrtioulus  \II.  Elucidatio  capituli  quarti  : 
Quam  pulohra  es,  amica  moa  !  do  Chri- 
sto  et  Ecclcsia 363 

Articulus  \III.  Declaratio  ejusdem   capi-    ' 
tuli  (]uarti,  do  Cbristo  ct  anima  virtuosa.  374 

Articiilus  \IV.  Explaiiatio  ojusdem  capi- 
tuli  <|uarti,  do  Cbristo  et  sponsa  sin- 
gulari 380 

Articiilus  W.  Eluoidatio  oapituli  quinti  : 
\  onial  diloclus  meus  iu  hortum  suum  ; 
de  Chrislo  et  Ecclosia 384 

Articulus  XVI.  Explanatio  ejusdom  capi- 
tiili  (iiiinti,  (lo  sponso  et  anima  virtuosa.  394 

Arliculus  XV  II.  Explanatio  ejusdem  capi- 
tiili  quinti,  de  Christo  et  sponsa  sin- 
gulari 399 

Artioiiliis  \V  III.  Elucidalio  oapitiili  sexti  : 
Qiio  abiit  dilectus  tiius,  o  pulchorrima 
mulierum  ?  de  Christo  et  Ecclesia     .     .  402 

Articulus  XIX.  Declaratio  ejusdem  capi- 
tuli  scxti.  de  Christo  et  sponsa  parti- 
ciilari 409 

Articulus  X.\.  Explanatio  cjusdem  capituli 
sexti,  de  Christo  et  sponsa  singulari.     .  413 

Articiilus  X\I.  Eluoidatio  capituli  sopti- 
mi  :  Quam  pulchri  sunt  gressus  tui ! 
do  Christo  et  Ecolcsia 417 

Artiouliis  WII.  Explauatio  cjusdem  capi- 
tuli  soptimi.  do  Christo  cl  sponsa  par- 
ticulari 422 


INDEX   GKNERALIS 


629 


Articulus  XXIII.  Declaratio  ejusdem  capi- 
tuli  septimi,  de  Christo  et  sponsa  sin- 
gulari 426 

ArticuUis  XXIV.  Elucidatio  capituli  octavi 
et  ultimi  :  Quis  mihi  det  te  fratrem 
meum,  sugentem  ubera  matris  meae, 
etc. ;  de  Christo  et  Ecclesia 430 

Articulus  XXV.  Declaratio  ejusdem  capi- 
tuli  octavi,  de  Christo  et  sponsa  par- 
ticulari 438 

Articulus  XXVI.  Elucidatio  ejusdem  capi- 
tuli  octavi,  de  Christo  et  sponsa  sin- 
gulari 444 

ENARRATIO    IN   LIBRUM    SAPIENTI^. 

Prooemium 451 

Articulus  I.  Expositio  capituli  primi  :  Di- 

ligite  justitiam,  qui  judicatis  terram.  453 
Articulus  II.  Explanatio  capituli  secundi : 

Dixerunt  impii,  cogitantes  apud  se  non 

recte 462 

Articulus  III.    Dcclaratio   capituli   tertii  : 

Justorum  autem  animfe  in  manu  Dei 

sunt 468 

Articulus  IV.  Declaratio  capituli  quarti  : 

0   quam   pulchra   est   casta    generatio 

cum  claritate  ! 474 

Articulus  V.   Expositio   capituli   quinti    : 

Tunc  stabunt  justi  in  magna  constantia.  479 
Arficulus  VI.   Elucidatio    capituli   sexti  : 

Audite  ergo,  reges,  et  intelligite  .  .  .  485 
Articulus  VII.  Expositio  capituli  septimi  : 

Sum  quidem  e*  ego  mortalis  homo  .     .  491 


Articulus  VIII.  Elucidatio  capituli  octavi  : 
Attingit  ergo  a  fine  usque  ad  finem 
fortiter 499 

Articulus  IX.  Elucidatio  capituli  noni  : 
Deus  patrum  meorum,  et  Domine  mi- 
sericordise 505 

Articulus  X.  Declaratio  capituli  decimi  : 
Haec  illum,  qui  primus  formatus  est  a 
Deo,  etc 510 

Articulus  XI.  Explanatio  capituli  unde- 
cimi  :  Iter  fecerunt  per  deserta     .     .     .  517 

Articulus  XII.  Expositio  capituli  duodeci- 
mi  :  0  quam  bonus  et  suavis  est,  Do- 
minc,  spiritus  tuus  ! 523 

Articulus  XIII.  Declaratio  capituli  tertii- 
decimi  :  Vani  autem  sunt  omnes  homi- 
nes  in  quibus  non  subest  scientia  Dei.  529 

Articulus  XIV.  Elucidatio  capituli  quarti- 
decimi  :  Iterum  alius  navigare  cogitans.  533 

Articulus  XV.  Expositio  capituli  quintide- 
cimi  :  Tu  autem,  Deus  noster,  suavis  et 
verus  es 538 

Articulus  XVI.  Elucidatio  capituli  sexti- 
decimi  :  Propter  haec  et  his  siinilia,  etc.  542 

Articulus  XVII.  Elucidatio  capituli  septi- 
midecimi  :  Magna  enim  sunt  judicia 
tua,  Domine 548 

Articulus  XVIII.  Declaratio  capituli  octa- 
videcimi  :  Sanctis  autem  tuis  maxima 
erat  lux 552 

Articulus  XIX.  Expositio  capituli  nonide- 
cimi  et  ultimi  :  Impiis  autem  usque  in 
novissimum,  etc 558 

Index  locorum  S.  Scripturae 565 

Index  analyticus 575 


Emicndanda.  Pag.  40A,  lin.  10:  Pacomio,  ler/c  Pachomio ;  —  212  A,  lin.  8:  Blesilloe...  Blfpsillee; 
—  241D',  Hn.  10  :  quam...  quiim;  —  268 A,  lin.  5  :  prcelati  praidicatores...  prselati  et  prcedicatores ;  — 
269C,  lin.  12  :  heresiarchas...  ha^resiarchas  ;  —  34oD',  lin.  10  etll  :  ab  eo...  ab  ea;  —  442  A  lin.  10: 
anhelantem...  anhelante;  —  445C',  lin.  5  :  resolvendum...  revolvendum;  —  461 A,  lin.  7  :  a  viris 
perfectis...  a  jurisperitis. 


Tvpis  C.ai-tusiaR  SanctaR  Marijc  de  Pratis.  Monstrolii. 
J.  Ait.NAU.NK  tjpographus. 


y 


m 


m 


^