Skip to main content

Full text of "Opera omnia in unum corpus digesta ad fidem editionum Coloniensium : cura et labore monachorum sacri ordinis Cartusiensis, favente pont. max. Leone XIII"

See other formats 


■«.',"/■'» 


'$* 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2011  with  funding  from 

University  of  Toronto 


http://www.archive.org/details/operaomniainunum11deni 


DOCTORIS    ECSTATICI 


DIONYSII    GARTUSIANI 


OPERA  OMNIA 


T.   11. 


ZACH.L  [RAMACNAEG01RA.SCOR.SVPER  GETES.ErSAGlTAJS/AEAS  CO/APLEBQIN  EIS  DEV  3Z. 


'DOCTORIS  ECSTATICI 

D.  DIONYSII 

CARTUSIANI 

OPERA  OMNIA 

IN  LNLM  COKPLS  DIGESTA 

AD  FIDEM  EDITIONUM  COLONIENSIUM 

CURA  ET  LABORE 
MONACHORUM  SACRI  ORDINIS  CARTUSIENSIS 

FAVENTE  PONT.  MAX.  LEONE  XIII 


IN    MATTH/EUM,   MARCUM,    LUCAM    (l-IX) 


MONSTROLII 
TYPIS    CARTUSIvC    S.    M.    DE    PRATIS 

MDCCCC 


THE  INSTITIiTr  S7UD1E3 

TCi    ■ 

3ia/ 


ENARRATIONES 


IN 


QUATUOR  EVANGELISTAS 


T.  11.  ". 


£511 
M 


D.   DIONYSII 


GARTUSIANI 


ENARRATIONES  ?\M  AC  ERUDITJl 


IN 


QUATUOR  EVANGELISTAS 

HOC    EST 

MATTMUM,   MARCUM,   LUCAM 
ET  JOANNEM 


EX    EDITIONIBUS    COLONI2E 

PETRl    QUENTEL,    MDXXXII,    MDXXXIII,    MDXLIII 
JASPARIS  GENEPII,  MDXXXVIII. 


SERENISSIMO  ATQUE  INVICTISSIMO  ANGLORUM  REGI  HENRICO,  EJUS  NOMINIS 
OCTAVO,  THEODORICUS  LOER  A  STRATIS,  PR^ECLAR^E  CARTUSIENSIUM  DOMUS 
IN    COLONIA    AGRIPPINA  -HUMILIS    VICARIUS.     S.     P.     D. 


OPERiE  pretium  me  duxi  facturum,  serenissime  rex  Henrice,  atque  Ghristi 
athleta  invictissime,  si  lucidissimas  ac  plane  divinas"  in  quatuor  Evangelistas 
Dionysii  nostri  enarrationes,  Regiae  Tuae  Gelsitudini,  periculosis  hisce  tem- 
porihus,  cum  omni  qua  decet  reverentia  atque  honore  dedicarem.  Sic  enim  placuit 
(nec  id  quidem  indecenter)  venerabili  ac  religioso  Patri  D.  Petro  Blomevennae 
Leydensi,  dignissimo  Cartusianae  nostrae  domus  S.  Barbarae  in  Golonia  Priori,  ac 
principali  provinciae  Rheni  Visitatori,  ceterisque  confratribus  nostris,  tum  Regiae 
Tuae  Majestati,  tum  reliquis  omnibus  catholicse  fidei  Principibus,  in  Ghristo  de- 
ditissimis.  Et  quid  mirum  ?  Scriptis  enim  tuis,  in  quibus  de  Sacramentis  agitur, 
dilatasti  gloriam  populo  tuo,  et  ante  annos  aliquot  induisti  te  loricam  doctrinae 
catholicse  sicut  gigas;  succinxisti  quoque  et  lumbos  tuos  arma  Scripturae  bellica 
in  disputationum  praeliis  contra  haereticos,  et  protexisti  Servatoris  nostri  castra 
gladio  eruditionis  tuae.  Similis  insuper  leoni  factus  es  evangelico,  et  sicut  mysticus 
leonis  catulus  e  ccelo  in  terram  missus  in  venatione  perfidorum.  Persecutus  enim 
es  iniquos  in  regno  tuo,  eosque  perscrutans,  qui  populum  tuum  fidelem  condem- 
natis  quibusdam  haeresibus  nequiter  conturbabant.  Tuae  igitur  Regiae  Gelsitudini 
tam  prseclaras  Dionysii  nostri  enarrationes  non  immerito  nuncupamus,  vel  ex  eo 
etiam  argumento,  quod  dignae  sint  propter  quas  vadimonium  quam  rectissime  re- 
linquatur.  Praeterea,  si  S.  Vuilfridus  Episcopus  istic  Eboracensis,  libros  quatuor 
Evangeliorum  aureis  litteris,  ut  Beda  refert,  conscribi  voluit,  atque  pretiosis  sub- 
inde  amiciri  chlamydulis,  quid  non  faciet  hac  in  re  singularis  Tuae  Majestatis 
prudentia  ?  Ipse  enim  Dionysius  fortitudine  Sancti  Spiritus  indutus,  veteres  ener- 
vans  haereticos.  Ghristi  doctrinam  luce  lucidius  declarat,  nihilque  quod  ad  rem 
facit,  nobis  intentatum  relinquit.  In  hisce  quidem  ipsius  enarrationibus  mens  no- 
stra  vegetatur,  elocutio  divinitus  .expolitur,  supellex  arcanorum  ccelestium  copio- 
sissima  comparatur.  In  his  quoque  animus  omnium  noster  gravioribus  est  exuendus 
curis,  litteris  etiam  demulcendus  sacratioribus,  et  deliciis  quotidie  refovendus  nun- 
quam  perituris.  Sunt  praeter  haec  in  Dionysio  nostro,  prudentiae  oculus,  libra 
justitiae,  fortitudinis  sedes,  regula  teinperantiae,  honestatis  exemplar.  caritatis 
splendor,  fons  gratiarum,  bonorum  spes,  refugium  innocentium,  praesidium  mise- 
rorum,  nec  minus  philosophorum  quam  theologorum  sacrarium.  Porro,  per  hunc 


XII  EPISTOLA    DEDICATORIA 

sanctum  virum  Spiritus  Domini  locutus  est,  cujus  et  sermo  per  linguam  ejus.  In 
hoc,  inquam,  viro  vapor  quidam  fuit  virtutis  Dei,  et  cmanatio  quaedam  claritatis 
ojusdem,  cum  candore  etiam  lucis  seternao.  Nec  mirum.  Nam  omnia  quas  scripsit 
idem  ipse  Dionysius  noster,  ex  ore  prodierunt  Altissimi,  eorumque  virtus  in  magna 
divinorum  charismatum  ahundantia,  ad  extremum  procul  dubio  terrae  diffundetur. 
Et  ne  longum  faciam,  hic  nunquam  acquievit  carni  et  sanguini,sed  in  eo  fuit  plena 
privati  amoris  exstinctio,  et  divini  dumtaxat  pura  ardensque  affectio.  Quapropter 
oramus  atque  obsecramus  Regiam  Majestatem  Tuam  in  Christo  Jesu,  ut  hasce 
D.  Dionysii  elucubrationes  boni  consulat,  et  venerabilem  nostri  Ordinis  Patrem 
F.  Joannem  Batmansonum,  ccenobii  Annuntiationis  beatse  Virginis  Marire  prope 
Londinum  Priorem,  ac  Arnoldum  Birckman  bibliopolam  Coloniensem,  qui  Dionysii 
opera  apud  Britannos  in  pretio  esse  testantur,  commendatos  sibi,  in  tutelam  susci- 
pere  non  recuset.  Valeat  eadem  Regia  Tua  Gelsitudo  feliciter.  Goloniae,  ex  sacris 
nostris  aedibus.  Anno  Domini  MDXXXII,  pridie  Idus  Martias. 


ENARRATIO  1N  EVANGELIUM 


SECUNDUM   MATTH^UM 


T.  11. 


PROLOGUS 


QUAST  stella  matutina  in  medio  nebulx,  et  quasi  luna  plena,  et  quasi  sol  reful- 
gens,  sie  ille  effulsit  in  templo  Dei.  Eccli.  l,  6,  7. 
Quamvis  universitatis  creator,  generisque  humani  .redemptor  Christus,  sa-  i Cor. i, n. 
pientia  Patris,  cuncta  ordinate  produxerit,  et  singula  in  numero,  pondere  et  mensura 'sap.  Xi,2i. 
sapienter  molitus  sit ;   nostram  tamen  salutcm  ac  reparationem  ordinatissime,  imo  et 
sapientissime  complevit.  Venturus  nempe  in  mundum   hunc,  et  operaturus  nostram   Ps  WXI1I 
salutem  in  medio  terrse,  praemisit  sui  adventus  seu  incarnationis  praecones,  sanctos  ,2- 
Prophetas,  qui  omnes  super  dies  regis  Messiae  locuti  sunt.  Deinde  in  propria  venit  per- 
sona,  nostrae  naturae  assumpta  substantia  ;  et  sicut  sacer  Jeremias  admirando  praedixit, 
ipse  quasi  colonus,  et  quasi  viator  ad  manendum  declinans  advenit.  Factus  est  enim  je>-.  m,  8. 
egenus  propter  nos,  quum   dives   esset  :  quemadmodum   Zacharias  quoque   testatus  !,' Cor' V1"' 
est,  Ecce,  inquiens,  rex  tuus  veniet  tibi  justus  et  salvator,  ipse  pauper.  Visus  ergo  et  zack.n,9. 
conversatus  in  terra,  docuit  homines,  prout  Isaias  fatetur  :  Docebit  nos  vias  suas,  et  3^ar 
ambulabimus  in  semitis  ejus.  De  hoc  namque  doctore  dixit  Osee  propheta  :   Tempus    Is •" -3- 
requirendi  Dominum,  quum  venerit  qui  docebit  nos  justitiam. 

Porro,  quum  excellentissimus  modus  sit  docendi,  proprio  ore  docere  seu  praedicare, 
idcirco  hic  modus  Cliristo  potissimum  conveniebat  :  propter  quod  librum  non  edidit, 
sed  voce  edocuit.  Unde  et  inter  philosophos  praecipui,  Socrates  atque  Pythagoras,  libros 
facere  renuerunt,  viva  dumtaxat  voce  docentes.  Verum,  quia  necesse  fuit  ad  posterorum 
informationem  componere  libros,  ne  oblivioni  traderentur  prseterita,  Christus  hoc  ge- 
nus  docendi  suis  commisit  ac  inspiravit  discipulis.  Inter  quos  quatuor  ad  evangelicae 
veritatis  describenda  mysteria,  documenta  ac  gesta,  elegit,  Matthaeum,  Joannem,  Lucam, 
et  Marcum  :  quorum  libri  et  dogmata  universis  libris  atque  doctrinis  praefulgent  ac 
praeferuntur. 

Fuere  nihilo  minus,  ut  in  evangelii  sui  exordio  tetigit  Lucas,  quidam  qui  non  divi-  Luc.  i,  i. 
nitus  inspirati,  sed  proprio  animo  tumidi  (juxta  illud  in  Job,  Vir  vanus  in  superbiam  job^M. 
erigitur),  conati  sunt  evangelium  scribere.  Inter  quos  fuerunt  Basilides  et  Apelles  hae- 
retici,  qui  ut  suos  colorarent  ac  promulgarent  seu  authenticos  redderent  errores,  sub 
nominibus  Apostolorum  scripserunt,  videlicet  Bartholomaei,  et  Thomae,  itemque  Mat- 
thiae.  Sic  etiam  quidam  perversi  sub  nomine  Pauli  apostoli  scripserunt  ac  transmise-  3  , _"* 
runt  epistolas.  Unde  ad  Thessalonicenses  hortatur  :  Ne  quis  vos  seducat,  neque   per  ^fg^J 
spiritum,  neque  per  epistolam  taiuruain  per  nos  missam.  Rursusque  in  finibus  episto-  iv,  is ;  n 

1  >        1        r  i  ir  -.  ...       Thess.    ui, 

larum  suarum  adjungit  :  Salutatio  mea,  manu  Pauli  :  quod  signum  m  omni  epistola,  lta  )7. 


\  PROLOGUS 

scribo.  Iloc  enim  signo  sciebatur  epistola  ab  ipso  composita.  Sic  et  in  veteri  Testamento 

Donnulli  officium   prophetandi  sibi   usurpaverunt.  De  quibus  per  Jeremiam  loquitur 

Jer.  xxm,  Dominns  :  Ipsi  currebant,  et  ego  non  misi  eos ;  el   per  Ezechielem,  Populum  meum 

Eseckxm,  deceperunl  propler  fragmen  panis.  De  lalibus  ait  Salvator  :  Omnes  quotquot  venerunt, 

j'oann\  8   ',RT,mt  fures  et  latrones.  Sancta  ergo  Ecclesia,  quam  constat  regi  a  Spiritu  Sancto,  illo- 

Ae«.xx,28.  j-um   dumtaxat  recepit  evangelia,  qnornm  sanctitas  manifesta  fuit,  qui  et  fide  digni 

fuerunt,  sequens  in  hoc  propheticee  revelationis  mysterium,  secundum  quod  in  Eze- 

Eseeh.  i,  chiele  quatuor  animalia  oculis  plena  describuntur.  Per  quae  quatuor  Evangelistee  si- 

/6W.i,io  gnantur,  ita  ut  per  animal  simile   homini,  significetur   Mattheeus,  quia  ab  humana 

Christi  generatione  sumpsit  exordium  ;  per  bovem  seu  vitulum,  Lucas  ;  per  leonem, 

Marcus  ;  per  aquilam,  Joannes.  De  qua  propheticee  revelationis  elucidatione  ac  prosecu- 

tione  nunc  transeo,  quoniam  satis  cornmune  est,  et  ab  expositoribus  copiose  tractatum. 

Denique  ad  commendationem  sacratissimi  evangelistse  et  gloriosi  apostoli,  divini 

sapientissimique  Mattheei  revertor,  de  quo  introducti  thematis  verba  convenientissime 

Eecii.  l,i.  exponuntur,  quamvis  ad  litteram  de  Simone  Oniae  filio,  sacerdote  magno,  sint  dicta. 

Fulsit  ergo  Matthseus  in  domo  Dei  ut  stella  matutina,  ut  luna,  ut  sol,  hoc  est  vehemen- 

ter,  vehementius  et  vehementissime,  seu  clare,  clarius  atque  clarissime,quemadmodum 

stella  matutina  vehementer  clareque  fulget,  sed  luna  clarius,   sol  autem  clarissime. 

Fulsit  enim  clare  per  conversationem  exemplarem,  clarius  per  evangelicam  preedicatio- 

nem,  clarissime  per  evangelii  conscriptionem.  Sua  etenim  sanctissima  conversatione 

illustravit  praesentes  et  secum  conversantes  ;  sua  pra?dicatione  illuminavit  omnes  ad- 

ventantes  et  audientes ;  sua  vero  scriptura  universum  edocuit  mundum,  et  incessabili- 

ter  edocet  auditores,  sive  lectores.  Ipse  quoque  pree  ceteris  Evangelistis  moralitatem 

christianae  sapientiee,  hoc  est  morales  Christi  doctrinas,  plenius  descripsisse  videtur, 

ita  ut  Marco  fulgente  clare  ut  stella  matutina,  Luca  clarius  tanquam  luna  plena,  ipse 

clarissime  fulgeat  instar  solis,  quamvis  absolute  loquendo,  Joannes  cunctis  preefulgeat. 


ENARRATIO  IN  EVANGELIUM 


SECUNDUM  MATTH^EUM 


L 


ARTICULUS  PRIMUS 


EXPOSITIO    PRIMI    CAPITULI    :    LIBER    GENERATIONIS    JESU    CHRISTI. 


IBER  generationis  Jesu  Christi,  filii  A  a   Galilaea   venit    Christus  ?    nonne    Scri- 

David,  fllii  Abraham.  Sicut  in  Prolo-  ptura  dicit,  quia  ex  semine  David,  et  de 

go  protestatur  Hieronymus,  Matthaeus  an-  Bethlehem  castello,  ubi  erat  David,  venit 

te  ceteros  Evangelistas  suum  conscripsit  Christus  ? 

evangelium  in  Judsea.  Scripsit  autem  Ju-         Declarans  ergo  Matthaeus  Jesum  esse  fi- 

dacis  conversis  stilo  Hebraeo.  Chrysostomus  lium  David,  sic  orsus  est  :  Liber  genera- 

vero  refert,  quod  facta  magna  persecutio-  tionis  Jesu  Chrisli,  id  est,  liber  praesens  a 

ne  fidelium  in  Palaestina,  fratres  dispersi  generatione  Christi  intitulatur.Solent  enim 

precabantur  Matthaeum,  ut  eis  verborum  Hcbraei  libros  denominare  ab  eo  de  quo  in 

ct  operum  Christi  veritatem  describeret,  exordio  pertractatur  :  quemadmodum  pri- 

quatenus  librum  evangelicae  legis  ad  ma-  mus    liber   Moysis   dicitur   Genesis,    quia 

num  haberent,  secumque  deferrent  quo-  de  mundi  creatione  sumit  initium  ;  liber 
cumque  venirent.  Hsec  autem  simul  stare  B  quoque  in  cujus  principio  Dominus  fertur 

possunt.    Quamvis   enim    in   Judaea   scri-  jussisse  numerari  filios  Israel,  vocatus  est 

pserit,  potuit  tamen   plebs   christiana  in  liber  Numerorum.  Itaque  iste  est  liber  ge- 

Palaestina    exsistens,   esse    occasio    hujus  nerationis  Jesu  Christi,  id  est  describens 

scripturae  :  praesertim  quum  plurimi  Ju-  humanam  seu  temporalem  generationem 

dsoorum  in  Palaestina  morati  conversique  Christi,  de  cujus  divinitate  ac  divina  ge- 

fuerint.  neratione   Joannes  plenius  sermocinatur. 
Porro   intentio   Matthaei    fuit   ostendere  Quamvis   autem   in   veteri   Testamento 

Christum  veraciter  incarnatum,  atque  ex  plures  dicti  sunt  Jesus,  ut  Josue,  alias  Je-  eccU.xlm, 

semine  David  progenitum  :  quoniam  infi-  sus  filius  Nave,  et  Jesus  filius  Josedec  sa- 1\ 

deles  Judaei  ex  hoc  arguebant  Jesum  Na-  cerdos  magnus;  plures  quoque  vocati  sunt  Zach.vi. 

zarenum  non  esse  Messiam  seu  Christum,  Christi,  per  quamdam  participationem  et 

eo  quod  a  Nazareth  urbe  Galilaeae  fuerat  C  nuncupationem,imperfectamque  rationem, 

Matth.  n,  oriundus  ;  Scriptura  vero  praedixif  Chri-  videlicet,  quoniam  populum  Israel  tempo- 

v2'       '"  slum   de  Bethlehem  Juda  et  semine  Da-  raliter  seu  corporaliter,  vel  dispositive  et 

vid  venturum.  Hinc   enim   principes  Ju-  solum    instfumentaliter    liberaverunt,   et 

Joann.vw, 

41,42,52.  daeorum  locuti  sunt  Nicodemo  :  Numquid  oleo  sancto  uncti  fucrunt  corporahter,  vel 


G  ENARRATIO   IN   CAP.   I   MATTH.EI.   —   ART.    I 

spiritualiter,   vel  modo   utroque  :  nullus  A  namque  regiim,  Abraham  vero  Patriarcha- 

tamen  secundum   perfectam  rationem  ac  rum  maximus  fuit. 

plenam  proprietatem  dici  potesl  Jcsns  aut  Sed  quum  per  Isaiam  de  Christo  praedi- 

Ghristus,  nisi  Dnigenitus  Dei,  homo  factus,  ctum  sit,  Generationem  ejus  quis  enarra-  /s.uir,8. 

qui    solus   perfectam   animse  et   corporis  bit?  quid   est,  quod  Matthaeus   et  Lucas 

liberationem  nobis  promeruit,  fecit,  ac  tri-  Ghristi  generationem  describunt  ?  Ad  hoc 

buil,  omniumque  divinorum  charismatum  Ilieronymus  Chrysostomusque  respondent, 

Joann.m,  unclionc  plenissime   est  perfusus   :   quia  quod  Isaias  de  divina  Christi  generatione 

iK  m  ad  mensuram  dal  Deus  Spiritum  ho-  Ioquatur,  Evangelistae  autem  de  generati- 

mini  Christo.  Unde   in  Psalmo   canitur  :  one  humana.  Quamvis  autem  hoc  verum 

p«.xuv,8.  Unxit  te  Deus  oleo  Iaetitisr*  prae  participi-  sit,  quantum  ad  hoc  quod  divina  Christi 

bus  tuis. Proprie  itaque, Christus  est  nomen  generatio  praecipue  inenarrabilis  est,  quae 
personae  in  duplici  natura  subsistentis,  di-  B  secundum  Dionysium,  posuit  tenebras  la-  iweg.xnu 

it;Ps.xvu, 


vinae  videlicet  et  humanae.  Imo  tain  Jesus      tibulum  suum;nihilo  minus  verbum  Isaiae  j 


2. 


quam  Christus,  supponunt  aeternam  et  in-  jam  introductum  de  humana  quoque  Chri- 

creatam  hypostasim  Verbi,  ita  ut  hae  verae  sti  generatione    intelligi  potest,  quemad- 

sint  :  Jesus  est  aeternus,  immensus,  om-  modum  Leo  Papa  ubertim  fatetur  :  Quis 

nipotens ;  Christus  ubique  est,  omnia  im-  enim  viator  concipere,comprehendere,aut 

plet,  omnia  continet.  eloqui  valeat.quomodo  virgo  aeternam  per- 

Hic    ergo    est   liber   generatiouis   Jesu  sonam,  verum  et  incommutabilem  Deum 

Ghristi,  filii  David,  filii  Abrdham,  id  est,  concipiat?  quomodo  de  clauso  utero  ejus 

qui    secundum    assumptam    humanitatem  Christus  procedat,  quod  sine  penetratione 

esl  filius  David  regis,  et  Abrahae  patriar-  dimensionum  omnem  rationem  excedente, 

chae  :  juxta  quod  Gabriel  apud  Lucam  dis-  non  potuit  fieri  ?  Imo  ut  aliqui  probabi- 

Zuc.i,32.  seruit  Virgini  benedictee,  Dabit  illi  Domi-  C  liter  adstruunt,  verbum  Isaiae  jam  allega- 

nus   Deus    sedem   David   patris   ejus  ;  et  tum,  ad  litteram  intelligendum  est,  nec  de 

Rem.i,3.  Apostolus  ad  Romanos,  Qui  factus  est  ei  divina,  nec  de  humana,  sed  de  spirituali 

ex  semine  David  secundum  carnem.  Secun-  Christi  generatione,  qua  homines  ex  aqua   joann.m, 

dum  Hieronymum,  horum  duorum  dum-  et  Spiritu  Sancto  renascuntur  in  Christo,  5' 

taxat  filius  nominatur  jam  Christus,  quia  et  per  Apostolorum  prsedicationem  ccele- 

ad  hos  tantum  de  Christo  facta  est  divina  stisque  gratiae  infusionem,  ad  ipsum  con- 

promissio.  Ad  David  etenim  dictum  est  :  versi   sunt.  Praedictis  enim   verbis  Isaias 

Ps.  cxxxi,  De  fructu  ventris  tui  ponam  super  sedem  adjecit  :  Quia  abscissus  est  de  terra  viven-  is.  un,  8. 

il:           tuam  ;  ad  Abraham  autem,  In  semine  tuo  tium,  id  est,  Christus  per  mortem  ablatus 

6en.xxn,  x 

18.           benedicentur  omnes  gentes.  Sed  huic  ob-  est  a  consortio  hominum  m  mundo  viven- 

viare  videtur,  quod  in  Genesi  haec  eadem  tium.  Haec  vero  abscissio  non  est   causa 

promissio  legitur  Isaac  facta  :  ad  quem  D  inenarrabilitatis  divinae  vel  humanse  gene- 

/AiUxxvi,  inter  cetera  contestatus  est  Dominus,  Mul-  rationis  Christi,  sed  generationis  ejus  spi- 

tiplicabo  semen  tuum  ;  et,  Benedicentur  ritualis  :   quum   hoc   sit  valde   mirabile, 

in  semine  tuo  omnes  gentes  terrae.  Imo  et  quod  in  hominem  crucifixum  totus  pene 

/fiirf.xxviu,  Jacob  patriarchae  in  Genesi  legitur  Domi-  crediderit  mundus. 

u-            nus  hoc  ipsum  promisisse.  Praeterea  Jacob  Quamvis  itaque  quaelibet  harum  trium 

quoque  patriarcha  manifeste  praedixit  Ju-  Christi  generationum  inenarrabilis  sit,  ita 

/fiid.xux,  dee,  quod  de  semine  ejus  nasceretur  Chri-  quod  perfecte  comprehCndi  recitarique  ne- 

stus,  exspectatio  gentium.  Arbitror  ergo  quit,  singulae  tamen  aliqualiter  describun- 

idcirco  Christum  potissimum  dici  filium  tur.  De  divina  siquidem   generatione  ait 

David  et  Abrahse,  quoniam  ceteris  princi-  Christus   sapientia    Dei    :    Nondum    erant   prov.xm, 

paliores  et  forte  sanctiores  fuerunt.  David  abyssi,  et  ego  jam  concepta  eram  ;  ante  ~24' 25' 


4,  24. 
Ibid.  4. 


Gen 

17. 


ENARRATIO   1N   CAP.    I   MATTHjEI.    —   ART.    I  7 

colles  ego  parturiebar.In  Ecclesiasticoquo-  A  tor,qui  est  Christus  Dominus?  —  Spiritua- 

Eecii.xw,  que  :  Ego  ex  ore  Altissimi  prodivi,  pri-  liter  per  Abraham,  qui  interpretatur  pater  Cen.xvii,5. 

5'  mogenita   ante   omnem   creaturam.   Unde  multarum    gentium,    intelligitur   quilibet 

Sap.vn,25,  in  Sapientise  libro  legitur  :  Vapor  est  vir-  virtuosus,   qui  est  principium  multarum 

26'  tutis   Dei,  et  emanatio  queedam  claritatis  operationum  bonarum.Talis  generat  Isaac, 

omnipotentis  Dei  sincera;  candor  est  enim  id  est,spiritualem  habet  laRtitiam.qiioniam 

lucis  eeternse.  Spiritualis  autem  generatio  actibus  virtuosis  sincera  delectatio  est  an- 

Christi   jam    dicta,    m   Actibus   Apostolo-  nexa. 

rum,ceterisque  legendis  Sanctorum  descri-  Isaac  autem  genuit  Jacob,  qui  erat  vir   Md.xxn, 

bitur.  simplex,  in  tabernaculis  habitans.  De  quo  -"• 

2  Abraham  genuit  Isaac   supernaturali-  Augustinus  sentire  videtur,  quod  fuerit  in 

,  ter,de  Sara  nonagenaria  naturaliter  sterili,  utero   sanctificatus.  Unde  et  apud   Mala- 
quando  et  ipse  fere  centenarius  erat.  De  B  chiam  prophetam  loquitur  Dominus  :  Non-  Maiach.,, 

Ismaele  autem   primogenito  Abrahse  non  ne  frater  erat  Jacob  Esau  ?  Et  Jacob  dile-2'3, 

fit  mentio,  sicut  nec  de  ceteris  filiis  Abra-  xi,    Esau   autem   odio    habui.    Hic   Jacob 

hae,  quia  ex  eorum    semine   non   prodiit  angelorum  visionibus   frequenter   potitus  Gen.xxvm, 

Christus.  Nec  mystica  ratio  compulit  eos  est,  qui  ab  angelo  dictus  est  Israel.  Porro  ^*^ 

commemorari,    sicut   inferius   commemo-  quam  prseclarissimus  propheta  exstiterit,  ibid.xxxu, 

vers.2etn.  rautur  fratres  Judse  et  Jechonise,  de  quibus  quamque  sanctissimum  vita?.  finem  habu-  " 

tamen  non  est  natus  Salvator.Iste  est  Abra-  erit,  ex  Genesi  elucescit.  —  Spiritualiter  ibid.xt.mi, 

is.xu, 6.  ham  quem  Deus  per  Isaiam  appellat  ami-  Isaac,  id  est  gaudium  in  Domino,  generat XL,X" 

cum,  qui  fuit  perfectee  obedientise  forma,  Jacob,  id  est  vitiorum  supplantatorem.  Qui 

fideique  ac  spei  exemplum.  Unde  in  Gene-  enim  delectatur  in  Domino  et  actibus  san- 

Gm.  xv,i.  si  Dominus   ait  ad   eum   :   Ego  protector  ctis,  vitiis  fortiter  reluctatur,  ac  alios  ad 
tuus  et  merces  tua  magna  nimis.   Cujus  C  vitiorum   eradicationem    inducit  :   secun- 

pra?conia  in  Genesi  describuntur.Quoniam  dum  quod  dicitur,  Gustato  spiritu,  desipit 

ergo  ex  Isaac  natus  est  Christus,  dictum  omnis  caro. 
ibid.  xxi,  est  Abraha?  in  eodem  Genesis  libro  :   In  Jacob  autem  genuit  Judam  et  fratrcs 

'"'  Isaac  vocabitur  tibi  semen.  Apostolus  quo-  ejus,  undecim  Patriarchas,   videlicet  Ru-  ibid.ww, 

Gaiat.i\,  que  ad  Galatas  dicit  Ismaelem  natum  se-  ben,   Simeon,  Levi,  Issachar,  Zabulon.  Hi  23' 

cundum  carnem,  Isaac  autem  secundum  sex  de  Lia-exorti  sunt.  Joseph  quoque  et   ibid.  u. 

spiritum,  id  est  secundum  Spiritus  Sancti  Benjamin  ex  Rachele  ;  Dan  vero  et  Neph-   ibid.zs. 

promissionem  et  operationem,  ac  typicam  thali  ex  Bala;  Gad  autem  et  Aser  ex  Zel-   md.zs. 

Christi  prgefigurationem.  In  multis  siqui-  pha.  —  Jacob  pater  duodecim  Patriarcha- 

Gen.wn,  dem  erat  figura  Christi,  videlicet,  quia  di-  rum,  figura  est  Christi,  patris  duodecim 

lfi;xv1"'10-  yinitus  promissus,   supernaturaliter   con-  Apostolorum.   Judas    autem   interpretatur  md.xxix, 

ceptus  ac  genitus,  et  quia  ad  sui  ipsius  D  confessio.  Qui  ergo  spiritualiter  Jacob  est,  3o- 

ibid.wu,6.  immolationem  ligna  portavit,  sicut  et  Chri-  vitia  supplantando,  generat  Judam,  id  est 

joann.xtx,  gtug  kajuians  gjbj  crucem  exivit  ad  pas-  confessionem  laudis   divina?,  dicens  cum 

sionem.  Isaac  quoque  interpretatnr  risus  Psalmista  :  Benedicam  Dominum  jn  omni  ps.xxxui,s. 

seu   gaudium.  Nam  eo  nato,   Sara-mater  tempore,   semper  laus  ejus  in  ore  meo  : 

Gen.wi,6.  ejus  :  Risum,  inquit,  fecit  mihi  Dominus ;  itemque,  Confitebor  tihi,  Domine,  in  toto  />s.ix,2;cx, 

omnis  qui  audierit,  corridebit  mihi.  Quis  corde  meo.  Talis  quippe  dignus  est  Deum  1;'A"V"'1- 

autem  est  spiritualis  risus  et  gaudium  ele-  laudare,  quum   non  sit   speciosa  laus  in  Eccu. **.<). 

Agg.u,&.  ctorum,  desideratusque  gentium,   nisi    is  ore  peccatoris.  De  hoc  Juda  scriptum  est 

£«c.)i,io,  de  quo  angelus  pastoribus,  Ecce,  ait,  an-  in  libro  Paralipomenon  :  Judas  fortissimus  iPar. v.s. 

nuntio  vobis  gaudium  magnum,  quod  erit  erat  inter  fratres  suos. 
omni  populo,  quia  natus  est  vobis  Salva-         Judas  autem  genuit  PJiares  et  Zaram       3 


8 


KNARHATIO    IN   CAP.    1   MATTH.EI.    —   ART.    I 


Canjixxvm,  de  Thamar  nuru  sua.  Cui  quum  Judas 
dare  nollel  filium  suum  in  marilum,  ut 
suscitaret  semen  fratrum  suorum  marito- 
i-iiin  Thamar  sine  liberis  defunctorum,  illa 
prolem  habere  desiderans,  mutato  habitu. 
sedit  in  via  qua  noverat  Judam  iturum  : 
qui  putans  eam  esse  scortum,  concubuit 
cum  ea,  concepitque  et  peperit  filios  duos 
jam  nominatos. 

Iloc  loco  dicit  Hieronymus,  in  genealo- 
gia  Salvatoris  nullam  sanctarum  assumi 
feminarum,  sed  eas  quas  Scriptura  repre- 
hendit :  ut  qui  propter  peccatores  venerat, 
de  peccatricibus  nascens,  omnium  peccata 
deleret.  Contra  quod  dictum  Lyra  argu- 
vws.  16.  mentatur,  quia  inferius  virgo  Maria,  quae 
erat  sanctissima,  ponitur.  Hieronymus  etiam 
asserit,  tres  reges  propter  iniquitatem  pa- 
tris  eorum  omissos,  ne  in  sanctae  nativitatis 
ordine  ponerentur.  Non  ergo  hae  mulieres 
ponuntur  hoc  loco  quoniam  peccatrices. 
—  Certum  est  autem,  quod  harum  obje- 
ctionum  prima  non  sit  contra  mentem 
Hieronymi  :  sicut  nec  illa  qua  aliquis  di- 
cere  posset  contra  verba  Hieronymi,  qui- 
bus  ait  quod  Matthseus  nominat  Christum 
vcrs.  i.  filium  David  et  Abrahae  tantum.  Posset 
enim  quis  objicere,  quod  etiam  nominat 
eum  filium  Mariae.  —  De  secunda  obje- 
ctione  dubium  esse  potest  quid  Hierony- 
mus  senserit.  Non  autem  opinor  eum  sen- 
sisse,  quod  hae  quatuor  mulieres,  quas 
appellat  non  sanctas,  sed  peccatrices,  vi- 
delicet  Thamar,  Rahab,  Ruth  et  Bethsabee, 
sint  in  vitiis  consummatae  seu  condemna- 
tae.  Unde  Ambrosius  eas  multum  excusat, 
etiam  ipsam  Thamar,  quae  inexcusabilior 
esse  videtur, quoniam  rea  incesti.Sed  quo- 
niam  teste  Dionysio,  sanctum  dicitur  quasi 
immaculatum,  Hieronymus  vocat  eas  non 
sanctas  et  peccatrices,  eo  quod  aliqua  re- 
prehensibilia  commiserint,  de  quibus  poe- 
nituisse  creduntur.  Fuerant  ergo  pecca- 
trices,  eo  modo  quo  de  Maria  Magdalene 

i«c.vii,37.  jam  poenitente  in  Evangelio  legitur  :  Mu- 
lier  quae  erat  in  civitate  peccatrix,  ut  co- 
gnovit  quod  Jesus  accubuit  in  domo  Si- 
monis,  etc.  De   virtutibus   autem   earum 


II  Par.  xxi, 
5,  6. 

Ibid.  xxiv, 
7. 


A  statim  dicetur.  Bona  est  igitur  ratio  S.  Hie- 
ronymi,  quod  hao  feminae  peccatrices  in 
genealogia  Christi  ponuntur  propter  ex- 
emplum  sperandae  salutis,et  propter  spem 
excitandam  :  non  solum  in  quantum  pec- 
catrices,  sed  in  quantum  peccatrices  pce- 
nitentes,  ut  dum  audimus  Sanctum  San- 
ctorum  de  peccatricibus  mediate  natum, 
nullatenus  desperemus,  sed  peecatricum 
illarum  pcenitentiam  imitemur.  Interea, 
quod  de  regibus  illis  omissis  objicitur, 
non  est  contra  intellectum  Hieronymi.Non 

B  enim  dicit  eos  dumtaxat  omissos,  quia  in- 
justi  fuerunt,  nam  simili  ratione  Roboam, 
Achaz,  Amon,  et  alii  quidam  omissi  fuis- 
sent;  sed  propter  commixtionem  patris 
eorum,  videlicet  Joram  regis  Juda,  cum 
filia  impiissima  Jezabel,  muliere  gentili 
atque  idololatra  :  unde  propter  labem  gen- 
tilitatis  omissi  sunt.  Sicque  opposita  ratio 
est  de  omissione  regum  istorum  et  prae- 
dictarum  mulierum,  eo  quod  Rahab  et 
Ruth  gentilitate  relicta,ad  Judaismum  con- 
versae  sunt ;  Joram  vero  legitimo  toro  con- 

C  tempto,  acceperit  uxorem  gentilem  in  gen- 
tilitate  manentem. 

Phares  autem  genuit  Esron  ;  Esron 
autem  genuit  Aram;  Aram  autem  genuit 
Aminadab ;  Aminadab  autem  genuit  Na- 
asson.  Hic  Phares  cum  patre  suo  Juda 
.Egyptum  ingressus  est,  in  qua  genuit 
Esron  ;  Esron  quoque  in  JEgypto  genuit 
Aram,  et  ille  Aminadab.  Sed  et  Aminadab 
in  .Egypto  genuit  Naasson,  quorum  uter-  iVum.i,?. 
que  egressus  est  .Egyptum  cum  Moyse.  Di- 
cunt  quoque  Hebraei,  quod   mari   Rubro 

D  diviso  et  Moyse  illud  ingresso,  quum  ce- 
terse  tribus  formidarent  eum  sequi,  Ami- 
nadab  cum  tribu  Juda,  in  qua  principalior 
fuit,  primo  secutus  est  Moysen  :  quo  viso, 
aliae  tribus  secutae  sunt.  Unde  per  hoc  di- 
cunt  tribum  Juda  meruisse  principatum 
et  regnum.  Potius  tamen  tenendum  est, 
quod  tribus  haec  sine  suo  merito  ad  re- 
gnum  electa  atque  promota  est  propter 
reverentiam  Christi,  qui  de  ea  incarnari 
elegit.  Naasson  autem  genuit  Salmon.  Iste 
Naasson  fuit  princeps  Juda :  cujus  sororem  im.  n,  3 


Gen.  xi.vi, 
,   12. 


ENARRATIO   IN    CAP.    I   MATTH.EI.    —  ART.    I 


9 


Exod.  vi, 
23. 

Num.  xxv, 
4. 


Exod. 
xxxiv,    10  : 
Deut.  vn. 3. 


Josue  M,  t , 
4,  6,15,  21. 


nomine  Elisabeth  accepit  Aaron  in  uxo- 
rem  ;  qui  etiam  Naasson  fuit  unus  duo- 
decim  principum  quos  Dominus  jussit  in 
patibulis  poni  propter  peccata  filiorum 
Israel  cum  filiabus  et  idolis  Madianitarum 
fornicantium. 

Salmon  autem  genuit  Booz  de  Rakab. 
Salmon  iste  cum  Josue  terram  Chanaan 
introivit.  Non  enim  fuit  numeratus  in  pri- 
ma  numeratione  inter  filios  Israel.  Accepit 
autem  Rahab  meretricem  in~conjugem, 
gignens  ex  ea  Booz.  Quamvis  enim  filiis 
Israel  esset  prohibitum  inire  conjugium 
cum  mulieribus  alienigenis,  maxime  Cha- 
nanaBis,  hoc  tamen  intelligendum  fuit  de 
mulieribus  in  infidelitate  durantibus  ;  sed 
quando  conversse  erant  ad  Judaismum,  et 
notabiliter  virtuose  vivebant,  poterant  in 
matrimonium  recipi.  Talem  autem  fuisse 
hanc  Rahab  constat  ex  libro  Josue.  Recepit 
enim,  abscondit  atque  dimisit  explorato- 

/6W.9-H.  res  missos  a  Josue  ;  et  omnipotentiam  Dei 
Israel  confitebatur;  deinde  gentilitate  con- 

ibid.\i,i5.  tempta,  cum  omni  sua  progenie  apposita 
est  ad  filios  Israel.  Unde  propter  hanc  fi- 
dem,  veritatem  atque  justitiam,  meruit  a 
viro  nobili  in  conjugem  recipi,  scilicet  a 
filio  Naasson. 

Quidam  tamen  asserit  hanc  Rahab  non 
fuisse  meretricem,  quamvis  sic  nomine- 
tur,  sicut  frequenter  aliquis  pauper  dici- 
tur  dux,  qui  non  est  dux.  Dicit  enim  in 
Hebrseo  haberi,  Mulierem  hospitatricem, 
ubi  nostra  translatio  continet,  Mulierem 
meretricem.  Non  videtur  etiam  verisimile, 
quod  Salmon  potentissimus  pene  et  ma- 
ximus  in  tribu  Juda,  recepisset  meretri- 
cem  in  conjugem.  Sed  hoc  dictum  non 
consonat  communibus  dictis  Sanctorum, 
qui  asserunt  Rahab  meretricem  fuisse.  Ta- 
le  quoque  agnomen  non  fit  communiter 
in  eodem  casu  ;  nec  tam  turpe  agnomen 
convenisset  mulieri  honestaB.  Idcirco  me- 
retrix  non  videtur  fuisse  dumtaxat  agno- 
men  feminse  hujus.  Sed  nec  probabile  arbi- 
lror,quod  B.IIieronymus  in  lingua  Hebrs&a 
lam  eruditus,  loco  hospitatricis  transtu- 
lisset,  Meretricem   :   imo   potius   a^stimo, 


Ihid.  n,  1 
vi,  2-2. 


A  quod  nomen  Hebraicum  sit  aequivocum  ad 
hospitatricem  et  meretricem.Sic  enim  fre- 
quenter  invenio,  quod  Lyra  dicit  aliter 
haberi  in  Hebrseo,  quam  nostra  habeat 
translatio.  Tamen  in  libris  Hieronymi  in- 
venio,  quod  sermo  Hebraicus  sit  a^quivo- 
cus,  possitque  diversimode  interpretari. 
Unde  Hieronymus  significationem  conve- 
nientiorem  accepit,  et  ita  non  proprie 
habetur  in  Hebraeo  aliter  quam  Hierony- 
mus  transtulit.  Denique,  quod  arguitur, 
non  esse  probabile  Salmon  accepisse  me- 

B  retricem  in  conjugem  :  respondendum  est 
secundum  Chrysostomum,  quod  propter 
virtutes  ejus  accepit  eam  post  suam  emen- 
dationem,  quando  etiam  magna  et  subli- 
mata  fuerat  in  populo  Israel.  Est  quoque 
consuetudo  Scripturse,  ut  mulieres  incon- 
tinentes  et  lubricae,  meretrices  vocentur, 
quamvis  non  sint  publicum  scortum.Unde 
ad  salvandum  quod  Rahab  fuerit  mere- 
trix,  non  oportet  opinari  quod  omnibus  se 
exposuit. 

Booz  autem  genuit  Obed  ex  Ruth.  Ista 

C  est  Ruth  Moabitis,  quse  ut  legitur  in  libro 
Ruth,  venit  cum  Noemi  a  terra  Moab  in  Buthi,w. 
terram  Juda  :  quam  Booz  accepit  in  con-  Wd.n,io, 
jugem,  eo  quod  esset  propinquus  priori  ujbid  4 
marito  Ruth  filio  Noemi  sine  prole  defun- 
cto.  Quamvis  enim  iliicitum  fuerat  Israe- 
litis   contrahere   cum   Moabitis  (imo   tale 
matrimonium  non  erat  verum    matrimo- 
nium,   propter    disparem    cultum    perso- 
narum   :   propter   quod   Esdras   abjecit  a  \Esdr. x. 
filiis  Tsrael  uxores  eorum  Moabitidas) ;  ni- 
hilo  minus,  quando  conversse  fuerunt  IV- 

D  minae  tales  ad  Judaismum,  et  virtuosae 
effectse,  recipi  poterant,  saltem  ex  dispen- 
satione.  Quam  autem  virtuosa  et  fidelissi- 
ma,  humilis  atque  obediens  fuerit  Ruth, 
patet  in  ejus  historia.  Unde  et  Booz  dixil 
ad  eam  :  Scit  omnis  populus  urbis  mese  ituthm.u. 
mulierem  te  esse  virtutis.  Quoniam  vero 
inter  matrimonium  Salmon  et  Rahab,  quod 
fuit  tempore  Josue,  et  matrimonium  Booz 
et  Ruth,  quod  fuit  tempore  Ileli,  vel  cir- 
citer,  tempus  trecentorum  annorum  trans- 
ierit,  ut  potest  probari,computando  tempo- 


10 


KNARRATIO    1N   CAP.    I    MATTH/EI. 


ART.    I 


Itnth  II,  I 


Ibid.ivM 
11. 
II  Reg.xvn, 

25. 


Is.  XI,   I . 


1  Reg.xvu, 

12. 


Act.\\n,l-1. 

6 

II  Reg.xi,*. 

lbid.  i,  5. 

76ie/.xii,18. 

lbid.  24. 


ra  judicum  intermediorum;mirum  apparet 
quomodo  Salmon  genuit  Booz  maritum 
Ruth.  Ad  quod  aliqni  dicunt,  tres  fuisse 
Booz,  quorum  primus  erat  filius  Salmon 
el  avus  liiijns  Booz  :  comprehenduntur  la 
incn  siih  nomine  uno.  Sed  isla  responsio 
ex  nulla  canonica  Scriptura  auctoritatem 
sortitur:  imo  ubicumque  in  novo  et  veteri 
Testamento  describitur  ordo  generationis 
istorum,  de  uno  dumtaxat  Booz  fit  men- 
tio.  Non  tamen  pro  praesenti  occurrit  re- 
sponsio  melior,  nisi  hic  Booz  dicatur  tem- 
pore  tam  longo  vixisse.  Erat  autem  hic 
Booz  homo  magnarum  opum,  vir  bonus 
et  justus. 

Obed  autem  genuil  Jesse.  Jesse  trinomi- 
us  fuit.  Dictus  est  enim  Isai  et  Naas  : 
unde  secundo  Begum  habetur, quod  Amasa 
fuit  filius  Jethra  Jezraelitis,  qui  ingressus 
est  ad  Abigail  filiam  Naas  sororem  Sar- 
viae,  quae  fuit  soror  David,  et  mater  Joab. 
Naas  ergo  erat  pater  David  atque  Sarviae. 
Et  quia  Matthaous  loquitur  jam  de  Jsai, 
secundum  quod  Ghristus  ex  eo  natus  est, 
ideo  nominat  eum  Jesse.quia  sic  appellatur 
apud  Isaiam,  ubi  Christus  de  eo  nascitu- 
rus  asseritur.  Sic  enim  habemus  :  Egre- 
dietur  virga  de  radice  Jesse.  Sic  ergo  os- 
tenditur  prophetia  illa  in  ipso  completa.De 
hoc  Jesse  primo  Begum  inducitur,  quod 
in  diebus  Saul  erat  vir  grandaevus  et  ma- 
gnus  inter  viros  Israel.  Jesse  autem  genuit 
David  regem.  Nominatur  solus  David  rex 
propler  excellentiam  gratise  sibi  conces- 
sae,  et  quoniam  nullus  praecedentium  rex 
fuit,  eorum  videlicet  qui  nunc  ante  David 
expressi  sunt,  et  quoniam  primus  electus 
est  ad  regnum  tanquam  stabiliendus  in 
eo.  Hic  David,  homo  secundum  cor  Dei, 
pene  in  omnibus  Christi  erat  figura. 

David  autem  rex  genuit  Salomonem  ex 
ea  quce  fuit  Urice,  id  est  ex  Bethsabee, 
qiue  fuerat  uxor  Uriae  Hethaei,  viri  justi, 
qui  merito  suae  virtutis  hoc  loco  exprimi- 
tur.  Genuit  autem  David  ex  Bethsabee  fi- 
,  lium  unum  in  adulterio,  qui  et  mortuus 
est  infans ;  accepitque  eam  in  conjugem 
antequam  ex  ea  genuit  Salomonem.  Por- 


A  ro,  quod  Bethsabce  justa  fuerit,  constat  ex 
libro  Proverbiorum,  ubi  Salomon  recitat 
quomodo  a  matre  sua  instructus  sit.  Iste 
est  Salomon,  qui  inclinavit  femora  sna 
mulieribtis,  et  dedit  maculam  in  gloria 
sua.Reliquit  quoque  post  se  stultitiam,  id 
est  filium  stultum,  de  quo  subditur  :  Sa- 
lomon  autem  genuit  Roboam,  propter  cu- 
jus  stultam  responsionem,  decem  tribus 
omnino  recesserunt  a  domo  David,  con- 
stituentes  sibi  Jeroboam  Ephrataeum  in 
regem.  Roboam.  autem  genuit  Abiam,  ex 

B  filia  Absalonis  fratris  sui.quam  secundum 
legem  habere  non  potuit  propter  cognati- 
onis  propinquitatem.  Abias  autem  genuit 
Asa  ;  Asa  autem  genuit  Josaphat.  Magni- 
ficentia  alque  praeconia  Asa  et  Josaphat, 
in  libro  Paralipomenon  plenissime  descri- 
bimtur.  Erant  namque  plurimum  virtuosi 
et  boni  :  quibus  et  maximas  victorias  at- 
que  divitias  Deus  concessit.  Josaphat  au- 
tem  genuit  Joram  virum  pravissimum, 
qui  Athaliam  filiam  Achab  et  Jezabel  sum- 
psit  in  conjugem,  cujus  consilio  plurima 

C  mala  operatus  est. 

Joram  autem  genuit  Oziam.  In  libro 
Begum  fertur  quod  Joram  genuit  Ocho- 
ziam,  Ochozias  autem  genuit  Joas,  de  quo 
natus  est  Amasias,  qui  genuit  Oziam,  qui 
alio  nomine  vocatus  est  Azarias,  sub  quo 
Isaias  orsus  est  prophetare.  Tres  ergo  hoc 
loco  reges  omissi  sunt,  videlicet  Ochozias, 
Joas  et  Amasias.  Cujus  ratio  una  est,  se- 
cundum  Hieronymum,  Hilarium  et  Chry- 
sostomum,  quoniam  Joram  accepit  filiam 
Jezabel    feminee   gentilis   ac    pessimae    in 

D  uxorem  :  idcirco  filii  ejus  de  iniquo  et 
maledicto  semine  nati,  usque  ad  quartam 
generationem  tolluntur,  ne  in  sanctae  na- 
tivitatis  ordine  commemorentur  aut  col- 
locentur.  Aliam  rationem  ponit  Hierony- 
mtts.  Nam  Evangelistae  propositum  erat, 
tres  quaterdenas  generationum,  id  est  ter 
quatuordecim,  in  Christi  genealogia  dis- 
ponere,  et  hoc,  in  diverso  temporum  sta- 
tu,  ut  plenius  ostendetur,  ita  ut  a  David 
usque  ad  transmigrationem  Babylonis  es- 
set   una   quaterdena.    Quoniam   ergo   de- 


Prov.  iv,  1 
elseq.;\\\i. 

Eccli. 
xi.vii,21,22. 

Ibid.  il. 

7 


Ill/to/.xn, 
13,  14. 
/ftirf.16,19, 

20. 

lI.Par.xi, 

20. 


8 

Ibid-  xiv- 


IV  Retj.wu, 
18. 


Ibid.  21. 

Ibid.  xi,  2. 
/6ir/.\ii,21. 
Ibid.  xiv, 
21. 

/s.  i,  1. 


ENARRATIO    IN   CAP.  I    MATTH.EI.    —   ART.    I                                                   11 

cem  et  septem  generationes  inter  David  et  A  nocentium,  usque  ad  os  ;  Isaiam  quoque 

transmigrationem   fuerunt,  hi   tres    reges  patruum  suum  jussit  lignea  serra  secari. 

convenientius  quam  alii  fuerant  omitten-  Refert  Chrysostomus,  quod  Ezechias  SBgro- 

di,  propter  causam  inductam.  Joram  ergo  tans,  praesente  Isaia  docere  ccepit  Manas- 

genuit  immediate  Ochoziam,  mediate  vero  sen,  quomodo  Deo  servire,  legem  servare, 

UPar.xxvi,  Oziam   :  qui  quum   thurificare  vellet   in  et  populum  guhernare  deberet.  Dixit  au- 

16"21"        templo,    lepra   percussus   est,    mansitque  tem  Isaias:  Vere  verba  tua  non  descendunt 

leprosus  usque  ad  mortem  ;  quem  constat  in  cor  ejus,  et  ego  ab  eo  occidendus  sum. 

justum  fuisse,  et   de   sua   praesumptione  Quod  audiens    Ezechias,  voluit   Manassen 

poenituisse,  plagam   quoque  paternae  cor-  occidere  :  Melius  (inquiens)  mihi  est  sine 

rectionis  Dei  patienter  tiilisse."  filio  mori,  quam  talem  relinquere.  Isaias 

9            Ozias  autem  genuit  Joathan,  qui  rexit  vero  tenuit  eum,  ne  illum  occideret.  Po- 

iXReg.xy,  palatium,  patre  ejus  propter  lepram  ha-  B  stremo   Manasses    propter    peccata   sua  a    n  par. 

bitante  seorsum.  Hunc  Joathan  dicit  Hie-  rege  Assyriorum   captus,   incarceratus   et*""1'11" 

ronymus  super  Isaiam,fuisse  justissimum.  dire  ligatus,  egit  poenitentiam  valde,  toto 

Joathan  autem  genuit  Achaz,  hominem  corde  conversus  ad  Deum  ;  et  liberatus,  ad 

/Wd.xvi-.ii  prorsus  malignum,  cujus  idololatria,  per-  regnum  suum  reductus  est. 

Par.xxvm.  yersitas  et  infortunia,  in  libris  Regum  et  Manasses  aulem  genuit  Amon,  qui  se-  ibid.n,ts. 

Paralipomenon   recitantur.  Achaz   autem  cutus  est  peccata  patris  sui,   non   tamen 

genuit  Ezechiam,  qui  tantse  perfectionis  pcenitentiam  ejus.Amon  autem  genuit  Jo- 

et  gloriae  exstitit,  ut  de  ipso  in  libro  Re-  siam,  virum  sanctissimum,  qui  in  pueritia  /6id.sxxiv, 

iv  iter/.  gum  legatur,  quod  nec  ante  eum,  nec  post  sua  quaesivit  Dominum  :  sub  quo  Jeremias  3Jer  .  _, 

xvin,  5.       eum  aiiq„js  ej  similis  fuerit.  Denique  ipse  orsus  est  vaticinari.  De  cujus  laude  scri- 

bona  conscientia  ausus  est  dicere  coram  ptum  est  :  Memoria  Josiae  in  compositione  Eccii.xux. 

/«.xxxvni,  Deo  :  Memento,  Domine,  quomodo  ambu-  C  odoris  facta,  opus  pigmentarii ;   in  omni1'2, 

laverim  coram  te  in  veritate,  et  in  corde  ore  quasi  mel  indulcabitur,  et  ut  musica 

perfecto,  et  quod  bonum  est  in  oculis  tuis  in  convivio  vini.  Occisus  est  autem  a  sa-     n  i>ar. 

lVflei/.xx,  fecerim.  Ad  cujus  instantiam  reversus  est  gittariis  Pharaonis  Nechao  regis  -Egypti  :  ™v' '' 

sol  decem  lineis,  per  quas  descenderat  in  quem  Jeremias  maxime  deploravit.  Hujus   ibid.  25. 

horologio  Achaz,  ita  quod  dies  illa  pro-  Josiae  nomen  per  annos  pene  quadringen- 

longata  fuit  horis  viginti  (unde  Dionysius  tos  divinitus  praenuntiatum  fuerat  a  Pro- 

in  epistola  ad  Polycarpum  affirmat  diem  il-  pheta  qui  dixit  coram  Jeroboam  rege  Is- 

ibid.  xix,  lam  pene  triplicatam  fuisse);  angelus  quo-  rael  :  Ecce  nascetur  domui  David  filius,  \\\iteg.xm, 

que  percussit  centum  octoginta  quinque  Josias  nomine,  etc. 

/6id.xx,i,  millia  virorum  Assyriorum.  Quumque  Eze-  Josias  autemgenuitJechoniametfratres        11 

3'             chias  ab  Isaia  audisset  se  moriturum,  fle-  ejus  in  transmigrationem*  Babylonis.  In    •  aiias 

vit  uberrime  :  non  ex  formidine  mortis,  D  libro  Regum  legitur  Joachaz  filius  Josiae  trammi' 

°  °  yratione 

nec  desiderio  vitae  praesentis,  sed  quoni-  immediate  regnasse  post  patrem  suum  :     ry  Beg. 

am  promissionem  patribus  suis  factam  de  qui  quum  mensibus  tribus  regnasset,  ca-  ],"")' j3.0^ 

Christi  nativitate  ex  eis,  vidit  frustrari  in  ptus  et  in  .Egyptum  perductus  est  a  Pha-  34. 

lbid.  5, 6.  se  :  nondum  enim  habuit  filium.  Misertus  raone  Nechao  jam  expresso,  qui  loco  Joa- 

Dominus  Ezechiae,  prolongavit  vitam  ejus  chaz   constituit    Eliacim    fratrem   Joachnz 

per  quindecim  annos.  filium  Josiae,  in   regem,   vocavitque  eum 

10           Ezechias  autem  genuit  Manassen ,  cujus  Joakim,  qui  etiam  dictus  est  Jechonias  :  et 

lbid.xn\\\  gravissima  scelera  in  libris  Regum  et  Pa-  iste  jam  dicitur  genitus  a  Josia.  Qui  quum     u  />„,-. 

Par.xxxm.  ralipomenon  recoluntur.  Observavit  som-  undecim  annis  regnasset,  obsessus  et  ca-  "XT,« 5> 6- 

WBeg.xxi,  nia  atque  auguria,  servivit  omni  militiae  plus  est  a  Nabuchodonosor  rege  Babylo- 

6,3,3,16.  cQgii^  replevitque  Jerusalem  sanguine  in-  nis  :  quem   aliqui  dicunt   translatum  in 


35 


12 


ENARRATIO    IN   CAP.    1   MATTILEI.    —   ART.    I 


IV  Reg. 

XXIV,    I. 


/er.xxii,19. 

IV  Ileij. 
xxiv,  6. 


Ibid.S,  10. 
Ibid.ii,l5. 

Ibid.  17. 


Ibid.  20; 
xxv,  5-7. 

Jer.  xxxiv, 


12 


vers.  17. 


Babylonem.  Certum  est  autem  quod  Nabu-  A 
chodonosor  eum  remisit  iu  Jerusalem  ut 
regnaret,  accepta  ab  eo  promissione  quod 
noii  rrbrllaret.  Unde  secundum  quosdam, 
in  via  remisit  eum  rex  Babylonis.  Quum 
autem  tribus  annis  servisset  regi  Babylo- 
niae  subditus,  repugnavit.  Propter  quod 
ab  exercitu  ejus  interfectus  est ;  projece- 
runtque  eum  extra  portas  Jerusalem  in- 
sepultum,  quemadmodum  dixerat  Jeremi- 
as:  Sepultura  asini  sepelietur.Quo  mortuo, 
regnavit  filius  ejus  pro  eo  :  qui  etiam 
appellatus  est  Joachin  et  Jechonias,  sicut  B 
pater  ipsius,  quamvis  diversis  litteris  scri- 
bantur.  Quum  vero  et  iste  regnasset  men- 
sibus  tribus,  a  rege  Babylonis  vallatus  est; 
cernensque  se  non  posse  resistere,  exivit 
ad  regem,  qui  misit  eum  cum  matre,  uxo- 
ribus  atque  principibus  suis  in  Babylo- 
nem,  et  fecit  Mathaniam  avunculum  ejus 
filium  Josiae  regem  pro  eo,  appellans  eum 
Sedeciam  :  qui  tandem  rebellans,  captus, 
excsecatus,  et  in  Babylonem  perductus  est, 
sicut  Jeremias  ei  praxlixit  :  Babylonem 
intrabis,  et  eam  non  videbis.  Sic  ergo  Jo-  C 
sias  genuit  Jechoniam  et  fratres  ejus  jam 
nominatos  in  transmigrationem  Babylonis, 
id  est,  transmigratione  seu  translatione 
Juda?orum  in  Babylonem  jam  imminente, 
qua?  post  generationem  istorum  secuta  est, 
evolutis  annis  circiter  viginti  septem. 

Et  post  transmigrationem  Babylonis,  id 
est,  postquam  Judaei  in  Babylonem  trans- 
lati  fuerunt,  Jechonias  (iste  secundus,  fi- 
lius  prioris  Jechonia?  et  nepos  Josiae)  ge- 
nuit  Salathiel  :  de  quo  dicit  Chrysosto- 
mus,  Putamus  eum  sanctum  fuisse  et  in  D 
captivitate  Dominum  assidue  exorasse  pro 
Iiberatione  populi  sui.  Verum  Hilarius  et 
Chrysostomus  sentiunt  eumdem  esse  Je- 
choniam,  qui  ante  et  post  transmigratio- 
nem  fuit.  Sed  verum  est  quod  ait  Hiero- 
nymus,  quod  uniis  fuerit  pater  alterius.  Si 
enim  idem  esset,  non  invenirentur  qua- 
tuordecim  generationes  post  transmigra- 
tionem  usque  ad  Christum  :  cujus  contra- 
rinm  infra  habetur.  Unde  Hieronymus  :  Si 
voluerimus,  inquit,  Jechoniam  in  fine  pri- 


mee  tessaradecadis  ponere,  hoc  est  ultimo 
loco  secundae  seu  mediae  quaterdena?,  in 
sequenti,  id  est  in  ultima  quaterdena,  non 
ernnt  quatuordecim,  sed  tredecim.  Scia- 
mus  ergo  Jechoniam  priorem,  ipsum  esse 
quem  et  Joakim;  secundum  autem,  filium 
non  patrem  :  quorum  prior  per  h  et  m,  se- 
quens  per  ch  et  n  scribitur. 

Salathicl  autem  genuit  Zorobabel,  cu- 
jus  prseconia  in  apocryphis  Esdrse  narran-  mEsdr.w, 
tur  :  ad  ejus  quippe  petitionem  Darius  rex  v" 
Persarum  dedit  Judseis  licentiam  redeundi 
a  Babylone  in  sua.  De  quo  in  Ecclesiastico 
inducitur  :  Quomodo  amplificemus  Zoro-  EcciLxut, 
babel  ?  Ipse  enim  quasi  signum  in  manu  13- 
dextera  Israel.  Et  apud  Aggaeum  :  In  die  Agg.u,w. 
illo,  dicit  Dominus,  assumam  te,  Zorobabel 
fili    Salathiel    serve   meus,    et   ponam   te 
quasi  signaculum,  quoniam  te  elegi.  Zo-       13 
robabel  autem  genuit  Abiud.  In  libro  Pa- 
ralipomenon    legitur   Zorobabel    genuisse    iPar.m, 
Mosollam  et  alios  quosdam,  inter  quos  non  19' 20* 
ponitur  Abiud.  Ad  quod  respondendum, 
quod  unus  illorum  alio  nomine  appellatus 
est  Abiud,   vel    non  omnes  filii   ejus  ibi 
ponnntur.  De  reliquis  generationibus  quae 
sequuntur,  usque  ad  Joseph,  nihil  habetur 
in  scriptura  canonica  veteris  Testamenti. 
Aliqui  tamen  Judeei  diligenter  scripserunt 
genealogias  patrum    suorum   :   prassertim 
ex  catena  et  semine  David,  de  quo  nove- 
rant  Christum  nasciturum,  propter  quod 
ejus,  scilicet  David,  posteritatem  diligen- 
tius  descripserunt. 

Jacob  autem  genuit  Joseph  virum  Ma-  16 
ria',  de  qua  natus  est  Jesus,  qui  vocatur 
Christus.  Erat  autem  Joseph  veraciter  vir 
Marise.  Nam  inter  eos  verum  exstitit  ma- 
trimonium,  quamvis  non  fuerit  consum- 
matum.  De  qua  Maria,  id  est  ex  cujus 
purissimis  sanguinibus  loco  seminis  a  Spi- 
ritu  Sancto  formatus,  natus  estJesus  secun- 
dum  humanam  naturam,  qui  vocatur  et 
est  Christus,  id  est  Deus'  et  homo  in  una 
persona,  duplicique  natura. 

Omnes  ergo  generationes  ab  Abraham        17 
inclusive  usque  acl  David  inclusive,  fue- 
runt  generationes  quatuordecim  ;  et  a  Da- 


ENARRATIO    IN   CAP.    I   MATTHjEI.    —   ART.    II 


13 


vid  exclusive  usque  ad  transmigrationem  A  ductam  ;  et  a  transmigratione  Babylonis , 
Babylonis,  videlicet  usque  ad  primum  Je-  id  est  a  secuudo  Jechouia  inclusive,  usque 
choniam  inclusive,  fuerunt  generationes  ad  Christum  inclusive,  fuerunt  genera- 
quatuordecim,  loquendo  de  generationibus  tiones  quatuordecim  :  ita  ut  quartadecima 
hic  enumeratis,  videlicet  omissis  tribus  ge-  generatio  in  Ghristo  compleatur.  Hoc  pla- 
nerationibus  preedictis  propter  causam  in-      num  est  numeranti  personas  praescriptas. 


ARTICULUS   II 


DETERMINATIO    DUBIORUM    CONCERNENTIUM    LOCUM    ISTUM. 


D 


16. 


FFICULTATEM  interea  facit  lectori 
in  primis,  quod  beatissimi  evangeli- 
stae  Mattheeus  et  Lucas,  describendo  gene- 
alogiam  Christi,  in  aliquibus  dissonare  vi- 
dentur  et  opposito  modo  procedere.  Primo 
itaque  dubitatur,  quomodo  Lucas  asserat 
Zuc.ni,23.  Joseph  esse  filium  Heli,  Matthaeus  vero 
Maith.  i,  affirmet  quod  Joseph  sit  filius  Jacob.  Et 
respondendum,  quod  Joseph  fuit  filius  na- 
turalis  ipsius  Jacob,  filius  vero  legalis  He- 
li.  Mathat  enim  et  Mathan  fratres  fuerunt, 
qui  successive  eamdem  habuere  uxorem, 
de  qua  Mathan  genuit  Jacob,  Mathat  vero 
genuit  ex  ea  Heli,  ita  quod  Jacob  et  Heli 
fuerunt  fratres  uterini.  Heli  vero  accepta 
conjuge,  mortuus  est  non  relicto  semine  : 
propter  quod  Jacob  frater  ejus,  de  pree- 
cepto  legis  accepit  conjugem  fratris  sui 
defuncti,  ut  suscitaret  semen  fratri  suo  ; 
genuitque  ex  ea  Joseph,  qui  fuit  filius 
Jacob  secundum  naturam,  et  filius  Heli 
secundum  legem  Mosaicam,  quae  praece- 
pit,  ut  fratre  aliquo  uxorato  sine  liberis 
mortuo,  frater  ejus  seu  propinquus  uxo- 
rem  ejus  acciperet,  et  filium  ex  ea  natum, 
defuncto  adscriberet,  ne  nomen  ejus  de- 
leretur  ex  Israel.  Sed  tunc  dubium  occur- 
rit,  quomodo  duo  fratres  poterant  eamdem 
habere  uxorem,  ita  quod  unusquisque  eo- 
rum  ex  ea  proprium  semen  habebat.  Ad 
hoc  aliqui  dicunt,  quod  quando  aliquis 
non  habuit  nisi  unam  prolem  ex  conjuge 


Deut.xw, 

i,  0. 


Matlli.  i. 
12. 
[Pa,\m,19. 


Deul.  xxv, 
5,  6. 


B  sua,  non  rcputabatur  semen  relinquere,  et 
sic  propinquus  seu  frater  ipsius  cum  uxo- 
re  sua  contrahere  potuit,  ac  si  nullum 
semen  reliquisset.  Unde  in  Deuteronomio 
pluraliter  dicitur,  Si  frater  sine  liberis 
mortuus  fuerit,  propinquus  accipiat  uxo- 
rem  ejus,  etc. 

Secundo  dubitatur,  quomodo  Matthaeus 
asserat   Salathiel   filium  Jechoniee,  quum    y/atth.  i, 
Lucas  dicat  eum  esse  filium  Neri.  Dicen-  1-- 
dum,  quod  Salathiel  fuerat  filius  Jechoniae 
naturalis,  Neri  vero  legalis  vel  adoptivus. 

C  —  Tertio  quaeritur,  quomodo  Zorobabel 
nunc  dictus  sit  filius  Salathiel,  quum  pri- 
mo  Paralipomenon  appelletur  filius  Pha- 
daiae.  Respondent  aliqui,  quod  Salathiel 
alio  nomine  nuncupabatur  Phadaia.  Sed 
hoc  non  videtur,  quum  loco  praeallegato, 
in  quo  filii  Jechoniae  describuntur,  inter 
Salathiel  et  Phadaiam  alius  medius  nomi-  /6,</.i7,i8. 
netur.  Ideo  alii  dicunt,  quod  Zorobabel  fi- 
lius  Salathiel  fuit  alius  ab  isto  Zorobabel 
filio  Phadaiae. 

Quarto  principaliter  dubitatur,  quomo- 

D  do  Lucas  dicat  Christum  descendisse  a  Da-  z,(C. ,„,31. 
vid  per  Nathan,  Matthaeus  per  Salomonem. 
Ad  hoc  diversi  diversimode  responderunt. 
Quidam,  quod  Nathan  iste  fuit  filius  David 
adoptivus,  non  naturalis  :  et  horum  ali- 
qui  dixerunt,  quod  fuit  Nathan  prophela, 
quem  propter  suam  sanctitatem  David  ad- 
optavit  in   filium.  Alii,   quod   fuit   filius 


Mutth. 1,6. 


H 


I.NARRATIO    1N    CAP.    I    MATTILEI. 


ART.    II 


Saminaa  fratris  David  :  quem  Nathan  Jesse 
avns  cjiis  adoptavit  iu  Filium  ;  defuncto- 
que  Jesse,  ipse  David  eumdem  sibi  filium 
adoptavit.  Et  hoc  dicit  Magister  in  histo- 
riis.  Lyra  autem  potius  sentit,  quod  fuil 
Nathan  propheta.  Quod  enim  non  fuerit 
filius  uaturalis  David,  probat  per  hoc, 
quod  Salomon    in  Proverbiis  de  se   ipso 

Prov. iv,3.  testatur  :  Fui  tenellus  et  unigenitus  coram 
matre  mea,  videlicet  ex  parte  matris.  Nam 

ii Rey. x.,5.  quamvis  Bethsabee  habuerit  filium  de  Da- 
vid  ante  Salomonem,  ille  tamen  non  com- 
putatur,quoniam  ante  circumcisionem  de- 
functus  est,  secundum  Hebrseos.  Sed  his 
obviat  quod  in  libro  Paralipomenon  ma- 

iPar.111,5.  nifeste  habetur,  quod  in  Jerusalem  nati 
suut  David  quatuor  filii  de  Bethsabee, 
quorum  unus  ibidem  Nathan  vocatur.  Nec 
videtur  sufficere,  quod  dicatur  filius  na- 
turalis  Bethsabee  ex  Uria  et  filius  David 
adoptivus,  ut  aliqui  dicunt,  asserentes 
quod  tres  illic  nominati  fuerint  filii  Uriae, 
quos  David  adoptavit  in  filios,  dum  ma- 
trem  eorum  accepit  in  conjugem.  Si  euim 
sic  esset,  non  proprie  dicerentur  nati  ipsi 
David  ex  Bethsabee.  ldeo  probabilius  reor, 
quod  Nathan  fuit  verus  et  naturalis  filius 
David  cx  Bethsabee.  Ad  quod  valet  dictum 
Damasceni,  libro  quarto,  ubi  declarat  be- 
atam  Virginem  descendisse  de  David  per 
Nathan.  Si  ergo  Nathan  non  erat  naturalis 
filius  David,  sed  fratris  sui,  vel  alterius, 
diceretur  Christus  potius  descendisse  de 
Jesse  per  Sammaa,  quam  per  David,  vel 
de  alio  aliquo  etiam  secundum  carnem  : 

Rom.  1,3.  quum  tamen  Apostolus  dicat,  eum  factum 
ex  semine  David  secundum  carnem.  Imo, 
secundum  hoc  Ghristus  non  diceretur  prae- 
cipue  filius  David.  Praeterea,  secundum 
Ambrosium  super  Lucam,  Christus  secun- 
dum  carnem  veraciter  natus  est  ex  semi- 
ne  Nathan.  Quod  autem  allegatur  in  op- 
positum  ex  Proverbiis,  solvitur,  si  dicatur 
Salomonem  notanter  dixisse,  Fui  unige- 
nitus  et  unicus,  et  non,  Sum  :  hoc  enim 
refert   de  se   ipso  pro  tempore   pueritiae 

p,-ov. iv, 4.  suae,  quando  et  mater  ejus  docuit  eum, 
sicut   subjungit.    Potuit   autem   accidere, 


A  quod  usque  ad  illud  tempus  fuerit  unicus, 
uuigenitus,  aliis  postmodum  natis  :  quod 
tamen  dici  non  potest,  si  cum  Hieronymo 
asseratur  Salomon  non  fuisse  nisi  unde- 
cim  annorum  quum  ccepit  regnare  :  cujus 
oppositum  alii  satis  probabiliter  tenent. 

Quinto  quaeritur,  cur  Lucas  genealogiam 
Christi  describat  ascendendo,Matthaeus  de- 
scendendo.  Bespondendum,  quod  Matthaeus 
principaliter  loquitur  de  carnali  et  natu- 
rali  Christi  generatione,  secundum  quod 
venit  ad  nos,  et  carnem  assumpsit  :  ideo 

B  a  superiori  iucipit,  desccndendo  usque  ad 
Joseph  et  S.  Mariam.  Lucas  vero  loquitur 
de  Christi  generatione,  prout  per  eam  ad 
Deum  reducimur,  et  ejus  filii  adoptivi  ef- 
ficimur  :  ideo  incipit  ascendendo  a  Joseph 
usque  ad  Adam.  Sed  quare  non  sistit  in 
Abraham,  a  quo  Matthaeus  exorsus  est  ? 
Dicendum  quod  ideo,  ut  ostendat  omnes 
electos  in  quacumque  mundi  aetate  exsti- 
terint,  per  Christum  ad  Deum  reductos 
atque  salvatos.  —  Sexto  quseritur, cur  inter 
Joseph  et  Abraham    multo  plures    patres 

C  ponantur  a  Luca,  quam  a  Matthaeo  :  Lucas 
quippe  enumerat  quinquaginta,  Matthaeus 
quadraginta  duos.  Diccndum,  quod  Lucas 
ponit  triplices  patres,  videlicet  naturales, 
legales  et  adoptivos  ;  Matthaeus,  naturales 
dumtaxat:qui  etiam  ex  certa  causa  quos- 
dam  naturales  patres  omisit,  sicut  osten- 
sum  est. 

Septimo  quaeritur,  quomodo  secundum 
Ambrosium  atque  Hilarium,  Lucas  genea- 
logiam  Christi  describere  dicitur  secun- 
dum   gradum   sacerdotalis    originis,    Mat- 

D  thaeus  vero  secundum  successionem  regalis 
propaginis.  Ad  hoc  aliqui  responderunt 
quod  ideo,  quia  Matthaeus  ponit  Salomo- 
nem,  qui  fuerat  rex,  Lucas  autem  Nathan, 
quem  dicunt  fuisse  sacerdotem,  juxta  il- 
lud  :  Filii  autem  David  sacerdotes  erant.  \\Reg.\m, 
Sed  hoc  non  videtur  sufficere.  Non  enim  ,8- 
sic  intelligendum  est,  quod  legales  hostias 
iu  templo  more  sacerdotum  Leviticorum 
offerebant,  et  in  altari  ministrabant  (quia 
non  erant  de  genere  Aaron) ;  sed  quia 
religiosi,  vel,  ut  alii  dicunt,  principales  et 


ENARRATIO    IN   CAP.    I   MATTH.EI. 


ART.    II 


15 


17. 


23 


primi  ad  honores  fuerunt.  Unde  in  Parali- 
iPar.xsm,  pomenon  scriptum  est  :  Filii  autem  David 
erant  primi  ad  manum  regis.  Gonvenien- 
tius  ergo  dicendum,  quod  tribus  Juda  et 
Levi  seu  regia  et  sacerdotalis  principales 
fuerunt,  idcirco  frequenter  conjunctae  fu- 
erunt  vinculo  matrimoniali,  etiam  ante 
Exod.  vi,  David.  Nam  Aaron  uxorem  habuit  Elisa- 
Numm  12.  heth,filiam  Aminadab  de  tribu  Juda.David 
quoque,  ut  tangit  Hilarius,  conjugium  iniit 
cum  tribu  sacerdotali  :  quod  "secundum 
eum,  a  Salathiel  atque  Zorobabel  confir- 
matum  fuit  ex  genere.  Sicque  Nathan  et 
alii  quidam  a  Luca  positi,  ex  una  parte  de 
tribu  sacerdotali  fuerunt  :  quemadmodum 
et  Maria,  quod  innotescit  per  hoc,  quod 
Luc. i,5.  Elisabeth  uxor  Zachariae  ejus  cognata,  ex 
filiabus  Aaron  duxit  originem,  ut  in  Luca 
habetur. 

Octavo  inquiritur,  cur  Matthaeus  gene- 
rationes  has  tripartitur,  seu  in  tres  qua- 
terdenas  partitur.  Quum  enim  summatim 
dicere  potuisset,  Omnes  generationes  ab 
Abraham  usque  ad  Ghristum  quadraginta 
dus»  fuerunt  ;  distincte  locutus  est,  di- 
vers.  17.  cens  :  Omnes  generationes  ab  Abraham 
usque  ad  David,  generationes  quatuorde- 
cim,  etc,  sicut  in  fine  praecedentis  dice- 
batur  articuli.  Respondet  Ghrysostomus  : 
quoniam  status  hominum  in  Judaeis  ter 
mutatus  est,  generationibus  quatuordecim 
ter  completis.  Ab  Abraham  enim  usque  ad 
David  fuerunt  sub  judicibus  ;  a  David  us- 
que  ad  transmigrationem,  sub  regibus  ; 
a  transmigratione  usque  ad  Ghristum,  sub 
pontificibus.  Hoc  ergo  vult  demonstrare, 
quod  sicut  bis  mutatus  est  hominum  sta- 
tus  binis  quaterdenis  completis,  ita  com- 
pleta  quaterdena  a  transmigratione  usque 
ad  Ghristum,  oportuit  hominum  statum 
mutari  a  Ghristo  :  quemadmodum  factum 
est.  Post  ejus  namque  adventum,  coepit 
humanum  genus  esse  non  sub  multis  ju- 
dicibus,  regibus,  et  pontificibus,  sed  sub 
uno  judice,  rege,  atque  pontifice  Christo, 
qui  trium  illorum  statuum  ac  personarum 
/oamj.v,22.  sortitus  est  dignitatem.  Pater  quippe  judi- 
Ps.  cix,4.  cium  omne  dedit  Filio.  Et  ipse  est  sacer- 


A  dos  in  aeternum  secundum  ordinem  Mel- 
chisedech ;  habetque  in  vestimento  et  in  aPoc. xix, 
femore  suo  scriptum  :  Rex  regum,  et  Do-  1G' 
minus  dominantium.  His  verbis  Ghrysos- 
tomi  objici  posset,  quod  Judsei  ante  David 
habuerunt  regem  Saulem  ;  et  ante  Ghristi 
adventum  Joannem  Hyrcanum,  itemque 
Herodem.  Ad  quod  dici  potest,  quod  Saul 
non  fuit  assumptus  ad  permanendum  in 
regno  ;  Joannes  quoque  Hyrcanus  non  diu 
regnavit,  sicque  tempus  illud  non  repu- 
tabatur  ;  Herodes  vero  alienigena  fuit. 

B  Nono  inquiritur,  cur  potius  Joseph  quam 
Mariae  origo  describitur,  quum  tamen  pro- 
positum  Evangelistse  fuerit  demonstrare 
Gbristum  ex  semihe  David  natum,qui  non 
de  Joseph,  sed  de  Maria  natus  agnoscitur. 
Ad  hoc  omnium  una  responsio  est,  con- 
suetudinem  non  esse  divinae  Scripturee  mu- 
lierum  genealogiam  describere  :  et  quo- 
niam  Evangelista  docuit  Joseph  justum  vers.  19. 
fuisse,  satis  declaravit  eum  atque  Mariam 
ad  eamdem  tribum  spectare,  quum  secun- 
dum  legem  queelibet  tribus  contrahere  de-    Num. 

C  buit  cum  personis  propriae  tribus.  Sed  XX!CVI' 6"9, 
objici  potest,  quod  consequentia  ista  non 
teneat,  eo  quod  tribus  Levitica  cum  qua- 
libet  tribu  contrahere  potuit.  Ad  hoc  pro 
praesenti  aliam  responsionem  non  video, 
nisi  ut  dicatur  Evangelista  id  supposuisse 
quod  omnibus  suo  innotuit  tempore,  ut- 
pote  patrem  Mariae  fuisse  de  tribu  Juda 
et  David,  vel  secutum  esse  communem  cur- 
sum,secundum  quod  uterque  conjugum  ad 
eamdem  tribum  spectabat.  Sed  tunc  rur- 
sns  occurrit,  cur  non  potius  origo  Joachim 

D  patris  Marise,  quam  Joseph  enarretur.  Dici 
potest  quod  ideo,  quoniam  major  est  uni- 
tas  mariti  et  conjugis,  quam  patris  et  pro- 
lis,  juxta  quod  scriptum  est  :  Erunt  duo  Gen.u,u. 
in  carne  una,  et  relinquet  homo  patrem 
et  matrem,  et  adhaerebit  uxori  suae. 

Denique  de  ortu  et  genealogia  superlau- 
dabilis  benedictaeque  Virginis,  Damascenus 
libro  quarto,  sic  ait  :  David  inter  ceteros 
duos  habuit  filios,  Salomonem  et  Nathan. 
Ex  catena  itaque  Nathan  Levi  genuit  Mel- 
chi  et  Panthera ;  Panthera  genuit  Barpan- 


II)  ENARRATIO    IN   CAP.    I  MATTH.EI.    —   ART.    III 

thera,  qui  genuil  Joachim  patrem  Mariac.  A  us  Jacob.  Ileli  vero  sine  liberis  mortuo, 
K\  catena  vero  Salomonis  Mathan  descen-      frater  ejus  Jacob  duxit  ejus  uxorem,  de 

dens,  habuit  conjugem  de  qua  genuit  Ja-  qua  genuit  Joseph.  Joachim  insuper  nu- 

cob;  Mathan  autem  defuncto,  Melchi  duxit  psit  Annac  matri  Mariae;  soror  vero  Annae 

ejus  uxorem,  vidclicet  matrem  Jacob,  de  nomine   Hismeria  genuit   Elisabeth,  quae  Luc. 1,57, 

qua  genuit  Heli    fratrem  uterinum    ipsi-  genuit  Joannem  Baptistam.  C3- 


ARTICULUS  III 


PROSECUTIO    F.XPOSITIONIS    HUJUS    CAPITULI    PRIMI,    AR    EO    LOCO    QUO    DICITUR 
CHRISTI    AUTEM   GENERATIO    SIC    ERAT. 


D' 


jESCRIPTA   consueta  ac  naturali   ge-  B  Mariae  et  Joseph  multa  leguntur,  quae  pro 

neratione  patrum,  nunc  nova  et  su-  magna  parte  apocrypha  sunt  :  idcirco  talia 

pernaturalis  generatio  Christi  describitur.  praetermitto.  —  Cur  autem  Unigenitus  Dei 

t8       Christi  autem  generatio  sic  era^.Tanquam  de  virgine  desponsata  nasci  voluit  potius 

dicat  :  Prsedicti  solito  modo  generati  sunt,  quam  de  non  desponsata,  multae  rationes 

sicul  praedixi,  per  seminis  descensionem  ;  traduntur.  Prima,  secundum  beatum  Igna- 

Christi  autem  generatio  singulari  modo  et  tium  martyrem,  ut  partus  Virginis  lateret 

ordine  facta  est,  quemadmodum  subditur.  diabolum.    Dicit    tamen    Thomas,    et   alii 

Quum  esset  desponsata,  id  est   promissa  multi,  quod  si  Deus  permisisset,  diabolus 

vel   in  matrimonium  tradita,   mater  Jesu  aliunde   bene    perpendisset   Mariam    esse 

Maria  Joseph, id  est  viro  sic  dicto  de  ejus-  virginem,  non  obstante  ejus  desponsatio- 

dem  Marise  cognatione  exorto,  qui  secun-  ne.  Poterat   enim  sua   naturali    industria 

dum  Hieronymum,  cogebatur  eam  accipe-  C  faciliter    percipere  quod  corpore   integra 

re  ut  propinquam ;  antequam  convenirent  fuit.  Secunda  ratio,  ne  Virgo  sanctissima 

ad  cohabitandum,  ut  aliqui  dicunt,  vel  ad  a  Judaeis  reputaretur  adultera ;  maluitque 

carnalem  conjunctionem,  secundum  alios,  Christus   Judaeos   de  suo   ortu   ambigere, 

ad  quam  nec  postea  convenerunt,  inventa  quam  de  Matris  pudore  perverse  sentire. 

est,  Maria  a  Joseph  ejus  diligenti  custode  Tertia,  ne  Judaei  occasionem  haberent  ab- 

ac   sponso,  in   utero  habens,   id  est  filio  jiciendi  Christum,  quasi  de  fornicaria  na- 

impraegnata,  de  Spiritu  Sancto,  id  est  vir-  tum.  Quarta,  ut  Virgo  beata  haberet  casti 

tute  et  operatione  Spiritus  Sancti,  qui  ex  viri  solatium  atque  obsequium,et  Christus 

purissimis    Virginis    sanctae    sanguinibus  nutricium.Alias  plurimas  causas  assignant 

corpus   Christi    formavit,    orgaiiizavit,    et  doctores,  quae  satis  notee  videntur.  —  De- 

anima  ralionali  decoravit  :  quae  omnia  fa-  nique  conventionem  praedictam  Hierony- 

cta  sunt  in  instanti  a  tota  superbeatissima  D  mus   accipit  de   conventione    concubitus. 

Trinitale,  quamvis  adscribantur  et  appro-  Dicit  enim  quod  nec  postea  convenerunt. 

prientur  Spiritui  Sancto,  eo  quod  ad  mi-  Joseph  autem  vir  ejus,  quum  esset  ju-       19 

sericordiam  bonitatemque  Dei  pertineant,  stus,et  nollet  eam  traducere,  id  est  Judaeis 

tanquam  effectus  ineffabilis  clementiae  Dei.  quasi  adulteram  tradere,   seu  puniendam 

Clementia  autem  et  bonitas  appropriantur  exponere,  vel  publice  accusare,  voluit  oc- 

Spiritui  Sancto.  culte  dimittere  eam.  Secundum  Hierony- 

De  desponsatione  autem  et  conventione  mum  et  Bernardum,  S.  Joseph  certus  fuit 


ENARRATIO    IN   CAP.    I  MATTII.EI.    —    ART.    III                                                 17 

de   castitate   Mariae.  Si    enim  cognovisset  A  ceptionem  manifeste  videbat,  et  fornica- 

eam   fuisse  adulteram  et   non   tradnxisset  tionem  suspicari  non  poterat :  possibilius 

eam,  fuisset  injustus,  quia  secundum  le-  credidit  mulierem  sine  viro  posse  conci- 

Lev.  v,  i.  gem,  non  solum  actor  sceleris,  sed  et  con-  pere,  quam  Mariam   posse  peccare.  Quod 

scius  ejus  obnoxius  est  peccato  si  tace-  ergo  dicit  Josepli,  putasse  Mariam  fuissc 

at.  Dum  ergo  Evangelista  affirmat  Joseph  adulteram,  referendum  est  ad  tempus  quo 

justum  fuisse,  atque  ob    id   Mariam  non  primo  vidit   eam  prole   fecundam.  Quod 

traduxisse,  innuit  quod  de  castimonia  spon-  vero  dicit,  eum  non   potuisse  fornicatio- 

sae  suae  non  dubitavit.  Et  si  Christus  no-  nem  suspicari  de  ea,  referendum  est  ad 

luit  Judaeos  de    suae   Matris  pudore  sini-  tempus  excusationis   receptae  et  sanclila- 

strum  quid  suspicari,  probabile  est  quod  tis  pensatae.  Dubium  enim  non  est,  quin 

non  permisit  justum  Joseph  de  tanta  Vir-  interior  gratia,  sanctitas,  castitasque  Ma- 

gine  adulterium    opinari.    Sed    cur    tunc  B  riae,  mirabiliter  ac  potenter  refulsit,  non 

voluit  eam  occulte  dimittere?  ldeo,  quo-  solum  in  ejus  vultu,  sed  in  toto  corporis 

niam  reputavit  se  cohabitatione  praesen-  gestu   et  apparatu^  in   tantum  quod   qui 

tiaque  Mariae  indignum.  Quam  ob  rem  et  ejus   conversationem    diligenter   adverlit, 

Luc.v,».  Petrus  repulit  Christum,  dicendo  :  Exi  a  fornicationem  aut  crimen  aliquod  de  ipsa 

me,  Domine,  quia  homo  peccator  sum  ;  suspicari  non  potuit. 

Matth.vm,  et  centurio  :  Domine,  non  sum  dignus  ut  Praeterea  aliqui   asserunt,  quod  Joseph 

8'            intres  sub  tectum  meum.  profectus   est   cum   Maria   ad  visitandum 

Chrysostomus  vero  testatur,quod  Joseph  Elisabeth,   tanquam   obsequiosus  ac   dili- 

desponsata  sibi  Virgine,  accepit   eam    in  gens  commissao  sibi  Virginis  custos.  Aliqui 

domum  suam  :  ubi  quum  angelus  Gabriel  etiam  dicunt,  quod  Joseph  nondum  rece- 

Lue.i, 31.  ignorante  Joseph  Virgini  conceptionem  Fi-  pit  Mariam  in  domum  suam,  sed  quod  de- 
lii  Dei  nuntiasset,  et  ipsa  jam  concepis- C  sponsatione  peracta,  ipse  descendit  in  pro- 

ihid.id.   set,  suamque  cognatam  Elisabeth  conce-  priam   domum,  quasi    nuptiis    necessaria 

lbid.vj-u.  pisse   audisset,    mox    surgens    accepta   a  praeparaturus  ;  Maria  vero  interim  fuit  in 

sponso  suo  licentia,  abiit  et  visitavit  Eli-  domo  parentum  suorum.  Quumque  rever- 

sabeth,  ut  ei  congratularetur,  obsequere-  sa  fuisset  ab  Elisabeth,  cernens  eam  Jo- 

tur,  et  ex  Christi  praesentia  magnus  profe-  sephgravidam,noluit  eam  in  domum  suam 

ctus  accresceret,  tam  ipsi  Elisabeth  quam  recipere. 

md.  56.   ejus   infanti.   Reversa   autem   Maria   post  Quid  horum  sit  verius,  ignoratur. 

trium  mensium  spatia,  videns  Joseph  eam  Hcec  autem  eo,  videlicet  Joseph,  cogi-       20 

jam  impraegnatam,  prima  facie  suspicatus  tante,  utpote  quod  Mariam  occulte  dimit- 

est   malum   de   ea ;  excusatione   vero  ab  teret,  ecce  angelus  Domini  apparuit  in 

ea   recepta,  attenta  etiam   sanctitate  suae  somnis  ei,  id  est  ipsi  Joseph  dormienti. 

conversationis,  ambiguus  fuit  quid  fina-  D  Apparuit   autem    ei    apparitione   visionis 

liter  de  ea  sentiret.  Idcirco  voluit  eam  oc-  imaginariae  :  et  hoc,  tempore  somni,   in 

culte  dimittere,  ne  vel  innocentem  tradu-  quo  revelationes  divinae  atque  propheticae 

ceret,  vel  adulterae  consentiret.  —  Verba  solent  fieri,  quia  tunc  anima  aptior  est  ad 

divi  Chrysostomi  quae  in  diversis  locis  de  talium    receptionem    propter   exteriorum 

hac  materia  introducit,  intelligenda  sunt  sensuum  clausuram,  et  a  sensibilium  per- 

sapienter,  quoniam  sibi   invicem  contra-  ceptione  vacantiam,  et  praesertim  propter 

riari  videntur.  Alicubi  enim  ait,  quod  Jo-  imaginationis  ampliorem  quietem.  Propter 

seph  putavit  eam  adulteram,  alibi  vero  di-  quod   dicitur  :  Per   somnium   in   visione  j0bswm. 

cit,  quod  (inaestimabilis  laus  Maria?)  magis  nocturna,  aperit  aures  virorum,  et  instruit  ,5,16- 

credebat  Joseph  castitati  ejus  quam  ventri  eos.  Apparuit  ergo  Joseph,  dicens  :  Joseph 

ejus,  et  magis  gratiae  quam  naturae.  Con-  fili  David,  non  solum  carnis  propaginc 

T.  11.  2 


Jer.  xxxi 

-i. 

21 

Is.  ix,  6. 

18  KNARRATIO    1N    CAP.    I    MATTHJ5I.    —    ART.    III 

sed  fidei  atque  justitiae  imitatione.  Unde  A  peccato  obnoxios,  a  peccatis  corum  origi- 

ad  commendandam  justitiam  Joseph    no-  nali  et  actuali.  Ghristus  enim  merito  susb 

minat  eum  filiuin  David.  Noli  timere  ac-  incarnationis,  sanctissimae  conversationis, 

cipere  Mariam   conjugem   tuam,  id   est,  atqne  dirissimse  passionis,  liberavit  genus 

audacter  eam  recipias  ad  cohabitandum,  humanum  ab  omni   peccato   snfficienter, 

ncc  aliquid  niali  suspiceris  de  illa  ;  quod  qnantnm  in  se  est:  solos  antem  electos  sal- 

enim  in  ca  natum  est,  id  est  proles  quam  vavit  efficienter.  Oportet  tamen  ut  meri- 

liabet  in  utero,  de  Spiritu  Sancto  est,  hoc  tnm  Christi,  seu  virtus  suae  passionis,nobis 

est,  virtute  et  operatione   Spiritus  Sancli  applicetur  per   sacramenta  Ecclesiae,  seu 

concepta   est,    non   humano   semine,   sed  fidem  et  caritatem,  ad  hoc  quod  liberemur 

deifico  lumine,  sine  virgirtitatis  injuria.  a  Christo.  Jesus  autem  interpretatur  sal- 

Cur  non  potius  ait  Evangelista,  Quod  in  vator,  aut  salutaris.  Consuetudo  vero  Ju- 
ea  conceptum  est,  quam,  Quod  in  ea  na-  B  daeorum  fuit,  rebus  imponere  nomina  ab 

luin  est  ?  Respondendum,  quod  nativitas  aliqua  proprietate,  quemadmodum  in  Isaia, 

sen  generatio,  est  productio  seu  acquisitio  puer  iste  qui  spoliavit  infernum,  vocatur  /.?.vni,t,s, 

esse  substantialis.  Res  ergo  tunc  nascitur  Velociter  spolia  detrahe,  cito  praedare.  Con-  4- 

quum  formam  substantialem  sortitur.Hanc  venienter  ergo  filius  Virginis,  salus  mnn- 

autem  proles  recipit  primum  in  utero  ma-  di,dictus  est  Jesus.In  cujus  figura  Josuc  et  Eceit%im, 

tris  :  ideo  prima  est   nativitas  in  utero,  filius  Josedec  sacerdos  magnus  dicti  sunt  gZfJ''un' 

deinde  ex  utero,  quum  fetus  separatur  a  Jesus. — Quaeritur  quomodo  secundum  Mat- 

matre  incipitque  apparere,  et  in  se  per-  thaeum  angelus  vocet  nomen  filii  hujus  Je- 

fecte  subsistere.  Quamdiu   nempe  manet  sum,  post  ejus  conceptionem,  quum  Lucas 

in  utero,  est  quasi  aliquid  matris,  quem-  dicat   :   Vocatum    est   nomen   ejus   Jesus,  Luc.  h,  n. 

admodum  pomum  est  aliquid  arboris.  Alia  quod  vocatum  est  ab  angelo,  priusquam 
ratio  ■  est,  ad   insinuandum   quod   conce-  C  in  utero  conciperetur.  Dicendum,qnod  Lu- 

ptio  Christi  non  fuit  successiva  ac  natu-  cas  loquitur  de  vocatione  angeli   ad  Ma- 

ralis,  procedens  ab  imperfecto  ad  perfe-  riam,  quum  dixit  :  Ecce  concipies  in  ute-  ibid.  i,  31. 

ctum,  sed  instantanea  et   supernaturalis,  ro,  et  paries  filium,  et  vocabis  nomen  ejus 

ita  quod  in  eodem  instanti  completa  est  Jesum. 

corporis  Christi    organizatio  ac  animatio.  Hoc  autcm  lotum  factum  est,  scilicet,       22 

Ideo  dicit,  Quod  in  ea  natum  est :  quoniam  quod  Virgo   de   Spiritu   Sancto   concepit, 

puer  quem  concepit,  a  primo  conceptio-  quod  Salvatorem  peperit,  quod  nomen  pu- 

nis  suaa  instanti  fuit  homo  perfectus,  imo  eri  vocatnm  est  Jesus,  ut  impleretur  quod 

et  vir,  non  corporis  quantitate,  sed  animae  dictum  est  a  Domino  per  Prophetam  Isa- 

peifectione.  Unde  Jeremias  dicit  :  Novum  \am~dicentem  :  Ecce  virgo  in  utero  habe-       23 

creavit  Dominus  super  terram,  mulier  cir-  bit,  et  pariet  filium,  et  vocabitur  nomen  /sv">14- 
cumdabit  virum.                                                D  ejus   Emmanuel,  quod  est  interpretatum 

Pariet  autem  filium  :  de   quo   Isaias,  (id  est  expositum),   nobiscum  Deus  :  hoc 

Puer,  inquit,  natus  est  nobis,  et  filius  da-  est,  per  hoc  nomen,  Emmanuel,  designa- 

tus  est  nobis;  et  vocabis,  in  die  circumci-  tur  quod  puer  iste  sit  Deus  nobis  per  no- 

sionis,  quando  Judaei  nomina  pueris  im-  strae  naturae  assumptionem  unitus,  et  per 

ponebant,  nomen  ejus  nominatum,  id  est  humanae  vitae  conversationem  conjunctus  : 

ipsummet  puerum,  Jesum,  id  est  nomine  juxta  illud  Baruch,  Post  haec  in  terris  vi-  Baruchm, 

tali.  Vel  :  Vocabis,  id  est,  vocando  dices,  sus  est,  et  cum  hominibtis  conversatus  est. 

nomen  ejus  nominans  esse  Jesum,  id  est,  Unde  apud  Isaiam  testatur  :  Propter  hoc   /«,  Ln,  6. 

quod  nomen  pueri  sit  Jesus.  Cur  autem  ita  sciet  populus  meus  nomen  meum  in  die 

vocandus  sit,  subditur  :  ipse  enim  salvum  illa,  quia  ego  ipse  qui  loquebar,  ecce  ad- 

faciet  populum  suum,  id  est  omnes  electos  sum.  Allegat  autem  Evangelista  potius  sen- 


KNARRATIO    1N    CAl\    I    MATTH.El.    —    ART.    III 


I!) 


sum  quam  verba  Isaiae.  Sic  enim  ait  Pro- 
pheta  :  Ecce  virgo  concipiel. 

Porro,  per  hoc  quod  filius  Virginis  ap- 
pellatur  Jesus,  quia  salvat  a  peccatis,  et 
Emmanuel,  quia  nobiscum  Deus,  declara- 
tur  duplex  natura,  puta  divina  et  humana, 
in  una  Christi  persona  :  nullus  enim  nisi 
Deus  a  peccatis  valet  salvare;  et  nobiscum 
Deus,  est  Deus  et  homo. 

Arguunt  autem  Judaei  hoc  loco  adver- 
sum  nos,  asserentes  Evangelistam  nostrum 
mendaciter  allegasse  scripturam  propheti- 
cam.  Isaias  namque  secundum  Hebraicam 
veritatem  sic  ait  :  Ecce  adolescentula  con- 
cipiet  et  pariet.  Adolescentula  autem  est 
nomen  commune  virgini  et  corruptae.  Re- 
spondendum  secundum  B.  Hieronymum, 
quod  in  Hebraeo  pro  eo  quod  Evangelista 
dixit,  Ecce  virgo,  ita  habetur  :  Ecce  alma. 
Alma  autem  duo  significat,  scilicet  adole- 
scentulam,  et  absconditam  ;  nuncque  acci- 
pitur  pro  abscondita,  id  est  pro  puella 
abscondila,  seu  diligenter  custodita,  ad- 
spectibusque  virorum  subtracta,  in  tantum 
ut  de  ejus  integritate  dubitari  non  possit. 
Talis  autem  exstitit  S.  Maria,  quee  usque  ad 
tempus  suae  desponsationis  mansit  Domino- 
que  servivit  in  templo. Unde  Matthseus  Spi- 
ritu  Sancto  repletus,  mentem  Isaiae  certis- 
sime  sciens,  allegavit  sensum  magis  quam 
verba.  De  hoc  plenius  dixi  in  expositione 
Isaiae  proprio  loco. 

De  nativitate  autem  Christi  ex  Virgine 

p.s.  iaxi,  c.  Psalmista  fatetur  :  Descendet  sicut  pluvia 

in  vellus,  et  sicut  stillicidia  stillantia  su- 

per  terram.  Et  in  Zacharia  disseruit  Domi- 

Zaeh.  m,  nus   :  Ecce   ego  adducam  servum  meum 

8' 9-         Orientem  (videlicet  Christum),  et  caelabo 

sculpturam  ejus,  id  est,   corpus   ejus   in 

utero  Virginis  supernaturaliter  praeparabo. 

Hoc  idem  in  Isaia  pulchre  legitur  prophe- 

tatum  quum  de  Christo  illic  inducitur  : 

is.  ..111,2.  Et  ascendet  sicut  virgultum  coram  eo,  et 

sicut  radix  de  terra  sitienti.  Quemadmo- 

dum  euim  virgultum  oritur  de  terra  non 

ab  hominibus  culta,  sed  coelesti  influentia 

fecundata,  sic  Christus  de  matre  non   ab 

homine  tacta,   sed  divinitus  imprsegnata. 


A  Quemadmodum  etiam  radix  de  terra  si- 
tienti,  id  cst  sicca,  non  compluta,  puMiilaf ; 
sic  Chrislus  de  matre  non  virili  semine 
impra?gnata  processit. 

Circa  hcec  quaeritur,  cur  dicat  Evangeli- 
sta,  Hoc  totum  factum  est,  ut  impleretar, 
etc,  et  non  potius,  Hoc  totum  praedictum 
fuit,  quia  sic  fuit  agendum.  Non  enim  ideo 
factum  est,  quia  praedictum,  sed  ideo  pra> 
dictum,  quia  sic  erat  futurum.  Et  respon- 
dendum,  quod  in  talibus  sermonibus  hoc 
quod  dicitur,  ut,tenetur  non  causaliter,  sed 

B  concomitanter,  ut  sit  sensus  :  Hoc  factuin 
est,  ut  impleretur  quod  dictum  est  per  Pro- 
phetam.  id  cst,  id.eo  est  praedictum,  quia 
sic  fuit  futurum.  Et  hoc  etiam  dicit  Alber- 
tus  in  libro  de  Laudibus  Virginis  gloriosae. 
Exsurgens  autem  Joseph  a  somno,  fecit 
sicut  prwcepit  ei  angelus  Domini,  et  acce- 
pit  conjugem  suam,  quam  decrevit  dimit- 
tere.  Accepit  autem  eam  vel  ad  cohabitan- 
dum  et  obsequendum,  secundum  eos  qui 
asserunt  quod  nondum  suscepit  eam  in 
propriam   domum,  vel  ad  permanendum 

C  cum  ea  ex  animo,  secundum  eos  qui  di- 
cunt  quod  jam  ante  in  domum  suam  eam 
accepit.  Unde  Chrysostomus  :  Non  in  do- 
mum  accepit  eam,  nondum  enim  de  domo 
dimiserat  eam;  sed  de  animo  suo  deposue- 
rat  eam,  et  iterum  in  animum  suum  rece- 
pit  eam.  Itaque  eam  accepit,  tanquam  de 
cetero  jugiter  permansurus  cum  ea  sine 
suspicione,  cum  ingenti  humilitate,  puri- 
tate  ac  reverentia  ministrando  ei  in  omni- 
bus,  velut  dignissimae  genitrici  creatoris 
salvatorisque  sui. 

D  Et  non  cognoscebat  eam,  donec  peperit 
/ilium  suum  primogenitum.  Haec  Chry- 
sostomus  de  intellectuali  cognitione  satis 
subtiliter  veraciterque  exponit.  Nam  ante 
Virginis  partum,  ipse  Joseph  perfecte  non 
scivit  quantae  dignitatis  et  gloriae  esset 
haec  virgo.  Post  partum  vero  ipsius,  ple- 
nius  ejus  excellentiam  novit,  quia  ex  tunc 
in  animo  Joseph  facta  est  speciosior  atque 
praestantior  quam  totus  mundus.  Quidam 
exponuntde  coguitione  sensitiva,  dicentes, 
quod  Christo  in  utero  Virginis  consistente. 


U 


23 


20 


KNAHRATIO    IN    CAP.    I    MATTH.EI. 


ART.    III 


tantus  in  vultii  ejus  splendor  claritatis  ex 

praescntia  Christi  refulsit, quod  Joseph  eam 

iifcor.m,  intueri  non  valuit,  sicul  uec  filii  fsrael  po- 

x\\';' '.",';   terant  vultum    inspicere   Moysis    propter 

33,35.  ejus  fulgorem  ex  consortio  angeli.  — Lit- 
teraliter  vero  exponitur  de  cognitione  co- 
pulae  carnalis,  ita  quod  Joseph  non  acces- 
sii  ad  eam  maritali  affectu,  donec  peperit 
Christum.  Sed  numquid  postmodum  eam 
cognovit?Non  utique.  Tunc  enim  impiis- 
simus  et  praesumptuosissimus  exstitisset, 
si  templum  Filii  Dei,  si  sacrarium  Spirilus 
Sancti,  si  uterum  puritatis  violare  tentas- 
set.  Maria  quoque  ingrata  fuisset,  si  tanto 
filio  non  fuisset  contenta.  Sciendum  er- 
go,  quod  dictio  donec  interdum  importat 
tempus  determinatum,  quo  evoluto  fit  ali- 

Jo6xiv,i3.  quid.  Sic  Job  ait  :  Quis  mihi  tribuat,  ut 
in  inferno  protegas  me,  donec  pertranseat 
furor  tuus?  Sicque  communiter  dicimus  : 
Non  faciam  hoc,  donec  veneris.  Interdum 
vero  accipitur  pro  tempore  indetermina- 
to  :  sicque  includit  omnem  differentiam 
temporis.  Excludendo  enim  illud  tempus 
quo  magis  videbatur  aliquid  esse,  vel  non 
esse,  consequenter  excludit  alia  tempora, 
quibus  minus  tale  quid  videtur.  Et  ita  ha- 

Ps.ax,  i.  betur  in  Psalmo  :  Sede  a  dextris  meis,  do- 
nec  ponam  inimicos  tuos   scabellum  pe- 

ps.cxxn,2.  dum  tuorum ;  et  iterum,  Oculi  nostri  ad 
Dominum  Deum  nostrum,  donec  miserea- 

Ps.  lxx,I8.  tur  nostri;  et  rursus,  Deus,  ne  derelinquas 
me,  donec  annuntiem  brachium  tuum,  etc. 
Non  est  sensus,  quod  postquam  hostes 
Christi  fuerint  ei  subjecti,  tunc  ipse  ces- 
sabit  sedere  ad  dexteram  Fatris  :  imo  tunc 
major  est  ratio  ut  sedeat.  Unde  quum  Scri- 
ptura  dicit  eum  sedere  ad  dexteram  Pa- 
tris,  donec  ponantur  adversarii  scabellum 
pedum  ejus,  innuitur  quod  postea  seterna- 
liter  sedeat.  Hoc  itaque  modo  sumitur  do- 
nec,  in  proposito.  Possibilius  quippe  vide- 
batur,  quod  Joseph  cognoverit  sponsam  et 
conjugem  suam  ante  conceptionem  Filii 
Dei,  quam  postea.  Ideo,  quum  Evangelista 
edocuit,  quod  non  cognovit  eam  ante  Chri- 
sti  generationem,  pro  certo  reliquit,  quod 
nec  postmodum  eam  accesserit.Juxta  hunc 


A  sensum  dicit  de  Christo  Aposlolus  :  Opor-  [Cor.xv, 
tel  autem  illum  regnare,  donec  ponantur *!ijMebrx> 
inimici  scabellum  pedum  ejus.  Numquid 
poslea  non  regnabit?  Hinc  ait  Chrysosto- 
mus  :  Hoc  quod  fieri  potuit,  dixit  Evange- 
lista  factum  non  esse ;  id  autem  quod  fieri 
non  potuit,  quid  necessarium  habuit  dice- 
re  quia  factum  non  est? 

Ex  his  patet  error  Helvidii  haeretici,  qui 
erat  sacerdos  et  ididta,  dicens,  quod  Joseph 
non  cognovit  Mariam  ante  partum  Christi, 
sed  postea,  eo  quod  scriptum  sit  :  Non  co- 

B  gnovit  eam  donec  peperit.  Item,  quoniam 
Ghristus   nunc   dicitur   primogenitus  Ma- 
riee,  ergo  et  postea  alium  genuit  :  prseser- 
tim  quum  in  Evangeliis  legatur  Christus  Matth.Ku, 
fratres  habuisse,  sicut  patebit.  Dicendum,  4G;xl"'5a- 
quod  in  Scriptura  primogenitus  nomina- 
tur,  non    solum    respectu    sequentis,   sed 
etiam  quia  priorem  non  habuit.  Sic  enim 
in   Exodo   legitur,    Dominum    percussisse   Exod.m, 
omne  primogenitum  in  terra  ^Egypti,  nec  29' 30- 
erat  domus  in  .Egypto,  in  qua  non  jace- 
ret  defunctus.  Numquid  in  qualibet  domo 

C  erant  plures  filii  ?  Sic  etiam  in  lege  Moysis 
fuit  preeceptum,  omne  primogenitum  Deo  /6;<£.xm,3; 
offerri;  et  si  parentes  non  habuerunt  nisi  xx" •-'■'• 
unigenitum,  tamen  vi  hujus  praecepti  te- 
nebantur  illum  offerre.  Postremo,  fratres 
Christi  dicuntur,  quia  cognati,   quomodo 
Abraham  dixit  ad  Lot,  Fratres  sumus;  et  Gen.*m,%. 
Joab  ad  Amasam,  Salve,  mi  frater.  Et  in  n/?eff.xx,o. 
libro  Judicum  habetur  :  Dixit  Judas  Sime-  jUdic.i,s. 
oni   fratri   suo.   Contra   istum   Helvidium 
prorsus  turpissimum  et  insanum,  compo- 
suit  S.  Hicronymus  librum. 

D  Quod  vero  subjungitur,  Et  vocavit  no- 
men  ejus  Jesum,  hoc  tam  de  Maria  quam 
de  Joseph  intelligi  potest.  Dtrique  enim 
seorsum  praeceperat  angelus,  ut  puerum 
Jesum  vocarent  :  quod  utique  nomen  se- 
cundum  suam  plenariam  proprietatem,  id 
est  salvativam  virtutem,  a  Deo  impositum, 
et  appropriatum  est  Filio  Virginis,  qui  so- 
lus  perfecte  salvat,  et  universaliter  libe- 
rat.  Propter  quod  Isaias  dicit :  Dominus  ab  /s.  xm,i. 
utero  vocavit  me,  de  ventre  matris  meae 
recordatus  est  nominis  mei. 


ENARRATIO    IN    CAP.    II   MATTH.EI.    —   ART.    IV 


21 


ARTICULUS   IV 


ELUCIDATIO   CAPITULI    SECUNDl    \    QUUM   ERGO   NATUS   ESSET   JESUS,    LTC. 


Luc.  ii,  1 , 1- 
7. 


Jonue  xix, 
15. 


il/alrt.Mv, 
10. 

Z,hc.  xxin, 
II. 

Act.  xii,  I- 
1. 

/Md.  23. 


/)<M.  i\,  2  i- 
27. 


quingcn- 


los 


Gcn.  xi.ix, 


10. 


DESCRIPTA  Christi  generatione  praece- 
denti  capitulo, nunc  ejus  apparitio  seu 
manifestatio  describitur.  Quum  ergo  natus 
esset  Jesus  in  Bethlehem  Juda.  Secundum 
quod  Lucas  plenius  enarrat :  Quum  (egres- 
so  edicto  Augusti  ut  describeretur  orbis) 
Joseph  cum  Maria  ascendisset  a  Galilaea  in 
Bethlehem  Juda,  impleti  sunt  dies  ut  pa- 
reret  Virgo,  peperitque  Deum  infantem  in 
stabulo,  reclinans  eum  in  praesepio,  quia 
non  vacavit  ei  locus  in  diversorio.  Dicitur 
aulem  in  Bethlehem  Juda,  ad  differentiam 
altcrius  Bethlehem  in  GaJilaea,  pertinentis 
ad  tribum  Zabulon,  ut  habetur  in  libro 
Josue. 

In  diebus  Herodis  regis  Ascalonitae,  na- 
tione  Idumaei,  cujus  filius  dictus  Herodes 
Antipas,  occidit  Joannem,  et  Christum  in 
passione  illusit.Fuit  et  alter  Herodes  Agrip- 
pa,  qui  Jacobum  decollavit,  et  Petrum  in- 
carceravit  :  qui  ab  angelo  percussus,  con- 
sumptus  est  a  vermibus,  sicut  in  Actibus 
Apostolorum  recolitur.  Nominatur  autem 
hoc  loco  Herodes,  secundum  Chrysosto- 
mum,  ad  ostendendum  quod  prophetia  Da- 
nielis  de  uativitate  Christi  post  septuaginta 
hebdomadas  aniiorum  a  tempore  Danielis, 
sit  in  Christo  impleta  :  quia  ab  illo  tempo- 
rc  usque  ad  regnum  Herodis  tot  hebdo- 
madao  transierunt.  Una  autem  hebdomada 
continet  septem  annos,  omnesque  simul 
continent  circa  quadringeutos*  annos.  Alia 
ratio  est,  ut  prophetia  patriarchae  Jacob  de- 
claretur  impleta  in  Christo.Preedixit  enim: 
Non  auferetur  sceptrum  de  Juda,  et  dux 
de  femorc  ejus,  donec  veniat  qui  mitten- 
dus  est;  et  ipse  erit  exspectatio  gentium. 
Quoniain  ergo  tempore  Herodis  alienigenae 
ablatum  fuit  sceptrum,  hoc  esl  dominium, 
de  Juda,  et  dux  de  ejus  prosapia,  ccrtum 


A  est  Christum  tunc  advenisse,  qui  est  ex- 
spectatio  gentium,  prout  in  Aggaeo  habe- 
tur  :  Veniet  Desideratus  cunctis  gentibus. 
Nam  usque  ad  tempus  Herodis,  aliqui  de 
tribu  Juda  prsefuerunt  Judaeis.  Quamvis 
enim  lempore  captivitatis  Babylonicae  re- 
gia  dignitas  sit  ablata  a  Juda,  tamen  post 
captivitatem  illam*  rursus  praefuerunt  ali- 
qui  de  tribu  Juda,  videlicet  Zorobabel, 
cum  quo  redierunt  de  Babylone,  et  Macha- 
baei,  qui  erant  de  Juda  et  Levi,  et  aliqui 
alii. 

B  Ecce  Magi,  id  est  sapientes  viri,  ab 
oriente,  id  est  a  Perside,  quae  est  in  plaga 
orientali  respectu  Judaeae,  venerunt  cum 
grandi  comitatu,  utpote  reges  (illis  nam- 
que  temporibus  sapientes  regnare  sole- 
bant,  quales  etiam  erant  amici  Job,  qui  in 
libro  Tobiae,  et  a  S.  Ambrosio,  reges  vo- 
cantur),  Jerosolymam,  dicentes.  Viri  isti 
magi  vocantur  non  ab  arte  magica,  seu 
quia  malefici,  ut  magi  Pharaonis,  nec  quia 
illusores,  sed  quoniam  sapientes.  Nam  qui 
apud  Hebraeos  dicuntur  scribae,  hi  a  Grae- 

C  cis  appellantur  philosophi,  a  Latinis  do- 
ctores,  a  Persis  magi.  Quidam  vero  af- 
firmaut,  quod  secundum  Chrysostomum 
dicti  sunt  magi,  quia  fuerunt  malefici, 
quamvis  conversi  sint  postea.  Verumta- 
men  Chrysostomus  hoc  loco  dicit,  quod 
fuerunt  viri  orientales  a  Perside,  et  quod 
apud  Persas  magi,  non  malefici,  sed  sapi- 
enles  vocantur.  Unde  nescio  si  hoc  dicat 
Chrysostomus.  Magi  isti  secundum  Hiero- 
nymum,  fuerunt  successores  Balaam  pro- 
phetae,  et  de  eo  nati  feruntur. 

D  Ubi  est  qui  natus  est  rex  Judawum  ? 
Quam  eerta  atque  secura  iuterrogalio !  Jam 
Romani  legem  dederunt,  ut  sub  periculo 
mortis.  nemo  aliquem  regem  vocaret  sine 


Agrj.  ii,  8. 


I  Esdr.  ii  ; 
II,   VII. 


Tob.  ii,  15. 
2 


Exoil.  vii. 
11,  22;  viii, 
7,  18,  19; 
Sap.  xvn,  7. 


Ojv) 


ENARRATIO    1N    CAP.    II   MATTH/EI. 


ART.    IV 


eornm  consensu.  Fuit  quoque  praeceptum, 
el  Magis  uon  ignotum,  quod  qui  regc  vi- 
vente,  alium  regem  pronuntiat,  au1  ado- 
rat,  punitur  in  sanguine.  Qnomodo  ergo 
Magi  audebanl  vivente  el  regnante  Ilero- 
de,  in  ejus  praesentia  sine  Romanorum 
licentia,  regem  alium  profiteri  ?  Procul 
dubio,  istain  eis  audaciam  puer  natus  in- 
1'liixit.  Dicit  enim  Chrysostomus,  quod  non 
curabant  de  sanguine.  Qnod  si  curassent 
de  morte,  ita  locuti  non  essent.  Nondum 
viderant  Christum,  et  jam  parati  erant 
mori  pro  Christo.  Denique  verbo,  opere, 
atque  muneribus  Magi  professi  sunt  Chri- 
stum  esse  verum  hominem,  verum  regem, 
verumque  Deum  :  verbo  quidem,  quia 
dum  dicunt,  Ubi  est  qui  natus  est?  huma- 
nitatem  ejus  fatentur ;  quumque  adjici- 
unt,  Rex  Judseorum,  regiam  ejus  pote- 
statem  declarant ;  dum  vero  annectunt,  Et 
venimus  adorare  eum,  divinitatem  ejus 
testantur.  Quomodo  autem  idem  egerunt 
opere,  et  muneribus,  infra  dicetur. 

Insuper  causam  cur  tam  secure  interro- 
gent  de  ortu  regis  Judaeorum  aperiunt.  Vi- 
dimus  enim  stellam  ejus,  id  est  stellam 
suse  nativitatis  declarativam,  in  oriente  : 
quia  in  terra  eorum  apparuit  eis,  ita  quod 
stetit  prope  in  conspectu  ipsorum.  Non 
enim  sic  intelligendum  est,  quod  ipsi  ex- 
sistentes  in  oriente,  viderunt  stellam  hanc 
in  Judsea.  Et  venimus  adorare  eum  adora- 
tione  latrise,  quae  soli  Deo  debetur  :  quod 

/s.  xlii,  8;  Isaias  testatus  est  :  Ego  Dominus,  hoc  est 
nomen  meum  ;  gloriam  meam  alteri  non 
dabo.  Secundum  doctores,  Magi  notitiam 
stellae  apparituree,  ex  vaticinio  Balaam  pa- 
tris  sui  sumpserunt.  Sic  enim  in  Numeris 

Mm.xxiv,  legitur  prophetasse  :  Orietur  stella  ex  Ja- 
cob,  id  est  causa  Christi  nati  de  semine 
Jacob,  videlicet  ad  manifestandum  ipsius 
nativitatem  ;  et  consurget  virga  de  Israel. 
Crediderunt  ergo  hanc  stellam  apparitu- 
ram,ejusque  ortum  seu  apparitionem  prae- 
slolabantur,  et  observabant.  Quumque  in 
hora  nativitatis  Christi  vidissent  coram  se 
quamdam  novam  ac  radiosissimam  stel- 
lam.mox  Deo  inspirante  intellexerunt  hanc 


xr.viii.    II. 


17. 


A  esse  stellam  diutissime  exspectalam  :  pro- 
pter  quod  statim  surgentes,  paratis  pa- 
randis,  secuti  sunt  stellse  ducatum. 

Refert  Chrysostomus  (quod  tamen  ipse 
non  asserit,  sicut  nec  reprobat)fuisse  gen- 
tem  quamdam  in  principio  orientis  juxta 
Oceanum,  quse  ex  doctrina  Seth  didicit 
futuram  hanc  stellam.  Propter  quod  ele- 
gerunt  ex  se  duodecim  viros  sapientes, 
atque  ccelestium  mysteriorum  amatores, 
qui  nominabantur  Maguscei,  quoniam  in 
silentio  Deum  glorificabant  :  qui  et  obser- 

R  vabant  ortum  stellse  istius.  Quum  vero 
aliquis  istorum  duodecim  moriebatur,  ali- 
us  substituebatur.  Quum  igitur  quodam 
tempore  essent  in  monte  altissimo,  quem 
vocabant  montem  victorialem,apparuit  eis 
stella  descendens  super  hunc  montem,  ha- 
bens  in  se  formam  pueri  parvuli,  crucem 
bajulantis  in  humeris,  et  locuta  est  eis  ut 
tenderent  in  Judeeam.  Quibus  per  bien- 
nium  itinerantibus,  nec  cibus  nec  potus 
defecit  in  peris  eorum  stellam  istam  se- 
quentium. 

C  Preeterea,  Magis  Judseam  ingressis,  stella 
ad  tempus  disparuit.  Dicuntque  aliqui, 
quod  idcirco  disparuit,  quoniam  Magi  re- 
currentes  ad  humanum  preesidium,scilicet 
ad  Jerosolymitas,  perdere  meruerunt  di- 
vinum  ducatum.  Et  ita  ingressi  fuissent, 
vel  ingredi  Jerosolymam  proposuissent, 
antequam  stella  disparuit,  nec  ejus  duca- 
tum  secuti  fuissent  assidue.  Quod  non 
est  verisimile,  quoniam  avidissima  ac  de- 
votissima  mente  sectabantur  hanc  stcllam. 
Unde  et  ea  denuo  visa,  gavisi  sunt  gaudio   vcrs.  to. 

D  magno  vakle.  Probabilius  itaque  dicitur, 
quod  stella  ex  divina  dispensatione  dispa- 
ruit  :  qua  non  apparente,  Magi  opinati 
sunt  regium  puerum  in  urbe  regali  Jeru- 
salem  esse  quaerendum.  Voluit  ergo  Deus 
ut  Jerosolymam  introirent,  ad  majorem 
sui  confirmationem,  et  Judaeorum  confu- 
sionem  ac  condemnationem,  videlicet,  ut 
testimonio  prophetali  certificarentur  de 
puero  nato,  et  ut  Judtei  inexcusabiles  fie- 
rent,  eorumque  csecitas  atque  desidia  con- 
funderetur,  dum  gentibus  Christum  confi- 


ENARRATIO    IN    CAP.    II    MATTILEI. 


ART.    IV 


23 


tentibus,  ac  desideranter  quaerentibus,  ipsi 
ncc  crediderunl,  nec  quaesierunt,  imo  re- 
gem  suuin,  quem  ex  libris  Prophetarum 
aliis  monstraverunt,  ipsi  videre  neglc- 
xerunt. 

3  Audiens  autem  Herodes  rex  verba  Ma- 

gorum,  turbatus  est,  non  solum  turbatio- 
nc  admirationis,propter  rei  novitatem,  sed 
etiam  turbatione  inordinatae  affectionis  : 
quia  quum  esset  ambitiosus  et  alienigcna, 
formidavit  regno  privari,  et  velut  alieni- 
gena  a  populo  Judaeorum,  cui  proprius 
rex  natus  esset,  repelli.  In  quo  impletum 
jobw,t\.  cst  illud  Job  :  Sonitus  terroris  semper  in 
auribus  impii,  et  quum  pax  sit,  ille  sem- 
per  insidias  suspicatur.  Et  omnis  Jeroso- 
lyma  cum  illo,  id  est,  omnes  et  maxime 
principales  habitatores  Jerusalem,cum  He- 
rode  turbati,  commoti,  et  admirati  sunt  : 
non  quia  Herodem  et  ejus  principatum 
amabant,  sed  quoniam  ejus  crudelitatcm 
scientes,  timebant  maxima  bella  concitari 
ab  eo  adversus  regem  natum  et  ejus  fau- 
tores.  Et  ita  Judsei  proprise  vitae  ac  rebus 
timcbant.  Multi  quoque  turbabantur,  quo- 
niam  Herodi  applaudere  atque  favere  vo- 
lebant,  conformantes  se  domino  suo,  quia 
Eccii.\,-2.  ut  dicitur  in  Ecclesiastico  :  Secundum  ju- 
dicem  populi,  sic  et  ministri  ejus;  et  qua- 
lis  est  rector  civitatis,  tales  et  habitantes 
in  ea.  Ex  quo  innotescit,  quam  periculo- 
sus  nocivusque  sit  indignus  impiusque 
praelatus.  In  hac  turbatione  impletum  est 
p.s. xi.Mi,  quod  Psalmista  praedixit  :  Quoniam  ec- 
cc  rcges  congregati  sunt,  convenerunt  in 
iinum  ;  ipsi  videntes  sic  admirati  sunt, 
confurbati  sunt,  commoti  sunt,  etc. 

4.  Et  congregans  Herodes  omnes  principes 

sacerdotum,  quorum  unus  succedere  altcri 
solcbat  in  pontificatu,  quamvis  pro  eodem 
tempore  non  esset  nisi  unus  princeps  sa- 
cerdotum,  et  Scribas  populi,  id  est  docto- 
res  et  legisperitos  Judaeorum,  sciscitaba- 
tur,  id  cst  inquirebat,  ab  eis  ubi  Christus 
nascerctur .  Ex  hoc  constat,  quod  Herodes 
per  regem  JiuUeorum,  non  quemlibet  re- 
gem,  sed  regem  Mcssiam,  summum  ct  ve- 
rum  rcgem  Judaeis  promissum,  intcllexil. 


A  Erat  quippe  proselytus,  id  cst  ad  Judai- 
smum  conversus.Sed  imperfectc  instructus 
fuil  in  lege,  putans  Christum  in  primo  suo 
adventu  temporaliter  regnaturum.  Quod 
et  multi  exceecati  putant  Judaei,  quum  ta- 
men  Prophetae  primum  ejus  adventum  in 
paupertate  el  humilitate  futurum  descri- 
pserint  :  juxta  quod  ait  Isaias,  Inglori-  is.  m,  i 
us  erit  inter  viros  adspectus  ejus;  et  Za- 
charias,  Ipse  pauper,  et  ascendens  super  zach.w, 
asinam. 

At  illi  dixerunt  ei  :  In  Bethlehem  Ju-        5 

B  dce.  Sic  enim  scriptum  est  per  Prophetam 
Michaeam  :  Et  tu,  Bethlehem  terra  Juda,  6 
nequaquam  minima  es  in  principibus  Ju- 
da  ;  ex  te  enim  exiet  dux  qui  regat  popu- 
lum  meum  Israel.  Nostra  translatio  aliter 
sonat  :  quae  talis  est  :  Et  tu,  Bethlehem  Mieh.  v, 
Ephrata,  parvulus  es  in  millibus  Juda  ;  ex 
te  mihi  egredietur  qui  sit  dominator  in 
Israel.  Christus  enim  et  Apostoli  ac  Evan- 
gelistae  allegando  Scripturas  veteris  Testa- 
menti,  frequenter  potius  sensum  quam 
verba  commemorant.  Interdum  quoque  al- 

C  legant  secundum  aliam  translationem.  Al- 
legatio  autem  Evangelistae,  quantum  ad 
sensum,  redit  in  idem  cum  nostra  trans- 
latione.  Est  itaque  sensus  :  Et  tu,  Bethlc- 
hem  terra  Juda,  id  est  pertinens  ad  Judae- 
am,  vel  ad  sortem  tribus  Juda,  nequaquam 
minima  es  in  principibus  Juda,  hoc  est 
inter  principales  urbes.  seu  praecipuos  ci- 
ves  Juda.Quamvis  enim  fuerit  parva  quan- 
titate  aedificiorum,  vel  paucitate  habitalo- 
rum,tamen  praeclara  fuit  dignitate  civium, 
scilicet  David  et  aliorum  dignissimorum, 

D  qui  erant  nati  ex  Bethlehem,  et  maximc 
ex  nalivitate  Christi  in  ea,  sicut  subjun- 
gitur.  Ex  te  enim  exiet,  id  est,  procedet 
et  orietur,  dux,  id  est  Christus,  de  quo  in 
Daniele  legitur  :  Ab  exitu  sermonis  usque  Da».ix,i 
ad  Christum  ducem,  etc.  Christus  namque 
ex  loco  et  civibus  Bethlehem  natus  est. 
Qui  regat  spirituali  regiminc  populum 
meum  Israel,  id  esi  electos  ac  fideles  Is- 
raelitas,  in  quorum  cordibus  Christus  per 
fidem  gratiamque  regnavit,  juxta  quod  Ar- 
changelus    loquitur   :   Begnabit    in    domo  z.«c. i,3: 


4. 


-2'l  ENARRATIO    1N    CAP.    II    MATTH.EI.    —   ART.    IV 

Jacol)  in  a>lcrnum.  Christus  etiam  per  se  A  amicitias  fingant.  Undc  tunc  amplius  me- 

ipsum,  deinde  per  Apostolos  aliosque  di-  tuendum  et  praecavendum  est  a  nocumen- 

scipulos,    rexit   plurimos   Judaoorum,    do-  to,  dum   adversarius   magis  arridet.  Non 

Baruchm,  cendo  eos,  quaudo  conversabatur  ct  vide-  puto  quod  Herodes  voluerit  puerum  na- 

38-           batur  in   terris.   —  Porro   sensus   nostne  tum  in  praesentia  Magorum  accedere  vel 

translationis  concurrit  in  idem,  videlicet :  occidere;  sed  eis  ad  sua  reversis,  decrevit 

Et  tu,  Bethlehem  Ephrata,  Ld  est,quae  alio  cum  suis  satellitibus  Christum  exstingue- 

Gen.xxiv,  noiuine  appellata  es  Ephrata  (ut  patet  in  re.  Non  ergo  sic  voluit  sibi  de  puero  re- 

Genesi),  parvulus  es  locus  in  millibus  Ju-  nuntiari,    ut  Magis   adhuc   in   Bethlehem 

da,  id  est  inter  cetera  loca  et  oppida  Juda,  constitutis  veniret. 

quae   propter   suam    multitudinem   millia  Qui  quum  audissent  regem,  id  est  ver-        9 

nuncupantur  :  parvulus,  inquam,   spatio,  ba  Herodis,  de  quo  nil  mali  contra  pue- 

non  dignitate.  Ex  (e  mihi,  id  est  ad  ho-  B  rum  suspicabantur,  abierunt  a  Jerusalem 

norem  et  gloriam  meam,  egredietur  qui  versus   Bethlehem   cum   festinatione   non 

si(  domina(or  in  Israel,  id  est  in  populo  modica,  quoniam  ardens  affectus  nati  re- 

Judaeorum,   non   corporaliter  praesidendo,  gis  impulsit  eos.  Et  ecce  stella  quam  vide- 

sed  spiritualiter  principando.  rantinoriente,  antecedebat  eos.  Quemadmo- 

Secundum  Chrysostomum,  princeps  sa-  dum  enim  Deo  disponente,circa  Jerusalem 

cerdotum   et   Scribae   peccabant,    dicendo  disparuit,  sic  rursus  Deo  volente,  mox  ut 

Herodi  locum  nativitatis  Christi  :  nam  no-  Jerosolymam  egressi  sunt  eis  apparuit,  at- 

verant  Herodem  velle  Christo  insidiari.  que    praecessit   in  aere,  mota  ab  angelo. 

7  Tunc  Herodes  clam  vocatis  Magis  :  no-  Usque  dum  veniens  staret  supra  domum 
luit  enim  propositum  suum  indicare  Judae-  ubi,  id  est  in  qua  domo;  vel,  supra  caput, 
is,  quia  nec  in  eis  confidentiam  habuit,  et  ut  alii  asserunt,  puta  in  domo  ubi  erat 
verebatur  ne  ipsi  sibi  resisterent,  adhae-  C  puer  rcgalis  :  quasi  diceret,  Ecce  quem 
rendo  proprio  regi  ex  eorum  semine  nato;  quaeritis.  Videntes  autem  stellam,  quum  10 
diligenter  didicit   ab  eis    tempus   s(ellce,  egrederentur  Jerusalem,  gavisi  sun(  gau- 

hoc    est    certum   et    determinatum    diem  dio  magno  valde,  sicut  et  ante  de   ejus 

apparitionis  stettze,  quce  apparui(eis,  quan-  disparitione  vehementissime  tristabantur. 

do  videlicet  eis  primo  apparuit.  Hoc  in-  His  verbis  Evangelista  ostendit  Magos  in- 

quisivit,  ut  cognita  nati  regis  aetate,  melius  aestimabili  et  ultra  humanum  modum  gau- 

puerum  cognosceret  istum,  ad  interficien-  dio  esse  laetatos,  stella  rursus  conspecta, 

8  dum.  Et  miUens,  id  est,  ire  suadens,  illos  tanquam  dupliciter  certificati  de  pueri 
in  Bethlehem,  dixit :  I(e  in  equis  seu  aliis  inventione  jam  proxima.  Dum  enim  ali- 
jumentis  :  non  enim  pedestres  venerant,  quid-cum  desiderio  quaeritur,  tanto  majus 
sed  in  dromedariis,  secundum  Hierony-  est  gaudium,  quanto  desiderati  inventio 
mum  ;  e(  in(erroga(e  diligen(er  a  civibus  D  certior  fuerit  atque  vicinior. 

Bethlehem,  de  puero,  scilicet,  in  quo  loco  E(  in(ran(es   domum,  videlicet   stabu-       n 

sit,  et  cujus  potentiae ;  e(  quum  inveneri-  lum  seu  diversorium,  brutis  potius  quam 

tis  eum,  renun(ia(e  mihi,  revertendo  ad  hominibus  aptum,  ad  quod  nemo  declina- 

me,  vel  per  alium  mihi  insinuando,  de-  re  solebat,  nisi  itineris  necessitate  indu- 

terminatam  domum  in  qua  puer  sit,  u(  e(  ctus,    secundum    Chrysostomum,    invene- 

ego  veniens  adorem  eum.  Hoc  simulatorie  runt  puerum  cum  Maria  matre  ejus,  et 

dixit,  ut  per  falsam  obsequii  promissio-  forte  in  gremio  ejus.  Joseph  vero,  secun- 

nem,  induceret   Magos   ad  renuntiandum  dum  aliquos,  Deo  ordinante,  tunc  abfuit, 

sibi  de  puero.  Talis  nempe  est  consuetudo  ne  pater  pueri   putaretur  ;  vel  forte   ad- 

pessimorum,  ut  dum  aliquem  in  occulto  fuit,  quatenus  visa  tanta  pueri  veneratio- 

gravius  laedere  quaerunt,  humilitatem  ei  et  ne,  eum  de  cetero   amplius  revereretur. 


ENARRATIO    IN    CAP.    II   MATTHJEI.    —    ART.    IV 


25 


Poluit  enim  pucr  hic  a  corde  Magorum 
talem  suspicionem  excludere,quos  in  aliis 
mirabiKoribus  supernaturaliter  docuit.  Et 
procidentes  humiliter  cum  maxima  reve- 
rentia  coram  puero  super  genua  sua,  vel 
proni  in  terram,  adoraverunt  eum  adora- 
tione  latriae,  tanquam  Dominum  majesta- 
tis,  Regem  coelestem,  et  omnium  Salvato- 
rem  de  quo  locuti  erant  Prophetae.Viderunt 
euim  procul  dubio  non  solum  intellectua- 
libus,  sed  et  corporalibus  oculis,  aliquid 
supernaturale  in  puero,  vidclicet  quem- 
dam  dciformem  fulgorem  in  vultu  ipsius. 
Intus  quoque  inslruxit  eos  Spiritus  Sanctus, 
omnem  exteriorem  paupertatem  et  abjecti- 
onem  in  puero  ejusque  matre  apparentem, 
non  esse  humanae  necessitatis,  sed  divinae 
dispositionis,  in  signum  quod  puer  iste 
non  temporalem  opulentiam  atque  mun- 
dauam  prosperitatem,  sed  veram,  et  item 
ccelestem  ac  sempiternam  beatitudinem  in 
se  credentibus  impertiret  :  ideo  moti  non 
sunt  ex  stabuli  vilitate,  ex  matris  inopia, 
ex  pueri  soljtudine,  imo  quo  exteriora 
videbantur  abjectiora,  eo  interiora  intelle- 
xerunt  esse  diviniora. 

Et  apertis  thesauris  suis,  id  est  repo- 
sitoriis  divitiarum  suarum,  quas  secum 
detulerant,  obtulerunt  ei  munera,  utpote 
aurum,  thus,  et  myrrham.  Heec  tria  sin- 
guli  obtulerunt  :  Primo,  quoniam  Persae  et 
Arabes  his  rebus  abundant,  easque  magnis 
personis  offerre  solcbant.  Hi  vero  Magi 
Persae  fuerunt,  qui  et  in  Arabia  minori 
regnasse  creduntur  :  quae  Arabia  non  mul- 
tum  distat  a  Judaea  et  Perside.  Unde  in 
oblatione  ista  Magorum  ex  parte  impletum 
h.  lx,o.  conspicimus,  quod  Isaias  praedixit  :  Om- 
nes  de  Saba  venient,  aurum  et  thus  de- 
ferentes,  ct  laudem  Domino  annuntiantes ; 
/'s.iam,io.  et  quod  ait  Psalmista,  Reges  Tharsis  et 
insulae  munera  offerent,  reges  Arabum  et 
Saba  dona  adducent.  Secunda  ratio  obla- 
tionis  munerum  horum,  est  spiritualis  et 
mystica.  Magi  namque,  ut  dictum  est,  co- 
gnoverunt  puerum  istum  esse  verum  ho- 
minem,  regem,  ac  Deum.  Aurum  ergo 
obtulerunt  ei  ut  regi,  myrrham  ut  morta- 


A  li,  thus  ut  Dco.  Tcrtia  ratio,  quia  videbant 
matris  paupertatem,  pueri  teneritudinem, 
et  stabuli  fceditatem.  Aurum  itaque  obtu- 
lerunt  ad  sublevamen  inopiae  matris,  thus 
ad  expulsionem  fo?toris,myrrham  ad  mem- 
brorum  pueri  consolidationem. 

Haec  quoque  munera,et  nos  spiritualiter 
Christo  quotidie  offerre  debemus.  Per  au-    ' 
rnm   enim   significatur    fidcs    illuminata, 
vel  donum  sapientiae,  vel  caritas  fervida. 
Unde  in  Apocalypsi  legitur  :  Suadeo  tibi  Apoc.m,i8. 
emere  aurum  ignitum  probatum  ;  et  se- 

B  cundum   Apostolum,   Alius   supersedificat    icor.m, 
aurum,  argentum,  lapides   pretiosos.  Per  10' ,2' 
thus  vero  figuratur  bonse  famae  suavitas, 
vita  exemplaris,  vel  affectuosa  et  dulcis 
oratio.  Dicit  enim  Apostolus  :  Christi   bo-   n  Cor.  n, 
nus  odor  sumus  in  omni   loco  ;  et  Psal- 
mista,  Dirigatur  (inquit)  oratio  mea  sicut  Ps.  cxl,  i. 
incensum  in  conspectu  tuo.  In  Apocalypsi 
quoque  habetur  :  Ascendit  fnmus  incen-  Apoc.wnA. 
sorum  de   orationibus   Sanctorum    coram 
Deo.  Per  myrrham  autem  signatur  morti- 
ficatio  carnis,  seu  opera  bona.  Nam  sicut 

C  myrrha  corpora  defunctorum  praeservat  a 
putredine  vermium,  et  a  corruptionis  dis- 
solutione  ;  sic  mortificatio  carnis  custodit 
hominem  a  putredine  vitiorum,  et  disso- 
lutione  divisionis  a  Deo.Debemus  ergo  Deo 
offerre  fidem  illuminatam,  ardentem  affe- 
ctum,  seu  animam  sapientia  decoratam  : 
hoc  est  aurum.  Item  bonam  famam,  atque 
devotam  orationem  (juxta  quod  scriptinn 
est,  Curam  habe  de  bono  nomine  ;  et  rur-  BccU.xu, 
sus,  Oportet  semner  orare,  et  non  defice-  lo/ 
re)  :  hoc  est  thus.  Tertio,  immolare  debe-  1. 

D  mus  corporis  mortificationem,  seu  corpus 

mortificatum  per  opera  pcenitentia?.  Qui    Gaiai.  ->•, 
enim  sunt  Christi,  carnem  suam  crucifi- 24- 
xerunt  cum  vitiis  et  concupiscentiis. 

Et  responso  accepto  in  somnis,  id  est  12 
tempore  dormitionis  eorum  in  aliquo  ho- 
spitio  in  Bethlehem,  ne  redirent  ad  Hero- 
dem,  videlicet,  ne  Herodes  cognito  loco 
pueri,  eum  occideret.  Hoc  responsum  ha- 
buerunt  ab  angelo,  vel  a  puero  nato  cis 
in  somnis  visione  imaginaria  apparente. 
Responsum  autem  proprie  datur  interro- 


26  ENARRATIO    IN    CAP.    11  MATTH.El.    —   ART.   V 

ganti,   el    sic   Magi    interrogasse  videntur  A  conversionem  1'iguraverunt:  ternarius  nam- 

forsitan  a  Maria,  an   ad  Berodem   redire  que  est  numerus  perfectionis.  In  quibus 

deberent;  vel  responsum  istud  datum  est,  impleri  ccepit  illud  lsaiae  :  Rcce  gentem  is.  Lv,  5. 

non  sermoni,  sed  operationi  eorum,  quo-  quam   nesciebas  vocabis,  et  gentes  quye 

niam  suo  obsequio  meruerunt  sic  admo-  non  cognoverunt   te,  ad  te   current.  Per 

neri  a  Deo.  Per  aliam  viam  reversi  sunt  fulgorem    insuper   stellae,   prsesignata   est 

in  regionem  suam.  Sic  et-nos  quum  ab  clarilas  gratiae   per  quam   corda   gentili- 

Berode,  id  est  mundi  ac  daemonis  cultu,  um  contemplata  sunt  Christum.Bethlehem 

per  poenitentiam  ad  Ghristum  accessimus,  quoque  interpretatur,  domus  panis  :  per 

per  aliam  viam,  quam  est  via  iniquorum,  quam  intelligitur  anima  religiosa,  qusc  pa- 

in  qua  ambulavimus  olim,  reverti  debe-  ne  obedientise,  pane  lacrimarum,  et  pane 

mus    in    regionem   nostram,    videlicet   in  sacramentali,  fovetur.  In  tali  anima   na- 
societatem  Ecclesiae   militantis  ac  trium-  B  scitur  Christus  :  quo  cognito,  Magi,  id  est 

phantis,  seu  paradisum  coelestem.  poenitentes,  veniunt,  et  Christum  in  ani- 

Praeterea  hi  tres  Magi  omnium  gentium  ma  tali  honorant. 


ARTICULUS  V 


PROSECUTIO    EXPOSITIOMS    HUJUS    SECUNDI   CAPITULI    :    QUI   QUUM    RECESSISSENT. 


DESCRIPTA  pueri  Jesu  veneratione,  in  C  verecundia  non  redisse  ad  eum,  sed  clam 

qua  ejus  divinitas  patuit,  consequen-  abscessisse  :   ideo  non  curavit  requirere 

ler  describitur  ejus  persecutio,  in  qua  sua  puerum.  Verum,  post  purificationem  Ma- 

13       humanitas  clare  innotuit.  Qui  quum  re-  riae  percipiens  verba  Simeonis,  Anna?,  at- 

cessissent,  id  est,  quum  Magi  a  Bethlehem  que  pastorum  perhibentium  testimonium 

ad  sua  redire  coepissent  per  aliam  viam,  Christo,  tunc  credens  Magos  non  esse  de- 

ecce  angelus  Domini  apparuit  in  somnis  ceptos,  vehementer  turbatus  est,  suspica- 

Joseph,  dicens  ei  :  Surge,  et  accipe  pu-  tus  successorem  regni.  Haec  est  enim  im- 

erum  et  matrem  ejus,  et  fuge  in  ^Egy-  placabilis  regum  iracundia,  dum  sentiunt 

ptum,  et  esto  ibi  usque  dum  dicam  tibi,  id  regnum  suum  ab  alio  impeti. 

esl  tamdiu  donec  annuntiem  tibi  dc  re-  Qui  Joseph  consurgens  a  somno,  sinc       u 

ditu.    Causa    autem    hujus    commissionis  dilatione,  quia  de  pueri  praeservatione  at- 

subjungitur  :  futurum  est  enim  ut  Hero-  D  que  custodia  diligentissimus  exstitit,  ac- 

des  qucerat  puerumad  perdendum  eum,  \A  cepit  puerum  et   matrem   ejus    nocte,  id 

esl  interficiendum,  non  ad  adorandum  sic-  cst,  suo  itineri  eos  associavit  :  et  forte  in 

ut  vulpino  corde  spopondit.  Ista  apparitio  propriis  ulnis  vel  scapulis  puerum  baju- 

et  allocutio  angeli  facta  est  S.  Joseph  post  lavit,  nisi   dicatur   Mariam   et  Jesum  ju- 

priesentationem  pueri  Jesu  in  templo,  ubi  mento  vexisse,  propter  itineris  prolixita- 

Luc.u,  28.  Simeon  accepit  eum  in  ulnas  suas,  et  An-  tem,   sicut  et  Virginem    sacram  in  asino 

ibid.zs.   na  prophetissa  confessa  est  Domino,  om-  creditur  deduxisse  ad  Bethlehem,  hora  na- 

nibusque  habitatoribus  Jerusalem  de  Chri-  tivitatis  Christi  jam  proxima.  Accepitque 

sto   locuta   est.  Herodes    quippe   cernens  eos  nocte,  forte  eadem  qua  angelum  vidit, 

Magos  non  reverti  ad  se,  sestimavit  eos  per  quoniam  tempus  nocturnum  magis  aptum 

phantasticam    stellam    illusos,    sicque   ex  est  f ugse,  ne  de  fuga  accusaretur  ab  aliquo. 


ENARRATIO    IN    CAP.    II   MATTHJEI.    —    ART.   V 


27 


23. 


Secundum  principem  theologorum  divi- 
num  Dionysium,  ecclesiastica  hierarchia 
ab  angelica  gubernatur,  et  omnia  opera 
Dei  ordinatissima  sunt.  Quamvis  ergo  puer 
natus  poterat  S.  Joseph  intus  docere,  imo 
et  foris  affari  de  fuga  arripienda,  tamen 
hoc  fecit  per  angelum,  ut  ordo  hierar- 
chicus  servaretur.  Poterat  quoque  Jesus 
alio  modo  evadere  manum  Herodis,  quem- 

.Awmi.MM,  admodum  evasit  manus  Judaeorum,  eum 

toao* IV  Pr®cipitare  et  lapidare  volentlum.  Sed 
quia  nostram  assumpsit  naturam,  et  ad 
patiendum  atque  ad  exhibendum  totius 
perfectionis  exemplum  advenit,  voluit  hu- 
mano  modo  procedere,  fugiendo,  adversa 
patiendo,  et  exemplum    praebendo,   sicut 

Matth.  x,  in  Evangelio  loquitur  :  Quum  vos  per- 
secuti  fuerint  in  una  civitate,  fugite  in 
aliam. 

Et  secessit  Joseph  cum  Maria  et  infan- 
tulo,  in  JEgyptum  :  prout  per  Isaiam  fu- 

/s.  xix,  i.  erat  prophetatum  :  Ecce  Dominus  ascendet 
super  nubem  levem,  et  ingredietur  JEgy- 
ptum,  et  commovebuntur  simulacra  Mgy- 
pti  a  facie  ejus.  Fertur  equidem  in  Scho- 
lastica  historia,  quod  Christo  JEgyptum 
ingrediente,  omnia  idola  in  fanis  .Egypti- 
orum  in  terram  collapsa  sunt,  Ghristi  prae- 
sentiam  ferre  nequaquam  valentia,  sicut 

i Reg.  t,  2-  nec  Dagon  praesentiam  arcae,  sed  corruit. 
Per  quod  figurabatur  idololatriam  penitus 
destruendam  in  toto   mundo   Christi  vir- 

Zach.xm,  tute,  juxta  illud  :  In  die  illa,  dicit  Domi- 
nus,  disperdam  nomina  idolorum  de  terra. 
— Quaeritur, cur  potius  .Egyptum  ingressus 
sit  Christus.  Respondendum  primo,  quo- 
niam  .Egyptii  olim  tempore  Joseph,  circa 
populum  Israel   multum    benevoli    erant. 

Oen.  i.,  3,  Nam  et  Jacob  patriarcham  primo  septua- 
ginta  diebus,deinde  septem  planxerunt,  ut 
in  Genesi  dicitur.  Secundo,  quoniam  Deus, 

Ps.cn,  9.  qui  non  in  perpetuum  irascitur,  postquam 
percussit,    rursus    medetur   :   ideo,    sicut 

Exod.yu-  quondam  gravissime  cecidit  Egyptum  pro- 
pter  populum  Israel,  sic  nunc  eam  cu- 
rantlam  misericorditer  visitat.  Tertio,  quia 
.Egyptus  fuit  evidens  mundi  hujus  figu- 
ra,  ideo  eam  intravit,  ad   praesignandum 


10. 


A  quod  per  Apostolorum  praedicationem  toti 
mundo  inveheretur. 

Et  erat  Joseph  ibi,  videlicet  in  .Egypto  15 
cum  matre  et  puero,  manibus  suis  victum 
conquirens,  usque  ad  obitum  Herodis,  ut- 
pote  septem  annis,  ut  fertur.Herodes  enim 
triginta  septem  annis  dicitur  regnasM', 
ejusque  imperii  tricesimo  anno  Ghristus 
legitur  natus  fuisse.  Ut  implereturm  Chri- 
sti  reversione  ab  .Egypto  post  mortem 
Herodis,  quod  dictum  est  a  Domino  per 
Prophetam  Osee  dicentem  :  Ex  sEgypto 

13  vocavi  filiam  meum.  Hoc  Judaei  ad  litte- 
ram  exponunt  de  populo  Israel,  qui  dici- 
tur  filius,  imo  et  primogenitus  Dei,  juxta 
illud  :  Israel  primdgenitus  meus  ;  dixi  ti-    Exod.w, 
bi,  Dimitte  filium  meum  nt  serviat  mihi  :     '  23' 
quod  certum  est  dici  de  populo  Judaeorum 
ad  Pharaonem.  Sic  in  proposito  asserunt 
per  filium  designari  populum  Israel,  non 
Christum.  Unde  in  Osee  ita  habetur  :  Puer  Osee^,  i. 
Israel,  et  dilexi.  eum  ;  et  ex  .Egypto  voca- 
vi  filium  meum.  Verumtamen,  Evangeli- 
sta  docente,  compellimur  profiteri,  hoc  ad 

C  litteram  de  Christo  praedictum.  Probatio 
namque  per  allegationem  Scripturae  non 
valet,  nisi  ex  sensu  litterali,  secundum 
Augustinum.  Oportet  itaque  scire,  quod 
quum  aliquid  dicitur  de  populo,  vel  certa 
persona  veteris  Testamenti,  prout  erat  fi- 
gura  Christi  sive  Ecclesiae,  quamvis  ad 
litteram  de  illis  exponatur,  principalius 
tamen  ac  litteralius  exponitur  de  Christo, 
vel  Ecclesia  :  quemadmodum  illud  de  Sa- 
lomone,  Ego  ero  i  111  in  patrem,  et  ipse  \\Reg.m, 
erit  mihi  in  filium,  Apostolus  introducit  '*• 

'       r  Hebr.  i,  o. 

I)  de  Christo  praedictum.  Dictum  est  enim 
de  Salomone,  in  quantum  Christi  figuram 
gerebat  :  idcirco  de  Christo  principalius 
intelligitur.  Sic  quod  apud  Osee  habetur, 
Ex  /Egypto  vocavi  filium  meum,  quamvis  o*eexi,i. 
ad  litteram  dictum  sit  de  populo  Judaeo- 
rum,  litteralius  principaliusque  de  Chri- 
sto  accipitur  :  quia  de  populo  illo  prac- 
dictum  est,  secundum  quod  erat  figura 
Christi,  qui  non  solum  per  determinatas 
personas,  scd  per  totum  populum  Synago- 
gae  multoties  praefiguratur. 


28  ENARRATIO    IN    CAP.    II   MATTH/EI.    —    ART.    V 

16  Tunc,  utpote  crescente  rumorc  de  Chri-  A  communior,  procedens  secundum  cos  qui 

slo,  propter  Simeonis  et  Aunse,  pastorum-  dicunt  quod  stclla  in  die  nativitatis  Christi 

que  verba  (puto  ctiam  quod  Zacharias  et  Magis  apparuit,  eosque  infra  tredecim  dies 

Elisabeth  parcntes  Joannis,  non  lacuerunt  usque  ad  Christum  perduxit  :  et  ita  haec 

de  Ghristo),  Herodes  videns,  id  cst  consi-  dictio,  Infra,  denotat  ordinem  temporis. 
derans,  quoniam  illusus,  id  est  deceptus  Secundo  cxponitur,  prout  denotat  ordi- 

atquc  contemptus,  esset  a  Magis  non  re-  nem  numeri,  ut  sit  sensus  :  A  bimatu,  id 

deuntibus  ad  ipsum  juxta  condictum,  ira-  est  a  pueris  duorum  annorum,  et  infra, 

tus  est  valde,  indigne  ferens  se  esse  deri-  id  est  etiam  illos  qui  erant  infra  eetatem 

siun,  et  de  puero  nato  vindicare  se  cupiens,  duorum   bimatuum,  scilicet  pueros   qua- 

quem  ad  suam  injuriam  natum   putavit.  tuor  annorum  usque  ad  pueros  quinquen- 

Et  mittens    crudeles    satellites,   occidit  nes,  secundum  tempus  quod  exquisierat  a 

per  manum  servorum  suorum,  omnes  pue-  B  Magis.a.  quibus  secundum  exponentes  hoc 

ros  mares  qui  erant  in  Bethlehem  et  in  modo,  didicit  stellam  apparuisse  eis  pcr 

omnibus  finibus  ejus,  id  est  in  locis  et  in  duos  annos  antequam  Jerosolymam  intra- 

villis  vicinis  ad  eam  pertinentibus.  Secun-  verunt. Herodes  ergo  putans  Christum  tunc 

dum  historias,   istud  non  contigit  statim  natum   quum    stella    apparuit,    sestimavit 

postquam   se  illusum    pensavit.  Quamvis  eum  jam  plus  esse  quam  trium  annorum  : 

enim  tunc  statim  decrevit  occidere  pue-  quia  jam  annus  fluxit  a  recessu  Magorum, 

ros,  tamen  propter  accusationem  filiorum  antequam  ipse  a  Roma  reversus  est.  Ideo 

suorum  coactus  est  Romam  venire,  et  ibi  inlerfecit  omnes  pueros  bimos  usque  ad 

cum  filiis  suis  coram  imperatore  compa-  quinquennes,  ne  Christus  evaderet,  si  for- 

rcre.  Obtenta  autem  sententia  pro  se,  vi-  te   solito   majoris   aut   minoris   exsisteret 

dens  se  confirmatum  in  regno,  quum  re-  quantitatis.  Ista  expositio.fertur  esse  Chry- 
disset,  implevit  quod  de  nece  infantium  C  sostomi,  eo  quod  dicat  stellam  diu  appa- 

concepit,  interfici  faciens  omnes  pueros,  a  ruisse  Magis  ante  Christi  nativitatem.  Ve- 

bimatu,  id  est  ab  getate  seu  tempore  duo-  rum  (ut  tetigi)  hoc  Chrysostomus  non  dicit 

rum   annorum,  videlicet   omnes   infantes  asserendo,  sed  quamdam  scripturam  apo- 

biennes  seu  duorum  annorum  tempus  ha-  crypham  recitando.  Nihilo  minus  huic  opi- 

bentes,  et  infra,  id  est   etiam    illos   qui  nioni  apparentiam  confert,  quod  quorum- 

erant  minoris  setatis,  usque  ad  pueros  uni-  dam  Innocentium  ossa  adeo  magna  sunt, 

us  diei  inclusive,  ut  videtur  insinuari  per  quod  biennium  vix  esse  credantur.  —  Alio 

hoc  quod  dicitur,  Infra,  secundum  tempus  modo  exponitur  quod  dictum  est,  Infra,  ut 

quod  exquisierat  a  Magis,  id   est   juxta  sit  sensus,  quod  pueros  duorum  annorum, 

mensuram  temporis  evoluti  ab  hora  appa-  usqne  ad  pueros  unius  diei,  fecit  occidi  : 

ritionis  stellae,  nativitatisque  pueri  :  quod  quod  verius  aistimatur. 
tempus,  videlicet  diem  apparitionis  stellse,  I)     Ecce  quanta  crudelitas  impiissimi  regis  ! 

exquisivit  et  didicit  a  Magis   :   per  quod  Sed  quoniam  dictum  est,  Herodem  fuisse 

agnovit    quantse   setatis   consisteret   Chri-  proselytum,    et    credidisse    Scripturis    de 

stus.  Herodes  quippe  certificari  volens  de  Christi  adventu,  mirum  videtur  quod  ten- 

Christi  occisione,  et  sciens  eum  jam  esse  tavit  eum  exstinguere,  quasi    posset  Dei 

uuius  anni  et  modicum  amplius  (tantum  consilium  et  Prophetarum  Scripturas  mu- 

enim  temporis  fluxit  a  nativitate  ejus  us-  tare.  Respondendum,  quod   credidit  fide 

que  ad  regressum  Herodis  a  Roma),  prae-  informi,  vel  opinione  humana,  sicut  cre- 
cepit  occidi  pueros  majoris  setatis  usque  dit  hsereticus,  qui  nec  fidem  formatam  ha- 
ad  bimos,  itemque  minoris  a^tatis  usque  bet.  Nihilo  minus  malitia  et  passionum  ve- 
ad  pueros  diei  unius,  ne  puer  requisitus  hementia  ita  obtenebraverunt  intellectum 
evaderet.  Ista  est  expositio  praesentis  loci      Herodis,  quod  non  attendit  neminem  posse 


ENARRATIO    IN   CAP.    II    MATTH.KI.    —   ART.    V 


29 


Prov.  xxi, 
30. 


Ul/ieg.  xi, 
11. 

lbid.31,35. 


Ibid.  40. 


17 
18 


Gen.xxxv 
19. 


lbiil.wwu 
35,  33. 


resistere  Deo,  vel  ejus  immobile  consili- 
um  variare,  vel  divinas  Scripturas  falsifi- 

care.  Sed  tentavit  suis  passionibus  satis- 
facere,  malo  superatus  affectu,  qui  non 
advertit  judicium.  Et  quid  hoc  mirum  de 
Herode,  quum  et  Salomon,  qni  tempore 
suse  sapientise  dixit,  scripsitque,  Non  est 
sapientia,  non  est  prudentia,  non  est  con- 
silium  contra  Dominum,  a  mulieribus  in- 
fatuatus  tentaverit  simile  aliquid  perpetra- 
re?  Quum  enim  audisset  a  DeO  regnum 
suum  esse  scindendum,  percepissetque  a 
propheta  Ahia,  prsenuntiatum  esse  Jero- 
boam  Ephrataeo,  quod  super  decem  tribus 
regnaret,  tentavit  occidere  ipsum  Jerobo- 
am,  qui  in  /Egyptum  aufugit. 

Tunc  adimpletum  est  quod  dictum  est 
per  Jeremiam  prophetam  dicentem  :  Vox 
in  Rama,  id  est  in  sublimi,  audita  est, 
utpote  longe  et  late  diffusa,  propter  vehe- 
mentiam  soni  :  vox,  inquam,  ploratus,  id 
est  plorationis  puerorum,  qui  a  matribus 
avellebantur  et  occidebantur,  matribusque 
lamentantibus  miserabilius  flebant ;  vox 
quoque  et  ululatus  matrum,  quae  de  filio- 
rum  separatione  et  interfectione  dupliciter 
et  incredibiliter  cruciabantur,  quas  sola 
tantse  crudelitatis  memoria  supra  modum 
afflixit.  Rachel,  id  est  congregatio  femina- 
rum  Bethlehemitarum  :  quae  nomine  Ra- 
chelis  signantur  :  Primo,  quoniam  Rachel 
juxta  Bethlehem  est  sepulta,  et  ex  corpus- 
culi  hospitio  nomen  malris  accepit,  secun- 
dum  Hieronymum.  Secundo,  quoniam  tri- 
bus  Juda  et  Benjamin  junctae  erant  loco  et 
sorte.  Herodes  autem  jussit  non  tantum  in 
Bethlehem,  sed  in  locis  quoque  adjacenti- 
bus  pueros  trucidari  :  sicque  ex  propin- 
quitate  locorum  non  solum  filii  Lia?  habi- 
tantis  in  Bethlehem,  quae  pertinebat  ad 
tribum  Judss  nati  ex  Lia;  sed  et  multi  ex 
filiis  Rachel  matris  Benjamin,  hoc  est  de 
tribu  Benjamin,  interfecti  fuerunt.  Propter 
quod  Rachel,  id  est  posteritas  ejus,  dicitur 
plorare  filios  suos  ab  Herode  necatos.  Et 
noluit  consotari,  id  est,  matres  filiorum 
occisorum  consolationem  recipere  nolue- 
runt  de  morte  filiorum  :  sicut  nec  Jacob, 


A  quum  putavit  Joseph  a  fera  pessima  devo- 
ratum  :  quia  non  sunt,  id  est,  quoniam 
filii  earum  ab  hac  vita  subtracti  sunt  eis 
per  mortem  crudelem  :  quod  fuit  eis  in- 
consolabilis  causa  doloris. 

Rama  interdum  est  proprium  nomen  lo- 
ci ;  interdum  vero  est  nomen  commune,  et 
interpretatur  excelsum  :  sicque  accipitur 
nunc.  Unde  in  Jeremia  habetur  :  Vox  in 
excelsis  audita  est  lamentationis  et  plan- 
ctus,  etc.  Quod  autem  asseritur,  vox  ista 
in  excelsis  audita,  sic  quoque  intelligi  po- 

B  test,  quia  in  ccelum  coram  Deo  ascendit  : 
secundum  quod  a  Jacobo  de  pauperibus 
dicitur,  Clamor  eorum  in  aures  Domini  Sa- 
baoth  introivit;  et  alibi,Oratio  humiliantis 
se,  penetrat  nubes. 

Defuncto  autem  Herode,  ecce  angelus 
Domini  apparuit  in  sornnis  Joseph  in 
JEgypto,  dicens  :  Surge,  et  accipe  pue- 
rum  et  matrem  ejus,  et  vade  ex  JHgypto 
in  terram  Israel.  Determinatam  autem  ur- 
bem  ad  quam  revertatur  non  ei  exprimit 
angelus,  quia  de  hoc  postea  instructurus 

C  erat  S.  Joseph,  quando  specialis  ratio  hoc 
exegit.  Defuncti  sunt  enim,  qui  quoere- 
bant  animam  pueri,  id  est  Herodes  et  ejus 
fautores,  qui  animam,  id  est  vitam  ani- 
malem,  pueri  quserebant  exstinguere.  Per 
quod,  secundum  Hieronymum  et  Chrysos- 
tomum,  datur  intelligi  sacerdotes  et  Scri- 
bas  de  morte  Christicogitasse,  et  Herodis 
studio  consensisse.  Quod  intelligi  potest 
de  Christo  materialiter  et  formaliter  :  ma- 
terialiter,  quia  consenserunt  in  mortem 
ejus  qui  fuit  verus  Christus,  quem    ipsi 

D  non  crediderant  esse  Christum  ;  formali- 
ter,  quia  et  Christum  etiam  cognitum  op- 
taverunt  occidi.  An  hoc  secundo  modo 
intelligi  possit,  difficile  est,  et  satis  ambi- 
guum,  quum  Apostolus  dicat  :  Si  enim 
cognovissent,  nunquam  Dominum  glorise 
crucifixissent.  Et  Petrus  Judaeis  loquens, 
dicit  :  Scio  quod  per  ignorantiam  fecistis, 
sicut  et  principes  vestri.  Et  Dominus  in 
cruce  pendens,  dixit  :  Pater,  dimitte  illis, 
non  enim  sciunt  quid  faciunt. 

Qui  consurgens ,  accepit  puerum  et  ma- 


Jer.  xxxi, 
15. 


Jacob.  v,  4. 

Eccli. 
xxxv,   21. 

19 
20 


I  Cor.  n,  8. 


Act.  in.  17. 


Luc.  xxni, 
34. 


21 


30 


KNARRATIO    IN    CAP.    II    MATTHVEl. 


ART.    V 


31 


-22  trem  cjus,  et  venit  in  terram  Israel.  Au- 
diens  autem  Joseph  quod  Archelaus  filius 
Qerodis  regnaret  in  Jud&a  pro  Herode  pa- 
//•c  suo.  Refert  Josophus,  quod  Herodes  to- 
ium  regnum  suuin  dimisil  Archelao, quem 
diligebat  prae  ceteris  filiis.  Herodes  ergo 
et  Philippus,  filii  hujtis  Herodis  et  fratres 
Archelai,  petierunt  ab  imperatore  partem 
regni  paterni  :  qui  consilio  habito,  divisit 
regnum  majoris  Herodis  in  duas  partes, 
dans  unam  medietatem  Archelao ;  aliam 
vero  medietatem  in  duas  partitus  est,  dans 
unam  Herodi  minori,  videlicct  Galilseam, 
aliamque  Philippo,  puta  Ituraeam  et  Tra- 
chonitiden  regionem.  Medietas  vero  Ar- 
chelao  concessa,  tenuit  nomen  Judaeae  :  id- 
eo  Archelaus  dicitur  in  Judaea  regnasse.  Et 
quoniam  a  patre  suo  constitutus  erat  he- 
res  totius  regni,  et  carior  patri,  idcirco 
favit  machinationibus  patris  sui  de  Christi 
occisione  et  aliis  malis.  Unde  Joseph  pro- 
ditionem  formidans,  non  audebat  ad  ter- 
ram  Archelai  reverti,  sicut  subjungitur  : 
timuit  illo  ire,  id  est  ad  Judaeam  transire. 
Et  admonitus  in  somnis,  haud  dubium 
quin  ab  angelo,  secessit  in  partes  Galila;a>, 
id  est,  per  loca  et  terminos  Galilaese  trans- 
ivit,  quia  Herodes  dominus  Galilaese  pa- 
trem  suum  non  dilexit,  a  quo  regno  erat 
privatus  :  ideo  Joseph  in  terra  ejus  secu- 
rius  morabatur. 
23  Et  veniens  Joseph  habitavit  cum  Maria 

et  puero  in  civitate  qua>  vocatur  Naza- 
Lue. i,20,  retli,  in  qua  angelus  Virgini  Christi  conce- 
ptionem  annuntiavit;  ut  adimpleretur  in 
Christi  habitatione  in  Nazareth,  quod  di- 
ctum  est  per  Prophetas  :  Quoniam  Na;-a- 
rceus  vocabitur  Christus,  quia  in  Nazareth 
fuit  moratus,  conceptus  atque  nutritus. 
Hoc  in  Isaia  secundum  Hebraicam  verita- 


A  tem  sic  legitur  :  Egredietur  virga  de  radi-     /«.  n,  i, 
ce  Jesse,  et  Nazaraeus  de  radice  ejus  con-  sec-  "e'jr" 
surget.  Loco  cujus  nos  habemus  :  Et  flos 
de   radice  ejus  ascendet.  Et  forsitan  alii 
Prophetae,  quorum  scripta  non  habentur, 
idem    dixerunt.  Non  enim   omnium    Pro- 
phetarum  libros  habemus,  et  tamen  om- 
nes  Prophetae  de  Christo  locuti  sunt.  Unde 
Philippus  sciens  hoc  a  Prophetis   praedi- 
ctum,  ait  ad  Nathanael   :  Quem    scripsit  Joann.\,i&. 
Moyses  et  Prophetae,  invenimus  Jesum  fi- 
lium  Joseph  a  Nazareth.  Cui    concordans 

B  Nathanael  :  A  Nazareth,  inquit,  potest  ali-   /ftw.46. 
quid  boni  esse? 

Postremo  in  fine  capituli  recolo,  quod 
pene  excidit  mente,  videlicet  stellam  quae 
Magis  apparuit,  non  dici  stellam  univoce 
cum  veris  stellis.  Differebat  nempe  ab  il- 
lis,  sicut  corruptibile  ab  incorruptibili. 
Formata  est  enim  angelico  ministerio  de 
materia  elementari  et  corruptibili,  per- 
actoque  suo  obsequio,  in  praejacentem  est 
resoluta  materiam.  Sed  et  motu,  loco  ac 
tempore,  differebat  a  veris  sideribus,  sicut 

C  in  diversis  libris  satis  ostenditur  :  idcirco 
pertranseo.  —  Item  circa  illud  quod  di- 
ctum  est,  Ex  .Egypto  vocavi  filium  meum,   vcrs.  15. 
dicit  Hieronymus  :  Possumus  hunc  locum 
aliter  conciliare    propter  contentiosos,  et 
testimonium  proferimus  ex  Numeris,  di- 
cente   Balaam  :  Deus   ex  .Egypto  vocavit  Num.xxw, 
eum  ;  gloria  ejus  ut  unicornis.  Loco  cujus  "' 
habemus,  Fortitudo  ejus  sicut  rhinocero- 
tis  :  hoc  enim  in  Numeris  scriptum  est.Sed 
agnoscendum,  quod  hoc  non  minus  litte- 
raliter  dictum  est  de  populo  Israel,  quam 

D  praeinductum  verbum  Osee.  Quum   enim 
Balaam  retulisset,  Non  est  idolum  in  Jacob  /6^.21,22. 
nec  simulacrum  in  Israel,  subdidit  :  Domi- 
nus  Deus  eduxit  eum  de  .Egypto,  etc. 


ENARRATIO    TN   CAP.    III   MATTH^I. 


ART.    VI 


.31 


ARTICULUS   VI 


EXPOSITIO    CAPITULI    TERTII    '.    IN   DIERUS    AUTEM    ILLIS    VRNIT   JOANNES. 


T 


RAGTATURUS  beatissimus  Evangeli- 
sta  in  sequentibus  de  conversatione, 
doctrina  atque  miraculis  Christi,  primo  de 
praecursore  ipsius  mentionem  inducit,  san- 
ctitatem,  idoneitatem,  doctrinam  et  vitam 
Joannis  describens,  ut  innotescat  quam  di- 
gnum  et  credibile  sit  testimonium  ejus  de 

jomm.i/.K  Christo.  Christus  ergo,  qui  est  lux  vera, 
summa  et  infinita,  sciens  mundum  sui  im- 
mediate  non  esse  capacem,  praemisit  ma- 
gnum  quemdam  sui  adventus  praepara- 
torem,  qui  corda  Judaeorum  ad  Christi 
receptionem  disponeret. 
1  In  cliebus  autem  illis,  quando  videlicet 

Jesus  adhuc  habitabat  in  Nazareth,  puta 
circa  tricesimum  annum  Christi,non  quan- 
do  rediit  de  .Egypto,  venit  Joannes  Bapti- 
sta.  Unde?  nisi  a  latibulis  eremi,  in  quibus 
hucusque  solitariam  vitam  duxit.  Venit  er- 
go  ab  occulto  loco  deserti  ad  loca  ejusdem 
deserti  publica,  ubi  hominibus  se  viden- 
dum  exhibuit.  Prwdicans  in  deserto  Ju- 
dosce  :  in  quo  utique  deserto  fuerat  enu- 
2  tritus  ;  et  dicens  :  Pcenitentiam  agite,  id 
est,  peccata  vestra  deflete,  et  per  opera 
pcenitentiae  pro  eis  satisfacite,  nec  deplo- 
rata  reiterate.  Pcenitentia  tripliciter  sumi- 
tur  :  primo,  pro  sacramento ;  secundo,  pro 
virtute  morali  quae  est  pars  justitiae;  ter- 
tio,  pro  actu  pcenitentiae  :  sic  modo  accipi- 
tur.  Appropinquabit  enim  regnum  cado- 
rum,  id  est,  jam  in  proximo  est  ut  janua 

Ibid.  i,  n.  patriae  aperiatur  per  Christum,  ut  gcatia 
et  veritas  fiat  per  Salvatorem,  ut  beatitudo 
coelestis  condonetur  electis.  Christus  nam- 
que  per  suam  passionem  regnum  ccelorum 
aperuit.  Regnum  ergo  ccelorum  vocatur 
patria,  vel  praemium  electorum,  seu  tri- 
umphans  Ecclesia.  Hoc  regnum  primum 
publice  praedicatum  est  a  Joanne.  In  veteri 


A  etenim  Testamento  promittebantur  bona 
terrena  aperte,  ccelestia  vero  quasi  im- 
plicite. 

Consequenter  dignitas  Joannis  prophe- 
tico  testimonio  declaratur.  Hic,  id  est  iste  3 
Joannes  Baptista,  est  enim  qui  clictus,  id 
est  praenuntiatus,  est  per  Isaiam  prophe- 
tam,  dicentem  :  Vox  clamantis  in  deserto,  /s.  xi„  3. 
id  est  sermo  Joannis  in  solitudine  praedi- 
cantis,  est  iste  qui  subditur  :  Parate  viam 
Domini,  id  est,  corda  vestra  disponite  ad 
receptionem  inhabitationemque  Christi,  vi- 

B  tiorum  obliquitates,  seu  gratiae  obicem  re- 
pellendo,  et  quod  in  vobis  est  faciendo  ; 
rectas  facite  semitas  ejus,  id  est,  divina 
praecepta  atque  consilia,  quibus  itur  ad 
Deum,  pure  et  irreprehensibiliter  obser- 
vate.  Itaque  Domino  viam  parare,  est  pce- 
nitentiam  agere.  Quemadmodum  autem 
terrenus  rex  urbem  aliquam  ingressurus, 
habet  praecursores,qui  viarum  sordes  amo- 
veant,  vias  complanent,  hospitium  ornent; 
sic  Christus  rex  ccelestis  ad  hominum  cor- 
da  venturus  praemisit.  Joannem,  qui  viam 

C  sibi  pararet  inducendo  homines  ad  vir- 
tutes.  Ipse  quoque  Joannes,  vox  clamantis 
vocatur.  Sic  enim  respondit  Judaeis  :  Ego  joann.i^z. 
vox  clamantis,  etc.  Dicitur  enim  vox  per 
similitudinem,  seu  ratione  officii :  primo, 
quoniam  sicut  vox  prior  est  verbo  ordine 
naturae,  sic  Joannes  praecessit  Christum  ; 
secundo,  quia  ut  vox  rem  significatam 
notificat,  sic  Joannes  Christum  monstra- 
vit.  Dicitur  autem  vox  clamantis,  id  est 
Christi  seu  Dei  per  ipsum  loquentis  in 
deserto  :  quia  non  ipse  erat  qui  loqueba- 

D  tur,  sed  Spiritus  Sanctus,  et  Christus  per 
eum,  secundum  quod  Paulus  ait  :  An  ex-  ucor.sm. 
perimentum  quaeritis  ejus  qui  in  me  lo-  3- 
quitur  Christus  ? 


32 


KNARRATIO    IN    CAP.    III    MATTH.KI.    —    ART.    VI 


Deinde  describitur  austeritas  vitae  Jo- 

4  annis  in  victu  «'I  vestibus.  Ipse  autem 
Joannes  habebat  vestimentum  de  pilis  ca- 
melorum,  videlicet  vestem  cilicinam,  seu 
pellem  cameli,  unaque  veste  erat  conten- 
tus,  et  zonam  pelliceam,  id  ost  grossam 
corrigiam,  circa  lumbos  suos,  quernadmo- 

WBeg.ifi.  dum  el  Elias,  eratque  de  duris  et  crudis 
pellicearum  minutiis  facta.  Esca  autem 
ejus  erat  locustai.  Locusta  significat  tria, 
videlicet  herbam,  radicem,  et  avem  minu- 
tam.  Chrysostomus  autem  et  alii  multi, 
hoc  loco  per  locustas  intelligunt  animalia 
parva  non  alte  volantia,  quse  in  deserto 
Judaeae  abundabant,  et  frixa  cum  oleo  esca 
sunt  pauperum.  Alii  per  locustas  intelli- 
gunt  herbas  deserti,  quum  non  videatur 
probabile,  quod  Joannes,  qui  nec  pane 
vescebatur,  carnes  animalium  aut  aliquid 
coctum  comederit.  Et  mel  silvestre,  id  est, 
quod  in  silvis  reperitur,  et  arborum  trun- 
cis.  Rabanus  autem  per  mel  silvestre  in- 
telligit  quoddam  genus  foliorum,quae  alba 
et  tenera,  manibusque  attrita,  melleum 
habent  saporem. 

5  Tunc  exibat  ad  eum,  videlicet  ad  Joan- 
nem  in  desertum  (et  postea,  quando  Joan- 

Zkc.hi,3.  nes  descendit  ad  Jordanem,  ut  Lucas  dicit, 
venit  ad  eum  illuc),  Jerosolyma,  id  est 
habitatores  Jerusalem  etiam  in  maxima 
multitudine.   Unde  Marcus  enarrat,  quod 

Marc.  i,  5.  egrediebantur  ad  eum  Jerosolymitae  uni- 
versi.  Et  omnis  Judma,  id  est  aliqui  de 
omni  genere  populi  Judaeorum,  et  omnis 
regio  circa  Jordanem,  id  est  etiam  illi 
qui  circa  Jordanem  morabantur,  videlicet 
Galilaei.  Ponitur   hoc  loco   continens   pro 

6  contento,  et  locus  pro  locato.  Et  baptiza- 
bantur,  id  est,  corporaliter  lavabantur,  non 
intus  purgabantur  a  culpa,  ab  eo  in  Jor- 
dane,  confitentes  peccata  sua,  in  commu- 
ni,  non  confessione  sacramentali  distincta 
atque  plenaria,  prout  Confessio  est  sacra- 
mentum  novae  legis  et  gratiae.  Sic  enim 
instituta  est  a  Salvatore,  nec  erat  in  veteri 
lege,  in  qua  data  non  erat  potestas  homini- 
bus  ligandi  atque  solvendi,  seu  vitia  rela- 
xandi :  imo  nec  Joanni  data  est  ista  potestas. 


A  Denique  Damascenus  (libri  quarti  capi- 
tulo  nnno)  ponit  octo  genera  baptisma- 
lum.  Primum  vocat  diluvium,  secundum 
transitum  maris  Rubri,  tertium  ablutio- 
nem  legalem,  quartum  baptisma  Joannis, 
qiiintum  baptisma  Christi,  quo  ipse  a  Jo- 
anne  baptizari  dignatus  est,  sextum  bapti- 
sma  pcenitentiae  seu  lacrimarum,septimum 
sanguinis  seu  martyrii,  octavum  Flaminis 
seu  Spiritus.  Gregorius  vero  Nazianzenus 
non  ponit  nisi  quinque  genera  baptisma- 
tum.  Nam  tria  prima  genera  comprehendit 

B  sub  uno,  quod  nominat  baptisma  figura- 
tivum.  Baptisma  quoque  quod  Joannes  de- 
dit,  et  Christus  accepit,  sub  uno  videtur 
genere  comprehendisse.Primum  itaquege- 
nus  baptismi  secundum  eum,  vocatur  fi- 
gurativum,  ut  erat  transitus  maris  Rubri, 
et  lotio  corporalis  in  aqua,  secundum  uv.  xm- 
Mosaicam  legem.  Secundum  genus  voca- XVI- 
tur  pr83paratorium,puta  baptisma  Joannis, 
quod  disponebat  ad  Christi  Baptismum  a 
Christo  institutum.  Tertium  dicitur  pur- 
gativum,    quo    regeneramur    ex    aqua    et 

C  Spiritu  Sancto,  et  purgamur  ab  omni  pia- 
culo.  Quartum  vocatur  supererogativum, 
videlicet  baptismus  sanguinis.Quintum  est 
quotidianum,  videlicet  lacrimarum  ba- 
ptismus. 

Sciendum  ergo,  secundum  Thomam  su- 
per  quartum  Sententiarum,  unum  dumta- 
xat  esse  Baptisma  proprie  dictum,  quod 
celebratur  in  aqua  sub  determinata  et  cer- 
ta  verborum  forma  a  Christo  praefixa  :  de 
quo-  Matthaeus  ait,  Euntes  docete  omnes  Matth. 
gentes,  baptizantes  eos  in  nomine  Patris,  xxvm' 19- 

D  et  Filii,  et  Spiritus  Sancti.  Alia  vero  no- 
men  baptismi  sortiuntur  secundum  ordi- 
nem  quemdam  ad  istud  Baptisma  :  et  hoc 
tripliciter.  Primo,  in  quantum  aliquid  fu- 
erat  signum  hujus  Baptismatis.  Sicque  di- 
luvium  appellatur  baptisma,prout  nostrum 
Baptisma  praefiguravit,  quantum  ad  spi- 
ritualis  vitse  salvationem,  ex  salvatione 
naturalis  vitae  humani  generis  facta  in  ar- 
ca  Noe.  Unde  scriptum  est  apud  Petrum 
apostolum  :  In  arca  pauci,  id  est  octo  ani-  \petr. m, 
ma1,  salvae  factae  sunt  per  aquam  :  quod  20>21- 


KNARRATIO    IN    CAP.    III    MATTH.EI. 


ART.    VI 


33 


et   vos   nunc   similis   formao   salvos  facit  A  Respondendum,  quod  sub  ista,  Ego  te  ba- 


Baptisma.  Transitus  quoque  maris  Rubri 
baptisma  asseritur,  quoniam  nostrum  Ba- 
ptismum  praefiguravit  quoad  liberationem 
a  potestate  diaboli,  sicut  per  transitum 
maris  liberabantur  Hebraei  a  potestate  re- 
\Cor. x,  2.  gis  .Egypti.  Hinc  dicit  Apostolus  :  Omnes 
in    Moyse   baptizati   sunt,  in    nube  et  ih 


Acl. 


ptizo  in  nomine  venturi,  juxta  illud  :  Jo-  Aet. m, i. 
annes  baptizabat  populum  dicens,  in  eum 
qui  venturus  esset  post  ipsum,  ut  crede- 
rent,  hoc  est  in  Jesum.  Quamvis  enim 
Christus  tunc  venit  in  carnem,  nondum 
tamen  venit  ad  praedicationem. 
Sed  si  baptismus  Joannis  non  praestitit 
mari.  Nubes  autem  significavit  Spiritum  gratiam,  quaeritur  cur  baptizavit.  Respon- 
Sanctum  et  gratiam  ejus  ;  mare  vero,  dendum,  quod  multas  ob  causas,  quartim 
aquam  Baptismi.  Ablutiones  etTam  legis  primam  ipsemet  tangit  Joannes  Ioquens 
figurabant  Baptismum,  secundum  quod  de  Christo  :  Ut  manifestaretur,  inquit,  in  joann.  1,31. 
mundat  a  macula  culpae,  quemadmodum  B  Israel,  propterea  veni  ego  in  aqua  bapli- 
ablutiones  illse  mundabantab  immunditiis  zans,  id  est  ad  hoc  ut  ostenderem  populo 
corporalibus.  Alio  modo  dicitur  aliquid  Israel,  quod  Christus  est  qui  baptizat  in 
baplismus,  quia  aliquo  modo  causa  fuit  Spiritu  Sancto.  Ex  hoc  enim  quod  Joan- 
nostri  Baptismi :  sicque  baptismus  Joannis      nes   baptizavit,  quod   nulli   Prophetarum 

ante  eum  concessum  est,  concurrebat  ad 
eum  populus,  sicque  omnibus  manifestare 
potuit  Christum,  cujtts  fuit  ipse  praecur- 
sor.  Secundo,  ut  ordinem  suae  prsecursio- 
nis  in  omnibus  observaret,  quatenus  sicut 
Christum  prsevenit  nascendo  et  praedican- 
do,  sic  eum  quoque  praecederet  baptizan- 


vocatur  baptismus,  tanquam  disponens  ad 
eum,  et  baptismus  Christi  passivus,  tan- 
quam  dans  efficaciam  ei.  Tertio  aliquid 
nuncupatur  baptismus,  secundum  propor- 
tionem  ad  eumdem  effectum  Baptismi  pro- 
prie  sumpti :  et  ita  martyrium,  poenitentia, 
et  Spirilus  Sancti  infusio,  baptismata  ap- 


pellantur.  De  baptismate   autem  Spirittts  C  do.  Tertio,  ut  ad  Christi  Baptismum  dispo- 

ait  Salvator  Apostolis  :  Vos  baptizabimini  neret  :  quod  enim  catechumenis  nondum 

Spiritu  Sancto,  non  post  multos  hos  dies.  baptizatis  confert  instructio  fidei,  hoc  con- 

De  baptismo  insuper  sanguinis  :  Ego,  in-  tulit  credentibus  baptismus  Joannis.  Quar- 

quit,  baptismo  habeo  baptizari.  to,  ut  homines  ad  pcenitendum  induceret. 

Quaeritur,  an  baptismus  Joannis  fuerit  Quinlo,  ut  ad  suscipiendum  Christi  Bapti- 

sacramentum,  vel  solum  quid  sacramen-  smum  homines  assuetos  efficeret.Quoniam 

tale.  Respondendum,  qtiod  erat  sacramen-  ergo  baptismus  Joannis  dabatur  in  nomine 

ttim,  quoniam  fuit  signum  rei  sacrae,  puta  venturi,  videlicet  Christi,  idcirco  erat  quae- 

Baptismatis    Christi.    Quamvis    enim    non  dam  protestatio  atque  professio  credendi 

contulit  gratiam,fuit  tamen  inchoatio  quse-  in  Christum,   et  opera  pcenitentiae  digna 

dam  sacramentorum  gratiae  novaoque  legis.  agendi  :  ordinabatur  quippe  ad  haec.  Et 
Unde  proprie  dicitur  medium  inter  sacra-  D  quia  pcenilentia  non  competit  pueris,  ideo 

menta  veteris  Testamenti  et  novi,  quem-  eis  non  conferebatur,   sicut  nec  feminis, 

admodum  dispositio  ad  formam  media  est  utaliqui  dicunt,  quoniam  instruendae  erant 


inter  privationem  et  formam.  Conveniebat 
enim  cum  sacramentis  legis  in  hoc,  quod 
erat  signum  dumtaxat ;  cum  sacramentis 


per  viros.  Quamvis  autem  baptismus  Jo- 
annis  non  contulit  gratiam  sua  virtute, 
tamen  ex  fide  et  devotione  suscipientis,  ex 


vero  novae  legis  et  gratiae,   in  hoc,  quod      sanctitate  quoqtie  et  precibus  dantis,  prae- 

de  propinquo  disponebat  ad  gratiam  :  et 

in  forma  atque  materia  convenientiam  ha- 

buit  cum  nostro  Baptismo.  Fiebat  namque 

in  aqua   in   nomine  Christi.   —  Quaeritur 

ergo,  sub  qua  forma  baptizavit  Joannes. 

T.  11. 


stitit  gratiam,  sicut  et  sacramenta  legis. 

Videns  autem  Joannes  multos  Phari- 
saiorum  et  Sadducatorum  venientes  ad 
baptismum  suum,  dixit  eis.  In  populo  Ju- 
daeorum  erant  tres  sectae,  quae  se  ceteris 

3 


u 


KNAKUATIO    1N    CAl'.    III    MATTII.F.I.    —   ART.   VI 


prseferebant,  pula  :  Essa)i,  qui  abstractam 
el  rigorosissimam  vitam  duxerunt,  sed  er- 
raverunt  in  multis,  putantes  se  sua  ju- 
stitia  sine  gratia  posse  salvari.  PharisaBi 
quoque,  qui  quasi  divisi  ab  aliis,  diceban- 
tur  quasi  religiosiores  et  doctiores.  Erat- 
que  honesta  secta  eonim  :  de  qua  se  Pau- 

Ac<.xxm,6.  lus  fuisse  testatur,Ego,inquiens,Pharis8BUs 
sum,  filius  PharisaBOrum.  Ilem  et  Saddu- 
caei,  diceutes  se  nalos  de  semiue  Sadoc 
poutificis  :  qui  Iibros  Moysis  recipieutes, 
ibui.  s.  Propbelas  uou  receperuut,  et  uec  auge- 
liuu,  uec  spiritum,  uec  resurrectionem 
concesserunl,  quae  omnia  Phariseei  admi- 
serunt. 

Ilis  ergo  dixit  Joannes  :  Progenies  vipera- 
rum,  id  est,generatio  seu  filii  serpentium, 
videlicet  perversorum  venenatorumque 
patrum,  quis  demonstravit  vobis  fugere  a 
ventura  ira  ?  Locus  iste  dupliciter  expla- 
natur.  Ambrosius  enim  super  Lucam  ex- 
ponit,  ut  sit  commendatio  poenitentium, 
hoc  modo  :  Genimina,  id  est,  progenies, 
viperarum,  id  est  patrum  impiorum  :  non 
tamen  impii  filii,  quoniam  pcenitentes.  Ad 
generationem  itaque,  non  ad  successio- 
nem,  id  est  ad  genitores,  non  ad  filios, 
referenda  est  comparatio  viperarum,  se- 
cundum  Ambrosium.  Quis  demonstravit 
vobis,  id  est,  quis  docuit  vos  jam  pceni- 
tentes,  fugere  a  ventura  ira,  id  est  timere 
extremum  judicium,  et  vitam  corrigere, 
per  quod  sententia  damnationis  vitatur  ? 
Nullus  utique,  nisi  misericors  Deus,  quum 
8  sitis  filii  pessimorum.  Facite  ergo  fru- 
ctum  dignum  pcenitentim  :  id  est,  quia 
jam  datum  est  vobis  intus  pcenitere,  cu- 
rate  exterius  opera  satisfactionis  idonea 
perpetrare,quatenus  secundum  mensuram 
peccati  et  deleotationis  illicitae,  sit  men- 
sura  operum  pcenitentialium  et  afflictio- 

Apoc. xviu,  nis  spontanese  :  juxta  illud,  Quantum  glo- 
rificavit  se,  et  in  deliciis  fuit,  tantum  date 
ei  luctum  et  tormentum.  Peccata  nempe 
sunt  vulnera  anima? ;  medicina  vero  est 
poenitentia.  Certum  est  quod  vulnera  pro- 
fundiora  ac  magis  mortifera,  majori  ac 
acerbiori  indigent  medicina.  —  Secundo 


7. 


A  exponitur  secundum  Ghrysostomum  et  Be- 
dam,  ut  sit  exprobralio  impoenitentium 
ficte  venientium  ad  baptismum,  ut  insi- 
dienlur  Joanni.  His  igitur  loquitur  :  Pro- 
genies  viperarum,  id  est,  venenati  fallaces- 
qUe  filii  patrum  serpentinorum,  quorum 
venenosam  pravitatem  ac  simulationem 
sectamini,  quis  demonstravit  vobis  fugere 
a  ventura  ira  ?  id  est,  nullus  potest  vobis 
dare  consilium,  viam  seu  modum  evaden- 
di  divinae  justitise  ultionem  vobis  immi- 
nentem,  nisi  pceniteatis  :  et  quamvis  niinc 

B  occultetis  hominibus  vestram  malitiam,  ta- 
men    in  die  judicii    deducetur  in    publi- 
cum.  Unde  in  Sapientia  scribitur  :  Manum    aap.  xvi, 
tuam,  Domine,  impossibile  est  effugere ;  15- 
et  in  Psalmo,  Quo  ibo  a  spiritu    tuo,  et  p«.Cxxxvm, 
quo  a  facie  tua  fugiam  ?  Facite  ergo  fru-  7- 
ctum  dignum  pcenitentiw ,  scilicet  ex  in- 
timo  corde,  cum  diligenti  custodia  mentis 
et  animo  timorato,    ne   recidivetis.    Hor-  Hebr. x,3i. 
rendum  est  enim  incidere  in  manus  Dei 
viventis.  Porro,  quod  iste  sit  sensus,  vi- 
detur  ex  eo  quod  infra  habetur,  quemad- 

C  modum    Christo    interrogante   Pharisseos, 
Baptismus   Joannis   de   coelo   erat,  an  vx.Matth.xn, 
hominibus?  non  audebant  respondere,  De  25'26- 
ccelo,  scientes  quod  diceret  ipsis  :  Quare 
ergo  vos  non  credidistis  ei  ?  —  Quod  au- 
tem  prior  expositio  aptior  sit,  apparet  ex 
hoc  quod  in  Luca  fertur  Christum  verba 
isla  dixisse  ad  turbas  communiter.  Turbae  mc. xx,i, 
autem  credebant   Joanni   :   propter   quod3,  *• 
Pharisaei  dicere  non  audebant,  Ex  homini-  Maith.m, 
bus-,  propter  populum.  Omnes  enim  habe-  26- 
bant  Joannem  quasi  prophetam,  ut  Evan- 

D  gelista  disseruit.  Probabilius  ergo  apparet 
Joannem  dixisse  heec  verba  ad  omnes  com- 
muniter,  quorum  aliqui  boni,  aliqui  mali 
fuerunt  :  non  tamen  secundum  eumdem 
sensum,  nec  propter  finem  eumdem.  Nec 
hoc  mirum  putetur,  quum  secundum  Au- 
gustinum,  eadem  scriptura  habeat  sensum 
litteralem  multiplicem.  Bonis  ergo  et  poe- 
nitentibus,  sed  nondum  perfectis,  sic  fa- 
tur,  ut  eos  magis  humiliet,  ad  melioraque 
provocet  :  frequenter  enim  viri  sancti  du- 
re  loquuntur  etiam  valde  bonis,  propter 


KNARRATIO    IN    CAI\    III    MATTII/EI. 


ART.    VI 


3o 


hanc  aut  similem  causam.  Malis  vero  sic 
loquitur,  ut  terreantur  atqne  pconileant. 
Secundum  Chrysostomum,  Jiidiei  a  Joan- 
ne  dicuntur  progenies  viperarum,  propter 
tres  viperae  proprietates.  Prima  est :  quum 
vipera  momorderit  hominem,  statim  ipsa 
currit  ad  aquam,quam  si  invenire  non  po- 
test,  mox  moritur  :  sic  Judaei  peccata  mor- 
tifera  committentes,  ad  baptismum  curre- 
bant,  ut  more  viperarum,  periculum  mortis 
evaderent.  Secunda,  nam  sicut  natura  vi- 
perarum  est  rumpere  viscera  materna  et 
sic  nasci,  sic  Judaei  persequentes  assidue 
sanctos  Prophetas,corruperunt  matrem  su- 
am,  videlicet  Synagogam.  Tertia,  nam  vi- 
perae  foris  speciosae  et  quasi  pictee  vi- 
dentur,  intus  vero  replentur  veneno  :  sic 
Pharisaei  et  Sadducsoi  sanctitatem  forinse- 
cus  simulabant,  sed  venenum  malitiae  por- 
tabant  in  corde. 
9  Et  ne  velitis  dicere  intra  vos,  id  est, 

ne  cogitetis  inaniter  gloriando  de  ingenita 
carnalis  propagationis  nobilitate  :  Patrem 
habemus  Abraham  magnum  patriarcham, 
de  cujus  semine  sumus  exorti,  quasi  hoc 

joann.\m,  vobis   ad  salutem    suffieiat.  Jactabant  et- 

33-  enim  se  Judaei  de  dignitate  prosapiae:  quod 

frivolum  est,  quoniam  imitatores  fidei  at- 
que  justitiae  Patriarcharum,  potius  appel- 
lantur  filii  eorum,  quam  filii  solum  carna- 
//,„/.  39.  les.  Propter  quod  Salvator  ait  Judaeis  :  Si 
filii  Abrahae  estis,  opera  Abrahae  facite. 
Quod  quoniam  non  fecerunt,  audierunt  a 
ibid.  44.   Veritate  :  Vos  ex  patre  diabolo  estis.  Unde 

Gn/at.mj.  ad  Galatas  dicit  Apostolus  :  Qui  ex  fide 
sunl,  hi  sunt  filii  Abrahae. 

Merito  denique  non  debetis  de  ista  pa- 
ternitate  praesumere,  dico  enim  vobis,quo- 
niam  potens  est  Deus  de  lapidibus  istis 
suscitare  filios  Abrahat  :  secundum  dupli- 
cem  intellectum.  Primo,  nam  Deus  omni- 

Sap.  i,  14.  potens,  qui  cuncta  creavit,  potest  facillime 
de  saxis  procreare  homines  justos,  qui  sint 
spirituales  filii  Abrahae  veriores,  nobilio- 
resque  filii  ejus,  quam  estis  vos.  Secundo, 
quia  de  gentilibus,  qui  propter  cordis  sui 
duritiam,  stoliditatem,  ac  idololatriam,  la- 
pides  nominantur,  potest  misericordia  Dei 


A  facere  homines  sanctos  et  spirituales,  qni 
digni  sint  dici   filii  Abrahae  :  quemadmo- 
dum    per    Ezechielem   affirmat,    Auferam   Ezech.x,, 
cor  lapideum  de  carne  vestra,  et  dabo  vo-  ^'  xxxvl' 
bis  cor  carneum  :  quod  de  Judaeis  litterali- 
ter  dicitur.  Hanc  suscitationem  Deus  imple- 
vit,quando  ad  praedicationem  Apostolorum 
obstinati  sunt  Judaei,  et  gentiles  illuminati:  ac/.x.m,4g. 
quando  Deus  vocavit  non  dilectam,  dile-  nom. ix,25; 
ctam,  et  non  misericordiam  consecutam,  {^ee  "'  '■ 
misericordiam  consecutam,sicut  Osee  prae- 
dixit :  hoc  est,  plebem  gentilem,  quae  tem- 

B  pore  suae  perfidiae  fuit  non  dilecta,  et  Deo 
odiosa  secundum  praesentem  justitiam,  fe- 
cit  sibi  dileclam,  convertendo  eam  ad  fi- 
dem.  Tunc  quoque  impletum  est  illud 
Isaiae  :  Quia  multi  filii  desertae,  id  est  gen-  /».Uv,  i. 
tilitatis  olim  relictae,  magis  quam  ejus  quae 
habet  virum,  hoc  est  Synagogae,  cujus 
sponsus  et  vir  exstilit  Deus. 

Deinde  subditur  ratio  cur  efficaciter  pce- 
nitere  oporteat,  Jam  enim  securis  ad  ra-       10 
dicem  arboris  posita  est  :  id  est,  de  proxi- 
mo  imminet  vobis  interitus  mortis  atque 

C  aeternae  damnationis,  nisi  pcenitentiam  di- 
gnam  egeritis,  sicut  arbori  propinqua  in- 
stat  ruina,  quando  securis  applicatur  ra- 
dici,  ut  arborem  amputet,  funditusque 
evellat.  Loquitur  autem  metaphorice,  ut 
per  securim  intelligatur  rigor  seu  ultio  di- 
vinae  justitiae,  quae  frequenter  tollit  et  dam- 
nat  impcenitentem  repente  ac  improvise, 
juxta  illud  Ecclesiastici  :  Non  tardes  con-  EccU.ws, 
verti  ad  Dominum ;  subito  enim  veniet  ira  9- 
illius,  et  in  die  vindictae  disperdet  te.  Ar- 
bor  vero  est  genus  humanum,  seu  homo 

D  quicumque  ;  radix  vero   est   firmitas  vel 
subsistentia  vitae  praesentis.  Securis  ergo, 
id  est  rigor  divinae  aequitatis,  ad  radicem 
arboris,  id  est  ad  subsistentiam  vitae  homi- 
nis,  posita  est,  ut  peccatorem  tollat  et  pu- 
niat,  quoniam  Deus   paratus  est  impium 
exstirpare,  prout  in  Ecclesiastico  habetur: 
In  peccatores  respicit  ira  illius.  Et  ut  in    /a,</.  ?. 
libris  Machabaeorum  legitur  :  A  verbis  pec-  iMaeh.  u, 
catoris  ne  timueritis.  quoniam  gloria  ejus  °-- C3- 
stercus  et  vermis;  hodie  extollitur,  et  cras 
non  invenietur.  Hinc  etiam  per  Eeclesia- 


3(! 


KNAHRATIO    IN    CAP.    III    MATTII.EI.    —    ART.    VI 


Bccle.  viii, 
13. 


Is.  XXXVIII, 

12. 


Jer.  xx  in, 
29. 


Ps.  XXXIII, 
15  ;    xxxvi, 

27. 

Malth.\x\, 

30. 

Joann.w. 


Luc.  ni,  15, 
11 


stcn  inducitur  :  Nod  sii  bonum  impio,  nec 
prolongentur  « 1  i < * s  cjiis.  sed  quasi  umbra 
praetereant.  Potesl  quoque  per  securim  in- 
tolligi  transitus  vitae  praesentis,  quae  quan- 
to  plus  prolongatur,  tanto  amplius  brevia- 
tur.  Unde  Ezechias  :  Pra?cisa  est,  inquit, 
velul  a  texente  vita  mea  ;  dum  adhuc 
ordirer  succidil  me.  Vel  :  Securis,  lioc  est 
comminatio  sacrae  Scriptura?,  ad  radicem 
arboris,  hoc  est  ad  intellectum  hominis, 
posita  cst,  ut  euui  hortetur  ac  terreat.  Deus 
namque  iu  Scripturis  comminatur  liomi- 
nibus,  ut  corrigant  semetipsos.  Propter 
quod  per  Jeremiam  protestatur  :  Numquid 
non  verba  lnea  sunt  quasi  ignis,  et  quasi 
malleus  conterens  petram? 

Omnis  ergo  arbor ,  id  est  quilibet  homo 
adultus  et  compos  rationis,  qua.'  non  facit 
fructum  bonum,  id  est  actum  meritorium 
interiorem  vel  exteriorem,  imo  utrumque, 
si  adsit  facultas  et  tempus  debitmn,  exci- 
detur,  id  est,  ab  electis  separabitur,  et  in 
ignem  infernalem  mittetur.  Talis  enim 
non  implet  praecepta  affirmativa.  Nec  suf- 
ficit  declinare  a  malo,  sed  oportet  insuper 
bene  facere.  Omissio  ergo  interdum  est 
peccatum  mortale.  Hinc  servus  inutilis  ju- 
betur  mitti  in  tenebras  exteriores.  Et  Chri- 
stus  dicit  :  Omnem  palmitem  in  me  non 
ferentem  fructum,  tollet  eum  Paler. 

Ex  praeinductis,  patescit  veritas  justitiae 
in  Joanne,  qui  sine  personarum  acceptio- 
ne  peccatores  dire  redarguit,  neminem 
palpans,  nullique  blandiens. 

Consequenter  Joannes  ostendit  insuffi- 
cientiam  sui  baptismi,  et  propriae  personae 
conditionem.  Cujus  ratio  est,  ut  tangitur 
in  Luca,  quoniam  omnes  opinabantur  Jo- 
annem  esse  Christum.  Ego  quidem  bapti- 
~o  vos  in  aqua :  hoc  est,  exterius  lavo  vos, 
aquam  super  vos  fundens ;  non  interius 
purgo,  peccata  tollens,  aut  gratiam  confe- 
rens.  Baptizo  ergo  et  corpora  vestra  in 
aqua  lavo,  in  pcenitentiam,  id  est,  ad  hoc 
ut  ad  pcenitendum  vos  inducam,  non  ut 
peccata  dimittam.  Qai  autem  post  me  ven- 
turus  est  in  publieum,  id  est  Christus,  qui 
cito  post  haec  manifestabit  se  ipsum,  prae- 


A  dicaudo,  miracula  faciendo,  atque  per  di- 
scipulos  siios  baptizando,  fortior,  id   est 
major  e1  dignior,  me  esl,  secundum  utram- 
que  suam  naturam  :  quia  ut  Deus,  est  infi- 
nitae  potentiae,  dignitatis,  ac  perfectionis  ; 
secundum    humanitatem    quoque   assum- 
ptam,  data  est  sibi  omnis  potestas  in  cailo    .Vatth. 
et  terra.  Pater  eniin  diligit  Filium,  et  om-xj^"; 
uia  dedit  in  manu  ejus  :  imo  Christus  ut  ss. 
liomo  excedit  perfectionem,  dignitatem  et 
gratiam  omnium  creaturarum  simul  sum- 
plarum,  propter  immediatam  et  hypostati- 

B  cam  seu  personalem  unionem  suae  liuma- 
nitatis  cum  Verbo. 

Cujus  non  sum  dignus  calceamenta  por- 
tare,  hoc  est,  in  tantum  excedit  me,  quod 
non  sum  dignus  ei  in  minimo  ministrare. 
De  Christo  Iegitur,  quod  ccepit  facere  et  Aet.i,  i. 
docere.  Quum  ergo  ipse  discipulos  suos  ad 
praedicandum  miserit  sine  calceamentis, 
credibile  est  quod  ipse  calceamentis  usus 
non  sit.  Quod  ergo  ait  Joannes  de  Christo, 
Cujus  non  sum  dignus  calceamenta  por- 
tare,  intelligendum  est  secundum  commu- 

C  nem  modum  loquendi,  quo  aliquis  volens 
sc  multum  humiliare  sub  aliquo,  dicit  se 
non  esse  dignum  gerere  calceos  ejus.  Per 
quod  Joannes  declarat  se  incomparabiliter 
Christo  minorem.  0  quanta  humilitas  in 
corde  Baptistae  !  Merito  utique  a  Christo 
excellentissime  laudari  sublimarique  me- 
ruit,  qui  se  tantum  sub  illo  dejecit,  quam- 
vis  nec  plene  se  humiliare  potuerit  per 
comparationem  ad  Christum,qui  tamen  de 
Joanne  testatur  :  Inter  natos  mulierum  non 
surrexit  major  Joanne  Baptista. 

I)  Sed  quaeritur,  quum  secundum  doctores 
quosdam,  homo  de  coudigno  possit  mereri 
vitam  aeternam,  quomodo  Joannes  dignus 
non  fuit  Christo  in  minimo  ministrare,  seu 
ejus  calceamenta  portare.  Denique,  si  di- 
gnus  fuit  et  meruit  Christum  baptizare, 
quomodo  dignus  non  fuit  ei  in  minimo 
deservire  ?  Respondendum,  quod  aliquis 
dicitur  dignus  per  comparationem  ad  Chri- 
stum  dupliciter  :  primo,  simpliciter;  se- 
cundo,  secundum  modum  humanae  possi- 
bilitatis  et  conditionis.  Prinio  modo,  nemo 


Matth.xi 
II. 


ENARRATIO    IN   CAP.    III    MATTH.EI. 


ART.    VI 


37 


dignus  fuitj  vel  est,  Christo  appropinqua-  A 
re,  aut  ministrare,  propter  infinitum  ex- 
cessum  suse  perfectionis  pra?  omnibus  ;  ta- 
men  secundo  modo  est  aliquis  dignus  ei 
servire,  imo  et  corpus  et  sanguinem  ejus 
consecrare  ac  manducare,  prsesertim  quum 

\Cor. xi,  dicat  Apostolus  :  Quicumque  manducaverit 
panem  hunc,  vel  biberit  calicem  Domini 
indigne,  reus  erit  corporis  et  sanguinis 
Domini. 

Ipse  vos,  id  est  vos  ipsos,  veralios  per 
vos  designatos  et  vobis  in  specie  similes, 
baptizabit  per   suos    ministros,  ita   quod  B 
ipse  erit  principalis  baptizator,  mundans 
interius,  ministri  vero  ipsius  erunt  bapti- 

joann. iv,  zatores  instrumentales  :  Christus  quippc 
per  se  ipsum  non  baptizavit,  ut  dicit  Joan- 
nes;  in  Spiritu  Sancto,  id  est  virtute  et 
gratia  Spiritus  Sancti,  videlicet  gratiam 
Spiritus  Sancti  infundendo, et  vitia  diluen- 
do,  et  igni.  Si  dixisset,  In  Spiritu  Sancto 
et  aqua,  consonare  videretur  Salvatori  di- 
lbid.  in, 5.  centi  :  Nisi  quis  renatus  fuerit  ex  aqua  et 
Spiritu  Sancto,  etc.  Quid  ergo  per  ignem 
intelligitur?  Puto  quod  caritatis  fervor,  de  C 
fcuc.xn,49.  quo  Christus  dicit  :  Ignem  veni  mittere  in 
terram,  et  quid  volo  nisi  ut  accendatur? 
Christi  namque  Baptrsmus  ordinatur  ad 
divinse  caritatis  perfectionem  atque  fervo- 
rem  :  propter  quod  lex  evangelica  appel- 
latur  lex  amoris  et  gratise.  Baptizabit  ergo 
vos  in  Spiritu  Sancto  et  igni,  id  est,  bapti- 
zando  caritatem  in  vobis  accendet,  indu- 
cendo  vos  in  memoriam  beneficiorum  su- 
orum.  Hieronymus  per  Spiritum  Sanctum 
et  ignem  idem  intelligit,  eo  quod  Spiritus 
Sanctus  sit  ignis,  juxta  illud  Apostoli  ad  D 

ii<-hr.  xn,  Hebraeos  :  Deus  noster  ignis  consumens 
est.  Sicque  conjunclio,  Et,  tenetur  expo- 
sitive.  Chrysostomus  et  Beda  per  ignem 
intelligunt  tribulationis  atque  tentationis 
fervorem,    quo    Christifideles    purgantur. 

lirim.in,  Nam  omnes  qui  volunt  pie  vivere  in  Chri- 
sto,  persecutionem  patientur.  Lyra  per 
ignem  intelligit  sensibile  signum,  in  quo 
8[>irilus  Sanctus  frequenter  in  primitiva 
Ecclesia  dabatur  baptizatis,  quemadmo- 
dum    et  Apostolis   in    die   Penlecostes    in 


29. 


igneis  linguis  legitur  datus.  Alii  per  ignem  ac<.h,3,4. 
intelligunt  purgatorii  pcenam,  in  quo  post 
vitam  praesentem  Iavantur  atque  purgan- 
tur  qui  cum  reatu  decedunt. 

Cujus  ventilabrum  in  manu  sua,  etc.        12 
Ventilabrum  est  instrumentum  quo  blada 
purgantur,    separando   ea   a   paleis  :   per 
quod  intelligitur  justum  judicium  Christi, 
quo  electi  a  reprobis  segregantur.  Area  au- 
tem  vocatur  Ecclesia,  in  qua  boni  ac  mali 
commixti  sunt,  sicut  in  area  triticum  pa- 
leaque  simul  ponuntur.  Triticum  vero  ele- 
ctos  significat;  horreum  vero,  regnum  cce- 
leste;  palea,  rcprobos.  Est  igitur  sensus  : 
Cujus,  videlicet  Christi,   ventilabrum,  id 
est  justum  judicium,  judiciariaque  potc- 
stas,  est  in  manu,  id  est  in  potestate  sua. 
Pater  enim  omne  judicium  dedit  Filio,  et    joann.  \, 
potestatem  dedit  ei  judicium  facere,  quia  "' "' 
Filius  hominis  est.  Et  pcrmundabit,h\  est, 
perfecte  purgabit,  aream  suam,  id  est  Ec- 
clesiam  militantem,  in  die  judicii,  quando 
separabit  agnos  ab  hcedis.  Nunc  enim  per-  Matth.x%y, 
versi  cum  bonis  miscentur,  sed  tunc  loco  3~- 
et  prsemio  separabuntur.  Quotidie  quoque 
purgat  Deus  aream  suam  dupliciter  :  pri- 
mo,  impios  de  hac  vita  tollendo,  ne  infici- 
ant  simplices;  secundo,  electos  multiplici- 
ter  castigando,  spiritualiter  circumcidendo, 
ad  futuram  beatitudinem  disponendo  pcr 
tribulationes  diversas,  quemadmodum  in 
Sapientia  scribitur  :  Tanquam  aurum   in  s*p.  m,6. 
fornace  probavit  illos,  et  quasi  holocausti 
hostiam  accepit  eos.  Beprobos  vero  dimit-    Ps.  lxxx, 
tit  secundum  desideria  cordis  eorum,  ut  ,3- 
eant  in  adinventionibus  suis  :  super  quos  /o&xxi.o. 
non  est  virga  Dei,  ut  in  Job  legitur. 

Et  congregabit  triticum  suum  in  horrc- 
um  suum,  id  est  electos  in  regnum  super- 
num,  quando  dicturus  est  eis  :  Venite,  be-  MattKxa, 
nedicti  Patris  mei,  percipite  regnum  vobis  3i- 
ab  origine  mundi  paratum.  Paleas  autem, 
id  est  infructuosos,  leves  et  reprobos.  de 
quibus  in  Psalmo  :  Non  sic  impii,  sed  tan-    p$.  i,  4. 
quam  pulvis  quem  projicit  ventus  a  facie 
tcrno :  comburet,  hoc  est,  puniet.  non  con- 
sumet,  igni  ineoastinguibili,  id  est  flamma 
ct  pcena  infernali  nunquam  cessante.  Per 


,38 


ENARRATIO   IN   CAP.    III   MATTHjEI. 


ART.    VI 


Esech.xxn, 
10-22. 


/'*.  CXXXIX, 

II. 


Apoc.  xxi, 
8;  xiv,  II. 


Job  xxxi, 

23. 

Ibid.  xxiv, 
19. 


13 


Prov.  vm, 
31. 


14 


quod  damnatur  error  dicentium  pcenas  in- 
ferni  tandem  post  longa  spatia  terminari. 
Unde  in  Ezechiele  testatur  ad  impios:Con- 
flabo  et  congregabo  vos,  et  succendam  vos 
in  igne  fnroris  mei,et  conflabimini  in  me- 
dio  ejns,  sicut  conflatur  argentum  in  me- 
dio  ignis.  Unde  Psalmographus  :  Cadent, 
inquit,  super  eos  carbones,  in  ignem  deji- 
cies  eos,  in  miseriis  non  subsistent.  Et 
Joannes  in  Apocalypsi  :  Pars  illorum  erit 
in  stagno  ardenti  igne  et  sulfure,  et  fumus 
tormentorum  ascendet  in  saecula  saeculo- 
rum.  0  utinam  verba  ista  terrifica  anima 
sapienter  saperet,  et  aure  cordis  ea  perci- 
peret !  Utique  nil  carnale  aut  transitorium 
eam  delectaret,  sed  cum  sancto  Job  dice- 
ret :  Semper  quasi  tumentes  super  me  flu- 
ctus  timui  Deum.  Sed  quum  de  impiis  di- 
catur,  Ad  nimium  calorem  transeant  ab 
aquis  nivium  :  cur  de  solo  igne  nunc  fit 
mentio  ?  Dicendum,  quod  nomine  ignis, 
quoelibet  gravis  afflictio  designatur ;  vel 
de  igne  solum  fit  mentio,  tanquam  princi- 
pali  tormento. 

Tunc,  videlicet  Joanne  praedicante  ac 
baptizante,  venit  Jesus  a  Galilcea,  puta  a 
civitate  Nazareth,  in  qua  ipse  hucusque 
juvenis  habitavit  cum  Virgine  matre,  Spon- 
sus  cum  sponsa,  Creator  cum  creatura, 
Christus  salvator  cum  Maria  praeelecta  in- 
comparabiliter  benedicta  :  cum  qua  Deus 
tanto  tempore  in  terris  conversari  ac  de- 
morari  elegit,  quia  deliciae  ejus  esse  cum 
illa.  In  Jordanem,  id  est  ad  loca  juxta  Jor- 
danis  fluenta,  ad  Joannem  Baptistam  ut 
baptizaretur  ab  eo  in  Jordane.  Cur  Agnus 
sine  macula,  cur  Deus  et  homo  inter  popu- 
lares  advenit,  vestimenta  deposuit,  et  ut 
baptizaretur  manibus  servi  se  nudum  sup- 
posuit?  0  stupendum  ac  metuendum,  pa- 
riterque  amandum  spectaculum  !  Quid  mi- 
rum,si  expavit  Joannes  oculis  corporalibus 
hoc  cernens,  quum  et  nos  sola  considera- 
tione  intellectualis  oculi  contremiscamus  ? 
Cur  ergo  hoc  factum  sit,  statim  dicetur. 

Joannes  autem  ex  hum i  1  itate  prohibebat 
eum,  non  per  modum  imperii,  quum  hoc 
sit  superioris,  sed  per  modum  hitmillimae 


A  abnegationis,  sciens  se  indignum  ad  bapti- 
zandum  Filinm  Dei :  quemadmodum  etiam 
Petrus  ail  ad  Jesum,  iNon  lavabis  mihi  pe-  Joann.xm, 
des  in  aeternum.  Considerans  namque  Jo-  8 
annes  suam  parvitatem,  et  Christi  maje- 
statem,  incredibiliter  mirabatur  de  tanta 
dignatione  et  humiliatione  Dei  incarnati. 
Prohibebat  itaque  eum  publice  coram  po- 
pulo,  dicens  :  E</o  a  te  debeo,  id  est,  indi- 
geo.et  debito  condecentiae  teneor,  baptizari 
Baptismo  tuo  evangelicae  legis  sacramento, 
vel  saltem  interiori   baptismo  :  quod   et 

B  factum  est,  sicut  ait  Chrysostomus  quod 
Christus  postea  baptizavit  Joannem.  De- 
buit  autem  Joannes  baptizari  a  Christo, 
propter  venialium  remissionem,  propter 
gratiae  incrementum,  propter  propria?  do- 
ctrinae  approbationem,  quatenus  ipse  face- 
ret  ad  quod  alios  hortabatur  :  admonuit 
enim  alios  ut  Christi  Baptismum  suscipe- 
rent.  Apostolos  quoque  baptizatos  esse  a 
Christo  probabile  est.  Et  tu  venis  ad  me 
servum  tuum  ?  quasi  dicat  :  Hoc  omnino 
mirabile  est,  mysteriumque  ignoro. 

C  Respondens  autem  Jesus  Joanni,  dixit  15 
ei :  Sine,  id  est,  ab  hac  tua  prohibitiono 
cessa,  et  dimitte  me  baptizari,  modo, id  est 
nunc  quum  tempus  est  humiliationis;  sic 
enim,  videlicet,  ut  ego  baptizer  a  te,  tuque 
baptizes  me,  decet  nos  ambos,  et  me  spe- 
cialiter,  implere  omnem  justitiam,  id  est 
omnem  perfectionem,  virtutem,  et  maxi- 
me  humilitatem.  Haec  est  praecipua  ratio 
baptizationis  Christi,  ut  omnem  impleret 
justitiam.  Sumitur  vero  justitia  hoc  loco 
communiter,   prout  omnem  virtutem    in- 

D  cludit.  Justum  itaque  fuit  Christum  bapti- 
zari  :  Primo,  quoniam  in  hoc  natus  est,  et 
ad  hoc  venit  in  mundum,  ut  humanam 
operaretur  salutem.  Quemadmodum  ergo 
occisus  est,  ut  nos  a  morte  eriperet;  sic 
baptizatus  est,  ut  suo  Baptismo  animas  no- 
stras  purgaret,  tactuque  sui  sanctissimi 
corporis,  aquis  vim  regenerativam  praesta- 
ret...  Tertio,  ut  baptismum  Joannis  appro- 
baret.  Quarto,  ut  nobis  perfectae  humilita- 
tis  formam  ostenderet.  Quinto,  ut  primo 
faceret  quod  statim  edoctiit.  Docuif  enim 


ENARRATIO    IN   CAP.    III   MATTH^I.    —    ART.   VI  39 

Christus  alios  ut  baptizarcntur.  Tunc  di-  A      Et  ecce  vox  de  ccelis  intonuit,  dlcens.        47 

misit  eum  Joannes,   id  est,   ratione   tanti  Vox  ista  ab  angelo  formata  est  in  persona 

mysterii  cognita,  dimisit  Christum  suis  se  Dei  Patris,  qui  dicitur  apparuisse  in  voce, 

subdere  manibus,  praeparans  se  ad  bapti-  non  quia  visus,  sed  quia  auditus.  Hic  est 

zandum  Dominum  universorum.  Filius  meus  naturalis,  coasternus  et  uni- 

16  Baptizatus  autem  Jesus,  confestim  as-  cus,  non  adoptivus,  dilectus  :  quem  secun- 

cendit  de  aqua,  id  est,  Jordanem  exivit,  dum  quod  Deus  est,  tantum  diligo,  sicut 

stans  in  ripa  vel  prope.  Et  ecce  aperti  sunt  me  ipsum,  videlicet  supera?stuanti,  dulcis- 

ei  cceli, non  per  divisionem  coelestium  cor-  simo,   penitusque  infinito  amore;  secun- 

porum,  quse  incorruptibilia  sunt,  sed  per  dum  vero  humanitatem  ejus  assumptam, 

effectum  quemdam  coelestem  ccelitus  ap-  Verbo  unitam,  diligo  eum  amplius  quam 

parentem.  Quum    enim  Pater  et  Spiritus  totum  universum,  quoniam  majus  bonum 
Sanctus  in  coelo  habitare  et  esse  dicantur,  B  contuli  ei  soli,  quam  omnibus  aliis  simul, 

tunc  coeli  asseruntur  aperiri.  quando  per  videlicet  personalem  unionem  cum  Verbo, 

subjectam  creaturam  apparent  hominibus.  et  gratiam  sine  mensura./w  quo  rnihi  com- 

Ps.cxlmi^.  Juxta  quem  modum  orat  Psalmista  :  Domi-  placui,  id  est,  de  ipso  et  ejus  perfectione 

ne,  inclina  coelos  tuos,  et  descende;  lsaias  in  me  ipso  complacentiam  delectationem- 

h.  lxiv,  i.  quoque,  Utinam  (inquit)  dirumperes  coe-  que  habeo,  tanquam  qui  talem  filium  ge- 

Jos,    et   descenderes.   Propter   quod   dicit  nui,  tam  speciosum,  sanctum,  et  mihi  om- 

Hieronymus  :  Aperti  sunt  coeli,  non  rese-  nino  simillimum.  Si  enim  laetatur  Deus  in  Ps. cm,2i. 

ratione  elementorum.  Nomine  autem  ele-  operibus  suis,  et  si  beneplacitum  est  Do-  Ps.cxuxA. 

mentorum  intelligit  etiam  orbes  coelestes.  mino  in  populo  suo,  quanto  magis  in  Filio 

Et  Chrysostomus  :  Non  rupta  est  creatura  suo  unigenito  delectatur  et  complacet,  in 

coelestis.  Verumtamen  advertendum,  quod  quo  nil  dissimilitudinis,  nil  contrarietatis, 
lux  qusedam  copiosa  desuper  fusa  descen-  C  nil  mali  invenitur?  Denique  secundum  di- 

dit,  et   circa  Christum  apparuit,   propter  vinitatem  Christi,  complacet  sibi  Pater  in 

quam  videbatur  quaedam  scissio  sive  aper-  Christo,  complacentia  infinita;  secundum 

tio  esse  in  ccelo,  quemadmodum  tempore  humanitatem  vero  assumptam,  habet  in  eo 

magnae  fuIgurationis.Unde  Ezechiel,  quum  complacentiam  singularem,  tanquam  in  fi- 

Eseeh.iA.  visiones   Dei   describeret,   coelos   affirmat  lio  obedientissimo.  Unde  et  ita  potest  ex- 

Acf.vn.55.  apertos  fuisse.  Similiter  Stephanus  de  aper-  poni  :  In  quo  mihi  complacui,  id  est,  in 

tione  coelorum    loquitur.   Sic  ergo  aperti  quo   voluntas   mea   implebitur,   quantum 

sunt  ei,  videlicet  Christo,  id  est  ad  mani-  ad  reparationem  generis  humani.  Propter 

festandam  gloriam  ejus,  coeli  omnes.  Et  quod  Christus  testatur  :  Quae  placita  sunt  Joann. vm, 

vidit  visione  corporali  ipse  Christus,  sive  ei,  facio  semper.  29- 

Joannes  :  uterque  enim  eorum  vidit  quod  Circa  praehabita  quceritur,  an  baptizati 

subditur  :  Spiritum  Dei,  id  est  Spiritum  D  baptismo  Joannis  erant  rebaptizandi  Bapti- 

S&nctum,  descendentem  sicut  columbam,'\(\  smate  Christi.  De  hoc  duplex  fuit  opinio  : 

csl  in  forma  columbse,  ct  venientem  super  una  dicentium,  quod  quia  baptismus  Joan- 

sc,  id  est,  sedentem  super  caput  Christi,  ut  nis  praeparatorius  fuit  ad  Christum,  idcirco 

Jbid.it,  3.  supra  Apostolos  sedit  in  igneis  linguis.  Un-  si  baptismum  illum  suscipiens  retulit  eum 

fcan«i,32.  de  Joannes  Baptista  ait  :  Vidi  Spiritum  de-  ad  Christum,  constituendo  spem  suam  in 

scendentem  de  coelo  quasi  columbam,  et  gratia  ejus,  non  indiguit  denuo  baptizari. 

mansit  super  eum.  Hanc  columbam  angelus  Haec  est  opinio  Magistri  (libro  quarto).  Tho- 

ex  materia  elemenfari  formavit,  ut  dicitur,  mas  vero  et  alii  multi  dicunt,  quod  quia 

eamque  movit;  sed  ipsa  Spirilum  Sanctum  sacramenta  novae  legis  gratiam  conferunt 

reprsesentavit  :  qua;  ministerio  suo  pera-  ex  opere  operato,  idcirco,  quando  Bapti- 

cto,  in  prsejacentem  est  reversa  materiam.  smus  Christi  fuit   de  necessitate   salutis, 


40  ENARRATIO    IIN    CAP.    IV   MATTILEI.    —    ART.    VII 

non  suffecit  baptismus  Joannis  cum  rela- A  Quia  vidi  Spirilum  descendentem,  et  man- 

tione  praBdicta,  sed  baptizati  baptismo  Jo-  sit  super  eum.  Rursusque  :  Ego  (inquit)  Joann.i,u. 

annis,  baptizandi  erant  Baptismate  Christi,  vidi,  et  testimonium  perhibui,  quia  hic  est 

Act.xix,s.  sicul   el    Paulus   in  Actibus  Apostolorum  Filius  Dei.  Tertio,  ad  demonstrandum  ple- 

fecisse  narratur.  El  ista  opinio  roboratur  nitudinem  gratise  Christi,  cujus  gratia  in 

verbis   Augustini,  qui   dicit   super  Joan-  baptismo  aucta  non  est.  Quarto,  propter 

nem   :  Baptizavit  Joannes,  _et  baptizatum  mysterium,  scilicet  ad  insinuandum  quod 

non  est;baptizavit  Judas, et  baptizatum  est.  baptizatis  Christi  Baptismo  Spiritus  San- 

Insuper  qusBritur,  cur  Spiritus  Sanctus  ctus  infunditur,  regnumque  cceleste  aperi- 

in  forma  columbae  apparuit  in  baptismo.  tur  :  ideo  enim  et  cceli  aperti  sunt.  Tunc 

Dicendum,  quod  per  columbam  innocen-  quoque  Trinitas  superbenedicta  monstrata 

tia,  puritas,  atque  simplicitas  designantur :  est,  in   cujus   nomine   Christi   Baptismus 

qua>  omnia  ad  bonitatem  pertinent,  quso  B  confertur  :quee  usque  ad  illud  tempus,  nul- 

Spiritui  Sancto  appropriatur.   Convenien-  li  praecedentium  Patriarcharum   aut  Pro- 

ter  ergo  in  specie  columbse  ostensus  est.  phetarum  ita  aperte  atque  distincte  revela- 

Secundo,  ad  designandum  quod  in  Christo  ta  est  sicut  Joanni,  in  quo  ejus  excellentia 

vera   innocentia,  summa   puritas,   et  cir-  declaratur.  Tunc  enim  Pater  apparuit  in 

cumspecta  simplicitas  fuit.  Tertio,  ad  de-  voce,  quee  formata  fuit  in  aere,  ad  insinu- 

notandum  quod  per  Baptismum  homo  ad  andum  quod  dicendo,  genuit  unicum  Fi- 

originalem  innocentiam,  puritatem  ac  sim-  lium   suum,  qui    est   verbum   ore   Patris 

plicitatem  revertitur,  dum  ab  omni  labe  seternaliter   intellectualiterque    prolatum, 

peccati  mundatur,  et  omni  virtute  infusa  juxta  illud  Ecclesiastici  :  Ego  ex  ore  Altis-  Eccii.xm, 

subito  decoratur.  simi  prodivi,  primogenita  ante  omnem  cre- 5' 

Queeritur,  cur  Spiritus  Sanctus  descendit  aturam.  Filius  vero  apparuit  in  humanita- 

super   Christum   baptizatum.   Responden-  C  te  assumpta;  Spiritus  Sanctus  in  columba, 

dum,  quod  primo,  quatenus  Joannes  ple-  non  utique  sicut  assumpta,  sed  velut  in 

nius   instrueretur  de  Christo  et  efficacia  signo  reprsesentativo.  —  Postremo  quaori- 

/oann.i.33.  sui  Baptismatis.  Propter   quod   ait  :   Ego  tur,  an   solus  Joannes  viderit   columbam 
nesciebam  eum ;  sed  qui  misit  me  bapti-      super  Christum   descendentem,  an  etiam 

zare  in  aqua,  ille  mihi  dixit  :  Super  quem  ipse  audierit  solus  vocem  Patris,  praesup- 

videris  Spiritum  descendentem,  hic  est  qui  posito  quod  Christus  vidit  et  audivit  illam 

baptizat  in  Spiritu  Sancto.  Secundo,  ut  Jo-  et.istam.  De  hoc  nil  legi;  sed  apparet  quod 

annes  dignitatem  et  gloriam  Christi  popu-  sic  :  aliter  non  indiguisset  [Joannes]  testa- 

lo  nuntiaret  :  sicut  et  fecit,  juxta  illud  :  ri  populo,  quemadmodum  viderit  Spiritum 

ibid.  32.   Testimonium  pcrhibuit  Joannes,  dicens  :  Sanetum  in  Christum  descendere. 


ARTICULUS  VII 

ELUCIDATIO    CAPITULI    QUARTI    \    TUNC   DUCTUS    EST   JESUS    IN   DESERTUM    A    SPIRITU. 


OSTENSA  vera  divinitate  humanitate-  D  est.  Tunc,  videlicet  mox  ut  baptizatus  est, 
que  Christi,consequenter  tendit  Evan-  ductus  est  rationabili  suggestione  atque 
gelista  ad  describendam  conversationem  interna  inspiratione,  Jesus  in  dcsertum  a 
ipsius,   cujus  tota  actio  nostra  instructio      Spiritu  Sancto,  qui  animam  Christi  indu- 


ENARRATIO    IN    CAP.    IV   MATTHjEI. 


ART.    VII 


41 


1 1 


xit  ad  hoc  ut  ingrecleretur  desertum,  pro- 
pter  rationabiles  causas.  Christus  quippe 
ut  homo,  plenissimus  fuit  septem  donis 
Spiritus   Sancti,  quemadmodum   in   Isaia 

l». xi, 2, 3.  legitur  :  Reqniescet  snper  eum  Spiritus 
Domini,  etc.  Sicut  autem  virtutes  morales 
efficiunt  hominem  prompte  mobilem  a 
ratione,  nt  ejus  sequatur  judicinm,  sic 
dona  Spiritus  Sancli  reddunt  eum  faciliter 
mobilem  a  Spiritu  Sancto.  Idcireo  Christus 
homo  a  Spiritu  Sancto  directus,  ductus  et 
motus   est,    nt   introiret   desertum.  Undc 

Luc. iv,  i.  Lucas  dicil,  quod  agebatur  a  Spiritu  in 
Rom.  Mii,  desertum.  Qui  autem  Spiritu  Dei  aguntur, 
hi  sunt  filii  Dei.  Qnod  enim  hoc  loco  per 
spiritnm  designetnr  Spiritus  Sanctus,  pa- 
tet  ex  duobus  :  Primo,  quoniam  in  Luca 

Lmc.iv,i.  [ubi]  dictum  est,  Jesus  plenus  Spiritu  San- 
cto  regressus  est  a  Jordane  ;  mox  subdi- 
ibidem.  tur,  Et  agebatur  a  Spiritu  in  desertnm. 
Secundo,  quia  hoc  Ioco,quum  dictnm  esl, 
Ductus  est  in  desertum  a  Spiritu,  sub- 
jungitur,  Ut  tentaretur  a  diabolo :  per  quod 
notatur  distinctio  inter  Spiritum  et  diabo- 
lum.  Potest  quoque  per  spiritum  quo  du- 
ctus  est  Jesus,  intelligi  spiritus  ejus  ra- 
tionalis  creatns,  videlicet  anima  (de  quo 
Maiik.    ait  :  Spiritus  quidem  promptus  est,  caro 

xv''  '  autem  infirma),  ad  denotandum  quod  pro- 
pria  atque  spontanea  voluntate,  et  ex  ra- 
tionis  judicio,  non  coacte,  desertum  in- 
gressus  sit.  Dicunt  aliqni,  quod  desertum 
de  quo  jam  sermo,  sit  illud  quod  est  inter 
Jernsalem  et  Jericho. 

Oportet  advertere,  quod  multiplex  est 
spiritus,  scilicet  increatus,  qui  est  incir- 
cumscriptus,  videlicet  Deus,  et  creatus  ac 
circumscriptus.  Spiritus  quoque  creatus, 
alius  est  rationalis,  alius  irrationaJis  :  de 

Eccie.  ih,  quo  Salomon,  Quis  scit,  si  spiritus  filio- 
rum  hominum  ascendat,  et  spiritus-  ju- 
mentorum  descendat?  Spiritus  autem  ra- 
tionalis  creatus,  alins  est  conjunctus,  ut 
anima  rationalis,  alius  separatus.  Et  iste 
est  duplex  :  alter  enim  est  ad  Deum  in- 
avertibiliter  conversus,  ut  angelus  ;  alius 
a  Deo  inconvertibiliter  aversus,ut  dsemon. 
Denique  ratio  subditur,  cur  in  desertum 


ji 


A  dnctus  est  Jesus  :  Ut  tentarctur  a  diabolo. 
Ista  est  una  causa,  non  tamen  tota,  nec 
sola,  neque  prsecipua.  Poterat  namqne  el 
cxtra  illud  tentari,  sicnt  et  in  pinnacnlo  vc«. 5. 
templi  tentatus  est.  Sunt  ergo  et  alia>  cau- 
soo  potiores.  Prima,  ut  solitariam  vitam 
commendaret,  atque  eremiticae  ac  anacho- 
reticse  conversationis  exemplnm  prseberet. 
Secnnda,  ut  pro  nostris  peccatis  in  eremo 
pcenitentiam,  id  est  opera  satisfactoria, 
ageret.  Tertia,  ut  formam  vitandi  landem 
hominnm   demonstrarct.  Mox   enim  ut  a 

B  Joanne  lam  magnifice  commendatns  est 
popnlo,  secessit  in  eremum.  P]l  nos  ergo 
laudati,  qna^ramus  abscondi,  amanles  nc- 
sciri.  Voluit  quoque  Christus  tentari,  ut 
nos  ad  tentationes  perferendas  animaret, 
ut  gratiam  triumphandi  nobis  mereretur, 
ut  formam  vincendi  ostenderet,  ut  tenta- 
toris  virtutem  debilitaret,  nosque  a  tenta- 
tionibus  liberaret.  Aliam  ralionem  tangit 
Apostolus  ad  Hebraeos  :  Debuit,  inquit,  per  Hebr.  n, 
omnia  fratribus  similari,  ut  misericors  fie-  i;' i8' 
ret,  et  fidelis  pontifex  ad  Deum  :  in  quo 

C  enim  passus  est  ipse  et  tentatus,  potens 
est  et  eis  qui  tentantur  auxiliari. 

Et  quum  jejunasset  quadraglnta  diebus  2 
artificialibus,  et  quadraginia  noctibus  : 
non  utique  eo  modo  sicut  nos  jejunamus, 
qni  quotidie  semel  reficimur,  et  tamen 
jejunare  censemur  ;  sed  tanto  tempore 
nullum  corporenm  eibum  sumpsit,  nec 
potum.  Unde  in  Luca  habetur  :  Nihil  man-  Zmc.iv, t. 
dncavit  in  illis  diebus.  Postea  esuriit,  non 
necessitate  naturee,  sed  divina  dispensa- 
tione  ac  propria  voluntate.  Quamvis  enim 

D  omnino  supernaturale  sit  hominem  tot  di- 
ebns  nil  edere,  sicut  in  Moyse  et  Elia,  ta-    Exod. 
men  in  Christo  mirabilius  fuitquod  postea  ^"J'»8»' 
esuriit,  quam  quod  interim    nihil  come-  \%-,\\\Reg. 
dit  :  quia  ut  ait  Augustinus  in  epistola  ad  N 
Dioscorum,  Tanta  exstitit  beatitudo  anima? 
Christi,  quod  ex  redundantia  ejus  poterat 
corpus  Christi  ab  omni  passione  et  la?sio- 
ne  prseservari,  et  praeservatum  fuisset  nisi 
Deo  dispensanle    rednndantia   illa  fuisset 
suspensa    usque  ad    resurrectionem.   Non 
ergo  indiguit  cibo,  nisi  cx  voluntate  qua 


42  ENARRATIO    IN   CAP.    IV   MATTHjEI.    —   ART.    VII 

voluit   redundantiam  beatitudinis   animae  A  praesertim  quia  ex  vaticinio  Danielis  de  Dan. ix,2i- 

suae  in  corpus  suspendi.  Esuriil  quoque,  numero  hebdomadarnm,  cognovit  tempus  2 

ut  sua  fame  mereretur  nobis  gratiam  ma-  adventus  Christi  impletum.  Ex  prophetiis 

gnam,et  animae  saturitatem.Quidqiiid  enim  insuper  Isaiae  et  Jeremiae  :  quorum  unus 

fecit  aut  pertulit  ut  v-iator,  nobis  merito-  ait,  Vocabitur   nomen  ejus,  Admirabilis,   h.  ix,  6. 

rium  fuit.  Ilem,  ut  assumptae  humanitatis  Consiliarius,  Deus,  Fortis,  etc. ;  alius  vero, 

veritatem  ostenderet;  rursus,  ut  daemoni  Hoc  est  nomen  quod  vocabunt  eum,  Domi-  Jer.x*sw, 

daret  occasioncm  tentandi.  In   veteri  Te-  nus  justus  noster(loco  cujus  in  Hebraeo  ha- 16' 

slamento  leguntur  Moyses  et  Elias  tot  je-  betur  nomen  Domini  TeTpaypa^aaTov,  quod 

junasse  diebus  :  de  quorum  esurie  nihil  soli  vero  convenit  Deo) :  ex  his,  inquam,et 

subjungitur.  Certum  csl  tamen,  quod  post-  aliis  Prophetarum  scripturis,  sciebat  quod 

ea  esurierunt.  Christus  esset  Deus  et  homo  in  una  hypo- 
Quaeritur,  quare  Salvator  non  jejunavit  B  stasi  seu  persona.  Ex  quibus  omnibus  si- 

diutius  quam  Moyses  et  Elias.  Dicendum,  mul    pensatis,    vehementer   opinatus   est, 

ne  ejus  divinitas  pateret  diabolo.  Et  etiam  quod  Jesus  esset  Christus  mundi  Salvator. 

propter  mysticam  rationem,  eo  quod  qua-  Sed  ex  alia  parte,  videns  eum  inter  po- 

dragenarius  numerus  conveniat  poeniten-  pulares   baptizatum,   et   fame  confectum, 

tise  :   constat  namque  ex  denario  quater  dubitavit  quomodo  talis  posset  esse  Deus 

duclo,  sicque  significat  castigationem  ho-  et  homo,  seu  Christus.  Hinc  ergo  dixit  ad 

minis  ex  quatuor  elementis  compositi,cum  eum  : 

observatione  Decalogi  secundum  quatuor         Si  Filius  Dei  unigenitus,  de  quo  locuti 

Evangeliorum  doctrinam.  Et  iterum,  quo-  sunt  Prophetae,  es,  dic,  id  est,  propria  au- 

niam  lot  diebus  jejunando,  offerimus  Deo  ctoritatc  jube,  et  dicendo  effice,  ut  lapides 

decimas  anni  sive  dierum,  cui  et  aliarum  isti,  qui  coram  te  jacent,  panes  fiant.  Co- 

rerum   decimas   offerre   jubemur,  secun-  C  gitavit  autem  diabolus  versipellis  :  Si  sine 

dum  Gregorium.  meo  subsidio  poterit  propria  potestate  su- 

3  Et  accedens  tentator,  dixit  ei.  Iste  ten-  bito  rerum  naturas    mutare,   sciam  quod 

lator  et  daemon  fertur  fuisse  Lucifer  :quod  sit  universorum  Creator,  de  quo  legitur, 

Magister  Sententiarum  sentire  videtur.  Hi-  Ipse  dixit,  et  facta  sunt  ;  si  aulem    non   Ps.  xxxn, 

larius  quoque  testatur,  quod  fuerit  daemo-  poterit,  scio  quod  homo  purus  consistat.  <J;CXLV1"';1 

num  princeps.  Accessit  autem  ad  Christum  Tentavit  autem  de  lapidum  mutatione  in 

in  forma  visibili  et  humana,  et  forte  in  panes,  eo  quod   esset  fame   laborans,  et 

forma  hominis  religiosi,  ut  simulata  san-  per  consequens  magis  inclinatus  ad  tale 

ctifate  circumdatus,  citius  falleret.  Porro  miraculum.  Sed  non  est  sapientia,  nec  est  Prov.  xxi, 

tentare   proprie  sumptum,  est  experien-  scientia,    neque   consilium    contra   Domi- 

tiam  explorare  de  re  ignorata,  vel  dubia.  num.Sapientia  enim  in  omnibus  sapienter 

Daunon  ergo  dubitavit  de  Jesu  Nazareno,  I)  agit. 

an  esset  Christus,  idcirco  optavit  certifi-         Quid  ergo  respondit  Fons  sapientiae,  Ver-  Eccii.  i,  5. 

cari  de  hoc  :  habuit  namque  pro  utraque  bum   Dei  in  excelsis,  sequitur  :  Qui  res-       £ 

parte  rationes  sibi  quodammodo  insolubi-  pondens,  dixit  ei  :  Scriptum  est  :  Non  in  Deut.\m,z. 

les.  Dicit  autem  Chrysostomus,  quod  au-  solo  pane,  id  est  corporeo  cibo,  vivit  ho- 

Luc.i>,  i4.  divit  angelos,  Gloria  in  excelsis  Deo  can-  mo,  secundum  utramque  partem  suam,  vi- 

lanles  ;  angelum  quoque   evangelizantem  delicet   corpus  et  animam,  sed  in  omni 

ibid.  ii.    pastoribus,    Quia    natus    est   vobis    hodie  verho  sacrae  Scripturee,  quod  procedit  de 

Salvator.  Vidit  et  Magos  venientes,  et  pue-  ore  Dei,  id  est,  ab  intellectu  divino  inspi- 

rum  adorantes ;  verba  etiam  Simeonis  et  ratur,  et  per  os  angelorum  revelatur  ho- 

Annae  audivit,  testimoniumque  Joannis.  Ex  minibus  sanctis.  Quemadmodum  enim  cor- 

quibus  conjiciebat  Jesum  esse  Christum  :  pus    sustentatur    et    conservatur    in    vita 


ENARRATIO    IN   CAP.    IV   MATTH/EI.    —    ART.    VII 


43 


105. 


natura?  per  panem  materialem,  sic  anima  A  portavit  eum  in  brachiis,vel  humeris  suis, 

conservatur  ac   roboratur   in  vita  gratise  tanquam    fatigatum  et  debilem   ex  longo 

per  verbum  Dei  seu  sacram  Scripturam,  jejunio,  et  magnitudine  famis,  quasi  com- 

joann.vsu.  quemadmodum    ait   Salvator  :  Qui   audit  patiens  ei  :  cui  et  Christus  acquievit,  ut 

verbum  meum,  et  credit  ei  qui  misit  me,  falleret  deceptorem.  Aliqui  dicunt,  quod 

Luc. xi,28.  habet  vitam  aeternam  ;  et  alibi,  Beati  qui  portavit  eum  volando  per  aerem   :  unde 

audiunt  verbum  Dei,  et  custodiunt  illud.  Lyra  dicit,  quod  intentio  dsemonis  Ohri- 

Itaque  verbum  Dei  intellectum  illuminat,  stum  portantis  erat,  ut  Christus  a  populo 

ad  fidem  inducit,  opera  dirigit,errores  ex-  volare  videretur,  atque   ex   hoc   inaniter 

Ps. ckiii,  cludit :  propter  quod  ait  Psalmista,  Lucer-  gloriaretur.  Alii  dicunt,  quod  duxit  eum 

na  pedibus  meis  verbum  tuum,  et  lumen  quasi  manu  ad  manum  per  terram  :  quod 

semitis  meis.  Spem  roborat,  juxta  illud  :  magis  consonare  videtur  ei  quod  in  Luca 

ibid.io.   Memor  esto  verbi   tui  servo  tuo,   in  quo  H  habetur,  Tunc  duxit  eum  diabolus  in  Jc-  Luc.n,9. 

mihi  spem  dedisti.Caritatem  accendit,  jux-  rusalem.  Aliquo  ergo  horum  modorum  as- 

ibid.  140.  ta  illud  :  Ignitum  eloquium  tuum   vehe-  sumpsit  eum  diabolus,  non  violenter,  sed 

menter.  Animam  consolatur,  a  voluptate  quasi  ex  praevia  admonitione,  ut  iret  ad 

avertit,  timorem  inducit  :  et  breviter,  sic-  homines  causa  vescendi,  seu  prsedicandi. 

iiZYm.iii,  ut  ait  Apostolus,Omnis  Scriptura  divinitus  vel  ob  aliquid  tale  quod  bonum  videbatur. 

inspirata,  utilis  est  ad  docendum,  ad  ar-  In  sanctamcivitatem,  id  est  Jerusalem,  in 

guendum,  ad  erudiendum  in  justitia,   ut  qua  Sanctus  Sanctorum  sanguinem  fudit, 

perfectus  sit  homo  ad  omne  opus  bonum.  et  primitiva   Ecclesia   Spiritum    Sanctum 

Quemadmodum  ergo  merito  desperatur  vi-  recepit,  atque  evangelicam  legem  pranli- 

ta  naturalis   ejus  qui    corporalem  cibum  care  exorsa  est.  Et  statuit,  id  est  posuit, 

non  sumit,  vel  sumptum  non  retinet ;  sic  ewm  supra  pinnaculum  templi,  id  est  de- 

rationabiliter  desperatur  spiritualis  vita  il-  C  ambulatorium  seu  tectum,quod  fuerat  pla- 

lius  qui  verbum  Dei  non  audit  atque  cu-  num,  ubi  sacerdotes  sedebant  quum  populo 

joann.  vm,  stodit.  Qui   enim  ex   Deo  est,   verba   Dei  praedicabant.  Posuit  autem  eum  illic  pra?- 

audit.  Ait  autem  Ambrosius  :  Quum  dia-  sente  populo,   ut  Christus   alliceretur  ad 

bolus  sic  exploret  ut  tentet,  et  sic  tentet  laudem  humanam,  putans  Christum  videri 

ut   exploret ;  Christus   eum   sic   fallit   ut  ab  omnibus.  Sed  ipse  se  invisibilem  red- 

vincat,  et  sic  vincit  ut  fallat.  didit  :   in  tantum  enim  fuit  corpus  ejus 

Advertendum   autem   tres  esse   species  subjectum  rationi  ac  Deo,  quod  ad  impe- 

tentationis,  ad  quas  alia?  reducuntur,  vide-  rium  Dei  ac  propria?  rationis  immutavit 

licet  gula?,  avaritiae  et  superbia?,  prout  Jo-  vel  non  immufavit  visum  aliorum,  sicut 

Moann. u,  aiines  asserit  :  Omne  quod  est  in  mundo,  et  corpora  glorificata. 

aut  est  concupiscentia  carnis,  aut  concu-  Et  dixit  ei  :  Si  Filius  Dei,  Patri  a»qua-        0 

piscentia  oculorum,  aut  superbia  vita?.  Ista  D  lis,  es,  mitte  te  deorsum  in  conspectu  ad- 

sunt  arma  diaboli  contra  famulos  Dei.Quo-  stantium,  ut  videntes  te  sine  casu  volare, 

niam  ergo  in  prima  tentatione,  quae  fuil  vel  sine  lsesione  cadere,  mirentur  et  lau- 

de  gula,  superatum  se   conspicit,  aggre-  dent  tc.  Et  ne  timeas  de  periculo,  scriptum 

ditur  Christum  per  aliam  tentationem^qua?  est  enim  in  Psalmo  :  Quoniam  angelis  suis  ps.\c,  n, 

est  de  superbia,  vanaque  gloria.  Noverat  mandavit,  id  est,  pra?cepit  Deus  Pater,  de  2- 

quippe   hostis   versutus,   viros   perfectos,  te,  id  quod  in  psalmo  illo  subjungitur  :  Ul 

qui  gulam  facile  vincunt,  sa?pe  tangi  motu  custodiant  te  in  omnibus  viis  tuis  ;  non 

superbia?.  autem  in  vanis  pra?cipitiis  :  ideo  da?mon 

Tunc  assumpsit  eum  diabolus.  Quomodo  subticuit  hoc,  ne  sua  fraudulentia  notare- 

autem   eum    assumpserit,    Scriptura   non  tur  a  Jesu,  quem  scivit  esse  astutum  ac 

exprimit.    Quidam    vero   affirmant,   quod  providum.  Et  in  manibus,  id  est  sua  vii- 


47. 


16 


44 


F.NARRATIO    IN   CAP.    IV   MATTHJEI. 


ART.    VII 


tute  et  operationc  tollent,  id  est  porta- 
bnnl  te,  quum  fuerit  opportunum,  ne  forte 
oflendas  ad  lapidem  pedem  tuum,  id  est, 
ne  aliquid  tibi  in  via  obsistal  aut  lsedat. 
Secundum  llieronymum,  Bedam,  et  alios, 
psalmus  iste  non  est  ad  litteram  scriptus 
de  Christo, sed  de  quocumque  homine  vir- 
tuoso  <'t  viatore,  angelorum  cuslodia  indi- 
gente.qua  Christus  non  eguit.In  quo  patet 
dolus  diaboli,  Scripturam  mendaciter,  et 
tamen  verisimiliter  seu  multum  apparen- 
ter  applicantis. 

7  Ait  illi  Jesus  rursum  :  Scriptum  est, 
Deut.vi,\s.  X<w   tentabis  Dominum  Deum  tuum,  id 

est,  o  homo,  quicumque  sis  ille,  non  prse- 
sumas  Deum  tentare.Non  autem  dixit  Chri- 
stus  haec  verba,  vocando  se  Deum  diaboli, 
cujus  utique  Deus  fuit ;  sed  ut  per  veram 
allegationem  Scriptura?.  impio  pra?valeret, 
ita  quod  nec  ejus  divinitas  daemoni  patuit, 
nec  aliquid  certum  de  ejus  conditione  at- 
que  persona  cognovit,  an  scilicet  esset 
purus  homo.  Porro  Deum  tentare,  est  sine 
necessitate  de  ejus  providentia  vel  pote- 
state  experimentum  accipere,  omittendo 
videlicet  quod  in  se  est  et  secundum  hu- 
manum  modum  sibi  incumbit,  atque  divi- 
nec  potentia?  se  indiscrete  committendo:  ut 
si  quis  fame  laborans,  possit  mendicando 
panem  acquirere,  sed  hoc  omittens,  com- 
mittit  se  divina?  providentia?,  non  intel- 
ligens  quod  hoc  ex  divina  providentia 
omnia  complectente  sit,  quod  possit  men- 
dicando  acquirere  panem.  Quoniam  ergo  a 
pinnaculo  templi  ad  pavimentum  paratus 
fuit  descensus  per  gradus,  si  Christus  se 
pra?cipitasset,  Deum  videretur  tentasse. 

Consequenter  describitur  tentatio  tertia, 
qua?  fuit  de  ambitione  et  avaritia,  utpote 

8  de  concupiscentia  oculorum.  Jlerum  as- 
sumpsit  eum  diabolus,  forte  eo  modo  ut 
ante,  in  mon.lem  excelsum  valde,  ut  lo- 
cus  esset  occasio  consentiendi  tentationi, 
sciens  ex  mutatione  loeorum  frequenter 
mutari  affectum  ;  et  ostendit  ei  omnia  re- 
gna  mundi  principalia.  Ostendit  autem  ei 
non  ignoranti.  Sed  quomodo  potuit  ei  om- 
nia  regna,  id  est  urbes,  terras,  provincias 


A  mundi,demonstrare,quum  certum  sit  nul- 
lum  montem  esse  tam  altum,  ut  ab  eo  om- 
nes  provincia?  possint  videri?  Et  licet  satis 
altus  consisteret,  tamen  propter  localem 
distantiam,  visum  constituti  in  monte  im- 
mutare  ncquaquam  valerent.  Responden- 
dum,  quod  ostendit  ei  omnia  regna  mundi, 
non  quia  objecit  ea  oculis  intuenda  deter- 
minate  et  corporaliter,  sed  proxima  regna 
ostendit  ad  oculum,  quantum  fieri  potuit, 
versus  quatuor  plagas  mundi ;  cetera  vero 
dixit  in  tali,  vel  tali  parte  terrse  situata  : 

B  velut  si  aliquis  exsislcns  in  turri  cum 
alio,  dicat,  Ecce  ibi  est  Boma,  ibi  Leodi- 
um,  ibi  Colonia.  Et  gloriam  eorum,  id 
est,  pompas,  delicias  atque  divitias  regno- 
rum  terrenorum  exposuit  Christo.  Etdiaiit  9 
ei  :  Ha'C  omnia  tibi  dabo,  si  cadens,  genua 
flectendo,  vel  in  terram  te  prosternendo, 
adoraveris  me  adoratione  latriae.  Haec  est 
antiqua  et  solita  dsemonis  pompa,  ut  Deo 
assimilari  et  a  concreaturis  adorari  desi- 
deret. 

Tunc  dixit  ei  Jesus:  Vade,  id  est,  recede       10 

C  a  me,  Salana,  id  est,  adversarie  veritatis. 
Vade,  inquam,  in  ignem  aeternum,  secun- 
dum  Hieronymum.  Verumtamen  tempore 
passionis  creditur  redisse,  et  Christum  per 
Judseos  tentasse.  Scriptum  est  enim  :  Do-  Deut.w,\z. 
minum  Deum  tuum  adorabis  adoratione 
interiori  et  exteriori,  el  illi  soli  servies 
propter  se  atque  finaliter.  Vel  loquitur  de 
servitute  latria?,  qua?  Deo  dumtaxat  debe- 
tur.  Soli  ergo  Deo  serviendum  est  propter 
se  :  quia  etsi  aliis  non  solum  superioribus, 
sed  etiam  sequalibus  ac  inferioribus  ser- 

D  viendum  sit,  pro  loco,  causa  et  tempore 
(juxta  illud  Apostoli  :  Per  caritatem  ser-    Gatat.v, 
vite  in  invicem  ;  et  Salvator  in  Evangelio,  ,3- 
Qui  major,  inquit,  est  vestrum,  sit  vester  Maith.xx, 
minister),omnis  tamen  servitus  ista  ad  Dei  26;  £uc- 
honorem  referenda  est,  et  propter  ejus  or- 
dinationem    ac  voluntatem   impendenda ; 
neque  alicui  serviendum  vel  obediendum 
est  in  his  quae  divinitus  prohibentur.quem- 
admodum  Petrus  testatur  :  Quia  obedire  am.  v,  29. 
oportet  Deo  magis  quam  hominibus.  Quum 
igitur  homini  ministramus,  non  tam  homi- 


KNARRATIO    IN    CAP.    IV  MATTH^I.    —    ART.   VII                                                45 

ni  quam  Deo  in  homine  ministremus,  prae-  A  respondcntiam  ad  lentationcm  primorum   Gen. w,i- 

3/a»/«\xv,  sertim  qnum  dicat  Salvalor  :  Quod  uni  ex  parentum,   qui   primo  tentati   fuerunl   rle  6' 

minimis  meis  fecistis,  mihi  fecistis.  Servi-  gula,  secundo  de  superbia,  tertio  de  ava- 

tus  autem  duliae,  hominibus  potest  et  de-  ritia.  Haec  autem  responsio   non   vidctur 

bet  impendi.Quum  enim  Deus  sit  summus  conveniens.  Evangelista  namque  Matthaeus 

in  se,  et  maximus  benefactor  noster,atque  apertissime  docet,quod  diabolus  Christum 

altissimus  princeps  universorum,  propria  reliquerit  quasi  confusus  et  victus,  audita 

potestate  potens  salvare  quoscumque  vo-  responsione  Christi  qua  daemonem  de  ava- 

luerit;  constat  quod  summa  et  singularis  rilia  tentantem,  et  idololatriam  quodam- 

ei    reverentia    debeatur,    videlicet   cultus  modo  suggerentem,   dire  objurgans  dice- 

latriae.  bat:  Vade,Satana.  Ergo  tentatio  ista  ullimo 

Considerandum   in  Christi  responsioni-  facta  est.  Denique  Lucas  descripta  tenla- 

Itus,  quomodo  falsas  de  Scripturis  a  dia-  B  lione   in    pinnaculo   facta,  quam    terliam 

bolo  sumptas  sagittas,  veris  Scripturarum  ponit,  non  dicit,  quod  tunc  reliquit  eum 

clypeis  rejiciat  atque  confringat.  diabolus;  sed,  Omni  (inquit)  consummata  Luc. iv,  13. 

11           Tunc  reliquit  eum  in  monte  isto  subli-  lentatione,  recessitab  eo  usque  ad  tem- 

mi,  diabolus,  confusus  et  victus  recedens,  pus.  Non  ergo  recessit  ante  eam  quae  in 

nec  aliquid  certum  de  Christi  persona  co-  monte  completa  est,  post  quam  dicit  eum 

gnoscens.  Et  ecce  angeli  accesserunt  motu  recessisse  Matthaeus.  Haec  ergo  ultima  fuit. 

repentino  ad  Jesum  in  monte,  et  ministra-  Hoc  quoque  patet  per  hoc  quod  tentatio 

bant  ei,  non  quasi  inferiori  aut  indigenti,  dsemonis  gradatim  processit  ad  deteriora  : 

sed  ut  Domino,  cum  humilitate  et  reve-  tertia  autem,  in  qua  se  adorari  suggessit, 

renlia,  deponendo  eum  de  cacumine  mon-  pessima  fuit.  Verumtamen  Augustinus  as- 

tis  ad  terrae  planitiem.Quiaenim  humanam  serit  nos  ignorare,  quae  duarum   ultima- 

assumpsit  naturam,  humano  modo  se  ha-  C  rum  tentationum  praecesserit ;  et  dicit  non 

ffeftr.  11,17.  buit,  conformando  se  fratribus,  atque  an-  referre   quae   ante    aliam    recitetur.    quia 

gelico   famulatu    utendo.  Nec   solum  hac  Scriptura  non  semper  recitat  gesta  ordine 

vice,  sed  etiam  prius  angeli  ministrabant  illo  quo  facta  sunt. 

ei  in  eremo,  juxta  illud  :  Spiritus  expulit  Insuper  quaeritur, an  tentator  duxit  Chri- 

eum  in  desertum;  eratque  cum  bestiis,  et  stum  invitum,  vel  quasi  spontaneum,  hoc 

angeli  ministrabant  ei.  In  quibus  omni-  est,  an  putavit  quod  Christus  secum  tende- 

bus  divinae  naturae  sublimitas,  et  item  hu-  bat  libenter,  vel  magis  coacte.  Responden- 

manae  naturae  declivitas  manifestantur  in  dum  secundum  Hieronymum  et  Chrysos- 

Christo.  tomum,  quod  daemon  voluntatem  Christi 

Circa  praeinducta  primo  inquiritur,  cur  putavit  infirmitatem  ac  necessitatem,  pu- 

Lucas  tentationem  factam  super  pinnacu-  tans  se  eum  compellere  ad  proficiscendum 
lum  templi  ponit  tertiam,  quam  Matthaeus  D  secum.  Alii  vero  satis  probabiliter  dicunt, 

ponit  secundam.  Ad  hoc  quidam  dixerunt,  quod  daemon  in  specie  viri  religiosi  appa- 

Lucam  describere  tentationes  has  Christi  rens,  et  Christum  decipere  cupiens,  blan- 

secundum  ordinem  factas,  ita  quod  Chri-  diebatur  ei,  et  suam  malitiam  occultabat, 

stus  secundo  tentatus  est  in  monte  excel-  ne  sciretur  esse  diabolus:  sicque  Christuin 

so,  quem  dicunt  fuisse  in  eodem  deserto  quasi  spontaneum    secum  assumpsit.   Ex 

in  quo  facta  est  prima  tentatio  :  sicque  in  quo  sequi  videtur, quod  non  volavit  secum 

montem,  quasi  in  locum  propinquiorem,  per  aera.  Sic  enim  patuisset  eum  non  ho- 

duxit  eum  diabolus  statim  post  primam  ininem  esse.  Nihilo  minus  in  tertia  tenta- 

tenlalionem. Matthaeum  vero  dicunt  descri-  tione,  in  qua  manifestum  crimen  suasit, 

psisse  tentationes  Christi,  non  secundum  ostendit  se   non  esse  talem  qualis  appa- 

ordinem  rei  gestae,  sed  juxta  quamdam  cor-  ruit.  Cernens  quippe  se  per  simulationem 


w 


KNARRAT10    1N    GAP.    IV    MATTII.EI. 


ART.    VII 


sanctitatis  et  allegationem  Scripturarum 
niliil    proficere,    manifestam    iniquitatem 

proposuit,  ad  quam  ut  indiiceret,  ma- 
gnum  obtulil  praemium,  ntpote  omnia  re- 
gna  mundi.  Qiue  quia  diabolus  dicit  se 
posse  dare.  Manichaei  opinabantur  oinnia 
ista  terrena  a  diabolo  esse  creata,  ejusque 
imperio  ad  nutum  subjecta.  Sed  hoc  di- 

Joann.vm,  cluni  stultuin  ac  debile  est.  Quum  enim 
diabolus  sit  mendax  et  arrogans,  non  vere, 
sed  praesumptuose  asseruit  se  regna  om- 
nia  posse  dare  alicui  :  nisi  inlelligatur 
quod  permissione  divina  frequenter  dia- 
bolus  cooperatur  aliquibus  ad  obtinenda 
dominia  mundi.  Quod  vero  non  sit  sic  in- 
telligendum,  quasi  propria  potestate  et  ju- 
re  creationis  valeat  ea  dare  alicui,  eviden- 
tissime  constat  per  illud  quod  apud  Lucam 

z,uc.iv,g.  habetur,  dicente  ad  Ghristum  diabolo  :  Ti- 
bi  dabo  potestatem  hanc  universam  et  glo- 
riam  illorum,  quoniam  mihi  tradita  sunt. 
Postremo,  per  hoc  quod  Ghristus  duas 
primas  tentationes  ad  suam  injuriam  per- 
tinentes,  cum  mansuetudine  pertulit,  so- 
lum  ad  verba  Satanae  congruenter  res- 
pondens  ;  tertiam  vero  tentationem  cum 
exprobratione  quasi  exasperatus  rejecit, 
dicens  tentanti,  Vade,  Satana  :  per  hoc, 
inquam,  secundum  Ghrysostomum,  edoce- 
niur,  nostras  injurias  magnanimiter  susti- 
nere,  Dei  autem  injurias  et  contemptum, 
nec  usque  ad  auditum  sufferre  :  quoniam 
in  propriis  injuriis  patientem  esse  lauda- 
bile  est,  injurias  autem  Dei  dissimulare 
niinis  est  impium.  —  Insuper,  per  hoc 
quod  Christum  post  Baptismum  atque  je- 
junium  tentator  aggressus  est,  insinuatur 
tunc  quemlibet  nostrum  fortius  a  diabolo 
impugnari,  vel  etiam  a  proximis  infestari, 
quum  vehementiori  affectu  applicamus 
cor  nostrum  puritati  internae  ac  verae  de- 


A  votioni.  Tunc  enim  fremit  et  furit  impi- 
issimus  hosiis,  incitatque  frequenter  pro- 
ximos   nostros   adversum    nos.    Nos   vero 
invictissimo    animo    insistamus    custodiae 
cordis,  tanto  ardentius   quanto   sentimus 
nos  durius  impeti  ac  tentari,  dicentes  cum 
Propheta  :  Persequar   inimicos   meos,  et  p*.xvh,38. 
comprehendam    illos  ;    et   non   convertar 
donec  deficiant.  Et  ita  vere  in  nobis  im- 
plebitur  quod  dicit  Apostolus  :  Deus  con-  Rom.  xvi, 
teret  Satanam   sub  pedibus  vestris  velo-  20' 
citer.  —  Rursus,  per  hoc  quod  Christus 

B  dejecit  diabolum  allegando  Scripturas,  in- 
struimur  tentationibus  obviandum  esse 
Scripturis  divinis,  unicuique  tentationi  ob- 
jiciendo  Scripturam  contra  tale  vel  tale 
peccatum  de  quo  tentamur  :  ut  si  de  ela- 
tione  tentemur,  cogitemus  quod  scriptum 
est,  Odibilis  coram  Deo  et  hominibus  est  Eccii.  x,t. 
superbia ;  et  illud,  Deus  superbis  resistit,  jacob.iv,6. 
humilibus  autem  dat  gratiam.  Si  de  invi- 
dia,  cogitemus  illud  B.  Joannis  :  Omnis  Uoann.m, 
qui  odit  fratrem  suum,  homicida  est. 
Porro  modus  qui  dictus  est,  quomodo 

G  scilicet  diabolus  ostendit  Christo  omnia 
regna  mundi,  videtur  quibusdam  superfi- 
cialis.  Unde  quasi  subtilius  loqui  volentes, 
dicunt,  quod  quum  intelligentia  sit  plena 
formis,  diabolus,  qui  omnium  regnorum 
species  in  se  continebat,  potuiteas  prsesen- 
tare  intellectui  animse  Ghristi,  et  ita  omnia 
regna  sibi  ostendere  ;  vel  etiam  depingen- 
do  ea  in  terra,  sicut  fit  in  mappa  mundi ; 
vel  exponendo  ei  dispositionem  regnorum. 
Quamvis  autem  hujusmodi  ostensiones  fi- 
eri  potuissent,  tamen  propter  eas  daemon 

D  non  indiguisset  Christum  in  montem  al- 
tum  assumere,quia  tam  convenienter  fieri 
possunt  in  valle  sicut  in  monte.  Ideo  prae- 
inductus  modus,  qui  etiam  concordat  Chry- 
sostomo,  rationabilior  aestimatur. 


15. 


ENARRATIO    IN   CAP.    IV   MATTH^I.    —    ART.    VIII  47 


ARTICULUS   VIII 


R 


PROSKCUTIO    EXPOSITIONIS     HUJUS    CAPITULl    QUARTI,    AR    EO    LOCO    QUO    DICITUR 

QUUM    AUTEM    AUDISSET   JESUS. 


ECITATA  Domini  Salvatoris  tontatio-  A  lilceam,  id  est,  a  loco  qno  captus  est  Joan- 

ne,  prosequitur  Evangelista~ordinem  nes  se  elongavit,  cedens  furori  Herodis,  ne 

et  processum  conversationis,  instructionis  occidcretur   ab   eo,   secundum  Chrysosto- 

et  miraculorum  ipsius.  Porro,  ut  Beda  te-  mum  :  non  quod  timuit  mortem,  sed   ut 

statur  in  prologo  suo  super  Joannem,  Mat-  opportuniore  tempore  pateretur,  et  item 

thaeus,  Lucas,  Marcus  referunt  Ghristum  ut  fugiendi  daret  exemplum  quando  non 

post  incarcerationem  Joannis  Baptistae  coe-  prodest  comparere.*Zft  relicla  civitate  Na-       13 

pisse  miracula  facere,  id  est,  ea  omittunt  zarelh,  \\\  qua  fuit  conceptus  et  nutritus, 

quae  ante  incarcerationem  hanc  fiebant  a  venit  et  habitavit  in  civitate  dicta  Caphar- 

Christo,  videlicet  mutationem  aquae  in  vi-  naum  maritima,  id  est  supra  mare  Ge- 

num,sanationem  filii  reguli,et  cetera  quae  nesareth  sita,  in  cujus  littore  sitae  erant 

joa.nn.u-n.  Joannes  in  suis  capitulis  describit.  Ccepit  Capharnaum,  Tiberias,  Bethsaida,  Coroza- 
ergo  Jesus  praedicare,  discipulos  congre-  B  in,  civitates  pertinentes  ad  fines  Zabulon 

gare,  per  Apostolos  baptizare.  et  signa  fa-  ac  Nephthali  :  ideo  subditur,  in  finibus,  id 

cere,ante  incarcerationem  Joannis;  idcirco  est  sorte  seu  terminis,  Zabulon  ac  Neph- 

evangelista  Joannes,  qui  ultimus  evange-  thali,  scilicet  duarum  tribuum,ad  quarum 

lium  scripsit,et  aliorum  trium  evangelium  unam  pertinebat  Capharnaum.  Unde  Chri- 

legit,  supplevit  quod  illi  omiserunt.  Ve-  stus  habitando  in  Capharnaum,  habitavit  in 

rumtamen   Christus   non    praedicavit  tam  finibus  Zabulon  et  Nephthali,  id  est  inter 

aperte,  nec  miracula  fecit  tam  copiose  an-  fines  et  urbes  Judaeorum   descendentium 

te  incarcerationem  Joannis,  ut  postea.  Pro-  de  tribu  ac  semine  Zabulon  et  Nephthali. 

pterea  tres  Evangelistae  satis  putaverunt,si  Ul  adimpleretur  quod  dictum  est  a  Spi-       14 

facta  et  documenta  Christi  post  incarcera-  ritu  Sancto  per  Isaiam  prophetam  :  Terra       15 

tionem  Joannis   exhibita  prosequerentur,  Zabulon,  et  terra  Nephthali,  quae  est  via 

quamvis  unusquisque  eorum  multa  omi-  C  maris,  id  est,  in  qua  est  via  communis, 

serit  :  nam  omnes  tres  suscitationem  La-  qua  deferuntur  merces  a  Jordane  ad  mare 

zari  omiserunt.  Unde  non  mirum,  si  multa  Mediterraneum,   trans  Jordanem,   id    est, 

quoque  omiserunt  minora.  per  quam  viam  itur  trans  Jordanem,  ten- 

Exordium  itaque   sumens  Matthaeus  ab  dendo  in  ea  usque  Jordanem,  Galilcew  gen- 

operibus  Christi  quse  post  Joannis  incarce-  tium,  id  est,  juxta  quam  est  Galila?a  gen- 

12       rationem  contigerunt,  subjecit  :  Quum  au-  tium,  id  est  provincia  illa  quam  in  libris 

tem  audisset  Jesus  a  discipulis  Joannis  vel  Begum  legitur  Salomon  dedisse  Hiram  re-  \[\Reg.\x, 

propriis  (quod   tamen   certissime   prseco-  gi  Tyri,  cui  dedit  viginti  oppida  in  Gali-  ,i- 

gnovit),   videlicet  quod  Joannes  Baptista  lsea.  Et  quoniam  Hiram  fuit  gentilis,  illa 

Uatth.xw,  traditus  esset,  a  Deo  permissive,  in  ma-  pars  Galilaeae  vocata  est  Galilsea  gentium, 

num  Herodis  Antipse,  et  ab  Herode  in  ma-  quam  ipse  Hiram  appellavit  terram  Cha-  ibid.  n. 
num  servorum  suorum,  ut  Joannem  incar-  D  bul.  Vel  sic  :  Via  maris  trans  Jordanem,  id 

cerarent,  eo  quod  illicitas  nuptias  Herodis  est  via  qua  itur  a  mari  praedicto  ad  Jorda- 

ac  Herodiadis  increpasset;  secessit  in  Ga-  nem  Galilaeae  gentium.  Haec  igitur  terra  di- 


48 


ENARRATIO    IN   CAP.    IV   MATTILEI.    —   ART.    VIII 


Joann.  vill, 
12. 


citur  via,  quoniam  via  publica  erat  in  ea. 
Quid  autem  per  terram  Zabulon  et  terram 
Nephthali    principaliter   intelligatur,  sub- 

16  jungil  :  Populus  qui  ambulabat  in  tene- 
bris,  id  est  habitatores  harum  terrarum, 
qui  conversabantur  in  tenebris  ignorantiae, 
perfidiae,  et  peccati,  vidit  lucem  magnam, 
videlicet  Ghristum,  qui  ait  :  Ego  sum  lux 
mundi. 

Allegatio  Evangelistae  decurtata  est,  et 
dum  brevitati  studuit,  obscuritatem  indu- 
xit.  Ad  pleniorem  ergo  intelligentiam  ha- 
bendam,  sciendum  quod  in  Isaia  sic  dici- 
/«. ix.i.s.  tur  :  Primo  tempore  alleviata  est  terra 
Zabulon  et  terra  Nephthali,  et  novissimo 
aggravata  est  via  maris  trans  Jordanem 
Galilaeae  gentium;  populus  qui  ambulabat, 
etc,  sicut  nunc  allegatur.  Est  itaque  sen- 
sus  :  Primo  tempore,  id  est  in  principio 
evangelicae  praedicationis  factae  ab  ipso 
Christo,  alleviata  est  terra  Zabulon  et  ter- 
ra  Nephthali,  id  est  habitatores  terrarum 
istarum,videlicet  nati  de  Zabulon  et  Neph- 
thali,  qui  pro  majori  parte  translati  et  ca- 
pti  fuerunt  diu  ante  Christi  adventum  : 
aliqui  tamen  remanserunt,  de  quibus  nunc 
agitnr.  Hi  crgo  alleviati  sunt,  et  animo  re- 
levati  a  jugo  diaboli  et  servitute  peccati. 
In  his  etenim  locis  ccepit  Jesus  praedicare 
et  signa  facere,  credideruntque  multi  in 
eum.  ffi  novissimo, id  est  circa  finem  prae- 
dieationis  Christi,  aggravata  est  via  ma- 
ris  :  id  est,  populus  iste  in  his  terris  ha- 
bitans  oneratus  est  vitiis,  induratusque 
corde,  revertens  ad  vomitum,  et  fidem 
doctrinamque  Christi  abjiciens.  Unde  infra 
Salvator  exprobrat  civitatibus  istis,dicens: 
Yae  tibi,  Bethsaida;  vee  tibi,  Corozain,  etc. 
Populus  iste  qui  ambulabat  intenebris, 
vidit  lucem  magnam  :  nam  oculis  cordis 
viderunt  et  intellexerunt  Christi  doctri- 
nam  ;  sedentibus* ,  id  est  degentibus  seu 
manentibus,  in  regione  umbra?  mortis,  id 
est  in  terra  plena  peccatis  :  quae  sunt  um- 
brae  mortis,quoniam  lucem  gratiae  abscon- 
dunt,  et  morti  aeternae  proximum  faciunt; 
lux  christianae  veritatis  orta  est  eis. 

17  Exinde,  id  est  post  traditionem  Joannis 


Joann.  u, 
1-11. 


II  Pelr.  ii. 
22. 


Matth.xi, 
21. 


*  habitan- 
tibus 


A  et  mansionem  in  Capharnaum,  ccepit  Jesus 
prcedicare  manifeste  et  quasi  continuo  : 
tamen  et  ante  incepit ;  et  diccre  :  Pueni- 
tentiam  agite,  approjrinquabit  enim  re- 
gnum  ccelorurn.  Tale  fuit  etiam  exordium  Matth.m, 
praedicationis  Joannis  :  cujus  praedicatio-  ' 
nem  volens  confirmare  Salvator,  et  osten- 
dere  quod  ipse  sit  de  quo  Joannes  testatus 
est,  simili  modo  exorsus  est.  Haec  autem 
verba  supra  exposita  sunt. 

Ambulans  autem  Jesus  juxta  mare  Ga-        18 
lilcece,  quod  alio  nomine  vocatur  stagnum 

B  Genesareth  :  eratque  lacus  magnus,  secun- 
dum  Hieronymum  ;  sed  dicitur  mare  juxta 
consuetudinem  idiomatis  Hebraeorum,  qui 
quamlibet  magnam  congregationem  aqua- 
rum  nominant  mare.  Vidit  duos  fratres, 
videlicet  Simonem,  qui  vocatur  alio  no- 
mine  Petrus,  id  est  firmus,  et  Cephas,  id 
est  principalis  :  quae  duo  nomina  Christus  ibid  .xw, 
sibi  imposuit;  et  Andream  fratrem  ejus,  x  ^  °' 
qui  erat  discipulus  Joannis ;  mittentes  rete 
suum  in  mare,  ut  caperent  pisces.  Erant 
enim  piscatores  :  quod  utique  officium  fu- 

C  turo  eorum  officio  spiritualiter  congrue- 
bat,  ut  per  piscium  captionem  figuraretur 
rationalium  piscium  in  hoc  mari  magno  et 
spatioso  defluentium,  utpote  hominum  ad- 
unatio  per  rete  verborum  ccelestium.  Et  19 
ait  illis  :  Venite  piost  me,  id  est,  gressibus 
corporis  atque  virtutibus  animae  sequimi- 
ni  me,  vos  ipsos  abnegando,  et  propria 
deserendo,  ut  evangelicae  perfectionis  api- 
cem  apprehendatis ;  et  faciam  vos  fieri,  id 
est,  uonstituam  vos  per  gratiam  apostola- 
tus, piscatores  hominum,  id  est  collectores 

D  diversorum  populorum  infra  unam  Eccle- 
siam,  per  expansionem  doctrinse  vestrae 
super  eos,  quemadmodum  pisces  diversi 
colliguntur  per  rete  infra  unam  navicu- 
lam.  Per  rete  ergo  significatur  verbum 
praedicationis  ;  per  navim,  Ecclesia  ;  per 
mare,  mundus ;  per  piscatorem,  doctor  seu 
praedicator ;  per  piscationem,  instructio, 
qua  diversi  in  eadem  fide,  spe  et  caritate 
spiritualiter  colliguntur.  Juxta  hanc  simi- 
litudinem  ait  Dominus  :  Ecce  ego  mittam  /er.xw,t« 
piscatores  multos,  et  piscabuntur  eos.  At       20 


ENARRATIO    IN   flAP.    IV  MATTH.EI.    —    ART.    VIII                                                \\) 

illi  continuo  relictis  retibus,el  ceteris  quac  A  totam  (ialilcvam,  eundo  de  una  civitate  in 

liabebant,  secundum  quod  alibi   loquitur  aliam,  docens  in  synagogis  eorum,  id  est 

Matth.Mt,  Petrus  :  Ecce  nos  reliquimus  omnia;  se-  in  domibus  depulatis  cultiii  Dei  et  actibus 

cuti  sunt  eum  mente  et  corpore.  religiosis.  Quamvis  enim  Judsei  non  habe- 

Triplex  fuit  discipulorum  istorum  voca-  bant  nisi   unum  templum,  in  quo  secun- 

tio  :  Una  ad  simplicem  notitiam  :  quse  apud  dum  legem  sacrificia  immolabanl,  singu- 

Joannem  describitur.  Quum  enim  Andreas  la^  tamen  urbes  habebant  synagogam,  in 

a  magistro  suo  Joanne  Baptista  audisset,  quam  convenerunt  horis   statutis  ad  lau- 

Joann.  i,  Ecce  Agiuis  Dei  qui  tollit  peccata  mundi,  dandum  Deum,  ad   legendum  in    lege  et 

30, 3/,  40.  cjem0nstrante   Chrktum   Joanne,    Andreas  .    Prophetis,  ad  docendum,  orandum  ac  au- 

jbid.nM-  secutus   est  Jesum,  adduxitque  "Simonem  diendum  salubria.  Et  prcedicans  Evange- 

fratrem  suum  ad  eum.  Ibi  quoquc  descri-  lium  regni,  id  est  doctrinam  novsc  legis 

/6!rf.43-5i.  bitur  vocatio  Philippi  et  Nathanael.  Secun-  B  ac  gratiae  :  in  qua  doctrina  proponitur  re- 

da  vocatio   fuit   ad    familiaritatem  :  quae  gnum  coeleste  pro  praemio,  quod  Christus 

Luc.  v,8.  describitur   apud   Lucam,  quando  Petrus  docuit  appropinquare,  et  in  se  credentibus 

visa  miraculosa  piscium  captione,  procidit  mox  esse  prsestandum.  Excessit  enim  do- 

ad  genua  Jesu,  dicens  :  Exi  a  me,  Domine,  ctrinam  Mosaicam  atque  propheticam.  Et 

ibid.  n.   quia  homo  peccator  sum.  Tunc  enim  om-  quia  doctrina  Christi  nova  fuit  et  superna- 

nia  reliquerunt  ad  tempus,  et  rursus  ad  pi-  turalis,  omnem  humanam  rationem  trans- 

scandum  reversi  sunt  sicut  et  ante.  Tertia  cendens,  et  invisibilia  bona  pro  mercede 

fuit   ad   apostolatum,  quando   simpliciter  proponens,  oportuit  eam  confirmari  mira- 

omnia  reliquerunt :  et  ista  describitur  hic.  culis,  tanquam  divinas  veritatis  argumen- 

Hae  autem  duae  vocationes  Joanni  et  Jaco-  tis  et  Dei  sigillis,  ut  sciretur  verus  et  a 

bo  filiis  Zebedaei  exhibitae  sunt  simul  cum  Deo  missus  esse  talia  praedicans.  Quemad- 

Petro  et  Andrea.  Unde  nunc  subditur  :  C  modum   etiam    veritas    naturalis   scientiae 

21  Et  procedens  inde,  id  est,  Jesus  ultra  per  principia  prima  probatur,  et  per  ratio- 
paululum  tendens,  vidit  alios  duos  fra-  nes  ex  primis  principiis  per  modum  con- 
tres,  Jacobum  Zebedcei '  filium,  et  Joannem  clusionum  deductas;  sic  veritas  fidei,  per 
evangelistam  fratrem  ejus,  in  navi  cum  opera  miraculosa  soli  Deo  possibilia  robo- 
Zebedceo  patre  eorum,  reficientes,  id  est,  ratur  et  a  Deo  esse  ostenditur,  qui  falsita- 
reparantes  et  meliorantes,  retia  sua  ;  et  tis  confirmator  ac  testis  esse  non  valet. 
vocavit  eos,  forte  per  eadem  verba  quae  Idcirco  dicit  Salvator.  :  Opera  qua3  dedit  j0ann.\, 
dixit  ad  Petrum  et  Andream,  videlicet  :  mihi  Pater,  testimonium  perhibent  de  me.  36, 
Venite  post  me,  faciam  vos  piscatores  ho-  Hinc  ergo  descripta  Christi  nova  admirabi- 
minum.  Joannes  autem  et  Jacobus  consan-  lique  doctrina,  quae  tamen  infra  plenius 
guinei  erant  Christi,  videlicet  filii  sororis  introducitur,  de  ejus  miraculis  subinfer- 

22  virginis  benedictse  Maria3.  Illi  autem  sta-  D  tur  :  et  sanans  omnem  languorem  inve- 
tim  relictis  retibus  et  patre  suo  Zebedfeo,  teratum  seu  gravem,  vel  naturaliter  incu- 
secuti  sunt  eum,  corde  devoto  et  corpore  rabilem,  et  omnem  infirmitatem  minorem 
prompto.Referunt  multi,  videnturque  Hie-  et  per  artem  seu  viam  naturee  curabilem, 
ronymus  et  Beda  hoc  sentire,  Joannem  is-  qualis   fuit  ceecitas  Tobise,  in  populo  ad  Tob. », n. 

/oann. ii,  tum  fuisse  sponsum  in  cujus  nuptiis  Chri-  ipsum  pro   remedio  humiliter  accedente. 

stus  convertit  aquam  in  vinum,  et  quod  Non  tamen  simpliciter  omnes  infirmos  Ju- 

Christus  tunc  vocaverit  eum  ad  suum  di-  dsese  vel  Galilaese   curasse  videtur,  quum 

scipulatum,  ita  quod  sponsam  suam  nun-  ejus  discipuli  post  resurrectionem  ipsius 

quam  cognovit  :  sicque  Joannes  ter  voca-  multos    infirmos    curaverint   in  Judaea  et 

tus  fuisset  a  Christo.  Galilaea,  qui  ante  Christi  passionem  infir- 

23  Et  circuibat  Jesus  cum  discipulis  suis,  mi  fuerunt. 

T.  11.  4 


50 


ENAHHATIO    1N    CAP.    IV   MATTIIjEI.    —    ART.    VIII 


24  Et  abiit  opinio  ejus,  id  est,  fama  et  ru-  A 
mor  de  Christo  divulgatus  est,  in  lotam 
Syriam, quse  est  regio  propinqua  Galilaue. 
Grebra  namque  et  magna   prodigia  fece- 

runt  cum  famosum.  Et  obtulerunt  ei  om- 
nes  male  habentes,  videlicet  variis  languo- 
ribus  intus  latentibus,  et  tormentis  foris 
apparentibus  comprehensos,  et  qui  daimo- 
nia  habebant,  id  est  a  daemonibus  obses- 
sos,  et  lunaticos.  hunatici  nuncupantur,  qui 
siugulis  vexantur  lunationibus,  et  mente 
laborant  :  et  accidit  dum  luna  est  plena. 
Lunatio  autem  est  tempus  quo  luna  rece-  B 
dit  a  sole,  et  rursus  sequitur  eum.  Deni- 
que,  secundum  Hieronymum,  tales  non 
vere  lunatici  sunt,  sed  putantur  lunatici 
propter  fallaciam  dsemonum,  qui  obser- 
vantes  lunaria  tempora,  creaturam,  vide- 
licet  lunam,  diffamare  cupiebant,  quasi 
ipsa  causaret  hujusmodi  mala,  ut  in  Grea- 
torem  blasphemiee  redundarent,  tanquam 
qui  tam  nociva  sidera  condidisset.  Sumit 
ergo  Hieronymus  lunaticos  secundum  in- 
tenlionem  eorum  qui  ab  influxu  lunee  ip- 
sos  vexari  dixerunt.  Et  paralyticos,  id  est  C 
contraotos  morbo  qui  vocatur  paralysis. 
Et  curavit  eos.  Quos  autem  corpore  sana- 
vit,   creditur  curasse  in  anima,  quoniam 

Deut.xxxu,  Dei  perfecta  sunt  opera  :  quamvis  multi 

4l  eorum  recidivaverint. 

25  Et  secuta}  sunt  eum  turbai  multa'  de  Ga- 
liloea  et  de  Decapoli,  id  est  provincia  de- 
cem  urbes  continente.  Decapolis  namque 
dicitur  a  oexa,  quod  est  decem,  et  izohq,  ci- 
vitas,  quasi  regio  decem  civitatum.  Et  de 
Jerosolymis,  et  de  Judcea,  id  est  ceteris 
urbibus  quarum  metropolis  est  Jerosoly-  D 
ma,  et  de  trans  Jordanem,  id  est  de  terra 
duarum  tribuum  et  dimidiee,  utpote  Ru- 

Num.  ben,  Gad,  et  Manasse  :  quee  terra  fuit  ultra 
xxxiv,  n,  jor(ianeni  respectu  Judeeee  et  Galileeee.  Ho- 
rum  aliqui  sequebantur  Salvatorem  pro- 
pter  informationem,  sicut  discipuli ;  aliqui 
propter  curationem,  ut  languidi  ;  aliqui 
propter  cibum  corporalem,  ut  famelici;  ali- 
qui  ut  signa  viderent,  quemadmodum  cu- 
riosi  ;  aliqui  ut  occasionem  calumniandi 
invenirent,  ut  Scribee  et  Phariseei. 


Girca  vocationem  praedictorum  quatuor 
Apostolorum,  dicit  Hieronymus  :  Piscato- 
res  et  illitterati  eliguntur  et  mittuntur  ad 
preedicandum,  ne  fides  credentium,  non 
virtute  Dci,sed  eloquentia  et  doctrina  fieri 
putarelur. 

Mystice  autem,  per  Simonem  Petrum  si- 
gnantur  obedientes  et  firmi  in  fide,  Simon 
quippe  interpretatur  obediens,  Petrus  di- 
citur  firmus;  per  Joannem,  speciali  gratia 
decorati,  Joannes  enim  interpretatur  ha- 
bens  gratiam  ;  per  Jacobum,  supplantantes 
peccata,  quia  Jacobus  interpretatur  sup-  Gen.xxvu, 
plantator.  Per  Andream,  qui  interpretatur  3C- 
virilis,  designantur  magnanimitate  fulgen- 
tes,  in  quorum  conspectu  ad  nihilum  de-  ps.  xiv,  4. 
ductus  est  malignus.  Hos  tales  vocat  et 
mittit  Salvator  ad  preedicandum,  ad  docen- 
dum,  ad  preesidendum.  Oportet  enim  om- 
nino  ut  dignus  et  efficax  preedicator,  do- 
ctor,  sive  preelatus,  sit  rectee  rationi,  Deo 
atque  Ecclesiee  semper  obediens,  et  firmus 
in  fide,  quatenus  alios  ad  sanctam  obedi- 
entiam,  fideique  immobilem  firmitatem 
inducat.  Oportet  quoque  ut  speciali  gra- 
tia  adornetur,  imo  exuberet,  quatenus  de 
plenitudine  ejus  accipiant  alii,  scilicet  pur- 
gationem,  illuminationem,  et  perfectionem. 
Jtem  necesse  est  ut  vitiorum  sit  victor, 
quatenus  quomodo  alios  docet,  ipse  in  pri- 
mis  adimpleat,  ne  sibi  dicatur  :  Qui  alium  Rom.  „,21. 
doces,  te  ipsum  non  doces;  et,  Medice,  cu-  Luc.w.n. 
ra  te  ipsum.  Rursus  necesse  est  ut  sit  vi- 
rilis  in  omnibus,  non  pusillanimis,  non 
ponderans  ista  terrena,  non  succumbens 
adversis ,  nec  mortem  formidans  amore 
justitiee.  —  Postremo,  quum  actio  Ghristi 
sit  omnium  nostrum  instructio,  per  hoc 
quod  ipse  totam  Galileeam  tam  sollicite 
circuivit,  docentur  preelati  et  preedicatores 
oves  sibi  commissas  vigilanter  circuire, 
visitare,  docere,  consolari,  fovere  per  se 
ipsos,  si  congrue  fieri  possit,  vel  per  ido- 
neos  vicarios,  sicut  etde  religioso  rege 
Josaphat  scriptum  est  :  Misit  de  principi-  h Par.xm, 
bus  suis,  et  cum  eis  Levitas  et  sacerdotes,  7"9, 
habentes  librum  legis ;  et  circuibant  cun- 
ctas  urbes  Juda,  erudiebantque  populum. 


ENARRATIO    IN    CAP.    V    JIATTII.EI.    —   ART.    IX  »1 


ARTICULUS    IX 


ELUCIDATIO    CAPITULI    QUINTI    :    VIDENS    AUTEM   JESUS    TURBAS,    ASCENDIT    IN    MONTEM. 


0' 


lIIONIAM  Dominus  noster  Jesus  Chri-  A  autem  in  montem  ascenderit,  dictum  est. 

stus  secundum  omnium  vaticinia  Pro-  Et  quum  sedissel  in  monte  tanquam  ma- 

Joann.  vm,  phetarum  salus  et  lux  mundi  est,  doctor  gister,  ad  quem  pertinet  sessio  in  docen- 

justitiee,  et  evangelicae  instilutionis  legis-  do,  accesserunt  acl  eum  discipuli  ejus,  qui 

lator,    idcirco   quum   opportunum   adfuit  quasi  ceteris  perfectiores,  magistrum  per- 

tempus,  fecit  quod  de  sc  ipso  prsedictum  fectionis  sequi  valebant,  et  ei  propinquius 

erat,  tradens  evangelicam  legem.  Et  quo-  copulari.  Et  aperiens  os  suum.  Per  hanc 

niam  lex  omnibus  danda  est,  aperte  pro-  circumlocutionem  notatur  magnitudo  di- 

ponenda,  et  ad  hominum  correctionem  ac  cendorum.  Itaque,  Aperiens  os  suum,   id 

perfectionem  ordinanda,  propterea  videns  est,per  se  ipsum  atque  in  propria  persona 

Salvator  copiosissimam  turbam  se  sequen-  loquens,  legemque  tradens,  qui  olim   per 

tem,  instructione  indigenlem,  et  vitiis  one-  angelos  et  Prophetas   loquebatur,  et  per 

ratam,ascendit  in  montem,  ut  ab  omnibus  B  Moysen  legem  proposuit,  docebat  eos,  di- 

melius  videretur,  ac  planius  audiretur.  Se-  cens.  Non  dicitur,  quod  docuit  lurbas,  sed 

cundo,   ut  per  montem  sublimem,  evan-  discipulos  :  quod  quomodo  intelligendum 

gelica?  legis  ac  disciplinso  excellentia  mon-  sit,  mox  ostendetur. 

straretur :  de  cujus  utique  legis  excellentia  Beati  pauperes  spiritu,  quoniam  ipso- 

accipi  potest  illud  Psalmistas,  Justitia  tua  rum  est  regnum  ccelorum.  In  exordio  hu- 

sicut   montes  Dei.   Tertio,  ut  demonstra-  jus  sacrosancti  sermonis,  docet  unigenitus 

ret  praedicatorem  verbi  Dei,  virtutum  alti-  Filius  Dei  octo  beatitudines.  Oportet  ergo 

tudinem  debere  conscendere,  juxta  illud  advertere,  quod  virtutes  et  dona,  fructus 

is.  xl,9.   Isaiae  :  Super  montem  excelsum  ascende,  et  beatitudines,  in  aliquibus  conveniunt, 

tu  qui  evangelizas  Sion.  Denique,  secun-  et  in  aliquibus  distinguuntur.  Virtus  enim 

dum  Augustinum,  in  hoc  sermone  Domini  et  donum  in  hoc  conveniunt,  quod  utrum- 

continetur  quidquid  ad  optimos  pertinet  G  que  eorum  est  habitus;  differunt  tamen  in 

mores,et  ad  christianae  conversationis  per-  hoc,  quod  dona  perficiunt,  et  in  operando 

fectionem.  Ideo    prout   Dominus   dederit,  expeditas  reddunt  virtutes,  easque  in  di- 

diligentius  immoranduin  est  praesenti  se-  gnitate  excellunt,  demptis  virtutibus  theo- 

quentibusque  quibusdam  capitulis.  logicis,   quse   praestantiores   sunt   donis  : 

1             Ait   ergo  :  Videns  autem  Jesus  oculo  unde  virtutes  sunt  plures  quam  dona,  quae 

corporali,  turbas,  de  quibus  in  fine  prae-  non   sunt  nisi  septem.  Beatitudo  vero  et 

cedentis  capituli  dictum  est  :  quas  oculo  fructus  in  hoc  conveniunt,  quod  utrum- 

intellectuali  incessabiliter  vidit.  Nam  ani-  que  eorum  est  actus  virtutis  ;  sed  beati- 

ma  Christi  semper  a  principio  suae  crea-  tudo  superaddit  fructui  rationem  perfecti 

tionis,  actu  intellexit  scientia  visionis  om-  et  eminentis,  ita  quod  de  ratione  beatitu- 

nia  quae  unquam  fuerunt,  sunt  et  erunt.  dinis  est,  ut  sit  actus  excellentis  virtutis, 

Ascendit  in  montem  quemdam   Galileese,  D  ad  rationem  vero  fructus  sufficit,  quod  sit 

vidclicet   in    montem   Thabor,   vel  alium  actus   virtutis    delectationem    spiritualem 

aliquem,  secundum  Hieronymum  ;  non  in  habens  annexam.  Interdum  autem  fructus 

montem  Oliveti,  ut  aliqui  putaverunt.  Cur  accipitur  pro  delectatione  actus  virtuosi.rl 


52 


KNAUHATIO    IN    CAP.    V    MATI  II.KI. 


AI\T.    IX 


beatitudo  pro  virtute  sru  habitu.  Imo  hoc 
loco  quidam  per  beatitudines  istas  intel- 
ligunl  ipsas  virtutes  :  quamvis  magis  pro- 
prie  per  eas  intelligantur  actus.  Beatitudo 
enim  consistil  in  actu,  npn  in  habitu,  se- 
cundum  Peripateticos  :  tamen  Platonici 
dixerunl  eam  in  habitu  eonsistere.  Quem- 
admodum  autem  christiani  doctores  di- 
stinguunt  virtutes,  ita  quod  virtutes  in 
summo  gradu  cousisteutes  dicuntur  divi- 
nae,  convenieutes  statui  perfectorum,  non 
incipientium,  nec  proficienlium;  sic  Pe- 
ripatetici  tales  virtutes  vocabant  heroicas, 
Platouiei  vero  seu  Stoici  vocabaut  eas  vir- 
tutes  purgati  animi,  a  passionibus  et  vitiis 
absoluti.  Harum  ergo  virtutum  actus  prae- 
sertim  beatitudiues  dieuntur.  Quidam  prse- 
terea  asserunt  beatitudiues  potius  esse 
actus  douorum,  quam  virtutum,  quoniam 
dona  excedunt  virtutes.  Sed  hoc  sic  iutel- 
ligendum  opinor,  quia  virtutes  non  pro- 
ducunt  elicitive  ipsas  beatitudines,  nisi 
secundum  quod  dona  perficiunt  ipsas  vir- 
tutes,  ut  sint  promptse  ad  operandum,  et 
omne  obstaculum  cito  facileque  repellant. 
De  prima  ergo  et  fundamentali  beatitu- 
dine  Veritas  ait  :  Beati  pauperes  spiritu. 
In  qualibet  beatitudine  duo  tanguntur,  vi- 
delicet  meritum  et  praemium.  Meritum  est 
ipsa  beatitudo  viee,  videlicet  actus  virtu- 
tis  :  quod  tangitur  quum  dicitur,  Beati, 
etc.  Praemium  vero  est  merces  merito  cor- 
respondens  :  quae  tangitur  quum  dicitur, 
Quoniam,  etc.  Quum  enim  actus  virtutis 
in  hac  vita  sit  laboriosus  aliquo  modo, 
maxime  in  principio  (ars  namque  et  vir- 
Arist.Eiiiic.  tus  suiit  circa  difficilia,  secundum  Phi- 
"•  losophum),   idcirco   Salvator  beatitudines 

commendans,  protinus  subdit  de  prsemio, 
ut  ad  beatitudines  exercendas  nos  excitet. 
Commemoratio  enim  mercedis  provocat  et 
confortat  laborantem.  Expedit  insuper  sci- 
re,  quod  beatitudo  est  duplex,  videlicet 
viee  et  patriae.  Beatitudo  viae,  est  meritum 
seu  actio  virtuosa,  unde  jam  sermo  ;  bea- 
titudo  patriae,  est  praemium  cceleste.  Bea- 
titudo  quoque  habetur  dupliciter,  scilicet 
in  spe  et  in  re.Beatitudo  ergo  patriae  nunc 


A  habetUr  in  spe,  per  hoc  quod  beatitudo 
viae  habetur  in  re.  Haec  est  enim  dispositio 
propinqua  et  summa  ad  illam. 

Praoterea,  quum  beatitudo  stricte  acce- 
pta  sit  optima  operatio  perfectissimae  vir- 
tutis,  oporlet  quod  inter  octo  beatitudines, 
sit  una  summa  et  essentialiter  beatitudo 
vocata,  praeserlim  quum  in  omni  genere 
et  ordinata  multitudine,  sit  unum  primum 
atque  praecipuum,  ad  quod  alia  ordinan- 
tur.  Haec  autem  beatitudo  in  via  est  mun- 
ditia  cordis,  in   patria  vero  est  visio  Dei, 

B  quae  ponitur  tota  merces.  Ad  munditiam 
ergo  cordis  aliae  beatitudines  disponunt  ac 
referuntur.  Ex  quo  patet,  quod  beatitudi- 
nes  non  enumerantur  hoc  loco  secundum 
ordinem  dignitatis  seu    perfectionis,  quo 
eminentiora  ac  meliora  priora  vocantur  ; 
sed  partim  secundum  ordinem  generatio- 
nis,  quo  imperfectum  praecedit  perfectum. 
Juxta  quem  modum  dicit  Apostolus  :  Non   icor.sx, 
prius  quod  spirituale,  sed  quod  animale  ;  4G- 
deinde  quod  spirituale. 
Primam  autem  beatitudinem,  qua  dici- 

G  tur,  Beati  pauperes  spiritu,  Hieronymus, 
Augustinus  et  Chrysostomus  exponunt  de 
humilitate,  ut  sit  sensus  :  Beati  pauperes 
spiritu,  id  est  humiles  corde,  qui  non  in- 
flantur,  non  magna  de  se  ipsis  praesu- 
munt,  nec  aliquid  boni  sibi,  sed  totum 
Deo  attribuunt,  pensantes  illud  Apostoli  : 
Quid  habes  quod  non  accepisti?  Et  illud  :  ibid.nj. 
Qui  se  putat  aliquid  esse,  quum  nihil  sit,  g«/«/.m,3. 
ipse  se  seducit.  De  quibus  ait  Psalmista  : 
Humiles  spiritu  salvabit.  Qui  autem  in  Ps.  xxxm, 
propriis  oculis  magni   et  sapientes,  cete- 

D  risque  perfectiores  sunt,  non  sunt  paupe- 
res  spiritu.  —  Ambrosius  vero  et  Leo  Papa 
exponunt  de  voluntaria  paupertate,  pro- 
pter  Deum  assumpta,  desiderata,  vel  eom- 
placente,  ut  sit  sensus  :  Beati  sunt  jam  in 
spe,  imo  et  beati  in  re,  loquendo  de'bea- 
titudine  viae,  pauperes,  id  est  temporali- 
bus  bonis  carentes,  spiritu,  id  est  cum 
affectu  cordis,  ita  quod  divitias  non  appe- 
tunt,  sed  contemnunt,  et  in  paupertate 
sua  laetantur,  nil  proprium  possidentes  ; 


19. 


dicentes  cum  Paulo  :  Omnia  arbitror  ut  8 


Pliilipp.m, 


ENARRATIO    1N   CAP.    V   MATTH.EI.    —   ART.    IX  53 

stercora,  ut  Christum  lucrifaciam.  IIa3C  est  A  oculus  non  vidit,  nec  auris  audivit,  quse  /».  Lxiv,4; 

paupertas  evangelica,  quam  consulit  Chri-  pneparavit  Deus  his  qui  diligunt   illum. !  Car' u'9, 

x»c.xiv,33.  stus,  dicendo  :  Qui   non  renuntiat  omni-  Qua>  autem  sunt  bona  haec,  nisi  objectali- 

bus  quse  possidet,  non  potest  esse  meus  ter  ipsemet  Deus  gloriosus  et  felix,  dives  nom.x.ii. 

3tatth.xix,  discipulus  ;  itemque, Si  vis  perfectus  esse,  in  se,  et  dives  in  aliis,  qui  erit  omnia  in    iCor.xr, 

21'  vade,  et  vende  omnia  quae  habes,  et  da  omnibus  ?  Formaliter  vero  sunt  dotes  ani-  " 

pauperibus.  Haec  est  paupertas  illa  ditis-  mse  et  corporis,  et  cetera  quse  ccelestem 

II Cor. vin,  sima  de  qua  Apostolus  loquitur  :  Altissi-  beatitudinem  ornant,  complent,perficiunt. 

*•  ma  paupertas  eorum  abundavit  in  divitias  Quum  enim  prsemium  correspondeat  me- 

simplicitatis  eorum.  Ha3C  quoque  est  pau-  rito,   pauperibus   et   humilibus   rite   pro- 

pertas  potentissima  de  qua  Petrus  claudo  mittitur  opulentia,  atque  sublimitas  regni 

Acf.iii,6.  nato  :  Argentum,  ait,  et   aurum   non  est  ccelestis. 

mihi  ;  quod  autem  habeo,  hoc  tibi  do  :  In  13      Beati  rnites,  id  est,  qui  omnem  irratio-       4 

nomine  Jesu  surge  et  ambula.  De  utrisque  nabilem   iram  refrenant,   et  animo  man- 

autem    pauperibus    intelligi    potest    illud  sueto    illatas   advcrsitates    atque   injurias 

/«. xxv, i,i.  Isaise  :  Domine  Deus,  confitebor  tibi,  quia  sustinent,  nec  propter  aliquod  contrarium 

factus  es   fortitudo   pauperi   et   egeno  in  occurrens  irascuntur.  Mititas  nempe  seu 

tribulatione  sua.  Ha3c  ergo  paupertas  con-  mansuetudo,  est  virtus  moralis  passionem 

temnit  omnia  exteriora,  honores  atque  di-  iree  refrenans  ac  moderans.  Nunc  tamen 

vitias,  quantum   possibile  est  :   quatenus  pra?sertim  fit  mentio  de  mititate  purgati 

summo  enti,  in  quo  omnia  bona,  omnia  animi,  et  sumitur  mititas  pro  actu  mitita- 

pulchra  ac  desiderabilia  superplenissime  tis.  Videtur  autem  mititas  jam  parum  ex- 

continentur,  absoluta,  tota  et  libera  mente  tensius  accipi  quam  modo  praedicto,  vide- 

adheereat  homo,  qui  tanto  minus  Deo  con-  licet  prout  patientiam,  passionem  tristitiae 
jungitur,  quanto  amplius  transitoriis  im-  C  ordinantem,   includit,  ut   mites   vocentur 

plicatur,  et  per  diversa  distrahitur.O  aman-  homines  patientes,   amaritudinis  felle,  et 

da,  veneranda,  et  amplectenda  paupertas  !  indignatione,  et  appetitu  vindictae  caren- 

ii  Cor.  vin,  Cujusse  Christus  dedit  exempliim,  propter  tes.  Quemadmodum  autem  ira  comparatur 

nos  pauper  factus,  quum  esset  dives,  se-  stultitise,  quoniam  actum   rationis    pluri- 

Mattksvn,  cundum  quod  ait  :  Volucres   cceli  nidos  mum  impedit,  et  inhonestos  gestus  in  vul- 

habent,  et  vulpes  foveas  ;  Filius  autem  ho-  tu  ac  corpore  parit  (propter  quod  Ecclesi- 

minis  non  habet  ubi  caput  reclinet.  —  De-  astes  dicit  :  Ne  sis  Velox  ad  irascendum,  Eccie.\u, 

nique  secundum  utramque  expositionem,  qnoniam  ira  in  sinu  stulti  requiescit ;  et 10- 

paupertas  spiritus  est  basis  seu  fundamen-  Job,  Virum   stultum    interficit  iracundia.    /06v,2. 

tuin    beatitudinum    ceterarum.    Humilitas  Salomone  quoque  testante  :  Qui  impatiens  Prov.xn-, 

enim  est  radix,  custos,  et  stabilimentum  est,  operatur  stultitiam  ;  et,  Doctrina  viri  aQ-      " 
virtutum  et  omnis   perfectionis.  Similiter  D  per  patientiam  noscitur) ;  sic  mititas  ma-  n. 

divitiarum    abjectio   efficit   hominem    ad  xime  ornat  scientiam,  atque  divinae  sapi- 

omnia   spiritualia  expeditum,  ccelestium-  entia?  illustrationem  meretur,  faciens  ho- 

que  gratiarum  abundanter  capacem.  minem    veraciter   sapientem,    modestum, 

Deinde   subditur   preemium    pauperum  ornatum,  secundum   quod   ait  Psalmista, 

spiritu,  seu  merces  voluntariae  pauperta-  loquens   de   Deo  :   Diriget   mansuetos   in  />s.*xiv,9. 

tis  :  quoniam  ipsorum  est  regnum  ccelo-  judicio,  docebit  mites-  vias  suas.  Et  quo- 

rum,  id  est,  ccelestis  patria3  opulentia  eis  niam  mititas  sapientiam  promeretur,  et  ad 

pro  mercede  debetur,  atque  parata  est.  Per  stabilem  contemplationem  disponit,  impe- 

regnum  ergo  ccelorum,  plenissima  omni-  dimenta  contemplationis,  et  causas  inter- 

um   bonorum    sufficientia  designatur,  de  na?  instabilitatis  tollendo,  videlicet  iram, 

quibus   Isaias   et  Paulus   tcstantur,    quia  impatientiam,    indignationem,    et    amari- 


20 


.Vi 


i:\ARRATIO    IN    CAP.    V    MATTILEl. 


ART.    IX 


Ps.  XWVI 

II. 


19 


Jacob.  111, 
13. 


tudinem  ;  ideo  mitcs  experiri  merentur 
internffi  pacis  dulcedinemjuxta  illud  Psal- 
mistse  :  Mansueti  autem  hereditabunt  ter- 
ram.  et  delectabuntur  in  multitudine  pa- 
cis.  Hsec  etiam  virtus  specialem  a  Deo 
gratiam  ac  familiaritatem  sortitur,  imo  et 
snblimationem  ac  beatitudinis  altitudi- 
p«.cm.is,4.  nem,  prout  fertur  in  Psalmo  :  Quia  bene- 
placitum  est  Domino  in  populo  suo,  et 
exaltabit  mansuetos  in  salutem.  Facit  quo- 
que  hominem  proximis  suis  vehementer 
Eecii.  iii,  amabilem,  sicut  Ecclesiasticus  scribit  :  Fi- 
li,  in  mansuetudine  opera  tua  perfice,  et 
super  hominum  gloriam  diligeris.  Hinc 
Jacobus  ait  in  sua  Canonica  :  Quis  sapiens 
et  disciplinatus  inter  vos  ?  Ostendat  ex 
bona  conversatione  operationem  suam  in 
mansuetudine  sapientise.  Unde  Dionysius 
in  epistola  ad  Demophilum  monachum  as- 
serit,  ideo  Moysen,  Joseph  et  David,  maxi- 
mam  apud  Deum  gratiam  invenisse,  quo- 
niam  mansueti  fuerunt. 

Consequenter  ponitur  proportionatum 
praemium  beatitudinis  hujus  :  quoniam 
ipsi  possidebunt  in  praesenti  vita  terram 
proprii  corporis,  id  est,  carnem  suam  ha- 
bebunt  rationis  imperio  subditam,  com- 
positam,  gubernatam.  Quum  enim  radio 
divinae  sapientise  doceantur,  se  ipsos  gu- 
bernant  in  omnibus.  In  futuro  autem  pos- 
sidebunt  terram,id  est  firmam  et  stabilem 
mansionem  paradisi  ccelestis,  de  qua  Pro- 
/>«.xxvi,i3.  pheta  :  Credo  videre  bona  Domini  in  terra 
Ps.  cxiv, 9.  viventium  ;  et,  Placebo  Domino  in  regione 
is. Lvm,i3,  vivorum.  De  qua  in  Isaia  habetur  :  Si  glo- 
rificaveris  Dominum  dum  non  invenitur 
voluntas  tua,  sustollam  te  super  altitudi- 
nem  terrae,  dicit  Dominus.  Hoc  est  cor- 
respondens  prgemium  mitium,  utpote  ne 
sestimemus  in  futuro  mites  sic  posse  re- 
pelli  a  terra  ccelesti  per  invisibiles  hostes, 
quomodo  nunc  frequenter  expelluntur  a 
terra  elementari  ac  hereditaria  per  hostes 
visibiles. 

Convenienter  praeterea  ponitur  mititas 
post  paupertatem  spiritus.Primo,quoniam 
humiles  et  inopes  faciliter  contemnuntur 
ac  injuriantur,  et   multas  penurias  atque 


Prov.  xi, : 


Ps.  cxvni, 
136. 

I  ftey.  xv, 
35. 

Tkren.  l-v. 
Dan.  x,  2. 

Rom.  vn, 
24. 

Ps.  xli,  4. 


Ps.  cxix,  5. 


14. 


A  incommoda  sentiunt  :  idcirco  in  primis 
maxime  indigent  mititate,  ne  ad  iram,  vel 
impatientiam  concitentur.  Secundo,  quo- 
niam  humiles  ac  pauperes  maxime  dispo- 
siti  sunt  ad  mansuetudinem  observandam, 
sicut  superbi  et  cupidi  ad  iracundiam 
proni  sunt,  juxta  illud  :  Ubi  fuerit  super- 
bia,  ibi  et  contumelia ;  ubi  autem  humi- 
litas,  ibi  et  sapientia. 

Sequitur  beatitudo  tertia.  Beati  qui 
lugent,  propria  vel  proximorum  peccata 
deflendo,  et  ad  patriam    suspirando,  vel 

B  Christo  passo  ac  crucifixo  compatiendo 
cordialiter.  Sic  luxit  qui  ait  :  Exitus  aqua- 
rum  deduxerunt  oculi  mei,  quia  non  cu- 
stodierunt  legem  tuam.  Sic  Samuel  luxit 
Saulem,  Jeremias  Jerusalem,  Daniel  popu- 
li  sui  captivitatem.  Sic  ex  desiderio  pa- 
trise  luxit  Apostolus,  dicens  :  Infelix  ego 
homo  !  quis  me  liberabit  de  corpore  mor- 
tis  hujus  ?  Et  Psalmista  :  Fuerunt  mihi 
lacrimae  meae  panes  die  ac  nocte,  dum  di- 
citur  mihi  quotidie,  Ubi  est  Deus  tuus  ;  et 
denuo,  Heu  mihilquia  incolatus  meus  pro- 

C  longatus  est.  Hic  luctus  omnem  carnalem 
delectationem  gustus  et  tactus,  omnem 
inanem  gloriationem  in  verbis,  factis,  et 
ludis  abscindit,  quemadmodum  scriptum 
est  :  Renuit  consolari  anima  mea.  Et  Ec-  Ps.lxwi, 3. 
clesiastes  :  Risum  reputavi  errorem  ;  et  Eccie.n,% 
gaudio  dixi,  Cur  frustra  deciperis?  Vide- 
tur  quoque  hic  luctus  esse  actus  pceniten- 
tiae,  vel  caritatis  fraternse,  sive  divinae, 
secundum  quod  diversae  sunt  causa?  ac 
species  luctus.  Aliqui  vero  infeliciter  lu- 
gent  propter  damna  temporalia. 

D  Praemium  luctus  est :  quoniam  ipsi  con- 
solabuntur  per  internam  divinae  visitatio- 
nis  dulcedinem,  sicut  testatur  Propheta  : 
Secundum  multitudinem  dolorum  meorum 
in  corde  meo,  consolationes  tuae  laetifica- 
verunt  animam  meam.  Consolantur  autem 
in  prsesenti  inchoative  et  aliqualiter,  in 
patria  vero  complete  atque  totaliter.  Si 
enim  compatimur,  et  conglorificabimur. 
Pio  etenim  luctui  saepe  miscetur,  et  pene 
semper  eum  concomitatur  consolatio  Spi- 
ritus  Sancti,secundum  illud  :  Domine,  post  Tob.m,n. 


Ps.xcmJO. 


Rom.  viii, 
17. 


ENARRATIO    IN    CAP.    V   MATTIL*J.    —   ART.    IX  55 

tempestatem  tranquillum  facis,et  post  fle-  A      Quoniam  ipsi  sic  esurientes  saturabun- 

tum  exsultationem  infundis.  Vere  enim  et  tur.  Nunc  enim  aliqualiter  saturantur  pa- 

p*.xxxih,9.  copiose  meretur  gustare  quam  dulcis  est  ne  sacramentali,  de  quo  ait  Salvator,  Caro  j0a»n.  «, 

Dominus,itautcum  admirationeexclamet:  mea  vere  est  cibus,  et  sanguis  meus  vere  56, 

/>s.xxx,2o.  Quam    magna  multitudo   dulcedinis   tuae,  est   potus ;  pane   quoque   obedientiae,  de 

Domine  !  Qui  hunc  sanctum  luctum  assu-  quo  ait  Joannes,Meus  cibus  est,  ut  faciam  ibid. w,zi. 

mit,  omnia  vana  oblectamenta  aspernatur,  voluntatem  Patris  mei.  Augetur  enim  in 

Eeeie.vn,3.  dicens  cum  Salomone  :  Melius  est  ire  ad  eis  gratia  Dei  quotidie,  quia  quo  aliquis 

domum  ltictus  quam  ad  domum  convivii.  magis   se   praeparat   gratise,  eo   copiosius 

Convenienter  autem  ordinatur  beatitudo  eam  sortitur.  In  futuro  autem  saturabun- 

luctus  tertio   loco,  quia  post  exteriorum  tur  plenissime  in  intellectu  atque  affectu, 

abnegationem,  et  adeptam  animae  mansue-  quia  tam  clare  Deum  videbunt,  posside- 

tudinem,  aptus  est  homo  ad  considerati-  B  bunt,  ac  diligent,  sicut  optabunt,  eumque 

onem  eorum    quae    praeinductum  pariunt  habendo  obtinebunt  quidquid  optaverint. 

luctum.  Propter  quod  dicit  Psalmista  :  Adimplebis  Ps.xv,  h. 

6  Sequitur  quarta  beatitudo./?e«/!i  quiesu-  me   laetitia   cum  vultu   tuo  ;  et,   Satiabor  P*.xvi,i5. 

riunt  el  sitiunt  justitiam,  id  est,  tam  ar-  quum  apparuerit  gloria  tua. 
denti  affectu  appetunt  in  omnibus  justi-         Porro  ista  esuries  et  sitis  sequitur  lu- 

tiam    observari,    ut    Deus    honoretur    in  ctum  praedictum :  quia  dum  homo  imper- 

omnibus,  sicut  famelicus  appetit  cibum  et  fectum  suum  conspicit,  aliorum  peccata 

potum  corporalem.  Itaque  esurire  et  sitire  perpendit,  ad  futuram  felicitatem  suspi- 

justitiam,  quae  est  virtus  generalis,  de  qua  rat,  aliud  non  exquirit  nisi  ut  purgetur  a 

nunc  sermo,est  vehementer  optare  ut  om-  culpa,  tam  ipse  quam  alii,  crescat  in  gra- 

nes  Deo  obediant,  et  tam  ipse  quam  alii  tia,  et   patriae  appropinquet   jugiter   per 

in  bona  vita  proficiant,  unicuique  quoque  C  fervida  desideria. 
quod  suum  est,  conferatur.  De  tali  siti  lo-  Beati  misericordes ,  aliis  compatiendo,        7 

is.  lv,  i.    quitur  Isaias  :  Omnes  sitientes,  venite  ad  subveniendo,  ignoscendo,  imo  eorum  mi- 

Joann.  vn,  aquas ;  et  Christus  apiul  Joannem,  Si  quis  seriam  quasi  propriam  aestimando  ac  rele- 

sitit,  veniat  ad  me.  Hac  fame  et  siti  labo-  vando,   corporales  ac  spirituales  eleemo- 

rant   homines    religiosi,    qui   toto   conatu  synas  impertiendo.  —  Quorum  praemium 

student   quotidie   in    gratia    crescere,    de  est  :  quoniam  ipsi  misericordiam  conse- 

virtute  in  virtutem  procedere,  et  Deo  sem-  quentur,  id  est  peccatorum  remissionem, 

per  cum  ampliori  reverentia  deservire,  se-  optatae   gratiae   infusionem,  atque   divinae 

Phiiipp.m,  cundum    quod   ait   Apostolus   :   Ego   non  pietatis  succursum  in    omnibus.  Hoc  est 

l3,  ,4'       arbitror  me  apprehendisse  ;  unum  autem,  quod  dicit  Psalmista  :  Beatus  qui  intelligit  ps.  ».,  i. 

quae  quidem  priora  sunt,  obliviscens,  in  super  egenum  et  pauperem  ;  in  die  mala 

anteriora  autem  extendens  me  ipsum,  ad  D  liberabit  eum  Dominus.  Ideo  Salomon  di- 

destinatum  sequor.  Nemo  autem  tantum  cit :  Per  fidem  et  misericordiam  purgantur  Prm>.\*,n. 

proficit,  quantum  desiderat,  quatenus  hoc  peccata  ;  et,  Qui  pronus  est  ad  misericor-   ibid.xxn, 

ipsum  quod  agit,  pro  nihilo  reputet,  seque  diam,  benedicetur.  Tobias  quoque  instru-  9- 

humiliet,  et  justitiam  esurire  nullo  eesset  ens  filium  suum,  sic  eum  hortatur  :  Quo-  ro6.iv,8,7. 

Luc.  xvn,  in  tempore.  Quum  enim  fecerimus  omnia  modo  potueris,  ita  esto  misericors  ;  et  ne 

quae   praecepta   sunt   nobis,   dicerc   debe-  avertas  faciem  tuam  ab  ullo  paupere  :  ita 

mus  :  Servi  inutiles  sumus  ;  quod  debui-  enim  fiet,   ut   nec   a   te   avertatur   facies 

mus  facere,  fecimus.  Magna  perfectio  est  Domini.  Plane  misericordes  rite  censendi 

ista  esuries,  quae  peccata  consumit,  quem-  sunt,  qui  implent  illud  Apostoli  :  Quis  in-  u Cor.n, 

admodum  ignis   devorat   stipulam.  Cujus  firmatur,  et  ego  non  infirmor  ?  Quis  scan- 

praemium  subditur  :  dalizatur,  et   ego  non  uror  ?  Et  rursus 


10. 


29. 


56 


ENARRATIO    IN   CAP.   V   MATTHjEI. 


ART.    JX 


Gaiat.vi,z.  Allcr  alterius  onera  portate.  Ilinc  admonet 
Ephes. iv,  Ephesios  :  Estotc  invicem  benigni,  mise- 
ncordes,  donantes  invicem,  sicut  et  Deus 
in  Christo  donavit  vobis.  Hac  virtute  Deo 
assimilamur,  cui  proprium  est  misereri  et 
parcere. 
8  Beati  mundo  corde,  hoc  est  puri  in  in- 

tellectu,  et  sinceri  in  voluntate,  ila  quod 
conscientiam  peccati  non  habent,nec aliqua 
intentione  obliqua  fcedantur,  sed  contem- 
plationi  ac  dilectioni  Dei  altissimi  ccelesti- 
umque  bonorum  vacant  sine  permixtione 
erroris,  et  absque  occursu  passionis  ani- 
mam  obtenebrantis.  Ad  hanc  cordis  mun- 
ditiam  disponunt  virtules  morales,  appeti- 
tum  sensitivuma  passionum  inordinatione 
purificantes,  et  ceterae  virtutes  intellec- 
tuales,  naturales,  atque  justitia,  quse  est 
virtus  specialis,  moralis.  Omnia  enim  haec 
ordinantur  ad  hoc,  ut  intellectus  dono  sa- 
pientia?  supernaturalis  supernaturaliter  il- 
lustretur,  donis  quoque  intellectus,  sci- 
entiae,  et  consilii ;  et  ut  voluntas  divina 
caritate  fervescat,  donisque  tribus,  videli- 
cet  fortitudine,  timore,  et  pietate  perficia- 
tur  :  quibus  peractis,  potens  est  anima 
stabiliter,  sincere,  et  affectuose  Deo  va- 
care,  contemplando  ac  diligendo.  Sicque 
munditia  cordis  essentialiter  est  ardens 
contemplatio  Dei,  seu  contemplativa  ejus 
dilectio.  Ad  hanc  cordis  munditiam  per- 
ducitur  homo  triplici  via  seu  triplici  ac- 
tione  hierarchica,  utpote  :  purgativa,  qua 
mundatur  a  culpa ;  illuminativa,  qua  di- 
vinitus  illustratur,  fitque  sedes  sapientise  ; 
et  unitiva,  seu  perfectiva,  qua  caritate 
accensus  Deo  conjungitur. 

Quum  ergo  puritas  cordis  sit  finis  om- 
nium  exercitiorum  nostrorum,  ac  summa 
praesentis  vitse  perfectio,  debemus  incessa- 
biliter  eam  intendere.ad  eam  suspirare,  ad 
ejus  considerationcm  intellectum  reduce- 
re,  totiesque  dolere  ac  resipiscere,  quoties 
sentimus  nos  ab  ea  corruisse,  recessisse, 
vel  elongationem  aliquam  incurrisse.  Pro- 
Prov.  iv,  pter  quod  Salomon  monet  :  Omni  custodia 
serva  cor  tuum,  quia  ex  ipso  vita  proce- 
Deut.n, 9.  dit ;  et  Moyses   :   Custodi  temetipsum,   et 


23 


A  animam    tuam    sollicilo  ;    ne   obliviscaris 
verborum  Domini,  ct  ne  excidant  de  cor- 
de  tuo  cunctis  diebus  vitse  tuae.  Hoc  Deo 
juvantc  facere    possumus,  si   divini  vul- 
tus  prsesentiam  atque  judicium  sapienter 
pensemus,  dicentes  cum  sancto  Elia  :  Vi-  iii/^.xvm, 
vit  Dominus,  in  cujus  conspectu  sto  ;  et   " 
cum    Psalmista,  Meditatio   cordis   mei   in  p*.xvm,is. 
conspectu  tuo  semper.  Talis  erat  sanctus 
Job,  dicens  :  Nonne  Deus  considerat  vias  /o&xxxi,4. 
meas,  et  omnes  gressus  meos  dinumerat  ? 
Nec  solum  passiones  et  vitia  magna,  sed 

B  et  cogitationes  superfluse  et  distractiones 
inanes,  cordis  tollunt  aut  minuunt  puri- 
tatem,  quia  verissime  ait  Scriptura  :  Qui  Eccti.ws, 
spernit  modica,  paulatim  decidit.  Oportet  '• 
ergo  omnem  animi  evagationem  et  cogita- 
tionem  inutilem  devitare,  atque  ad  sorti- 
endam  cordis  puritatem  infatigabiliter  vi- 
gilare,  laborare,  et  exorare. 

Quoniam  ipsi  Deum  videbunt  facie  ad   icor.xm, 
faciem,  id  est  clare  per  speciem  :  quse  visio  ,2' 
beatifica  correspondet  munditise  cordis. 

Sequitur  beatitudo  septima.  Beati  paci-       9 

C  fici,  hoc  est  internae  pacis,  fraternae  con- 
cordise,  communisque  unanimitatis  amato- 
res,  sectatores,  et  operatores  :  qui  primo 
in  se  ipsis  pacem  habere  conantur,  ut  ap- 
petitus  inferior  superiori  obediat,  sensua- 
litas  rationi,  et  caro  spiritui,  et  ipse  totus 
homo  obediat  Deo;  deinde  cum  aliis  sata- 
gunt  pacem  habere  et  discordantes  recon- 
ciliare,-omnesque  ad  unanimitatem  quam- 
dam  reducere:quemadmodum  in  primitiva 
Ecclesia  multitudinis  credentium  erat  cor  Acr,  iv,  32. 
unum-et  anima  una.  Sic  enim  Deus  habi-  p«.lxvh,7. 

D  tare  facit  unius  moris  in  domo.  De  qua 
habitatione  concordi  atque  fraterna  can- 
tamus  :  Ecce  quam  bonum  et  quam  ju-  ps.  cxxxm, 
cundum,  habitare  fratres  in  unum  !  Hsec  '• 
pax  ex  caritate  procedit,  juxta  illud  Psal- 
mista?,  Pax  multa  diligentibus  legem  tu-   Ps.cxvm, 
am  ;  et  per  justitiam  custoditur,  sicut  Isa-  ,65" 
ias  fatetur,  Et  erit  opus  justitise  pax.  De  /s.xxxn,i7. 
qua  pace  dicit  Salvator  :  Pacem  meam  do  /oann.xnr, 
vobis  ;  non  quomodo  mundus  dat,  ego  do  27- 
vobis.  Itemque   Apostolus  :   Pax   Christi,  phiiipp.w, 
quae  exsuperat  omnem  sensum,  custodiat 7- 


ENARRATIO   1N   CAP.   V  MATTHyEI. 


ART.    IX 


57 


corda  vestra.  Quod  enim  pax  ista  appeten- 

da  sit,  praecipue  omni  Christiano,  conslat 

ex  hoc  quod  Christus  suos  discipulos  sa- 

joann. xx,  lutando  dicere  consuevit,  Pax  vohis  ;  eis- 

19,21,26.  .,         ,  , 

Luc.  x,s.  que  praecepit  :  Jn  quamcumque  domum 
intraveritis,  primum  dicite,  Pax  huic  do- 
mui.  Idcirco  ad  hanc  heatitudinem  sgcpe 
nos  hortatur  Apostolus :  ut  quum  ait  Ephe- 

Ephes.nj.  siis,  Solliciti  servare  unilatem  spiritus  in 

aom.xii,i8.  vinculo  pacis  ;  et  alihi,  Si  fieri  (inquit) 
potest,  quod  ex  vobis  cst,  cum  omnibus 
hominibus  pacem  habentes. 

Praemium  autem  pacificorum  subjungi- 
tur  :  quoniam  filii  Dei  vocabuntur,  hoc 
est  adoptivi,  et  digni  erunt  vocari  filii  Dei 
in  praesenti  saeculo,  et  in  futuro  potissi- 
mum.  Homines  namque  filii  Dei  vocantur 
propter  aliquam  assimilationem  cum  eo. 
Hoc  autem  maxime  convenit  Deo,  amare 
et  facere  pacem,  secundum  illud  Apostoli : 
u  Cor.v,  Deus  erat  in  Christo  mundum  reconcilians 
kphes.n,  s'b'-  Et  de  Christo  ait  :  Ipse  enim  est  pax 

H-  nostra,  qui   fecit  utraque  unum.  Pacifici 

ergo  sunt  similes  Deo,  qui  cum  Psalmista 

Ps.  cxix,7.  dicere  possunt  :  Cum  his  qui  oderunt  pa- 
cem,  eram  pacificus.  Verumtamen,  sicut 
dicit  Chrysostomus,  Multi  sunt  qui  alios 
libenter  reconciliant,  et  ipsi  inimicis  suis 
nunquam  ex  corde  reconciliantur.  Hi  ta- 
les,  illusores  sunt  pacis,  non  amatores. 
Octava  demum  beatitudo  subjungitur. 
iO  Beati  qui  persecutionem  patiuntur  pro- 
pter  justitiam,  hoc  est  propter  veritatem 
doctrinae,  propter  veritatem  vitae,  vel  pro- 
pter  veritatcm  justitiae,  scilicet  propter  fi- 
dem,  bonam  convcrsationem,  vel  sequitatis 
et  juris  defensionem  :  et  hoc,  ex  amore 
Dei,  ad  ejus  honorem  et  gloriam.  Veritas 
enim  et  aequitas  pariunt  odium.  Qui  igitur 
propter  nullam  adversitatem  et  persecu- 
tionem  relinquit  viam  justitiae,  ille  beatus 
job xxvii,  est,  dicens  cum  sancto  Job  :  Donec  defi- 
ciam,  non  recedam  ab  innocentia  mea,  et 
juslificationem  quam  coepi,  non  dcseram. 
Multi  autem  propter  suos  excessus  casti- 
gantur,  qui  volentes  se  ipsos  excusare  et 
quasi  beatificare,  inconvenienter  allegant 
istam  scripturam,  dicentes,  Beati  qui  per- 


19-21. 


A  secutionem  patiuntur  propter  justitiam, 
quum  ipsi  condignam  luant  disciplinam 
propter  suam  malitiam.  Verumtamen,  si 
quis  excessit,  et  pcenam  sibi  inflictam  pro 
culpa  sua  acquanimiter  lolerat,  etiam  ipse 
quodammodo  beatus  esse  videtur.  Quam- 
vis  enim  non  patitur  propter  justitiam 
suam,  tanquam  propter  causam  alios  ad 
persequendum  moventem,  patitur  tamen 
propter  justitiam,  tanquam  propter  cau- 
sam  finalem,  videlicet  ut  sua  culpa  per 
pcenam  ordinetur,  et  Dei  injuria  vindice- 

B  tur,  amissaque  gratia  reparctur.  Idcirco 
quidquid  adversitatis  et  pcenae  nobis  ac- 
ciderit,  debemus  propter  nostra  peccata 
patienter  sufferce,  reputantes  haec  i psa  Judith n 
supplicia  nostris  flagitiis  esse  minora.  Sed  2'" 
hoc  multo  minus  est,  quam  propter  justi- 
tiam  pati.  Unde  Petrus  inquit  :  Haec  est  \Petr.u, 
gratia,  si  propter  conscientiam  Dei  susti- 
net  quis  tristitias,  patiens  injuste.  Quae 
enim  gratia,  si  peccantes  et  colaphizati 
suffertis?  Si  autem  benefacientes  sustine- 
tis,  heec  est  gratia  apud  Deum   :   in  hoc 

C  enim  vocati  estis. 

Insuper  taliter  patientium  praemium  sub- 
ditur  :  quoniam  ipsorum  est  regnum  cce- 
lorum,  id  est,  aeternam  victoriam  consc- 
quentur.  Oppressis  enim  atque  afflictis, 
maxime  convenit  gloria  regni,  consola- 
tioque  ccelestis.  Hoc  praemium  ociavae  et 
ultimae  beatitudinis,  primae  quoque  beati- 
tudini  est  promissum,  quum  dicitur  :  Be- 
ati  pauperes  spiritu,  quoniam  ipsorum  est 
regnum  ccelorum.  Considerando  nempe  in 
regno  ccelesti  sublimitatem  et  opulentiam 

D  univcrsorum  bonorum,  sic  ponitur  prae- 
mium  paupertatis  ;  considerando  auteni 
in  eo  plenitudinem  gaudiorum,  sic  poni- 
tur  prsemium  patientium  et  afflictorum 
propter  justitiam.  Prsedictarum  autem  be- 
atitudinum  praemia  unum  et  idem  sunt, 
vel  essentialiter,  vel  reductive.  Quid  enim 
cst  regnum  ccelorum,  nisi  possessio  terrae 
viventium?  Et  quid  est  consolatio  patrise, 
nisi  praedicta  possessio,  vel  aliquid  con- 
sequens  eam  ?  Similiter  saturari  et  Deuni 
videre,  idem  exsistunt.  Hujus  ultima?  bea- 


58 


ENARRATIO    IN    CAP.    V   MATTILEI. 


ART.    IX 


titudinis  ad  martyres  maxime  pertinentis,  A 

omnes  electi  participes  snnt,  prout  testa- 

ti TVm. iii,  tnr  Apostolus  :  Quia  omnes  qni  volunt  pie 

vivere  in  Christo,  persecntionein  patientur. 

Gonsequenter  Salvator  quasi  exponit  be- 

11  atitudinem  ultimam.  Beati  estis  quum  ma- 
ledixerint, id  est, malum  de  vobis  dixerint, 
homines,  secundum  moduinqui  subditur, 
scilicet  propter  Ghristum,  et  persecuti  vos 
fuerint,  mala  inferendo,  vel  de  loco  ad 
locum  fugando,  et  dixerint  omne  malum 
adversum  vos,  varia  crimina  vobis  impo- 
nendo,  non  veraciter,  sed  mentientcs,  id  B 
est,mendaciter  vos  accusantes, ^/-opter  me, 
id  est,omnia  mala  hsec  vobis  inferentes  ob 
id,  quoniam  mihi  adhseretis  ac  ministra- 
tis,  videlicet  propter  justitiam  vestram. 

12  Gaudete  interius,  cordialiter  delectando 
in    istis   adversis    :    quemadmodum   dicit 

Rom.s,%.  Apostolus,  Gloriamur  in  tribulationibus ; 
et  exsultate,  id  est,  ex  plenitudine  inte- 
rioris  jucunditatis  signa  lsetitise  foris  os- 
p«.i.xxxm,  tendite  :  juxta  illud,  Cor  meum  et  caro 
mea  exsultaverunt  in  Deum  vivum.  Hoc 
jacob.  i,2.  est  quod  in  Jacobo  docetur  :  Omne  gau-  G 
dium  existimate,  fratres,  quum  in  diversas 
tentationes  incideritis.  Hsec  enim  sunt  ma- 
gna  beneficia  Dei,  sicut  affirmat  Aposto- 

piMipp.  i,  lus,  dicens  :  Vobis  datum  est  pro  Ghristo, 
non  solum  ut  credatis  in  eum,  sed  etiam  ut 

iPetr.  iv,  patiamini  pro  illo.Et  Petrus  :  Si  exprobra- 
mini,  inquit,  in  nomine  Christi,  beati  eri- 

Joann.xw,  tis.  Hinc  ait  Salvator :  In  mundo  pressuram 
habebitis  ;  sed  confidite,  quia  ego  vici 
mundum.  Quoniam  merces  vestra  eopiosa 
est  in  ccelis.  Hsec  est  una  ratio  gloriandi 
in  adversis,   magnitudo  remunerationis   :  D 

ii  Cor.  iv,  q.uia  testante  Apostolo,  Id  quod  in  pree- 
senti  est  momentaneum  et  leve  tribulatio- 
nis  nostrse,  supra  modum  in  sublimitate 
seternum  glorise  pondus  operatur  in  nobis. 

joann.  svi,  Unde  Salvator  ait  discipulis  suis  :  Vos 
nunc  quidem  tnstitiam  habetis  ;  lterum 
autem  videbo  vos,  et  gaudebit  cor  ve- 
strum,  et  gaudium  vestrum  nemo  tollet  a 

Rom.  viM,  vobis.  Quum  ergo  non  sint  condignse  pas- 
siones  hujus  temporis  ad  futuram  gloriam, 
debemus  in  omni  tribulatione  cordialiter 


29. 


I  1 


33. 


17 


18. 


exsultare.  Gaudendum  quoque  est  in  istis 
adversis  propter  alias  causas,  videlicet 
quia  per  eas  Christo  passo  assimilamur, 
Deum  vcneramur,  et  sanctis  hominibus 
conformamur.  Ideo  subditur  :  Sic  enim, 
hoc  est,  etiam  ideo  in  adversis  et  persecu- 
tionibus  istis  gaudete,  quia  persecuti  su/tt 
Judsei  Prophetas,  qui  fuerunt  ante  vos, 
videlicet  Isaiam,  Jeremiam,  et  ceteros.  Pro- 
pter  quod  Stephanus  ait  :  Quem  Propheta-  ac<.vm,52. 
rum  non  sunt  persecuti  patres  vestri  ?  Ex 
hoc  patet,  verba  ista  specialiter  dici  ad 
Apostolos  ceterosque  discipulos. 

Circa  praeinducta  magna  oritur  qusestio, 
an  sermo  prsesens,  quem  hoc  loco  descri- 
bit  Matthaeus,  sit  idem  cum  sermone  qui 
in  Luca  describitur.  Ad  hoc  quidam  dixe-  luc  vi.zo 
runt,  quod  imo,  quia  uterque  sermo  idem  et  seq- 
habet  principium,  eumdemque  finem,  et 
in  multis  intermediis  coincidit.  Alii  tenent 
oppositum   :   primo,    quoniam    secundum 
Matthaeum  Christus  prsedicavit  in  monte, 
secundum  Lucam  autem  descendit  de  mon-  md.  \i. 
te,  et  praedicavit  in  loco  campestri;  secun- 
do,  quia  secundum  Matthaeum  prsedicavit 
sedendo,  secundum  Lucam  stando  ;  ter-    ibidem. 
tio,  quia  secundum  Matthseum  docuit  octo 
beatitudines,  secundum  Lucam  quatuor; 
quarto,  quoniam  Lucas  multa  omittit  qua? 
ponit  Matthseus.  —  Quid  horum  sit  verius, 
ignoratur.  Utriusque  tarnen  opinionis  ra- 
tiones  satis  faciliter  solverentur.  Primam 
namque  opinionem  tenendo,diceretur  quod 
Christus  primo  cum  discipulis  montem  as- 
cendit ;  ibique  electione  Apostolorum  fa- 
cta,  etr  prsedicatione  incepta,  descendit  ver- 
sus    pedem    montis,    et    ibi    stans   docuit 
discipulos,  et  populum  simul  :  et  si  mons 
ille  fuit  in  campo,  tunc  utique  stando  cir- 
ca  montis  ascensum,  stetit  in  loco  campe- 
stri.  Nec  obstat  quod  multa  omittit  Lucas, 
quse  ponit  Matthseus   :   sicut   in  Oratione 
dominica  Matthseus  ponit  septem  petitio-  Mattu.w, 
nes,  Lucas  quinque  dumtaxat ;  uterque  ta-  ,.  "    « , 
men  eorum  eamdem  orationem  describit. 
Sciens  enim  unus  Evangelista,  aliquid  ab 
alio  plene  digestum,  minus  prosequitur  il- 
lud.  Qui  vero  secundam  opinionem  tuetur, 


ENARRATIO    IN   CAP.    V   MATTHVEI.    —   ART.    X  59 

dicere  potest,  quod  non  sit  inconveniens  A  a  quibusdam,  videlicet  quod  fuerint  di- 
diversos  sermones  eodem  modo  inchoari  versi  sermones,  sicut  patescit  diligenter 
ac  terminari,  atque  in  multis  communica-  conspicienti  utriusque  sermonis  descri- 
re.  Haec  secunda  opinio  verior  sestimatur      ptionem. 


0' 


ARTICULUS   X 

PROSECUTIO   EXPOSITIOMS    PRjESENTIS   CAPITULI,    AB    EO    LOCO   QUO   DICITUR 

VOS   ESTIS   SAL   TERR^,    ETC. 


iUAMVIS  sermo  iste  ad  turbas  factus  B  cum  in  domo  inutiliter  occupet,  vel  per 

dicatur,  ad  Apostolos  tamen  praeser-  errorcm  cibo  inunissum,  ipsum  corrum- 

tim  directus  est.  In  principio  enim  hujus  pat ;  et  conculcetur  ab  hominibus  in  via 

capituli  dicebatur  :  Accesserunt  ad  eum  ubi  effusum  est  sal  pergentibus.  Per  hoc 

discipuli  ejus,  et  aperiens  os  suum,  doce-  insinuatur,  quod  praelatus  indiscretus  vel 

Luc.\i,io.  bat  eos.  Lucas  etiam  dicit  :  Elevatis  oculis  inexcmplariter  vivens,  non  condit,  nec  di- 

in  discipulos  suos,  dixit,  etc.  Eosdem  ergo  rigit  corda  subditorum,  nec  potest  eis  pro- 

nunc  alloquens,  docet  quales  debeant  es-  desse,  sed  potius  obest :  idcirco  prselatione 

se,  tam  ipsi  quam  eorum  successores,  vi-  indignus  est,  et  ab  ea  avelli  meretur,  ac 

13       delicet  omnes  praelati.  Vos  estis  sal  terrce,  humiliari,  atque  subesse.  Propterea  Pau- 

id   est   condimentum    hominum    in   terra  lus  admonet  Timotheum,  imo  et  omnem 

viventium,  quia  pcr  discretionem   et  ex-  praelatum   :  Esto  exemplum   fidelium   in    \Tim.n, 

emplarem  conversationem  vestram  corda  G  verbo,  in  conversatione,  in  caritate  :  hoc  '-' l6- 

aliorum  condiri  seu  dirigi  debent,  ut  sapo-  enim  faciens,  et  te  ipsum  salvum  facies, 

rem  habeant  operum  virtuosorum,  et  ut  et  eos  qui  te  audiunt. 

praeserventur  a  putredine  vitiorum,  quem-  Consequenter  Christus  comparat  eos  lu- 

admodum  sal  confert  cibis  saporem,  et  a  ci.   Vos  estis  lux  mundi,  id  est  doctores       14 

putrefactione  conservationem.Per  sal  ergo  hominum  in  mundo  degentium,  quoniam 

notatur  discretio,  quse  in  omni  opere  ne-  mentes  aliorum  illustrare  debetis  radio  sa- 

cessaria  est.  Propter  quod  in  Levitico  dici-  pientiae  atque  scientise,  docendo  eos  quid 

zeti.n,  13.  tur  :  Quidquid  obtuleris  sacrificii,  sale  con-  credendum,  quid   sperandum,   quid   dili- 

dies  ;  in  omni  oblatione  offeres  sal.  Unde  gendum,  quomodo  discernere  debeant  in- 

Marc.  ix,  ait  Salvator  :  Habete  in  vobis  sal.  Et  quia  ter  bonum  et  malum,  inter  verum  et  fal- 

exempla  superiorum  maxime  dirigunt  et  sum,  inter  pretiosum  et  vile.  De  talibus 

conservant  animas  subditorum,   conveni-  D  prselatis  Dominus    loquitur  :   Dabo  vobis  /«•.  m,  15. 

enter  per  sal  designatur  conversatio  ex-  pastores  juxta  cor  meum,  et  pascent  vos 

emplaris.  scientia  et  doctrina.  Ex  his  constat,  quod 

Quod  si  sal  evanuerit,  hoc  est,  corru-  pastor  aliorum  debeat  esse  actione  prseci- 

ptum  fuerit,  et  suum  vigorem  perdiderit,  puus,  et  contemplatione  sublimis,  imo  in 

in  quo  salietur?  id  est,  quid  illo  condiri  utraque  vita  perfectus,  ut  valeat  gregem 

poterit?  Nil  utique.  Tunc  enim  potius  in-  sibi  commissum  instar  ccelestis  hierarchiae 

ficit  cibuin  quam   prosit.  Ideo  subditur  :  purgare,  illuminare,  et  perficere.  Sed,  hcu  ! 

Ad  nihilum  valet  ultra,  nisi  ut  mittatur  multi  jam  aliorum   curam  suscipiunt,  in 

foras,  hoc  est,  penitus  effundatur,  ne  lo-  quibus  non  est  aqua  sapientia?  salutaris,  Eccii.xvj. 


60 


ENAllUATIO    1N   CAP.    V   MATTILEI.    —   AKT.    X 


//iirfi.vi.lO. 


Matth.w, 
II. 
Joann.  l,  8. 


nec  panis  sancta?  cbnversationis.  Qui  si  se 
ipsos  diligenter  attenderent,  pulo  quod  di- 
/s.  111,7.  cerent :  Non  suin  niedicus,  et  in  domo  mea 
non  est  panis  ;  nolite  me  constituere  prin- 
cipem  poj)iili.  l)e  talibus  Ioquitur  Isaias 
quinquagesimo  sexto  capitulo  :  Speculalo- 
res  caeci,  canes  muti  non  valentes  Iatrare, 
videntes  vana  et  dormientes. 

Sed  quum  de  Joanne,  quo  major  inter 
nalos  miilierum  non  surrexit,  legatur,  Non 
erat  ille  lux  :  quomodo  Apostoli  appellan- 
tur  lux  mundi  ?  Et  respondendum,  quod 
Joannes  non  erat  lux  principalis  et  sub- 
stantialis,  sed  ministerialis  et  participata. 
Denique  triplex  est  lux,  videlicet  :  lux 
illustrans,  non  illustrata,  ut  Deus  :  et  sic 
Christus  secundum  divinam  naturam  lux 
erat,  non  Joannes.  Lux  illustrans  et  illu- 
strata  :  tales  prsesertim  fuerunt  Joannes  et 
sancti  Apostoli,  atque  Prophetai.  Deinde 
gloriosus  Dionysius,  aliique  doctores,  di- 
cuntur  lux  illustrata,  non  illustrans,  sicut 
de  pcenitentibus  et  conversis  dicit  Aposto- 
Ephes.\fi.  lus  :  Fuistis  aliquando  tenebrae,  nunc  au- 
tem  lux  in  Domino. 

Quod  autem  Apostoli  et  pradati  debeant 
sapientiam  sibi  communicatam  aliis  publi- 
ce  praedicare,  eosque  splendore  virtutum 
a^dificare,  ostendit  Salvator  per  duo  qui- 
bus  hi  comparantur,  videlicet  per  simili- 
tudinem  civitatis  altse,et  lucernse  accensse. 
Non  potest  civitas  abscondi  supra  montem 
posita,  hoc  est  in  loco  sublimi  constructa. 
Omnibus  enim  etiam  a  longinquo  apparet. 
Sic  vos  aliorum  pastores,  seu  Ecclesia  prae- 
latorum,  qui  estis  fundati  in  Christo  monte 
ban.v, 35.  allissimo,  de  quo  in  Daniele  asseritur,  quod 
crevit  in  montem  magnum,  non  debetis 
sapientiam  vobis  concessam  abscondere, 
neque  latere.  Scriptum  est  enim  :  Sapien- 
tia  abscondita  et  thesaurus  invisus,  quae 
utilitas  in  utrisque  ? 

Deinde  idem  ostenditur  per  similitudi- 
13  nem  lucernse.  Neque  accendunt  homines 
luccrnam,  et  ponunt  eam  sub  modio  :  id 
est,  quum  eam  accenderint,  non  abscon- 
dunt  accensam  communiter,  nisi  forte  ad 
tempus,  ut  opportuno  tempore  ponatur  in 


Rom.  n,2i. 


Ezech. 
xxxvi,  20- 
2-2;  XLin,  8. 
Ibid.xxxvi, 

23. 


Eccli.  xx, 
32. 


A  publico  ;  sed  super  candelabrum  ponunt 
eam,  ut  luceat  omnibus  qui  in  domo  sunt. 
Simili  modo  Deus  non  illustravit  Aposto- 
los  tam  copioso  lumine  sapientiae,  ut  oc- 
cultenlur,  ac  lateant,  sed  totum  mundum 
luce  veritatis  perfundant.  Ideo  subditur  : 

Sic  luceat  lux  vcstra,  hoc  est  virtuosa  16 
ac  splendida  conversalio  vestra,  coram  ho- 
minibus,  id  est,  in  eorum  praesentia  mani- 
festetur,  fiat,  ac  pateat,  ut  videant  opera 
vestra  bona,  et  glorificent  Patrem  vestrum 
qui  in  cadis  esf  :  hoc  est,  ad  hoc  seu  pro- 

B  pter  hunc  finem  opera  bona  coram  aliis 
facite,  ul  Pater  vester  ccelestis  glorificetur, 
laudetur,  et  justus  esse  noscatur  ab  illis 
per  vestrse  vitse  sanctitatem.  Deus  namque 
per  servos  perversos  inhonoratur,  per  bo- 
nos  laudatur  :  secundum  quod  Apostolus 
ait  quibusdam,Per  vos  nomen  Domini  bla- 
sphematur  inter  gentes.Et  per  Ezechielem 
ait  Dominus  frequenter  :  Commaculastis 
nomen  meum  sanctum;  rursusque,Sancti- 
ficabo  nomen  meum  magnum,  quod  pol- 
lutum  est  per  vos  inter  gentes.  Gentiles 

C  namque  et  perfidi,  si  viderint  Christianum 
in  omnibus  sancte  et  irreprehensibiliter 
conversantem,  nonne  dicturi  sunt,  Vera  et 
sancta  est  lex  quae  talem  instruit  vitam,  et 
sanctus  dominus  cui  talis  complacet  vita? 
Si  autem  conspexerint  Christianum  scele- 
rate  agentem,  nonne  mox  legem  Christi 
derident,  et  talem  esse  dominum  suspican- 
tur,  quales  sunt  servi  ejus?Fideles  vero 
et  boni,  quum  viderint  quempiam  honeste 
et  sancte  viventem,statim  gratiam  Dei  col- 
laudant,  Deum  in  suo  ministro  atque  effe- 

D  ctu  extollunt,  ejusque  misericordiam  admi- 
rantur,  dicentes  :  Mirabilis  Deus  in  Sanctis 
suis.  Non  ergo  debemus  bona  coram  aliis 
operari,  vel  proprias  manifestare  virtutes, 
propter  propriam  laudem,  sed  ad  Dei  ho- 
norem,  et  etiam  ad  proximorum  sedifiea- 
tionem;solique  Deo  debemus  velle  placere 
finaliter.  Ideo  enim  dicit  Salvator  :  Atten-  Matth. vl 
dite  ne  faciatis  justitiam  vestram  coram 
hominibus,  ut  videamini  ab  illis. 

Porro  sciendum,  quod  operum  bonorum 
quaedam  sunt  communia,  ad  quse  commu- 


Ps.   I.Wll, 

36.  • 


1. 


I 


KNARRATIO    IN   CAP.    V   MATTII.EI.    —   ART.    X 


61 


17 


Galal.\\,i, 
5. 

Luc.  ii,  21. 
Jbid.  22. 


Ibid.  xxiv, 

H. 


Matth.  xix, 
17. 


niter  obligamur,  nec  alicujus  singularis 
sanctitatis  seu  simulationis  speciem  ha- 
bent.  Talia  coram  aliis  fieri  debent.  Alia 
sunt  opera  singularis  devotionis,  et  gratiss 
eminentis.  Ista  itaque  potius  occultanda 
videntur,  ne  homo  ultra  modum  ab  aliis 
reputetur  aut  honoretur,  et  ne  speciem  si- 
mulationis  incurrat,  aut  singularis  appa- 
reat.  Unde  non  debemus  in  manifesto  pe- 
ctus  specialiter  tundere,  suspiria  magna 
emittere,  manus  in  ccelum  extendere,  sed 
cum  generali  exterioris  hominis  apparatu 
esse  contenti,interius  vero  semperad  pree- 
cipuam  devotionem  anhelare. 

Et  quoniam  Christus  nova  documenfa 
intulit  mundo,  ne  quis  putaret  suam  do- 
ctrinam  esse  contrariam  documentis  Moy- 
sis  et  Prophetarum,  subjecit  :  Nolite  pu- 
tare  quoniam,  id  est  quod,  veni  solvere,  id 
est  falsificare,  reprobare,  destruere,  legem 
Mosaicam,  aut  Prophetas  divinitus  inspi- 
ratos,  quorum  aliqui  fuerunt  gentiles  et 
ante  legem,  ut  Job,  Enoch.  Non  veni  sol- 
vere  illa,  sed  adimplere.Legem  enim  Chri- 
stus  implevit,  secundum  duplicem  sen- 
sum  :  Primo,  quia  quod  lex  jussit,  fecit. 
Factus  est  enim  sub  lege,  ut  eos  qui  sub 
lege  erant,  redimeret,  secundum  Aposto- 
lum.  Etenim  secundum  legem  est  circum- 
cisus,  in  templo  oblatus.Secundo,quoniam 
quod  legi  defuit,  perficiendo  supplevit, 
preeceptis  legis  evangelica  consilia  adjici- 
endo.  Similiter  Christus  implevit  Prophe- 
tas,  quia  quod  illi  de  ejus  incarnatione,  do- 
ctrina,  conversatione,  prodigiis,  passione, 
resurrectione  et  ascensione  praedixerunt, 
verificavit  et  actu  complevit,  cetera  quo- 
que  in  die  judicii  adimplebit.  Propter 
quod  ait  :  Necesse  est  impleri  omnia  quae 
scripta  sunt  in  lege  Moysis  et  Prophetis 
et  Psalmis,  de  me. 

Denique  prsecepta  legis  fuerunt  triplicia, 
scilicet  :  moralia,  utpote  prsecepta  Decalo- 
gi.  Hsec  Christus  implevit,  secundum  quod 
ait  :  Si  vis  ingredi  ad  vitam,  serva  man- 
data.  Alia  erant  cserimonialia,  ut  circumci- 
sio,  discretio  ciborum,  esus  agni  paschalis, 
etc.  Quse  certum  est  Christum  observasse. 


A  Qiium  enim  de  Joanne  Baptista  prsedixerit 

angelus,  Vinum  et  siceram  non  bibet;  et  iuc.  i,  15. 
Petrus  post  resurrectionem  Christi  testatus 
sit,  Quia  nunquam  comedi  omne  irnmun-  Act.  x,  14. 
dum  et  commune  :  constat  quod  Christus 
quoque  servaverit  discretionem  in  cibis. 
Tertia  legis  prsecepta  erant  judicialia  :  et 
hsec  Christus  interdum  misericorditer  re- 
laxavit,  tanquam  legislator  prsecipuus.  In- 
terdum  vero  probabile  est  eum  talia  ob- 
servasse.  Sed  videtur  contrarium  :  nam 
prsecepit  sanato,  ut  tolleret  lectum  suum  Marc.\\,n. 

B  in  sabbato  ;  sabbato  quoque  fecit  lutum  joann.a, 
quo  oculos  ca3ci  nati  linivit.  Propter  quod  6- 
Judsei  dixerunt  :  Non  est  hic  homo  a  Deo,   md.  ie. 
qui    sabbatum    non    custodit.  Responden- 
dum,  quod  opera  corporalia  quse  directe 
ordinabantur  ad  Dei  honorem,  licebant  in 
sabbato,  sicut  ornare  templum,  offerre  sa- 
crificium.  Quod  autem  jussit  sanato  ferre 
lectum  in  sabbato,  fuit  ad  declarationem 
facti    miraculi    in    quo   divina  virtus   re- 
splenduit.  Simili  modo  fecit  lutum  ad  ex- 
hibendum  miraculum  in  quo  omnipotentia 

C  Dei  fuit  ostensa.  Judsei  vero  male  intelle- 
xerunt  prseceptum  de  honoratione  sabbati, 
multisque  aliis,  sicut  inferius  elucescet. 
Quod  igitur  Christus  implevit  hsec  om- 
nia,  manifestat,  subdendo  :  Amen  quippe  jg 
dico  vobis,  donec,  id  est  quousque,  trans- 
eat  ccelum  et  terra,  id  est  usque  ad  finem 
sseculi,  in  quo  coelum  et  terra  transibunt, 
et  peribunt,  seu  esse  cessabunt,  quantum 
ad  esse  accidentale,  non  quantum  ad  es- 
se  substantiale,  hoc  est  quoad  qualitatem, 
situm,  motum,  et  influentiam,  non  quo- 

D  ad  eorum  substantiam  :  tunc  enim  muta- 
buntur  in  melius,  nec  habebunt  motum 
et  influentiam  ut  modo;  iota  unum,  hoc 
est  minimum  verbum  seu  minima  littera, 
aut  unus  apex,  id  est  minima  particula, 
non  prceteribit  a  lege,  id  est,  non  remane- 
bit  non  adimpletum,  sed  erit  sicut  lex  as- 
serit,  donec  omnia  in  lege  contenta,  fiant, 
seu  impleantur.  Per  hoc  autem  quod  dieit, 
Donec  transeat  coelum  et  terra,  iota  unum, 
etc,  non  datur  intelligi,  quod  postmodum 
iota  prsetereat;  sed  per  hoc  quod  ait  inte- 


62 


ENARRATIO    IN    CAP.    V   MATTH.KI. 


ART.    X 


rim  non  praeterire  iota  unnm,  insinuat,  A 
quod  nunquam  aliquirt  ibit  incassum,  nec 
erit  menrtosum,  quort  continetur  in  lege. 
Nam  et  figurae  atque  ministeria  legis  ac 
Prophetarum  in  Evangelio  adimplentur. 
lota  proprie  est  minima  littera  Hebraica ; 
apex  vero  jam  sumitur  pro  particula  litte- 
rae  in  summitate  lifterae  posita  ad  discer- 
nendum. 

Insuper  docet  Salvator,  in  tantum  opor- 
tere  impleri  et  observari  omnia  verba 
legis,  ut  nec  minimum  ejus  praeceptum 
posset  omitti  sine  damnationis  periculo.  B 
19  Qui  ergo,  hoc  est,  quum  necesse  sit  omnia 
illa  impleri,  idcirco  qui  solverit,  id  est, 
transgressus  fuerit,  unum  de  mandatis  is- 
tis  minimis  in  lege  contentis,  quse  signi- 
ficavi  per  iota  et  apicem,  et  quae  statim 
dicturus  sum,  videlicet,  Non  occides,  non 
moechaberis,  non  perjurabis  :  quse  licet 
pertineant  ad  praecepta  Decalogi,  tamen 
minima  appellantur,  quoniam  parvi  me- 
riti  (comparative  loquendo)  est  ea  imple- 
re,  pertinentque  ad  imperfectos,  rudes,  et 
incipientes.  Unde  secundum  Augustinum,  C 
inchoant  hominem  :  faciunt  enim  declina- 
re  a  malo.  Qui  igitur  solverit  unum  de 
mandatis  his  minimis,  et  docuerit  sic  ho- 
mines,  id  est,  male  et  inobedienter  viven- 
do  prsedicaverit  aliis,  minimus  vocabitur, 
id  est,  infimus  erit  et  dicetur,  quantum 
ad  bona  gratiae  gratum  facientis,  quamvis 
interdum  sit  magnus  prselatus,  in  regno 
coelorum,  id  est  in  Ecclesia  militanti,  de 
qua  dicit  Apostolus,  loquens  de  suis  disci- 

Coioss.iv,  pulis  :  Hi  soli  sunt  adjutores  mei  in  regno 

Dei.  Talis  namque  non  est  in  statu  salutis  D 
et  gratiae,  quia  praevaricando  praeceptum, 
peccat  mortaliter;   docendo  quoque  alios 
quod  ipse  non  facit,  imo  cujus  contrarium 
facit,  gravius  peccat,  et  Deo  acceptus  non 

p«xmx,io.  est.  Peccatori  enim  dixit  Deus  :  Quare  tu 
enarras  justitias  meas  ?  Propterea  itaque 
minimus  judicatur  a  sanctis  et  sapientibus 
viris,  quoniam  sola  fide  ad  corpus  Eccle- 
siae  pertinet,  non  per  caritatem  et  opera. 
Qui  autem  fecerit  et  docuerit.  Non  ad- 
jecit,  Unum   de  mandatis  istis  minimis  ; 


n 


sed  absolute  affirmat,  Qui  autem  fecerit  et 
docuerit,  id  est,  qui  divina  praecepta  ser- 
vaverit,  et  taliter  conversando  vere  instru- 
xerit  alios.  Hic  magnus  vocabitur,  id  est, 
magni  meriti  erit,  in  regno  cozlorum  pra?di- 
cto,  imo  et  in  futuro.  Nihil  enim  divinius, 
secundum  Dionysium,  quam  Deo  cooperari 
in  reductione  animarum  ad  suae  beatitudi- 
nis  fontem.  Hinc  in  Daniele  legitur  :  Qui  Dan.  xu,3. 
multos  erudiunt  ad  justitiam,  quasi  stellae 
fulgebunt  in  perpetuas  aeternitates. 

Quod  vero  non  sufficiat  docere,  nisi  ad- 
sit  custodia  praeceptorum,  adjecit  Salva- 
tor  :  Dico  enim  vobis  discipulis  meis,  quia  20 
nisi  abundaverit  justitia,  id  est  bona  con- 
versatio,  vestra  plus  quam  abundat  justi- 
tia  Scribarum  et  Pharis&orum,  hoc  est, 
nisi  major  fuerit  justitia  vestra  quam  illa, 
non  intrabitis  in  regnum  ccelorum,  id  est 
in  patriam  Beatorum.Quod  tripliciter  acci- 
pi  potest  :  Primo,  quoniam  Scribae  et  Pha- 
risaei  veraciter  docuerunt,  sed  opera  non 
corresponderunt  doctrinae,  prout  infra  ha- 
betur  :  Super  cathedram  Moysis  sederunt 
Scribae  et  Pharisaei  :  omnia  ergo  quaecum- 
que  dicunt,  facite ;  secundum  opera  vero 
eorum  nolite  facere,  dicunt  enim  et  non 
faciunt.  Secundo,  quoniam  Scribarum  et 
Pharisaeorum  justitia  fuit  servare  praece- 
pta  minima  secundum  superficialem  intel- 
lectum  eorum,  videlicet,  non  occidere,  non 
mcechari,  vitando  dumtaxat  opera  exterio- 
ra  nefaria,  non  desideria  prava.  Per  talia 
quippe  praecepta  putabant  prohiberi  ope- 
ra,  non  affectum,  secundum  quod  verba 
sonant.  Talis  autem  justitia  non  sufficit  ad 
salutem.  Huic  sensui  concordant  sequen- 
tia,  sicut  patebit.  Tertio  accipi  potest,  qua- 
si  dictum  ad  Apostolos,  et  praelatos,  ac  eos 
qui  ex  speciali  vocatione,  professione,  seu 
gradu,  ad  perfectionem  tenentur,  ideo  eo- 
rum  non  est  circa  communia  languere, 
quia  nec  sufficit  eis,  sed  oportet  ut  vitam 
aliorum  alta  puritate  transcendant. 

Itaque,  quod  non  sufficiat  justitia  Scri- 
barum  ac  Pharisaeorum,  subjungitur  :  Au-       21 
clistis  quia  dictum,  id  est  praeceptum  a 
Deo  per  Moysen,  est  antiquis,  hoc  est  po- 


Matth. 
xxiii,  2,  3. 


ENARRATIO    IN    CAP.    V   MATTH.-lil. 


ART.    X 


63 


13. 


pulo  Judaeorum  egredientium  de  Egypto  : 

Non  occides ;  qui  autem  occidcrit  homi- 
nem,  preetermisso  ordine  juris,  reus  erit 
judicio  damnationis,  id  est,  mortem  cor- 
poralem  meretur,  et  item  aeternam.  Ego 
autem  dico  vobis,  id  est,  non  solum  occidi 
prohibeo,  sed  dico,  quia  omnis  qui  irasci- 
tur  fratri  suo  ira  inordinata,  rationem  obfu- 
scante,  reus  erit  judicio,  id  est  accusatione 
coram  divina  justitia.  Hoc  est  tantum  di- 
cere  :  Ego  legem  non  solvo,  sed.  impleo, 
expono,  atque  perficio,  et  ad  perfectam  ac 
sufficientem  justitiam  doceo  ac  perduco. 
In  lege   enim   aperte  prohibetur  homici- 

Exod.xx,  dium,  quum  dicitur,  Non  occides;  sed  lex 
non  exponit  perfecte  quomodo  intelligen- 
dum  sit  illud  praeceptum.  Propterea  ego 
verum  intellectum  illius  pando  praecepti, 
et  dico,  quod  omnis  qui  irascitur,  id  est, 
vindictam  desiderat,  seu  nocumentum  in- 
ferre  proponit,  reus  est  judicio. 

Est  ergo  sciendum,  quod  aliqui  Judaeo- 
rum  per  praecepta  hujusmodi  negativa, 
quibus  dicitur,  Non  occides,  non  moecha- 
beris,  non  furaberis,  aestimabant  sola  facta 
vetari,  non  autem  cogitationes  et  affectio- 
nes  :  unde  putabant  eas  non  esse  peccata, 
nisi  in  opus  procederent.  Hunc  errorem 
aufert  Salvator,  insinuans  non  solum  fa- 
cta,  sed  etiam  motus  interiores  et  verba 
perversa  esse  damnatione  condigna.  Ob- 
servatio  autem  praeceptorum  Decalogi  fuit 
semper  ad  salutem  sufficiens.  Si  ergo  sola 
facta  impia  prohiberentur,  nemo  propter 
desideria  prava,  cogitationes,  et  animi  mo- 
tus,  damnaretur  :  cujus  oppositum  nunc 
docet  Salvator.  Imo  ex  lege  et  Prophetis 
liich.u, i.  patet  oppositum.  Scriptum  enim  est  :  Yae 

Zach.  vii,  qui  cogitatis  inutile;  et,  Malum  vir  fratri 
suo  non  cogitet  in  corde  suo.  Imo  per  Je- 

Jer.  xxv,  remiam  Dominus  saepissime  ait  :  Reverti- 

5j xxxv  15;  mjnj  a  cogitationibus  vestris  pessimis.  Ira 

quoque  in  veteri  Testamento  prohibetur. 

Cen.xux,  Unde  in  Genesi  Jacob  :  Maledictus  (inquit) 
furor,  quia  pertinax  ;  et  indignatio,  quia 

ibid.  xlv,  dura.  Et  Joseph  ad  fratres  suos  :  Ne  irasca- 
mini,  ait,  in  via.  Unde  quod  dictum  est, 
Audistis  quia  dictum  cst  antiquis,  Non  oc- 


7. 


A  cides,  quidam  exponunt  hoc  modo  :  Audi- 
sds  quia  dictum  est  antiquis  per  modum 
inlerpretationis  seu  expositionis,  Non  oc- 
cicles  :  id  est,  praeceptum  de  non  occidcn- 
do  interpretabantur  de  solo  facto.  Ego  au- 
tem,  corrigendo  hujusmodi  expositionem, 
dico  vobis,  quia  omnis  qui  irascitur,  etc. 
Qui  autem  dixerit  fratri  suo,  id  est 
proximo,  Raca,  id  est,  verbum  indignan- 
tis  animi  effuderit,  tamen  confuse  et  quasi 
in  generali,  non  certam  vituperationem 
aut  contumeliam    inferens,  sed   affectum 

B  interioris  commotionis  per  signum  seu 
verbum  indignationis  aperiens;  reus  erit 
consilio,  id  est  tractatu  quo  investigatur 
qua  pcena  torquendus  sit  quem  constat  es- 
se  damnandum.  Qui  autem  dixerit  proxi- 
mo  suo,  Fatue,  id  est,  commotionem  irae 
per  verbum  contumeliosum,  manifestam 
vituperationem  designans,  effuderit;  reus 
erit  gehennm  ignis,  id  est  pcenae  infer- 
nalis. 

Ecce  triplex  gradus    culpae,  cui  corre- 
spondet  triplex  gradus  reatus  seu  poenae. 

C  Est  enim  ira  latens  in  animo  :  quae  no- 
tatur,  quum  dicitur,  Qui  irascitur.  Cujus 
pcena  est,  mereri  judicium.  Et  est  ira  pro- 
rumpens  in  vocem  indignationis  et  vitu- 
perationis  in  generali  :  quod  gravius  est 
primo.  Cujus  pcena  est,  prolatio  sententiae 
contra  eum  :  quae  pcena  gravior  est  quam 
prima.  Et  est  ira  in  verbum  contumelio- 
sum  procedens  :  quod  est  gravius  primis 
duobus.  Cujus  pcena  est,  punitio  ignis  ge- 
hennae  :  quae  praedictis  pcenis  est  gravior  ; 
ordinantur  tamen  et  tendunt  ad  eam.  Lo- 

l)  quitur  ergo  Salvator  de  ira  prout  est  mor- 
tale  peccatum,  videlicet  ut  est  ex  consensu 
cum  affectu  nocendi  injuste.  Dicere  au- 
tem,  Raca,  ex  tali  ira,  est  gravius;  dicere 
vero,  Fatue,  exstat  gravissimum.  —  Secun- 
dum  Hieronymum,  Raca  est  verbum  He- 
braicum,  significans  vacuum  vel  inane :  et 
idem  dicit  Chrysostomus.  Augustinus  ta- 
men  testatur,  quod  sit  vox  non  significans 
aliquid  determinate,  sed  solum  commoti 
cordis  affectum,  cujusmodi  sunt  interje- 
ctiones.  Sed  hoc  facile  concordatur,  quia 


04 


I2NARRAT10    IN    CAP.    V    MATTILEI.    —    ART.    X 


secundum  Chrysostomum,  quamvis  signi- 
ficet  vacuum  seu  inane,  id  est  stultum,  hic 
lamen  accipitur  secundum  usum  loquen- 
tium,  scilicet  Judaeorum,  secundum  quod 
quaolibet  provincia  hahet  aliquod  verbum 
exprobratorium. 

Circa  praedicta  inquiritur,  quando,  et 
quomodo,  et  qualiter  ira  sit  peccatum. 
Quamvis  autem  haec  quaestio  communis 
sit,  habet  tamen  difficultatem  prsecipuam 
propter  sanctorum  atque  catholicorum  do- 
ctorum  contrariam  (ut  videtur)  determina- 
tionem.  Dicit  enim  praesenti  loco  Hierony- 
mns  :  Definita  sententia  est,  ut  ira  pcenitus 

vers. 39,44.  tollatur.  Si  enim  jubemur  verberanti  alte- 
ram  praebere  maxillam,  et  inimicos  dilige- 
re,  et  pro  persequentibus  exorare;  omnis 

Jacob.\,io.  iree  occasio  tollitur,  quoniam  ira  viri  justi- 
tiam  Dei  non  operatur.  Sed  aliter  sonant 
verba  Chrysostomi  dicentis  hoc  loco  :  Qui 
ex  causa  irascitur,  reus  non  est.  Nam  si 
ira  non  fuerit,  nec  doctrina  proficit,  nec 
judicia  stant,  nec  crimina  compescuntur. 
Justa  ergo  ira,  mater  est  disciplinae.  Itaque 
non  solum  non  peccat  qui  cum  causa  ira- 
scitur,  sed  contra,  nisi  iratus  fuerit  peccat, 
quoniam  patientia  irrationabilis  vitia  se- 
minat,  negligentiam  nutrit,  et  non  solum 
malos,  sed  etiam  bonos  invitat  ad  malum  : 
quia  malus,  quamvis  incorreptus  fuerit, 
non  emendatur;  bonus  autem,  nisi  corre- 
ptus  fuerit,  perit,  quia  in  corpore  praeva- 
let  magis  malum  quam  bonum. 

Ad  habendam  autem  hujus  qusestionis 
plenam  notitiam,  advertendum  quod  Stoici 
sive  Platonici  dixerunt,  passiones  simpli- 
citer  esse  malas  atque  culpabiles,  ac  ani- 
mae  morbos.  Et  horum  modum  loquendi 
multi  theologi  sunt  secuti.  Peripatetici  au- 
tem  dixerunt  passiones  essc  quosdam  mo- 
tus  naturales  indifferentes,  videlicet  nec 
bonos,  nec  malos  moraliter  ex  sua  ratione, 
sed  fieri  bonos,  si  per  rationem  moderen- 
tur,  et  malos,  si  metam  rationis  excedant. 
Horum  ergo  sententiam  imitando,  quam 
Augustinus  et  posteriores  communiter  imi- 
tantur,dicendum,  quod  ira  proprie  sumpta, 
secundum    Damascenum,    est   desiderium 


A  ultionis,  seu  appetitus  vindictae  propter 
injuriam  illatam,  seu  culpam  alterius.  Haec 
autem  vindicta  bene  et  male  optari  potest 
et  exerceri,  videlicet  secundum  rationis 
censuram  et  ordinem  juris,  et  item  modo 
opposito.  Itaque  ira  ad  rationem  se  habet 
dupliciter,  scilicet  antecedenter,  sicque  im- 
pedit  actum  rationis,  et  dicitur  ira  per  vi- 
tium.  Secundo  se  habet  ad  rationem  con- 
sequenter,  prout  movetur  contra  peccata 
secundum  rationis  dictamen  :  qnae  dicitur 
ira  per  zelum ;  et  est  bona,  et  actus  virtu- 

B  tis  moralis  quae  appellatur  vindicativa.  De 
qua  ira  dicit  Gregorius  :  Tunc  robustius 
ratio  contra  peccata  erigitur,  quum  ira  su- 
bita  rationi  famulatur.  Et  denuo  :  Ca- 
vendum  summopere  est,  ne  ira  quae  ut 
instrumentum  virtutis  assumitur,  rationi 
dominetur,  ne  quasi  domina  praeeat,  sed 
tanquam  ancilla  ad  obsequium  parata,  a 
tergo  rationis  nunquam  recedat. 

Denique  moderamen  seu  ordo  rationis 
circa  iram,  pensatur  dupliciter  :  Primo, 
quantum  ad  id  in  quod  tendit  ira,  quod  est 

C  vindicta  :  quae  si  quaeratur  propter  corre- 
ctionem  peccantis,  punitionem  culpae,  seu 
conservationem  justitiee,  erit  ira  laudabilis 
et  per  zelum.  Secundo,  quantum  ad  mo- 
dum  irascendi,  videlicet,  ne  ira  immode- 
rate  fervescat  :  sic  enim  fieret  vitiosa, 
quamvis  in  finem  laudabilem  tenderet.  Di- 
cendum  ergo  secundum  Thomam,  quod  ira 
immoderata  ex  parte  vindictae  optatae  seu 
irrogatae,ex  suo  genere  est  mortalis,  quoni- 
am  caritati  contrariatur,  quae  non  irritatur,  iCor.*m,s. 
nec  eogitat  malum  ;  contrariatur  quoque 

D  justitiae,  quia  majorem  expetit  ultionem 
quam  culpa  meretur,  vel  justum  est.  Po- 
test  tamen  esse  venialis  propter  parvita- 
tem  nocumenti  illati,  vel  propter  imperfe- 
ctionem  actus  rationem  praevenientis.  Ira 
vero  immoderata  intus,  vel  foris  in  signis, 
ex  modo  irascendi,  non  est  ex  genere  suo 
mortalis,  nisi  in  tantum  concrescat,  ut  fa- 
ciat  hominem  a  caritate  Dei  vel  proximi 
sui  excidere  :  quod  contingit  dum  impedit 
rationem  ab  eo  ad  quod  tenetur. 
Denique  praeter  praedictam  acceptionem, 


ENARRATIO    IN    CAP.    V   MATTH.EI. 


AHT.    X 


Go 


Marc. 

m,5. 

ATuia. 

XXV, 

7,  8,11 

,  13. 

Judic. 

XIV, 

19;  xv, 

3-5, 

7,8,14 

,  15; 

xvi,  28-30. 

Galai. 

m,l. 

I  Coi 

.   XV, 

3G. 

Luc. 

*XIV, 

25. 

23 


IPar.  xxix. 
14. 


sumitur  ira  adhuc  dupliciter,  quamvis  im-  A 
proprie  :  Primo,  pro  sola  commotione  ani- 
mi  ex  imaginatione  contrarii  :  quae  non 
est  grave  peccatum.  Secundo,  pro  motu 
voluntatis,  pcenam  juste  infligentis  :  et  ita 
dicitur  esse  in  Deo  ac  angelis.  Eo  autem 
modo  quo  ira  laudabilis  est,  defectus  irae 
est  vitiosus. 

Doctores  ergo  qui  iram  dicunt  omnino 
vitandam  atque  culpabilem,accipi  possunt 
de  ira  rationem  praeveniente,  et  dicta  per 
vitium  :  de  qua  exponendee  sunt  auctori- 
tates  Scripturao  quse  iram  vituperant.  Alii  B 
vero  loquuntur  de  ira  per  zelum,  quam 
bonam  esse  praesertim  hinc  constat,  quod 
de  Christo  scriptum  est  :  Gircumspiciens 
eos  cum  ira.  Hac  ira  motus  est  Phinees,  et 
Samson.  De  ira  autem  per  vitium,  Christus 
jam  loquitur. 

Quaeritur,  quomodo  dicens  fratri  suo, 
Fatue,  mereatur  gehennam,  quum  dicat 
Apostolus  :  0  insensati  Galatse  !  et  iterum, 
Tu,  insipiens,  quod  seminas,  etc.  Christus 
quoque  ait  discipulis  :  0  stulti  et  tardi 
corde  ad  credendum  !  Dicendum,  quod  C 
quum  verba  sint  notae  et  signa  concepti- 
onum  animae,  ex  ipsa  cordis  intentione  et 
affectione  consideratur  culpa  in  verbis. 
Dum  ergo  hujusmodi  verba  dicuntur  non 
animo  calumniandi  seu  contemnendi,  sed 
instruendi,  aut  caritative  corripiendi,  non 
est  peccatum.Sicque  Christus  et  ejus  Apo- 
stolus  sunt  locuti. 

Ex  hac  praeinducta  doctrina,  infert  Sal- 
vator  :  Si  ergo,  id  est,  quum  non  liceat 
irasci  fratri,  vel  dicere  ei,  Raca,  aut,  Fa- 
tue,  idcirco  si  offers  munus  tuum,  id  est  D 
oblalionem  corporalem  vel  spiritualem, 
quam  das  Deo  vel  ejus  ministris,  non  quod 
Deus  ea  indigeat,  sed  quoniam  sponte  hanc 
offers  in  signum  quod  omnia  bona  tua  a 
Deo  receperis  :  secundum  quod  David  te- 
statur,  Tua,  Domine,  sunt  omnia,  et  quae 
de  manu  tua  accepimus,  dedimus  tibi ;  ad 
altare  materiale  in  templo  ;  vel,  Ad  altare 
spirituale  in  anima,  quod  est  fides,  secun- 
dum  Augustinum,  vel  caritas,  secundum 
Gregorium.  Nil  enim  acceptum  est  Deo  ni- 

T.  ll. 


si  in  fide  et  caritate  agatur,  et  per  eas  Deo 
exhibeatur.  Et  ibi,  videlicet  in  loco  et  tem- 
pore  oblationis,  recordatus  fueris,  quia 
frater,  id  est  proximus,  luas  habet  ali- 
(juid,  hoc  est  justam  querelam,  adversum 
te,  propter  injuriam  sibi  a  te  illatam,  lioc 
est,  quia  ei  in  aliquo  malefecisti.  Si  enim 
tu  eum  offendisti,  ipse  habet  adversum  te, 
non  tu  contra  eum.  Si  vero  ipse  te  offen- 
dit,  habes  adversus  eum ;  sed  tunc  sufficit 
ut  ignoscas  ei  sicut  vis  tibi  a  Deo  ignosci, 
nec  oportet  facere  quae  sequuntur  :  quae 
tamen  si  feceris,  opus  magnae  perfectionis 
exhibes,  maximamque  mercedem  acquiris. 

Relinque  ibi  munus  tuum  ante  altare, 
id  est,  inchoatum  obsequium  seu  oblatio- 
nem  suspende  vel  intermitte,  actu  aut  pro- 
posito,  quia  non  esset  Deo  acceptum,  nisi 
quod  subditur,  feceris;  et  vade  prius  re- 
conciliari  fratri  tuo,  id  est,  placa  et  sa- 
tisfac  ei,  veniam  postulando,  et  emenda- 
tionem  exhibendo,  secundum  exigentiam 
culpae.  Obsequium  enim  nostrum  Deo  non 
placet  nisi  ex  caritate  nascatur  :  quam  non 
habet,  imo  et  contra  justitiam  agit,  qui 
fratri  a  se  Iaeso  non  satagit  reconciliari  et 
satisfacere.  Eundum  est  autem  pedibus 
corporis,  si  commode  fieri  possit,  videlicet 
si  frater  offensus  non  longe  sit  et  haberi 
queat.  Alias  eundum  est  pedibus  mentis, 
hoc  est  desiderio  atque  proposito,  quate- 
nus  proponas  et  optes  ei  statim  satisface- 
re  :  quod  quia  non  vales,  intendas  eum 
accedere  et  placare  loco  et  tempore  oppor- 
tunis.  In  his  quoque  pensanda  est  mensu- 
ra  offensae  seu  injuriae  proximo  irrogatae, 
quae  quanto  major  exstiterit,  tanto  celerius 
ac  laboriosius  conandum  est  ut  reconcilie- 
tur  offensus.  Debemus  vero  interim  munus 
ante  altare  relinquere,  id  est  non  facere 
opera  bona  nisi  primo  proponamus  ire  ad 
fratrem  offensum  :  quod  utique  propositum 
exsequi  oportet  statim  quum  convenienter 
fieri  poterit. 

Porro,  secundum  Chrysostomum  et  Cas- 
sianum,  ad  caritatis  perfectionem  praeci- 
pue  pertinet,  ut  etiam  ille  qui  laesus  est, 
studeat  adversarium  mitigare,  non  solum 


24 


66 


ENARRATIO    IN    CAP.    V    MATTHiEI.    —   ART.    X 


dimittendo  illalam  injuriam,  sed  blando 
sermone  cor  ejus  placando,  quatenus  de 
cetero  sinccrnm  ad  se  affectum  retineat. 
Sic  enim  possum  alterius  quamvis  injuri- 
atoris  iracundiam,  invidiam,  perversitatem 
sanare,  ejusque  animam  a  morte  culpae 
eripere,  primo  accedendo  ad  eum,  et  pa- 
cem  reformando  inter  eum  et  me;  et  quum 
non  facio  hoc,  non  videor  esse  perfectus  in 
caritate  Christi,  qui  pro  iniquorum  salute 
sanguinem  fudit,  nec  proximi,  quem  pos- 
sum  a  tanto  Iiberare  periculo  humiliando 
me  ipsum.  Uicit  ergo  Chrysostomus  :  Ne 
dicas  :  Ille  mihi  nocuit,  ille  mihi  satisfa- 
cere  debet,  non  ego  illi.  Si  pro  gloria  salu- 
tis  tuae  jubet  te  Dominus  amicitias  facere, 
tu  potius  nocitus  seu  nocumentum  perpes- 
sus,  debes  nocentem  rogare,  ut  duplicem 
gloriam  consequaris  :  unam,  quia  nocitus 
es;  alteram,  quia  prior  rogasti.  Festina  er- 
go  inimicum  tuum  praevenire  ad  amici- 
tias,  ne  forte  te  tardante,  ille  prseveniat  ad 
rogandum,  et  rapiat  de  manibus  tuis  pie- 
tatis  mercedem.  Nam  si  ille  tibi  nocuit,  et 
ille  te  rogat,  infructuosa  est  amicitia  tua. 
Quam  enim  justitiam  fecisti  ante  Deum, 
si  rogatus  te  placaveris  ? 

Et  tunc  veniens,  id  est,  localiter  redi- 
ens,  vel  intentionem  tuam  ad  id  quod  cce- 
peras,  revocans,  offeres  munus  tuum,  id 
est,  inchoatum  Dei  obsequium  perficies  et 
continuabis,  spiritualem  vel  corporalem 
hostiam  immolando.  Spirituales  autem  ho- 
stiae  sunt  devota  oratio,  Dei  laudatio,  cor- 
dis  compunctio,  praeceptorum  impletio. 

Jnsuper  infert  Salvator  aliud  documen- 
25  tum  ex  his  quae  de  ira  inducta  sunt.  Esto 
consentiens  adversario  tuo  cito,  id  est, 
concordiam  fac  cum  eo  quem  laesisti,  ve- 
lociter,  quoniam  periculum  est  in  mora, 
xiatth.xw,  quum  ignores  diem  et  horam,  dum  es  in 
via  cum  eo,  id  est,  quum  in  vita  preesenti 
secum  conversaris  :  quae  vita  est  via  ad 
palriam,  peregrinatio  atque  exsilium.  Ne 
forte  tradat  te  adversarius  judici,  id  est, 
ne  lsesus  a  te,  faciat  te  reum  coram  Chri- 
sto,  sicque  tradat  te  materialiter,  quoniam 
est  occasio  et  materia  propter  quam  coram 


13 


A  Christo  culpabilis  inveniris  :  juxta  quem 

modum  dracones,  abyssi,  ignis,  grando,  et  p«.mlviii, 
cetera  inanimata  et  irrationabilia,dicuntur  7'  ietseQ- 
Deum   laudare ;  et  judex  tradat  te  mini- 
stro,  id  est,   Christus  det   te   in    manum 
diaboli,  et  in  carcerem,  id  est  lacum  in- 
ievni,  mittaris,  in  aeternum  damnatus,quia 
non  satisfecisti  offenso.  Amen  dico  tibi,       26 
non  exics  inde,  videlicet  de  infemo,  quasi 
Iiberatus  (quamvis  in  die   judicii   omnes 
egressuri  sint  in  inferno  detenti,   rursus 
gravius  retrudendi  in  eum),  doncc  reddas 

B  novissimum  quadrantem,  id  est,  pro  mi- 
nima  culpa  satisfacias  :  hoc  est,  nunquam 
redimeris,  quoniam  in  inferno  nulla  est 
satisfactio. 

Potest  quoque  per  adversarium  intelligi 
sacra  Scriptura,  mandatum,  seu  lex,  quae 
nostris  concupiscentiis  et  propriae  volun- 
tati  adversatur,prohibendo  quod  cupimus. 
Huic  bono  adversario  consentire  debemus, 
obediendo  sacree  Scripturae,  dum  sumus 
cum  ea  in  via,  id  est,  quamdiu  vivimus 
in  saeculo  isto,  in  quo  verba  Dei  audimus, 

C  et  locum  merendi  ac  demerendi  habemus; 
ne  forte  adversarius  iste  tradat  nos  judici, 
id  est,  testimonium  proferat  contra  nos, 
reprobando  scelera  nostra  in  conspectu 
divino.  Non  autem  possumus  per  adversa- 
rium  istum  intelligere  carnem  aut  daemo- 
nem,  quoniam  nulli  eorum  consentire  aut 
concordare  debemus. 

Deinde  Salvator  ostendit  verum  intelle- 
ctum  praecepti  negativi  prohibentis  moe- 
chationem  seu  adulterium,  vel  illegitimum 
concubitum.  Audistis  quia  dictum  est,  id       27 

D  est  divinitus  jussum,  antiquis,  egredienti- 
bus  ex  :Egypto  cum  Moyse  :  Non  mcecha- 
beris.  Ego  autem  dico  vobis,   id  est,  non        28 
solum    corporalem    fornicationem    prohi- 
beo  :  quam  Judaei  putabant  dumtaxat  hoc 
prohiberi  praecepto,  non  concupiscentiam 
interiorem  ;  imo  praeceptum  quo  dicitur, 
Non  concupisces  uxorem  proximi  tui,  ex-  Exod.xx, 
posuerunt   de   signis    concupiscentiae,    ut  1?" 
sunt  amplexus  et  oscula,  non  de  concupi- 
scentia  intus  latente.  Dico   itaque  vobis, 
quoniam  omnis  qui  viderit  mulierem  ad 


ENARRAT10    IN    CAP.    V    MATTHyEl.    —   ART.    X  Iw 

concupiscendum  eam,  id  est  ad  hoc  et  eo  A  casione  si  ad  ruinam  peccali  inducimur, 

fine,  ut  concupiscentia  feminac  concitetur  debemus   eam    vitare.    Cavenda   est   ergo 

in  eo,  jam  moechatusest  eam  incorde  suo,  familiaritas  et  contactus  ejus  cujus  occa- 

id  est,  animo  seu  consensu  cum  ea  forni-  sione  scandalum  patimur.  Expedit  enim 

catus  est,  ct  ipse  inordinatus  cordis  affe-  tibi  ut  pcreat,\d  est,  praedicto  modo  cruatur 

ctus  facit  eum  reum,  ac  si  opere  perpe-  ac  projiciatur  abs  te,  unum  membrorum 

\Reg.x\i,  trasset.  Deus  enim  inspicit  intima  cordis.  tuorum,  videlicet  oculus  dexter,  praesertim 

Concupiscentia  itaque  quae  est  cum  animi  dilectus,  quam  totum  corpus  tuum,  id  est 

deliberatione  atque  consensu   in   delecta-  caro  tua  in  die  judicii,  projiciatur*  in  ge-  •  muiatw 

tionem  vel  opus,  est  mortale  peccatum  :  hennam  ignis.  Potest  quoque  per  corpus 

quoniam  hoc  non  est  solum  titillari,  sed  intelligi  congeries  operum,  de  qua  infra 

consentire.  Refrenandi   sunt   ergo  sensus  dicetur  :  Si  fuerit  oculus  tuus   simplex,  Matth.M, 
exteriores,  maxime  visus,  tactus,  auditus,  B  totum  corpus  tuum  lucidum  erit.  Onera  22; 

1  L  Apoc.  xiv, 

Jer.  ix,  21.  ne  mors    intret  in  animam   per  corporis  autem  lllorum  sequuntur  eos.  Melius  ergo  13. 

sui  fenestras.  Testante  quippe  Scriptura  :  est  unius  membri  vitiosum  actum  abscin- 

Eccti.w,  Colloquium  mulieris  quasi  ignis  exarde-  dere,    quam   totius    corporis   opera   bona 

scit,  et  propter   speciem    mulieris   multi  amittere  et  damnari. 

perierunt.  Propter  quod  ait  beatus  Job  :  Et  si  dextera  manus    tua  scandalizat       30 

./06 xxxi,  i.  Pepigi  foedus  cum  oculis  meis,  ut  ne  cogi-  te,  abscide  eam,etprojice  abs  te,  etc.Sicut 

tarem  quidem  de  virgine.  Unde  secundum  de  oculo,  ita  de  manu  intelligi  potest  tri- 

Gregorium,  Non  licet  videri  quod  non  li-  pliciter,  videlicet  de  manu  corporali,  de 

cet  concupisci.  manu  interiori,  videlicet  voluntate,  et  de 

29           Quod  si  oculus  tuus  dexter  scandalizat  quocumque  ita  dilecto  ac  utili  ut  est  ma- 

te,  erue   eum,  et  projice  abs   te.   Oculus  nus   dextera.  Quodcumque   ergo    istorum 

dexter  intelligi  potest  tripliciter  :  Primo,  C  scandalizaverit  te,  id  est,  occasionem  pec- 

ipse  oculus  corporalis.  Si  ergo  iste  scan-  candi  intulerit,  abscide  illud  quantum  ad 

dalizat,  id  est,  occasionem  peccandi  inge-  actum,  usum,  atque  affectum  immodera- 

rit,  et  ad  concupiscendum  inducit,  erue  tum,  quatenus  manus  corporis  a  contactu 

eum,  non  essentialiter,  sed  quantum  ad  libidinoso,  et  opere  malo  cohibeas,  volun- 

usum,  id  est,  reprime  eum,  ne  intueatur  tatem  quoque  a  pravo  desiderio  retrahas, 

illicita  :  quemadmodum   in  Ecclesiastico  proximorum  utilitatem  ac  delectationem, 

Eccii.ix,».  legitur,  Averte  oculos  tuos  a  muliere  com-  propter  bonum  honestum,  id  est  animae 

ps.  cxviu,  pta ;  et  in  Psalmo,  Averte  oculos  meos  ne  tuae  salutem  et  gratiam,  vites.  Non  enim 

3T-           videant  vanitatem.  Et  projicc  abs  te,  id  potest  vitare  peccata,  qui  non  vitat  occa- 

est,  separa  eum  a  te,  quantum  ad  usum  siones  peccandi. 

illicitum,  non  quantum  ad  organum.  Juxta  Praeterea  Christus  corrigit  Judaeorum  er- 

Coioss.  111,  hunc  sensum  dicit  Apostolus  :  Mortificate  D  rorem  circa  matrimonium.  Dictum  est  an-       31 

°"            membra  vestra  quae  sunt  super  terram.  Et  tiquis  per  Moysen  :  Quicumque  dimiserit 

ne  hoc  male  intelligeretur,  adjecit  quasi  uxorem  suam,  id  est,  dimittere  voluerit, 

ibidem.    exponens  se  ipsum  :  Fornicationem,  im-  det  illi  libellum  repudii,  id  est,  causam 

munditiam,  etc,  id  est,  vitia  membrorum  repudiationis  scribat  et  repraesentet,  ante- 

occidite.Secundo,  per  oculum  dextrum  in-  quam  eam  dimittat.  Libellus  repudii,  est 

telligitur  oculus  cordis,  videlicet  intelle-  scriptura  continens  causam   cur  uxor  di- 

ctus  seu  consideratio  curiosa  :  quae  abjici-  mittitur.   Praecepit  autem  Deus  per  Moy- 

enda  sunt  modo  praefato  quum  scandalum  sen,  non  utique  uxorem  dimittere  tanquam 

pariunt.  Tertio,  per  oculum  dextrum  in-  in  se  bonum  ac  licitum,  sed  hoc  praece- 

telligitur  quicumque  proximus,  seu  quae-  pit,  ut  non  dimitteretur  nisi  dato  libello 

libet  res  adeo  cara  ut  oculus  :  cujus  oc-  repudii.  Sic  enim  scriptum  est  :  Si  acce-  1. 


G8 


RNARRATIO    IN   CAP.    V   MATTH.EI.    —   ART.    X 


perit  homo  uxorem,  ct  non  invenerit  gra- 
tiam  ante  oculos  cjus  propter  aliquam 
foeditalem,  scribet  libellum  repudii,  quem 
dabit  in  manu  illius,  dimittetque  eam.Ju- 
dsei  vero  putabant  dimissionem  uxoris  es- 
se  simpliciter  bonam,  jussam  ac  licitam, 
ignorantes  verba  prcedicta  intelligenda  es- 
se  per  modum  permissionis,  ne  majus 
malum  accideret,  scilicet,  ne  Judaei  uxores 
suas  odiosas  occiderent,  ad  quod  proni 
fuerunt.  Per  quem  modum  etiam  permit- 
Beut.xxm,  tebantur  dare  ad  usuram  extraneis,  non 
autem  per  modum  jussionis.  Christus  ergo 
errorem  Judaeorum  excludens,  subjecit  : 

32  Ego  autem  dico  vobis,  quia  omnis  qui 
dimiseril,  id  est,  a  se  expulerit,  uxorem 
suam,  excepta  fornicationis  causa  corpo- 
ralis,  vel  spiritualis,  videlicet  idololatriee, 
facit  eam  moechari,  id  est,  dat  ei  occasio- 
nem  adulterandi.  Ex  quo  patet  quod  di- 
vortium  sit  illicitum,  et  quod  illa  toto 
tempore  vitse  suse  maneat  uxor  prioris 
mariti,  si  vixerit.  Et  qui  dimissam  duxe- 
rit,  adulterat,  quia  alterius  viri  uxorem 
sumit  in  conjugem,  cognoscitque  eam. 
Propter  utramque  autem  fornicationem 
preedictam,  videlicet  adulterium  et  idolo- 
latriam,licet  relinquere  conjugem  seu  ma- 
ritum  quantum  ad  cohabitationem  et  de- 
biti  redditionem.  Non  tamen  oportet  nisi 
in  casu.  Sunt  etiam  varii  casus  in  quibus 
propter  fornicationem  corporalem  non  li- 
cet  relinquere  conjugem,  scilicet  :  si  mu- 
lier  ab  alio  sub  specie  proprii  viri  sit 
cognita,  vel  si  vir  eam  prostituerit,  vel 
ipse  quoque  adulter  exsistat,  etc.  His  ver- 
bis   consonant   dicta   Apostoli    ad   Corin- 

icor.ra,  thios  :  His  qui  in  conjugio  sunt  prsecipio, 
10'  "•  non  ego,  sed  Dominus,  uxorem  a  viro  suo 
non  discedere  :  quod  si  discesserit,  manere 
innuptam,  aut  viro  suo  reconciliari  ;  et 
vir  uxorem  non  dimittat.  De  hac  materia 
infra  plenius  dicetur. 

33  Iterum  audistis  quia  dietum  est  anti- 
quis  per  Moysen  :  Non  perjurabis;  reddes 
autem  Domino  juramenta  tua  :  id  est, 
non  per  idola,    neque  per  elementa,  sed 

Dmt.xi.M.  per  Deum  jurabis.  Dixit  enim  :  Dominum 


A  Deum  tuum  timebis,  et  per  nomen  ejus 
jurabis.  Hoc  Judaei  male  intellexerunt,  pu- 

lantes  sola  juramenta  mendosa  esse  prohi- 
bita,  juramenta  quoque  injusta  et  incauta 
esse  servanda.  Hunc  errorem  excludens 
Salvator,  subjunxit  : 

Ego  autem  dico  vobis,  non  jurare  om-  34 
nino.  Secundum  Hieronymum,  Christus 
non  prohibet  jurare  per  Deum,  sed  per  ea 
quae  subsequuntur.  videlicet,  Neque  per 
coelum,  etc.  Sed  quoniam  statim  subjun- 
gitur  :  Sit  autem  sermo  vester,  Est,  esl  ; 

B  Non,  non  :  intelligitur,  secundum  aliquos, 
Christus  etiam  juramentum  per  Deum  dis- 
suasisse  vel  prohibuisse,  non  quia  sernper 
malum  atque  illicitum  sit,  sed,  ut  ait  Au- 
gustinus,  ne  per  assiduitatem  jurandi,  in- 
cidat  homo  perjurium.  Est  quoque  alia 
ratio  cur  non  debeamus  jurare  sine  ne- 
cessitate,  vel  magna  utilitate,  quamvis  sint 
vera  quae  dicimus  :  quia  hoc  cedit  ad 
irreverentiam  Dei,  quod  homo  tam  leviter, 
inadvertenter  et  intimorate  assumit  tantae 
sanctitatis  majestatem  in  testem.  Quod  au- 

C  tem  jurare  non  sit  prorsus  illicitum,  in- 
notescit  per  hoc  quod  Paulus  in  suis  epi-  /?„,„.  ,,9; 
stolis  toties  invenitur  jurasse,  dicendo  :  Phl,l%f-  "' 

_  J  '  8.  1  Thess. 

testis  est  mihi  Deus  ;  et,  Testificor  coram  ■■,  5. 
Deo,  etc.  urau».t. 

Porro,  secundum  Hieronymum  super  il- 
lud  Jeremiee,  Jurabis,  Vivit  Dominus,  in  jer.  iv,-2. 
veritate,  et  judicio,  et  justitia,  tres  sunt 
comites  juramenti,  videlicet  veritas,  judi- 
cium,  et  justitia  ;  et  quodcumque  horum 
defuerit,  juramentum  erit  illicitum.  Imo 
sic  jurans,  eo  ipso  quo  jurat,  perjurus  ef- 
D  ficitur,  secundum  Thomam,  quia  haec  ob- 
servare  tenetur  in  quolibet  casu.  Si  enim 
desit  veritas,  juramentum  est  mendax  ;  si 
judicium  desit,  juramentum  est  temera- 
rium  et  incautum  ;  si  justitia,  iniquum 
est,  leve  atque  inutile.  Yeritas  itaque  ad 
juramentum  ordinata,  requiritur  ex  parte 
rei  de  qua  juratur ;  judicium  vero  seu 
discretio,  ex  parte  jurantis  ;  justitia  au- 
tem,  ex  parte  causee,  ut  sit  necessitas  ad 
jurandum.  Juratio  ergo  debite  circumstan- 
tionata,  videlicet,  ut  fiat  ex  causa  neces- 


ENARRATIO    IN   CAP.    V   MATTH^EI.    —   ART.    X  09 

saria,  tunc  ubi  taliter  [fit]  et  propter  con-  k  put  tuum  juraveris,  quia  nonpotes  unum 

gruum  finem,  non  solum  est  licita,  sed  et  capillum  album  facere  aut  nigrum,  pro- 

actus  virtutis  quse  dicitur  latria.  Qui  enim  pria  potestate   et   solo  imperio,  quamvis 

sic  jurat,  exhibet  reverentiam  Deo,  prae-  per  artem  et  naturalium  rerum  applicatio- 

supponens  eum  habere  infallibilem  veri-  nem  possit  homo  diversos  colores  crinibus 

tatem,    omniumque   certam    notitiam,    ac  capitis  sui  inducere. 

universalem  providentiam.  Unde  ait  Scri-  Ecce  non  solum  per  Deum,  sed  etiam 

UPar.xv,  ptura  :  In  omni  corde  suo  juraverunt  Do-  per  creaturas  jurare  prohibuit  vel  dissua- 

W.i.xii,i2.  niino,  et  invenerunt;  et  Psalmista,  Lauda-  sit.  Sed  quomodo  intelligendum  est  hoc? 

buntur  omnes  qui  jurant  in  eo.  Hieronymus  Nonne  per  Evangelium  et  per  Sanctos  fit 

quoque  affirmat,  quod  jurans  veneratur  licitum  juramentum  ?  Nonne  Joseph  per    Gen.xw, 

vel  diligit  eum  per  quem  jurat.  salutem  Pharaonis  juravit?  Nonne  Aposto-    ' 

Sic  ergo  intelligenda  est  littera  :  Dico  B  lus  dicit,  Ego  testem  invoco  Deum  in  ani-  ncor.1,23. 

vobis  non  jurare  omnino,  hoc  est  non  ju-  mam    meam  ?  Quseritur   ergo,  quando  et 

rare  omnibus  modis  indifferenter,  seu  ex  quomodo  liceat  per  creaturas  jurare.  Re- 

qualibet  causa,  sed  solum  modo  jam  dicto,  spondet  B.  Thomas,  quod  juramentum  fit 

videlicet  neque  per  coelum,  quia  thronus,  dupliciter  :  primo,  per  simplicem  conte- 

id  est  sedes  et  habitatio,  Dei  est.  Quam-  stationem  ;    secundo,  per   exsecrationem. 

vis  enim   incircumscriptus  immensusque  Juramentum  primo  modo  factum,  princi- 

Deus  loco  nullo  claudatur,  ibi  tamen  esse  paliter  divinse  veritati  innititur.  Secunda- 

asseritur,  ubi  operatur  et  se  ipsum  osten-  rio  autem  assumuntur  aliquee  creaturee  ad 

dit.  Quum  ergo  in  ccelo  empyreo  maxime  jurandum,  non  secundum  se,  sed  in  quan- 

icor.  xin,  operetur,  illicque  facie  ad  faciem  conspi-  tum  divina  in  eis  veritas  manifestatur  : 

ciatur,  merito  coelum  empyreum  appella-  sicque  juratur  per  Evangelium,  id  est  per 
tur  thronus  ejus.  Unde  Unigenitus  Dei  :  C  Deum,  cujus  veritas  in  Evangelio  contine- 

A/)oc.in,2i.  Ego  (inquit)  vici,  et  sedi  cum  Patre  meo  tur ;  et  item  per  Sanctos,  qui  hanc  verita- 

35  in  throno  ejus.  Neque  per  terram  jurave-  tem  crediderunt.In  juramento  autem  quod 
ris,  quia  scabellum  pedum  ejus  est,  id  est  fit  per  exsecrationem,  assumitur  creatura 
divinae  potestati  subjecta,  et  a  Deo  in  ulti-  tanquam  id  in  quo  divinum  exerceatur 
mo  ac  infimo  rerum  ordine  collocata.  Per  judicium,  si  non  verum  asseritur,  ut  quum 
pedes  itaque  Dei,  designatur  operatio  seu  homo  jurat  per  caput,  vel  filium  suum, 
provisio  ejus,  pertingens  usque  ad  infima.  seu   aliam  rem    dilectam.  Denique,  sicut 

/s.  lxvi,  1.  Hoc  idem  in  Tsaia  scriptum  est  :  Hsec  dicit  licitum  est  jurare  per  Deum  pro  loco,  cau- 

Dominus  :  Ccelum  mihi  sedes  est,  et  terra  sa  et  tempore,  sic  et  per  creaturas,  tam 

scabellum  pedum  meorum.  Non  est  itaque  per  simplicem  contestationem,  quam  per 

sic  intelligendum,  quasi  Deus  in  divinita-  exsecrationem.  Per  exsecrationem  namque 
tis  natura  corporalia  habeat  lineamenta,  et  D  juravit  Apostolus  :  Ego,  inquiens,  testem 

situaliter  sedeat,  prsesertim  quum  de  ipso  invoco  Deum  in  animam  meam.Quod  vero 

/06x1,8,9.  scriptum  sit  :  Excelsior  ccelo  est,  et  pro-  Joseph   per  salutem  Pharaonis  juraverit, 

fundior  inferno  ;    longior   terra   mensura  utroque  modo  intelligi  potest,  videlicet  : 

ejus,  et  latior  mari.  Neque  per  Jerosoly-  per  modum  exsecrationis,  ita  quod  Phara- 

mam  juraveris,  quia  civitas  est  magni  re-  onis  salutem  obligavit  Deo  ;  et  per  modum 

EsthersM,  gis :  dc  quo  legitur  in  libro  Esther  :  Domi-  contestationis,  contestando  veritatem  divi- 

ne  rex  omnipotens,  in  ditione  tua  cuncta  nae  justitiae,  ad  cujus  exsecutionem  prin- 

p«.xciv,3.  sunt  posita  ;  et  in  Psalmo,  Quoniam  Deus  cipes  terree  constituuntur,  quorum  unus 

magnus   Dominus,  et  rex  magnus   super  fuit  Pharao  :  sicque  per  ejus  salutem  ju- 

omnes  deos.  Fuit  enim  Jerusalem  deputata  ravit  Joseph,   in  quantum  divina  justitia 

36  ad  hujus  regis  obsequium.  Neque  per  ca-  in  Pharaonis  imperio  monsfrabatur.  Quum 


■() 


KNARRATIO    IN    CAP.    V   MATTILEI.    —   ART.    XI 


ergo  per  creaturas  juratur,  jurans  obliga- A 
tur  implere  jurata,  ac  si  per  Deum  jura- 
ret  :  quia  non  jurat  per  creaturas,  nisi  in 
quantum  divina  virtus  in  eis  relucet.  Ideo 
quoque  non  licet  per  eas  jurare,  nisi  cir- 
cumstantiis  debitis  observatis,  quemadmo- 
dum  nec  per  Deum. 

Est  etiam  alia  ratio  cur  Christus  per 
creaturas  jurare  probibuit  :  quia  speciem 
idololatriae  habet  hujusmodi  juramentum. 
Idololatrae  enim  sic  jurant;  et  ei  per  quod 
juratur  divinus  honor  impendi  videtur,  ut 
tangit  hoc  loco  Hieronymus.Quid  enim  est  B 
jurare,  nisi  infallibilem  testem  ad  confir- 
mationem  verborum  inducere  ?  Christus 
vero  insinuat,  ideo  per  creaturas  non  esse 
jurandum  sine  causa  necessaria,  quia  in 
eis  aliquid  divinae  virtutis  relucet.  Dicit 
enim  :  Neque  per  ccelum,  quia  thronus 
Dei  est,  id  est,  gloria  Dei  manifestatur 
in  ccelo ;  neque  per  terram,  quia  scabel- 
lum  pedum  ejus  est,  id  est,  in  terra  relu- 
cet  dispositio  potestatis  divinae  :  sicque 
jurando  per  ccelum   aut  terram,  juratur 


per  eum  cujus  majestas  praesentatur  iri 
cado,  vel  cujus  dispositio  relucet  in  ter- 
ra.  Per  hoc  quoque  quod  non  possumus 
unum  capillum  capitis  nostri  facere  al- 
bum  vel  nigrum,  evidenter  patescit  quod 
non  a  nobis,  sed  a  Deo  ipsum  caput  acce- 
pimus. 

Sit  autem  sermo  vester,  Est,  est ;  Non, 
non  :  id  est,  simpliciter  affirmate  quod 
verum  est,  et  negate  quod  falsum  est,  nec 
adhibeatur  juratio  sine  necessitate.  Quod 
autem  his  abundantius  est,  id  est,  jura- 
mentum  quod  affirmationi  seu  negationi 
superadditur,  a  malo  est,  id  est,  ex  malo 
culpae,  vel  malo  pcenae  procedit,  videlicet 
ex  infirmitate,  incredulitate,  vel  suspi- 
cione  ejus  qui  exigit  juramentum,  vel  ex 
malo  jurantis,  qui  jurat  omissis  tribus 
praedictis  juramenti  comitibus.  Non  dixit, 
Quod  his  abundantius  est,  malum  est;  sed, 
A  malo  :  quia  juramentum  non  est  semper 
peccatum,  sed  origo  juramenti  est  malum 
quoddam,  videlicet  quoniam  homines  sibi 
invicem  discredunt. 


37 


ARTICULUS  XI 


ELUCIDATIO   SKQUENTIS   PARTIS   HUJUS   CAPITULI,   USQUK   AD   FINEM   IPSIUS,   VIDELICET 

AUDISTIS   QUIA   DICTUM   EST. 


CONSEQUENTER  Salvator  informat  di- 
scipulos    circa  judiciale  legis  praece- 
38       ptum  de  pcena  talionis.  Audistis  quia  di- 
ctum  est,  id  est,  per  Moysen  denuntiatum 
est  filiis  Israel :  Oculum  pro  oculo  requires, 
dentempro  dente  exiges  :  id  est,  si  quis  tibi 
excutiat  dentem  vel  oculum,  fiat  ei  simili- 
Lev.  xxiv,  ter.  Dixit  enim  Moyses  :  Qualem  laesionem 
xx.'  23-lt-  Q™  i^tulerit,  talem  sustinere  cogetur,  ut 
Deut.  xix,  livorem  pro  livore,  vulnus  pro  vulnere, 
animam  pro  anima.  Haec  ultio  licita  erat  in 
lege  rudibus  data,  quatenus  timore  eadem 
patiendi  retraherentur  ab  injuriatione,  et 
ne  laesi  ex  impatientia  et  crudelitate  exce- 


21. 


C  derent  modum  in  ulciscendo.  Est  enim 
commune  hominibus,  ut  velint  plus  laesio- 
nis  rependere,  quam  passi  sunt,  eo  quod 
alius  prior  in  eos  peccavit,  sicque  non  so- 
lum  laesionem,  sed  et  contemptum  inju- 
stitiamque  perpessi  sunt.  Lex  ergo  aliqua- 
liter  reduxit  ad  pacem,  et  praeparavit  ad 
patientiam,  dum  jubet  non  plus  inferre 
quam  illatum  est.  Judaeorum  vero  non- 
nulli  circa  verba  praedicta  dupliciter  erra- 
verunt  :  primo,  quoniam  aestimabant  vin- 
dictam  propter  se  appetendam  ;  secundo, 

D  quia  putabant  haec  verba  sic  dici  per 
modum  praecepti,  ut  non  liceret  aliter  age- 


ENARRATIO    IN   CAP.    V   MATTHjEI.    —   ART.    XI 


71 


re,  seu  penitus  indulgere  :  non  pensantes  A 
ps.  vn,  5.  illud  in  Psalmo,  Si  reddidi  retribuentibus 
mihi   mala,    decidam   merito  ab   inimicis 
meis  inanis.  Jeremias  quoque  virum  per- 
Thren.m,  fectum    describens,    ait    :    Dabit   percuti- 
enti  se  maxillam,  saturabitur  opprobriis. 
Christus  ergo  istos  errores  excludens,  sub- 
jecit  : 
39  Ego  autem  dico  vobis,  non  resistere  ma- 

lo,  id  est  non  repugnare,  non  reddere  ma- 
lum  pro  malo,  non  litigare,  nec  repercu- 
tere.  Per  hoc  non  datur  intelligi,  vitia  non 
esse  coercenda,  nec  excessus  esse  corri-  B 
gendos  ab  his  quibus  ratione  officii  com- 
petit  servare  justitiam  ;  sed  ne  privata 
persona  vindicet  semetipsam,  et  ne  aliquis 
affectu  vindictae  potius  quam  zelo  justitise, 
corrigendique  animo,  resistat  malo,  id  est 
peccatori  seu  peccato.  Si  autem  per  hoc 
quod  non  resistitur  malo,  periret  ordo  ju- 
stitiae,  ac  rigor  disciplinee,  et  impii  in  suis 
malignitatibus  indurarentur  ac  foveren- 
tur,  resistendum  esset  secundum  ordinem 
juris  ex  caritate,  praesertim  ne  iniqui  in 
seternum  perirent.  Si  vero  ex  resistentia  G 
mali,  oritur  grave  scandalum  infirmorum, 
vel  majus  malum,  tenetur  homo  non  resi- 
stere  malo,  ne  ponat  offendiculum  proxi- 
mo,  aut  pejor  fiat  scissura;  vel  scandalum 
tale  alio  modo  sedandum  est.  Si  autem  de- 
sistat  homo  resistere  malo  vindictam  non 
quaerendo,  quamvis  resistendo  non  orire- 
tur  scandalum  preedictum  majusve  ma- 
lum,  tunc  erit  opus  supererogationis  at- 
que  consilii  non  resistere.  Hinc  ergo  dicit 
/?om.xn,2i.  Apostolus  :  Noli  vinci  a  malo,  sed  vince 

in  bono  malum.  Denique  imperfectis  et  D 
passionatis  hominibus  tutius  atque  salu- 
brius  est,  ut  assuescant  non  resistere  ma- 
lo,  quamvis  possint.  Nam  etsi  sestiment  se 
resistere  secundum  ordinem  juris,  timen- 
dum  est  tamen  quod  potius  impejlantur 
passione  quam  ratione,  impatientia  quam 
justitia,  privato  amore  quam  sincera  dile- 
ctione.  Itaque  vindicta  non  est  optanda 
neque  quaerenda  sub  ratione  vindictae,  sed 
mediciuee  atque  justitia?,  utpote  ut  trans- 
gressor   in   hoc   sseculo    corrigatur,    ordo 


justitise    observetur,    alii   terreantur,    vel 
propter  aliquid  simile. 

Preeterea,  secundum  Christi  perfectissi- 
ma  documenta,  parum  est  non  resistere. 
Subditur  enim  :  Sed  si  quis  te  percusserit 
in  dexteram  maxillam  tuam,  prcebe  ei  et 
alteram  vel  secundum  realem  exhibitio- 
nem,  si  ratio  id  deposcat  ad  ostendendam 
patientiam,  et  aliorum  eedificationem,  vel 
ad  demonstrandum  caritatis  fervorem,quo 
homo  paratus  est  ad  omnia  sustinenda  pro 
fide  et  Christo.  Si  autem  nil  tale  occurrat, 
praebenda  est  altera  maxilla,  seu  alia  pars 
corporis  (sicut  B.  Martinus  prsebuit  dor- 
sum  caedentibus)  secundum  animi  praepa- 
rationem,   ita  ut  homo  paratus  sit  plura 
perferre  :  quia  non  semper  corporaliter 
praebenda   est  altera   maxilla,    praesertim 
quum  Christus  alapa  recepta  dixerit  sacri- 
lego  :  Si  male  locutus  sum,  testimonium    joann. 
perhibe  de  malo  ;  si  autem  bene,  quid  me  xvl"' 23- 
caedis?  Paulus  quoque  apostolus,  quum  a 
militibus  caederetur,  dixit  :  Si  civem  Bo-    Act.xxn, 
manum  et  indemnatum  licet  vobis  flagel-  25- 
lare  ?  Et  tamen  utique  non  solum  flagel-    md.  ™, 
lari,  sed  et  mori  pro  Christo  paratus  fuit;  13- 
sed  desideravit  primo  Bomam  videre  et 
informare. 

Videtur  tamen  praedictis  contrarium, 
quod  illico  jussus  caedi,  dixit  pontifici  id  ibid.xxm, 
jubenti  :  Percutiet  te  Deus,  paries  deal-  2' 3' 
bate.  Thomas  quoque  apostolus  in  vultu 
percussus,  satis  horrendam  legitur  ultio- 
nem  impetrasse,  ita  ut  percussorem  leo 
occideret.  Ad  primum  respondet  Augusti- 
nus,  quod  verba  Apostoli  erant  prophetia, 
non  imprecatio  mali.  Ad  aliud  dicit,  quod 
non  cogimur  illi  historiae  credere.  Possu- 
mus  autem  dicere,  quod  ex  misericordia 
potius  quam  ex  crudelitate  Thomas  hoc 
fecerit,  ut  Deus  parceret  animae  percusso- 
ris,  et  ceteri  divinam  potestatem  agno- 
scerent. 

Et  ei  qui  vult  tecum  judicio  contende-       40 
re,  et  tunicam  tuam  tollere,  dimitte  ci  et 
pallium.  Istud,  secundum  Augustinum,  in- 
telligitur  nou  quoad  operis  ostensiouem, 
sed  animi  praeparationem.  Sed  quia  Apo- 


72 


ENARRATIO    IN    CAP.   V   MATTIIjEI.    —    ART.    XI 


icor.v.,7.  stolus  dicit  :  Jani  oinnino  delictum  est  in  A  sunt  propter  vitanda  scandala  aliorum.  Ad 

vobis,  quod  judicia  habetis  inter  vos;  qua-  quod  Thomas  respondet,  quod  temporali- 

re  non  magis  injuriam   accipitis?  quare  um  bonorum  quaedam  sunt  nobis  commis- 

non  magis  fraudem  patimini?  Ilinc  ergo  sa,    quemadmodum    bona   Ecclesisc   com- 

oportet  diligentius  intellectum  horum  ver-  mittuntur    praelatis,    et    bona   reipublicae 

borum  inquirere.  Chrysostomus  itaque  hoc  committuntur    rectoribus.    Ilorum   itaque 

locc  multis  persuasionibus   videtur  velle  conservatio  imminet  his  quibus  commissa 

probare,   nequaquam  servum  Dei  debere  sunt,  de  necessitate,  sicut  et  depositorum. 

coram  judice  pro  temporalibus  causam  ha-  Ideo  propter  scandalum  vitandum  dimit- 

bere  vel  apparere,  propter  peccati  pericu-  tenda  non  sunt,  sicut  nec  alia  quao  sunt 

lum,  quod  vix  evitari  potest,  et  scanda-  de   necessitate   salutis.    Unde  B.  Thomas 

lum  aliorum,  et  quoniam  Christus  majora  Cantuariensis  episcopus,  repetiit  bona  Ec- 

rependere  potest,  si  ejus  amore  vitetur  ju-  B  clesiae  cum  grandi  scandalo  regis.  Alia  bo- 

dicium.  Idem  videtur  Augustinus  sentire,  na  temporalia,  sunt  nostra  seu  propria;  et 

exponendo   praememorata   verba  Apostoli  haec  propter  scandalum  dimittenda  sunt, 

dicens  :  Hoc  ipsum  vestro  peccato  agitur,  vel  largiendo  ea  aliis,  si  apud  nos  sint,  vel 

quod  inter  vos   negotia  judicio  determi-  dimittendo  ea  aliis,  si  apud  nos  non  sunt, 

nanda  habetis,  quia  peccatum  est  habere  quando  scandalum  ex  infirmitate  vel  igno- 

judicium  contra  fratrem.  rantia  oritur,  quod  est  scandalum  infirmo- 

Verum  si  hoc  absolute  intelligatur,  da-  rum  :  dimittenda  sunt,  inquam,  vel  scan- 

retur  impiis  magna  libertas  atque  occasio  dalum  alio  modo  sedandum  est,  ut  errans 

spoliandi  et  rapiendi,  praesertim  bona  sim-  instruatur,  et  scandalizari  desistat.  Quod 

plicium,  fierentque   innumerabilia  mala.  si  noluerit,  jam  scandalum  ejus  erit  scan- 

Glossa  igitur,  quasi  exponens  verba  Augu-  dalum  Pharisaeorum.  Dum  igitur  scanda- 

stini,  adjecit  :  Perfectis  licet  repetere  sua  C  lum  ex  malitia  scandalizati  procedit,  non 

simpliciter,   utpote  sine  lite,   sine  causa,  sunt  bona  temporalia,  quamvis  propria, 

sine  judicio  ;  sed  non  convenit  eis  inde  propter  id  vitandum  dimittenda,  quia  hoc 

movere  causam  ante  judicem.  Infirmis  ve-  vergeret  in  detrimentum  boni  communis, 

ro  licet  repetere  sua  coram  judice,  judi-  et  rapientibus  hoc  noceret  in  anima. 

ciumque  habendo  contra  fratrem,  sed  non  Quod  ergo  ait  Salvator,  et  ejus  Aposto- 

contentiose,  vel  fraudulenter,  vel  apud  ju-  lus,  intelligendum   est   secundum    prom- 

dices  infideles.  ptitudinem  animi,  ita  quod  homo  parati- 

Verum  nec  istud  videtur  aliis  satis  re-  or  sit  pati  fraudem  atque  injuriam,  quam 

solutum.  Ecclesia  namque  non  peccat  ha-  judicio  agere,  desiderio  pacis  internae  et 

bendo  judicia,  et  religiosi  possunt  coram  quietis,  et  ne  alii  offendantur,  dummodo 

judice   sua   repetere.    Fideles   quoque  in  aliunde  expediat.  —  Ex  his  aliqualiter  elu- 

terris   infidelium   habitantes,   nec   fideles  D  cescit,  quomodo  intelligendum  sit,  quod 

judices  habere  potentes,  possunt  ad  judi-  alibi  praecipit  Christus  :  Qui  aufert  quae  Luc.  vi,  30. 

ces  infideles  recurrere.  Alii  ergo  respon-  tua  sunt,  ne  repetas,  scilicet  cum  lite  et 

dent,  quod  liceat,  non  autem  expediat,  sae-  contentione,  vel  cum  scandalo  pusillorum. 

cularia  habere  judicia,  et  quod  religiosi  ac  Et  quicumque  te  angariaverit,  id  est,       41 

perfecti  possunt  sua  repetere  coram  ju-  coegerit   seu  violenter   compulerit,   mille 

dice,  quasi  bona  communia,  non  ut  pro-  passus,  hoc  est  ambulare  secum  per  mille 

pria.  —  Aliqui  etiam  breviter  dicunt,  quod  passuum  spatium  (quinque  autem  pedes 

non  licet  repetere    sua  in  judicio,   si  ex  faciunt  passum),  vade  cum  illo  et  alia  duo 

repetitione   oriatur  scandalum   et  malum  millia  passuum,  secundum  animi  praepa- 

deterius.  Sed  tunc  scire  oportet,  quando  rationem,  vel  secundum  operis  exsecutio- 

et  quomodo   hona  temporalia  dimittenda  nem,  si  sine  majoris  mali  et  scandali  ortu 


ENARRATIO    IN   CAP.    V   MATTHjEI.    —   ART.    XI  73 

vilare  non  poteris  :  id  cst,  si  aliqnis  a  te  A  dum,   si  sit  in    fomenlum   et  adjtilorium 

exegerit   indebitam    servitutem,  sed    lici-  suae  impietatis.  Spirituale  autcm  benefici- 

tam,  debes  animo  esse  paratus  plus  face-  um  nulli  negandum  est,  sicut  nec  corpo- 

re,  quam  ille  angariando  requirit.Si  autem  rale  in  articulo  necessitatis. 

in  omnibus  praeinductis  percutiens,  rapi-  Et  volenti  mutuari  a  te,  id  est  aliquid 

ens,  sive  angarians,  ex  nostra  patientia  in  sibi    concedi,    seu   mutuum    accipere,  ne 

sua  malitia  confirmetur  ac  foveatur,  expc-  avertaris,  negando  ei  quod  petit,  si  ratio- 

dit  ei  resistere  secundum  juris  processum.  nabiliter  petit,  et  tibi  adsit  facultas.  Hoc 

Si  tamen  habeatur  spes  de  ejus  emollitio-  enim  spectat  ad  caritatem,  ut  necessitatem 

ne,  videlicet,  quod  cjus  pravitas  per  no-  proximi    quasi    propriam    aestimemus   ac 

stram    pietatem,  caritatem   et  patientiam  sublevemus  subveniendo  egenti.Imo  agen- 

corrigatur,  suslinendum  est,  sicut  Aposlo-  dum  est  quod  in  Ecclesiastico  scribitur  : 

flom.xii.2i.  lus  loquitur  :  Vince  in  bono  malum.  Unde  B  Perde  pecuniam  propter  fratrem  et  ami-  EccU.xx\x, 

Chrysostomus  :  Patientia,  inquit,  tua  illius  cum.  Teste  quoque  Psalmista  :  Jucundus  "' 

vincat  crudelitatem,  et  ostende  quod  ma-  homo  qui  miseretur  et  commodat,  quia  in 

jor  sit  benignitas  Dei  in  sanctis,  quam  ma-  aeternum  non  commovebitur. 

litia  diaboli  in  iniquis  hominibus.  —  In-  Insuper  Christus  exponit  praeceptum  le- 

terea,  si  servus  Christi  libenter  eat  cum  gis  de  dilectione  proximi  :  de  qua  ait  Apo- 

impio,  vel  serviat  violento,  non  angaria-  stolus,  Qui  diligit  proximum,   legem  im-  flom.xm.s. 

tur,  sed  ille  sestimat  se  istum  angariare.  plevit.  Auclistis  quia  clictum  est  in  lege       43 

42           Qui  autem  petit  a  te,  da  ei  quod  postu-  Moysis  :  Diliges  proximum  tuum,  non  di- 

lat,  si  rationabiliter  quaerat,  et  tibi  facullas  lectione  carnali,  nec  solum  dilectione  na- 

adsit.  Da  itaque  ei  secundum  exigentiam  turali,   sed  et  dilectione   caritativa  afque 

et  possibilitatem  tui  status  ac  facultatum  gratuita,  quee  fundatur  in  communicatione 

tuarum,  et  si  non  corporale,  tamen  spiri-  C  felicitatis  aeternae;  et  oclio  habebis  inimi- 

tuale  munusculum,   ut  si  inconvenienter  cum  tuum,  non  odiendo  naturam,  sed  cul- 

vel  inconvenientia  postulaverit,  informes  pam,   non  personam,   sed  vitium   :   quod 

ticcii.xvm,  errantem,  quia  verbum  melius  quam  da-  utique  odium  ex  caritate  procedit,  et  ad 

1G'17-       tum.  Nonne  ecce  verbum  super  datum  bo-  perfectionem  pertinet.  De  quo  in  Psalmo 

num  ?  Ut  autem  testatur  Ambrosius  :  Ejus-  cantatur  :  Perfecto  odio  oderam  illos;  et,  p&cxxxvm, 

dem  criminis  est  habenti  sua  auferre,  et  Iniquos  odio  habui.  Hoc  autem  quod  de  ~Ps  cxvm 

indigenti    quod    quaerit   denegare,    quum  odio  inimici  subjicitur,  quidam  Jttdaeorum  "3. 

possis  tribuere.  Quoniam,contestante  Chry-  pessime   intellexerunt,    dicentes  inimicos 

sostomo,  homines   non   domini,  sed   dis-  simpliciter  odiendos  :  ad  quod  multa  ve- 

pensatores  sunt  divitiarum,  idcirco  omnia  teris   Testamenti    testimonia   adduxerunt. 

quodammodo  sunt  communia   Huic  conso-  Multa  enim  sunt  quae  superficialiter  intel- 

^c«.xx,35.  nat  quod  in  Actibus  dicit  Apostolus  :  Opor-  D  lecta,  videntur  hoc  ipsum  praetendere  :  sic- 

tet  reminisci  verbi  Domini  Jesu,  quia  beati-  ttt  quum  Moyses  ait,  Non  quseres  ei  bona;  Deut.xxm, 

us  est  magis  dare  quam  accipere.Denique,  et  Nehemias,  Confundantur,  et  peccatum  \Bsdr  iy 

secundum  principem  theologorum,  bonum  eorum  non  deleatur.  Sed  talia  atqtte  simi-  *,  5. 

iCor.xm,5.  est  sui  diffusivum  ;  et  caritas   non  quee-  lia  intelligenda  sunt.quantum  ad  tempora- 

rit  quae  sua  sunt.  Ideo  dicit  Aposto-Ius  ad  lia  bona,  vel  de  inimico  secundum  vitium 

i  Tim.w,  Timotheum  :  Divitibus  praecipe  facile  tri-  inimicitiae, non  secundum  esse  naturae;  vel 

buere.  Verumtamcn  prodigalitas  non  lau-  dicuntur  zelo  justitiae,  seu  modo  prophe- 

datur.  Nec  obstat  praedictis  illud  in  Eccle-  tiae,  non  affectu  invidiae.  Quod  autem  ini- 

EeciiM\,t.  siastico   :   Benefac   humili,   et  ne  dederis  mici  non   sint  odiendi  secundum   verum 

impio.  Hoc  enim  intelligendum  est  de  be-  intellectum  legis,  hinc  liquet,  quod  in  Le- 

neficio  corporali,  quod  non  est  impio  dan-  vitico  scribitur  :  Non  oderis  fratrem  tuum  z,e».xix,i7. 


74  KNARRATIO    IN   CAP.   V   MATTH.El.    —   ART.    XI 

in  corde  tuo,  sed  publice  argue  eum,  ne  A  ccelo  fulgentem  ac  discurrentem,  oriri  fa- 

Lev.xw,\%.  habeas  super  illo  peccatum;  et  denuo,Non  cit  super  bonos  et  malos  :  omnibus  enim 

qiueres    ultionem,  nec  memor  eris   inju-  hominibus  sol  ministrat  et  nascitur,  radios 

ria>  civium  tuorum.  Et  Salomon  loquitur  :  suos    omnibus  influendo  ;  et  pluit  super 

Pnv.xsw,  Quum  ceciderit  inimicus  tuus,  ne  gaudeas,  justos  ct  injustos.  Invitat  ergo  nos  Ghri- 

et  in  ruina  illius  ne  exsultet  cor  tuum.  Job  stus  ad  inimicorum  dilectionem  exemplo 

/o&xxn,29.  quoque  protestatur  :   Si  gavisus  sum  ad  Dei,  qui  naturalia  beneficia  nemini   sub- 

ruinam  ejus  qui  me  oderat,  et  exsultavi  trahit,  ut  simus  filii  ejus,  id  est,  ut  ei  as- 

quod  invenisset  eum  malum.  similemur,  conformando  nos  ejus  bonitati 

Judaeorum  ergo  errorem  Christus  exclu-  ac  pietati.  Ratio  enim  filiationis  in  quadam 

44  dens,  adjunxit  :  \Ego  autem  clico  vobis  .•]  assimilatione  consistit.  Propter  quod  dicit 
Diligite  inimicos  vestros,  quantum  ad   id  Apostolus  :  Estote  imitatores  Dei  sicut  filii  EPhes.\,\. 
quod  habent  a  Deo,  puta  naturam  ad  Dei  P»  carissimi.   Unde  Joannes  loquitur  :  Sicut  \Joann.w, 
imaginem  factam,  et  beatitudinis  suscepti-  ille  est,  et  nos  sumus  in  hoc  mundo,  vide-  17' 
vam.  Diligere  autem,  est  alicui  bonum  vel-  licet  adversariis  nostris  affectum  et  effe- 

le,  secundum  Philosophum.  Debemus  ergo  ctum  caritatis  impendendo. 
adversariis  nostris  bona  spiritualia  velle,  Consequenter  ponit  Salvator  aliam  ratio- 

videlicet  gratiam  in  praesenti,  et  gloriam  nem  amandi  inimicos.  Si  enim  diligitis       46 

in  futuro  :  imo  et  bona  corporalia  eis  op-  eos  qui  vos  diligunt,  id  est,  si  solum  ama- 

tanda  sunt,secundum  quod  expedit  eorum  tis  amantes  vos,  non  tam  propter  Deum, 

saluti.  Benefacite  his  qui  oderunt  vos,  in-  quam  ideo  quia  vos  diligunt,  quam  mer- 

teriorem  affectum  extendendo  in  opus,  ut  cedem  habebitis  a  Deo  in  patria?  quasi  di- 

scilicet  impendatis  eis  beneficia  spiritua-  cat,  Nullam.  Nonne  et  publicani,  hoc  est 

lia  seu  corporalia,  secundum  congruenti-  publici  peccatorcs,  hoc  faciunt  ?  Utique, 

am  causse,  loci,  ac  temporis.  Unde  et  Salo-  C  et  tamen  nullam  a  Deo  mercedem  sortiun- 

Prov.xw,  mon  admonet  :  Si  esurierit  inimicus  tuus,  tur.  Et  si  salutaveritis  fratres  vestros  tan-       47 

20'  °"    ''  ciba  illum ;  si  sitit,  potum  da  illi.  Et  orate  tum,  id  est,  salutem  et  bona  optaveritis 

pro  pcrsequentibus  et  calumniantibus,  hoe  propinquis   vestris,  quid  amplius  facitis 

est  calumniam   inferentibus,   vos.  In  ge-  quam  publicani?  Nonne  et  ethnici,  id  est 

nerali  pro  omnibus  illis  orandum  est,  et  gentiles,  hoc  faciunt?  Quia  in  hac  clausula 

etiam  in  speciali,  si  specialis  causa  orandi  additur,  Tantum,  datur  intelligi,  quod   in 

occurrit,  ut  si  viderimus   inimicum  gra-  preecedenti    quoque    clausula    subaudien- 

viter  anxiatum,  seu  damnationis  periculo  dum  erat.  Sciendum  ergo,  quod  amicos  di- 

expositum.  De  necessitate   ergo  praecepti  ligere  ex  caritate,  non  est  immeritorium ; 

est,  ut  omnibus  quantumcumque  adversa-  diligere  vero  amicos  alia  quacumque  dile- 

riis,  appetamus  saltem  in  generali  gratiam  ctione,  non  est  meritorium.  Signum  autem 
conversionis,  et  cetera  ad  salutem  neces-  D  quod  amici  diliguntur,  quia  amici,  et  non 

saria,  nec  alicui   tali  specialiter  nos  pre-  principaliter  propter  Deum,  est  quum  sic 

canti,  negemus  subsidium  ei  necessarium,  diliguntur,  quod  inimici  non  diliguntur. 

si  dare  poterimus.  In  speciali  autem  alicui  Denique  qui  unum  hominem  odit,  nullum 

adversario  caritative  affici  et  auxiliari,  spe-  veraciter  diligit,  quum  sit  in  peccato  mor- 

ciali  necessitate  non  occurrente,  ad  super-  tali,  quod  caritatem  exstinguit.  Idcirco  qui 

erogationem  pertinere  videtur.  amat  amicos  et  non  inimicos,  non  amat 

45  Ut  sitis  /ilii  adoptivi  Patris  vestri  qui  amicos  per  caritatem,  sed  per  naturalem, 
in  ccelis  est,  scilicet  Dei  Patris,  vel  totius  carnalem,  sive  politicam  amicitiam.  Non 
superbeatissimse  Trinitatis,  quae  est  unus  ergo  habet  a  Deo  mercedem. 

Creator   ac    Deus    et   Pater   omnium    no-         Quaeri  potest  hoc  loco,  quid  sit  magis 

strum  ;  qui  solem  suum  corporalem,    in  meritorium,  diligere  amicum,  vel  inimi- 


(cap.  VI.) 


E.NARRATIO    IN    CAP.    V   MATTIM51.    —   ART.    XI  75 

cum.  Ad  hoc  diversimode  satis  a  diversis  A  mundus  est  velut  pulvis  exiguus,  vult  si- 

respondetur.  Thomas  vero  respondet  hoc  hi  assimilari  similemque  vocari  creaturam 

modo  :  Dilectio  refertur  ad  diligentem,  et  suam  rationalem  !  Ad  hanc  quippe  perfe- 

ad  Deum,  qui   est   ratio  diligendi   proxi-  ctionem,  etiam  in  veteri  Testamento  divi- 

mum.  Referendo  ergo  dilectionem  ad  dili-  nitus   invitamur,  juxta  illud  :  Nolite  con-  Lev. xi,43, 

gentem,  sic  dilectio  amici  eminet  dilectio-  taminare  animas  vestras  :  ego  enim  sum 

ni  inimici  :  quia  amicus  quum  sit  melior  Dominus  Deus  vester.  Sancti  estote,  quo-  ibid.%,,u, 

.  45  ■  xix    "  ■ 

atque  propinquior,  est  materia  aptior  di-  niam  ego  sanctus  sum.  xx'  7  '2G;' 

leclioni  quam  inimicus.  Propter  quod  ac-  Postquam    sublimia   perfectaque   docu-»",8. 

tus   caritatis    transiens    super   talem   ma-  menta  Salvator  proposuit,congruentissime 

teriam  est  melior,  et  oppositum  ejus  est  admonet  vitare  vulpeculam,  utpote  vanam 

pejuSj  videlicet  odium  amici  quam  inimi-  gloriam,  quse  tunc  fortius  atque  latenlius 

ci.  Quantum  vero  ad  id  quod  est  ratio  dili-  B  iugredi  solet  sive  pulsare,  non  solum  pusil- 

gendi  proximum,  quod  est  Deus,  dilectio  los,  sed  et  proficientes  ac  fervidos,  quando 

inimici  praeeminet  :  primo,  quoniam  solus  efficacius  divinis  obtemperaverunt  prsece- 

Deus  est  causa  hujus  dilectionis;  secundo,  ptis  sive  consiliis.  Attendite  ne  justitiam        4 

quia  ex  dilectione  inimici  ostenditur  amor  vestram,  videlicet  opera  virtuosa  quee  do- 

Dei  fortior  esse  in  diligente,  quam  ex  di-  cui,  faciatis  coram  hominibus,  ut  videa- 

lectione  amici.  Nihilo  minus  dilectio  amici  mini  ab  illis,  hoc  est  ad  hunc  finem  quod 

secundum  se  est  melior,  ferventior,  ma-  virtuosi  ab  illis  reputemini,  et  laudem  hu- 

gisque  meritoria  :  quia  ad  rationem  virtu-  manam  captetis  :  hoc  enim  esset  homini- 

tis  ac  meriti,  plus  facit  bonum  quam  dif-  bus   velle   placere  ;  Deus  autem   dissipat  P*. ui,6. 

ficile.  Quamvis  ergo   dilectio   inimici   sit  ossa  eorum  qui  hominibus  placent.  Alio- 

difficilior,  non  tamen  est  melior  vel  magis  qui,id  est,  nisi  attenderitis  sicut  admoneo, 

meritoria,  nisi  preemii  accidentalis  ratione  C  mercedem  non  habebitis  apud  Patrem  ve- 

laboris  annexi.  Prsemium  vero  essentiale  strum  qui  in  ccelis  est,  id  est  in  conspectu 

correspondet  fervori  dilectionis.  Dei  in  patria,  quoniam  ccelestem  beatitu- 

48  Estote  ergo  vos  perfecti,  non  solum  ami-  dinem  sortituri  non  estis.  Non  enim  ali- 

cos,  sed  etiam  aemulos  diligendo,  pietatis  quid  meremini  sic  agendo,  quia  in  mo- 

viscera  semper  habendo,  et  in  omni  virtu-  ralibus,  actus   habet  speciem  a  fine  ;  et 

te  viriliter  vos  habendo,  sicut  et  Pater  ve-  secundum  Ambrosium,  Intentio  imprimit 

ster  ccelestis  perfectus  est  perfectione  sim-  speciem  actui  tuo.  Si  ergo  finis  est  vanus, 

pliciter   dicta,  et  extra   omne  genus,   ita  opus  est  vitiosum.  Denique  secundum  Dio- 

quod  nulla  ei  deest  nobilitas,  sed  omne  nysium,  bonum  est  ex  integra  causa,  vide- 

quod  absolute  loquendo  melius  est  inesse  licet  omnibus  circumstantiis  concurrenti- 

quam  deesse,  convenit  Deo  cum  plenitu-  bus;  malum  vero  contingit  omnifariam,  id 

dine  infinita.  Huic  ergo  perfectioni  assimi-  D  est,  qusecumque  circumstantia  omittatur. 

Iari  non  possumus  similitudine  sequalita-  Inter  omnes  autem   circumstantias   actus 

/«.  xl,  18,  tis,sed  imitationis.  Seriptum  est  enim.Cui  virtuosi,  propter  quod  exstat  praecipua  : 

25-  similem  fecistis  Deum  ?  aut  quam  imagi-  et  ergo  si  opus  agatur  propter  laudem  hu- 

nem   ponetis  ei  ?  et  cui  assimilastis  me?  manam,  maxime  vitiatur  atque  inficitur. 

dicit  Sanctus.  De  hac  perfectione  deiformi,  Tu  ergo  quum  facis  eleemosynam,  noli       2 

qua  Deo  assimilari  praecipimur,  ait  Moy-  tuba  canere  ante  te,  id  est,  noli  alta  voce, 

.DeH/.xvii.,  ses  :  Perfectus  eris,  et  absque  macula  cum  vel  signo  alio  manifestare  te  ipsum,  pro- 

Domino  Deo  tuo.  0  vere  quanta  est  boni-  pter  laudem  hominum  obtinendam,  sicut 

tas  atque  dignatio  Dei,  et  quanta  esl  di-  hypoeriUv  faciunt  in  synagogis  et  vids, 

gnitas  rationalis  creaturae,  eo  quod  Deus  hoc  est  templis  et  plateis.  Sic  enim  multi 

iminensus,   in    cujus    comparatione   totus  Judsoorum  fecerunt.  Ut  honorificentur  ab 


13. 


16 


ENARRATIO    IN    CAP.    VI   MATTH.El. 


ART.    XII 


hominibus.  Amen  dico  vobis,  receperunt 
mercedem  suam,  videlicet  laudem  huma- 
nam.  0  vanitas  ac  miseria  infinita,  propter 
volatilem,  vilem,  fallacem  et  momentane- 
am  hominum  Iaudem,  divino,  a?.terno  et 
ccclesti  honore  privari  !  Te  autem  faciente 
eleemosynam,  nesciat  sinistra  tua  quid 
faciat  dextera  tua,  id  estv  tam  occulte 
hanc  facias,  quantum  ad  animi  intentio- 
nem,  ut  nec  ab  illo  videatur  qui  tibi  tam 
vicinus  est  ut  una  manus  alteri.  Per  ta- 
lem  etenim  modum  loquendi,  datur  intel- 
ligi,  quod  homo  debet  a  nemine  velle 
videri  propter  gloriam  hominum  capien- 
dam,  quamvis  ad  aliorum  sedificationem 
et  Dei  honorem,  possit  eleemosyna  fieri  in 
aperto.  Vel  spiritualiter,  Nesciat  sinistra, 
id  est  cogitatio  perversa  seu  vana  affectio, 


A  quid  faciat  dextera  tua,  id  est  cogitatio  et 
affectio  bona  :  hoc  est,  cogitatio  vana  om- 
nino  abjiciatur,  nec  bonaa  cogitationi  de 
qua  eleemosyna  nascitur,  admisceatur.  Ut  4 
sit  eteemosyna  tua  in  abscondito  loco,  id 
est,  occulte  fiat,  saltem  secundum  deside- 
rinm  cordis,  intentionemque  animi,  ne 
cupias  inaniter  apparere. 

Et  Pater  tuus  ccelestis,  qui  videt  oculo 
intellectuali,  in  abscondito,  id  est  intus  in 
anima,  scrutans  corda  et  renes  ;  et  etiam  Ps.  m,  io. 
in  occultis  tenebrosisque  locis,  quemad- 

B  modum  Jeremias  ait  :  Si  occultabitur  vir    Jer.  xxm, 
in  absconditis,  et  ego  non  videbo  eum  ? 
Homo  quippe  videt  quse  foris  apparent,  iBeg.^i^- 
Deus  autem  intuetur  cor.  Reddet  tibi  copi- 
osum  praemium  eleemosyna?,  quod  in  prso- 
scnti  inchoatur,  et  in  futuro  perficitur. 


ARTICULUS  XII 


EXPLANATIO    CAPITULI    SEXTI    :    ET    QUUM    ORATIS. 


POST  exhortationem  operum  misericor- 
dise  et  caritatis  fraterna?,  quibus  homo 
ad  proximos  suos  virtuose  extenditur,  do- 
cet  Salvator  de  actu  latrise  per  quem  ani- 
ma  ad  Deum  elevatur,  videlicet  de  ora- 
tione,  quse  secundum  Damascenum,  est 
ascensus  mentis  in  Deum,  vel  petitio  de- 
centium,  id  est  rerum  quas  decet  peti  a 
Deo.  Et  quum  oratis,  Deum  suppliciter 
invocando,  non  eritis  sicut  hypocrita? ,  id 
est,  assimilari  non  debetis  vanis  homini- 
bus,  humanam  laudem  potius  quam  Dei 
honorem,  vel  honorationem  a  Deo,  quse- 
rentibus ;  qui  amant  in  synagogis,  id  est 
in  publicis  conventiculis  seu  templis,  et 
in  angulis  platearum  stantes  orare.  Stant 
enim,  ut  sic  remotius  videantur.  Quod  au- 
tem  apud  Christianos  designat  ecclesia, 
hoc  apud  JudsBos  significat  synagoga,  vide- 
licet  locum  cultus  divini,  vel  collectionem 
fidelis  populi.  Secundum  Chrysostomum, 


C  dicit  non,  In  plateis,  sed,  In  angulis  pla- 
tearum  :  ad  insinuandum  quod  hypocrita? 
interdum  quaerunt  secretum  locum  oran- 
di,  non  ut  lateant,  sed  ut  videantur  quasi 
in  abscondito  orare,sicque  dupliciter  com- 
mendentur  :  primo,  quoniam  orant ;  se- 
cundo,  quoniam  latere  desiderant.  Sciunt 
enim  laudabirius  esse  in  occulto  orare.  Ta- 
les  sunt  multi,  qui  simulant  se  honores 
refugere,  nolle  praeesse,  gloriam  vanam 
odire,  ut  honorem,  praelationem,  et  glo- 
riam  consequantur.  Sciunt  enim,  quoniam 

D  honor  sequitur  fugientem,  et  quod  sc  hu-  l«c.xiv,H; 
milians  exaltetur.  Ideo  scriptum  est  :  Est x' 
qui  nequiter  se  humiliat,  et  interiora  ejus  23. 
plena  sunt  dolo.  Sic  igitur  orant,  ut  vide- 
antur  ab  hominibus,  id  est,  devoti  puten- 
tur,  laudentur  et   honorentur.  Amen,  id 
est  veraciter,  dico  vobis,  receperunt  merce- 
dem  suam.  Imo,  etsi  a  nullo  homine  vide- 
antur  neque  laudentur,  receperunt  tamen 


Eccli.  xix, 


ENARRATIO    IN    CAP.    VI   MATTII.EI.    —   ART.    XII  77 

mercedem  suam  in  praesenti,  quantum  ad  A  plurimum  confert  ad  orationis  puritatem 

snum  propositum  et  affectum  ;  nec  a  Deo  atque  fervorem  :  quia  tunc  homo  securior 

praemium  sortiuntur,sed  poenam,tanquam  est,  nec  a  sensibilibus  toties  inquietatur, 

sacrilegi  qui  re  sacra  abutuntur  in  vani-  unde  imaginatio  ejus  quietior  est,  et  in- 

tatem.  tellectus  stabilior  ;  voluntas  quoque  tanto 

His  verbis  non  prohibet  Christus  in  ec-  ardentius  fertur  in  Deum,  stabiliusque  in 

clesia   matcriali   ac  publicis    locis   orare,  eo  permanet  fixa,  quanto  amplius  a  mul- 

[z%n.n,8.  quum  dicat  Apostolus  :  Volo  viros  orare  in  tis  abstrahitur. 

omni  loco,  levantes  puras  manus  ;  et  Psal-  Potest  etiam   per  cubiculum  spirituali- 

Ps.cxv,  14.  mista,  Vota  inea  Domino   reddam  coram  ter  accipi  cor  hominis.  Sic  ergo  debemus 

Ps. xxviii,  omni  populo  ejus  ;  itemque,  Adorate  Do-  inlrare  cubiculum  animae,  id  est,  ad  cor 

2jxcv, 9.    mjnum  m  atrj0  sanct0  ejus.  Erquomodo  nostrum  redire,  et  spiritum  nostrum  in- 

Luc.  xvm,  poterimus   semper  et  sine   intermissione  B  tra   nos   colligere   (juxta   illud   :  Audiam  ps.,.Xxx.v, 

'ss'  orare,  si  non  oraverimus  ubicumque  fue-  quid  loquatur  in  me  Dominus  Deus,  quo- 9- 


17. 


17. 


rimus  ?  Denique  sunt  orationes  solennes  niam  loquetur  pacem  in  plebem  suam,  et 

ac  publicse,  quas  faciunt  ministri  Ecclesiae  in  eos  qui  convertuntur  ad  cor),  et  Patrem 

pro  populo  :  quas  ccrtum  est  in  ipsa  ec-  in  absconso,  id  est  in  cordis  secreto  soli 

clesia  publice  fieri  oportere.Orationes  quo-  Deo  patenti,  orare,  sicut  ait  Salvator  :  Spi-   j0ann.,v, 

que  privatas  singulorum  maxime  in  eccle-  ritus  est  Deus,  et  eos  qui  adorant  eum,  in  u- 

sia  fieri  debent,  propter  loci  sanctitatem  spiritu   et   veritate   adorare   oportet.  Hoc 

et   Sacramenti   prsesentiam,  juxta  illud  :  modo  oravit  Anna,  cujus  tantum  labia  mo-  iBey.,, 13. 

/s.u.,7,8.  Domus    mea    domus    orationis    vocabitur  vebantur,  et  vox  penitus  non  audiebatur. 

cunctis  gentibus,  dicit  Dominus.  Quod  ad  Et  Pater  tuus  gui  videt  in  absconso,  hoc 

litteram  de  materiali  ecclesia  dictum  esse,  est  in    intimo  cordis   fundo,  quem  nulla  Jobxu,,i. 
Mare.  xi,  Christus  allegat.  Prohibet  ergo  Dominus  in  C  latet  cogitatio,  reddet  tibi  quod  postulas, 

templo  et  angulis  platearum  orare,  more  imo   multiplicem   orationis  effectum   tibi 

hypocritarum,videlicet  appetitu  laudis  hu-  prsestabit,  videlicet  dulcem  in  orando  sa- 

mana3,vel  commodi  temporalis, et  ne  solum  porem,  optatse  gratiae  infusionem,  sempi- 

oremus  in  publicis  locis.  Ideo  subditur  :  ternamque  gloriam,  si  tamen  infatigabili- 

Tu  autem  quum  oraveris,  id  est,  orare  ter  oras. 
intendis  vel  incipis,  intra  in  cubiculum  Orantes  autem,  nolile  multum  loqui,\d        7 

tuum,  id  est  locum  secretum  et  quietum.  est  verba   coram   Deo  multiplicare,  sicut 

Et  clauso  ostio  loci,  ne  quis  accedat,  teque  ethnici,  id  est  gentiles,  faciunt  :  qui  ideo 

impediat,  vel  ad  inanem  gloriam  excitet,  orando  multum  loquuntur  :  putant  enim 

eo  quod  inveniaris  in  tam  sancto  opere,  quod  in  multiloquio  suo,  hoc  est  virtute 

humanum  adspectum,  prseconiumque  vi-  multorum  verborum,  exaudiantur  a  diis 
tare.  Aliqui  enim  solent  subito  et  inaniter  D  suis.  Et  non  mirum  quod  diu  orant,  et 

gloriari,quum  inveniuntur  preeter  vel  con-  verba  multiplicant  :  nam  orant  dsemones, 

tra   propositum    suum    laudabiliter  occu-  qui  etsi  audiant,  exaudire  non  valent,  nec 

pari.  Ora  Patrem  tuum  coelestem,  Deum  aliquid  facere,  nisi  permissi  a  Deo.  Orant 

trinum  ac  simplicem,  in  absconso  loco. Et  reges  mortuos,  Jovem,Mercurium,  quorum 

Pater  tuus,  qui  videt  in   absconso  :  non  crimina  sunt  notiora  quam  nomina,  qui 

enim  latent  eum  quee  fiunt  in  locis  abs-  etsi  viverent,  salutem  conferre  non  pos- 

tractis.  Specialiter  quoque  videt  Deus  per  sent.  Orant  idola  insensata,  quse   habent  Ps.cxm.a, 

approbationem  in  absconso,  id  est,  mise-  aures,  nec  audiunt.  Nolite  ergo  assimilari  jl^y  n'' 

ricorditer  adspicit  et  acceptat  opera  bona  eis,  verba  multiplicando  ea   ratione   qua       8 

quse  fiunt  in  abditis  ad  vitandum  vitium  illi,  ut  arbitremini  in  multiloquio,  et  non 

vanitatis.  Locus  vero  secretus  et  quietus  potius  in  affectu  fervido,  exaudiri.  Patet 


78  ENARRATIO    IN   CAP.    VI    MATTHjEI.    —    ART.    XII 

ergo  quod  Christus  non  absolutc  prohibet  A  clamosa   cnim   orationc,  multa   mala   sc- 

verba  in  orationc  protendere,  sed  nc  hoc  quuntur.  Maxime  Iria  haec  :  Primum,  quia 

faciamus  more  cthnicorum.  Nam  ipsc  hor-  clamose  orans,  non  credit  Dcum  esse  ubi- 

z«c.xvui,i.  tatur  nos  ut  oremus  instanter  et  semper  :  quc,  et  absconsa  audire,  id  est,  ita  se  ha- 

quod  sine  multiplicationc  verborum  men-  bet  altc  sibilando,  ac  si  non  crederet  illa. 

talium  sive  vocalium  non  fit.  Ipse  quoque  Sccundum,  quia  mysleria  orationum  tua- 

ibid. \i,\i.  in  oratione  pernoctavit.  Scit  enim  Pater  rum  aliis  pandis,.  et  non   audiris  a  Deo, 

vester,  quid  opus,  id  est  necesse,  vel  uti-  quoniam  indisciplinate  orasti,  sed  adhuc 

le,  sit  vobis,  anlequam  peiatis  eum  pro  ab  hominibus  dcrideris.  Tertium,  quoniam 

quocumque    negotio.    Scientia    enim    Dei  alterum  juxta  te  non  permittis  orare.  Vo- 

seterna,  perfecta,  invariabilisque  consistit.  cibus  enim    tuis   rapis   sensum    illius  ad 

Ideo  non  oportet  multum  loqui,  quasi  in  tuos  sermones  :  et  non  solum  non  exau- 
multiloquio  exaudiret  Deus  :  quia  si  sic,  B  diris,   sed  adhuc  peccatum  colligis,  dum 

tunc  per  nostros  sermones  aliquid  sibi  no-  orare  alios  non  permittis.  Sic  igitur  ora 

tificaretur,  quod  antea  ignorasset,  vel  per  ut  Anna,  cujus  labia  movebantur,  vox  non  iReg.i,is. 

verborum  multitudinem  flecteretur,  quo-  audiebatur.  Hsec  Chrysostomus. 

rum  nullum  omniscienti  et  incommutabili  Porro,  per  hoc  dictum,  Scit  Pater  vester 

competit  Deo.  quid  opus  sitvobis  antequam  petatis  eum, 

Deniquc  circa  hunc  locum  dicit  Chrysos-  videretur  aliqualiter  confirmari  opinio  So- 

tomus  :  De  oratione  nobis  est  sermo,  quam  cratis  asserentis  nihil   determinatum  pe- 

solam  quasi  spirituale  tributum  anima  de  tendum  a  Deo,  quoniam  melius  scit  quam 

visceribus  suis  offert  Deo.  Vis  autem  sci-  nos  ipsi  quid  nobis  expediat,  nisi  imme- 

re,  quam  pretiosa  sit  oratio?  Nulla  justitia  diate  subjungeret  Christus  orationem  de- 

thymiamati  comparatur,  nisi  sola  oratio.  terminata  bona  petentem.  Sed  quum  Deus 
Sicut  enim  thymiamata  bene  confecta  de-  C  invariabilis  non  flectatur,  nec  solum  sciat 

lectant  hominem  odorantem,  sic  oratio  ju-  quid   nobis  necesse   sit,   sed  etiam   quid 

sti  suavis  est  ante  Deum.  Vis  autem  scire  ipse  daturus  exsistat,  cur  eum  oramus  ? 

dignitatem  ejus?Mox  ut  de  ore  processe-  Respondendum,  quod  ideo,  ut  ipse  donet 

rit,  suscipiunt  eam  angeli  manibus  suis,  eo  ordine  quo  se  daturum  praevidit.  Quam- 

7'o6.xn,i2.  sicut  Tobia3  angelus  dixit  :  Ego  orationem  vis  enim  praedestinatio  non  sit  ex  meritis, 

tuam  obtuli  Deo.  Orans  autem,  nil  novi  tamen  in  sua  aeterna  prsedestinatione  dis- 

faciat  quod  adspiciant  alii  :  alte  claman-  posuit  se  daturum  gratiam  in  prsesenti,  et 

do,  manus  extendendo,  pectus  tundendo,  gloriam  in  futuro,  per  preces  nostras  ac 

vel  oculos  impudenter  ad  coelos  levando.  merita.  Oramus  quoque,  ut  orando  ferven- 

Sed  interiora  sua  ingrediatur,  ut  nihil  co-  tius  desideremus,  et  copiosius  mereamur, 

gitet,  nisi  de  quo  orat,  et  quem  orat ;   ut  sicque  capaciores  reddamur,  et  plura  be- 
claudat  ostium  sensus  carnalis,  omnesque  D  neficia  obtineamus,   susceptamque  grati- 

cogitationes  carnales  et  sollicitudines  fo-  am  diligentius  custodiamus,  in  spc  divina 

ras  expellat.  Si  autem  de  extraneis  et  car-  roboremur  acquirendo  quod   petimus,  et 

nalibus  rebus  cogitaveris,  non  introisti  in  Dco  familiariores  quodammodo  efficiamur, 

interiorem  intellectum  tuum,  neque  clau-  cum  omni  fiducia  ad  thronum  gratise  ac-  fie&r.iv,i6. 

sisti  ostium  sensus  ;  sed  tacite  cum  cogi-  cedentes. 

tationibus  superfluis  loquens,  tempus  ora-  Consequenter  docet  Filius  Dei  formam 

tionis   amittis.    Possumus   et   per   ostium  orationis    perfectse,    materiamque    peten- 

intelligere,   ut   non   clamose   oremus.  Ex  dam  :  Sic  ergo  vos  orabitis. 


ENARRATIO    IN   CAP.    VI   MATTH,El.    —   ART.    XIII  79 


ARTICULUS  XIII 


D1 


EXPOSITIO  ORATIONIS  DOMINICE  '.    PATER  NOSTER. 


|E  hujus  Orationis  expositione,  laude  A  personarum  acceptio,  qui  bonum  commu-  ii.Par.xix, 

et  efficacia,  tanta  jam  a  sanctis  atque  ne    diligit   et   requirit.    Secundum   Chry-  '•  Rom'  "• 

catholicis  doctoribus  dicta  sunt,  ut  pene  sostomum,  libenter  exaudit  Deus  precem, 

taxlio  sit  ea  perlegere.   Verumfamen  nec  dum  orans  non  solum  pro  se,  sed  et  pro 

digna,  nec  sufficientia  dicta  sunt,  nec  us-  aliis  orat.  Pro  se  enim  orare,  naturse  est 

quam   dicentur.   Tanta   nempe   est  hujus  et  necessitatis  ;  orare  autem    pro   altero, 

gloriosae  Orationis    profunditas   in  sensu,  caritatis  et  gratiae.  Sed  pensemus  ac  sat- 

fecunditas   in  mysteriis,  efficacia  in  effe-  agamus,  ne    tantse   dignationi,  caritati   et 

ctu,artificialitas  in  processu  seu  ordine,ut  gratiae  Creatoris  simus  ingrati,   non  con- 

nemo  capere  queat  vel  eloqui.  Immensum  siderando  beneficia  ejus,  nec  ejus  maje- 

igitur   aeternumque  Dei  Verbum    propter  statem  honorando,  ne  dicat  nobis  :  Si  pa-  Maiach.i, 

nos  incarnatum,  et  quodammodo  brevia-  ter  ego  sum,  ubi  est  honor  meus  ?  6- 

is. x,  23.   tum,  verbum  abbrevians  et  consummans  B      Qui  es  in  ccelis,  id   est   in  ccelestibus 

fecit  super  terram.  civibus  seu  Beatis,  in  quibus  es  excellen- 

9  Sic,   inquit,  vos    orabitis  :  Pater  no-  tissimo  modo  per  gloriam,  beatificamque 

ster.  Quid  tam  auget  fiduciam,  quid  tam  praesentiam.  Vel,   In   ccelis    materialibus, 

inflammat  affectum,quid  tam  laetificat  hu-  prsesertim  in  ccelo  empyreo,  ubi  specia- 

milem  animam,sicut  Deum  verum  et  sum-  liter  esse  et  habitare  diceris,  quoniam  ibi 

mum  velle  a  fidelibus  patrem  vocari,eum-  excellentius  operaris,  et  te  ipsum  osten- 

que  fiducialiter  patrem  vocare?  Ut  ergo  dis  :  quamvis  secundum  veritatem,  ad  nul- 

cum    plena   fiducia   postulemus,   ejusque  lum  locum  vel  tempus  determineris  vel 

quem  invocamus,  benevolentiam  concilie-  habitudinem  habeas,  quantum  in  te  est, 

mus  seu  capiamus,  voluit  Christus  ut  sic  sed  sis  ante  omnia  non  solus,  post  omnia 

inchoemus  :  Pater.  Pater  utique  creatione,  non  praeventus,  in  omnibus  non  inclusus, 
provisione,  adoptione,  redemptione,  ad  cu-  C  extra  omnia  non  exclusus,  supra  omnia 

jus  imaginem  conditi  sumus,  cujus  provi-  non   elatus,   infra  omnia   non  oppressus, 

dentia  gubernamur,  cujus  gratia  adoptati  manens    eeternaliter,    in    tua    substantiali 

sumus,    cujus    pietate    sumus    redempti.  simplicitate  invariabiliter  incircumscripti- 

Quamvis  autem   hoc   loco  nomine  patris  biliterque  subsistens.  Vel,  In  ccelis,  id  est 

possit  intelligi  Deus  Pater,  prout  pater  re-  sanctis   ac   virtuosis  hominibus,  quorum 

lative  accipitur,  imo  quselibet  divina  Per-  conversatio  est  in  ccelis,  qui  terrenis  non  Phiiipp.ui, 

sona ;   tamen  secundum  Augustinum,  per  inhiant.    Talibus   enim    dicit  Apostolus  :  20- 

patrem  Deus  Trinitas  designatur.  Dicit  au-  Templum  Dei  sanctum  est,  quod  estis  vos.    i  cor.  m, 

tem,  Pater  noster,  potius  quam,  Pater  me-  In  omnibus  quippe   est  Deus  per  essen-  17# 

us  :   ut  dicendo,  Noster,  intelligamus  nos  tiam,  prgesentiam,  et  potentiam,  omnia  pe- 

omnes  fratres  esse,  atque  ad  fraternam  di-  netrans,  ambiens  et  conservans,  singulis- 
lectionem  ac   mutuam   orationem    teneri,  D  que  magis  propinquus  ac  intimus  quam 

sicque  oremus  pro  invicem  ut  salvemur ;  aliqua  pars  suo  toti,  vel  aliquid  sibimet- 

et  etiam  ideo,  ut  sciamus  quod  Deus  sit  ipsi  :  quoniam  ipse  solus  illabitur  rerum 

universale   bonum,  apud   quem    non   est  essentiis,  nec  aliquid  alteri  adest,  nisi  vir- 


80 


KNARRATIO    IN    CAP.    VI    MATTH.EI. 


ART.    XIII 


24. 


tute  divinae  praesentiae,  seu  praesentis,  et 

ut  sic  loquar,  praBsentissimi  Dei,  qui  per 

jer.  «cui,  Jeremiam  testatur  :  Numquid  non  ccelum 

et  terrani  ego  impleo? 

Sanctificetur,  id  est,  cum  omni  purilate 
et  reverentia  honoretur,  sanctum  esse  sci- 
atur,  in  sanctitate  et  justitia  ei  ministre- 
tur,  laudetur  et  glorificetur,  nomen  tuum 
nominatum,  videlicet  tu  ipse  qui  diver- 
sis  nominibus  designaris,  qui  testatus  es  : 

LJte9.1t, 30.  Quicumque  glorificaverit  me,  glorificabo 

js.  viii,  13.  eum.  De  quo  Isaias  inducit  :  Dominum  ex- 
ercituum  ipsum  sanctificate  ;  ipse  pavor 
vester,  et  ipse  terror  vester.  Ecce  hoc  ad 
bonos  pertinet  filios,  ut  primo  omnium, 
patris  sui  honorem  et  gloriam  quaerant. 

p«.xv,2.  Deus  enim  bonorum  nostrorum  non  eget, 
nec  nostro  obsequio  sive  praeconio  aliquid 
felicitatis  aut  gloriae  ei  accrescit.  Sed  hoc 
prorsus  justissimum  est,  ut  omnis  illi  ho- 
nor  et  gloria  impendatur.  Itaque,  Sancti- 
ficetur  ab  omnibus  nomen  tuum,  praesta- 
que  gratiam  adimplendi  hoc  ipsum.  Heu 
me  miserum,  ingratum  ac  frigidum  !  qui 
toties  sine  attentione,  et  per  consequens 
sine  reverentia  et  affectu,  verba  ista  pro- 
nuntio.  Studeamus  igitur  agere  quod  ab 
omnibus  fieri  cupimus,  videlicet,  ut  Deum 
ubique  et  semper  honorare  conemur,  quo- 
niam  maledictus  qui  habet  se  ad  eum  in- 
timorate  et  irreverenter.  Unde  in  Ecclesi- 
Eccii.     astico  habetur  :  Et  nunc  in  omni  corde  et 

xxxix,  41.  ore  Collaudate  et  benedicite  nomen  Domini. 
10  Adveniat  regnum  tuum,  id  est,  ad  tuam 

Ps.  1.,  20.  beatitudinem  perducamur,  ut  aedificentur 
muri  ccelestis  Jerusalem,  et  ruina  angelo- 
rum  suppleatur,  numerus  Beatorum  in  pa- 
tria  compleatur,  sicque  regnum  trium- 
phantis  Ecclesiae  consummetur,  ac  cito 
adveniat,  ut  transferamur  de  via  ad  pa- 
triam.  Vel,  Adveniat  regnum  tuum,  id  est, 
Ecclesia  militans,  in  qua  per  fidem  et  gra- 
tiam  regnas  ac  habitas,  perficiatur  ac  mul- 
tiplicetur,  totoque  orbe  diffundatur,  ut  tu 
solus  regnes  in  ea,  hostesque  ejus,  maxime 
daemones,  ejiciantur  foras.  Fiat  volunlas 
tua,  id  est,  omne  praeceptum  tuum  ac  be- 
neplacitum  custodiatur  seu  impleatur,  sic- 


A  ut  in  ccelo,  hoc  est  in  Heatis  et  comprehen- 
soribus,  et  in  terra,  id  est  in  viatoribus  : 
hoc  est,  da  gratiam,  per  quam  nos  in  hac 
valle  degentes,  tibi  tam  prompte,  reveren- 
ter  ac  pure  obediamus,  sicut  Beati  in  ccolo 
viventes,  quantum  nostra  fragilitas  hoc 
permittit,  videlicet,  ut  corpore  et  anima 
tibi  in  omnibus  pareamus. 

Panem  nostrum  supersubstantialem,  id        11 
est  Christum  vere  superessentialem,  et  li- 
bi  consubstantialem,  qui  ait,  Ego  sum  pa-   Joann.w, 
nis  vivus  qui  de  coelo  descendi,  hoc  est51' 

B  panem  sacramentalem  ;  da  nobis  hodie,  ut 
hoc  cibo  spirituali  ac  saluberrimo  quoti- 
die  sustentemur  ac  roboremur,  suscipien- 
do  eum  sacramentaliter  et  spiritualiter,vel 
spiritualiter  solum.  Vel,  Supersubstantia- 
lem,  id  est  praecipuum,  secundum  Hiero- 
nymum,hoc  est  panem  vitae  et  intellectus, 
panem  animae,  panem  gratiae  ac  obedien- 
tiae  (de  quo  dicitur  :  Meus  cibus  est,  ut  iud. iv,3* 
faciam  voluntatem  Patris  mei) ;  vel  certe, 
ut  dictum  est,  panem  Eucharistiae,  quem 
Dionysius  supersubstantialem  appellat.Lu- 

C  cas  dicit  :  Panem  nostrum  quotidianum,  Luc.  xi,  3. 
id  est,  quo  indigemus  quotidie,  scilicet 
sufficientiam  alimenti,  da  nobis  hodie,  ut 
licet  jam  panem  pro  multis  diebus  suffi- 
cientem  habeamus,  nihilo  minus  cibum 
corporalem  cum  gratiarum  actione  et  so- 
brietate,  quasi  de  manu  tua  accipiamus. 
Hoc  est  quod  in  Proverbiis  petitur  :  Tan-  /Vou.xxx, 

Q 

tum  victui  meo  tribue  necessaria. 

Et  dimitte  nobis  debita  nostra,  id  est  12 
peccata,  et  poenas  quas  peccando  merui- 
mus,.sicut  et  nos  dimittimus  debitoribus 
D  nostris,  qui  nos  offenderunt,  et  emendare 
tenentur.  Qui  igitur  non  ignoscit,  contra  se 
orat.  Aliqui  vero  dicunt  se  culpam  dimit- 
tere,  non  pcenam,  quam  secundum  viam 
justitiae  proponunt  inferre.  Qui  tales  sunt, 
videant  quomodo  Deus  eis  pcenas  debitas 
relaxabit.  Non  tamen  semper  dimittenda 
est  pcena,  praesertim  a  praelato,  vel  judice, 
quia  non  expediret  delinquenti.  Si  autem 
homo  quantum  in  se  est,  mallet  pcenam 
clementer  dimittere,  quam  juste  ulcisci, 
nisi  fraterna  caritas  et  ordo  justitiae  aliud 


20 


ENARRATIO    IN    CAP.   VI   MATTH.EI.   —    ART.    XIII  81 

flagitarent,  potest  secure  Deum  orare  pro  A  tionem,  ne  opprimat  nos,  nec  mergamur 

pcenae  relaxatione.  in  ea,  nec  desinas  nos  supra  vires  tentari,  [Cor.x,i3. 

43  Et  ne  nos  inducas  in  lcnlationcm.  Se-  sed  da  fortiludinem  resistendi,  et  fac  cum 

Jacob. i,i3.  cundum  Jacobum,  Deus  neminem  tentat,  tentatione  proventum.  In  hanc  malam  ten- 

loquendo    de    tentatione   hostili   et   dece-  tationem  inducit  Deus  permissive,  subtra- 

ptoria,  quae  ordinatur  ad  malum  tentati.  hendo  auxilium.  Juxta  quem  modum  dici-    Exod.iv, 

Tentat  tamen  electos  tentatione  probationis  tur  indurasse  Pharaonem,  Sehon,  et  Og;  et  2'eut*','*™- 

et  exercitationis,  quse  ordinatur  ad  purga-  quomodo  dicit  Apostolus,  Mittet  illis  spi-m.  1-3. 

tionem  et  perfectionem  tentati.  Probat  au-  ritum  erroris,  ut  credant  mendacio.  10 

tem  seu  tentat,  non  ut  sibi  aliquid  inno-         Porro  viri  perfecti  orare  possunt  ut  tcn- 

tescat,  sed  ut  homo  purificetur,  et  aliis  tentur  utroque  modo,  qui  cum  Apostolo 

ostendatur,  atque  se  ipsum  cognoscat.  Un-  dicere  possunt  :  Quis  nos  separabit  a  ca-  Bom.  vm, 

Deat.Mux  de  locutus  est  Moyses  :  Recordaberis  iti-  B  ritate  Christi  ?  Et  :  Certus  sum,  quia  ne-^"d3839 

neris   per   quod  adduxit  te  Dominus,   ut  que  mors,  neque  vita,  neque  angeli,  neque 

affligeret  te,  atque  tentaret,  et  nota  fierent  creatura  alia  poterit  nos  separare  a  cari- 

quae  versabantur  in  animo  tuo.  In  Exodo  tate  Dei,  quae  est.in  Christo  Jesu  Domino 

Exod.  xx,  quoque  legitur   :  Ut   probaret   vos  Deus,  nostro.  Talibus  quippe  dicitur  :  Omne  gau-  Jacob.  1,2. 

venit,  et  ut  terror  illius  semper  in  vobis  dium  existimate,  fratres,  quum  in  diver- 

Joann.  m,  esset.  Sic  et  Christus  tentavit  Philippum.  sas  tentationes  incideritis.  Unde  Jeremias 

De  qua  sancta  tentatione  in  Sapientia  legi-  oravit  :  Corripe  me,  Domine.  je>-. x,u. 

Sop.m,5.  tur  :  Deus  tentavit  justos,  et  invenit  illos  Sed  libera  nos  a  malo,  hoc  est  ab  omni 

dignos  se.  De  qua  sanctus  Job  contestatur:  incentivo  et  occasione  peccati,a  malis  pce- 

Job  xxmi,  Probavit  me  Dominus  quasi  aurum  quod  nalibus  propter  originale  peccatum  infli- 

per  ignem  transit.  Non  ergo  petimus  non  ctis,  ab  omni  periculo,  et  salutis  obstacu- 

induci  in  hanc  tentationem,  non  enim  di-  C  lo.  Amen,  id  est,  fiat.  Haec  dictio,  Amen, 

recte  inclinat  ad  culpam.  Idco  dicit  Psal-  est  Hebraea;  quam  nec  Graecus  nec  Latinus 

Ps.  xxv,  2.  mista  :  Proba  me,  Domine,  et  tenta  me.  Et  interpres  transtulit,   propter  reverentiam 

Judith-mi,  m  Judith  habetur  :  Illi  qui  tentationes  non  ejus,  eo  quod  Christus  toties  usus  est  ea. 

susceperunt  in  timore  Domini,  et  impa-  Est  autem  orationis  signaculum  fructuo- 

tientia  sua  exterminati  sunt.  Tobise  quo-  sum,et  animi  recollectivum.Dicendo  enim, 

Tob. xn,  13.  que  tentato  angelus  affirmavit  :  Quia  ac-  Amen,  anima  summatim  fertur  ad  omnia 

ceptus  eras  Deo,  necesse  fuit  ut  tentatio  praeinducta,  et   renovatur   affectio   impe- 

probaret  te.  Nihilo  minus  orare  debemus  trandi  :  sicque  oratio  cum  fervore  finita, 

Deum,  ut  praestet  nobis  gratiam  patientiae  pleniorem  sortitur  effectum. 
atque  constantiae  in  tentatione  hujusmodi.  Postremo,  de  hujus  dominicee  Orationis 

De  alia  vero  tentatione  jam  dicta,  quae  perfectione,  et   septem  petitionum  in  ea 

est  ab   hostibus   animae,   scilicet   mundo,  I)  contentarum  congruentissimo  ordine,  dicit 

carne,  et  daemone,  petimus  ut  non  indu-  Thomas  hoc  modo  :  Oratio  dominica  om- 

camur  in  eam  per   consensum,  quamvis  nino  perfectissima   est,  quia   non   solum 

ipsa  inducatur  in  nos  per  impugnationem.  continetur  in  ea  quidquid   orandum  est, 

Imbecilles  quoque  et  imperfecti  suam  in-  sed  etiam  eo  ordine  quo  petenda  sunt  :  ita 

firmitatem    scientes,    quandoque    irtiliter  quod  ipsa  est  informativa  totius  nostri  af- 

orant  ne  tententur,  propter  vitandum  rui-  fectus.  Primo  enim  cadit  in  desiderio  ani- 

nae  periculum,  vel  ne  graviter  impugnen-  mae  ipse  finis,   deinde   media   ad  finem. 

tur.  Tentatio   autem  hujusmodi,   dum  ei  Finis   autem    noster   est   Deus,  ad   quem 

non  consentimus,  est  magni  profectus  oc-  dupliciter  tendimus  :  Primo,  desiderando 

Eccu.     casio.  Qui   enim   non   est   tentatus,  quid  gloriam  Dei,  quantum  ad  ipsum,  videlicet, 

scit?  Itaque,  Et  ne  nos  inducas  in  tenta-  ut  ipse  honorificetur  in  omnibus  :  quod 
T.  11.  6 


xxxiv,  9. 


82 


KNARRATIO    IN    CAP.    VI    MATTHjEI. 


ART.    XIII 


procedit  ex  caritate  qua  diligimus  Deum 
in  se  ipso.  El  ad  hoc  pertinet  prima  pcti- 
tio  qua  dicitur,  Sanctificetur  nomen  tunm. 
Secundo,  prout  desideramus  perfrui  glo- 
ria  Dei  :  quod  oritur  ex  caritate  qua  nos 
ipsos  in  Deo  diligimus.  Ad  quod  spectat 
secunda  petitio,  Adveniat  regnum  tuiim. 
Ad  hunc  autem  finem  ordinat  seu  adducit 
nos  aliquid  dupliciter  :  Primo  per  se  :  et 
hoc  rursus  dupliciter,  scilicet  :  principa- 
liter  et  directe,  ut  sunt  opera  virtuosa  qui- 
bus  meremur,  ad  quod  respicit  petitio 
tertia,  Fiat  voluntas  tua ;  secundo,  instru- 
mentaliter,  utpote  cooperando  seu  adju- 
vando  ad  opera  bona,  quod  facit  alimen- 
tum,  et  hoc  quaerit  quarta  petitio,  Panem 
nostrum  quotidianum.  Secundo,  ordinat 
nos  aliquid  ad  finem  prsedictum,  per  acci- 
dens,  scilicet  removendo  prohibens  sive 
impedimentum  salutis  consequendae,  quae 
est  noster  finis.  Sunt  autem  tria  quae  nos 
a  salute  impediunt  :  Primum  est  pecca- 
tum,  quod  directe  a  felicitate  excludit  : 
ideo  quinta  petitio  est,  Et  dimitte  nobis 
debita  nostra,  etc.  Secundum  est  tentatio, 
a  Deo  nos  retrahens  :  propter  quod  sexta 
petitione  oramus,  Et  ne  nos  inducas,  etc. 
Tertium  est  praesens  pcenalitas,  quae  vitae 
sufficientiam  impedit  :  ideo  septimo  peti- 
mus,  Sed  libera  nos,  etc. 

Harum  septem  petitionum,  tres  primae 
nunc  impleri  incipiunt,in  patria  vero  per- 
fecte  implentur.  Aliae  quatuor,  ad  prae- 
sentis  vitae  necessitatem  atque  miseriam 
pertinent,secundum  Augustinum.Sed  quia 
Job  vii,  1.  militia  est  vita  hominis  super  terram,  nec 
a  poenalitatibus  originalis  peccati  libera- 
mur  in  saeculo  isto,  videtur  quod  etiam 
duae  ultimae  impleantur  in  patria,  in  qua 
neque  tentatio  locum  habet,  neque  pce- 
nalitas. 

Hanc  igitur  sacratissimam  orationem  ex 
divinae  ac  sempiternae  sapientiae  fonte  im- 
mediate  manantem,  devotissime  profera- 


A  mus,  et  tanto  devotius  quanto  frequentius, 
ne  frequentia  incuriam  pariat  atque  fasti- 
dium,  sed  eam  saepius  iterando,  crescamus 
semper  in  ejus  affectu,  seu  gratia,  per 
quam  ardentius  solito  repetatur.  Novi  fra- 
trem  qui  ut  hanc  orationem  attentius 
diceret,  quamlibet  ejus  petitiiinculam  ad 
digitum  manus  per  ordinem  legit. 

Quod  autem  harum  septem  petitionum 
quinta,  videlicet,  Dimitte  nobis,sit  maxime 
attendenda  propter  pactum  quod  in  ea 
cum   Domino   facimus,    constat    per  hoc, 

B  quod  hanc  solam  Christus  quasi  exponen- 
do  prosequitur  :  Si  enim  dimiseritis  ho-  \A 
minibus  peccata  eorum.  Tanquam  dicat  : 
Recte  docui  vos  sic  orare,  et  merito  sic 
oratis,  Dimitte  nobis  debita,  etc.  Si  enim 
dimiseritis  hominibus  peccata  eorum  in 
vos  commissa  vel  omissa,  dimittet  et  vobis 
Pater  vester  ccelestis  delicta  vestra  in  eum 
patrata.  Si  autem  non  dimiseritis  homi-  15 
nibus,  nec  Pater  vester  ccelestis  dimittet 
vobis  peccata  vestra.  Hoc  inferius  magis 
tractabitur,  et  ex  praehabitis  patet.  Tene- 

C  mur  enim  omnes,  etiam  persecutores,  di- 
ligere.  Unde  in  Ecclesiastico  dicitur  :  Qui     Eccii. 
vindicari  vult,  a  Deo  inveniet  vindictam,  ^™'1,  ' 
et  peccata  illius  servans  servabit ;  relin- 
que  proximo  tuo  nocenti  te,  et  tunc  de- 
precanti  tibi  peccata  solventur.  Et  in  libro 
Judicum   :  Sicut   feci,    ita   reddidit    mihi  /udic.i,T> 
Dominus. 

Quaeritur,    quomodo   homo    quicumque 
offensus  offensori  peccata  dimittere  possit, 
quum  scriptum  sit  :  Quis  potest  peccata  Marc.  n, i. 
dimiftere,nisi  solus  Deus?  Dicendum,quod 

D  solus  Deus  dimittit  peccatum  simpliciter 
per  gratiam,  tollendo  maculam  culpae,  re- 
laxandoque  pcenam  quae  secundum  divi- 
nam  aequitatem  peccato  debetur.  Homo 
autem  dimittit  peccatum  quodam  modo, 
scilicet  quantum  ad  injuriam  seu  offen- 
sam  sibi  illatam,  vel  quoad  satisfactionem 
sibi  debitam. 


ENARRATIO    IN   CAP.    VI    MATTH.EI. 


ART.    XIV 


83 


ARTICULUS    XIY 


DECLARATIO   RESIDU/E   PARTIS    PR^SENTIS    CAPITULI    '.    QUUM   JEJUNATIS. 


16 


UUM  jejunatis,  nolite  fieri  sicut  hy-  A  ne  vultus  jejunare  se  simulant.  Sunl  enim 


\f  pocritcv  tristes.  Jejunium  est  actus 
abstinentiae,  quae  est  pars  temperantise.Est 
enim  jejunium  moderata  alimenti  earen- 
tia,  et  ordinatur  ad  multa,  praesertim  ad 
quatuor,  utpote  :  ad  concupiscentise  refre- 
nationem,  ad  contemplationis  puritatem, 
ad  culpae  emendationem,  ad  virtutnm  et 
gratiee  adeptionem.  Unde  cantatur  :  Qui 
corporali  jejunio  vitia  reprimis,  mentem 
elevas,  virtutem  largiris  et  praemia.  Quum 
ergo  jejunium  sit   actus  virtutis,  ad  Dei 


quatuor  species  hypocrisis  :  prima,  qua 
homo  se  fingit  habere  vel  facere  quod 
non  habet  nec  facit ;  secunda,  quum  bona 
facit  propter  inanem  gloriam;  tertia,quum 
mala  bonis  obumbrationibus  depinguntur 
ac  palliantur  :  unde  infra  habelur,  Vae 
vobis,  qui  similes  estis  sepulcris  dealba- 
tis.  Quarta,  quum  homo  simulat  se  vel- 
le  latere,  et  tamen  hoc  facit  ut  videatur, 
nec  hypocrita,  sed  humilis  reputetur.  Ecce 
quam  infelicissimum,  vile,  et  contempti- 


Maith. 
xxiii,  27. 


dumtaxat  honorem  fieri  debet,  non  ad  os-  B  bile  est  genus  hypocritarum  :  de  quibus 


tentationem  inanem.  ldeo  ait  Salvator  : 

Quum  jejunatis,  vos  ipsos  corporaliter 
affligendo  ex  parcimonia  victus,  nolite  fi- 
eri,  id  est,  non  solum  non  sitis,  nec  effi- 
ciamini,  sed  nec  cupiatis  esse  vel  fieri, 
sicut  hypocritai  tristes.  Hoc  quod  ait,  Hy- 
pocritae  tristes,  legi  potest  divisim,  et 
conjunctim  :  divisim  sic,  Nolite  fieri  tri- 
stes  in  corde  vel  apparatu,  sicut  hypocri- 
tae  tristes  sunt  vel  corde  vel  apparatu  ; 
conjunctim  sic,Nolite  fieri  sicut  hypocritae 


Job  XXXVI, 

13. 


merito  dicitur,  Simulatores  et  callidi  pro- 
vocant  iram  Dei.  Deus  namque  est  ipsa 
veritas  ;  totum  autem  negotium  hypocrita- 
rum  falsitati  innititur.  Exterminant  igitur 
facies,  ut  pareant,  id  est  videantur,  homi- 
nibus  jejunantes,  non  ad  aedificationem 
intuentium, sed  ad  propriam  \&\\(\em.  Amen 
dico  vobis,  quia  receperunl  mercedem  su- 
am  :  quae  modica  est,  quoniam  gaudium  ibid.  xx,s 
hypocritae  ad  instar  puncti. 

Tu  autem,   quum  jejunas.  Consuetudo       17 


tristes,  id  est,  non  efficiamini  similes  hy-  C  Scripturae  est,  saepe  mutare  personam,  tem- 


Esther  xv, 


pocritis  tristibus,  simulando  moerorem  in 
vultu  quasi  ex  magna  devotione.  Exter- 
minant  enim,  id  est,  extra  convenientem 
dispositionem  seu  naturalem  ac  solitum 
lerminum  ponunt,  facies  suas,  pallorem, 
attenuationem,  seu  maciem  assumendo  in 
vultu.  Secundum  diversas  enim  animae  af- 
fectiones  facies  facile  immutatur.  Quem- 
admodum  ergo  Esther  regina  tristem  ani- 
mum  celavit  vultu  jucundo,  sic  hypocritae 
inanem  animum  celant  facie  moesta.  Ali- 


pus,  vel  numerum  :  sic  modo  a  plurali  ad 
singulare  descenditur.  Tu  autem,  o  fidelis, 
quicumque  sis  ille,  quum  jejunas,  unge 
caput  tuum,  et  faciem  tuam  lava,  id  est, 
sincerum  vultum  praetende,  et  festivus  ac 
hilaris  esto,  ne  videaris  hominibus  jeju- 
nans,  id  est,  ut  vanam  gloriam  fugias ;  sed 
Patri  tuo  ccelesti,  qui  est  in  abscondito,  id 
est,  inaccessibilem  lucem  inhabitat,  et  in- 
comprehensibilis  est,  quemadmodum  Isa- 
ias  testatur  :  Vere  tu  es  Deus  absconditus, 


qui  autem  hypocritae  jejunant,  ut  faciem  D  Deus  Israel.  Posuit  nempe  tenebras  latibu- 
macilentam  pallidamque  acquirant,  et  sic  lum  suum.  Vel  :  Qui  est,  id  est  habitat,  in 
sancti  ac  jejunantes  putentur.  Aliqui  vero  abscondito,  id  est  in  corde  humili,  latere 
non  jejunant,  et  tamen  ficta  exterminatio-      optanti,  non  in  manifesto,  id  est  in  animo 


18 


I  Tim,  vi, 

16. 
Jer.  xxxn, 

10. 

ls.  xi.v,  li. 

Ps.  xvn,  12. 


8't 


ENAHHATIO    IN   CAP.   VI   MATTILEI.    —   ART.    XIV 


Philipp.m 
I;  iv,  4. 


Ps  xi.iv,  8. 
Ps.  cxi.,  5, 
Can<.  i,2. 


Job  xxvii 
10. 


/er.  iv,  14, 
/s.  i.  16. 


Eccli. 
xxxiv,  23. 


Pan.  i,8-20 


/Aid.  x,  12 


vano  apparere  volenti.  Secundum  Tliero- 
nymum,  Christus  loquitur  secundum  mo- 
rem  provinciae  PalaBStinsB,  in  qua  diebus 
festis  homines  capita  ungunt  :  sicque  pcr 
eapitis  unctionem  et  faciei  lotioncm,  insi- 
nuatur  celebritas  quaedam,  seu  gaudium 
vultus.  In  omni  enim  opere  virtuoso  lae- 
tandum  est,  praesertim  quum  dicat  Apo- 
stolus  :  Gaudete  in  Domino  semper.  Potest 
quoque  per  caput,  mens,  per  faciem,  con- 
scientia  designari,  ut  sit  sensus  :  Unge  ca- 
put  tuum,  id  est,  mentem  tuam  spirituali 
jucunditate  pcrfunde  :  de  qua  ait  Psalmi- 
sta,  Unxit  te  Deus,  Deus  tuus,  oleo  laetitiae. 
Est  enim  oleum  pravum,  de  quo  scribi- 
tur  :  Oleum  peccatoris  non  impinguet  ca- 
put  meum.  Et  est  oleum  bonum,  de  quo 
in  Canticis  :  Oleum  eflusum  nomen  tuum, 
id  est  dulce,  clarum,  ac  delectabile,  quem- 
admodum  oleum.  Hoc  oleum  non  competit 
hypocritis,  juxta  illud  :  Numquid  hypo- 
crita  poterit  in  Omnipotente  delectari  ?  Et 
faciern,  id  est  conscientiam,  tuam  lava 
ab  intentione  corrupta,  omnique  macula, 
prout  per  Jeremiam  consulitur  :  Lava  a 
malitia  cor  tuum,  ut  salva  fias.  Et  Isaias 
inquit  :  Lavamini,  mundi  estote,  auferte 
malum  cogitationum  vestrarum. 

Et  Pater  tuus  coelestis,  qui  videt  in 
absconclito,  id  est,  intima  cordis  agnoscit, 
et  in  abscondito  facta  bona  acceptat,  ap- 
probandoque  inspicit.  Hoc  modo  Deus  non 
videt  inaniter  facta  in  manifesto,  juxta 
quod  Sapiens  ait  :  Non  respicit  Dominus 
in  oblationes  u\\i\s\,oy  i\m.  Redclet  tibi  salu- 
tarem  effectum  jejunii,et  praemium  copio- 
sum,  videlicet  indulgentiam,  concupiscen- 
tiarum  mitigationem,  contemplationisque 
gratiam.  Denique,  quod  jejunium  merea- 
tur  divinae  sapientiae  illustrationem,  patet 
in  Daniele,  Anania,  Azaria,  et  Misaele,  qui- 
bus  Deus  praestitit  sapientiam  et  scientiam 
propter  abstinentiam.  Merctur  et  precum 
cxauditionem,  sicut  ad  Danielem  angelus 
loquitur  :  Ex  die  quo  posuisti  cor  tuum 
ut  affligeres  te  in  conspectu  Dei  tui,  ex- 
audita  sunt  verba  tua.  Tanta  nempe  est 
virtus  jejunii,  ut  de  pessimis  daemonibus 


A  Christus  dicat  :  Hoc  genus  daemoniorum   Marc.  ix, 
in  nullo   potest  exire,  nisi   in  oralione  et  "' 
jejunio. 

Sed  quoniam  parum  prodest  abstinere 
a  cibis,  nisi  abstineatur  a  vitiis,  prout  Do- 
minus  asserit  :  Ecce  in  die  jejunii  vestri  /«.lvm.s- 
invenitur  voluntas  vestra ;  ecce  ad  lites  et G- 
contentiones  jejunatis.  Numquid  hoc  est 
jejunium  quod  elegi  ?  Nonne  hoc  est  ma- 
gis  jejunium  quod  elegi  ?  dissolve  colliga- 
tiones  impietatis,  solve  fasciculos  depri- 
mentes.  Et  rursus,  quoniam  jejunii  tres 

B  sunt  comites,  scilicet  eleemosyna,  humili- 
tas,  et  oratio  :  unde  in  Tobia  Iegitur,  Uona  Tob.  xm,  8. 
est  oratio  cum  jejunio  et  eleemosyna.  Ideo 
consequenter  Christus  docet  vitia  exstir- 
pare,  avaritiamque  vitare  per  eleemosy- 
narum  largitionem. 

Nolite  thesaurizare  vobis,  id  est  immode-  -19 
rate  colligere,  thesauros,  id  est  temporales 
divitias  naturales,  ut  sunt  blada,  gemmae, 
etc,  vel  artificiales,  ut  sunt  pecuniae,  vasa 
et  vestes,  in  terra,  id  est  in  saeculo  isto, 
ubi  non  habetis  manentem  locum,  sed  pe-  sebr.xm, 

C  regrini  et  advenae   estis  :  juxta   illud  in  u- 
Psalmo,  Ne   sileas,  quoniam   advena  ego  ps.xxxvm, 
sum  apud  te  et  peregrinus,  sicut  omnes  13, 
patres  mei.  Unde  in  libro  Paralipomenon 
David  fatetur  :  Peregrini  sumus  coram  te,  iPar.xxix, 
Domine  ;  dies  nostri  quasi  umbra  sunt  su-  15- 
per  terram,  et  nulla  est  mora.  Ubi  wrugo, 
id  est  rubigo,  et  tinea  demolitur,  id  est, 
corrumpit  divitias  seu   thesauros,  et  ubi 
fures  effodiunt  domos  vel  Ioca  in  quibus 
occultantur  thesauri,  et  furantur  eos.The- 
saurus  enim  est  vel  de  metallis,  et  hunc 

D  demolitur  rubigo  ;  vel  de  vestibus,  quem 
destruit  tinea  ;  vel  de  lapidibus,  quem 
subtrahunt  fures.  Hinc  scriptum  est  :  Agi-  jacob.  v, 
te  nunc,  divites,  plorate  ululantes  in  mi-  l"3, 
seriis  quae  advenient  vobis  :  divitiae  vestrae 
putrefactae  sunt,  et  vestimenta  vestra  a 
tineis  comesta  sunt ;  aurum  vestrum  et 
argentum  vestrum  aeruginavit,  et  aerugo 
eorum  in  testimonium1  vobis  erit.  Hanc 
thesaurizationem  seu  avaritiam  gravissime 
damnat  Scriptura.  Dicit  enim  Apostolus, 


quod  avaritia  sit  idolorum  servitus,  om-  5 


Coloss.  m, 


ENARRATIO    IN    CAP.    VI    MATTILEI.    —    ART.    XIV  85 

i77wvi,io.  niumque  malorum  radix  sit  cupiditas  ;  et,  A  corruptivum,  juxta  illud  :  Non  intrabit  in  Apoc. xxi, 

rbid. 9.    Qui  volunt  (inquit)  divites  fieri,  incidunt  illam  civitatem  aliquid  coinquinatum,  nisi  27' 

in  tcntationem  et  laqueum  diaboli.Sapiens  qui  scripti  sunt  in  libro  vitae. 

Eccii.  x,  quoque  ait  :  Avaro  nihil  est  scelestius,  et  Propterea  vero  in  coelo  thesaurizare  de- 

nihil  est  iniquius  quam  amare  pecuniam  ;  bes,  o  quilibel   Christiane  :  Ubi  enim  est       21 

hic  enim  animam    suam  habet  venalem.  thesaurus  tuus,  ibi  est  et  cor  tuum.  The- 

Quum  enim  temporalia  ad  spiritualia  or-  saurus  namque  est  quod  praecipue  ama- 

dinantur,  habent  rationem  instrumenti  ac  tur,  colligitur,  et  custoditur.  Ubi  ergo  the- 

medii  :  ideo  non  sunt  amplius  appetenda  saurus  tuus,  ibi  est  et  cor  tuum,  non  per 

vel  exquirenda,  quam  ad  spiritualia  bo-  essentiam,  sed  per  affectum,  intentionem 

na  adipiscenda,  augenda,  seu  cqnservanda,  atque  memoriam.  Per  cor  enim,   deside- 

prosunt  et  conferunt.  Propter  quod  dicit  rium  et  cogitatio  cordis  exprimitur.  Quod 

i7Vm.M,8.  Apostolus  :  Habentes  victum  et  quibus  te-  B  ergo  magis  amatur,  hoc  frequentius  cogi- 

gamur,  his  contenti  simus.  Verumtamen  tatur.  Ideo  thesaurizantes  immoderate  in 

thesaurizatio  procedens  ex  causa  honesta,  terra,  conversationem  non  habent  in  coelo, 

et  nemini  nocens,  atque  ad  pium  finem  neque  cor  superpis  ac  divinis  intentum, 

relata,  non  est  illicita,  neque  his  verbis  sed  in  sensibilibus  pressum  et  miserabi- 

prohibita.  liter  occupatum.  Sed  quoniam  Christianus 

20           Thesaurizate  autem,  id  est,  copiose  col-  oculum    mentis    semper   ad   coelum,  tan- 

ligite,  et  prudenter  reponite,  vobis,  id  est  quam  ad  patriam,  erigere  debet,  incumbit 

ad  vestram  salutem,  thesauros,  id  est  cu-  ei  thesaurizare  in  coelo  spirituales  divitias 

mulum  operum  meritoriorum,mcce^o  em-  meritorum,  quas  in  die  mortis  inveniat, 

pyreo,id  est  ad  hunc  finem.ut  ad  coelestem  edat,  et  sine  fine  possideat. 

perducamini  mansionem,committendo  ope-  Lucerna  corporis  tui  est  oculus  tuus.       22 

ra  vestra  Deo,  et  mercedem  ab  eo  tantum  C  Non  de  oculo  exteriori,  neque  de  corpore 

quaerendo.  Hoc  est  quod  Apostolus  monet:  naturali  intelligendum  est  hoc.  Subditur 

iMd.i7-i9.  Divitibus  hujus  saeculi  praecipe,  non  subli-  enim  :  Si  fuerit  oculus  tuus  simplex,  to- 

me  sapere,  nec  sperare  in  incerto  diviti-  tum  corpus  tuum  lucidum  erit,  etc.  Ocu- 

arum,  divites  fieri  in  operibus  bonis,  the-  lus    enim    exterior    non    proprie    dicitur 

saurizare    sibi    fundamentum    bonum    in  simplex  vel  nequam,  sed  sanus  vel  infir- 

futurum,   ut  apprehendant  veram  vitam.  mus.  Et  quamvis  aliquo  modo  simplex  di- 

Avari  autem,  et  divites  qui  in  terra,  non  ci  possit,  non  tamen  propter  ejus  simpli- 

in  ccelo,  thesaurizant,  experientur  verum  citatem,   id  est  custodiam,   totum  corpus 

M  xxvii,  esse  quod  in  Job  scribitur  :  Dives  quum  naturale  lucidum  erit,  id  est  bonis  actibus 

dormierit,  nihil  secum  auferet ;  apprehen-  ornatum,  et  a  carnalibus  vitiis  incontami- 

det  eum  quasi  aqua  inopia.  Denique  qui-  natum.  Potest  enim  contingere,  ut  propter 

dam   thesaurizant   sibi    in    inferno,   sicut  D  incustodiam  tactus  vel  gustus  maculetur, 

Rom.  n,  s.  affirmat  Apostolus  :   Secundum  duritiam  quemadmodum  et  in  caecis.  Intelligendum 

tuam  et  impoenitens  cor  tuum,  thesaurizas  est  ergo  de  oculo  interiori  et  corpore  mo- 

tibi  iram  in  die  iras  et  revelationis  justi  rali,  ut  sit  sensus  :  Lucerna,  id  est  illumi- 

judicii  Dei.  Tales  sunt  peccatores  in  pec-  natrix  atque  directrix,  corporis  tui,  id  est 

AffK>sw,io.  catis  assidui,  de  quibus  Propheta  :-Nesci-  totius  operationis  tuae,  seu  universitatis  et 

erunt  (inquit)  facere  rectum,  thesaurizan-  congeriei   operum   tuorum   licitorum,  est 

Eccii.m,tes  impietatem.  Peccator  enim  adjiciet  ad  oculus  tuus,  id  est   ratio  illuminata,  vel 

peccandum.  Ubi  neque  a?rugo  neque  tinea  intentio  recta,  quae  dirigit  animam  in  agen- 

demolitur  thesauros,  el  ubi  fures  non  ef-  do    sicut    lucerna   illuminat    hominem   in 

fodiunt  neque  furantur.   In  regno  enim  eundo.  Si  fuerit  oculus  tuus  simplex,  id 

ccelorum   nihil  esse   potest   nocivum  aut  est  ratio  non  perversa,  et  intentio  bona. 


8G 


ENAUIUTIO    1N    CAP.    VI    MATTILEI. 


ART.    XIV 


totum  corpus  tuum,  id  est  omnc  opus  tu- 
um,  lucidum  erit,  id  est  splendore  virtu- 
tis  ornatum  et  purum. 

23  Si  autem  oculus  luus  nequam  fuerit,  id 
est  intentio  obliqua,  et  ratio  errabunda, 
totum  corpus  tuum,  id  est  congeries  ope- 
rum,  tenebrosum  erit,  id  est  vitiosum  et 
maculatum  :  quamvis  ipsa  ex  genere  bona 
sint  et  praecepta,  ut  si  quis  vadat  ad  Mis- 
sam  ut  videat  mulierem,  vel  praestet  elee- 
mosynam  ut  videatur  ab  homine.  Intentio 
enim  imprimit  speciem  moralitatis  opera- 
tioni,  et  a  fine  maxime  pendet  bonitas  et 
malitia  actionis.  Intentio  vero  et  finis  est 
duplex,  videlicet  :  correspondcns,  conna- 
turalis,  seu  proportionatus  operi.  De  quo 
fine  et  intentione  nunc  agitur.  Alius  est 
finis  et  intentio  improportionate  se  habens 
ad  actum,  sed  solum  ex  parte  operantis 
concipitur.  Et  sic  ex  se  mala  non  possunt 
fieri  propter  finem  bonum,  seu  bona  in- 
tentione,  loquendo  de  fine  et  intentione 
primo  modo  acceptis  ;  sed  fieri  possunt 
bono  fine  et  bona  intentione,  secundo  mo- 
do.  Hoc  tamen  non  sufficit  ad  operis  boni- 
tatem  :  ut  si  quis  occidat  adversarium  su- 
um,  quatenus  illo  occiso,  pacifice  vivat. 

Si  ergo  lumen  quod  in  te  est,  tenebrw 
sunt,  id  est,  si  ratio  tua,  quse  debuit  alia 
Ps.  iv, -.  illustrare  (quia  signatum  est  super  eam 
lumen  vultus  divini),  tenebris  ignorantise 
et  peccati  fuscatur,  ipsa  quoque  intentio 
pervertatur,  ipsx  tenebra?  quanta?  erunt  ? 
id  est,  affectiones  carnales  et  operationes 
injustae  quam  impiae  erunt?  Erunt  quippe 
dupliciter  vitiosae  :  primo,  quia  in  se  ma- 
lae  sunt;  secundo,  quia  ex  prava  intentio- 
ne  procedunt. 

Gonsequenter  ponit  Salvator  rationem 
non  thesaurizandi  in  terra,  seu  contem- 
nendi  superfluitatem  temporalium  diviti- 

24  arum.  Nemo  potest  duobus  dominis  non 
subordinatis,  sed  contrariam  voluntatem 
habentibus,  servire,  videlicet  Deo  et  mun- 
do,  Deo  et  carni.  Propter  quod  dicit  Apo- 

Gaiat. i,io.  stolus  :  Si  hominibus  placerem,  Christi 
servus  non  essem.  Dominis  vero  subalter- 
natis  atque  concordibus,  potest  homo  si- 


A  mul  servire  ac  obedire,  videlicet  Deo  et 
ejus  vicariis.Imo  qui  uni  eorum  repugnat, 
reluctatur  et  alteri,  sicut  ait  Salvator  :  Qui  Luc. x, ig. 
vos  audit,  me  audit;  et  qui  vos  spernit, 
me  spernit.  Aut  enim  unum  odio  habebit, 
quantum  ad  id  quo  contrariatur  alteri,  et 
alterum  ditiget,  eum  videlicet  cui  ex  ani- 
mo  servit,  juxta   quod    dicit  Apostolus   : 
Servi,   diligite   dominos    vestros,   non   ad   Ephes.wt, 
oculum  servientes,  quasi  hominibus  pla-5,  U- 
centes,  sed  ex  animo.  Aut  unum  sustine- 
bit,  id  est  eum  cui  servit  :  et  si  non  di- 

B  ligat,  tamen  tolerabit  eum,  et  jugo  ejus 
subjiciet  se;  et  alterum  contemnet,  videli- 
cet  eum  cui  non  servit  neque  obedit.  Non 
dicit,  Aut  unum  diliget,  et  alterum  con- 
temnet  :  quia  interdum  non  diligit  eum 
cui  deservit,  et  tamen  sustinet  eum  quasi 
durum  dominum,  ul  patet  in  his  qui  dae- 
moni  serviunt,  quem  non  diligunt.  Item 
non  dicit,  Et  alterum  odio  habebit,  sed, 
Contemnet,  videlicet  Deum  :  quia  secun- 
dum  Augustinum,  etiam  illi  qui  non  ser- 
viunt   Deo,    non   odiunt   eum,    sed   sper- 

C  nunt,  dum  quasi  de  ejus  bonitate  securi 
sunt.  Dicit  enim  Augustinus  :  Nullius  verc 
conscientia  Deum  potest  odisse.  Sed  vide- 
tur  contrarium  quod  de  Judeeis  ait  Chri- 
stus  :  Nunc  autem  viderunt  et  oderunt  me  joann.xv, 
et   Patrem    meum   gratis.    Et   Psalmista  :  24' 
Nonne  qui  oderunt  te,  Domine,  oderam  ?  Ps cxxxvm, 
Et  rursus  :  Superbia  eorum  qui  te  oderunt,  tlPs  Lxxm 
ascendit  semper.  Dicendum,  quod  consi-  23. 
derando  Deum  secundum  se,  et   ut  cau- 
sam  rerum,  nemo  eum  odit;  considerando 
vero  -eum  ut  prohibitorem  et  punitorem 

D  delectationum  ac  delectabilium,  multi  odi- 
unt  ipsum. 

Non  potestis  Deo  servire,  id  est  vere  ct 
obedientialiter  subditi  esse,  et  mammona>, 
id  est  divitiis,  seu  dsemoni  de  avaritia  ten- 
tanti.  Qui  enim  Deo  servit,  praefert  spiri- 
tualia  et  aeterna  sensibilibus  ac  transito- 
riis;  qui  vero  divitiis  servit,  preefert  caduca 
ccelestibus.  Divitiis  namque  ""servire,  est 
inordinato  earum  affectu  ligari,  in  eis  (i- 
nem  ponere,  cupiditatisque  vitio  superari 
atque  subesse.  A  quo  autem  quis  victus  )9. 


n 


ENARRATIO    IN   CAP.    TI  MATTILEl.    —   ART.    XIV                                               87 

est,  hujus  et  servus  est.  Unde  Salvator  ait :  A  aere,  qui  infimum  coelum  vocatur;  quo- 

Joann.vm,  Omnis  qui  facit  peccatum,  servus  est  pec-  niam  non   serunt,  neque  metunt,  neque 

cati.  Talis  potius  possidetur  et  regitur  a  congregant  fructus  in  horrea.  Omnia  enim 

divitiis,  quam  regat  et  possideat  eas.  hsec  sunt  opera  rationis,  quse  illis  conve- 

25  Ideo  dico  vobis  discipulis  meis,  qui  ad  nire  non  possunt.  Videmus  tamen,  quod 
perfectionem  tendere  festinatis.  Talibus  multse  aves  cougregant  victum  in  nidos. 
enim  prsecipue  loquitur  Christus  in  se-  Quemadmodum  ergo  volatilia  pergunt  ad 
quentibus,  quamvis  ad  omnes  Ghristianos  grana,  et  colligunt  ea  secundum  naturalem 
aliquo  modo  pertineant.  Ne  solliciti  sitis,  instinctum,  sic  hominibus  committitur  la- 
id  est,  inordinatam  et  anxiam  curam  ha-  bor  et  providentia,  non  sollicitudo  inqui- 
beatis,  animm  vestra?,  id  est  vitse  animali  eta  vel  avaritia.  Et  Pater  vester  ccelestis 
alimoniis  indigenti,  vel  vobis  ipsis  (ut  po-  pascit  ea  per  causas  secundas.  Nam  opus 
natur  pars  pro  toto,  scilicet  anima  pro  ho-  B  naturse  et  intelligentise,  est  opus  primse 
mine),  quid  manducetis,  id  est  de  cibo  et  causse.  Unde  in  Psalmo  cantamus  :  Qui  dat  Ps.cxlvi.o. 
sustentaculo  vitse,  sub  quo  intelligitur  po-  jumentis  escam  ipsorum,  et  pullis  corvo- 

tus ;  neque  corpori  vestro  solliciti  sitis  hoc  rum  invocantibus  eum.  Et  Job  ait  :  Qui  /oixxxvm, 

modo,  quid  induamini,  id  est  de  vestitu.  prseparat  corvo  escam,  quando  pulli  ejus  41" 

Superflua  autem  sollicitudo  circa  hujus-  clamant  ad  Deum,  vagientes  eo  quod-non 

modi  appellatur,  quando  homo  in  tantum  habeant  cibos.  Nonne  vos  magis  pluris,  id 

circa   talia  adipiscenda   occupatur,    quod  est  majoris  dignitatis  ac  pretii,  estis  illis 

a  spiritualibus  debitis  impeditur,  vel  ta-  volatilibus?  Et  per  consequens  magis  vo- 

lia  abundantius  quserit,  quam  necessaria  bis  providebit.  In  tantum  siquidem  major 

sint.  De  sollicitudine  tali  Salomon  loqui-  cura  est  Deo  de  rationabilibus  quam  irra- 

Prov.  xi, 7.  tur  :  Exspectatio  sollicitorum  peribit.  Por-  tionabilibus  creaturis,  ut  dicat  Apostolus  : 

ro  sollicitudo  ordinata  et  rationalis  voca-  C  Numquid  cura  est  Deo  de  bobus?              icor.ix,o. 

tur,  qua  homo  secundum  exigentiam  sui  Quis  autem  vestrum  cogitans  potest  ad-       27 

status  quserit  necessaria  vitse  prsesentis  in  jicere  ad  staturam  suam  cubitum  unum? 

ordine  ad  spiritualia.  Talisque  sollicitudo  id  est,  quum  nemo  ex  vobis  possit  cogi- 

est  pars  prudentise ;  hanc  non  habere,  es-  tando  seu  alio  modo,  augere  staturam  seu 

set  Deum  tentare,  vel  ignaviter  se  habere.  quantitatem  corporis  sui  magnitudine  uni- 

Prsedictam  vero  superfluam  sollicitudi-  us   cubiti,    sed   Deus    dat   vobis   debitam 

nem  non  esse  habendam,  probat  Salvator  quantitatem,  patet  quod  etiam  de  alimen- 

multiplici    ratione  et  exemplo.   Et  primo  to  sufficientiam  tribuet  et  de  vestitu.  ldeo 

per  Iocum  a  majori.  Nonne  anima  plus,  subditur  :  El  de  vestimento  quid,  id  est       28 

id  est  prsestantior,  est  quam  esca  corpora-  cur,  solliciti  estis  (modo  prsefato)?  Quod 

lis?  el  corpus  nonne  plus,  id  est  dignius,  autem  sollicitari  non  debeant,  pandit  exem- 

est  quam  vestimentum?  Utique.  Qui  ergo  D  plo  inanimatorum.  Considerate  lilia  agri, 

sine  vestra  sollicitudine,  ex  sua  liberalis-  id  est,  quse  in  agris  nascuntur,  quomodo 

sima  bonitate  largitus  est  vobis  animam  et  crescunt.   Non  laborant,  neque  nent  pro 

corpus,    alimentum    quoque    et   vestitum  adeptione  naturalis  decoris  seu  quantita- 

prsestabit    sine    immoderata    sollicitudine  tis  :  et  tamen  speciosissime  vestiuntur  seu 

iPetr.x,:.  vestra.  Ipsi  enim  cura  prsecipua  est-de  ra-  adornantur  a  Deo  in  colore  et  superficie. 

tionali  creatura.  Ideo  subditur  :  Dico  vobis,  quoniam  nec       29 

Deinde  ponit  aliam  rationem  ad  idem,  Salomon,  qui  erat  rex  ditissimus,  valde 

sumptam  e>x  consideratione  irrationabili-  potens,  et  in  vestibus  atque  ornatibus  sui 

26  um  creaturarum.  Respicite,  id  est,  sapi-  et  ministrorum  suorum  plurimum  glorio- 

enter  attendite,  volatilia  cceli  aerii  :  quse  sus  :  propter  quod  regina  Saba  videns  ve-    n\Reg.x, 

dicuntur  volucres  cceli,  quoniam  volant  in  stes  servorum  ejus,  non  habuit  spiritum ; 


4,  5. 


88 


KNARRAT10    IN    CAl».    VI   MATTHjEI.    —   ART.    XIV 


in  omni  gloria,  id  est  prseclara  ac  splen- 
didat  induilione,  sua  coopertus  est,  id  <isl, 
tam  speciose  vestitus  est,  sicut  unum  ex 
illis  liliis  agri.  Quae  enim  purpura  regum, 
quse  tinctura  artificum  sequari  poteril  pul- 
chritudini  flornm?  Ars  namque  humana 
imitatur  naturam,  sed  non  adaequat  eam ; 
sed  nec  natura  adaequat  artem  divinam  et 
exemplarem,  quamvis  eam  aliqualiter  imi- 

30  tetur.  Si  autem,  id  est  quia,  fcenum  agri, 
id  est  herbam,  quocl  hodie  est,  et  cras,  id 
est  cito  post  hsec,  vel  die  sequenti,  in  cli- 
banum  mittitur  ad  comburendum,  Deus 
sic  vestit,  id  est,  ornat  viriditate  seu  alia 
specie,  et  pulchra  superficie  ;  quanto  ma- 
gis  Deus  vestiet  vos  modicce  ficlei,  id  est, 
qui  de  divina  providentia  imperfectam  fi- 
dem  habetis,  et  ob  id  tam  immoderatam 
sollicitudinem  de  necessariis  acquirendis 
habetis  ? 

31  Nolite  ergo  solliciti  esse,  cum  inquietu- 
dine  mentis  impediente  pacem  internam 
et  libertatem  cordis  in  Deo  dicentes  :  Quid 
manducabimus,  aut  quid  bibemus,  aut  quo 

32  opcriemur  ?  Hcec  enim  omnia,  scilicet  ci- 
bum,  potum,  et  vestimenta,  gentes  inqui- 
runt  cum  sollicitudine  animi,  id  est  gen- 
tiles,  qui  divinam  providcntiam  vel  non 
attendunt  vel  negant,  praesertim  quantum 
ad  hsec  inferiora,putantes  Deum  non  agno- 
scere  distincte  neque  curare  actus  huma- 
nos,  neque  hsec  corruptibilia  providenter 

Ps.  lxxii,  disponere,  juxta  illud  in  Psalmo  :  Et  dixe- 

runt  :  Quomodo  scit  Deus  ?  et,  Si  est  scien- 

/o6xxm,i-2,  tia  in  Excelso?  Job  quoque  dicit  :  An  co- 

u-  gitas  quod  Deus  excelsior  coelo  sit?  Nec 

nostra  considerat,  et  circa  cardines  cceli 

perambulat.  In  persona  talium  dicitur  per 

Sap.x\,\-2.  Sapientem  :  .Estimaverunt  lusum  esse  vi- 

tam  nostram,  et  conversationem  vitae  ad 

lucra  compositam,  et  oportere  undecum- 

que  acquirere. 

Cur  autem  hsec  Christianis  cum  sollici- 
tudine  inquirenda  non  sint,  subditur  :  Scit 
enim  Pater  vester  coelestis,  &term\s  et  ado- 
randus.  Cujus  ineffabilis  pietas  incompre- 
hensibilisque  dignatio  patet  in  hoc,  quod 
a  nobis  vermiculis  pater  vocari  dignatur, 


ii 


A  imo  et  praecipit,  sicut  infra  inducitur  :  Pa-    Matth. 
trem   nolite  vocare  super  terram.  Sed  at- xx'"' 9- 
lendendum  est  nobis,ne  propter  ingratitu- 
dinem  et  negligentiam  nostram  mereamur 
ab  eo  audire  illud  Isaiee  :  Filios  enutrivi  et    is.  i,  2. 
exaltavi,  ipsi  autem  spreverunt  me;  et  il- 
lud,  Homo  quum  in  honore  csset,  non  in-  Ps.xunu, 
tellexit.  Scit  itaque  Pater  vester,  quia  his  13'  21' 
omnibus,  scilicet  victu  et   indumento  ac 
domo,  indigetis.  Nomine  enim  indumenti 
seu  operimenti,etiam  habitaculum  vel  ho- 
spitium  insinuatur  :  de  quo  non  est  major 

B  sollicitudo  habenda,  quam  de  indumento. 
Ex  prseinductis  infert  Magister  universae 
perfectionis   saluberrimum   documentum. 
Qucerite  ergo,  id  est  contemplando,  aman-       33 
do,  et  bene  agendo  adipisci  studete,  pri- 
mum,  id  est  principaliter  et  ante  omnia 
inferiora,  regnum  Dei,  id  est  coelestem  pa- 
triam,  vitam  seternam,  triumphantis  Ec- 
clesiee  societatem,  heec  bona  a  longe  adspi-    #<,&»■.  xi, 
ciendo,  salutando,  et  confitendo  quoniam  ,3- 
peregrini  et  advenae  estis  super  terram.  De 
quo  regno  scriptum  est  :  Justi  accipient  saP.  v,  17. 

C  regnum  decoris  et  diadema  speciei  de  ma- 
nu  Domini.  Hoc  regnum  est  finis  noster  : 
ideo  debet  primo  cadere  in  intentione,  et 
quotidie  prima  ac  summa  occupatio  no- 
stra  esse  debet  pro  adipiscendo  hoc  regno. 
Quod  quia  adipisci  non  possumus,  nisi 
observando  mandata,  idcirco  post  deside- 
rium  hujus  finis  statim  queerere  debemus 
et  justitiam  ejus,  id  est  opera  bona  ac 
meritoria,  quibus  ad  regnum  perducimur. 
Hsec  vero  justitia  est  quam  Christus  jam 
docuft,  de  qua  et  professus  est :  Nisi  abun-    Matth.\, 

D  daverit  justitia  vestra  plus  quam  Scriba-  20- 
rum   et   Pharisseorum,   non   intrabitis   in 
regnum  ccelorum. 

His  autem  aeternis  ac  spiritualibus  bonis 
digne  qusesitis,  temporalia  necessaria  no- 
bis  non  deerunt,  si  tamen  saluti  expedi- 
ant.  Unde  subjungitur  :  et  hcec  omnia,  ad 
victum  et  operimentum  opportuna,  adji- 
cientur,  id  est  superaddentur  vobis,  quasi 
bona  accidentalia,  minus  principalia,  ac 
instrumentalia,  sine  quibus  spiritualis  con- 
versatio  nequit  subsistere.  Primum  autem 


ENARRATIO    IN   CAP.    VI   MATTILEI. 


ART.    XIV 


89 


refertur  ad  secundum.Per  hoc  igitur  quod 
Salvator  docet  regnum  Dei  et  justiliam 
ejus  primo  esse  quserenda,  innuit  tempo- 
ralia  quoque  secundario  esse  queerenda, 
cum  labore  quidem,  sed  non  cum  solli- 
citudine,  secundum  Chrysostomum.  Scri- 

Ps.cxxvu,  ptum  est  enim  :  Labores  manuum  tuarum 

2'  quia  manducabis,  beatus  es.  Et  Adae  di- 

Gen.m,i9.  ctum  est  :  In  sudore  vultus  tui  (non  in 
sollicitudine)  vesceris  pane  tuo.  Unde  Apo- 

Act.xx,  34.  stolus  :  Ad  ea,  inquit,  quse  mihi  necessa- 
ria  erant,  ministraverunt  manus  istae.  Non 
ergo  sic  adjiciuntur,  quod  homo  debeat 
ponere  manum  suam  in  gremio  suo,  et 
non  facere  quod  in  se  est.  Sed  nonne  ali- 
qui  martyres  ex  fame  exstincti  sunt,  et 
multi  justi  maximas  patiuntur  penurias, 

II  Cor. xi,  sicut  et  Paulus  perpessum  se  asserit?  Et 
respondendum,  quod  saepenumero  subtra- 
huntur  praedicta  electis  ad  eorum  proba- 
tionem,  et  copiosius  meritum.  Salvator 
vero  loquitur  in  communi.  Deus  tamen  ex 
causis  sibi  agnitis  facit  interdum  aliter  in 
particulari. 
34  Nolite  ergo  solliciti  esse  inordinate,  ut 

dictum  est,  in  crastinum ,  id  est  in  tem- 
pus  futurum,  pro  temporalibus  quae  vobis 
tempore  futuro  necessaria  erunt ;  sed  agi- 

Ps.  liv,  23.  te  quod  ait  Psalmista  :  Jacta  cogitatum 
tuum    in  Dominum,  et  ipse  te  enutriet. 

iPetr.v,-.  Et  princeps  apostolici  agminis  :  Omnem, 
ait,  sollicitudinem  vestram  projicientes  in 
Deum,  quoniam  ipsi  cura   est   de  vobis. 

iCor.  vn,  Ideo  Paulus  quoque  dicebat :  Volo  vos  sine 
sollicitudine  esse.  Quamvis  autem  possit 
homo  ordinatam  habere  sollicitudinem  de 
provisione  temporalium,   illa   tamen  non 

Eede.ui,i.  erit  nisi  tempore  congruo.  Omnia  enim 
tempus  habent,  et  cuilibet  negotio  aptum 
tempus  debetur.  Qui  ergo  ante  tempus 
sollicitatur  de  temporali  negotio,  sollicitus 
est  in  crastinum  :  sicut  qui  tempore  hie- 
mali  occupatur   pro  messe   seu  frugibus 


A  colligendis.  Qui  vero  instante  tempore  mes- 
sis  moderatam  curam  habct  de  fructibus 
congregandis,   non    sollicitatur   in    crasti- 
num,  quia  non  prsevenit  debitum  tempus. 
Crastinum  ergo  hoc  loco  accipilur  non  so- 
lum  pro  die  proximo  subsequente,  sed  pro 
tempore  futuro  ;   sicque  frequenter  acci- 
pitur  in  Scripturis  :  ut  quum  ait  Jacob, 
Cras   respondebit   mihi   justitia  mea  ;   et    r,en.xx%, 
Moyses,  Quum  interrogaverit  te  filius  tuus  ^xod  X111 
cras,  dicens,  etc.  Sic  in  libro  Josue  dua?  14- 
tribus  et  semis  dixerunt  aliis  filiis  Israel  :  Josuexxn, 

B  Cras  filii  vestri  dicent  filiis  nostris. 

Denique  duae  rationes  subtiles  subdun- 
tur,  cur  non  sit  habenda  sollicitudo,  id  est 
pcenalis  et  anxia.cura  de  crastino,  quan- 
tum  ad  temporalia.  Quantum  vero  ad  spi- 
ritualia  debemus  semper  esse  solliciti  de 
crastino,  juxta  illud  :  Vigilate,  et  estote  Matth.xxv, 
parati,  quia  nescitis  diem  neque  horam.  13;XXIV'44- 
Prima  ratio  est  :  Crastinus  enim  dies  sol- 
licitus  erit  sibi  ipsi,  id  est,  propriam  cu- 
ram  habebit,  hoc  est,  quocumque  die  futu- 
ro  occurret  vobis  sufficiens  sollicitudinis 

C  causa  sive  occasio,  nec  oportet  sollicitudi- 
nem  miserabilem  pr8evenire,seu  ante  tem- 
pus  arripere.  Secunda  ratio  est  :  Sufficit 
diei,id  est  cuilibet  tempori,  malitia  sua, 
id  est  sollicitudo  sua,  quse  est  malum  poe- 
nse,  et  etiam  malum  culpae  interdum.  Hoc 
est  :  sufficit  homini  omni  die  malitia  pce- 
nse  et  culpee,  multiplicesque  miserifle  oc- 
currentes  quotidie  ;  ideo  non  oportet  uno 
die  admittere  malum  futurse  diei,  ne  uno 
die  duplex  malum  affligat.Unde  Apostolus 
dicit  :  Redimentes  tempus,  quoniam  dies    Ephes.  v, 

D  mali  sunt.  Dicitur  autem  diei  malitia  sua  l6> 
sufficere,  et  dies  malus  esse,  non  quod 
tempus  in  se  pravum  consistat,  sed  quo- 
niam  his  qui  in  tempore  hujus  saeculi  vi- 
vunt,  multa  mala  occurrunt.  Nam  homo  j0bxw,t. 
natus  de  muliere,  brevi  vivens  tempore, 
repletur  multis  miseriis. 


90 


ENARKATIO    IN    CAP.    VII    MATTILEI.    —    ART.    XV 


ARTICULUS  XV 


EXPLANATIO    CAPITULl    SEPTIMl    ',    NOLITE   JUDICARE,    UT   NON   JUDICEMINI. 


1 

Luc.  vi,  37 

II  Cor.v 
10. 


I  Cor. n,lo. 
76id.xi,3l. 

Ibid.  iv,  3. 

/?om.  xiv, 
4;  Jacob.iv, 
13. 


IN  praesentis  capituli  exordio  prohibet 
Dominus  judicare.  Nolile,  inquiens^V 
dicare,  ut  non  judicemini.  Lucas  dicit :  Et 
non  judicabimini.  Et  nonne  utique  omnes 
nos  adstare  oportet  ante  tribunal  Christi, 
ut  referat  unusquisque  prout  gessit?  Ha- 
bet  autem  hic  locus  difficultatem  praeci- 
puam,  propter  diversas  auctoritates  Scri- 
pturae,  quae  quantum  ad  verba,  videntur 
contrariae.  Ubertim  quippe  ad  judicandum 
invitamur,  imo  judicare  praecipimur.  Ut 
enim  Apostolus  dicit  :  Spiritualis  homo 
omnia  judicat ;  et  rursus,  Si  nos  ipsos,  in- 
quit.  dijndicaremus,  non  utique  judicare- 
mur.  Et  tamen  ait  :  Neque  me  ipsum  ju- 
dico ;  itemque,  Tu  quis  es,  qui  judicas 
proximum  tuum  ?  Et  pene  innumerabi- 
lia  sunt  loca  Scripturee,  quorum  queedam 
prohibent,  quaedam  jubent  vel  admonent 
judicare. 

Advertendum  ergo  secundum  Thomam, 
quod  judicium  proprie  sumptum,  est  ac- 
tus  judicis,  in  quantum  hujusmodi.  Judex 
vero  dicitur,  quasi  jus  dicens.  Idcirco  ju- 
dicium  est  determinatio  juris  seu  prolatio 
sententiae.  Judicium  ergo  est  actus  justitiae 
tanquam  habitus  ad  judicandum  idonea 
inciinantis,  rationis  vero  seu  prudentiae, 
tanquam  judicium  proferentis.  Judicium 
itaque  in  tantum  est  licitum,  in  quantum 
ex  justitia  et  ratione  procedit.  Tria  vero 
requiruntur  ad  hoc  quod  judicium  de  alio 
per  modum  sententiantis  sit  licitum  :  Pri- 
mo,  ut  procedat  ex  habitu  justitise  et  ra- 
tione,  non  ex  impetu  passionis.  Qui  enim 
in  magnis  peccatis  sunt,  judicare  non  de- 
bent  eos  qui  in  eisdem  vel  minoribus 
sunt  peccatis,  secundum  Chrysostomum. 
Secundo,  ut  procedat  ex  auctoritate  prae- 
sidentis  :  quia  judicare  homo  non  debet, 


vers.  15,16. 


A  nisi  subjectum.  Tertio,  ut  proferatur  se- 
cundum  rectam  rationem  prudentiae.  Si 
primum  horum  defuerit,  vocatur  judici- 
um  injustum  et  perversum  ;  si  secundum, 
erit  usurpatum  ;  si  desit  tertium,  erit  su- 
spiciosum  ac  temerarium.  Nihilo  minus 
de  manifestis,  et  quae  bono  animo  fieri 
nequeunt,  judicare  permittimur  vel  jube- 
mur,  juxta  illud  :  Attendite  vobis  a  falsis 
prophetis  ;  a  fructibus  eorum  cognoscetis 
eos.  Praedicta  ergo  tria  inordinata  judicia 
prohibentur. 

B      Denique,  ut  alii   dicunt,  multiplex  est 
judicium.  Primum  est  judicium  discretio- 
nis  :  quod  est  meritorium,  si  cum  circum- 
stantiis  debitis  fiat.  De  quo  per  Jeremiam 
loquitur  Deus  :  Si  separaveris  pretiosum  J&-.  xv,  19. 
a  vili,  quasi  os  meum  eris.  De  quo  et  in 
Job  asseritur  :  Numquid  qui  non  amat  ju-  j0b\%\w, 
dicium,  potest  sanari  ?  Unde  ait  Psalmista  :  ,7- 
Recte  judicate,  filii  hominum.  Aliud  est  ps.  lvh,  2. 
judicium  commendabile,  scilicet  judicium 
propriae  discussionis  :   de  quo  Apostolus 
loquitur,  Si  nos  ipsos  dijudicaremus,  etc. ;  icor.xi.si. 

C  et  Psalmista,  Ideo  non  resurgunt  impii  in    ps.  1, 5. 
judicio.  Job  quoque  ait  :  Judicium  eliga-  /ooxxxiv, 
mus,  et  inter  nos  videamus  quid  sit  meli-  4- 
us.  Tertium  judicium  est  tolerabile,  utpote 
judicium   definitionis   de  inexcusabilibus 
malis.  Quartum  est  utile,   puta  judicium 
prsesidentis,  secundum  regulas  juris.  Unde 
Christus  apud  Joannem  praecepit,  dicens  : 
Nolite  secundum  faciem  judicare,  sed  ju-  y0onw.vn, 
stum  judicium  judicate.  Quintum  est  ju-  24- 
dicium  inutile,  scilicet  suspicionis,  tamen 
sine  consensu  rationis.  Sextum  est  dete- 

D  stabile.  Quod  fit  quatuor  modis  :  Primo, 
quum  fertur  sententia  de  secretis  cordis 
sine  sufficientibus  signis  ;  secundo,  quum 
dubia  in  pejorem  partem  trahuntur;  ter- 


ENARRATIO    IN    CAP.    VII    MATTHjEI.    —    ART.    XV  91 

tio,  dum  judicatur  de  futuro  homiuis  sta-  A  pretanda  sunt  in  partem  deteriorem,  pro- 

tu  ;  quarto,  quum    contra  jus  assumitur  pter  securitatem,  non  simpliciter  defini- 

exsecutio.  Porro,  secundum  Augustinum,  endo,  sed  de  pejori  timendo. 
duo  sunt  in   quibus  judicium  est  vitan-  Quam  autem    perversum   sit    prsedictis 

dum  :  quum  ignoramus  quo  animo  aliquid  illicitis  modis  de  alio  judicare,  innotescit 

factum  sit,  et  quum  ignoramus  qualis  fu-  ex  plurimis  locis  epistolarum  Pauli.  Siqui- 

turus  sit  qui  peccavit.  Et  quoniam  unus-  dem  ad  Romanos  fatetur  dicens  :  Inexcusa-  Aom.n,i. 

quisque  quolibet  momento,  potest  a  Deo  bilis  es,  o  homo  omnis  qui  judicas;  in  quo 

tangi,    converti,    et    emendari,    propterea  enim   alium   judicas,   te   ipsum   condem- 

nunquam  dcfinitive  judicare  debemus  per-  nas.  Et  alibi  :  Tu  quis  es,  qui  judicas  alie-  ibid.xiv,i. 

sonam  alterius,  seu  statum  ejus  futurum.  num  servum  ?  Suo  domino  stat  aut  cadit. 
Quaeritur,an  per  suspiciones  sit  judican-  Itaque,  Nolite  judicare  judicio  usurpa- 

dum.  Dicendum,  quod  suspicio  est  opinio  B  torio,  temerario,  suspicioso,  vel  de  incertis 

mali  de  altero,  ex  levibus  causis  concepta;  et  ceteris  modis  inordinatis  jam  dictis,  ut 

et  procedit  ex  tribus  :  Primo,  ex  malitia  non  judicemini  judicio    reprobationis    a 

suspicantis,   qui   sibi    de    propria  malitia  Deo,  tanquam  transgressores  praecepti  de 

conscius,  facile   putat  alios  tales,  qualis  non  judicando.  In  quo  enim  judicio  judi-       2 

est  ipse.  Secundo,  ex  malo  affectu  ad  al-  caveritis,  id  est  secundum  qualitatem  me- 

lerum  :  sicut  qui  alium  odit  vel  ei  irasci-  riti  vel  demeriti  vestri,  quod  incurritis  ju- 

tur,  facile  suspicatur  malum  de  eo.  Tales  dicando   bene   vel   male,  judicabimini  a 

snspiciones  sunt  perversee,  sicut  et  causee  Deo,  qui  reddet  unicuique  quod  meretur.  Ps. Lxi,i3; 

earum.  Tertio  procedit  ex  quadam  expe-  Si  ergo  temerarie  judicatis,  ipsa  temeritas  29?/™*' 

rientia   :    unde    secundum    Philosophum,  vestra  vobis  nocebit,  vosque  damnabiles  xxx"*  ,9; 

„,  •  n  •  p  •  •       i*  •  -i  Matth.XVl, 

secundo  nhetoncse,  Senes  sunt  magis  su-  laciet ;  et  si  recte  judicatis,  rectitudo  ve-  27; /<om.n, 

spiciosi,  tanquam  aliorum  defectus  magis  G  stra  vobis  proficiet.  Juxta    hunc  sensum  6;  ap°c- 

experti.  Et  ista  suspicio  minus  culpabilis  dictum  est  Petro  :  Omnis   qui    acceperit    j&atth. 

est,  quoniam  causa  ejus  melior  est,  et  ipsa  gladium,  gladio  peribit,  id  est,  iniquitate  *XV1'  ^j 

propinquior  est    certitudini.  Insuper  tri-  quam  facit  gladium    accipiendo,   damna-  10. 

plex  est  gradus  suspicionis  :  Primus,  dum  bitur,  si  non  poenitentiam  egerit.  Simili 

quis  ex  levibus  signis,  de  bonitate  alterius  modo  scriptum  est  in  Genesi  :  Omnis  qui  Gen.  ix,o. 

dubitat  :  quod  est  veniale  peccatum,  per-  effuderit   sanguinem,  effundetur   sanguis 

tinens  ad  tentationem  humanam,  sine  qua  illius.  Uniuscujusque  enim  peccatum  in 

praesens  vita  non  agitur,   et   ex   humana  proprium  redundat  auctorem.  Ideo  in  Pro- 

infirmitate  procedit.  Secundus  gradus  est,  verbiis  dicitur  :  Iniquitates  suae   capient  iVoo.v,  21 

quando  ex  levibus  signis  firmiter  aestimat  impium,  et  funibus  peccatorum    suorum 

alium  esse  perversum  :  quod  est  mortale  constringetur.  Et  Ecclesiastes  :  Qui  fodit  Eccie.x,s. 
peccatum  contra  caritatem  fraternam,  et  D  (inquil)  foveam,  incidet  in  eam  ;  et  qui 

contemptum  habet  adjunctum,  si  malum  dissipat  sepem,  mordebit  eum  coluber.  Et 

quod  de  alio  sestimat,  sit  de  genere  peccati  alio  in  loco  :  Facienti  nequissimum  consi-  Ecciuwu, 

mortalis.   Tertius   gradus  est,  quando  ex  lium,  super  ipsum  devolvetur.  Et  in  qua  30- 

levibus  signis   proceditur  ad  punitionem  mensura  mensi  fueritis,  id  est,  secundum 

alterius  :  quod  est  gravius  aliis,  et  eontra  quod  aliis   feceritis,  remetietur ,  id  est,  a 

justitiam.  Quamvis   autem  dubia   sint  in  Deo  retribuetur  vobis,  hoc  est,  secundum 

partem  meliorem  interpretanda,  quantum  proportionem  operis  vestri  ad  alios,  erit 

ad  quamdam  piam  fiduciam,  quoniam  non  proportio  vestrae  mercedis.  Judicium  enim  /o*o6.n,t3. 

dcbemus  proni  esse  ad  male  sentiendum  sine  misericordia  fiet  ei  qui  non   feceril 

de  alio  ;  tamen,  quando  impendendum  est  misericordiam.  Qualem  ergo  vis  Deum  es- 

remedium  contra  animae  morbum,  inter-  se  tibi,  talem  te  exhibe  alteri. 


92 


ENARRATIO    IN   CAP.   VII   MATTH^I. 


ART.    XV 


Quid  autcm   vides  festucam  in  oculo  A  a  corde  tuo  :  quemadmodum  scriptum  est, 


Quasi  a  facie  colubri,  fuge  peccatum  ;  et  Eccii.xu, 
tunc  videbis  ejicere,  id  est,illuminatus  eris   ' 
ad  ejicieudum,  festucam  de  oculo  fratris 
tui.  Tuuc  enim  non  poterit  tibi  dicere  : 
Medice,  cura  te  ipsum.  —  Circa  hanc  lit-  Luc.  w,%%. 
teram  dicit  Ghrysostomus  :  Omnis  sacer- 
dos  qui  vult  docere  populum,prius  doceat 
se  ipsum  :  alioqui  nec  alium  reprehendat 
aut  doceat,  ut  si  judicium  Dei  non  evadit, 


fratris  tui,  hoc  est,  cur  observas  et  pen- 
sas  parvum  peccatum  in  conversatione  vel 
corde  proximi  tui,  judicando  eum,  et  ar- 
gucndo  de  minori  excessu,  et  trabem,  id 
est  grande  peccatum,  in  oculo  tuo,  id  esl 
in  animo  tuo,  seu  vita,  non  vides  ?  qua- 
si  dicat  Salvator  :  Hoc  irrationabiliter  agi- 
tur.  Caritas  namque  erit  ordinata,  ut  a 
se  ipso  incipiat  homo,  nec  praesumat  ali- 

um  increpare,  judicare,  seu  disciplina-  opprobrium  hominum  non  patiatur.Quem- 
re,  qui  se  ipsum  non  purgat,  discutit,  et  admodum  enim  medicus  aegrotus,  argu- 
A>m.ii,2i,  emendat.  Dicit  enim  Apostolus :  Qui  alium  B  mentum  sua3  imperitiae  in  proprio  gestat 
doces,  te  ipsum  non  doces  ;  qui  gloriaris  corpore  ;  sic  praelatus  iniquus  se  ipsum 
in  lege,  per  prsevaricationem  legis  Deum 
inhonoras.  Itaque,  si  peccatum  arguentis, 
seu  judicis,  publicum  est,  et  tamen  judi- 
cat  alium,  peccat  peccato  praesumptionis 
ac  scandali ;  si  vero  peccatum  ejus  sit  ab- 
ditum,  peccat  per  pra3sumptionem.  Pro- 
pter  quod  dicit  Ambrosius  :  Judicet  de  er- 
rore  et  culpa  alterius,  qui  in  se  ipso  non 
habet  quod  judicet,  ne  quum  de  alio  judi- 


23 


non  curans,  suae  stultitiae  judicium  secum 
portat. 

Nolite  sanctum,  hoc  est  pura  et  immacu- 
lata  mysteria  fidei,  profunda  et  secretissi- 
ma  christianse  sapientiae,  vel  sacramenta 
Ecclesiae,  dare,  id  est  propalare  seu  tra- 
dere,  canibus,  id  est  irrationabilibus  et 
insanis  haereticis,  vel  ceteris  infidelibus, 
aut  indoctis,  impcenitentibus  et  passiona- 


cat,  in  semetipsum  ferat  sententiam.  Scri-  tis  hominibus,  de  quibus  dicit  Apostolus  : 
Luc.  .mx,  ptum  est  enim  :  Ex  ore  tuo  te  judico,  serve  C  Videte  canes,  videte  malos  operarios,  vi-  phiiipp.m, 

nequam.  Verumtamen    Thomas   affirmat,  dete  concisionem.  Neque  mittatis  marga-  -■ 

quod   si  peccatum   prselati  vel  judicis  sit  rifas  vestras,  hoc  est  pretiosissima  dona 

occultum,  et  incumbat  ei  judicare  ratione  ccelestium  gratiarum  vobis  concessa,  ante 

injuncti  officii,  potest  cum  timore  et  hu-  porcos,  id  est  homines  carnales,  de  quibus 

militate  judicare  atque  arguere.  Cui  con-  Paulus  :  Malae  bestiae,  inquit,  ventres  pin-  nt.  t,  is. 

cordat  quod  alii  dicunt,  videlicet,  quod  si  gues.  Hinc  Dionysius  primo  Mysticae  theo- 

arguens   corde    poeniteat,    potest   fratrem  logiae  capitulo,  ait  ad  Timotheum  :  Vide 

cum  humilitate  arguere.  ne  quis   indoctorum  haec  videat,  qui    in 

£  Aut  quomodo,  hoc  est  qua  ratione  vel  sensibilibus  detinentur.  Isti  omnino  indi- 

fronte,  dicis  fratri  tuo,  Sine,  id  est,  per-  gni  et  incapaces  sunt  praodictorum  bono- 

mitte  et   sta,  ejiciam  festucam  de  oculo  runvquoniam  teste  Apostolo,  Carnalis  ho-  \Cor. u,u. 

tuo,  id  est,  parvum  peccatum  tollam  a  te,  D  mo   non    percipit   ea   quae   sunt   Spiritus 

teque  mundabo  per  informationem,  incre-  Dei,  stultitia  enim  est  illi.  Hoc  est  quod 

pationem,  vel  correctionem,  et  ecce  trabs,  in  Isaia  habetur  :  Quem  docebit  Dominus  h.  xxvni,u. 

hoc  est  magnum  peccatum,  in  oculo  tuo  scientiam  ?  et  quem  intelligere  faciet  au- 

est,  imo  tua  praesumptione  auges  vitia  tua  ditum  ?  Ablactatos  a  lacte,  avulsos  ab  ube- 

5        priora?  Hypocrita,  id  est,  simulator  san-  re.  Hinc  et  Apostolus  :  Sapientiam,  inquit,  \Cor. u,  6. 

ctitatis,  qui  tuam  malitiam  pallias  :  nam  loquimur  inter  perfectos.  Ne  forte  concul- 

aliorum  parva  mala  redarguendo,  ostendis  cent  eas  pedibus  suis,  hoc  est,  intellectu 

te  immunem  a  vitiis,  quod  tamen  non  est.  et  affectu  praedicta  bona  contemnant,  ir- 

Ejice  per  confessionem  et  pcenitentiam,  rideant,  et  condemnent,  et  conversi,  non 

primum,  antequam  alium  increpes,   tra-  a  malo  ad  bonum,  sed  a  malo  in  pejus,vel 

bem  de  oculo  tuo,  id  est  magna  peccata  corporaliter  ad  vos  conversi,  dirumpant, 


13 


ENARRATIO    IN   CAP.    VII    MATTILEI.    —    ART.    XV  93 

id  est,  persequantur,  impugnent  vel  occi-  A  stico  quoque  legitur  :  Quis  invocavit  illum  Eecii.n,u. 

dant  vos.  et  despexit  eum  ?  Sed  videtur  contrarium 

Quoniam  vero  praeinducta  Ghristi   pra>  quod  ait  de  se  ipso  beatus  Job  :  Clamo,  et  /ooxxx,2o, 

ccpta  ac  hortamenta  supernaturalia  sunt,  non  exaudis  me  ;  sto,  et  non  respicis  me;  " 

et  difficilia,  quae  humana  virtute  observari  mutatus  es  mihi  in  crudelem.  Dicendum, 

non  possunt ;  idcirco  Salvator  invitat  ad  quod  hoc  ideo  dicitur,  quoniam  Deus  in- 

fiduciam    deprecandi    pro   adjutorio  gra-  terdum  dispensative  differt  exaudire  pre- 

tiae,  per  quam  omnia  faciliter  adimplen-  ces   fidelium  ;   tuncque   afflicto   apparet, 

tur.  Petite  a  Deo  quae  decent,  et  vere  salu-  quod  Deus  non  attendat,  neque  exaudiat 

bria  sunt,  et  clabitur  vobis  quod  petitis,  si  eum   :  et  tali  affectu    loquitur  Job.  Tria 

instanter  petieritis,  et  pro  vobis  :  quem-  autem  requiruntur,  ut  oratio  sit  exaudi- 

/oonn.xiv,  admodum  ait  Salvator,  Quidquid  petieritis  bilis  :  Primo,  ut  petantur  quae  ad  salutem 
Patrem  in  nomine  meo,  hoc  faciam.  Quce-  B  pertinent.  Ideo  Paulus  pro  stimulo  carnis 

rite,  id  est,  diligenter  investigate,  et  agi-  auferendo,   ter   supplicavit,  et  exaudilus  iiCor.m, 

le  ea  per  quae  oratio  redditur  exaudibilis,  non  est,  quoniam  magis  erat  ei  expediens 

quae  sunt  facere  quod  in  se  est,disponendo  stimulum  illum  manere  in  ipso,  eo  quod 

se  ad  gratiae  postulatae  susceptionem,  de-  virtus  perfectorum  in  infirmitate  perficia- 

clinando  videlicet  a  proposito  peccandi,et  tur.Secundo,  ut  perseveranter  oretur.  Ter- 

dando  se  ad  observanda  praecepta.  Unde  tio,  ut  pro  se  ipso.  Deus  tamen  quando- 

/o6vui,5,6.  scriptum  est  :  Si  omnipotentem  depreca-  que  cito  exaudit  etiam  pro  aliis. 

tus  fueris,  si  mundus  et  rectus  incesseris,  Quod   autem   Deus    neminem   exaudire 

statim  evigilabit  ad  te.  Et  Evangelium  ait :  contemnat,  probat  Christus  per  locum  a 

^oann.  ix,  Scimus  quoniam  peccatores  Deus  non  au-  minori,  et  per  exemplum  patris  terreni. 

dit,  sed  si  quis   cultor  est   Dei.  Hoc  est  Aut  quis  est  ex  vobis,  hoc  est  de  numero       9 
Prov.     quod  Salomon  dicit  :  Qui  declinat  aurem  C  vestro,  homo  pater,  quem  si  petierit  filius 

xv'"'  "     suam    ne  audiat   legem,  oratio   ejus  erit  suus  famelicus  panem,  numquid  lapidem 

1  Joann. m,  exsecrabilis.  Et  Joannes  :  Carissimi,  si  cor  porriget  ei  pro  pane?  Non  utique.  Pater 

nostrum  non  reprehenderit  nos,  fiduciam  enim  providet  filio  de  alimento,  et  susten- 

habemus  ad  Deum,   et  quidquid   petieri-  taculo  vitae.  Aut  si  piscem  petierit  filius,       10 

mus,  accipiemus.  Ideo  subditur  :  et  inve-  numquid  serpentem  pjorriget  ei  pater?  Pa- 

nietis.  Pulsate,  hoc  est,  misericordiam  Dei  lam  quod  non.  Si  ergo  vos,  quum  sitis       11 

clamore  sanctae  dilectionis,  id  est  alto  de-  mali,  id  est,  non  obstante  quod  estis  pec- 

siderio,  invocate,  et  aperietur  vobis  janua  catores,  et  ad  peccata  proclives,  nostis  per 

vitae,  thesaurus  pietatis  divinae   :   id  est,  operis  exhibitionem,  bona  data,  id  est  uti- 

bonitas  Dei  effundet  se  super  vos,  et  ve-  lia  pro  sustentatione  vitae,  dare  filiis  ve- 

stram   precem  admittet.  Vel  sic  :  Petite,  stris  carnalibus,  quanto  magis  Pater  ve- 

desiderando;  quaerite,  vocaliter  exorando;  D  sterqui  in  ccelis  est,dabit  bona  spiritualia 

pulsate,  bene  vivendo.  et  honesta,  videlicet  virtutes  et  gratiam, 

8           Omnis  enim  qui  petit  a  Deo,  modo  prae-  petentibus  se?  Ipse  enim  naturaliter  bonus 

dicto,  accipit  quod  precatur,  vel  aliquid  est,  et  omnino  misericors,  a  quo  plus  ha- 

melius ;  et  qui  qucerit,  invenit,et  pulsanti  bemus,   quam   a   patre   carnali,   videlicet 

aperietur  :  hoc  est,   perseveranter  -et  la-  animam  immediate.  Idcirco  incomparabi- 

crimose  aures  divinae  misericordiae  flagi-  liter  plus  amat  nos,  et  diligentius  providet 

tanti,  tribuetur  ingressus  ad  bona  gratiae  nobis,  quam  pater  carnalis. 

in  hoc  saeculo,  et  ad  bona  gloriae  in  futu-  Et  quoniam  dictum  est  orationis  effe- 

Marc.  xi,  ro.  Unde  Marci  undecimo  legitur  :  Omnia  ctum    impediri    per  impiam    conversatio- 

quaecumque  orantes   petitis,  credite  quia  nem,  ideo  Christus  docet  hoc  impedimen- 

accipietis,  et  evenient  vobis.  In  Ecclesia-  tum  esse  vitandum.  Omnia  ergo  qua>cum-       12 


94 


KNARRATIO    IN    CAP.    VII    MATTHiEI. 


ART.    XV 


que  vullis  voluntale  rationabili  et  discreta, 
ut  faciant  vobis  homines  proximi  vestri,<?£ 
vos  facite  eis  :  id  est,  quemadmodum  vul- 
tis  ul  vobis  impendatur  a  proximis  vestris 
consilium,  auxilium,  misericordia,  et  om- 
ne  quod  expedit,  sic  facite  illis  pro  viri- 
bus  vestris.  Hoc  est  quod  Tobias  docet  : 

Tob.  iv,  16.  Quod  ab  alio  oderis  fieri  tibi,  vide  ne 
aliquando  alii  facias.  Aliqua  autem  irra- 
tionabiliter  et  contra  legem  divinam  vo- 
lunt  homines  :  de  talibus  non  est  nunc 
sermo.  Cur  vero  Christus  hoc  dixerit,  sub- 
ditur  :  hazc  est  enim  lex  et  Propheta?  :  hoc 
est,  doctrina  moralis  Mosaica)  legis  ac  Pro- 
phetarum  ordinatur  et  tendit  ad  hoc,  ut 
faciamus  proximis  quod  fieri  nobis  ab 
illis  peroptamus.Ad  quod  reducitur  illud  : 
non  facere  illis  quod  nobis  optamus  non 
fieri  ordinata  voluntate.  Istud  est  enim 
unum  primum  principium  naturaliter  no- 
tum  in  agibilibus,  ad  quod  naturaliter 
inclinat  synderesis  :  ex  quo  deducuntur 
et  eliciuntur  reliqua  praecepta  ad  proxi- 
mum  ordinantia  hominem.  Omnia  ergo 
virtualiter  in  ipso  includuntur. 

Prseterea,  Christus  ostendit  rectam  viam 
13  perducentem  ad  patriam.  Intrate,  id  est, 
ad  veram  beatitudinem  pergite,  per  an- 
gustam  portam,  hoc  est  per  opera  poeni- 
tentialia,  laboriosa,  ac  ardua,  ut  sunt  je- 
junia,  abstinentiee,  disciplinse,  vigiliae,  et 
per  ceterarum  actus  virtutum,  videlicet 
per  humiliationem,  obeditionem,  inimico- 
rum  dilectionem,  continuam  cordis  custo- 
diam  :  quae  omnia  sunt  angusta  itinera, 
quoniam  virtus  est  circa  bonum  difficile, 
et  consistit  in   medio,  quod    difficile  est 

/teui.xvn,  attingere.  Nonne  angusta  via  est,  nec  ad 
dexteram,  nec  ad  sinistram  divertere,  re- 
gia  via  incedere,  concupiscentias  refrena- 
re,  passiones  animi  superare,  odientem 
diligere,  adversanti  benefacere  ?  Haec  ta- 
men  est  via  perducens  ad  finem  beatum. 

Pcxvi.4.  Ideo  dicit  Psalmista  :  Propter  verba  la- 
biorum  tuorum,  ego  custodivi  vias  duras. 
Denique  porta   angusta  Christus  intelligi 

joann.xj.  potest,  qui  asserit  :  Ego  sum  ostium ;  per 
me  si  quis  introierit,  salvabitur.  Per  hanc 


20. 


A  portam  intrare,  est  Christi  vestigia  imila- 

ri,  jiixta  quod  dicit  :  Qui  vult  venire  post  Lue.n,n. 
me,  abneget  semetipsum,  et  tollat  crucem 
suam  quotidie,  et  sequatur  me.  Sed  et  lex 
evangelica  appellari  potest  porta  angusta, 
et  tanto  angustior,  quanto  perfectior,  tan- 
quam  omnium  vitiorum  prohibitiva,  su- 
pernaturalia  jubens  credi  et  fieri. 

Quia  lata  porta,  et  spatiosa  via  est,  qua? 
ducit  ad  perditionem,  id  est  seternam  dam- 
nationem.  Heec  lata  porta  spatiosaque  via 
est,  in  desideriis  carnis  ambulare,  per  vi- 

B  tiorum  abrupta   incedere,   mundi   vanita- 
tibus  inheerere,  sine  timore  peccare.  Et 
multi  sunt  qui  intrant  per  eam,   id   est, 
qui  taliter  conversantur.  Multi  enim  vo-  MatiLw, 
cati,  et  pauci    electi.   Stultorum   quoque,  ^cullt 
secundum   Salomonem,   infinitus  est  nu- 
merus.   Unde  in  Osee  habetur  :  Non  est   Osee iv,t, 
veritas,  non  est  misericordia,  non  est  sci-   ' 
entia  Dei  in  terra  ;  maledictum  et  homici- 
dium,  mendacium,  furtum  et  adulterium 
inundaverunt,  et  sanguis  sanguinem  teti- 
git.  Quam  angusta,  hoc  est  multum  stri-       14 

C  cta,  et  laboriosa  est,  porta,  et  arcta  via, 
jam  dicta,  qua;  ducit  ad  vitam  aeternam,  et 
pauci  sunt  qui  inveniunt  eam!  Nam  quam- 
vis  eis  ostendatur,  nolunt  tamen  per  eam 
incedere.  Quamvis  autem  per  portam  et 
viam  idem  possit  intelligi,  possumus  ta- 
men  per  portam  intelligere  actus  virtutum 
theologicarum,  praesertim  caritatis,  cui  di- 
recte  correspondet  praemium  essentiale(de 
qua  legitur  :  Haec  porta  Domini,  justi  in-  Ps.  cxvu, 
trabunt  in  eam) ;  per  viam  vero,  aliarum  20' 
seu  inferiorum  virtutum  operationes,  quse 

D  disponunt  ad  perfectum  actum  caritatis, 
per  hoc  quod  auferunt  passionum  vitio- 
rumque  impetus.  Itaque  arcta  dicitur  via 
haec,  quoniam  omnem  qui  vult  Deo  pla- 
cere,  oportet  in  omnibus  divinae  voluntati, 
matri  Ecclesia?,  et  rectae  rationi  obtem- 
perare  :  quod  non  est  parum  difficile  ho- 
mini  fragili  ac  mortali,  in  carne  viventi, 
quemadmodum  Ecclesiastes  inquit  :  Quid  Eecie.n,\% 
est  homo,  ut  sequi  possit  Regem  factorem 
suum  ?  Et  tamen  dicitur  nobis  :  Si  quis  Jacob.  «, 
totam   legem   servaverit,   offendat   autem  10' 


ENARRATIO    IN   CAP.    VII   MATTH/EI. 


ART.    XV 


95 


Ps.  xvii, 27 

Eccli.  xiii 
1. 


15 


II  Cor.  xi 
«4,  15. 


imm.ii,5.  in  uno,  factus  est  omnium  reus;  et,  Nemo 
coronatur,  nisi  qui  legitime  certaverit. 

Porro,  quoniam  teste  Scriptura,  Cum 
perverso  perverteris,  et,  Qui  tetigerit  pi- 
cem,  inquinatur;  ideo  Christus  docet  socie- 
tatem  fallacium  atque  pravorum  vitare,  ne 
impediamur  ab  introitu  regni.  Attendite, 
hoc  est,  vos  ipsos  custodite,  a  falsis  pro- 
phetis,  id  est  perversis  doctoribus,  hypo- 
critis,  et  fictis  sanctis,  qui  veniunt  ad  vos 
in  vestimentis  ovium,  hoc  est  cura  appa- 
renti  religione,  et  ficta  maturitate,  seu  ve- 
stibus  abjectis  ac  religiosis.  Ut  enim  de- 
cipiant  simplices,  simulant  se  justos  ac 
veros.  Unde  Apostolus  ait  :  Ipse  Satanas 
transfigurat  se  in  angelum  lucis  ;  non  est 
ergo  magnum,  si  ministri  ejus  transfor- 
mentur  velut  ministri  justitiae.  De  talibus 

Jer. x,y,a.  prophetis  scriptum  est  :  Visionem  men- 
dacem,  et  divinationem  fraudulentam,  et 
seductionem  cordis  sui  prophetant  vobis. 
Vestimenta  itaque  ovium  intelligi  possunt 
corporaliter,  ipsa  corporis  indumenta  de- 
centia,  et  spiritualiter,  opera  virtuosa,  ut 
sunt  jejunia,  orationes,  quibus  animee  ad- 
ornantur  :  quorum  imaginem  simulatam 
assumunt  isti  prophetse  atque  haeretici. 
Intrinsecus  autem,  id  est  in  anima,  sunt 
lupi  rapaces,  id  est  rapacibus  lupis  simi- 
les  :  quia  sub  pelle  seu  veste  ovina  abs- 
condunt  ac  deferunt  cor  lupinum,  de- 
siderantes  animas  fidelium  strangulare, 
inducendo  eos  ad  suos  errores.  De  talibus 
dicit  Paulus  :  Scio  quod  post  discessionem 
meam,  intrabunt  in  vos  lupi  rapaces,  non 
parcentes  gregi. 

A  fructibus,  id  est  ex  operibus,  eorum 
cognoscetis  eos,  quales  intrinsecus  sint  : 
quia  si  diligenter  considerentur,  inveniun- 
tur  vane  gloriosi,  non  humiles,  sapientes 
in  oculis  suis  et  proprii  sensus,  non  vera- 
citer  patientes,  sed  pleni  privato  amore,  et 
aliquibus  singularibus  vitiis  deformati.Hoc 
in  omnibus  hsereticis  claruit.  Operatio  igi- 
tur  arguit  formam,  quoniam  qualis  quis- 
quis  est,  talia  operatur.  Nec  diu  potest  quis 
ferre  personam  fictam,  secundum  Sene- 
cam,  sed  cito  in  suam  naturam  incidunt, 


Ac/.xx,29. 


16 


A  quibus  non  subest  veritas.Quod  autem  isti 
perversi  non  possunt  opera  veraciter  bo- 
na  producere,  probat  Christus  per  simi- 
le.  Numquid  coUigunt  homines  de  spinis 
uvas,  aut  de  tribulis  ficus  ?  Non  utique. 
Sic  nec  de  cordibus  prsedictorum  falla- 
cium  (qui  propter  suam  crudelitatem  et 
passionum  suarum  aculeos,  spinis  ac  tri- 
bulis  comparantur)  possunt  boni  fructus 
procedere,  qui  uvis  et  ficubus  assimilan- 
tur,  quoniam  animam  inebriant  atque  de- 
lectant.  Huic  similitudini    consonat   illud 

B  Jacobi  :  Numquid  fons  de  eodem  foramine    jacob.m, 
emanat  dulcem  et  amaram  aquam?  Num-  "' IJ 
quid    potest   ficus   uvas   facere,  aut  vitis 
f  icus  ? 

Sic  omnis  arbor  bona,  fructus  bonos  fa-  17 
cit,  si  tamen  ordinetur  ad  fructificandum, 
et  non  potius  ad  alios  usus.  Vel  per  fru- 
ctum  intelligitur  omnis  utilitas  ex  arbore 
proveniens.  Mala  autem  arbor  fructus  ma- 
los  facit.  Haec  principaliter  de  hominibus 
asseruntur,  intelligendo  per  arborem  bo- 
nam,  rectam  voluntatem,  seu  hominem  ju- 

C  stum  ;  per  arborem  malam,  voluntatem 
perversam,  seu  hominem  vitiosum.  Bonus 
itaque  homo,  in  quantum  hujusmodi,  facit 
fructus  bonos ;  et  malus,  malos.  Non  po-  18 
test  arbor  bona  fructus  malos  facere,  in 
quantum  bona,  sic  nec  homo  virtuosus,  ut 
talis,  facere  potest  opera  mala.  Potest  ta- 
men  malus  fieri  et  peccare.  Neque  arbor 
mala,  ut  talis,  fructus  bonos  facere  potest. 
Sic  homo  iniquus,  secundum  quod  talis, 
facere  opera  bona  non  potest,  quamvis 
possit  fieri  bonus.  Loquitur  ergo  Salvator 

D  de  arbore   bona  et  mala  formaliter,   non 
materialiter.  Unde  hujusmodi  propositio- 
nes  verse  sunt  in  sensu  composito,  et  non 
in  sensu  diviso.  Omnis  arbor,  hoc  est  qui-       19 
libet  homo  adultus,   rationisque  compos, 
qua;  non  facit  fructum  bonum,  observan- 
do  preecepta,  excidetur  a  consortio  electo- 
rum    :   juxta   illud,    Tollatur   impius,    ne  /s.xxm,io, 
videat  gloriam  Dei ;  et  in  ignem  inferna-  Jiu,a  LXX 
lem  mittetur,  in  judicio  particulari,  quan- 
tum  ad  animam,  in  judicio  vero  universa- 
li,  cum  anima  et  corpore.  Si  ergo  peccatum 


96 


ENARRATIO    IN    CAP.    VII    MATTH.El. 


ART.    XV 


omissionis  meretur  ignem  inferni,  pecca- 

tum  eommissionis  quam  horribiliter  puni- 

Joann.xv,  etur  ?  Unde  dicit  Salvator  :  Omnem  palini- 

2' c-         tem  in  me  non  ferentem  fruclum,  tollet 

eum,  et  in  ignem  mittet.  Ex  his  infertur 

20  intenta  conclusio  :  Igitur  ex  fructibus  eo- 
rurn  cognoscetis  eos. 

Quod  autem  sine  fructibus  bonis  nemo 
queat  salvari,  pandit  Salvator  subjungens: 

21  Non  omnis  qui  dicit  mihi  ex  fide  infor- 
Matth.wv,  mi  :  Domine,  Domine,  sicut  fatuae  virgi- 

nes ;  intrabil  in  regnum  ccelorum  :  quia 
non  sufficit  nuda  confessio  oris.  Sed  vide- 

iCor.xii,3.  tur  contrarium  illud  Apostoli  :  Nemo  po- 
test  dicere,  Dominus  Jesus,  nisi  in  Spiritu 

Rom.xjo.  Sancto;  et  rursus,  Corde  creditur  ad  justi- 
tiam,  ore  autem  confessio  fit  ad  salutem. 
Dicendum,  quod  Apostolus  sumit  Dicere, 
proprie,  pro  enuntiatione  intenta  ac  af- 
fectuosa,  quee  exigit  caritatem.  Loquitur 
etiam  de  confessione  oris  procedente  ex 
Jacob.  ii,  fide  formata.  Fides  autem  sine  operibus 
informis  ac  mortua  est  :  ideo  ejus  confes- 
sio  non  sufficit  ad  salutem.  Sed  gui  facit 
voluntatem,  hoc  est  praeceptum  voluntatis, 
Patris  mei  qui  in  ccelis  est,  ipse  inlrabit 
post  hujus  exsilii  incolatum,  omniumque 
peccatorum  plenam  satisfactionem,  in  re- 
gnum  ccelorum. 

Denique,  ne  fideles  vanitate  seducti, 
desiderent  gratias  gratis  datas,  ad  excel- 
lentiam  quamdam  ac  admirationem  perti- 
nentes,  cujusmodi  sunt  prophetia,  ejectio 
daemonum,  operatio  miraculorum,  qua3  om- 
nia  bonis  et  malis  sunt  communia  ;  sed 
potius  cupiant  gratiam  gratum  facientem, 

22  et  veras  virtutes,  adjecit :  Multi  dicent  mi- 
hi  in  die  illa,  hoc  est,  in  die  judicii,  quee  esl 
dies  famosissima.  Ideo  intelligitur,  quam- 
vis  non  exprimatur,  distincte  dicent,  aut 
potius  verbo  mentali  quam  vocali,  quia 
judicium  illud  celerrime  fiet  ac  finietur, 

Matth.  quemadmodum  infra  asseritur  :  Sicut  ful- 
gur  exit  ab  oriente,  et  apparet  usque  in 
occidentem ;  sic  erit  adventus  Filii  homi- 
nis.  Domine,  Domine,  nonne  in  nomine 
tuo,  hoc  est  in  te,  et  in  virtute  et  gratia 
tua,  prophetavimus?  et  in  nomine  tuo  dat- 


A  monia  ejecimus,  videlicet  invocando  no- 
men  tuum,  et  per  illud  dsemones  adju- 
rando  ?  ct  in  nomine  tuo  virtutes  multas 
fecimus,  hoc  est  multa  miracula?  Haec  non 
sufficiunt,  quoniam  Balaam  divinitus  pro-  Num.xxm, 
phetavit;  et  in  Actibus  quidam  de  circum-  AN^XIX  ,3 
euntibus  exorcistis  Judaeorum  leguntur  eje- 
cisse  daemonia,  dicendo  :  Adjuro  vos  per 
Jesum,  quem  Paulus  annuntiat.  Miracula 
quoque  interdum  fiunt,  non  merito  ope- 
rantis,  sed  recipientis,  ad  declarationem 
potentiae  Christi. 

B  Et  tunc  confitebor,  hoc  est,  per  inspira-  23 
tionem  internam,  vel  sententise  contra  eos 
prolationem,  respondebo  eis  :  Quia  nun- 
quam  novi  vos  per  absolutam  approbatio- 
nem,  aeternamque  praedestinationem ;  dis- 
cedite  a  me  in  infernum,  qui  operamini 
etiamnunc,  quantum  ad  affectum  peccan- 
di,  iniquitatem.  Quod  enim  in  angelis  ca- 
sus,  hoc  in  hominibus  agit  mors,  secun- 
dum  Damascenum.  Quemadmodum  ergo 
angeli  aeternaliter  manent  in  illo  affectu 
malitiae  in  quo  erant  quando  cadebant,  sic 

C  anima  aeternaliter  manet  in  illo  affectu  in 
quo  recedit  a  corpore.  Ideo  reprobi  jugiter 
erunt  in  affectu  peccandi,  et  in  die  judi- 
cii,  et  in  inferno  :  erit  in  eis  desiderium 
peccandi,quamvis  non  poterunt  [illud]  ex- 
sequi.  Unde  Hieronymus  et  Chrysostomus 
dicunt  :  Non  dicit,  Qui  operati  estis,  ne 
videatur  tollere  pcenitentiam,  sed,  Qui  ope- 
ramini,  id  est,  qui  usque  in  praesentem 
horam  quum  judicii  tempus  advenit,  licet 
non  habeatis  facultatem  peccandi,  tamen 
adhuc  habetis  affectum.  Sed  opponi  pos- 

D  set,  quod  in  Sapientia  de  impiis  legitur  : 
Videntes  turbabuntur  timore  horribili,  in-  sap.v,i,3. 
tra  se  pcenitentiam  agentes.  Dicendum, 
quod  pcenitebunt  de  peccato,  non  in  quan- 
tum  est  malum,  sed  in  quantum  est  pcenae 
meritorium. 

Omnis  ergo,  id  est,  quia  confessio  oris  24 
sine  opere  bono  non  sufficit,  ideo  omnis 
qui  audit  aure  carnis  et  mentis,  verba  mea 
hosc,  quae  in  isto  sermone  disserui,  in  quo 
evangelicam  legem  proposui,  et  facit  ea, 
bene  vivendo,  assimilabitur  viro  sapienti, 


ENARRATIO    IN    CAP.    VII    MATTH.EI.    —    ART.    XV 


97 


qui  cedificavit  domam  suam  materialem 
supra  petram,h\  est  stabile  fundamentum. 
25  Et  dcscendit  pluvia,  et  vencrunt  flumina, 
ct  flacerunt  venti,  et  irruerunt  in  domum 
illam  ;  et  non  cecidit  :  fundata  enim  erat 
supra  petram.  Hoc  enim  totum  litteraliter 
accipi  potest  de  domo  materiali,firmo  fnn- 
damento  subnixa  :  quam  flumina,  veuti, 
et  similia  dejicere  nequeunt,  propter  suse 
constructionis  stabilitatem.  Tali  igitur  viro 
similis  est  omnis  bonus  Christianus,  qui 
wdificavit  domum  suam,  id  est  conscien- 
tiam,  vel  operum  suorum  structuram,  su- 
pra  petram,  videlicet  Christum  :  de  quo 
\Cor. x, 4.  Apostolus,  Petra  (inquit)  erat  Christus  ;  et, 
ibid.m,u.  Fundamentum  aliud  nemo  ponere  potest, 
prseter  id  quod  positum  est,quod  est  Chri- 
stus  Jesus.  Descendit  pluvia,  id  est  mala- 
rum  suggestionum  ac  cogitationum  tumul- 
tus  seu  copia,  et  venerunt  flumina,  id  est 
persecutionum  abundantia,  et  flaverunt 
venti,  id  est  tumores  elationis  ac  vanitatis, 
et  irruerunt,  id  est,  tentando  impugnave- 
runt,  domum  illam,  hoc  est  conscientiam 
piam,  vel  operationum  bonarum  congeri- 
em,  sibilante  et  invadente  diabolo;  et  non 
cecidit  a  via  juslitiee  :  fundata  enim  erat 
supra  petram,  id  est,  Christo  fortiter  ad- 
haesit,  ejus  gratiee  et  adjutorio  jugiter  in- 
Ps.  xxv,  i.  nitendo.  Omnes  enim  qui  sperant  in  eo, 
non  infirmantur. 

Mystice  per  virum  sapientem  intelligitur 

Christus,  qui  cvdificavit  per  caritatem,  fi- 

dem  et  gratiam,  domum  suam,  id  est  Ec- 

clesiam  :  quse  domus  sumus  nos;  supra 

petram,id  est  in  DeoPatre, de  quo  dicitur: 

nyjei/.xxii,  Dominus  petra  mea.  Vel,  Supra  petram, 

''  id  est  fidei  firmitatem,  propter  quam  et 

.Vatth.KM,  de  qua  dictum  est  Petro  :  Tu  es  Petrus,  et 

super  hanc    petram   sedificabo  Ecclesiam 

Ps. xxxix,  meam;  itemque  in  Psalmo,  Statuit  supra 

petram  pedes  meos.  In  hanc  domum  irru- 

unt  pluvia  adversitatum,  flumina,  id  est 

hominum   persequentium   agmina,  venti, 

Ephes.xi,  id  est  invisibiles  hostes,  spiritualia  nequi- 

tiaB  in  ccelestibus,  contra  quos  est  nobis 

praecipua  colluctatio;  et  non  cadit,  nec  vin- 

citur,  quoad  se  totam,  quoniam  in  Christo 

T.  11. 


18. 


12 


A  exstat  fundata.  Huic  igitur  sapienti  viro, 
imo  et  sapientite  Dei,  pro  viribus  assimi- 
lemur,  fundando  et  conservando  corda  ac 
opera  nostra  in  Christo  cum  timore  sancto 
et  diligenti  custodia,  quia  veraciter  scri- 
ptum  est :  Si  non  instanter  servaveris  te  in  Eecii. 
timore  Domini,cito  subvertetur  domus  tua.  " 

Et  omnis  qui  audit  verba  mea  hcec  au-       26 
ribus  corporis  solum,  et  non  facit  ea,  obe- 
diendo   praeceptis    meis   jam   introduclis, 
similis  erit  viro  stidto,  qui  cedificavit  do- 
mum  suam  supra  arenam,  hoc  est  debile 

B  fundamentum.  Et  descendit  pluvia,  et  ve-  27 
ncrunt  flumina,  et  flaverunt  venti,  et  ir- 
ruerunt  in  domum  illam ;  et  cecidit,  et 
fuit  ruina  ejus  magna,  id  est,  funditus 
eversa  est,  quia  non  habuit  stabile  funda- 
mentum.  Ad  litteram  planum  est  totum 
hoc.  Talique  stulto  aedificatori  parifica- 
tur  homo  sciens  seu  audiens  verba  Dei, 
nec  tamen  obediens.-Edificat  enim  domum 
suam,  id  est  mentem,  conscientiam,  seu 
operationem,  supra  arenam,  id  est  supra 
bonum  creatum,  variabile  et  caducum,  vi- 

C  delicet  supra  humanam  laudem,  vanam 
gloriam,propriam  adinventionem  :  idcirco 
a  prsedictis  pluviis,  ventis,  ac  fluminibus 
in  ipsum  ejusque  domum  irruentibus,  ca- 
dit  totaliter  domus  ipsius.  Potest  quoque 
per  virum  stultum  daemon  intelligi,  de 
quo  in  Evangelio  dicitur  :  Inimicus  homo  Matth.xm, 
hoc  fecit.  Qui  domum  suam,  id  est  eccle-  28- 
siam  malignantium,  supra  praedictam  are- 
nam  aedificat. 

Et  factum  est,  quum  consummasset,  id        28 
est,  praedicando  finivisset,/esws  verba  hcec, 

D  admirabantur  turbce  super  doctrina  ejus, 
quoniam  talia  aut  similia  nunquam  audie- 
rant  a  suis  doctoribus.  Erat  enim  docens       29 
eos  sicut  potestatem  habens,  hoc  est  gra- 
tiam   efficacissimse  sermocinationis  sorti- 
tus,  qua  corda  audientium  fortiter  movit 
et  excitavit,  sicut  de  ipso  Judaei  dixerunt  : 
Nunquam  sic  locutus  est  homo,  sicut  hic  j0ann.\u, 
Ioquitur.  Unde  de  ipso  in  Psalmo  preedi-  4b- 
ctum  est  :  Diffusa  est  gratia  in  labiis  tuis.  ps.XUv,3. 
Et  Propheta  :  Posuit,  ait,  os  meum  quasi  /s.  XL,x,  •. 
gladium  acutum.  Yel  sic  :  Sicut  potestatem 

7 


<)8 


ENARRATIO    IN    CAP.    VIII    MATTH/EI. 


ART.    XVI 


habens,  non  solum  ministerialiter,  quasi  A  Scrilnv  eorum,  et  Phariscei,  qui  tam  effica- 

servus,  sed  propria  auctoritate,  ut  Domi-      citer  et  auctoritative  praedicare  non  pote- 

nus  legis  ac  Prophetarum.  Ideo  non  ea  do-      rant,  sed  tenebantur  ad  id  quod  Moyses  in 

cuit  solum  quae  habentur  in  lege,  sed  le-      Deuteronomio  jussit  :  Non  adjicies  ad  ver-  Deut.  iv,2. 

gem  exposuit,  et  supplevit,  atque  pro  suo      bum  quod  ego  propono  in  conspectu  tuo, 

libito  addidit  et  subtraxit.  Et  non  sicut      nec  subtrahes. 


ARTICULUS   XVI 


EXPOSITIO    GAPITULI    OCTAVI    :    QUUM    AUTEM   DESCENDISSET    DE   MONTE. 


Q' 


22,  24. 


UONIAM  praeinducta  Christi  doctrina 
supernaturalis  est,  humanae  rationis 
facultatem  transcendens,  neque  argumen- 
tis  humanis  probabilis,  ideo  oportuit  eam 
supernaturalibus  argumentis,  hoc  est  divi- 
nis  miraculis,  confirmari,  ut  sciretur  esse 
a  Deo,  qui  falsitatis  assertor,  aut  confirma- 
tor  esse  non  valet.  Hinc  ergo  post  evange- 
licse  doctrinee  descriptionem,"describit  be- 
atissimus  Evangelista  Christi  miracula  :  de 

/oann.v,36.  quibus  alibi  Christus  testatur,  Opera  quae 
dedit  mihi  Pater,  testimonium  perhibent 
ibid.  xv,  de  me;  et  rursus,  Si  non  venissem,  et  ope- 
ra  non  fecissem  quse  nullus  alius  facere 
potest,  peccatum  non  haberent,  videlicet 
infideles  Judaei.  Haec  sunt  divinae  veritatis 
verique  Dei  sigilla,  Evangelio  Christi  ap- 
pensa,  quibus  certissime  scimus  evangeli- 
cum  librum  esse  velut  epistolam,  nobis  a 
Deo  per  Christum   transmissam,  sicut  et 

/6jd.vn,i6.  ipse  fatetur  :  Mea  doctrina  non  est  mea, 
sed  ejus  qui  misit  me. 
4  Ait  itaque  S.  Matthaeus  :  Quum  autem 

descendisset  Jesus  de  monte,  in  quo  prae- 
scriptum  fecit  sermonem  :  qui  non  erat 
mons  Oliveti,  quamvis  hoc  dicat  Chrysos- 
tomus,  sed  mons  quidam  in  Galilaea,  in 
qua  fecit  sermonem  hunc,  unde  et  statim 
fertur  ingressus  Capharnaum,  quae  erat 
principalis  urbs  Galilaeae  :  et  hoc  etiam  di- 
cit  Hieronymus ;  secutcv  sunt  eum  turbce 
multcv,  propter  diversas   rationes,   ut  ta- 

Matth.  iv,  l       ^ 

25.  ctum  est  supra. 


B      Et  ecce  leprosus  veniens,  adoravit  eum.        2 
Si  credidit  eum  esse  verum  Deum  :  quod 
utique  Christus  de  se  ipso  in  sermone  prae- 
scripto  insinuavit,   dicendo  :  Multi  dicent  Matth.w, 
mihi  in  die  illa  :  Domine,  Domine,  nonne  " 
in  nomine  tuo  prophetavimus,  et  in  nomi- 
ne  tuo  daemonia  ejecimus,  et  in  nomine 
tuo  virtutes  multas  fecimus?quae  fieri  non 
possunt,  nisi  in  nomine  Dei.  Si  ergo  le- 
prosus  hoc  intellexit,  et  Jesum  Deum  esse 
credidit,   tunc   dicendum,    quod   adoravit 
eum  adoratione  latriae.  Si  autem  credidit 

C  eum  esse  prophetam  tantum  et  hominem 
purum,  quamvis  sanctum,  adoravit  eum 
veneratione  duliae,  quae  creaturis  impen- 
ditur  :  sicut  et  Josue  adoravit  angelum,  et  /osaev.is. 
Salomon  matrem  suam,  illa  David  regem.   ,njfle0-"' 
Adoravit  ergo  Jesum  prostratus  in  terram,  /oid.  i,  16, 

9  J 

vel  genibus  flexis,  dicens  :  Domine,  si  vis, 
potes  me  mundare.  Quam  fiducialis,  cer- 
ta,  ac  reverentialis  petitio  !  Non  enim  de 
potentia  subveniendi  dubitavit,  qui  volun- 
tatis  pietatem  imploravit.  Certissimus  fuit 
iste  leprosus  hominem  illum  amantissi- 
D  mum  esse  Deo,  et  omnia  posse  impetrare 
ab  eo,  cujus  doctrinam  tam  potestativam 
efficacissimamque  esse  advertit.  Et  quoni- 
am  plena  fide  oravit,  exaudiri  mox  me- 
ruit  :  omnia  namque  possibilia  sunt  cre-  Marc.w, 
denti.  Ideo  subditur  :  2'2- 

Et  extendens  Jesus  manurn  suam,  unitse        3 
deitatis  organum,  tetigit  eum,  dicens  :  Vo- 
lo,  mundare,  hoc  est,  volo  ut  munderis, 


feNARRATIO    I.N    CAI>.    VIII    MATTILEI. 


AKT.    XVI 


09 


Lev.  xm,  ul,  legantur  hsec  verba  divisim.In  lege  pro- 

6;  IV 
2,3. 


l'y'  hibitum  erat  tangere   leprosum,   sed   hoc 


intelligendum  erat  de  his  qui  maculari  po- 
teranl  a  leproso,  non  de  his  qui  suo  taclu 
poterant  purgare  leprosum.  Potuit  vcro 
Salvator  sanare  leprosum  sine  manus  suae 
extentione  et  tactu;  sed  quia  humanitatem 
assumpsit,  per  eam  operatus  est,  et  in 
ageudo  humano  modo  se  habuit,  ut  scia- 
mus  tolam  salutem  nostram  per  assum- 
ptani  Christi  humanitatem  essecompletam. 
Denique  Christus  dicendo,  Volo,  mundare, 
Ps.  xxxu,  ostendit  se  esse  de  quo  dictum  est  :  Ipse 
cxlviii,  '  dixit,  et  facta  sunt.  Et  confestim  mundata, 
id  est  repulsa  seu  ablata,  est  lepra  ejus.  In 
quo  patet  quam  libere  ac  imperialiter  ope- 
ratus  sit  Christus,  magisque  mirandus  est 
modus  agendi,  quam  actio. 
4  Et  ait  illi  Jesus  :  Vide,  id  est,  perpende 

quod  tibi  injungo,  videlicet,  nemini  dixe- 
ris  quod  curaverim  te.  Nonne  in  praesentia 
multorum  Christus  curavit  hunc  langui- 
dum,  etiam  ad  suae  doctrinae  confirmatio- 
nem?  Cur  ergo  jussit  eum  tacere?  Imo,  si 
voluit  miraculum  esse  occultum,  cur  non 
potius  curavit  eum  silenter,  solo  nutu,  seu 
voluntate,  quam  verbo  et  tactu?  Et  respon- 
dendum,  quod  jussit  eum  tacere  :  Primo,  ut 
instrueret  nos  vanam  gloriam  devitare,  et 
in  mirificis  actibus  malle  abscondi,  quan- 
tum  in  nobis  est,  quam  propalari,  quam- 
vis  interdum  propter  aliorum  profectiim 
oporteat  talia  manifestari.  Secundo,  ut  ait 
Hieronymus,  quia  necesse  non  erat  ut  vo- 
ce  jactaret,  quod  corpore  praeferebat.  Ter- 
tio,  secundum  Chrysostomum,  ne  si  fama 
sanationis  ejus  ad  sacerdotes  perveniret, 
recusarent  eum,  ex  invidia  Christi,  tan- 
quam  mundatum  admittere. 

Sed  vade,  ostende  te  sacerdotibus ,  ut  illi 
judicent  te  mundatum,  sicque  inter  homi- 
nes  converseris,  et  offer  munus  tuum,  id 
est  debitam  oblationem  Deo  pro  gratia- 
rum  actione  beneficii  tibi  impensi,  et  pro 
emundatione  tua,  hoc  est  pro  manifesta- 
tione  tuae  purgationis,  quod  prwcepit  Moi/- 
ses  a  leprosis  mundatis  offerri,  in  testimo- 
nium  illis,  id  est,  ad  hoc  ut  testimonium 


A  eis  perhibeatur  a  sacerdole,  quod  sint  ve- 
re  a  lepra  purgati.  Quemadmodurn  in  Le- 
vitieo  Iegitur,  jusserat  Moyses  ut  leprosus 
mundatiis  offerret  tortain  panis,  duosque  z<w.mv,2- 
turtures,  atque  sextarium  olei,  juxta  ritum  32' 
qui  praedicto  loco  describitur.  Christus,  qui 
non  venit  legem  solvere,  nec  caerimonialia  Matth,  v, 
reprobare  ante  suam  passionem,  misit  le-  17' 
prosum    mundatum,   ut   legalem    hostiam 
immoIaret,quoniam  caerimonialia  legis  us- 
que  ad  Christi  passionem  durabant,  et  vim 
obligandi  habebant.  —  Porro,   secundum 

B  Hieronymum,  multis  de  causis  mittit  Chri- 
stus  leprosum  ad  sacerdotes  :  primo,  ex 
humilitate,  ut  sacerdotibus  videatur  defer- 
re;  secundo,  ne  legem  videatur  infringe- 
re;  tertio,  ut  sacerdotes  vel  credendo  pro- 
pter  tantum  miraculum  salvarentur,  vel 
non  credendo  inexcusabiles  fierent.  Est 
etiam  alia  ratio,  scilicet  figura  futuri.  Misit 
enim  eum  ad  sacerdotem,  ad  figurandum 
quod  Christianus,  quamvis  sit  per  contri- 
tionem  et  gratiae  infusionem  a  lepra  ani- 
mae  seu  peccato  mundatus,  tenetur  tamen 

C  congruo  tempore,  si  adsit  facultas,  se  sa- 
cerdoti  novae  legis  ostendere,  aperiendo  ei 
cor  suum  per  veram  confessionem,  quia 
nec  Deus  dimittit  peccatum,  nisi  sub  hac 
conditione,  videlicet,  ut  pcenitens  propo- 
nat  confiteri  secundum  Christi  praeceptum. 
—  In  Luca  legitur  iste  leprosus  mundatus 
a  Christo  in  una  civitatum,  puta  Gaphar- Zuc.v,  1 2. 
naum. 

Quum  autem  introisset  Capharnaum,  5 
accessit  ad  eum  centurio,  rogans  eum,  et  6 
clicens  :  Domine,  puer  meus  jacet  in  domo 

D  paralyticus.  Sciendum,   quod  iste  centu- 
rio,  id  est  princeps  centum  militum,  seu 
hominum  armatorum,non  accessit  ad  Chri- 
stum  in  propria  persona,  sed  per  alios  a 
se  missos,  secundum  quod  Lucas  dicit  : 
Misit  ad  Jesum  seniores  Judaeorum.  At  illi  /6td.vu,3- 
quum  venissent  ad  Jesum,  rogabant  eum  5' 
sollicite,  dicentes  ei  :  Quia  dignus  est  ut 
illi  hoc  praestes;  diligit  enim  gentem  no- 
stram,  et  synagogam  ipsc  aedificavit  nobis. 
Et  post  pauca  :  Me  ipsum,  inquit,  non  sum    md.T. 
dignum  arbitratus  ut  venirem  ad  te.  Sed 


1(10 


ENAIUUTIO    IN   CAP.   VIII    MATTILEI.    —   ART.    XVI 


quia  homo  dicitur  facere  quod  facit  per 
alios,  maxiiue  per  amicos,  quemadmodum 
dicimus  regem  aliqucm  obsidere  civita- 
tem,  eo  quod  populus  ejus  eo  jubente  eam 
obsideat;  idcirco  Matthaeus  asserit  centu- 
rionem  accessisse  ad  Jesum.  Domine,  puer 
meus  jacet  in  domo  paralyticus,  id  est, 
paralysim,  utpote  resolutionem  ac  immo- 
bilitatem  membrorum  et  sensuum  susti- 
nens,et  male  torquetur,  id  est,  gravissime 

Luc.  vh, 2.  infirmatur  :  quia  (ut  dicit  Lucas)  morilu- 
7  rus  erat  prse  infirmitate.  Et  ait  illi  Jesus, 
hoc  est,  per  alios  respondit.  Non  enim 
immediate  dixit  ad  centurionem  verba  se- 
quentia.  Ego  veniam,  et  curabo  eum.  Quse- 
ritur,  quomodo  hoc  verum  sit,  quod  ait, 
Ego  veniam  :  non  enim  venit  usque  ad 
centurionis  domum,  ut  patet  ex  conse- 
quentibus.  Ad  hoc  responderi  potest  du- 
pliciter  :  Primo,  quia  (ut  Lucas  dicit)  Jesus 
ibid.  e.  ccepit  ire  ad  domum  centurionis,  et  appro- 
pinquavit  domui  ejus,  ideo  ait,  Veniam, 
scilicet  usque  ad  locum  domui  tuae  propin- 
quum.  Secundo,  ut  intelligatur  conditiona- 
liter,  scilicet,  Ego  veniam  ad  paralyticum 
domumque  tuam,  si  desideraveris  hoc  :  ut 
sit  promissio  benevolentiee,  non  assertio 
operis. 

Denique,  propter  magnam  fidem,  humi- 
litatem,  caritatem,  ac  sapientiam  centurio- 
nis,  Ghristus  tam  prompte  promisit  :  Ego 
veniam,  et  curabo  eum.  Fides  enim  cen- 
turionis  apparuit  in  hoc,  quod  credidit 
Christum  posse  curare  letaliter  infirman- 
tem  :  quod  non  fuit  multo  minus  miracu- 
lum  quam  suscitare  def unctum. Humilitas, 
quod  indignum  se  aestimavit  in  propria 
persona  coram  Ghristo  apparere,  vel  eum 
in  domo  sua  recipere  :  sicut  et  Petrus  di- 

lbid.  v,  s.  xit,  Exi  a  me,  Domine,  quia  peccator  sum. 
Garitas,  quod  pro  servo  suo  tam  instan- 
ter  rogavit,  quem  etiam  puerum  nominat, 
propter  dilectionem  ad  eum.  Unde  Lucas 

/itd.vu,2.  scribit,  quod  fuerat  ei  pretiosus,  id  est  ca- 

rus.  Sicque  centurio  implevit  illud  Sapien- 

Eccii.     tis  :  Servus  fidelis  sit  tibi  quasi  filius.  Est 

xxxin,  31.  qUOqUe  consuetudo  Scripturae,  ministros 
pueros  appellare.  Unde  in  libris  Regum 


A  habetur,  quod  Elias  venit  in  Bersabee,  et  iii/^.xix, 
dimisit  ibi   puerum  suum.  Sapientia  au-  ■ 
tem  centurionis  patet  in  hoc,  quod  Christi 
divinitatem  cognovit,  eumque  solo  verbo 
vel  angelorum  ministerio  posse  dare  so- 
spitatem  pensavit. 

Denique  ad  dandum  humilitatis  exem- 
plum,  proinisit  se  ad  paralyticum  servum 
iturum.  Ut  enim  in  Joanne  habetur,  roga-  joann. iv, 
tus  visitare  filiurn  reguli,  non  acquievit ;  47~50" 
sed  rogatus  visitare  servum  centurionis, 
statim  assensit,  ne  dcdignemur  abjectas  et 

B  pauperes  visitare  personas.  In  quo  facto, 
secundum  Gregorium,  superbia  nostra  re- 
tunditur,  qui  in  hominibus,  non  naturam 
qua  ad  imaginem  Dei  facti  sunt,  sed  hono- 
res  et  divitias  veneramur.  Hinc  ait  Bernar- 
dus  :  Ad  sanandum  filium  reguli  ire  no- 
luit,  ne  divitias  honorare  videretur  ;  ad 
servum  pergit,  ne  servilem  conditionem 
contemnere  putaretur. 

Et  respondcns  centurio,  ait  :  Domine,        8 
non  sum  dignus.  Istam  responsionem  fecit 
centurio  per  nuntios  intermedios.  Quum 

C  enim  aliqui  retulissent  ei  verba  Christi, 
Ego  veniam,  remisit  nuntios  ex  parte  sua, 
dicentes,  Domine,  non  sum  dignus,  prout 
Lucas  plenius  recitat.  Itaque,  Non  sum  di-  Luc.  vn,  c, 
gnus  ut  intres  sub  tectum  meum,  hoc  est 
in  domum  meam  tecto  opertam  :  quum  tu 
sis  genere  Judaeus,  ego  gentilis ;  tu  Salva- 
tor,  ego  peccator;  tu  Deus,  ego  homo.  Quse  ucor.  m, 
enim  conventio  luci  ad  tenebras?  Et  quid  14; 

^  Jer.  xxni, 

tritico  cum  paleis?  Agnovit  centurio  quam  28. 
abominabile  erat  Judaeis  alienigenam  acce- 
dere,~vel  cum  gentilibus  manducare,  bi- 
D  bere,  ingredi,  vel  misceri.  Quidam  dicunt, 
quod  ideo  dixit  centurio,  Domine,  non  sum 
dignus  ut  intres  sub  tectum  meum,  quia 
fortassis  habuit  idola  in  domo  sua. Sed  hoc 
non    videtur   probabile,  quia  (ut   dictum 
est)  ipse   aedificavit   synagogam   Juda>is  \  Luc.  vh,5. 
propter  quod  certum  est  quod  fuerat  fer- 
vens  cultor  unius  veri  Dei,  sicut  Cornelius  Act.  x,  t, 
centurio.Quis  enim  nunc  sponte  construe-  2' 22- 
ret  Christianis  ecclesiam,  nisi  coleret  Chri- 
stum?  Sed  tantum  dic  verbo  imperiali,  id 
est,  dicendo  preecipe  ut  puer  meus  sane- 


ENARRATIO    IN   CAP.    VIII    MATTHyEI.    —    ART.    XVI  101 

Jer.  xxxn,  tur,  etsanabitura.  paralysi  puer  meus :  non  A  niam  ergo  Judaei  in  Christum  pcrfecte  cre- 
17'27'       enim  est  tibi  difficile  omne  verbum.  Un-      dentes,  paucissimi  crant  respectu  aliorum 

de  habebat  centurio  iste  tantam  fidem  de      non    credentium    (nondum   enim    fratres   Joann.vu, 


5. 


Christi  potentia?  Dicendum,  quod  partim  ejus  in  eum  credebant,  ut  apud  Joannem 

ex  fama  qua  audierat   praedictum  lepro-  dicitur),  ideo  ait :  Non  inveni  tantam  fidem 

sum  tam  potenter  ac  imperiose  a  Christo  in  Israel.  Simili  sensu  ait  in  Psalmo,  Et   Ps.  lxvih, 

curatum,   partim  ex  inspiratione   divina.  sustinui  qui  simul  contristaretur,  et  non  " ' 

Prseterea,  quod  non  exigeretur  corpora-  fuit;  quum  tamen  scriptum  sit,  quod  mul-  Luc. um, 

lis  praesentia  Christi,  probat  per  locum  a  tae  mulieres  sequentes  plangebant  eum,  et  " 

9  majori.  Nam  et  ego  homo  sum,  videlicct  discipuli   ejus    vehementissime   contrista-  Maitkwn, 
homo  purus,  non  Deus  et  homo  ut  tu,  sub  bantur.  Per  Israel  ergo  intelligit  majorem  "  * 
potestate  constitutus,  id  est  superiori  prin-  partem  Judaeorum  et  principes  eorum.  Vel 

cipi  subditus,  utpote  imperatori  ac  praesi-  B  dicendum,  quod  ideo  asserit  se  non  inve- 

di.  Ex  parte  enim  Romanorum  positus  fuit  nisse  tantam  fidem,  id  est  tam  manifestam 

centurio  in  urbe  Capharnaum,  ut  eam  se-  et  excellentem  fidei  confessionem    in  Is- 

cundum  legem  Romanorum  gubernaret  et  rael,  quoniam    nemo  Judaeorum   tempore 

custodiret.  Habens  sub  me  milites  centum  conversationis  Christi  in  mundo,  tam  pu- 

mihi  obedientes.  Et  dico  imperando  huic  blice  ac  prseclare  confessus  est  ejus  ma- 

militi,   Vade  quo  mitto  te,  et  vadit  ut  ju-  jestatem    sicut   centurio,    nisi    forte   pau- 

beo;  et  alio  (secundum  antiquam  gramma-  cissimis   quibusdam   exceptis,   ut  Joanne  md.m,u, 

ticam),  id  est,  alteri  militi  dico,  Veni  ad  Baptista,  etc.  Ws^joan. 

me,  et  venit;et  servo  raeo  dico,  Fac  hoc  Potest  insuper  dici,  mystice  intelligen- ',26,27,29- 

quod  tibi  injungo,  et  facit.  Per  hjec  verba  dum  esse  hoc  dictum,  videlicet  de  Eccle- 

dedit  centurio    intelligere,  quod  Christus  sia,  respectu  Synagogae,  non  de  persona 

solo  praecepto,  atque  angelorum  obsequio,  C  centurionis  et  quocumque  Judaeo,   ut  sit 

sine  sua  corporali  praesentia,  poterat  face-  sensus  :  Non  inveni  tantam  fidem  in  Is- 

re  omne  quod  voluit,  nec  indigeret  ad  cu-  rael,  id  est  in  Synagoga  veteris  Testamen- 

randum  paralyticum  corpore  praesens  esse-  ti,  sicut  in  centurione,  id  est  in  Ecclesia 

10  Audiens  autem  Jesus  verba  haec  ab  ore  novae  legis,  per  centurionem  designata,  qui 
nuntiorum,  miratus  est,  vel  vere,  vel  se-  secundum  doctores,  figura  fuit  Ecclesiae  ex 
cundum  apparatum,  ut  plenius  inquiretur.  gentibus  congregatae.  Sed  tunc  rursus  du- 
Miratus  est  ergo  de  tam  insolita  fide,  exi-  bium  oritur,  quomodo  fides  Ecclesiae  prae- 
mia  humilitate,  ingenti  sapientia  viri  gen-  feratur  Synagogae,  quum  Virgo  benedicta, 
tilis.  Et  sequentibus  se  turbis  dixit:  Amen,  Apostoli,  et  tota  pene  Ecclesia  primitiva, 

id    est   veraciter,  dico  vobis,  non  inveni  cujus  fides  perfectissima  erat,  fuerint  ex  Aci.  vi, 7; 

tantam  fidem  in  Israel,  id  est  in  populo  populo  Judaeorum.  Et  respondendum,  quod  XVI'  °' 

Judaeorum,  sicut  in  isto  centurione.  Non  D  nomine  Ecclesiae,  intelligi  possunt  omnes 

est  hoc  intelligendum  de  fide  omnium  Is-  renati  fonte  Baptismatis  :  et  sic  fides  Ec- 

raelitarum  simul  accepta,  sed  de  fide  cu-  clesiae  major  est  fide  Synagogae,  perfecti- 

jusque  seorsum.  Secundum  Hieronymum,  one  ac  numero.  Si  autem  per  Ecclesiam 

Christus  loquitur  de  preesentibus,  non  de  intelligatur   sola  gentilitas   conversa,  seu 

praeteritis    Prophetis    ac   Patriarchis.    Sed  Ecclesia  ex  gentibus  adunata,  sic  fides  Ec- 

numquid  fides  centurionis  major  erat  fide  clesiae  major  est  fide  Synagogae,  numero, 

beatae  Virginis,   Joseph,   Zachariae,    Elisa-  id  est  credentium  multitudine.Nam  plures 

beth,  Simeonis  et  Annae?  Non  utique.Quo-  ex  gentibus  quam  ex  Judaeis  crediderunt 

modo  ergo  intelligenda  sunt  haec?  Et  re-  in  Christum.  Aliqui  etiam  dicunt,  quod  fi- 

spondendum,  quod   modicum    pro  nihilo  des  centurionis  praefertur  fidei  Israel,  et 

reputatur,  secundum  Philosophum.   Quo-  Apostolorum,discipulorumque  Christi,  non 


102  KNAMIAT10    1N    CAI\    VIII    MATTH7ET.    —   ART.    XVI 

quanlum  ad  devotionem,  sed  quantum  ad  A  nisi  privatio  luminis.  Lumen  vero  est  du- 

facilitatem  credendi.  plex,  videlicet  :  spirituale,  sicut  est  sapi- 

Quod  autem  per  centurionem  figuretur  entia,  gratia,   veritas   :  et  hujus  privatio 

fides  Ecclesiae  ex  gentilitate  collectae,  hinc  sunt  tenebrae  interiores,  exsistentes  in  spi- 

constat,  quod  Ghrislus  occasione  fidei  cen-  ritu.  Aliud  est  lumen  sensibile,  seu  corpo- 

turionis,  de  gentium   conversione  praedi-  rale  :  cujus  privatio  sunt  tenebrae  exterio- 

14        cit  :  Dico  autem  vobis,  quod  multi  ab  ori-  res,  quse  sequuntur  per  privationem,  sicut 

en tc  et  occidente, ac  ceteris  partibus  terrae,  silentium  dicitur  audiri.   Quamvis  autom 

quae  per  duas    principales   partes  mundi  in   inferno  sit  ignis,  ille  tamen  obscurus 

siguificantur,  puta  gentiles  ex  omnibus  fi-  est  atque  fumosus,  non  lucidus,  nisi  for- 

nibus  mundi,  venient  ad  fidem  et  gratiam  sitan    in    tantum  ut   damnati    possint  se 

per  praedicationem  Apostolorum  :  de  qui-  mutuo  videre  ad  cumulum  suae  miseriae, 

p*.xvin,5.  bus  praedictum  est,  In  omnem  terram  ex-  B  secundum  Thomam.  Potest  quoque  per  te- 

Acm,8.   ivit  sonus  eorum;  quibus  et  dixit,  Eritis  nebras  istas  infernus  tenebrosus  intelligi, 

mihi  testes  usque  ad  ultimum  terrae.  Hoc  qui   propter  suee  obscuritatis   horribilem 

is.  xi.il,  10.  est  quod  Isaias  inquit  :   Cantate  Domino  densitatem,  nomine  tenebrarum  exprimi- 

canticum   novum,  laus  ejus   ab  extremis  tur.  De  quo  ait  beatus  Job  :  Dimitte  me  an-    j0bx,to, 

ibid.xux,  terrae.  Ecce  isti  de  longe  venient,  et  ecce  tequam  vadam  ad  terram  tenebrosam,  et 2I- 

illi  ab  aquilone  et  mari,  et  isti  de  terra  au-  opertam  mortis  caligine. 

strali.  Et  recumbent,  id  est,  feliciter  re-  Ibi,  videlicet   in  inferno   seu   tenebris 

quiescent,  et  spiritualiter  edent  ac  bibent,  ejus,  erit  fletus,  ct  striclor  dentium.  Ger- 

cum  Abraham  et  Isaac  etJacob,  ceterisque  tum  est  quod   fletus   et   stridor  dentium 

electis  Judseis,  in  regno  ccelorum.  Nominat  non  sint  corporaliter  in  substantiis  spiri- 

autem  Christus  specialiter  hos  tres,  quia  tualibus,  scilicet  animabus  separatis  atque 

inter  Patriarchas  preecipui,  primi,  ac  fa-  G  daemonibus ;  sed  ante  diem  judicii  est  in 

mosissimi  fuisse  videntur,  saltem  in  mul-  eis  fletus  interior,  id  est  summa  tristitia, 

Gen.xu,7;  tis;  et  quoniam  principaliter  facta  est  eis  ex  qua  corporalis  fletus  solet  causari,  et 

xui  15, 17;  promissio  terrae  repromissionis,  per  quam  dentium  stridor,  id  est  interiorum  visce- 

8;xxvi,3,4;  ccelcstis  figuratur  hereditas,  seu  regnum  rum  horrenda  concussio.  Post  diem  vero 

xxxvi^3'  ccel°rum-  judicii,  erit  in  hominibus  condemnatis  stri- 

12  Filii  autem  regni,  id  est  Judaei  incredu-  dor  dentium  corporalis  ex  frigore  inferna- 

li  :  qui  dicuntur  filii  regni  ccelestis,  quia  li,  quoniam  ibunt  a  calore  nimio  ad  aquas  md.xws, 

ad  illud  specialiter  invitabantur,  et  quia  nivium.  In  fletu  autem  corporali  duo  pen-  19- 

in  eis  olim  Deus  regnavit,  quum  crederent  santur,  videlicet  oculorum  ac  cerebri  con- 

in  futurum,  in  quem  non  credebant  prae-  turbatio,  et  resolutio  lacrimarum.Quantum 

sentialiter  apparentem,  et  inter  eos  con-  ad  primum  erit  in  eis  fletus,  non  quantum 
versantem.  Isti  ergo  sunt  filii  vocatione  et  D  ad  secundum,  quia  cessante  motu  primi 

nomine,  suaque  praesumptuosa  reputatio-  mobilis,omnisgeneratio  atque  corruptiofi- 

ne,  non  praedestinatione  et  vera  consecu-  nem  habebit.  Talis  etiam  fluxus  seu  resolu- 

Deut.xxxn,  tione.  De  quibus  scriptum  est  :  Provocave-  tio  lacrimarum  tandem  finiretur,  nisi  Deus 

is  i  2.    run*  eum  ^^n  sin  et  filise ;  et  Isaias,  Filios  miraculose  multiplicaret  in  illis  materiam 

(inquit)  enutrivi,   ipsi   autem   spreverunt  lacrimarum,  puta  humorem  in  corpore. 
me.  Hi  ergo  ejicientur  a  consortio  electo-         Et  dixit  Jesus  centurioni,  per  internun-       13 

rum,  in  tenebras  exteriores,  id  est  corpo-  tios  :  Vade,  id  est,  ab  hac  tua  sollicitudine 

rales  atque  palpabiles  tenebras  carceris  in-  et  timore  recede,  securusque  esto ;  et  sicut 

fernalis,   statim  quum   moriuntur,   quoad  credidisti  puerum  tuum  posse  sanari  solo 

animam,  in  die  autem  novissimo,  quoad  verbo  meo  me  absente,  fiat  tibi  ut  ille  cu- 

corpus  et  animam.  Tenebrae  aliud  non  sunt  retur.  Et  sanatus  est  puer  in  illa  hora, 


19. 


ENARRATIO    IN   CAP.   VIII    MATTH^I. 


ART.    XVI 


103 


31 


imo  eodem,  ut  puto,  momento  quo  Chri- 
stus  verba  haec  protulit,  vel  quo  centurio 
ea  audivit. 

Quseritur  circa  preedicta,  quomodo  in 
Christo  fuit  admiratio?  Ad  quod  aliqui  di- 
cunt,  quod  in  Christo  non  fuit  vera  admi- 
ratio,  quia  ut  asserit  Damascenus,  admira- 
tio  ex  subita  imaginatione  alicujus  novi 
procedit,  videlicet  ex  nova  et  repentina 
apprehensione  alicujus  insoliti  prius  inco- 
gniti,  vel  non  considerati.  Chrjstus  autem 
ut  homo,  a  primo  suse  conceptionis  instan- 
ti  vidit,  actualiterque  cognovit  in  Verbo 
visione  beatifica,  omnia  quae  cognoscit  Ver- 
bum  notitia  visionis,  hoc  est  omnia  quee 
unquam  fuerunt,  vel  erunt  :  ideo  nil  de 
novo  apprehendit,  unde  ad  admirationem 
inductus  sit.  Sed  fuit  in  eo  admiratio  se- 
cundum  exteriorem  apparentiam  :  quae 
non  fuit  deceptoria,  sed  ordinata  ad  no- 
stram  instructionem,  videlicet,  ut  fidem 
centurionis,  aliorumque  mirificam  con- 
versionem,  et  Judseorum  perfidiam  admi- 
remur.  Sic  nempe  et  Deus  per  modum 
mirantis  se  habuit,  quum  de  Sodomitis  lo- 
Gen.  xvih,  queretur  in  Genesi  :  Descendam,  et  videbo 
si  juxta  clamorem  qui  venit  ad  me  faci- 
ant.  Alii  dicunt,  quod  in  Christo  fuit  vera 
admiratio,  non  quantum  ad  scientiam  bea- 
tificae  visionis,  nec  quantum  ad  scientiam 
habitualem  infusam,  qua  cognovit  res  in 
proprio  genere,  sed  quantum  ad  scientiam 
acquisitam  et  experimentalem,  quam  isti 
ponunt  in  anima  Christi.  Sic  ergo  secun- 
dum  istos,  fuit  in  Christo  aliquid  de  no- 
vo  cognitum,  prius  ignotum,  quoad  istum 
sciendi  modum  seu  habitum,  ex  cujus  in- 
spectione  admirabatur. 


A  Postremo,  moralitatem  breviter  tangen-  ExposiUo 
do,  sicut  per  centurionem  figuratur  Ec-  moral,s* 
clesia,  ita  per  servum  ejus  paralyticum 
figuratur  quilibet  spiritualiter  languidus, 
et  maxime  acediosus,  more  paralytici  ad 
divina  piger,  et  quasi  immobilis.  Pro  tali 
orat  Ecclesia  Christum,  ut  puerum  hujus- 
modi  curet,  et  ad  divina  fervidum  agi- 
lemque  efficiat  :  cujus  precibus  Christus 
frequenter  annuit.Et  sicut  centurio  ex  hu- 
militate  misit  seniores  Judseorum  interces- 
sores,  sic  Ecclesia  per  sacerdotes  tanquam 

B  per  mediatores  implorat  Christi  clementi- 
am  :  quorum  fide,  prece  ac  merito,  pecca- 
tores  frequenter  sanantur,  quemadmodum 
fide  centurionis  sanatus  est  puer  ejus.  Per 
centurionem  quoque,  qui  dixit  humillime, 
Domine,  non  sum  dignus  ut  intres  sub  te- 
ctum  meum,  figurati  sunt  timorati  ac  hu- 
miles  Christiani,  qui  Christi  opem  deside- 
rant,  sed  eum  intra  se  communicando  vel 
celebrando  recipere  vehementer  verentur: 
unde  cum  spirituali  receptione  Sacramenti 
multoties    contentantur.  Et   quamvis  hoc 

C  interdum  sit  bonum,  melius  tamen  est  ex 
fervore  et  spe  pietatis  divinse  Sacramen- 
tum  recipere.  Semper  autem  expedit  cum 
centurione,  Christi  dignitatem,  propriam- 
que  vilitatem  perpendere,  et  intimo  corde 
fateri  :  Domine,  non  sum  dignus,  etc.  Per 
puerum  quoque  seu  servum  paralyticum, 
convenienter  intelligitur  appetitus  sensiti- 
vus  totus  infectus;  et  ad  mala  proclivus, 
qui  jacet  in  domo  nostra,  videlicet  corpore 
fragili,  in  quo,  secundum  Apostolum,  non  i?0m.vn,i8. 
habitat  bonum.  Hunc  ergo  petamus  sanari 

D  a  Christo,  ut  sine  rebellione  serviat  rationi 
ac  Deo. 


104  ENARRATIO   IN    CAP.    VIII   MATTH.EI.    —  ART.    XVII 


ARTICULUS   XYII 


PROSECUTIO   EXPOSITIONIS   PR.ESENTIS   CAPITULI  :  ET  QUUM  VENISSET  JESUS   IN  DOMUM   PETRI. 


RECTTATIS  duobus  miraculis  in  sexu  A  lignos  ab  obsessis   corporibus,  verbo,  id 

virili  peractis,  describitur  tertium  fa-  est  solo  vocis  suse  imperio,  non  longa  ad- 

ctum  in  sexu  femineo.  Utrumque  etenim  juratione,  ut  exorcistee  Judseorum.  Ab  in- 

sexum  venit  Christus  corporaliter  spiritu-  stanti  enim  quo  Christi  humanitas  unita 

14       aliterque  sanare  congruo  ordine.  Et  quum  fuit  Verbo  personali  unione,  subjecta  est  p*.vm,8; 

venisset  Jesus  in  domum  Petri  apostoli,  ei  omnis  creatura  :  ideo  ejus  imperio  om-  l6  ^'/^' 

qui  erat  in  civitate  Capharnaum,  quamvis  nia  creata  obediunt.  Propter  quod  ait  Sal-  ■, ^ Hebr. 

/oonn.j.44.  Petrus  esset  de  civitate  Bethsaida,ut  legitur  vator  :  Pater  diligit  Filium,  et  omnia  dedit  njoann.  m, 

in  Joanne.  Solebat  enim  Christus  divertere  in  manu  ejus.  Et  omnes  male  habentes,  35- 

ad  domus  familiarium  suorum  et  amico-  id  est  infirmos,  curavit.  Vicini  namque, 


'} 


rum,  ad  quiescendum  atque  vescendum,  perceptis    praescriptis   miraculis,  adduxe- 

non  ex  necessitate,  sed  ex  dignatione.  Vi-  runt  ad  Jesum  omnes  languidos  suos,  cu- 

dit  socrum  ejus,  hoc  est  matrem  uxoris  B  ravitque  universos.  Ita.  ut  impleretur  quod       17 

Petri,  jacentem  et  febricitantem ,  ut  habe-  dictum  est  per  Prophetam,  dicentem  :  Ipse 

Luc.  iv,  38.  tur  in  Luca,  quod  tenebatur  magnis  febri-  infirmitates  nostras  accepit,  et  cegrotatio- 

bus.  Erat  enim  vetula,  quae  multum  de-  nes  portavit.  Nostra  translatio  continet  sic, 

bilitabatur  ex  febribus,  propter  defectum  Vere  languores  nostros  ipse  tulit,  et  dolo-  is. un,i. 

15  naturalis  caloris.  Et  tetigit  Jesus  manum  res  nostros  ipse  portavit :  et  redit  in  idem. 
jtfare.i,3t.  ejus,  ut  habetur  in  Marco,  quod  accedens  Ut  sit  sensus  :  Tpse  Christus  infirmita tes,  id 

elevavit  eam  tenens  manum  ejus;  et  dirni-  est  pcenali tates  nostras,  ex  originali  pec- 

sit  eam,  id  est,  recessit  ab  ea,  febris  re-  cato  consecutas,  videlicet  mortalitatem,  fa- 

Luc.  iv,39.  pente,  quia  (ut  Lucas  ait)  imperavit  febri,  mem,  sitim,  lassitudinem,  ceterosque  inde- 

et  continuo  surrexit.  In  quo  signo  magis  trahibiles  defectus,  accepit  in  se  ipso,  et 

mirandus  est  modus  agendi,  quam  actio.  habuit  eas,  sicut  ait  in  Psalmo  :  Tnfirmata  Ps.xx%,n. 

Quamvis  enim  naturaliter  possit  quis  sa-  C  est  in  paupertate  virtus  mea;  et  rursus, 

nari  a  febribus,  non  tamen  in  instanti,  sed  Ego  sum  pauper  et  dolens  ;  itemque,  Re-  />«. lxtoi, 

hoc  supernaturale  est.  Et  surrexit  socrus  pleta  est  malis  anima  mea.  Ei '  cegrotatio-  p^  LXXXVII 

sanata,  et  ministrabat  eis  ad  mensam,  vel  nes  portavit,  id  est,  nostros  languores  pie  *• 

in  aliis,  utpote  Christo  et  ejus  discipulis.  in  aliis  supportavit,  et  condolendo  curavit, 

In  quo  aliud  signum  consideratur,quia  (ut  sicut  Apostolus  dicit  :  Alter  alterius  onera  Gaiat.\i,i. 

dicit   Hieronymus)   natura   febricitantium  portate.  Non  tamen  fuit  in  Christo  infirmi- 

est,  ut  post  febrem  corpora  magis  lasse-  tas  corporalis  ex  indispositione  complexi- 

scant,  et  incipiente  sanitate,  mala  pristinse  onis  proveniens,  secundum  Damascenum. 

aegritudinis  sentiant.  Quod  ergo  haec  mu-  Non  ergo   assumpsit  omnes   defectus  no- 

lier  subito  vires  perfecte  recepit,  certum  stros,  sed  eos  dumtaxat  qui  integritati  et 

est  supernaturale  fuisse.  perfectioni  naturae  non  repugnant. 

16  Vespere  autem  facto,  videlicet   die  isto  D       Videns  autem  Jesus  turbas  multas  circa       18 
ad  occasum  tendente,  obtulerunt  ei,  vide-  se  :  quia  ut  dicit  Marcus,  tota  civitas  erat  Marc.  1,33. 
licet  Christo,  multos  d&monia  habentes,  id  congregata  ad  januam  ;  jussit  ire  secum 

est  dsemoniacos;  et  ejiciebat  spiritus  ma-  discipulos  suos  trans  fretum,  id  est  ultra 


ENARRATIO   IN   CAP.    VIII   MATTHJEI. 


ART.    XVII 


103 


Luc.  iv,  42 
.l/«rc.i,35 


Marc.  i,2i 
Luc.  iv,  31 
41. 


19 


20 


marc  Galilaeao,  quod  juxta  Capharnaum  de- 
currebat.  Abiit  ergo  navigio  a  Capharnaum 
in  locum  desertum,  ut  Lucas  ct  Marcus 
commemorant,  ut  doceret  nos  humanam 
laudem  et  gloriam  fugere,  tunc  preesertim 
quando  magnum  aliquid  egimus,  et  magis 
ab  universis  cum  admiratione  inspicimur. 
Quum  enim  preedicta  miracula  faceret,  om- 
nes  in  ejus  praeconium  proruperunt.  Dse- 
moncs  quoque  copiose  clamabant,  dicen- 
tes,  Tu  es  Christus  et  Filius  Dej,  sicut  alii 
referunt  Evangelistse.  Alia  ratio  fuit,  ut 
daret  prsedicatoribus  ac  pradatis  exem- 
plum  saepius  recedendi  a  strepitu  populi 
ad  locum  secretum,  ad  vacandum  contem- 
plationi  ac  orationi,  ut  sic  repleantur  gra- 
tia  illustrationis  divinae,  et  quae  divinitus 
perceperunt,  aliis  affectuose  eructent. 

Et  accedens  ad  Jesum  unus  Scriba,  id 
est  cruditus  in  lcge,  ail  illi  :  Magister,sc- 
quar  te  quocumque  ieris,  id  est,  tibi  inse- 
parabiliter  adhaerebo.  Qua  intentione  hoc 
dixerit,  ex  subsequenti  Christi  responsione 
elicitur.  Et  dicit  ei  Jesus  :  Vulpes  foveas 
Jiabent,  id  est  latibula  sua  sub  terra,  ct 
volucres  cceli  aerii,  in  quo  volant,  habent 
nidos,  in  quibus  quiescunt  et  pullos  enu- 
triunt ;  Filius  autem  hominis  non  habet 
ubi  caput  reclinet,  id  est  propriam  do- 
mum.  Sed  nonne  Maria,  quae  erat  unica 
suis  parentibus,  ex  parte  patris  habuit  do- 
miim  parentum  suorum  ?  et  Joseph  (qui 
adhuc  vixit,  secundum  quosdam)  propri- 
am  habuit  domum?  Et  respondendum,  pro- 
babile  esse  quod  Virgo  beata  omnia  sua 
vendidit,  egenisque  contulit,  similiter  Jo- 
seph  :  aliter  non  implessent  quod  Christus 
edocuit  alios,  et  Apostoli  perfecerunt,  qui 

Matih.xix,  relictis  omnibus  secuti  sunt  Christum. 
Christus  ergo  in  snmma  vixit  inopia,  pro- 
prio  carens  hospitio.  Propter  quod  Jere- 
mias  vchementer  admirans,  ait  ad  ~eum  : 

7cr.xiv,8,  Qnare  quasi  colonus  venturus  es  in  terra, 

9 

et  quasi  viator  declinans  ad  manendum  ? 
Quare  venturus  cs  quasi  vir  vagus  ? 

Quaeritur,  cur  Christus  pauperem  vitam 
elegit.  Dicendum  :  Primo,  ut  Scripturas 
Prophetarum    impleret.  Sic  enim  primus 


A  Christi   adventus   in  paupertate  describi- 
tur  :   Exsulta  satis,  filia  Sion  ;  ecce  rex  Xach.  ix,o. 
tuus  veniet  tibi   justus   et   salvator,  ipsc 
pauper.  Et  in  Psalmo  :  Pauper  sum  ego,  p«.mxx*ii, 
et  in  laboribus  a  juventute  mea.  Unde  pa-  " 
tet  caecitas  Judaeorum  exspectantium   re- 
gem  Messiam  in  primo  suo  adventu  tempo- 
raliter  regnaturum,  et  omnia  regna  saeculi 
possessurum.  Secundo,  ut  faceret  quod  do- 
cere  volebat.  Venit  enim  ut  mundi  ac  di- 
vitiarum  preedicaret  contemptum  :  non  er- 
go  debuit  eas  habere.  Tertio,  ut  non  solum 

B  verbis,  sed  etiam  rebus  futuri  sseculi  vi- 
tam  doceret.  Per  hoc  enim  quod  omnia 
temporalia  contemnuntur,  maxime  decla- 
ratur  esse  vita  alia  post  prsesentem.  Quar- 
to,  ne  putaretur  collatione  divitiarum  at- 
traxisse  sibi  discipulos.  Quinto,  ut  merito 
sii83  paupertatis,  veras  divitias  consequa- 
mur,  quemadmodum  dicit  Apostolus  :  Pro-  ucor.vm, 
pter  nos  egenus  factus  est,  quum  dives  9- 
esset,  ut  illius  inopia  divites  efficeremur. 
Ex  praedicta  Christi  responsione  elicitur, 
quod  Scriba  perversa  intentione  dixit,  Se- 

C  quar  te,  utpote  quatenus  conversando  cum 
Christo  congregaret  sibi  divitias.  Quoniam 
enim  litteratus  fuit,  cogitavit  multis  infir- 
mis  sanitatem  a  Christo  acquirere,  indu- 
cendo  Christum  ad  sanationem  illorum  : 
sicque  volebat  pecuniam  multam  a  sanatis 
colligere.  Simili  intentione  Simon  magus 
dixit  Petro  et  Joanni  :  Date  mihi  hanc  po-  Aci. vm.io. 
testatem,  ut  cuicumque  manus  imposuero, 
recipiat  Spiritum  Sanctum.  Jesus  itaque 
videns  mentem  illius,  repulit  eum,  dicen- 
do  :  Vulpes  foveas  habent,  etc,  id   est, 

D  quum  ego  tantam  paupertatem  elegerim, 
quid  quaeris  mecum  conversando  congre- 
gare  divitias  ? 

Alius  autem  de  discipuJis  ejus,  scilicet  21 
Jesu  Christi,  ait  illi  :  Domine,  permitte 
me  primum,  id  est,  antequam  te  insepa- 
rabiliter  sequar,  ire  et  sepelire  patrcm  me- 
um.  Quidam  dicunt  istud  non  esse  intelli- 
gendum,  quasi  pater  hujus  discipuli  jam 
defunctus  fuisset,  et  ipse  ad  sepeliendum 
patrem  ire  rogasset,  quia  hoc  ei  negatum 
non  esset,  quum  sit  opus  pietatis;  sed  quod 


106  ENARRATIO    IN   CAP.    VIII   MATTH^I.    —   ART.    XVII 

discipulus  isle  ienebatur  carnali  amore  pa  A  ad  mare,  ut  ibidem  excellentiora  opera  de- 

rentum,   cum   quibus    usque   ad    mortem  monstraret,  quatenus  terrae  marisque  Do- 

eorum  voluit  permanere,  eisque  sepultis  minum  se  ostenderet.  Ascendit  autem  in 

Christo  adhaerere.  Verumtamen  Ambrosi-  naviculam,  ut  pergeret  ad  locum  secretio- 

iis.   Isidorus,  et  Glossa   super  Lucam  di-  rem,  et  populum  fugeret,  propter  causas 

cunt,  quod  pater  discipuli  hujus  mortuus  paulo  ante  praetactas.  Secundum  Hierony- 

fuil,  et  ipse  ad  patris  sepulturam  ire  opta-  mum,  iste  ascensus  Christi  in  naviculam 

vit  :  quod  magis  consonat  litterae.  Nec  ra-  fuit  quando  exivit  Capharnaum.  Sed  hoc 

tio  illa  concludit,  videlicet,  quod  sepelitio  intelligendum  non  est  de  exitu  facto  sta- 

patris  non  fuisset  negata  discipulo,  quum  tim  post  sanationem  socrus  Petri.  De  navi- 

sit  opus  pietatis.  Nam  apud  divum  Lucam,  gatione   namque  seu  transfretatione   post 

ubi    factum   istud   narratur,  alius  legitur  illum  exitum   immediate    praedictum  est.    vers.  is. 

Luc. ix, 6i.  Christo   dixisse  :  Sequar  te,  Domine,   sed  B  Post  quam    rursus   introivit  Capharnaum  .i/are.»,i. 

primum  permitte  mihi  renuntiare  his  quse  post  dies  octo,  ut  habet  Marcus.  Et  postea 

domi  sunt.  Quod  quamvis  bonum  sit,  ta-  egressus  Capharnaum,  quum  fecisset  ser- 

Jbid.62.   men  Christus  ei  id   negavit,  propter  peri-  monem  de  parabola   seminis  eodem  die, 

culum  morae.  Similiter  negavit  huic  patris  videlicet  tempore  vespertino,  ingredieba- 

sepelitionem,  non  quia  mala,  sed  quia  ma-  tur  naviculam  istam,   ut  patet  in  Marco.  ibid.i\,vs, 
joris   boni    impeditiva.    Dicit  itaque  Am-  Et  ecce  motus  magnus  fac.tus  est  in  ma-  36'  ^i 

brosius  :  Docet  Christus  minora  bona  pro  ri,  id  est  in  stagno  Genesareth,  ultra  quod 

utilitate    esse    prsetermittenda.    Majus   est  transfretavit  :  quod    dicitur   mare,  juxta 

enim  animas  mortuas  prsedicando  suscita-  proprietatem   idiomatis   Hebraeorum,    qui 

re,  quam  corpus  mortui  in  terra  abscon-  quamlibet  magnam  collectionem  aquarum, 

dere.  Unde  elicitur,  quod  quando  parentes  nominant  mare,  eo  quod  in  Genesi  legi- 

aliunde  habere  possunt  sustentaculum  vi-  C  tur  :  Congregationes  aquarum  appellavit  Gen.  i,  10. 

tae,  vel  sepulturam,  filii  non  impediuntur  Deus  maria.  Motus  hic  maris  creditur  su- 

a  religionis  ingressu.  scitatus  magis  virtute  divina  seu  miracu- 

22  Jesus  autem  ait  illi :  Sequere  me  mentis  lose,  quam  naturaliter,  ut  Christi  potentia 
affectu,  operis  imitatione,  et  corporis  gres-  atque  divinitas  panderentur  per  motionis 
su.   Nec    obviat   quod    secundum   Lucam  hujusmodi  sedationem.  Naturaliter  autem 

ibid.  60.   Christus  dixit,  Vade  et  annuntia  regnum  motus  maris  generatur  ex  vaporibus  infe- 

Dei  :  quia  hoc  erat  Christum  sequi  operis  rioribus  aquarum  ascendentibus,  et  vento 

imitatione,    corporaliter    vero    sequebatur  flante  ac  occurrente  in  aere.  Ita  ut  navi- 

eum  saepe  seu   congruis  horis.  Et  dimitte  cula  operiretur  fluctibus  maris;  nam  aquao 

mortuos,  scilicet  morte  culpae  (sicut  de  vi-  eam  abundanter  ingrediebantur.  Ipse  vero 

i  nm.v, 6.  dua  deliciosa  dicit  Apostolus,  Vivens  mor-  Jesus dormiebat  in  puppi  super  cervical,    Marc.n, 
Apoc.m,\.  tua  est;  et  Joannes  in  Apocalypsi,  Nomen,  D  ut  Marcus  habet.  Dormiebat  autem  secun- 38- 

inquit,  habes  quod  vivas,  sed  mortuus  es),  dum  assumptam  humanitatem,  ut  ejus  ve- 

sepelire  mortuos  suos  morte  naturae.  ritatem  ostenderet,  et  futurum  miraculum 

23  Et  ascendenfe  eo,  videlicet  Christo,  in  gloriosius  exhiberet;  non  secundum  divi- 
naviculam.  Nunquam  legitur  Christus  in-  nitatem,  juxta  illud  in  Psalmo  :  Ecce  non  ps.  Cxx,  4. 
trasse  navim  cortinatam  negotiatorum  aut  dormitabit  neque  dormiet,  qui  custodit  Is- 
piratorum,  sed  naviculam  aut  navim  pi-  rael.  Denique,  secundum  partem  sensiti- 
scatorum  :  in  quo  ejus  humilitas  commen-  vam,  non  secundum  portionem  intellecti- 
datur.  Secuti  sunt  eum  discipuli  <?/w6-,quia  vam  dormivit,  juxta  illud  :  Ego  dormio,  et  cant.  v,  2. 

£uc.vm,22.  cum  eo  ingressi  sunt  navim,  ut  legitur  in  cor  meum  vigilat. 

Luca.  Secundum  Origenem,  Christus  quum  Et  accesserunt  discipuli,  et  suscitave-       25 

multa  et  magna  fecisset  in  terra,  perrexit  runt  eum,  dicentes  :  Domine,  salva  nos, 


ENARRATIO    IN   CAP.    VIII  MATTH.EI.    —   ART.    XVII  107 

id  est,  a  tempestate  hac  libera  ;  perimus,  A  pra  hominem  apparet  in  eo,  videlicet,  quod 

26  hoc  est,  mergi  incipimns.  Et  dicit  eis  Je-  sit  Dens,   vel  Deo  carissimus,  ac  summe 
sus  :  Quid  timidi  cstis,  inordinato  timore  familiaris.   Quia   venti  et  mare  obediunt 

qui  ex  defectu  fidei  oritur,  non  solum  ti-  ci  :  de  quo  scriptum  est,  Tu  dominaris  ps.lxxxvih, 

more  naturali  qui  ex  imminentia  periculi  potestati   maris,  motum    aulem  fluctuum 

nascitur,  modicce  fidei,  id  est,  vos  qui  ad-  ejus  tu  mitigas.  Inanimata  autem  proprie 

huc  parvam,  sed  tamen  aliquantulam  fi-  non  obediunt  nisi  Deo,  per  auctoritatem. 

dem  habelis?  Quod  enim  dixerunt,  Domine,  Si  ceteris  obedire  dicantur  in  his  qusc  sunt 

salva  nos,  ex  fide  manavit,  qua  credide-  supra  naturam,  intelligendum  est,  per  mi- 

rnnt  eum  esse  Dei  Filium,et  ad  salvandum  nisterium,  secundum  Hieronymum  et  Be- 

potentem;  quod  vero  dixeruni,  Perimus,  dam.  Quod  dicitur,  Porro  homines  mirati 

ex    timore   et    pusillanimitate    processit  ;  sunt,  non  de  discipulis  Christi,sed  de  nau- 
quod  autem  suscitaverunt  eum,  ex  igno-  B  tis  et  aliis  qui  aderant  intelligendum  est. 

rantia   et    fidei    imperfectione    descendit.  Aliis  vero  satis  probabiliter  videtur,  quod 

Putabant  enim  quod  Christo  dormienti,mi-  de  discipulis  quoque  hoc  ipsum  dicatur  : 

nus  innotescerent  omnia,  quam  vigilanti,  quod  ex  verbis  Marci  et  Lucse  sequi  puta-    Marc.w, 

quasi  somnus  actum  rationis  impediret  in  tur.  Miratio  enim  consurgit  ex  inspectione  *jj;£uc-v,u> 

ipso.  Unde  increpari  et  audire  meruerunt:  effectus  et  ignorantia  causae  :  quemadmo- 

Quid  timidi  estis,  modicae  fidei  ?  Nempe,  dum  homines  videntes  lunam  eclipsari,  et 

si    magnao  fidei   exstitissent,   imperassent  causam  eclipsis  ignorantes,  mirari  coepe- 

et  ipsi  tempestati,  moxque  cessasset,  prout  runt.  Quum  ergo  causa  perfecte  cognosci- 

Matth.*vn,  alibi  ait  Salvator  :  Si  habueritis  fidem  sic-  tur,  cessat  miratio  :  idcirco  astrologus  ecli- 

Marc.\i,'  u*  granum   sinapis,    dicetis   huic   monti,  psim  non  admiratur  ut  rusticus.  Discipuli 

23;Z-Mc.xvn,  Tollere,  et  mitte  te  in   mare,  et  obediet  autem  nondum  cognoverant  Christi  divini- 
vobis.                                                               C  tatem,  cujus  virtute  facta  sunt  hsec.  Ipsi 

Tunc  surgens  Jesus  a  somno,  et  puppi,  ergo  mirati  sunt,  quamvis   minus   quam 

seu  loco   dormitionis,  imperavit,  id   est,  alii,  quoniam  magis  soliti  erant  videre  mi- 

per  modum  imperantis  potenter  injunxit,  racula  Chrisli. 

mari,   id    est   commotioni    tempestatique  Prseterea,   per   naviculam   quidam   my- 

maris,  et  ventis,  ut  cessarent;  et  facta  est  stice  intelligunt  crucem,  in  qua  Salvator 

tranquillitas  magna,  id  est  plena  quies  a  moriendo  dormivit :  quam  secum  ascende- 

procella  prsefata,  in  instanti,  quoniam  vir-  runt  discipuli,  postmodum  tollentes  cru-  Luc. «, 23. 

tus  divinitatis  Christi   quum  sit  infinita,  cem  suam  quotidiel  Quo  pendenle  in  cru- 

agit  in  instanti.  Tn  quo  opere  Christus  suse  ce,  facta  est  magna  in  mundo  tempestas, 

divinitatis    omnipotentiam    demonstravit.  quia  a  sexta  hora  usque  ad  nonam  tenebra?.     Matth. 

Nam  vento  et  mari  imperare,  et  imperia-  factae  sunt,  terra  mota  est,  Aposloli  quo-  Xy2|^ ^si 
liter  subjecta  habere  ad  nutum,  non  con-  D  que  turbati  fuerunt,  suscitaveruntque  Chri- 

venit  nisi  vero  Deo.  Propter  quod  Marcus,  stum,   ejus  resurrectionem  optando.  Quo 

ut  istud    miraculum   gloriosius  commen-  resurgente,  magna  cordis  tranquillitas  data 

Marc.  iv,  daret,   sic  ait  :  Surgens,   comminatus  est  est  Christi   discipulis.   Chrysostomus    per 

39  •  . 

vento,  et  dixit  mari  :  Tace  et  obmutesce.  navim  intelligit  Ecclesiam,id  est  congrega- 

In  isto  fundatur  positio  theologoruin,  po-  tionem  fidelium.ad  quam  Christus  descen- 

nentium  in  omni  natura  creata  potentiam  dit  per  incarnationem  et  conversationem 

obedientialem,  qua  suo  Creatori  ad  nutum  cum  ea.  Ipsa  quoque  portavit  Christum, 

obedit  in  omnibus.  praxlicando  eum  per  totum  mundum,  qui  Marc.™, 

27  Porro  homines  exsistentes  in  navi,  mi-  est  mare  magnum  de  quo  ait  Salvator  in  *0, 
rati  sunt,  viso  tanto  prodigio,  dicentes  :  Psalmo  :  Veni  in  altitudinem  maris.  Chri-  ps.  uvw, 
Qualis  est  hic  ?  quasi  dicant  :  Aliquid  su-  sto  autem  hanc  navim  ingresso,  tentatio- 3- 


108  KNARRATIO    1N    CAP.    VIII   MATTH/EI.    —    ART.    XVII 

num  et  adversitatum  commotio  irruil  su-  A  ptum,  vel  ante  diem  judicii,  in  quo  erit 

per  discipulos;  scd  clamando  ad  Christum  plena  et  finalis  reproborum  damnalio,  tor- 

evaserunt.  Navis  enim  Petri   concuti  po-  quere  nos,  quoniam  tua  praesentia  nobis 

test,  non  mergi.  Sic  et  nos  in  omni  gravi  pcenalis  est,  et  timemus  ejici  a  te  :  quod 

tribulatione   clamemus   ad    Christum,  di-  nobis  grave  est  valde.Dsemones  enim  quum 

centes  :  Domine,  salva  nos,  periinus.  maxime  odiant  homines,  delectantur  eos 

28  /<v  quum  venisset  Jesus  cum  discipulis,  torquendo,  et  dolent  dum  expelluntur.  Id- 
irans  fretum,  id  est  ultra  stagnum  seu  ma-  eo  autem  potissimum  dixerunt,  ut  reor, 
re  praedictum,  in  regionem  Gerasenorum,  Venisti  ante  tempus  torquere  nos,  quo- 
qiiae  erat  ex  alio  Iittore  hujus  maris.  Et  niam  verebantur  in  infernum  retrudi,  in 
dicitur  regio  Gerasenorum  a  principali  ci-  quem  noverant  se  in  die  judicii  retru- 
vitate  terra?  illius,  quae  dicitur  Gerasa,  vel  dendos.  Verumtamen  ubique  ferunt  ignem 
Geneser.  Occurrerunt  ei  duo  homines  ha-  13  suum  secum. 

bentes  dcemonia  :  quia  quilibet  eorum,  vel  Erat  autem  non  longe  ab  illis  daemo-       30 

saltem  unus,  a  multis  daemonibus  fuit  ob-  niacis  grex  porcorum  multorum  usque  ad 

£uc.viii,3o.  sessus.  Lucas  enim  refert,  quod  legio  da>  duo  millia,  secundum  Marcum,pascews,  id  Marc.*,\s. 

Marc.x,i\  monum  fuit  in  eo.  Marcus  vero  et  Lucas  est   nutrimentum  sumens,  in    monte,  de 

'""'" '  non  loquuntur  nisi  de  uno  habente  dae-  herbis   atque   graminibus.   Dcemones  au-       31 

monia  ;  sed  non  est  contradictio  inter  eos  tem  rogabant  eum,  videlicet  Jesum,  dicen- 

et   Matthaeum,    quoniam    numerus    minor  tes  :  Si  ejicis  nos  ab  istis  duobus  obsessis, 

non  excludit  majorem,  neque  econtra.  De  mitte,  id  est,  ire  permitte,  nos  in  gregem 

monumentis  exeuntes  :  quia  non  habita-  porcorum,  id  est  in  porcos.  Talis  fuit  ista 

bant  in  domibus,  sed  in  fossis  factis  pro  petitio,   velut  sireus  timens  patibulum, 

sepultura;  scevi  nimis,  id  est  valde  fero-  qua?rat  gladium,  quia  inter  duo  mala  mi- 

ces  in  se  et  in  alios,  quoniam  a  da?moni-  C  nus  malum  eligitur.  Et  ait  illis  Jesus  :  Ite       32 

bus  obsessi  erant,  quibus  data  fuit  a  Deo  in  porcos.  Ha?c  Christus  concessit,  non  ad 

licentia   exercendi    crudelitatem    magnam  instantiam   da?monum,  sed   propter   alias 

per  homines   istos  ab   ipsis  obsessos.  Et  causas.  Primo,  ut  ostenderetur  hominibus 

tam  sa?vi  erant,  ita  ut  nemo  posset  illae-  quantus  sit  rancor  daemonum  contra  eos, 

sus  atque  securus  transire per  viam  illam.  propter  hoc  quod  quaerunt  nocere  jumen- 

29  Et  ccce  clamaverunt.  Viso  enim  Jesu,  tis  et  pecoribus  hominum.  Secundo,  ut 
da?mones  loquebantur  per  vascula  a  se  im-  miraculum  istud  ejectionis  daemonum  hac 
\)\ela,  dicentes  :  Quid  nobis  et  tibi,Jesu,Eili  occasione  amplius  divulgaretur  ad  homi- 
Dei?  id  est,  quae  conventio  vel  similitudo  num  informationem  :  quod  et  factum  est, 
inter  nos  insanos  atque  obsessos,  et  te  sa-  ut  statim  subjungitur.  Tertio,  quoniam  ho- 
pientem  ac  sanctum  ?  quasi  dicant  :  Non  mines"  regionis  Gerasenorum  suis  pecca- 
debuisti  venire  ad  nos.  Haec  verba  homines  D  tis  hoc  damnum  meruerunt.  Erant  quippe 
isti  loquebantur,  sed  daemonibus  eos  ad  gentiles,  ut  fertur.  At  illi  dsemones  ex- 
loquendum  moventibus  adscribuntur.Quod  euntes  ab  obsessis,  abierunt  in  porcosAmo 
autem  nominant  Jesum  Filium  Dei,  non  in  unum  porcum  plures  daemones  intra- 
ex  certa  cognitione,  sed  conjectura  et  sus-  verunt,  secundum  quod  numerus  dsemo- 
picione  procedit,  secundum  Hieronymum.  num  numerum  porcorum  excessit.  In  uno 

Ha?c  quoque  confessio  ex  necessitate  po-  siquidem  obsesso  fuerat  legio  dsemonum.  ibid.o-,Luc. 

tius   quam  ex  voluntate   processit,   velut  Et  ecce  impetu,  id  est  cum  strepitu  veloci  vi11'30- 

si  servi  fugitivi  verbera  metuentes,  verba  ac  vehementi,  seu  motu'  celerrimo  et  ra- 

blanda  suo  domino  loquantur,  ut  eis  par-  bido  cursu,  abiit  totus  grcx  porcorum  per 

catur.  Venisti  [huc]  ante  tempus,  id   est  praiceps,  id  est  praecipitanter,  seu  per  lo- 

valde  cito  et  ante  tempus  a  nobis  prsesum-  cum    praecipitem  et  tortuosum,  in  mare 


ENARRATIO    IN    CAP.    IX  MATTH.EI.    —    ART.    XVIII  109 

Genesareth,  daemonibus  porcos  impellenti-  A  in  terra  ipsorum  curaret.  Verumtamen,  si 

bus.Porci  namque  potius  agcbantur,quam  sapienles  fuisscnt,  potius  Christum  rogas- 

agebant.  Et  rnortui  sunl  porci  in  aquis,  sent  secum  manere,  quam  omnino  terrain 

i<l  est  submersi  et  suffocati.  eorum  exire. 

33  Pastores  autem  porcorum  fugerunt,  ter-  Mystice,  per  hoc  quod  Christus  post  ma- 
riti  tam  insolito  horrendoque  facto,  et  ne  ris  transfretationem,  dormitionem,  et  sus- 
damnum  ipsis  imputaretur,  et  ne  ipsi  quo-  citationem,  ingressus  est  terram  Gerase- 
que  a  daemonibus  invaderentur  ;  et  veni-  norum  gentilem,  significatur,  quod  post 
entes   in   civilatem    Geneser,  metropolim  conversationem  suam  in  hoc  sseculo,  fur- 

£mc.vhi,26.  hujus   provinciae  :  quae  fuit  ex  opposito  bulentissimo   mari,   post  dormitionem   in 

Galila^,  ut  Lucas  commemora,t ;  nuntia-  cruce  ac  monumento,  et  resurrectionem, 

verunt  omnia  civibus,  scilicet  de  submer-  intravit  terras  gentilium,  mittendo  ad  eos 

sione  porcorum,  et  de  his  duobus  qui  da3-  B  Apostolos,  et  introeundo  corda  eorum  per 

monia  habuerant,  quomodo  curati  essent  fidem  et  gratiam.  Per  sanationem  quoque 

a  Christo,  de  cujus  licentia  daemones  in-  saevissimorum  daemoniacorum,  designatur 

34  gressi  sunt  porcos.  Et  ecce  tota  civitas,  id  conversio   habituatorum    et  obstinatorum 

est  populus  civitatis  pro  magna  vel  prin-  in  vitiis  :  qui  quum  in  profundum  pec-  Prov.wm, 

cipaliori  parte,  exiit  obviam  Jesu,  ut  eum  catorum  venerint,  contemnunt ;  qui  sine  z'Eccle  VI1 

j/fl»-c.v,ii.  honorarent,   vel   signa   facta  viderent,  ut  ullo  timore  perpetrant  mala  ;   super  quos  *'• 

asserit  Marcus.  Et  viso  eo,  rogabant  eum,  clausit  puteus  os  suum.De  quibus  ait  Psal-   ps.  twm, 

ut  transiret  a  finibus  eorum,  id  est,  ab  mista  :   Prodiit  quasi  ex  adipe    iniquitas  ^-  x     . 

ipsis  et  terra  eorum  recederet  :  vel  quia  eorum ;  et  Salomon,  Laetantur  quum  ma-Aw.n.u. 

Matth. vin,  se  indignos  reputabant  ejus  praesentia,  sic-  lefecerint.  Tales  saepius  sanantur  et  con- 

ut  centurio ;  vel  ne  talia  damna  amplius  vertuntur  a  Christo,  ita  ut  omnes  qui  vi-    Esech. 

paterentur,  si  Chrislus  plures  daemoniacos  C  derint,  obstupescant.  xxv'"'  19' 


ARTICULUS   XVIII 

EXPLANATIO    CAPITULI    NONI    '.    ET   ASCENDENS    IN   NAVICULAM,    TRANSFRETAVIT. 


1        TTl  T  ascendens,  id  est  ingrediens  Jesus  Bethlehem,  quia  in  ea  natus  ;  sic  Caphar- 

JLAin  naviculam,  forte   in   eamdem    in  naum,  quia  in  ea  moratus,  frequenter  con- 
qua  venit  ad  terram  Gerasenorum,  trans-  D  versatus,  et  multa  miracula  operatus. 
fretavit,  hoc  est,  navigando  per  mare  prae-  Et   ecce  habitantes   vel   exsistentes   in       2 

dictum  reversus  est  cum  sua  comitiva;  et  Capharnaum,  offerebant,  hoc  est  praesen- 

venit  in  civitatem  suam.  Per  hanc  civi-  tabant,  ei,  videlicet  Christo,  paralylicum 

tatem   Hieronymus    intelligit  Nazareth,  a  jacen tem  in  lecto : qui  secundum  Marcum, 

qua  Jesus  dictus  est  Nazarenus.  Augusti-  a  quatuor  portabatur,  quia  per  se  ingredi  Marc.a,*. 

nus  vero  intelligit  per  eam  Capharnaum  :  non  valebat.  Denique,  secundum  Lucam, 

et  hoc  communius  tenetur,  quoniam  apud  quum  domum  in  qua  Jesus  fuerat,  intro- 

JftK.11,1.  Marcum  manifeste  describitur  sequens  mi-  ire  viri  isti  non  possent,  ascenderunt  su-  Luc.  v,  19. 

raculum   in   urbe   Capharnaum   perpetra-  per   tectum,  et   illo    nudato,  per   tegulas  Mare.n, 4. 

tum.Quemadmodum  ergo  Nazareth  dicitur  submiserunt   aegrotum    in   lecto  ante  Je- 

civitas  Christi,  quia  in  ea  conceptus,  et  sum,  per  funes,  ut  puto.  Et  videns  Jesus 


110 


KNARKATIO    1N    CAt\    IX    MATTU.EI. 


AHT.    XVIII 


oculo  interiori,  fidem  illorum  offerentium 
paralyticum,  atqne  ipsius  paralytici,  qui 
etiam  fidem  habuit  recipiendse  sanitatis, 
et  potentiae  Christi,  quamvis  forte  mino- 
rem  quam  illi,  dixit  paralytico  :  Confide, 
fili,  hoc  est,  spera  te  adepturum  quod 
optas  :  imo  majora  recipies,  nam  remit- 
tuntur  tibi  [icccata  tua,  propter  quae  hanc 
sustines  infirmitatem.  Antequam  Christus 
paralytico  peccata  sua  indulsit,  infudit  ei 
quamdam  displicentiam  seu  contritionem 
culparum. 
3  Et  ecce  quidam  de  Scribis,  quorum  mul- 

Luc.  v,  17.  ti  tunc  aderant,  ut  Lucas  evangelista  re- 
fert  :  qui  magis  venerunt  ex  curiositate, 
vel  animo  calumniandi,  quam  desiderio 
proficiendi  ;  dixerunt  intra  se  :  Hic  bla- 
sphemat,  usurpando  sibi  quod  soli  Deo 
possibile   est,  scilicet   peccata   remittere. 

Marc.u,T.  Dixeraut  enim  in  cordibus  suis  :  Quis  po- 
test  peccata  dimittere,  nisi  solus  Deus  ? 
Quoniam  ergo  putabant  Jesum  esse  ho- 
minem  purum,  imposuerunt  sibi  crimen 
blasphemiae,  eo  quod  praesumpsit  alicui 
peccata  dimittere. 

Jesus  vero  probat  se  non  blasphemasse, 
verumque  Deum  esse,  aperiendo  secreta 
cordis  illorum,  et  paralyticum  solo  impe- 
rio  propria  virtute  et  auctoritate  curando, 

iiCor. u,u.  quorum  utrumque  Deo  est  proprium.  Quis 
enim  novit  quid  agatur  in  homine,  nisi 
i  spiritus  hominis  ?  Et  quum  vidisset  ocu- 
lo  intellectuali,  Jesus  cogitationes  illorum 
Scribarum  :  quas  tunc  videre  non  ccepit, 
sed  a  principio  creationis  animae  suae  eas 
cognovit,  sicut  et  cetera  futura  ;  sed  nunc 
ostendit  se  eas  vidisse  :  ut  sit  sensus, 
Quum  vidisset,  id  est,  vidisse  se  ostendere 
vellet,  Jesus  cogitatus  illorum  perversos. 
Unde  Joannes  in  suo  evangelio  protesta- 
Joann.  n,  tur  :  Necessarium  Christo  non  erat,  ut  quis 

25,  ei  testimonium  perhiberet  de  homine ;  ip- 

se  enim  sciebat  quid  esset  in  homine. 
Dixit  eis  :  Ut  quid  cogitatis  mala,  id  est 
falsa,  in  cordibus  vestris,  hoc  est  cum 
cordis  consensu  imputando  mihi  blasphe- 
ibid.  vni,  miam,  qui  non  quaero  gloriam  meam,  sed 

50'49'       honorifico  Patrem  meum  ?  Hoc   idem  ait 


A  Christus  apud  Jeremiain  :  Usquequo  mo-  Jer.  iv, a. 
rabuntur  in  te  cogitationes  noxiae  ? 

Deinde  probat  per  experientiam  se  esse 
Deum,  et  posse  relaxare  peccata.  Quid  est  5 
facilius  dicere,  hoc  est  dicendo  efficere, 
Remittuntur  tibi  peccata  tua,  an  dicere, 
id  est  dicendo  peragere,  Surge,  o  paraly- 
tice,  et  ambula  omnino  sanatus?  Ut  autem  6 
sciatis  quoniam  Filius  hominis  (noverant 
turbae  quod  per  Filium  hominis  intellexit 
se  ipsum)  habet  potestatem  in  terra,  id  est 
in   hominibus   qui    demorantur  in   terra, 

\\  dimittendi  peccata,  secundum  quod  Deus 
est,  per  auctorilatem,  ita  quod  operari  pos- 
sit  in  anima,  maculam  culpae  per  nitorem 
infusae  gratiae  auferendo.  Loquitur  autem 
Christus  jam  de  potestate  sua  increata, 
divina  ac  infinita,  non  humana  :  aliter  ra- 
tio  sua  non  videretur  concludere.  Tunc  ait 
paralytico.  Hoc  verbum  interponit  Evan- 
gelista.  Christus  nempe  adjecit  :  Tibi  di- 
co,  paralytice,  surge  sanus  a  lecto  aegritu- 
dinis,  tolle  lectum  tuum,  in  quo  jaces,  et 
vade  in  domum  tuam  :  quae  forsan  intra 

C  Capharnaum  fuerat  sita.  —  Sed  quaeritur, 
quomodo  ista  argumentatio  valeat,  quum 
majus  sit  animam  a  languore  peccati  cu- 
rare,  quam  corporalem  infirmitatem  sa- 
nare.  Dicendum,  quod  Christus  intendit 
probare  utrumque  soli  divinae  posse  con- 
venire  potentiae.  Nam  licet  paralysim  cu- 
rare  possit  naturaliter  fieri,  tamen  tam 
imperialiter,  subito  et  auctoritative  eam 
curare,  non  competit  nisi  potentiae  infi- 
nitae.  Idcirco  ostendendo  se  taliter  posse 
sanare  paralysim,  demonstravit  quoque  se 

D  posse  dimittere  culpam. 

Et  surrexit  paralyticus  jam  sanatus,  et  7 
abiit  in  domum  suam,  proprium  portans 
lectum,  ad  declarandum  quod  nec  vesti- 
gium  pristinae  infirmitatis  in  eo  perman- 
sit.  Videntes  autem  turba>  tantum  prodi-  8 
gium,  timuerunt.  Objectum  timoris  est 
malum.  Nam  timoris  servilis  objectum,  est 
malum  pcenae :  timoris  vero  filialis  obje- 
ctum,  est  malum  culpae,  videlicet  separa- 
tio  a  Deo,  vel  Dei  offensa.  Quid  ergo  vel 
cur   timuerunt   hae   turbae,  quum   potius 


ENARRATIO    IN    CAP.    IX   MATTH.EI.    —    ART.    XVIIt  Mi 

exsultare  et  amare  debuerant?  Et  respon- A  tra  corporales  aures  pulsando;  sed  multo 

dendum,  quod  ex  tanto  miraculo  perpen-  virtuosius  vocavit  eum  verbo  inspiratio- 

derunt  sanctitatem  dignitatemque  Christi,  nis  occultse,  exhortationisque  intimae  :  de 

quem  licet  nondum  putarent  Deum,  cer-  quo  ait  Propheta,  Audiam  quid  loquatur  ft.Lmiv, 

tissime  tamen  tenebant  eum  esse  virum  in  me  Dominus  Deus.  Porro  verba  Christi  9- 

sanctissimum,  divina  potestate  agentem  :  operativa  erant,  et  penetrativa  cordis.  Et 

sicque  considerata  sanctitate  ipsius,  pro-  surgens  a  pristina  conversatione  injusta, 

priam  pravitatem  clarius  attenderunt,  quia  a  loco  telonii,  et  ab  omni  affectu  terreno, 

opposita  juxta  se  posita   clarius    innote-  secutus  est  eum,  videlicet  Christum  men- 

scunt  ;    sicque    ultionem    divinae   justitiae  tis  religiosa  devotione,  et  corporis  gressu 

metuebant,  se  ipsos  abhorruerunt,  et  Chri-  promptissimo. 

sti  prsesentia  se  reputabant  indignos,eum-         Et  factum  est,  discumbente  eo,  id  est       10 
que  offendere  verebantur.  Et  glorificave-  B  Christo  manducante,  in  domo  Matthaei,qui 

runt  Deum,  id   est,  gloriosum,   pium  et  fecit  Christo  magnum  convivium,  secun-  Luc.  v,  29. 

omnipotentem  esse  professi  sunt,  qui  de-  dum  Lucam,  non  tamen  immediate  post 

dit  potestatem  talem  hominibus,   scilicet  conversionem  suam,  sed  postea.  Imo,  quod 

potestatem  faciendi  miracula.  Cur  non  di-  hic  dicitur  de  vocatione  Matthaei,  per  re- 

xerunt,  Qui  dedit  talem   potestatem  huic  capitulationem  dicitur,  non  secundum  hi- 

homini,  singulariter,  praesertim  quum  se-  storiae  ordinem  :  ut  habetur  in  Luca,  quod 

-i/a»c.n,i2.  cundum  Marcum,   dixisse  legantur,  Quia  Jesus  ascendens  in  montem  antequam  il-  /Md.vi,i2, 

niinquam  sic  vidimus  ?  Dicendum,  quod  lic  sermocinaretur,  vocavit  ad  se  discipu-  i3- 

forte  intendebant  ponere  plurale  pro  sin-  los  suos,  elegitque  ex  eis  duodecim  Apo- 

gulari ;  vel  nondum  putabant  ampliorem  stolos,  quorum   Matthseus   exstitit    unus  ;    md.  15. 

potestatem  collatam  Christo,  quam  Moysi  sermo  autem    in  monte,   diu    factus    fuit 
et  Prophetis.                                                   C  ante  praedicti  paralytici  curationem,  post 

Consequenter  gloriosus  evangelista  Mat-  quam  hic  describitur  vocatio  Matthsei.  Sed 

thseus,    sui    ipsius    conversionem    descri-  forte   convivium   factum   est  statim  post 

9        bit.  Et  quum  transisset*  inde  \Jesus\,  hoc  curationem  paralytici  hujus. Quamvis  enim 

est  a  Capharnaum,  seu  domo  ubi  sanavit  Matthaeus    primo   mox    secutus   sit   Chri- 

hunc  paralyticum,  vidit  hominem  seden-  stum,  postea  tamen  de  licentia  Christi,una 

tem  in  telonio,  id  est  occupatum  in  colli-  cum  Christo  et  ejus  discipulis   rediit  ad 

gendo  vectigalia  seu  tributa  :  et  forte  ad  domum  suam,  forsitan  dispositurus  de  ne- 

litteram  tunc  sedebat  quantum  ad  situm  gotiis  suis,  quia   teloniarius   fuit,  et  do- 

corporis  in  telonio,  id  est  in  domo  publi-  minis  suis  rationem  reddere  debebat.GIos- 

ca,  ubi  solvebantur  praedicta.  Vel  telonium  sa  tamen  videtur  aliter  dicere.  Ecce  multi 

est  mensa  in  qua  computantur  vectigalia.  publicani,  id  est  publici   transgressores, 
Matthceum  nomine.  Hic  Matthaeus  alio  no-  D  et  peccatores  minus  famosi   in  vitiis,  ve- 

mine  appellatus  est  Levi,  sicque  vocant  nienles  ad  domum  Matthsei,  ab  eo  invitati, 

Luc.  v,27,  eum  Lucas  et  Marcus,  dum  ejus  conversio-  quoniam  socii   ejus  fuerunt,  et  exemplo 

f|9j4Varc'  nem  describunt:  nam  propter  reverentiam  Matthsei  Christum  sequi  ac  poenitere  cce- 

nolunt  eum  usitato  nomine  designare,  dum  perunt  :  quemadmodum  in  libris  Regum 

inhonestum  ejus  officium  exprimunt.  Et  Eliseus  ab  Elia  vocatus    fecit   convivium  mReg.m, 

ait  illi  Jesus  :  Sequere  me.  Respexit  Jesus  sociis  suis,  mactans  boves  duos  ;  discum-  -'• 

Matthscum  oculo  corporali,  sed  multo  pro-  bebant  cum  Jesu  et  discipulis  ejus  in  do- 

fundius  oculo  pietatis  inlernae  seu  com-  mo   Matthsei.  Porro,   si    Matthaeus   in  sua 

i.uc.  xx»,  passionis  affectu,  quemadmodum  respexit  vocatione   omnia   sua  penitus   reliquisset 

et  Petrum,  post  trinam  negationem.  Simi-  quasi  non  reversurus,  nec  dispositurus  de 

liter  vocat  Matthaeum,  verbo  vocali  ad  ex-  eis,  non  redisset  ad  propriam  domum,  ne- 


*  alias 
transiret 


112  ENARRATIO    IN    CAP.    IX  MATTH^I.    —   ART.    XVIII 

que  de  suis  facultatibus  exhibuisset  Chri-  A  quid  est,  id  est,  quomodo  intelligi  debeat 

sto  et  ceteris  tam  solenne  eonvivium.  et  observari  :  Misericordiam  volo,  hoc  est  oseevi.c. 

11  Et  videntes  Phariscei  Christum  et  ejus  compassionem  et   subventionem    ad    pro- 

discipulos  cum  publicanis  comedere,  di-  ximum  indigentem,  et  non  sacrificium  le- 

cebant  discipulis  ejus.  Secundum  Lucam  gale,  quasi  illud  sit  per  se  acceptum  ac 

Luc.  v,3o;  et  Marcum  etiam  Scribae  murmurabant,  di-  meritorium  sicut  misericordia  ;  vel,  Non 

1  a'c"'   '  centes  :  Quarc  cum  publicanis  et  pecca-  sacrificium  legale  pro  tempore  evangeli- 

toribus  manducat  Magister  vester  ?  quasi  cae  legis,in  quo  misericordia  maxime  prae- 

dicant,  Hoc  indecens  est  :  quum  dicat  Je-  dicatur.  Simili  modo   scriptum  est  apud 

jer.  xxni,  remias,  Quid  tritieo  cum  paleis?  et  David,  Isaiam  prophetam,  dicentem  :  Holocausta   /«.  i,  n. 

28^,      5    Superbo   oculo  (jt   insatiabili   corde,  cum  arietum  et  adipem  pinguium  nolui.  Quid 

hoc  non  edebam.  Et  rursus  Scriptura  hor-  autem  velit  Deus  subjungitur  illico,   sci- 
Kccii.  ix,  tatur  :  Viri  justi  sint  tibi  commensales.  Et  B  licet,  Subvenite  oppresso.  Unde  Michaeas    ibid.  n. 

—■  Salomon  in  Proverbiis  :  Ne  comedas,  in-  propheta  hoc  ipsum  clarius  introducit,  di- 

Prov.  xxui,  l       l  l 

6.  quit,  cum  homine  invido.  cens  :  Numquid  offeram  Domino  holocau-    Mich. n, 

42  At  Jesus  audiens  ad  minus  aure  cordis  tomata?  numquid  placari  potest  Deus  in  6''' 

verba  Pharisaeorum,  qui  ista  dixerunt  ut  millibus  arietum?  quasi  dicat,Nequaquam. 

quasi  non  audirentur  a  Christo,  ait  eis,  In  quo  ergo    placatur   adjecit  :  Indicabo    lbid.  8. 

efficaciter  respondendo,  atque  illorum  prae-  tibi,  homo,  quid  sit  bonum,  aut  quid  Do- 

sumptionem  ac  elationem   redarguendo  :  minus  requirat  a  te  :  utique  facere  judi- 

Non  estopus,\d  est,  necessarius  non  est,  va-  cium,  et  diligere  misericordiam. 
lentibus,  id  est  sanis,  medicus,  loquendo  de  Consequenter  subditur  causa  vel  potius 

utrisque  formaliter.  Medicus  euim  ordina-  signum,quod  Deus  vult  misericordiam  po- 

tur  ad  vulnerum  atque  morborum  sanatio-  tius  quam  sacrificium.  Non  enim  veni  vo- 

nem,  qusein  hominibus  sanis  non  sunt,  nec  C  care  justos,  sed  peccatores.  Hoc  est  quod 

indigent  medico  quamdiu  sunt  tales  :  quod  alibi  ait  Salvator  :  Venit  Filius   hominis    Luc.  xix, 

de  spirituali  et  corporali  sano,  ac  medi-  quaerere  et  salvum  facere  quod  perierat  ;  t0' 

co  verum  est.  Sed  male  habentibus,  id  est,  et  Apostolus,  Fidelis  sermo,  et  omni  ac-  ir»«n.i,is. 

infirmis  opus  est  medicus.  Nam  spiritua-  ceptione  dignus,  quoniam  Christus  Jesus 

liter  vulneratis  seu  impiis  necessarius  est  venit  in  hunc  mundum  peccatores  salvos 

medicus    spiritualis,    qui    possit   animam  facere.  Sed  nonne  Christus  vocavit  Jaco- 

peccatricem  ad  statum  gratiae  revocare,  et  bum  justum,  Petrum,  qui  nunquam  come-  Act.x,  u. 

l  Thess.  v,  illud  Apostoli  implere  :  Corripite  inquie-  dit  omne  immundum,  Andream,  Joannem, 

tos,consolamini  pusillanimes,  suscipite  in-  et  alios  quosdam  justissimos  ?  Et  nonne 

firmos,  patientes  estote  ad  omnes.   Talis  Apostolus  veraciter  asserit,  Quos    praede-  Rom. vm, 

is.  l,  4.    fuerat  Christus,  qui  in  Isaia  testatur  :  Do-  stinavit,  hos  et  vocavit?  Quomodo  ergo  non  30' 
minus,  inquiens,  dedit  mihi  linguam  eru- D  venit  Christus  vocare  justos?  Et  respon- 

ditam,  ut  sciam  sustentare  eum  qui  lapsus  dendum  dupliciter  :  Primo,quia  secundum 

est,  verbo.  Ambrosium,  per  justos  intelligit  Scribas 

Itaque   misericordia  miseris  necessaria  et  Pharisaeos,  de  sua  justitia  praesumentes, 

est  :  quod  Christus  consequenter  probat  qui  tamen  veraciter  justi  non  erant,  sed 

13       auctoritate  Osee  prophetae,  dicens  :  Euntes  vani  atque  elati.  Per  peccatores  vero  in- 

autem,  id  est,  corporaliter  a  me  receden-  telliguntur  humiliter  pcenitentes,  qui  ve- 

tes,  vel  spiritualiter  a  preesumptione,  cru-  raciter  justi  sunt.Ulos  ergo  justos  Christus 

delitate,  et  ignorantia  abeuntes.  Nam  du-  non  venit  vocare  per  salutarem  effectum, 

pliciter  peccatis  :  primo,  quod  vos  ipsos  seu  efficientiam,  et  consecutionem  salutis 

justificatis:  secundo,  quod  alios  spernitis,  (juxta  quem  modum  Christus  non  est  cru- 

judicatis,  et  condemnare  audetis.  Discite  cifixus  pro  reprobis,  sed  electis),  quia  de 


14. 


ENARRATIO    IN    f.AP.    IX    MATTILEI.    —   ART.    XVIII  113 

liom.  x,  3.  taliter  justis  dicit  Apostolus  :  Ignorantes  A  eo  spiritualitcr  epulantur.  Sed  et  dum  ex- 

Dei  jiistitiam  et  suam  voleutes  statuere,  emplo  Matthaei  graves  transgressores  con- 

justitiae  Dei  non  sunt  subjecti.  Jstos  vero  vertuntur  et  corriguntur,  facit  Matthacus 

peccatores  venit  vocare  efficienter  atque  Christo  solenne  convivium.   In  vocalione 

finaliter  :  de  quibus  infra  testatur,  loquens  quippe  publicani  et  teloniarii  ad  discipu- 

Matih.xxi,  ad  Pharisaeos,  Quia  videbitis  publicanos  et  Jatum,  apostolatum,  et   Evangelistae  offi- 

peccatores  praecedere  vos  in  regnum  Dei.  cium,  proponitur  omnibus  quantumcum- 

Secundo,  dicendum  quod  Christus  loqui-  que  perversis,  grandis  fiducia  poenitendi 

tur  hic  de  vocatione  ad  pcenitentiam,  quae  ac  veniae. 

peccatoribus  competit,  non  justis,  secun-  Tunc,  id  est,  postquam  Salvator  sua  re-       H 

dum  quod  tales  sunt.  Unde  apud  Lucam  sponsione  confudit  et  obturavit  ora  Pha- 

Luc.  v,32.  sic  legitur  respondisse  :  Non  veni  vocare  risa^orum,  ut  dictum  est,  accesserunt  cd 

justos,  sed  peccatores  in  pcenitentiam.  Ju-  B  eum  discipuli  Joannis  Baptistae,  dicentes  : 

stos  vero  vocavit  et  vocat  ad  gratiae  incre-  Quare  nos  et  Phariscei  jejunamus  frequen- 

mentum  et  vitse  spiritualis  perfectionem.  ter,  videlicet  saepius  quam  in  lege  praeci- 

Denique  auctoritates   inductae   ad   hoc,  pitur,  ex  speciali.devotione,  discipuli  au- 

quod   cum    peecatoribus  vescendum   non  tem  tui  non  jejunant  tam  saepe  (quamvis 

sit,  intelligi  possunt  de  peccatoribus  peni-  jejunia  praecepta  servaverint)?  In  hac  in- 

tus  obstinatis,  de  quorum  conversione  non  terrogatione  multipliciter  peccant  Joannis 

est  spes,  et  de  justis  imperfectis,  quibus  discipuli  :  Primo,  quod  se  de  suo  jactant 

obesse  valet  conversatio  cum  injustis,  jux-  jejunio,  quod  potius  fuerat  occultandum, 

p«.xvn,27.  ta  quod  scriptum  est  :  Cum  perverso  per-  maxime  quoad  illud  quod  supererogatio- 

lCor.v.n.  verteris.  Unde  Apostolus  :  Cum  hujusmo-  nis  exstiterat.  Secundo,  quod  se  Pharisaeis 

di,  ait,  nec  cibum  sumere.  Christo  autem  conjunxerant,  quos  a  Joanne  noverant  re- 

nocere  non  potuit  conversatio  cum  per-  C  probatos.  Tertio,  quod  Christi  discipulos, 

versis.  Publicani  quoque  et  peccatores  cum  imo  et  Christum  redarguere  praesumpse- 

eo  vescentes,  non  erant  inconvertibiles  :  runt,  quem  a  Joanne  laudatum  sciebant.  Matth.w, 
ideo  ut  illuminarentur  et  converterentur,  Et  ait  illis  Jesus  :  Numquid  possunt    '  ^ 

Christus  se  ad  eos  humane  ac  affabiliter  filii  sponsi,  id  est  spirituales  filii  et  disci- 

habuit.  puli   mei,  qui  sum  sponsus  Ecclesiae  (de 

Interea,  per  corporale  convivium  quod  quo  legitur,  Tanquam  sponsus  procedens  ps.  «m,6. 

Christo  Matthseus  exhibuit,  mystice  intel-  de  thalamo  suo ;  de  quo  dicit  Apostolus, 

ligitur   spirituale  convivium    quod  ei    in  Despondi  vos   uni  viro  virginem    castam  ncor.r.,3. 

anima  sua  paravit,  praebendo  Christo  de-  exhibere   Christo),   lugere  quamdiu  cum 

Iicias  cordis,  per  hoc  quod  eum  in  anima  illis  est  sponsus,  id  est  affligi  et  contrista- 

toto   recepit   affectu,  aperiens   ei   ostium  ri,  jejunando  frequenter,  et  alia  rigorosa 
mentis.  De  quo  convivio  ait  Salvator  in  D  exercitia   prosequendo  ?   tanquam  dicat  : 

Prov.  vin,  Proverbiis  Salomonis  :  Deliciae  meae,  esse  Hoc   non   decet ;  amicus   autem  et  filius  Joann.m. 

cum  filiis  hominum  ;  et  in  Apocalypsi  :  sponsi,  qui  stat  et  audit  eum,gaudio  gau- "9- 

Apoc.  in,  Ego  sto  ad  ostium,  et  pulso ;  si  quis  ape-  det   propter  vocem  sponsi.  Veniet  autem 

ruerit  mihi,  intrabo  ad  illum,  et  ccenabo  tempus  quum  auferetur  ab  eis  sponsus,\'\- 

cum  eo,  et  ipse  mecum.  Praeterea,  per-  cor-  delicet  dies  passionis  et  ascensionis,  quan- 

porale  illud  convivium  designatur  spiritu-  do  Christus  ablatus  est,  quantum  ad  cor- 

ale  convivium  quod  Christo  facit  Matthaeus  poralem  praesentiam,  quemadmodum  ait  : 

quotidie  in  tota  Ecclesia,  ubicumque  ejus  Pauperes  semper  habebitis  vobiscum,  me    Matth. 

evangelium  legitur  et  auditur  :  ex  cujus  autem  non  semper  habebitis  ;  et  iterum  :  x 

auditione  corda  hominum  proficiunt,  Chri-  Exivi  a  Patre,  et  veni  in  mundum;   ite-  /oann.xvi, 

sto  se   offerunt,  eum   recipiunt,   et   cum  rum  relinquo  mundum,et  vado  ad  Patrem.  -s- 

T.  tl.  3 


lli 


F.NARRATIO    IN    CAP.    IX    MATTH.El. 


ART.    XVIII 


75 


Quantum  vero  ad  divinae   majestatis   na- 

turam,  et  gratiosam  ac  spiritualem  inha- 

bitationein,  semper  erat  et  est  eum  suis 

.Vatth.    fidelihus,  juxta  illud  :  Ecce  ego  vohiscuin 

xvm'20-  sum  omnibus  diebus,  usque  ad  consum- 
mationem  saeculi.  .EV  tunp  jejunabunt,  cor- 
poraliter  abstinendo  :  sicut  et  Jacobus,  qui 
vovit  se  non  comesturum,  donec  vidisset 
Filium  hominis  resurrexisse  a  mortuis,  et 

ibid.xxn,  Petrus,  qui  egressus  flevit  amare,  quous- 
que  Christum  resurrexisse  audivit.  Certum 
est  autem  Apostolos,  et  totam  primitivam 
Ecclesiam,  post  Christi  passionem  in  ma- 
gna  sobrietate  vixisse. 

Insuper  probat  Christus,  per  quasdam 
similitudines,  quod  discipuiis  suis  adhuc 
non  congruebat  frequens  vel  magnum  je- 
16  junium.  Nemo  autem  prudenter  agens, 
immittit,  id  est,  suendo  transfert  et  inse- 
rit,  commissuram,  id  est  juncturam  seu 
particulam,  panni  rudis,  id  est  novi,  pi- 
losi,  ac  spissi,  in  vestimentum  vetus,  illud 
reformando  cum  tali  particula  a  novo  pan- 
no  seu  vestimento  abrupta.  Tollit  enim 
plenitudinem  ejus  a  vestimento,  id  est,  si 
quis  partem  panni  novi  a  nova  veste  ac- 
ceptam,  adjungat  et  consuat  veteri  vesti- 
mento,  aufert  plenitudinem  ejus,  id  est 
perfectionem  novi  panni,  a  vestimento  no- 
vo,  quod  deformatur  et  partim  corrumpi- 
tur,  si  ei  pars  sua  abstrahatur,  ut  veteri 
vesti  jungatur  ;  et  pejor  scissura,  id  est 
damnosior  corruptio,  fit  in  novo  panno  seu 
vestimento,  quam  fuerat  in  antiquo.  Per 
hoc  innuit  Christus,  quod  sicut  tam  diffc- 
rentium  pannorum  conjunctio  impropor- 
tionata  est  et  deformis,sic  status  jejunanti- 
um  non  potest  subito  transferri  in  eos  qui 
usitati  sunt  manducare  frequenter,  qua- 
les  fuerunt  discipuli  Christi.  Idcirco  opor- 
tuit  eos  primo  spiritualiter  innovari  per 
Spiritum  Sanctum,  tuncque  abstinere  :  sic- 
ut  et  factum  est.  Nam  statim  post  resur- 
rectionem,  receperunt  Spiritum  Sanctum. 

Joann.xx,  insufflante  in  eos  Christo  :  quem  in  die 

Act.ii  14.  Pentecostes  plenius  receperunt:  et  ex  tunc 
jejunaverunt.  Istud  videmus  quotidie  veri- 
ficari,  quod  homines  quamvis  pceniteant 


A  multum,  tamen  jejunare  non  valent,  nisi 
per  gratiam  eonfortentur  ac  renoventur. 

Aliud  exemplum  subjungitur.  Neque  17 
mittunt,  id  est,  homines  non  fundunt,  vi- 
num  novum,  videlicet  mustuin,  in  utres 
veteres,  id  est  in  vasa  antiqua.  Alioqui,  id 
est,  si  mustum  in  veteres  utres  transfun- 
datur,  rumpuntur  utres  tales,  quum  sint 
debiles,  vini  violentam  ebullitionem  non 
potentes  sufferre,  et  vinum  effunditur ,  et 
utres  tales  pereunt,  id  est,  destruuntur. 
Sed  vinum  novum  in  utres  novos  mittunt 

P>  homines,  et  ambo  conservantur ,  id  est,  vi- 
num  et  vasa  manent  in  esse.  Per  hoc  Salva- 
tor  insinuat,  quod  sicut  debilia  vasa  ferre 
nequeunt  nova  vina,  sic  rudes  et  fragiles 
discipuli  sui  nondum  dispositi  erant  ad 
sustinendum  magnum  rigorem  jejunii;  sed 
innovandi  erant  per  infusionem  Spiritus 
Sancti,  quatenus  fervorem  perfectionis, 
abstinentiaeque  rigorem,  utiliter  et  fructu- 
ose  possent  sufferre  :  quia  Joannis  et  Pha- 
risaeorum  discipuli,  quamvis  corporaliter 
jejunabant,  parum  tamen  interius  profe- 

C  cerunt,  quoniam  gratia  innovationis  prae- 
dictae  non  erant  repleti.  Tali  ergo  infru- 
ctuoso  jejunio  noluit  Christus  suos  vexari, 
praesertim  quum  corporalis  exercitatio  ad  I77m.iv, 
modica  prosit.  Per  vinum  igitur  novum, 
rigor  abstinentiae  et  fervor  perfectionis 
designantur ;  per  utres  veteres,  homines 
fragiles,  nondum  spiritualiter  renovati,  ro- 
borati,  accensi.  Idcirco  ferre  non  possunt 
rigorem  justitiae  et  perfectionis  laborem, 
sed  rumpuntur,  quia  sub  onere  cadunt,  ni- 
si  mir-abiliter  praeveniantur  a  Spiritu  San- 

D  cto.  Propterea  paulatim  ad  perfectionem 
ducendi  sunt  :  sicut  novitiis  in  religione 
conceditur  annus  probationis,  in  quo  vires 
proprias  experiantur,  et  pedetentim  ad 
perfectiora  exercitia  extendantur.  Nam  et 
paulatim  longius  itur.  Et  Bernardus  ait  : 
Nolo  subito  summus  fieri ;  successive  pro- 
ficere  volo. 

Hcec  verba  jam  praeinducta,  illo,  vide-       18 
licet  Christo,  loquente  ad  illos  discipulos 
Joannis  Baptistse,  ecce  princeps  unus  ac- 
cessit  ad  Jesum  corde  fideli,  et   corpore 


liNARRATIO    IN    CAI'.    IX    MATTHyEI. 


ART.    XVIII 


119 


Luc  vmi, 41; 
Marc.v,n. 


20 


celeri.  Secundum  Lucam  et  Marcum,  prin- 
ceps  iste  fuit  archisynagogus  scu  princeps 
synagogae  cujusdam,  vocabatur(]ue  Jairus. 
Habebant  enim  Judaei  certas  domos  seu 
templa,  non  ad  sacrificia  olferenda,  sed 
ad  vacandum  orationi,  lectioni,  consilio, 
ac  laudibus  Dei  :  et  hae  domus  vocatae  sunt 
synagog83.  Qui  vero  praoerant  synagogis  et 
eis  qui  ad  synagogas  confluxerunt,  nomi- 
nabantur  archisynagogi  :  quorum  unus 
exstitit  Jairus  iste.  Et  adoravit  eum,  vi- 
delicet  Christum  :  non  adoratione  latriae, 
quia  non  putavit  Jesum  esse  Deum.  Nam 
ut  ex  subditis  innotescit,  non  putavit  eum 
posse  facere  quod  rogabatur,  nisi  corpo- 
raliter  esset  praesens.  Adoravit  igitur  eum, 
id  est,  magnam  ei  reverentiam  exhibebat : 

£ac.vm,4i.  cecidit  enim  ad  pedes  ejus,  ut  Lucas  re- 
Eecii.  ui,  fert.  Juxta  quod  scriptum  est  :  Quanto 
major  es,  humilia  te  in  omnibus.Sed  quae- 
ritur,  si  non  credidit  Jesum  esse  Deum, 
quomodo  mente  fideli  accessit.  Et  respon- 
dendum,  quod  credidit  eum  posse  facere 
quod  rogabatur  :  nec  Jairus  tenebatur  ad- 
huc  ad  tam  explicitam  fidem,  ut  ideo  di- 
catur  non  fuisse  fidelis,  quia  non  credidit 
Jesum  esse  Deum. 

Accessit  ergo,  dicens  :  Domine,  filia 
mea  modo  defuncta  est.  Videtur  huic  con- 
trarium,  quod  in  Marco  legitur  Christo 
dixisse  :  Filia  mea  in  extremis  est.  Di- 
cendum  dupliciter  :  Primo,  quod  Jairus 
loquitur  secundum  communem  modum 
loquendi,  quo  de  agonizante  cujus  vita  de- 
speratur,  communiter  dicimus,  quod  sit 
mortuus  homo.  Jairo  autem  recedente  a 
domo,  ccepit  filia  ejus  se  ad  mortem  dis- 

£«c.viu,42.  ponere  :  unde  apud  Lucam  habetur,  quod 
moriebatur.  Idcirco  asseruit  eam  defun- 
ctam.  Secundo,  quod  Matthaeus  narrat  ver- 
ba  Jairi  quae  dixit  Christo,  postquam  a 
servis  suis  percepit  filiam  suam  jam  esse 
mortuam.  Sed  veni  corporaliter,  impone 
manum  tuam  super  eam,  et  vivet,  id  est, 
resuscitabitur.  Non  ergo  Jairus  tam  per- 
fectae  fidei  fuit  sicut  centurio,  sed  cor- 
poralem  praesentiam  Christi  necessariam 
aestimavit.  Tantam  vero  virtutem  ac  san- 


Marc.\,-tt. 


A  ctitatem  credidit  inesse  animae  Christi,  ut 
corporali  tactu  suae  manus,  filia  ejus  su- 
scitaretur,  utique  virlute,  prece  ac  merito 
animae  Christi.  Non  cnim  ignoravit  hic 
Jairus,  quemadmodum  in  libris  Regum  le- 
gitur  defunctum  quemdam  suscitatum  ex  WReg.xw, 
conlactu  ossium  Elisei. 

Et  surgens  Jesus  a  domo  Matthaei,   in       49 
qua  cum  publicanis  comedit,  suosque,  ut 
dictum  est,  discipulos  excusavit,  sequeba- 
tur  eum,  videlicet  Jairum.  Compatiebatur 
etenim  Jairo,  quia  secundum  Lucam,  filia  Uc.wum. 

B  ista  unica  erat  parentibus  suis,  habens  an- 
nos  fere  duodecim.  Videtur  itaque  Jairus 
praecessisse,  quia  nunc  dicitur,  quod  Chri- 
stus  sequebatur  .eurn.  Tamen  in  Marco 
scriptum  est,  quod  abiit  cum  eo  ;  nec  in  MnrC.\,n. 
hoc  est  dissonanlia.  Quamvis  enim  itine- 
rantium  unus  ante  alium  vadat,  nihilo  mi- 
nus  simul  ire  dicuntur  :  et  forle  Jairus 
parum  praecessit,  quasi  dispositurus  do- 
mum  suam  ad  recipiendum  Christum  con- 
digne.  Et  discipuli  ejus,  videlicet  Chri- 
sti,  simul  cum  suo  magistro  secuti  sunt 

C  Jairum,   imo  et  turba  magna,   secundum    ibidem. 
Marcum. 

Et  ecce  mulier.  Quum  in  divinis  Scri-  20 
pturis  praemittitur, Ecce,  innuitur  notabile 
esse  quod  sequitur.  Qum  sanguinis  flux- 
um  patiebatur ,  forte  in  naribus,  duodecim 
annis.  Et  quum  vita  animalis  consislat  in 
sanguine,  patet  quod  talis  infirmitas  sit 
periculosa  atque  letalis.  Accessit  retro  : 
quia  prae  verecundia  voluit  occulte  facere 
quod  fecit,  praesertim  quum  secundum  le- 
gem,  esset  immunda;  et  tetigit  /imbriam  Lev.w,\<z, 

D  vestimenti  ejus,  hoc  est  inferiorem  partem  "3" 
vestimenti.  Hoc  loco  asserunt  expositores, 
estque  probabile,  quod  Christus  portaverit 
vestimentum  juxta  consuetudinem  Judaeo- 
rum,  videlicet  cum  quatuor  fimbriis.  Legi- 
tur  quippe  in  Numeris,  quod  quum  Do-  JVum.  xv, 
minus  praecepisset  hominem  sabbato  ligna 
colligentem  lapidari,  eo  quod  praeceptum 
de  sabbati  celebratione  fuisset  transgres- 
sus,  jussit  Dominus  ut  filii  Israel  facerent 
sibi  fimbrias  quatuor,  per  quatuor  angulos 
palliorum,  ponentes  in  eis  vittas  hyaein- 


111» 


RNARRATIO    IN    CAP.    IX    MATTH.EI.    —    ART.    XVIII 


thinas,  quas  quum  viderent,  recordarentur 
omnium    prseceptorum    Domini.    Hoc   ad 

pra3cepta  caerimonialia  pertinebat  :  idcir- 
Gaiat.,y,i.  co  Christus  factus  sub  lege,  id  observavit, 
sicut  et  alia  quaedam  legalia,  usque  ad 
tempus  passionis,  in  quo  caBrimonialium 
obligatio  prorsus  cessavit. 

Hanc  mulierem  dicit  Ambrosius  Mar- 
tham  fuisse.  Sed  videtur  obsistere,  quod 
£u&viii,43.  apud  Lucam  mulier  haec  fertur  omnem 
substantiam  suam  in  medicos  erogasse. 
Martha  vero  post  hujus  miraculi  perpe- 
trationem  dives  fuit  :  aliter  Christum  et 
ejus  comitivam  tam  frequenter  ac  libera- 
liter  aluisse  ac  hospitasse  non  valuisset. 
Eusebius  ergo  in  Ecclesiastica  historia  ait, 
quod  fuit  mulier  civis  Caesareae  Philippi.  In 
cujus  testimonium  dicit  ante  fores  domus 
ejus  erectam  imaginem  aeream  genibus 
provolutam,  juxta  quam  est  imago  Salva- 
toris  dexteram  protendentis  ad  statuam 
mulieris.   Dicit  Eusebius    se  ista  vidisse. 

21  Dicebat  enim  intra  se,  id  est  in  corde  : 
Si  tetigero  tantum  vestimentum  ejus,  sal- 
va  ero  ab  isto  sanguinis  diuturno  proflu- 
vio.  In  quo  magnitudo  devotionis  ac  fidei 
hujus  feminae  declaratur,  quae  non  solum 
per  tactum  manus,  ut  archisynagogus,  sed 
etiam  per  tactum  vestis  Christi  credidit 
omnem  infirmitatem,  quamvis  naturaliter 
incurabilem,  posse  curari.  Nam  et  iste  san- 
guinis  fluxus,  naturaliter  incurabilis  fuit, 
ut  patet  ex  ejus  diuturnitate,  et  impoten- 
tia  medicorum,  in  quos  dum  mulier  omnia 

ibidem.  bona  sua  expendisset,  nihil  profecit,  se- 
cundum  Lucam.  Tantam  igitur  credidit 
Christo  sanctitatem  ac  potestatem  inesse, 
ut  diffunderetur  per  vestem  :  quae  licet  in 
se  virtutem  sanandi  non  haberet,  tamen,in 
quantum  erat  operimentum  corporis  Chri- 
sti,virtuosum  et  efficax  fuit  instrumentum 
curandi,  interiori  virtute  redundante  ad 
exteriora. 

22  At  Jesus  conversus,  id  est,  retro  seu 
post  se  adspiciens,  et  videns  eam  oculo 
corporali,  et  notitia  approbationis,  dixit  : 
Confide,  filia,  magis  quam  ante,  id  est, 
firmiter  spera  te  obtinere  quod  cupis,  at- 


A  que  majora.  Invitat  ergo  eam  potius  ad 
robur  augmentumque  spei,  quam  ad  ip- 
sam  spem  :  nam  et  ante  confidebat ;  aliter 
non  tetigisset.  Lucas  et  Marcus  plenius  re- 
citant  istud  miraculum,  quia  secundum 
eos,  Christus  intcrrogavit,  Quis  me  tetigit?  Zuc.vm,45- 
Et  Petro  respondente,  Praeceptor,  turbae  te  30'_33a'c-v' 
comprimunt  et  affligunt,  et  tu  dicis,  Quis 
me  tetigil?  Christus  repetivit  :  Tetigit  me 
aliquis  ;  nam  et  ego  novi  virtutem  de  me 
exisse.  Quo  dicto,  videns  mulier  quia  non 
latuit,  venit,  procidit,  et  coram  omnibus 

B  profitebatur  quid  fecit,  et  quomodo  ei  ac- 
ciderit.  Fides  tua,  id  est  actio  fidei,  le  sal- 
vam  fecit  ab  isto  languore  per  modum 
causse  instrumentalis  ac  meritoriae,  id  est, 
merito  fidei  tuae  curata  es  a  me,  tanquam 
a  causa  principali  et  efficienti.  Et  salva 
facta  est  mulier  a  profluvio  sanguinis,  et 
a  peccatis,  ex  illa  hora  qua  tetigit  fim- 
briam  ejus.  Christus  equidem,  cujus  per-  Deutwxn, 
fecta  sunt  opera,  salvavit  in  anima,  quos  4' 
salvavit  in  corpore,  quamvis  quidam  eo- 
rum   recidivum   inciderint,   redeundo   ad 

C  vitia. 

Moraliler  per  mulierem  sanguine  pro- 
fluentem,  intelligitur  quaelibet  anima  pec- 
catrix,  fluxu  peccati  atque  immunditiae 
contabescens  :  quae  a  nullo  viatore  curari 
potest,  sed  tangendo  fimbriam  vestimenti 
Christi,  id  est  sacramenta  Salvatoris  reci- 
piendo,  curatur. 

Et  quum  venisset  Jesus  in  domum prin-       23 
cipis,  scilicet  Jairi  archisynagogi.  Omittit 
Matthaeus  quod  alii  Evangelistae  pronun- 
tiant, -videlicet,  quod  Jesu   exsistente  in 

D  via,    quidam   venerunt,    dicentes   ad   Jai-  Marc.\,^-, 
rum   :  Filia  tua  defuncta  est,  quid  ultra  Z"CVMI>49- 
vexas  Magistrum  ?  Putabant  enim  Jesum 
non  posse  suscitare  defunctam,  quamvis 
potuerit  agonizantem  sanare.Propter  quod 
Jesus  dixit  ad  Jairum  :  Noli  timere.  Tan-  Marc.vje-, 
tummodo  crede,  et  salva  erit.  Et  quum  vi-  £uc-v,".so- 
disset  tibicines,  hoc  est  quosdam  homines 
lugubre   carmen   canentes,   ad   provocan- 
dum  fletum  in  aliis.  Tales  adducebantnr 
antiquitus  in  funere  magnarum  persona- 
iuun.  Quemadmodum  enim  quaedam  sym- 


ENARRATIO    IN    CAP.    IX   MATTILEI.    —   ART.    XVIII  117 

phoniee,  melodise,    seu   cantus  provocant  A  rentia  est  inter  Dominum  imperantem,  et 

ad  audaciam,  sicut  in  bellis,  quaedam  ad  servum  orantem,  tantum  iste  illos  excedit. 

l8?titiam,qugedam  ad  devotionem;  sic  quae-  Porro,  secundum  Lucam,  nemo  suscita-  Luc.\m,H. 

dam  inducunt  ad  planctum.  Et  turbam  tu-  tioni  puellse  interfuit,  nisi  Petrus,  Jacobus 

multuantem,  hoc  est,  confusum  sonum,  et  et  Joannes  Christo  familiarissimi,  parentes 

magnum  strepitum  facientem,  loquendo,  quoque   puellse.  Quamvis  autem  Salvator 

lamentando,  et  funeri    necessaria  praepa-  sine  contactu  potuerit  illam  reduxisse  ad 

24  rando  ;  dicebat  ad  eos  :  Recedite,  domum  vitam,  tenuit  tamen  manum  ejus,  ad  os- 
exeundo,  et  ab  ista  afflictione  et  tumultu  tendendum  quod  sua  caro  seu  humanitas 
cessando  ;   non  est  enim  puella   mortua  exstitit  instrumentum  unitee  ac  operantis 
quoad  me,  quamvis  naturali  ondine  mor-  deitatis.  Secundum  Marcum,  puella  resu-    Marc.  v, 
tua  sit,  sed  dormit  mihi,  qui  eam  valeo  scitata  protinus  ambulavit  :  quo  viso,  qui  42, 
facilius  suscitare  a  morte,  quam  vos  dor-  B  aderant  obstupuerunt  stupore  maximo.  Je- 
mientem  a  somno.  Itaque,  Non  est   mor-  sus  vero  vehementer  eis  prsecepit,  ut  ne-  ibid.n. 
tua,  id  est  irreparabiliter  destituta  a  vita,  mo  haec  sciret  :  jussitque  puellse  dari  ci- 

sed  dormit,  dormitione  mortis,  simili  dor-  baria;  et   comedit,   ut  veraciter  suscitata 

mitioni  somni.  Etderidebanteum,scientes  probaretur.  Quamvis   autem   Apostoli,   et 

quod   mortua  esset.  Laborabant  enim  in  parentes  puellse  tacuerunt,  non  vulgando 

sequivocis,  et  non  intellexerunt  profundi-  miraculum  istud,  turba  tamen  ejecta,  quse 

tatem  verborum  Christi.  Et  forte  puella  noverat  puellam  vere  defunctam,  percepto 

ista  non  fuit  mortua  morte  culpse,  quam-  quod  revixisset,  non  tacuit.  Ideo  subditur  : 

vis  fuerit  mortua  morte  naturee,  ut  ideo  Et  eooiit  fama  hoec,  id  est  rumor  tanti  pro-       26 

quoque  dictum  sit  :  Non  est  mortua,  sed  digii,  inuniversam  terram  illam,  hoc  est 

dormit.  ad  omnes  habitatores  Galileeae,  in  qua  facta 

25  Etquumejecta,  id  est  de  domo  expulsa,  C  sunt  heec. 

esset  turba  tumultuans,  quse  propter  in-  Denique  tres  mortuos  legitur  suscitasse 

credulitatem  et  derisionem  Christi,  digna  Salvator,  per  quos  spiritualis  suscitatio  tri- 

non  erat   conspicere  tantum  miraculum,  um  generum  hominum  impiorum  mystice 

intravit  cubiculum,  ettenuit  manurn  ejus,  figuratur.   Suscitavit  namque  filiam  Jairi 

videlicet  defunctse  puellse,  dicens,  imo,  se-  in  domo  :  per  quod  designatur  spiritualis 

j£uc.vm,54.  cundum  Lucam,  clamans  :  Puella,  surge.  suscitatio  eorum  qui  per  peccatum  inte- 

Cui  hoc  dixit,  jam  non  erat  puella,  sed  rioris  consensus,  spiritualiter  mortui  sunt. 

cadaver  seu  corpus  exanime.  Anima  quo-  Alium  suscitavit  in  via  ad  tumulum,  scili-  Luc. ra,«- 

que  non  surrexit  localiter,  nisi  per  acci-  cet  unicum  filium  viduee  :  quo  designatur 

dens.  Ponitur  ergo  pars  pro  toto.  Corpori  spiritualiter  suscitatio  impiorum,  propter 

enim  prsecipitur  ut  resurgat.  Et  surrexit  peccatum  operationis  vita  gratiae  destituto- 

puella.  In  quo  pensandum,  quod  non  oran-  D  rum.  Tertium  suscitavit   de  monumento,   Joann.n, 

do,  sed  imperando  Christus  puellam  resu-  utpote  Lazarum  :  per  quod  figuratur  spi- 

scitat  :   in  quo  ejus  omnipotentia  atque  ritualis  suscitatio  habituatorum  in  malo, 

divinitas  declarantur.  Recolamus  qualiter  qui    pessima    consuetudine   velut    lapide 

Hi.fle9.xv11,  Elias  et  Eliseus  mortuos  suscitarunt,  mox-  grandi  premuntur. 

fle/lV  33-  QUG  s°iemus  quanta  sit  differentia  iri  mo-  Specialiter  vero  per  Jairum,  qui  inter- 

3S-           do  agendi  illorum,  et  Christi,  quamvis  in  prctatur  illuminans,  quilibet  bonus  ac  do- 

facto  convenientia  qusedam  consistat.  Illi  ctus  praelatus,  omnisque  diligens  propriae 

ad  Deum  clamando,  et  super  corpora  ex-  animse  custos  exprimilur.  Quum  ergo  prge- 

stincta  saepius  incumbendo,  tandem  impe-  latus  talis,  seu  homo  timoratus,  conspicit 

trant  quod  deposcunt ;   iste  solo  imperio  filiam  suam,   id    est  congregationem  sibi 

operatur  quod  placet.  Quanta  ergo  diffe-  commissam,  seu  propriam  animam  gravi- 


38-ii. 


118 


ENARRATIO    IN   CAP.    IX   MATTILEI. 


ART.    XVIII 


ter  infirmantem,  pergal  per  desideria  san-A 
cta  ad  Christum,  eique  procidens,  oret  pro 
spirituali  sanatione  hujusmodi  filiae,  qua- 
tenus  Christus  per  gratiae  infusionem,  eam 
visitare,  vivificare  et  salvare  dignetur. 

27  Et  transeunte  inde  Jesu,  id  est,  a  domo 
Marc.vt,i.  archisyuagogi  eo  redeunte,  et  patriam  su- 

am  intrante,  secundum  Marcum,  videlicet 
Nazareth,  secundum  Hieronymum,  secuti 
sunt  eum  duo  cceci  ducti  ab  aliis,  claman- 
tes,  et  dicentcs.  Tamen  clamor  et  dictio 
idem  fuit  in  re,  scilicet  dictio  seu  locutio 
clamorosa  ex  magno  affectu  procedens.  B 
Miserere  nostri,  fili  Davicl,  nostram  caeci- 
tatem  tollendo,  et  nostrae  miseriae  condo- 
lendo.  Vocant  autem  eum  filium  David, 
quoniam  crediderunt  eum  esse  Christum, 
quem  Judaei  communiter  noverant  de  se- 

28  mine  David  nasciturum.  Qnumautem  Jesus 
venisset  domum,  id  est  ad  suum  hospiti- 
um  :  non  enim  habuit  propriam  domum, 

Matth.sm,  quia  non  habuit  ubi  caput  reclinaret;  ac- 
cesserunt  ad  eum  cceci.  Et  dicit  eis  Jesus  : 
Creditis  quia,  id  est  quod,  hoc,  utpote 
lumen  et  visum  oculorum,  possum  facere,  C 
id  est  tribuere,  vobis  ?  Non  ex  ignorantia 
sciscitatur,  sed  ut  illi  fideli  oris  confessio- 
ne  amplius  mereantur,  et  ut  manifestetur 
j/arc.  ix,  omnia  possibilia  esse  perfecte  credenti. 
Dicunt  ei  :  Utique,  Domine,  credimus  hoc: 

29  aliter  non  te  essemus  secuti.  Tunc  tetigit 
oculos  eorum,  dicens  :  Secundum  fidem 
vestram,  id  est,  prout  credidistis,  et  juxta 
exigentiam  meriti  fidei  vestrae,  fiat  vobis, 
hoc  est,  recipiatis  quod  creditis  vobis  pos- 

30  se  conferri  a  me.  Et  aperti  sunt  oculi 
eorum  corporales,  proprio  actu  utendo.     D 

Et  comminatus,  id  est  cum  mina  locu- 
tus,  est  eis  Jesus  dicens  cum  imperio,  quo- 
niam  mala  eis  minabatur,  nisi  obedirent 
suo  praecepto,  quo  ait  :  Videte,  id  est, 
quantum  in  vobis  est  cavete,  ne  quis  ab- 

31  sentium  sciat  istud  miraculum.  Tlli  autem 
excuntes  de  domo  in  qua  visum  recepe- 
runt,  diffamaverunt,  id  est,  diversimode 
atque  celebriter  famaverunt  seu  famosum 
fecerunt,  eum,  a  quo  tantum  beneficium 
erant  sortiti,  in  tota  terra  illa  Galilaeae. 


22. 


QusBritur,  an  hoc  agendo  bene  fecerunt. 
Videtur  quod  imo,  quoniam  ex  magnitu- 
dine  devotionis  et  gratitudinis  hoc  fece- 
runt.  Apparet  tamen  quod  non,  eo  quod 
Christo  non  obedierunt.  Et  respondendum, 
quod  omnis  Christi  actio,  nostra  est  instru- 
ctio.  Interdum  ergo  Christus  praecepit  vel 
permisit  miracula  sua  manifestari,  ad  glo- 
riam  Dei  et  hominum  sedificationem,  seu 
fidei  confirmationem,  ut  instrueret  nos 
quod  vicissim  debeamus  simili  ratione 
propria  bona  aliis  propalare,  juxta  illud  : 
Luceat  lux  vestra  coram  hominibus.  Unde  Matth.s, 
et  Paulus  virtutes  suas  et  signa  diligenter 
describit,  in  tantum  ut  dicat  :  Nihil  minus  ucor.xn, 
feci  ab  his  qui  sunt  supra  modum  Aposto- 
li.  Aliquando  vero  Salvator  jussit  sua  mi- 
racula  occultari,  ut  doceat  nos  hominum 
laudes  et  admirationes  omnemque  vani- 
tatem  abhorrere  ac  fugere.  Illi  vero  qui 
nihilo  minus  ejus  miracula  ad  Dei  gloriam 
prsedicaverunt,  dicuntur  non  fecisse  con- 
tra  Christi  praeceptum,  quia  praeceptum 
ejus  intelligebatur  secundum  unam  consi- 
derationem,  videlicet,  ne  talia  signa  pan- 
derentur  ex  vanitate  propter  jactantiam, 
et  etiam  ut  per  tale  praeceptum  doceremur 
vanam  gloriam  abjicere.  Voluit  tamen  ea 
manifestari  propter  alias  rationes  jam  in- 
troductas.  Idem  autem  secundum  diversos 
respectus  est  volitum,  et  non  volitum.  Sic 
ergo  caeci  illustrati  mente  magis  quam  cor- 
pore,  impleverunt  secundum  quosdam, 
Christi  praeceptum,  quoad  verum  intelle- 
ctum  ipsius. 

Egressis  autem  illis  duobus  caecis  jam  32 
illuminatis,  de  domo  in  qua  illuminati 
stint  a  lumine  luminum,  ecce  qui  aderant, 
obtulerunt  ei,  videlicet  Christo,  hominem 
mutum,  dcemonium  habentem,  id  est  pos- 
sessum  a  daemone  ipsum  mutificante.  Non 
enim  hic  homo  mutus  erat  ex  naturali  de- 
fectu,  scd  daemonis  operatione,  usum  lin- 
guae  in  eo  impedientis.  Quemadmodum 
namque  daemones  loqui  possunt  per  ho- 
mines  a  se  obsessos  idiomata  talibus  ho- 
minibus  prorsus  ignota,  movendo  linguas 
eorum  ad   talium  prolationem  verborum, 


ENARRATIO    IN   CAP.    IX   MATTII^I.    —   ART.    XVIII 


119 


.  eo  quod  natura  corporalis  obediat  spiri- 
tuali  substantiae,  quantum  ad  motum  loca- 
lem,  ut  Thomas  pulchre  declarat;  sic  im- 
pedire  possunt  organa  corporis  humani  ab 
actibus  suis,  videlicet  linguam  a  loquela, 
33  sicque  efficiunt  hominem  mutum.  Et  eje- 
cto  dcernonio,  quod  Christus  ab  homine 
Ps.  vm,  8.  expulit  potenti  imperio,  quoniam  omnia 
subjecta  erant  pedibus  suis,  locutus  cst 
mutus,  id  est,  qui  mutus  exstiterat.  Ces- 
sante  enim  causa,  cessat  effecUis.  Et  ideo, 
sicut  daemon  per  suam  praesentiam  fecit 
hominem  mutum,  sic  per  suam  expulsio- 
nem,  restitutus  est  homo  pristinae  facultati 
loquendi. 

Et  admiratce  sunt  turbai,  propter  inso- 
litum  opus.  Imo  duo  signa  in  eodem  per- 
acta  sunt,  videlicet  daemonis  ejectio,  et 
linguae  relaxatio.  Multoque  amplius  admi- 
rabilis,  virtuosus  et  gloriosus  fuit  modus 
agendi,  quam  opus,  scilicet,  quod  tam  im- 
perialiter  atque  faciliter,  et  item  tam  fre- 
quenter  et  quasi  innumerabiliter  Christus 
signa  ista  peregit.  Ideo  admiratae  sunt  tur- 
bae,  dicentes  :  Nunquam  apparuit  sic  in 
Israel,  id  est,  nunquam  aliquis  Israelita, 
Patriarcha  sive  Propheta,  tam  gloriose  ope- 
ratus  est,  ut  iste.  Quamvis  enim  multi  eo- 
rum  fecerint  signa  majora,  quam  sit  dae- 
monem  mutum  expellere,  sicut  Josue  et 
Isaias,ad  quorum  instantiam  sol  a  naturali 
cursu  cessavit;  nullus  tamen  in  veteri  Te- 
stamento,  tot  et  tanta  fecit  miracula,  tam- 
que  potenter  et  imperialiter,  sicut  Chri- 
stus.Propter  quod  in  Joanne  dicit :  Si  opera 
non  fecissem  in  eis,  quae  nemo  alius  fecit, 
peccatum  non  haberent. 

Pharisan  autem,  qui  erant  ambitiosi, 
avari,  et  invidi,  maxime  contra  Christum, 
quia  eorum  vitia  increpabat  liberrime,  di- 
ccbant,  ex  invidia  rationis  judicium  obte- 
nebrante.  Amor  enim  privatus  et  "odium 
pervertunt  judicium,  juxta  illud  Prophe- 
tae  :  Numquid  vestrum  est  scire  judicium, 
qui  odio  habetis  bonum?  In  principe  dce- 
moniorum,  id  est  virtute  et  cooperatione 
pessimi  daemonis,  huic  seductori  familia- 
ris,  cum  quo  pactum  habet,  ejicit  dcvmo- 


Josue 
12,   13; 

XXXVIM, 


Joann. 
Si. 


Is 


u 


Mich. 
1,  2. 


A  nes  ab  obsessis,ita  quod  ejectio  daemonum 
est  obedientia  in  suum  superiorem,  ad  cu- 
jus  invocationem  isle  daemonia  ejicit.  Di- 
cebant  itaque,  quod  Jesus  principi  daemo- 
niorum,  videlicet  Beelzebub,  esset  concors 
et  familiaris,  et  quod  daemon  ille  superior 
praecipcret  daemonibus  inferioribus  exire 
ab  hominibus  ad  invocationem  seu  impe- 
rium  Jesu,  quatenus  homines  aestimantes 
talia  fieri  potestate  divina,  seducerentur, 
putando  Jesum  esse  Christum  sive  prophe- 
tam.  Sic  quoque  dicebant  miracula  Salva- 

B  toris  fieri  magicis  artibus.  Falsitatem  vero 
hujus  dicti  Christus  infra  evidenter  osten-  Matth.sa, 
dit,  sicut  patebit.  itetseq. 

Et  circuibat  Jesus  cum  discipulis  suis,  35 
civitates  omnes  et  castella  Galilaeae  et  alia- 
rum  terrarum  vicinarum,  et  simpliciter 
omnes  civitates  et  castella,  vel  quasdam 
de  omnibus,  ut  sit  distributio  pro  generi- 
bus  singulorum.  Vel  forte  est  locutio  hy- 
perbolica,  id  est  per  excessum  prolata,  ad 
insinuandum  quod  valde  multa  loca  cir- 
cuivit.  Docens  in  synagogis  eorum,  vide- 

C  licet  Judaeorum,  ad  quas  convenire  sole- 
bant  ut  audirent  verbum  Dei.  Porro,  per 
hoc  quod  Christus  non  solum  civitates,  sed 
et  castella  circuivit,  docentur  praelati  et 
praedicatores,  non  postponere  curam  pau- 
corum,  et  eorum  qui  in  parvis  locis  mo- 
rantur,  sed  omnibus  et  singulis  proviribus 
providere.  Et  praidicans  evangelium  re- 
gni,'u\  est  evangelicam  legem  atque  doctri- 
nam,  in  qua  regnum  cceleste  promittitur, 
et  per  cujus  observantiam  ad  illud  directe 
ac  immediate  pertingitur,  et  curans  om- 

D  nem  languorem  graviorem,  et  omnem  in- 
firmitatem  minorem.  Yel  languor  refertur 
ad  vitia  animae,  infirmitas  autem  ad  incom- 
moda  corporis.  Nam  quos  curavit  in  corpo- 
re,  sanavit  quoque  in  anima.  Primo  itaque 
praedicavit  et  docuit;  deinde  aegritudines 
repulit,  quatenus  operatio  miraculorum 
supernaturalem  doctrinam  commendaret, 
auditoribusque  vehemenler  infigeret,  et 
ut  eos  quos  sermo  non  emendavit,  signa 
converterent. 
Frequenter  Evangelistae  describunt  Chri- 


120 


KNARRATIO    1N    CAP.    IX   MATTH^I.    —   ART.    XVIII 


Joann.  xxi, 
25. 


36 


Malth.wn, 
20. 


Mich.  iii,  3. 
Jer.  ii,  8. 


Joann.  x, 
11,  14. 


sti  miracula  in  communi,  nam  tot,  tanta, 
et  talia  exstiterunt,  quod  sigillatim  et  ple- 
ne  recitari  non  poterant  :  in  quo  evidenter 
ostenditur  virtus  et  veritas  Christi,  pra> 
sertim  quum  nil  tale  legatur  de  aliquo 
Sancto  veteris  Testamenti,  quamvis  Elias 
et  Eliseus  plurima  fecerint  signa.  Hinc  Jo- 
annes  ait  :  Multa  quidem  alia  fecit  Jesus, 
quae  si  scribantur  per  singula,  nec  ipsum 
arbitror  mundum  capere  posse  eos  qui 
scribendi  sunt  libros. 

Videns  autem  Jesus  turbas  ipsum  se- 
quentes,  misertus  est  eis,  tanquam  miseri- 
cordissimus  et  amator  praecipuus  ;  quia 
erant  vexati  lassitudine,  fame,  siti,  et  etiam 
dolore  cordis  propter  commissa  mala  et 
bona  omissa  :  de  quibus  cordialiter  multi 
eorum  pcenitebant,  ex  verbis  Christi  ad 
compunctionem  inducti ;  et  jacentes  prae 
fatigatione  :  et  forte  jacebant  in  terra  sub 
dio,  carentes  hospitio,  quoniam  plures  eo- 
rum  pauperes  erant,  nec  poterant  prse 
multitudine  faciliter  hospitari,  et  illum  se- 
quebantur  qui  personaliter  non  habebat 
reclinatorium  capitis.  Erant  ergo  afflicti, 
sicul  oves  non  habentcs  pastorem  :  quoni- 
am  sicut  oves  tales  non  habent  alentem,  et 
eas  in  stabulum  colligentem,  ne  devoren- 
tur  a  lupis;  sic  isti  carebant  bonis  docto- 
ribus  ac  praelatis,  excepto  Christo  et  ejus 
discipulis.  Sacerdotes  quippe  et  Scribee 
pascebant  et  quaerebant  se  ipsos,  non  gre- 
gem  sibi  commissum.  De  talibus  enim  Do- 
minus  dicit  per  Prophetam  :  Qui  comede- 
runt  carnem  populi  mei,et  pellem  desuper 
excoriaverunt.  Et  per  Jeremiam  :  Sacerdo- 
tes,  inquit,  non  dixerunt,  Ubi  est  Domi- 
nus  ?  et  tenentes  legem  nescierunt  me  ;  et 
pastores  praevaricati  sunt  in  me.  Sed  quum 
Christus  sit  pastor  bonus,  quomodo  gre- 
gem  se  sequentem  comparat  ovibus  sine 
pastore  ?  Et  respondendum,  quod  excepit 
semetipsum.  Vel  ideo  dicit  eum  similem 
ovibus  sine   pastore,  quoniam  licet  ipse 


A  in  spiritualibus  pasceret  se  sequentes,  non 
tamen  semper  in  temporalibus  seu  corpo- 
ralibus,  sed  erant  seepe  in  magna  penuria. 

Tunc  Christus  providus  pastor  dicit  di-  37 
scipulis  suis  :  Messis  quidem  multa,  id 
est,  multi  sunt  parati  audire  et  facere  ver- 
ba  Dei  :  qui  messi  comparantur,  quia  dis- 
positi  sunt  congregari  ac  recipi  in  horre- 
um  Christi,  tanquam  boni  fructus,  et  in 
virtute  maturi.De  talibus  enim  ait  Joannes 
Baptista,  loquens  de  Christo  :  Triticum  Matth.m, 
colliget  in  horreum  suum,  videlicet  in  Ec- 12, 

B  clesiam  militantem  et  triumphantem.  Ope- 
rarii  autem,  id  est  boni  et  efficaces  pasto- 
res,  doctores  ac  prsedicatores,  sunt  pauci, 
imo  paucissimi,  et  tanto  pauciores,  quanto 
major  perfectio  requiritur  ad  bonum  pa- 
storem,  qui  verbo  et  opere  congreget  po- 
pulum  in  domum  seu  horreum  Dei.  Nam 
et  si  sint  qui  audiant,  desunt  qui  dicant. 
Rogate  ergo  Dominum  messis,  videlicet  38 
Christum  omnium  hominum  dominato- 
rem,  seu  Deum  Trinitatem,  Dominum  uni- 
versorum,  maxime  electorum,  in  quibus 

C  actualiter  dominatur,  dum  ei  obediunt,  ut 
mittat  operarios,  id  est  fructuosos  atque 
idoneos  doctores  et  prselatos,  in  messem 
suam,  id  est  ad  plebem  Ecclesiae  instruen- 
dam  ac  gubernandam.  Maximum   etenim 
Dei  beneficium  est,  habere  bonum  pasto- 
rem,  quoniam  vere  ait  Scriptura  :  Qualis  Eccii.  x,2. 
est  rector  civitatis,  tales  et  habitantes  in 
ea.  Hoc  Moyses  oravit,  dicens  :  Provideat  Num.sssn, 
Dominus   Deus   spirituum    universae   car-  16' 17- 
nis,  hominem  qui  sit  super  multitudinem 
hanc,  "ne  sit  populus  Domini   sicut  oves 

D  sine  pastore.  Tales  operarios  promiltit  se 
Dominus  praestiturum  per  Jeremiam  pro- 
phetam,dicens  :  Dabo  vobis  pastores  juxta  Jer.  m,  is. 
cor  meum,  et  pascent  vos  scientia  et  do- 
ctrina.  Ecclesia  ergo,  quse  secundum  Apo- 
stolum,  est  Dei  agricultura,  et  secundum  iCor.m,&. 
Isaiam,  dicitur  vinea  Domini,  ipsa  quoque    Js.  v,  -. 
nunc  dicitur  messis  Domini. 


ENAURATIO    IN    CAP.    X   MATTILEl.    —   ART.    XIX  121 


P 


ARTICULUS    XIX 

ELUCIDATIO    CAPITULI    DECIMI    \    ET    CONVOCATIS    DUODECIM    DISCIPULIS    SUIS, 

DEDIT    ILLIS    POTESTATEM,    ETC. 


(OSTQUAM  Christus    docuit  se  rogan-  A      Duoclecim  autem  Apostolorum  nomina        2 

dum  ut  mitteret  operarios  jn  messem  sunt  hcec.  Ponit  Evangelista  nomina  Apo- 

suam,  statim,  nondum  rogatus,saltem  con-  stolorum,   ne  alii    pseudoapostoli   recipe- 

digne,  ex  abundantia  suae  clementia?  mit-  rentur  quasi    veri  Apostoli.   Ut   enim    in 

tit  operarios  sanctos  Apostolos  in  messem  epistolis  Pauli  frequenter  ostenditur,  tem-   ncor.  x<, 

Maith.w,  suam,  de  qua  alio  asserit  loco  :  Non  sum  pore  Apostolorum,multi  falsi  apostoli  sur-  l"',13'  2.; 

missus  nisi  ad  oves  quse  perierunt  domus  rexerunt,  dicentes  se  veros   Christi  Apo- 

Israel.  Itaque,  postquam  instruxit  Aposto-  stolos.  Primus  dignitate,  non  vocatione,  est 

los  de  evangelicsB  legis  doctrina,  multis-  Simon,  qui  alio  nomine  clicitur  Petrus, 

que   miraculis    eos    confirmavit    in   fide,  et  etiam  Cephas.   Simon  autem  fuit  pri-  j0ann.i,a. 

mittit  eos  ut  alios  doceant.  Ut  enim  Dio-  mum  nomen  ipsius  :  alia  duo  nomina  im-  Mattk.™, 

nysius  protestatur,  non  est  aptus  alios  ad  posuit  illi  Christus.  Simon   interpretatur  iSj-/oann- 

Deum   reducere,   purgando,   illuminando,  B  obediens  ;  Petrus,  firmus;  Cephas,  caput, 

perficiendoque   eos,  nisi   qui    in  se  ipso  vel  principalis.  Petrus   tamen    et  Cephas 

excellenter  purgatus,  illuminatus,   perfe-  idem  significant,  ita  quod   Petrus   inter- 

Joann.  1,16.  ctusque   fuerit,  quatenus   de  plenitudine  pretatur   firmus   et   principalis,    similiter 

ejus  accipiant  alii.  Cephas.  Unde  alio  in  loco  ait  Salvator  : 

\  Et  convocatis  duodecim  discipulis  suis,  Tu   vocaberis  Cephas,  quod  interpretatur 

puta  Apostolis,  ad  se,  dedit  illis  Jesus  po-  Petrus.  Et  Andreas  frater  ejus,   videlicet 

testatem  spirituum  immundorum,  id  est  Petri.   Quamvis  autem  Petrus  et  Andreas 

virtutem  supra  et  contra  dsemones  impu-  primo  simul  a  Christo  vocati  sint  ad  apo- 

ritate  peccati  repletos,  ut  ejicerent  eos  ab  stolatum,  ut  dictum  est  supra,  Andreas  ta-  Mat.th.vi, 

hominibus  obsessis,  in  nomine  Christi.  De-  men  primo  a  Christo  vocatus  est  ad  sui  l8^19-  40 

dit  quoque  eis  potestatem,  ut  et  curarent  cognitionem,  et  coghito  Christo,  Andreas 

omnem  languorem  difficulter  sanabilem,  C  duxit   fratrem   suum  Petrum  ipso  senio-  MdMjn.. 

inveteratum,  latentem,  et  omnem  infirmi-  rem,  ad  Christum. 

tatem   facilius   curabilem,  hoc   est  omne         Jacobus  Major,  id  est  vocatione  prior,  et        3 

genus  cujuscumque  morbi.  Vel  per  lan-  Christo  familiarior  :  qui  interfuit  resusci-  Marc. v,37. 

guorem,  invaletudo  animse  seu  peccatum,  tationi  puellge,  Transfigurationi,  et  trinse  j/a«A.xvn, 

per   infirmitatem  vero,  morbus   corporis  orationi  Christi  tempore  passionis  ;  Zebe-  x'Ma    X1V 

designatur.  Nam  et  corporum  curatio  or-  dcei  filius,  et  Joannes  evangelista,  frater  33. 

dinabatur  ad  animae  sanationem  :  de  qua  ejus,  utpote  Jacobi.  Hos  duos,  ut  Marcus 

Jer. xvn,  Jeremias, Sana  me(inquit)  et  sanabor.Missi  refert,  Christus  vocavit  Boanerges,  id  est  ibid.m, n. 

1  '(• 

sunt  ergo  Apostoli  ad  animas  reparandas.  Filios    tonitrui,   propter  altisonam   et  in- 

Data  preeterea  est  Apostolis  tanta  miraculo-  victam  Evangelii  praedicationem.  PMUp- 

rum  potestas,  quatenus  veritas  evangelicae  pws.-quem  Christus  legitur  apud  Joannem  Joann.\,t3. 

prsedicationis  divino  testimonio  fulciretur,  D  statim  post  suam  baptizationem  vocasse. 

et  quia  non   aliter  crederetur  illitteratis  Eratque  Philippus  a  Bethsaida,  et  frater   ibid.  a. 

ac  idiotis.  Nathanaelis  de  quo  testatus  est  Christus  : 


122 


ENARRATIO    IN   CAP.    X   MATTHiEI.    —   ART.    XIX 


/oann.  1, 47 


Luc.  vi,  15; 
A/arc.m,l8. 


Ga/a/.i,l9. 


Luc.  vi,  10: 
Ac*.  i,  13. 


Joann.  n, 
1-11. 

Zmc.  vi,  15, 


Matth. 
xxvi,  15. 

Vs.  xiv,  12, 
/06  i,6;  n,l, 

5 

Marc.  vi, 7, 


Luc.vi,  14 
16. 


Ibid.x,  1. 


IVi?e(/.xvii 

24. 


Ecce  vere  Israelita,  in  quo  dolus  non  est.  A 
Et  Bartholomcvus;  Thomas,  et  Matthcvus 
publicanus.LucdLS  etMarcus  nominant  Mat- 
thaeum  ante  Thomam,  nec  addunt,  Publi- 
canus.  Mattheeus  vero  sicut  vere  humilis, 
Thomam  sibi  praeponit,  seque  publicanum 
appellat.  Et  Jacobus  Minor,  filius  Alphcvi  : 
qui  dictus  est  frater  Domini,  tanquam  vul- 
tu  et  conversatione  ei  conformis  ;  et  fuit 
primus  Jerosolymorum  Christianorum  an- 
tistes  ;  et  Thaddcvus  :  qui  aliis  in  locis 
vocatur  Judas  Jacobi,  id  est  frater  Jacobi 
Minoris  ;  qui  etiam,  teste  Hieronymo,  di-  B 
cebatur  Lebbaeus,  quod  interpretatur  cor- 
culuSjid  est  cordis  sui  diligens  custos.Fuit 
ergo  trinomius. 

Simon  Canancvus  :  qui  dicitur  Cana- 
naeus,  non  quia  de  genere  populi  Cha- 
naan,  sed  a  vico  Cana,  ubi  Christus  con- 
vertit  aquam  in  vinum.  Hunc  Lucas  vocat 
Simonem  Zelotem,  quoniam  Cana  interpre- 
tatur  zelus,  secundurn  Hieronymum.  Et 
Judas  Iscariotes,  id  cst  natus  a  vico  Ju- 
daeae  nomine  Carioth,  qui  et  tradidit  eum, 
videlicet  Jesum,  dicens  :  Quid  vultis  mihi  C 
dare,  et  ego  eum  vobis  tradam  ?  Qui  velut 
alter  Lucifer  cecidit  de  coelo,  et  tanquam 
alter  Satan  adfuit  inter  filios  Dei. 

Hos  duodecim  misit  Jesus  ad  praedican- 
dum,  binos  et  binos,  seu  combinatos,  se- 
cundum  Marcum.  Unde  quod  Matthseus  et 
Lucas  exprimunt  eos  combinatos,  putant 
nonnulli  ideo  factum,quia  illi  pariter  mis- 
si  sunt,  qui  combinantur.  Denique  post 
hanc  missionem  Apostolorum,  designavit 
Dominus  Jesus  et  alios  septuaginta  duos 
discipulos,  et  misit  illos  binos  et  binos  D 
ante  faciem  suam,  ut  Lucas  refert.  Prcvci- 
piens  eis,  puta  Apostolis,  et  dicens  :  Tn 
viam  gentium,  id  est  ducentem  ad  genti- 
les,  ne  abieritis,  illos  visitando  seu  instru- 
endo,  et  in  civitates  Samaritanorum :  qui 
receperunt  quinque  libros  Moysis,  sed  non 
Prophetas ;  erantque  natione  gentiles,  et 
a  rege  Assyriorum  adducti,  filiis  Israel  ca- 
ptis,  prout  in  libris  Regum  plenius  edo- 
cetur  ;  ne  intraveritis,  gratia  praedicandi, 
nec  in  villas  aut  castella  eovum.  Sed  potius 


Luc.  u,  30, 
31. 


ite  ad  oves  qucv  perierunt,  id  est  perditas, 

seu   propter  peccatum    damnationi   obno- 

xias,  dornus,  id   est   populi    seu    familiee 

Israel.  Potest   autem   per  Israel    intelligi 

Jacob  patriarcha,  de  quo  Judsei  exorti  sunt, 

qui   alio  nomine   nuncupatus  est  Israel  ;  Gen.sxxu, 

vel  populus  Israeliticus.  28' 

Quemadmodum  ergo  Christus  ait,  Non  Matth.*y, 
sum  missus  nisi  ad  oves  quae  perierunt  24' 
domus  Israel ;  sic  et  Apostolos  mittit  so- 
lum  ad  illas  :  non  quod  ipse  nullo  modO 
missus  sit  ad  gentes,  praescrtim  quum  in 
Actibus  Apostolorum  dicat  Apostolus,  No-  Ac/.xxvm, 
tum  vobis  sit,  quia  gentibus  missum  est  28' 
hoc  salutare  Dei;  et  Simeon  justus,  Vide- 
runt,inquit,oculi  mei  Salutare  tuum,quod 
parasti  ante  faciem  omnium  populorum. 
Sed  quoniam  primo  ac  principaliter  mis- 
sus  est  ad   convertendos  Judaeos,  deinde 
gentiles  ;  sic  nunc  jubentur  Apostoli  so- 
Iis  praedicare  Judaeis  :  quoniam  primo  eis 
praedicari  decebat  tanquam  populo  pecu- 
liari,  quorum  patres  ex  quibus  Christus,  Rom.  .x,5. 
ad  quos  facta  fuit  de  Christi  adventu  pro- 
missio  ;  et  etiam  ut  Judaei  inexcusabiles 
fierent  de  sua  incredulitate.  Si  enim  Chri- 
stus   suos  discipulos   ad   infideles   primo 
misisset,  habuissent  occasionem  calumni- 
andi  atque  dicendi,  quod  ipse  non  esset 
Christus  in  lege  promissus  populo  Judae- 
orum.   Itaque,   quoniam  Christus  et  ejus 
discipuli   ante   passionem    ipsius   modico 
tempore  praedicaverunt,  idcirco  ante  passi- 
onem  non  praedicaverunt  nisi  Judaeis.  Por- 
ro,  post  resurrectionem  dixit  eis  Salvator  : 
Euntes  in  mundum  universum,  praedicate  Marc.™ 
Evangelium  omni  creaturae.  Et  tamen  nec  1o' 
hoc  exsecuti  sunt  Apostoli,  nisi  post  prae- 
dicationem  Judaeis  copiose  et  diu  impen- 
sam  :  quibus  pro  majori  parte  induratis, 
ad  gentes  profecti  sunt.  Propter  quod  Pau-  Act.wuM 
lus  et  Barnabas  dixerunt  Judaeis  :  Vobis 
oportebat  primum  loqui  verbum  Dei,  sed 
quoniam  repulistis    illud,  ecce   converti- 
mur  ad  gentes. 

Euntes  autem  prcvdicate,  dicentes  :  Quia        7 
appropinquavit  regnum  ccelorum,  id  est 
gloria  regni  coelestis,  quia  per  Christi  in- 


ENARRATIO    IN   CAP.    X   MATTILEI.    —   ART.    XIX 


123 


Joann.  j,2'J. 


Act.  ix,  40; 
xx,  10,  12. 


Rom.  xi,  6. 


IPelr.  iv, 
10. 


Luc.  xiv,  33 


J/aH/i.  vi 
3i. 


carnalionem  ac  meritum,  ingressus  regni  A 
ccelorum  patescit.  Homines  nempe  elon- 
ganlur  ac  distant  a  regno  ccelesti  et  vera 
felicitate,  per  culpam.  Quoniam  ergo  Chri- 
stus  venit  tollere  peccata  mundi.  idcirco 
a  tempore  sui  adventus  appropinquavit 
hoc  regnum,  et  homines  ad  ejus  adeptio- 
nem  disponi  cooperunt.  Nemo  tamen  ante 
passionem  illud  ingredi  potuit. 

Consequenter  Salvator  donat  Apostolis 
congrua  proportionataque  argujnenta  pro- 
bandi  doctrinam  evangelicam.  Infirmos 
curate,  miraculose  et  instrumentaliter,  di-  B 
vinam  potentiam  atque  clementiam  invo- 
cando  ;  mortuos  suscitate.  Non  leguntur 
Apostoli  ante  passionem  mortuos  suscitas- 
se,  sed  postea.  Leprosos  mundate,  orando 
pro  curatione  eorum  ;  daimones  ejicite. 
Gratis,  id  est  sine  pretio  vestro  ac  meri- 
to,  accepistis  a  me  dona  Spiritus  Sancti, 
videlicet  gratias  gratis  datas,  et  gratiam 
gratum  facientem  :  alioqui  gratia  non  es- 
set  gratia  ;  gratis,  id  est  pure  propter 
Deum,  date,  id  est,  aliis  communicate  spi- 
ritualia  vobis  concessa,  sacramenta  Eccle-  C 
sise,  beneficia  sanitalum,sapientiam  et  sci- 
cntiam,  et  ceteros  actus  spirituales  :  pro 
quibus  nihil  sumendum  est  per  modum 
pretii,  ne  spiritualia  temporalibus  com- 
parentur  ;  quamvis  aliquid  accipi  possit 
tanquam  stipendium  vitse.  Hoc  et  Petrus 
in  prima  sua  hortatur  Canonica,  dicens  : 
Unusquisque  sicut  accepit  gratiam,  in  al- 
terutrum  illam  administrantes,  sicut  boni 
dispensatores  multiformis  gratia?.  Dei. 

Nolite  possidere  aurum,  neoue  argen- 
tum,  neque  pecuniam  in  zonis  vestris,  id  D 
est  in  bursis  ad  zonas  pendentibus.  Quid 
mirum  si  hoc  dicatur  ad  discipulos,  qui- 
bus  et  dixit,  Qui  non  renuntiaverit  omni- 
bus  quse  possidet,  non  potest  meus  esse 
discipulus  ?  Apostoli  namque  esse"debu- 
erant  ceteris  omnibus,  maxime  prsedica- 
toribus,  exemplum  perfectionis,  videlicet 
paupertatis  et  plense  spei  in  Deo,  non  co- 
gitando  de  crastino,  itemque  de  libertatis 
perfectione,  sola  futuri  saDculi  bona  quae- 
rendo.Denique,  non  solum  prohibuit  Chri- 


stus  Aposlolis  nil    horurn    possidere,  sed 

etiam  nihil  secum  portare.  Unde  apud  Lu- 

cam  :  Nihil,  inquit,  tuleritis  in  via,  etc.  Zuc.ix,3. 

Temporalium  namque  possessio  parit  sol- 

licitudinem,  et  impedit  animi  libertatem, 

sicque  efficit  hominem  minus  expeditum 

ad  infatigabile  prsedicationis  officium. Non       dO 

peram,  id  est  repositorium  victualium,  in 

via  praedicationis,  possideatis  aut  circurn- 

feratis. 

Videtur  contrarium  quod  ait  Salvator  : 
Quando  misi  vos  sine  sacculo  et  pera,  ibid.x*», 
numquid  aliquid  defuit  vobis?  sed  nunc35'36- 
qui  habet  sacculum,  tollat ;  similiter  et 
peram.Sed  et  ipse  Salvator  aliquid  tulit  in 
via,  videlicet  sacculum,  peram,  pecuniam, 
quorum  Judas  custos  fuit.  Nam  quum  in 
Coena  Christus  ei  dixisset,  Quod  facis,  fac  Joann.  m\, 
citius;  putabant  Apostoli  quod  dixisset  ei :  jbid  29 
Eme  nobis  quae  ad  diem  festum  necessa- 
ria  sunt.  Discipuli  quoque  ejus  intrave-  ibid.  iv,  s. 
runt  civitatem  Samaritanorum  emere  ci- 
bos.  Et  respondendum  ad  primum,  quod 
Christus  secundum  congruentiam  loci  ac 
temporis,  convenientia  dedit  prsecepta.  In 
legatione  igitur  Apostolorum  quae  facta 
est  ante  passionem,  praecepit  ne  quid  tol- 
lerent  in  via,  quia  tunc  mittebantur  ad 
notos,  nec  prsedicabant  mirabilia  aut  su- 
pernaturalia  de  Christo,  sicut  post  passio- 
nem;  unde  et  tunc  persecutionem  perpessi 
non  sunt,  ut  postea,  sed  satis  provisum 
est  eis  ab  his  quibiis  praedicaverunt  :  ideo 
jussi  sunt  pro  tunc  nihil  secum  portare. 
Post  passionem  vero,  cceperunt  mirabilia 
praedicare  de  Christo,  et  hominum  vitia 
ac  idola  publice  reprobare  :  idcirco  tunc 
permissi  sunt  secum  ferre  necessaria  vi- 
tae.  Quod  autem  Apostoli  post  passionem 
hoc  egerint,  innotescit  ex  eo  quod  ad  Co- 
rinthios  dicit  Apostolus  :  Numquid  noniCor.u,5. 
habemus  potestatem  mulierem  sororem 
circumducendi,  sicut  et  ceteri  Apostoli,  et 
fratres  Domini,  et  Cephas  ?  Ad  secundum 
dicendum,  quod  Christus  tulit  et  habuit 
lalia  pro  communitate  sui  gregis,  et  pro 
necessitate  egenorum,  non  quasi  privata 
et  propria  bona. 


m 


ENARRATIO    IN    CAP.    X   MATTH^I.    —    ART.    XIX 


s,  a. 


15 


Neque  duas  lunicas  superiores,  seu  ta-  A 
les  quarum  una  dumtaxat  necessaria  est, 
id  est,  nou  habete  vestes  superfluas.  Juxta 

Luc.  111,11.  quem  sensum  ait  Joannes  Baptista  :  Qui 
habet  duas  tunicas,  det  non  habenti.  Hoc 
ergo  intelligendum  est,  secundum  qualita- 
tem  locorum  ac  temporum  :  quia  in  uno 
loco  et  tempore  pauciora  vestrmenta  suffi- 
ciunt,  quam  in  alio. 

Neque  calceamenta,  neque  virgam.  Mar- 
Marc.  vi,  cus  refert  Ghristum  dixisse  :  Nihil  tuleritis 
in  via,  nisi  virgam  tantum,  sed  calcea- 
ti  sandaliis.  Quomodo  ergo  nunc  dicitur,  B 
Neque  calceamenta,  neque  virgam  ?  Et 
respondendum,  quod  loquitur  de  inte- 
gris  calceamentis.  Sandalia  vero  sunt  in- 
completa  calceamenta,  nec  reputantur  pro 
calceis.    Quod    autem    ad    Ephesios    dicit 

Epkes.  vi,  Apostolus,  Calceati  pedes  in  praparatione 
Evangelii  pacis,  de  spiritualibus  calcea- 
mentis  intelligi  potest  :  de  quibus  in  Can- 

Cant.\n,i.  ticis  scribitur,  Quam  pulchri  sunt  gressus 
tui  in  calceamentis  !  Denique  non  omnia 
quse  jam  jubentur  Apostolis,  aestimanda 
sunt  omnibus  prsedicatoribus  ad  litteram  C 
esse  prsecepta,  sed  his  in  quibus  eadem 
ratio  invenitur.  De  virga  major  est  diffi- 
cultas.  Unde  sciendum,  quod  Christus  con- 
cessit  discipulis  portare  virgam,  sumendo 
virgam  ad  litteram,  quoniam  Judseorum 
consuetudo  erat,  ut  doctores  et  prcedicato- 
res  eorum  ferrent  virgam  in  signum  do- 
ctrinse,  et  in  signum  quod  hi  quibus  pree- 
dicabant,  tenebantur  eis  de  victualibus 
providere.  Sed  hoc  loco  virga  accipitur 
spiritualiter,  pro  innitentia  animi  super 
quamcumque  rem  temporalem,  vel  pro  re  D 
temporali  quantumcumque  parva  et  vili, 
ut  sit  sensus  :  Neque  virgam,  id  est,  nolite 
alicui  rei  temporali  inniti,  vel  rem  tempo- 
ralem  quantumcumque  minutam,  quasi 
proprium  possidere. 

Cur  autem  nil  horum  possidendum  sive 
portandum  sit  praedicatori,  subjungitur. 
Dignus  est  enim  operarius,  id  est  praedi- 
cator  verbi  Dei  et  minister  altaris,  seu  qui- 
libet  spiritualis  in  templo  ministrans,  et 
spiritualia  populo  exhibens,  cibo  suo,  id 


est  necessariis  ad  corporis  sustentationem. 

Imo  hoc  dictat  ratio,  lexque  divina,  et  jus 

humanum.  Imo  hoc  ipsum  Apostolus  pro 

modico  reputans,  sic  ait  :  Si  nos  vobis  spi-  iCor.w.u. 

ritualia  seminavimus,  magnum  est  si  ve- 

stra  carnalia  metamus?  Ideo  iterum  loqui- 

tur  :  Communicet  autem  qui  catechizatur  Gaiat.w^. 

ei  qui  catechizat,  in  omnibus  bonis ;  item- 

que,  Dominus  ordinavit  his  qui  Evangelio  ic«w.ix,14. 

deserviunt,  de  Evangelio  vivere. 

Mystice,  per  aurum  hoc  loco  prohibi- 
tum,  intelligitur  sapientia  ssecularis;  per 
argentum,  sermo  coloratus;  per  pecuniam 
autem,  cupiditas;  per  duas  tunicas,  dupli- 
citas  animi,  vel  sanctitas  simulata;  per 
virgam,  rigor  vindictse  ;  per  peram,  the- 
sauri  impietatis.  Omnia  igitur  hsec  abjici- 
enda  sunt  pradicatoribus  atque  doctoribus 
Christi,  quia  ut  ait  Apostolus  :  Prudentia  /jom.vm,6. 
carnis,  mors  est;  et  rursus,  Sermo  (inquit)  iCor.n.i. 
meus  non  fuit  in  persuasibilibus  humanee 
sapientiae  verbis.  Jacobus  quoque  horta- 
tur  :  Purificate  corda,  duplices  animo.      /aco6.iv,8. 

In  quamcumque  autem  civitatem,  id  est  11 
locum  majorem,  vel  castellum,  id  est  lo- 
cum  minorem,  intraveritis,  gratia  prsedi- 
candi,  vescendi,  vel  hospitandi,  interroga- 
te,  id  est,  ab  hominibus  locorum  illorum 
diligenter  inquirite,  quis  habitator,  in  ea 
civitate,  id  est  tali  vel  tali  loco,  dignus  sit 
vestro  introitu  seu  hospitatione  :  id  est,  ad 
quemlibet  indifferenter  non  intretis  ad  ve- 
scendum  vel  quiescendum,  sed  ad  aliquem 
bonse  famse,  ac  vitse  laudabilis,  ne  ex  dif- 
famia  et  peccatis  hospitis  vos  recipientis, 
incurratis  diffamiam  vel  suspicionem  ma- 
lam,  et  ne  alios  scandalizetis,  vestraque 
doctrina  vilipendatur  ab  aliis.  Sed  huic 
documento  videtur  contrarium,  quod  ipse- 
met  Christus  ad  publicanos  et  peccatores  Matth. «, 
ingressus  est,  convescens  cum  eis.  Porro  i0" 
Apostoli  et  successores  eorum,  quum  sint 
medici  animarum,  videntur  potissimum 
ingredi  debuisse  domus  peccatorum,  non 
justorum.  Et  respondendum,  quod  pecca- 
tores  ad  quos  Christus  declinavit,  vera- 
citer  poenituerunt,  et  tales  a  prsedicatore 
sunt  visitandi;  qui  vero  indurati  atque  in- 


RNARRATIO    IN   CAP.    X    MATTHiEI.    —    ART.    XIX  12o 

fames  sunt,  non  sunt  visitandi  a  praedicato-  A  lietur  effectum   in  praesenti  et  in  futuro. 

ribus  :  sicut  nec  medicus  visitat  languidos  Juxta  quem  sensum  ait  Psalmista  :  Oratio  Ps. xxxiv, 

omnem  medicinam  et  sanitatis  consilium  mea  in  sinu  meo  convertetur.                     I3, 

respuentes.  Et  quicurnque  non  receperit  vos,  negan-       14 

Et  ibi,  id  est  in  tali   hospitio,  manete,  do  vobis  hospitium,  neque  audierit  auri- 

donec  exeatis,  id  est  tamdiu  quousque  oc-  bus  cordis  sermones  vestros,  vestris  exhor- 

currat  vobis  rationabilis  causa  egrediendi  tationibus  obtemperando ;  exeuntes  foras 

de  domo  illa,  videlicet,  ut  alibi  prsedicetis,  de  domo  vel  civitate  non  recipientium  vos, 

vel  aliquid  boni  alibi  efficiatis.  Vult  itaque  excutite  pulverem  de  pedibus  vestris,  id 

Ghristus  ne  praedicator,  more  gyrovagi  et  est,  minutias  terrae  pedibus  vestris  adhae- 

hominis  vani,  currat  de  domo  ad  domum,  rentes  removete,  et  in  loca  illorum   reji- 

el  locum  sine  profectu  frequenter  trans-  cite,   in  signum  damnationis  eorum  :  ut 

Prov.xxvn,  mutet  :  quia  ut  Salomon  profitetur,  Sicut  B  excussio  illa  significet  illos  in  infernum 

avis  tranvolans  de  nido  suo,  sic  homo  qui  excutiendos,  et  item  quod  vos  nil  tempo- 

relinquit  locum  suum.  Sed  actu  praedica-  rale  ab  ipsis  quaesistis. 

tionis  et  corporalis   necessitatis  cessante,  Amen  dico   vobis,   tolerabilius,  id   est        15 

convertatur  ad  Deum,  orationi,   compun-  minor  pcena,  erit  terrce,  id  est  populo,  So- 

ctioni,  et  contemplationi  vacando,quatenus  domorum  et  Gomorrhaeorum,  et  per  con- 

illic  sibi  Deus  infundat  quod  aliis  postmo-  sequens,  aliarum  trium  urbium  cum  illis 

dum  affectuose  proponat.  Qui  autem  non  mersarum,    videlicet   Seboim,  Adama,    et  Deut.xxix, 

valet  corpus  suum  stabilire  in  loco,  quo-  Segor,  in  die  judicii,  quam  illi  civitati,  23' 

modo  poterit  cor  suum  stabilire  in  Deo?  id  est  populo  civitatis  vos  non  hospitanti 

12  Intrantes  autem  in  domum  talem,  salu-  nec  audienti.  An  hoc  intelligendum  sit  ab- 
tate  eam,  dicentes,  id  est,  veram  salutem  solute,  ita  quod  simpliciter  omnibus  con- 
seu  felicitatem  optate,  et  dicite  habitanti-  G  sideratis,  major  erit  damnatio  horum,quam 
bus  et  exsistentibus  in  ea  :  Pax  exterior,  Sodomitarum,  difficile  est  determinare.  Vi- 
scilicet  quies  ab  hostium  impugnatione,  detur  enim  quod  sic,  quoniam  ceteris  pa- 
paxque  interior,  puta  tranquillitas  mentis,  ribus,  major  est  damnatio  malorum  fide- 

Ephes.  n,  sit  huic  domui.  Quid  enim  Ghristus  pax  lium,  quam  infidelium,  et  tanto  gravius 

nostra,  aptius  quam  pacem  mandaret?  Est  est  peccatum,  quo  major  gratia  offertur  ac 

tamen    pax   qusedam   carnalis   et  vitiosa,  spernitur.  Sodomitae  autem  non  viderunt 

quam  habuit  Adam  et  Eva,  quam  etiam  miracula,  nec  prsedicationem  tam  effica- 

habet  ratio  impii  cum  sensualitate.  Hanc  cem,    ut   fuit   sermocinatio  Apostolorum. 

vers.  34.   Ghristus  non  mandat,  juxta  illud  :  Non  ve-  Oppositum  vero  hujus  apparet  ex  eo  quod 

13  ni  pacem  mittere,  sed  gladium.  Et  si  qui-  in  Genesi  legitur,  quemadmodum  homines    Gen.  ™, 
dem  fuerit  domus  illa  digna  :  id  est,  si  Sodomitae  pessimi  erant,  et  peccatores  ni-  ,3;xvm-20- 
exsistentes  in  ea  fuerint  capaces  pacis,  se  D  mis  coram  Domino.  Lyra  ergo  respondet, 
disponendo  ad  gratiam  a  vobis  eis  peti-  quod  comparatio  ista  intelligenda  sit  so- 

Phiiipp.w,  tam,  vel  si  fuerint  praeordinati  ad  pacem  lum  quantum  ad  aliquid,  hoc  est  quoad 

Christi,  quae  omnem  sensum  exsuperat,  et  peccatum  inhospitalitatis  et  immisericor- 

pracdestinati;  veniet  pax  vestra  super  eam,  dise  Sodomorum,   non  quoad  peccata  eo- 

id  est,  pax  quam  eis  optastis  praestabitur  rum  contra  naturam,  ita  quod  Sodomitis 

ipsis,  et  oratio  vestra  pro  illis  exaudietur ;  remissius  erit  in  die  judicii,  quam  istis. 

si  autem  non  fuerit  digna,  id  est  capax  non  simpliciter,  sed  quoad  hoc,  quod  mi- 

seu   praedestinata,  sed  obicem  ponens  et  nus  peccaverunt  non  exercendo  opera  mi- 

reproba,  pax  vestra  ad  vos  revertetur,  id  sericordiae    in    suos,  quam    isti,   qui    non 

est,  sermo  quo  eis  pacem  petistis,  vobis  receperunt  Apostolos.  Sed  huic  solutioni 

meritorius  erit,  et  salutarem  in  vobis  sor-  videtur  obstare,  quod  Christus  simpliciter 


126  ENARRATIO    IN    CAP.    X    MATTH.EI.    —    ART.    XX 

loquitur.  Item,qui  non  receperunt  Aposto-  A  atque  divinam  seu  scriptam.  Hsec  tangen- 

los,   non  videntur  minus  peccasse  quam  do,  sic  dixerim  :  quoniam  determinare  nil 

Judaei  tempore  Ezechielis  :  et  tamen  de  il-  audeo.  Certum  est  tamen  quorumdam  Ju- 

Ezech.xM,  lis  ait  Ezechiel,  quod  Sodoma  non  pecca-  daeorum,  eorum  videlicet  qui  Christum  oc- 

vit  dimidium  peccatorum  illorum.  Rursus,  ciderunt,  et  forte  eorum  qui   occiderunt 

Sodomitse  transgressi  sunt  legem  natura-  ejus  discipulos,  peccata  esse  graviora  sce- 

lem  dumtaxat,  isti  vero  legem  naturalem  leribus  Sodomorum. 


48,  51 


ARTICULUS   XX 


S1 


XIV, 


EXPLANATIO    RESIDILE    PARTIS    HUJUS    CAPITULI    :    ECCE    EGO    MITTO    VOS. 


UBINDE  Salvator  docet  discipulos  om-  B  provocant  iram  Dei,  et  vir  versutus  odio-  prov 

nesque   praedicatores,  ad  veram   pru-  sus  est,  ut  in  Proverbiis  dicitur.  Simplici-  1T- 

dentiam,   ad   invictam  atque  fortissimam  tas  quoque  nostra  non  sit  rudis,  indocta, 

patientiam,  ad  plenam  quoque  habendam  aut  indiscreta.  De  hac  sancta  simplicitate 

16       in  Deo   fiduciam.   Ecce  ego  mitto  vos  ad  Salomon  ait  :  Simplicitas  justorum  diriget  ibid*i,z,5 

prsedicandum,  sicut  oves  in  medio  lupo-  eos,  et  justitia  simplicis  diriget  viam  ejus; 

rum,  id  est,  sicut  mittuntur  homines  pii,  et    alibi,    Cum    simplicibus    sermocinatio  md.m,si 

innocentes  ac  simplices,  qui  ovibus  com-  Dei.  Qui  itaque  inter  perversos  et  persecu- 

parantur,  inter  rapaces,  voraces  crudeles-  tores  mittitur,  vivit  et  conversatur,  maxi- 

que  homines,qui  more  luporum  opprimunt  ma  eget  prudentia,  ne  aliquo  modo  perver- 

innocentes,  juxta  illud  Jsaise  prophetse  :  tatur,  aut  mente  lsedatur  ab  ipsis.  Idcirco 

is.  iii,  15.  Quare  atteritis  populum  meum,  et  facies  Sapiens  inquit  :  Dic  sapientiee,  Soror  mea  m±  vn,4 

pauperum  commolitis  ?  Tales  fuerunt  sa-  Ces;  et  prudentiam  voca  amicam. 
cerdotes,  Scribse   et   Pharisaei  Judseorum,  Cavete  autem,  id  est,  vos  ipsos  obser-       17 

qui  Christum  et  ejus  discipulos  dilaniare  vate  et  custodite,  ab  hominibus,  ne  detri- 

conati  sunt.  mentum  salutis  et  gratise  inferant  vobis, 

Estote  ergo  prudentes,  id  est  circumspe-  terrendo  aut  blandiendo.  Unde  in  Eccle- 

cti,  cauti  ac  providi,  ne  a  lupis  fallamini,  siastico  scriptum  est  :  A  filiis  tuis  cave,  et    Eccii. 

Ps.lvh,5,6.  sicut  serpentes,  qui  obturant  aures  suas,  ne  a  domesticis   tuis  attende.  Et  Jeremias  :  X!fim' 26' 

audiant  incantantem,  et  toto  corpore  caput  Unusquisque,  ait,  a  proximo  se  custodiat,  jer.  i*,4. 

suum,  in  quo  vita  consistit,  occultant  et  et  in  omni  fratre  suo   non    habeat  fidu- 

protegunt.  Sic  nos   aures  obturemus,   ne  ciam.  Et   certe  multum    perfectus   atque 

verba  nociva,  detractoria,  aut  deceptoria  beatus  est,  qui  se  ita  ab  hominibus  cavet, 

audiamus,  quemadmodum  Sapiens  nos  hor-  quod  nullus  sit  sibi  peccati  occasio.  Tra- 

Eccii.     tatur  :  Sepi  aures  tuas  spinis,  et  noli  au-  D  dent  enim,  id  est  adducent,  vos  in  conci- 

dire  linguam  nequam.  Et  simplices,  id  est  liis, id  est  ad  loca  secreta  conciliorum,seu 

sine   felle  amaritudinis,   sine  simulatione  inter  se  ipsos   contra   vos   concilia  cele- 

ibid.xn,  ac  duplicitate,  estote  sicut  columbce.  Non  brantes  ;  et  in  synagogis  suis,  id  est  publi- 

,a'  enim  est  sensus,  ubi  abundat  amaritudo  ;  cis  locis  seu  c,ongveg&\\Q\X\hm,flagellabunt 

ibid. u,  u.  et  vee  duplici  corde.  Ecce  ordinata  tempe-  vos.  Haec  atque  sequentia  non  leguntur  il- 

ries,  ut  prudentia  nostra  sit  simplex,  non  lata  Apostolis  seu  discipulis  Christi  ante 

13.       '     vulpina,   aut  versipellis.  Callidi   namque  ipsius  passionem,  sed  postea  frequenter  et 


ENARRATIO    IN   CAP.    X    MATTH^I.    —   ART.    XX  127 

Act.iv,  5-  copiose,  ut  patet  in  Actibus  Apostolorum.  A  respondentes,  sed  Spiritus  Patris  vestri, 

12-V'2?i9-  -^  ad  prcesides,  id  est  judices  substitutos  :  id  est  Spiritus  Sanctus  a  Patre  aeterno  pro- 

xviii,  H;   quales  fuerunt  Festus  et  Felix,  ante  quos  cedens,  est  qui  /oguitur  in  vobis,  id  esl  iu 

x"Vg       ductus  est  Paulus;  el  ad  reges :  qualis  fuit  auiina  vestra,  per  inspirationem  iuteruam, 

md. xxv,  Herodes,  qui  Jacobum  occidit,  et  Petrum  docendo   vos  :  juxta  illud,  Audiam  quid  Ps.lxxxiv, 

33 7;  XXI"' incarceravit,  volens  post  Pascha  producere  loquatur   iu    me   Dominus  Deus.  Propter  9' 

Jbid.  xii,  eum  populo;  ducemini propter  me,  id  est  quod  dicit  Salvator  :  Paracletus  Spiritus  Joann.xw, 

ib7d.2,i.  0D  constantem  prsedicationem  fidei  meee,  Sanctus   docebit   vos   omnia,  et  suggeret  "G" 

et  nominis  mei  cultum  atque  amorem,  in  vobis  omnia  queecumque  dixero  vobis.Vel, 

testimonium  illis,  et  gentibus,  id  est  in  Loquitur  in  vobis,  id  est  per  os  vestrum, 

testimonium   damnationis   tam   regum  et  tanquam  principalis  locutor  :  prout  in  Ac- 

judicum  vos  condemnantium,  quam  gen-  tibus  de  Stephano  scribitur,  quod  Judsei  Aci.  m,  10. 

tium  eis  consentientium,  vel  vos  eis  pree-  B  non  poterant  resistere  sapientiee  et  Spiri- 

sentantium  :  ita  quod  vestra  innocens  ad-  tui  qui  loquebatur. 

ductio,  vera  confessio,  Iibera  preedicatio,  Tradet  autem  frater  infidelis  fratrem       21 

iujustaque  passio,  testimonium  perhibebit,  fidelem  in  mortem  martyrii,  et  pater  in- 

et   declarabit   illos  esse   damnabiles,   qui  fidelis  filium  fidelem  ;  et  insurgent  filii 

credere  noluerunt,  et  vos  persecuti  sunt.  infideles,  in  parentes  fideles,  et  morte  eos 

Vel,In  testimonium  illis,  id  est,  ut  testimo-  afficient.  Heec  omnia  frequenter  contigisse 

nium  perhibeatis  de  me  coram  ipsis,  vel,  in  sanctis  martyribus,  multee  testantur  hi- 

ut  ipsi  testimonium  ferant  adversum  vos.  storiee.  Et  eritis  odio  omnibus,  id  est  ali-       22 

19  Quum  autem  tradent  vos  ante  conspe-  quibus  de  omni   genere   hominum,   puta 
ctum  regum  et  judicum,  nolite  cogitare,  cunctis  perversis  :  de  quibus  dicit  Apo- 

id  est  anxie  praemeditari,  et  cum  sollicitu-  stolus,  Si  hominibus  placerem,  Christi  ser-  Gaiat. i,io. 

dine  quadam  inquirere,  quomodo  aut  quid  C  vus  non  essem  ;  propter  nomen  meum,  id 

loquamini ,  id  est  per  quem  modum,  vel  est  propter  me,  et  propter  fidem,  spem  et 

quam  rationem  seu  responsionem  detis  ad  caritatem,  conversationem  et  praedicatio- 

objecta   vel    interrogata.   Non    prohibetur  nem  quam  habetis  in  me.  Veritas  enim 

per  hoc,  quin   homo   possit  facere  quod  generat  odium.  Hinc  Christus  inquit  :  Si  Joann. x», 

in  se  est,  sagaciter  considerando  quid  et  de  mundo  essetis,  mundus  quod  suum  erat 19' 

quam  constanter  ac  sapienter  responderi  diligeret ;  quia  vero  de  mundo  non  estis, 

oporteat  (preesertim  quum  princeps  Apo-  sed  ego  elegi   vos   de   mundo,   propterea 

\Pett.m,  stolorum  dicat  :  Parati  semper  ad  satisfa-  odit  vos  mundus.  Et  Joannes  :  Nolite,  in-  Uoann.m, 

ctionem  omni  poscenti  vos  rationem  de  ea  quit,mirari  si  odit  vos  mundus.  Qui autem  13* 

quee  in  vobis  est  fide  et  spe),  sed  ne  homo  perseveraverit  in  fide,  caritate  et  opere, 

in   sua  preemeditatione,  inquisitione,  vel  usque  in  finem  vitse  preesentis  inclusive, 

eruditione  confidat,  aut  turbetur  et  metuat  D  hic  salvus  erit,  beatitudinem  patriee  con- 

si  tempus  preemeditandi  non  habeat.  Hu-  sequendo.  In  quacumque  enim  hora  justus  Ezech.m. 

jus  insuper  efficax  ratio  assiguatur  :  recesserit  a  justitia,  omnes  justitiee  ejus  xXXm"'t3+: 

Dabitur  enim  vobis  in  illa  hora    tra-  oblivioni  tradeutur,  ut  ait  Ezechiel.  Et  in 

ditionis  vestrae,  quid  loquamini,  id  est,  ea  affectione  anima  eeternaliter  manet,  in 

divinitus  mentibus  vestris  infundetnr  ac  qua  separatur  a  corpore,  prout  Salomon 

revelabitur  apta  responsio.  Tunc  enim  po-  asserit  :  Si  ceciderit,   inquit,   lignum  ad  Ecde.xij. 

tissimum   adimpletur   quod  Dominus    lo-  austrum,  aut  ad  aquilonem,  in  quocum- 

P*.lxxx,h.  quitur  :  Aperi  (seu  dilata)  os  tuum,  et  im-  que  loco  ceciderit,  ibi  erit.  Sola  ergo  per- 

20  plebo  illud.  Cujus  aunectitur  ratio  :  Non  severantia  coronatur ;  nec  inchoasse,  sed 

enim  vos  estis  qui  loquimini,  quasi  prin-  consummasse,   virtulis  est.   Hauc  vocem,  joann.x,3. 

cipales  locutores,  vel  ex  proprio  ingenio  Qui  perseveraverit,  non  audiunt  nisi  oves. 


128 


ENARRATTO    IN    OAP.    X   MATTHJF.I.    —    ART.    XX 


12 


23  Quum  autem  persequentur  vos  in  civi- 

tate  ista,  in  qua  principaliter  estis,  fugite 

Matth.»,  in  aliam.  Sic  enim  Ghristus  fugit  in  .Egy- 

Luc.  iv, 30;  Ptum>  et  saepius  abiit  et  abscondit  se.  Pe- 

/oann.  viu,  trus  quoque  de   carcere  ab   angelo  libe- 

Act. xii,  1-  ratus,   relicta  Jerosolyma,   fugit  in  alium 

\[\P-  „    locum.  Sic  et  Paulus  a  Damasco  fugit.  Et 

Ilnd.  ix,2o.  ° 

76irf.vni,i.  Stephano  lapidato,  fideles  qui  erant  Jero- 

solymis,  dispersi  sunt  per  regiones  Judaeae, 

praeter  Apostolos.  Quae  omnia  in  Actibus 

recitantur. 

Sed  videtur  huic  contrarium,  quod  apud 

Joann.  x,  Joannem  scriptum  est  :  Merccnarius  videt 
lupum  venientem,  et  fugit.  Et  responden- 
dum,  quod  ista  admonitio  de  fuga  non  est 
universaliter  intelligenda,  nec  per  modum 
praecepti  communiter  data.  Quando  enim 
ex  fuga  alicujus  alii  graviter  scandaliza- 
rentur,  fides  irrideretur,  justitia  opprime- 
retur,  subditi  periclitarentur,  nequaquam 
est  fugiendum,  praesertim  praelato,  supe- 
riori  vel  doctori,  nisi  omnes  simul  fugere 
possint.  Porro,  quum  ex  fuga  alicujus  non 
immineat  tale  periculum,  sed  potius  ali- 
quod  commodum,  scilicet  :  quia  non  ex- 
pediret  Ecclesiae  tali  pastore  seu  membro 
privari,  propter  futurum  profectum ;  et 
quia  qui  fugit,  potest  alibi  fructificare,  et 
in  loco  a  quo  fugit,  alium  idoneum  loco 
sui  relinquere  :  tunc  fugere  licet.  Fugere 
autem  ex  timore  ruinae,  propter  propriam 
infirmitatem,  non  semper  est  illicitum, 
quamvis  sit  imperfectum.  Sed  et  multi 
Sanctorum  ex  fervore  fidei,  etiam  non  re- 
quisiti,  obtulerunt  se  ipsos  ad  martyrium. 
Et  quasi  Apostoli  quaererent,  Quamdiu 
fugiemus  ?  respondet  :  Amen  dico  vobis, 
non  consummabitis,  id  est,  perfecte  non 
perambulabitis,  nec  praedicando  circuie- 
tis,  civitates  Israel,  id  est  populi  Judaeo- 
rum,  donec,  id  est  antequam,  veniat  Filius 
hominis,  id  est,  post  resurrectionem  ad 
vos  revertatur  :  quemadmodum  apud  Jo- 

lbid.xw,  annem  scriptum  est,  Non  vos  relinquam 
1S' 28'       orphanos,  vado,  et  venio  ad  vos  ;  et  rur- 

/oid.xvi,  sus,  Iterum  autem  videbo  vos.  Tempus 
quippe  praedicationis  Apostolorum  in  Ju- 
daea  ante  passionem,  modicum  fuit,  nec  in 


22. 


A  eo  poterant  omnes  civitates  lsrael  consum- 
mare.  Vel  sic  :  Non  consummabitis,  id  est, 
non  convertetis  ad  fidem,  civitates  Israel, 
id  est  totum  populum  Judaeorum,  vos  et 
successores  vestri,  donec  veniat  Filius  ho- 
minis  ad  judicium  universale.  Non  enim 
generaliter  convertentur,  nisi  in  fine  sae- 
culi,  instante  secundo  Ghristi  adventu. 

Non  est  discipulus  super  magistrum,       24 
nec  servus  super  dominum  suum.  Si  per 
magistrum  et  dominum,  determinate  in- 
telligamus  Christum,  certum  est  nullum 

B  Christianum  hoc  magistro  ac  domino  esse 
majorem  vel  parem.  Si  vero  per  magi- 
strum  et  dominum,  intelligatur  indeter- 
minate  quicumque  magister  et  dominus, 
intelligendum  est  verbum  hoc  formaliter, 
ut  sit  sensus :  Non  est  discipulus,  in  quan- 
tum  discipulus,  super  magistrum,  id  est 
major  aut  doctior  eo,  nec  servus,  secun- 
dum  quod  talis  est,  super  dominum  suum, 
id  est  major  ac  dignior  eo.  Sufficit  disci-  25 
pulo,  ut  sit  sicut  magister  ejus,  id  est,  ei 
assimiletur  :   si  tamen  ille  perfectus  sit. 

C  Alioqui  aemulari  oportet  charismata  meli-   icor.xn, 
ora,  et  magis  proficere,  praesertim  quum  31' 
dicat  Propheta  :  Super  omnes  docentes  me   Ps.  cxvm, 
intellexi.  Si  vero  per  magistrum,  Christus  9 
specialiter  designetur,  tunc  omnino  suffi- 
cit  discipulo,  id  est  cuilibet  Christiano,  ut 
sit  similis  Ghristo,  qui  omnis   perfectio- 
nis  ac  sanctitatis  exemplar  est,  cui  nullus   i  petr.  n, 
aequari  valet  seu  parificari.  Debet  tamen  2,~23- 
ejus  sequi  vestigia,  juxta  illud  :  Qui  se  i/oann.ii, 
dicit  in  Christo  manere,  debet  sicut  ille  6- 
ambulavit,  et  ipse   ambulare.   Et  servus 

D  debet  esse  contentus,  vel  servo  sufficere 
debet,  ut  sit  sicut  dominus  ejus,  id  est, 
domino  suo  conformetur  ut  decet.  Haec 
Salvator  ait,  quatenus  sui  ipsius  exemplo 
provocet  discipulos  suos  et  omnes  fideles 
ad  patientiam  inconcussam.  Unde  praedicta 
applicans  ad  se  ipsum,  adjecit  : 

Si,  pro  quia,  patremfamilias ,  id  est 
me  Christum,  ecclesiasticae  familiae  pa- 
trem,  Beelzebub,  id  est  daemonem  seu  dae- 
moniacum,  vocaverunt  Judaei,  dicendo  : 
In  Beelzebub  principe  daemoniorum  ejicit  zhc.m.is. 


71. 


KNARHATIO   IN   CAP.    X  MATTILEI.    —   ART.    XX  12!) 

daemonia,  quanlo  magis,  id  est  multo  am-  A  cundum  illud  Joannis  in  Apocalypsi,  Ecce  Apoc.wu, 

plius,  domesticos  ejus,   id  est   discipulos  venio  cito,  et  merces  mea  mecum  est,  da-  12' 

meos,  filios  domus  meae,  quae  est  Ecclesia,  re  unicuique  secundum  opera  sua. 
appellabunt  Beelzebub,  adscribendo  ver-  Quod  dico  vobis  in  tenebris,  hoc  est  in       27 

ba,  facta  et  signa  eorum  principi  daemo-  locis  secretis ;  vel,  In  tenebris,  id  est  in 

niorum  ?   Dicitur    autem    aliquis    daemon  parabolis,  mysteriis  et  figuris,  de  his  quae 

dupliciter,  videlicet  per  naturam,  et  per  cvangelicam  veritalem  concernunt;  dicite 

participationem  seu  imitationem  diabolicse  aliis  in  lumine,  hoc  est  publice  coram  om- 

pravitatis  :  et  hoc  secundo  modo  vocave-  nibus.  Et  quod  in  aure,  id  est  secrete,  ct 

runt  Judaei  Christum    Beelzebub  ;  sicque  quasi  silenter,  auclilis  a  me  de  finali  om- 

joann.  vi,  Christus  ait  de  Juda,  Nonne  vos  duodecim  nium  retributione,  et  ceteris  fidei  docu- 

ego  elegi,  et  tinus  cx  vobis  diabolus  est?  mentis,  preedicate  super  tecta,  id  cst  stan- 

20  Ne  ergo  timueritis  eos,  propter  injurias  B  do  in  locis  elevatis  atque  patentibus  :  prout 

et  contumelias  quas  vobis  possunt  infli-  Isaias  inquit,  Clama,  quasi  tuba  exalta  vo-  /«.lyiu.i. 

gere,  sed  potius  exsultate  in  omni  adver-  cem  tuam ;  et  alibi,  Super  montem  excel-  md.  \l,  9. 

sitate  quam  ab  eis  patimini  :  consideran-  sum  ascende,  tu  qui  evangelizas  Sion.  Ad 

tes  quid  passus  sim  ego,  et  gloriantes  in  litteram,  per  tecta,  intelligi  possunt  deam- 

hoc,  quod  domino  vestro  ac  magistro  con-  bulatoria  templi,  super  quae  ascendebant 

formari  meruistis,  quum  hoc  sit  benefi-  doctores  Hebraeorum  praedicaturi  populo, 

cium  ingens.  Quid  enim  tam  gloriosum  est  vel  tecta  domorum  in  Palaestina,  quae  pla- 

servo,  quam  ut  domino  suo  assimiletur  ?  na  erant,  et  apta  ut  super  ea  staret  praedi- 

Ssepe  contingit  ut  aliquis  injuriam  passus  cans  populo. 

doleat,  et  ulcisci  se  cupiat.  Si  vero  con-  Et  nolite  timere  timore  carnali  et  inor-       28 

spexerit  alium  multo  sublimiorem,  eadem  dinato,  eos  qui  occidunt  corpus,  hoc  est 

vel  graviora  perpessum,  et  tamen  servare  C  tyrannos  et  persecutores,  animam  autem 

patientiam,  incipit  consolari,  et  ab  ira  ces-  rationalem  non  possunt  occidere,  quum  sit 

sare,  dicens  in  se  :  Si  ille  tantus  talia  pa-  immortalis.  Non  ergo  possunt  ei  auferre 

titur,  quanto   magis   ego  ?  Ita  et  nos,  si  vitam    naturae,    nec   etiam    vitam    gratiae, 

Christi    passionem    patientiamque   pensa-  compellendo  eam  ad  culpam,  quum  libera 

mus,  patientiam  discimus,  et  cum  Apo-  sit.  Ideo  dicit  Scriptura  :  Qui  timet  homi-  Prov.wx, 

Rom. v, 3;  stolo  in  tribulationibus  jucundamur.  Cur  nem,  cito  corruet;  et  Isaias  :  Nolite,   in- !5'    .  .v) 

u  Lor.  vii,  yero  j^  jmpjj  metuendi  non  sint,  subditur.  quit,  timere  opprobrium  hominum,  et  bla- 

Nihil  enim  opertum,   id   est,    nullum  sphemias  eorum  :  quis  tu,  ut  timeas  ab 

opus  est  jam  ita  absconditum  et  ignotum,  homine  mortali,  et  a  filio  hominis  qui  qua- 

quod  non  revelabitur ,  id  est,  manifestum  si  fcenum  arescet  ?  Non  itaque  cessemus 

erit  cunctis  et  singulis  in  die  judicii,  qua-  ab  opere  bono  propter  tormenta  quae  re- 

tenns  omnes  sciant  justum  esse  judicium  D  probi   infligere  possunt,  ne  simus  de  eo- 

Dei  ;  et  occultum,  id  est,  nullum  proposi-  rum  collegio,  de  quibus  fertur  in  Psalmo  : 

tum,    consilium,  desiderium,  vel    cogita-  Deum  non  invocaverunt ;  illic  trepidave-  ps.*m,$; 

men,  est  nunc  ita  secretum,  quod  non  scie-  runt   timore,   ubi   non    erat  timor.  Unde '"'  ° 

tur  ab  omnibus  in  die  novissimo,  quando,  rursus  ait  Psalmista  :  Non  timebo  millia  ps.  m, :. 

ic<»'.iv,5.  secundum  Apostolum,  adveniet  Domrinus,  populi  circumdantis  me,  etc;  el,  Si  consi-  Ps.wi,z. 

qui  illuminabit  abscondita  tenebrarum,  et  stant  adversum  me  castra,  non  timebit  cor 

manifestabit  consilia   cordium.  Quasi  di-  meum.  Et  Job  :  Si  expavi,  inquit,  ad  mul-    job  m\, 

cat :  Non  curetis  quid  nunc  patiamini  pro-  titudinem  nimiam.  Si  autem  pensemus  hu-  34' 

pter  me,  quoniam  veniet  hora  in  qua  et  jus  vitae  brevissimam  umbram,  instabilem 

vestra  patientia,  et  illorum  perversitas,  di-  fluxum,  et  infinitam  calamitatem,  atque 

gnam  ac  justam  sortietur  mercedem  :  se-  futurae    beatitudinis   quae    pro    temporali  17. 

T.  11.  9 


130 


ENARRATIO    IN   CAP.    X   MATTHiEI.    —   ART.    XX 


passione  momentanea  redditur,  merces  in 
aeternum  mansura,  non  solum  non  time- 
bimns,  sed  et  affeclabimus  mori  pro  Chri- 
sto.Quoniam  tamen  hoc  ipsum  magna  per- 
fectio  est,  et  donum  Dei,  orare  debemus 

Ps.  i.xui^.  cum  Psalmista,  A  timore  inimici  eripe  ani- 
mam  meam  :  videlicet,  ne  timeat  per- 
sequentem.  Verumtamen  naturalis  timor 
mortis,  qui  etiam  fuit  in  Ghristo,  non  re- 
probatur ;  sed  per  rationem  frenandus  est, 
ne  immoderatus  consistat  :  quinimo,  ut 
cesset. 

Sed  potius  eum  timete,  qui  potest  et  ani- 
mam  et  corpus  perdere  in  gehennam,  hoc 
est  damnare  atque  projicere  in  infernum  : 
videlicet  Deum,  qui  tanto  amplius  metu- 
endus  est  omni  persecutore  et  impio  ho- 
mine,  quanto  poenalior  ac  diuturnior  est 
poena  inferni,  quam  poena  hujus  mundi, 
temporalisque  mortis.  Ideo  Propheta  :  Ma- 
gnus  es  tu,  inquit,  et  magnum  nomen  tu- 
um  in  fortitudine  :  quis  non  te  timebit, 
o  Rex  gentium?  Et  sanctus  Job  ait :  A  facie 
ejus  turbatus  sum,  et  considerans  eum, 
timore  sollicitor.  Salomon  quoque  in  Pro- 
verbiis  :  In  timore  (inquit)  Domini  esto 
tota  die,  et  habebis  spem  in  novissimo. 
Denique  ad  habendum  cor  tam  securum 
ac  imperterritum,  juxta  illud,  Justus  quasi 
leo  confidens,  absque  terrore  erit,  hortatur 
nos  Christus  ex  consideratione  divinae  pro- 
videntise  omnia  disponentis  ac  praemiantis, 
dicens  :  Nonne  duo  passeres  asse  veneunt, 
hoc  est,  pro  nummo  sic  dicto  venduntur? 
Est  enim  as,  assis,  genus  nummi  parvi 
valoris.  Et  unus  ex  illis  passeribus  ven- 
ditis  non  cadet  super  terram  mactatus,  id 
est,  non  occidetur,  sine  Patre  vestro,  hoc 
est  sine  nutu  et  providentia  Patris  coele- 

Luc.  xii,  o.  stis.  Unde  in  alio  loco  inquit :  Nonne  quin- 
que  passeres  veneunt  dipondio?  et  unus 
ex  illis  non  est  in  oblivione  coram  Deo. 
Est  autem  dipondium,  duplicem  valorem 
assis  habens.  Vestri  autem  et  capilli  capi- 
lis  omnes  numerati  sunt  :  quoniam  omnia 
quantumcumque  parva  et  vilia,  distincte 
et  perfectissime  cognoscuntur  a  Deo.  Ex 
his  infert  Salvator  conclusionem  intentam. 


Jer.  x,6, 


Job  xxm 
15. 


Prov.  xxm 
17,  18. 


lbid.  xxvin 
1. 


29 


30 


A  Nolite  ergo  timere  corporum  occisores,  31 
quasi  Deus  non  attendat,  nec  curet  de  per- 
secutione  et  morte  vobis  inferenda,  nec 
praemium  tribuat. Quod  ulique  ita  non  est: 
nam  multis  passeribus  meliores  estis  vos, 
quum  sitis  rationales.  Si  ergo  illorum  pro- 
videntiam  habet  Deus,  nec  sine  ejus  nutu 
unus  illorum  occiditur,  quanto  magis  ha- 
bet  curam  vestri,  et  pensat  quid  pro  ju- 
stitia  sustinetis,  reddetque  preemium  co- 
piosum? 
Ostendit   prseterea  Christus,  quanta  sit 

B  merces    timentium   Deum,    non    homines 
persequentes.  Omnis  ergo  qui  confitebitur       32 
me  verbo  et  opere,  seu  confessione  fidei 
formatse,  ac  laudis  divinse,  coram  homini- 
bus,  maxime  infidelibus,  impiis,  et  tyran- 
nis  :  quod  se  fecisse  gloriatur  Psalmista, 
dicens,  Et  loquebar  in  testimoniis  tuis  in   Ps.  cxvm, 
conspectu   regum,  et   non   confundebar  ;  4ti" 
confitebor* ,  hoc  est,  approbabo,  et  ad  me    *  confite- 
pertinere  affirmabo,  eum  coram  Patre  meo,  boret  eo° 
qui  in  ccelis  est,  quia  quum  fuerit  meo  tri- 
bunali    praesentatus,  judicabo  pro  eo,  et 

C  ejus  justitiam  commemorabo  :  imo  Chri- 
stus  indesinenter  confitetur  tales  pertinere 
ad  se.  Qui  autem  negaverit  me  coram  ho- 
minibus,  negabo  et  ego  eum,  nisi  poeniten- 
tiam  agens,  resipuerit :  quemadmodum  Pe- 
trus,  qui  post  trinam  negationem  flevit 
amare,  et  veniam  meruit  ;  coram  Patre 
meo,  qui  in  ccelis  est,  quia  quum  fuerit 
mihi  ad  judicandum  oblatus,  pronuntiabo 
sententiam    contra   eum,    dicamque,    Ne-    Luc.xm, 

x  27. 

scio  te. 

Trrpliciter  Christus  negatur  :  verbo  tan- 
D  tum,  ut  in  his  qui  timore  poenarum  Chri- 
stum  negaverunt ;  verbo  et  opere,  sed  non 
corde,  ut  quum  malus  Christianus  dicit  et 
agit  contra  fidem,  quum  tamen  non  dubi- 
tet  fidem  esse  veram ;  opere,  sed  non  ver- 
bo,  juxta  illud  Apostoli  :  Confitentur  se  ro.i,  ie. 
nosse  Deum,  factis  autem  negant,  quum 
sint  abominati  et  reprobi.  Potest  etiam  ad- 
di  quartus  modus,  videlicet,  quum  quis 
corde  non  credit,  et  tamen  se  credere  as- 
serit  vel  ostendit.  Quaelibet  harum  nega- 
tionum  est  peccatum  mortale,  saltem  in 


33 


Matth. 
xxvi,  09-75. 


KNARRATIO    IN   CAP.    X    MATTH/KI. 


ART.    XX 


131 


II  Tim.  11, 
12. 

Ibid.  i,  8. 

34 


Act.  xxiii, 


Luc.xixAi. 


Ps.  LXXII,3. 


Ps.  CXVUI, 

165. 

Ps.  XXXVI, 

II. 


IS.    XLVIII, 

22;  lAii,  21. 


Act.  x,  30. 


Mich.  v,  5. 


Zach.  ix, 
10. 


Ephes.  vi, 
17. 

Ps.  xliv,  4. 
/s.  xi.ix,  2. 


casu  aliquo.  Unde  dicit  Apostolus  :  Si  ne-  A 
gaverimus  eum,  et  ipse  negabit  nos;  et 
alibi,  Noli,  inquit,  erubescere  testimonium 
Dornini  nostri  Jesu. 

Nolite  arbilrari  quod  venerim  mittere 
pacern  carnalem,  mundanam,  et  in  malo 
fundatam,  in  terram,  hoc  est  inter  homi- 
nes.  Est  igitur  pax  nociva  et  inordinata, 
quae  est  concordia  seu  consensus,  vel  qui- 
etatio  aliquorum  in  malo  :  quam  Paulus 
sciens  esse  inter  Sadducaeos  etPharisaeos, 
ex  industria  rupit  eam,  dicens  :  De  spe  et 
resurrectione  mortuorum  ego  judicor  ho-  B 
die.  De  qua  pace  dicit  Salvator  :  Jerusalem, 
Jerusalem,  et  quidem  in  hac  die  quae  ad 
pacem  tibi;  et  Psalmista,  Quia  zelavi  super 
iniquos,  pacem  peccatorum  videns.  Deni- 
que  alia  est  pax  vera,  spiritualis,  interna, 
quse  est  tranquillitas  mentis,  ex  ordinatio- 
ne  interiorum  (quam  caritas  facit)  proce- 
dens.  De  qua  fertur  in  Psalmo  :  Pax  multa 
diligentibus  legem  tuam;  et  rursus,  Man- 
sueti  delectabuntur  in  multitudine  pacis. 
Ista  non  convenit  pravis,  prout  in  Isaia 
scriptum  est  :  Non  est  pax  impiis,  dicit  G 
Dominus.  Hanc  Christus  venit  mittere  in 
terram,  sicut  in  Actibus  loquitur  Petrus  : 
Verbum  (inquiens)  misit  Deus  in  Israel, 
pacem  annuntians  per  Jesum.  Unde  per 
Prophetam  de  Christo  praedictum  est  :  Et 
erit  iste  pax,  Assyrius  quum  venerit,  et 
quum  calcaverit  in  domibus  nostris.  Et 
Zacharias  dixit :  Loquetur  pacem  gentibus. 

Consequenter  ergo  Christus,  quasi  expo- 
nens  se  ipsum,  adjunxit  :  Non  veni  pacem 
jam  dictam  ac  vitiosam  mittere,  sed  gla- 
dium,  hoc  est  eradicationem  ac  separatio-  D 
nem  hujuscemodi  pacis.Potest  quoque  per 
gladium  accipi  rigor  perfectionis  quam  do- 
cuit  Christus,  vel  sermo  evangelicus  :  de 
quo  Paulus,  Et  gladium  (inquiens)  spiri- 
tus,  quod  est  verbum  Dei;  et  in  Psalmo, 
Accingere  gladio  tuo  super  femur  tuum, 
potentissime.  Hinc  in  Isaia  Christus  testa- 
tur  :  Posuit  Dominus  os  meum  quasi  gla- 
dium  acutum.  Ad  litteram  autem  loquitur 
Christus  potissimum  de  gladio  seu  discor- 
dia  quae  in  toto  orbe,  ex  Apostolorum  prae- 


dicatione  secuta  est,  dum  pene  in  qualibet 
domo  quidam  conversi  sunt,  et  quidam  in 
infidelitate  manserunt,  inter  quos  dissen- 
sio  fuit.  Propter  quod  dictum  est  :  Tradet  *en.2i. 
frater  fratrem  in  mortem,  et  pater  filium. 
Ut  enirn  dicit  Hieronymus  :  Nullus  fidus 
affectus  inter  eos  est,  quorum  diversa  est 
fides. 

Veni  enim  separare  hominem  adversus  35 
patrem  suum,  hoc  est  filium  a  patre  divi- 
dere,  carnalem  eorum  pacem  destruendo, 
et  inordinatam  unionem  tollendo,  ne  una- 
nimes  sint  in  peccato,  sed  altero  eorum 
averso  a  me,  alius  convertatur  ad  me;  et 
simili  modo,  veni  separare  filiam  adver- 
sus  matrem  suam,  malam  amicitiam  au- 
ferendo,  et  bonam  inimicitiam  seu  veram 
dilectionem  inducendo,  ut  evellatur  car- 
nalis  affectus;  et  nurum,  hoc  est  conjugem 
filii,  adversus  socrum  suam,  id  est  matrem 
mariti.  Et  inimici  hominis  patrisfamilias,  36 
erunt  domestici  ejus  :  quia  commorantes 
secum  sibi  adversabuntur  atque  dissenti- 
ent.  Hoc  ipsum  apud  Michaeam  prophetam 
legitur :  Vir  fratrem  suum  venatur  ad  mor-  Mich.  vh, 
tem  ;  ab  ea  quae  dormit  in  sinu  tuo  custo-  2'5, 6" 
di  claustra  oris  tui,  quia  filius  contumeli- 
am  facit  patri,  filia  consurget  adversus 
matrem,  nurus  adversus  socrum,  et  inimi- 
ci  hominis  domestici  ejus.  —  Venit  igitur 
Christus  homines  quantumcumque  pro- 
pinquos  separare  ab  invicem,  dupliciter  : 
Primo,  auferendo  ab  eis  unionem  carnalis 
affectionis,  et  consensum  in  malo  :  et  haec 
est  separatio  spiritualis,  necessaria  ad  sa- 
lutem,  sine  qua  nemo  potest  esse  servus  z,uc.xiv,26. 
vel  discipulus  Christi.  Secundo,  auferendo 
ab  eis  unionem  convictus  et  cohabitatio- 
nis,  trahendo  quosdam  ad  religionis  in- 
gressum  :  et  haec  est  separatio  localis,  per- 
tinens  ad  supererogationem. 

Qui  autem  amat  patrem  aut  matrem  37 
ca.rna\em  j)lus  quam  me,  majus  bonum  eis 
optando  quam  mihi,  vel  magis  afficiendo 
ad  eos  quam  ad  me,  seu  magis  inhaerendo 
eis  quam  mihi,  aut  magis  appretiando  eos 
quam  me,  non  est  me,  hoc  est  mea  fruitio- 
ne  aut  dilectione,  dignus,  quum  non  ha- 


m 


ENARKATIO    IN    CAP.    X   MATTHiEI. 


ART.    XX 


26 


beat  caritatem  ordinatam,  et  per  conse- 
quens,  nec  caritatem,  quum  ordo  caritatis 
sit  in  praecepto.  Et  qui  amat  filium  aut 
/iliam  super  me,  hoc  est  plus  quam  me, 
non  est  me  dignus,  quoniam  bonum  crea- 
tum  caducum,  finitum,  praefert  bono  di- 
viuo,  incommutabili  atque  immenso.  Ordo 
neinpe  caritatis  efflagitat,  ut  Deus  summe 
et  incomparabiliter  ac  sine  mensura  di- 
ligatur,  videlicet  toto  corde,  tota  virtute, 
etc,  deinde  propria  anima,  deinde  proxi- 
mus,  deinde  proprium  corpus.  Inter  proxi- 
mos  vero  maxime  diligendi  sunt  parentes; 
nec  propter  alicujus  rei  creatse  favorem, 
amorem,  sive  intuitum,  recedendum  est 
ab  amore  et  cultu  divino.  —  Denique  in 
Evangelio  secundum  Lucam  Christus  af- 
Luc  xiv,  firmat  :  Qui  non  odit  patrem,  et  matrem, 
et  uxorem,  et  filios,  non  potest  meus  esse 
discipulus.  Non  quod  debeamus  odio  ha- 
bere  illos  quoad  id  quod  sunt,  sed  quoad 
culpam  quam  habent,  et  quantum  nobis 
in  via  Dei  obsistunt. 
38  Et  qui  non  accipit  crucem  suam,  hoc 

est   pcenitentiae   afflictionem,  vitiorum  et 
concupiscentiarum  crucifixionem,  et  sequi- 

Matth.-m,  tur  me  ambulando  per  arctam  viam,  et  in- 
grediendo  per  portam  angustam,  vel  etiam 
mortem  corporalem  sustinendo  pro  me,  si 
ratio  exigat;  non  est  me  dignus  :  quia  non 
habet  gratiam  gratum  facientem.  Idcirco 

ii  Cor.  iv,  hortatur  Apostolus  :  Semper  mortificatio- 

10'  H-       nem  Jesu  in  corpore  nostro  circumferen- 

tes,  ut  et  vita  Jesu  manifestetur  in  carne 

iiZ7m.ii,  nostra  mortali ;  rursusque  :  Si  commortui 

H' 12-  sumus,  et  convivemus  ;  si  sustinebimus,  et 
conregnabimus.  Maledicti  sunt  ergo  qui 
nunc  in  deliciis,  et  vanitatibus,  vel  volu- 

/06 xxi,  13.  ptatibus  vivunt,  qui  ducunt  in  bonis  dies 
suos,  quia  in  puncto  ad  inferna  descen- 
dent.  Ex  quo  certissime  constat  impossibi- 
le  esse,  nunc  gaudere  cum  saeculo,  et  post 
regnare  cum  Ghristo,  secundum  quod  Sal- 

Zi(c.vi,2o,  vator  noster  asserit  :  Vse  vobis  qui  ridetis 
nunc, quia  lugebitis;  vae  vobis  qui  saturati 
estis;  vae  vobis  qui  habetis  consolationem 
vestram. Totum  equidem  tempus  vitae  pra> 
sentis  ad  gemendum  et  flendum,  ad  pceni- 


24 


A  tentiam  peragendam,  ad  suspirandum  ad 
patriam,  ad  pugnandum  contra  vitia,  no- 
bis  indultum  est,  districteque  requiren- 
dum  est  a  nobis  per  Christum  quomodo 
sit  expensum. 

Qui  invenit,  hoc  est,  vere  cognoscit,  et  39 
spiritualiter  diligit,  animam  suam,  perdet 
eam,  id  est,  in  prsesenti  sseculo  eam  affli- 
get  ac  mortificabit,  abstrahendo  ei  dele- 
ctabilia  mundi,  exponendoque  eam  omni 
propter  Christum  persecutioni.iiVgm'  per- 
diderit  animam  suam  hoc  modo  propter 

B  me,  hoc  est  amore  mei,  et  ut  mihi  finali- 
ter  uniatur  :  quod  tamen  non  est  animam 
perdere  secundum  veritatem,  sed  secun- 
dum  carnalium  eestimationem  ;  inveniet 
eam,  id  est,  in  futura  beatitudine  eam  pos- 
sidebit,  et  salvam  reperiet.  Hoc  est  quod 
alibi  dicit  Salvator  :  Qui  odit  animam  su-  /oann.xn, 
am  in  hoc  mundo,  in  vitam  aeternam  cu-  25- 
stodit  eam.  —  Alii  sic  exponunt  :  Qui 
invenit  animam  suam,  id  est,  prsesentem 
vitam  carnaliter  inordinateque  diligit,  per- 
deteam,  hoc  est,damnationi  faciet  eam  ob- 

C  noxiam,seu  damnatione  condignam,quum 
preesens  vita  non  sit  amanda  in  se,  nec 
deliciose  fovenda,  sed  ad  futuram  vitam 
ordinanda. 

Qui  recipit  vos  prsedicatores  et  paupe-  40 
res  meos  ad  suam  mensam  vel  domum, 
necessaria  ministrando,  me  recipit,  hoc 
est,  rem  mihi  tam  gratam  ac  meritoriam 
facit,ac  si  meam  personam  reciperet.  Reci- 
pit  enim  membra  mea,  seu  mysticum  cor- 
pus  meum.  Hinc  Christus  ait  ad  Paulum  : 
Quid  me  persequeris?  Et  ad  Samuelem  :  Aci.  .*,  4. 

D  Xon    te   abjecerunt,   sed   me.  Tantus   est  meg.vm, 
amor  Dei  ad  nos,  ut  dicat  per  Zachariam  '■ 
prophetam  :  Qui  tetigerit  vos,tanget  pupil-  zaeh.u,%. 
lam  oculi  mei.isY  qui  me  recipit  in  pro- 
pria  persona,  dum  adhuc  in  mundo  vivo 
inter  homines,  vel  in  membris  meis,  vel 
spifitualiter  in  corde  suo  per  fidem  et  ca- 
ritatem,  recipit  eum  qui  me  misit,  id  est 
Deum  Patrem,  vel  totam  Trinitatem,  quae 
inseparabilis  est.  A  qualibet  namque  Per- 
sona  divina  missus  est  Christus  secundum 
quod  homo,  quemadmodum  in  Isaia  te- 


ENARRATIO    IN   CAP.    X   MATTH/EI.    —   ART.    XX 


133 


/sxLviii.te.  statur,  dicens  :  Et  nunc  Dominus  misit 
me,  et  spiritus  ejus.  Qui  autem  Christum 
corporaliter  receperunt  in  mundo,  certum 
est  quod  rem  Deo  Patri  gratam  fecerunt, 
eumque  per  gratise  infusionem  spirituali- 
ter  susceperunt.  Qui  vero  receperunt  Chri- 
stum  spiritualiter,  credendo  in  ipsum, 
receperunt  et  Patrem,  totamque  superbe- 
nedictissimam   Trinitatem.  Unde  Joannes 

Uoann.n,  ait  iii  prima  sua  epistola  :  Qui  negat  Fi- 
lium,  nec  Patrem  habet;  et  qui-non  credit 
in  Filium,  mendacem  facit  Patrem,  quia 
non  credit  in  tcstimonium  quo  testificatus 
est  Pater  de  Filio. 
41  Qui  recipit  Prophelam,  hoc  est  nun- 

tium  Dei  de  futuris  vaticinantem,  in  no- 
mine  Prophetce,  id  est  ad  hoc,  quia  Pro- 
pheta  est,  et  inspiratus  ac  missus  a  Deo, 
mercedem  Prophetce,  id  est  beatitudinem 
Prophetse  in  ccelo  paratam,  accipiet  a  Deo, 
quamvis  non  tantam  sicut  Propheta,  nisi 
aliunde  sit  magni  prseclarique  meriti.Imo, 
si  talis  receptus  ut  Propheta,  non  esset 
verus,  sed  pseudopropheta,  si  tamen  re- 
cipitur  quia  putatur  Propheta,  recipiens 
non  privatur  mercede  veri  Prophetse,  quo- 

ineg.xvi,  niam  Deus  mentalis  intentionis  inspector 
est.  Et  qui  recipit  justum  in  nomine  ju- 
sti,  hoc  est  ea  ratione  quoniam  justus  est 
et  famulus  Dei,  justificatus  a  Deo,  non 
quia  cognatus,  aut  compatriota,  mercedem 
justi  accipiet  a  Deo  in  patria,  pro  opere 
misericordise.  Talis  namque  receptio  ju- 
sti,  quum  ex  caritate  procedat,  et  actus 
misericordise  sit,  meritoria  est  vitse  geter- 
nso.Si  vero  recipiens  non  esset  in  caritate, 
nil  de  condigno  mereretur.  Posset  lamen 
Deus  ei  caritatem  infunderc  occasione  re- 
ceptionis  pra?fata3. 


A  Et  quicumque  potum  dederit  uai  ex  42 
minimis  istis  discipulis  meis  aut  famulis, 
ulpote  calicem  aquce  frigidce,  id  est  aquam 
frigidam  tam  modicam  quae  contineri  pos- 
sit  in  scypho,  tantum  in  nomine  disci- 
puli,  id  est  ideo  solum  quia  discipulus 
Christi  est  :  quod  est  ad  Christi  honorem 
conferre;  amen  dico  vobis,  non  perdet  mer- 
cedem  suam.  Deus  enim  nullum  bonum 
dimittit  irremuneratum,  magisque  pensat 
affectum  et  intentionem,  quam  munus  vel 
magnitudinem  ejus.  Nullus  ergo  adeo  pau- 

B  per  est,  ut  possit  se  de  omissione  ope- 
rum  misericordiee  excusare,quum  regnum 
ccelorum  porrectione  calicis  aquae  frigidse 
possit  mercari,  imo  solo  affectu,  si  desit 
aqua. 

Postremo  sapienter  pensanda  est  discre- 
tio  Christi  in  suis  praeceptis,  quomodo  ri- 
gorem  justitiae  clementia  temperet.  Qui 
enim  prsecepit  praedicatoribus  suis  sanctis 
Apostolis,  aliisque  discipulis,  nil  posside- 
re  vel  ferre  in  via,  nunc  alios  ad  rece- 
ptionem   et   sustentationem    illorum    tam 

C  copiosissimis  promissionibus  incitat,ut  as- 
serat  se  recipi  ab  his  qui  illos  receperint, 
recipientes  quoque  associandos  receptis  in 
gloria. 

Et  factum  est  quum  consummasset,  id  { 
est  terminasset,  Jesus  sermonem  praehabi-  <caP-  "•) 
tum,  prwcipiens  duodecim  discipulis  suis, 
puta  Apostolis,  nihil  possidere  aut  ferre 
in  via,  et  cetera  quse  nunc  exposita  sunt, 
transiit  inde,  id  est  a  loco  in  quo  istum 
sermonem  fecit,  ut  doceret  et  prwdicaret 
in  civitatibus  eorum,  videlicet  Judpeorum 

D  seu  Apostolorum,  quia  in  eisdem  locis  ad 
qua?  preemisit  eos,  de  quibus  orti  fuerunt, 
prsedicavit  Dominus  Jesus. 


134 


KNARRATIO    IN    CAP.    XI    MATTH.EI.    —   ART.    XXI 


ARTICULUS    XXI 


ELUCIDATIO    CAPITULI    UNDECIMI    :    JOANNES    AUTEM    QUUM    AUDISSET    OPERA    CHRISTI 

IN    VINCULIS. 


R 


Marc.  vi 
17. 


15. 


ECITATA  eruditione  ac  missione  Apo-  A 
stolorum,  consequenter  agitur  de  Prse- 

2  cursore.  Joannes   autem   Baptista,  quum 
Luc.vn,  18.  audisseta.  suis  discipulis  :  juxta  illud,  Nun- 

tiaverunt  Joanni  discipuli  ejus  de  omnibus 
his,  videlicet  Christi  miraculis,  quomodo 
filium  viduse  suscitavit  a  morte,  etc.  Unde 
jam  subditur  :  opera  Christi  miraculosa,V« 
vinculis  positus,  hoc  est  ab  Herode  Antipa 
incarceratus  ad  instantiam  Herodiadis,  pro- 
ut  Marcus  evangelista  describit.  Mittens 
duos  de  discipulis  suis  ad  Christum.  Duos 
misit,  ad  socialis  vitse  commendationem,  B 
Deut.  xix,  et  ad  idoneam  testificationem,  quia  in  ore 
duorum  vel  trium  testium  stat  omne  ver- 

3  bum.  Ait  illi,  interrogando  per  internun- 
tios  :  Tu  es  qui  venturus  es,  an  alium 
exspectamus?  Joannem  non  dubitasse  de 
Christi  persona,  videlicet,  quod  ipse  esset 
rex  Messias,  mundi  Salvator  in  lege  pro- 
missus,  et  a  Prophetis  prsenuntiatus,  om- 
nes  sancti  catholicique  doctores  concordi- 
ter  protestantur.  Quomodo  enim  de  hoc 
ambigere  potuit,  qui  nondum  natus  Chri- 

Luc.  i,4i.  sti  praesentiam  se  cognoscere  exsultando  C 

monstravit  ?  Qui   aliis   quoque   Christum 
yoonn.1,29,  monstrando,  disseruit,  Ecce  Agnus  Dei  ? 

%id  zt  ®UI  Spiritum  Sanctum  in  forma  columbae 
conspexit  super  Christum  descendere,  se- 

Matth.w,  que  humiliando  ei  dixit,  Ego  a  te  debeo 
baptizari,  et  tu  venis  ad  me  ?  Non  ergo 
dubitando  interrogavit. 

Sed  ut  brevior  fiat  tractatus,  exponenda 
sunt  diligenter  verba  Baptistae.  Tu  es  qui 
venturus  es?  Quare  non  ait,  Tu  es  qui 
venisti?  Et  si  venturus  erat,  quomodo  ve- 
nit  vel  venturus  erat  ?  Arbitror  ego  hsec  D 
verba  Joannis  dupliciter  posse  intelligi  : 
Prirno  sic  :  Tu,  de  quo  talia  audio,  es  qui 


36. 


14. 


venturus  es,   hoc   est,   praenuntiatus   seu 
prophetatus  es  esse  f uturus  ?  hoc  est,  an 
tu  es  Christus  quem  Prophetae  cecinerunt 
venturum  ?  An  alium  exspectamus,  id  est, 
alium    salvatorem    praestolari    debemus  ? 
Quoniam  enim  apud  Judaeos  celeberrima 
exstitit  fama   Christum   tandem    nascitu- 
rum,  sicut  a  principio  mundi  erat  preedi- 
ctum,  idcirco  per  hanc  circumlocutionem, 
Tu  es  qui  venturus  es  ?  Christi  persona 
exprimitur  :   sicut  et  alio  loco  scriptum 
est  :  111 1  homines,  quum  vidissent  quod  /oa»».vi, 
fecerat  signum,  dixerunt,  Quia  hic  est  vere  l*" 
Propheta   qui  venturus  est   in  mundum. 
Hoc  etiarn  patet  per  id  quod  in  Actibus 
Apostolorum  Paulus  affirmat  :  Joannes  ba-  Act.  xix,4. 
ptizavit  populum,  dicens,  In  eum  qui  ven- 
turus  esset,ut  crederent,  hoc  est  in  Jesum. 
Si  ergo  hoc  modo  exponatur,   certissi- 
mum  est  Joannem  non  interrogasse  haec 
ex  aliqua  sui  dubitatione.  Cur  ergo  inter- 
rogavit?  Imo,  quomodo  interrogavit,  quum 
interrogatio  videatur  esse  dubia  proposi- 
tio?  Et  respondendum,  quod  interrogavit, 
non  ob  propriam  dubitationem,sed  propter 
discipulorum   suorum   ignorantiam,  quos 
volebat  ex  Christi  responsione  doceri  et 
certificari.  Noverat  enim  in  spiritu,  qua- 
liter  Christus  fuerat  responsurus.  Ut  enim 
ait  S.  Hieronymus,  discipuli  Joannis  su- 
perbierunt,  et  aliquid  mordacitatis  habu- 
erunt  contra  Christum.  Nam  ex  livore  at- 
que  invidia  sciscitabantur  a  Christo:Quare  Matth.ix, 
nos  et  Phariseei  jejunamus  frequenter,  di-  ,4;z"cv- 
scipuli  autem  tui  manducant  et  bibunt  ? 
Simili  mente   dixerunt  Joanni  Baptista1  : 
Magister,  cui  tu  testimonium  perhibebas,  joann.  m, 
ecce   hic   baptizat,   et   omnes  veniunt  ad  26- 
eum.  Tanquam  dicant  :  Nos  relinquimur, 


ENARRATIO    IN   CAP.    XI   MATTH^I.    —    ART.    XXI  135 

ct  ad  illum  confluit  turba.  Prseterea,  quod  A  Unde  est  illud  Danielis  :  Post  hebdomades  Dan.xx,^. 

£uc.tii,18.  nuntiaverunt  Joanni  opera  Christi,  non  fe-  sexaginta  duas,  occidetur  Christus.  Et  Je- 

cerunt  simplici  corde,  sed  invidia  stimu-  remias  inquit  :  Ego  quasi  agnus  mansue-  Jer.  xi,  i». 

lante,  ut  dicit  Glossa  Lucse.  Volens  ergo  tus  qui  portatur  ad  victimam.  Isaias  quo- 

Joannes  animas  discipulorum   suorum  sa-  que  ait :  Ipse  autem  vulneratus  est  propter  /*.  un.s. 

nare,  mittit  eos  ad  Christum,  ut  visis  ejus  iniquitates  nostras, attritus  est  propter  sce- 

miraculis,  credant  ac  diligant.  Quserit  au-  lera   nostra.   Imo  in    Psalmo  qui   incipit, 

tem,  non  quasi  dubitans,  sed  informatio-  Deus,  Deus  meus,  respice  in  me,   passio    Ps.  xxi. 

nem  nuntiorum  desiderans.  Unde  et  Chri-  Christi  tam  clare  prgedicta  est,  ut  potius 

stus   multoties    interrogavit    quse    utique  videatur  illic  res  gesta  narrari,  quam  prse- 

non  ignoravit  :  ut  quum  dixiUde  Lazaro,  nuntiari  futura.Insuper,quod  Christus  per 

/oann.  xi,  Ubi  posuistis  eum?  et  ad  Philippum,  Unde  se  ad  infernum   descenderet,   per  Zacha- 
)lid  vi  5  ememus  panes  ut  manducent  hi  ?  et  alias,  B  riam  prophetam  praedictum  est  :  Tu  quo-  zack.  a., 

Matth.K\u,  Cujus   est   imago   hsec   et   superscriptio  ?  que  in  sanguine  testamenti  tui,  emisisti  "' 

Quandoque  enim  interrogat  homo,  ut  in-  vinctos  tuos  de  lacu  in  quo  non  est  aqua. 

struatur  ;  interdum,    ut   instruat  ;   inter-  Ad  quod  pertinet  illud  Osee  :  Ero  mors    Oseexm, 

dum,  ut  experiatur  si  aliquis  sciat  quod  tua,  o  mors  ;  morsus  tuus  ero,  inferne.  Et  14, 

queerit;  interdum,  ut  alterius  ignorantiam  illud  in  Psalmo  :  Ascendisti  in  altum,  ce-    Ps.utvu, 

monstret.  Joannes  qusesivit,   ut  discipuli  pisti  captivitatem.  19' 

sui  instruerentur.  Haec  dicta  sunt  secun-         Verumtamen  cognoscendum,quod  expo- 

dum  eos  qui  exponunt  hunc  locum  modo  sitio  Gregorii  sumpta  est  ex  verbis  Hiero- 

nunc  tacto.  nymi,  vel  saltem  consonat  eis.  Sic  namque 

Secundo   exponitur  sic   :   Tu,  Christe,  exponit  Hieronymus  :  Tu  es  qui  venturus 

Fili  Dei  unigenite,  es  qui  venturus  es  ad  es,  an  alium  exspectamus?  hoc  est,  man- 
passionem,  et  Iimbum  inferni  ?  An  alium  C  da  mihi,  quia  ad  inferna  descensurus  sum, 

exspectamus,  qui  pro  mundi  salute  passu-  utrum  te  et  inferis  debeam  nuntiare.  qui 

rus  sit,  et  ad  inferos  descensurus  ?  Sic  ex-  nuntiavi  superis,  an  non  conveniat  Filio 

ponit  Gregorius.  Tanquam  dicat  Joannes  :  Dei  ut  gustet  mortem,  et  alium  ad  sacra- 

Qusero,   an   sicut  nativitatem    tuam   prae-  menta  hsec  missurus  es.  Hoc  omnino  est 

cucurri  nascendo,  et  tuam  baptizationem  quod  dicit  Gregorius.  Sed  in  hoc  differunt, 

baptizando,  sic  tuum  descensum  ad  infe-  quia  secundum  Hieronymum,  Joannes  non 

ros  prsecurram,  nuntiando  patribus  in  in-  quasi  ignorans  interrogat  :  et  hoc  melius 

ferno  te  descensurum  ad  eos.  Secundum  sonat. 

Gregorium  autem,  Joannes  queesivit  duo  :  Et  respondens  Jesus  discipulis  Joannis,        4 

primo,  an  Christus  per  se  ipsum  descen-  ait  illis  :  Euntes  renuntiate,  hoc  est,  pro 

deret  in  infernum  ;  secundo,  an  mori  di-  nuntio  mihi  ab  eo  facto  respondete  ;  Jo- 
gnaretur  pro  humana  salute.  Et  secundum  D  anni  quce  audistis  et  vidistis,  id  est  verba 

Gregorium,  haec  interrogavit  Joannes  de  et  opera  mea,  utpote  doctrinam  meam,  et 

eis  dubitando.  quomodo  verbis  imperativis  miracula  fa- 

Sed  hoc  communiter  non  tenetur.  Joan-  cio.   De  quibus   subjungitur  :   Ca>ci,  hoc       5 

vers.  9.    nes  enim  fuit  plus  quam  propheta,  et  re-  est  qui  paulo  ante  cseci  fuerunt,  nunc  vi- 

Luc.  i,is.  pletus  Spiritu  Sancto  in  utero  matris,  prse-  dent  miraculose  illuminati  a  me;  claudi, 

Marc.i,*,  cursor   Christi,    et   judicis    praeco   :    ideo  id  est  qui  vim  progressivam  penitus  per- 

3-  magis  illuminatus  fuit  de  Christo  et  ejus  diderunt,  ambulant  curati  a  me ;  leprosi 

mysteriis,  quam  Prophetae  veteris  Testa-  mundantur  a  lepra  ;  surdi  audiunt ,  mor- 

menti.  Quod  autem   Christus  per  se  pro  tui  resurgunt.  Secundum  Augustinum,  in-  ;.„f.M,.ii, 

hominum  redemptione  moreretur,Prophe-  certum  est  quot  mortuos  suscitaverit  Chri-  l5:  Ma"h- 

r  ^  ix, 25;  Joan. 

tas  sciverunt,  et  apertissime  praedixerunt.  stus.  Tres  quippe  legitur  suscitasse ;  sedxi,«,«. 


13G 


ENARRATIO    1N   CAP.    XI   MATTILEI. 


ART.    XXI 


Joann.xx, 
30;  xxi,  25. 


multa  alia  1'ecit  Jesus  in  conspectu  disci-  A  bulant,  dum  pigri  et  instabiles,  ad  divina 


pulorum  suorum,  quae  non  sunt  scripla. 
Quod  vero  suscitaverit  plures  quam  tres, 
videtur  ex  verbis  istis  apparcntiam  quam- 
dam  habere.  Quum  cnim  dixil  ha3c  verba, 
nondum  suscitaverat  Lazarum,  quamvis 
fortasse  suscitaverit  filiam  archisynagogi, 
et  filium  viduae.  Si  ergo  Christus  tempo- 
re  hujus  responsionis  non  suscitasset  nisi 
hos  duos,  non  dixisset  forsitan  tam  abso- 
lute  pluraliter,  Mortui  resurgunt,  prseser- 


efficiuntur  ferventes.Claudicatio  enim,ob- 

liquitas  affectionis,acedia  vel  nutatio  men- 

tis  accipitur,  juxta  illud  Regum  :  Usquequo     111  Reg. 

claudicatis  in  duas  partes?  Unde  Aposto- XVUI'2'" 

lus  admonet,  dicens  :  Rectos  facite  gres-  Hebv.  m, 

sus    pedibus   vestris,    ut   non    claudicans  13' 

quis  erret,  magis  autcm  sanetur.  Mortui 

quoque  resurgunt,  dum  impii  pcenitent. 

Sed  et  pauperes  evangelizantur,  dum  in-  icor.1,27, 

firma  et  abjecta  mundi,   et  ea  quae  non 


tim  quum  secundum  Philosophum,morale      sunt,  praedicantur  a  Deo  electa,  ut  fortia 
sit  in  his  quse  ad  propriam  commendatio-  B  et  superba  confundantur. 


3. 


nem  pertinent,  declinare  ad  minus,  salva 
semper  veritate.  Sed  et  omnes  tres  Evan- 
gelistse  omiserunt  describere  suscitatio- 
nem  Lazari,  quee  tamen  solennissima  exsti- 
tit.  Unde  probabile  est,  quod  quorumdam 
aliorum  suscitationes  referre  omiserunt. 
Pauperes  evangelizantur ,  hoc  est,  evan- 
gelica  lege  et  gratia  instruuntur,  vel  beati 
Matth.y,  praedicantur,  juxta  illud  :  Beati  pauperes 
spiritu,  quoniam  ipsorum  est  regnum  cce- 
lorum.   Unde   per   Isaiam   prophetam   ait 


6 


Et  beatus  est  nunc  in  spe,  beatificandus 
tandem  in  re,  qui  non  fuerit  scandaliza- 
tus,  hoc  est  ad  ruinam  peccati  seu  infide- 
litatis  inductus,  in  me,  id  est  ex  verbis  et 
factis  meis,  praesertim  ex  humilitate  eo- 
rum  quae  in  me  apparent,  ut  quod  inter 
homines  ambulo,  manduco  et  bibo,  et  ex 
acerbitate  eorum  quae  patior  et  passurus 
sum,  ut  quod  more  aliorum  fatigor,  deri- 
deor,  et  morte  turpissima  occidendus  sum.  sap.  n,  20. 
Quemadmodum  autem  in  Christo  erat  du- 


is.  lxi,  i;  Christus  :  Spiritus  Domini  super  me,  evan-  C  plex  natura,  una  altissima  et  divina,  alia 

humilis  et  humana  :  sic  in  Christo  fuerunt 
quaedam  altissima,  utpote  praememorata 
miracula,  et  alia  multa  divinitatis  insi- 
gnia ;  fuerunt  quoque  in  eo  quaedam  hu- 
millima  et  abjecta,  ut  quod  esuriit,  lassus 
fuit,  irrisiones  sustinuit,  et  tandem  ama- 
rissimam  pertulit  mortem.  Quidam  ergo 
pensantes  magnalia  Christi,  concesserunt 
quod  esset  verus  Filius  Dei,  sed  non  ho- 
minis  :  et  isti  ex  magnificentia  Christi 
sunt   scandalizati.  Alii  considerantes  ab- 


gelizare  pauperibus  misit  me.  Et  istud  in- 
telligi  potest,  tam  de  pauperibus  spiritu, 
quam  de  pauperibus  opibus  qui  contem- 
nunt  terrenas  divitias.  Sicque  Christus 
ostendit  se  non  esse  acceptorem  persona- 
rum,  dum  non  praefert  divites  pauperibus, 
sed  omnibus  indifferenter  evangelizat. 

Praedictorum  autem  miraculorum  multa 
fecit  Jesus  in  praesentia  discipulorum  Jo- 
annis,  secundum  quod  Lucas  scribit,  di- 
i!(cvu,2i.  cens  :  In  ipsa  hora  curavit  multos  a  lan- 


guoribus,  et  plagis,  et  spiritibus  malis,  et  D  jecta  Christi,  ut  quod  mortalis  fuit,  quod 


caecis  multis  donavit  visum. 

Quomodo  vero  Salvator  ista  miracula 
spiritualiter  fecerit,  facile  est  pensare.  Spi- 
ritualiter  etenim  caeci  vident,  dum  Christo 
desuper  radiante,  homines  ab  ignorantia, 
errore,  vel  infidelitate  purgantur.  Surdi 
audiunt,  dum  rebelles  verbo  Dei  obedi- 
unt  :  spiritualiter  namque  duritia  obsti- 
natae  mentis,  surditas  appellatur.  Leprosi 
mundantur,  dum  a  vitiis  gulae  atque  lu- 
xuriae  homines  expurgantur.   Claudi  am- 


expavit,  tristis  fuit,  et  cruci  affixus  est, 
concesserunt  quod  esset  filius  hominis,  sed 
non  Dei :  et  isti  ex  humilitate  Christi  scan- 
dalum  passi  sunt.  Sicque  nunc  loquitur 
Christus.  Tanquam  dicat  :  Beatus  est,  etc, 
hoc  est,  ille  qui  visis  miraculis  meis  cre- 
dit  me  esse  Christum  Filium  Dei,  et  visis 
tormentis  et  tribulationibus  meis,  non  dis- 
credit  de  mea  majestate,  sed  stabilis  manet 
in  fide  et  caritate,  beatus  est.  Talis  tem- 
pore  passionis  fuit  Maria,   non  Apostoli, 


ENARRATIO   LN   CAP.   XI   MATTHvEI.   —   ART.    XXI  137 

Matth.    quibus  dixit  Salvalor  :  Omnes  vos  scanda-  A  sicut  luna  mutatur.  Et  Salomon  ait :  Justus  prm.x,is. 

xxvi,  3i.     jum  patjemjnj  jn  me  nocte  ista.  Praedictis  quasi  fundamentum  aeternum.  Tales  sunt 

verbis  tetigit  Christus  Joannis  discipulos,  omnes  qui   nec  blandimentis  nec  minis, 

qui  scandalizati  fuerunt  in  Christo.  nec  amore  nec  odio,  nec  prosperis  nec  ad- 

Ex  praeinductis  constat,  quod  Christus  versis,  a  veritate  et  aequitate  flectuntur.  Sed 

non  respondit  directe  ad  verba  interroga-  homines  vani  quum  laudantur,  extollun- 

tionis  S.  Joannis  ;  sed  opera  sua  jussit  ei  tur,  quum  vituperantur,  irascuntur,  quasi 

referri,  quatenus  ex  illis  miraculosis  effe-  propter  aliorum   laudem  aut  vituperatio- 

clibus  Joannes  demonstraret  suis  discipu-  nem  ipsi  meliores  essent,  vel  deteriores. 
lis   Jesum    esse  Christum,  quoniam    talia  Sed  quid  existis  videre  (secundum  sen-        8 

signa  futura  esse  in  Christi  advcentu  Isaias  sum  praetactum)?  Hominem  mollibus,  hoc 

/.?.  xxxv,  praedixerat,  dicens  :  Tunc  aperientur  oculi  est  deliciosis  indumentis, vestitum?  id  est, 
caecorum,  et  aures   surdorum    patebunt  ;  B  an  talem  videre  existis  ?  Quod  si  fecistis, 

tunc  saliet  claudus  sicut  cervus,  et  aperta  errastis  :  quoniam  Joannes  talis  non  fuit, 

erit  lingua  mutorum.  sicut  subjungitur  :  Ecce  qui  mollibus  ve- 

Insuper  Christus  convertitur  ad  laudem  stiuntur,  hoc  est.pretiosis  et  dulcibus  ve- 

Joannis.  Quoniam   enim   turbae   noverant  stimentis,  in  domibus  regum  sunt,  id  est 

Joannem  ante  suam  incarcerationem  testi-  in  palatiis  principum.  Joannes  autem  non 

/o«Mii[,3i.  monium  perhibuisse  Jesu  quod  esset  Chri-  in  palatiis,  sed  in  eremo  habitavit  ;  non 

stus,  et  nunc  quaesivit,  Tu  es  qui  venturus  mollia  indumenta,  sed  vestem  de  pilis  ca-  Matth.m, 

es  ?  poterant  suspicari  Joannem  esse  Ie-  melorum  portavit ;  cibusque  ejus  fuerunt  4- 

vem,   mollem,  et  mobilem.  Ideo  hoc  ex-  locustae,  et  mel  silvestre. 

cludens  Salvator,  laudat  Joannem,  non  in  Sed  quid  existis  videre?  Prophefam  ?       9 

praesentia  discipulorum   suorum,   ne  illis  hoc  est,  numquid  egressi  estis  ad  viden- 

vel  Joanni  videatur  adulari,  quoniam  cer-  C  dum  Prophetam  ?  Hoc  Christus  quaerit,  sed 

tum  fuit  quod  discipuli  Joannis  referrent  non  negat,  quin  potius,  auget  et  roborat. 

ei  quidquid  a  Christo  audissent.  Subditur  Joannes  enim  propheta  fuit,  secundum  il- 

itaque  :  lud  Lucae,  dicentis  :  Tu,  puer,  Propheta  z,«c.  i, -6. 

7  Illis  autem  abeunlibus,  hoc  est,  ad  Jo-  Altissimi  vocaberis.  Etiam  dico  vobis,  et 

annem   redire    incipientibus,  coepit  Jesus  plus  quam  Prophetam  existis   videre  :  id 

dicere  ad  turbas  de  Joanne  :  Quid,  id  est  est,  exeundo  ad  videndum  Joannem,  egres- 

qualem  virum,  existis  in  desertum,   ubi  si  estis  videre  virum  qui  est  plus  quam 

morabatur  Joannes,  videre,  ante  incarce-  propheta,  id  est  excellens  propheta,  et  ma- 

rationem  Joannis?  Arundinem  vento  agi-  jori  honore  ac  gratia,  atque  cognitione  de 

tatam?  id  est,  an  existis  ad  hoc  ut  vide-  Christo  decoratus,  quam  ceteri  Propheta- 

retis   hominem    levem  atque   instabilem,  rum.  Nam  nondum  natus,  signo  prophe-  ibid.u. 

similem  arundini  seu  calamo,quem  ventus  D  tavit,  et  Spiritu  Sancto  praeventus,  usum    ibid.u. 

in  omnem  partem  impellit,et  faciliter  mo-  rationis  accepit,et  Christum  agnovit;  Chri-   Matth.w, 

vet,  quasi  Joannes  ex  animi  Ievitate  nunc  stum  quoque  baptizavit,  ac  digito  demon-  l5jJ^lM 

Marc.  1,7.  dubitet  de  me,  de   quo   dixit,  Quia   non  stravit ;  et  per  Prophetas  prophetatus  est,  30,34, 36. 

sum  dignus  ut  procumbens   solvam  cor-  atque   angelus   appellatus  ;  eratque   finis  fa 

rigiam  calceamentorum  ejus?Hoc  Christus  legis  ac  Prophetarum,  et  novae  legis  exor- 

interrogat,  et   intcrrogando   innuit   talom  dium.  Unde  dici  potest  horizon,  ligamen- 

non  esse  Joannem.  Quasi  dicat  :  Joannes  tum,  ac   cingulus    novi   et  veteris  Testa- 

vir  justus  et  stabilis  est,  quem  nulla  cul-  menti. 

pa  vel  passio  a  rectitudine  dejicit.  Quem-         Hic  cst  enim  dc  quo  scriptum  est  per       10 

admodum  scriptum  est,  Homo  sanctus  in  Malachiam  prophetam  :  Ecce  ego  Deus  Pa- 

xxvii,  12.    sapientia   permanet   ut    sol,   nam    stultus  ter   vel    Trinitas,  mitto  angelum  meum, 


138 


KNARRATIO    IN   CAP.    XI   MATTHjEI. 


ART.    XXI 


hoc  est  nuntium  ;  vel,  Angelum  meum,  id  A 
est  homiuem  conversationis  angelicae.  Vel 
Joannes  dicitur  angelus,quoniam  filius  sa- 
cerdotis,  et  per  consequens  sacerdos  fuit, 
saltem  secundum  auctoritatem  vel  pote- 
statem.  Sacerdos  aulem  angelus  appellatur 

Maiach.»,  per  Malachiam  prophetam,  dicentem  :  La- 
bia  sacerdotis  custodiunt  scientiam,  et  le- 
gem  ex  ore  ejus  requirent,  quoniam  ange- 
lus  Domini  exercituum  est.  Quemadmodum 
enim  Dionysius  docet,  infimum  superioris 
ordinis,  et  supremum  inferioris  ordinis, 
magnam  convenientiam  habent  in  natura  B 
et  appellatione.  In  ecclesiastica  vero  hie- 
rarchia  sacerdotes  sortiuntur  primatum,et 
summi  censentur  :  idcirco  nomen  eorum 
qui  in  ccelesti  hierarchia  infimum  ordi- 
nem  sortiuntur,  convenit  eis,  ita  ut  angeli 
nuncupentur,  quia  sic  appellantur  coele- 
stes  spiritus  de  infimo  ordine  spirituum 
supernorum.  Quidam  haeretici  dixerunt  Jo- 
annem  angelum  incarnatum,  ita  quod  an- 
gelus  appelletur,  non  tantum  ratione  of- 
ficii,  sed  et  veritate  ac  societate  naturae. 
Itaque,  Mitto  angelum  meum  :  de  quo  G 

jonnn,  1,6.  Joannes  inquit,  Fuit  homo  missus  a  Deo, 
cui  nomen  erat  Joannes  ;  anfe  faciem  tu- 
am,  id  est  ante  tuam  apparitionem,  vel, 
ante  te,  o  Christe.  Joannes  enim  orsus  est 
praedicare  ante  Ghristum,  et  manifestatio- 
nem  Christi  preecessit  :  imo  ipse  Christum 
manifestavit,  quemadmodum   apud  Joan- 

Jbid.si.  nem  inquit  :  Ut  manifestetur  in  Israel, 
propterea  veni  ego  in  aqua  baptizans.  Qui 
prwparabit  viam  tuam,  hoc  est,  fidem, 
doctrinam,et  opera  virtuosa,per  qua3  Chri- 
stus  ingreditur  corda  hominum,  dispositi-  D 
ve  inducet  in  animas  populi,  ante  te,  id 
est,antequam  tu,  o  Christe,  venias  ad  pra?- 
dicandum.  Per  hoc  enim  quod  Joannes 
disposuit  animas  Judaeorum  ad  recipien- 
dum  fidem  doctrinamque  Christi,  et  ad 
pcenitentiam  peragendam,praeparavit  Chri- 
sto  ingressum  ad  corda  audientium.  Unde 
md.  7.  scriptum  est  :  Hic  venit  in  testimonium, 
ut  testimonium  perhiberet  de  lumine,  ut 
omnes  crederent  per  ipsum.  Hoc  plenius 
expositum  est  supra  capitulo  tertio,  quo 


legitur  :  Vox  clamantis  in  deserto,  Parate   Matth.  m, 
viam  Domini,  rectas  facite  semitas  ejus. 

Porro,  Evangelista  hoc  loco  sensum  ma- 
gis  quam  verba  Malachiae  allegat.  Sic  nam- 
que  continet  nostra  translatio  :  Ecce  ego  Maiach.m, 
mitto  angelum  meum,  et  praeparabit  viam  '• 
ante  faciem  meam.  Sed  sententia  una  est, 
quia  sicut  Joannes  disposuit  homines  ad 
notitiam  Christi,  sic  et  ad  notitiam  Patris. 

Quod  autem  Joannes  merito  nuncupctur 
plus  quam  propheta,  subjungitur.  Amen  11 
dico  vobis,  non  surrexit,  id  est,  ortus  non 
est,  nec  ad  virtutes  ascendit,  nec  fuit,  in- 
ter  natos  mulierum,  id  est  inter  eos  qui 
ex  feminis  a  viris  impraegnatis  geniti  sunt, 
major,  id  est  dignior  aut  sanctior,  Joanne 
Baptista.  Mulier  enim  hoc  loco  accipitur 
pro  femina  cognita  a  viro  :  sicque  Ghristus 
natus  de  Virgine,  et  Virgo  mater,  quae  fuit 
inter  natas,  non  inter  natos,  excipiuntur. 
Quamvis  ergo  nullus  Prophetarum  et  Pa- 
triarcharum  vel  Sanctorum  naturali  ordine 
genitorum,  praeferatur  Joanni,  non  tamen 
Joannes  cunctis  illis  praefertur  ;  sed  potest 
esse  aequalis  eis.  Hoc  testimonio  de  Joanne 
prolato,  Christus  ostendit  se  esse  Deum  ac 
judicem  hominum  :  aliter  non  judicaret 
nullum  praedictorum  Joanne  majorem,quo- 
niam  Salomone  teste,  spirituum  ponderator  p,-ov.  xn, 
est  Dominus.Propter  quod  stultum  est  dis-  2- 
putare  de  comparatione  Sanctorum,  quis 
major  sit  alio,  nisi  quantum  ex  Scripturis 
elicitur. 

Qui  autem  minor  est  in  regno  coelorum, 
id  est  infimus  Beatorum  seu  comprehen- 
sorum"in  patria,  major,  id  est  perfectior, 
est  illo,  puta  Joanne  Baptista  :  quoniam 
clarius  videt  et  ardentius  diligit  Deum  qui- 
libet  comprehensor,  quam  aliquis  purus 
viator.  Praemium  quippe  excedit  meritum; 
nec  potest  perfectio  viae  aequari  perfectio- 
ni  patriae,  quia  secundum  Dionysium,  su- 
premum  ordinis  inferioris  non  attingit  in- 
fimum  ordinis  superioris,  quamvis  ejus 
perfectioni  multum  propiiiquet.  Verumta- 
men  Joannes  et  multi  viatores,  in  disposi- 
tione  propinqua  majores  fuerunt  multis 
Beatis,  quoniam  tanti  meriti  exstiterunt, 


13 


ENARRATIO    IN    CAP.    XI    MATTHjEI.    —   ART.    XXII  139 

quod  amplior  eis  felicitas  debebatur,quam  A  cii,  non  naturae,   dicit  minimum  angelo- 

multis  Sanctis  in  patria.  rum  majorem  Joanne.  —  Quocirca  vitan- 

Prseterea  advertendum, quod  quum  Chri-  dus  est  error  Eustachii  Graeci  episcopi,  qui 

stus  verba  hsec  protulit,  nullus  hominum  in  commentariis  suis  super  librum  Ethi- 

adhuc  in  regno  ccelorum  fuit,  nisi  ipse-  corum  asserit,  nullum  viatorem  posse  per- 

joann.  m,  met  Christus,  secundum  quod  ait  :  Nemo  tingere  ad  aequalitatem  beatitudinis  cujus- 

ascendit  in  ccelum,  nisi  qui  descendit  de  cumque  angelici  spiritus  :  ita  quod  post 

ccelo,    Filius   hominis,  qui   est   in   ccelo.  Christum  et  Virginem  benedictam,  nemo 

Quod  igitur  dicit  Salvator,  Qui  minor  est  quantumcumque   perfectus   perveniat  ad 

in  regno  coelorum,  non  de  hominibus,  sed  aliquem  ordinem  angelorum,  sed  ex  uni- 

de  angelis  rite  accipitur,  et  ka   intelligi  versitate  hominum  electorum,  unus  ac  in- 

potest  de  dignitate  naturali  :  ut  sit  sensus,  fimus  ordo  constituatur  in  coelo. 
Qui  minor  est  in  regno  ccelorum,  id  est  B      Quidam  exponunt  praedicta  hoc  modo  : 

infimus  angelorum,  major,  id  est  dignioris  Qui  minor  est  in  regno  ccelorum,  id  est 

naturae  seu  speciei,  est  illo.  Planum  est  Christus,  qui  in  Ecclesia  militanti  minor 

enim  quod  natura  angelica  altior  sit,  quan-  fuit  Joanne,  hominum  reputatione,  et  na- 

tum  ad  essentialia,  natura  humana.  Sicque  tivitate  posterior,  atque   humilitate   pro- 

iis  verbis  Christus  excludit  errorem  dicen-  fundior,   major  est  illo  :  quemadmodum 

tium,  quod  Joannes  sit  angelus  incarna-  idem  fatetur  Baptista,  Qui,  inquiens,  de  Joann.  m, 

tus.  Unde  Veritas,  quae  Joannem  appellavit  ccelo  venit,  super  omnes  est ;  et  rursus, 

angelum,  volens  hoc  intelligi  ratione  offi-  Illum  oportet  crescere,  me  autem  minui.   wd.  30. 


ARTICULUS   XXII 


2 


PROSECUTIO    EXPOSITIONIS    PR.ESENTIS    CAPITULI,    AR    EO    LOCO    QUO    HARETUR 
A   DIERUS    AUTEM   JOANNIS    RAPTISTJ3. 


12         A    DIEBUS  autemJoannis  Baptistaeus-  C  cere,  affligendo  et  reprimendo  se  ipsum. 

xjL  que  nunc,  regnum  coelorum  vim  pa-  Non  ergo  sic  intelligendum  est,  quasi  ante 

titur.  Quid  est  hoc?  Quis  enim  vim  inferat  Joannis  praedicationem  potuerit  aliquis  re- 

regno  ccelorum?  Et  si  illud  vim  patitur,  gnum  ccelorum   mereri   sine   vi   tali  seu 

cur   potius   a   diebus  Joannis,   quam  an-  poenitentia,  sed  quia  ante  non  docebatur 

te?  Vel  quomodo  a  diebus  Joannis  usque  aperte,  quod  regnum  ccelorum  taliter  ac- 

nunc,  id  est  hora  qua  Christus  haec  dixit,  quireretur.  Per  hoc  quoque  quod  dicitur, 

quasi  nec  ante  nec  postea  passum  sit  vim?  Usque    nunc,    non    datur    intelligi,    quod 

Est  igitur  sensus  :  A  diebus  autem,  id  est  post  verba  haec  Christi  non  patiatur  vim. 

ab  exordio  praedicationis,  Joannis  Bapti-  Subditur  enim  :  et  violenti,  id  est  supe- 

stm,  regnum  ccelorum,  id  est  vita  seterna,  rantes   se   ipsos,  qui   contra  se  ipsos   et 

seu  gloria  patriae,  vim  patitur,  id  est,  per  concupiscentias  cunctaque  vitia  efficaciter 

violentiam  quamdam  acquiri  praedicatur.  D  pugnant,  rapiunt,  id  est,  cum   labore  et 

Joannes  enim  primo  sic  legitur  praedicas-  bona  violentia  capiunt,  illud,  pro  praemio 

Matth.iu,  se  :  Poenitentiam  agite,  quia  appropinqua-  sui  certaminis.  Violenti  sunt  ergo,  qui  de- 

bit   regnum   coelorum.    Sed    poenitentiam  siderio  patriae,  se  ipsos  quotidie  mortifi- 

agere,  est  sibi  ipsi  bonam  violentiam  fa-  cant,  carnem  suam  cum  vitiis  et  concupi-  Gaiat.\,a. 


140  ENARRATIO   IN   CAP.    XI  MATTH.EI.   —   ART.    XXII 

scentiis  crucifigentes  :  qui  dicere  possunt  A  vocavit  Judam  diabolum  ;  ym  Elias  ven-  j0ann.m, 

Ps.xvi,4.  cum  Propheta,  Propter  verba  labiorum  tu-  turus  est  in  fine  ssBCuli  ad  eonvertendos  '*' 

orum  ego   custodivi  vias  duras  ;  et  cum  Judeeos,  ut  prsecedat  secundum  Christi  ad- 

ii Cor. vii,  Apostolo  :  Nullam    requiem    habuit  caro  ventum,  sicut  Joannes  primum,  juxta  illud 

nostra,    sed    omnem   tribulationem    passi  Malachiee  prophetse  :  Ecce  ego  mittam  vo-  Maiach.iv, 

suinus ;  foris  pugnee,  intus  timores.  bis  Eliam  Thesbiten,  antequam  veniat  dies  5" 

Uicitur  itaque  regnum  ccelorum  vim  pa-  Domini  magnus  et  horribilis.  Dicitur  ergo 

ti,  quoniam  propter  ipsum  adipiscendum,  Joannes  Elias,  quia  uterque  eremita,  uter- 

infert  homo  sibi  ipsi  vim  bonam,  et  pati-  que  similibus  vestibus  utens,  uterque  pree- 

tur  affligendo  se  ipsum  :  et  ita  est  pree-  cursor  prsecoque  Judicis,  uterque  ardentis- 

dicatio   causalis,    quum    dicitur,   Regnum  simus  zelator  justitiee,  rigorosus,  strenuus 

ccelorum  vim  patitur.  Unde  Lucas  sic  ha-  et  imperterritus.  Nam  sicut  Elias  corripuit    111  Reg. 

£«c.xvi,i6.  bet  :  Omnis  in  illud  vim  facit.  Vel  dicitur  B  Achab  et  Jezabel,  sic  Joannes  Herodem  ac  ^''"'[8;IM' 

vim  pali,  quia  per  modum  patientis  se  ha-  Herodiadem.  Unde  de  Joanne  praedixerat  Matth.xw, 

bet,  <lum  homo  cum  grandi  labore  illud  angelus  :  Ipse  preecedet  aute  illum  in  spi-  19. 

apprehendit.  Secundum  quem  sensum  Do-  ritu  et  virtute  Eliae.  Luc.i,n. 

/*.  1,  ii.   minus  ait  :  Laboravi  sustinens  ;  et  alio  in  Sed  quia  ha?c  verba,  quibus  dictum  est 

Maiaeh.w,  loco,  Si  affiget  homo  Deum,  quia  vos  con-  Joannem  esse  Eliam,   prudentem   intelle- 

figitis  me,  et  invaluerunt  super  me  verba  ctum    requirunt,   ideo   Christus   adjecit  : 

vestra  ?  Qui  habet  aures  audiendi,  hoc  est  aures       iS 

lusuper  Christus  aperit  causam,  cur  di-  cordis,  videlicet  intellectum  advertentem 

xit  a  diebus  Joannis  regnum  ccelorum  vim  ac  studiosum.  De  quibus  auribus  scriptum 

13       pati.  Omnes  enim  Propheta? ,  et  lex  Moysis,  est  in  Deuteronomio  :  Dixit  Moyses  ad  fi-  Deut.ww, 

usque  ad  Joannem  prophetaverunt,  id  est,  lios  Israel  :  Non  dedit  vobis  Dominus  au-   '  *' 

obscure  et  figurative  de  Christo  et  regno  C  res   quee   possent   audire,   usque  in  pree- 

ccelesti  annuntiaverunt,  sub  promissioni-  sentem    diem.   Audiat,  id  est,    sapienter 

bus  terrenorum  bonorum  intelligendo  cce-  advertat  quod  dixi,  Joannem  esse  Eliam, 

lestia,  atque  per  corporalia  bona  designan-  ne  incidat  errorem  heereticorum,  et  quo- 

do   spiritualia   beneficia   Christi.  Joannes  rumdam  Judeeorum  Platonem  sequentium, 

/oann.1,29,  vero  de  his  apertissime  nuntiavit,  digito  atque  dicentium  animas  transcorporari,  ut 

j^atti^ut  Christum  demonstrans,  regnumque  ccelc-  qui  nunc  est  in  isto  corpore,  sit  idem  qui 

-•  ste  proprio  nomine  cxprimens  ac  promit-  olim  fuit  in  alio  corpore.  Fideli  igitur  aure 

tens.  Et  quod  iste   sit  sensus,   patet  per  omnia   verba  Dei  advertenda  sunt,  juxta 

z,uc.xvi,i6.  illud  quod  in  Luca  scriptum  est  :  Lex  et  illud  Sapientis  :  Auris  bona  audiet  cum    Eccii.m, 

Prophetee  usque  ad  Joannem  ;   ex  eo  re-  omni  concupiscentia  sapientiam. 
gnum  Dei    evangelizatur.    S.   Hieronymus  Cui'autem  similem  (ostimabo,  hoc  est,        16 

ita  exponit :  Omnes  Prophetee  et  lex  usque  D  judicabo  et  pronuntiabo,  (jencrationem  is- 

ad  Joannem  prophetaverunt,  hoc  est,  de  tam,  id  est  rebelles  atque  perversos  Ju- 

Christo  vaticinati  sunt,  quem  Joannes  de-  da?os?  Non  de  omnibus  tunc  preesentibus 

monstravit,  et  ejus  tempore  fuit.  Loquitur  dicit  hoc  Christus,  sed  de  Scribis  et  Pha- 

ergo  de  Prophetis  veteris  Testamenti,  et  riseeis,  de  quibus  sequenti  capitulo  scribi- 

per  legem,  significat  Scripturam  librorum  tur  :  Generatio  mala  et  adultera  signum  Maiih.™, 

Moysis.  queerit.  Unde  apud  Lucam  legitur  :  Omnis  ^.9' 

1-4  Et  si  vultis  recipere,  id  est  cognoscere,  populus  audiens   (scilicet   praedictas  lau-  30. 

Joannes  ipse  est  Elias,  non  per  essentiam,  des  Joannis)  et  publicani,  justificaverunt 

sed  per  magnam  assimilationem  :  secun-  Deum,  baptizati    baptismo  Joannis  ;  Pha- 

Matth.wi,  dum  quem  modum  quidam  dixerunt  Chri-  riseei  autem   et  legisperiti  consilium  Dei 

stum  esse  Jeremiam,  alii  Eliam,et  Christus  spreverunt,  non  baptizati  ab  eo.  De  his 


KNARRATIO    IN    CAP.    XI    MATTH/KI.    —   ART.    XXII  141 

ilaque  Christus  uunc  loquitur.  Quaerit  quo-  A  torum,  et  medicus  infirmorum  ac  misero- 

que,  utaudientes  ad  diligentem  adverten-  nim.tales  vitare  non  debuit,  sed  benignis- 

tiam  excitet.  Et  respondet   :   Similis  est  sime  reparare,  conversando  cuni  ipsis. 

pueris  sedentibus  in  foro,  qui  clamantes,  Praedictis    itaque    pueris    assimilantur 

hoc  est  cantantes,  coaiqualibus,  id  est  aliis  Scribae  et  Pharisaei,  quia  nec  Joanni  ahs- 

17  pueris  sibi  numero  paribus,  dicunt  cum  tinenti,  nec  Christo  manducanti,  se  con- 
exprobratione  :  Cecinimus  vobis,  id  est,  formare  vel  credere  voluerunt,  sed  utri- 
carmen  laetitise  cantavimus,  et  non  salta-  usque  vitam  perversc  interpretati  sunt,  et 
stis,  id  est,  nobis  congratulati  non  estis  ;  in  sua  obstinatione  pertinaciter  perman- 
lamentavimus,   hoc  est,  carmen  lugubre  serunt. 

vobis  cecinimus,  et  non  planxistis,  id  est,  Referunt  quidam,  quod  Judaei  volentes 

ad  compassionem  moti   non  estis.  Pueris  filios  suos  ad  virtutes  provehere,  assuefe- 
ergo  qui  nec  gaudentibus  congaudent,  nec  B  cerunt  eos  ad  ludos  honestos  :  ita  quod 

dolentibus    condolent,    isti    assimilantur.  pueri    convenerunt   in    forum,   eisque  in 

Cujus  ratio  subditur.  duas  partes  aequales  divisis,  una  pars  ce- 

18  Venit enim  Joannes  Baptista  nequeman-  cinit  carmen  jucundum,  alia  lugubre.  Et 
ducans  neque  bibens,  hoc  est,  socialiter  quae  cecinit  carmen  laetitiae,  exprobravit 
non  conversans,  nec  consueto  cibo  potu-  alteri,  cur  sibi  non  congauderet ;  similiter 
que  utens,  et  frequenter  jejunans,  sicut  pars  cantans  canticum  triste,  exprobravit 

Luc.  i,  15.  de  eo  praedictum  est,  Vinum  et  siceram  alteri  parti,  cur  sibi  non  compateretur.  Et 

non  bibet;  et  dicunt  homines  hujus  pes-  ista  fiebant  ad  insinuandam  vanitatem  lae- 

simae  generationis  :  Dcvmonium  habet,  id  titiae,  et  defectum  compassionis  ac  amici- 

est,  daemoniacus  est  Joannes,  et  daemonis  tiae  in  hoc  mundo.  —  Aliqui  per  pueros 

operatione  sic  abstinet,  abstracteque  vivit.  istos  intelligunt  praedicatores  et  discipulos 

Possessi  quippe  et  arrepticii  multa  agunt  C  Christi,  de  quibus  per  Isaiam  Christus  te- 

et  sustinent,  quae  alii  agere  et  pati  non  statur  :  Ecce  ego  et  pueri  mei,  quos  dedit  /*.  vm,  is. 

19  valent.  Venit  Filius  hominis,  id  est  Chri-  mihi  Dominus.  Hi  praedicaverunt  Judaeis 
stus,  manducans  et  bibens,  hoc  est,  socia-  canticum  jucunditatis  spiritualis,  ut  dele- 
liter  vivens,  cum  hominibus  vescens,  et  ctarentur  in  Deo  ;  canticum  quoque  dolo- 
filiis   suis   licentiam    manducandi   conce-  ris,  ut  pceniterent  :  Judaei  vero  nulli  can- 

Uatth. ix,  dens,  dicendo,  Numquid  jejunare  possunt  tico  consenserunt.  Sed  non  videtur  quod 

filii  sponsi,  quamdiu  cum  illis  est  spon-  praedictis  bonis  sanctisque  pueris,  compa- 

sus?  Et  dicunt  de  eo  :  Ecce  homo  vora.r,  rentur  Scribae  et  Pharisaei.  Imo  Christus, 

instar  lupi  seu  canis  famelici,  quasi  puta-  qui  cecinit  carmen  consolationis  etgratiae, 

ret  se  non  posse  saturari,  et  potator  vini,  Joannes  quoque,  canens  carmen  commi- 

tanquam  lurco  et  deliciosus  ;  publicano-  nationis  ac  pcenitentiae,  eis  assimilantur. 

rum,  id  est  magnorum  et  manifestorum  D  Scribae  autem  et  Pharisaei  his  assimilantur 

praevaricatorum,  et  pcccatorum,  hoc   est  qui  nec  flent  cum  flentibus,  nec  gaudent  Aom^mis. 

aliorum    minus    malorum,    amicus,   quia  cum  gaudentibus.  Tales,  proh  dolor  !  ad- 

manducat  cum  eis,  non  solum  amans  eo-  huc  multi  sunt,  qui  omnia  facta  aliorum 

rum  naturam,  sed  etiam  culpas.  Erat  uti-  interpretantur  in  partem  deteriorem,  fa- 

que  Christus  eorum  amicus,  amando  natu-  cientes  sibi  de  melle  venenum,  et  bona 

Joann.  x,  raui ,  uou  vitia  :  nam  et  animam  suam  pro  quae  nequeunt  imitari,  malunt  detrahendo 

talibus  posuit.  Et  idcirco  cum  eis  conver-  et  deridendo  vituperare,  quam  humiliter 

sari  ac  vesci  dignatus  est,  uf  sua  pietate,  venerari. 

caritate  ac  mansuetudine,  eos  ad  pceniten-  Et  juslificata,  id  est  laudata  et  vera  esse 

t  Tim. n, 5.  tiam  provocaret.  Quoniam  enim  mediator  cognita,  est  sapientia,  id  est   sapientialis 

erat  Dei  ac  hominum,  reconciliator  pecca-  Christi  doctrina,  vel  ipsemet  Christus,  qui 


148  ENARRATIO    IN    CAP.    XI  MATTILEI.    —    ART.    XXII 

est  increata  sapientia  Patris,  a  fdiis  suis,  A       Et  tu,   Capharnaum,  principalis   urbs       23 

id  est  ab  amatoribus  et  studiosis  auditori-  Galilsese,  numquid  usque  in  ccelum  exal- 

bus  ejus,  puta  Apostolis,  ceterisque  Judaeis  taberis,  sicut  praesumis?  id  est,  numquid 

£«c.vij,29.  fidelibus,  qui  ut  allegatum  est,  auditis  prae-  ad  tanlam   sublimitatem   pertinges,  sicut 

dictis  Christi   sermonibus,  justificaverunt  elatio  tua  conatur?Per  talem  enim  modum 

Deum,  et  Christi  eloquia  approbaverunt.  loquendi  designatur  magniludo  superbise, 

Prou.xvm,  Stultus  autem,  ut  Salomon  dicit,  non  reci-  ut  est  illud  in  Psalmo  :  Posuerunt  in  coe-  Ps.i.xm,9. 

\cor  ii  u  P^  vei>Da  prudentiae.  Nec  animalis  homo  lum  os  suum.  Usque  in  infernum  descen- 

percipit  ea  quae  Dei  sunt,  teste  Apostolo.  rles,  propter   pompam   et   ingratitudinem 

20  Tunc  Jesus  ccepit  exprobrare,  ex  com-  tuam  :  juxta  illud,  Si  ascenderit  usque  ad  ./o&xx.g,-. 
passionis  affectu  vel  zelo  justitise,  non  ex  coelum  superbia  ejus,  et  caput  ejus  nubes 
inordinato  motivo,  civitatibus,  id  est  ur-  tetigerit,  quasi  sterquilinium  in  fine  per- 

bium  habitatoribus,  in  quibus  factce  sunt  B  detur.  Simile  est  quod  ait  Abdias  prophe- 

plurimce  virtutes  ejus,  id  est  multa  mira-  ta  :  Si  exaltatus  fueris  ut  aquila,et  si  inter   Abdizi. 

cula  a  Christo,  et  forte  etiam  ab  Aposto-  sidera  posueris  nidum  tuum,  inde  detra- 

lis,  quia  non  egissent  pcenitentiam  stabi-  ham  te,  dicit  Dominus.  Porro,  Capharna- 

21  lem,  visis  tot  signis.  Vcv,  id  est,  seterna  um,  Corozain  et  Bethsaida,  urbes  Galilseae, 
damnatio  manet,  tibi,  Corozain,  vce  tibi,  et  sitae  in  littore  laci  seu  stagni  vel  maris 
Bethsaida  :  quia  si  in  Tyro  et  Sidone,  Genesareth,   primo   receperunt  doctrinam 
urbibus   idololatriae   deditis,  factce  esse.nt  Christi,  sed  post  redierunt  ad  vomitum  :  Prov.rxn, 
oirtutes,  id  est  miracula  et  efficacissimse  ideo  non  poenituerunt  veraciter  ac  stabili-  1K 
praedicationes,  quce  factce  sunt  in  vobis  ;  ter,  sicut  supra  capitulo  quarto  plenius  pa-  Matth.w, 
olim  in  cilicio,  illud  induendo,  et  cine-  tuit.  Quia  si  in  Sodomis,  id  est  in  Penta-  ,0- 

re,  illum  capitibus  suis  superponendo,  vel  poli,    propter   peccatum    contra    naturam    Gea.  xix, 

in  cinerem  se  prosternendo,  pcenitenliam  C  submersa  :  illorum  enim  quinque  urbium  "4'25- 

jonx\u,if  egissent,  quemadmodum  Ninivitae  ad  pra>  principalis  fuerat  Sodoma;  factce  fuissent 

dicationem  Jonse.  Quam  verum  sit  hoc,  con-  virtutes  quce  factce  sunt  in  te  a  me  ipso, 

Ac<.xn,20;  stat  ex  Actis  Apostolorum,  ubi  fides  atque  forte  permansissent  usque  in  hanc  diem, 

xxi,  s.        devotio  Tyriorum  describitur,  qui  credi-  id  est,  habitatores  pcenituissent,  nec  essent 

derunt  Apostolis,  maxime  Paulo.  Huic  te-  urbes  illse  submersae,  vel  potius  combustae 

stimonio  Christi  omnino  simile  est  quod  igne  ac  sulfure.  Dicit  autem,  Forte,  non 

Esech.m,  ad  Ezechielem  Dominus  ait  :  Fili   homi-  quasi  dubitans,  sed  ut  servet  sobrietatem 

4  7"  nis,  non  ad  populum  profundi  sermonis  et  sermonis,    et  libertatem   voluntatis   desi- 

ignotae  linguae  tu  mitteris  :  et  si  ad  illos  gnet.  Verumtamen  dico  vobis,  quia  terrce,       24 

mittereris,  ipsi  audirent  te;  domus  autem  id  est  habitatoribus  olim,  Sodomorum,  re- 

Israel,  ad  quam  mitto  te,   nolunt  audire  missius  erit  in  die  judicii  quam  tibi.  Et 

te,  quia  nolunt  audire  me.  D  probabile  est,  quod  absolute  loquendo,  mi- 

22  Verumtamen  dico  vobis:  Tyro  et  Sidoni,  nor  erit  damnatio  Sodomorum  quam  isto- 
id  est  populo  urbium  harum  in  gentilitate  rum,  et  quod  minus  graviter  peccaverunt 
defuncto,  remissius  erit,  id  est  minor  dam-  quam  isti,  prout  in    praecedenti  capitulo    Matth.  x, 
natio,  in  die  judicii ,  quoniam  solam  natu-  dictum  est  de  non  recipientibus  ipsos  Apo-  15' 
ralem  legem  transgressi  sunt,  quam  vobis,  stolos. 

qui  praevaricati  estis  legem  naturalem  ac         Merito  ait  Psalmista  :  Venite  et  videte  ps.  LXv,  5. 

scriptam,  et  insuper  signa  documentaque  opera  Dei,  terribilis  in  consiliis  super  fi- 

Christi  parvi  pendistis  :  propter  quod  tan-  lios  hominum;  et,  Justitia  tua  sicut  mon-  />«.xxxv,7. 

to   graviora   sunt   scelera   vestra,    quanto  tes  Dei,  judicia  tua  abyssus  multa.  Quis 

majora  beneficia  contempsistis,  et  ingra-  enim  investiget  vel  explicet,  cur  justus  at- 

tissimi  exstitistis.  que  omnipotens  Deus  coram  illis  miracula 


KNARRATIO    IN    CAP.    XI    MATTH.EI.    —   ART.    XXII 


143 


Rom.  xi, 33. 


25 


Ps.  cix,  3. 
Ps.  il,  7. 


Esther  xm, 
9. 


/'s.  xxxi,  5. 
^cc/i.  1.1,1. 


/«.  v,  21. 

7oic2.xi.vh, 
10. 

Jer.x,  14. 
Sap.  i,  4. 


fecit,  et  illis  nuntios  suos  ac  praedicatores 
misit,  quos  noverat  non  credituros,  et  ho- 
rum  nullum  fecit  his  quos  noverat  credi- 
luros,  si  vidissent  vel  audissent  quod  isti? 
Unde  cum  Apostolo  exclamare  oportet  : 
0  altitudo  divitiarum  sapientiae  et  scientiae 
Dei  !  etc. 

Praeterea  ipsemet  Christus,  quum  ista 
dixisset,  in  vocem  confessionis,  laudis  ac 
gratiarum  actionis  prorupit,  sicut  subjun- 
gitur.  In  illo  tempore,  quum  ista  dixisset, 
respondens,  id  est,  ad  praedicta  proportio- 
nate  ac  pertinenter  adjiciens,  Jesus  dixit : 
Confiteor  tibi  confessione  laudis  et  gratia- 
rum  actionis,  hoc  est,  laudo  tc  et  gratias 
ago,  et  ad  manifestandum  justitiam  tuam, 
dico  ac  fateor  tibi,  id  est  ad  gloriam  tu- 
am,  Pater  mi  naturalis,  qui  es  aliorum 
pater  per  gratiam  adoptionis  :  qui  in  Psal- 
mo  ais  ad  me,  Ex  utero  ante  luciferum  ge- 
nui  te ;  et,  Ego  hodie  genui  te ;  Domine 
cceli  et  terrce,  id  est  coelestium  atque  ter- 
restrium,  visibilium  et  invisibilium  domi- 
nator  :  de  quo  Esther  ait,  Domine  rex  om- 
nipotens,in  ditione  tua  cuncta  sunt  posita. 
Est  ergo  duplex  confessio,  scilicet:  propriae 
culpse,  de  qua  David  :  Dixi,  Confitebor  ad- 
versum  me  injustitiam  meam  Domino;  et 
laudis  divinae,  de  qua  Sapiens  :  Confitebor 
tibi,  Domine  rex,  et  collaudabo  te  Deum 
salvatorem  meum. 

Quia  abscondisti  ha>c  mysteria  fidei  et 
sacramenta  novae  legis  et  praedicationis 
meae  notitiam,  a  sapientibus  et  prudenti- 
bus  in  oculis  suis  :  de  qualibus  asserit 
Isaias,  Vae  (inquiens)  qui  sapientes  estis  in 
oculis  vestris,  et  coram  vobismetipsis  pru- 
dentes ;  itemque,  Sapientia  et  scientia  tua 
decepit  te.  Qui  tamen  veraciter  stulti  sunt, 
quemadmodum  Jeremias  fatetur  :  Stultus 
factus  est  omnis  homo  a  scientia  sua.  In 
malevolam  enim  animam  non  introibit  sa- 
pientia.  Quamvis  autem  per  sapientes  et 
prudentes  intelligi  possint  omnes  litterati 
hujus  saeculi,  philosophi  et  legisperiti,  et 
quos  mundus  reputat  sapientes,  tamen  hoc 
loco,  per  sapientes  et  prudentes  praesertim 
signantur  Scribae  ac  Pharisaei,  qui  se  eru- 


A  ditos  putabant,sequentes  litteram  occiden-  ncor.  m.c. 
tem,  non  spiritum  vivificantem.  Dicuntur 
autem  sapientes,  quantum  ad  notitiam  di- 
vinorum  ;   prudentes,   quoad   humanarum 
rerum  notitiam. 

Et  revelasti  ea,  per  illuminationem  in- 
ternam,  parvulis,  id  est  humilibus  :  de 
quibus  ait  Psalmista,  Declaratio  sermonum  Ps.  cxvm, 
tuorum  illuminat,  et  intellectum  dat  par- 
vulis;  et  Sapientia  in  Proverbiis,  Si  quis  Prov.tx,i. 
est  parvulus,  veniat  ad  me.  Ad  hos  enim, 
quasi  ad  valles  profundas,  descendunt  a 

B  Patre  luminum  et  fonte,  rivi  bonitatis,  ac  Jacob  .,,\-. 
radii  sapientiae,  quos  corda  pomposa  ne- 
queunt  continere,  juxta  illud  Psalmistae  : 
Qui  emittis  fontes  in  convallibus,  inter  me-  Ps.an, io. 
dium  montium  pertransibunt  aquae.  Hinc 
dicit  Apostolus  :  Videte   vocationem  ve-  iCor.i,i6. 
stram,  fratres,  quia  non  multi  sapientes 
secundum  carnem  sunt  inter  vos;  et  rur- 
sus,  Nonne  stultam  fecit  Deus  sapientiam   lbid.  20. 
hujus  mundi?  Sapientes  ergo  et  prudentes 
in  oculis  proprii  cordis,  propter  suam  su- 
perbiam  divinae  veritatis  illustratione  pri- 

C  vati  sunt.  Parvuli  vero,  per  humilitatem 
meruerunt  a  Spiritu  Sancto  doceri,  sicut 
Apostoli,  aliique  credentes,  de  quibus  jam 
dicebatur  :  Justificata  est  sapientia  a  filiis 
suis.  Propter  quod  Salomon  loquitur  :  Ubi  Prov.  x,,2. 
humilitas,  ibi  sapientia. 

Ita,  Pater,  id  est,  sic  vere  est,  et  ita  26 
contigit,  0  Pater  aeterne,  quoniam  sic  pla- 
citum  est  ante  te,  hoc  est  in  conspectu  tuo, 
vel  in  corde  ac  luce  sapientiae  tuae.  Tan- 
quam  dicat  :  Prima  causa  istius,  quod  qui- 
dam  prae  aliis  illuminati  sunt,  non  est  nisi 

D  ipsum  beneplacitum  voluntatis  divinae. 
Quod  enim  unus  prae  alio  humilitatem  et 
cetera  quae  ad  divinam  illuminationem  dis- 
ponunt,  habet,  originaliter  procedit  ex 
praedestinatione  divina,  quam  nulla  prae- 
cedunt  merita.  Praeterea,  quamvis  in  com- 
muni  ratio  assignetur,  cur  quidam  electi, 
quidam  praesciti  sint,  utpote  quatenus  mi- 
sericordia  Dei  refulgeat  in  electis,  qui  sunt 
vasa  pietatis  in  honorem  et  gloriam,  et  ju-  /?0»i.ix,23. 
stitia  Dei  manifestetur  in  reprobis,  qui 
sunt  vasa  irae  in  interitum ;  in  speciali  ta-  lbid.  22. 


144 


ENARFUTIO    IN    CAP.    XI    MATTII.EI. 


AHT.    XXII 


Prov.  xxv 


Ps.  xi.in,  4 


Exod. 
xxxin,  19. 

Rom.  ix,  18 


27 


Joann.xw, 
15. 

Ibid.wn, 
10. 


ifom.i,  20. 


Ps.  viii,  8; 
Hebr.n,%. 


men  causa  dari  non  valet,  cur  potius  iste 
quam  ille  electus  sit,  nisi  volunlas  divina. 
Propter  quod  ait  Augustinus  :  Quem  tra- 
hat,  et  quem  non  trahat,  cur  istum  trahat, 
et  illum  non  trahat,  noli  dijudicare,  si  non 
vis  errare.  Voluntas  etenim  Dei,  quum  sit 
prima  omnium  entium  causa,  causam  non 
habet.  Nec  tamen  irrationalis  vel  injusta 
esse  potest,  quum  essentialiter  sit  ipsa  sa- 
pientia  atque  justitia  infinita.  Quod  igitur 
comprehendere  non  valemus,  cum  omni 
reverentia  veneremur,  quoniam  scrutator 
majestatis  opprimetur  a  gloria. 

Praedictis  Christi  verbis  consonat  illud 
Psalmistae  :  Brachium  eorum  non  salvavit 
eos,  sed  dextera  tua,  et  brachium  tuum, 
et  illuminatio  vultus  tui,quoniam  compla- 
cuisti  in  eis;  et  quod  in  Exodo  ait  Deus 
sublimis  et  benedictus,  Miserebor  cui  vo- 
luero,  et  clemens  ero  in  quem  mihi  pla- 
cuerit.  Ideo  dicit  Apostolus  :  Cujus  vult 
miseretur,  et  quem  vult  indurat. 

Omnia  mihi  tradita  sunt  a  Patre  meo. 
In  Christo  est  duplex  natura.  Secundum 
ergo  divinam  naturam,  omnia,  id  est  tota 
divinitatis  plenitudo  et  quidquid  perfe- 
ctionis  in  Patre  est,  tradita,  hoc  est,  per 
modum  naturalis  emanationis  data  sunt 
Filio  per  generationem  aeternam,  quemad- 
modum  apud  Joannem  ipse  protestatur  : 
Omnia  (inquiens)qu8ecumque  habet  Pater, 
mea  sunt;  et  rursus  ad  Patrem,  Omnia  (in- 
quit)  mea  tua  sunt,  et  tua  mea  sunt.  Ex 
quo  innotescit,  sic  omnia  hsec  data  Filio, 
ut  in  Patre  permanserint,  ita  quod  idem 
numero  esse  ac  posse  in  utroque  consi- 
stat.  Et  quamvis  in  Patre  non  sit  diversi- 
tas,  sed  simplicissima  unitas,  Filius  tamen 
pluraliter  dicit,  Omnia,  quoniam  divinitas 
Patris  omnium  perfectiones  cum  infinita 
plenitudine  comprehendit.  Unde  et  Paulus 
pluraliter  dicit :  Invisibilia  Dei  per  ea  quse 
facta  sunt  intellecta,  cognoscuntur.  Insu- 
per,  secundum  humanam  Christi  naturam, 
omnia  creata,  data  et  subjecta  sunt  ei, 
quantum  ad  auctoritatem,  ab  exordio  in- 
carnationis.  Nam  eo  ipso  quo  ejus  huma- 
nitas  unita  est  Verbo  hypostatica  unione, 


A  praelata  est  omni  creaturae.  Propter  quod 
ail  :  Paler  diligit  Filium,  et  omnia  dedit 
in  manu  ejus.  Jn  resurrectione  vero  omnia 
data  sunt  Christo  homini,  quantum  ad  ma- 
nifestalionem,  quia  ex  tunc  ccepit  inno- 
lescere  et  publice  praedicari  excellentia 
Christi.  Ideo  infra  :  Data  est  (ait)  mihi  om- 
nis  potestas  in  ccelo  et  in  terra.  In  die 
autem  judicii,  omnia  ei  subjicientur,  quan- 
tum  ad  plenissimam  exsecutionem.  Lo- 
quendo  autem  de  Christo  secundum  quod 
est  mediator  Dei  ac  hominum,  sic  omnia 

B  tradita  sunt  ei  a  Patre,  id  est  omnia  gene- 
ra  hominum  salvandorum,  seu  omnes  ele- 
cti,  qui  per  ipsum  reducuntur  ad  Patrem. 
De  quibus  ait  :  Ego  si  exaltatus  fuero  a 
terra,  omnia  traham  ad  me  ipsum;  et,  Ne- 
mo  venit  ad  Patrem,  nisi  per  me.  Et  item 
ad  Patrem  loquens  :  Dedisti  (inquit)  ei  po- 
testatem  omnis  carnis,  ut  omne  quod  de- 
disti  ei,  det  eis  vitam  aeternam. 

Nemo,  id  est  nullus  seu  nulla  intelle- 
ctualis  persona,  novit  Filium  secundum 
ejus  divinitatem,  notitia  comprehensionis 

C  perfectse,  nisi  Pater  aeternus,  qui  aequalis 
est  Filio  in  essendo  et  cognoscendo.  Neque 
Patrem  quis  novit  notitia  plenae  compre- 
hensionis,  nisi  Filius  Patri  aequalis,  et  cui 
voluerit  Filius  revelare  per  fidem  in  via, 
vel  per  speciem  in  patria,  ut  sunt  homi- 
nes  electi,  et  angeli  sancti.  Non  quod  isti 
ex  revelatione  Christi  agnoscant  Patrem 
aut  Filium  modo  praedicto,  videlicet  com- 
prehensione  plenaria  :  imo  omnis  intelle- 
ctus  creatus  in  infinitum  distat,  id  est,  oc- 
cumbit  et  deficit,  ab  hujuscemodi  notitia 

D  Dei  immensi  seu  summae  Trinitatis  atque 
cujuslibet  divinae  Personae.  Quoniam  sicut 
Deus  est  infinitae  actualitatis  ac  perfectio- 
nis,  sic  est  infinitae  cognoscibilitatis  :  non 
ergo  comprehenditur  plene,  nisi  ab  intel- 
lectu  virtutis  et  capacitatis  immensae.  Deni- 
que,  per  hoc  quod  dictum  est,  Nemo  novit 
Filium  nisi  Pater,  nec  Patrem  nisi  Filius, 
non  excluditur  quin  Filius  cognoscat  se 
ipsum,  et  Pater  similiter,  nec  excluditur 
Spiritus  Sanctus  a  notitia  Patris  et  Filii  : 
quia  in  his  quae  absolute  dicuntur  de  Deo, 


Joann.  m , 
35. 


Matih. 

xxvin,  18. 


Joann.  xn, 
32. 
Ibid.  xiv,  (i. 

lbid.  xvii, 


UNARRATIO    IN   CAl'.    XI  MATTH  JEl.    —   AllT.    XXtl  1'iO 

quod  de  una  Persona  affirmatur,  de  quali-  A  um,  quod  Petro   teste,   importabile   fuit.  Aci.  xv.io. 

bet  trium  vere  accipitur.  Unde  Apostolus,  Est  autem  onus  quoddam  grave,  universis 

i6'or.n,n.  dicens,  Quae  Dei    sunt,   nullus   novit  nisi  commune,  ex  originali  peccato  secutum, 

Spirilus  ejus,  non  negat  quin  Pater  et  Fi-  de  quo  in  Ecclesiastico  legitur  :  Occupatio  Ecdi.x,.,\. 

lius  cognoscant  quae  Dei  sunt.  Patet  quo-  magna  creata  est  omnibus  hominibus,  et 

que  ex  his,  quod  nulla  divina  Persona  nec  jugum  grave  super  omnes  filios  Adam,  a 

Trinitas  cognita  sit  ex  lumine  naturali,  sed  die  exitus  de  ventre  matris  eorum,  usque 

ex   revelatione   supernaturali    per   fidem.  in  diem    sepulturae   in  matrem  omnium. 

Postremo,  secundum  principem  theologo-  Propter  quod  ait  beatus  Job  :  Homo  natus  Jobxn,i. 

rum  in  libro  Mysticae  theologiae,  imo  secun-  de  muliere,  brevi   vivens  tempore,  replr- 

dum  theologos  atque  philosophps  commu-  tur  multis  miseriis. 

niter  et  concorditer,  perfectissima  cognitio  Et  ego  reficiam  vos,  id  est,  confortabo 

quae  haberi  potest  de  Deo  in  via,  est  per  B  et   consolabor  vos,   minuendo  gravitatem 

meram  ac  puram  ablationem  seu  negatio-  laboris,  ut  opera  bona  quae  cum  difficulta- 

nem  :  ita  ut  uniamur  Deo  tanquam  enti  te  taedioque  fecistis,  cum  fervore  et  gaudio 

incomprehensibili  et  prorsus  ignoto  quan-  facere  inchoetis  :  sicut  ait  Propheta,  Viam   p*.  cxvm, 

tum  ad  quid  est.  mandatorum  tuorum  cucurri  quum  dila-   "' 

Et  quia  Salvator  dixit  sibi  omnia  tradita  tasti  cor  meum.  Hinc  Salvator  inquit  :  Qui  Joann.su, 

a  Patre,  et  se  Patrem  perfecte  cognoscere  ;  sitit,  veniat  ad  me  et  bibat;  et  in  Apocaly- 

ideo  monet  nos  ut  confidenter  accedamus  psi,  Ego  sitienti  dabo  de  fonte  aquae  vitae  Apoe.xxt,6. 

ad  ipsum,  quemadmodum  Salvator  ipse  te-  gratis.  Sic  refecta  fuit  Sponsa,  quae  ait  in 

Joann.w,  stalur  :  Eum,  inquiens,  qui  venit  ad  me,  Ganticis  :  Introduxit  me  rex  in  cellam  vi-  Cant.n.i. 

3''2o       non  ejiciam  foras.  Venite  ad  me  spirituali  nariam.  Haec  refectio  inchoatur  in  via  per 

accessu  seu  mentis  conversione  :  juxta  il-  gratiam,    et   consummatur   in    regno    per 

Osee  vi, i.  lud  Propheta),  Venite,  et   revertamur   adCgloriam. 

joein,\i.  Dominum  ;  et  rursus,  Convertimini  ad  me  Tollite  jugum  meum  super  vos,  id  est,       29 

in   toto  corde  vestro.  Unde  et  Jacobus  di-  praeceptis  meis  subjicite  vosmetipsos,   et 

Jacob.\v,%.  cit  :  Appropinquate  Deo,  et  appropinqua-  evangelicam  legem  servate.  Unde  inobedi- 

bit  vobis.Hoc  est:ab  istis  caducis,  terrenis  enti  populo  dicit  Dominus  per  Jeremiam  : 

et  vanis,  avertite  corda  vestra,  et  ad  sum-  A  saeculo,  inquiens,  confregisti  jugum,  ru-  /er.u.ao. 

mum  bonum   dirigite  ea,  totumque  affe-  pisti  vincula  mea,  et  dixisti,  Non  serviam. 

ctum  vestrum  et  cogitatum  in  Christo  sta-  Et  discite  a  me,  non  miracula  facere,  non 

Ps.  lxxii,  bilire  satagitc  :  sicut  ait  Psalmista,  Deus  mundum   creare,  sed '  quia  mitis  sum,  in- 

2,1  cordis  mei,  et  pars  mea  Deus  in  aeternum.  ordinationem  irse  et  impatientiae  penitus 

Omnes  qui  laboratis  in  via  hujus  exsilii.  non  habendo.  Mititas  quippe  seu  mansue- 

job\,i.   Homo  enim  ad  laborem  nascitur,  et  avis  tudo,  proprie  dicitur  virtus  moralis  iram 
ad  volatum.  Quidam  enim  laborant  in  ope-  D  refrenans.  Mitis   utique,    imo   mitissimus 

ribus    pcenitentiae,  quidam  in  opere  ma-  exslitit  Christus,  qui  tanquam  ovis  ad  oc-  h. un,7. 

nuum,    quidam    in   diversis   languoribus,  cisionem  ductus  est,  et  quasi  agnus  coram 

quidam  in  actibus  vitiosis,  prout  apud  Sa-  tondente  obmutuit.  Et  humilis  corde :  quia 

sap.  v,  7.  pientem  deplorant,  dicentes  :  Lassati  sumus  quidquid  ago,  ad  gloriam  Patris  refero,  et    Joa>m.\, 

in  via  iniquitatis.  Quocumque  ergo  Iabore  ei  omne  bonum  adscribo,  nullum  contem-  30'VM|S0- 

laboremus,  accedamus  ad  Christum,  malos  no,  claritatem  ab  hominibus  non  accipio  ;  ibid.v,*i. 

labores  dimittendo,  et  bonos  continuando,  in  medio  discipulorum  fui  sicut  qui  mini-  /.„<-.  xxM| 

vel  in  melius  transferendo,  eundo  videli-  strat,   pedes  eorum  lavi,  in  omnibus  me  "]wnn 

cet  de  labore  actionis  ad  quietem  contem-  ipsum  humilitatis  exemplum  praebui.  Et  5. 

plationis.  Et  onerati  estis  malis  culpae  et  invenietis  requiem  animabus   vestris,    id 

pcenae,   seu  onere  observantiarum   legali-  est,  in  me  dulciter  quiescetis,  motibus  irae 

T.  11.  10 


140 


RNARRATIO    IN   CAP.    XI    MATTH.EI. 


ART.    XXII 


Ps.  xxxvi 
li. 

Jer.  vi,  10, 


Ps.  cxiv,  7. 

30 


Ps.  XVIII, 
10-12. 


Ps.  CXVIII, 

103. 

Rom. 

VIII, 

18. 

Mattf 

1.  VII, 

13. 

lbid. 

14. 

vers. 

12. 

atque  superbiae  mitigatis.  Qui  enim  milis 
et  humilis  est,  ad  eontemplationem  et  sta- 
bililatem  meutis  aptissimus  est,  et  dele- 
ctatur  iu  multitudiue  pacis.  Hiuc  Jeremias 
ait  :  Interrogate  quae  sit  via  bona,  et  am- 
bulate  in  ea,  et  invenietis  requiem  anima- 
bus  vestris.  Haec  requies  perficietur  et 
plena  erit  in  patria.  Non  eiiim  perfecte 
quietatur  cor  nostrum,  nisi  summo  bono 
fuerit  immediate  seu  fruitive  conjunctum. 
Ideo  dicit  Psalmista  :  Convertere,  anima 
mea,  in  requiem  tuam. 

Jugum  enim  meum,  id  est  observatio 
praeceptorum,  suave  est  diligenti  :  quoni- 
am  nulla  forma  delectabilius  vel  facilius 
agit  quam  caritas.  Ideo  ait  Scriptura  :  Ju- 
dicia  Domini  (id  est  praecepta)  vera,  justi- 
ficala  in  semetipsa  ;  desiderabilia  super 
aurum,  et  dulciora  super  mel  et  favum  : 
etenim  servus  tuus  custodit  ea.  Et  onus 
meum  leve  est,  scilicet  observatio  consili- 
orum,  quae  sicut  pigro  et  frigido  exstat 
gravissima,  sic  fervido  amatori  levissima 
est  atque  dulcissima,  ita  ut  dicat  :  Quam 
dulcia  faucibus  meis  eloquia  tua !  et,  Non 
sunt  condignae  passiones  hujus  temporis 
ad  futuram  gloriam. 

Quaeritur,  si  jugum  Christi  suave  est  et 
onus  ejus  leve,  quomodo  ait,  Intrate  per 
angustam  portam ;  et,  Arcta  est  via  quee 
ducit  ad  vitam  ;  itemque,  Regnum  ccelo- 
rum  vim  patitur,  et  violenti  rapiunt  illud. 
Et  respondendum,  quod  unum  et  idem  est 
angustum,  laboriosum  et  grave,  incipienti, 
imperfecto  et  spiritualem  consolationem 
nondum  experto;  quod  tamen  laetum,  ju- 
cundum  et  leve  est,  exercitato,  proficienti, 
perfecto  et  habituato  in  bonis.  Denique 
mandata  atque  consilia  Christi  ex  sua  na- 
tura  dulcia  exstant  et  levia,  quamvis  per 
comparationem  ad  nostram  fragilitatem  et 
pronitatem  in  malum,  difficulter  in  prin- 
cipio  impleantur. 

Quaeritur  etiam,  an  jugum  Christi  seu 
evangelica  lex,  gravior  sit  ad  observan- 
dum,  quam  lex  Mosaica.  Et  videtur  quod 
imo  :  quia  quo  perfectio  major,  eo  ad  eam 
difficilius  homo  pertingit.  Major  est  autem 


A  perfectio  novae  legis  quam  veteris.  Ttem 
superius  patuit,  quomodo  praeceptis  legis 
Christus  sna  majora  praecepta  adjecit,  pro-  Matth.v, 
hibens  irasci,  et  dicere,  Raca,  aut,  Fatue  :  --• 
quod  difficillimum  est  implere.  Gregorius 
quoque  aperte  affirmat  hoc  ipsum.  Sed,  si 
ita  est,  non  videtur  quomodo  jugum  Chri- 
sti  sit  suave,  et  onus  ipsius  leve.  Et  re- 
spondendum,  quod  in  veteri  lege  erant 
praecepta  triplicia,  puta  moralia,  judicia- 
lia,  ac  caerimonialia.  Si  ergo  loquamur  de 
veteri  lege  quoad  praecepta  ejus  caerimoni- 

B  alia,  constat  quod  difficilius  fuit  eam  ser- 
vare,  quam  novam  legem.  Unde  in  Actibus 
Petrus  dicit  :  Quid  tentatis  imponere  ju-  Act.  xv,io. 
gum  super  cervicem  discipulorum,  quod 
neque  nos  neque  patres  nostri  portare  po- 
tuimus  ?  Quod  intelligitur  de  caerimoniali- 
bus  legis.  Preecepta  vero  moralia  utriusque 
legis  sunt  eadem  :  quae  tamen  nunc  faci- 
lius  implentur  quam  tunc,  propter  ma- 
gnitudinem  gratiae  quae  confertur  in  nova 
lege  per  sacramenta  Ecclesiae.  Consilia  ve- 
ro  Christi  difficiliora  sunt  quam   praece- 

C  pta  moralia  legis,  per  comparationem  ad 
nostram  infirmitatem;  sed  per  compara- 
tionem  ad  gratiam,  quae  adjuvat  nostram  Rom.  VU!) 
imbecillitatem,  etiam  ipsa  consilia  facilli-  26- 
me  adimplentur.  Hanc  quaestionem  non 
intendo  hoc  loco  plenius  prosequi,  sed  sic 
eam  tetigisse  sufficiat. 

Hoc  vero  summe  requiritur,  et  maxime 
admonendum  est,  ut  discamus  a  Magistro 
nostro  (in  quo  sunt  omnes  thesauri  sapi-   coioss.u, 
entiae  et  scientiae  absconditi,  imo  qui  est  3- 
sapientia   Patris)  veram   mansuetudinem,  i  cor.uu. 

D  et  humilitatem  sinceram,  quoniam  hae  duae 
virtutes  praecipue   faciunt  hominem  tam 
Deo  quam  proximis  suis  amabilem,  fratri- 
bus  exemplarem,  laudabilem,  dulcem,  so- 
latiosumque  omnibus.  Scriptum  est  enim: 
Deus  superbis   resistit,  humilibus   autem  j„cob.\Y,G. 
dat  gratiam;  et  iterum,  Odibilis  coram  Deo  EecU.%,% 
et  hominibus  est  superbia;  et  rursus,  In  /&,,/,  IIIi19. 
mansuetudine  opera  tua  fac,  et  super  om- 
nem  hominum  gloriam  diligeris.  Unde  Leo 
Papa  optime  dicit  :  Tota  christianae  sapi- 
entiae  disciplina,  non  in  abundantia  verbi, 


ENARRATIO    IN    CAP.    XII    MATTUMl.    —   ART.    XXIII  1 47 

non  in  astutia  disputandi,  non  in  appetitu  A  cis,  pro  omni  fortitudine  elegit  et  docuit. 
laudis  et  gloriae,  sed  in  vera  et  voluntaria  Et  denuo  :  Tota,  inquit,  victoria  Salvatoris, 
humilitate  consistit,  quarn  Dominus  Jesus  quae  et  diabolum  stravit  et  mundum,  humi- 
ab  utero  malris  usque  ad  supplicium  cru-      litate  est  concepta,  humilitate  confecta. 


ARTICULUS   XXIII 

EXPLANATIO    CAPITULI   DUODECIMI    '.    IN    ILLO    TEMPORE,    ABIIT   JESUS    SABBATO    PER    SATA. 


I 


~N  illo    tempore,   quum    dicta   et   facta  B  vid,  quando  esuriit,  fugiens  a  facie  Saul, 

sunt  praeinducta,  abiit  Jesus  sabbato,  id  et  gui  cum  eo  erant,  hoc  est,  quid  fecerint 

est  septima  die  hebdomadee,  qui  celebris  viri,  seu  servi  vel   pueri  ejus?  Quomodo       4 

fuit  apud  Judaeos,  per  sata,  id  est  per  fru-  intravit  in  domum  Dei,  id  est  tabernacu- 

ges  seu  segetes  agri.  Discipuli  autem  ejus  lum  Domini,  in  Nobe  urbe  sacerdotum,  et 

euntes  secum  per  sata,  esurientes.  Saepius  panes propositionis,  id  est  panes  qui  die  Lev.xxn, 

enim,   ut  Marcus   testatur,   non   habebant  sabbati  ponebantur  calidi   super  mensam  5"9- 

manducandi  spatium,  propter  turbam  con-  in  tabernaculo,  pro  usu  sacerdotum,  come- 

currentem.  Interdum  etiam  voluit  Christus  dit,  tam  ipse  quam  socii  ejus  necessitate 

ut  aliquam  paterentur  inopiam.  Cceperunt  famis  compulsi  :  quos  dedit  ei  Achimelech   \Beg;vu, 

vellere,  id  est  extrahere,  spicas,  et  man-  pontifex,  quoniam  panes  laicos  non  habe-6' 4' 

ducare  grana  inclusa,  spicis  manibus  con-  bat  ad  manum  ;  quos  panes  non  licebat  ei, 
fricatis.                                                            C  id  est  ipsi  David,  edere,  extra  necessitatis 

2  Pharism  autem  videntes  hoc,  dixerunt  articulum,  seu  aliis  horis,  neque  his  qui 

ei,  videlicet  Christo.  Lucas    refert,  quod  cum  eo  erant,  nisi  solis  sacerdotibus.  Si 

Lue.  vi,2.  Pharisaei  dixerunt  discipulis;  sed  non  est  ergo  David  et  sui  ac  pontifex  excusantur  a 

contrarietas.   Poterant   enirm  tam   Christo  transgressione  legis  propter  famis  necessi- 

quam  ejus  discipulis,  dicere  quae  sequun-  tatem,  cur  non  simili  ratione  excusantur 

tur.  Vel  quidam  eorum  dixerunt  haec  Chri-  discipuli  mei?  Praecepta  enim  illa  intelli- 

sto,  alii  ejus  discipulis.  Unde  in  Luca  no-  genda  non  erant  in  articulo  necessitatis, 

lMdem.  tanter  scriptum  est,  quod  quidam  Phari-  sed  dispensationem  et  expositionem  admit- 

saeorum  dicebant  discipulis  ejus.  Dixerunt  tebant.  Necessitas  vero  est  mater  dispen- 

ergo  Magistro,  in  quem  culpam  discipulo-  sationis,  secundum  quod  ait  ad  Eugenium 

rum  retorquere  conati  sunt.  Dixerunt  au-  Papam  S.  Bernardus  :  Non  sum  tam  rudis, 
tem,  non  zelo  justitiae,  sed  rancoris  affe-  D  ut  ignorem  vos  dispensatores  esse  positos, 

ctu.  Ecce  discipuli  tui  faciunt  quod  non  sed   in  aedificationem,  non  in  destructio- 

licet  eis  facere  sabbatis,  scilicet  spicas  vel-  nem.  Ubi  ergo  urget  necessitas,excusabilis 

lere  et  confricare.  Moyses  enim  preecepit  est  dispensatio.  Ubi  utilitas  provocat,  lau- 

Exod.wi,  in  Exodo,  ut  filii  Israel  praepararent xnba-  dabilis  est  dispensatio  :  utilitas,  inquam, 

ria,  non  in  sabbato,  sed  in  die  praecedenti.  communis,  non  propria. 

At  ille,  videlicet  Christus,  dixit  eis,  ex-         Denique  Pharisaei    non  reprehendebant 

cusando  discipulos  suos,  et  quodammodo  discipulos  Christi,  de  hoc  quod  spicas  vel- 

exponendo  praeceptum  :  Non  legistis  (pri-  lebant   et   manducabant  (quia   hoc   licuit 

mo  Regum)  :  quod  utique  legistis,  vel  le-  eis,  juxta  illud  quod  in  Deuteronomio  scri- 

gere  aut  scire  debuistis;  quid  fecerit  Da-  ptum  est :  Si  intraveris  segetem  amici  tui,  ti. 


23 


448 


RNARRATIO    IN    CAP.    XII    MATTH.EI.    —   ART.    XXIII 


franges  spieas,ct  manu  conteres;  falcc  au- 
tem  non  mctes);  sed  quod  fecerunt  hoc 
sabbato. 

Gonscquenter  excusat  Ghristus  suos  di- 
scipulos  alia  ratione,  videlicet,  quia  dc 
ejus  licentia  ista  feccrunt :  ipse  autem  vim 

5  dispensandi  se  habere  testatur.  Aut  non 
legistis  in  lege,  videlicet  in  libris  Moysis, 
quia  sabbatis,  hoc  est  diebus  sabbatorum, 
sacerdotes  legales  in  templo  sabbatum  vio- 
lant,  id  est,  sabbati  celebrationem  non 
servant,  quantum  ad  verba  praecepti,  sed 
manualiter  operantur,  animalia  Deo  immo- 
lando  et  ea  excoriando,  hostiasque  lavan- 
do,  et  sine  crimine  sunt,  hoc  est  sine  trans- 
gressione  praecepti?  quia  non  agunt  contra 
intentionem  praecepti,  quoniam  opera  illa 
directe  ordinabantur  ad  cultum  divinum, 

6  et  Deo  jubente  fiebant  in  sabbato.  Dico 
autem  vobis,  quia  templo  major  est  hic 
locus  in  quo  ego  sum  (sic  exponit  Hiero- 
nymus)  :  quoniam  locus  continens  Chri- 
stum  dignior  fuit  templo.  Vel,  Hic,  id  est 
ego  Ghristus,  major  seu  dignior  sum  tem- 
plo,  quum  sim  Dominus  templi.  Ideo  mea 
auctoritate  potest  hic  fieri  a  discipulis 
meis,  quod  fit  in  templo  a  sacerdotibus. 

7  Si  autern  sciretis,  hoc  est,  perfecte  in- 
telligeretis,  quid  est,  id  est,  quid  significet 

Oseevi,  6.  illud  Osee  prophetse  :  Misericordiam,  id 
est  opera  pietatis,  et  affectum  compassio- 
nis,  volo  ego  Dominus,  et  non  sacrifici- 
um,  hoc  est  plus  quam  legalem  hostiam  ; 
nunquam  condemnassetis ,  id  est,  praecepti 
praevaricatores  judicassetis,  innocentes  di- 
scipulos  meos ;  sed  opera  misericordiae  sa- 
crificiis  templi  praeponendo,  condoluisse- 
tis  discipulis  meis  necessitate  famis  spicas 
vellentibus,  et  excusassetis  eosdem.  Quod 
autem  Christus  potestatem  habuerit  dis- 
pensandi  de  observatione  sabbati,  decla- 

8  ratur  subdendo  :  Dominus  est  enim  Filius 
hominis,  scilicet  Christus,  qui  propter  hu- 
militatem  frequenter  se  nominat  Filium 
hominis,  raro  Filium  Dei,  etiam  sabbati, 
id  est  septimi  diei,  et  per  consequens  alio- 
rum  dierum,  totiusquc  temporis.  Ex  quo 
oslenditur,  quod  Christus  sit  verus  Deus, 


A  cui  proprium  est  tcmporibus  prseesse  ac 
dominari.  Unde  in  nova  lcgc,  Christi  au- 
ctoritate  celcbritas  sabbati  ccssavit,  et  pri- 
ma  feria  facta  est  celebris.  Eadcm  au- 
ctoritate  discipuli  spicas  sabbato  vellere 
poterant,  eundo  per  sata  seu  blada. 

Et  quum  inde,  id  est  a  campo  seu  agro       9 
ubi  haec  contigerunt,  transisset  Jesus,  ve- 
nit  in  synagogam  eorum,  videlicet  Phari- 
saeorum  a  quibus  fuerat   redargutus,   vel 
aliorum  Judaeorum.  Et  ecce  homo  manum       10 
liabens  aridam,  id   est   contractam,   erat 

B  ibi  in  synagoga  ;  et  interrogabartt  Phari- 
saei  eum  dicentes  :  Si,  id  est  an,  licet  sab- 
batis  curare,  id  est  infirmum  sanare  ?  ut 
accusarent  eum,  quomodocumque  respon- 
deret  aut  faceret.  Quoniam  enim  Christus 
discipulos  suos  excusavit,  et  misericor- 
diam  sacrificio  praetulit,  Pharisaei  insidiari 
coeperunt  Magistro,  inquirentes  an  liceret 
sabbato  sanare  :  ut  si  Christus  diceret, 
Imo,  arguerent  eum  de  sabbati  transgres- 
sione  ;  si  diceret,  Non,  arguerent  eum  de 
immisericordia  seu  crudelitate,  vel  etiam 

C  de  impotentia,  si  non  curaret.  Scriptum 
est  in  Luca  et  Marco,  quod  Jesus  inlerro-  Luc.  vi,o; 
gavit  Pharisaeos,  An  licet  sabbato  curare?  Marc-  '"'4- 
Hic  dicitur,  quod  illi  interrogaverunt  eum: 
et  utrumque  verum  est.  Ipsi  namque  pri- 
mo  interrogaverunt  Jesum  de  hoc,  dolose 
ac  insidiose  ;  deinde  Christus  jussit  homi- 
nem  illum  in  medio  stare  :  quo  stante, 
Christus  quaestionem  illorum  repetiit,  ut 
eis  convenientius  responderet. 

Ipse  autem  dixit  illis,  propriae  quaestio-       11 
ni  respondendo,  quoniam  ipsi  responde- 

D  re  non  poterant,  vel  nolebant.  Secundum 
Marcum,  Jesus  circumspexit  eos  cum  ira,  Mare.m,s. 
contristatus  super  caecitate  cordis  eorum. 
Probat  itaque  Christus  quod  liceat  sabbato 
hominem  reparare  et  confortare,  per  lo- 
cum  a  minori  vel  majori,  eo  quod  liceat 
in  die  sabbati,  bruto  succurrere.  Quis  erit 
ex  vobis  homo  rationabiliter  judicans,  rati- 
onemque  sequens,  qui  habeat  ovemunam, 
et  si  ceciderit  haic  sabbatis  in  foveam, 
nonne  tenebit  et  levabit  eam  de  fovea  sab- 
bato?  Quanto  magis  melior  est  homo  sum-       12 


ENARRATIO    IN   CAP.    XII    MATTHiEI. 


ART.    XXIII 


149 


m80  Trinitatis  imagine  insignitus,  ove,  et  A 
qualibet  irrationali  creatura?  id  est,  quan- 
to  homo  per  naturam  et  gratiam,  dignior 
est  ove,  tanto  convenientius  est  hominem 
sabbato  curare,  quam  ovem  de  lacu  leva- 
re.  Itaque  licet  sabbatis  benefacere ,  id  est 
opera  pietatis  et  actus  virtulum  exercere. 
Judaei  vero  male  intelligebant  praeceptum 
de  sabbati  celebratione,  putantes  quemli- 
bet  actum  exteriorem  illicitum  sabbato, 
qiium  tamen  Moyses  notanter  pcaeceperit  : 
Omne  opus  servile  non  facietis  in  eo.  Et 
potest  per  opus  servile  intelligi  quaelibet  B 
operatio  non  habens  bonitatem  ex  sua  ra- 
tione  in  genere  moris,  ut  arare,  aedificare  : 
tales  actus  illiciti  erant  in  sabbato.  Actus 
vero  ex  se  boni  in  genere  moris,  liciti 
erant,  ut  sanare  infirmum  ex  caritate  et 
misericordia,  et  praesertim  quando  hoc 
fit  miraculose.  Hinc  etiam  licuit  sabbato 
se  defendere,  et  vim  vi  repellere.  Quod 
LVac/i.n,  ignorantes  quidam  Judaei,  permiserunt  se 
36~38'  occidi  a  gentibus,  ut  legitur  in  libris  Ma- 
chabaeorum. 
13  Tunc  Jesus  ait  homini  contractam  ma-  C 

num  habenti  :  Eoitende  manum  tuam  are- 
factam.  Et  extendit  eam,  non  naturali,  sed 
divina  virtute,  quia  vis  motiva  impedita 
erat  per  defectionem  spirituum  ;  et  resti- 
tuta  est  sanitati  manus  contracta,  in  illo 
momento  quo  dixerat  Jesus,  Extende  ma- 
num  tuam.  Tn  quo  patet  efficacia  potesta- 
tis  divinse,  in  instanti  agentis.  Quamvis 
enim  saepe  per  naturam  et  artis  operatio- 
nem,  contractus  curetur,  non  tamen  in 
instanti,  vel  solo  imperio.  Natura  enim  et 
ars  operantur  successive,  non  subito.  Non  D 
autem  potuit  manus  arida  extendi,  nisi 
prius  sanaretur. Restituta  est  ergo  sanitati, 
sicut altera,  id  est  sinistra(quia  secundum 
Luc.  vi,  e.  Lucam,  dextera  fuit  contracta)  :  non  quod 
sinistra  restituta  sit  sanitati  ;  sed  dextera 
restituta  est  sanitati,  id  est,  sana  effecta 
est,  sicut  sinistra  sana  fuit.  —  Porro  mo- 
raliter,  per  hominem  habentem  manum 
aridam,  et  hanc  dexteram,  intelligitur  qui- 
libet  piger,  acediosus,  sive  peccator.  qui 
negligit  operari  quae  Dei   sunt.   Unde  dc 


negligente  pastore  scriptum  cst  :  Brachi- 
um  ejus  ariditate  siccabitur.  Huic  praecipit 
Christus,  ut  surgat  a  culpa,  per  pcenitm- 
tiam  ;  stet  in  medio,  per  exemplarem  con- 
versationem;  manum  quoque  extendat,  per 
operum  misericordiae  exhibitionem. 

Exeuntes  autem  Pharisaii  de  synagoga, 
consilium  faciebant  adversus  eum,  videli- 
cet  Jesum,  quomodo  eumperderent,  id  est, 
accusarent  atque  occiderent.  Secundum 
Marcum,  consilium  fecerunt  cum  Herodia- 
nis.In  quo  patet  intolerabilis  Pharisaeorum 
perversitas,  qui  inde  deteriorati  sunt,  un- 
de  emendari  debebant.  Firmaverunt  enim 
sibi  sermonem  nequam,  et  ex  deliberatio- 
ne,  ex  certa  malitia,  ex  habitu  malo,  ini- 
que  egcrunt :  propter  quod  insanabiles  in- 
corrigibilesque  fuerunt,  praecipue  propter 
odium  contra  Christum,  quod  pervertit 
omne  judicium.  Unde  de  eis  dici  potest 
illud  Jeremiae  prophetee  :  Induraverunt  fa- 
cies  suas  supra  petram,  et  noluerunt  re- 
verti. 

Jesus  aulem  sciens  machinationes  eo- 
rum,  recessit  inde,  id  est  a  synagoga  ad 
mare,  ut  Marcus  habet  :  non  ex  timore 
mortis,  sed  cedens  furori,  et  condolens 
caecitati  eorum,  et  quoniam  noridum  venit 
hora  ejus,  et  quia  non  capiebat  perire  Pro- 
phetam  extra  Jerusalem  ;  et  item,  ut  daret 
exemplum  fugiendi,  pro  loco,  causa  et 
tempore,  sicut  superius  dixit  :  Quum  per- 
secuti  vos  fuerint  iri  una  civitate,  fugite 
in  aliam.  Et  secuti  sunt  eum,  cordis  affe- 
ctu,  corporis  gressu,  multi,  qui  omiserant 
Jesum  sequi  propter  timorem  Phariseeo- 
rum ;  et  curavit  eos  omnes  qui  cura  indi- 
gebant,  et  eam  requirebant.  Alios  curavit 
spiritualiter,  vel  realiter,  vel  quantum  in 
se  fuit.  Et  prcvcepit  eis  ne  manifestum 
eum  facerent,  miracula  ejus  aliis  insinu- 
ando  :  in  quo  docuit  nos  humilitatem  am- 
plecti,  et  vanam  gloriam  abominari.  Vel, 
Ne  manifestum  eum  facerent,  id  est,  ne 
adversariis  suis  ac  Pharisaeis  manifesta- 
rent  quo  isset,  ac  ubi  esset.  Propler  eas- 
dem  enim  causas  voluit  Christus  latere, 
propter  quas  abiit. 


Zach.  xi, 
(7. 


14 


Marc.  in,6. 


Ps.  LXHI,  6. 


Jer.  v,  3. 


15 

Marc.  ni,7. 


Joann.  vn, 
30. 
Z((c.xm,33. 


Matth.  x, 
23. 


16 


150 


ENARRATIO    IN    CAP.    XII   MATTILEI. 


ART.    XXIII 


17  Ut  adimpleretur  quod  dictum  est  per 
Isaiam  prophetam,  dicentem  in   persona 

18  Dei  Patris  :  Ecce  puer  meus,  id  est  Chri- 
Act. iv,  27.  stns  :  de  quo  in  Actibus  asseritur,  Conve- 

nerunt  adversum  sanctum  puerum  tuum 

Jesum,  Pontius  Pilatus  et  Herodes  ;  et  Isa- 

h.  ix, g.    ias,  Puer,  inquit,  natus  est  nobis.  In  veteri 

Testamento,  puer  pro  servodrequenter  ac- 

md.vM,i.  cipitur.  Unde  nostra  translatio  habet:  Ecce 

servus  meus.  Quod  convenit  Christo,  ra- 

tione  naturae  assumptae,  secundum  quam 

Phiiipp.  ii,  Pater  major  est  Filio,  qui  exinanivit  se- 

metipsum,  formam  servi  accipiens.  Si  au- 

tem  puer  pro  filio  accipiatur,  sic  Christus 

secundum  divinam  naturam  est  puer  na- 

turalis.  Quem  elegi,  non  secundum  divi- 

nam  naturam,  sed   secundum    humanita- 

tem  assumptam.  Electio  enim  ex  libertate 

procedit,  et  tendit  ad  bona  gratise,  dona- 

que  glorise.  Christus  vero,  ut  Verbum  ac 

Filius  Dei,  procedit  a  Patre  per  modum  na- 

turalis  emanationis,  et  seternaliter  essenti- 

aliterque  beatus  est,  imo  eamdem  numero 

cum  Patre  ac  Spiritu  Sancto  beatitudinem 

habens.  Electus  ergo  dicitur  Christus,  ut 

homo.  De  quo  Sponsa  dicit  in  Canticis  : 

Cant.  v,io.  Dilectus    meus    candidus    et   rubicundus, 

Rom.  i,  4.  electus   ex  millibus  ;   et  Apostolus,   Qui 

prsedestinatus  est,  ait,  Filius  Dei  in  vir- 

tute,  secundum  spiritum  sanctificationis. 

Dilectus  meus,  quem  secundum  divini- 

tatem  ipsius  diligo  amore  simpliciter  infi- 

nito,  tanquam  sequalem  mihi  in  bonitate. 

Secundum  humanitatem  vero  ejus  Verbo 

unitam,  diligo   eum    magis   quam   totum 

universum.  Vere  enim  Pater  diligit  Fili- 

um  amore  superdulcissimo,  omni  creaturse 

ignoto  ac  inexperto  quantum  ad  plenitu- 

dinem  suam.  Sancti  tamen  in  patria  gu- 

stant  eum  pleno  ore.   In  quo  bene  com- 

placuit  anirna?  rnece,  hoc  est  cordi  meo. 

Tantam  enim  complacentiam  habet  Pater 

in  Filio,  quantam  et  dilectionem.  Nec  ali- 

quid  inest  Filio,  quod  oculos  Patris  offen- 

ibid.  vni,  dat.  Propter  quod  ait  :  Ego  quae  placita 

29'  sunt  ei,  facio  semper.  Et  Christo  baptizato 

Luc. Hi.22;  ac  transfigurato,  audita  est  vox  Patris,  di- 

Matth.xvu,  TT.  T-i-i-  ii 

g.  cens  :  Hic  est  tilius  meus  dnectus,  rn  quo 


Joann.  n 
35;  v,  20. 


A  mihi  complacuit*.  Loquitur  autem  Deus 
Pater  affectu  et  more  humano,  quum  ait, 
Tn  quo  bene  complacuit  animae  meee.  Non 
quod  habeat  animam,  quum  sit  simplicis- 
sima  unitas,  purissimaque  natura ;  sed  ad 
denotandum  quod  intime  diligat  Filium. 
Secundum  quod  Sponsa  ait  in  Canticis  : 
lndica  mihi,  quem  diligit  anima  mea ;  et, 
Inveni  quem  diligit  anima  mea.  In  veteri 
tamen  Testamento,  frequenter  dicitur  Deus 
animam  habere,  vel  per  animam  suam  ju- 
rare,  ut  patet  in  Amos,  quo  legitur  :  Ju- 

B  ravit  Dominus  in  anima  sua,  Detestor  ego 
superbiam.  Et  Jeremias  ait  :  In  gente  ini- 
qua  ulciscetur  anima  mea. 

Ponam  spirilum  meum  super  eum,  id 
est,  Spiritum  Sanctum  animee  ejus  super- 
copiose  infundam  :  quia  non  ad  mensu- 
ram  dat  Deus  Spiritum  homini  Christo,  ut 
Joannes  habet ;  et  in  Luca  scriptum  est, 
Jesus  plenus  Spiritu  Sancto,  regressus  est 
a  Jordane.  Denique  conceptus  est  de  Spi- 
ritu  Sancto  ;  et  a  primo  illius  conceptionis 
instanti  tam  plenus   fuit  Spiritu  Sancto, 

C  quod  nunquam  in  gratia,  caritate,  vel  con- 
templatione  profecit.  Propter  quod  Isaias  : 
Requiescet,  inquit,  super  eum  spiritus  Do- 
mini,  spiritus  sapientise.  Et  judicium  dis- 
cretionis,  id  est  distantiam  inter  bonum 
et  malum,  futurum  quoque  judicium  re- 
munerationis  ;  vel,  Judicium,  id  est  divi- 
num  prseceptum,  quod  Deus  judicat  esse 
justum  ;  gentibus  nuntiabit,  per  preedica- 
tionem  Apostolorum,  quibus  locutus  est  : 
Euntes  docete  omnes  gentes.  Unde  in  Ge- 
nesf  dicitur  :  Ipse   erit  exspectatio  gen- 

D  tium  ;  et  in  Aggaso,  Veniet  Desideratus 
cunctis  gentibus.  Unde  per  Isaiam  loqui- 
tur  Pater  de  Christo  :  Ecce  testem  populis 
dedi  eum,  ducem  et  prseceptorem  genti- 
bus.  Christus  autem  in  propria  persona, 
non  praedicavit  nisi  Judseis.  In  die  quoque 
novissimo  Christus  proprio  ore  pronuntia- 
bit  judicium,id  est  judicialem  sententiam: 
dicens  iniquis,  Ite,  maledicti,  in  ignem 
aeternum  ;  et  justis,  Venite,  benedicti  Pa- 
tris  mei. 
Non  contendet,  contra  adversarios  suos 


'alias  com- 
placui 


Cant.  l,  6. 
Jbid.  m,  4. 


Amos  vi,  8. 


Jer.  v,  9, 
29;  ix,  9. 


Joann.  m, 
34. 


Luc.  iv,  1. 

Ibid.t,  35; 
Matth.i,i0. 


Is.  xi,  2. 


Matth. 
xxvin,  19. 

Gen.  xlix, 
10. 

Agg.  n,  8. 

/s.  LV,  4. 


Matth.xw; 
41. 
Ihid.  34. 

19 


ENARRATIO    IN   CAP.    XII    MATTILEI.    —    ART.    XXIII  154 


ex  passiono  rixando,  nequc  clamabit,  altc  A  et  dixit,  Quum  exaltaveritis  Filiurn  homi- /oann.  vm, 

28. 

Itorn.  xi,  5. 


loquendo,  propter  desiderium  laudis  hu-      nis,  tunc  cognoscetis  quia  ego  sum.  Reli-  ' 


37. 


manse,  vel  affcctu  vindictae,  seu  inordina-  quia3  equidem  per  eleclionem  gratiae  salvae 

te  et  impatienter  loquendo.  De  quo  cla-  factse  sunt.  Possumus  autem  per  arundi- 

Ephes.iv,  more  dicit  Apostolus  :  Omnis  amaritudo,  nem  quassatam  et  linum  fumigans,  eam- 

et  ira,  et  clamor  tollatur  a  vobis.  Unde  in  dem  plebem,  imo  eamdem  personam  acci- 

Zuc.xxin,  passione  obmutuit  in  tantum,ut  ab  Ilerode  pere:quae  dicitur  arundo  quassata,propter 

Matth     ilbideretur,  atque  Pilatus  vehementer  mi-  vitiorum    corruptionem,    et   linum   fumi- 

xxvn,  h.    raretur.  Nihilo  minus  Christus  in  sua  prae-  gans,  propter  intellectualis  luminis  parvi- 

dicatione  frequenter  clamavit  ex  caritatis  tatem,  caecitati  internae  propinquum.  Sic 

Lue.  vhi,8.  fervore,  juxta  illud   :  Jesus  hsec   dicens,  omnis  bonus  prselatus,  prsedicator  ac  fra- 

clamavit,  Qui  habet  aures,  etc.  ;  et  rursus,  ter,  non  debet  arundinem  quassatam  con- 

Joann.  vn,  Clamabat  Jesus,  Si  quis  sitit,  veniat  ad  me.  B  fringere,  nec  linum  fumigans  exstinguere, 

Apostolus  quoque  ad  Hebrseos  dicit,  quod  sed  subdito  seu  confratri  vitiis  irretito,  ten- 

Hebr.  v,  7.  cum  clamore  valido  et  lacrimis  preces  fu-  tato,  et  pene  excaecato,  infatigabili  caritate 

dit.  Nequc  aucliet  aliquis  in  plateis  vocem  succurrere,  sicut  hortatur  Apostolus  :  Fra-  Gaiat.vi,i. 

ejus.  Videtur  contrarium,  quod  alibi  Chri-  tres,  inquiens,  si  prseoccupatus  fuerit  ho- 

/oann.xvin,  stus  ait  :  Ego  palam  locutus  sum  mundo,  mo  in  aliquo  delicto,  vos,  qui  spirituales 

et  in  occulto  locutus  sum  nihil.  Insuper  estis,  hujusmodi   instruite  in   spiritu  le- 

certum  est,  quod  Christus  eundo  per  vias  nitatis;  et  rursus,  Corripite  inquietos,  con-  irhess.y, 

et  plateas,  ssepe  prsedicavit  discipulis  suis  solamini  pusillanimes,  suscipite  infirmos,  14' 

Matih.x*\.  et  etiam  aliis,sicut  in  die  Palmarum,quum  patientes   estote  ad  omnes.  Unde   Hiero- 

venit  a  Bethania  in  Jerusalem.  Et  respon-  nymus   ait  :  Qui   peccatori   non    porrigit 

dendum,  quod  Christus  dicitur  non  esse  manum,  et  non  portat  onus  fratris  sui,  is- 

locutus  in  plateis,  quoniam    propter   va-  C  te  calamum  quassatum  confringit;  et  qui 

nam  ostentationem  et  gloriam  nihil  locu-  modicam    scintillam    fidei    contemnit    in 

tus  est.  Alii  plateas  spiritualiter  sumunt  parvulis,  iste  linum  exstinguit  fumigans. 

/6irf.vu,i3.  pro  lata  via  quae  ducit  ad  mortem  :  in  qua  Sequamur  ergo  vestigia  Christi,  qui  venit    Lm.  xix, 

ccrtum  est  Christum  nunquam  fuisse  aut  quserere  et  salvum  facere  quod  perierat.  10' 

prsedicasse.  Donec  ejiciat  ad  victoriam  judicium. 

20          Arundinem  quassatam,  hoc  est  calamum  Hoc  intelligi  potest,  tam  de  judicio  dis- 

lsesum,  et  pene  destructum,  non  confrin-  cretionis,  quam  extremae  remunerationis. 

get,  id  est,  non  penitus  relinquet,  aut  per-  Primo   sic  :   Prsedicta  Christus   non  faci- 

det.  Per  arundinem  istam,  signatur  popu-  et,  sed  eorum  opposita,  donec  ejiciat,  id 

lus  gentilis,  diversis  erroribus  et  peccatis  est,  prosequatur,  sive  effundat  ac  perdu- 

attritus  et  laceratus.  Quem  Christus  mise-  cat,  judicium  discretionis,  id  est  separa- 

ricorditer  reparavit,  convertendo  eum  ad  D  tionem  electorum  a  reprobis  in  praesenti 

fidem   et   gratiam,   prout   apud   Joannem  per   fidem  et  gratiam,   ad  victoriam,  id 

./oa,m.  x,  protestatur  :  Alias,  inquiens,  oves  habeo,  est  dejectionem  diaboli,  illum  ab  electo- 

quae  non  sunt  ex  hoc  ovili,  et  illas  opor-  rum  cordibus  excludendo.  De  hoc  judicio 

tet  me  adducere.  Et  linum  fumigans,  id  dicit  Salvator  :  Nunc  judicium  est  mundi,  joann.w, 

est  populum  Judaeorum,  qui   propter  ali-  nunc  princeps  hujus  mundi  ejicietur  fo-  3I' 

qualem  legis  et  Christi  notitiam,  licet  val-  ras.  Ccepit  quippe  istud  judicium  maxime 

de  obscuram, lino  fumiganti  comparantur.  a    praedicatione    Christi    et   Apostolorum, 

/6id.xM,3o.  Quibus   ait  :   Adhuc   modicum    lumcn   in  quia   ex   tunc    in   toto   mundo   cceperunt 

vobis  cst.  Non  exstinguet,  id  est,  penitus  quidam  ad  fidem  et  caritatem  vocari,  aliis 

excaecari  non  desinet,  scd  quosdam   illo-  derelictis,  et  ita  tunc  separabantur  ab  in- 

rum    misericorditer  illuminabit  :   quibus  vicem,  fide,  voto,  ac   merito  :   quod  ad 


152  ENARRATIO   IN   CAP.    XII   MATTHiEI.    —   ART.    XXIV 

discretionis  judicium  pertinet,  per  qnod  A  umphnni,  qnia  tunc  perfecte  dejiciet  om- 
Christus  diabolum  vicit,  ejiciendo  eum  nes  adversarios  suos,secundum  illud  lsaiae 
foras,  et  tribuendo  fidelibus  potestatem  prophetae  :  Ad  eum  venient,  et  confun- /«.  xlv,  25. 
praevalendi  contra  eum.  Secundo  sic  :  Do-  dentur  omnes  qui  repugnant  ei.  Illo  autem 
nec  ejiciat  ad  victoriam  judicium,  id  est,  judicio  consummato,Christus  non  amplius 
judicium  ultimae  discussionis,  seu  extremaB  reparabit  quassatam  arundinem,  nec  illu- 
remunerationis,  exerceat  et  perducat  ad  minabit  fumigans  linum.  [Et  in  nomine  21 
victoriam,  id  est  ad  plenum  sui  ipsius  tri-      ejus  gentes  sperabunt.] 


ARTICULUS  XXIV 


PROSECUTIO    EXPOSITIONIS    PR^ESENTIS    CAPITULI. 


22  1 1 1 UNC  oblatus  est  ei,  videlicet  Christo  B  verenter  de  Jesu  loquentem,  dixerunt,  ex 

X  ad  sanandum,  dcemonium  habens,  id  gravi  invidia,  quae  omnia  etiam  bona  in- 

est   homo   obsessus   a  dsemone,  cwcus  et  terpretatur  sinistre,  et  occasionem  calum- 

mutus,  non  a  natura  vel  aegritudine  natu-  niandi  confingit :  Hic  non  ejicit  dcemones, 

rali,  sed  a  daemonis  operatione.  Unde  in  nisi  in  Beelzebub  principe  dcemoniorum, 

Luc. xi,  14.  Luca  scriptum   est,  Erat  ejiciens   dsemo-  hoc  est  virtute  summi  ac  pessimi  daemo- 

nium,  et  illud  erat  mutum  :  non  utique  nis,  cum   Jesu    pactum  et  familiaritatem 

formaliter,  sed  efficienter,  id  est  mutifi-  habentis  :  cui  daemonum  principi  alii  in- 

cans  hominem.  Et  curavit  eum  Jesus,  dae-  feriores  obediunt,  egrediendo  ab  obsessis 

monem  expellendo,  ita  ut  loqueretur  et  ad  verba  Jesu,  quatenus  homines  decipi- 

videret,  qui  paulo  ante  mutus  fuit  ac  cse-  antur,  putando  quod  Jesus  divina  virtute 

cus.  Sicque  secundum  Hieronymum,  tria  haec  agat,  et  Christus  exsistat. 

signa  in  eodem  peracta  sunt.  Nam  obses-  C      Jesus  autem  sciens  certitudinaliter  cogi-       25 

sus  curatur,  mutus  loquelam,  et  caecus  vi-  tationcs  eorum  :  quod  Deo  est  proprium, 

sum    recipit.   Tamen    duo  ista   consecuta  u t  propria  potestate  cogitationes  cordium 

sunt  naturali  ordine  primum  signum,  vide-  intueatur,nec  homo  potest  eas  cognoscere, 

licet  daemonis  ejectionem  :  quoniam  enim  nisi  Deo  revelante  ;  dixit  eis. 

daemon  hominem  caecum  ac  mutum  effe-  Antequam  Christi   responsionem  eluci- 

cit  sua   praesentia,  ideo  eo  ejecto,  homo  dem,-commemorare  oportet  quid  morali- 

recepit  facultatem  linguae  ac  oculorum.  ter  per  daemoniacum  istum  surdum  ac  mu- 

23  Et  stupebant,  id  est,  vehementer  mira-  tum  signetur.  Significatur  autem  per  eum 
bantur,  omnes  turbce  quae  aderant;  et  di-  quicumque   habituatus   in    vitiis   :  quem 
cebant,  quaerendo  ad  invicem  :  Nonne  hic  dsemon  ducit  quo  vult,   habens  eum  ca-   \\  nm.  n, 
est  filius  David,  hoc  est  Christus  in  lege  ptivum  ad  suam  voluntatem  ;  qui  verba  26, 
promissus,  et  praenuntiatus  nasci  de  se-  D  Dei  aure  cordis  non  percipit,  nec  gratias 

mine  David?  tanquam  dicant  :  Quum  hic  agit  Deo.  Hunc  curat  Christus,  daemonem 

sit  Christus,  vel  si  est  Christus,  prout  ver-  per  gratiae   infusionem   ejiciendo,  ita   ut 

ba  et  opera  ejus  testantur,  non  debemus  homo  talis  audiat  quid  loquatur  Spiritus,  Pt.iAxxn, 

in  tantum  mirari  quod  signa  haec  opere-  et  Domino  confiteatur,   sitque  spiritualia  9' 

tur,  quum    hoc   sit   prophetatum   de   eo.  loquens,  et  audiens  sic  loquentes. 

24  Phariscei  autem  audientes  turbam  tam  re-  Audiens  itaque  Jesus,  pravitatem  Phari- 


ENARRATIO    IN    CAP.    XII    MATTHjEI.    —   ART.    XXIV  153 

sa?orum  redarguens,  non  ad  verba,  sed  ad  A  quo,  hoc  est  cujus  virtute,  ejiciunt  dsomo- 

cogitata  eorum  respondet,  ut  vel  sic  fatc-  nes?  Ideo  ipsi  judices  vestri  erunt  :  id 

antur  ejus  majestatem,  quem  experiuntur  est,  quum  de  illis  dici  non  possit,  quod 

cordium  secreta  rimari.  Omne  regnum  di-  magica  arle,  seu  dscmonis  ope  ejiciant  da •- 

visum  contra  se,  hoc  est  intestinam  dis-  mones,  sed    virtulc   divina,   ideo    ipsi    in 

cordiam  habens  et  puguam,  ita  quod  una  die  judicii  judicabunt  vos,  hoc  est,  dam- 

pars  contra  aliam  prseliatur,  desolabitur,  natione  dignos  ostendent  vos,qui  eumdem 

hoc  est,  cito  destruetur,  et  omnis  civitas  effectum,  scilicet  daemonum  ejectionem.iu 

vel  dornus  divisa  contra  se,  non  stabit,  me  adscribitis  principi  dsemonum,  quam 

hoc  est,  urbs  et  habitatio  quarum  habita-  in  eis  adscribitis  Deo.  Itaque  judices  ve- 

26  tores  contra  se  dimicant,  destruentur.  Et  stri  erunt,  quoniam  vobis  non  credenti- 
si  Satanas  Satanam  ejicit,  hoc  est,  si  ad-  bus,  ipsi  crediderunt.  Si  autem  per  filios 
jutorio  superioris  dsemonis,  alii  ab  ho-  B  Judaeorum  intelligantur  exorcistse,  illi  ju- 
minibus  expelluntur,  adversus  se  divisus  dices  erunt  infidelium  Judseorum,  compa- 
est,  id  est,  contra  se  pugnat,  et  proprium  ratione,  vel  sententiae  approbatione,  quem- 
regnum  corrumpit,  quum  regnum  ejus  sit  admodum  regina  Saba  dicitur  in  die  judicii  vers.  42. 
hominibus  prsevalere.  Quomodo  ergo  sta-  condemnatura  Judseos  incredulos.  Si  au- 

bit  regnumejus  ?  hoc  est,qualiter  potestas  tem  per  filios  intelligantur  Apostoli  alii- 

et  dominatio   principis  deemonum  perse-  que  discipuli  viri  perfecti,  illi  judices  Juda3- 

verabit,  quam  ad  probationem  electorum  orum  erunt  per  assessionem  cum  Christo, 

stare  oportet  usque  ad  diem  judicii?  Sed  juxta   illud    :    Vos   qui    secuti    estis   me,  Matth.xn, 

ad  hoc  poteranf  dicere  Pharissei,  quod  Sa-  sedebitis  supcr  sedesjudicantes  duodecim  28- 

tanas  Satanam  ejiciebat,  ita  quod  ejectio  tribus  Israel. 

daemonum    fuit   obedientia   in   principem  Si  autem  ego  in  spiritu  Dei,  hoc  esl       28 

suum  in  Ghristo,  quatenus  homines  ma-  C  virtute  et  operatione  Spiritus  Sancti,  efi- 

joribus  involverentur  erroribus,  sestiman-  cio  dcemones,  igitur,  id  est,  ex  hoc  sequi- 

do  Jesum  esse  Filium  Dei.  Ad  quod  facile  tur,  quod  pervenit  in  vos  regnum  Dei,  hoc 

est   respondere.  Nam   Christus    in   omni-  est  virtus  et  dominatio,  regimcn  seu  gu- 

bus  ore  et  opere  docuit  ea  quae  maxime  bernatio  Creatoris,  qui  per  me  operatur 

contrariantur   diabolo,  scilicet   caritatem,  inter  vos  dsemonum  expulsionem,ita  quod 

obedientiam,   patientiam,   pacem,  humili-  ego  sum  Christus  vobis  promissus,  et  in- 

tatem,  paupcrtatem,  mundi  contemptum,  ter  vos  regnaturus  :  sicut  Isaias  prsedixit, 

idololatrise  destructionem,  perfectam  men-  Super  solium  David  sedebit,  et  multipli-    /s.  w,  7. 

tis  adhsesionem   seu   unionem   cum   Deo,  cabitur  ejus  imperium  ;  et  Jeremias,  Re- /«-.1x111,5. 

pleuam    abrenuntiationem    diaboli    :    per  gnabit   (ait)  rex,    et   sapiens    erit.    Quod 

quac  potestas  et  regnum  diaboli  dejiciun-  angelus  quoque  locutus  est  Virgini  bene- 

tur.  Si  ergo   diabolus  sibi   cooperabatur,  D  dictse  :  Regnabit,  inquiens,  in  domo  Jacob   jl«c.  1,32, 

directe  divisus  erat  contra  se  ipsum,  nec  in  seternum,  et  regni  ejus  non  erit  finis.  33' 

erat  vera  ejectio  dsemonum,  quam  fece-  Vel,  Regnum  Dei,  id  est  vita  aeterua,quam 

rat  Christus,  sed  fraudulenta  a  vexatione  ego   prsedico  et  pra^paro  vobis,  dicendo, 

cessatio.  Poenitentiam   agite,  appropinquabit  enim  Mntth.w, 

Interea  ponit   Salvalor  aliam   rationem  regnum  coclorum,  et  moriendo  pro  salute  '" 

27  ad  idem.  Et  si  ego  in  Beelzebub  ejicio  dce-  vestra.  Pervenit  ergo  in  vos  regnum  Dei, 
mones,  pZlii  vestri,  hoc  est  exorcistae,  qui  id  est,  per  me  patefit  vobis  ingressus  re- 
proferendo  exorcismos  seu  adjurationes  a  gni  coelestis,  qui  a  dsemonibus  eripio  vos. 
Salomone   editos,  expellebant  dsemonia  ;  et  potestatem  do  vobis  filios  Dei  fieri.      joa»»jM. 
vel,  Filii    vestri,  id   est   Apostoli   et   alii  Subditur  tertia  ratio  ad  idem.  Aut  <juo-       29 
discipuli  mei,  de  veslra  stirpe  exorli  ;  in  modo  potest  quisquam  intrare  in  domum 


154 


ENARRATIO    IN   CAP.    XII   MATTHiEI. 


ART.    XXIV 


I  Joann.  v, 
19. 
Ps.  xxv,  5. 

Joann.  xiv, 
30. 


fortis,  id  est  potentis  habitatoris,  et  vasa 
ejus  diripere,  id  est  bona  ejns  auferre, 
nisi  prius  alligaverit  fortem,  ne  possit 
resistere?  Hoc  generaliter  sic  est,quod  ne- 
mo  potest  potentis  domum  manifeste  in- 
trare,ac  depraedari,  nisi  praevaluerit  contra 
pntentem  qui  in  domo  praesens  exsistit,  et 
vinxerit  eum,  sive  tenuerit.  Et  lunc  do- 
mus  illius  diripiet,  id  est,  spolia  tollet,  et 
domum  vacuabit  invito  domino.  Per  hunc 
fortem  Christus  intelligit  daemonem  :  in 
quo  naturalia  integra  permanserunt,  se- 
cundum  Dionysium,  propter  quod  potens 
cst  valde,  quum  naturaliter  sit  nobilis  im- 
materialisque  spiritus.  De  quo  inquit  Job  : 

Jobxu, 24.  Non  est  potestas  super  terram,  quee  com- 
paretur  ei,  qui  factus  est  ut  nullum  time- 
ret.  Domus  istius  fortis,  est  mundus,  qui 
totus  in  maligno  positus  est.  id  est  ec- 
clesia  malignantium,  seu  corda  malorum. 
Unde  ait  Salvator  :  Venit  ad  me  prin- 
ceps  mundi  hujus.  Vasa  ejus,  sunt  omnes 
perversi  vel  obsessi,  in  quibus  regnat  ac 
demoratur.Christus  ergo  non  potuisset  do- 
mum  diaboli  introisse  peccatoribus  prae- 
dicando,  et  vasa  ejus  diripuisse  obsessos 
a  daemone  liberando,  vel  impios  ad  poeni- 
tentiam  convertendo  et  suo  dominio  sub- 
jiciendo,  qui  ante  subdebantur  diabolo  et 
serviebant  peccato,  nisi  alligasset  diabo- 
lum,  ei  praevalendo  tanquam  adversario. 
Non  ergo  societatem  habebat  cum  ipso, 
nec  operabatur  subsidio  ejus.  Quoniam 
ergo  adversarius  noster  diabolus,  Christi 
victoris  ore  fortis  asseritur,  non  debemus 
esse  securi,   sed   timorati  atque   solliciti, 

iPeir.v,&.  pront  Petrus  nos  hortatur,  dicens  :  Vigila- 
te,  quia  adversarius  vester  diabolus  tan- 
quam  leo  rugiens  circuit. 

Sequitur  ratio  quarta  ad  idem.  Qui  non 
est  mecum,  contra  me  est,  hoc  est,  qui 
mihi  concors  non  est,  adversatur  volun- 
tati  meae  ;  et  qui  non  congregat  mecum,  id 
est,  homines  non  reducit  a  diversis  erro- 
ribus,  vitiis  et  dissentionibus,  ad  fidei  uni- 
tatem,  ad  pacem  et  veri  Dei  unanimem 
cultum,  quantum  in  se  est,  orando,  exem- 
plariter  conversando  sive  docendo,  spar- 


30 


A  git,  id  est,  a  Deo  separat,  et  diversis  er- 
roribus  implicat  alios,  quantum  in  se  est. 
Quum  ergo  ego  hoc  praedicem,  ut  reducam 
homines  ad  unitatem,  pacem  et  cultum 
divinum,  diabolus  vero  laboret  ad  opposi- 
tum  ;  constat  quod  non  sit  mecum,  sed 
contra  me  :  ideo  in  nomine  ejus  non  ago, 
nee  daemones  ejicio. 

Ideo  dico  vobis :  Omne  peccatum  et  bla- 
sphemia  remittetur  hominibus.  Secundum 
Augustinum,  locus  iste  ita  difficilis  est,  ut 
vix  in  tota  Scriptura  canonica  aliquid  ita 

B  difficile  inveniatur.Verumtamen  nunc  tam 
evidenter  a  sanctis  catholicisque  doctori- 
bus  explanatus  est,  ut  non  oporteat  diu- 
tius  immorari.  Est  igitur  sensus  :  Omne 
peccatum  et  blasphemia,  preeter  illam  bla- 
sphemiam  de  qua  statim  subjungitur,  hoc 
est  omne  peccatum  in  proximum,  et  bla- 
sphemia  contra  Deum  vel  Sanctos  proce- 
dens  ex  ignorantia(quae  dicitur  blasphemia 
contra  Filium,cui  appropriatur  sapientia), 
vel  ex  infirmitate  seu  fragilitate  (quae  di- 
citur  blasphemia  contra  Patrem,cui  appro- 

C  priatur  potentia),  rcmittetur  hominibus, 
id  est,  remissibile  peccatum  est  :  quoniam 
licet  in  se  grande  peccatum  sit,  tamen  ex 
aliqua  parte  et  circumstantia  excusabile 
est,  sicque  faciliter  dimittitur  pcenitenti. 
Spiritus  autem  blasphemia,  hoc  est  bla- 
sphemia  procedens  ex  certa  malitia,  ex 
impugnatione  agnitae  veritatis,  ex  inviden- 
tia  fraternae  gratiae  :  quae  vocatur  blasphe- 
mia  contra  Spiritum  Sanctum,  cui  appro- 
priatur  bonitas,  amor  et  liberalitas  ;  non 
remiitctur ,  id  est,  ex  se  irremissibile  cri- 

D  men  est,  quoniam  nullam  habet  excusa- 
tionem,  et  obviat  principio  quo  fit  peccati 
remissio,  scilicet  bonitati,  caritati  seu  pie- 
tati.  Ideo  dicitur  irremissibile,  non  qua- 
si  nequaquam  remissibile,  sed  quoniam 
difficulter  et  raro  dimittitur,  non  ex  im- 
misericordia  Dei,  sed  quoniam  homines 
de  tali  peccato  raro  et  difficillime  pceni- 
tent.  Itaque,  quum  dicitur,  Spiritus  au- 
tem  blasphemia,  sensus  est,  Ipsius  Spi- 
ritus  Sancti  blasphemia,  seu  blasphemia 
contra  eum. 


31 


ENARRATIO    IN   CAP.    XII    MATTH.EI. 


ART.    XXIV 


loo 


32 


Matth.  xni, 

55. 

/6i'd.xi,19. 


Marc.  ni, 
29. 
lbid.  30. 


Porro,  quum  dicitur  blasphemia  contra  A 
Patrem  et  Filium  remissibilis,  blasphemia 
vero  contra  Spiritum  Sanctum  irremissi- 
bilis,  non  est  sic  intelligendum,  quasi  mi- 
nus  peccatum  sit  blasphemare  Patrem  vel 
Filium,quam  Spiritum  Sanctum;  sed  quod 
blasphemia  dicitur  contra  Patrem  et  Fili- 
um  et  Spiritum  Sanctum,  ex  parte  originis, 
quia  procedit  ex  infirmitate,  ignorantia, 
vel  certa  malitia,  quse  pejor  est  et  inexcu- 
sabilior  quam  infirmitas  vel  ignorantia, 
nisi  sit  ignorantia  penitus  volita,  quse  ad 
malitiam  pertinet.  B 

Hsec  dicit  Salvator  ad  demonstrandum 
gravitatem  criminis  Pharisaeorum,qui  ope- 
ra  sua  divinitus  facta,  deemoni  adscripse- 
runt  :  peccabant  enim  ex  certa  malitia.  Id- 
eo  subditur :  Et  ijuicumque  dixerit  verbum 
contra  Filium  hominis,  hoc  est,  blasphe- 
maverit  Christum  quantum  ad  ejus  huma- 
nitatem,  dicendo  mala  de  ipso  ex  considera- 
tione  naturalis  fragilitatis  et  defectuositatis 
susc  carnis,  ut  quod  esset  filius  fabri,  po- 
tator  vini,  homo  vorax  ;  remittetur  ei,  id 
est,  tale  peccatum  aliquo  modo  excusabile  C 
et  remissibile  est,  propter  conditionem  hu- 
mansc  naturse,  et  poenitenti  faciliter  dimit- 
titur,  quamvis  sit  magnum  peccatum.  Qui 
autem  dixerit  contra  Spiritum  Sanctum, 
id  est,  Christum  blasphemaverit  quantum 
ad  ejus  divinitatem,  ex  pura  malitia,  di- 
cendo  quod  in  Beelzebub  ejiciat  dsemones, 
et  daemoniacus  sit,  ceteraque  opcra  deita- 
tis  adscribendo  diabolo ;  non  remittetur 
ei,  neque  in  hoc  swculo  neque  in  futuro, 
id  est  nunquam,  quia  nec  in  prsesenti,  nec 
postea.  In  inferno  namque  non  est  remis-  D 
sio,  et  talis  in  infernum  demergitur,  non 
in  purgatorio  collocatur.  Unde  in  Marco 
scriptum  est,  quod  erit  reus  eeterni  delicti. 
Cujus  causam  Marcus  subjungit  :  quia  (in- 
quit)  dicebant,  Spiritum  immundum  ha- 
bct  :  hoc  est,  ex  consideratione  miraculo- 
rum  Christi,  stimulante  invidia,  moti  sunt 
ad  dicendum  quod  spiritum  diabolicum 
haberet,  per  quem  operaretur  :  quod  fuit 
peccatum  in  Spirilum  Sanctum,  videlicet 
impugnatio  apertissimae  veritatis.  Nam  in- 


de  excsecati  ad  blasphemiamquc  inducti 
sunt,  unde  illuminari  et  Christi  divinita- 
tem  agnoscere  debuerunt. 

Consequenter  Salvator  cogit  adversarios 
rationabili  argumento,  ut  fateantur  ipsum 
operari  in  Deo,  non  in  Beelzebub.  Aut  fa-  33 
cite,  id  est,  judicando  affirmate,  arborem 
bouam,  hoc  est  me  operantem,  seu  meam 
voluntatem,  quse  est  operationis  principi- 
um  et  arbori  comparatur,  esse  rectam  et 
justam,  ct  fructum,  id  est  opus  ejus,  di- 
cite  esse  bonum;  aut  facite  arborem  ma- 
lam,  id  est,  me  operantem  dicite  malum, 
et  fructum  ejus,  id  est  opus,  judicate  ma- 
lum.  Alterum  enim  istorum  oportet  vos 
confiteri,  siquidem  ex  fructu  arbor  cogno- 
scitur,  id  est,  ex  operatione  hominis  patet 
qualis  exsistat.  Operatio  quippe  arguit  for- 
mam.  Per  hsec  verba,  Christus  innuit  ta- 
lem  argumentationem  :  Quum  hominem 
dsemoniacum,  csecum  ac  mutum,  liberare 
a  dsemone,  aut  csecitate  et  impedimento 
Ioquelse,  sit  opus  caritativum  ac  pium,  ego 
qui  hsec  feci,  non  debeo  judicari  in  prin- 
cipe  dsemonum  operari,  sed  potius  bonus 
atque  deifice  agens  judicari.  Per  arborem 
ergo  intelligit  voluntatem,  seu  hominem 
operantem.  Unde  superius  dicitur  :  Omnis  Matth. 
arbor  quse  non  facit  fructum  bonum,  exci-  i(K 
detur.  Facere  quoque,  accipitur  hoc  loco 
communiter,  pro  actu  quocumque  :  sicque 
accipitur,  ut  legitur  in  Jacobo  :  Tu  credis  jacob. 
quoniam  unus  est  Deus,  bene  facis;  et  19- 
dsemones  credunt. 

Progenies  viperarum,  id  est,  generatio       34 
serpentina,  dolosa  ac  invidiosa,  quomodo 
potestis  bona  loqui,  hoc  est  veritatem  de 
me  profiteri,  et  verba  virtuosa  bona  inten- 
tione  proferre,  quum  sitis  mali,  id  est  vi- 
tiosi,  invidi  et  in  vitiis  habituati?  Quam- 
diu  enim  homo  in  malitia  permanet,  non 
potest  bona  loqui  bene,  seu  recta  intentio- 
ne,  quemadmodum  dictum  est  :  Non   po-  Maith  \ 
test  arbor  bona  fructus  malos  facere,  aec  |N 
arbor  mala  fruclus  bonos  facere.  Impius 
tamen   potest  in   animo    poenitere.   et   sic 
bona  proferre.  Per  hoc  tamen  quod  dicit, 
Quomodo  potestis?  potius  designatur  diffi- 


156  ENARRATIO    IN    CAP.    XII    MATTII^I.    —   ART.    XXIV 

cullas   quam    impossibilitas.  Juxta   quem  A  in  judicium  pro  omni  errato,  sive  honum 

Jer. xm,23.  sensum  scriptum  est  :  Si  mutare  potest  sit,  sive  malum. 

.Kthiops  pellem  suam,  aut  pardus  varieta-  Ex  verbis  enim  tuis,  hoc  est  mcrilo  tui       37 

tes  suas,  et  vos  poteritis  benefacere,  quum  sermonh^jusfificaberis  nunc  formaliter,  et 

didiceritis  malum.  Ex  abuiu/antia  enim  in  futuro  judicialiter,  id  est,  a  Christo  ju- 

cordis,  id   est   cogitatione   seu   affectionc  stus  diceris,  si  fuerint  verba  tua  justa  : 

qii80  magis  abundat  in  mente,  os  loquitur :  quemadmodum    in   Proverbiis   Salomonis 

Jobix,  -1.  prout  [Eliphaz  in]  Job  inquit,  Gonceptum  legitur,  De  fructu  oris  sui  unusquisque  re-  Prov.\n,u. 

scnnonem   tenere   quis    poterit  ?   Propter  plebitur  bonis;  et  in  Ecclesiastico,  Beatus  Eccii.w, 

ibid.xxxu,  quod  Eliu  ait  :  Plenus  sum  sermonibus,  vir  qui  non  est  lapsus  verbo.  Propterea  ait  i- 

18' o„       et  coarctat  me  spiritus  uteri  mei.  Bonus  Psalmista  :  Dixi,  Custodiam  vias  meas,  ut  ^s.xxxvm, 

Itomo  de  bono  thesauro  cordis  sui,  hoc  est  non  delinquam  in  lingua  mea.  Et  ex  ver-    ' 
ex   sapientia,    caritate,    bona   meditatione  B  bis  tuis  condemnaberis ,  si  fuerint  prava. 

seu  affectione,  profert  bona  verba  ac  ope-  Propter   quod   per  Ecclesiasticum   asseri- 

ra,  et  malus  homo  de  malo  thesauro,  id  tur  :  Multi  ceciderunt  in  ore  gladii ;  sed     Eccii. 

est  interiori  pravitate,  profert  mala.  Unde  non  sic  sicut  qui  interierunt  per  linguam  XNU"' " 

secundum  Philosophnm,  Ea  quee  sunt  in  suam.  Et  rursus  :  Qui  custodit  os  suum,  Pro».xm,3. 

voce,  sunt  earum  quae  sunt  in  anima  pas-  custodit  animam  suam ;  qui  autem  incon- 

sionum  notse,  et  verba  oris,  signa  sunt  in-  sideratus  est  ad  loquendum,  sentiet  mala. 

terioris  conceptus.  Denique,  Jacobo    contestante,  Universitas  /<k»6.iu,6. 

Quam  periculosum  autem  sit  mala  verba  iniquitatis  lingua  constituitur  in  membris 

proferre,  maxime  verba  blasphemiee,  de-  nostris.  Sccundum  Hieronymum,  Qui  scur- 

36       claratur  quum  subinfertur  :  Dico  autem  rilia  replicat,  et  cachinnis  ora  dissolvit,  et 

vobis,  quoniam  omnc  verbum  otiosum,  hoc  aliquid  profert  turpitudinis,  hic  non  otiosi 
esl,  quod  justa  necessitate  seu  pia  utilitate  C  verbi,  sed  criminosi  tenebitur  reus. 
caret,  quod   locuti  fuerint  homines,  red-  Tunc  responderuntei  quidam  de  Scribis       38 

dent,  id  est,  dare  exigentur,  rationem  de  et   Pharisans,  dicentes  :  Magister,  volu- 

eo  in  die  judicii  (nisi  interim  pceniteant).  mus  a  te  signum  viderc.  Quod  dicunt,  Ma- 

Quod  tamen  non  poterunt  facere,  quoniam  gister,  ad  humilitatem  pertinere  videtur ; 

tale  verbum  non  habet  rationem,  sed  irra-  quod  vero  adjiciunt,  Volumus,  superbiam 

tionabiliter  dicitur.  Si  enim  rationem  ha-  sonat  ;  sed  quod  subdunt,  Signum  vide- 

beret,  otiosum  non  esset.  Simili  modo  dicit  re,    ex    infidelitate   et    curiositate   proce- 

Rom.  xiv,  Apostolus,  Unusquisque  rationem   pro  se  dit.  Unde  Lucas  habet,  quod  dixerunt  hoc 

l2,  reddet  :  et  tamen  multi  non  poterunt  ra-  tentantes  eum.  Et  jam  multa  signa  vide- Zuc.xi.ie. 

tionem  reddere  Deo,  ut  patet  de  illo  qui  runt  :  quid  ergo  quaerunt  adhuc  signum, 

.Uatth.xxu,  non  habuit  vestem  nuptialem,  et  interro-  id  est^niraculum  per  quod  certitudinaliter 
galus  obmutuit.  Sed,  Unusquisque  ratio-  D  innotescat,  quod  ipse  sit  Christus,  vel  in 

nem  pro  se  reddet,  id  est,  reddere  exige-  Deo  operans?  Dicendum,  quod  priora  si- 

tur  :  quod  si  non  poterit,  damnabitur.  Ex  gna  quse  viderant,  parvi  penderunt,  tan- 

quibus  patet  horrenda  nimis  districtio  fu-  quam  quee  fieri  possent  magica  arte,  seu 

turi  judicii.  Si  namque  de  omni  ac  mini-  operc  diaboli  :  ideo  queerunt  magnum  ct 

mo  verbo  otioso  ratio  requiretur  a  Christo,  penitus  supernaturale  prodigium.  Scribi- 

quid  erit  de  verbis  nocivis,  mendosis,  con-  tur  enim  in  Luca,quod  quserebant  signum    ibidtm. 

tumeliosis,  magnisque  peccatis?  Ideo  monet  de   ccelo,   videlicet   insolitam   immutatio- 

Ephes.  iv,  Apostolus  :  Omnis  sermo  (inquiens)  ma-  nem   in  corporibus   ccelestibus,  sicut  fa- 

lus,  ex  ore  vestro  non  procedat,  sed  qui  ctum  est  tempore  Josue,  stanlibus  sole  et  Josuex.12. 

bonus  est  ad  cedificationem.  Et  Ecclesia-  luna  in  medio  cceli,  et  tempore  Ezechiee,  „r„ 

bccle.xu,  ...       WReg.xx, 

u.  stes  ait  :  Cuncta  quee  fiunt,  adducet  Deus  redeunte  sole  retrorsum  ;  vel  signum  m  n. 


ENARRATIO    IN   CAP.    XII  MATTHjEI.    —    ART.    XXIV  157 

III  ney.   coelo  aerio,  scilicet  descensum  ignis,  ut  in  A  De  hujusmodi  signo  rememorativo  loquitur 
^eo^io  diebus  Elise,  vel  aliud  simile.  Sed  quoni-      Isaias  Judseis  sui  temporis  :  Ecce,  inqui-  r».m,n. 

12.  am  non    humiliter  neque  fideliter  petie-  ens,  virgo  concipiet  et  pariet  filium.  Tale 

runt,    eumque    magistrum    appellaverunt  namque  signum  non  praecedit  signatum, 

magis  timore  turbae,  quam  ex  sincerita-  sed  sequitur. 

te,  ideo  exauditi  non  sunt.  Propter  quod  Viri  Ninivitce,  qui  habitaverunt  in  Ni-       U 

subditur  :  nive  civitate  magna,  tempore  Jonae,  surgent 

39  Qui  respondens,  ait  illis :  Generatio  ma-  in  judicio,  hoc  est,  in  die  judicii  resuscita- 
la,  id  est  vitiosa,  et  adultera  spirituali  buntur,  cum  generatione  ista,  id  est,  sicut 
adulterio,  scilicet  recedendo  a  Deo,  de  quo  et  generatio  haec  Scribarum  et  Pharisaeo- 

Ps.  1.XX11,  ait  Psalmista,  Perdidisti  omnes  qui  forni-  rum   incredula   surrectura  est ;  vel,  Sur- 

oVe<Mv,i2.  cantur  abs  te;  et  in  Osee,  Fornicati  sunt  a  gent,  id  est  apparebunt,  in  judfcio  cum 
Deo  suo.  Quemadmodum  enim  corporale  R  generatione  ista  in  conspectu  meo.  Et  co/t- 

adulterium  est,  quum  alter  conjugum  alie-  demnabunt  eam,  id  est,  suo  facto  praeterilo 

nae  corporaliter  commiscetur ;  sic  spiritu-  ostendent  eam  damnatione  dignissimam  ; 

ale  adulterium  est,  quum  homo  seu  ani-  guia  pcenitentiam  egerunt  in  prcedicati- 

ma,  Deo  relicto,  creaturis  finaliter  adhseret,  one  Jonce,  dicentis   :  Adhuc  quadraginta  J<mxm,i. 

sicut  in  Deuteronomio  Dominus  dixit  ad  dies,  et  Ninive  subvertetur.  Quo  audito  rex  ibij.cs. 

Deut.wxt,  Moysen   :  Populus   iste   fornicabitur   post  Ninive  surrexit  de  solio,  indutoque  sacco, 

dcos  alienos.  Haec  ergo  generatio  seu  po-  sedit  in  cinere;  similiter  principes  ejus  et 

puhis  iste,  signum  qucerit;  et  signum  non  vulgus.  Timendum  est  tamen,  quod  non 

dabitur  ei,  hoc  est,  ego  pro  praesenti  non  diu  permanserunt  in  opere  poenitentiali. 

dabo  ei  signum,  quo  sciat  me  esse  Chri-  Et  ecce  plus  quam  Jonas  hic  :  id  est,  ego 

slum,  nisi  signum  Jonce  propheta',  id  est,  qui   in  praesentia  vestra  sum,  et  a  vobis 
quod  significatum  est  per  signum  seu  mi-  C  contemnor,  major  sum  Jona,  qui  nec  mi- 

40  raculum  quod  contigit  in  iona.  Sicut  enim  racula  fecit  in  Ninive  :  ideo  Ninivitis  estis 
fuit  Jonas  in  ventre  ceti  tribus  diebus  et  pejores,  duriores,  et  infideliores. 

/on*i,i5;  tribus  noctibus  :  juxta  illud  Jonae  :  Mise-  Regina  austri,  id  est  regina  Saba  :  quae       42 

runt  Jonam   in  mare  ;  et  praeparavit  Do-  nuncupatur  regina  austri,  quoniam  regio 

minus  piscem  grandem   ut  deglutiret  Jo-  ejus  fuit  in  plaga  australi,  respectu  Jeru- 

nam,  et  erat  in  ventre  piscis  tribus  diebus  salem  ;  surget  in  judicio  cum  generatione 

et  tribus  noctibus ;  et  dixit  Dominus  pisci,  ista,ef  condemnabit  eam  :  secundum  eum- 

et  evomuit  Jonam  in  aridam;  sic  erit  Fi-  dem  intellectum  quo  dictum  est  hoc  de 

lius  hominis  in  corde  terrae,  hoc  est  sub  Ninivitis;  quia  venit  cum  grandi  comitatu  111  ^ey.  \, 

terra,  videlicet  -in  monumento,  tribus  di-  et  aromatibus  pretiosissimis,  a  finibus  ter-  im 

ebus  et   tribus  noctibus.    Quemadmodum  rce,  id  est  a  remotis  valde  locis,  in  Jeru- 
Christus  dicitur  fuisse  in  monumento  vel  I)  salem,  audire  sapientiam  Salomonis  :  ut 

in  limbo,  per  synecdochen,  scilicet  ratione  legitur  in  libris  Regum.  Et  ecce  plus  quam    ma.  1. 

suae  partis  :  nam  fuit  in  tumulo  per  cor-  Salomon  hic,  id  est  Salomone  major  et  sa- 

pus,  in  limbo  per  animam ;  sic  fuit  ibi  tri-  pientior  ego.  Ille  enim  potens  et  sapiens, 

bus  diebus  et  totidem  noctibus,  per  synec-  ego  virtus  et  sapientia  Patris;  qui  etiam  1  Cor.  1,2*. 

dochen,  utpote  per  unum  integrum  diem  quantum  ad  sapientiam  creatam  mihi  in- 

et  duorum  dierum  partes.  Conclusio  ergo  fusam,  incomparabiliter  Salomonem  exce- 

Jona?  in    pisce,   fuit   signum   figurativum  do  :  et  tamen  a  vobis  derideor,  dijudicor 

collocationis  Christi  in  monumento  :  unde  et  contemnor.  Ex  his  constat,  quod  viri 

Christus  dat  Judaeis  signum  resurrectionis.  perfecti  interdum  possunt  proprias  virtu- 

Et  loquebatur  tunc  de  signo  rememoralivo  tes   commemorare   humiliter   ad    gloriam 

praeteriti,  non  de  signo  prognostico  futuri.  Dei,  aedificatiouemque  proximi.  Unus  ta- 


158  ENARRATIO    IN   CAP.    XII   MATTILEI.    —    ART.    XXIV 

men  alteri  se  praeferre  non  debet,  sed  hoc  A  rum  purgatam,  non  intus  purificatam,  et 

soli  Christo  preecipue  licuit,  tanquam  in-  ornatam,  quoad  sanctitatis  apparentiam,  et 

fallibili  judici.  corporalem  compositionem,   seu  sanctum 

•43           Quum  autem  immundus  spiritus  exierit  saeculare.   Propter  quod  similes  asserun-     Matth. 

ab  homine.  Quod  istud  ad  litteram  dicatur  tur  sepulcris  dealbatis,  atque  hypocritis.    XXI"'  "23"29' 

de  populo  Judaeorum,  hinc  constat,  quod  Tunc  vadit  diabolus,  et  assumit  septem       45 

Christus  finito  hoc  exemplo.  mox  addidit  :  alios  spiritus  immundos  nequiores  se,  id 

Sic  erit  generationi  huic  pessimae.  Est  igi-  est   copiam    sociorum    seu    multitudinem 

tur  sensus  :  Quum  autem  immundus  spi-  tentatorum.  Septenario  namque  universi- 

ritus  exierit  ab  homine,  id  est,  quando  tas  designatur.  Unde  Raphael  dixit  se  esse 

diabolus  ejectus  est  a  populo  Judaeorum,  unum  de  septem  spiritibus  stantibus  ante  roi.x«;-i5. 

tempore  quo  suscepit  legem  Dei  per  Moy-  Deum.  Et  intrantes  habitant  ibi,  id  est, 
sen,  et  Deum  colere  coepit  secundum  legis  B  daemones  corda  Judaeorum  jam  usque  ad 

tenorem,  ambulat  per  loca  arida,  id  est,  finem    saeculi    possident   multo   copiosius 

tunc   circuivit  congregationes    seu   corda  quam  antea  unquam.  Dicuntur  autem  hi 

gentilium,  non  habentium  rorem  gratiae,  alii  septem  spiritus  nequiores  primo,  quo- 

vel  aquam  sapientiae.  Quando  enim  ab  uno  niam  homo  recidivans  meretur  pejoribus 

populo  ejicitur  daemon,  fortius  nititur  de-  da?monibus  subjici  ac  impleri,  quam  ante, 

cipere  alium.  Qu&rens  requiem,  id  est  sta-  dum  nondum  recidivavit.  Nam  melius  est   \\Petr.v, 

bilem   atque   perpetuam   habitationem  in  viam  veritatis  nescire,  quam  post  agnitio- 21, 22' 

ipsis  gentilibus,  ut  suo  semper  subdantur  uem  reverti  ad  vomitum.  Ideo  subditur  :  et 

obsequio  ;  et  non  invenit  in  eis  requiem  fiunt  novissima  hominis  illius  pejora  pri- 

talem.  Nam  licet  ad  tempus  in  idololatria  oribus  :  id  est,  gravius  nunc  peccant  Judaei 

fuerint,  tamen  ad  praedicationem  Aposto-  non  credendo,  sed  blasphemando  Christum 
lorum  conversi  sunt.                                     C  (quem  teste  Hieronymo,  quotidie  in  suis 

44           Tunc  dicit,  id  est  daemon  videns  genti-  synagogis  tribus  vicibus  blasphemant,  et 

um  conversionem,  seque   ab  eis  expelli,  pro  exstirpatione  discipulorum  Jesu  Naza- 

Joann.su,  quemadmodum  Christus  alibi  dixit  :  Nunc  reni  ac  destructione  Romani  imperii  jugi- 

31'            princeps  hujus  mundi  ejicietur  foras.  Re-  ter  orant),  quam    peccaverunt  ante  legis 

vertar  in  domum  meam,  id  est  Synagogam  receptionem  in  .Egypto. 

incredulam,  quae  nec  Christo  neque  Apo-  Sic  erit  et  generationi  huic  pessima;,  id 

stolis  credidit  :  de  qua  in  Apocalypsi  in-  est,  tantum  malum  eveniet  istis  incredu- 

Apoc.  ii, 9.  ducitur,  Dicunt   se  Judaeos   esse,  et   non  lis.  Ex  quo  elicitur,  quod  praesens  exem- 

sunt,  sed  sunt  synagoga  Satanae;  unde  ex-  plum  de  uno  homine  traditum,  referatur 

ivi,  eo  tempore  quo  Deo  servivit.  In  isto  ad  infidelem  populum  Judaeorum  :  quod 

sermone  seu  exemplo,  non  loquitur  Chri-  tamen  moraliter  exponi  potest  de  quolibet 
stus  de  eisdem  numero  gentilibus  et  Ju-  D  homine,  de  cujus  corde  daemon  expellitur 

daeis,  sed  specie,  sicut  et  Isaias  frequenter  in  sacramento  Pcenitentiae  vel  Baptismi.  Et 

loquitur  de  populo  Synagogae.  Et  veniens  tunc  vadit  per  loca  arida,  id  est,  corda  bo- 

invenit  eam  vacantem,  id  est  a  fide  atque  norum,  vitantium  fluxum  luxuriae,  et  cor- 

virtutibus  vacuam,  otiosam,  et  suae  inha-  pora   propria  per  abstinentiam  maceran- 

bitationi  patentem,  quoniam  Deum  habi-  tium,  circuit,  quaerens  quem  devoret  :  in  ipwr.v.8. 

tatorem  non  habuit,  prout  Salvator  prae-  quibus  non  invenit  requiem,  quoniam  vi- 

Matth.    dixit   :   Relinquetur   vobis    domus    vestra  riliter  tentationibus  reluctantur.  Tunc  re- 

jfer'm'7.  deserta.  Et  Jeremias  :  Reliqui,  inquit,  do-  dit  ad  eum  unde  exivit,.  et  si   invenerit 

mum   meam,  dimisi   hereditatem   meam.  eum  vacantem,  id  est  negligentem,  scopis 

Scopis  mundatam,  id  est  exterioribus  ob-  mundatum  et  ornatum,  id  est  solum  ex- 

servantiis  legis  seu  traditionum  Pharisaeo-  terius  cultum,  non  interius  reformatum, 


ENARRATIO    IN    CAP.    XII    MATTH^EI.    —    ART.    XXIV  159 

tunc  vadit,  et  assumit  septem  alios  spiri-  A  mci  ?  Hoc  dicit,  non  aspernando  vel   ne- 

tus,  secundum  sensum  jam  praeinductum,  gando  matrem   carnalem  atque  cognatos, 

et  ingressi  hahilant  in  homine  lali  :  quia  a  quasi  phantasticum  corpus  hahens,  ut  Mar- 

tot  daemonibus  homo  habitalur,  quot  mor-  cion  et  Manichaeus  mentiti  sunt ;  sed  ad 

Mare.xvi,  lalibus  vitiis    implicatur.  Unde   de  Maria  ostendendum  quod  non  solum  habeat  ma- 

9<            Magdalene  ejecta  dicuntur  septem  daemo-  trem  et  fratres  carnales,  sed  etiam  spiri- 

nia.  Patet  quoque   ex   his,  quod   septem  tuales;  itemque,  ut  doceat  nos  carnalem 

sunt  vitia  principalia  et  mortalia,  el  unum  affectum  abjicere,  et  operi  Dei  nihil  prae- 

simpliciter  capitale,  puta  superbia,  omni-  ferre.  Ideo  subditur  : 

um  vitiorum  regina.  Et  extendens  manum  in  discipulos  suos,       49 

4G           Adhuc  eo  loquente  ad  turbas,  videlicet  dixit :  Ecce  mater  mea  et  fratres  mei  sunt 

praeinducto  sermone  nondum  ffnito,  ecce  hi.  Quod  tribus  modis  intelligi  potest.  Pri- 
mater  ejus  virginea,  gloriosa  et  superdi-  B  mo  sic  :  Mater  mea  et  fratres  mei  sunt,  id 

gnissima,  altissimorum  angelorum  purita-  est  tam  dilecti  ut  mater  et  fratres  diligun- 

tem  transcendens,  et  fratres,  id  est  cognati  tur.  Secundo  sic :  Tanto  propinquiores  sunt 

vel  consobrini  Christi,  non  filii  Joseph  de  mihi,  quanto  amplius  intenti  sunt  rebus 

alia  conjuge,  secundum  Hieronymum.  Est  divinis.  Tertio  sic  :  Mater  mea  sunt,  id  est, 

autem  consuetudo  Scripturse,  idiomatisque  per  contemplationem  internam  spirituali- 

Hebraci,  ut  consobrini  et  consanguinei,  fra-  ter  me  concipiunt,  et  per  praedicationem 

tres  vocentur.Unde  Abraham  dixit  ad  Lot:  ac  vitam  exemplarem  generant  me  in  cor- 

Ge«.xm,8.  Fratres  sumus.  Stabant  foris,  non  valentes  dibus  aliorum  :  sicut  Apostolus  loquitur, 

intrare  prae  turba  :  cujus  tantus  fuit  con-  Filioli  mei,  quos  iterum  parturio,  donec   Gaiat.tv, 


19. 


20 


Sfare.  m,  cursus,  quod  non  poterant  manducare,  ut  formetur  Ghristus  in  vobis.  Sic  ergo  gene- 

Marcus  habet;  qucerenles  loqui  ei.  Secun-  rant  me,  id  est,  esse  et  habitare  me  faciunt 
dum  Ghrysostomum,  diabolus  videns  quod  C  in  aliorum  praecordiis  :  juxta  illud  Aposto- 

Jesus  ostendebat  se  Filium  Dei,  introduxit  li,  Habitare  Ghristum  per  fidem  in  cordi-  Ephet.m, 

parentes  ejus  carnales,  ut  per  illorum  prae-  bus  vestris.  Et  fratres  mei  sunt,  non  solum  ''' 

sentiam  divinitatem  Christi  obscuraret.Sed  quia   ejusdem    natura?   mecum,   sed   quia 

non  videtur  bene  sonare,  ut  Virgo  sanctis-  opera  Patris  mei  faciunt,  mihique  affectu 

sima  dicatur  intrasse  aut  aliquid  peregisse  et  opere  similes  sunt. 

47  suggestione  diaboli.  Dixit  autem  ei  qui-  Quicumque  enim  fecerit  perseveranter       50 
dam.  Secundum  Hieronymum,  iste  fuit  in-  voluntalem  Patris  mei  qui  in  ccelis  est,  di- 
sidiator,  et  dixit  Christo  de  praesentia  ma-  vinis    praeceptis   seu.  consiliis  obediendo, 

tris  suae,  ac  fratrum,  volens  experiri  an  ipse  meus  frater  et  soror  et  mater  est,  se- 

propter  eos  omitteret  opus  Dei  seu  praedi-  cundum  eumdem  sensum  quo  discipulos 

cationem  :  quod  si  faceret,  argueret  eum  meos  dixi  matrem  meam  et  fratres.  Imo 
de   carnali   affectu.    Verumtamen   Marcus  I)  felicior  est  conceptio  spiritualis  quam  car- 

ibid.M.   manifeste  habet,  quod  mater  et  fratres  ejus  nalis,  secundum  quod  libro  de  Virginitate 

miserunt  quemdam  ad  eum.  Ecce  mater  asserit  Augustinus  :  Beatior  fuit  Maria  pro- 

tua  et  fratres  tui  foris  stant,  qucerentes  te  fitendo  fidem   Christi,  quam  concipiendo 

alloqui.  carnem  Christi,  quia  nil  ei   materna  pro- 

48  At  ipse  respondens  dicenti  sibi,  ,ait  :  fuisset  propinquitas,  nisi  Christum  felicius 
Qua>  est  mater  mea,  et  qui  sunt  fratres  gestasset  corde  quam  ventre. 


160  ENARRATIO    IN    CAP.    XIII    MATTILEI.    —    ART.    XXV 


ARTICULUS   XXV 


I 


EXPOSITIO    CAPITULI    TERTIIDECIMI    :    IN    ILLO    DIE    EXIENS    JESUS    DE    DOMO, 

SEDEBAT    SECUS    MARE. 


'N  illo  die  exiens  Jesus  de  domo.  Si  pru-  A  sio  ejus.  Vel,  exiit  de  utero  Virginis,  appa- 

denter  pensemus  verba  evangelistarum  rendo  in  mundo,  secundum  illud   :  Ipse  Ps.  xvhi,6. 

Lucae  et  Marci,  compellimur  hoc  loco  acci-  tanquam    sponsus    procedens  de  thalamo 

pere  diem,  non  pro  determinato  die  natu-  suo.Exitus  autem  convenit  Christo  ratione 

rali  aut  artificiali,  sed  pro  tempore,  sicut  humanitatis   assumptae,   imo   et   ex  parte 

et  Prophetce  communiter  diem  accipiunt,  divinae   naturae,  quia  secundum  Augusti- 

Rom.  xiii,  Apostolus  quoque,  quum  ait  :  Nox  praeces-  num  et  Hilarium,  eo  ipso  dicitur  Filius  a 

sit,  dies  autem  appropinquavit.  In  illo  ita-  Patre  exire,  quo  generatur  ab  ipso.  Pro- 

que  die,  id  est  tempore  quo  dicta  et  facta  pter  quod  Michaeas  inquit  :  Egressus  ejus  Mieh.\,i. 

sunt  in  prsecedenti  capitulo  recitata,  eoc-  ab  initio,  a  diebus  aeternitatis.  Quantum 

iens  Jesus  de  domo  in  qua  praedicavit,  nec  ad  operationem  quoque  convenit  Ghristo 

ab  omnibus  propter  eorum  multitudinem  ex  parte  divinse  naturae,  ut  secundum  quod 

audiri  valebat,  sedebat  secus  mare,  videli-  B  Deus  dicatur  exire,  id  est  in  actum  proce- 

2  cet  in  littore  maris,  forsitan  Galilaeae.  Et  dere,  non  locum  mutare.  Exiit  ergo  semi- 
congregata?  sunt  ad  eum  turbai  multa',  nare,  id  est  ad  seminandum  seu  spargen- 
propler  diversas  causas,  ut  dictum  est,  ita  dum  in  cordibus  hominum  verbum  salutis 
ut  naviculam  ascendens,  sederet  in  navi,  et  gratiae,  prout  apud  Joannem  testatur  : 
quatenus  melius  audiretur  ab  omnibus  in  Ego  in  hoc  natus  sum,  et  ad  hoc  veni  in  Joann.wm, 
littore  stantibus.  Et  omnis  turba  stabat  in  mundum,  ut  testimonium  perhibeam  ve- 37' 
llttore.  ritati. 

3  Et   locutus  est  eis  multa  in  parabolis,  Et  dum  seminat,  id  est,  doctrinam  evan-        4 
dicens.  Multas  ob  causas  loquitur  Ghristus  gelicam    praedicavit  Judaeis,  alia,   id   est 

in  parabolis.  Primo,  ut  veritas  abscondatnr  quaedam  semina  seu  verba  praedicationis  : 

Ma.tih.\i\,  indignis,  juxta  illud  :  Nolite  sanctum  dare  semen  enim  est  verbum  Dei,  ut  Lucas  ha-  Lue.vm,n. 

canibus.  Secundo,  ut  studiosis  detur  occa-  G  bet;  ceciderunt  secus  viam,  id  est  in  corda 

sio  bonae  exercitationis  seu  diligentis  in-  carnalium  hominum,  qui  in  terrenis  ver- 

quisitionis.  Tertio,   ut   discamus   ex   cor-  santur,  et  vias  saeculi  latas  perambulant, 

poralibus  ac  sensibilibus  spiritualia  atque  vanitatibusque  intendunt. De  qualibus  scri- 

divina  intelligere.  ptum  est :  Domine,  recedentes  a  te  in  terra    Jer_  xvlIi 

Exiit  qui  seminat,  seminare.  In  exposi-  scribentur.  Et  venerunt  volucres  cceli,  id  13- 

tione  hujus  parabolae,  non  praestatur  no-  est  aeriae  polestates,  de  quibus  Paulus  : 

bis  libertas  qualitercumque  exponendi,vel  Non  est  nobis  colluctatio  adversus  carnem   Ephes.w, 

propriam  rationem  sequendi,  sed  Christi  et  sanguinem,  sed  adversus  principes  et  ,2- 

summi  magistri  expositionem  sequi  debe-  potestates,  contra  spiritualia  nequitiao  in 

mus.  Exiit  qui  seminat,  id  est,  Christus  coelestibus.  Dicuntnr  autem  diaboli  volu- 

seminans   in   mundo  verbum   evangelicae  cres  cceli  :  primo,  propter  subtilitatem  na- 
legis,  exiit  de  ccelo  in  terram,  juxta  illud  Dturae;  secundo,  propter  habitationem  eo- 

Joann. xvi,  Joannis,   Exivi  a  Patre,  et  veni  in  mun-  rum   in   aere   caliginoso  ;   tertio,    ratione 

Ps. xvin, 7.  dum;  et  in  Psalmo,  A  summo  ccelo  egres-  inordinati  ascensus  eorum  ad  alta  ex  tu- 


ENARRATIO    IN   CAP.    XIII   MATTILEI.    —   ART.    XXV  164 

more  superbise.  Interdum  tamen  per  vo-  A  lum  in  corde,  videlicet  gratiam  habitualem 

lucrem   intelligitur  Christus,  ratione  suse  et  stabilem  devotionem,  aruerunl,  id  est, 

altissimse  contemplationis  :  ut  quum  Jsaias  a  compunctione  et  opere  bono  defecerunt. 

/*.x..vi,ii.  ait,    loquens   de  Deo,  Vocans   ab   oriente  Unde  Lucas  ait,  quod  semen  aruit,  quia  Zuc.vm.e. 

avem  :  quod  Hieronymus  ad  litteram  ex-  non  habebat  humorem,  videlicet  gratise  ali- 

/oi  xxviii,  ponit  de  Christo.  Et  in  Job,  Semitam  igno-  mentum,  quod  mentem  fecundat  sicut  ar- 

7-             ravit  avis  :   ubi  Gregorius  per  avem  in-  borem  humor  aquarum. 

telligit   Christum.    In    parabolica    quippe  Alia  autem  ceciderum '  in  spinas, id  est,        7 

locutione,  interdum  per  eamdem  rem  si-  in    corda   sollicitudinibus   vitse   preesentis 

gnificantur   diversa,   secundum   diversam  amara,  curis  sseculi  puncta,  et  divitiarum 

proprietatem  rei  :  quemadmodum  per  leo-  angustiis  lacerata.  Jstse  expositiones  postea 

nem,  ratione  fortitudinis,  intelfigitur  Chri-  tanguntur  a  Christo.  Et  creverunt  spince, 

Apoc.  v,  5.  stus,  ut  in  Apocalypsi  patet,  Ecce  vicit  leo  B  id  est,  curse  superfluso  in  anima  ortse  suut, 

de  tribu  Juda;  per  leonem  quoque,  ratio-  et  su/focaverunt  ea,  id  est,  verba  Dei  amo- 

ne  crudelitatis,  signatur  diabolus,  ut  Pe-  verunt  ab  anima  :  quia  dum  tales  de  spiri- 

iPe<r.v,8.  trus  inquit  :  Adversarius  vester  diabolus  tualibus  meditari.incipiunt,  statim  .cogita- 

tanquam  leo  rugiens  circuit.  Hi  itaque  vo-  tiones  terrense  et  anxise  se  commiscent,  et 

lucres  comederunt  ea,  id  est,  suarum  ten-  bonas  meditationes  impediunt. 

tationum  suggestionibus  abstulerunt  ver-  Alia  vero  semina  ccelestis  verbi,  cecide-       8 

ba  Dei  de  cordibus  prsedictorum.  runt  in  terram  bonam,  id  est  in  cor  fide- 

5            Alia  autem  semina,  id  est  verba  a  Chri-  le,  docile  atque  tractabile;  ct  dabant  fru- 

sto  prolata,  ceciderunt  in  petrosa,  id  est  ctum,  id  est,  in  opus  bonum  creverunt,  sed 

in  corda  lapidea,  dura,  rebellia,  rore  gra-  diversimode  secundum  diversam  dispositi- 

tise   destituta,   ubi  non  habebant  terram  onem  cordium  recipientium  ea  :  ideo  sub- 

multam,  id  est  mentes  capaces,  fructife-  C  ditur,  aliucl  semen,  id  est  quoddam  ver- 

ras,  quse   instar  profundse   terrse   possint  bum  Dei,   dedit  fructum  centesimum,  id 

fructificare  in  bono  ;  et  continuo  exorta  est,  habuit  opus  perfectum  :  sicut  in  spi- 

sunt,  id  est,  semina  ista  repente  creverunt  ritualibus,  divinis  atque  heroicis  viris.  Ta- 

in  fructum  compunctionis  instabilem,  non  lis  est  fructus  castitatis  in  virginibus.  Ali- 

firmum  aut  fixum,  quia  non  habebant  al-  ud  semen  protulit  fructum  scxagesimum, 

litudinem  terrce,  id  est  fundamentum  pro-  id  est,  opus  proficiens  habuit  :  sicut  in  his 

fundum,  ita   quod  verba  Dei    non    intro-  qui  conantur  quotidie  tendere  de  virtute  Ps. inxxmi, 

ierunt  intima  cordis  eorum,  nec  radicem  in  virtutem,  et  de  statu  proficientium  ad  8* 

fecundam    habuerunt   in    corde.  Videmus  statum  perfectorum  pertingere.  Aliucl  se- 

quippe,  quod  corda  dura  et  saxea  ssepenu-  men  attulit  fructum  tricesimum,  id  est, 

mero  audito  verbo  Dei  de  horrore  futuri  opus  bonum  habuit,  sed  imperfectum,  in- 

judicii  ac  tormentis  inferni,  compunctio-  D  choativum,ac  animale,  ut  in  incipientibus. 

nem  quamdam  concipiunt,  et  aliquid  boni  Porro,  quod  dicitur  de  fructu  centesimo, 

agere  ordiuntur;  sed  non  perseverant  in  specialiter  solet  referri  ad  statum  virgina- 

compunctione   et  opere   bono.  Ideo  dicit  lem;  et  quod  dicitur  de  fructu  sexagesimo, 

Eccii.  iii,  Scriptura  :   Cor  durum    male   habebit  in  ad  statum  vidualem ;  quod  vero  de  fructu 

novissimo,   et  cor  nequam  gravabihir  in  tricesimo  dicitur,  ad  statum  conjugalem. 

doloribus.  Sole  autem  orto,  id  est  igne  tri-  Non  tamen  simpliciter  et  universaliter  re- 

bulationis  ac  tentationis  exsurgente,  cestu-  ferri  potest  ad  personas  statuum  prsedicto- 

averunt,  id  est,   semina   ista   infructuosa  rum,  quum  ssepe  in  statu  inferiori  inveni- 

effecta   sunt,  et  tribulationis  calore  con-  antur  perfectiores  homines,  quam  in  statu 

sumpta.  Et  quid  non  habebant  radicem,  superiori.  Tamen,  comparando  statum  ad 

id  est  firmum  atque  fecundum  fundamen-  statum,  sic  se  habet  castitas  virginalis  ad 

T.  11.  ll 


27,  29. 


Wd 


I.NAKKATIO    IN    CAP.    XIII    MATTH.EI. 


ART.    XXV 


10. 


vidualem,  eam  excedendo  in  merito,  sicut  A 
centum  ad  sexaginta;  et  ita  se  habet  casti- 
tas  vidualis  ad  eonjugalem,  sicut  sexaginta 
ad  triginta.  Nam  finis  ad  quem  ordinatur 
seminatio  seminis  hujiis,  id  est  praMlicatio 
verbi  divini,  est  homines  a  carnalibus  ad 
spiritnalia  dncerc  :  quod  multo  perfectius 
fit  in  continentia  virginali,  quam  viduali, 
et  in  viduali,  quam  in  conjugali.  Unde  di- 
iCor.vu,  cit  Apostolus  :  Virgo  cogitat  quae  Domini 

34    33  •  •    • 

sunt,  ut  sit  sancta  corpore  et  spiritu  ;  qme 
autem  nupta  est,  cogitat  quse  sunt  mundi, 
quomodo  placeat  viro;  et  divisa  est.  B 

Gonsequenter  Christus  admonet  audito- 
res  ad  diligentem  ac  mysticam  intelligen- 
9  tiam  praedictorum.  Qui  habet  aures  audi- 
endi,  id  est  aures  mentales,  quibus  verbum 
Dei  salubriter  percipitur,  atque  audiendo 
servatur  et  adimpletur,  sicut  alio  in  lo- 
joann. v\n,  co  ait  :  Qui  ex  Deo  est,  verba  Dei  audit; 
audiat. 

10  Et  accedentes  discipuli,  id  est  duodecim 
Marc.  iv,  Apostoli,  ut  Marcus  refert.  Accesserunt  au- 

tem  ad  Jesum,  non  in  naviculam,  vel  actu 
praedicationis  durante,  sed  quum  esset  se-  C 
paratus  et  vacans  a  populo.  Unde  Marcus  : 
lbidem.  Qiuim  esset  (inquit)  singularis,  accesserunt 
ad  eum.  Dixerunt  ei  :  Quare  in  parabolis, 
id  est  obscuris  et  metaphoricis  sermoni- 
bus,  loqueris  eis,  videlicet  turba3?  Denique 
parabola  est  dissimilium  rerum  sub  qua- 
dam  similitudine  facta  comparatio. 

11  Qui  respondens,  ait  illis  :  Quia  vobis 
Aposlolis  datum  est,  per  gratiam  specia- 
lem,  nosse,  id  est,  ut  noscatis,  et  me  do- 
cente  intelligatis,  mysteria,  id  est  sacra 
secreta  seu  spirituales  ac  mysticos  intel-  D 

*  caiorum  lectus,  regni  Dei*,  id  est  Ecclesiae  mili- 
tantis,  vel  divinse  Scripturae,  in  qua  coe- 
leste  regnum  nuntiatur,  et  spiritualium 
deliciarum  epulae  continentur  quasi  in  pa- 
radiso  Dei,  secundum  Damascenum.  Illis 
autem,  id  est  turbis,  non  est  datum,  pro- 
pter  incapacitatem  et  culpam  eorum,  vel 
quia  ad  gratiam  tantam  praedestinati  non 
sunt.Apostolis  namque  tanquam  post  Chri- 
stum  primis  ac  summis  doctoribus,  et  qua- 
si  fundamentis  Ecclesiae,  pandenda  erant 


divina  secreta,  ut  de  sua  plenitudine  in- 
fluerent  aliis.  De  eis  siquidem  in  Apocaly- 
psi  legitur  :  Murus  civitatis  habens  fun-  a,,oc.  xxi, 
dainenta  duodecim,  et  in  ipsis  duodecim 
nomina  Apostolorum.  Qui  enim  habet  fi-  12 
dem  sinceram,  bonam  intentionem,  vel 
humilitatem  ;  vel,  Qui  habet,  id  est,  qui 
Deo  gratus  est,  recognoscendo  omne  bo- 
num  suum  esse  a  Deo ;  dabitur  ei  gratia 
major,  sapientia  plenior,  vita  perfectior, 
et  abundabit  spiritualibus  bonis,  juxta  il- 
lud  in  Psalmo  :  Gloria  et  divitiae  in  domo  p*.cxi,  3. 
ejus.  Ideo  vobis  discipulis  meis  fidelibus 
datur  cognitio  mysteriorum  coelestium.Qwi 
autem  non  habet,  id  est,  qui  modicum  ha- 
bet,  quod  comparatione  magnorum  dono- 
rum  pro  nihilo  reputatur.  Vel,  Qui  non 
habet,  id  est,  Deo  datori  ingratus  est,  non 
attendens  unde  acceperit,  sed  sic  glorians  icomv,  -. 
quasi  non  acceperit.  Vel,  Qui  non  habet 
fidem  et  humilitatem.  Et  quod  habet  au- 
feretur  ab  eo,  id  est,  cetera  dona  sibi  divi- 
nitus  praestita  meretur  amittere.  Ideo  in- 
creduli  et  perversi  Judsei  non  meruerunt 
incrementum,  sed  detrimentum  spiritualis 
intelHgentiae  ccelestiumque  bonorum. 

Ideo  in  parabolis  loquor  eis,  quia  vi-  13 
dentes  oculo  corporali,«on  vident  sincere, 
oculo  intellectuali,  quoniam  excaecavit  eos  sap.n.u. 
malitia  eorum.  Vel  :  Videntes  facta  et  con- 
versationem  atque  miracula  Christi,  non 
vident,  id  est,  non  considerant  ea  esse  a 
Deo,  sed  principi  daemonum  deputant  ea. 
Vel  :  Videntes,  id  est,  Scripturas  veteris 
Testamenti  litteraliter  et  superficialiter  in- 
telligenies,  non  vident  spiritualem  et  ve- 
rum  intellectum  earum  :  propter  quod 
occiduntur  a  littera.  Et  audientes  praedi-  \\Cor.m,6. 
cationem  meam,  vel  verba  legis  ac  Prophe- 
tarum,  auribus  corporis,  non  audiunt  ea 
auribus  cordis,  debite  auscultando,  neque 
intelligunt  ea  salubriter. 

Ut  adimpleatur  in  eis  prophetia  Isaice,        {& 
dicentis  :  Auditu  corporali  audietis,  o  in-  /s. m,o,io. 
fideles  Judaei,  eloquia  Christi  parabolicos- 
que  scrmones,  et  non  intelligetis  ea  vera- 
citer,   scilicet   parabolarum    mysteria ;  et 
videntes  videbitis  opera  humanitatemque 


ENARRATIO    IN    CAP.    XIII    MATTII.EI.    —    ART.    XXV  163 

Christi,   et  non    videbitis   oculo   interiori  A  onem  spiritu  prophetali,  seu  fide  agnove- 

operum  qualitatem,  et   ejus   divinitatem.  runt,  cupierunt  videre,  id- estj  optaverunt, 

15  Incrassatum  est  enim,  id  est,  obtusum  et  si  fuisset  possibile,  videre,  quee  vos  videtis, 
carnale  factum  est,  cor  populi  hujus,  ter-  videlicet  Ghristum  in  carne,  et  conversa- 
renis  ac  sensibilibus  inhaerendo,  prout  in  tionem  ac  signa  ipsius;  et  non  viderunt 

Deui.wxu,  Deuteronomio   scribitur  :  Jncrassatus    est  ea  praesentialiter,  corporali   intuitu,  sicut 

dilectus,  et  recalcitravit ;  ef  auribus  gra-  vos.  Unde  et  Simeon  justus  pro  suo  desi-  Luc.n,i&, 

vitcr  audierunt,  id  est,  ad  audiendum  ver-  derio  quo  Christum  videre  optavit,  respon- 2fi' 

bum  Dei   aure  mentali    tardi   fuerunt,  et  sum   accepit  a   Spiritu   Sancto  non  visu- 

oculos  suos   interiores,    videlicet    intelle-  rum  se  mortem,  donec  videret  Christum 

ctum,  clauserunt,  id  est,  influentiae  seu  Domini. 

irradiationi  lucis  divinae  instructionisque  Sed  quseritur,  de  quo  visu  dicat  Salva- 

Christi  incapacem  fecerunt,  ponendo  obi-  B  tor,  Prophetas    et   justos    voluisse   videre 

cem  gratiae  Dei,  videlicet  contemptum  et  quae  viderunt  Apostoli,  et  non  viderunt. 

h.  iix.  2.  infidelitatem.  Peccala  enim  separant  men-  Non  enim  videtur  de  spirituali  visu  posse 

tem  a  Deo,  et  sunt  velut  murus  seu  janua  intelligi,    quia   Prophetae   visione   intelle- 

intermedia  inter  mentem  ac  Deum.Propter  ctuali   et  imaginaria  viderunt  omnia  quae 

Jer.  v,25.  quod  Jeremias  fatetur  :  Peccata  vestra  pro-  de  Christo  praenuntiaverunt.  Intelligentia  Dan.x,\. 

hibuerunt  bonum  a  vobis.  De  talibus  scri-  enim  opus  est  in  visione,  ut  Daniel  ait. 

/oAxxi.u.  ptum  est  :  Dicunt  Deo,  Recede  a  nobis,  Unde    quum    Isaias   Babylonis    vastitatem 

scientiam  viarum   tuarum    nolumus.  Ne-  praediceret  :  Corrui,   inquit,   quum  vide-  7«.m,3. 

(juando  oculis   cordis   videant  veritatem,  rem.  Multo  magis  vidit  Christum   in  spi- 

et  auribus  interioribus  audiant  salutarem  ritu,  quando  dicebat  de  ejus  incarnatione, 

doctrinam,  et  corde  intelligant,  id  est,  in-  Puer  natus  est  nobis,  et  multa  similia.  Je-  ibid.nj,. 
tus  legant,  atque  subtiliter  penetrent  spi-  C  remias  quoque,  quum  dixit  :  Quare  quasi  Jer.  xiv.s. 

ritualem  sensum  divinorum  verborum  ;  et  colonus  venturus  es  in  terra?  Tunc  enim 

convertantur  ab  errore  ad  veritatem,  et  a  imaginaria  visione  vidit  Christum.  Deni- 

caducis  rebus  ad  summum  ac  incommuta-  que  Salvator  ipse  inquit  :  Abraham  pater  Joann.wn, 

bile  bonum,  et  sanem  eos,  liberando  intel-  vester  exsultavit  ut  videret  diem  meum  ;  56' 

lectum  a  falsitate,  voluntatem  a  pravitate,  vidit,  et  gavisus  est.  Nec  videtur  posse  in- 

animam  ab  omni  lsesione  peccati.  De  qua  telligi  de  visu  corporali,  quia  de  illo  non 

/<;>•. ::vii, i4.  sanitate  Jeremias  precatur  :  Sana  me,  Do-  intelligitur  quod  Apostolis  dictum  est  :  Ve- 

Ps.  xi.fi.  mine,  et  sanabor;  et  Psalmista,  Sana  ani-  stri  beati  oculi,  quia  vident. Sic  enim  Judas 

mam  meam,  quia  peccavi  tibi.  et  reprobi  Judaei  viderunt.  Puto  ergo  quod 

16  Vestri  autem,  o  discipuli  mei,  beati  sunt  intelligendum  sit  verbum  prsedictum  de 
jam  in  spe,  oculi  interiores,  beatificandi  visu  interiori  conjuncto  visui  exteriori. 
in  re  per  claram  divinae  essentiao  visio- D  Utroque  enim  visu  optaverunt  videre  quae 
nem,  quia  vident,  id  est,  recte  intelligunt,  Apostoli  utroque  visu  intuiti  sunt.  Si  au- 
et  fidei  lumine  illustrantur ;  et  aures  vc-  tem  fiat  vis  in  hoc  quod  ait,  Multi  Prophe- 
strce,  de  quibus  jam  dixi  :  Qui  habet  aures  tae  et  justi,  et  non,  Omnes  Prophetae  et 
audiendi,  audiat.  Unde  et  Isaias  inquit  :  justi  ;  dici   posset,  quod   quamvis   majo- 

is.  l,  5.    Dominus  Deus  meus  aperuit  mihi  aurem,  res  Sancti  ac  vates  viderunt  quae  viderunt 

ego  autem  non  contradico.  Hae  itaque  au-  Apostoli,  non  tamen  alii  omnes  minores. 

res  vestrae  beatae  sunt,  quoniam  audiunt  Vel  respondendum,   quod  licet  Prophetae 

Lucxi,n.  verba  mea  fideliter.  Beati  enim  qui  audi-  ac  justi  viderunt  quaedam  eorum  quae  et 

unt  verbum  Dei  et  custodiunt  illud.  Apostoli,  non  tamen  tam  multa,   nec  ita 

17  Amen  quippe  dico  vobis,quia  multi  Pro-  distincte  ac  circumstantionaliter.  Et  hoc 
phetw  et  justi,  qui  futuram  Dei  incarnati-  maxime  verum  est,  si  hoc  quod  Christus 


1G4 


F.NARRATIO    IN    CAP.    XIII    MATTH^KI.    —   ART.    XXV 


18 


19 


20 


21 


ait  Apostolis,  Qikb  vos  videtis,  referatur 
ad  totum  tempus  quo  Ghristus  ciun  eis  in 
terra  conversatus  esl,  usqne  ad  horam  as- 
censionis  :  et  hoc  modo,  ut  arbitror,  intel- 
ligendum  est. 

Vbluerunt  quoque  et  audire.  verba  sa- 
pientiae  ex  ore  meo,  quce  auditis,  qui  me 
ad  libitum  interrogatis,  et  responsionem 
piam  ac  informationem  recipitis ;  et  non 
audierunt,  eo  modo  ut  vos,  nec  ita  per- 
fecte.  Multa  tamen  documentorum  Christi 
revelata  fuerunt  Prophetis. 

Yos  ergo  audite  parabolam,  id  est  in- 
terpretationem  seu  expositionem  parabola3 
seminantis,  id  est  Ghristi,  qui  per  semi- 
nantem  designavit  se  ipsum.  Omnis  homo 
qui  audit  corporali  auditu  verbum  regni, 
id  est  sermonem  de  regno  coelesti,  et  non 
intelligit  verbum  hoc,  id  est,  virtutem  et 
sensum  verborum  cordi  suo  non  impri- 
mit,  nec  sagaciter  pensat ;  venit  malus, 
id  est  diabolus  in  malitia  obstinatus,  non 
essentia,  sed  voluntate  malignus.  Venit  au- 
tem  per  tentationis  congressum.  Et  rapit, 
id  est,  aufert,  seu  infructuosum  facit,  et 
oblivioni  tradi  procurat,  quod  seminatum 
est  in  corde  ejus,  id  est  verbum  praedica- 
tionis  infusum  menti  hominis  talis.  Hic 
homo  tam  negligens,  est  qui  secus  viam 
seminatus  est,  id  est,  quem  supra  figura- 
vi  per  eum  in  quem  cecidit  semen  verbi 
coelestis,  secus  viam  seeculi  hujus  :  juxta 
sensum  praehabitum.  Et  dicitur  homo  se- 
minatus,id  est  semine  tali  perfusus,quem- 
admodum  terra  dicitur  corporaliter  semi- 
nata. 

Qui  autem  supra  petrosa  seminatus  est, 
id  est,  in  corde  duro  ac  saxeo  semen  verbi 
recepit,  quem  figuravi  per  eum  in  quem 
semen  cecidit  supra  petrosa,  id  est  arida 
duraque  corda,  hic  est  qui  verbum  Dei 
audit,  et  continuo  cum  gauclio  suscipit 
illud  in  anima,  tanquam  sibi  proficuum, 
per  cujus  susceptionem  evadat  periculum. 
Non  habet  autem  in  se  radicem,  id  est 
habitualem  gratise  fecunditatem,  ac  stabile 
fidei  fundamentum,  seu  firmum  proposi- 
tum;  sed  est  temporalis,  id  est  inconstans, 


Ps.  i,  4. 


22 


A  ad   modicum   tempus   perseverans  in  bo- 

no,  sicut  arundo  vento  agitata,  et  pulvis  Mmtth.a, 
a  vento  projectus.  Facta  autem,  id  est  silii  7 
illata  vel  imminente,  tribulatione  ab  in- 
visibilibus  hostibus,  et  persecutione  a  vi- 
sibilibus  inimicis,  propter  verbum,  id  est 
ob  id  quod  verbum  Dei  recepit,  et  implere 
disponit;  vel,  Propter  verbum  exstinguen- 
dum,  id  est,  ut  verbum  Dei  tollant  de 
corde  ejus  ;  continuo  scandalizatur ,  id 
est,  ex  verbis  seu  factis  illorum  in  peccata 
prolabitur,  non    resistens  viriliter,  relin- 

B  quens  viam  justitise,  ne  patiatur  adversa, 
vel  ut  consequatur  delectabilia. 

Qui  autem  seminatus  est  in  spinis,  id 
est,  qui  verbum  Dei  recepit  in  corde  pun- 
ctionibus  temporalium  curarum  repleto, 
hic  est  qui  verbum  Dei  audit ;  ef  sollici- 
tudo  sceculi  istius,  id  est  superflua  cura 
acquirendi  vel  retinendi  res  mundanas, 
videlicet  honorem,  famam,  voluptatem,  et 
fallacia  divitiarum,  id  est  fallaces  divi- 
tise,  quae  sufficientiam  quamdam  promit- 
tunt,   sed   conferre   non   valent,    suosque 

C  amatores  seternis  cruciatibus  ingerunt  : 
imo  quo  plus  crescunt,  tanto  majus  de- 
siderium  in  corde  avari  accendunt,  et  eum 
quotidie  insufficientiorem  ac  miserabilio- 
rem  efficiunt.Bene  ergo  vocantur  fallaces. 
Unde  Sapiens  inquit  :  Creaturae  factse  sunt  SaP.xw,\\. 
in  tentationem,  et  in  muscipulam  pedibus 
insipientium.  Vel,  Fallacia  divitiarum,  id 
est  deceptoria  affectio  quam  divitiae  tem- 
porales  causant  in  animo  hominis.  Blan- 
diuntur  enim,  sed  pungunt,  quia  cum 
labore  acquiruntur,  cum  timore  amittendi 

D  possidentur,cum  tristitia  amittuntur.ASw/- 
focat  verbum  Dei,  id  est,  memoriam  au- 
diti  sermonis  aufert  ab  anima,  quae  tan- 
to  amplius  obliviscitur  divinorum,  quanto 
plus  in  terrenis  occupatur,  transitoriisque 
inhseret  :  et  sine  fructu  boni  operis  ac 
spiritualis  delectationis  effcitur  verbum 
Dei  in  tali  corde  diffusum. 

Qui  vero  in  terram  bonam  seminatus 
est,  id  est,  qui  significatur  per  eum  qui 
semen  recepit  in  terra  fecunda,  seu  ille 
qui  corde  devoto  verbum  Dei  audivit,  hic 


23 


ENARRATIO   IN   CAP.    XIII   MATTHjEI.    —   ART.    XXV  165 

est  qui  audit  verbum  Dei  aure  corporali  A  omnia  semina  valde  permodicum,  ut  pa- 

alque  mentali,  ct  intelligit  illud,  et  fru-  tet  ad  oculum  ;  quum  autern  creverit  gra- 

ctum  afferl,  id  est,   opera  bona  producit  num    istud    in    agro,   majus  est   omnibus 

verbum  in  tali  anima  seminatum,  et  facit,  oleribus,  id  est,  in  altius  germen  crescon- 

atiud  quidem  centesimum,  id  est,  verbum  do  exsurgit,  quam  alia  semina  herbarum 

in    cordibus    quorumdam    facit    fructum  seu  olerum,  el  fit  arbor,  id  est,  per  mo- 

centesimum,   aliud  autem  facit   fructum  dum  arboris  crescit  in  altum,  ila  ut  vo- 

sexag esimum,  aliud  vero  tricesimum  :  sic-  lucres  cceli,  praesertim   parvae  vel  medio- 

ut  expositum  est,  utpote  secundum  diver-  cres  aves,   veniant  et  habitent  in  ramis 

sam  dispositionem  ac  diligentiam  recipi-  ejus,  quiescendo  sub  illis.  Quemadmodum 

entium.  _  ergo  hoc  granum  quantitate  permodicum 

Posuit  Christus  hoc  loco  quatuor  genera  crescit  in  altum,  sic  Ecclesia  in  principio 

hominum  audientium  verbum  Dei,  et  qua-  B  sui    contempta,   et  numero   parva,  crevit 

tuor  differentias  seminis  :  quorum  quar-  in  populum  infinitum,  seu  Ecclesiam  toto 

Matth.xx,  tum  genus  dumtaxat  salvatur,  nam  pauci  orbe  diffusam,  quando  in  omnem  terram  Ps.xvm,s. 

io;  xxii,  14.  ejectj .  et  quarta  pars  seminis  solum  fru-  exivit  preedicatio.  Apostolorum,  ita  ut  sub 

ctificat.  Verumtamen,  quod  hic  dictum  est  ramis  ejus,  id  est  sub  documentis  atque 

de  generibus  audientium,  ad  litteram  in-  auxiliis  Ecclesiae,  habitent  volucres  cceli, 

telligitur  de  Judseis,  quibus   Christus   in  id  est  animse  contemplantes  ccelestia,  vel 

propria  sermocinabatur  persona,  et  pau-  principes  et  magnates  hujus  saeculi  ad  fi- 

cos  convertit  ex  eis.  Mystice  vero  intelligi  dem  conversi.  Sic  ergo  per  hominem  semi- 

potest  de  ceteris  gentibus.  nantem  intelligitur  Christus,vel  praedicator 

Subinde  Salvator  comparat  regnum  cce-  ipsius  ;  per  granum,  Ecclesia  primitiva  ; 

Iorum,  id  est  militantem  Ecclesiam,  aliis  per  agrum,  orbis  terrarum,  per  quem  lon- 
24-30    rebus.  Aliam  parabolam  proposuit  Chri-  G  ge    ac    late    diffunduntur    ac    seminantur 

stus  illis,  videlicet  turbis  in  littore  stan-  fideles,  ita  ut  per  Malachiam  Dominus  di- 

tibus,eo  exsistente  in  navi,  dicens :  Simile  cat  :  Ab   ortu    solis   usque   ad  occasum,  Maiaeh.t, 

factum  est  regnum  ccelorum,  id  est  status  magnum  est  nomen    meum  in  gentibus.  "' 

militantis  Ecclesise,  homini  qui  seminavit  Unde  in  Isaia  scriptum  est:  Florebit  etger-  /».«vn,6. 

bonum  semen  in  agro  suo,  etc.  Quum  ip-  minabit  Israel,  et  implebunt  faciem  orbis 

se  unigenitus  Filius  Dei,  sapientia  Patris  semine. 

Tcrs.37-43.  seterni,  post   pauca   proprio   ore   parabo-  Hieronymus,  per  regnum  ccelorum  in- 

lam   istam  exponat,  non  debemus  expla-  telligit  Evangelii  prsedicationem,   vel  no- 

nationem    illius    anticipando   praecurrere.  titiam  Scripturarum  ;  per  hominem  semi- 

Differenda  est  ergo  elucidatio    prsesentis  nantem,   Christum,   vel  quemlibet   alium 

parabolse,  usque  ad  locum  ubi  a  Christo  qui  in  agrum   proprii  cordis  mittit  ver- 
exponitur,  et  accedendum  ad  tertiee  para-  D  bum  Dei,  quod  significari  dicit  per  gra- 

bolae  interpretationem.  num  sinapis.  Sicut  igitur  granum  sinapis 

31  Aliam  parabolam,  ordine  tertiam,  pro-  parvum  crescit  in  altum,  sic  praedicatio 
posuit  eis,  scilicet  turbis,  dicens  :  Simile  Evangelii  primo  valde  contempta,  et  om- 
esl  regnum  ccclorum,  id  est  Ecclesia  mili-  nibus  scientiis  magis  derisa,  crevit  per 
tans,  maxime  primitiva,  quse  furt  parva  omnes  nationes,  ita  quod  sub  ramis,  id 
quantitate  seu  numero,  sed  magna  vir-  est  diversis  dogmatibus  ejus,  prsedicti  vo- 
tute  :  ideo  subditur,  grano  sinapis,  de  quo  lucres  morentur  et  conquiescant,  omnis- 
sinapium  exprimitnr,  quod  granum  sina-  que  ssecularis  scientia  et  philosophorum 
pis   accipiens  homo  agricola,  scminat  in  doctrina  minorata  est  sub  ea,  eique  sub- 

32  agro  suo.  Quod  granum    minimum  qui-  jecta. 

dem  est  omnibus  seminibus,  id  est  inter  Aliam,  utpote  quartam,  parabolam  lo-       33 


166 


ENARRATIO    IN    CAP.    XIII    MATTH.EI. 


ART.    XXV 


cutus  est  eis  :  Simileest  regnum  ccelorum, 
id  est  Ecclesia  militans,  fermento  quod 
acceptum  mulier  faciens  massam  pro  pa- 
nibus  conficiendis,  abscondit,  id  est,  loca- 
vit  ac  miscuit,  in  farinoe  satis  tribus,  id 
est  tribus  mensuris  farina?  aqua  consper- 
S86,  seu  massae,  vel  azymi.  Satum  autem, 
secundum  Hieronymum,  est  mensura  Pa- 
laestinse,  unum  modium  cum  dimidio  ca- 
piens.  Donec  fermentalum  est  totum,  id 
est,  tamdiu  dimisit  mulier  fermentum  iu 
massa,  quousque  tota  fermento  permixta 
est,  atque  conveniens  facta  ut  de  ea  fieret 
panis.  Hoc  ad  litteram  planum  est. 

Spiritualiter  vero,  per  fermentum  intel- 
ligitur  evangelicse  legis  doctrina,  per  quam 
corda   hominum  bonum  sortiuntur  sapo- 

Paxzzhi,9.  rem,  ut  gustent  quam  dulcis  est  Dominus, 
et  recte  de  omnibus  judicent,  quemad- 
modum  massa  ex  commixtione  fermenti 
redditur  apta  ut  de  ea  saporosi  panes  ef- 
fici  possint.  Mulier  vero,  est  Sapientia  Dei 
incarnata,  vel  ipsa  Ecclesia  ac  praedicato- 
rum  diligentia.  Tria  sata  significant  di- 
versa  loca  in  quibus  fideles  conversi  sunt; 
vel  carnem,  sensualitatem,  et  rationalem 
animae  partem;  vel  partem  intellectualem, 
vim  concupiscibilem,  et  irascibilem.  His 
tribus  satis,  hsec  mulier  infudit  Evangelii 
documenta,  donec  totum  fermentaretur, 
id  est,  tria  haec  convenirent  ac  consenti- 
rent  in  idem,  Deo  unanimiter  serviendo, 
ita  ut  caro  et  sensualitas  rationi,  et  ratio 
Deo  obediant,  sicque  simul  sint  unum  in 
Christo,  et  mundus  panis,  sicut  Apostolus 

i6or.x,i7.  dicit  :  Unus  panis,  unum  corpus  multi 
sumus.  Quamvis  autem  doctrina  evange- 
lica  non  sit   subjective  nisi   in   rationali 


A  parte  anima>,  redundat  tamen  effectumque 
habet  in  sensitiva  parte  et  carne,  et  sic 
in  eis  abscondi  dicitur  vel  infundi.  —  Sed 
quum  dicat  Apostolus,  Epulemur,  non  in  iCor.v.j. 
fermento  veteri,  neque  in  fermento  mali- 
tiae  ac  nequitiee  ;  rursusque,  Modicum  fer-  ibid.  6. 
mentum  totam  massam  corrumpit  :  quae- 
ritur,  quomodo  regnum  ccelorum,  id  est 
status  vel  doctrina  Ecclesiee,  assimiletur 
fermento.  Et  respondendum,  quod  in  fer- 
mento  sunt  duo,  videlicet  qusedam  humo- 
rum  corruptio,et  calor  inclusus  seu  virtus 

B  latens  interius.Quantum  ad  primum.  pro- 
cedit  comparatio  Pauli ;  quantum  ad  se- 
cundum,  comparatio  Christi. 

Ha>c  omnia  locutus  est  Jesus  in  para-       34 
bolis  ad  turbas,  propter  causas  superius 
assignatas.  Et  subditur  jam  alia  ratio  :  Et 
sine  parabolis  non  loquebatur  eis,  hac  vi- 
ce,  vel  in  isto  sermone,  ut  adimplerelur       35 
quod  dictum  est  per  Prophetam  David  vel 
Asaph,  dicentem,  in  psalmo  qui  incipit, 
Attendite,  popule.  meus,   legem   meam   :  ps. , ,«vn. 
Aperiam  in  parabolis  os  meum,  eructabo 

C  abscondita  a  constitutione  mundi.  Ulti- 
mam  partem  hujus  versiculi,  nostra  trans- 
latio  habet  sic  :  Loquar  propositiones  ab  ibid.  2. 
initio.  Patet  ergo,  quod  duo  primi  versi- 
culi  psalmi  illius  in  persona  Christi  di- 
cantur,  qui  in  parabolis  nunc  locutus  de- 
scribitur,  et  eructavit,  id  est,  discipulis 
suis  manifestavit  atque  deprompsit,  abs- 
condita,  id  est  parabolarum  istarum  in- 
terpretationes,  seu  mysteria  regni  coelo- 
rum,  quae  a  constitutione  mundi  homines 
latueruht,  sicut  jam  dixit  quod  multi  Pro-   vcr>.  17. 

D  phetae  et  justi  voluerunt  audire  quee  ipsi 
audierunt,  nec  audierunt. 


ENARRATIO   IN   CAP.    XIII    HATTHJEI.    —   ART.    XXVI  107 


3i. 


ARTICULUS   XXVI 


PROSECUTIO    EXPOSITIONIS    PR^ESENTIS    CAPITULI,    AR    EO    LOCO    QUO    DICITUR 
TUNC   DIMISSIS   TURRIS,   VENIT   IN   DOMUM. 


36       r ■  i UNC,  videlicet  prgescripto  sermone  ad  A      Qui  seminat  bonum  semcn,  est  Filius       37 

JL  populum  circa  mare  habito  ac  finito,  hominis,  hoc  est,  per  hominem  bonnm  se- 

dimissis  turbis,  quso  dignac  non  erant  au-  men  serentem  intelligitur  Christus.  Ager       38 

dire  mysteria  regni  ccelestis,  venit  Jesus  autem,  est  mundus,  id  est  terra  hujus  pc- 

a  navi  in  domum.  Et  accesserunt  ad  cum  regriuationis,  in  qua  homines  degunl,  et 

discipuli  ejus,  dicentes  :  Edissere,  id  est  exsules    sunt.  Bonum   vero  semen,  quod 

expone, nobis  parabolam  zizaniorum  agri,  Christus  seminav.it  in  mundo,  hi  sunt  filii 

id  est  in  qua  mentionem  fecisti  de  ziza-  regni,  hoc  est  homines  electi,  quos  Chri- 

niis  quee  nascuntur  in  agro.  Quamvis  Mat-  stus  mittit  ac  spargit  per  omnia  climata 

thseus   solum  recitet  discipulos   qusesisse  mundi,  quemadmodum  semina  mittuntur 

expositionem  hujus  parabolee,  creditur  ta-  in  agris.  De  hoc  semine  Christi  seu  spiri- 

men  quod   aliarum  quoque  parabolarum  tualibus  filiis  ejus,  scriptum  est  :  Si  po-  is.  mi,  io. 

expositionem  quaerebant,  secundum  quod  B  suerit  pro  peccato  animam  suam,  videbit 

Marc. iv,  Marcus  habet,quod  seorsum  discipulis  suis  semen   longsevum.   Zizania   autem,  sunt 

disserebat  omnia.  filii  nequam,  id   est   reprobi,  prsesertim 

Porro  ad  habendum  intellectum  expo-  heeretici,  et  persecutores  Ecclesiae.  Inimi-       39 

sitionis  parabolse  zizaniorum,  necesse  est  cus  autem  qui  seminavit  ea,  videlicet  ista 

textum  parabolse  supra  omissum,  hoc  loco  zizania,  est  diabolus  :  cujus  suggestione  et 

24-30    repetere.  Sic  enim  ait  Salvator  :  Simile  machinatione  surrexerunt  et  perversa  do- 

factum  est  regnum  coelorum  homini  qui  gmata  invenerunt  hseretici  ;  cujus  etiam 

seminavit  bonum  semen  in  agro  suo .  Quum  inspiratione  alii  reprobi  se  contra  Eccle- 

autem  dormirent  homines,  venit  inimicus  siam    erexerunt.    Dicitur   autem   diabolus 

ejus,  et  superseminavit  zizania  in  medio  homo,  non  propter  veritatem  naturae,  sed 

!ritici,et  abiit.Quum  autem  crevisset  her-  propter  similitudinem  culpse.  Unde  de  se- 

ba,  et  fructum  fecisset,  tunc  apparuerunt  C  mine  ejus  prasdicto,  Joannes  :  Qui  peccat,  iyoann.ni, 

ct  zizania.  Accedentes  autem  servi patris-  inquit,  ex  diabolo  est  ;  et  iterum   :  Jam  8'        ._ 

familias,   dixerunt   ei  :  Domine,  nonne  Antichristi  multi  nati  sunt ;  ex  nobis  pro-  19. 

bonum  semen  seminasti  in  agro  tuo  ?  Un-  dierunt,  sed  non  erant  ex  nobis.  Hinc  de 

de  ergo  habet  zizania  ?  Et  ail  illis  :  Ini-  Judseis  Christus  testatur  :  Vos  ex  patre  dia-  Joann.vm, 

micus  homo  hoc  fecit.  Servi  autem  di.re-  bolo  estis.  Dicuntur  autem  homines  mali  u' 

runt  ci  :  Vis,  imus,  et  colligimus  ea  ?  Et  seminari  vel  esse  ex  dsemone,  non  crea- 

ait :  Non,ne  forte  colligentes  zizania,era-  tione,  sed  pravitatis  imitatione,  juxta  illud 

dicetis  simul  et  triticum.  Sinite  utraque  Sapientis   :   Imitantur  illum   qui  sunt  ex  Sap.  n, 25. 

crcscere  usque  ad  messem  ;  ct  in  tempore  parte  illius.  Messis  vero,  usque  ad  quam 

messis  dicam   messoribus  :  Colligite  pri-  simul  crescunt  et  vivunt  in  hoc  mundo 

mum  zizania,  et  alligate  ea  in  fasciculos  electi  ac  reprobi,  consummatio  swculi  est , 

ad  comburendum,  (riticum  autem  congre-  D  id  est  finis  mundi,  vel  dies  judicii,  in  quo 

gate  in  horreum  meum.  Hucusque  textus  electi    in    palatio  Dei    ponentur  velut   in 

parabolse.Quam  Christus  exponcns,adjecit:  horreo.  Mcssores  autem,  qui  bonos  ac  ma- 


Ki8 


ENARRATIO    IN   CAP.    XIII    MATTILEI. 


ART.    XXVI 


40 


41 


Job  xxxvi, 
13. 
42 


Malth.xw; 
41. 


Apoc.  xn, 


Ibid.xw. 
10,11. 


Matth.vm, 
12. 

43 


Is.  xxx,  20. 


los  ad  judicium  deducent,  et  eos  ab  invi-  A 
eem  separabunt,  angeli  sunt,  non  mali, 
sed  l)on i. 

Sicut  ergo  colliguntur  a  messoribus  zi- 
zania,  id  est  inutiles  herbae,  seu  folia,  et 
igni  comburuntur  ;  sic  erit  in  consumma- 
tione  sceculi.  Mittet  Filius  hominis  ange- 
los  suos,  qui  sibi  subjecti  sunt,  etiam  se- 
eundum  naturam  assumptam,  ut  Verbo 
unitam  ;  et  colligent,  hoc  est  auferent,  de 
regno  ejus,  id  est  de  ecclesia  electorum, 
seu  bonis  fidelibus,  omnia  scandala,  hoc 
est  persecutiones  et  tentationes,  per  quas  B 
boni  frequenter  scandalizantur ;  vel,  Om- 
nia  scandala,  id  est  scandalizatores  alio- 
rum,  qui  generant  scandala,  qui  tunc  ab 
electis  loco  et  praemio  separabuntur ;  et 
eos  qui  faciunt  iniquitatem ,  id  est  ceteros 
operarios  malos,  hypocritas,  simulatores 
et  callidos  iram  Dei  provocantes.  Et  mit- 
tent  eos  in  caminum  ignis,  Christo  dicen- 
te  :  Ite,  maledicti,  in  ignem  aeternum.  Tunc 
enim  angeli  sancti  exsecutores  judicii,om- 
nes  reprobos,  homines  atque  diabolos,  in 
infernalis  ignis  fornacem  projicient.  Unde  G 
in  Apocalypsi  legitur  :  Projectus  est  draco 
ille  magnus,  serpens  antiquus.  Et  alio  loco 
ait  Joannes  :  Cruciabitur  iniquus  igne  et 
sulfure,  et  fumus  tormentorum  ejus  as- 
cendet  in  saecula  saeculorum.  Ministerio 
itaque  sanctorum  angelorum  dispositive 
agentium,  fiet  suscitatio  mortuorum,  quo- 
rtim  cineres  angeli  colligent,  et  suscitatos 
ad  judicii  locum  perducent,  reprobos  ab 
electis  segregabunt,  et  damnatos  in  pcenas 
retrudent.  Ibi  erit  fletus  et  stridor  den- 
tium.  Hoc  supra  expositum  est,  capitulo  D 
octavo. 

Tunc,  videlicet  statim  peracto  vel  du- 
rante  judicio,  et  illis  in  caminum  ignis, 
seu  infernum,  qui  comparatur  ardenti  et 
fumoso  camino,  projectis,  fulgebunt  justi, 
in  corpore  per  dotem  claritatis,  quae  tanto 
copiosior  erit  in  corporibus  glorificatis, 
quanto  eorum  animae  Deum  clarius  vide- 
bunt,  sicut  sol  iste  sensibilis,  non  solum 
sicut  nunc  lucet,  sed  sicut  tunc  lucebit, 
quando  lux  solis  erit  septempliciter,  sicut 


lux  septem  dierum*.  Estque  probabile  quod  *[inreym> 
claritas  corporis  glorificati  excedit  clarita-  Patr\s  e°- 

1  u  rum.] 

tem  solarem,  quoniam  opera  gratiae  exce- 
dunt  opera  naturse.  Vel,  Sicut  sol  spiritua- 
lis,  videlicet  Christus,  de  quo  in  Malachia 
Dominus  perhibet  :  Orietur  vobis,  inqui-  Maiach.w, 
ens,  limentibus  nomen  meum,  Sol  justi- "' 
tiae.  Corpora  namque  electorum  assimila- 
buntur  claritati  corporis  Christi,  prout 
dicit  Apostolus  :  Salvatorem  exspectamus  PhMpp.w, 

r\  20     'M 

Dominum  Jesum,  qui  reformabit  corpus  "  ' " 
humilitatis  nostrae,  configuratum  corpori 
claritatis  suae.  Denique,  sicut  corpora  ele- 
ctorum  fulgida  erunt  ut  sol,  sic  corpora 
reproborum  obscurissima  erunt,  secun- 
dum  quod  animae  eorum  omni  lumine  in- 
teriori,  quantum  ad  rectum  usum,  omnino 
privantur. 

His  dictis,  patet  expositio  hujus  parabo- 
Ise,  paucis  exceptis,  quse  tangenda  sunt 
breviter.  Quum  autem  dormirent  homi-  25-30 
nes,  id  est,  praelati  Ecclesiae  et  aliorum  do- 
ctores  de  hac  vita  migrarent,  vel  a  dili- 
genti  custodia  gregis  sui  cessarent,  venit 
inimicus  ejus,  id  est  diabolus,  adversarius 
Christi,  et  superseminavit  zizania,  hoc 
est,  haereticos  et  perversos  misit  ac  mi- 
scuit,  in  medio  tritici,  id  est  inter  electos 
atque  Catholicos  ;  et  abiit  alibi,  facere  ali- 
quid  mali,  et  cito  reversurus  est.  Quum 
autem  crevisset  herba,  hoc  est  semen  bo- 
num  seminatum  a  Christo,  et  fructum  bo- 
nae  conversationis  fecisset,  quum  filii  re- 
gni  numero  ac  merito  aucti  fuissent  in 
saeculo  isto  ;  apparuerunt  inter  eos  et  zi- 
zania,'\(\  est  praedicti  injusti.  Accedentes 
autem  spirituali  accessu,  servi  patrisfa- 
milias,  hoc  est  famuli  Christi,  utpote  an- 
geli,  secundum  Hieronymum,  vel  devoti 
praelati  ac  vicarii  Christi  ;  dixerunt  ei  : 
Domine,  nonne  bonum  semen  seminasti 
in  agro  tuo,  id  est  homines  fide  et  opere 
christianos  in  mundo?  Unde  ergo  habet 
zizania?  Et  ait  :  Inimicus  homo  hoc  fc- 
cit,  id  est  diabolus.  Servi  autem  dixerunt: 
Vis,  imus,  et  colligimus  ea  ?  id  est,  visne 
ut  separemus  et  auferamus  haereticos  et 
perversos  a  societate  fidelium,  per  excom- 


ENARRATIO    IN   CAP.    XIII   MATTILEI.   —   ART.    XXVI 


169 


Prov.  v,22, 


Is.  xxiv, 21 

22. 


I  Cor.v,  13 

Tii.  iii,  10 
ICor.v,ll 


2.  2.q.  11 
art.  3. 


ri/.  iii,  io 


municationem,  vcl  tradendo  eos  potestati 
saeculari  ad  occidendum  ?  Et  ait :  Non,  ne 
forte  colligentes  zizania  ista,  eradicetis, 
id  est,  periculo  vel  occisioni  exponatis,  et 
triticum,  id  est  electos  fideles.  Sinite  utra- 
que  crescere  usque  ad  messem,  id  est  diem 
retributionis  extremae,  seu  judicii ;  et  in 
tempore  messis  dicam  messoribus,  id  est 
angelis  :  Colligite  primum  zizania,  id  est, 
antequam  proferatur  judicialis  sententia, 
separate  malos  a  bonis,  et  altigate  ea  in 
fasciculos,  id  est,  per  modum  fasciculorum 
adunate  eos,  ad  comburendum,  hoc  est,  ut 
in  igne  gehennae  succendantur,  non  con- 
sumantur.  Impius  quippe  funibus  pecca- 
torum  suorum  constringetur,  ut  Sapiens 
inquit.  De  hac  impiorum  colligatione  scri- 
ptum  est  in  Tsaia  :  In  die  illa  visitabit  Do- 
minus  super  militiam  cceli  in  excelso,  et 
super  reges  terrae  ;  et  congregabuntur  in 
congregatione  unius  fascis  in  lacum,  et 
claudentur  ibi  in  carcere. 

Circa  hunc  locum  quaeritur,  an  haeretici 
sint  sustinendi.  Et  videtur  quod  imo,  quum 
Christus  dicat  :  Sinite  utraque  simul  cre- 
scere  usque  ad  messem.  Hieronymus  quo- 
que  hic  dicit  :  Monemur  ne  cito  ampute- 
mus  fratrem,  quoniam  fieri  potest  ut  ille 
qui  hodie  noxio  depravatus  est  dogmate, 
cras  resipiscat.  Oppositum  videtur  ex  eo 
quod  ait  Apostolus  :  Auferte  malum  de 
medio  fratrum  vestrorum.  Et  secundum 
apostolica  documenta,  prohibemur  haere- 
ticos  salutare,  et  cum  quibusdam  perver- 
sis  cibum  accipere. 

Ad  hanc  quaestionem  respondet  Thomas, 
quod  circa  haereticum  duo  pensantur,  vi- 
delicet  ejus  iniquitas,  et  Ecclesiae  pietas. 
Quantum  ad  primum,  meretur  non  solum 
excommunicari,  sed  occidi,  quurn  multo 
gravius  sit  fidem  corrumpere,  quam  fal- 
sare  pecuniam  :  et  tamen  falsatores~pecu- 
niao  secundum  jura  occiduntur.  Quantum 
ad  secundum,  non  decet  hsereticum  statim 
damnare,  sed  ad  veritatem  pro  posse  re- 
ducere.  Ideo  Ecclesia  non  immediate  et 
subito,  sed  post  primam  et  secundam  cor- 
reptionem  damnat  haereticum,  sicut  ad  Ti- 


A  tum  docet  Apostolus.  Si  vero  ex  tunc  in 
suo  errore  manserit  pertinax,  separat  eum 
Ecclesia  a  se  per  excommunicationis  sen- 
tentiam,  et  relinquit  eum  saeculari  judicio 
morti  tradendum.  Unde  alio  loco  dicit  Hie- 
ronymus  :  Secandse  sunt  putridae  carnes, 
et  scabiosa  ovis  a  caula  repellenda  est,  ne 
tota  domus,  massa,  corpus  et  pecora,  ar- 
deant,  corrumpantur,  putrescant.  Arius,  in 
Alexandria  una  scintilla  fuit;  sed  quoniam 
non  statim  oppressus  est,  totum  orbem 
ejus  flamma  depopulata  est.  Itaque,  quod 

B  Dominus  ait,  zizania  non  esse  tollenda,  sed 
sinenda  ut  crescant  cum  tritico,  si  per  zi- 
zania  intelligantur  haeretici,  tunc  intelli- 
gendum  est,  in  eo  casu  quando  videlicet 
exstirpari  non  possunt  sine  eradicatione 
seu  periculo  tritici,  quando  videlicet  non 
sunt  aperti,  vel  satis  noti,  vel  potentes 
habent  defensores.  Unde  dicit  Hierony- 
mus  :  Monet  Dominus  ne  ubi  quid  ambi- 
guum,  cito  proferamus  sententiam. 

Sequitur   quinta   parabola.    Simile  est       44 
regnum  ccelorum,  hoc  est  praemium  Bea- 

C  torum  in  patria,  thesauro  abscondito  in 
agro.  Nam  sicut  propter  talem  thesaurum 
possidendum  omnia  venduntur,  sic  pro- 
pter  adipiscendum  regnum  ccelorum  om- 
nia  temporalia  deseruntur.  Ideo  subditur  : 
quem  thesaurum  qui  invenit  Jwmo,  abs- 
condit,  tanquam  pretiosum  clenodium,  et 
prai  gaudio  illius,  id  est  ex  dilectione  et 
amore  thesauri  inventi,  vadit,  et  vendit 
omnia  quce  habet ,  et  emit  agrum  illum,  ut 
habeat  jus  possidendi  thesaurum  ex  inte- 
gro.  Olim  enim  thesauri  in  agro  inventi, 

D  quamvis  propter  temporis  longitudinem 
ignorabatur  cujus  fuissent,  tamen  propter 
communem  hominum  pacem  pro  media 
parte  fuerunt  dominorum  agri.  Ager  ergo 
est  vita  activa,  vel  sacra  Scriptura,  in  qui- 
bus  thesaurus  iste,  videlicet  beatitudo  cce- 
lestis,  quodammodo  latet  et  continetur  ut 
merccs  in  merito.  Homo  autem  thesaurum 
reperiens, est  qiiicumque  devotus,qui  cum 
Apostolo  omnia  arbitratur  ut  stercora,  ut  PkMpp.m, 
Christum  lucrifaciat.  Yel,  thesaurus  esl 
Christi  divinitas  ;  ager,  caro  ipsius. 


170 


ENARRATIO    IN    CAP.    XIII    MATTJLEI. 


ART.    XXVI 


Philipp  iii 

8. 

Prov.  111 
!■'•;  vni,  11, 


45  flerum  simile  est  regnum  ccelorum,  id  A 

est  Ecclesia  militans,  homini  negotiatori , 
qucerenli  honas  margaritas,  id   est  1  *»  j > i — 

■46  des  pretiosos.  Tnventa  autem  una  pretiosa 
margarita,  id  est  gemma  quadam  dignis- 
sima,  qnalis  est  jaspis,  abiif,  et  vendidit 
omnia  </><<v  habuit,  et  emit  eam,  ut  carius 
venderel  ipsam,  vel  tanquam  pramobile 
bonum  possideret.  Sic  Ecclesia  et  quilibet 
veraciter  christianus,  qua?rens  pretiosas 
margaritas,  hoc  est  virtutes  pra>claras  et 
cardinales,  ct  veteris  Testameuti  Scriptu- 
ras,  uuam  vero  pretiosissimam  invenieus,  B 
scilicet  christianse  legis  doctrinam,vel  con- 
siliorum  evangelicorum  perfectionem,  vel 
increatam  Dei  sa])ientiam,  Dominum  Je- 
siim,  vendit  vel  vilipendit  cuncta  terrena, 
ut,  margaritam  istam  obtineat,  sicut  testa- 
tur  Apostolus  :  Omnia  arbitror  detrimen- 
tum,  propter  eminentem  scientiam  Domini 
nostri  Jesu  Christi.  Pretiosior  nempe  est 
sapientia  cunctis  opibus  ;  et  omnia  qua? 
desidcrantur,  huic  non  valent  comparari. 
Postremo,  septima   et   ultima    parabola 

47  subditur.  Simile  est  regnum  ccelorum,  id  C 
est  Ecclesia  militans,  in  qua  Deus  per  fi- 
dem  et  gratiam  reguat :  quee  ct  ipsa  regnat 
in   nomine  Christi,  saeculare  ac  spirituale 
dominium  atque  judicium  habens  et  faci- 

iPe<r.n,9.  ens;  de  qua  Petrus  apostolus  :  Vos,  inquit, 
genus  electum,  regale  sacerdotium;  quae 
in  Apocalypsi   fatetur,   loquens   ad   Chri- 

Apoc. \:io.  stum  :  Fecisti  nos  Deo  nostro  regnum  et 
sacerdotes,  et  regnabimus  super  terram. 
De  hoc  regno  dixit  Archangelus  de  Christo 
ad  Virginem  :  Regnabit  in  domo  Jacob  in 
a>ternum,  et  regni  ejus  non  erit  finis.  Ita-  D 
que  regnum  istud  simile  est  sagena?,  seu 
rcti,  missw  a  piscatoribus  in  mare,  ut  ca- 
piat  pisces,  et  ex  omni gcnere  piscium  con- 
greganti,  hoc  est,  bonos  et  malos  pisces 
capienti,  vel  quosdam  de  omni  specie  pi- 

48  scium.  Quam  sagenam,  quum  impleta  es- 
set  piscibus  talibus,  educentes  piscatores, 
et  secus  littus,  hoc  est  juxta  ripam  aquae, 
sedentes,  elegerunt  ex  sagena  bonos  pisces 
in  vasa  sua,  malos  autem  foras  miserunt , 
id  est,  penitus   abjecerunt,  et   bestiis  ac 


33. 


avibus  ad  devorandum  dederunt.  Sic  mo- 
do  Ecclesia  continet  bonos  et  malos,  et 
quosdam  de  omni  genere  hominum.  —  My- 
stice  etiam  per  sagenam  exprimitur  prae- 
dicatio  Apostolorum  et  successorum  ipso- 
rum,  qui  ex  verbis  utriusque  Testamenti 
sermonem  per  modum  retis  texentes,  mi- 
serunt  illum  in  mundum  istum,  qui  ma- 
gno  procellosoque  mari  assimilatur,et  con- 
gregaverunt  intra  Ecclesiam  quosdam  de 
omni  natione,  pluresque  reprobos  quam 
electos.  Unde  in  vocatione  priorum  Apo- 
stolorum  dietum  est  :  Venite  post  me,  et  Matth.  iv, 
faciam  vos  fieri  piscatores  hominum. 

Praeterea  ipsemet  Christus  declarat  cur 
Ecclesia  comparetur  tali  sagense.  Sic  erit       49 
in  consummatione  swculi,  quantum  ad  ho- 
minum  separationem  ab  invicem,  quando 
agni  ponentur  a  dextris,  et  hoedi  a  sini-   ibui.  xxv, 
stris,  sicut  nunc  dictum  est  de  piscium  33' 
separatione.  Nam   tunc  exihunt  angeli  a 
summo  coelo,  et  missi  a  Christo  separa- 
bunt  malos  de  medio  justorum,  hoc  est  de 
tota  universitate  electorum,  et  mittent  eos       50 
in  caminum  ignis.  Ibi  erit  fletus  et  stri- 
dor  dentium.  Hoc  totum  jam  evidenter  ex- 
positum  est.  Itaque  Ecclesia  per  modum 
sagense  nunc  natat  et  fluctuat  in  hoc  mari  ps.  cm,  '5. 
magno  ac  spatioso;  et  ssepe  fluctibus  tri- 
bulationum  et  aquis  tentationum  ita  affi- 
citur  atque  torquetur,  ut  clamet  cum  san- 
cto  David  :  Salvum  me  fac,  Deus,  quoniam    Ps.  lxvih, 
intraverunt  aquee  usque  ad  animam  me-   ' 3' 
am;  veni  in  altitudinem  maris,  et  tempe- 
stas  demersit  me.  Nunc  quoque  nescitur 
qui  pisces  sint  electi,  et  qui  reprobi.  Por- 
ro,  in  fine  soeculi,  Christo  ad  judicium  de- 
scendente,  sagena  ista  quasi  ad  littus  tra- 
hitur,  quum  omnes  ante  Christum  in  valle 
Josaphat  ducuntur  ac  prsesentantur  :  tunc- 
que  boni  manifeste  secernentur  a  malis. 

Intellexistis  hwc  omnia,  scilicet  parabo-       51 
las  istas  et  interpretationes  earum  ?  Hoc 
Apostolis  dicitur  :  qui  tamen  apud  Marcum    Marc.n, 
referuntur  a  Christo  reprehensi,  eo  quod  13- 
primam  parabolam  non  intellexerunt.  Di- 
cunt  ei :  Etiam.  Ait  illis :  Ideo,  hoc  est,  ex       52 
quo   ad  vos,  tanquam  ad  aliorum  magi- 


1,  2 


ENARRATIO    IN    CAP.    XIII  MATTHyEI.    —    ART.    XXVI                                         171 

slros,  spectat  hsec  omnia  intelligere,  pro- A  pientiam   istam  per  studium,  jnxia  illud 

pterca  omnis  scriba  doclus  in  regno  ccrlo-  Joannis  septimo  :  Unde  hic  scit  litteras,  y0a»».v„, 

rum,  hoc  est  quilibet  praedicator  et  prse-  quum  non  didicerit?  Virtutem  quoque  mi-  lo" 

latus,   pra3sertim   episcopus,   m    militanti  raculorum  sestimabant  sibi  non  esse  col- 

Ecclesia,  similis  est  homini  patrifamilias  latam  a  Deo,  propter  ignobilitatem  parcn- 

qui  profert  de  the&auro  suo  nova  et  vete-  telse.  Unde  subditur  : 

ra,  vestimenta,  utensilia,  alimenta,  talen-  Nonne  hic  est  fabri  filius,  scilicet  ipsius       55 

ta.  Quemadmodiim  enim  talis  paterfamilias  Joseph  (qni  fertur  fnisse  faber  lignarius)? 

unicnique  de  filiis  ac  familiis  snis  dat  se-  Marci  sexto  ita  habetnr  :  Nonne  hic  est  fa-  a/arc.vi,3. 

ciindiim  quod  indiget,   et  capere    potest,  ber,    filins  Marise?  Vocabant  ergo  Jesum 

vel  dignus  est;  sic  scriba  doctus  de  qno  fabrnm  :  vel  despective,  sicut  communiter 

nnnc  sermo  est,  nnnmqiiemqne  de  grege  fit  qnum  filiis  improperatur  officium  pa- 

sno  pascit  ac  instrnit,  prout  capere  valet,  B  trum  (vocantnr  nomine  talis  officii,  ut  si 

[ Cor. iii,  secundum    quod  Panlus   lacte   potasse  se  filins  fnllonis  promoveatnr  in  episcopum, 

dicit  eos  qui  solidnm  non  poterant  capere  invidi  dicnnt,  Ille  fnllo);  vel,  quia  Jesus 

cibum.  In  divinis  enim  Scriptnris  inveni-  patrem  sunm  putativum  frequenter  adjn- 

tur  quod  omni  statui  congruit.  Hujusmodi  vit  in  sno  officio  :  quod  Nazarenos  istos 

itaqne  scriba,  profert  de  thesauro  suo,  hoc  non  latuit.  Nam  usqne  ad  tricesimum  an- 

est  de  plenitudine  gratiae,  perfectionis,  et  num  habitavit  cum  eis.  Nonne  mater  ejus 

Pror.wi,  scientiae  sibi  divinitus  distributae  (thesau-  clicitur  Maria,  et  fratres  ejus  sunt  Jaco- 

rns  enim  desiderabilis  in  ore  sapientis,  se-  bus,  et  Joseph,  et  Simon,  et  Judas?  De  is- 

cnndnm  Salomonem),  nova  et  vetera,  hoc  tis  fratribus  dictum  est  supra,  quod  f  uerunt  Matth.i», 

est  utriusque  Testamenti  eloquia,  sermo-  consobrini   Christi,  et  filii  Mariae    uxoris  4' 

nem  suum  confirmans  anctoritatibus  no-  Cleophae,  sororis  Virginis  gloriosae,  ut  dicit 

vae  et  veteris  legis.  Unde  in  Canticis  ait  C  Hieronymus  in  libro  contra  Helvidinm  hae- 

cant.  vn,  Rcclesia  :  Omnia  poma  nova  ac  vetera,  di-  reticnm.  S.  Thomas  in  uno  loco  ait,  qnod 

lecte  mi,  servavi  tibi.  Debent  ergo  majores  illi  qui   in  Evangelio  appellantur  fratres 

prselati  in  utraqne  lege  esse  periti  :  imo,  Christi,  fnernnt  filii  Joseph  de  alia  conju- 

secundum  deiformem  theologorum  ducem  ge.  Alibi  dicit,  quod  Joseph  creditur  virgo 

sacratissimum    Dionysium,    ad    episcopos  fuisse  :  quod  Beda  et  alii  communiter  as- 

pertinet  ut  sint  adeo  docti,  quod  difficil-  serunt;  et  sic  fratres  isti  fuerunt  Christi 

lima  quseque  et  omnes  subditorum  dubi-  nepotes.  Quum  enim  in  cruce  commiserit  Joann.  x.x, 

tationes  solvere  possint.  Matrem  suam  virgincm  virgini,  quum  es-  "  '    ' 

53  Et  factum  est,  quum  consuinmasset,  hoc  set  adulta,  probabile  est  quod  juvenculam 
est,  perfecte  terminasset,  Jesus  parabolas  non   commiscrit,   nisi   virgini   sponso.    Et       56 
islas  septem,  non  solum  eas,  sed  etiam  ea-  sorores  ejus,  id  est  cognala\  nonne  apud 
rum   mysteria  seu   interpretationes  disse- D  nos  sunt,  hoc  est  inter  nos  habitando  ? 
rendo  discipulis,  transiit  inde,  recedendo  Et  scandalizabantur  in  eo,  id  est,   c.\       57 

54  a  domo  in  qua  locutus  est  ista.  Et  veniens  consideratione  humilis  genealogia?  cogna- 
in  patriam  suam,  videlicet  Galilaeam,  in  tionisquc  Christi,  in  peccatum  prolapsi 
qua  conceptus,  nutritus,  atque  moratus  sunt,  sestimantes  quod  sapientiam  et  vir- 
est,  docebat  eos,  videlicet  compatriotas  et  tutes  habuerit  a  diabolo  potius  quam  a 
concives  suos  in  urbe  Nazareth,  secundum  Deo.  In  quo  patet  infinita  eorum  csecitas 
Ilieronymum,  [in  synagogis  eorum,]  ita  ut  atque  perversitas,  quum  multi  Propheta- 
mirarentur  Nazareni,  et  dicerent  :  Unde  rum  illitterati  et  egeni  exstiterint,  et  ta- 
huic  sapientia  hcvc  et  virtutes,  hoc  est  mi-  men  prophetali  sapicntia  Dco  miserante 
racula?  quasi  dicerent  :  Quis  dedit  ci  tanta  impleti  sunt,  ut  Amos  agricola  vellicans  -"l"'os  v"' 
dona?  Noverant  enim  quod  non  habuit  sa-  sycomoros,  Jeremias  puer.                             /«•.  i,  6. 


13 


172                                      ENARRATIO   IN   CAP.    XIV  MATTHiEI.    —   ART.    XXVII 

Jesus  autem  dixit  eis  :  Non  est  Prophe-  A  ejus  quod  homo  fuit  tempore  pueritiae,  vel 

ta  sine  Iionore,  nisi  in  patria  sua,  et  in  quum  eis  similis  videbatur.  Et  non  fecit       58 

domo,  id  est  familia  sua  :  non  quod  alibi  ibi  virtutes  multas,  hoc  est  multa  miracu- 

ubique    honoretur,   vel  ab    omnibus  suis  la,  saltem   hac  vice,  propter  incredulita- 

compatriotis  spernatur;  sed  quia  commu-  tem  illorum,  videlicet,  quia  indigni  erant, 

niter  sic  est,  quod  a  suis  magis  contemni-  et  etiam  ne  faceret  eos  majori  damnationi 

tur,  quam  ab  aliis.  Et  hoc  ex  invidia  ori-  obnoxios.  Fecit  tamen  ibi  quaedam  miracu- 

tur,  vel  superbia  :  quia  homines  male  pati  la,  ne  excusationem  suae  infidelitatis  habe- 

possunt,  ut  compares  sui  praeferantur  eis;  rent.  Unde  Marcus  habet  :  Et  non  poterat  JUarc. »m>. 

et  compatriotae  melius  sciunt  imperfectum  ibi  virtutem  ullam  facere,  scilicet  poten- 

alicujus  quam  alii,  et  frequenter  conver-  tia  ordinata,  quia  non  decuit,  nisi  paucos 

tunt  oculum   mentis   ad   considerationem  infirmos  impositis  manibus  curavit. 


ARTICULUS   XXVII 


EXPOSITIO   CAPITULI    QUARTIDECIMI    :    IN   ILLO   TEMPORK,    AUDIVIT   HERODES   TKTRARCHA 


I 


FAMAM    JESU,    ETC. 


N  illo  tmnpore,  audivit  Herodes  Anti-  B  agit.  Quamvis  enim  Joannes  ante  mortem 

pas,    filius    Herodis   Ascalonitae,    cujus  suam   nullum   fecerat   signum,  aestimavit 

Matth.  ii,  tempore  natus  est  Christus,  qui  et  infan-  tamen  Herodes,  quod  post  resurrectionem 

lb"           tes  occidit,  tetrarcha,  id  est  princeps  quar-  miracula  faceret,  quasi  ad  statum  melio- 

tae  partis  regni.  Nam  patre  ejus  mortuo,  rem  promotus.  Et  quia  de  morte  Joannis 

divisum    est    regnum   Judaeae   in   quatuor  jam  tactum  est,  Evangelista  describit  cau- 

partes  :  quarum  duae  datae  sunt  Archelao  sam,  modum  et  ordinem  suae  occisionis. 

filio  praedicti  Herodis ;  tertia  pars,  Philip-  Herodes  autem  per  servos  suos  tenuit,        3 

po;  quarta,  huic  Herodi  data  est  ab  impe-  hoc  est,  comprehendit  ac  cepit,  Joannem, 

ratore  Romano.  Famam  Jesu,  id  est  ru-  et  alligavit  eum,  et  posuit  in  carcerem, 

morem   miraculorum,   documentorum,   et  propter  Herodiadem  uxorem  fratris  sui,\d 

2       operum  Christi.  Et  ail  pueris,  id  est  sa-  est  ad  instantiam  Herodiadis  conjugis  Plii- 

tellitibus  suis  vel  sibi  familiariter  junctis:  C  lippi,  qui  f uit  frater  Herodis  :  cujus  legiti- 

Hic  Jesus,  de  quo  audio  tanta,  est  Joannes  mam  conjugem  nomine  Herodiadem,  abs- 

Marc.  vi,  Baptista.  Sciebat  enim  Herodes  Joannem  tulit  iste  Herodes,  et  secum  in  adulterio 

virum  sanctum  et  justum  fuisse,  ut  habet  sedit.  Vel,  Propter   Herodiadem,   hoc   est 

Marcus.  Idcirco,  audiens  tanta  de  Christo,  propter  amorem  carnalem  quem  habuit  ad 

putavit  quod  ipse  esset  idem  justus  et  san-  eam  :  quam  tanto  carnalitatis  ardore  ama- 

ctus,  quasi  Deus  non  haberet  nisi  unum  vit,  quod  increpationem  de  hoc  ferre  non 

excellentem  ministrum  in  mundo.  Ipse  Jo-  potuit.  Vel,  Propter  Herodiadem,  id  est,  ad 

annes,  quem  ego  decoU&xi,  surrexit  a  mor-  hunc   finem,   ut  Joanne  occiso,  cum   illa 

tuis.  Ex  hoc  patet  quod  iste  Herodes,  sicut  quietius  ac  securius  delectaretur.  Dicebat       4 

et  pater  ejus,  legem  Moysis  acceptavit.  Et  enim  illi,  puta  Herodi,  Joannes  :  Non  licet 

ideo  virtutes,  hoc  est  praecedentia  merita  tibi,  qui  legem  Moysis  recepisti,  #«&?/•£  eam 

seu  opera  virtuosa  Joannis,  operantur  in  D  in  conjugem  :  quia  hoc  prohibet  lex,  ne 


20 


Lev.  xviii, 


eo,  id  est,  sunt  causa  quod  tanta  mirabilia      quis  uxorem  fratris,  illo  vivente  accipiat.  i6;  xx,  21. 


20 


ENARRATIO    IN   CAP.    XIV  MATTBLEI.    —   ART.    XXVII                                         173 

Et  volens  Herodes  illum,  id  est  Joan-  A  caput  Joannis  Baptistce  :  quod  fieri  non 

netn,  occidere,  timuit  populum,  ne  insur-  potuil,  nisi  decapitaretur.  Et  contristatus       9 

geret  contra  ipsum,  si  Joannem  occideret,  est  rex  Herodes,  quod  tam  inconsulte  ju- 

quia  sicut  prophetam  curn   habebant,   id  rasset   ac   promisisset,   et   quod   illa   tam 

est,  Joannem  reputavit  populus  communis  crudeliter  postulasset.Quidam  dicunt  quod 

esse   prophetam.  Unde  dictio   illa,  Sicut,  Romani  abstulerunt  a  Judaeis  nomen  re- 

hoc  loco  dicit  non  tantum  similitudinem,  gium.  Et  tamen  hoc  loco  Herodes  dominus 

sed  etiam   veritatem.  Marcus  habet,  quod  Judaeorum,  dicitur  rex.  Propter  juramen- 

Marc.  vi,  Herodes  metuebat  Joannem,  sciens  eum  vi-  tum  autem  quod  fecit  puellae,  ne  videretur 

rum  sanctum  et   justum  ;  et  custodiebat  perjurus,  et  eos  qui  pariter  recumbebant, 

eum,  et  audito  eo,  multa  faciehat,  et  li-  id  est,  simul  cum  ipso  manducabant.  Fe-  Marc.  «, 

benter  eum  audiebat.  Quibus  verbis  Mar-  cit  enim  coenam  principibus,  et  tribunis, 

ibid.  19.   cus  praemisit :  Herodias  autem  insidiabatur  B  et  primis  Galilaeae.  Itaque,  propter  istos,  ne 

Joanui,   volens   occidere   eum,    nec    pote-  in  tantorum  virorum  praesentia  videretur 

rat.  Cujus  impotentiae  causam  Marcus  as-  perjurus  et  mendax,   vel    ne   ipsi   turba- 

signans,  dicit  quae  allegata  est  :  Herodes  rentur,  quia  fortassis  consenserunt  Hero- 

enim  metuebat  Joannem.  Ex  quibus  patet,  diadi  in  mortem  Joamiis,  jussit  dari  caput 

quod  mulier  ista  nefaria,  primo  concepit  Joannis  puellae  nequissimae. 

odium  contra  Joannem  suae  concupiscen-  Secundum  Hieronymum,  et  alios  plures, 

tiae  inimicum.  Videns  enim  quod  Herodes  Herodes  cum  Herodiade  ordinavit  quomo- 

Joannem   libenter   audivit,    eoque    audito  do  posset  Joannem  occidere ;  et  invento 

multa  operabatur,  cepit  timere  ne  propter  concordi  consilio,  fecit  convivium,  in  quo 

praedicationem  Joannis,  Herodes  eam  ab-  filia  Herodiadis  tripudiaret  :  qua  saltan- 

jiceret,  et  primo  redderet  viro.  Quod  ergo  te,  finxit  se  rex  ultra  modum  delectatum 

nunc  dicitur,  quod  Herodes  queerebat  Jo-  G  in  saltatione  illius,  moxque  jurando  pro- 

annem  occidere,  intelligendum  est  proces-  misit  dare  ei  quod  peteret.  Qua  caput  Jo- 

sisse  ex  Herodiadis  suggestione.  Effemina-  annis  petente,  simulavit  se  rex  contrista- 

tus  quippe  Herodes  in  tantum  victus  est  ri,  ut  populus  haberet  eum  excusatum  de 

luxuriosae  mulieris  concupiscentia  et  amo-  morte  Joannis,  quum    tamen    corde  gau- 

re,  quod  contra  legem  et  propriae  rationis  deret.  Et  hoc  alii   probant  :  Primo,  quia 

judicium  acquievit  mulieri,  et  insidiaba-  ut  scribitur  hic,  Herodes  ante  saltationem, 

tur  Joanni,  quem  ante  libenter  audivit  ac  accubitum,  et  postulationem   puellae,  vo- 

timuit.  luit  Joannem  occidere.  Secundo,  quoniam 

6  Die  autem  nalalis,  id  est  anniversario  nisi  optasset  mortem  Joannis,  non  occi- 
die  nativitatis  Herodis,  saltavit,  hoc  est,  disset  eum  propter  juramentum,  quia  sub 
chorizando  tripudiavit,  filia  Herodiadis,  promissione  hujusmodi  non  intelligitur 
ex  alio  viro,  in  medio  aulae  seu  alterius  D  aliquod  illicitum  cadere.  Tertio,  quia  non 
loci,  vel  in  medio  eorum  qui  aderant ;  et  est  probabile  quod  propter  saltationem 
placuit  Herodi  saltans  filia  meretricis,  et  promitteret  puellae  tantum  donum. 

7  saltatio  ejus.  Unde,  id  est  ex  qua  vana  Verumtamen  Augustinus  sentire  vide- 
complacentia,  cum  juramento  pollicitus  tur,  quod  Herodes  vere  metuebat  et  li- 
est,  id  est  promisit,  ei  dare  quodcumque  benter  audiebat  Joannem,  et  ex  animo  tri- 

ibid.n.  postulasset  ab  eo,  quamvis  mediam  regni  stis  effectus  est  postulatione  illa  atidita  : 

8  partem.  At  illa  puella  ^^^monita  a  ma-  quod  litterae  hujus  capituli  et  verbis  Marci 
tre  sua  Herodiade,  a  qua  petivit  consili-  magis  consonare  apparet.  Quod  igitur  di- 

ihui.u.   um,  dicens  :  Quid  petam?  Et  illa  :  Caput  citur,Herodem  voluisse  occidere  Joannem, 

Joannis.  Da  mihi,  inquit  puella  Herodi,  intelligi  potest  de  voluntario  permixto  iu- 

hic,  hoc  est  in  loco  praesenti,  in  disco,  voluntario,  quomodo  Pilatus  voluit  cruci- 


I7i 


ENARRATIO    IN    CAP.    XIV   MATTU.EI.    —   AUT.    XXVII 


4. 


figere  Christum  :  quem  utique  voluutarie 
crueifixit,  aliter  non  peccassel  :  sed  eral 
voluntarium  illud  involuntario  mixtum. 
Pron. xin,  Denique,  sicut  juxta  Salomonem,  vult  et 
uou  vult  piger,  si  talis  vull  el  uou  vult, 
hoc  quoque  quod  vult,  efficit  cum  mee- 
rore,  quemadmodum  negotiator  cum  tri- 
stitia  projicit  merces  iu  mare.  Habuit  ergo 
displicentiam  coutra  Joaunem.  propter  in- 
crepationem  ipsius,  et  inclinationem  ad 
occidendum  eum,  propter  Herodiadis  pre- 
ces  ;  sed  non  tantum,  quod  absolute  de- 
crevit  vel  optavit  eum  occidere,  secundum 
Augustinum  :  ideo  contristatus  est  audita 
petitiune  petulantis  puellae.  —  Ad  secun- 
dum  dici  potest,  quod  reges,  principes  et 
superbi.  volunt  promissa  ac  juramenta  sua 
implere,  quamvis  illicita,  ne  ab  homini- 
bus  judicentur  perjuri  aut  mentientes.  Et 
quod  opponitur  :  Si  puella  petisset  caput 
patris  et  matris,  Herodes  non  consensis- 
set,  ergo  quod  juravit  puellae  dare  quid- 
quid  peteret,  insidiando  fecit  :  hoc  solve- 
retur,  dicendo  quod  intentio  Herodis  non 
erat  absolute  promittere,  sed  dummodo 
non  esset  penitus  irrationabile  et  absur- 
Mare.  vi,  dum.  Ideo  enim    dixit  :  Licet  dimidium 

23-  regni  mei.  Quasi  diceret  :  Si  aliquid  majus 

petieris,  non  praestarem.  —  Ad  tertium 
diceretur,  quod  reges  quum  vino  calefacti 
sint,   faciliter    inclinantur   ad    promitten- 

Esihers.a.  dum,ut  patet  de  Assuero.quomodo  promi- 
serat  Esther.  Quamvis  autem  caput  Joannis 
dare  saltanti.  fuit  maxime  irrationabile, 
tamen  Herodes  non  reputavit  hoc  tam  ir- 
rationabile  ut  alia  multa. 

10  Misitque  spiculatorem,  et  decollavit  per 

11  manum  illius  Joannem  in  carcere.  Et  al- 
latum  est  caput  ejus  in  disco,  et  datum 
est  puellce,  et  tulit  matri  sua;  Herodiadi. 
ut  viso  capite  increpatoris  sui,  gloriare- 
tur  de  condigna  vindicta.  0  qualia  sunt 
judicia  Dei !  Et  quomodo  permittit  Deus 
justus  et  sanctus,  electos  suos  in  praesenti 
saeculo  tribulari.  a  reprobis  opprimi.  mul- 
tis  injuriis  affici  !  Scit  enim  quam  salu- 
bre  et  meritorium  hoc  eis  exsistat.  Ec- 
ce   sanctissimum   virum,   consanguineum 


A  Christi,  praeconem,  praecursorem,baptistam 

Salvatoris,  quo  iuter  nalos  mulierum  ma-  Matth.w. 
jor    non    fuit.    permisit   ad    suggestionem     ' 
adnlterae  incarcerari,  ad  instantiam  petu- 
lantis  ac  vilis  puellee  occidi.  Xemo  ergo 
servorum  Christi  murmuret,  contristetur, 
aut  pusillanimis  fiat,  dum  adversitatibus 
atque  injuriis  fatigatur.  Multae  enim  tri-  ps.wxm. 
bulationes  justorum  :  et  tanquam  aurum  ~Sa   m  6 
in  fornace  probavit  Deus  electos. 

Et  accedentes  discipuli  ejus,  puta  Joan-        12 
nis,  tulerunt  corpus  ejus  de  carcere,  vel 

B  loco  carceri  propinquo,  et  sepelierunt  il- 
lud,  in  urbe  Sebaste,  ut  dicitur,  quae  olim 
vocabatur  Samaria.  Nec  dubium  quin  fe- 
cerint  planctum  magnum  super  tam  dile- 
ctum  et  sanctum  magistrum.isV  venientes 
nuntiaverunt  Jesu  de  occisione  Joannis. 
Noverant  enim  Jesum  esse  cognatum  et 
amicum  Joannis  praecipuum.  Quod  quum  13 
audisset  Jesus  :  non  quod  tunc  illud  pri- 
mo  cognovit,  quippe  quum  ipse  omnia 
praeterita,  praesentia,  et  futura,  a  primo 
suae  conceptionis  instanti  agnoverit ;  sed 

C  tunc  ostendit  se  illud  cognoscere,  faciendo 
quod  subditur,  secessit  inde,  videlicet  a 
patria  sua  seu  Nazareth,  in  navicula,  ut 
pauper  et  humilis,  vili  et  humili  vehiculo 
navigaret  trans  fretum  seu  mare  Galilaeae,  joa,m.  w, 
ut  patet  in  Joanne,  in  locum  desertum  '• 
seorsum  :  non  quasi  timens  ab  Herode 
occidi,  quem  poterat  solo  nutu  destruere  ; 
sed  quasi  cedens  furori  hostis,  dansque 
exemplum  vicissim  declinandi  persecutio- 
nem,  et  ut  die  divinitus  praeordinato  pa- 
teretur-in  Jerusalem,sicut  frequenter  prae- 

D  dixit.  Et  quum  audissent  turbae  Jesum 
transisse  ad  locum  hunc,  sccutcv  sunt  eum 
pcdestres  de  civitatibus,  nec  dubium  quin 
etiam  de  villis  atque  castellis.  Causam 
quare  secutae  sunt  eum,  Joannes  refert, 
videlicet,  quia  videbant  signa  quae  facie-  ma.  i. 
bat  super  his  qui  infirmabantur. 

Et  exiens  Jesus,  hoc  est,  desertum  lo-       14 
cum  egrediens,  et  turbis  quodammodo  ob- 
vians,  vidit  turbam  rnultam,  et  misertus 
est  eis,  quia  erant  sicut  oves  non  habentes    \iarc.  vi, 
pastorem,  secundum  Marcum  ;  et  curavit  3+- 


36. 


ENARRATIO    IN   CAP.    XIV  MATTH.EI.    —   ART.    XXVII  1 7o 

languidos  eorum,  hoc  est  infirrnos  quos  A  thaeus.  Responderunl  ei  :  Non  habemus       47 

turba  adduxit,  et  docuit  lurbani.  Per  hoc  hic  nisi  quinque  panes  et  duos  jii.sccs.  Jo- 

mystice  designatur,  quod  Christus  ipsius  annes  sic  habet  :  Respondel  ei  Andreas  :    .loann.  m, 

vestigia    sequentibus,    ejusque   gratiosam  Est  pucr  hic  uiuis,  habens  quinquc  panes8, 9' 

prsesentiam  quaerentibus,  protinus  obviet,  hordeaceos  et  duos  pisces.  Itaque  per  sy- 

Matth.Yu,  et  ultro  se  offerat,  juxta  illud  :  Omnis  qui  necdochen  ponitur  pars  pro  toto  :  vel  om- 

quaerit,   invenit.  Vulnera  vitiorum  in  eis  nes   respondisse   dicuntur,  quia   Andreas 

curat,  et  lumen  sapientiao  influit.  respondit  pro  omnibus.  Qui  ait  eis  :  Af-       48 

45  Vespere  autem  facto,  accesserunt  ad  eum  ferte  huc  illos  mihi  panes  et  pisces. 
discipuli  ejus,  dicentes :  Desertus  est  locus  Et  quum  jussisset  turbam  discumbere,        49 
in  quo  sumus,  id  est  domos  et  cibos  non  hoc  est  manducare,  vel  ad  manducandum 
habens,  et  horajam  praiteriit,  id  est,  tem-  quiescere  seu  sedere,  super  foenum.  Erat   ibkt.\o. 
pus  hujus  diei  ad  occasum  jam  tendit  :  B  namque  foenum  multum  in  loco  illo,  nec 
idcirco  dimitte  turbas,  dando    eis    Iicen-  tabulas  et  sedilia  h&huerunt.  Acceptis  quin- 

tiam  vel  consilium  revcrtendi  ad  loca  ha~  que  panibus  et  duobus  piscibus,  adspici- 

bitationis,w£  euntes  in  castella ,  emant  sibi  ens  in  coelum  :  non  quod  per  elevationem 

Marc  vi,  escas.    Marcus   sic   habet   :   Ut   euntes   in  corporalium  oculorum  suorum,  interiores 

villas  et  vicos.  Unde  per  castella,  alia  quo-  oculi  animae  suae  plus  quam  ante  eleva- 

que    loca    convenientia    intelliguntur.    In  rentur    ad    Deum    per    contemplationem, 

(jiio  declaratur  sollicitudo  superflua,  im-  quem  indesinenter  per  speciem  vidit.  Sed 

perfectaque  fides  discipulorum,  qui  dabant  adspexit  in  ccelum  :  Primo,  ut  daret  nobis 

consilium   recedendi  a  Christo  et  spiritu-  exemplum  semper   recurrendi  ad  Deum, 

ali   alimento,   propter  corporeum  cibum,  juxta  illud  in  Psalmo  :  Oculi  mei  semper  p*.xxiv,is. 

et  quasi  fame  periclitari  possent  quibus  ad  Dominum.  Secundo,  ad  significandum 

adfuit  Christus.  C  quod  tota  virtus  et  efficacia  sua  esset  a 

46  Jesus  autem  dixit  eis  :  Non  habent  ne-  Patre,  quemadmodum  ait  apud  Joannem  : 

cesse  ire  ad  cibos  emendos  ;  date  illis  vos  Non  possum  ego  a  me  ipso  facere  quid-    Joann.  v, 

manducare.  Quaeritur,  cur   hoc   Christus  quam.  Benedixit  :  in  quo  docuit  ante  co-  30' 

dixit  discipulis,  quos  noverat  non  habere  mestionem  benedicere  cibos;  et  fregit,  et 

cibaria  tanta.  Dicendum  :  primo,  ad  insi-  dedit  discipulis  panes  jam  fractos  ;  disci- 

Mattkwu,  nuandum  quod  si  discipuli  habuissent  fi-  puli  autem  dederunt  turbis.  Denique,  in- 

dem  sicut  granum  sinapis,  certi  fuissent  ter  manus  Christi  et  discipulorum    mul- 

se  sola  prece  posse  acquirere  escas  suf-  tiplicati    sunt    panes   et    pisces,    vel    per 

ficientes  turbre  a  Deo;  secundo,  intelligi  creationem  novorum  panum  et  piscium, 

potest  per  modum  propheticae  praenuntia-  vel  per  solam  eorum  multiplicationem,  si- 

tionis,   ut  Christus    dicatur  dixisse  disci-  ne  alicujus  materiae  conversione  in  panes 

pulis,  Date  illis  manducare,  quia  scivit  sic  D  piscesque,  vel  per  augmentationem,  con- 

esse  futurum.  Scicndum  tamen,  quod  an-  vertendo   aliquid  in   panes  et  pisces.  De 

tequam    Christus   heec   dixit,   interrogavit  modo  siquidem  hujus  multiplicationis,  est 

,/oami.vi,5.  Philippum  :  Unde  ememus  panes  ut  man-  longissima  atque  difficilis  disputatio  intcr 

ducent  hi  ?  ut  habet  Joannes.  Quo  respon-  doctores. 
ibid.  7.    dente,  Ducentorum  denariorum  panes-  non  Et  manducaverunt  omnes,  et  safurati       20 

Marc.  vi,  sufficiunt  eis,  dixit  Salvator  :  Vos  date  illis  sunt  omnes.Et  discipuli  tulerunt,  hoc  est, 

manducare.  Responderunt  discipuli  :  Eun-  colligendo  a  manducantibus  abstulerunt, 

tcs   emamus  denariis   ducentis   panes,  et  reliquias  ciborum  remanentes,  duodecim 

ibid.  38.   dabimus  illis  manducare.  Qui  dixit  :  Quot  cophinos  fragmentorum  pleuos.  Ponit  con- 

panes  habetis  ?  ut  in  Marco  habclur.  Quid  tinens    pro   contento,  hoc   est    fragmenta 

autem  ad  hoc  responderint,  subjungit  Mat-  sportarum  duodecim.  Mystica  horum  c\- 


37 


17G 


ENARRATIO    IN    CAP.    XIV   MATTH.EI.    —   ART.    XXVII 


45 


15. 


planatio  poni  solet  in  Joannis  evangelio. 

21  Unde  ad  locum  illum  hanc  differo.  Man- 
ducantium  autem  numerus  fuit  quinque 
millia  virorum,  exceptis  mulieribus  et 
pnrvulis,  qnornm  numerns  forsitan  nu- 
merum  virorum  excessit.  Quemadmodum 

Num.  i.  vero  in  Numeris  habetur,  Viri  vocantur, 
qui  vicesimum  annum  attigerunt,  quasi 
potentes  ad  bella  procedere. 

22  Et  statim  jussit  discipulos  suos  ascen- 
dere  in  naviculam,  et  praicedere  eum  trans 
fretum,  videlicet  ultra  mare  Galilseae.  Imo 

Marc.  vi,  coegit  eos  ad  hoc,  secundum  Marcum  : 
per  quod  patet,  quod  nec  ad  horam  liben- 
ter  separabantur  a  tam  dulci  ac  potenti 
magistro.  Nihilo  minus  statim  obtempera- 
verunt.  Donec  dimitteret  turbas  a  se  rece- 
dere,  et  tunc  sequeretur  discipulos.  Turbae 
enim  noluerunt  abire,  nisi  viso  discipu- 

23  lorum  recessu.  Et  dimissa  turba,  ascen- 
Joann.  vi,  dit ,   imo    secundum    Joannem,    fugit,    in 

montem  solus  orare.  Ratio  cur  fecit  di- 
scipulos  prsecedere,  et  cur  ipse  fugit  in 
montem  preedicti  deserti,  exprimitur  in  Jo- 
anne,  quo  legitur  :  Sciens  Jesus  quia  ven- 
turi  erant,  ut  raperent  et  facerent  eum 
regem,  viso  scilicet  tanto  miraculo,  fugit 
in  montem.  In  quo  docuit  honorem  et  glo- 
riam  mundi  humiliter  declinare.  Vespere 
autem  facto,  solus  erat  ibi,  in  vertice 
montis.  Porro,  quod  Christus  turba  dimis- 
sa  ascendit  montem  causa  orandi,  ostendit 
quod  aliorum  praesentia  frequenter  impe- 
dit  orationis  instantiam  ac  fervorem,  et 
quod  locus  sublimis  seu  opportunus  oc- 
casionaliter  proficit  ad  excitandum  mentis 
fervorem  in  orando,  laudando,  contem- 
plandoque  Deum ;  et  item,  quod  prselatus, 
prsedicator  ac  doctor  dominici  gregis,  sem- 
per  quum  potest  redire  debet  ad  locum 
quietum,  in  quo  solus  cum  Domino  oc- 
cupetur,  atque  ab  eo  purgetur,  illumine- 
Ps.cxliv,7.  tur  ac  perficiatur,  ita  ut  rediens,  memo- 
riam  abundantise  suavitatis  Dei  gustatse 
suis  eructuet,  gratiamque  perceptam  aliis 
administret. 

24  Navicula  autem,  in  qua  erant  discipuli, 
in  medio  mari,  id  est  stagno  prsedicto  : 


A  non  enim  fuit  Magnum  mare  ;  jactabatur 
fluctibus,  orta  tempestate  in  aqua.  Erat 
enim  contrarius  ventus  navigationi  eo- 
rum,  nec  poterant  facile  remigare.  Ex  quo 
figuratum  est,  quod  carentes  praesentia 
Christi,  variis  periculis  subjacent,  ejusque 
interna  consolatione  absente,  diversse  af- 
flictiones  et  tempestates  tentationum  ori- 
untur  in  animo.  Ideo  sanctus  Job  :  Pone  Job  xvu,  3. 
me  (inquit)  juxta  te,  et  cujusvis  manus 
pugnet  contra  me. 

Quarta  autem  vigilia  noctis,  id  est  tri-       25 

B  bus  partibus  noctis  jam  lapsis,  et  ultima 
parte  ejus  instante  vel  inchoata.  Solebant 
enim  milites  tempore  prselii  exercitum 
custodientes,  dividere  noctem  in  quatuor 
partes,  quatenus  in  qualibet  parte  una 
pars  militum  vigilaret  ad  custodiendum 
exercitum.  Venit  Jesus  ad  eos,  ambulans 
supra  mare,  per  agilitatis  dotem,  secun- 
dum  Hugonem  :  quod  tamen  alii  negant. 
Secundum  Marcum,Jesus  stans  in  terra,vi-  Mare.  w, 
dit  discipulos  laborantes  in  remigando,  et  ' 
tamen  non  statim,   sed   circa   finem    no- 

C  ctis  venit  ad  eos,  qui  tota  nocte  pericli- 
tabantur  :  ad  designandum,  quod  ssepe 
permittit  electos  suos  ad  tempus  affligi, 
ut  a  venialibus  purgentur,  et  Christi  gra- 
tiam  atque  praesentiam  invocando,  ampli- 
ori  gratia  et  gloria  decorentur.  Et  viden-  26 
tes  eum  supra  mare  ambulantem ,  turbati 
sunt,  propter  rem  prorsus  insolitam,  di- 
centes  :  Quia  phantasma  est,  id  est  ap- 
parentia  rei  non  exsistentis  quod  esse  vi- 
detur.  Forsan  timebant  ne  esset  spiritus 
malignus  in  specie  Christi.  Et  pra?  timore 

D  clamaverunt,  divinam  protectionem  invo- 
cando,  quia  timebant  a  daemone  illudi,  et 
nocumentum  incurrere. 

Statimque  Jesus  locutus  est  eis,  dicens  :       27 
Er/o  sum  sicut  apparet,  et  cujus  vocem 
cognoscitis,  et  qui  verum  esse  habeo,  qui 
olim  dixi  ad  Moysen  :  Ego  sum  qui  sum  ;    Exod.  m, 
haec  dices  filiis  Israel,  Qui  est  misit  me  ad  ,4- 
vos.  Habete  fiduciam  inDeo,  nolite  timere 
inordinato  pavore,a  negotio  perambulante  ps.  xc,  c. 
in  tenebris.  In  omnibus  inveniuntur  disci- 
puli  Christi  usque  ad  Spiritus  Sancti  emis- 


ENARRATIO    1N   CAP.    XIV    MATTH.EI. 


ART.    XXVII 


177 


Marc.  vi 


52. 


29 


30 


31 


Ps.  CXVll, 

13. 

Ps.  XXXVI, 
34. 


sioncm  vel  ascensionem,  satis  imperfccti 
ac  rudes  :  propter  quod  Salvator  apud  Mar- 
cum  ait,  quia  obcaecatum  fuit  cor  eorum. 

Respondens  autem  Petrus,  qui  in  om- 
nibus  invenitur  ceteris  in  fide  et  caritate 
ardentior,  dixit  :  Domine,  si  tu  es.  Hoc 
dixit,  non  amplius  dubitando  :  alioqui  non 
commisisset  se  tanto  periculo,  ut  propter 
verbum  ipsius  inciperet  ambulare  supra 
mare.  Quod  igitur  ait,  Domine,  si  tu  es,  ex 
caritatis  procedit  ardore  et  fidei  magnitu- 
dine,  qua  credidit  se  per  potentiam  vel 
meritum  Christi  posse  supra  aquas  ince- 
dere.  Jube  me  venire  ad  te  super  aquas, 
quoniam  tibi  obediendo,  perire  non  valeo. 
At  ipse  Jesus  ait :  Veni.  Et  descendens  Pe- 
trus  de  navicula,  ambulabat  super  aquam 
ut  veniret  ad  Jesum.  Noverat  Petrus,quod 
virtute  Christi  posset  aqua  sub  pedibus 
suis  consolidari,  vel  corpus  suum  levifi- 
cari.  Et  ad  magnitudinem  hujus  miraculi 
confert,  quod  tam  Christus  quam  Petrus, 
non  supra  tranquillum,  sed  turbulentum 
mare  deambulavit. 

Videns  vero,  imo  experiens,  ventum  va- 
lidum  se  impellentem,  timuit.  Et  quum 
coepisset  mergi,  propter  timorem  inordi- 
natum  ex  fidei  imperfectione  descenden- 
tem,  clamavit,  dicens  :  Domine,  salvum 
me  fac  ab  isto  submersionis  periculo.  Et 
continuo  Jesus  extendens  manum,  appre- 
hendit  eum.  Sic  cunctis  electis  periclitan- 
tibus  spiritualiter  facit  Christus.  Nam  licet 
ad  tempus  desinat  eos  adversitatibus  agi- 
tari,  tamen  quum  prospicit  quod  mox  pe- 
rituri  sint  nisi  ipse  succurrat,  porrigit 
manum  adjutricem.  Propter  quod  ait  Psal- 
mista  :  Impulsus,  eversus  sum  ut  cade- 
rem,  et  Dominus  suscepit  me  ;  itemque, 
Quum  ceciderit,  non  collidetur,  quia  Do- 
minus  supponit  manum  suam.  Et  ait  illi 
Jesus  :  Modicw  fidei,  id  est  tu,  Petre,  mo- 
dicam  habens  fidem,  vel  potius  fidei  ac- 
tum,  quantum  ad  preesens.  Modicam  enim 
fidem  habere  videtur,  in  quo  passiones 
partis  sensitivae  fidei  actum  impediunt  si- 
ve  obnubilant.  Quare  dubitasti,  id  est,  in- 
certus  fuisti  de  mea  custodia,  et  tua  con- 

T.  11. 


32 


ii. 


xxxvi, 


33 


Aservalione?  quasi  mergi  posset,  qui  me 
jubente  super  aquas  progreditur,  qiium 
ego  per  Isaiam  lestatus  sum  :  Quum  trans-  /.?.  x..n.,2. 
ieris  per  aquas,  tecum  ero,  et  flumina  non 
operient  te.  Nondum  fuerat  Petrus  tantus 
in  fide,  ut  cum  Psalmista  dicere  posset  : 
Nam  et  si  ambulavero  in  medio  umbrae  Ps.  xxn,  4. 
mortis,  non  timebo  mala,  quoniam  tu  me- 
cum  es. 

Et  quum  ascendisset  Jesus  cum  Petro 
in  naviculam,  cessavit  ventus,  haud  du- 
bium   quin   Christo   jubente.  Sic  Christo 

B  per   internam    visitationem    redeunte    ad 
cor  quod  ad  tempus  dispensative  reliquit, 
redit    tranquillitas    animi,    delectaturque   ps. 
anima  in  multitudine  pacis. 

Qui  autem  in  navicula  erant,  videlicet 
alii  discipuli,  et  ut  dicit  Hieronymus,  ve- 
ctores  et  nautae,  venerunt,  et  genibus  fle- 
xis,  vel  proni  super  asseres,  adoraverunt 
eum.  Si  crediderunt  eum  esse  verum  De- 
um,  adoraverunt  eum  adoratione  latriae. 
Et  certum  est,  quod  nec  Apostoli  habue- 
runt  firmam  et  fixam  fidem  de  hoc,  usque 

C  post  resurrectionem.  Nondum  enim  scie- 
bant   minora   de   Christo,   ut   quod   esset 
passurus  pro  mundo,  vel  resurrecturus  a  Luc.xvm, 
morte.   Dicentes  :  Vere  Filius  Dei  es.   Si  31"34' 
adoraverunt  eum  ut  verum  Deum,  voca- 
bant  eum  Filium  Dei  naturalem  et  uni- 
cum  ;   si  autem  adoraverunt  eum  adora- 
tione  duliee,  quasi  hominem  excellentem, 
ut  Joab  David  regemr  vocabant  eumFilium  h^.xiv, 
Dei  per  gratiam  singularem.  Communiter  "■ 
vero  affirmant  doctores,  quod  adoraverunt 
eum  adoratione  latrise,  quasi  Filium  Dei 

D  naturalem,  verumque  Deum.  Sed  si  in  hac 
fide  stabiliti  fuissent,  non  tam  facile  post- 
ea  dubitassent,  sicut  in  sequenti  dicetur 
capitulo  ;  et  prsesertim  tempore  passionis, 
quando  verba  credentium  mulierum  vide-  Luc  xxlVi 
bantur  eis  deliramenta.  u- 

Et  quum  transfretassent,  id  est,   ultra       34 
mare  istud  navigassent  Jesus  et  ejus  disci- 
puli,  venerunt  in  terram  Genesar :  de  qua 
dictum  est  supra.  Et  quum  cognovissent  Matth.mu 
eum  viri  loci  illius,  vel  ex  solo  rumore,  28, 
quia  famosus  erat,  vel  ex  adspectu,  vel, 

12 


35 


178 


ENARRATIO    IN    CAP.    XV    MATTH.EI. 


ART.    XXVIII 


28-34. 


q uod  potius  tenendum  est,  quopiam  Jesus  A 
jam  semel  fuit  in  regione  iila,  in  qua  libe- 
Matih.yiu,  ravit  duos  a  daemonibus,  qui  ingressi  in 
porcos  praecipitaverunt  eos  in  mare  :  quod 
factum  omnibus  terrae  illius  innotuit ;  mi- 
serunt  in  universam  regionem  illam,  col  - 
ligendo  et  adducendo  ad  Jesum  omnes  in- 
firmos,  sicut  subjungitur,  et  obtulerunt  ei 
omnes  male  habentes.  Ex  consideratione 
enim  praedicti  miraculi,  et  aliorum  signo- 
rum  quae  perceperunt  facta  a  Christo,  fir- 
miter  crediderunt  quod  posset  quoscum- 
36       que    infirmos    curare.    Et  rogabant  eum  B 


infirmi,  vel  alii  pro  infirmis,  ut  vel  fim- 
briam  vestimenti  ejus  tangerent,  ut  sana- 
rentur,  corporis  sui  sanctissimi  tactu  se 
reputantes  indignos,  nec  oportere  illud 
contingere,  sed  sufficere  tactum  extremae 
partis  vestis  ipsius,  propter  excellentiam 
suae  sanctitatis.  Quibus  Christus  libenter 
assensit.  Et  quicumque  tetigerunt  fimbri- 
am,  salvi  facti  sunt  ab  incommodo  seu 
languore  mentis  et  corporis.  Virtus  nempe  Luc.m,  19. 
exivit  de  eo,  et  redundans  in  corpus  se- 
que  diffundens  per  vestem,  sanavit  om- 
nes,  ut  dictum  est. 


ARTICULUS  XXVIII 


DECLARATIO   CAPITULI   QUINTIDECIMI   ;    TUNC   ACCESSERUNT   AD   EUM   AR  JEROSOLYMIS 

SCRIRjE   ET   PHARIS^JI. 


Num 
24,  25. 


2 


TUNC  aceesserunt  ad  eum,  cujus  vesti- 
mentorum  contactu  sanabantur  infir- 
mi,  ab  Jerosolymis  Scriba?  et  Pharisan, 
dicentes  :  Quare  discipuli  tui  transgre- 
diuntur  traditiones,  id  est  ordinationes 
morales,  seniorum,  id  est  factas  seu  insti- 
tutas  a  senioribus  (qui  praeerant  populo 

xi,  Judseorum,  et  successerunt  septuaginta  se- 
nibus  electis  a  Moyse,  de  quibus  in  libro 
Numerorum  legitur)?  Hi  seniores  ordina- 
Marc.  vu,  verunt  ne  Judaei  comederent  manibus  com- 
munibus,  hoc  est  non  lotis  :  quod  disci- 
puli  Christi  interdum  non  servaveruntNec 
tenebantur  ad  hoc,  quoniam  sub  summi 
dispensatoris  magisterio  erant,  qui  poterat 
eos  ab  hac  ordinatione  absolvere  :  nam  et 
ipsemet  Christus  saepe  non  lotis  manibus 

38.  manducavit,  ut  Lucas  habet.  Non  enim 
lavant  manus  suas  quum  panem  mandu- 
cant,  id  est,  quando  ad  mensam  accessuri 
sunt.  Per  panem  autem  designat  Scriptura 
quemlibet  cibum. 

Ipse  autem  Jesus  respondens,  ait  illis  : 
Quare  et  vos  transgredimini  mandatum 
Dei,  propter  traditionem  vestram,  id  est, 


Luc.  xi, 


ut  observetis  vestras  institutiones?  Non  ex 
C  impatientia,  sed  zelo  justitiae  taliter  Chri- 
stus  respondet,  innocentes  excusando,  et 
invidos  ac  praevaricatores  accusando  :  Pri- 
mo,  ad  ostendendum  quod  indigni  sunt 
alios  de  parvis  accusare,  qui  magnis  sub- 
jacent  vitiis.  Secundo,  ut  adimpleretur 
quod  per  Isaiam  de  ipso  praedictum  est  : 
Judicabit  in  justitia  pauperes,  et  arguet  in  /s.  xi,  4. 
aequitate  pro  mansuetis  terrse  ;  et  in  Psal- 
mo,  Judicabit  pauperes  populi,  et  salvos  ps.  i.xxi,4. 
faciet  filios  pauperum,  et  humiliabit  ca- 
lumniatorem.  Quomodo  autem  Scribee  ac 
D  Pharisaei  transgressi  sunt  divinum  manda- 
tum,  subjungitur. 

Nam  Deus  dixit,  id   est,  per   Moysen 
jussit  :  Honora  patrem  tuum  et  matrem        4 
carnales,  non  solum  reverentiam  exhiben-  Exod- xx- 

,  ....  .  .  l2;Deut.v, 

do   tanquam    principns   exsistentiae    tuae,  ic. 
sed  etiam    necessaria   ministrando  quum 
indigent.  Quamvis  enim  per  se  et  secun- 
dum  communem  cursum,non  debeant  filii  11  Cor.xu, 
parentibus  thesaurizare,  sed  econtra,  ut  di-  u' 
cit  Apostolus;  tamen  per  accidens,  scilicet 
in  causa  necessitatis  et  notabilis  indigen- 


ENARRATIO    IN    CAP.    XV    MATTH.EI. 


ART.    XXVIII 


179 


Exod.  xxi 
17;  Lev.  xx 
9. 


tiae,  hoc  oporlet  :  imo  io  causa  necessita- 
tis,  magis  succurrendiim  esset  parentibus, 
quam  uxori  aut  filiis  propriis,  secundum 
Thomam.  Et,  Qui  maledixerit  patri  val 
matri,  verbo  vel  facto,  vel  aperta  rebel- 
lione,  morte  moriatur,  id  est,  secundum 
legem  occidatur.  Haec  erat  pcena  maledi- 
centium  suis  parentibus.  Unde  in  Eccle- 

Eccii. ni,  18.  siastico  scriptum  est  :  Quam  malae  famae 
est,  qui  relinquit  patrem  !  et  est  maledi- 
ctus  a  Deo,  qui  exasperat  matrem. 
5  Vos  autem  dicitis,  hoc  est,  praedictum 

praeceptum  false  exponendo,  alios  vestra 
traditione  ita  instruitis  :  Quicumque  filius 
dixerit  patri,  vel  matri  indigenti,  Munus 
quodcmnque  est  ex  me,  id  est,  quidquid 
ego  obtulero  Deo,  seu  omne  munus  quod 
ex  mea  devotione  Deo  offertur  vel  conse- 
cratur,  tibi  proderit,  id  est,  tibi  utilius 
erit,  quam  si  illud  tibi  praestarem,  quia 
proficiet  ad  spiritualem  salutem,  quae  me- 
lior  est  quam  corporalis  nutritio.  Ad  hu- 
jus  intellectum,  sciendum  quod  sacerdo- 
tes,  Scribse  ac  Phariseei  avaritiae  dediti,  ut 
majores  oblationes  acquirerent,  impieta- 
tem  suam  quadam  religione  palliabant, 
dicentes,  quod  melius  esset  Deo  offerre 
quae  parentibus  danda  erant,  quam  con- 
ferre  ea  parentibus  :  primo,  quoniam  Deus 
esset  pater  summus  ac  principalis,  de  quo 

is. Lxni.ic.  Isaias  ait,  Tu,  Domine,  pater  noster ;  se- 
cundo,  quia  hoc  magis  prodesset  saluti  pa- 
rentum.  Dixerunt  ergo,  quod  quando  filii 
dicerent  parentibus  egenis,  Munus  quod- 
cumque  est  ex  me,  vel  a  me  Deo  promis- 
sum,  oblatum,  vel  consecratum,  vobis  pro- 
derit  magis,  quam  si  illud  in  usus  vestros 
expenderetis  ;  tunc  filii  non  tenerentur 
parentibus  victualia  ministrare,  quamvis 
indigerent.  Et  hoc  etiam  idcirco  dixerunt 
Scribae  et  Pharisaei,  ut  parentes  sic  esse 
putantes,  non  auderent  bona  filiorum  Deo 
oblata  contingere,  ne  sacrilegii  crimen  in- 
currerent.  Sed  ista  Scribarum  assertio  fal- 
sa  est  :  non  enim  vult  Deus  sibi  offerri  ea 
quae  aliis  debentur.  Parentibus  autem  te- 
nentur  filii  ministrare  necessaria  vitse  in 
casu  prsedicto. 


A  Porro,  quod  subditur,  et  non  honorifi-  6 
cabit  patrern  suum  aut  matrem  suam,  du- 
pliciter  intelligi  polest  :  Primo,  Et  iidii 
honorificabit,  id  est,  filius  ista  dicendo 
parentibus,  vel  bona  sua  Deo  vovendo,  non 
tenetur  nec  debet  honorificare  seu  neces- 
saria  ministrare  patri  aut  matri.  Secundo 
sic  :  Et  non  honorificabit,  id  est,  quiciim- 
que  filius  vestram  traditionem  sequitur, 
non  honorificabit  veraciter  suos  parenlc^, 
dando  eis  victum  atque  vestitum  dum  in- 
digent,  sicut  lex  praecepit,  sicque  trans- 

B  greditur  divinum  praeceptum,  sequendo 
vestrum  errorem.  Ideo  subditur  :  et  irri- 
tum,  id  est  vacuum  et  false  intellectum  ac 
praevaricatum,  fecistis  mandatum  Dei  de 
honoratione  parentum,  propter  traditio- 
nem  vestram  jam  dictam,  quia  per  illam 
inducitis  aliquos  ad  falsum  intellectum  at- 
que  crudelem  transgressionem  divini  prse- 
cepti,  evacuatisque  illud  :  et  ita  agitis  con- 
tra  praeceptum  Moysis  in  Deuteronomio, 
ubi  ait,  Non  adjicietis  ad  verbum  quod  Deui.  iv,  i. 
ego  loquor,  nec  auferetis  ex  eo  ;  et  fecistis 

C  homines  potius  obedire  vobis  quam  Deo. 

Hy pocrita; ,  qui  aliud  estis,  et  aliud  si-       7 
mulatis,  bene  prophetavit  de  vobis  Isaias, 
dicens  :  Populus  hic,  a  foris  religiosus,        8 
sed  intus  vitiosus,  labiis  me  honorat,  ore  /*.xxix,13. 
laudando  Deum  ac  praedicando  divina,  cor 
autem  eorum  longe  est  a  me,  non  locali 
distantia,  quum  ego  ubique  sim  et  omnia 
penetrem,  sed  dissimilitudine,  quia  pec-  md.u*,i. 
cata  eorum  dividunt  inter  me  et  eos.  Unde 
Sapiens   inquit  :  Longe  est   Dominus  ab    Pww.xv, 
impiis  ;  et  Osee,  Dereliquerunt  (ait)  Domi-  0seciT  10 

D  num  in  non  custodiendo.  Sinc  causa  au-  9 
tem,  id  est  inaniter,  colunt  me  exteriori 
obsequio  solum,  quia  non  est  meritorium 
opus  hujusmodi,  nec  perducit  ad  ultimum 
finem,  qui  est  vita  aeterna,  docerites  doctri- 
nas,  id  est  exhortationes,  et  mandata  ho- 
minum,  humano  spiritu,  non  Spiritu  San- 
cto  loquentium,id  est  traditiones  seniorum 
suorum  divino  mandato  contrarias. 

Et  convocatis  ad  se  turbis,  dixit  eis       10 
Jesus  :  Audite,  et  intelligite,  id  est,  dili- 
genter  advertite  quae  dico  :  Non  quod  in-       11 


13 


33. 


180  ENARRATIO    IN    CAP.    XV   MATTHM.    —   ART.    XXVIII 

trat  in  os,  id  est  cibus  corporalis,  qui  ore  A  babis  eos,  et  ventus  tollet,  et  aura  disperget 

accipitur,  coinquinat  hominem    inquina-  eos ;  et  iterum,  Et  quidem  neque  satus,  ;.s.  x,.,  24. 

tione  peccati,  quantum  est  ex  natura  cibi,  neque  radicatus  in  terra  truncus  eorum, 

1  Tim.  iv,  quoniam  omnis  creatura  Dei  bona  est,  et  repente  flavit  in  eos,  et  aruerunt.  Unde 

nihil  rejiciendum  quod  cum  gratiarum  ac-  Ecclesiastes  :  Quasi  umbra  (inquit)  prse-  Eccie.vm, 

tione  sumitur,  sanctificatur  enim  per  ver-  tereant,  qui  non  timent  faciem  Domini.    13- 

bum  Dei.  Nihilo  minus  cibus  potest  esse  Sed   quaeritur,  si  omnis  plantatio   non 

materia  vel  occasio  spiritualis  immundi-  plantata  a  Deo  eradicatur,  et  plantata  ab 

tiae,  ratione  prohibitionis  vel  immoderan-  eo  non  eradicatur.quomodo  ad  Synagogam 

tise  ;  sed  tunc  origo  et  radix  inquinationis  Dominus  dicat  per  Jeremiam  :  Ego  te  plan-  /«-.11,21. 

/,<>!'. M,pas-  est  ab  anima,  non  a  cibo.  Sicque  multi  tavi  vineam   electam,  et   conversa  es   in 

cibi  erant  in  lege  prohibiti.Apostolus  quo-  amaritudinem  vitis  alienae.  Et  in  Psalmo  : 

icor.  vm,  que  vetat  idolothyta,  seu  idolis  immolata,  B  Vineam    de   JEgypto   transtulisti,    ejecisti  />s.lxx,x,9. 

comedere,ne  alii  scandalizentur.  .Seri  quod  gentes,  et  plantasti  eam.  Et  post  pauca  : 

procedit  ex  ore,  videlicet  verbum  inordi-  Ut  quid  destruxisti  maceriam  ejus,  et  vin-  md.n,\'*. 

natum,  seu  superstitiosa  traditio,  hoc  co-  demiant  eam  omnes  qui  prsetergrediuntur 

inquinat  hominem  intus  in  anima.  Unde  viam  ?  Exterminavit   eam  aper  de  silva. 

jacob.mfi.  Jacobus  iiiquit :  Universitas  iniquitatis  lin-  Denique  Apostolus   Corinthiis   scribens   : 

gua  constituitur  in  membris  nostris  ;  et  Ego,inquit,  plantavi.Numquid  ct  illa  plan-  icor.m.c. 

iCor. xv,  Paulus,  Corrumpunt  (inquit)  mores  bonos  tatio  eradicata  est?  Insuper,  quidquid  es- 

colloquia  prava.  sentise  vel  exsistentise  est  in  rebus,  a  Deo 

12  Tunc  accedentes  discipuli  ejus,  dixe-  Patre  profluxit.  Ergo  omnis  plantatio  ab 
runt  ei.  Discipuli  adhuc  tenebantur  hu-  eo  plantata  est  :   praesertim   quum  Jere- 
mano  timore,  idcirco  ne  Christus  gravius  mias  de  impiis  dicat,  Plantasti  eos,  et  pro-  /er.xu.i 
offenderet  Scribas  ac  Pharisaeos,  vel  con-  C  ficiunt.   —  Et   respondendum,  quod   Sy- 

tra  se  eos  provocaret,  accesserunt  ad  Je-  nagoga  a  Deo  plantata  fuit,  quantum  ad 

sum,  dicentes  :  Scis  quia  Phariscei  audito  receptionem  temporalium  bonorum,  et  ha- 

hoc  verbo,  Non  quod  intrat  in  os  coinqui-  bitationem  in   terra  promissionis ;  multi- 

nat  hominem,  etc,  scandalizati  sunt,  id  que  Judaeorum,  quantum  ad  bona  gratise, 

est  ad  ruinam  culpse  inducti,  videlicet  in-  plantati  fuerunt  divinitus.  Unde  quod  de 

dignati  et  seditionem  movere  optantes  in  plantatione  et  destructione  Synagogse  al- 

turba  contra  Christum,  quasi  infringeret  legatum  est,  non  oportet  accipere  de  eis- 

legem,  quse  aliquos  cibos  vocat  immun-  dem  numero,  sed  specie.Apostolus  quoque 

dos  ?  Christus  autem  non  scandalizavit  eos  plantavit  instrumentaliter,  Deus  principa- 

directe,  quoniam  scandalum  activum  est  liter.  Propter  quod  ait  :  Dei  cooperatores  ico>\„,,9. 

dictum  vel  factum  minus  rectum  preebens  sumus%  Interea  omne  exsistens  potest  di- 
alteri  occasionem  ruinae  ;  sed  illi  ex  sua  D  ci  plantatum  a  Deo,  quantum  ad  esse  na- 

perversitate  scandalizati  sunt,  non  volen-  turale,  quod  recepit  a  primo  universorum 

tes  acquiescere  sanae  doctrinae.  fontali  principio.Nunc  autem  fit  sermo  de 

13  At  ille  respondens  discipulis  suis,  ait :  plantatione  seu  interiori  fundatione  men- 
Omnis  plantatio,  id  est  generatio  planta-  tis  a  Deo  per  gratiam,  sine  qua  nemo  fi- 
ta,  vel  doctrina  humanitus  adinventa  atque  naliter  stabilitur.  Ad  quod  pertinet  quod 
erronea,  quam  non  plantavit,  id  est,  per  ait  Salvator  :  Nemo  potest  venire  ad  me,   Joann.  vi, 
gratiam  prsedestinationis  non  fundavit,  vel  nisi  fuerit  ei  datum  a  Patre  meo  ;  et  de-  66' 

per  lumen  sapientiae  non   inspiravit  nec  nuo,  Nemo  (inquit)  venit  ad  me,  nisi  Pa-  md.u. 

stabilivit,  Pater  meus  ccelestis,  eradicabi-  ter  meus  traxerit  eum.  Alii  eradicantur, 

tur,  id  est,  reprobabitur  atque  damnabi-  juxta   illud  :   Tollatur  impius,   ne  videat  /s.  xxv,,io, 

/s.xl,,  16.  tur,  sicut  per  Isaiam  praedictum  est  :  Tur-  gloriam  Dei.  Separantur  enim  a  consortio  JuxtaLXX- 


ENARRATIO   IN   CAP.    XV  MATTILEI. 


ART.    XXVIII 


181 


electorum,  et  regione  viventium.Hinc  scri- 
Sap.iv,s.  ptum  est  :  Adulterinse    plantationes  non 
dabunt  radices  altas. 

14  Sinite  illos,  hoc  est,  dimittite  Scribas  ac 
Pharisseos  incorrigibiles   scandalizari,  er- 

Apoe. xxn,  rare,  turbari,  quatenus  qui  in  sordibus 
kccii.  ni,  est  sordescat  adhuc,  et  peccator  adjiciat 

20-  ad  peccandum.  Non  enim  propter  scanda- 

lum  aliorum  vitandum,  omittenda  est  ve- 
ritas  vitse,  justitise  vel  doctrinee,  secundum 
Hieronymum.  Unde  ait  Gregorius  :  Quum 
de  veritate  scandalum  oritur,  rectius  na- 
sci  permiltitur  quam  veritas  deseratur. 
Verumtamen  scandalum  pusillorum  vitan- 
dum  est  magis  quam  Pharisseorum,  sicut 
infra  dicetur.  Cceci  sunt  corde,  id  est  lu- 
mine  verae  sapientiae,  et  rectae  intelligen- 

Sap.  u,  21.  tise  Scripturarum  privati  :  excaecavit  enim 

ibid.i,i.  eos  rancor  eorum,  quia  in  malevolam  ani- 
mam  non  introibit  sapientia.  Duces  cceco- 
rum,  hoc  est  doctores,  magistri  et  prsela- 
ti  carnalium,  litteralium  atque  errantium 
Judseorum.  Unde  convenit  eis  illud  Isaise  : 

/t.lyi,  io,  Speculatores  ejus  cseci  omnes,  videntes 
vana ;  ipsi  pastores  ignoraverunt  intelli- 
gentiam.  Ccecus  autem  prselatus  seu  doctor 
non  illuminatus  a  Spiritu  Sancto,  si  cceco 
gregi  vel  subdito  ignoranti,  clucatum prce- 
stet,  inducendo  eum  ad  ambulandum  per 
vias  suas,  seu  ad  sequendum  opera  et 
judicia  sua,  ambo  in  foveam  caclunt,  id 
est,  in  vitia  praecipitantur,  et  tandem  in 
locum  gehennee  labuntur,  quemadmodum 

Eccii.  x,  2.  scriptum  est  :  Secundum  judicem  popu- 
li,  sic  et  ministri  ejus.  Hinc  Jeremias  in- 

Jer. x, 2i.  quit  :  Quia  stulte  egerunt  pastores,  ideo 
omnis  grex  eorum  dissipatus  est.Maxinium 
ergo  beneficium  Dei  est,  haberc  doctum 
ac  virtuosum  prselatum,  quia  ut  contesta- 
tur  Gregorius,  Quum  pastor  per  abrupta 
graditur,  necesse  est  ut  grex  in  praecipi- 
tium  ducatur.  Utinam  tales  dicerent  illud 

j.i.  m,7.  Isaise  :  Non  sum  medicus,  et  in  domo  mea 
non  est  panis;  nolite  me  constituere  prin- 
cipem  populi. 

15  Respondens  autem  Petrus,  clixit  ei,  vi- 
delicet  Ghristo  :  Edissere,  hoc  est  expone, 
nobis  parabolam  istam,  qua  dixisti  :  Non 


ii 


A  quod  intrat  in  os  coinquinat  hominem, 
etc.  Quod  tamen  non  fuit  parabola,  sed 
manifesta  sententia.  Sed  Petrus,  quoniam 
rudis  fuit  sicut  et  socii  ejus,  et  quoniam 
Christus  solitus  fuit  parabolice  loqui,  pu- 
tavit  istud  per  parabolam  dictum,  qua> 
ritque  mysticum  intellectum  in  sermone 
perspicuo.  Ideo  meretur  audire  :  Adhuc  et  16 
vos,  Apostoli,  sine  intellectu,  id  est  actu 
intellectus,  videlicet  sine  debita  considc- 
ratione,  estis  ?  Solus  Petrus  interrogavit ; 
sed  quia  de  consilio  et  in  persona  condis- 

B  cipulorum  sciscitatus  est,  idcirco  omnibus 
increpatorie  dicitur,  Adhuc  et  vos  sine  in- 
tellectu  eslis?  Pro  quo  in  Marco  scriptum 
est  :  Adhuc  et  vos  imprudentes  estis?        Marc.su, 

Non  intelligitis,  quod  merito  intellige-  ,8'  «^ 
retis,  quasi  rem  planam,  cjuia  omne  ali- 
mentum  quocl  in  os  intrat,  id  est,  a  co- 
medente  ori  imponitur  ad  alendum,  in 
ventrem  vadil,  qui  est  locus  ciborum,  sic- 
ut  mare  aquarum,  et  in  secessum  emitti- 
tur?  non  totum,  sed  quantum  ad  partes 
impuras  atque  superfluas  ;  purior  tamen 

C  pars  alimenti  post  completam  digestionem 
in  corpus  convertitur  comedentis.  Hanc 
auctoritatem  allegant  pro  se  Magister  et 
Petrus  Comestor,  cum  aliis  :  qui  dicunt 
nihil  de  alimento  converti  in  veritatem 
substantise  aliti,  ita  quod  in  primis  paren- 
tibus  fuit,  secundum  eos,  tota  substantia 
carnis  posterorum.Prseterea  ponderandum 
quod  hoc  loco  asserit  S.  Hieronymus  :  Om- 
nia,  inquit,  Evangeliorum  loca,  apud  hae- 
reticos  et  perversos  scandalis  plena  sunt. 
Ex  hac  nempe  sententia,  quidam  perver- 

D  sissimi  homines  dixerunt  Jesum  fuisse 
idiotam,  et  physicae  ignarum,  ex  eo  quod 
dicat,  Omne  quod  intrat  in  os,  in  ventrem 
vadit,  etc,  quasi  accepta?.  escee  non  dif- 
funderentur  per  medullas,  venas,  nervos 
ac  artus.  Sed  isti,  dum  sapientiam  Dei 
ignaram  fuisse  comprobare  nituntur,  pro- 
priam  manifestant  preesumptionem  atque 
insaniam.  Nonne  in  tota  Scriptura  canoni- 
ca,  imo  et  in  communi  usu  locutionis,  fre- 
quens  et  celebris  est  modus  loquendi  per 
synecdochen  ?  Et  illa  Christus  jam  utitur. 


182 


ENARRATIO    1N   CAP.    XV    MATTHiEI. 


ART.    XXVIII 


18  Quiv  autem  procedunt  de  ore,  videlicet 
verba  illicita,  de  corde  exeunt,  id  est,  ab 
intellectu  et  voluntatc  causantur  :  quia 
ut  ait  Plato,  ad  hoc  datus  est  nobis  ser- 
mo,  ut  mutuae  voluntatis  fiant  indicia;  ei 
ea  coinquinant  hominem,  inferendo  ma- 

19  culam  culpa?.  De  corde  enim  exeunt  co- 
gitationes  mahv,  quae  sunt  verba  menta- 
lia,  et  exprimuntur  per  verba  vocalia  : 
sicque  cogitationes  procedunt  de  ore  per 
verba  vocalia,  quae  sunt  cogitationum  in- 
dicia;  homicidia,  adulteria,  fornicationes, 
et  ceteri  vitiosi  concubitus,  furta,  falsa 
testimonia,  blasphemia'  :  quae  etiam  di- 
cuntur  de  ore  procedere,  in  quantum  ali- 
quis  per  verba  inducitur  ad  ista  peccata. 

20  ffwc  vitia  sunt  quw  coinquinant,  id  est, 
interius  maculant,  hominem,  ita  ut  anima 
ejus  daemonibus  similis  sit.  [Non  lotis  au- 
tem  manibus  manducare  non  coinquinat 
hominem.] 

Ex  his  infert  Hieronymus  :  Ergo  prin- 
cipale  animae,  non  secundum  Platonem,  in 
cerebro,  sed  secundum  Ghristum,  in  cor- 
de  est.  Sed  hoc  facile  solveretur  ab  aliis. 
Nam  Christus  hic  accipit  cor  pro  mente, 
/•s.ix,2;cx,  quemadmodum  et  Psalmista,  dicendo  :  Con- 
i;  cxxxvn,  fjtej}0r  tibi,Domine,  in  toto  corde  meo.  Sic 
Maith.x^.  enim  et  alibi  adstruit  :  Beati  mundo  cor- 
de.  Plato  vero  accipit  cor  pro  parte  cor- 
poris,  sicut  et  Aristoteles,  dicens,  quod 
cor  est  primum  vivens  et  ultimum  mo- 
riens.  Insuper  dicit  Hieronymus  :  Arguen- 
di  sunt  hi  qui  cogitationes  malas  dicunt 
immitti  a  daemone,  et  non  propria  nasci 
voluntate.  Diabolus  enim  adjutor  et  incen- 
sor  cogitationum  malarum  esse  potest,  non 
actor.  Si  autem  in  insidiis  positus,  levem 
cogitationum  nostrarum  scintillam  suis  fo- 
mitibus  inflammaverit,  non  debemus  opi- 
nari  eum  cordis  quoque  occulta  rimari, 
sed  ex  corporis  habitu  et  gestibus  aesti- 
mare  quid  versemus  intrinsecus.  Verbi 
gratia  :  si  pulchram  mulierem  viderit  nos 
crebro  respicere,  intelligit  cor  nostrum 
amoris  jaculo  vulneratum. 
21  Et  egressus  inde,  videlicet  a  tcrra  Gene- 

sar,  et  a  conventiculis  Scribarum  ac  Phari- 


A  saeorum,  Jesus  secessit  cum  discipulis  suis 
in  partes  Tyri  et  Sidotiis,  quae  erant  ur- 
bes  famosae,  antiquae,  magnae  et  opulentae. 
Et  ecce  mulier  Chananaia  genere,  id  est  22 
de  stirpe  Chananaeorum  progenita  :  nam 
praedictae  urbes  ad  terram  Chanaan  perti- 
nebant ;  a  finibus,  id  est  locis  seu  termi- 
nis,  illis  egressa  corpore  et  anima  :  cor- 
pore,  quoniam  domum  suam  exivit  ut 
quaereret  Jesum ;  anima,  quoniam  Chana- 
naeorum  incredulitatem  ac  impietatem  de- 
seruit,  credens  in   Christum  ;  clamavit  : 

li  quia  ex  vehementi  affectu  in  verba  erupit, 
et  propter  magnitudinem  necessitatis  suae 
oblita  est  femineae  verecundiae,  clamans  si- 
ne  rubore :  nam  excessivus  amor  rationem 
non  pensat.  Dicens  ei  :  Miserere  mei,  Do- 
mine,  fili  David.  Percepit  mulier  ista  mi- 
racula  Christi,  audivitque  eum  appellari 
filium  David.  Filia  mea  male,  id  est  gra- 
viter,  a  dmmonio  vexatur.  Qui  non  re-  23 
spondit  ei  verbum,  non  ex  superbia  vel 
contemptu  :  sed  ratione  mysterii,  ut  desi- 
gnaret  se  primo  ac  principaliter  advenisse 

C  ad  loquendum  ac   subveniendum   populo 
Israel ;  et  quia  jam  ante  praecepit  discipu- 
lis,  In  viam  gentium  ne  abieritis.  Haec  au-  Matth.%,s. 
tem  mulier  gentilis  erat,  genere  Syrophoe-  Marc.  vn, 
nissa,    hoc   est   de   Syria   Phcenicis.   Ideo  26' 
etiam  non  respondit,  ut  illa  instantius  pe- 
teret,    et   ardentius    postulando   copiosius 
exaudiretur. 

Et  accedentes  discipuli  ejus,  dixerunt 
ei* :  Dimitte  eam,  id  est,  exaudiendo  age  'rorjabant 
quod  rogat,  ut  revertatur,  quia  clamat  posf 
nos,  sequens  vestigia  nostra.  Ex  quo  patet, 

D  quod  ista  contigerunt  in  via.  Sed  quaestio 
tunc  occurrit  :  nam  Marcus  inquit,  quod 
mulier  ista  venit  et  procidit  coram  Christo  md.  25. 
in  domo.  Respondetur,  quod  primo  venit 
in  domum,  et  quum  ibi  exaudita  non  es- 
set,  secuta  est  Christum  in  via.  Porro  di- 
scipuli  orant  pro  ea,  vel  clamore  ejus  at- 
taediati,  vel  necessitati  ejus  compassi,  vel 
fide  ejus  devotioneque  moti.  Mulier  ista 
non  clamavit  nisi  ad  Jesum,  et  tamen  di- 
scipuli  dicunt,  Clamat  post  nos.  Jam  enim 
reputaverunt  se  unum  cum  Christo  in  Deo. 


eum  dicen- 
tes 


ENARRATIO    IN   CAP.    XV   MATTH&I.    —   ART.    XXVIII  183 

24  Ipse  autem  respondens  discipulis,  ait  :  A  nibus,  id  est  dona  ista  impertiri  gontili- 
Non  sum  missus  primo  ac  principaliter,  bus,  qui  propter  idololatriae  insaniam  et 
et  ad  praedicandum  ac  operandum  prodi-  sanguinis  atque  cadaverum  immolatorum 
gia  in  propria  persona,  nisi  ad  oves  quai  esum,  canibus  comparantur.  Hinc  de  po- 
perierunt  domus  Israel,  id  est  ad  oves  pulo  Israel  Dominus  ait  :  Puer  Israel,  eto*eex.,  i. 
familiae  Israeliticae  perditas  per  peccatum  dilexi  eum.  In  Jeremia  quoque  :  Ephraim,  yer.xx.x.,9. 
originale  et  actuale,  videlicet  ad  populum  inquit,  primogenitus  meus.  Verum,  per  fi- 
Judaeorum,  quibus  Christus  primo  per  se  lios  hoc  loco  praesertim  significantur  ele- 
ipsum   usque  ad  diem   passionis,  deinde  cti  Judaei,  quales  fuerunt  discipuli.  Non 

diu  per  Apostolos  praedicavit,  donec  illis  enim  reputantur  in  semine  Abrahse,  nisi  Rom.ve.it, 

penitus  obstinatis  et  inexcusabiliter  indu-  qui  credunt,  secundum  Apostolum.  At  illa    '  27 

ratis,  justa  facta  est  ad  gentes  transmigra-  dixit  :  Etiam,  Domine,  ita  est  ut  dicis,  et 

tio.  Unde  Christus  in  propria  persona  pa-  B  etiam  fieri  decet  quod  postulo;  nam  et  ca- 

rimi  praedicasse  gentibus  legitur.lnterdum  telli,  id  est  parvi  catuli  seu  caniculi, edunt 

tamen  parum  praedicavit  et  signa  fecit  in  de  micis,  id  est  fragmentis,  qua>  cadunt 

gentibus,  ex  superabundanti,  et  ad  figu-  de  mensa  dominorum  suorum.  Hoc  litte- 

randum  quod  postea   praedicandum  esset  raliter  ita  est ;  sed  sicut  Christus  metapho- 

eis  Evangelium  regni.  rice  loquitur,  sic  et  mulier  metaphorice, 

25  At  illa  venit,  et  adoravit  eum.  Non  subtiliterque,  et  valde  pertinenter  respon- 
est  probabile  quod  putaverit  eum  verum  dit.  Ut  sit  sensus  :  Sicut  parvuli  canes 
Deum,  quum  nec  discipuli  hoc  putaverint,  sustentantur  fragmentis  cibi  dominorum 
sicut  ostendi,  et  Beda  fatetur,  sed  Prophe-  suorum,  sic  decet  me  gentilem  catello  si- 
tam  et  hominem  sanctum,  vel  etiam  Mes-  milem,  aliquid  gratiae  Judaeorum  sortiri, 
siam.  Adoravit  itaque  eum  eo  modo  quo  ut  ad  instantiam  meam  filia  mea  sanetur 

\\Re,j.\w,  mulier  Thecuitis  David  regem,  dicens :  Do-  C  a  te. 

mine,  adjuva  me.  Mulier  ista  filiam  suam  Tunc  respondens  Jesus,  ait  illi  :  0  mu-       28 

petit  juvari  atque  sanari  :  et  tamen  ait,  Uer,  magna  est  fides  tua,  id  est  firma  et 

Adjuva  me  :  primo,  quoniam  calamitatem  integra,  bonis  operibus  ceterisque  virtu- 

propriae  filiae  reputavit  ut  suam ;  secundo,  tibus  adornata,  quoniam  toties  repulsa,  et 

quoniam  scivit  filiam  suam  non  posse  sa-  quasi  vilipensa  a  me,  quia  canibus  compa- 

nari  principaliter,  nisi  a  Deo,  ideo  orat  ut  rata,  non  cessas  fideliter,  humiliter,  pru- 

per  Jesum  impetret  quod  per  se  impetrare  denter,  ac  patientissime  postulare  :  dignum 

a  Deo  non  potuit.  Sic  nempe  et  Martha  lo-  est  ergo  ut  tibi  aperiam  januam  pietatis. 

/oann.xi,  cuta  est  :  Domine,  scio  quia  quaecumque  Fiat  tibi  sicut  vis,  id  est,  sicut  petisti,  sic 

poposceris  a  Deo,  dabit  tibi  Deus.  impleatur.   Hunc  Christi   sermonem   mox 

26  Qui  respondens  ait,  difficultatem  quam-  effectus  secutus  est  :  nam  sequitur  :  Et 
dam  monstrando  :  Non  est  bonum  sumere  D  sanata  cst  filia  ejus,  id  est  a  daemonio  li- 
pancm  filiorum,  et  mittere  canibus.  Hoc  berata,  ex  illa  hora,  hoc  est,  statim  quum 
ad  litteram  ita  est,  et  tamen  iste  non  est  Christus  locutus  est,  Fiat  tibi  sicut  vis. 
sensus  litteralis  seu  principaliter  intentus,  Denique,  quo  Christus  videbatur  huic 
nec  mulier  ita  intellexit.  Spiritualiter  ergo  mulieri  asperior  foris  in  verbis  et  gesti- 
exponendum  est  :  Non  est  bonumrh\  est  bus,  eo  fuit  ei  benignior  intus  per  opera- 
justum  ac  ordinatum,  sumere  panem  filio-  tionem  occultam,  per  inspirationem  ac  il- 
rum,  id  est  spiritualia  alimenta  seu  bene-  lustrationem  internam.  Alioqui,  quomodo 
ficia  Dei,  videlicet  gratiam  doctrinae,  et  -  mulier  ista  tantam  fidem.  humilitatem, 
opera  miraculorum  Judaeis  promissa  ac  patientiam  atque  prudentiam  habuissel  ' 
impendenda,  qui  filii  nominanlur.  propter  —  Sed  quaeritur,  si  verum  est  quod  dixit 
cultum  et  fidem  unius  Dei ;  et  mittere  ca-  Salvator,  Non  est  bonum  sumere  pannn 


m 


ENARRATIO    IN    CAP.    XV   MATTILEI. 


ART.    XXVIII 


filiorum  et  miltere  canibus  :  ergo  ipse  fa- 

ciendo  oppositum,  videtur  fecisse  non  be- 

ne.  Et  respondendum,  quod  verbum  Chri- 

sti  intelligendum  erat  in  generali,  tamen 

in  casu  bonum  fuit  oppositum  :  sicut  et 

Deut.  xxiii,  Moyses  iussit  ne  Ammonitae  et  Moabitae  in- 

trarent   m    ecclesiam   Dei.    Nihilo   minus 

Ruihi,is;  Ruth  Moabites  et  Achior  Ammonites,  pro- 

iv',  io-i3;  Pter  virtutes  suas  et  devotionem  ad  Deum 

judithxw,  Israel,  stalim  admissi  sunt  ad  ritum  Judee- 

6. 

orum  :  et  sic  et  inuber  lsta  ex  singulari 
devotione  obtinet  quod  communiter  aliis 
condonandum  non  fuit. 

Mystice,   per  mulierem  hanc  figuratur 

Ecclesia,  quae  gentilitate  relicta,  incedit  et 

clamat  ad   Christum   pro   sanatione   filiae 

suae,  hoc  est  animarum,  seu  particularium 

Ecclesiarum,   pro  qua  Apostoli   ac  ceteri 

Sancti  intercedunt  ad  Dominum.  Et  consi- 

Ps.  lxxvi,  deranda  est  hic  mutatio  dexterae  Excelsi  : 

quomodo  Judaei,  qui  filii  dicebantur,  nunc 

canes  vocantur  (sicut  de  eis  ait  Christus 

Ps.  xxi,  17.  in  Psalmo,  Quoniam  circumdederunt  me 

PhWpp.m,  canes  multi;  et  Apostolus,  Videte  canes, 

videte   malos   operarios,  videte   concisio- 

nem);  gentiles  vero,  qui  canes  erant,  jam 

filii  nuncupantur. 

29  Et  quum  transisset  inde  Jesus,  hoc  est 
a  partibus  Tyri  et  Sidonis  ad  Judaeam  re- 
vertendo,  venit  secus  mare  Galilaia; ;  et 
ascendens  in  montem,  sedebat  ibi,  quate- 
nus  ab  omnibus  videretur,  audiretur,  fa- 
ciliusque  posset  ad  ipsum  esse  accessus. 
Per  quod  figuratum  est,  quod  praedicator 
et  custos  dominici  gregis,  omnisque  vica- 
rius  Christi,  ascendere  debet  arcem  con- 
templationis,  apicemque   spiritualis   con- 

30  versationis.  Et  accesserunt  ad  eum  turbw 
multa?,  habentes  secum  mutos,  claudos,  cw- 
cos,  debiles.  Si  per  debiles  intelligerentur 
communiter  omnes  alii  a  praedictis  aegro- 
tis,  adjectum  non  esset,  et  alios  multos, 
videlicet  languidos.  Sicut  ergo  per  claudos 
intelliguntur  qui  uno  claudicant  pcde,  sic 
per  debiles,  qui  unam  manum  habent  inva- 
lidam.  Ecce  ponit  hoc  loco  velut  sub  com- 
pendio  Evangelista  multa  miracula  Chri- 
sti,  quae  si  sigillatim  recitarentur,  facerent 


A  magnum  volumen  :  et  simile  ponit  fre- 
quenter.  Ex  quo  patet  majestas  et  gloria 
Salvatoris,  qui  tam  innumerabilia  opera- 
tus  esl  signa, ut  nemo  in  veteri  Testamento 
queat  ei  aequari.  Pensemus  Eliae  et  Elisei 
miracula,  et  sciemus  quam  minora  ac  ra- 
riora  sint  signa  eorum  prodigiis  Christi. 
Sed  et  modus  agendi  incomparabiliter  dif- 
fert  in  eis.  Et  projecerrmt  eos  ad  pedes 
ejus,  et  curavit  eos  solum  imperio,  ita  ut  31 
turba,'  mirarentur ,  videntes,  id  est  audi- 
entes,  mutos,  hoc  est,  qui  muti  fuerunt, 

B  loqui.  Visus  in  Scripturis,  pro  quocumque 
sensu  accipitur.  Videntes  etiam  claudos 
ambulantes,  ccecos  videntes.  Et  magnifica- 
bant,  id  est,  magnum  ac  omnipotentem 
esse  professi  sunt,  Deum  Israel,  qui  tanta 
ac  talia  operabatur  per  Jesum. 

Tpse  autem  Jesus,  convocatis  discipulis  32 
suis,  quibus  tanquam  familiaribus  et  ami- 
cis  secreta  sua  pandebat,  dixit  :  Misereor 
super  turbam,  hoc  est,  indigentiee  populi 
hujus  condoleo,  caritatis  ac  pietatis  affe- 
ctu,  quia  jam  triduo  perseverant  mecum, 

C  id  est,  per  tres  dies  mecum  manserunt  in 
solitudine  et  sub  dio.  ln  quo  declaratur 
amor  eorum  ad  Christum,  et  devotio  ad 
doctrinam  atque  miracula  ejus.  Et  non 
habent  quod  manducent,  ideo  dignum  est 
ut  eis  provideam,  tanquam  pastor  bonus  : 
de  quo  Dominus  preedixit  per  Ezechielem, 
dicens,  Suscitabo  super  gregem  meum  pa-  Esech. 
storem  unum,  qui  pascat  eum,  David  ser-  XXX1V' 2S' 
vum  meum,  id  est  Christum,  ut  omnes 
exponunt.  Et  dimittere  eos  jejunos  nolo, 
ne  deficiant,  id  est  fame  periclitentur,  in 

D  via,  redeundo  ad  propria.  Quidam  enim  Marc.vm', 
ex  eis  de  longe  venerunt,  ut  Marcus  habet.  3- 

Et  dicunt  ei  discipuli  :  XJnde  ergo  nobis  33 
in  deserto  panes  tanti,  id  est,  ex  quo  vis 
populum  istum  reficere,  qualiter  acquire- 
mus  in  eremo  hac  escam  ad  hoc  sufficien- 
tem,  ut  saturemus  turbam  tantam?  quasi 
dicant  :  Hoc  nobis  impossibile  est.  Disci- 
puli  tanquam  magistro  suo  familiarissimi, 
pluraliter  responderunt.  Christus  quippe 
singulariter  dixit,  Dimittere  eos  jejunos  no- 
lo;  discipuli  vero  in  persona  sua  ac  Chri- 


ENARRATIO   IN   CAP.    XV  MATTJLEI.    —   ART.    XXVIII                                       185 

sti  responderunt,  Unde  nobis,  id  est  tibi  A  virtutes  cardinales  habentis  :  qui   septem 

et  discipulis  tuis?  In  quo  patet  eorum  im-  panibus,  id  est  septiformi  gratia  seu  sep- 

perfectio,  quia  non  consideraverunt  poten-  tem  donis  Spiritus  Sancti  reficitur;  et  pau- 

Mauh.xn,  tiam  Christi,  qui  paulo  ante  de  quinque  cis  pisciculis,  id  est  ceteris  donis   gratis 

20'21'       panibus  piscibusque  duobus,quinque  mil-  datis,  quse  comparatione  dictorum  bono- 

34  lia  hominum  saturavit.  Et  ait  illis  Jesus  :  rum  minima  sunt,  quum  possint  haberi  a 
Quot  panes  habetis?  Non  quasi  ignorans  malis,  et  tamen  conferuntur  a  Spiritu  San- 
interrogat,  sed  ut  ex  discipulorum  respon-  cto,  sicut  testatur  Apostolus  :  Alii  per  Spi-    iCor.xn, 
sioue,  futuri    miraculi    magnificentia   pa-  ritum  Sanctum  datur  sermo  sapientiae,  alii 

teat,  et  ipse  in  faciendo  miraculo  ordinate  sermo  scientiae;  alii  gratia  sanitatum,  alii 

proccdat.  At  illi   dixerunt  :  Septem,  et  operatio  virtutum.  Ha?c  autem  sunt  pauca 

paucos  numero  pisciculos.  numero.  IIos  autem  cibos  obtulit  Christus 

35  Etprcecepit  turbce  ut  discumberent  super  B  hominibus  per  sanctos  Apostolos,  per  quo- 

36  terrarn.  Et  accipiens  Jesus  septem  panes  rum  manuum  impositionem  dabatur  Spi-  Act.\m,n-, 
et  pisces,  quantitate  permodicos,  et  grati-  ritus  Sanctus,  et  quorum  praedicatione  i]_x,x<6- 

as  agens  secundum  assumptam  humanita-  luminatae  ac  Spiritu  Sancto  repletae  sunt 

tem,  Deo  Patri,  seu  toti  supergloriosissimae  gentes. 

Trinitati  omnium  bonorum   Iiberalissimo  Denique,  quod  Christus  dixit  se  misere- 

fonti,  fregit,  et  frangendo  multiplicavit,  se-  ri  turbae  ipsum  triduo  imitanti,  hoc  signi- 

cundum  quod  Deus  potestate  immensa, sic-  ficat,  quod  Christus  omnibus  vere  poeni- 

u t  superius  dictum  est  de  quinque  panum  tentibus  et  contritis,  omnibus  mundi  hujus 

benedictione,  fractione  et  multiplicatione;  delicias  fugientibus,  crucem  suam  portan- 

et  dedit  discipulis  suis,  qui  acceperunt  de  tibus,   secretum   locum    petentibus   causa 

manibus  ejus,seu  loco  ubi  reposuit  panes,  contemplationis,  lacrimationis  ac  austerio- 

non  jam  septem  panes  dumtaxat,  sed  tot  C  ris  conversationis  (qui  dicere  possunt  cum 

quot  suffecerunt  populo  tanto.  Et  disci-  Psalmista,  Similis  factus  sum  pelecano  so-  Ps. a,i. 

37  puli  dederunt  populo.  El  comederunt  om-  litudinis;  itemque,  Ecce  elongavi  fugiens,  p«.Uv,8. 
nes,  et  saturati  sunt,  id  est  sufficienter,  et  mansi  in  solitudine) :  his,  inquam,  Chri- 

non  gulose  refecti.  Et  quod  superfuit  de  stus  miseretur,  peccata  indulgendo,  gratia- 

fragmentis,  videlicet  reliquias  panum  ac  rum  opulentiam  influendo,  intus  loquendo 

pisciculorum,  tulerunt,  id  est,  collegerunt  et  consolando,  quemadmodum  ait  per  Osee: 

(\isc\pYiM, septems^iortasplenas,  hoc  est  ma-  .   Ecce,  inquiens,  ego  lactabo  eam,  et  ducam  oseen.u. 

38  teriam  septem  sportas  implentem.  Erant  eam  in  solitudinem,  et  loquar  ad  cor  ejus. 
autem  qui  manducaverunt,  quatuor  mil-  Propter   quod   ait   Apostolus   :   Sicut    pro  ucor.  1,5. 
lia  hominum,  extra  parvulos,  hoc  est  prae-  Christo  abundant  tribulationes  nostrae,  ita 

ter  eos  qui  erant  sub  anno  vicesimo,  et  per  Christum  abundat  consolatio  nostra. 

mulicres.  In  quo  utique  signo  ostensa  est  D  Oportet  ergo  Christum  in  solitudinem  se- 

omnipotentia  Christi.  qui,  fugiendo,  tacendo  et  quiescendo,  cum 

Porro  hujus  miraculi,  sicut  et  superioris  eo  stabiliter  die  et  nocte  perseverare,  car- 

WRecj.iv,  de  quinque  panibus,  aliqualis  fuit  figura,  nales  atque  humanas  consolationes  vitan- 

42"44'        quod  in  libro  Regum  de  Eliseo  recolitur,  do  :  et  tunc  Christus  conspiciens  quia  a 

qui  de  panibus  primitiarum  centumviros  nobis  ipsis  non  habemus  quod  manduce- 

cibavit,  et  superabundavit.  mus,  hoc  est,  quo  spiritualiter  conforte- 

Mystice,  per  hanc  corporalem  refectio-  mur,   non  dimittet  nos  jejunos,  sed   alet 

nem  quatuor  millium  de  septem  panibus  nos   ad   satietatem,    ita   ut   totum    capere 

et  paucis  pisciculis,  designatur  spiritualis  nequeamus,  nec  ultra  deficiamus  iu  via 
refectio  populi  christiani,  doctrinam  qua-      peregrinationis  hujus  exsilii,  sed  ccelesti 

tuor   Evangeliorum   tenentis,    et   quatuor  confortati  viatico  perducamur  ad  patriam. 


186 


ENARRATIO    1N    CAP.    XVI   MATTHiEl.    —    ART.    XXIX 


ARTICULUS    XXIX 


EXPOSITIO    CAPITULI    SEXTIDECIMI    \    ET    DIMISSA    TURBA,    ASCENDIT    IN    NAVICULAM. 


10 


39        WJ\  t  dimissa  turba,  quam  in  fine  praece- 

I  1  dentis  capituli  legitur  refecisse,  quae 

refecta  remeavit  ad  propria,  ascendit  Jesus 

in  naviculam  cum  discipulis  suis.   Raro 

legitur  Christus  Dominus  majestatis  ascen- 

disse  in  navim,  sed  in  naviculam,  ut  sicut 

in  aliis,  ita  in  hoc  quoque  humilitatis  ex- 

emplum  praeberet.  Et  venit  in  fines,  id 

est  loca,  Magedan,  ubi  ut  in  libris  Regum 

iv  Rey.  habetur,  Josias  rex  Juda  occurrit  Nechao 

*Par.  xxxv,  Pharaoni  regi  :Egypti,  a  cujus  sagittariis 

23.  letaliter  laesus  est.  Sed  huic  videtur  con- 

Afarc.  vin,  trarium,  quod  in  Marco  asseritur  :  Statim 

ascendens   navim,  venit  in  partes  Dalma- 

nutha.  Et  respondendum,  quod  eadem  ter- 

ra  est,  habens  nomina  duo,  ut  aliqui  di- 

cunt;  alii  dicunt  quod  sint  loca  contigua,  et 

ergo  Christus  exsistens  in  confinio  horum 

locorum,  in  utroque  fuisse  describitur. 

1  Et  accesserunt  ad  eum  Pharisan  et  Sad- 
duccei  tentantes  Christum,  id  est,  experi- 
mentum  sumere  cupientes,  an  ipse  esset 
Christus,  vel  quaerentes  reprehendere  eum 
in  aliquo  verbo  vel  facto.  Et  rogaverunt 
eum  insidiose  ac  perfida  mente,  ut  signum 
de  coelo,  id  est  aliquam  supernaturalem  mu- 
tationem  in  corporibus  superioribus,  vel 
apparitionem  angelicam,  ostenderet  eis,per 
quod  scire  possent,  quod  Messias  venisset, 
et  quod  ipse  esset  Messias. 

2  A  t  ille  respondens,  ait  eis  :  Facto  vespe- 
re,  id  est  de  sero,  dicitis  interdum  :  Sere- 
num  erit,  id  est,  cras  erit  aura  pulchra, 
rubicundum  est  enim  ccelum,  id  est,  ru- 
beus  quidam  color  apparet  in  ccelo,  ex 
incidentia  lucis  solaris  permodicae  super 
vapores  elevatos  in  aere,  in  quibus  est  ru- 
bor  praedictus,  non  in  ccelestibus  corpori- 
bus.  Talis  autem  dispositio  signum  est  fir- 
turae  serenitatis,  quia  vapores  subtiles  ac 


A  modici  sunt,  qui  non  resolvuntur  in  plu- 
vias.  Interdum  tamen  contingit  opposifum 
ex  causa  superveniente.  Et  mane  dicitis  3 
saepe  :  Hodie  tempestas  erit,  id  est  aura 
turbulenta  seu  pluviosa,  rutilat  enim,  id 
est,  coruscationibus  f ulget,  vel  rubore  quo- 
dam  coloratur,  triste  ccelum,  id  est  nubi- 
bus  obductum.  Et  dicitur  ccelum  rutilum 
ac  rubeum,  quia  in  nubibus  est  quali- 
tas  ista  fulgoris  sive  ruboris  :  et  dicitur 
ccelum  triste,  quia  talibus  qualitatibus  in 
aere  exsistentibus,  ex  adspectu  cceli  gene- 

R  ratur  tristitia  quaedam  in  anima;  sicut  op- 
posito  modo  dicitur  laetum,  quum  adest 
serenitas  aeris.  Hae  itaque  dispositiones 
apparentes  in  ccelo,  sunt  signa  tempestatis 
instantis. 

Faciem  ergo  cceli,  id  est  praedictas  dis-  4 
positiones  apparentes  in  ccelo  :  quae  facies 
cceli  vocantur,  quoniam  per  modum  vul- 
tus  in  superficie  apparent,  et  primo  inge- 
runt  se  oculis  intucntis ;  dijudicare,  id  est 
ab  invicem  distinguere,  et  ex  eis  futura 
quaedam    conjicere,   nostis  ;  signa  autem 

C  temporum,  id  est  argumenta  atque  indi- 
cia  quibus  pateat  tempus  primi  adventus 
Christi  jam  esse  impletum,  meque  esse 
Chrishim,  non  potestis  dijudicare  et  scire? 
Hoc  ait  Salvator  increpando  et  exprobran- 
do,  quasi  dicat  :  Merito  attenderetis  signa 
prophetiae  praenuntiata  de  Christi  adventu 
jam  esse  completa  in  me.  In  Danielis  et- 
enim  prophetia,  tempus  adventus  Christi 
et  passionis  ejus  praetaxatum  fuit,  Gabriele 
dicente  :  Post  hebdomades  sexaginta  duas  Dan.^u. 
occidetur  Christus.  Similiter  in  Genesi,  per 

D  ablationem  sceptri  a  Juda  :  quod  Herodis 
tempore  erat  completum.  Sic  nempe  prae- 
dixit  patriarcha  Jacob  :  Non  auferetur  sce-   Gen.  xux, 
ptrum  de  Juda,  et  dux  de  femore  ejus,  do-  10- 


ENARRATIO    IN   CAP.    XVI  MATTH.EI.    —    ART.    XXIX                                          187 

nec  veniat  qni  mittendus  est.  Item  quod  A  se  dicentes  :  Quia  panes  non  accepimus  : 

/*.xxxv,5,  Isaias  prsedixit  :  Tunc  aperientur  oculi  cee-  hoc  est,  quoniam  panem  materialem  non 

6'             corum,  et  aures  surdorum  patebunt ;  tunc  sumpsimtis  nobiscum,  ideo  admonet  nos, 

joann.  i,  saliet  claudus  sicut  cervus,  etc.  Testimo-  ne  emamus  vel  accipiamus  panem  fermen- 

l?"3*|     5.  nium  quoque  Joannis,  de  quo  Isaias  et  Ma-  tatum   a   Pharisseis   et   Sadduceeis.  Rudes 

Maiach.m,  lachias  vaticinati  fuerunt,  fuit  manifestum  namque  discipuli  a?stimabant   magistrum 

signum  adventus  Christi  :  similiter,  trium  loqui  de  pane  materiali,  et  de  provisione 

Matth. n,  Magorum  oblatio,  Innocentium  occisio,  at-  solita  corporei  cibi.ldeo  increpantur, sicut 

"jbid  16    <lue  miracula  Christi,  de  quibus  ait  Salva-  subjungitur. 

Joann.  x,  tor  :  Opera  quae  ego  facio  in  nomine  Patris  Sciens  autem  Jesus  cogitationes  et  verba       8 

2o"           mei,  testimonium  perhibent  de  me;  et  rur-  eorum  :  quse  inter  se  susurrando  dixerunt 

/Airf.37,38.  sus  :  Si  non  facio  opera  Dei,nolite  credere  voce  submissa,  ne  audirentur  ab  eo;  sed 

mihi;  si  autem  facio,  et  si  mihi  non  vultis  B  eum  nil  latuit,  et  cogitationes  eorum  pro- 

credere,  operibus   credite.  Increpat   ergo  dendo  divinitatem  suam  ostendit,  et  dixit 

Jndseos,  quod  ex  omnibus  his  non  consi-  eis  :  Quid  cogilatis  intcr  vos,  modicce  /i- 

deraverunt  eum  esse  Messiam.  Generatio  dei,  id  est,  qui   modicam  fidem  habetis, 

mala  et  adidlera  signum  qua>rit ;  et  si-  quoniam  aestirnatis  quod  monuerim  vos  de 

gnum  non  dabitur  ei,  nisi  signum  Jona?  corporalis  alimenti  provisione,  quasi  non 

Matth.xu,  prop//e/a>.  Hoc  supra  habitum  atque  expo-  possem  vobis  supernaturaliter  providere? 

39'  *0,       situm  est.  Quid  ergo  cogitatis  me  loqui  de  corporali 

Et  relictis  illis  incredulis,  divino  signo  fermento  vitando?  Quia  panes  non  habc- 

Marc.  vni,  indiguis,  abiit  Jesus,  ingrediens  navim  cum  iis,  ideoque  putatis  me  vos  exhortari  de 

discipulis  suis,  et  transfretans,  ut  Marcus  pane  materiali.  Non  intelligitis  signa  quae       9 

habet.  vidistis,    per   quae   omnipotentiam   meam 

5  Et  quum  venissent  discipuli  ejus,  et  C  merito  cognosceretis  ?  Neque  recordamini 
etiam  ipse,  trans  fretum,  obliti  sunt  pa-  quinque  panum  multiplicatorum  et  expo- 
nes  accipere,  hoc  est,  tunc  adverterunt  se  sitorum  per  manus  vestras,  in  quinque 
ex  oblivione  non  sumpsisse  panes  ante-  millia  hominum,  prseter  pueros  et  muli- 
quam  transfretare  inciperent.  Forte  tam  eres  ?  et  non  recordamini  quot  cophiuos 
occupati  fuerunt  circa  cibum  animse,  quod  sumpsistis,  id  est,  quot  sportas  de  fra- 
corporalem  cibum  secum  ferre  obliti  sunt.  gmentis  implestis?  Neque  recordamini  sep-       \o 

Jbid.a.   Habuerunt  tamen  unum  panem,  secundum  tem  panum  in  quatuor  millia  hominum, 

Marcum.  Et  quaeri  potest,  ubi  dimiserint  et  quot  sportas  sumpsisi 'is  ?  Tanquam  di- 

septem  illos  cophinos,  fragmentis  ciborum  cat  :  Si  ista  sagaciter  pensaretis,  sciretis 

impletos,  de  quibus  in  fine  praecedentis  utique  quia  non  de  materiali  fermento  lo- 

capituli  dictum  est.  Dici  potest,  quod  ci-  cutus  sum.  Ideo  subditur  :  Quare  non  in-       11 
bos  illos  dederunt  egenis  ad  propria  red-  D  lelligitis, quod  merito  intelligeretis,in  quo 

euntibus,  ut  haberent  escas  in  via,  quia  apparet  imperfectio  vel  negligentia  vestra, 

ibid.  3.    nonnulli  eorum  de  longe  (teste  Marco)  ve-  quia  non  de  pane  corporeo  dixi  vobis  is- 

nerunt.  tud  :  Cavete  a  fermento  Pharisworum  et 

6  Qui  Christus  dixit :  Intuemini,  hoc  est,  Sadducaiorum?  Tunc  intellexerunt  disvi-       12 
prudenter  discernite,  et  cavete  a  fermento  puli,  quia  non  dixerit  Christus,  esse  ca- 
Pharis&orum  et  Sadducivorum.  Quomodo  vendum  a  fermento  panum,  id  est  pane 
autem  intelligendum  sit  hoc,  Christus  post  fermentato,  seu  fermento  corporeo,  sed  a 
pauca  exponit;  nec  decet  ejus  expositio-  doctrina  Pharisa>orum  et  Sadducceorum: 

Jbid.  15.   nem  anticipare.  Marcus  addit,  dicens  :  Et  Ecce  hic  ponitur  expositio  metaphorica1 

7  a  fermento  Herodis.  At  illi  cogitabant,  et  locutionis  Christi.  Itaque  per  fermentum, 
ex  praevia  cogitatione  loquebantur,  inter  propter  suam  corruptionem,  designatur  in- 


Sondwn. 


188 


ENARRATIO    IN   CAP.    XVI   MATTHiEl.   —   ART.    XXIX 


Luc.  xn,  I . 


13 


JutJic.wui, 
27-29. 


Act.x,  1. 


Marc.  vni, 
27. 
Luc.  ix,  18. 

14 


Marc.  vi, 
16,  14. 


Matth.xw, 


fecta  ct  falsa  doctrina  istorum,  a  qua  Chri- 
stus  admonet  esse  cavendum.  Quandoqnc 
etiam  per  fermenlum  notatur  simulatio 
sanctitatis  :  ut  quum  ait  Salvator,  Cavete 
a  fermcnto  Pharisa?orum,  quod  cst  hypo- 
crisis. 

Venit  autem  Jesus  in  partes,  id  est  ad 
loca  vicina,  Cwsarece  Philippi,  id  est  civi- 
tatis  quam  Philippus  frater  Herodis  Anti- 
pa?  qui  decollavit  Joannem,  vocavit  Csesa- 
ream,  ad  honorem  Tiberii  Caesaris,  a  quo 
recepit  quartam  partem  regni  patris  sui 
Herodis  Ascalonita?,  videlicet  unam  tetrar- 
chiam.  Hsec  urbs  olim  (ut  fertur)  vocaba- 
tur  Lais  :  quam,  sicut  in  libro  Judicum 
recitatur,  filii  Dan  destruxerunt,  repara- 
tamque  vocaverunt  nomine  patris  sui  Dan. 
Quam  Philippus  iste  amplificans  et  emen- 
dans,  vocavit  Csesaream ;  et  postea  dicta 
est  Paneas.  Fuit  quoque  secundum  histo- 
rias,  alia  Csesarea  Palaestina?,  in  qua  Cor- 
nelius  centurio  mansisse  narratur.  Et  in- 
terrogabat  discipulos,  non  velut  ignorans, 
sed  ut  discipulorum  fidem  corroboraret,  et 
ex  eorum  responsione  convenientia  docu- 
menta  inferret.  Quem  dicunt  homines  esse 
Filium  hominis,  scilicet  me  ?  Secundum 
quosdam,  Christus  non  dicit,  Quem  dicunt 
me  esse?  sed,  Quem  dicunt  Filium  homi- 
nis  ?  ne  de  se  jactanter  interrogare  videre- 
tur.  Sed  quum  aliquid  tale  a  quocumque 
doctore  catholico  dicitur,  cujus  oppositum 
in  Scriptura  canonica  invenitur,  ingenti 
cautela  uti  oportet,  magisque  sequi  oportet 
Scripturam  quam  verba  doctoris.  Sic  in 
prsesenti.  Nam  in  Marco  legitur  Christum 
qusesissc  :  Quem  me  dicunt  homines  esse? 
Et  in  Luca  :  Quem  me  dicunt  turbae? 

At  illi  dixerunt  :  Alii  dicunt  Filium 
hominis,  seu  te,  esse  Joannem  Baptistam: 
sicut  Herodes,  qui  dixit  :  Quem  ego  decol- 
lavi  Joannem,  ipse  surrexit  a  mortuis,  et 
ideo  virtutes  operantur  in  eo.  Ista  fuit  ru- 
dis  opinio.  Nam  tempore  decollationis  Jo- 
annis,  Christus  habuit  triginta  circiter  an- 
nos.  De  hoc  dictum  est  supra.  Alii  autem 
dicunt  te  esse  Eliam.  Quemadmodum  enim 
sacerdotes  suspicati  sunt  Joannem  Bapti- 


Luc.  ix,  8, 

10. 

15 


A  stam   esse  Eliam,  dicentes,  Elias   es  tu?  Joann.  1,21. 
propter  solitaria?  vitee  austeritatem,  et  ve- 
stium   parilitatem  ;   sic  aliqui  putaverunt 
Jesum  esse  Eliam  :  primo,  quia  Elias  cre- 
ditur    rediturus    ad    populum   Judaeorum, 
juxta  illud  Malachia?  prophetae,  Ecce  ego  Maiach.w, 
mittam  vobis  Eliam;  secundo,  propter  mi-  5- 
raculorum  eminentiam;  tertio,  propter  ve- 
ritatis   atque    justitia?   insuperabilem   ze- 
lum.  Alii  vero  Jeremiam  :  vel  propter  vita? 
sanctitatem,  quoniam  Jeremias  sanctifica-    /«-.1,5. 
tus  fuit  in  utero  ;   vel   propter  eximiam 

B  caritatem  ad  populum,  sicut  de  Jeremia 
scriptum  est,  Hic  est  fratrum  amator ;  iiMach.™, 
vel  propter  patientiam  inconcussam.  Aut  14, 
unum  ex  Prophetis,  videlicet  Isaiam,  vel 
aliquem  talem,  propter  eloquentiam.  Pu- 
tabant  enim  aliquem  Prophetarum  sur- 
rexisse  a  mortuis,  juxta  illud  Lucae  :  Quia 
Propheta  unus  de  prioribus  surrexit. 

Dicit  illis  Jesus  :  Vos  autem,  quorum 
non  est  circa  communia  languere,  qui  non 
tam  homines  quam  dii  estis,  et  documen- 
ta  mea  ac  opera  melius  aliis  nostis,  quem 

C  me  esse  dicitis  ?  id  est,  quid  sentitis  et  af- 
firmatis  de  me  ?  Bespondens  Simon  Pe- 
trus,  dixit  ei.  Petrus  tanquam  principa- 
lis,  pro  omnibus  dat  responsum.  Tu  es 
Christus,  Filius  Dei  vivi.  Christus  est  no- 
men  persona?  in  duabus  naturis  subsisten- 
tis,  in  divina  videlicet  et  humana.Itaque, 
Tu  es  Christus,  id  est  rex  Messias,  mun- 
di  Salvator,  oleo  exsultationis,  plenitudine  Hebr.  1, 9. 
gratia?,  chrismate  spirituali  excellentissi- 
me  unctus;  Filius  Dei  unicus,  unigeni- 
tus,  naturalis,  non  adoptivus  ;  Dei  vivi,  id 

D  est,  verc  viventis  vita  beata  :  quod  addi- 
tur  ad  differentiam  hominum  mortuorum, 
qui  a  gentibus  colebantur  ut  dii,  ut  Jupi- 
ter,  Apollo,  Minerva,  Diana  :  qui  quantum 
ad  corpus  omnino  defuncti  sunt ;  quan- 
tum  vero  ad  animam  mortui  sunt  morte 
culpa?  ac  pcena?,  qua?  est  mors  secunda. 
Respondens  autem  Jesus,  dixit  ei  :  Bea- 
tus  es  beatitudine  via?,  beatitudine  incho- 
ata,  beatitudine  spei  et  gratia?,  Simon  : 
quod  interpretatur  obediens ;  Bar  Jona,  id 
est  filius  Joannis.Sic  enim  dictus  est  pater 


16 


Apoc.  xx, 
14;  xxi,  8. 

17 


ENARRATIO   IN   fiAP.    XVI   MATTILEI.    —   ART.    XXIX  189 

joannxx,,  ejus.  Unde  in  Joanne  Salvator  ait  :  Simon  A  Jesus  est  Christus,  ex  Deo  natus  est ;  et 

iS"17-        Joannis,  diligis  me?  Vel,  Bar  Jona,  id  est  rnrsus,  Quis  est  qui  vincit  mundum,  nisi  i/oann.v.5. 

filius  columbae,  videlicet  Spiritus  Sancti,  qui  credit  quoniam  Jesus  est  Christus? 
qui  per  columbam  significatur.  Quia  caro         Et  portce  inferi,  hoc  est  ea  quse  ducunt 

et  sanguis,  id  est  Judsoi,  de  quorum  san-  ad  pcenas  inferni,  videlicet  tentationes  di- 

guine  natus  es  ;  vel,  Caro  et  sanguis  non  aboli,   doctrinae  fallaces,  et  vitia ;  vel  ea 

revelavit  tibi,  id  est,  a  te  ipso  non  in-  quae  propter   suam    pcenalitatem    compa- 

venisti    quod    professus  es,    dicens   quod  rantur  portis  vel  pcenis  inferni,  videlicet 

sim  Christus,  Filius  Dei  vivi.  Simili  modo  tribulationes  adversariorum,  persecutiones 

Oaint.i,\6.  Paulus   testatur  :  Non    acquievi  carni  et  tyrannorum,  et  reliqua  praesentis  vitae  in- 

sanguini.  Sed  Pater  rneus,  qui  in  ccelis  commod&;nonprcvvalebuntadversuseam, 

/oeoo.i,i7.  est,  a  quo  est  omne  datum  optimum,  et  id  est  contra  totam  Ecclesiam  supra  prae- 

Maith.m,  omne  donum  perfectum.  Nemo  enim  novit  B  dictam    petram    spiritualiter   aedificatam. 

2/'  Filium,  nisi  Pater,  et  cui  rcvelaverit  Pater.  Non  enim  poterunt  eam  a  fide  avertere,  a 

18  Et  ego  dico  tibi,  hoc  est,  tuae  confes-  Deo  abstrahere,  dsemonum  servituti  sub- 

sioni  qua  mihi  dixisti,  Tu  es  Christus,  vi-  jicere,  quoad  se  totam,  hoc  est  quantum 

cissitudinem  et  praemium  reddo,  et  dico,  ad  electos,  in  quibus  prsesertim  consistit 

dicendoque  facio,  quoniam  meum  dixisse  Ecclesia.  De  quibus  Joannes  :  Omnis,  in-   md.  is. 

fecisse   est  :   Quia   tu  es  Petrus,  id   est  quit,  qui  natus  est  ex  Deo,  non   peccat, 

principalis,  et  in  fide  firmus;  vel,  Petrus,  sed  generatio  Dei  conservat  illum.  In  ea- 

id  est  verae  Petrse,  qui  es  Christi  dignus  dem   quoque   epistola   ait   Joannes  :   Qui  md. m,  9. 

confessor.  Sic  ergo  imponitur  ei  novum  natus  est  ex  Deo  non  peccat  (finaliter  sci- 

nomen,   propter  fidei  suae  confessionem,  licet),  quoniam   semen  ejus  manet  in  eo. 

et  dicitur  Petrus,  qui  Simon  vocabatur.  Et  Talibus  quippe  Christus  promisit  :  Ecce     Matth. 

super  hanc  petram,  hoc  est   fidei  hujus  C  ego  vobiscum  sum  omnibus  diebus,  usque  xxv'"' 20- 

firmitatem  et  fundamentum  ;  vel,  Super  ad  consummationem  saeculi.  Hanc  potesta- 

hanc  petram  quam  confessus  es,  hoc  est  tem  habet   Ecclesia,   non  a  se  per  natu- 

/«.  xxvm,  super  me  ipsumjapidem  angularem,mon-  ram,  sed  per  gratiam  Christi,  de  quo  pro- 

|1|°2ifp/";S  tem  altissimum   :  de  °,u°   ait  Apostolus,  fitetur  Apostolus  :  Omnia  possum  in  eo  PMiipp.iv, 

icv.ui,ii.  Fundamentum  aliud  nemo  potest  ponere,  qui  me  confortat.  13- 

praeter  id  quod  positum  est, quod  est  Chri-  Et  tibi  dabo  claves  regni  ccelorum.  Huic       19 

stus  Jesus.  ^Edificabo,  hoc  est,  spiritualiter  loco   paulisper  immorari   oportet.  Primo 

collocabo   ac  confirmabo,   Ecclesiam  me-  ergo  pensandum,  quod  sicut  in  corporali- 

am,  id  est  congregationem  fidelium,  corda  bus,  clavis  vocatur  instrumentum  quo  ja- 

eorum   per   fidem,  caritatem  et  gratiam,  nua  regulariter  aperitur,  ita  in  spiritua- 

mihi   inseparabiliter  connectendo.   ita   ut  libus   seu  sacramento  Pcenitentiae,   clavis 
omnes  sint  unum  corpus  mysticum,  una-  D  appellatur  potestas  qua  obstaculum  ingre- 

que   domus  :  juxta   illud  Pauli  apostoli,  diendi  regnum  cceleste  aufertur.  Hoc  au- 

i  Tim.  iii,  Scias  quomodo  oporteat  te  conversari  in  tem  obstaculum  duplex  est,   scilicet  ma- 

i5-  domo  Dei,  quae  est  Ecclesia  Dei  vivi,  co-  cula,  et  reatus  seu  obligatio  ad  pcenam. 

lumna  et  fundamentum  veritatis.  In  hac  Clavis  ergo,  ut  nunc  sumitur,  est  potestas 

igitur  fide,  quod  Jesus  est  Christus,  Eilius  ligandi  et  solvendi,  qua  ecclesiasticus  ju- 

Dei  vivi,  fundatur  atque  salvatur  Ecclesia,  dex  indignos  excludit  a  regno,  et  dignos 

praesertim  quum  in  nomine  Christi,  tota  ad  illud  admittit.  Quae  potestas  est  in  Deo 

superbeatissima  Trinitas   intelligatur,   vi-  Trinitate  per  auctoritatem,  in  Christo  ho- 

delicet  Pater  ungens,  Filius  unctus,  Spiri-  mine  per  excellentiam,  in  ministris  Eccle- 

tus  Sanctus  unctio.  Hinc  Joannes  in  Cano-  siae  per  instrumentalem  administrationem. 

Uoann.\,i.  nica  :  Omnis,  inquit,  qui  credit  quoniam         Quidam  vero  dixerunt,  quod  sint  duae 


190 


KNARRATIO    IN    CAP.    XVI    MATTH.EI. 


ART.    XXIX 


claves  realiter  condistinctae,  videlicet  sci- 
entia  infusa  seu  acquisita,  per  quam  sa- 
cerdos  judicat  quis  dignus,  et  quis  indi- 
gnus  consistat,  et  potestas  admittendi  ad 
regnum  vcl  excludendi  a  regno  :  sic  ta- 
men,  ut  scientia  dicatur  clavis  minus  prin- 
cipalis,  et  in  ordine  ad  aliam  clavem,  sine 
qua  nec  clavis  esset.  Et  haec  videtur  fuis- 
se  opinio  Magistri  in  libro  quarto.  Alii 
probabilius  dicunt,  quod  et  communius 
jam  tenetur,  quod  non  ipsa  scientia,  sed 
auctoritas  utendi  scientia  ad  discernen- 
dum  inter  bonum  et  malum,  sit  clavis  : 
quae  potest  esse  sine  scientia,  et  econ- 
tra,  quemadmodum  in  saecularibus  judi- 
ciis  quidam  habent  auctoritatem  judicandi, 
non  habentes  juris  scientiam,  et  quidam 
vice  versa  habent  scientiam  juris,  non 
autem  auctoritatem  cxercendi  judicium.  Et 
clarum  est,  quod  scientia  necessario  exi- 
gitur  ad  debitum  usum  clavis  istius. 

Porro,  Hieronymus  ait  hoc  loco,  quod 
Lev.  xm,  sicut  in  veteri  Testamento  jubebantur  le- 
letseq.  prosj  ostendere  se  sacerdotibus,  ut  si  le- 
pram  haberent,  a  sacerdote  immundi  fie- 
rent,  non  quod  sacerdotes  legales  leprosos 
faciant,  et  immundos,  sed  quod  habeant 
notitiam  leprosi  et  non  leprosi,  possintque 
discernere  quis  mundus  vel  immundus 
sit  :  quomodo  ergo  ibi  sacerdos  leprosum 
facit  immundum,  sic  in  novo  Testamento 
ligat  vel  solvit  episcopus  vel  sacerdos, 
non  eos  qui  insontes  seu  innocentes  sunt, 
vel  qui  noxii ;  sed  pro  officio  suo,  quum 
peccatorum  audierit  varietates,  scit  qui 
ligandus  sit,  vel  qui  solvendus.  Verum, 
juxta  hanc  assertionem,  non  videretur  sa- 
cerdos  novae  legis  (ut  quidam  objiciunt) 
majorem  habere  efficaciam  atque  virtu- 
tem  quam  sacerdos  legalis,  nec  sacramenta 
novae  legis  facerent  (ut  videtur)  quod  si- 
gnificant. 

Gonsiderandum  ergo,  quod  secundum 
Magistrum,  quarto  libro  Sententiarum,  sa- 
cerdotibus  novae  legis  commissa  est  au- 
ctoritas  remittendi  peccata,  vel  retinendi, 
non  ut  propria  auctoritate  hoc  faciant,  sed 
Dei  operationem  vitia   remittentis   osten- 


A  dant,  quasi  ipsius  ministri.  Haec  autem 
ostensio  tribus  modis  efficitur  :  Primo,  os- 
tendendo  eam,non  ut  praesentem,  sed  pro- 
mittendo  tanquam  futuram,  sine  hoc  quod 
aliquid  operentur  ad  eam  :  sicque  sacra- 
menta  veteris  legis  ostendebant  Dei  ope- 
rationem,  et  significabant  eam.  Unde  sa- 
cerdos  legalis  ostendebat  dumtaxat,  nil 
operabatur  ad  culpae  remissionem.  Secun- 
do,  fit  ostensio  ut  sacerdotes  significent 
operationem  Dei  tanquam  praesentem,  et 
nil  operentur  ad  eam.  Et  ita  aliqui  asse- 

B  runt,  sacramenta  novae  legis  solum  osten- 
dere  infusionem  gratiae  quam  Deus  confert 
in  sacramentorum  dispensatione  :  sicque 
potestas  clavium  taiitum  ostenderet  colla- 
tionem  gratiae  seu  remissionem  culpae  fa- 
ctam  in  sacramento  Poenitentiae.  Tertio,  fit 
ut  sacerdotes  significent  praesentem  ope- 
rationem  Dei  in  remissionem  culpae,  ali- 
quid  operando  ad  eam  instrumentaliter  et 
dispositive,  quantum  in  ipsis  est,  licet 
interdum  culpa  sit  ante  remissa.  Et  istud 
communius   nunc   tenetur,   quod   scilicet 

C  virtute  clavium  minister  Ecclesiae  coope- 
retur  hoc  modo  ad  remissionem  peccati  : 
quod  etiam  verbis  Christi  magis  consona- 
re  videtur,  quibus  ait  apud  Joannem,  Quo-  joann.xx, 
rum  remiseritis  peccata,  remittuntur  eis,  23- 
et  quorum  retinueritis,  retenta  sunt.  Unde 
nunc  quoque  subjungitur  : 

Et  quodcumque  ligaveris  super  terram, 
id  est,  quemcumque  a  regno  excluseris, 
excommunicaveris,  inabsolutum  dimiseris, 
servato  recto  processu  seu  debito  clavium 
usu.  Ait  nempe  Theologus  ultimo  Eccle- 

D  siasticae  hierarchiae  capitulo,  quod  sacer- 
dotes  uti  debent  virtutibus  hierarchiae  sibi 
collatis,  secundum  quod  Divinitas  move- 
rit  eos,  quoniam  agens  instrumentale  non 
sortitur  efficaciam,  nisi  prout  a  principa- 
li  agente  movetur.  Propter  quod  dicit  Apo- 
stolus  :  Secundum  potestatem  quae  data  n Cor.xm, 
est  mihi  in  aedificationem,  non  in  destru-  10- 
ctionem.  Erit  ligatum  etin  ccelis,  id  est, 
ratum  et  approbatum  erit  coram  Deo.  Et 
quodcumque  solveris  super  terram,  id  est, 
quemcumque  in  Ecclesia  militanti  absol- 


ENARRATIO    IN    CAP.    XVI    MATTH7EI.    —   ART.    XXIX  101 

veris,  ad  regnum  admiseris,  erit  solutum  A  se  esse  Christum,  secundum   congruenti- 

et  in  coelis,  id  est,  a  Deo  dimissum  crit  am  causae,  loci  et  temporis.   Unde  inter- 

et  ratum,  servato,  ut  tactum  est,  ordinato  dum  praecepit  miracula  sua  taceri,aliquan- 

processu,  ut  vere   pcenitens  et  contritus  do  manifestari.  Nunc  ergo  jussit  taceri  se 

absolvatur,  non  is  qui  in  volunlate  manet  esse  Christum,  ne  Judaei  audientes  quod 

peccati.  Hanc  autem  potestatem  Christus  esset  Filius  Dei,  et  postea  videntes  eum 

dedit  Apostolis  omnibus,  ut  aliqui  dicunt,  occidi,  scandalizarentur.  Idcirco  jam  sub- 

Joann.xx,  quaudo  post  resurrectionem  insufflavit  in  ditur  : 

22'23'       eos,  et  dixit  :  Accipite  Spiritum  Sanctum,  Exinde,  id  est  statim  post  haec  verba,       21 

quorum  remiseritis  peccata,  etc.  in  quibus  ostendit  se  verum  Christum,  Dei 

Denique   secundum    Thomam,    et   alios  Filium,   verumque   Deum,  habentem   po- 

multos,  duae  praefatae  claves  non  differunt  tentiam  dandi  claves  regni  coelorum,  cce- 
secundum  essentiam,  sed  per  comparati-  B pitJesus  ostendere, per  Scripturas  Prophe- 

onem  ad  actum,  ita  ut  dua?  dicantur,  pro-  tarum,vel  aliis  modis,  discipulis  suis,quia 

pter  actus  diversos.  Imo  secundum  Tho-  oporteret  eum  ire,  tempore  praeordinato 

mam,    potestas   ista,   seu   clavis,    realiter  atque  praefixo  a  Patre,  Jerosolymam.  Hoc 

idem  est  quod  character,  seu  ordo  sacer-  autem  oportuit  non  necessitate  coactionis, 

dotalis  vel  virtus  conficiendi  :  et  secun-  sed  ut  impleretur  praeordinatio  Dei,  qui 

dum  hoc  Christus  dedit  hanc  potestatem  per  Christi  passionem  proposuit  mundum 

Apostolis  in  Ccena,  quando  ordinavit,   id  redimere.  Oportuit  ergo   necessitate  con- 

Luc.  xxn,  est  fecit  eos  sacerdotes,  dicendo  :  Hoc  fa-  ditionata,  necessitate  consequentiae,  et  ne- 

cite  in  meam  commemorationem.  cessitate  finis.  Et  multapati,  id  est  verba 

20           Tunc  Jesus  pr&cepit  discipulis  suis,  ut  blasphema  ac  dira  supplicia,  a  senioribus 

nemini  dicerent  quia  ipse  esset  Christus.  Judeeorum,  et  Scribis,  et    Pharisaeis,   qui 
Mirum  videtur,  cur  Christus  istud  praece-  C  erant  clerici  Judaeorum,  et  principibus  sa- 

pit.  Si  enim  noluit  praedicari  se  esse  Chri-  cerdotum  Anna   et   Caipha,  et  occidi,   ut 

stum,  cur  misit  et  permisit  Joannem  Ba-  implerentur  Scripturae,  et  nostra   delicta 

ptistam  prsedicare  ejus  adventum?  Et  cur  solvcrentur,  non   propter   propriam    cul- 

ipsemet  interdum  respondit  se  esse  Chri-  pam  :  sicut  in  Psalmo  testatur,  Quae  non  Pj.lxvih.5. 

Joan».  v,  stum  ?  dicendo  :  Ego  veni  in  nomine  Patris  rapui,  tunc  exsolvebam  ;  et  tertia  die  re- 

fbid  xi  26  me''  et  non  recepistis  me;  et,  (M  credit  surgere.  Hoc  ad  consolationem  discipulo- 

md.  x,  30.  in  me,  non  morielur  in  aeternum  ;  et,  Ego  rum    adjecit,   ne    propter   passionis   ejus 

et  Pater  unum  sumus.  Supra  quoque  ca-  auditum  inconsolabiliter  tristarentur. 

Mauh.xx  pitulo   decimo   legitur,  quod    misit   Apo-  Et  assumens  eum  Petrus  seorsum,  ne       22 

stolos  praedicare  suum  adventum.  Ad  quod  magistrum  in  praesentia  discipulorum  ar- 

Hieronymus,  Ambrosius,   aliique   exposi-  guere  videretur,  quia  non  debet  subditus 
tores  diversimode   responderunt,  et  satis  D  superiorem  suum  publice  increpare.  Vel 

obscure.  Videtur  autem  hoc  modo  posse  ideo  sumpsit  eum  seorsum,  ut  ei  familia- 

responderi,  quod  Christus  noluit  suum  ad-  rius  atque  audacius  seu  fiducialius  loque- 

ventum  penitus  publicari,  ne  sua  passio  retur,  sicut  moris  est  amicorum  in  secreto 

iCor. ii,8.  impediretur  :  quia  si   cognovissent,  nun-  securius    colloqui.   Cospit  increpare,  non 

quam  Dominum  gloriae  crucifixissent.No-  quasi  de  culpa,  sed  increpare,  id  est  ver- 

luit  etiam  suum  adventum  penitus  taceri  bis    reprimere  per  modum   dissuadentis, 

et  occultari,   ne  Judaei   excusationem  ha-  illum   suum    praedilectum    magistrum,   a 

berent.  Ideo  per  Annam  prophetissam,  pcr  quo  tam  dulcia  verba  immediate  audivit, 

Simeonem  justum,    per  Magos,   per  Prae-  Beatus  es,  Simon  Bar  Jona  ;  dicens  :  Absit 

cursorem,  per  discipulos,  per  propria  ver-  a  te,  Domine,  ut  tanta  patiaris,  qui  cul- 

ba  atque   miracula,  interdum   insinuavit  pam    non    habes,   quum   et   pcena  culpae 


I!>2  ENARRATIO    IN    CAP.    XVI    MATTH/KI.    —    ART.    XXIX 

debeatur;  non  eril  hoc  malum  pcenae  tibi  A  nes.  Et  Marcus  :  Convocata,  iuquit,  turba  Marc.\u,, 

iunocenti.  Ex  quo  patet,  quod  Petrus  non-  cum  discipulis  suis,  dixit  ad  eos.  Si  qnis  34' 

dum  agnovit  ex  Scripturis,  quod  Christus  vult  post  me  venire,  hoc  est  mea  vestigia 

pro  mundi  salute  fuerit  occidendus.  sequi,  meis  virlutibus  conformari,  ad  per- 

23  Qui  conversus,  id  est,  viilUun  suum  ad  fectionem  pertingere,  ad  patriam  ccelestem 

Petrum  convertens,  ut  eum  districtius  in-  post  me  intrare,  abneget  semetipsum,  id 

creparet,  et  adspectu  suo  terrifico  perter-  est,  propriam  volunlatem  relinquat,  Deo 

Eccie.  vn,  reret :  nam  per  tristitiam  vultus  corrigitur  obediat,  concupiscentias  vincat.  Hoc  est, 

animus  delinquentis  ;  dixitPetro  :  Vade  secundum  Apostolum,  deponere  veterem   Ephes.w, 

post  me,  id  est,  sensum  tuum  relinque,  et  hominem   cum   actibus   suis,   et   induere  f^^lfl' 

sequere  me,  voluntatemque  tuam  confor-  novum,  qui  secundum  Deum  creatus  est  10. 

ma  praeordinationi  divinae,  satana,  id  est,  in  sanctitate  et  justitia.  Et  tollat  crucem 

adversator   meus,  imo   omnium    inimice,  B  suam,  hoc  est,  tribulationes,  adversitates, 

quantum  ad  hoc  quod  passionem  meam,  ex  tentationes,    aequanimiter    atque   viriliter 

qua  mundi  salus  dependet,  niteris  impe-  perferat,  se  ipsum  quotidie  per  opera  pce- 

dire,   et  meo  sermoni  conaris   resistere  ;  nitentise  mortificet,  et  omne  genus  mar- 

scandalum  es  mihi,  id  est,  quantum  in  te  tyrii  pro  fide  et  aequitate  pati  paratus  sit, 

est,  suggeris  mihi  malum  culpse,  et  occa-  quemadmodum   scriptum   est  :  Quoniam  p«.xlui,22. 

sionem  ruinae,  ut  non  obediam  Deo  Patri,  propter  te  mortificamur  tota  die.  Propter 

qui  decrevit  mea  passione  mundum  sal-  quod  Paulus  :  Semper,  inquit,  mortifica-   ncor.iv, 

vare ;  quia  non  sapis  ea  quce  Deisunt,  id  tionem  Jesu  in  corpore  nostro  circumfe-  10,lil 

est,  divina  nondum  intelligis,  nec  secun-  rentes,  ut  et  vita  Jesu  manifestetur  in  car- 

dum   Deum   afficeris,  habendo    cognitio-  ne  nostra  mortali.  Hoc  agit  qui  sapienter 

nem  formatam  ac  sapidam,  affectionesque  pensat  illud  Apostoli  :  Non  sunt  condignae  Rom.  vm, 

spirituales  secundum  influentiam  Spiritus  C  passiones  hujus  temporis  ad  futuram  glo-  18' 

icor.11,14.  Sancti.  Sic  quoque  ait  Apostolus  :  Anima-  riam  ;  et,  Omnes  qui  volunt  pie  vivere  in  iiTim.m, 

lis  homo  non  percipit  ea  quae  sunt  Spiri-  Christo,  persecutionem  patientur.  Et  se-  n- 

tus  Dei.  Sed  ea  quce  hominum,  hoc  est,  quatur  me,  perseverando  in  bonis  usque 

humanum  sensum  et  naturalem  affectum  in  finem.  Istud  ad  omnes  pertinet  :  quo- 

sectaris,  optando   ne   patiar.  Ex  naturali  niam  teste  Joanne,  Qui  se  dicit  in  Christo  \j0ann.u, 

ergo   amore,  et   quadam   pia   compassio-  manere,  debet  sicut  ille  ambulavit,  et  ipse  6- 

ne,  Petrus  haec  dixit ;  nec  peccavit  mor-  ambulare.  Si  vero  quod  dictum  est,  Abne- 

taliter.  get  semetipsum,  intelligatur  sic,  ut  pro- 

Praeterea  constat  ex  his,  quod  sicut  Je-  priam  voluntatem   prorsus  abjiciat,  obe- 

sus  blandus  erat   in   commendando   quae  dientiam    promittendo    homini    superiori 

bona   sunt,    sic   terribilis   erat   in    incre-  propter  Deum,  tunc  erit  consilium. 
pando  illicita.  Quod  secundum  congruen-  D      Qui  enim  voluerit  voluntate  perfecta  et       25 

tiam  loci,  causae,  ac  temporis,  imitari  de-  efficaci,  quae  procedit  in  opus  dum  potest, 

bet  praelatus,  et   omnis  Christi    vicarius.  animam  suam  salvam  facere,  hoc  est  a 

Veritas   enim    neminem  palpat.  Unde  ad  damnatione  aeterna  eripere,  atque  ad  ve- 

Tiu,i3.   Titum  dicit  Apostolus  :  Dure  increpa  illos.  ram  felicitatem  perducere,  perdet  eam,  id 

Non  tamen  semper  hoc  expedit.  Propter  est,  in  praesenti  vita  eam  vitaliter  salubri- 

II  Tim.  n,  quod   dicit   Apostolus    :    Servum   Domini  terque  occidet,  privatum  amorem  exstir- 

24,  25.       non  0portet  litigare,  sed  docibilem  esse  ad  pando,  delectabilia  hujus  vitae  spernendo, 

omnes,    patientem,   cum    modestia   corri-  et  animam  propriam  prqpter  Christum  in 

pientem.  omnibus   affligendo,  vel   morti   corporali 

24  Tunc  Jesus  dixit  discipulis  suis,  et  etiam  eam  exponcndo  propter  justitiam,  ita  ut 

Luc.  ix,  23.  aliis.  Unde  Lucas  ait  :  Dixit  autem  ad  om-  cum  Apostolo  dicere  possit  :  Vivo  autem,  Gaiat,u,to. 


ENAKRATIO    1N   CAP.    XVI  MATTILEI.    —   ART.    XXIX                                         193 

jam  non  ego,  vivil  vero  in  me  Ghristus,  id  A  demptionem  sen  pretium,  pro  anima  sua, 

est,  nil  ago  secundum  privatum  amorem,  si  contigerit  eam  damnari?  Nullam  utique. 

sed  omnia  secundum   caritatem   divinam,  Ideo   nil   proficit,  si  totum   mundum    lu- 

propter  vitam  seternam.  Porro  quod    iste  cretur,  et  eam  neglexerit.  Propter   quod 

sit    verus   ac   proprius   inlellectus    hujus  ait  Psalmista  :  Non  dabit  Deo  placationem    Ps.xmu, 

scripturae,  innotescit  ex  eo  quod  subditur  :  suam,    et    pretium    redemptionis    animee8'9' 

Qui  autem  perdiderit  animam  suam,  hoc  suae.  Job  quoque  ait  :  Non  credet  impius  Jobni, 31. 

modo  eam  despiciendo  et  affligendo  quasi  frustra,    quod   aliquo   pretio   redimendus 

non  esset  sua,  propter  me,  id  est  amore  sit.  Exteriorum  vero  rerum  damna  potest 

mei,  et  ad  hoc  ut  praemium  consequatur  homo  aliqua  cominutatione  recompensare 

a  me,  inveniet  eam,  id  est,  in  futuro  sse-  ac  recuperare. 

culo   ipsam   salvam   habebitr  ac   feliciter  Quod  autem  homo  non  possit  aliquam 

11  Mach.  possidebit,  juxta  illud  :  E  ccelo  ista  pos-  B  commutationem  dare  pro  anima  sua,  os- 

vuU-       sideo,  sed  propter  Deum  nunc  ista  despi-  tenditur  ex  districtione  divini  judicii.  Fi-       27 

cio,  quia  in  futuro  ea  recipere  spero.  Ad  Uus  enim  hominis  venturus  est  in  die  no- 

joann.xu,  hoc  pertinet  quod  alibi  ait  Salvator  :  Qui  vissimo  ad  judicium,  in  gloria  Patris  sui, 

25-           odit  animam  suam  in  hoc  mundo,  in  vi-  id  est  in  majestate  et  potestate  quam  habet 

tam  aeternam  custodit  eam.  Sic  ergo  debet  a  Patre,  cum  angelis  suis,  qui  tunc  visibi- 

homo   animam    suam    salubriter   perdere  liter  apparebunt,  secundum  Gregorium;  et 

propter  sui    ipsius    salutem.   Gujus    ratio  tunc  reddet   unicuique  secundum   opera 

assignatur  :  ejus,  id  est  secundum  exigentiam  merito- 

26           Quid  enim  prodest  homini,  si  mundum  rum    suorum   :   per   operationem,    actum 

universum  lucretur,  omnia  temporalia  ac-  interiorem  et  exteriorem  intelligendo,  vi- 

quirendo,  deliciis  affluendo,  alios  sibi  sub-  delicet  cogitationes,  affectiones,  locutiones 

jiciendo,   vel   etiam   aliis    praedicando   ac  G  et  operationes,  imo  et  operum  debitorum 

proficiendo,   animat  vero  suai  detrimen-  omissiones,  quia  et  arbor  quae  non  facit  Matth.m, 

tum,  id  est  damnationem,  casum  seu  no-  opera  bona,  excidetur  et  in  ignem  mittc-  ,0' 

cumentum  in  spiritualibus,  patiatur  per  tur.  Multi  tamen  salvabuntur  sine  operi- 

negligentiam  propriam,  non  faciendo  quae  bus  propriis,  scilicet  pueri  baptizati  ante 

docui?  Hoc  non  solum  non  proficit,  sed  discretionis  annos  defuncti.  Loquitur  ergo 

plurimum  deficit,  perdendo  bonum  spiri-  Salvator  de  adultis  et  ratione  utentibus. 

tuale  propter  corporale,  felicitatem  aeter-  Hinc  scriptum  est  in  Job  :  Absit  a  Deo  im-  /o&xxx.v, 

nam  propter  rem   temporalem.  Ordo  er-  pietas  ;  opus  enim  hominis  reddet  ei,  et 10,  "• 

go  caritatis  requirit,  ut  unusquisque  post  juxta  vias  singulorum  restituet. 

Deum  primo  ac  maxime  amet  se  ipsum  in  Sed  quoniam  dura  erant  quae  de  Chri- 

Deo,  et  propriae  satagat  providere  saluti,  sti  passione  ejusque   imitatione  praedicta 

Gaiat. vi,5.  sciens  quoniam   unusquisque  onus  suum  D  sunt,  et  discipuli  eis  auditis,  tremefacti  ac 

Rom.  xiv,  p0rtabit,  et  pro  se  ipso  redditurus  est  ra-  desolati  fuerunt,  idcirco  subditur  conso- 

Matth.    tionem.  Verumtamen  multi  sunt  qui  do-  latio  pia,  qua  ipsis  promittitur  visio  ejus 

XXI"' "      cent,  et  non  faciunt,  qui  aliorum  magis  in  praesenti  saeculo  quod  in  futuro  visuri 

quam  proprios  observant,  ponderant,  in-  sunt.  Amen  dico  vobis,  sunt  quidam  de       28 

crepantque  defectus,  qui  totum  mundum  hic  stantibus,  id  est  quidam  discipulorum 

volunt  salvare,  et  tamen  palpant  $e  ipsos.  meorum,  qui  non  gustabunt  mortem,  hoc 

Rom.  11,21,  Talibus  clamat  Apostolus  :  Qui  alium  do-  est,  morituri  non  sunt,  donec  videant  Fi- 

23  • 

ces,  te  lpsum  non  doces  ;  qui  gloriaris  in  lium  hominis  venientem  in  regno  suo,  id 

lege,  per  praevaricationem  legis  Deum  in-  est,  ascendentem  ad  regnum  coeleste  :  quod 

honoras.  Aut  quam  dabit,  hoc  est,   dare  omnes   Apostoli   in  die  ascensionis  vide- 

poterit,  homo  commutationem,  id  est  re-  runt.  Vel,  Venientem  in  regno  suo,  id  est 

T.  11.  13 


194  KNARRATIO    IN   CAP.    XVII  MATTILEI.    —   ART.    XXX 

in  Eeclesia  militanti,  in  qua  Cliristns  spi- A  est,  apparentem  in  tali  claritate  qnalem 

ritnaliter  venit  per  gratiosam  inhabitatio-  hahebit  in  regno  ccelesti.  Talem  qnippe  vi- 

nem  et  piam  subventionem,  quando  post  derunt  eum  Petrns,  Jacohns  et  Joannes  in 

Act.  v,  14.  resnrrectionem  numerus  credentium  qno-  transfiguratione.  Vel,  In  regno  sno,  id  est 

tidie  mirabililer  augebatur.  Adhuc  namqne  in  corpore  glorificato,  in  quo  semper  re- 

viventibus  Apostolis,  praxlicata  atque  rece-  gnabit.  In   illo  enim   viderunt  eum  disci- 

pta  fuit  fides  per  omnes  principales  partes  puli    post   resurrectionem,    quamvis    non 

mundi.  Vel,  Venientem  in  regno  suo,  hoc  apparuerit  eis  in  forma  gloriosa. 


ARTICULUS  XXX 

EXPLANATIO    CAPITULI    SEPTIMIDECIMI    :    ET   POST   DIES    SEX,    ASSUMPSIT    JESUS    PETRUM, 

ET   JACOBUM,    ET   JOANNEM   FRATREM    EJUS. 

OUI  id  quod  in  fine  prsecedentis  capitu-  B  dies  sex,  assumpsit  Jesus,  etc,  quum  Lu- 

li  Christus  promisit  de  visione  sui  in  cas   dicat,  Post   dies   fere   octo.    Respon-  Luc.  ix,  28. 

regno  suo,  exponunt  de  visione  Christi  in  dendum,  quod  Lucas  commemorat  diem 

forma  gloriosa,  dicunt  quod  in  hujus  ca-  praedictse  promissionis  et  diem  impletio- 

pituli   exordio  ostenditur   Christus   illam  nis,  Matthaeus  vero  et  Marcus  dies  inter-  mwc.kA. 

1        promissionem  implesse.  Et  post  dies  sex  medios  computant.  —  Ideo  tres  assumpsit, 

a  promissione  et  sermocinatione  in  praece-  ut  in  ore  trium  testium  staret  hujus  trans-  Deut.  xix, 

denti  capitulo  f actis,  assumpsit '  Jesus  Pe-  figurationis  testimonium,  et  propter  sanctse  15- 

trum,   et  Jacobum,   et  Joannem   fratrem  Trinitatis  mysterium  designandum,  et  pro- 

ejus,  tanquam  familiariores  et  cariores  :  pter  ternarii  numeri  perfectionem.  Omnia 

Marc.  v,  qui  et  resuscitationi  puellae  interfuerunt,  namque   super   tria   ponimus,  secundum 

37,      ,     et  nocte  passionis  a  Christo  assumpti  at-  Philosophum. 

xxvi,  37.     que  seorsum  ducti  fuerunt.  Quidam  senti-  C      Et  duxit  illos  in  montem  excelsum,  vi- 

re  videntur,  quod  Jacobus  qui  transfigu-  delicet   in    montem   Thabor,  seorsum  ab 

rationi    interfuit,    fuerit   Jacobus    primus  aliis  discipulis  ;  et  trans/iguratus,  hoc  est        2 

Jerosolymitarum  episcopus,  scilicet  Jaco-  in  splendidiorem   formam   seu  gloriosio- 

bus  Minor,  filius  Alphsei.  Sed   quia  hoc  rem  figuram  ac  qualitatem  mutatus,  est 

loco  aperte  asseritur  quod  fuerat  Jacobus  ante  eos,  videlicet    in   conspectu  eorum, 

frater  Joannis,  simpliciter  dicendum  quod  quibus  ostendere  voluit  gloriam  quam  ip- 

Act.xn,  2.  fuit  Jacobus  Major,  filius  Zebedsei,  ab  He-  se  post  resurrectionem  fuerat  habiturus, 

rode  occisus.  Quandocumque   autem   do-  et  quam  dabit  in  resurrectione  futura  suis 

ctores  catholici  aliud  asserunt  cujus  con-  electis.  In  hac  transfiguratione  Christi,  nec 

trarium   manifeste   habetur   in   Scriptura  substantia  suse  humanitatis,  nec  quantitas 

canonica,  certum  est  quod  dicant  hoc,  non  sui  corporis  est  mutata;  sed  qualitas  di- 
recolentes  nec  attendentes  quemadmodum  D  gnior  seu  claritas  admiranda  superinducta 

Scriptura  sacra  contineal.  Et  si  eam  atten-  est  corpori. 

dissent,  nequaquam  sic  affirmassent.  Unde  Et  resplenduit  facies  ejus  sicut  sol.  Si 

in  talibus  non  oportet  deliberare  quid  re-  illa  claritas  tanta  fuit,  quanta  post  resur- 

spondeatur.  rectionem  erit,  dubium  nullum  est  quin 

Qugeritur,  quomodo  dicat  Matthseus,  Post  facies  ejus  incomparabiliter  clarior  fuerit 


ENARRATIO    IN   CAP.    XVII   MATTH.EI. 


ART.    XXX 


198 


Matth.  xm, 
43. 


sole,  prseserlim  quurn  de  ceteris  scriptum  A 
sit,  quia  fulgebunt  sicut  sol  in  regno  Pa- 
tris  sui.  Denique,  secundum  commune  di- 
ctum  doctorum,  in  resurrectione  futura 
dotes  corporum  glorificatorum  erunt  ex 
redundantia  beatitudinis  animarum  in  cor- 
pora  :  quod  intelligendum  videtur  per  mo- 
dum  causse  meritoriso,  non  effective  ex 
parte  animarum.  Anima  autem  Christi  in 
primo  instanti  suse  creationis  ac  unionis 
cum  Verbo,  erat  vere  ac  fruitive  beata. 
Idcirco,  nisi  ex  divinse  dispensationis  mo- 
deramine  retracta  atque  dilata  fuisset  re-  B 
dundantia  beatitudinis  animse  ejus  in  sa- 
cratissimum  corpus  ipsius,  omnes  quatuor 
dotes  corporis  gloriosi  fuissent  in  corpore 
Christi  a  primo  suse  formationis  instan- 
ti ;  sed  fuit  dispensative  dilata.  Aliquando 
tamen  fuit  permissa,  scilicet  in  transfigu- 
ratione.  Porro,  secundum  Hugonem,  Chri- 
stus  ante  passionem  successive  seu  diver- 
sis  temporibus  assumpsit  quatuor  corporis 
dotes,  videlicet :  subtiiitatem  in  nativitate, 
egrediendo  de  clauso  dulcissimse  Virginis 
utero  ;  agilitatem,  ambulando  super  aqua-  C 
rum  fluenta  ;  claritatem,  in  transfigura- 
tione  ;  impassibilitatem,  in  consecratione 
seu  porrectione  corporis  sui  in  Ccena.  Alii 
tamen  communiter  tenent  oppositum,  ma- 
xiine  quantum  ad  dotem  impassibilitatis 
tempore  Coense.  Tale  enim  corpus  dedit 
Apostolis,  quale  tunc  habuit.  Et  quum  de 
ratione  dotis  sit,  ut  habeatur  et  insit  per 
modum  qualitatis  fixae  ac  permanentis, 
non  transeuntis  ;  propterea  claritas  ista, 
licet  secundum  essentiam  fuerit  ejusdem 
rationis  cum  claritate  quse  ponitur  dos,  D 
tamen  non  habuit  ibi  modum  rationem- 
que  dotis,  quia  non  inerat  permanenter. 
Vestimenta  autem  ejus  facta  sunt  alba 
sicut  nicc.  De  modo  hujus  albefactionis 
dubitatio  est.  Augustinus  enim  videtur  as- 
serere,  quod  claritas  seu  albedo -apparens 
in  vestibus,  non  erat  subjective  in  eis,  sed 
ex  illustratione  aeris  eandidee  apparebant 
ac  albse,  quemadmodum  ea  pars  coeli  cui 
sol  est  vicinior.  Verumtamen  satis  proba- 
bile   est,  quod   ad   declarandam    futuram 


glorificationem  corporum  electorum  in  se 
et  in  mansionibus  suis,  etiam  vestimenta 
Christi  fiierunt  veraciter  immutata  el  cla- 
rificata  :  quod  et  Scripturis  magis  conso- 
nare  censetur.  Scribitur  namque  in  Marco 
sic:  Vestimenta  ejus  facta  sunt  splendentia 
et  candida  nimis  velut  nix,  qualia  fullo 
super  terram  non  potest  candida  facere. 
Et  Lucas  :  Vestitus  (inquit)  ejus  factus  est 
albus  refulgens.  Hoc  quoque  sentit  Hiero- 
nymus,  si  verba  ejus  bene  pensentur.  Ait 
enim,  quod  in  transfiguratione  non  est 
substantia  mutata,  sed  splendor  vultui  ad- 
ditus.  Quod  probat  eo  quod  substantia  ve- 
stium  non  sit  mutata,  quse  tamen  splendi- 
dse  factse  fuerunt.  Clarum  est  autem,  quod 
argumentatio  ista  nulla  esset,  nisi  et  ve- 
stes  vere  clarificatse  fuissent.  Hoc  quoque 
sciendum,  quod  licet  Lucas  dicat  quod 
species  vultus  Christi  facta  sit  altera,  non 
tamen  sic  intelligendum  est,  quasi  sola 
facies  sit  clarificata,  sed  tota  caro,  quem- 
admodum  in  resurrectione  futurum  est. 

Et  ecce,  res  valde  notabilis,  nam  appa- 
ruerunt  eis,  videlicet  Petro,  Jacobo  et  Jo- 
anni,  Moyses  et  Elias.  Hi  prse  ceteris  cum 
Christo  adfuerunt  :  Primo,  ut  per  Moysen 
vere  defunctum  et  Eliam  nondum  mor- 
tuum,  ostenderetur  Christus  judex  ac  Do- 
minus  vivorum  et  mortuorum.  Secundo, 
propter  specialem  conformitatem  eorum 
cum  Christo  :  nam  sicut  Moyses  veteris, 
sic  Christus  novse  legis  est  collator,  et 
Elias  secundum  ejus  prsecurret  adventum. 
Tertio,  ad  designandum  Christi  perfectio- 
nem.  Per  Moysen  nempe,  qui  mansuetus 
erat  prse  omnibus  hominibus  habitantibus 
super  terram,  et  Eliam  rigorosissimum, 
qui  surrexit  velut  ignis,  et  maximus  di- 
vini  honoris  ac  legis  exstitit  eemulator,  si- 
gnificatur  quod  Christus  simul  mitissimus 
atque  justissimus  fuit,  et  in  tantum  zelatus 
est  pro  Patris  honore,  ut  transgressores 
constantissime  increparet,  et  propter  Pa- 
trem  glorificandum  pro  hominum  salute 
vitam  suam  exponeret  morti.  Quarto,  pro- 
pter  eminentiam  dignitatis  ac  miraculo- 
rum  et  sanctitatis  Moysis  et  Elia).  Quin- 


Marc.  ix, 2. 


Luc.  ix,  29. 


Ibidern. 


Act.  x,  42. 


Malach.iv, 
5. 

Num.  xn, 3. 


Eccli. 

XLVlll,   1. 

Ul/ieg.xix, 
10;lJ/ae/i. 
ii,  58. 


196 


ENARRATIO    1N   CAP.    XVII    MATTII.-KI. 


AHT.    XXX 


lo,  ul  ostendatur  Ghristus  non  esse  legis 
solutor,  sed  impletor,  el  Prophetarum  ve- 
rificator  :  cujus  oppositum  imposuerunl 
ei  Judaei. 

Insnper  Moyses  et  Elias  vere  et  persona- 
liter  aderant,  non  secundum  similitudi- 
nem  quamdam,  vel  angeli  in  forma  eornm, 
ut  aliqni  dicunt.  De  Moyse  enim  aliqui 
dicunt,  quod  surrexit  ad  horam,  apparens 
in  proprio  corpore  :  quod  videtur  esse  de 
mente  Hieronymi,  qui  ait  quod  Moyses 
resurrexit  ab  inferis.  Alii  probabiliter  di- 
cunt,  quod  apparuit  in  corpore  assumpto 
et  sibi  adaptato,  eo  modo  quo  angeli.  De 
Elia  vero  certum  est,  quod  divina  virtute, 
forsan  angelico  ministerio,  adductus  sit  de 
paradiso  terrestri  sicut  subsistit,  in  anima 
et  corpore.  Tamen  uterque  eorum  appa- 
ruit  tunc  in  magna  claritate,  et  ampliori 
quam  Elias  ante  vel  postea  habuit.  Unde 
z,i<c.  ix, 31.  Lucas  ait,  quod  apparuerunt  cum  Christo 
in  majestate. 

Cum  eo  loquentes.  Sermocinationis  illius 
ibidem.  materiam  exprimit  Lucas  :  Et  dicebant 
excessum  quem  completurus  erat  in  Jeru- 
salem  :  id  est,  de  Christi  passione  loque- 
bantur,  cum  Christo  gratias  referendo,  et 
pro  mundi  salute  orando,  de  Judaeorum 
quoque  perversitate  dolendo  ac  admiran- 
do.  Dicitur  autem  passio  Christi  excessus, 
propter  ejus  excessivnm  dolorem,  et  qnia 
ex  amore  excessivo  ad  nos  pati  dignatus 
est,  vel  propter  excessivam  impietatem 
Judseorum  in  eum. 
4  Respondens   auteni   Petrus,   qui    verba 

Moysis  et  Eliae  audivit  de  Christi  passione, 
ut  aliqui  dicunt.  Tamen  Lucas  habet,  quod 
iind.  32.  Petrus  et  qui  cum  eo  erant,  somno  erant 
gravati  :  et  antequam  Lucas  describit  evi- 
gilationem  eorum,  recitat  de  collocutione 
Christi,  Moysis  atque  Elise.  Unde  certum 
non  habeo,  an  colloquentium  verba  audi- 
erit  :  qua?  tamen  postea  eum  cognovisse 
ex  revelatione  certissimum  est.  Dixit  ad 
Jesum  :  Domine,  bonum,  id  est  delectabile 
et  honestum,  est  nos  sex,  videlicet  te, 
Moysen,  Eliam,  et  nos  tuos  discipulos,  hic 
csse,  videlicet  in  monte,  ut  videamus  te 


A  in  tanta  lnajestale  et  gloria,  Moysen  quo- 
que  et  Eliam  excellentissimos  viros  in 
tanto  decore.  Si  vis.  Reverenter  et  sobrie 
loquitur  Petrus,  quantum  ad  hoc  quod  de- 
fert  Domino  suo,  non  absolute,  sed  con- 
ditionaliter  loquens,  quia  inferior  suam 
semper  debet  voluntatem  subjicere  bene- 
placito  domini  sui  in  licitis  et  honestis. 
Unde  et  Christus  in  passione  oravit  :  Pa-  zuc.xm, 
ter,  si  vis  (inquiens)  transfer  calicein  istum  42, 
a  me. 

Faciamus  Inc  tria  tabernacula,  id   est 

B  habitacula  in  quibus  stabiliter  persevere- 
mus.  Forte  talia  tabernacula  voluit  facere, 
qualia  habebantur  in  veteri  Testamento, 
videlicet  de  frondibus  atque  tentoriis,  quae   im.xxm, 
facile  fiunt.   Tibi  unum,  Moysi  unum,  et  40- 
Etiaj  unum.  Quare  non  dixit,  Faciamus  hic 
sex  tabernacula?  Forte  ideo,  quia  putavit 
in  illis  tribus  tabernaculis  se  et  duos  con- 
discipulos  suos  recipi  posse  ac  commora- 
ri  :  sic  tamen,  ut  ipse  esset  in  tabernaculo 
sui  magistri  carissimi.  Secundum  Lucam  Luc.  ix,33; 
et  Marcum,  Petrus  haec  dixit,  nesciens  quid  Marc- lx'5- 

C  diceret :  quia  prse  excessiva  dilectione,  dul- 
cedine  et  devotione  in  Christum,  loqueba- 
tur  quasi  in  ecstasi,  et  sine  consideratione 
considerandorum.  Nihilo  minus,  secundum 
Marcum,  causa  hujus  nescientiae,  fuit  ni- 
mius  timor  ex  insolito  visu.  Timor  autem 
immoderatus  impedit  valde  usum  rationis 
et  linguse,  juxta  illud  Job  :  Auferat  Do-  jobix, 34, 
minus  a  me  virgam  suam,  et  pavor  ejus  3o' 
non  me  terreat;  neque  enim  possum  me- 
tuens  respondere.  Nihilo  minus  ordinata 
tristitia,  vel  non  multum  excessiva,  confert 

D  ad  veritatis  contemplationem,  in  quantum 
dissolutionem,  vanitatem,  et  inconsidera- 
tam  Hbertatem  aufert.  Propter  quod  Isaias 
inquit  :  Domine,  in  angustia  requisie-  /«.xxvi.ig. 
runt  te,  in  tribulatione  murmuris  doctrina 
tua  eis. 

Secundum  Hieronymum,  Petrus  haec  di- 
cens  erravit.  Primo  enim  errasse  videtur, 
quod  in  contemplatione  humanitatis  Chri- 
sti  voluit  contentari  sive  quiescere,  quum 
tamen  beatitudo  in  divinitatis  suae  contem- 
platione  esscntialiter  sita  sit,  quam  tunc 


ENARRATIO   IN   CAP.    XVII  MATTH/EI.   —   ART.    XXX  1!)7 

Petrus  non  vidit.  Secundo,  qnod  in  terra  A  Trinitas  superbcnedicta,  videlicel  :  Pater^ 

et  non  potins   in  ccelo,  locnm  mansionis  in  voce,  qnao  angelico  ministerio  creditur 

quaesivit,  qnnm  lamen  dicat  Apostolus  :  formata  ;  Filins,   in  humanitate;  Spiritns 

Uebr. xin,  Non    habemus   hic    manentem    civitatem,  Sanctus,  ibi  in  specie  columbae,  hic  autem 

sed  futuram  inquirimus.  Tertio,  quod  alio-  in    nube.    Quemadmodum    enim    Spiritus 

rum  discipulorum  oblivisci   videbatur,  et  Sanctus  per  columbam  designatur  propter 

de  praesentium  contentari  salute.  Sed  uli-  simplicitatem  et  innocentiam    ceterasque 

que,  si  Petrus  voluit  ibi  ad  tempus  cum  bonas  proprietates  columbae;  sic  figuratur 

Christo  sic  transfigurato  commorari,  non  per  nubem  :  quia,  ut  nubes  refrigerat  et 

penitus  errasse  dicendus  est.  defendit  a  solis  calore,  sic  Spiritus  Sanctus 

5  Adhuc  eo,  videlicet  Petro,  loquente  ver-  ab  igne  concupiscentiae  et  omnium   ten- 

ba  prscdicta,  ecce  nubes  lucidp.,  id  est  pul-  tationum   fervore.  Propter  quod   in  Fsaia 
chra  et  clara,   non  ex   grossis   vaporibus  B  per  nubem  exprimitur  gratia  Spiritus  San- 

Aet.  1,9.   causata,  sed  talis,  qualis  recepit  Jesum  in  cti,  quum  dicitur  :  Creabit  Dominus  super  /«. iv, 5. 

hora  ascensionis  ab  oculis  discipulorum,  omnem  locum   montis  Sion,  et  ubi  invo- 

ut  in  Actibus  legitur;  obumbravit ,  id  est,  catus  est,  nubem   per  diem.   Quum   ergo 

temperanter  operuit  eos.  Difficile  forte  ap-  Christus  sit  nobis   causa  gratiae   in   prae- 

paret    ad  quos    referendum    sit    hoc.  Im-  senti,  et  gloriae  in  futuro,  idcirco  in  ejus 

mediate   enim   de  Christo,  Moyse  et   Elia  baptismo  et  transfiguratione  apparuit  Tri- 

facta   est    mentio,  sicque   videtur   obum-  nitas.  Et  Pater  de  Filio  testimonium  protu- 

bratio  ista  referenda  ad  eos.  Verumtamen,  lit,  quia  baptismus  Christi  fuit  figura  et 

si  ea  quae  Lucas  scribit  diligenter  pense-  causa  nostrae  regenerationis,  qua  in  pra> 

mus,    invenimus    Moysen    et   Eliam    ante  senti  renascimur  gratiam  acquirendo,  ejus- 

nubis  apparitionem  recessisse  :   nam  ibi  que  transfiguratio  figura  fuit  nostrae  glo- 

Luc.  ix, 33.  habetur,  quod  quum  Moyses  et  Elias  disce-  C  rificationis   in   futuro.    Unde   per   nubem 

derent,  Petrus  dixit  :  Bonum  est  nos  hic  lucidam   hic  apparentem,  intelligi  potest 

esse.  Nubes  ergo  obumbravit  eos,  id  est  claritas  visionis  divinae,  qua  electi  ab  om- 

Petrum,   Jacobum   et   Joannem,   ne   oculi  ni  adversitate  tutantur,  juxta  illud  Apoca- 

eorum  claritate   corporis   Christi   omnino  lypsis  et  Isaiae  :    Non  esurient  neque  si-    Apoc.™, 

repercuterentur  et  obtunderentur.  Et  ecce  tient  amplius,  et  non  percutiet  eos  aestus  jM»-*"*' 

vox  Patris  de  nube  sonuit,  dicens  :  Hic  est  et  sol. 
Filius  meus  dilectus,  in  quo  mihi   bene  Et  audientes  discipuli  vocem  qua  Deus        G 

Matth.  iii,  complacui.  Hoc  ipsum  supra  scriptum  ac  majestatis    de    nube   intonuit,    ceciderunt 

diligenter  expositum  est.Ipsum  audite  au-  in  faciem  suam;  more  Prophetarum,  qui 

ribus  cordis  et  corporis,  quoniam  ipse  est  frequenter  corruisse  leguntur,  auditis  ser-   n.  xxi,  3; 

veritas  infallibilis,  sapientia  increata,  ma-  monibus    revelationis   divina? ;   et   tirnue-  f  £«**VI"' 
gister  perfectus,  doctor  salvificus,  qui  ait :  D  runt   valde  :  quia   hoc   naturale   est,   ut  17- 

Qui  audit  verba  mea,  ct  credit  ei  qui  misit  homo  propter  suae  naturae  fragilitatem  ter- 

me,   habet  vitam  aeternam.   Hunc   magi-  reatur,  auditis  divina?  majestatis  sermo- 

strum  esse  audiendum,  praenuntiavil  Moy-  nibus.  Hinc  in  Exodo  filii  Israel  dicunt  ad 

ses  in  Deuteronomio  :  Prophetam,  inqui-  Moysen  :  Loquere  tu  nobis,  et  audiemus;   Bxod.zx, 

ens,    suscitabit   vobis   Dominus    tanquam  non  loquatur  nobis  Dominus,  ne  forte  mo-  19' 

me  ;  i-psum  audietis  ;  et  erit,  omnis  qui  riamur.  Et  in  Deuteronomio  habetur  :  Quid  Deut.x,i6. 

non  audierit  verba  Prophetae  illius,  exter-  est  omnis  caro,  ut  audiat  vocem  Domini 

minabitur  de  populo  suo.  Dei  viventis?  Et  accessit  Jesus,  et  tetigit       7 

Denique  similis  apparitio  et  testificatio  eos.  Moyse  et  Elia  jam  ad  loca  sua  unde 

Matth.m,  factae  sunt  in  Christi  baptismo  ac  transfi-  adducti  erant  reversis:  diocitque  eis  :  Sur- 

guratione.  Utrobique  namque  ostensa  est  gite,  non  solum  a  terra.  sed  et  a  pristina 


17 


Joann.  v 

24. 

Deut 

XVIII 

15,18 

Act 

Ul,  22, 

23. 

10,  17. 


11)8 


KNARRATIO    IN    CAI\    XVII    MATTII/KI. 


ART.    XXX 


Dan.  viii, 
18;  Ezech. 

ii,  1,2. 

8 


10 


Malach.w, 
5. 


imperfectionc,  et  nolite  timere,  inordinato 
pavorc  propter  vocem  ccelestem,  sed  po- 
tins  de  vestrae  fidei  certificatione,  et  mca 
dignitate  vobis  jam  revelata,  gaudete :  sicut 
Daniel  et  Ezechiel  tactu  angelico  se  leva- 
tos  et  confortatos  fuisse  testantur.  Levan- 
tes  autem  oculos  suos  Apostoli,  neminem 
viderunt,  nisi  solum  Jesum.  Abierunt  et- 
enim  Moyses  et  Elias  ante  praedicta,  ne  vel 
ab  eis  vel  ad  aliquem  eorum  crederettir 
vox  facta  de  nube. 

Et  descendentibus  illis  de  monte,  prw- 
cepit  eis  Jesus,  dicens  :  Nemini  dixeritis 
visionem,  id  est  id  quod  jam  in  monte 
vidistis,  donec  Filius  hominis  a  mortuis 
resurgat.  Hoc  Christus  praecepit  :  primo, 
u t  doceat  nos  occultare  propriam  excel- 
lentiam,  quousque  in  praesenti  vivimus 
saeculo;  secundo,  ne  res  illa  propter  suam 
magnitudinem  putaretur  incredibilis;  ter- 
tio,  ne  tempore  passionis  graviter  scanda- 
lizarentur,  qui  ante  eedificari  poterant  ex 
transfigurationis  revelatione. 

Et  interrogaverunt  eum  discipuli,  di- 
centes  :  Quid  ergo  Scribm  dicunt,  quod 
Eliam  oportet  primum  venire  ?  id  est  :  Si 
transfiguratio  ista  glorificatio  tua  est,  quo- 
modo  dicunt  doctores  Judaeorum.quod  Eli- 
as  venturus  est  primum,  id  est,  antequam 
appareas  in  gloria?  Noverant  Scribae  ex  te- 
stimonio  Malachiae,  quod  Elias  praecedet 
secundum  Christi  adventum,  seu  diem  ju- 
dicii,  in  quo  Christus  gloriosus  omnibus 
monstrabitur.  Quoniam  ergo  praedicti  tres 
Apostoli  transfigurationem  Christi  quam 
viderant,  putabant  esse  gloriam  in  qua  ad 
judicandum  venturus  est,  ita  quod  transfi- 
guratio  illa  esset  indicium  consummationis 
mundi  atque  extremi  judicii  de  proximo 
imminentis,  ideo  sciscitabantur  Christum 
qualiter  intelligenda  esset  Scribarum  as- 
sertio  de  adventu  Eliae  ante  diem  judicii. 
Viderant  quippe  Eliam,  sed  mirabantur 
quod  tam  subito  abiit,  quem  Scribae  testan- 
tur  manifeste  venturum  et  praedicaturum 
Judaeis.  Interrogatio  igitur  Apostolorum 
ex  quodam  errore  procedit,  quia  putabant 
instare  diem  judicii,  finemque  saeculi. Chri- 


il 


A  stus  tamen  clementer  instruit   eos,  sicut 
subjungitur. 

At  ille  respondens,  ait  illis,  videlicet 
Petro,  Jacobo  et  Joanni  :  Elias  quidem 
venturus  est,  quemadmodum  Scribae  affir- 
mant,  quia  secundum  meum  praecurret  ad- 
ventum,  sicut  Joannes  primum,  et  restituet 
omnia,  id  est,  totum  genus  Judaeorum  re- 
ducet  ad  Deum,  convertendo  eos  ad  Chri- 
stum.  Aperiet  namque  Antichristi  menda- 
cia  :  quo  facto  Judaei  fidem  recipient.Unde 
in  Malachia  legitur  :  Convertet  cor  patrum  Maiach.iv, 

B  ad  filios,  et  cor  filiorum  ad  patres.  Sic  er-  6- 
go  ait  Salvator,  Elias  restituet  omnia,  quo- 
modo  alibi  de  se  profitetur,  Si  exaltatus  Joann.xn, 
fuero,  omnia  traham  ad  me  ipsum.  Elias   " 
autem  ministererit  restitutionis  illius,non 
actor  principalis,  sed  instrumentalis.  Dico       12 
autem  vobis,  quia  Elias  jam  venit,  non 
personaliter,    sed   aequivalenter,    videlicet 
alius  in  virtute  et  spiritu  ejus,  et  non  co- 
gnoverunt  eum   Judaei    increduli,   scilicet 
Scribae,  sacerdotes  ac  Pharisaei,  dicentes  de 
Joanne,  quia  daemonium  habet.  Et  quamvis   Matih.xi, 

C  Herodes  et  alii  quidam  maligni  aliqualiter  18- 
Joannem  noverunt  (sciebat  enim  Herodes,    Marcvi, 
quod  esset  vir  justus  et  sanctus),  dicuntur  20' 
tamen  eum  non  cognovisse  :  primo,  quo- 
niam  nescierunt  quod  esset  Christi  pree- 
cursor  ;  secundo,  quoniam  documenta  et 
opera  ejus  finaliter  reprobaverunt.  Sed  fe- 
cerunt  in  eum  quxcumque  voluerunt,  id 
est,    multipliciter   persecuti    sunt   ipsum. 
Nam    et  Herodes   de  consensu,   et  forsan 
consilio,   Scribarum,  Pharisaeorum  ac  sa- 
cerdotum,  Joannem  incarceravit  et  decol- 

D  lavit.  Sic  et  Filius  hominis  passurus  est 
ab  eis  supplicium  crucis  :  quia  in  passione 
idem  Herodes  sprevit  Christum,  albaque   Luc.wm, 
veste  illusum  reddidit  voluntati  Pilati,  qui  11' 
tandem    procurantibus    Judaeis    crucifixit  iiirf.23-25, 
Christum.   Denique  Christus   loquitur   de  33' 
diversis  injustis  generaliter,  quasi  de  eis- 
dem,  secundum  quod  una  ponitur  gene- 
ratio  omnium  reproborum,  cui  ait  Salva- 
tor  :  Venient  haec  omnia,   scilicet  omnis 
sanguis  innocenter  effusus,  super  genera- 
tionem  istam. 


Matlh. 
xxni,  36. 


ENARRATIO    IN   CAP.    XVII   MATTH^EI.    —    ART.    XXXI  199 

13  Tunc  intellexerunt  discipuli  tres  prse-  A  Joannem,  propter  proprietatum  similitudi- 

dicti,  quia  de  Joanne  Baptista  dixisset  eis      nem,  non  propter  personse  unitatem.  Nam 
illa  quse  de  praterito  Elia)  adventu  narra-      et  Joannes  a  Judeeis  interrogatus,  Elias  es  /oann.1,21. 
vit,  per  Eliam  intelligendo  ac  designando      tu?  respondit,  Non. 


ARTICULUS  XXXI 

EXPLANATIO    RESIDU.E    PARTIS    HUJUS  CAPITULI,    AR    EO    LOCO    QUO    DICITUR    : 
ET    QUUM    VENISSET    JESUS    AD    TURRAM. 

14  [71  T  quum  venisset  Jesus  ad  lurbam,  id  B  lere.  Non  autem  dicit  heec  quasi  impatiens 
J_J  est  die  sequenti  a  transfiguratione  et  teedio  victus,  vel  quasi  ante  tempus  di- 
praedicta,  accessit  ad  eum  homo  genibus  vinitus  praeordinatum  mori  desiderans,  sed 
provolutus,  id  est  genua  flectens,  anteeum,  potius  loquitur  affectu  ac  more  prudentis- 
dicens  :  Domine,  miserere  filio  meo,  libe-  simi  medici,  qui  contrariantibus  suee  artis 
rando  eum  a  sua  miseria,  quia  lunaticus  remediis  durius  loquitur.  Afferte  huc  il- 
est,  id  est,  secundum  lunationes  seu  tem-  lum  lunaticum  ad  me.  Ut  curatio  et  mo- 
pore  noviluniorum  furit  tanquam  arrepti-  dus  suee  curationis  omnibus  innotescat, 
cius;  et  male  patitur,  id  est,  dire  vexatur  ideo  fecit  eum  Christus  adduci  ad  se, quem 

a  daemone.  Cur  autem  aliquis  nuncupetur  utique  poterat  curare  absentem.  Et  incre-       17 

Matth.w,  lunaticus,  plenius  dictum  est  supra.  Nam  pavit  illum  Jesus,  vel  puerum,  eo  quod 

2i"  s<vpe  cadit  in  ignem,  et  crebro  in  aquam,  aliquid  forte  commisit,  propter  quod  dia- 

id  est,  a  diabolo  ipsum  apprehendente  in  C  bolus  in  eum  potestatem  accepit,  vel  (quod 

ignem  et  aquam  projicitur,  ut  occidatur.  verius  est)  daemonem.  Unde  Marcus  ait  : 

Marc.  ix,  Unde  Marcus   clarius   dicit  :   Ubicumque  Comminatus  est  spiritui  immundo;  et  Lu-   Marc.  ix, 

apprehenderit  eum  spiritus,  allidit  eum,  cas,  Increpavit  (inquit)  spiritum  immun-  ^4- 

et  spumat,  et  stridet  dentibus,  et  arescit.  dum.  Et  exiit  ab  eo  dwmonium  :  quod 

15  Et  obtuli  eum  discipulis  tuis,  non  tamen  secundum  Marcum,  erat  surdum  et  mu- 
Petro,  Jacobo  et  Joanni,  sed  eis  qui  trans-  tum,  quoniam  fecit  puerum  surdum  et  ad    Marc.  ix, 
figurationi  non   interfuerunt;  et  non  po-  loquendum    impotentem  ;   et   curatus  estu' 
tuerunt  curare  eum  a  preedictis  incommo-  puer  a  daemonio,  a  surditate  et  mutitate, 

dis  et  a  daemonio.  Hujus  impotentiee  causa  eoo  illa  hora,  qua  Jesus  daemoni  jussit  ex- 

fuit,  tam  incredulitas  patris  quam  disci-  ire  a  puero. 

pulorum,  sicut  dicetur.  Tunc  accesserunt  discipuli  ad  Jesum       {s 

16  Respondens  autem  Jesus,  ait  :  0  gene-  D  secreto,  et  dixerunt  :  Quare  nos  non  po- 
ratio  incredula  ct  perversa,  id  est,  infide-  tuimus  ejicere  illum  deemonem  a  puero 

les  et  iniqui.  Hoc  dicit  ad  patrem  lunatici  isto?  Superius  dictum  est,  quod  Jesus  de-   Matth.s, 

et  ad  similes  ei.  Quousque  ero  vobiscum,  dit  discipulis  potestatem  super  omnia  dae-  *' 8" 

inter  vos  corporaliter  conversando?  usque-  monia;  imo  super  omnem  virtutem  inimi-  Luc.  x,  10. 

quo  patiar  vos,  id  est  incredulitatem  per-  ci,  secundum  Lucam  :  quomodo  ergo  nunc 

versitatemque  vestram  ?  quasi  dicat,  Non  dicitur,  quod  non  potuerunt  daemonem  is- 

diu.  Vel  hoc  dicit,  significans  se  desidera-  tum   expellere?  Et  respondendum,  quod 

re  reverti  ad  Patrem,  et  ut  malos  digne  illa  potestatis  collatio  intelligenda  erat,  ni- 

redarguat,  ac  suee  justitiee  zelum  ostendat,  si  discipuli  ponerent  obicem. 
seque  de  hominum  pravitate  monstret  do-         Dicit  illis  Jesus  :  Propfer  incredulita-       19 


200 


ENARRATIO    1N   CAP.    XVII   MATTILEI. 


ART.    XXXI 


tem  vestram  :  non  quod  simpliciter  infi-  A 
deles  fuerint,  sed  quia  in  fidei  perfectione 
defecerunt.  Quemadmodum  enim  ex  con- 
sequentibus  innotescit,  ceteri  discipuli  vi- 
dentes  quod  Jesus  Petrum,  Jacobum  et 
Joannem  specialiter  duxil  seorsum  in  mon- 
tem,  humanum  aliquid  passi  sunt,  videli- 
cet  motum  invidiae  atque  superbiae,  do- 
lentes  illos  sibi  praeferri ;  ob  hoc  quoque 
meruerunt  incurrere  quamdam  haesitatio- 
nem  in  fide.  Porro,  quod  propter  incredu- 
litatem  suam  non  potuerint  ejicere  daemo- 
nem,  declarat  Salvator.  Amen  quippe  dico  B 
vobis,  si  habueritis  fidem  sicut  granum 
sinapis,  id  est,  quae  tali  grano  comparare- 

Matth.xiu,  tur  (cui  superius  comparatum  est  regnum 
ccelorum),  quatenus  sicut  hujusmodi  gra- 
num  parvum  est  quantitate,  maximumque 
virtute,  sic  fides  vestra  in  se  vigorosa,  fe- 
cunda  ac  fortis  consistat,  dicetis  monti 
huic,  Transi  hinc,  id  est,  de  loco  isto  trans- 
feraris  virtute  divina  ;  et  transibit,  quo 
jusseritis.  Per  hoc  exemplum  innuit  Chri- 
stus,  quod  fidei  nihil  impossibile  sit.  Et 
quamvis  tale  quid  raro  factum  legatur,  ta-  C 
men  verum  est  quod  ait  Salvator.  Nam  si 
ratio  id  exigeret,  Deus  montem  transferret 
ad  instantiam  verbi  in  fide  perfecti.  Majo- 
ra  quoque  fecerunt  discipuli  quam  esset 
montis  translatio,  mortuos  suscitando,  a 
nativitate  claudos  et  ca^cos  sanando,  arca- 
na  cordium  reserando.  Quidam  per  mon- 
tem,  ratione  elationis,  intelligunt  daemo- 
nem,quem  viri  perfecti  solo  verbo  transire 
et  fugere  cogunf.  Unde  de  impio  legitur 

jer.  li,  25.  apud  Jeremiam  :  Ecce  ego  ad  te,   mons 

pestifer,  ait  Dominus,  qui  corrumpis  uni-  D 
versam  terram. 
20  Hoc  autem  genus  daemonum  non  ejici- 

tur  ab  obsessis,  nisi  per  orationem  et  je- 
junium,  id  est  virtute  et  merito  orationis 
et  abstinentiae,  quee  sunt  effectus  fidei  tam 
perfectae,  ut  grano  sinapis  merito  compa- 
retur.  Diversorum  etenim  deemonum  varia 
est  potestas,  et  diversi  de  diversis  vitiis 
tentant  homines.  Unde  quidam  dicuntur 
spiritus  fornicationis,  alii  spiritus  invidia?, 
alii  spiritus  superbiae.  Genus  itaque  dae- 


monum  ad  quod  pertinebat  daemon  iste, 
fortiter  imprimit  se  hominibus  quos  obsi- 
det.  Et  aliqui  dicunt,  quod  tentet  de  vitio 
carnis  :  propter  quod  non  ejicitur,  nisi 
oratione  atque  jejunio,  quibus  carnales 
concupiscentiee  refrenantur.  Insuper,  per 
orationem,  quae  est  elevatio  mentis  in 
Deum,  et  per  jejunium,  quod  est  castiga- 
tio  corporis,  datur  intelligi  quod  hoc  dac- 
monum  genus  non  ejiciatur,  nisi  ab  ho- 
minibus  notabiliter  virtuosis,  mentc  et 
corpore  depuratis.  Hinc  beatissimi  ana- 
choretae  testati  sunt,  unumquemque  faci- 
le  illi  posse  dominari  daemonio,  qui  vice- 
rit  passionem  et  culpam  de  qua  daemon 
hujusmodi  tentat. 

Conversantibus  aufem  ei's,videlicet  Jesu  21 
et  ejus  discipulis,  in  Galilcea,  dixit  illis 
Jesus  :  Filius  hominis  tradendus  est  in 
manus  hominum,  et  occident  cum,  et  ter-  22 
tia  die  resurget.  Adversis  ac  tristibus  laeta 
permiscet,  ut  mcerorem  laetitia  temperet. 
Ideo  de  sua  passione  praedicens,  de  glo- 
ria  resurrectionis  mox  addidit.  Frequenter 
quoque  praenuntiat  se  passurum,  ne  in- 
opinate  captus  putetur,  et  jacula  praevisa 
minus  feriant,  ipsique  discipuli,  quum  vi- 
derint  verificata  quae  praedixit,  constabili- 
antur  in  fide.  Et  contristati  sunt  vehemen- 
fer  :  et  tanto  vehementius,  quanto  in  ejus 
amore  magis  fervebant,  et  quanto  invitius 
separabantur  a  tam  dulci  magistro,  a  tam 
pio  patrono  atque  fidelissimo  defensore  ac 
provisore,  et  quia  agnoverant  sanctitatem 
ac  innocentiam  ejus.  Et  quoniam  nondum 
spirituales  erant  perfecte,  nec  resurrectio- 
nis  gloriam  diligenter  pensabant,  idcirco 
tanto  magis  de  Christi  occisione  dolebant, 
quanto  illam  in  se  ipsa  sub  ratione  pcenae 
ac  mali  et  nocumenti,  non  sub  ratione  re- 
medii  et  salutis,  pensabant.  Nec  tamen  au- 
debant  suadere  oppositum,  scientes  quid 
Petrus  oppositum  consulens,  paulo  ante 
audisset,  videlicet,  Vade  post  me,  satana,  Matth.xm, 
quia  non  sapis  quae  Dei  sunt.  23- 

Et  quum  venissent  Capharnaum  Jesus        23 
ejusque  discipuli,  accesserunt  qui  didrach- 
ma  accipicbant,  ad  Pctrum,  id  est  exa- 


ENARRATIO    IN   CAP.    XVII   MATTH^I.    —    ART.    XXXI  201 

ctores  tributi  quod  vocabatur  didrachma,  A  gal,  vectigal.  Unde  Christus  alibi  :  Redrlite,  Matth.xxn, 

hoc   est  duplex  drachma.  Drachma  vero  inquit,  quae  sunt  Caesaris  Caesari,  et  quae  " 

(ut  dicitur)  est  octava  pars  uncise,  valens  sunt  Dei  Deo. 

sex  obolos.  Exactores  ergo  seu  collectores  Ut  autem  non  scandalizemus,  id  est,  ad       26 

tributorum  ex  parte  imperatoris  commo-  ruinam  peccati  occasionaliter  inducamus, 

rantes  in  urbe  prsecipua  Galileeae,  puta  Ca-  eos  qui  didrachma  requirunt  :  qui  putas- 

pharnaum,non  accedunt  ad  Jesum,  propler  sent  Christum  imperatori  repugnantem,  et 

reverentiam    ejus,    quem    noverant   tanta  saeculare  jus  violantem,  nisi  solvisset  di- 

operari   miracula,   et  tantum    honorari  a  drachma.  Praeterea  Christus  magis  vitavit 

populo,  sed  ad  Petrum,  tanquam  princi-  scandalum   istorum    quam    Scribarum   ac 

palem  inter  discipulos.  El  dixerunt  ei  :  Pharisaeorum,  quia  istorum  scandalum  or- 

Magister  vester,  hic  Jesus,  non  solvit  di-  tum  fuisset  ex  ignorantia  qua  ignorabant 

drachma  ?  id  est,  soletne  dare  tributum,  B  Jesum   esse   naturalem  ac  verum   Filium 

24  sicut  ordinaverunt  Romani  ?  Ait  Petrus  :  Dei  :  ad  quam  notitiam  non  tenebantur 
Efiam.  explicite,  praesertim  quum  essent  Romani 

Et  quum  intrasset  Petrus  in  domum,  ut  gentiles.    Scandalum    vero   Scribarum    ac 

diceret  Christo  verba  exactorum,  prcevenit  Pharisaeorum    processit   ex  mera   malitia. 

eum  Jesus,  ut  ostenderet  se  omnia  scire,  Christus  quoque,   sicut   peccare  non    po- 

dicens  :  Quid  tibi  videtur,  Simon  ?  Quae-  tuit,  ita  nec  aliquem  potuit  scandalizare 

rit,  non  ignorans  quid  responsurus  sit  Pe-  directe,  sed   occasionaliter  tantum.  Vade 

trus,  sed  ut  ex  ejus  responsione  conveni-  ad  mare,  supra  quod  sita  fuit  urbs  ista 

entius   instruat  eum,  et  optima   proferat  Capharnaum,  et  mitte  hamum,  videlicet 

documenta.  Reges  terrce  a  quibus  accipi-  instrumentum   quo   pisces   capiuntur,    in 

unt  tributum  vel  censum?  a  filiis  suis,  an  aquam  ;  et  eum  piscem  qui  primus  ascen- 

25  ab  alienis  ceteris  sibi  subjectis?  Et  ille  C  derit,  id  est,  hamo  captus  inhaeserit,  leva- 
dixit  :  Ab  aliehis.  Dixit  illi  Jesus  :  Ergo  tusque  fuerit,  tolle,  et  aperto  ore  ejus,inve- 
liberi  a  persolutione  tributi  ac  census  sunt  nics  staterem  valentem  duplex  didrachma, 
filii  regum.  Per  hoc  Christus  intendebat  et  per  consequens  pro  duobus  sufficien- 
concludere  se  liberum  esse  a  dando  tribu-  tem  :  ideo  subditur,  illum  staterem  su- 
ta,  tanquam  Filium  Regis  regum,  nulli  le-  mens,daeispro  me  et  te.  Christus  tanquam 
gi  humanae  de  necessitate  subjectum  :  de  veraciter  liberalis  atque  largissimus,  plus 

Ps.  i.xxi, 2.  quo  fertur  in  Psalmo  :  Deus,  judicium  tu-  dedit  quam  illi  exigebant.  In  hoc  autem 

um  regi  da,  et  justitiam  tuam  filio  regis.  quod  eo  operante  inventus,  et  secundum 

Denique  advertendum,   quod   libertas  est  Hieronymum,    creatus   est   in    ore   piscis 

duplex  :  Una  spiritualis  :   sicque  omnes  stater,  ostenditur  omnipotentia  ejus  ;    in 

Christiani  facti  sunt  liberi,  quia  per  Chri-  eo  quod  de  inventione  piscis  ac  stateris 

sti  passionem  sunt  a  potestate  diaboli  et  D  tam  certe  praedixit,  monstratur  omnisci- 

jugo  peccati  erepti.  Propter  quod  ait  Sal-  entia  ejus,  atque  in  utroque  ejus  divinitas 

Joann.  vm,  vator  :  Si  filius  vos  liberaverit,  vere  liberi  declaratur.  In  eo  quoque  quod  humanis  se 

eritis.  Alia  corporalis  :  et  ita  fideles  tenen-  legibus  subdidit,  quum   esset  liberrimus 

tur  ad  tributa,  quemadmodum  dicit  Apo-  Filius  Regis  aeterni,  ejus  humilitas  summa 

Rom. xm, 7.  stolus  :  Cui  tributum,  tributum;  cui  vecti-  et  vera  humanitas  agnoscuntur. 


202 


ENARRATIO    IN    CAP.    XVIII    MATTH^I.    —    ART.    XXXII 


ARTICULUS   XXXII 


EXPLANATIO    CAPITULI    OCTAVIDECIMI    '.    IN    ILLA    HORA    ACCESSERUNT    DISCIPULI    AD    JESUM. 


Matth.wi. 
19. 

lbid.  xvn, 
1. 

Ibid.  26. 


Marc.  ix 
32,  33. 


IN  superioribus  dictum  estquemadmo- 
dum  Christus  specialiter  dixerit  Petro, 
Tibi  dabo  claves  regni  ccelorum  ;  quomo- 
do  etiam  primus  fuit  inter  tres  quos  Jesus 
assumpsit,  ut  transfigurationi  suse  inter- 
essent ;  et  qualiter  pro  se  atque  pro  Petro 
solvit  tributum.  Ex  his  atque  similibus, 
discipuli  moti  sunt  ad  suspicandum  quod 
Petrus  omnibus  eis  esset  prseferendus  : 
de  quo  minus  bene  contentabantur,  non- 
dum  enim  humilitatis  apicem  attigerunt. 
Idcirco, 

In  illa  hora  qua  facta  sunt  quae  in  fine 
prsecedentis  capituli  scripta  sunt,  in  Ca- 
pharnaum,  de  persolutione  tributi,  acces- 
serunt  discipuli,  prsesertim  Apostoli,  ad 
Jesum,  dicentes  :  Quis,  putas,  major  est 
in  regno  ccelorum  ?  id  est,  quis  amplioris 
gratise  et  meriti  est  in  Ecclesia  militanti  ? 
et  quis  plenioris  glorise  et  prsemii  est 
in  Ecclesia  triumphanti?  Hoc  qusesierunt, 
quatenus  talis  eis  praeficeretur,  qui  digni- 
oris  esset  gratise  in  praesenti  et  gloriae  in 
futuro.  Sed  his  obviare  videtur  quod  apud 
Marcum  inducitur,  quemadmodum  quum 
venissent  domum,  Jesus  interrogavit  disci- 
pulos  :  Quid  in  via  tractabatis  ?  At  illi  ob- 
ticuerunt,  videlicet  prse  verecundia,  si- 
quidem  in  via  disputaverant,  quis  eorum 
esset  major.  Quomodo  ergo  nunc  dicun- 
tur  accessisse  et  Jesum  interrogasse  ?  Re- 
sponderi  potest  :  Primo,  quod  videntes  se 
a  Christo  deprehensos,  ad  tempus  prse  ru- 
bore  silebant;  post  modicum  temporis  re- 
sumpta  fiducia,  sciscitati  sunt  Dominum. 
Secundo,  quod  aliqui  tacuerunt,  et  alii 
interrogaverunt.  Tertio,  quod  tacuerunt  de 
sua  ambitiosa  disputatione,  sed  locuti  sunt 
de  utili  queestione. 

Et  aclvocans  Jesus  parvulum,  statuit,  id 


A  est  collocavit,  eum  in  medio  eorum,  vide- 
licet  discipulorum,  et  dixit.  Humilis  magi- 
ster,  non  solum  verbis,  sed  et  factis  humi- 
litatem  commendans,ambitionem  funditus 
eradicavit.  Amen  dico  vobis,  nisi  conversi 
fueritis,  id  est  corde  salubriter  immutati, 
videlicet  a  contentione,  elatione  et  omni 
ambitione,  ad  pacem,  humilitatem,  obe- 
dientiam,  et  efficiamini  sicut  parvuli,  id 
est,  parvulis  assimilati  fueritis,  quantum 
ad  bonas  proprietates  eorum,  amplecten- 
do  innocentiam,  puritatem  et  humilitatem 

B  eorum,  quos  constat  de  prselatione  non 
occupari,  nec  invicem  invidere,  non  in- 
trabitis  in  regnum  ccelorum,  quod  hu- 
milibus  atque  pacificis  est  paratum.  Hoc 
in  persona  Aposlolorum  omnibus  dicitur 
Christianis.  Sed  quoniam  nemo  excluditur 
a  regno  ccelorum,  nisi  pro  peccato  mor- 
tali,  videntur  Apostoli  peccasse  mortali- 
ter,  quibus  nunc  dicitur  :  Nisi  conversi 
fueritis,  et  efficiamini  sicut  parvuli,  etc. 
Si  autem  dicantur  non  peccasse  mortaliter 
in  prsedictis,  tunc  illud  quod  dicitur,  Nisi 

C  conversi  fueritis,  intelligendum  erit  con- 
ditionaliter,  ut  sit  sensus  :  Nisi  conversi 
fueritis,  id  est,  si  magni  fueritis  in  oculis 
propriis,  elati  et  ambitiosi,  non  poteritis 
salvarf,  nisi  conversi  fueritis  modo  prse- 
fato.  Unde  per  Jeremiam  dicitur  :  Nolite 
elevari,  sed  date  gloriam  Domino  Deo.  Et 
apostolus  Petrus  :  Deponentes,  inquit,  om-  i  petr.  u, 
nem  malitiam  et  dolum  et  simulationem  1>  2- 
et  detractionem,  quasi  modo  geniti  infan- 
tes,  lac  concupiscite.  Denique  in  parvulo 
considerari  potest  minoratio  sensus,  et  in- 

D  disciplinatio  morum  :  et  sic  non  debemus 
fieri  sicut  parvuli,  juxta  illud  Apostoli, 
Nolite  pueri   effici    sensibus,  sed  malitia  icor.  xiv, 


Jer.  xni, 
15,  16. 


parvuli  estote.Verumtamen  nomen  parvuli 


20. 


ENARRATIO    1N   CAP.    XVIII    MATTILEI.    —   ART.    XXXII 


203 


35. 


in  Scripturis  interdum  in  malo  accipitur : 
Prov.u 32.  ut  quum  Salomon  ait,  Aversio  parvulorum 
Job«,  2.   interficiet  eos  ;  et  Job,  Parvulum  (ait)  oc- 
cidit  invidia. 

Quidam  per  parvulum  istum  quem  Je- 
sus  statuit  inter  discipulos,  intelligunt  ip- 
summet  Christum.  Sed  hoc  ad  litteram 
stare  non  potest,  quum  de  parvulo  isto 
Marc.  ix,  scriptum  sit  apud  Marcum  :  Quem  quum 
amplexus  esset  Jesus.  Certum  autem  est, 
quod  non  amplexabatur  se  ipsum. 

Quicumque  ergo  humiliaverit  se  coram 
Deo  et  hominibus  sicut  parvulus  iste,  id 
est,  omnem  motum  superbiae  prorsus  ab- 
jecerit,  et  tam  alienus  fuerit  ab  elationc 
ut  puer,  consideratione  divinee  majestatis, 
atque  intuitu  propriae  defectuositatis,  hic 
major  est  in  regno  ccelorum,  quam  alii 
minus  humiles.  Humilitas  namque  directe 
disponit  ad  profectum  gratiee  in  preesen- 
ti,et  exaltationem  incrementumque  gloriee 
in  futuro,  prout  scriptum  est  :  Deus  su- 
perbis  resistit,  humilibus  autem  dat  gra- 
tiam  ;  et  iterum,  Humilia  valde  spiritum 
tuum,  et  invenies  gratiam  coram  Deo  et 
hominibus.  Hinc  in  Proverbiis  legitur  : 
Humilitas  preecedit  gloriam,  et  humilem 
spiritu  suscipiet  gloria.Quanto  itaque  quis 
se  magis  humiliayerit  pure  propter  Deum 
ex  caritate,  tanto  sublimior  erit  in  pa- 
tria.  Non  quod  preemium  essentiale  cor- 
respondeat  humilitati  directe,  sed  disposi- 
tive  ac  fundamentaliter,  et  quia  majori 
humilitati  major  adest  caritas. 
5  Et  qui  susceperit  in  visceribus  carita- 

tis,  seu  domo  ad  hospitandum  ac  refici- 
endum,  unum  parvulum  talem,  videlicet 
innocentem  ac  humilem,  de  quo  in  Pro- 
lbxd. »,  4.  verbiis  eeterna  Sapientia  inquit  :  Si  quis 
est  parvulus,  veniat  ad  me  ;  in  nomine 
meo,id  est  ideo  quia  fidelis  est,  vel  propter 
me  atque  ad  gloriam  nominis  mei  ;  me 
suscipit  in  membro  meo  mystico',  quamvis 
non  in  memetipso.  Itaque,  Suscipit  me,  id 
est,  mihi  fieri  judico  quod  fit  illi,  et  tam 
gratum  est  mihi,  ac  si  mihi  in  propria 
persona  exhiberetur.  Ecclesia  nempe  est 
mysticum  corpus  Christi,  et  ipse  est  caput 


Jacob. 

IV, 

6;  I  Peli 

'■  v, 

5. 

Eccli. 

iii, 

20. 

Prov. 

XV, 

33;  x\i\ 

23. 

A  ipsius  :  quod  ergo  fit  membris,  fit  capiti. 
In  lantum  quoque  diligit  Christus  parvu- 
los  et  egenos,  ut  sibi  fieri  arbitretur  quod 
impenditur  illis.  Unde  Paulo  ait  :  Quid  me  Act.  ix,4. 
persequeris?  Kt  per  Zachariam  :  Qui  te-  Zach.  ■■,  8. 
tigerit  (inquit)  vos,  tanget  pupillam  ocu- 
li  mei. 

Qui  autem  scandalizaverit,  id  est,  verbo       6 
vel  facto  suo  inordinato  ad  peccandum  in- 
duxerit,   unum,  id    est   aliquem,  de  pu- 
siilis  istis  qui  in  me  credunt,  id  est  de 
fidelibus  adhuc  imperfectis  incipientibus, 

B  vel  etiam  proficientibus  nondum  perfe- 
ctis;  expedit  ei  ut  suspendatur  mola  asi- 
naria  in  collo  ejus.  Per  molam  asinariam, 
quam  equi  vel  asini  trahunt  cum  rota  in 
molendinis,intelIigitur  quodcumque  gran- 
de  saxum  seu  lapis  gravissimus.  Et  de- 
mergatur  in  profundum  maris.  Utilius 
enim  sibi  est  juste  occidi,  quam  impie  vi- 
vere  :  utilius  est  enim  corporalem  perpeti 
mortem,  quam  alium  ad  animee  mortem 
inducere.  Utilius  ei  est  in  vita  hac  puniri, 
quam   eetefnaliter  condemnari.  Istud   po- 

C  tissimum  verum  est  de  scandalizatione  ac- 
tiva  et  passiva  prout  sunt  peccata  morta- 
lia. Tunc  enim  scandalum  activum  mortale 
est,  quando  verbum  vel  factum  scanda- 
lizantis  est  in  se  mortale,  videlicet  caritati 
vel  justitiee  contrarium  ;  vel  quando  est 
in  se  veniale,  et  tamen  homo  per  illud 
intendit  aut  nititur  alium  ad  peccatum 
mortale  inducere,  parvi  pendens  ejus  sa- 
lutem,  per  hoc  quod  non  vult  sibi  pla- 
centia  omittere  propter  fratris  salutem. 
Quod  quam   sit  iniquum,  patet  ex  verbis 

D  Pauli  dicentis  :  Sic  autem  in  fratres  pec-  icor.wn, 
cantes   et   percutientes   conscientiam   eo-  ,8, 
rum  infirmam,  in  Christum   peccatis  ;  et 
rursus,  Hoc  (inquit)  judicate,  ne  ponatis   /,•<,,„.  XIV, 
fratribus  offendiculum  vel  scandalum.  De-  l3- 
nique  melius  esset  occidi  quam  scandali- 
zare  alium, quamvis  scandalizantis  et  scan- 
dalizati  peccatum  esset  veniale.  Peccatum 
namque  est  infinitee  fugibilitatis,   magis- 
que  debet  homo  eligere  mortem  pati,quam 
venialiter  peccare. 

Et  bene  ait  Salvator,  Qui  scandalizave- 


204 


ENARRATIO    IN    CAP.    XVIII   MATTH.EI.    —   ART.    XXXII 


rit  unum  ex  pusillis  istis  :  quia  tit  ait  A 
Hieronymus,  qui  scandalizatur  parvulus 
est;  majores  enim  scandala  non  recipiunt. 
Unde  perfectorum  non  est  scandalizare 
aut  scandalizari,  quia  tam  fortiter  cum 
Deo  uniti  sunt,  ut  tam  magnum  malum 
non  operentur,  unde  merito  aliquis  debeat 
scandalizari,  quamvis  ssepe  venialiter  pec- 
cent.  Hoc  enim  humanse  indulgendum  est 
fragilitati.  Similiter  ex  verbis  et  factis 
aliorum  inordinatis  non  scandalizantur, 
sed  compatiuntur,  et  cautiores  redduntur, 
imo  et  feliciores,  juxta  illud  :  Felix  quem  B 
faciunt  aliena  pericula  cautum.  Hinc  ait 

Ps.  cxvm,  Psalmista  :  Pax  multa  diligentibus  legem 
tuam,  et  non  est  illis  scandalum;  et  Apo- 

Jtom.vm,  stolus,  Quis  uos  separabit  a  caritate  Dei? 

7  Vm  mundo,  id  est  mundanis  et  intimora- 
tis  hominibus,  a  scandalis,  id  est  propter 
scandala  quse  invicem  inferunt  et  pati- 
untur,  in  quibus  aeternam  pcenam  meren- 
tur.  Et  merito,  Vse  mundo  a  scandalis, 
quum  non  possit  evadere,  necesse  est  enim 
ut  veniant,  id  est  oriantur,  scandala  ac- 
tiva  et  passiva,  videlicet  offendicula  culpae  C 
ex  quibus  procedunt  nocumenta  animse. 
Hoc  necesse  est,  non  absolute,  sed  ex  sup- 
positione,  quia  videlicet  homines  nolunt 
peccata  sua  relinquere  :  ideo  necessario 
concomitatur  scandalum  aliorum,  maxime 
pusillorum  et  impiorum.  Sic  ergo  neces- 
se  est  ut  veniant  scandala,  quomodo  ait 

iCor.xi,i9.  Apostolus  :  Necesse  est  ut  veniant  heere- 
ses,  ut  qui  probati  sunt,  manifesti  fiant. 
Unde  quod  dictum  est,  Necesse  est  ut 
veniant  scandala,  quidam  exponunt  sic  : 
Expediens  est  ad  exercitationem  et  proba-  D 
tionem  aliorum.  Verumtamen  va',  id  est, 
seterna  damnatio  imminet  ac  debetur,  ho- 
mini  illi  per  quem,  id  est  a  quo,  scanda- 
lum  venit,  id  est,  qui  alium  scandalizat 
mortaliter.  Ex  hoc  concluditur  quod  scan- 
dala  evenire,  non  sit  absolute  necessari- 
um,  quia  tunc  quilibet  excusaretur  a  vitio 
scandali.  Radix  namque  peccati  in  liber- 
tate  fundatur. 

8  Si  autem  manus  tua  vel  pes  tuus  scan- 
dalizat,  id  est,  ad  culpam  inducit  te,  per 


tactum  seu  operationem  quamcumque,  vcl 
per  gressum  ac  cursum  illicitum,  abscinde 
eum,  videlicet  pedem  ac  manum,  non  mem- 
bra  abscindendo,  sed  inordinatum  usum 
membrorum  vitando  :  juxta  quem  sensum 
dicit  Apostolus,  Mortificate  membra  ve- 
stra  quae  sunt  super  terram  ;  et  projice 
abs  te,  id  est,  spiritualiter  separa  te  a  vi- 
tiosis  actibus  membrorum  istorum.  Sic 
enim  ait  Apostolus  :  Vos  autem  in  carne 
non  estis,  sed  in  spiritu  ;  et,  Qui  in  carne 
sunt,  Deo  placere  non  possunt.  Bonum  est 
tibi  ad  vitam  ingredi,  id  est,  melius  est 
tibi  salvari,  debilem  vel  claudum,  id  est 
ordinatis,  delectabilibus  et  solitis  actibus 
manuum  et  pedum  carentem,  quam  duas 
manus  vel  duos  pedes  habentem,  id  est, 
vitiosis  ac  placitis  actibus  membrorum  is- 
torum  utentem,  mitti  in  ignem  wternum. 
Quemadmodum  ergo  castratus  propter  re- 
gnum  ccelorum  vocatur,  qui  amore  felicita- 
tis  f uturae  ab  omni  concubitu  abstinet,  non 
qui  membra  generationis  abscindit  ;  sic 
Christus  docet  manum  ac  pedem  abscin- 
dere,  et  sic  claudus  ac  debilis  nuncupa- 
tur,  qui  membra  ista  ab  actibus  malis  re- 
stringit. 

Et  si  oculus  tuus  scandalizat  te,  per 
immoderatum,  incautum,  impudicum  aut 
vanum  adspectum,  erue  eum,  quantum  ad 
usum  hujusmodi,  et  projice  abs  te,  sicut 
de  manibus  dictum  est.  Undc  in  Ecclesi- 
astico  legitur  :  Averte  oculos  tuos  a  mu- 
liere  compta.  Et  Propheta  :  Averte  oculos 
meos,  ne  videant  vanitatem.  Maxime  ne- 
cessaria  est  ista  projectio  sive  erutio  ocu- 
lorum.  Oculo  enim  quid  nequius  creatum 
est?  Et  in  libro  Numerorum  Dominus  jus- 
sit  filiis  Israel,  ne  sequerentur  oculos  suos 
per  res  varias  fornicantes.  Custodiendus 
ergo  et  diligentissime  refrenandus  est  ocu- 
lus,  maxime  tempore  orationis,  contem- 
plationis,  divinique  cultus,  et  in  ecclesia, 
ac  coram  aliis.  A  visu  enim  suo  cogno- 
scitur  vir,  et  ab  occursu  faciei,  sensatus 
prudens.  Bonum,  id  est  melius,  est  tibi 
cum  uno  oculo,  id  est  cum  moderato  usu 
oculorum  et  refrenatione  eoY\\m,ad  vitam 


Coloss.  m, 
5. 


Rom.\w,9. 
Ibid.  8. 


Matth.xui, 
12. 


Eccli.ix,*. 

Ps.  cxvni, 
37. 


Eccli.xxxi, 

15. 

Num.  xv, 
39. 


Eccli.  xix, 

26. 


ENARRATIO    IN    CAP.    XVIII   MATTIIyEI.    —    ART.    XXXII 


205 


10 


II  Cor.  xi 
29. 

I  Cor.  vni 
13. 


ingredi,  quam  duos  oculos  habentem,  id  A 
esl,  oculis  ad  libitum    fcuum    utentem  et 
undique   circumspicientem,   mitti  in  ge- 
hennam  ignis. 

Porro  praehabita  alio  modo  exponi  pos- 
sunt;  eritque  sensus  :  Si  manus  tua  vel 
pes  tuus,  id  est  aliquis  tibi  tam  carus,  pro- 
pinquus,  aut  auxiliativus,  ut  propria  ma- 
nus  vel  pes,  scandalizat  te,  pertrahendo 
te  in  peccata,  vel  quia  carnales  affectio- 
nes  habes  exsistendo  cum  ipso,  abscinde 
eum,  id  est,  segrega  te  ab  ipso  mente  et 
corpore,  sed  non  caritate,  si  fieri  potest.  B 
Bonum  est  tibi  ad  vitam  ingredi  debilem 
vel  claudum,  id  est  talium  amicitia  atque 
subsidio  destitutum,  quam  duas  manus 
vel  duos  pedes  habentem,  id  est  talium 
auxilio  et  amore  vallatum,  damnari.  Simi- 
li  modo  intelligendum  de  oculo  est.  — 
Quidam  obtusi  ista  superficialiter  intelli- 
gentes,  putabant  licitam  esse  mutilationem 
membrorum  propter  vitanda  peccata,quum 
simili  ratione  liceret  se  ipsum  occidere. 
Talis  quoque  mutilatio  concupiscentiam 
non  auferret,  et  multa  virtuosa  opera  im-  C 
pediret. 

Videte  ne  contemnatis  unum,  id  est  ali- 
quem  quantumcumque  vilem  ac  modi- 
cum,  ex  his  pusillis,  id  est  imperfectis 
fidelibus  ministrantibus  mihi.  Per  hoc  Sal- 
vator  excludit  causam  ac  fomitem  scandali- 
zationis.  Multi  namque  idcirco  non  curant 
nec  metuunt  alios  scandalizare,  quoniam 
parvi  pendunt  eorum  personam,  nec  at- 
tendunt  dignitatem  naturae  ad  Dei  imagi- 
nem  factae,  ac  pretium  sanguinis  Christi 
pro  illis  effusi.  Consideremus  ergo  nobi-  D 
litatem  animae  rationalis,  et  beatitudinem 
ad  quam  condita  est,  et  quanta  pro  ejus 
salute  tota  Trinitas  fecit,  quanta  Christus 
sustinuit,  quanta  beneficia  contulit,  in- 
ter  quae  est  superdignissimum  corporis  et 
sanguinis  sui  Sacramentum  ;  et-  sic  fiet 
ut  neminem  aspernemur,  sed  cum  Apo- 
stolo  dicemus  :  Quis  scandalizatur,  et  ego 
non  uror  ?  ltemque  :  Si  esca  scandalizat 
fratrem  meum,  non  manducabo  carnem  in 
seternum.Prseterea,  quam  vitiosum  sit  con- 


temnere  quempiam,  palet  ex  eo  quod  in 
Isaia  scriptum  esl  :  Vae  qui  speniis,  nonne  /*.xuui,r. 
et  ipse  sperneris  ?  Quurn  faligatns  desieris 
contemnere,  contemneris.  Et  Malachias  in- 
quit  :  Numquid  non  pater  unus  omnium  Maiach.n, 
nostrum?  numquid  non  Deus  unus  crea-  ,0' 
vit  nos?  Quare  ergo  unusquisque  nostrum 
despicit  fratrem  suum  ? 

Cur  autem  non  sint  pusilli  spernendi, 
subjungitur.  Dico  enim  vobis,  quia  angeli 
eorum,  id  est  custodes  animarum  ipsorum 
exsistentes,  ut  in  pluribus,  in  ccelis,  id  est 
in  ccelo  empyreo,  quod  est  locus  et  man- 
sio  Beatorum,  semper,  id  est  indesinenter 
atque  in  sevo  omne  tempus  comprehen- 
dente,  vident  clare  et  immediate  per  spe- 
ciem,  oculo  intellectuali,  faciem  Patris 
mei,  id  est  essentiam  Dei  Patris  praesen- 
tialiter  et  luculenter  eis  objectam,  qui  in 
coelis  est.  Quum  ergo  sit  tanta  dignitas  ho- 
minum,  ut  custodiantur  a  spiritibus  an- 
gelicis  Deum  clare  videntibus,  non  sunt 
spernendi.  —  Porro,  secundum  Dionysium, 
ecclesiastica  hierarchia  ab  angelica  guber- 
natur  :  ideo  angeli  infimi  ordinis  imme- 
diate  custodiunt  homines,  bona  suggeren- 
do,  a  malis  plurimis  retrahendo,  a  diversis 
periculis  defendendo,  pro  ipsis  orando, 
gratiam  impetrando,  daemonum  potestatem 
et  impetum  coercendo.  Et  secundum  do- 
ctores,  quilibet  homo  sortitus  est  angelum 
specialem  :  imo  secundum  Thomam  et 
alios  quosdam,  etiam  pueri  nondum  nati, 
in  utero  matrum  habent  custodientes  se 
angelos,  propter  pericula  quae  possunt 
ante  partum  et  in  partu  occurrere. 

At  vero  alia  ratio  subditur,  cur  nemo 
quamvis  pusillus  spernendus  sit.  Venit  11 
enim,  per  incarnationem,  Filius  hominis 
salvare,  id  est  sua  passione  redimere,  quod 
perierat,  id  est  perditum  genus  hominum. 
Quum  ergo  tantae  aestimationis  coram  Deo 
pusilli  sint,  ut  Christus  dignum  duceret 
mori  pro  ipsis,  non  sunt  parvi  penden- 
di,  nec  salus  eorum  negligenda  est.  Quod 
autem  Christus  venit  ad  salvandum  quod 
periit,  probat  per  simile. 

Quid  vobis  videtur  ?  Si  fuerint  alicui       12 


200  KNARRATIO    IN    CAP.    XVIII    MATTILEI.    —    ART.    XXXII 

centum  oves,  id  est,  centum  oves  habuerit,  A  lesti,  ut  pereat,  id  est  damnetur,  unus  de 

et  si  erraverit,  id  est,   si   perdita  fuerit,  pusillis  istis.  Quamvis  enim  divina  volun- 

una  ex  illis,  nonne  relinquit  nonaginta  tas  sit  causa  salutis  praedestinatorum,  non 

novem   oves  in  montibus   in    quibus  pa-  tamen  est  causa  damnationis  reproborum; 

scuntur,etvaditqucerereeamquceerravit?  nec  ipse  vult  eos  damnari  voluntate  ante- 

13  Et  si  contigerit  ut  inveniat  eam,  amen  cedente  vel  voluntate  signi,  sed  voluntate 
dico  vobis,  quia  gaudet  super  eam,  id  est  consequente,  considerata  culpa  eorum. 
de  ea  et  ejus  inventione,  magis  quam  su-  Sed  posset  aliquis  dicere  :  Si  non  est 
per  nonaginta  novem  oves  q.uce  non  er-  voluntas  Dei  ut  pereat  unus  ex  pusillis, 
raverunt.  Non  quod  simpliciter  plus  amet  ergo  voluntas  Dei  est  ut  omnes  pusilli  sal- 
illam  unam  quam  ceteras  omnes,  sed  quia  ventur.  Quod  etiam  sacra  Scriptura  te- 
speciali  atque  recenti  quadam  lsetitia  pro-  statur.  Dicit  enim  Apostolus,  loquens  de 

pter  eam  afficitur.  Quod  accidit  propter  B  Deo  :  Qui,  inquiens,  vult  omnes  homines  mm.n,4. 

duo  :  primo,  quoniam  eam  magis  conside-  salvos  fieri,  et  ad  veritatis  agnitionem  ve- 

rat  quam  alias  oves;secundo,quoniam  pro-  nire.  Et  Petrus  :  Patienter,  inquiens,  agit  upetr.m, 

pter  prsecedentem  de  perditione  ovis  tri-  Dominus,  nolens  aliquem  perire,  sed  om-  9' 

stitiam,  magis  sentit  oppositum  gaudium.  nes   ad   pcenitentiam    converti.  Unde  per 

Hoc  totum  ad  litteram  sic  est.  —  Mystice  Ezechielem  Dominus  loquitur  :  Numquid    Ezech. 

xvm    2^ 

vero,  homo  iste  est  Christus,  qui  habuit  voluntatis  meee  est  mors  impii,  dicit  Do- 

centum  oves,  id  est  perfectum  numerum  minus,  et  non  ut  convertatur  et  vivat?  Et 

electorum.  Quumque  una  errasset,  id  est,  denuo  :  Nolo,   inquit,   mortem  morientis.    lbid.zi. 

humanum  genus  peccando  perisset,   reli-  Sed  si  ita  est,  videtur  sequi  quod  omnes 

quit  nonaginta  novem,  id  est  novem  ordi-  salvabuntur.  Nam  teste  Apostolo  :  Volun-  /fom.ix,i9. 

nes   angelorum,    in   montibus,    id   est   in  tati    ejus   quis    resistit?  In   Isaia   quoque 

Ps.  cxx,  i.  coelis,  de   quibus    legitur,  Levavi   oculos  C  perhibet  Dominus  :  Consilium,  inquiens,  /s.xlvi,io. 

meos  in   montes  ;  et   venit   in   mundum,  meum  stabit,  et  omnis  voluntas  mea  fiet. 

quaerens  et  salvans  genus  humanum.  Ma-  Denique  omnia  qusecumque  voluit  Domi-  Ps.cxxm 

gis  autem  lsetatur  Christus,  et  etiam  ange-  nus  fecit  in  coelo  et  in  terra. 

li,  de  una  ove  perdita  reperta,  quam  super  Haec  atque  similia  concordando  respondet 

nonaginta  novem ;  vel,  ut  Lucas  refert  :  Damascenus,   quod   Dominus  vult  omnes 

Zuc.xv,  7,  Gaudium  est  angelis  Dei  super  uno  pecca-  salvari  voluntate  antecedente,  non  conse- 

10'           tore  poenitentiam  agente,  quam  super  no-  quente  :  quae  duplex  voluntas  in  Deo  sola 

naginta   novem   justis    qui   non    indigent  ratione  distinguitur.  Dicitur  namque  vo- 

poenitentia.  Non  quod  absolute  loquendo,  luntas  antecedens,  qua  quis  aliquid  vult 

peccator  poenitens  melior  aut  magis  dile-  secundum  communem  et  absolutam  consi- 

ctus  sit,  quam  multi  justi  perseverantes  in  derationem  ipsius.  Hac  voluntate  vult  prin- 

bono;  imo  comparando  statum  statui,  me-  D  ceps  omnes  subditos  suos  permanere   in 

liores  sunt  innocentes  quam  poenitentes.  vita,  in  quantum  sunt  subditi  sui.  Voluntas 

Sed  hsec  ideo  dicta  sunt,  quia  de  peccatore  vero  consequens  dicitur,  qua  quis  aliquid 

pcenitente   habet  Christus  quoddam   spe-  vult,   pensatis  particularibus  circumstan- 

jp«.ciu,3i.  ciale  gaudium.  Lsetatur  enim  Dominus  in  tiis  ejus.  Hac  voluntate  vult  princeps  mul- 

operibus  suis.  Et   in   Nehemia  habetur  :  tos  subditorum  suorum  occidi,  in  quantum 

ii  Esdr.  Gaudium  Domini  est  fortitudo  vestra.  Et  sunt  latrones,  aut  fures,  vel  rei  publicae 

VI"' 10'      quia  in  his  frequenter  abundant  fervor  et  adversantes.  Itaque  voluntas  dicitur  ante- 

gratia,   in  quibus  abundavit  malitia,  sic-  cedens,  quia  secundum  ordinem  rationis 

que  amabiliores  redduntur.  praecedit  distinctam  considerationem  rei, 

14  Sic  non  est  voluntas  anle  Patrem  ve-  seu  conditionem  ipsius;  consequens  vero, 
strum  qui  in  ccelis  est,  id  est  in  Patre  cce-  quia  consequitur  eam.   Sic  ergo  et  Deus 


6. 


ENARRATIO    IN   CAP.    XVIII   MATTILEI. 


ART.    XXXII 


207 


vult  omnes  salvari  voluntate  antecedente,  A 
consideraiulo  eos  in  quantum  sunt  creatu- 
rse  ad  Dei  imaginem  factae,  beatitudiuis 
susceptivse;  non  autem  voluntate  conse- 
quente,  videlicet  in  quantum  sunt  impii. 
Et  quia  voluntas  fertur  in  rem  sicut  in  se 
est,  ideo  voluntas  antecedens,  non  est  vo- 
luntas  simpliciter,  sed  secundum  quid;  vo- 
luntas  vero  consequens  est  voluntas  sim- 
pliciter.  Ideo  quidquid  hac  voluntate  vult 
Deus,  impletur.  Et  de  ea  loquuntur  aucto- 
ritates  quibus  ostenditur  adimpleri  quid- 
quid  voluerit  Deus.  Potest  etiam  dici,  quod  B 
non  est  voluntas  ante  Deum  ut  pereat  ali- 
quis,  quoniam  Deus  vult  omnes  salvari, 
quantum  in  se  est,  ita  quod  ex  parte 
ipsius  non  est  defectus,  nullumque  ad  se 
venientem  repellit,  quoniam  singulis  gra- 
tiam  suam  infundere  est  paratus,  si  fece- 
rint  quod  in  ipsis  est.  De  hac  materia  ple- 
nius  dixi  super  epistolas  Pauli. 

Superius  docuit  Ghristus  ut  neminem 
scandalizemus;  nunc  praecipit  ut  proximos 
ex  caritate  sedificemus,  vitia  eorum  or- 
45  dinate,  pie  et  caritative  increpando.  Si  C 
autem  peccaverit  in  te  frater  tuus,  vade 
et  corripe  eum  inter  te  et  ipsum  solum. 
Per  fratrem  intelligitur  quilibet  proximus. 
Quod  autem  dicitur,  In  te,  intelligi  potest 
tripliciter  :  Primo,  secundum  Augustinum, 
In  te,  id  est  te  sciente  :  quia  qui  alio 
sciente  peccat,  quantum  in  se  est  illum 
scandalizat ;  sicque  scientia  culpae  lsesiva 
est,  sicut  cognitio  boni  est  ad  melius  provo- 
cativa.  Secundo,  juxta  Hieronymum,  In  te, 
id  est  contra  te  directe,  non  contra  Deum 
directe.  Si  enim  fieret  blasphemia  vel  im-  D 
pugnatio  fidei,  non  oporteret  servare  or- 
dinem  subsequentem.  Tertio,  In  te,  id  est, 
te  solum  lseserit.  Si  enim  alios  laederet,  vel 
coram  aliis  peccaret,  non  servaretur  mo- 
dus  subscriptus.  Vade,  mentis  prompto 
affectu,  vel  si  opus  est,  etiam  -  corporis 
gressu,  et  corripe  eum  inter  te  el  ipsum 
solum,  videlicet  in  secreto,  ne  confunda- 
tur,  exasperetur,  aut  diffametur,  et  diffa- 
matus  de  cetero  non  retrahatur  a  vitiis 
/er.w.s.  timore  diffamia3,  sed  fiat  ei  frons  mere- 


tricis,  et  peccet  sine  rubore.  Si  te  audie- 
rit  aure  mentali,  id  est,  tuse  iucrepationi 
humiliter  acquieverit,  lucratus  es  fratrem 
tuum,  id  est,  perditum  recuperasti,  et  de 
jugo  peccati  ac  damnatione  diaboli  eri- 
puisti. 

Si  autem  te  non  audierit,  hoc  est,  verba  16 
tua  contempserit,  vel  se  excusaverit,  vel 
id  quod  fecit,  bonum  esse  affirmaverit, 
non  peccatum,  adhibe  tecum  unum  testem 
vel  duos,  id  est,  in  praesentia  unius  vel 
duorum  testium  corripe  eum,  ne  cito  co- 
ram  omnibus  diffametur,  sed  paulatim 
peccatum  ejus  deducatur  in  publicum,  ut 
in  ore,  id  est  sermone,  duorum  testium 
vel  trium,  videlicet  duorum  quos  addu- 
xisti,  et  tui  qui  primo  culpam  novisti, 
stet,  id  est,  probetur  atque  credatur,  omne 
verbum  quod  delinquenti  objicitur,  scili- 
cet  accusatio.  Quod  si  non  audierit  eos,  17 
qui  simul  tecum  corripiunt  eum,  dic  Ec- 
clesice,  id  est  praelato  seu  judici  vel  con- 
gregationi  communiter,  quid  ille  fecerit 
vel  omiserit  impie,  et  quomodo  correpti- 
onem  secretam  ac  testium  adhibitionem 
abjecit,  manens  in  sua  duritia.  Si  autem 
Ecclesiam  non  audierit,  sit  tibi  sicut  eth- 
nicus,  id  est  gentilis,  et  publicanus,  qui 
manifeste  et  quasi  incorrigibiliter  peccat, 
ut  usurarii :  id  est,  tunc  omnino  recedas,  et 
retrahas  te  ab  eo,  quasi  ab  eo  qui  per  ex- 
communicationem  ecclesiasticamque  cen- 
suram  separari  meretur  a  communione  fi- 
delium. 

Porro,  quod  Apostolorum  et  successorum 
eorum,  videlicet  prselatorum,  excommu- 
nicatio  et  sententia  vim  habeant,  et  divino 
judicio  approbentur,  atque  a  Deo  effici- 
entiam  sortiantur,  ostendit  Salvator  sub- 
dendo  :  Amen  dico  vobis  Apostolis,  et  in  \8 
persona  vestra  successoribus  vestris,  quce- 
cumque  facta  vel  genera  hominum  alli- 
gaveritis,  per  excommunicationem,  re- 
probationem,  vel  condemnationem,  super 
terram,  crunt  ligata  et  in  ca?lo,  id  est.  a 
Deo  ligata  reputabuntur,  si  tamen  ordina- 
te  procedatur  ;  et  quiecumque  solveritis, 
id  est,  dimiseritis  seu  relaxaveritis,  super 


208  ENARRATIO    1N    CAF.    XVIII    MATTHiEl.    —    ART.    XXXII 

Matth. itvi,  terram,  erunt  soluta  et  in  coelo.  Hoc  su- A  correptionem  fraternam  retardant,  non  la- 

perins  dictum  est  Petro,  illicqne  diligen-  men  omnino  impediunt. 
tius  expositum  est.  Denique  subditi  praelatos  suos  corripere 

Denique,  quum  praBsens  maleria  sit  pra-  debent  in  vitiis  manifestis  vel  correptione 

ctica,    utilis   et   quotidiana,  oportet   pau-  dignis,  servatis  tamen  debitis  circumstan- 

lisper  plenius   loqui    de   correptione  fra-  tiis,  scilicet  congruo  loco,  non  in  conventu, 

terna,   de  testium  inductione,  et  publica  debito  lempore,  et  debita  forma,  non  pro- 

denuntiatione.  Primo  ergo  sciendum,  quod  terve  et  dure,  sed  reverenter  et  mansuete. 

vitium  delinquentis  consideratur  duplici-  Unde   Apostolus  Colossenses  hortatur,   ut 

ter  :  Primo,  in  quantum  nocet  peccanti.  episcopum  suum,  scilicet  Archippum,  fi- 

Et  sic  peccantem  arguere,  actus  est  carita-  lium   Philemonis,  cui  Paulus   brevem  ac 

tis,  ad  quem  omnes  tenemur,  quemadmo-  specialem  scripsit  epistolam,  admoneant, 

dum  et  ad  caritatem,  quum  ista  correptio  B  dicens  :  Archippo  dicite  :  Vide  ministe-  Coioss.  iv, 

non  sit  nisi  remedium  contra  peccatum.  rium  tuum  quod  accepisti  in  Domino,  ut  17" 

Eccii.wu,  Unde  in  Ecclesiastico  scriptum  est  :  Uni-  illud  impleas.  Unde  et  Moyses  qui  quotidie 

cuique  mandavit  Deus   de   proximo  suo.  angelico  perfruebatur  colloquio,  documen- 

Secundo,  consideratur  peccatum  prout  est  to  ac  magisterio,  dedignatus  non  est  viri 

aliorum   scandalizativum,   vel   boni   com-  gentilis  Jethro  increpationem  et  informati-  Exod.wm, 

munis  laesivum  ac  turbativum,  aut  divinae  onem  recipere.  Imo  quo  praelatus  pluribus  u"26' 

majestatis  inhonorativum.  Sicque  peccan-  occupatur  atque   distrahitur,  eo   amplius 

tem  arguere,  est  actus  justitiae,  pertinens  indiget  admonitione  frequenti  ac  diligenti, 

ad  praelatos   ac  judices   potius   quam   ad  nisi   esset   vehementer   perfectus  :    quod 

alios  ;  quoniam  talis  correptio   ordinatur  non  debet  de  se  ipso  sentire.  Sed  debet 

praecipue  ad  debitam  punitionem  peccan-  filiorum  suorum    humilem   correptionem 

tis  propter  conservationem  justitiae,  et  non  C  ac  caritativam  exhortationem  dignanter  et 

semper  ad   correctionem    peccantis,  quia  affectuose  recipere.  Ait  enim  Salomon  in 

interdum  occiditur,  ut  vel  sic  alii  terrean-  Proverbiis  :  Argue  (inquiens)  sapientem,    prov.  ix, 

tur,  reprimantur  a  similibus  malis.  et  diliget  te;  da  sapienti  occasionem,   et 8- 9- 

Insuper,  quum  praeceptum  de  correptione  addetur  ei  sapientia;  doce  justum,  et  fe- 

fraterna  sit  affirmativum,  obligat  semper,  stinabit  accipere. 

sed  non  ad   semper.  Propterea  correptio         Praeterea,  fraterna  correptio,  ut  est  ac- 

ista  exercenda  est  cum  debitis  circumstan-  tus  justitiae  pertinens  ad  praelatos,  non  est 

tiis  actus  virtuosi,  videlicet  pro  loco,  cau-  omittenda  ob   id  ne  correptus   fiat  dete- 

sa,  et  tempore,  secundum  quod  utile  est  rior,  quoniam  talis  correptio  habet  pote- 

ad  emendationem  alterius.  Unde  fraterna  statem  cogendi.  Et  ergo  per  poenam  com- 

correptio  tribus  modis  omittitur  :  Primo,  pellendus  est  peccans,  ut  cesset  a  malo,  si 

meritorie  et  ex  caritate,  quando  videlicet  D  aliter  holit  desistere.  Ex  tali  quoque  cor- 

congruum  tempus  exspectatur,  vel  de  am-  reptione  utilitas  oritur  communitati,  dum 

pliori   induratione   peccantis   probabiliter  ordo  justitiae  observatur,  et  alii  exemplo 

Prov.  ix,  7.  formidatur.  Teste  enim  Scriptura,  Qui  de-  puniti  terrentur,  ne  agant  similia.  Propter 

risorem  instruit,  ipse  sibi  injuriam  facit;  quod  scriptum  est  :  Pestilente  flagellato,    ibid.xix, 

ibid.xvjz.  et,  Non  amat  pestilens  eum  qui  se   cor-  stultus  sapientior  erit. 

ripit.  Secundo,  omittitur  vitiose,  et  cum  Oportet   insuper   scire,    quod   quaedam 

mortali  peccato,  ut  dum  ex  cupiditate,  vel  peccata  sunt  publica  :  et  in  talibus  pro- 

timore  corporalis  pcenae  seu  damni  tem-  videre  oportet,   non  solum  peccanti,  sed 

poralis,  vel  simili  causa  quae  non  est  ca-  etiam  aliis,  ne  scandalizentur.  Talia  itaque 

ritati  praeferenda,   omittitur.  Tertio,  cum  mox  publice  redarguenda  sunt,  prout  Ti- 

veniali  peccato,  ut  dum  causae  praedictae  motheo  jubet  Apostolus  :  Peccantem,  in-  i  Tim.v,w. 


ENARRATIO    IN    CAP.    XVIII   MATTH^I. 


ART.    XXXII 


200 


quiens,  coram  omnibus  argue,  ut  celeri 
timorem  habeant.  Quaedam  vero  peccata 
contrariantur  fidei,  vel  bono  communi  :  et 
in  talibus,  quamvis  occulta  sint,  statim 
procedendum  est  ad  publicationem,  ut  si 
quis  machinetur  civitatem  incendere,  vel 
fidem  aliorum  corrumpere.  Si  tamen  ve- 
risimiliter  aestimet  quis,  quod  taliter  pec- 
cantem  possit  per  secretam  increpationem 
corrigere,  potest  primo  occulte  corripere. 
Quaedam  autem  sunt  peccata  occulta  soli 
peccanti  nociva,  et  ei  in  quern  peccat,  qui 
ex  ipsa  peccati  notitia  laeditur,  quantum 
est  ex  parte  peccantis  :  et  in  istis  servan- 
dus  est  ordo  correptionis  quem  hoc  loco 
docet  Salvator.  Unde  de  neccssitate  praece- 
pti  est,  ut  publicam  denuntiationem  prae- 
cedat  secreta  correptio,  et  inter  extrema 
haec  mediare  debet  testium  inductio,  sic- 
ut  ostensum  est.  Peccatum  namque  occul- 
tandum  non  est,  ne  putrescat  in  corde. 
Hinc  Augustinus  :  Si  neglexeris  (inquit) 
corrigere,  pejor  eo  qui  peccavit  efficieris  ; 
et  iterum  :  Nescientes  quis  ad  numerum 
praedestinatorum,  et  quis  ad  sortem  re- 
proborum  pertineat,  sic  affici  debemus 
caritatis  affectu,  ut  omnes  velimus  salva- 
ri ;  et  ideo  omnibus  fraternae  correptionis 
debemus  affectum  impendere  sub  spe  di- 
vini  auxilii. 

Testium  quoque  inductio  intelligi  potest 
tripliciter  :  primo,  ut  per  eos  ostendatur 
peccanti  id  esse  peccatum  quod  fecit,  si 
forte  hoc  ignoret  aut  neget ;  secundo,  ad 
convincendum  peccantem,  si  denuo  pec- 
cet ;  tertio,  ad  probandum  quod  correptor 
fecit  id  quod  ad  se  pertinebat. 

Sed  his  obviare  videtur,  quod  in  capitu- 
lis  religiosorum  fiunt  proclamationes  sine 
admonitione  prsevia.  Augustinus  etiam  ait 
in  regula,  peccatum  primo  denuntiandum 
praelato  quam  testes  inducantur.  Unde  non- 
nulli  praelati  subditis  suis  praecipere  so- 
lent,  ut  si  emendatione  dignum  quid  nove- 
rint,  sibi  revelent  :  et  tamen  ad  praelatum 
publica  denuntiatio  pertinet.  —  Et  respon- 
dendum,  quod  proclamationes  praedictae, 
non  sunt  nisi  de  levibus  culpis,  quae  non 

T.  11. 


A  derogant  famae,  et  sunt  polius  oblitarum 
commemorationes  culparum,  quam  accu- 
sationes  vel  denuntiationes.  Si  vero  ali- 
quis  gravia  mala  et  famae  contraria,  alteri 
in  proclamando  objiceret,  ageret  contra 
praeceptum  Salvatoris,  cujus  praeceptorum 
transgressio  mortale  peccatum  censelur. 
Praeterea  verbum  Augustini  intelligendum 
est  de  praelato,  in  quantum  est  singularis 
persona,  non  in  quantum  est  judex  et  loco 
Ecclesiae.Et  simili  modo  de  praecepto  prae- 
latorum  jubentium  sibi  insinuari  occulta 

B  peccata  subditorum,  dicendum  est.  Vehe- 
menter  timeo,  quod  multi  praescriptum 
ordinem  correptionis  fraternae  male  obser- 
vent,  qui  de  peccato  mortali  indigent  per- 
timescere. 

Postremo,  quam  virtuosum  sit  corre- 
ptionem  patienter,  gratanter  et  amorose 
recipere,  quam  item  vitiosum  sit  eam  ab- 
jicere,  constat  ex  his  quae  in  Proverbiis 
sapientissimus  Salomon  loquitur :  Viro  qui  />roB. XXIXi 
corripientem  dura  cervice  contemnit,  re-  '■ 
pentinus  superveniet  interitus;  et  rursus  : 

C  Egestas   et   ignominia  ei  qui    deserit   di-    lbid.xm, 
sciplinam  ;  qui   autem   acquiescit   incre-  ,8;  xv' 32- 
pationibus,  possessor  est  cordis.  Ideo  ait 
Psalmista  :  Corripiet  me  justus  in  miseri-  ps.  cxl,  5. 
cordia,  et  increpabit  me.  Et  in  Ecclesiasti- 
co  scriptum  est  :  Quam  bonum  est  cor-  Eccii.xxx 
reptum  ostendere  poenitentiam  !  sic  enim 
effugies  peccatum.  Hinc  Seneca  notabiliter 
fatur  :  Moneberis  libenter,  et  reprehende- 
ris  patienter.  Si  merito  objurgavit  te  ali- 
quis,  scito  quia  profuit;  si  immerito,  scito 
quia  prodesse  voluit.Non  acerba,  sed  blan- 

D  da  timeas  verba. 

Quoniam  vero  in  superioribus  plura  in- 
duxit  et  docuit  Christus,  ut  nos  ad  carita- 
tem  et  mutuam  pacem  provocaret,  idcirco 
subdit  quam  utile  sit  concordiam  possi- 
dere  cum  aliis,  quatenus  incitemur  ad  pa- 
cem  sanctissimam.  Iterum  dico  vobis :  Si  49 
duo,  et  multo  fortius  si  plures,  ex  vobis, 
hoc  est  de  numero  servorum  meorum  in 
caritate  viventium,  consenserint ,  id  est, 
concorde  animo  idem  senserint  vel  opta- 
verint,  super  terram,  id  est  in  praesenti 

14 


210 


KNARRATIO    IN    CAP.    XVIII    MATTII.KI. 


ART.    XXXII 


19 


peregrinatione  atque  exsilio,  ubi  est  locus 
merendi   ac  demerendi,   opportunitasque 

orandi,  de  omni  re  quamcumque  petierint, 
id  esl  de  quocumque  bono  eis  salubri,  fiet 

ilfis,  id  est  exaudientur,  a  Patre  meo  qui 
in  ccelis  est.  Oportet  enim  ut  petant  quod 
decet  et  expedit,  orentque  perseveranter. 
Quum  autem  orat  quis  pro  se,  pie  ac  per- 
severanter,  indubitanter  exauditur  a  Deo. 
Ex  quibus  patet,  quod  spiritualis  amicitia 
societasque  fraterna  ad  interiorem  profe- 
ctum  relata,  fructuosa  et  ad  gratiae  magnae 
Prov.xwui,  adeptionem  proficua  est.  Frater  enim  qui 
juvatur  a  fratre,  quasi  urbs  munita.  Et 
quanto  major  est  multitudo  orantium,  tan- 
to  deprecatio  exaudibilior  redditur,  cete- 
ris  paribus. 

20  Ubi  enitn  sunt  duo  vel  tres  congregati 
in  nomine  meo,  id  est  in  me,  videlicet  in 
caritate  et  gratia,  vel  secundum  volunta- 
tem  meam,  seu  ad  honorem  et  gloriam 
nominis  mei,  ut  sint  corporaliter  spiritu- 
aliterque  uniti,  ibi  sum  in  medio  eorum, 
id  est,  inter  eos  atque  in  cordibus  singu- 
lorum,  per  Spiritus  Sancti  directionem, 
piam  gubernationem,  et  precum  illorum 
gratiosam  exauditionem.  Tales  ergo  Chri- 
stus  custodit,  protegit  et  illustrat  :  qui  in 

md.  vui,  Proverbiis  testatus  est,  delicias  suas  esse 
cum  filiis  hominum.  Unde  per  Moysen 
Exod.  xxv,  ssepe  praedixit  :  Ego  sum  qui  habito  in 
8;  xxix,  4J;  me(jj0  fjijorum  jsrael.  Hinc  ergo  creden- 

iVHm.xxxv,  ° 

34.  dum  generales  synodos  atque  concilia,  a 

Spiritu  Sancto  regi,  et  in  medio  totius  con- 
ventus  Deum  laudantis,  Christum  clemen- 
ter  adsistere. 

21  Tunc  accedens  Petrus  ad  eum,  diccit. 
Quoniam  Petrus  audivit  Christum  docen- 
tem,  quod  peccans  in  aliquem  caritative 
monendus  sit,  quod  fieri  nequit,  nisi  pec- 
catum  ei  ex  corde  dimittatur, saltem  quan- 
tum  ad  culpam  ;  ideo  quserit  :  Domine, 
quoties  peccabit  in  me  frater  meus,  et  di- 
mittam  ei?  id  est,  quot  vicibus  proximo 
meo  in  me  peccanti  indulgebo?  An  usque 
septies,  id  est  septem  vicibus?  Quoniam 
Petrus  novit  Judaeos  ad  talionem  procli- 
ves,    idcirco   putavit   se   multum    dicere, 


31. 


A  quum  paratum  se  offerret  ad  ignoscendum 

seplies.  Dicit  ilti  Jesus  :  Non  dico  libi ,  et  22 
sub  persona  tua  omni  fideli,  Usque  septies 
tantum  esse  dimittendum  ;  sed,  Usque  sep- 
tuagies  septies,  id  est  toties  quoties  te  of- 
fendit.  Ponitur  enim  numerus  determina- 
tus  pro  numero  indeterminato.  Nam  toties 
oportet  proximo  in  nos  peccanti  remit- 
tere,  quoties  volumus  nobis  peccantibus 
a  Deo  ignosci  (a  quo  utique  volumus  no- 
bis  indesinenter  ignosci,  quotiescumque 
peccamus)  :  aliter  non  possemus  jugiter 

B  dicere,  Dimitte  nobis  debita  nostra,  sicut   Mattk.m, 
et  nos  dimittimus  debitoribus  nostris.  Non  1"' 
ergo  vincamur  a  malo,  nec  fatigemur  be-  Rom.\n,u. 
ne  agendo,  sed  incessanter  parcamus  pec- 
cantibus,    culpam    dimittendo.    Pcena    ta- 
men  dimittenda  non  est,  si  ex  remissione 
poense   peccator  ad  peccandum   fiat   pro- 
clivior,  vel  alii  scandalizentur,  vel  disci- 
plina  et  ordo  justitiae  periclitetur  :  imo 
tunc  pertinet  ad  magnam  caritatem  infli- 
gere  pcenam  secundum  juris  processum. 
Propter   quod    dicit   Augustinus   :  Peccat 

C  semel,   ignovi  ;   peccat  secundo,   ignovi  ; 
peccat  tertio,  vapulet. 

Denique  Christus  proponit  similitudinem 
valde   terribilem,  qua   monstratur   quam 
necesse  sit  proximo  in  se  peccanti  semper 
ignoscere,  si  quis  velit  divinam  clemen- 
tiam  impetrare.  Ideo,  id  est  ex  quo  toties       23 
dimittendum  est  delinquenti,  assimilatum 
est  regnum  ccelorum,  id  est  status  et  re- 
gimen  Ecclesise  militantis,  cujus  conver-  Phmpp.m, 
satio  est  in  ccelis,  homini  regi  qui  voluit  20- 
rationem  ponere,  id  est  computationem  et 

D  justam"  exactionem  seu  inquisitionem  fa- 
cere,  cum  servis  suis.  Et  quum  coepisset  24 
rationem  ponere,  oblatus  est  ei  unus  qui 
debebat  ei  decem  millia  talenta.  Juxta  lit- 
teram  non  est  aliqua  difficultas  in  ista  pa- 
rabola. 

Porro  juxta  mysticum  intellectum,  do- 
minus   iste,  est   Christus   Rex    regum   et   Apocxva, 
Dominus  universorum  :   qui  licet  in  die  ,4;  XIX' 16- 
extremi  judicii,  vel  in  hora  mortis  ac  par- 
ticularis   judicii  nullum    peccatum  relin- 
quat  inultum,  nec  tempus  pcenitentiae  tri- 


ENAKUATIO    IN    CAP.    XVIII    MATTILEI.    —   ART.    XXXII  211 

buat,  tamen  quotidie  ponit  rationcm  cum  A  narios,  id  est  modicum  comparatione  <le- 

fidelibus  per  vicarios  suos  prselatos,  per  biti  sui  ad  Deum.  Secunrlum  Augustinum, 

Scripturarum  admonitiones,  et  per  inspi-  omnis  homo  debitor  est  Dei,  a  quo  mulla 

rationes    internas.    Per   illum   autem   qui  bona  sortitus  est,  et  quem  multum  mul- 

debuit   decem    millia  talenta,   intelligitur  tisque  modis  offendit ;  et  debitorem  habet 

quicumque  magnis  multisque  peccatis  ob-  proximum  suum  qui  in  se  peccavit,  vel 

noxius.  aliquid  ei  alio  modo  tenetur.  Sed  debitum 

25  Quum  autem  talis  transgressor  non  ha-  quo  proximus  nobis  obligatur,  minimum 
berel  unde  redderet,  id  est  opera  virtuosa  est  comparatione  debiti  quo  Deo  adstricti 
ac  satisfactoria  quibus  Deum  placaret,  et  sumus,  in  quem  tanto  gravius  est  pecca- 
suae  justitiae  condignam  recompensationem  re,  quanto  major  est  dignitas  ejus  prse 
honoris  pro  illata  injuria  exhiberet,  jus-  cunctis.  Quod  insinuatur  in  libro  Regum, 

sit  eum  dominus  venundari,  id  est  pce-  B  quo  legitur  :  Si  peccaverit  vir  in  virum,  iBeg.n,is. 

nis    immergi,    seu    dsemonibus    tradi,   ut  placari  ei   potest  Deus ;  si  autem  in  Do- 

pro  nummo  culpse,  et  pro  peccatore  eis  minum  peccaverit,  quis  orabit  pro  eo?  Et 

tradito,  solverent  Deo  nummum  vindictse,  tenens  suffocabat,  id  est  strangulabat  eum, 

subserviendo  divinae  justitiae  in  punitio-  vitalem  spiritiun  includendo,  ne  respira- 

ne   damnati.   Ista   facit  Christus   quotidie  ret,  dicens  :  Redde  mihi  quod  debes.  Hoc 

per  communicationem  et  pronuntiationem  agunt  crudeles,  qui  persolutionem  et  sa- 

Scripturse  preelatorum  Ecclesiae.  Et  uxo-  tisfactionem  vindictse  a  proximis  suis  vio- 

remejus,ct  filios,  id  est  sensualitatem  seu  lenter  vel  ultra  vires  eorum  requirunt.  Et       29 

insipientiam  et  opera  mala,  et  omnia  quce  procidens  conservus  ejus,  rogabat  cum,di- 

habebat,  q-uia  omnia  ista  obligata  sunt  ad  cens  :  Patientiam  habe  in   me,  et  omnia 

poenam  propter  peccata,  et  reddi,  id  est  reddam  tibi,  id  est,   solvam  totum  quod 
divinae  justitia?  satisfieri  pro  peccatis  il-  C  debeo,  et  satisfaciam  tibi.  Ille  autem  no-       30 

26  lius.  Procidens  autem,  id  est  se  proster-  luit  acquiescere  deprecanti,  sed  abiit,  id 
nens,  servus  ille,  id  est  peccator  Deo  per  est,  cum  conservo  suo  a  se  tento  et  com- 
poenitentiam  se  humilians,  rogabat  eurn,  prehenso  recessit,  et  misit  eum  in  carce- 
dicens  :  Patientiam  habe  in  me,  id  est,  rem,  donec  redderet  debitum  :  in  quo  pa- 
emendationem  et  satisfactionem  meam  cle-  tet  ejus  seeva  nimis  crudelitas. 

menter  exspecta,  nec  statim  me  damnes,  Videntes  autem  conservi  ejus  quaz  fiebant       31 

sed  geterna  supplicia  in  temporalem  poe-  inter  hos  duos,   contristati  sunt  valde  : 

nam  commuta,  et  omnia  reddam  tibi,  id  quia  sicut  ad  caritatem  pertinet  de  bono 

est,  pro  universis  peccatis  poenitentiam  et  proximi  exsultare,  ita  spectat  ad  eam  de 

emendationem  efficiam,  et  sicut  te  inho-  malo  ejus  tristari ;  et  venerunt,  et  narra- 

noravi  male  agendo,  sic  te  honorabo  bene  verunt  domino  suo  omnia  quae  facta  fue- 
21       vivendo.  Misertus  autem  dominus  Jesus  D  rant  mter  servos  praefatos.Servi  isti  intelli- 

servi  illius,  dimisit  eum,  et  debitum  di-  gi  possunt  angeli,  qui  sunt  administratorii  Bebr.i,u. 

Ezech.    misit  ei  :  quia  quacumque  hora  peccator  spiritus  :  quorum  unus  ait  Joanni  in  Apo- 

svm,   ,  2.  jngemjscjt  pro  peccatis  suis,  omnia  ei  do-  calypsi,  Conservus  tuus  sum,  et  fratrum  Xpoc.ww, 

nantur,  et  larga  Dei    pietas  veniam    non  tuorum.  Hi    tanquam  diligentes  custodes  ' 

dimidiat,  sed   omnia   mortalia   simul   di-  considerant  facta  nostra ;  et  sicut  de  no- 

mittit.  stro  profectu  vere  laetantur,  ita  de  nostris 

28           Egressus  autem,  id  est  mente  aversus,  peccatis  et  afflictionibus  metaphorice  con- 

Joann. vm,  scrvus ille,\ibev  a  debito,  sed  servus  pecca-  tristari  dicuntur,  quia  per  modum  dolen- 

34-           ti  :  egressus  ergo,  id  est,  Deum  relinquens  tis  se  habent,  dum  displicet  eis  quod  im- 
per  recidivum  peccati,  invenit  unum  de      pie  agimus.  Hi  narrant  Christo,  non  quasi 

conservis  suis,  qui  debebat  ei  centum  de-  ignoranti,  sed  ut  judicanti  opera   nostra, 


212 


ENARRATIO    IN    CAP.    XIX   MATTH.EI. 


ART.    XXXIII 


verba,  etc,  sicut  Tobiae  angelus  Ioquitur  : 
Tob.m,it.  Ego  obtuli  orationein  tuam  Domino.  Se- 
cundo,  per  conservos  intelligi  possunl  ho- 
mines  justi, praelati  ac  judices  zelo  aequita- 
tis  succensi  :  qui  videntes  quomodo  unus 
opprimat  alium,  coram  Deo  cor  suum  ef- 
fundunt,  et  divinam  ultricem  justitiam 
invocant,  non  zelo  vindictae,  sed  amore  ju- 
stitise,  et  ut  in  praesenti  corrigatur  crude- 
lis,  ne  postea  gravius  judicetur. 

32  Tunc,  istis  perceptis,  vel  circiter  et  cito 
post  haec,  vocavit  illum  suffocatorem  cru- 
delemque  servum  dominus  suus,  videlicet 
Christus,  qui  quotidie  quosdam  per  mor- 
tem  ad  se  vocat;  et  ait  illi :  Serve  nequam, 
id  est  nocivus  in  proximum,  et  domino  in- 
fidelis,  omne  debitum,  id  est  omnia  pec- 
cata  tua,  dimisi  tibi,  quoniam  rogasti  me 
pro  dilatione,   et   feci  plusquam   rogasti, 

33  omnia  relaxando;  nonne  ergo  oportuit  et 
te,  qui  dominum  tuum  imitari  debueras, 
et  ad  misericordiam  naturali  praecepto  te- 

Matth.\i\,  neris,  ut  facias  alteri  quod  tibi  vis  fieri 
(oportuit  ergo  debito  condecentiae  ac  prae- 
cepti,  necessitateque  finis,  id  est  ad  obti- 
nendam  salutem,  necessarium  fuit),  mise- 
reri  conservi  tui,  sicut  et  ego  tui  misertus 
sum  dimittens  te  liberum  ? 

34  Et  iratus  dominus  ejus,  videlicet  Chri- 
stus,  qui  nunc  irascitur,  non  per  passionis 
commotionem  inordinatam,  sed  justitiae 
exsecutionem,  tradidit  eum  tortoribus,  pu- 
ta  daemonibus,  qui  sunt  infatigabiles  im- 


12. 


A  piorum  punitores,  saltem  usque  ad  diem 
judicii,  post  quam  omnes  reprobi  simul 
cruciabuntur  a  pcenis  inferni,  non  a  se 
invicem,  ut  aliqui  dicunt  ;  quoadusque 
redderet  universum  debitum,  id  est  in 
aeternum,  quoniam  in  inferno  exsistentes 
nunquam  salubriter  pcenitent,  unde  nec 
debitum  solvunL  satisfaciendo  pro  culpis. 
Sic  et  Pater  meus  ccelestis,  qui  est  Pater 
meus  per  veram  generationem,  et  naturae 
identitatem,  faciet  vobis,  mancipando  vos 
pcenis  aeternis,   si  non  remiseritis  unus- 

B  quisque  fratri  suo,  hoc  est  proximo,  de 
cordibus  vestris,  cordialiter  diligendo  in- 
juriantem  vel  peccantem,  et  culpam  peni- 
tus  dimittendo,  ita  ut  nil  amaritudinis,  irae 
vel  impatientiae,  inhaereat  animee  vestrae. 
Videtur  autem  hoc  loco  quodammodo 
insinuari,  quod  peccata  semel  dimissa,  re- 
deant  eadem  et  vindicentur,  quia  de  servo 
illo  praedictum  est,  quod  dominus  tradidit 
eum  tortoribus,  quousque  solveret  debi- 
tum  universum,  et  subditur  :  Sic  Pater 
faciet  vobis.  Sed  ut  communiter  jam  tene- 

C  tur,  peccata  dimissa  non  redeunt  eadem, 
nec  quoad  culpam  nec  quoad  pcenam,  di- 
recte  et  integre;  sed  indirecte  et  aliquo 
modo  redire  dicuntur,  in  quantum  sequen- 
tia  vitia  graviora  et  damnabiliora  sunt  pro- 
pter  ingratitudinem  indultae  pietatis,  et 
propter  recidivum  in  eadem  mala,  sicut 
et  periculosius  est,  eamdem  corporis  par- 
tem  vulnerari  quae  laesa  est  semel. 


35 


ARTICULUS   XXXIII 


ELUCIDATIO   CAPITULI   NONIDECIMI    :    ET  FACTUM    EST,    QUUM    CONSUMMASSET   JESUS 

SERMONES    ISTOS,    ETC. 


ET  factum  est,  quum  consummasset,  id  D  duarum  tribuum  ac  mediae,  scilicet  Ru- 
est  implesset,  Jesus  sermones  istos,  in  ben,  Gad,  et  Manasse.  Et  secutce  sunt  eum 
praecedenti  capitulo  recitatos,  migravit  a  turbce  multce,  propter  diversas  causas,  ut 
Galilaia,  et  venit  in  fines  Judcece  trans  dictum  est  saepius ;  et  curavit  eos  ibi,  eos 
Jordanem,  videlicet  in  partes  seu  terram      utique  qui  indigebant,  non  totam  turbam. 


ENARRATIO    IN   CAP.    XIX   MATTH7EI.    —    ART.    XXXIII  213 

In  quo  tangit  Evangelista  diversa  sanita-  A  inspirante  :  Propter  hoc,  id  est  ob  id  quod       5 

tum  miracula  esse  peracta  ad  prseceden-  vir  et  mulier  conditi  sunt  in  adjutorium  Gen-  "'u' 

tis  confirmationem  doctrinse  :   quso  pro-  muluum  gratia  generandi,  dimittet  homo 

pter    prolixitatem   vitandam    non    recitat  patrern  et  matrem.  Ista  dimissio  intelligi 

sigillatim.  Nec  solum  curavit  eos  ab  in-  potest  dupliciter  :  Primo,  quoad  cohabi- 

firmitatibus  corporis,  sed  et  a  languoribus  tationis   separationem.  Videmus  namque, 

animse.  quod  sponsus  et  sponsa  parentum  suorum 

3  Et  accesserunt  ad  eum  Phariscei,  ten-  domos  relinquunt,  et  separatim  cohabi- 
tantes  eum,  id  est,  experiri  volentes  an  tant.  Secundo,  quoad  exclusionem  matri- 
possent  eum  reprehendere  in  sermone  seu  monialis  contractus,  quia  parentes  non 
responsione,  et  dicentes :  Si,  id  est  utrum,  sunt  personse  legitimee  ad  contrahendum 
licet  homini  dimittere  uxorejn  suam  om-  matrimonium.  Relinquet  ergo  homo  pa- 
nino,  non  solum  quoad  cohabitationem  et  B  trem  et  matrem,  id  est,  filius  non  ducet 
copulam,sed  etiam  quantum  ad  vinculum,  matrem,  nec  filia  patrem.  Hoc  enim  sem- 
ut  accipiat  aliam,  quacumque  ex  causa,  id  per  fuit  illicitum  propter  naturalem  reve- 
est  ex  qualibet  causa  indifferenter,  vel  ex  rentiam  quse  debetur  parentibus.  Et  ad- 
levi  causa,  videlicet  propter  deformitatem,  hazrebit  uxori  .suai,  et  illa  suo  viro,  per 
fceditatem,  seu  odium?  Hoc  dolose  quoere-  amorem,  cohabitationem  atque  perpetuum 
bant,  volentes  redarguere  Christum,  quid-  vinculum ;  et  erunt  duo  supposita,  utpote 
quid  responderet.  Si  enim  diceret  non  li-  maritus  et  conjux,  in  carne  una,  id  est  in 
cere,  arguerent  eum  blasphemiee,  quasi  uno  carnali  commercio,  ita  quod  quilibet 
contradicentem  sacree  Scripturae,  quoniam  eorum  potestatem  habebit  corporis  alteri- 

Deut.xxiv,  in  Deuteronomio  Moyses  ait  :  Si  acceperit  us,  et  nullus  proprii  corporis. 

homo  uxorem,  et  non  invenerit  gratiam  Heec  scripta  sunt  in  Genesi.  Quum  enim 

ante  oculos  ejus  propter  aliquam  foedita-  C  immisisset    Dominus    soporem     supernse  ibid.n.u- 

tem,  scribet  libellum  repudii.Et  Malachias  contemplationis,  seu  ecstasim  mentis,  in  24- 

Maiach.u,  propheta  :  Quum  odio  (inquit)  habueris,  Adam,  tulissetque   unam   costarum  ejus, 

,6-  eam  dimitte.  Si  autem  responderet  quod  et  inde  fecisset  Evam,  ille  evigilans,  vel 

liceret,  arguerent  eum  libidinis  licentiato-  potius  ad  se  rediens,  et  quod  factum  erat 

Prov.  1,17.  rem.  Sed  si,  Salomone  testante,  frustra  ja-  ex  revelatione  agnoscens,  locutus  est :  Hoc 

citur  rete  ante  oculos  pennatorum,  multo  nunc  os  ex  ossibus  meis,  et  caro  de  carne 

amplius  inaniter  expanduntur  laquei  ante  mea;  propter  hoc  relinquet  patrem,  etc, 

oculos  cuncta  cernentis  ac  infallibilis  Chri-  sicut  nunc  allegatum  est. 
sti.  Ideo  ipse  tanquam  sapientia  Dei,  re-  Ex  quibus   concludit  Salvator  :  Itaque       § 

sponsionem  suam  testimonio  Scripturee  sic  jam,  post  copulam   matrimonialem,  non 

munivit,  ut  pro  nulla  parte  valeat  repre-  sunt,  vir  ejusque  uxor,  duo  separabilia  ab 

hendi.  D  invicem,  sed  una  caro,  id  est,  tam  indis- 

4  Qui  respondens,  ait  els  :  Non  legistis,  solubiliter  juncti  sunt,  ac  si  essent  penitus 
vos  Pharissei,  qui  ceteris  religiosiores  esse  una  caro.  Et  quodammodo  sunt  una  caro, 
videmini?  quasi  dicat  :  Utique  legistis,  sed  quoniam  caro  unius  est  in  potestate  alte- 
forte  non  sane  intellexistis.  Quia  qui  fecit  rius,  et  econtra,  quemadmodum  ait  Apo- 
hominem  ab  initio,  id  est  Deus,  qui  pro-  stolus  :  Vir  sui  corporis  non  habet  pote-  l  cor.  m, 
toplastos  parentes  creavit  circa  -principi-  statem,  sed  mulier  ;  similiter  mulier  sui  4* 

Gen.  i,27.  um  mundi,  sexto  videlicet  die,  masculum  corporis  potestatem    non   habet,  sed  vir. 

et  feminam  creavit  eos,  id  est,  unum  eo-  Ex  his  infert  responsionem  firmissimam. 

rum  fecit  marem,  et  aliam  feminam  in  ad-  Qicod  ergo  Deus  conjunxit,  hoc  est  virum 

jutorium  viri  ad  prolem  procreandam.  Et  et  feminam,  quos  Deus  tam  inseparabili- 

dixit  Deus  per  Adam,  seu  ipse  Adam  Deo  ter  counivit,  homo  non  separet  auctoritate 


214                                        ENARRAT10    1N    CAP.    XIX  MATTILEI.    —    ART.    XXXIII 

humana  et  propria  voluntate,  ex  qualibet  A  Apostolus  ait  :  Si  fuerit  cum  alio  viro,  vo-  jtom.\u,3. 

causa.  Possunt  tamen  separari  quoad  co-  cabitur  adultera. 

habitatioiiem  et  debiti  solvendi  obligatio-  Dicunt  ei  discipuli  ejus,  non  objicien-       10 

nem,  de  communi  eorum  consensu,  aucto-  do,  ut  Pharissei,  sed  ut  instruantur  et  cer- 

ritate  Ecclesiae,  propter  cultum  divinum,  tificentur  a  summo  magistro  :  Si  ita  est 

dum  alter  eorum  vel  uterque  ingredi  vult  causa,  id  est  negotium,  hominis  cum  uxo- 

religionem.  Verumtamen  quomodocumque  re,   videlicet,    quod    insolubile   vinculum 

separentur,  vinculum  matrimonii  perma-  permanet  inter  eos,  nec  separari  possunt 

net  altero  vivente, quemadmodum  ait  Apo-  nisi  ob  fornicationem,  secundum  sensum 

I  Cor.  vii,  stolus  :  Mulier  alligata  est  legi,  quamdiu  prsetactum,  non  expedit  nubere  :  non  so- 

vivit  vir  ejus.  Ium  ob  hoc  quod  status  matrimonialis  mi- 

7  Dicunt  illi,  videlicet  Pharisaei  Christo,  nus  meritorius  est  quam  status  virginalis, 
objiciendo  ejus  responsioni :  Quid  ergo,  id  B  sed  etiam  propter  servitutem,  et  incom- 
esl,  si  ita  est  ut  asseris,  cur  Moyses,  ex  moda  vitse  prsesentis,  ut  si  mulier  fuerit 

Deutxxiv,  parte  Dei,  mandavit  viris  dare  libellum  litigiosa,  gulosa,  inverecunda,  vel  gravem 

repudii,  id   est   scripturam   continentem  seu  incurabilem   morbum  incurrat.  Unde 

causam  divortii,  et  dimittere?  Quando  enim  in  Ecclesiastico  habetur  :  Omnis  plaga  tri-  Eccii.xxv, 

maritus  voluit  uxorem  dimittere,  redegit  stitia  cordis,et  omnis  malitia  nequitia  mu- ,7' 

in  scriptis  causam  separationis,  et  dedit  lieris;  rursusque,  Commorari  leoni  et  dra-  ibid.n. 

uxori,  vel  prsesentavit  eam  superiori.  coni  placebit,  quam  cum  muliere  nequam. 

8  Ait  illis  Jesus  :  Quoniam  Moyses  ad,  id  Hinc  dicit  Apostolus  :  Beatior  erit,  si  sic  i  Cor.  ™, 
est  propter,  duritiam  cordis  vestri  permi-  permanserit  secundum  meum  consilium  ; 40' 

sit,  non  jussit,  vobis  dimittere  uxores  ve-  et  item,  Tribulationem   carnis   habebunt  ibid.ts. 

stras  :  non  quasi  dimissio  illa  sit  in  se  hujusmodi. 

bona  ac  licita,  sed  propter  deterius  malum  C     Qui  dixit  illis  suis  discipulis  :  Non  om-       11 

vitandum,   videlicet,    ne   eas   occideretis,  nes  capiunt,  per  acceptationem  et  saporem, 

quia  crudeles,  duri  et  invidi  semper  fui-  verbum  istud,  videlicet,  quod  non  expedit 

ibid.xxm,  stis.  Simili  ratione  permisit  usuram  ad  ex-  nubere  :  id  est,  omnibus  non  apparet  hoc, 

traneos.  Ab  initio  autem  mundi,  videlicet  nec  sic  sentiunt,  neque  virginalem  conti- 

tempore  legis  naturalis,  non  fuit  sic  :  quia  nentiam  apprehendunt  propter  suam  per- 

non  licuit  ante  tempora  Moysis  dare  libel-  fectionem ;  sed  quibus  datum  est,  id  est, 

lum  repudii,  eo  quod  indivisibilitas  sit  de  quibus  Dominus  per  gratiam  dat  sic  sen- 

ratione  matrimonii,  quod  sic  definitur  :Ma-  tire   et   operari.  Nemo   enim   potest  esse  Sap.vm.ai. 

trimonium  est  conjunctio  maris  et  feminae  continens,  nisi  Deus  det,  ut  Sapiens  inquit. 

inter  legitimas  personas,  individuam  vitse  Denique  ad  hoc  ostendendum,  ponit  Sal- 

consuetudinem  retinens.  Dico  autem  vo-  vator  triplicem  continentiam  :  quarum  ter- 

bis,quia  quicumque  dimiserit  uxorem  su-  D  tia  habetur  per  gratiam,  et  est  virtuosa  ; 

am,  nisi  ob  fornicationem,  id  est  adulte-  alise  duse  sunt  naturales  vel   necessariae. 

rium   :   propter   quod    dimittenda   est,  si  Sunt  enim  eunuchi  qui  de  matris  utero       12 

perseveret  in  eo,  ne  maritus  videatur  ejus  sic  nati  sunt,  hoc  est  naturaliter  frigidi, 

malitise  consentire,  et   quia  ex  adulterio  voluptatem  non  appetentes,  seu  genitali- 

sequeretur  incertitudo  de  prole  cujus  es-  bus  membris  privati.  Et  sunt  eunuchi  qui 

set,  ut  patris  ;  et  aliam  duxerit,  illa  viven-  facti  sunt  ab  hominibus,  id  est,  castrati, 

te,   mceckatur,  adulterium   committendo.  quorum  secantur  genitalia.  Isti  sunt  cor- 

Nam  vinculum  manet,  ut  dictum  est.  Et  porales  eunuchi,  quorum  continentia  in  se 

qui  dimissam  feminam  duxerit  atque  co-  meritoria  non  est  :  si   tamen   sponte  ac- 

gnoverit,  priori  viro  vivente,  mcechatur.  ceptetur,   potest  esse  laudabilis.  Et  sunt 

Ipsa  quoque    sic  ducta,   mopchatur,   sicut  eunuchi  qui  se  ipsos  castravcrunt,  hoc  est, 


19,  20. 


ENARRATIO    IN    CAP.    XIX  MATTHiEI.    —   ART.    XXXIII  215 

usum  genitalium  sibi   voluntarie  subtra-  A  tumcumque  sublimis  aut  sapiens,  pusillos 

xerunt,  omnino  caste  vivendo,  propter  re-  contemnat   et   tangere  dedignetur,  quum 

gnum  ccelorum,   id   est   amore   felicitatis  videat  Christum   Dominum   universorum, 

coelestis,   ut   eam  copiosius  adipiscantur,  et  sapientiae  fontem,  parvulos  tam  dignan- 

per  hoc  quod  nunc  continenter  vivunt,  ut  ter  ac  dulciter  recepisse,  tetigisse,  ac  be- 

spirituali    dilectione  fortius    accendantur,  nedixisse.  Talium  est  enim  regnum  cwlo- 

divinorumque  contemplationi  liberius,  pu-  rum.  Non   dicit,    Istorum  ;    sed,   Talium, 

rius,  atque  stabilius  vacent,  imo  angelicam  utpote  humilium,  obedientium,  simplicium 

icor.  vn,  vitam  ducant  in  carne.  Qui  enim  sine  uxo-  et  castorum,  qui  figurantur  per  parvulos, 

re  est,  teste  Apostolo,  sollicitus  est  quae  et   spiritualiter   atque    salubriter   parvuli 

sunt  Domini,  quomodo  placeat  Deo;  qui  appellantur.    Nihilo    minus,    parvulorum 

autem  cum  uxore  est,  sollicjtus  est  quae  qui  remedium  contra  originale  peccatum 

sunt   mundi,  quomodo  placeat   uxori,  et  B  sortiti  sunt,  est  regnum  ccelorum,  secun- 

divisus  est.  Horum  continentia  sancta  ac  dum  id  quod  jam  sunt,  et  secundum  prae- 

meritoria  est,  et  tanto  virtuosior  quanto  sentem  justitiam,  quamvis  interdum  cre- 

laboriosior.  Ideo  subdit  :  Qui  potest  cape-  scendo  pejorentur  ac  pereant. 
re,  id  est  verba  haec  perfectee  continentiae  Et  guum  imposuisset  illis  manus  suas       15 

digne   intelligere,  efficaciterque  implere,  superdignissimas,  divinae  virtutis  sacratis- 

capiat  ea  hoc  modo.  Nec   enim  oportet.  sima  instrumenta,  parvulis  benedicendo, 

Quoniam  tam  sublimis  perfectio  superero-  et  pro  eis  orando.  Unde  in  Marco  scriptum 

gationis  est,  non  praecepti,  hoc  ait  Salvator  est   :   Complexans  eos   et   imponens   ma-    tiarc.  x, 

hortando,    suosque   pugiles   ad    pudicitiae  nus   super   illos,    benedicebat   eos.  Abiit  ,6- 

praemia'  excitando.  inde. 

13  Tunc  oblati  sunt  ei  parvuli,    forte   a         Et  ecce  unus  accedens,  ait  illi.  Iste  unus        16 
parentibus,  ut  manus  eis  imponeret,  bene-  C  secundum  Matthaeum,  fuit  adolescens;  et  vors.  20,22. 
dicendo  eos  hoc  modo,  et  oraret  pro  eis.  secundum  Lucam,  fuit  princeps,  videlicet  Luc.  xvm, 

I    Q 

Judaei  namque  scientes  Patriarchas  bene-  nobilis,  dives  et  potens,  habens  subjectos. 

dixisse  filiis  suis  per  manuum  impositi-  Magister  bone,  id  est,  juste  et  sapiens,  qui 

onem,  et  orationem,   videntesque  Christi  agis  quod  doces.  Non  enim  sola  doctrina, 

sanctitatem    et   efficaciam,   ex    devotione  sed  vita  cum  documentis  bonum  facit  ma- 

obtulerunt  ei  parvulos  suos.  gistrum.  Unde  superius  dictum  est  :  Qui    Matth.\, 

Discipuli  autem  increpabant  eos,  videli-  fecerit  et  docuerit,  magnus  vocabitur.  Se-  19- 

cet  offerentes,  non  parvulos  oblatos.Vide-  cundum  quosdam,  adolescens  iste  super- 

runt  enim  discipuli  magistrum  suum  mul-  bus  fuit,  et  non  voto  discentis,  hoc  est  in- 

tis  laboribus  itineris  ac  sermonis  lassatum.  tentione  discendi,  sed  tentantis,  interrogat. 

Propter  quod  putabant  eum  offerentium  Sed  obviare  videtur  quod  apud  Marcum  de 

importunitate   et  oblatorum  benedictione  D  adolescente  isto  narratur,  videlicet  quod 

posse  gravari.  Chrysostomus  reprehendit  praecucurrit,  et  genu    flexo   coram   Jesu,    Marc.%, 

in  hoc  facto  discipulos.  Nam  paulo  ante,  dixit  quae  subjunguntur  ;  et  post  pauca,  '"• 

Matth.    vocato  ad  se  parvulo,  eoque  in  medio  con-  quum  adolescens  dixisset  se  omnia  prav 

xv'"'  ~'3,    stituto,  hortatus  fuit  discipulos  ad  parvu-  cepta  a  juventute  servasse,  subditur  :  In-   ibid.n. 

lorum  similitudinem  ac  imitationem,  di-  tuitus   eum   Jesus,  dilexit   eum.   Ex   quo 

cendo:Nisi  conversi  fueritis,et  efficiamini  evidenter  monstratur,  quod  verum  dixit, 

sicut   parvuli,  non    intrabitis   in  regnum  justusque  fuit,  et  bona  intentione  quaesi- 

14  ccelorum.  Jesus  autem  ait  eis,  puta  disci-  vit.  Et  hoc  etiam  asserit  Beda,  et  innote- 
pulis  :  Sinite  parvulos  istos,  aetate  et  cor-  scit   ex   subditis.    Itaque,   Magister  bone, 
pore  parvos,  et  nolite  eos  prohiberc  ad  me  guid  boni  faciam,  id  est,  quid  meritori-        ob 
venire,  ut  benedicantur.  Nemo  ergo  quan-      um  operabor,  quoniam  fides  sine  operibus  it,  20, 26. 


210 


ENARRATIO    IN    CAP.    XIX   MATTH.EI.    —  ART.    XXXIII 


17 


18 


Joann.  x 
11,  14 


15. 


mortua  est,  ut  habeam  vitam  aiternam 
pro  mercede  post  vitam  hanc  temporalem? 
Qui  dixit  ei  :  Quid  me  interrogas  de 
bono?  id  est,  cur  interrogando  appellas  me 
bonum  ?  Unus  est  bonus,  Deus,  id  est,  Do- 
minus  dumtaxat  bonus  est.  Unde  in  Marco 
Marc.  x,  apertius  legitur  :  Quid  me  dicis  bonum  ? 
Nemo  bonus,  nisi  unus  Deus. 

Sed  cur  Christus  arguit  adolescentem, 
quum  ipse  profecto  bonus  sit,  tanquam 
verus  Deus,  et  se  ipsum  bonum  appellet 
apud  Joannem  :  Ego,  inquiens,  sum  pastor 

Mauh.xx  bonus;  et  alibi,  An  oculus  tuus  nequam 
est,  quia  ego  bonus  sum  ?  Et  respondetur, 
quod  Jesus  respondit  ad  mentem,  non  ad 
verba  quserentis.  Adolescens  enim  puta- 
vit  eum  hominem  purum,  idcirco  vocavit 
eum  bonum  per  bonitatis  participationem 
dumtaxat.  Jesus  vero  ostendere  volens, 
quod  qui  sic  de  se  ipso  sentit,  non  debeat 
ipsum  dicere  bonum,  loquendo  de  bono 
secundum  perfectam  rationem  ipsius,  di- 
xit  :  Quid  me  interrogas  de  bono?  Est  ergo 
pensandum,  quod  res  dicitur  bona  dupli- 
citer.  Primo,  per  essentiam,  universaliter 
et  perfecte  :  cui  videlicet  convenit  pleni- 
tudo  bonitatis  quomodolibet  atque  simpli- 
citer,  ita  quod  bonitas  ejus  est  omniformi- 
ter  seu  in  omni  nobilitate  et  beatitudine 
penitus  infinita.  Et  ita  nullus  est  bonus, 
nisi  Deus  verus,  quemadmodum  nullus  di- 
citur  esse  vel  justus  aut  sapiens,  nisi 
Deus.  Secundo,  dicitur  aliquid  bonum  per 
participationem  et  in  genere  :  sicque  cre- 

Gen.  i,  31.  atura  dicitur  bona.  Vidit  enim  Deus  cun- 
cta  quse  fecit,  et  erant  valde  bona.  Et  juxta 

iTim.iv,i.  Apostolum  :  Omnis  creatura  Dei  bona  est. 
Utroque  autem  modo  fuit  et  est  Dominus 
Jesus  excellentissime  bonus  :  quia  secun- 
dum  naturam  divinam,  est  bonus  primo 
modo,  et  eadem  numero  bonitas  cum  Pa- 

Joann.x,  tre,  quemadmodum  ait:Ego  et  Pater  unum 
sumus.  Secundum  naturam  vero  huma- 
nam,  est  bonus  secundo  modo  :  et  sic  ma- 
jor  est  bonitas  ejus  quam  totius  universi, 
non  quod  ejus  humanitas  dignior  sit  hu- 
manitate  aliorum  dignitate  naturse,  sed 
gratige.Porro  in  hac  auctoritate  Christi  qua 


30. 


A  ait,  Nemo  bonus,  nisi  Deus,  videtur  sc 
fundasse  beatissimus  theologorum  dux, 
S.  Dionysius,  asserendo  quod  bonum  sit 
primum  atque  potissimum  nomen  Dei. 

Deinde  respondet  Salvator  ad  verba  ado- 
lescentis,  qui  praeinductam  responsionem 
patienter  sustinuit.  Si  vis  ad  vitam  gloriae 
ingredi,  id  est  seternam  beatitudinem  adi- 
pisci,  serva  mandata  Decalogi.  Tanquam 
dicat  :  Hoc  requiritur  et  sufficit  ad  salu- 
tem.  Unde  in  Proverbiis  habetur  :  Serva 
mandata  et  legem,  quasi  pupillam  oculi 

B  tui ;  liga  eam  in  digitis  tuis,  et  in  tabulis 
cordis  scribe.  Et  in  Ecclesiastico  :  Si  vo- 
lueris  mandata  custodire,  conservabunt  te. 
Dicit  ei  adolescens  :  Quce,  scilicet  man- 
data  servabo,  ut  vitam  ingrediar?  Hoc  qua> 
rit,  quoniam  legis  preecepta  erant  triplicia, 
utpote  moralia,  judicialia,  cserimonialia. 
Jesus  autem  dixit,  nominando  qusedam 
praecepta  moralia  secundae  tabulae,  quae 
ordinant  hominem  ad  proximum  :  Non  ho- 
micidium  facies,  prsetermisso  ordine  ju- 
ris  ;  alias   licitum   erat,   secundum   quod 

C  Moyses  dixit  :  Maleficos  non  patieris  vive- 
re.  Secundum  Joannem,  Omnis  qui  odit 
fratrem  suum,  homicida  est.  Ambrosius 
quoque  :  Pasce,  inquit,  fame  periclitan- 
tem ;  si  non  paveris,  occidisti.  Judsei  au- 
tem  occiderunt  Christum  lingua,  consilio 
et  consensu.  Cain  vero  occidit  Abel  pro- 
pria  manu.Omnia  ergo  homicidia  ista  pro- 
hibita  sunt.  Non  adulterabis ;  non  facies 
furtum  ;  non  falsum  testimonium  dices ; 
honora  patrem  et  matrem;  et  diliges  pro- 
ximum   tuum  sicut  te  ipsum.  Qui  enim 

D  diligit  proximum,  legem  implevit. 

Dicit  illi  adolescens  :  Omnia  hcec  custo- 
divi  [ajuventute  mea],  et  per  consequens 
alia  prsecepta  moralia  hic  non  expressa. 
Non  enim  diligitur  proximus,  nisi  diliga- 
tur  et  Deus.  Quid  adhuc  mihi  deest,  ut 
sim  perfectus  ac  tuus  discipulus  ?  Ait  illi 
Jesus  :  Si  vis  perfectus  esse,  opera  super- 
erogationis  faciendo  atque  evangelica  con- 
silia  amplectendo,  vade,  id  est,  a  tempora- 
lium  rerum  affectu  recede,  et  corporaliter 
perge  ad  emptores,  si  opus  est,  et  vende 


Prov.  vu, 

2,  3. 


Eccli.  xv, 
16. 


18 


Exod.xx, 
13. 


lbid.  xxn, 

18. 

Uoann.m, 

15. 


Exod.  xx, 
14-16. 

19 

Ibid.  12. 

Zeu.xix,18. 

Uom.  xni,8. 

20 


21 


ENARRATIO   IN   CAP.    XIX   MATTHiEI.    —  ART.    XXXIII 


217 


omnia  quce  habes,  videlicet  mobilia  et  im- 
mobilia,  et  da  pauperibus  pretia  eorum. 
Majus  enim  est  omnia  simul  pro  Christo 
relinquere,  quam  ea  paulatim  indigenti- 
bus  communicare,  ut  sit  homo  penitus  li- 
ber  et  expeditus  a  cura,  affectu  et  onere 
temporalium  divitiarum,  totusque  inten- 
dat  spiritualibus  bonis.  Et  habebis  thesau- 
rum,  id  est  copiosam  et  supereffluentem 
remunerationem  ac  possessionem,  multo 
pleniorem  quam  qui  sola  praecepta  custo- 
diunt,  in  ccelo  empyreo,  quod  est  mansio 
Beatorum.  Et  veni  corporis  gressu,  men- 
tisque  sincero  affectu,  et  sequere  me,  pau- 
perem  vitam  ducendo,  et  perfectionis  ope- 
ra  exercendo. 

22  Quum  audisset  autem  adolescens  verbum 
hoc  de  venditione  praedicta,  abiit  tristis, 
vel  quia  doluit  se  interrogasse,  vel  quia 
vidit  viam  perfectionis  esse  difficilem,  vel 

'aiias  t<e- quia  debebat*  facere  quod  audivit.  Erat 
enim  habens  multas  possessiones,  hoc  est 
divitias.  Ex  quo  patet,  quod  licet  fuerit 
justus  servando  praecepta,  caritatem  Dei 
temporalibus  omnibus  praeferendo,  non  ta- 
men  erat  perfectus,  qui  temporalibus  ali- 
qualiter  inordinate  adhaesit,  nec  tam  fer- 
vens  erat  in  divino  amore,  quod  pro  Deo 
vellet  cuncta  relinquere.  Tales  sunt  multi. 
Nam  plures  sunt  cum  custodia  praecepto- 
rum  contenti,  nec  statum  superiorem  vo- 
lunt  arripere  :  quos  certum  est  in  ampli- 
ori  esse  periculo. 

23  Jesus  autem  dixit  discipulis  suis  :  Amen 
dico  vobis,  quia  dives,  id  est  in  temporali- 
bus  bonis  abundans,  diffxcile,  id  est  diffi- 
culter,  intrabit  in  regnum  ccelorum,  quod 

jfo«A.v,3.  est  pauperum,  ita  ut  transeat  de  divitiis 
ad  divitias.  Difficile  ergo  est,  non  impossi- 
bile,  divitem  salvari,  quoniam  difficilli- 
mum  est  in  temporalibus  abundare,  et  ea 
non  inordinate  amare,  esse  in  divitiis,  et 
non  uti  deliciis,  ab  aliis  propter  divitias 
honorari,  et  non  extolli,  nec  mundi  vani- 
tates  sectari.  Ad  insinuandum  enim  quam 
rarum  atque  difficile  sit  locupletem  esse 
justum,  non  cupidum,  dicitur  in  Ecclesia- 

8, 9.       '  stico  :  Beatus  dives  qui  inventus  est  sine 


A  macula,  qui  post  aurum  non   abiit,  nec 
speravit   in    pecuniae   thesauris.  Quis   est 
hic?  et  laudabimus  eum.  Fecit  enim  mi- 
rabilia  in  vita  sua.  Verumtamen  multi  fu- 
erunt  ditissimi,  et  tamen  non  cupidi,  ut 
Abraham,  lsaac,  Jacob,  Joseph,  Booz.  Talis 
fuit  et  David,  qui  cunctis  divitibus  salu- 
berrimum  dedit  consilium,  dicens  :  Divitiae  Ps.  lxi,  u. 
si  affluant,  nolite  cor  apponere.  Et  iterum 
ait  :  Ego  sum  vir  pauper  et  tenuis.  Dives  iBeg.xvm, 
ergo  difficulter  salvatur,  quia  divitise  sunt  " 
spinae  ac  tribuli  suffocantes  verbum  Dei.  Matth.xw, 

B  Nec  solum  dives,  sed  et  divitias  appetens,  ""' 
quum  tamen  facilius  sit  divitias  nondum 
adeptas  quam  jam  possessas  non  immode- 
rate  amare.  Dicit  namque  Apostolus  :  Qui  ir«m.vi,9. 
volunt  divites  fieri,  incidunt  in  tentatio- 
nem  et  laqueum  diaboli.  Difficile  quoque 
est  diviti  implere  illud  Joannis  Baptistae  : 
Qui  habet  duas  tunicas,  id  est  superfluas,  Luc  ■■■, n. 
det  non  habenti ;  et  qui  habet  escas,  si- 
militer  faciat. 

Et  iterum  dico  vobis  :  Facilius  est  ca-       24 
melum  per  foramen  acus  transire  :  quod 

C  naturaliter  impossibile  est,non  tamen  om- 
nipotentiae  Dei,  quse  posset  modicum  quid 
in  camelum  transsubstantiare,  atque  per 
foramen  acus  transducere;  quam  divitem 
intrare  in  regnum  ccelorum.  Si  acceperi- 
mus  divitem  hoc  loco  sicut  in  verbo  im- 
mediate  praedicto,  oportet  fateri  quod  his 
verbis  non  denotatur  nisi  maxima  diffi- 
cultas  salvationis  divitis  :  ita  quod  dives 
naturali  virtute  salvari  non  valeat,  sicut 
nec  camelus  per  foramen  acus  transire,  et 
Deus  sua  omnipotentia  mirabilius  ac  vigo- 

D  rosius  utatur  salvando  divitem,  quam  du- 
cendo  camelum  per  acus  foramen.  Sic 
namque,  secundum  Augustinum,  majus 
est  impium  justificare  quam  mundum  cre- 
are  :  cujus  creatio  non  est  minoris  admi- 
rationis,  incomprehensibilitatis  atque  po- 
tentiae,  quam  transductio  cameli  per  acum. 
Communiter  vero  expositores  hoc  loco 
accipiunt  divitem  pro  inordinato  et  cupi- 
do  divitiarum  amatore,  qui  majorem  fi- 
duciam  et  amorem  habet  in  eis  quam  in 
Deo.  Talem  autem  salvari  impossibile  est, 


218  ENARRATIO   IN   CAP.    XIX   MATTILEI.    —  ART.    XXXIII 

loquendo  de  potentia  Dei  ordinata.  Huic  A  vitae.  Hoc  tamen  de  Juda  proditore  sumi 

expositioni  favere  potesf,  quod  prsedictis  non  potest,  nisi  forle  pro  certo  tempore. 

verbis  Christus  praemittit  apud  Marcum  :  Quamvis  autem  Petrus  fuerit  pauper,  qui- 

Marc.  x,  Filioli,  inquiens,  quam  difficile  est  confi-  dam  tamen  Apostolorum,  in  quorum  per- 

dentem  in  divitiis  introire  in  regnum  coe-  sona  loquebatur,  divites  erant,  puta  Mat- 

lorum  !  Unde  Apostolus  ait  ad   Timothe-  thaeus,  Bartholomaeus,  etc.  Ideo   congrue 

irimvi.iT.  um  :  Divitibus  hujus  saeculi  praecipe  non  ait,  Reliquimus  omnia.  Denique,  sicut  vi- 

sublime  sapere,  nec  sperare  in  incerto  di-  dua   mittens   duo   minuta,  plus  omnibus   Marc.m, 

vitiarum.  Talis  fuit  dives  et-sanctus  Job,  misit  in  gazophylacium ;  sic  Petrus  pauca4"'43' 

Job  xxxi,  qui  ait  :  Si  putavi  aurum  robur  meum,  et  relinquens,  plus  multis  reliquit  qui  pon- 

obryzo  dixi,  Fiducia  mea;  si  laetatus  sum  dera  auri  relinqnunt,  et  tamen  aliud  sibi 

super  divitiis  meis.  reservant,  vel  non  tam  prompte  et  affec- 

25  Auditis  autem  his  verbis,  omni  diviti  B  tuose  hoc  agunt  ut  Petrus.  Omnia  quoque 
vehementissime  metuendis,  discipuli  mi-  dimisit,  qui  nihil  retinuit  sibi,  nec  sola  ha- 
rabantur  valde,  propter  novitatem  et  ar-  bita,  sed  et  habenda  abjecit  pro  Christo,  ip- 
duitatem  hujus  doctrinae  toti  saeculo  prius  sum  affectum  divitiarum  eradicando.  #m'd 
inauditae.  Novam  nempe  et  supernatura-  ergo  erit  nobis  mercedis,  et  quid  redditu- 
lem  doctrinam  coelestis  magister  advexit  rus  es  nobis?  Nondum  videtur  Petrus  fuis- 
atque  deprompsit.  Dicentes  ad  invicem  :  se  perfectus.  Perfectus  namque  amator,  de 
Quis  ergo  poterit  salvus  esse,  si  tam  ar-  praemio  non  requirit,  sed  de  dilecto. 

duum  est  iter  ad  regnum  coeleste?  Quasi  Jesus  autem  dixit  eis,  non  solum  Petro,       28 

dieant  :  Pene  nullus,  quum  multa  sint  vi-  sed  ceteris   quoque,   in  quorum   persona 

tia  graviora  quam  amor  divitiarum  super-  loquebatur  :  Amen  dico  vobis,  quod  vos  qui 

26  fluus.  Adspiciens  autem  Jesus  pavorem  secuti  estis  me,  et  omnes  vestra  vestigia 
angustiamque  ipsorum,  dixit  illis  :  Apud  C  sectaturi,  omnes  videlicet  perfecti  evan- 
homines  hoc  impossibile  est,  id  est,  huma-  gelica  observantes  consilia,  qui  figurantur 
na  et  naturali  potestate  fieri  nequit  ut  di-  ac  designantur  per  vos.  Itaque,  Qui  secuti 
ves  salvetur,  vel  camelus  per  foramen  acus  estis  me,  modo  praedicto,  in  paupertate  ac 
ducatur;  apud  Deum  autem,  id  est  omni-  ceteris  bonis,  in  regeneratione.  Hoc  S.  Hi- 
potentiae  Dei,  omnia  possibilia  sunt  qui-  larius  nectit  preedictis,  ut  sit  sensus  :  Qui 
bus  non  repugnat  ratio  entis,  videlicet  quae  secuti  estis  me,  accipiendo  Baptismum, 
contradictionem  non  implicant.  Ideo  Deus  qui  est  spiritualis  regeneratio  ex  aqua  et  j0a,m.  m, 
potest  hominem  in  temporalibus  abundan-  Spiritu   Sancto.  Hieronymus  vero  conve-  5* 

tem    praeservare   a   culpa,   potest  quoque  nientius    nectit    hoc   verbis   sequentibus. 

divitem  vitiosum  per  gratiam  immutare,  Eritque  sensus  :  Qui  seculi  estis  me,  mo- 

Rom. vi, -23.  ut  bene  utatur  divitiis  et  salvetur  :  gratia  do   praefato,  hanc   mercedem   habebitis  : 
enim  Dei  vita  aeterna.  Mentitur  ergo  Pela-  D  nam    in  regeneratione,  id   est  in   futura 

gius,  dicens  hominem    sinc   gratia   posse  eorporum  resuscitatione,resurrectione,  seu 

justificari.  reformatione,  quee  terminatur  ad  esse  sub- 

27  Tunc,  videlicet  audita  commendatione  stantiale  secundo  collatum  restitutumque 
voluntariee  paupertatis,  respondens  Petrus  corpori,  propter  quod  regeneratio  nuncu- 
in  persona  omnium  Apostolorum,  tanquam  patur,  quum  sederit  Filius  hominis  in  se- 
praecipuus  inter  eos,  dixit  ei :  Ecce  :  quae  de  majestatis  suai,  id  est,  exercere  cceperit 
dictio  signum  est  quod  magnum  atque  no-  manifeste  et  universaliter  suam  judicia- 
tabile  sit  quod  narratur  ;  nos  duodecim  riam  potestatem,  dando  singulis  in  anima 
quos  in  Apostolos  elegisti,  reliquimus  om-  et  corpore  quod  meruerunt.  Sedes  hoc  lo- 
nia  ista  terrena,  et  secuti  sumus  te  corporis  co,  corporale  solium  non  designat,  sed 
gressu  et  cordis  affectu,  assimilationeque  judiciariam    potestatem   et   usum    ipsius, 


27 


ENARRATIO    IN   CAP.    XIX   MATTH.EI.    —    ART.    XXXIII  210 

quamvis   accipi    possit   pro   loco  in   quo  A  quendi    non   sunt  a  filiis  aut    filiabus  si 

Christus  in  die  judicii  corporaliter  erit  vel  inopes  aut  debiles  sint,  nisi  eis  providea- 

joeiw,  12.  residebit  in  aere,  prout  Joel  dicit  :  Con-  tur  de  necessariis.  Aul  filios,  vel  uxores, 

surgant  et  ascendant  gentes  in  vallem  Jo-  aut  filias,  quae  licet  jam  non  exprimantur, 

saphat,  quia   ibi  sedebit  ut  judicet  om-  tamen  sub  praodictis  intelliguntur  :   nam 

nes  gentes    in   circuitu.  Sedebilis  et  vos  apud  Lucam  exponitur  uxor  ;  aut  agros,   Lue.xna, 

super  sedes  duodecim,  id  est,  in  duodenis  propter  nomen  meum,  id  est  finaliter  pro-  29, 

principalibus  thronis,  locis,  seu  soliis,  as-  pter   me,   ut  me    in    aeternum  conspiciat 

sidebitis,  judicantes,   judicio    assessoriae  atque  possideat,  et  ad  gloriam  meam,  ut 

dignitatis,  atque  praecipuae  approbationis,  me  in  praesenti  saeculo  perfectius  venere- 

duodecim   tribus  Israel,  quae  vobis    cre-  tur,  contemplando,  amando  ac  serviendo 

dentibus,  pro  majori  parte  in,  incredulita-  in  omnibus.  Centuplum  accipiel,  id  est, 

te  manserunt,  sicque  damnabitis  eas.  Unde  B  spiritualibus  bonis  in  praesenti  dotabitur, 

superius   dixit   Salvator  Judaeis,  de  Apo-  videlicet  gratia  gratum  faciente,   caritate 

Maith.su,  slolis  loquens  :  Ipsi  judices  vestri  erunt.  divina,  consolatione  interna,  donis  Spiri- 

Quum  inter  duodecim  Apostolos  fuerit  tus  Sancti  :  quae  omnia  incomparabiliter 

ibid.x,i.  Judas  proditor  unus,  quomodo   ait  Chri-  praestantiora  sunt  cunctis  bonis  terrenis. 

stus,  Sedebitis  super  sedes  duodecim,  qua-  Talis   quoque   efficitur   spiritualis   filius, 

si   duodecim  essent  sessuri  cum  Christo,  imo  et  frater,  omnium  Sanctorum  viato- 

quorum  unum  constat  esse  damnatum?  Et  rum  et  comprehensorum,  quibus  caritate 

respondendum,  quod  promissio  ista  quan-  et  mystica  unitate  connectitur.Omnia  quo- 

tum  ad  Judam  fuerat  conditionalis,  vide-  que   temporalia   ei    subduntur,    sicut    ait 

licet,  si  perseveraret  in  bono.  Denique  per  Apostolus  :  Quasi  nihil  habentes,  et  omnia   n  co>-.  «, 

sedes   duodecim,   significantur  solia   om-  possidentes.  Et  vitam  aHernam,  de  qua  ,0' 

nium  perfectorum  et  apostolicorum  viro-  C  ait  apud  Joannem  Salvator  :  Haec  est  yita.7oann.xvii, 

rum,  qui  in  die  judicii  judicabunt  cum  aeterna,  ut  cognoscant  te  solum  Deum,  et 3" 

Christo.  Similiter  per  duodecim  tribus  Is-  quem  misisti  Jesum  Christum  ;  possidebit 

rael,  judicandorum  universitas  declaratur.  in  patria,  quando  videbit  facie  ad  faciem,  icor.sm, 

Praeterea  advertendum,  quod  Christus  in  id  est  clare  et  immediate  per  speciem. 
die  judicii,  secundum  suam  divinam  na-  Ecce   triplex   praemium    voluntariorum 

turam,  seu   Trinitas  Deus,  judicabit   per  pauperum,  videlicet  centupla  receptio  in 

auctoritatem  ;  Christus  vero  ut  homo,  per  praesenti,  assessoria  judicandi  potestas  in 

joann.v,  exsecutionem  (unde  ait  :  Pater  non  judicat  die  novissimo, itemque  possessio  vitae  aeter- 

quemquam,  sed  judicium  omne  dedit  Fi-  nae  in  patria. 
lio);  Apostoli  et  viri   perfecti,  per  asses-  Malti  autem  erunt  primi  novissimi,  id       30 

soriam  dignitatem,  tanquam  amici  et  con-  est, multi  eorum  qui  modo  magnae  sunt  re- 
siliarii  Judicis  ;   ceteri  electi,  imo  omnes  D  putationis,  dignitatis  et  abundantiae,  erunt 

boni,  per  approbationem;  minus  mali,  per  in    die   extremo   infimi    et   abjecti.   Multi 

Matth.jiu,  comparationem,  quemadmodum  Ninivitae,  quoque  qui  nunc  ante  alios  bona  incipi- 

^,x,i5,xn,  SQdQ^jjgg   et   regina  Saba  incredulos  Ju-  unt,  paulatim  torpent  et  deficiunt ;  et  qui 

daeos  judicaturi  dicuntur.  tardius  inchoant,  ferventiores  redduntur. 

29  Et  omnis  qui  reliquerit  ordinate   do-  Similiter  et  Judaei,  qui  erant  primi  voca- 

mum,  dando   eam  vel  pretium  'ejus  pro  tione,   ullimi  facti  sunt  salvatione.  juxta 

Deo.  Etenim  in  pium   usum  convertenda  illud  Apostoli  :  Quum  plenitudo  gentium  /tom.n,*5, 

sunt   temporalia   quae   relinquuntur,   non  intraverit,  tunc  omnis  Israel  salvus  f \eU Bt  86" 

penitus    conterenda  aut   destructioni   ex-  novissimi  primi,  id  est,  qui  jam  diguila- 

ponenda.  Vel  fratres,  aut  sorores,  aut  pa-  te,  potestate  vel  tempore  posterioros  siint. 

trem,  aut  matrem.  Parentes  tamen  relin-  ct   opprimuntur  ac    tribulantur  a  primis 


:i 


220 


ENARRATIO   IN   CAP.    XX   MATTHiEl.    —  ART.    XXXIV 


seu  majoribus   hujus  saeculi,  tunc  erunt  A 

7o6xxn,29.  priini  honore  et  gloria  apud  Deum.  Qui 
enim  humiliatus  fuerit,  erit  in  gloria.  Et 

iCor.i, 27,  abjecta,  infirma  ac  infima  mundi  elegit 
Deus,  ut  alta,  fortia  et  pomposa  condem- 

Ps.cs»j,%.  net. Propter  quod  ferlur  in  Psalmo  :  Susci- 
tans  a  terra  inopem,et  de  stercore  elevans 
pauperem,  ut  collocet  eum  cum  princi- 
pibus  populi  sui.  Ad  quod  pertinere  po- 

Eccii.x,\i.  test  illud  Ecclesiastici  :  Sedes  ducum  su- 


perborum  destruxit  Deus,  et  sedere  fecit 
mites  pro  eis.  Hinc  quoque  Virgo  Christi- 
fera  :  Deposuit  (inquit)  potentes  de  sede,  Luc.  1,52. 
et  exaltavit  humiles.  Nemo  ergo  de  prse- 
senti  sua  glorietur  in  se  aut  prsesumat 
justitia,  vel  se  aliis  prseferal,  aut  quem- 
quam  contemnat,  quia  ab  his  superari  po- 
test  in  praesenti  per  gratiam,  et  in  futuro 
per  gloriam,  quibus  nunc  videtur  multo 
perfectior. 


ARTICULUS  XXXIY 


EXPOSITIO   CAPITULI    VICESIMI 


SIMILE    EST    REGNUM    COELORUM    IIOMINI    PATRIFAMILIAS 
QUI   EXIIT    PRIMO   MANE. 


STATUM  Ecclesiee  militantis  comparat 
Ghristus  rebus  diversis,  nobis  notis  ac 
corporalibus,  quatenus  per  similitudinem 
sensibilium  et  notitiam  manifestorum,  ad 
cognitionem  mysteriorum  Ecclesiae  perdu- 
camur,  gratiamque  ac  judicium  disposi- 
tionis  divinae  sciamus.Hinc  ergo  nunc  ait : 

Simile  est  regnum  ccelorum  homini  pa- 
trifamilias.  Origenes,  per  regnum  ccelorum 
intelligit  Ghristum  :  quem  si  hoc  loco  per 
regnum  ccelorum  intellexerimus,plana  erit 
parabola.  Quemadmodum  enim  paterfa- 
milias  aliquis  diversis  horis  diei  egredi- 
tur,  ut  conducat  operarios  qui  vineam  su- 
am  operentur  seu  colant  ;  sic  Christus 
secundum  quod  Deus,  a  principio  mundi 
per  omnes  eetates  saeculi  hujus  exiit,  per 
suae  potentiee  operationem,  per  suae  veri- 
tatis  manifestationem,  per  angelorum  mis- 
sionem,  per  Patriarcharum  ac  Propheta- 
rum  legationem,  ut  vocaret  quosdam  ad 
ecclesiasticam  unitatem,  ad  fidem  et  gra- 
tiam,  ad  operandum  in  domo  Dei,  quse  est 
vinea  atque  Ecclesia  Christi. 

Verumtamen  expositores  communiter  in- 
telligunt  hic  per  regnum  ccelorum,  Eccle- 
siam  militantem,  ut  sit  sensus  :  Simile 
est  regnum  ccelorum,  id  est  status  seu  ne- 


B  gotium  Ecclesiee  militantis,  vel  ipsa  Ec- 
clesia,  ratione  sui  capitis,  scilicet  Christi, 
homini  patrifamilias,  id  est  operi  seu  ne- 
gotio  vel  personee  hominis  cujuscumque 
habentis  familiam,  qui  exiit  primo  mane, 
id  est  diluculo,  conducere  operarios  in  vi- 
neam  suam,  hoc  est  ad  hoc,  quod  vitem 
suam  putarent  atque  excolerent.  Sic  au- 
tem  exponendo,  quod  hic  scribitur  de  pa- 
trefamilias  difficultatem  non  habet  :  sed 
per  patremfamilias  spiritualiter  figuratur 
ac  designatur  Deus  Trinitas,  seu  queelibet 

C  divina  Persona  ;  per  vineam  vero,  Eccle- 
sia.  Sicque  in  processu  exponenda  est  lit- 
tera,  ita  ut  Ecclesia  comparetur  vinese, 
quoniam  sicut  se  habet  paterfamilias  ad 
vineam"  suam,  sic  Deus  ad  Ecclesiam.  De 
Deo  ergo  per  patremfamilias  significato 
exponentur  sequentia.  Dicitur  autem  Deus 
paterfamilias,  tanquam  creator  et  dispen- 
sator  universorum  :  de  cujus  domo  scri- 
ptum  est  in  Baruch,  0  Israel,  quam  magna  Baruchm, 
est  domus  Dei  et  ingens  locus  possessionis  u- 
ejus  !   Cujus  familia,  est  congregatio  om- 

D  nium  fidelium  servientium  ei. 

Qui  exiit,  non  locum  mutando,  sed  ali- 
quid  de  novo  operando,  suamque  gratiam 
effundendo,et  suos  nuntios  emittendo,jort- 


ENARRATIO   IN   CAP.    XX   MATTH^I. 


ART.    XXXIV 


221 


Galat.  i,  4: 
C'oioss.i,13 


7s.  v,  7. 
Osee  x,  1. 


16 


mo  mane,  id  est  in  prima  mundi  aetate, 
quae  duravit  ab  Adam  usque  ad  Noe,  vi- 
delicet  ad  ingressum  in  arcam,  seu  ortum 
diluvii,  conducere,  id  est  per  mercedis 
pollicitationem  vocare,  operarios,  id  est 
homines  ad  operandum  potentes,  qui  non 
erant  operarii  meritorie  agendo,  antequam 
vocarentur  et  ejus  gratia  praevenirentur, 
in  vineam  suam,  hoc  est  ad  societatem 
seu  incorporationem  Ecclesiae,  quemadmo- 
dum  ait  Apostolus  :  Eripuit  nos  de  prae- 
senli  seeculo  nequam,  et  transtulit  in  re- 
gnum  Filii  dilectionis  suae.  A  principio 
etenim  mundi  vocavit  Deus  quosdam  ad 
fidem  et  caritatem,  per  quam  facti  sunt 
membra  Ecclesiae,  et  vinea  Dei,  producen- 
do  opera  sancta,  tanquam  optimas  uvas. 
Gongregatio  ergo  fidelium  dicitur  vinea, 
sicut  per  Isaiam  asseritur  :  Vinea  Domini 
Sabaoth,  domus  Israel  est;  et  per  Osee,  Vi- 
tis  frondosa  domus  Israel.  Per  hos  autem 
operarios  conductos,  quidam  specialiter 
intelligunt  aliorum  doctores,  praelatos  ac 
superiores,  quos  Deus  misit  in  vineam, 
scilicet  Ecclesiam,  propter  aliorum  conver- 
sionem  seu  informationem  :  quales  a  prin- 
cipio  mundi  fuerunt,  Adam,  Seth,  Enoch, 
Mathusalem. 
2  Conventione  autem  facta,  id   est   pro- 

missione  completa,  seu  pacto  inito,  cum 
operariis  jam  praefatis,  ex  denario  diur- 
no,  id  est  de  felicitate  aeterna  eis  pro  suo 
labore  reddenda.  Gonventio  itaque  hsec,  est 
vitae  aeternae  promissio,  de  qua  per  Jere- 
Jer.xw,  miam  Dominus  ait  :  Quiescat  vox  tua  a 
ploratu,  et  oculi  tui  a  lacrimis,  quia  est 
merces  operi  tuo.  Porro  beatitudo  seu  vi- 
ta  eeterna  appellatur  denarius,  quia  est 
praemium  bene  agentis.  Dicitur  quoque  di- 
urnus,  quoniam  propter  eum  quotidie  la- 
boratur, et  quotidie  ingredientibus  regnum 
cceleste  confertur,eumque  meremur  in  die 
gratiae,  et  accipiemus  in  die  gloriae.  Misit 
eos  in  vineam  suam,  id  est  ad  Ecclesiam 
instruendam,  vel  ad  bene  vivendum  in  ea. 
Et  egressus  (secundum  modum  praedi- 
clum)  Deus  circa  horam  tertiam,  id  est 
statim  post  diluvium,  vel  a  tempore  Noe 


A  usque  ad  Abraham,  invenit*  alios  stanfes     *  vidit 
in  foro,  id  est  in  saeculo  isto  negotiatio- 
nihus  temporalium  rerum  repleto,  otiosos, 
id  est  a  bonis  operibus  vacantes.  Et  dixit       4 
illis,  per  inspirationem  internam,  angeli- 
cam  revelationem,  vel  alio  modo  :  Ite  et 
vos  in  vineam  meam,  hoc  est  ad  fidelium 
sortem    seu    congregationem,    dimittendo   Rom.  xm, 
opera  tenebrarum  et  faciendo  fructus  ju-  12' 
stitiae  ;  et  quod  justum  fuerit  dabo  vobis, 
videlicet  justam  mercedem  pro  opere  vir- 
tuoso,  qui   do   unicuique  quod   meretur.    Jer.  xvn, 

B  IIU  autem  abierunt  in  vineam  Domini,  10'  ^ 
obedientes  locutioni  divinae.  Tales  fuerunt 
Noe,  Sem,  Japhet,  Heber.  Iterum  autem 
exiit  circa  sextam,  hoc  est  a  tempore  Abra- 
hae  usque  ad  Moysen,  et  nonam  horam,  id 
est  a  tempore  Moysis  usque  ad  Ghristum  ; 
et  fecit  similiter,  otiosos  faciendo  opera- 
rios,  seu  quosdam  mittendo  in  vineam  su- 
am,  utpote  Moysen,  Aaron,  Josue,  judices 
et  Prophetas,  aliosque  innumerabiles  per- 
ducendo  ad  statum  salutis  in  illis  duabus 
aetatibus. 

G       Circa  undecimam  vero  horam,  id  est  ab        6 
adventu  Ghristi,  exiit,  mittendo  Unigeni-  Rom.xuo. 
tum  suum  in  similitudinem  carnis  pecca- 
ti,  et  Apostolos  ad  gentiles.  Tunc  quoque    Matth. 
Verbum  Dei  verus  Deus  exiit,  nostram  na-  xxv'"' 19' 
turam  assumendo,  et   personaliter  homi- 
nibus  apparendo,  loquendo  et  bene  agen- 
do,   quemadmodum    apud   Joannem    ipse 
testatur  :  Exivi  a  Patre,  et  veni  in  mun-  Joann.wi, 
dum.  Et  invenit  alios  stantes,  id  est,  rebus  28' 
temporalibus  inhaerentes,  spiritualiter  non 
proficientes  :  per  quos  praecipue  intelli- 

D  guntur  gentiles,  quorum  aliquibus,  tamen 
paucis  et  parum,  Ghristus  in  propria  prae- 
dicavit  persona,  ceteris  per  Apostolos,  eo- 
rumque  discipulos  et  successores.  Et  dicit 
illis  :  Quid  hic,  id  est  in  isto  exsilio,  in 
hac  peregrinatione  ubi  non  habemus  ci-  Hebr.xw, 
vitatem  manentem,  statis  tota  die,  id  est  Um 
toto  tempore  vitae  vestrae,  otiosi,  non  fe- 
stinantes  ad  patriam  ?  Gentiles  namque  fi- 
de  caruerunt,  nil  meritorium  operabantur: 
idcirco  toto  tempore  vitae  suae  vacabant  a 
bonis,  praesertim  quum  dicat  Apostolus  : 


222 


ENARRATIO    IN    CAP.    XX    MATTH.KI.    —    ART.    XXXIV 


Rom. nv,  Quidquid  non  est  ex  fide,  peccatnm  esl.  A 
23-  _  Dicunt  ei  :  Quia  nemo  nos  conduxit,  id 
est,  nullus  ad  bene  agendnin  nos  invita- 
vit,  promittendo  nobis  regnum  cceleste 
pro  praemio  :  nullus  qnippe  Propheta  aut 
Act.  xvii,  doctor  missus  est  nobis.  Prioris  enim  igno- 
rantiae  tempora  despexit  Deus,  ut  ait  Pau- 
lus.  Verumtamen  quibusdam  gentilibus 
dati  sunt  viri  sancti,  videlicet  Job  Mel- 
chisedech;  sed  tempore  Christi,  et  diu  an- 
te,  in  toto  mundo  regnavit  idololatria,  ex- 
ceptis  Judaeis.  Dicit  illis  :  Tte  el  vos  in 
vineam  meam.  Hoc  Deus  dixit  gentilibus  B 
per  prsedicationem  Apostolorum,  ut  con- 
verterentur  ad  Christum,  fieretque  ex  eis 
et  populo  Judaeorum  electo  una  Ecclesia. 
Denique  S.  Hieronymus  exponit  para- 
bolam  hanc  de  vocatis  ad  gratiam  secun- 
dum  diversas  hominum  aetates  :  ut  illi 
dicantur  primo  mane  conducti,  et  in  vi- 
neam  missi,  qui  in  pueritia  ad  Dei  obse- 
quium  perducuntur  :  quales  potissimum 
fuerunt  sanctificati  in  utero,  ut  Joannes  et 
Jeremias,  et  alii  qui  mox  usum  rationis 
sortiti,  cceperunt  Domino  famulari,  ut  Sa-  C 
muel.  Tertia  vero  hora  conducti  vocan- 
tur,  qui  in  juventute  convertuntur  seu 
adolescentia,  quae  interdum  pro  eodem  su- 
Eceie.xi,9.  muntur,  juxta  illud  Ecclesiastae  :  Laetare, 
juvenis,  in  adolescentia  tua.  Sexta,  qui  in 
aetate  virili :  nona,  qui  in  senectute  :  un- 
decima,  qui  in  aetate  decrepita. 
8  Quum  sero  autem  factum  esset,  Secun- 

dum  Augustinum,  Gregorium,  et  alios  ex- 
positores  communiter,per  sero  intelligitur 
finis  mundi,  seu  dies  judicii.  Sed  hoc  qui- 
dam  nititur  improbare,  quia  de  recipien-  D 
tibus  mercedem  sero  dicitur,quod  quidam 
eorum  murmuraverunt,  quibus  sub  per- 
sona  unius  eorum  dicitur  :  An  oculus  tuus 
nequam  est  ?  Qui  autem  in  fine  mundi 
remunerationem  felicem,  de  qua  jam  agi- 
tur,  sortientur,  nec  murmurabunt  nec  ne- 
quam  erunt.Sed  quam  facile  hoc  solvatur, 
patebit  dum  ad  horum  verborum  explana- 
tionem  pervenero.  Rursus,  quam  extorta 
sit  expositio  ejus  qui  per  sero  intelligit 
tempus  gratiae  seu  praesentem  statum  Ec- 


clesiae,  patet  litteram  intuenti.  Jam  enim 
dictum  est,  quod  per  horam  undecimam 
intelligatur  tempus  gratiae,  quod  a  Christi 
adventu  incepit  :  oportet  ergo  per  sero 
intelligi  terminum  temporis  seu  horae  is- 
tius.  Iterum  praesens  tempus  non  est  tem- 
pus  praemiorum,  sed  meritorum.  Praeterea 
clarum  est,  quod  Christus  per  sero  intel- 
ligat  horam  in  qua  finiuntur  labores  pro 
quibus  redditur  merces  :  quae  non  est  nisi 
in  die  judicii.  Est  igitur  sensus  : 

Quum  sero  autem  factum  esset,  id  est, 
quum  finis  mundi  advenerit,  dicit  domi- 
nus  vineae,  id   est,  tunc  Deus  Pater  seu 
Trinitas,  summus  princeps  Ecclesiae,  dicet 
procuratori  suo,  id  est  Christo  secundum 
quod  homo  est,  quem  Pater  constituit  do-  p*.  cw,2i. 
minum  domus   suae  et  principem   omnis 
possessionis  suae  :  Voca  operarios,  id  est 
eos  qui  in  Ecclesia  laboraverunt,  a  morte 
eos  resuscitando,   et  ad  judicium  convo- 
cando.Haec  vocatio  est,  de  qua  inquit  Apo- 
stolus  :  Quoniam  ipse  Dominus  in  jussu  iThess.w, 
et  in  voce  Archangeli,  et  in  tuba  Dei,  de-  ,s' 
scendet  de  coelo.  Et  Christus  :  Veniet  (in-    Joann.y, 
quit)  hora,  m  qua  omnes  qui  in  monu-     ' 
mentis  sunt,  audient  vocem  ejus.  Et  redde 
illis  mercedem,  videlicet  vitam  aeternam, 
de  qua  Salvator  in  Apocalypsi  profitetur  : 
Ecce  venio   cito,  et  merces  mea  mecum  xpoc.wn, 
est.  Haec  merces  est  clara  visio  divinitatis  12- 
Christi,  prout  apud  Joannem  ipse  ait  :  Qui  Joann.ws, 
diligit  me,  manifestabo  ei  me  ipsum.  Un-  2l' 
de  Pater  ait  in  Psalmo,  Ostendam  illi  sa-  Ps.  *c,  ie. 
lutare  meum,  videlicet  Chvislum. Incipiens 
dare  mercedem  a  novissimis,  qui  hora  un- 
decima"  vocati  sunt,  progrediendo  ab  illis 
usque  ad  primos,  qui  primo  mane  voca- 
ti  sunt,  per  intermedios.   Hi  vocati  sunt 
vel  hora  nona,  vel  sexta,  vel  tertia.  In  fine 
mundi  omnes  electi  simul  remunerabun- 
tur  a  Christo,  videlicet   in    momento,   in 
ictu  oculi  :  quomodo  ergo  novissimi  di- 
cuntur  primo  remunerari?Dicendum,  quod 
ista  prioritas  non  est  referenda  ad  inter- 
valla  divinae  remunerationis,  quae  instan- 
tanea  erit,  sed  ad  ordinem  vocatorum,  ita 
quod  licet  omnes  simul  praemium  conse- 


ENARRATIO    IN   CAP.    XX   MATTH^I.    —    ART.    XXXIV 


223 


quantur  quoad  tempus,  tamen  primo  prae-  A 
miari  perhibentur,  qui  minus  diu  prfflsto- 
lati  sunt  praemium, et  qui  ultiino  finierunt 
laborem.  Sic  enim  communiter  dicimus, 
illos  prius  aliquid  adipisci,  qui  minorem 
dilationem  passi  sunt,  quam  eos  qui  diu 
exspectaverunt,  quamvis  insimul  praemi- 
entur. 

9  Quum  venissent  ergo  ad  judicium  qui 
circa  undecimam  horam,  id  est  in  ultima 
mundi  aetate,  venerant  ad  vineam  Christi, 
seu  vitam  bonam,  acceperunt  a  Ghristo 
pro  mercede,.sm#t^os  denarios,  id  est  qui-  \\ 
libet  proportionatum  prsemium,  seu  vitam 

10  aeternam  in  coelis.  Venientes  autem  et  pri- 
mi  ad  tribunal  Christi,  arbitrati  sunt,  id 
est,  aestimabant  in  die  judicii,  quod  plus, 
id  est  majus  praemium,  essent  accepturi 
a  Ghristo,  quam  novissimi,  quia  diutius 
et  gravius  laboraverunt  in  aetatibus.  Nem- 
pe  his  qui  Christi  adventum  praecesserunt 
minor  fuit  gratia  et  longior  vita,  ideo  diu- 
tius  et  durius  laboraverunt  quam  fideles 

•  tempore  gratiae,  quibus  merito  Salvatoris 
Matth.xi,  et  gratiae  ejus  affluentia,  suave  est  jugum  C 
Dei  et  onus  ejus  leve.  Acceperunt  autem 
et  ipsi  singulos  denarios,  id  est  tantum 
ut  primi,  videlicet  unusquisque  suum  de- 
narium  seu  proprium  praemium.  Non  enim 
respicit  Deus  principaliter  ad  laborem  ex- 
teriorem,  seu  temporis  diuturnitatem,  sed 
ad  interiorem  fervorem,  et  rectam  inten- 
tionem,  cordisque  munditiam,  per  quam 
lbid. v, 8.  fit  homo  capax  visionis  divinae  essentise. 

11  Et  accipientes  primi  singulos  (ut  dictum 
est)  denarios,  murmurabant  adversus  pa- 

12  tremfamilias ,  scilicet  Deum,  dicentes  :  Hi  D 
novissimi  una  hora  fecerunt,  id  est,  mo- 
dico  tempore  in  Ecclesia  laboraverunt;  et 
pares  in  praemio  illos  nobis  fecisti,  qui  per 
procuratorem  tuum  illis  et  nobis  idem 
praemium  contulisti,  qui  portavimus  pon- 
dus  diei,  id  est,  graves  temporis.  labores 
et  laboriosos  actus  justitiae  sustinuimus, 
et  wstus  tentationum,  id  est  vehementes 
tentationes  et  anxietates.  Murmuratio  ista 
Sanctorum,  non  est  murmuratio  turbati- 
onis,  rancoris  vel  impatientiae,  sed  vehe- 


30. 


mens  replicatio  propriae  causae,  seu  admi- 
rationis  eruptio  procedens  ex  zelo  justitiae, 
quemadmodum  et  inter  angelos  sanctos, 
secundum  Gregorium,  Thomam,  et  alios 
multos,  dicitur  esse  resistentia,  dicente 
Gabriele  ad  Danielem,  Princeps  Persarum  Dan.x.\:\, 
restitit  mihi  :  quod  praedicti  exponunt  de  i0, 
bono  angelo  Persarum  custode  ac  princi- 
pe.  Dicuntur  itaque  murmurasse,  vel  quia 
dilationem  dolenter  sustinuerunt,  secun- 
dum  Gregorium,  vel  quia  de  magnitudine 
liberalitatis  pietatisque  djvinae,  tantum  de 
praemio  dantis  novissimis  ut  eis,  vehemen- 
ter  mirabantur.  Nihilo  minus  unusquis- 
que  Beatorum  de  sua  felicitate  plenissime 
contentatur.  Sed  quaeritur,  quomodo  pri- 
ores  Sancti  in  die  judicii  aestimabunt  se 
plus  recepturos,  quum  tamen  errare  non 
possint.  Et  respondendum,  quod  illa  aes- 
timatio  non  est  assertionis,  sed  opinatio- 
nis.  Sancti  autem  in  patria  non  praeno- 
scunt  determinate,  quanlum  beatitudinis 
quilibet  hominum  electorum  finaliter  ob- 
tinebit,  nisi  ex  speciali  causa  eis  divinitus 
reveletur. 

At  ille  paterfamilias  respondens  uni  eo-  13 
rum  murmurantium,  dixit.  Et  quod  uni, 
hoc  omnibus  dixit  ;  potestque  per  hunc 
unum  intelligi  Protoplastus.  Amice,  non 
facio  tibi,  nec  aliis  primis,  injuriam,  ali- 
quid  tibi  injuste  subtrahendo, ob  hoc  quod 
alium  ultra  condignum  glorifico,  et  tibi 
in  mercede  parem  facio.  Nonne  ex  dena- 
rio,  hoc  est  pro  certo  praemio  tibi  prae- 
stando,  convenisti  mecum?  id  est,  acqui- 
evisti  et  concors  factus  es  mihi,  eundo  in 
vineam  meam,  ut  denarium  diurnum  re- 
ciperes.  Advertendum,  quod  sicut  dena- 
rius  diurnus  unus  est  secundum  suam 
formam  et  rationem  specificam,  multipli- 
catur  autem  ex  parte  materia?  et  recipien- 
tium,  et  est  aequalis  quantum  ad  omnes  ; 
sic  vita  seu  beatitudo  aeterna,  per  dena- 
rium  figurata,  una  est  ex  parte  objecti, 
videlicet  Dei,  multiplicatur  vero  ex  parte 
recipientium  atque  fruentium,  est  quoque 
aequalis  omnibus  quantum  ad  durationem, 
nam  omnes  aeternaliter  eam  possidebunt, 


224                                         ENARRATIO    IN    CAP.    XX  MATTHjEI.    —    ART.    XXXIV 

tamen  in  perfectione  magna  distantia  est,  A  turbam    magnam,  qnam   dinumerare   ne-  Apoe.vn,9. 

secnndnm  exigentiam    meritorum.  Unde,  mo  poterat.  Et  respondendnm,  quod  pauci 

joann.ww,  in  domo  Patris  mansiones  multae  sunt,  hoc  sunt  comparative  seu    relative  ad  repro- 

est  diversi  gradus  praemiorum.  bos, multi  autem  simpliciter.Imo  secundum 

14  Tolle  quod  tuum  est,  id  est  denarium  Gregorium,  tantus  est  numerus  hominum 
seu  praemium  tibi  debitum  ac  promissum,  electorum,  quantus  angelorum  sanctorum. 

Matth.xx\,  et  vade  in  gaudium  Domini  tui.  Volo  au-  Probabile  quoque  est,  quod  numerus  ho- 

tem  et  huic  novissimo  dare  sicut  et  tibi,  id  minum  reproborum  excedat  numerum  an- 

est  tantum  de  prsemio,  quantum  tibi  lar-  gelorum  ac  daemonum  et  hominum   ele- 

gitus  sum,  propter  fervorem  caritatis  suae,  ctorum.  Quum  ergo  ignoremus  an  electi 

et  meritum  Ghristi,  aliasque  rationes  jam  simus,  et  an  digni  simus  amore,  non  de-  Eeeie.n,\. 

tactas.  Quemadmodum  de  primis  locutus  bemus  inaniter  gloriari,   securi   esse  aut 

est  singulariter,  uni  pro  omnibus  respon-  B  elevari,  nec  alios,  quamvis  impii  videan- 

dendo  ;  sic  nunc  de  novissimis  singulari-  tur,  aspernari  seu  desperare.  Nam  quales 

ler  loquitur,  dicens,  Volo  huic  novissimo  futuri  sint,   nescimus  ;  et  forte  in  brevi 

15  dare,  per  unum  omnes    intelligens.  Aut  praecedent  nos  in  omni  virtute. 

non  licet   mihi  quod  volo  facere  ?  quasi  Et  ascendens  Jesus  Jcrosolymam,  assum-       17 

dicat,  Utique   :   quia  voluntas  Dei  quum  psit  duodecim  discipulos,  puta  Apostolos, 

sit  essentialiter   idem   quod   sapientia  et  secreto,  ut  eis  tanquam  familiaribus  suam 

justitia  ejus,  nec  injusta,  nec  irrationalis  passionem    praenuntiaret,  ne   eam  viden- 

esse  valet;  sed  eo  ipso  quod  Deus  aliquid  tes,  scandalizarentur,  nec  putarent  magi- 

vult,  justum  ac  licitum  est.  Unde  i-n  libro  strum  suum  praeventum,  vel  improvise  ca- 

Sap. xii, lo.  Sapientise  legitur  :  Virtus  tua,  Domine,  ju-  ptum,aut  invite  occisum.Secreta  ergo  non 

stitiae  initium  est.  An  oculus  tuus,  id  est  omnibus,  sed  familiaribus,  sunt  panden- 

sestimatio   seu  consideratio   tua,   nequarn  C  da,  et  mystica  majoribus  revelanda  sunt. 

est,  id  est  erronea,  quia  ego   bonus  sum  Et  ait  illis  :  Ecce  ascendimus  Jerosoly-       18 

essentialiter  (quemadmodum  dictum  est,  mam,  et  Filius  hominis  tradetur  a  Deo 

Marc.  x,  Nemo  bonus  nisi  Deus),  hoc  est,  an  bo-  Patre,  a  se  ipso,  a  Juda  proditore,  a  dia- 

,8-           nitas  mea,  liberalitas,  seu  misericordia,  est  bolo,  sed  diversimode,  principibus  sacer- 

tibi  occasio  murmurationis,  eo  quod  tan-  dotum  et  Scribis  in  lege  peritis, etcondem- 

tum  tribuo  novissimis  sicut  primis?  Lo-  nabunt  eum  morte,  hoc  est,  reum  mortis     Matth. 

quitur  ergo  de  nequitia  inconsiderationis,  eum  esse  judicabunt.  Sic  enim  dixerunt  X1%'.'C66XI'V 

et  non   culpee  :  quod   probatur   per  hoc  coram  Pilato  :  Nos  legem  habemus,  et  se-  64. 

quia  jam  loquitur  de  operariis  vineae  Dei,  cundum  legem   debet  mori,  quia  Filium  1°ai 

qui  omnes  salvantur.  Dei    se   fecit.  Et  tradent  eum   principes       19 

46           Ex  quibus  concludit  Salvator  :  Sic  erunt  sacerdotum   et  Scribae,  gentibus,  scilicet 

novissimi  primi,  et  primi  novissimi.  Hoc  D  Pilato~et  ejus  militibus,  ad  illudendum. 

idem  in  fine  praecedentis  capituli  dictum  Induerunt  enim  eum  veste  purpurea,  et  Marc  xv, 

atque  expositum  est.  Multi  enim  sunt  vo-  arundinem  posuerunt  in  dextera  ejus,  spi-  II"!?' 

cati,  hoc  est  ad  fidem  et  gratiam  per  prae-  neamque  coronam  in  capite,  et  genu  flexo  hvh,28,29. 

dicationem  invitati  atque  perducti,  quem-  adorabant  eum  dicentes  :  Ave,  rex  Judaeo- 

/»s.xxxix,6.  admodum    Christus   ait   in  Psalmo  :   An-  rum.  Et  flagellandum,  et  crucifigendum. 

nuntiavi  et  locutus  sum,  multiplicati  sunt  Ista  praedixit  Christus  discipulis  suis  fre- 

super   numerum.  Pauci  vero  electi,  hoc  quenter,  ut  firmiter  recordarentur  eorum. 

est  praedestinati  seu  gloriam  adepturi.  Sed  Et  tertia  die  resurget.  Hoc  adjecit  ad  con- 

videtur  contrarium  quod  de  electis  can-  solationem  mcerentium. 

Ps.cxxxvm,  tatur  :  Dinumerabo  eos,  et  super  arenam  Tunc  accessit  ad  eum  mater  filiorum       20 

18-           multiplicabuntur  ;  et  in  Apocalypsi,  Vidi  Zebedm  cum  filiis  suis  Jacobo  et  Joanne, 


ENARRATIO    IN    CAP.    XX   MATTILEI.   —   ART.    XXXIV 

adorans  eum,  vel  adoratione  latriae,  si  cre-  A  coelorum  :  de  quo  et  latro  dixit  in  cruce  : 

didit  eum  esse  Deum  verum,  vel  adoratio-  Domine,   memento   mei,  dum   veneris   in    Lucmu, 

ne  duliae  seu  magnae  reverentiao,  proster-  regnum  luum.  Nam  ex  quotidiana  Christi  42' 

nens  se  coram  eo;  et  petens  aliquid  ab  pradicatione,   sciverunt   quod  non  terre- 

eo  :  quod  non  statim  expressit,  sed  ado-  num,  sed  coeleste  regnum  promisit  fide- 

rando  insinuavit  se  aliquid  desiderare.  In  libus.  Sic  quippe  exorsus  est  preedicare  : 

3/arc.x,35.  Marco  scribitur,  quod  ipsi  filii  accesserunt  Pcenitentiam    agite,  appropinquabit  enim  Mauh.n, 

ad  Jesum  dicentes  :  Magister,  volumus  ut  regnum  ccelorum.  In  quo  isti  duo  inordi-  1? 

quodcumque  petierimus  facias  nobis,  Ve-  nate   exaltari  queerebant.  Quia  enim  filii 

rumtamen  mater  formavit  atque  proposuit  audierunt  futuram  Christi  resurrectionem, 

petitionem ;  sed  hoc  filii  fecisse  scribun-  credebant  quod   statim   post   resurrectio- 

tur,  quoniam  matrem  suam  ad  hoc  indu-  nem  regnaret  :  et  hoc  matri  suae  intima- 
xerunt,  quam  putabant  a  Christo  honoran-  B  verunt,  quod  tamen  a  Christo  in  secreto 

dam   et   exaudiendam    quasi    materteram  audierunt. 

ejus,  et  quoniam  viro  suo  (ut  videtur)  re-  Respondens  autem  Jesus,  dixit,  non  ma-       22 

licto,  Christum  erat  secuta.  tri,  sed  filiis  :  per  quod  ostenditur,  quod 

21  Dixit  ei  Jesus  :  Quid  vis  ?  Non  ex  igno-  mater  petivit,  inducta  a  filiis.  Nescitis  quid 

rantia  quaerit,  sed  ut  ad  ejus  verba  con-  petatis,  id  est,  quid  vel  quomodo  petere  de- 

gruenter  respondeat,  errantesque  instruat.  beatis.  Petitio  siquidem  ista  fuit  multipli- 

Ait  illi  :  Dic,  id  est,  dicendo  concede  et  citer  inordinata:Primo,  quoniam  petierunt 

fac  :  tuum  enim  dixisse,  fecisse  est.  Quam-  coronam  ante  victoriam.  Secundo,  quia  de 

vis  mulier  ista  nondum  intellexit  profun-  carnali  propinquitate  confidebant.  Tertio, 

ditatem  verbi    hujus,   Dic  ;  tamen  quoad  quia  ex  quadam  praesumptione  et  elatione 

hoc  subtiliter  dixit,  Dic  :  ipse  enim  cui  petiisse  videntur,  optantes  coapostolis  an- 

Ps.  xxxii,  hoc  dixit,  est  de  quo  scriptum  est,  Ipse  C  teferri,  et  volentes  summi  esse  in  gloria, 

9;cxi.vin,3.  cjjxj^  ej  facta  sunt.  Ut  sedeant  hi  duo  filii  qui  nondum  prioribus  Sanctis  similes  erant 

mei,  unus  ad  dexteram  tuam,  et  alius  ad  in  merito.  Quantum  ad  hoc  tenebant  ty- 

sinistram,  id  est,  tibi  collaterales  et  sin-  pum  eorum  qui  a  magnis  praelatis  ad  ec- 

gulariter    assidentes,    ceterisque    majores  clesiasticas    dignitates    postulant    propter 

consistant,  in  regno  tuo.  consanguinitatis  lineam   promoveri.  Pote- 

Quidam  dicunt,  quod  mulier  ista  et  filii  stis  bibere  calicem,  id  est  sustinere  cruci- 

ejus  petierunt  cum  Christo  regnare  in  see-  atum,  quern  ego  bibiturus  sum?  De  quo  in 

culo  isto,  putantes  Christum  post  resurre-  passione  habetur  :  Si  non  potest  hic  calix  ibid.  kw, 

ctionem  statim  in  hoc  mundo  et  in  Jeru-  transire   nisi   bibam   illum,  fiat  voluntas  42- 

ii/?er/.v,5;  salem   regnaturum,  quemadmodum  David  tua.  Dicunt  ei  :  Possumus  calicem  istum 

niJfep.ii,  et  Salomon  illic  regnasse   leguntur.  Haec  potare,  hoc  est,  pro  fide,  pro  justitia,  pro 

namque,  ut  dicunt,  fuit  Judaeorum  opinio,  D  te  mori  parati  sumus.  Hoc  dixerunt  potius 

quod  Christus  temporaliter  regnaret  in  Je-  ex  aviditate  obtinendi  quod  postulaverunt, 

rusalem,  omnia  regna  subjiciendo  Judaeis.  quam  ex  vera  circumspectione  :  imo  in- 

Sed  huic  assertioni  obviarc  videtur,  quod  caute  responderunt,  quia  in  Christi  pas- 

Christus  respondendo  subjungit  :  Sedere  sione,  instante  periculo,  fugerunt.  Itaque   tbid.  56. 

ad  dexteram  meam  et  sinistram,  non  est  dicendo  tam  absolute,  Possumus,  propriam 

meum  dare  vobis,  sed  quibus  parafum  est  fragilitatem  non  pensaverunt :  sicut  nec  Pe- 

a  Patre  meo.  Ex  quo  patet,  quod  electis  a  trus  dicendo,  Paratus  sum  tecum  in  mor-    Luc.vm, 

Deo  Patre  paratum  sit  sedere  ad  dexteram  tem  et  in  carcerem  ire.  Non  enim  sumus  3£'_ 

...  U  Lor.  ni, 

Christi  et  sinistram,  non  utique  in  regno  sufficientes  cogitare  aliquid  a  nobis,  quasi  5. 

terreno,  sed  ccelesti.  Per  regnum  ergo  Chri-  ex  nobis.  Si   autem  dixissent,  Possumus 

sti,    intellexerunt   mater   et   filii   regnum  per  gratiam  tuam,  tute  dixissent  :  quomo- 

T.  11.  15 


226 


ENARUATIO    IN    CAP.    XX    MATTILEI.    —   ART.    XXXIV 


PAi7tpp.iv,  (Jo  dixerat  Paulus,  Omnia  possum   in  eo 
,3,  qui  me  confortat. 

23  Ait  illis  :  Calicem  quidem  meum  bibe- 
tis,\<\  est,  passionem  meae  passioni  aliqna- 
liter  similem,  et  propter  me  infligendam, 
gustabitis.  Joannes  enim  affectu  sustinuit 
mortem  pro  Ghristo,  ferventis  olei  dolium 
ingrediendo,  pcssimumque  venenum  po- 
tando  :  a  quorum  utroque  mansil  illaesus. 
Quotidianum    quoque    martyrium    passus 

Apoc.  i,9.  est,  praesertim  in  exsilio  insulae  Patmos. 
Jaeobus  vero  ab  Herode  Agrippa  decollatus 

Acf.xn.i,  est,  ut  in  Actibus  Apostolorum  legitur. 

Seciere  autem  ad  dexteram  meam  et 
sinistram,  id  est  mihi  collateralem  et  pro- 
ximum  esse  in  ccelo,  non  est  meum,  hoc 
est,  non  spectat  ad  me  justum  judicem, 
qui  personam  non  accipio,  sed  secundum 
merita  reddo,  dare  vobis,  sed  illis  quibus 
paratum  est  a  Patre  meo.  Et  utique  a 
Patre  paratum  fuit  Jacobo  et  Joanni  prae- 
mium  istud,  praesertim  quum  regnum  cce- 
lorum  ab  origine  mundi  paratum  est  prae- 

Matth.xxv,  destinatis,  juxta  illud  :  Venite,  benedicti 
Patris  mei,  etc.  Quomodo  ergo  non  fuit 
Ghristi  dare  Jacobo  et  Joanni  sessionem 
praedictam?  Et  respondendum,  quod  non 
fuit  Ghristi  dare  eam  illis,  eo  modo  quo 
ipsam  petebant,  videlicet  ratione  consan- 
guinitatis,  et  secundum  statum  in  quo  tunc 
fuerunt,  quando  adhuc  carnales  et  ambi- 
tiosi  fuerunt.  Puto  tamen,  quod  erant  in 
statu  salutis,  quia  non  quilibet  motus  ela- 
tionis  est  peccatum  mortale;  sed  non  erant 
tantae  perfectionis,  ut  digni  essent  sedere 
tam  proxime  Ghristo.  Ideo  subditur  :  Sed 
quibus  paratum  est  a  Patre  meo,  hoc  est 
perfectis  vere  humilibus,  quibus  Pater  de- 
crevit  gloriam  esse  praestandam  :  illis,  in- 
quam,  est  meum  dare,  ut  sedeant  ad  dex- 
teram  meam  et  sinistram  in  regno,  id  est 
in  circuitu  meo,  in  prsemio  essentiali  et 
accidentali. 

24  Et  audientes  decem  Apostoli  quid  isti 
duo  petissent,  indignati  sunt  de  duobus 
fratribus,  hoc  est,  contra  eos  commoti 
sunt,  quod  sibi  preeferri  rogassenl,  et  tam 
immoderate  petisseat.  Unde  patet,  quod  de- 


34 


A  cem  quoque  diseipuli  adhue  similes  erant 
islis  duobus  in  imperfectionibus  multis  : 
non  enim  zelo  justitiae,  sed  cujusdam  li- 
voris,  indignati  fuerunt,  more  ambitioso- 
rum  qui  irascuntur  dum  cernunt  socios 
suos  sibi  velle  praeponi,  quum  tamen  in 
regno  ccelorum  promotio  unius  non  no- 
ceat  alteri,  nec  ejus  exaltationem  impediat. 

Jesus  autem,  tanquam   pius  sapiensque       25 
magister  et  sobrius  reprehensor,  vocavit 
eos,  videlicet  omnes  Apostolos  pariter,  ad 
se,  ut  vitium  elationis  ab  eorum  cordibus 

B  propulsaret,  et  errorem  corrigeret;  et  ait : 
Scitis  quia  principes  gentium  dominan- 
tur  eorum,  id  est,  majores  seu  domini 
hominum  mundanorum,  cum  imperio  et 
tumore  praesident  subditis  suis,  et  qui  ma- 
jores  sunt,  videlicet  dominatores  subdito- 
rum,  potestatem  exercent  in  eos,  id  est,  per 
violentiam  quandoque  opprimunt  ipsos, 
et  sua  potestate  inordinate  utuntur.  Non  26 
ita  erit  inter  vos  tumor  elationis,  violen- 
tia,  sive  ambitio.  Sed  quicumque  voluerit 
inter  vos  major  fteri,  id  est   ampliorem 

G  gratiam  et  gloriam  adipisci,  sit  vester  mi- 
nister,  id  est,  prae  ceteris  se  humiliet,  at- 
que  in  actibus  humilitatis  se  ipsum  inde- 
sinenter  exerceat.  Quanto  enim  aliquis  se 
sub  alio  dejicit,  tanto  Deus  eum  exaltat. 
Et  qui  voluerit  inter  vos  primus  esse,  id  27 
est  aliis  praefici,  et  a  me  sublimius  promo- 
veri,  erit  vester  servus.  Hoc,  ut  arbitror, 
intelligi  potest  dupliciter:  primo, quod  am- 
biliosus  ceteris  supponetur  et  subjicietur  ; 
secundo,  quod  is  qui  licet  praelationem 
non  cupiat,  tamen  cupit  esse  talis  ut  di- 

D  gnus  sit  aliis  praesidere,  oportet  ut  primo 
discat  subesse,  studeatque  sociis  suis  ser- 
vire. 

Et  quia  exempla  plus  movent  quam  ver- 
ba,  Salvator  qui  ccepit  facere  et  docere,  Ac<. .,  i. 
proponit  se  in  exemplum.  Sicut  Filius  ho-  28 
minis  non  venit  ministrari,  hoc  est  ad 
hoc,quod  servos  haberet  qui  ei  famularen- 
tur  in  corporalibus  et  humanis  obsequiis, 
ad  instar  saecularium  dominorum,  sed  mi- 
nistrare.Naim  et  discipulis  suis  frequenter 

.     .  .        .  lii        n  •  ,•  Luc.  xxn, 

ministravit,  juxta  lllud  :  hgo  ni  medio  ve-  27. 


ENAHRATIO    IN    CAP.    XX   MATTH.EI.    —    AltT.    XXMV 


±27 


Joann.wv, 
31. 

Luc.  11,42, 
51. 


Is.  liii,  12, 


Hebr.  ix, 
14. 

Joann.  x, 
18. 
Galat.u,iO. 


Joann.  xn, 
32. 

I  Cor.  xv, 
22. 


29 


struin  sum  sicut  qui  ministrat.  Patri  quo-  A 
que  indesinenter  servivit  cum  incompa- 
rabili  httmilitate,  quemadmodum  ait  iu 
Evaugelio  :  Sicut  mandatum  dedit  mihi 
Pater,  sic  facio.  Et  quum  duodecim  esset 
annorum,  descendens  cum  Virgine  Matre 
et  Joseph,  fuit  subdittis  illis.  Nec  dubium 
quiu  quotidie  ministraverit  ipsis,  tanquam 
vere  humillimus,licet  esset  Altissimus.cui 
angelorum  exercitus  cum  ingenti  reveren- 
tia  et  tremore  adsistit.  Et  dare  animam  su- 
am,  id  est  vitam  corporalem  ac  animalem, 
seu  ip^am  animam  suam, redem/ptionem, id  B 
est  pretium  liberativum,  pro  multis  homi- 
nibus,  non  pro  daemonibus.  Tradidit  enim 
iri  mortem  animam  stiam,  et  ipse  peccata 
multorum  tulit,  ut  Isaias  ait.  Imo  se  ipsttm 
dedit  pro  nobis,  sponte  se  offerens.  Pro- 
pter  quod  ait  ore  proprio  :  Nemo  tollit  ani- 
mam  meam  a  me ;  et  Apostolus,  Qui  di- 
lexit  me,  et  tradidit  semetipsum  pro  me. 
Sed  quare  non  ait,  Dare  animam  suam 
redemptionem  pro  omnibus,  quum  alibi 
dicat,  Si  exaltatus  fuero  a  terra,  omnia  tra- 
ham  ad  me  ipsum  ?  Ipse  equidem  est  uni-  C 
versorum  salvator,  dicente  Apostolo  :  Sicut 
in  Adam  omnes  moriuntur,  ita  et  in  Chri- 
sto  omnes  vivificabuntur.  Et  responden- 
dtirn,  quod  Christus  dedit  animam  suam 
redemptionem  pro  omnibus  sufficienter, 
pro  solis  autem  electis  efficienter  seu  cffi- 
caciler.  Quoniam  ergo  non  omnes,  sed  mul- 
ti, fructum  dominicee  passionis  consequun- 
tur,  ideo  ait,  Pro  inultis.  —  Denique,  licet 
Christus  dicatur  pro  nobis  dedisse  ani- 
mam  suam,  et  etiam  vitam  corporalem, 
hoc  tamen  est  differenter.  Nam  animam  D 
dedit  per  hoc  quod  eam  tormentis  expo- 
suit,  non  quod  ipsa  exstincta  sit.  Vitam 
vero  suam  corporalem  sic  dedit,  qttod  eam 
pro  nostro  spirituali  vivificatione  exstin- 
gui  permisit  :  quao  tamen  vita,  seu  vitalis 
actio,  erat  incomparabilis  dignitatis  ac  pre- 
tii,  propter  unionem  cum  Verbo. 

Et  egredientibus  illis,  videlicet  Jesu 
ejusque  discipulis,  ab  Jericho,  civitate  fa- 
mosa,  secutcv  sunt  eum  turbce  multcv,  pro- 
pter  causas  diversas,  ut  dictum  est  sa?pius; 


et  etiam  quia  desertum  quod  erat  inter 
Jericho  et  Jerusalem,  per  quod  Jesus  per- 
gebat,  erat  latronibus  plenum  :  propter 
quod  homines  illuc  tendere  non  audebant, 
nisi  coetu  collecto. 

Et  ecce  duo  cceci  sedentes  secus  viam,  ut  30 
a  pergentibus  eleemosynas  peterent  tan- 
qtiam  mendici,  audierunt  quia  Jesus  trans- 
iret.  Audientes  enim  tumultum,  interroga- 
verunt  quid  hoc  esset  :  quibus  responsum 
est,  quod  Jesus  illic  cum  suis  perambula- 
ret.  Et  clamaverunt,  ex  magnitudine  de- 
sideiii  in  altam  vocem  prorumpentes.  Cla- 
inabant  ergo,  corde  fcrventer  optando,  et 
ore  alte  sonando.  Domine,  miserere  nostri , 
0  fili  David.  Credebant  ceeci  isti  verum 
esse,  quod  a  populo  interdum  audierunt, 
videlicet,  quod  Jesus  esset  rex  Messias  in 
lege  promissus,  et  de  semine  David  nasci- 
turus  prsenuntiatus  :  ideo  nominabant  eum 
Dominum,  tanquam  regem  Israel.  Et  ali- 
qui  dicunt,  quod  ejus  divinitatem  agno- 
verant  :  quod  non  est  multum  probabile. 
Turba  autem  increpabat  eos  ut  tacerent,  31 
vel  quia  multum  importune  clamabant,  vel 
qttia  Jesum  offendi  timebant  et  inqttietari 
ex  clamore  eorum,  vel  quia  clamando  im- 
pedierunt  multos  ab  auditu  sermocinatio- 
num  Christi,qui  etiam  ambulando  docebat 
frequenter.  At  illi  magis  clamabant,  for- 
midantes  ne  propter  strepitum  increpan- 
tiuin,  non  audiretur  clamor  eorum  a  Chri- 
sto;  dicentcs :  Domine ,  miserere  nostri,  fili 
David.  Per  laudem  ejus  qui  oratur,  ca- 
pittir  benevolentia  ejus.  Ideo  isti  orando 
Jesum,  laudant  eum  a  majestate,  qtium 
dicunl,  Domine;  et  ab  origine,  quum  di- 
cunt,  Fili  David  :  sicque  facilius  exaudiri 
merentur.  Unde  Psalmista  :  Laudans,  in-  /»,.  XVBi 4. 
quit,  invocabo  Dominum,  et  ab  inimicis 
meis  salvus  ero. 

Et  stetit  Jesus,  et  vocavit  eos.  In  quo  32 
manifestatttr  pietas  atque  dignatio  Christi, 
qui  personas  tam  modicas  non  despexit. 
Et  ait :  Quid  vultis  ut  faciam  vobis  ?  Non 
ignorans  inquirit,  sed  ut  quaerendo,  illo- 
rum  desiderium  augeretur,  oratio  repete- 
retur,  meritum  cresceret,  omuesque  sci- 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXI   MATTILEI. 


ART.    XXXV 


rent  quod  non  cleemosynam,  sed  naturae 

33  repajrationem  implorassent.  Dicunt  ei:  Do- 
mine,  hoc  volumus,  ut  aperiayitur  oculi 

34  nostri  carnales,  et  visum  recipiant.  Miser- 
tus  autem  eorum  Jesus,  tetigit  oculos  eo- 
rum,  ut  ostenderet  quod  virtus  divina  in 
ipso  consistens  ac  latens,  operabatur  per 
corpus  suum  sicut  per  instrumentum  ani- 
matum,  conjunctum  ac  proprrum,  sicut  et 
anima  nostra  operatur  per  corpus  cui  uni- 
ta  est.  Et  confestim  viderunt,  et  secuti  sunt 
eum,  non  solum  gressibus  corporis,  sed 
imitatione  virtutis,  tanquam  spiritualiter 
illuminati  a  Christo,  et  grati  beneficio  ejus. 
Ghristus  namque  mente  sanavit  atque  il- 
lustravit,  quos  corporaliter  reparavit.  Ip- 

Deut. xxxii,  sius  nempe  perfecta  sunt  opera;  et  totum 

*Jbonn  vn  hominem  salvum  fecit  in  sabbato. 

23.  Queeritur,  cur  Matthseus  referat  de  duo- 

Marc.xM-  bus  ceecis,  quum  Marcus  non  scribat  nisi 

de  uno.  Respondet  Augustinus  quod  ideo, 

quoniam   unus    eorum   famosior   fuit,    et 

lbidem.    forte  importunius  exclamavit  :  quem  Mar- 

cus  Bartimaeum,  id  est  filium  Timaei,  ap- 

pellat.  —  Iterum  quaeritur,  an  csecus  de 

quo  Lucas  scribit,  sit  idem  de  quo  recitat 

Marcus,  unusque  istorum  duorum.  Ad  hoc 

aliqui  dicunt  quod  non.  Nam  apud  Lucam 

Luc.  xvin,  legitur  solum  :  Quum  appropinquaret  Je- 

richo,  caecus  quidam  sedebat  secus  viam. 

Ex   quo  sequi   videtur,  quod   ille   csecus 


A  fuerit  illuminatus  ante  introitum  Jericho. 

Porro  Marcus  refert  :  Proficiscente  eo  de  Ma.rc.*,w. 
Jericho;  similiter  hic,  Egredientibus  illis 
ab  Joricho.  Per  quod  ostenditur,  quod  cee- 
cus  iste  sit  sanatus  post  egressum  ex  Je- 
richo.  Alii  asserunt  quod  fuit  idem  csecus, 
quia  historia  de  utroque  omnino  concor- 
dat,  ut  patet  litteram  intuenti,  excepto 
verbo  preedicto,  quod  isti  ita  exponunt  : 
Quum  appropinquaret  Jericho,  id  est,  ad- 
huc  prope  esset  huic  civitati.  Potest  etiam 
dici,  quod  Lucas  non  servat  in  omnibus 

B  ordinem  rei  gestee  :  et  ita,  quamvis  Christo 
accedente  ad  Jericho,  ceecus  sedebat  prope 
viam,  non  tamen  a  Christo  vocatus  sanatus- 
que  fuit,  nisi  post  egressionem  a  Jericho. 
Juxta  spiritualem  irttelligentiam,  per  cla- 
morem  horum  csecorum,  figuratur  clamor 
utriusque  populi  Judeeorum  et  gentilium 
ad  Salvatorem,  quum   audissent  quod  in  Bamchm, 

38 

terris  visus,  et  cum  hominibus  conversa- 
tus  fuisset.  Turba  vero,  videlicet  obstinati 
et  infideles,  increpabant  eos,  sed  illi  occi- 
di  malebant,  quam  ab  invocatione  Christi 
C  cessare.  Imo  beatissimi  martyres  tanto  va- 
lidius  atque  frequentius  clamaverunt  ad 
Christum,  quo  amplius  a  tyrannis  et  eo- 
rum  satellitibus  prohibebantur.  Quorum 
vestigia  sequi  debemus,  orantes  jugiter 
cum  Propheta  :  Illumina  oculos  meos,  ne  Ps.  m,  4. 
unquam  obdormiam  in  morte. 


ARTICULUS   XXXV 


ELUCinATIO    CAPITULI    VICESIMI    PRIMI    :    ET   QUUM   APPROPINQUASSET   JEROSOLYMIS, 

ET   VENISSET   RETHPHAGE. 


ET  quum  appropinquasset  Jesus  Jero-  D 
solymis,  et  venisset  Bethphage,  id  est 
ad  villam  quamdam  sacerdotum,  ad  mon- 
tem  Oliveti,  in  quo  olivarum  copia  crevit : 
juxta  cujus  pedem  seu  latus  sita  fuit  heec 
villa,  uno  (ut  dicitur)  milliario  a  Jerusa- 
lem  distans.    Tunc  Jesus   misit   duos   di- 


scipulos.  Dicunt  aliqui,  quod  secundum 
Chrysostomum,  isti  discipuli  fuerunt  Pe- 
trus  et  Philippus.  Sed  hoc  Chrysostomus 
non  affirmat;  sed  in  commento  cujusdam 
se  legisse  commemorat.  Misit  autem  duos, 
propter  socialis  vitee  commendationem,  et 
ad  ostendendum   quod  per  duplicem  vi- 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXI   MATTILEI. 


ART.    XXXV 


229 


tam,  videlicet  activam  et  contemplativam, 

vel  per  scientiam  et  operationem,  ad  ipsnm 

pertingitur.  Ista  historia  facta  est  in  die 

Maith.    Palmarnm,  altero  die  postquam  Jesus  coe- 

xxvi,  e,  7;  navjt  jn  f]omo  Simonis  leprosi  in  Betha- 

Joann.  xn,  l 

i-3.  nia,  quando  Lazarus  fuit  unus  discumben- 

tium,  et  Maria  Magdalene  accepit  libram 
ungucnti,  effundens  super  pedes  ipsius. 

2  Dicens  eis  :  Ite  in  castellum  quod  contra 
vos  est.  Communiter  per  castellum  intelli- 
gitur  urbs  ipsa  Jerusalem,  vel  propter  for- 
titudinem  murorum,  quibus-  circumdata 
fuit  per  modum  castelli,  vel  despective, 
propter  discordiam  atque  invidiam  habi- 
tantium  in  ea,  et  quia  alienigenis  seu  Ro- 
manis  erat  subjecta.  Videtur  autem  per 
castellum  posse  intelligi  aliqua  domus  la- 
pidea  eminens,  forte  muro  propinqua  :  in 
qua  vel  juxta  quam,  asina  fuit.  Itaque, 
Ite  in  castellum  quod  contra  vos,  id  est, 
ex  opposito  vestro  est.  Sic  ait  Psalmista  : 

/>s.lxxvi,3.  In  die  tribulationis  meee  Deum  exquisivi, 

manibus  meis  nocte  contra  eum.  Et  apud 

Marc.  iv,  Marcum  ait  Salvator  :  Transeamus  contra. 

35'  Vel,  Contra  vos  est,  hoc  est,  contrariatur, 

quorum  magistrum  ac  Dominum  necare 
molitur.  Et  statim  invenietis  asinam  alli- 
gatam  praesepio  vel  alteri  rei,  ne  vagando 
discurrat,  et  pullum  ejus  cum  ca.  Hsec 
asina  deputata  fuit  ad  pauperum  usum, 
et  ad  hunc  usum  pullus  ejus  nutriebatur. 
Solvite  asinam,  et  adducite  mihi  eam  cum 
pullo  suo.  In  evangelio  Lucae  legitur  di- 

Lucxnjo.  xisse  :  Invenietis  pullum  asinse  alligatum. 

Marc.*\,2.  Cui  Marcus  concordat.  Asina  ergo  et  pul- 

lus  ligati  erant,  et  utrumque  jussit  Chri- 

stus  solvi,  et  sibi  adduci.  Invenerunt  autem 

ibid.i.    discipuli  animalia  ista  foris  in  bivio  juxta 

Jerusalem,  ut  dicit  Marcus. 

3  Et  si  quis  vobis  aliquid  dixerit,  inter- 
rogando  cur  animalia  ista  solvatis,  dicite 
ei  quia  Dominus  rex  Messias,  his,  scilicet 
asino  et  pullo,  opus  habet,  non  necessitate 
absoluta  sive  coacta,  sed  conditionata  at- 
que  spontanea,  videlicet  ad  verificandum 

2Tac/i.ix,9.  vaficinium  Zachariae,  et  ad  nostram  infor- 
mationem;  et  confestim  dimittet  eos  solvi, 
et  mihi  adduci. 


A      Quaeritur,  quid  isti  custodes  seu  domini 

asinse  et  pulli  (qui  secundum  Lucam  et  Luc.  x.x, 
Marcum  dixerunt  discipulis,  cur  solverent  33;;;*u<xrc' 
pullum)  intellexerunt  per  Dominum,  quan- 
do  discipuli  responderunt  :  Dominus  ope- 
ram  ejus  desiderat.  Ad  quod  dicendum 
opinor,  quod  Apostoli  Christi,  ex  habitu, 
vel  aliis  signis,  facile  agnoscebantur  esse 
discipuli  Jesu.  De  Jesu  quoque  tunc  ru- 
mor  fuit,  quod  ipse  esset  Christus  :  idcirco 
custodes  cognoscentes  quod  isti  essent  di- 
scipuli  Jesu,  per  Dominum  intellexerunt 

B  Jesum.  Chrysostomus  vero  respondet,  quod 
virtus  Christi  movit  corda  custodum,  ita 
quod  nomine  Domini  audito,  contradicere 
non  audebant.  Sed  cur  humilis  Jesus  se 
ipsum  tam  sublimi  nomine  exprimit,  quod 
Deo  est  proprium  (sicut  per  Isaiam  testa- 
tur  :  Ego  Dominus,  hoc  est  nomen  meum;  is.  xlh,  8. 
de  quo  scriptum  est  in  Amos  :  Faciens  Amos  v,  8. 
Arcturum  et  Orionem,  Dominus  nomen 
ejus)?  Dicendum,  quod  Christus  hoc  die 
voluit  majestatem  suam  verbis  et  factis 
suis  ac   aliorum,  multipliciter   declarare, 

C  sicut  patebit.  Unde  et  alibi  ait  :  Dominus  Matth.  zu, 
est  Filius  hominis  etiam  sabbati.  8' 

Hoc  autem  totum,  videlicet,  quod  disci-  k 
pulos  misit,  et  asinam  ejusque  pullum 
solvi  et  sibi  adduci  prsecepit,  factum  est, 
ut  adimpleretur  quod  dictum  est  per  Pro- 
phetam  Zachariam,  dicentem  :  Dicite  filia:  5 
Sion,  hoc  est  plebi  Jerusalem  :  quae  plebs 
dicitur  filia,  propter  paternum  affectum 
Dei  ad  eam.  Unde  in  Prophetis  saepissime 
nomine  filise,  congregatio  populi  designa- 
tur.  Sion  vero  fuit  mons  in  quo  erat  tem- 

D  plum  Dei  atque  palalium  regis  :  propter 
quod  nomine  Sion,  civitas  tota  significa- 
tur,  tanquam  a  parte  principali.  Ecce  rex 
tuus  venit  tibi  mansuetus,  id  est  mitis  et 
humilis,  non  cum  terribili  apparatu  aut 
animo  bellicoso,  ut  moris  est  regum  mun- 
danorum,  sedens  successive  super  asinam, 
deinde  et  super  pullum  filium  subjugalis, 
id  est  asinse,  quse  fuit  assueta  portare 
jugum  atque  sessores;  super  pullum  vero 
usque  ad  illam  horam  nemo  ascendit,  se-    Luc-  NIN 

1  '30;  Marc. 

cundum  Lucam  et  Marcum,  sed  Christus  n,  2. 


230 


ENAURATIO    1N    CAP.    XXI    MATTILEl. 


ART.    XXXV 


priino  sedit  super  eum.  Ratio  honim  in-  A 
fra  tangetur.  Ex  hac  prophetia  debnissent 
Scribee  et  sacerdotes  merito  Ghristum  co- 
gnovisse.  Ex  qua  etiam  apertissime  de- 
claratur,  quod  primum  Christi  adventum 
descripserunt  Prophetse  in  paupertate  et 
humilitate,  non  in  regno  temporali,  secun- 
dum  quod  Ghristns  dixit  coram  Pilato  : 

Joann.wm,  Regnum  meum  non  est  de  lioc  mundo. 
Denique  praedicta  Zachariae  prophetia  in 
nostra  translatione  plenius  continetur,  hoc 

Zach.ix,?.  modo  :  Exsulta  satis,  filia  Sion;  jubila,  l'i- 

lia  Jerusalem  :  ecce  rex  tiius  veniet  tibi  B 
justus  et  salvator;  ipse  pauper,  et  ascen- 
dens  super  asinam,   et  super   pullum   fi- 
lium  asinee. 

6  Euntes  autem  discipuli,  fecerunt  sicut 

7  prwcepit  illis  Jesus.  Et  adduxerunt  asi- 
nam  et  pullum,  et  imposuerunt  super  eos 
vestimenta  sua,  ut  Jesus  mollius  hone- 
stiusque  sederet,  et  eum  desuper  sedere 
fecerunt  successive,  ut  dictum  est.  Qui- 
dam  videntur  asserere,  quod  Christus  non 
sedit  super  utrumque  animal.  Itaque  se- 
cundum  eos,  historia  vel  impossibilitatem,  C 
vel  turpitudinem  continet  :  impossibilita- 
tem,  quia  in  tam  brevi  itineris  spatio,  su- 
per  utrumque  animal  sedere  non  potuit; 
turpitudinem,  quoniam  indecens  fuisset  ut 
asinae  sederet.  Verumtamen,  propter  ma- 
nifestam  auctoritatem  Scripturse  canonicse 
utriusque  Testamenti,  dicendum  videtur 
sicut  nunc  dictum  est.  Poterat  namque  in- 
fra  unius  milliaris  spatium  utrique  ani- 
mali  sedere,  prsesertim  propter  mysticam 
rationem  quae  statim  dicetur.  Nec  apparet 
cur  fecisset  asinam  sibi  adduci,  nisi  ut  D 
super  eam  veheretur;  nec  aliter  dixisset 
discipulis,  ut  dicerent  quia  Dominus  his 
opus  habet.  Preeterea,  ad  litteram  verisi- 
mile  est,  quod  pullus  adhuc  juvenis  fuit 
ac  debilis,  quoniam  nemo  hucusque  sedit 
super  eum.  Et  ideo  Christus  non  diu  man- 
sit  super  pullum. 

Prsedictis  insuper  consonat  quod  in  Ge- 

nesi  Jacob  ait  Judae  filio  suo  de  Christo  : 

Cen.xux,  Ligans   ad   vineam    pullum   suum,  et  ad 

vitem,  o  fili  mi,  asinam  suam.  Quod  enim 


ii 


hoc  ad  litteram  de  Cliristo  dicatur,  patet 

ex  eo  quod  immediate  praemisil  :  Non  au-  Gen.xux, 

feretur  sceptrum   de  Juda,   donec   veniat i0" 

qni  mittendiis  est;  et  ipse  erit  exspectatio 

gentium. 

Mystice  namque  per  praedictum  castel- 
lum,  designatur  totus  hic  mundus,  parvus 
virtute,  magnus  pravitate,  per  modum  ca- 
stelli  contra  Deum  muro  impietatis,  du- 
ritia  cordis  seu  obstinatione  munitus.  ln 
quem  Christus  misit  discipulos  suos,  di- 
cens  :  Ite  in  mundum  universum.  In  quo  Marc.™, 
Apostoli  invenerunt  asinam  alligatam,  id  ,5- 
est  Synagogam  seu  populum  Judasorum,  et 
pullum,  id  est  gentilitatem.  Eratque  uter- 
que  populus  funibus  vitiorum  obstrictus. 
Quoniam  tamen  Synagoga  super  se  tulit 
onera  legis,  jugum  utique,  teste  Petro,  Act.*\,  10. 
gravissimum,  ideo  designatur  per  asinam 
subjugalem.  Gentiles  vero  sine  servitio  le- 
gis  et  fide  Dei  viventes,  lascivi  ac  vagi, 
significantur  per  pullum  indomitum  a  ne- 
mine  subjugatum.  Voluit  ergo  Ghristus 
utrumque  animal  sibi  adduci,  quia  prsece- 
pit  Apostolis  ut  utrumque  converterent 
populum,  dicens  :  Eritis  mihi  testes  in  ibid.i,&. 
Jerusalem,  et  in  omni  Judaea  et  Samaria, 
et  usque  ad  ultimum  terrse.  Sedit  quoque 
super  utrumque  animal,  quoniam  utrum- 
que  populum  sibi  subjecit  per  fidem  et 
ciiltum  divinum.  Primo  tamen  sedit  asi- 
nee,  quoniam  primo  venit  et  discipulos 
misit  ad  convertendos  Judeeos,  quemadmo- 
dum  Paulus  ait  :  Vobis  oportebat  primum  ibid.sm, 
loqui  verbum  Dei.  Quumque  discipuli  ad-  46- 
duxissent  asinam  et  pullum  ad  Jesum, 
eum  desuper  sedere  fecerunt,  quia  quum 
convertissent  quosdam  Judseos  et  gentiles 
innumerabiles,  subjecerunt  eos  imperio 
Christi,  ut  ejus  praeceptis  parerent.  Quod 
vero  discipuli  posuerunt  vestimenta  sua 
super  pullum  et  asinam,hoc  designat  quod 
super  eos  quos  converterunt,  posuerunt 
indumenta  virtutum,  variosque  ornatus 
doctrinarum,  gratiam  sib.i  collatam  aliis 
communicando,  quemadmodum  Petrus  hor- 
tatur  :  Unusquisque  sicut  accepit  grati-  \petr,  w, 
am,  in  alterutrum  illam  administrantes.     10- 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXI  MATTILEI.    —    ART.    XXXV  231 

8  Plurima  autem  turba  straverunt,  id  cst,  A  cum  processione  tarn  insolita  ac  solenni, 
extendcrunt  et  supposuerunt,  vestimenta  commota  esl  admiratione,  indignationc,  vel 
sua  in  via  qua  erat  Christus  processurus;  dubitatione,  universa  civitas,  id  esl  major 
alii  autem  caidebant  ramos  cle  arboribus  et  principalior  pars  populi  habitantis  in 
olivarum,  <?£  sternebant  in  via.  Haec  omnia  ea,  dicens  :  Quis  est  hic,  cui  tantus  honor 
fecerunt  in  signum  laetitia?,  et  ad  reveren-  impenditur?  Hoc  quidam  indignando,  qui- 
tiam  Salvatoris;  itemque,  ut  ait  Hierony-  dam  dubitando  et  inquirendo,  quidam  ad- 
mus,  ne  animal  cui  Ghristus  sedebat,  o(-  mirando  dixerunt,  sicut  et  angeli  Christo 
fenderet  in  lapidem,  ne  calcaret  in  spinam,  ascendente  :   Quis  est   iste   qui  venit   de /«.  lxm,  i. 

9  ne  caderet  in  foveam.  Turbce  autern  quce  Edom?  Et,  Quis  est  iste  rex  gloriee?  Po-    /*.?.  xx.n, 
prcecedebant  Jesum,   et  quce  sequebantur  puli  autem,  id   est    turba  vulgaris,   dice-  8'  l0' 
eum,  clamabant,  dicentes  :~Hosanna,  id  bant :  Hic  est  Jesus  propheta.  Vopuhis  isle 

est,  obsecro,  salva,  o  fili   David,  secun-  B  confessus  fuit  in  cantico  suo,  quod  ipse 

dum   naturam   assumptam.    Hosanna,  est  esset  Christus.  Quum  igitur  asserunt  eum 

dictio  Hebraica,   composita  ex  integro  et  esse  prophetam,  non  de  qualicumque,  sed 

corrupto,  videlicet  ab  hosi,  quorl  est  salva,  de  summo  loquuntur  Propheta  ac  Domi- 

et  anna,  quod  est  dictio  optativa.  Si  autem  no  Prophetarum,  de  quo  cecinit  Moyses  : 

textus  habeat,  Hosanna  filio  David,  sensus  Prophetam   suscitabit  vobis   Dominus    de  Deut. xvw, 

est  :  Dicimus  filio  David,  Hosanna,  id  est,  fratribus  vestris,   tanquam  me.  A  Naza-  &\  ** 

salvifica.  Benedictus,  id  est,  laude  dignus,  reth  Galikew,  id  est  de  illa  civitate  oriun- 

sanctus  sive  laudatus  sit,  qui  venit  in  no-  dus.Conceptus  namque  atque  nutritus  fuit 

mine  Domini,  hoc  est  ex  Deo  Patre,  vide-  in  Nazareth,  licet  in  Bethlehem  natus  sit. 

licet  secundum  voluntatem  atque  ad  glo-  Per  hoc  significatur,  quod  infirma,  abje- iCor.1,27, 

Joann.  v,  riam  ejus.  Unde  Salvator  ait  :  Ego  veni  in  cta  et  stulta  mundi  elegit  Deus,  ut  con-  28' 

43,  nomine  Patris  mei.  Hosanna  in  altissimis,  C  fundat   fortes   et   sapientes.    Sacerdotibus 

coelestem  beatitudinem  conferendo,  et  ad  enim,  Scribis  et  Pharisaeis  non  credenti- 

regna  coelorum    nos   perducendo.  Secun-  bus,  populus  confitetur. 

dum  Hieronymum,   canticum    istud  sum-  Et  intravit  Jesus  in  templum  Dei  :  pri-       12 

ptum  est  ex  Psalmographo,  qui  de  Christi  mo,  quia  in  his  quae  Patris  sui  erant,  opor-  Luc.u,49. 

Ps.  cxvn,  adventu  conscribens,  sic  oravit  :  0  Domi-  tuit  eum  esse  ;  secundo,   ut   daret  nobis 

25, 26'       ne,  salvum  me  fac,  0  Domine,  bene  pro-  exemplum  primo  intrandi  in  domum  Dei, 

sperare;  benedictus  qui  venit  in  nomine  et  quserendi  regnum,  honorem  et  gloriam 

Domini.  Porro  hoc  canticum  consona  voce  Creatoris  ;  tertio,  11 1  in  templo  doceret,  et 

resonabant,  utique  ex  instructione  et  mo-  errores  corrigeret,  sicut  subjungitur.  Et 

tione  Spiritus  Sancti.  ejiciebat   omnes  vendentes  et  ementes  in 

Luc.  mx,      Lucas  vero  haec  plenius  recitat  :  Quum  templo.  Sacerdotes,  qui  avarissimi  erant, 

appropinquaret,   mqiiiens,  ad  descensum  D  posuerunt   111   atrns   templi    quosdam    de 

montis  Oliveti,  cceperunt  omnes  turbse  de-  suis,  qui  omnium  animalium  immolatici- 

scendentium  gaudentes  laudare  Deum  vo-  orum  genera  in  templo  vendebant,  ne  ali- 

ce  magna  super  omnibus  quas  viderant  qui,  maxime  qui  de  longinquo  venerant, 

virtutibus,  dicentes  :  Benedictus  qui  venit  possent  se  excusare,  si  nihil  offerrent  in 

rex  in  nomine  Domini,   pax   in  coelo,  et  templo,  quia  a  locis  remotis  non  poterant 

gloria  in  excelsis.  Ut  enim  in  evangelio  animalia  secum  adducere.  Hos  ergo  Chri- 

jonnu.xu,  Joannis  legitur  :  Turba  quae  convenit  in  stus  ejecit.  Et  mensas  nummulariorum, 

12,  13.       Jerusalem  ad  diem  festum,  quum  audisset  hoc  est  eorum  qui    pauperibus  concede- 

quod   Jesus  veniret,   exierunt   obviam    ei  bant  sub  caulione  pecuniam.quatenus  nec 

cum  ramis  palmarum.  egeni  se  excusarent  ab  immolationc  pro- 

10  Et  quum  intrasset  Jesus  Jerosohjmam  pter  defectum  pecunia?.  ct  cathedras  ren- 


232 


ENARRATIO    IN   CAP.    XXI    MATTH/EI.    —   ART.    XXXV 


dentium  columbas,  quse  erant  hostiae  pau-  A 
perum,  evertit,  pecuniam  effundendo.  Per 
hoc  praefigurabatur,  quod  simoniacos  et 
clericos  saecularibus  se  negotiis  implican- 
tes,  Christus  de  Ecclesia  sua  tanquam  in- 
.v«///i.x,s.  dignos  repellit,  secundum  quod  ait :  Gratis 
accepistis,  gratis  date. 

13  Et  dicit  eis  :  Scriptum  est  in  Isaia  : 
/s.  lvi,  7.  Domus  mea,  domus  orationis  vocabitur,  id 

est,  ad  orandum  deputata  erit,  et  inde  no- 
men  habebit,  nec  esse  debet  domus  ne- 
gotiationis  et  cupiditatis.  Vos  aulem  feci- 
stis  illam  esse  speluncam  latronum,  hoc  B 
est  similem  specui  seu  loco  abscondito  in 
quo  latrones  praedas  suas  collocant  et  oc- 
cultant.  Quemadmodum  enim  in  fovea  ta- 
li  ponunt  latrones  ea  quae  rapiunt  ab  his 
quos  corporaliter  necant,  sic  sacerdotes 
et  eorum  familia  colligebant  in  templo  pe- 
cunias  seu  pretia  eorum  quos  spirituali- 
ter  occiderunt,  inducendo  eos  ad  magna 
peccata,  seu  pauperum  quos  excoriaverunt. 

14  Et  accesserunt  ad  eum  caici  et  claudi  in 
templo,  ducti  vel  bajulati  ab  aliis  ;  et  sa- 
navit  eos.  Per  horum  operationem  mira-  C 
culorum,  Christus  confirmavit  et  verum 
ostendit  praeconium  sibi  a  turba  exhibi- 
tum.  Denique,  si  totum  evangelicae  paginae 
textum  consideremus,  inveniemus  ubique 
doctrinae  et  verbis  Christi  mixta  et  juncta 
esse  miracula,  quatenus  supernaturalis  ve- 
ritas  per  supernaturalia  opera  comprobe- 

i  Cor. i.,4,  tur,  ut  fides  nostra,  secundum  Aposto- 
lum,  non  sit  in  sermone,  sed  in  ostensione 
spiritus  et  virtute. 

15  Videntes  autem  principes  sacerdotum  et 
Scribaz  mirabilia  qua>  fecit,  caecis  visum,  D 
et  claudis  gressum  praestando,  et  pueros 
clamantes  in  templo  et  dicentes  :  Hosanna 
filio  David.  Parentes  namque  filios  suos 
secum  adduxerant,  et  sicut  pueri  audi- 
erunt  parentes  suos  ac  turbam  clamare, 
sic  et  ipsi  clamabant  :  nec  dubium  quin 
ex  influxu  Spiritus  Sancti,  qui  movit  lin- 
guas  eorum  ad  proferendum  verba  quae 
nec  ipsi  intellexerunt,  saltem  perfecte.  In- 
dignati  sunt.  Haec  est  Judaeorum  proprie- 
tas,  ut  quanto  melius  successerit  ei  quem 


5. 


odiunt,  tanto  amplius  crucientur,  et  ali- 
quid,  si  possint  vel  audeant,  opponant. 
Sic  sacerdotes,  Scribae  ac  Pharisaei,  qui 
contra  Christum  implacabile  odium  con- 
ceperunt,tanto  vehementius  affligebantur, 
indignabantur,  et  murmurabant  ac  detra- 
hebant,  quanto  Christus  pluribus  miracu- 
lis  refulgebat,  sublimiusque  extollebatur 
a  vulgo.  Unde  apud  Joannem  dixisse  le- 
guntur  :  Numquid  aliquis  ex  principibus  j0ann. vu, 
credidit  in  eum?  Sed  turba  haec,quse  igno- 48'49' 
rat  legem,  maledicti  sunt. 

Et  dixerunt  ei  :  Audis  quid  isti  pueri       16 
dicunt,  te   collaudando?  id  est,  si   esses 
tam  justus  et  humilis  ut  simulas  et  af- 
firmas,  dicendo,  Ego  non  quaero  gloriam    ibid.vm, 
meam,  et  claritatem   ab   hominibus   non50;v'41' 
accipio;  non  deberes  hunc  applausum  sus- 
tinere,  sed  prohibere.  Quia  miracula  Chri- 
sti    nulla  ex   parte    poterant   calumniari, 
arguunt  eum  superbiae  vanaeque  gloriae. 

Jesus  autem  dixit  eis :  Utique  audio,  et 
prohibere  non  debeo.  Quod  probat  aucto- 
ritate  Scripturae  :  Numquid  legistis?  quasi 
dicat  :  Imo  legistis,  sed  non  intellexistis, 
vel  non  attendistis.  Legistis  ergo  in  Psal- 
mo  :  Ex  ore  infantium  et  lactentium  per-  ps.  vm,  3. 
fecisti  laudem.Ver  infantes  atque  lactentes 
designantur  illitterati  ac  innocentes.  Non 
enim  putandum  est,  quod  pueri  isti  adeo 
parvae  aetatis  exstiterint,  ut  adhuc  ubera 
sugerent,  et  verba  proferre  non  possent. 
Erant  tamen  adolescentes,  ita  ut  cum  Je- 
remia  dicere   possent  :  A,  a,  a,   Domine   Jer.  i,  6. 
Deus,  nescio  loqui,  quia  puer  ego  sum. 
Nescio  (inquit)  loqui,  prudenter  et  erudite 
in  lege,  videlicet  per  naturam.  Ex  ore  ergo 
istorum  perfecit,  id  est,  perfecte  expres- 
sit,  Deus   laudem  de  Christo.  Non   enim   Matth.x, 
ipsi  erant  qui  loquebantur,   sed  Spiritus  20- 
Patris  eorum. 

Et  relictis  illis  invidiosis  ac  perfidis,  17 
qui  inde  deteriores  fiebant,  unde  emenda- 
ri  et  converti  debebant,  abiit  foras  extra 
civitatem  Jerusalem,  in  Bethaniam,  vicu- 
lum  Lazari,  Marthae  et  Mariae,  ibique  man- 
sit  nocte  illa,  cum  suis  discipulis,  in  domo 
Marthae  :  et  probabile  est,  quod  nullus  in 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXI   MATTHjEI.    —    ART.    XXXV 


233 


Jerusa4em  audebat  recipere  eum  hospitio, 
propter  metum  pontificum  et  conspira- 
tionem  Scribarum.  Bethania  autem  inter- 
pretatur  domus  obedientia>.  Per  hoc  ergo 
quod  Ghristus  illos  corporaliter  dereliquit, 
Bethaniamque  ingressus  est,  et  ibi  quie- 
vit,  figurabatur  quod  Judaea  propter  in- 
credulitatem  deserta,  ad  gentes  Evangelio 
obedientes  Christus  transiret. 

18  Mane  autem  diei  immediate  sequentis, 
revertens  cum  discipulis,  in  civitatem  Je- 
rusalem,  esuriit,  non  necessi-tate,  sed  vo- 
luntate.  Et  mirum  quod  Christus  tam  mane 
passus  est  famem,  qui  de  sero  in  Betha- 
nia  ccenasse  creditur.  Non  enim  in  Jeru- 
salem  manducasse  videtur.  Dicunt  igitur 
expositores,  quod  ista  Christi  esuries  non 
erat  naturalis,  sed  dispensative  assumpta, 
ad  designandum  spiritualem  esuriem  Chri- 
sti,  qua  Judseorum  ac  gentium  desideravit 
salutem. 

19  Et  videns  fici  arborem,  puta  ficulneam, 
Marc.xi,  secus  viam,  venit  ad  eam,  si  forte  aliquid 

inveniret  in  ea,  ut  dicitur  in  evangelio 
Marci ;  et  nihil  invenit  in  ea  nisi  folia 
tantum.  Et  ait  illi  :  Nunquam  nascatur 
ex  te  fructus,  videlicet  ficus,  in  sempi- 
ternum.Et  arefacta  est  continuo  ficulnea. 
Queeritur  cur  Christus,  qui  utique  scivit 
fructum  non  esse  in  arbore  illa,  preeser- 
ibidem.  tim  quia  non  erat  tempus  ficorum,  ut  ha- 
betur  in  Marco,  qusesivit  fructum  in  ea,  et 
infructuosse  maledixit,  quse  in  culpa  non 
fuit.  Et  respondendum,  quod  Christus  fa- 
mem  anticipative  assumpsit,et  ad  ficulne- 
am  pro  fructu  perrexit,  propter  mysticam 
rationem.  Quemadmodum  enim  Prophelse 
interdum  verbis,  interdum  factis  prophe- 
taverunt,  sic  Christus  quandoque  sermo- 
nibus,  quandoque  operibus  aliquid  prsesi- 
gnavit.  Accessit  ergo  ficulneam,  quserens 
in  ea  fructum,ad  insinuandum  quod  venit 
ad  populum  Judaeorum,  quaerens  in  eis 
fructum  justitia?..  Arbori  quoque  habenti 
non  fructum  sed  folia,  maledixit,  ad  in- 
nuendum  quod  sacerdotes,  Scriba?,  Phari- 
saei,  et  ceteri  simulatores  ac  callidi,  non 
veritatem,  sed  apparentiam  sanctitatis  ha- 


A  bentes,  induti  vestibus  ovium,  intus  vero  Matth.yn, 
pleni  hypocrisi,  essent  divinitus  maledi-  15;XXI"'28- 
cendi.  Hieronymus  aliam  affert  rationem, 
dicens  quod  ideo  maledixit  ficulnese,  et 
arefactam  manifestavit  discipulis,  ut  suam 
eis  demonstraret  potentiam,  quatenus  in 
sua  passione  fortiores  essent,  scientes  quod 
sic  poterat  adversarios  suos  dejicere  et 
siccare,quemadmodum  arefecit  ficulneam. 

Et  videntes  discipuli  ficulneam  arefa-       20 
ctam,  mirati  sunt,  dicentes  :  Quomodo  con- 
tinuo  aruit  a  radicibus?  quasi  dicant :  Hoc 

B  mirabiliter  factum  est.  Secundum  quod 
in  Marco  legitur,  consideratio,  admiratio 
et  collocutio  discipulorum  de  arefactione 
ficulneae,  non  erant  statim  quando  Chri- 
stus  prsedicta  protulit  verba,  sed  mane  diei    Marc.  «, 

°0   21 

sequentis  :  et  ita  hoc  loco  non  servatur  " 
ordo  historiae. 

Respondens  autem  Jcsus,  ait  eis  :  Amen       21 
dico  vobis,  Si  habueritis  fidem    certissi- 
mam,  et  non   hcesitaveritis,  aliquo  modo 
dubitando,  non  solum  de  ficulnea  facietis 
quod  ego,  ut  ad  verba  vestra  maledictoria 

C  arefiat,  sed  si  monti  huic  dixeritis,  Tolle 
et  jacta  te  in  mare,  fiet.  Intellectus  seu 
expositio  horum  verborum  patet  ex  eo 
quod  supra  dictum  est  :  Amen  dico  vobis,  Matthxm, 
si  habueritis  fidem  sicut  granum  sinapis, 
dicetis  monti  huic,  Transi  hinc,  et  trans- 
ibit,  et  nihil  impossibile  erit  vobis.  Hie- 
ronymus  tamen  addit  hoc  loco,  dicens  se 
credere  quod  Apostoli  ad  litteram  trans- 
tulerunt  et  in  mare  projecerunt  montes, 
orando  seu  imperando,  quamvis  scriptum 
non  sit.  Nam  ideo,  ut  ait,  scriptum  non 

D  est,  ne  daretur  infidelibus  contradicendi 
et  discredendi  major  occasio,  prcesertim 
quum  nec  minora  signa  credant  ab  Apo- 
stolis  facta,  quee  in  Scripturis  authenticis 
fuisse  leguntur.  Et  omnia  qucecumque  pe-  22 
tieritis  in  oratione  credcntes,  accipietis, 
id  est  cum  fide  idonea,  servatis  conditio- 
nibus  ad  exaudientiam  requisitis,  videli- 
cet,  ut  orent  pro  se,  et  perseveranter  atque 
salubriter,  utpote  in  nomine  Salvatoris. 
Hoc  et  Jacobus  monet  :  Postulet(inquiens)  jacob.\,5- 
a  Deo,  et  dabitur  ei ;   postulet  autem  in  '■ 


34 


234  KNARRATIO    IN   CAP.    XXI    MATTHiEI.    —    ART.    XXXV 

fide   nihil   hsesitans.  Qui  autem    haesitat,  A     Consequenter  ponitur  arlificialis  et  justa 

similis  esl  fluctui  maris  qui  a  vento  cir-  evasio  Christi,  qui  poleral   istis  rationahi- 

cumfertur  :  non  ergo  sestimel  hoino  ille,  liler  et  doctrinaliter  respondere,  sed  digni 

quod  aliquid  accipiat  a  Deo.Debemus  ergo  non  erant.  Respondens  Jesus,  dixit  eis  :       24 

orare  in  fide  cum  spe,  ut  certi  simus  de  Interrogabo  vos  ct  cr/o  unum  sermonem  : 

veritate  eorum  quse  cadunt  sub  fide,  et  quem  si  dixeritis  mihi  responsive,  et  ego 

non   dubitemus  dc  misericordia  Dei   :  ita  vobis  dicam  in  qua  potestale  ha>c  facio. 

q nod  certitudo  spei  sit  ex  parte  ohjecti,  Baptismus  Joannis  activus,  videlicet  lotio       25 

videlicet  Dei,  ex  quo  nunquam  est  exau-  qua  ipse  alios  abluit  in  Jordane,  de  codo 

ditionis  defectus,  quum  rationabiliter  pe-  erat,  id  est  ex  commissione  et  auctoritate 

titur  ;   non  ex  parte  subjecti,  seu  merito-  Dei  habitantis  in  coelo  (juxta  illud  in  Psal- 

rum  sperantis,  qui  ob  culpam  suam  saepe  mo  :  Dominus  in  ccelo  paravit  sedem  su-  Ps. m,  19. 

non  exauditur.  B  am;  et  illud  Tsaise.Coelum  mihi  sedes  est)?  /s.wvi,i; 

23  Et  (juum  vcnisset  in  templum,  die  se-  an  ex  hominibus,  id   est  adinventione  et    C"VI1'    ' 

quenti  post  Ramos  palmarum,  accesserunt  confictione  humana? 

ad   eum   docentem    populum    publice    in  At  illi  cogitabant  intra  sc,  dicentes  :  Si       26 

templo,  principes  sacerdotum  et  seniores  dixerimus,  De  coelo  esse  baptismum  Joan- 

populi,  qui  tempore  concilii  per  nomina  nis,  dicet  nobis  per  increpationem  et  re- 

vocabantur  ;  dicentes  :  In  qua  potestate  dargutionem  :  Quare  ergo  non  credidistis 

Jnvc  facis,  hsec  scilicet,  quae  te  vidimus  illi  Joanni  de  me  tcstimonium  perhibenti 

facere  heri  et  hodie,  ejiciendo  vendentes  (dicendo,  Venit  fortior  me,  cujus  non  sum  Marc.  .,7. 

de  templo,  infirmos  sanando,  et  publice  dignus  calceamenta  solvere;  et  iterum,  Qui   Joann.m, 

pra?dicando  ?  hoc  est,  qua  auctoritate  et  de  coelo  venit,  super  omnes  est)?5t  autem  31, 

cujus  ope  ha?c  facis?  Quasi  dicant  :  Quum  dixerimus,  Ex  hominibus  esse  Joannis  ba- 

non  sis  sacerdos,  nec  legis  doctor,  quibus  C  ptismum,  timemus,  id  est,  timere  habe- 

solis  convenit  docere  in  templo,  nec  ab  mus,  turbam  a  Joanne  baptizatam,  ne  in- 

imperatore   vel    senatu    licentiam   habeas  terficiat  nos  tanquam   blasphemos.  Unde 

pradicandi  et  ista  agendi,   videtur   opus  in  evangelio  Luca?  dicunt  :  Si  dixerimus,  Luc. xx,  6. 

tuum  usurpatorium  esse,et  ex  prassumpti-  Ex    hominibus,   universa   plebs   lapidabit 

one  prodire.  Et  quis  tibi  dedit  hanc  pote-  nos.  In  quo  patet  eorum  perversitas,  quoni- 

statem  ?  tanquam  dicant  :  Quum  non  ha-  am  homines  timuerunt  magis  quam  Deum, 

beas  eam  a  principibus  sacerdotum  nec  quum  tamen  dicat  Scriptura  :  Qui  timet  /vot-.xxix, 

a  Romano  imperio,  videtur  quod  virtute  hominem,  cito  corruet.  Omnes  enim,  prae-  2S- 

et  instigatione  diaboli  facias  ista.  Simile  sertim  vulgares,  habebant,  id  est  reputa- 

Matih.i*,  est,  quod  alibi  dicunt  :  In  principe  deemo-  bant,  Joannem   sicut  prophetam.    Dictio, 

niorum  ejicit  dsemonia.  In  quo  patet  in-  Sicut,  notat  hic  veritatem,   non  similitu- 
tolerabilis  ca?citas  Judseorum,  quasi  non  D  dinem  solam.  Noverant  enim  Joannem  vere 

esset  potestas  potestate  humana  ac  diabo-  esse  prophetam,ex  ejus  supernaturali  con- 

lica  altior,  virtus  divina,  cujus  commissio-  ceptione,  patris  sui  prophetatione,  et  ce- 

ne  et  adjutorio  Christus  operari  potuerit.  teris  quae  in  ejus  nativitate  contigerant ; 

Denique  sancti  Propheta?   nonne  auctori-  item  ex  sanctitate  et  rigore  suse  conversa- 

tate  divina   docuerunt  ?  Sed  et.   miracula  tionis,  efficacia  pra?dicationis,  et  quia  de 

Christi  ostenderunt  quod   divina  potesta-  Christo  verbis  et  factis  apertissime  pra?- 

te  operabatur,  qiiemadmodum  Nicodemus  nuntiavit. 

Joann.m,  professus  est  :  Scimus,  inquiens,  quia  a  Et  respondentes  Jesu,  dixerunt  :  Nesci-       27 

Deo  venisti   magister;  nemo  enim  potest  mus  unde  erat  baptismus  Joannis.  In  hoc 

ha?c  signa  facere  quae  tu  facis,  nisi  fuerit  mentiebantur  :  nam  in  evangelio  Luca?  di- 

Deus  cum  eo.  cunt,  Certi  sunt,  scilicet  turba,  Joannem  luc.  xx,  6. 


ENARRATIO    IN   CAP.    XXI   MATTH.KI.    —    ART.    XXXV  235 

prophetam  esso.  Si  ergo  noverant  turbam  A  lo  :  qnia  gentiles  ad  idololatriam  declina- 

de  hoc  certam  esse,  etiam  ipsi   certi   fne-  vernnt.  Postca  aulem,  poznitentia  motm 

rnnt  de  hoc  :  falsnm  namqne  non  scitur,  de  inobedientia  sna,  vidclicet  in  preedica- 

secnndnm   Philosophnm.  Si  itaqne  agno-  tione  Christi    inchoative,  et  Apostolornm 

vernnt  Joannem  esse  prophetam,  non  igno-  completive,  abiit  operari  in  vinea  Dei,  ju- 

rabant  baptismnm  ejns  esse  a  Deo.  Invidia  ste  vivendo,  et  nnnm  Denm  colendo. 

tamen   excsecavit  eos  in  tantum,  ut  dice-  Accedens  autem  ad  alterum,  id  est  po-       30 

Matth.M,  rent  de  Joanne  :  Da?monium  habet.  Ait  il-  pulum  Judaeorum,  qui  a  tempore  Abrahae 

lis  et  ipse  Jesus  :  Nec  ego  vobis  dico  in  ca>pit,  et  per  circumcisionem  a  gentilibus 

qua  potestate  hcec  facio,  ne  agam  contra  distinguebatur,  dixit  similiter,  scilicet  : 

ibid.  vii, c.  doctrinam  qua  dixi  :  Nolite  sanctum  dare  Fili,  vade,  operare  in  vinea  mea.  Ad  hunc 

canibus.                                    ~  enim  populum  accessit  sicut  ad  primum, 

Ex  prsedicta  Christi  responsione  elicitur,  B  maxime   quando   contulit   eis   legem  per 

quod  ssepe  liceat  uli  cautela  contra  insi-  Moysen.  At  ille  respondens  Deo,  ait  :  Eo, 

diatores,  ut  clavus  clavo  repercutiatur  ct  domine,  id  est,  vado   qun  jubes,  agendo 

excutiatur  :  quemadmodum  Paulus  inter  quod  preecipis.  Hoc  dixerunt  Judaei  in  Exo- 

Ad.  xxiii,  Pharisa>os  et  Sadducaeos  in  malo  concor-  do,  loquentes  ad  Moysen  :  Omnia  quse  prse-  Exod.*™, 

e' 7'          des,  discordiam  suscitavit.  Sic  Dominus  in  cepit  nobis  Dominus,  faciemus,  et  erimus  '' 

Josuevm»..  libro  Josue  jussit  poni  insidias.  obedientes.  Et  non  ivit :  quia  post  pauca, 

Consequenter  oslendit  Christus  pravita-  vitulum  aureum  adoraverunt,  et  infinita  ibidx*™, 

tem  Judaeorum  per  propositionem  parabo-  flagitia  commiserunt.                                    4"6, 

28       lee.  Quid  autem  vobis  videtur  responden-  Huic  parabolae  consonat  quod  Dominus 

dum  ad  parabolam  quam  proponam? /Zomo  ait  in  Psalmo  de  gentilibus  et  Judseis  :  Po-  ps.xmi.;,, 

quidam  habebat  duos  filios,  et  accedens  ad  pulus   quem    non  cognovi   servivit  mihi,  4t'- 

primum,  dixit,  etc.  Juxta  litteram  para-  C  filii  alieni  mentiti  sunt  mihi.  Porro,  quod 

bola  ista  difficultatem  non  habet;  sed  ex-  dicitur  hic  de  duobus  populis,  non  refer- 

ponenda  est  secundum  id  qtiod  per  eam  tur  ad  eosdem  numero,  sed  specie.  Potest 

designatur.  Itaque,  horno  quidam,  id  est  quoque  per  primum  filium  intelligi  pec- 

Deus  Pater  omnipotens  :  qui  dicitur  homo,  cator  pcenitens,  per  secundum,  justus  apo- 

non  per  essentiam,  sed  proprietatem,  quia  statans. 

humanus,  benignus,   mitis,  suavis ;  habe-  Quis  ex  duobus  filiis  istis  fecit  volun-       31 

bat  duos  filios,  id  est  populum  gentilem  talem,   id   est,   exsecutus   est   praeceptum 

atque  Judaicum.  Et  accedens,  per  natura-  Patris  seterni  ?  Dicunt  ei  :  Primus.  Nam 

lis  legis  dationem,   seu    internum  instin-  ille  poenitentia  ductus,  ivit  et  fecit  quod 

ctum,  vel  per  informalionem  ab  angelis  et  jusserat  Deus  :  per  quod   prioris  inobedi- 

hominibus  sanctis,  videlicet  Noe  et  Sem,  entise  veniam  meruit;  alius  vero,  non  eun- 

elc.,cxh\b'\\am,adprimum,  id  est  populum  D  do,  fregit  promissum,  et  pra^vium  perdidit 

gentilem,  qui  fuil  a  tempore  Noe,dixit  ei,  meritum.  Dicit  illis  Jesus,  applicando  pa- 

per  instinctum  divinum,  revelationem  an-  rabolam  ad  propositum  :  Amen  dico  vobis, 

gelicam,  seu  informationem  humanam:^'-  quia  publicani  et  meretrices,  id  est  pessi- 

li,  ratione  creationis  et  provisionis,  quem  mi  gentilium,  praicedent  vos  in  regno  Dei, 

Gen.1,16,  feci  ad  imaginem  et  similitudinem  meam,  id  est,   majoris  meriti   erunt   in  Ecclesia 


r, 


vade  hodie,  id  est  tempore  peregrinationis  militanti,   ampliorisque  gloriae    in  trium- 

istius,  operare,  servando  praecepla  mora-  phanti,  quam  vos.  Designantur  enim   per 

lia,  qure  sunt  de  naturalis  dictamine  ratio-  filium  poenitentem,  vos  autem  per  filium 

nis,  in  vinea  mea,  id  est  inter  bonos,  vel  aposlatantem  :  nam   verba  pulchra  habe- 

29       infra  Ecclesiam  seu  gyrum  justitiae.  Ille  tis,  sed  facta  non  consonant.  Ideo  subdi- 

autem  respondens,  ait  contumaciter  :  No-  tur  :  Venit  enim  ad  vos  Joanncs  Baptista       32 


30 


23G  ENARRATIO   IN   CAP.    XXI   MATTH^I.    —  ART.    XXXV 

in  via,  id  est  operatione,  justifuv,  juste  A  murorum  civitatis  in  Judaea  metropolis.^ 

vivendo,  reete  docendo,  Christum  annun-  fodit  in  ca  torcular,  id  est  altare  :  quod 

tiando,  peccatores  baptizando ;  et  non  cre-  nominatur  torcular,  quia  in  eo  effundeba- 

Matth.xi,  didistis  ei,  sed  dixistis :  Daemonium  habet.  tur  sanguis  victimarum,  sicut  in  torculari 

Publicani  autem  et '  meretrices  crediderunt  exprimitur  liquor  uvarum  ;  et  aedificavit 

ei,  ad  ejus  exhortationem  peccata  sua  con-  turrim,  id  est  templum  sublime  :  de  quo 

fitendo,   vitam    corrigendo,  et   de  Ghristi  exponit  Elieronymus  illud  Michaeae  prophe- 

adventu  credendo.  Vos  autem  videntes  fi-  tae,  Et  tu,  turris  Gregis   nebulosa,  ad  te  Mich. iv,8. 

dem  et  emendationem  istorum,  vel,  viden-  veniet  potestas  prima,  videlicet  Ghristus, 

tes  miracula  mea,  quibus  patet  vera  esse  virtus  et  sapientia  Patris,  portans  omnia  i  cor.  1,24. 

quae  ille  perhibebat  de  me,  nec  pceniten-  verbo  virtutis  suee.  Ei  locavit,  id  est,  sub  Hebr-  '• 3- 

tiam  habuistis  postea  de  perfidia  vestra  pacto  retributionis  regendam  atque  colen- 
et  actibus  pessimis,   ita  ut  credereiis  ei,  B  dam  commisit,  eam  agricolis,  id  est  prae- 

vel  viventi,  vel  occiso,  quia  post  mortem  latis  et  doctoribus  :  quorum  aliqui  boni 

ejus  erat  verbis   ipsius    vehementer  cre-  fuerunt,  ut  Moyses  et  Aaron;  et  aliqui  ma- 

dendum,  tanquam  martyris  sancti  propter  li,  de  quibus  subditur.  Unde  Isaias  insi- 

justitiam  interfecti  :  in  quo  manifestatur  nuans  se  esse  agricolam  Synagogae,  ait  ad 

obstinatio  vestra.  eam  :  Tritura  mea,  et  filia  areae  meae,  quae  /«.  xxi,  10. 

33  Aliam  parabolam  audite.  Sacerdotes  et  audivi  a  Domino,  indicavi  tibi.  Et  peregre 

Scribee  nitebantur  sua  subtilitate  conclu-  pro fectus  est,  id  est,  se  quasi  absentem  ex- 

dere  Ghristum,  capiendo   eum    in   verbis  hibuit,  dimittendo  hominem  propriae  vo- 

Prov.  xxi,  propriae  responsionis.  Sed  non  est  sapien-  luntati,  et  ejus  pcenitentiam  praestolando 

tia,  non  est  prudentia,  non  est  consilium  ac  judicium  differendo. 
contra  Dominum.  Propterea  Christus  eos  Porro  parabola   ista  pene   sub   eisdem 

propria  eorum  responsione  convicit,  dam-  C  verbis  habetur  in  Isaia,  in  quo  legitur  : 

nabilesque  ostendit,  proponens  sequentem  Vinea  facta  est  dilecto,  et  sepivit  eam,  et  ibid.v,i,z. 

parabolam.  turrim  aedificavit  in  medio  ejus,  et  torcu- 

Homo  erat  paterfamilias,  qui  plantavit  lar  exstruxit  in  ea. 
vineam.    Per   hunc   hominem    designatur  Quum  autem  tempus  fructuum  appro-       34 

Deus  Pater,  propter  causas  praehabitas.  Et  pinquasset,    id    est    post    legis    lationem, 

licet  per  vineam  intelligi  possit  universa-  quum  Synagoga  debuisset  opera  bona  pro- 

lis  Ecclesia,  tamen  hoc  loco  per  eam  ex-  ducere,  secundum   legis    praecepta,  misit 

primitur  Synagoga  :  de  qua  per  Jeremiam  servos  suos,  sanctos  Prophetas  priores,  ad 

Jer.  xii, io.  loquitur  Dominus,  Pastores  multi,  inqui-  agricolas,  id  est  sacerdotes,  Scribas  et  prin- 

ens,  demoliti  sunt  vineam   meam  ;  et  in  cipes  Synagogae,w£  acciperent  fructusejus, 

ls-  ▼. 7-    Isaia,  Vinea,    inquit,  Domini   exercituum  id  est,  populum  Synagogae  ad  Deum  redu- 
domus  Israel  est,  et  vir  Juda  germen  dele-  D  cerent,  et  opera  virtuosa  in  eis  invenirent. 

ctabile  ejus.  Hanc  Deus  plantavit  corpora-  Et  agricolce  apprehensis  servis  ejus,alium       35 

liter,  collocando  Judaeos  in  terra  promis-  ceciderunt,  id  est,  percusserunt,  ut  Jere-  /«r.xxxvn, 

sionis,  et  spiritualiter,  constituendo  eos  in  miam,  alium  occiderunt,  ut  Isaiam,  alium  14- 

fide  et  gratia.  Propter  quod  ait  Psalmista  :  lapidaverunt,  ut  Zachariam  Joiadae  filium.     n  par. 

.Ps.  lxxix,9.  Vineam  de.Egypto  t ranstulisti,  ejecisti  gen-  Iterum  misit  alios  servos  plures  priori- ™y^n' 

tes,  et  plantasti  e&m.Et  sepem  circumdedit  bus,  videlicet  posteriores  Prophetas  ac  ju- 

ei,  id  est,  augelorum  auxilio  atque  custo-  stos  agricolis,  propter  eamdem  causam  ; 

dia,  Patriarcharum  et  Prophetarum  muni-  et  fecerunt  agricolae  illis  .similiter,  sicut 

tione  ac  meritis,  traditione  quoque  man-  prioribus.  Sacerdotes  namque,  reges  et  po- 

datorum  ac  legis,  eam  munivit.  Vel  per  pulus  Judaeorum,  diversa  tormenta  intule- 

sepem,  ad   litteram   intelligitur  fortitudo  runt  sanctis  vatibus  ad  se  missis.  Propter 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXI   MATTILEI. 


ART.    XXXV 


237 


ict.vn,52.  quod  Stephanus  ait  Judaeis  :  Quem  Pro- 
phetarum  non  sunt  persecuti  patres  ve- 
Bebr. «,  stri?  Et  Apostolus  ad  Hebrseos  :  Alii,  in- 
quit,  ludibria  et  verbera  experti,  insuper 
vincula  et  carceres  ;  lapidati  sunt,  secti 
sunt,  tentati  sunt,  in  occisione  gladii  mor- 
tui  sunt. 

37  Novissime  autem,  quando  videlicet  ve- 
Gaiat.w,i.  njt  temporis  plenitudo,  et  in  ultima  mundi 

aetate,  quum  multo  tempore  nullus  appa- 
ruisset  Propheta,  misit  ad  eos  filium  su- 
um,  per  incarnationem  et  prsedicationem 

joam.iM-  ipsius,  quando  Verbum  caro  factum  est,  et 
habitavit  in  nobis.  Missio  autem  Filii  in- 
telligi  potest,  vel  ipsa  incarnatio  Verbi  : 
quae  non  fuit  localis  legatio,  sed  humanse 
naturae  assumptio  ;  vel  Verbi  jam  incarna- 
ti  corporalis  atque  localis  destinatio,  qua 
Christus  Judaeos  visibiliter  accessit  et  do- 
cuit.  Dicens,  ipse  Pater,  non  assertive,  sed 
indicative,  videlicet  insinuando  quid  agri- 
colae  merito  facerent,  et  quod  verisimile 
erat  eos  esse  facturos  :  Verebuntur,  id  est, 
timebunt  et  honorabunt,  filium  meum  uni- 
genitum  et  dilectum,  mihi  consubstantia- 
lem,  coeeternum  et  coaequalem.  Sed  ita  non 
fecerunt,  ut  subditur.  —  Ex  hoc  loco  Hie- 
ronymus  et  Augustinus  improbant  haere- 
sim  Arii  atque  Eunomii,  dicentium  Filium 
Patre  minorem  et  puram  creaturam,  eo 
quod  dicat  se  ignorare  diem  judicii.  Ecce 
hoc  loco  Pater  ait,  Verebuntur  Filium  me- 

£i<c.xx,u.  um;  et  in  Luca  ait,  Verebuntur  forsitan 
Filium  meum.  Numquid  et  Pater  hoc  di- 
cit  dubitando  vel  ignorando?  Quod  ergo 
illi  pro  Patre  responderint,  nos  pro  Filio 
respondebimus. 

38  Agricolce  autem,  id  est  principes  sacer- 
dotum,  et  ceteri  sacerdotes  ac  Scribae,  vi- 
dentes  filium  Dei  Patris  tanta  miracula 
operantem,  tamque  efficacissime  prsedi- 
cantem,  et  cetera  quae  de  Christo  praenun- 
tiata  fuerunt,  in  se  implentem,  dixerunt 
intra  se,  id  est,  cogitaverunt,  sed  inferio- 
ribus  non  manifestaverunt  :  Hic  est  heres, 
id  est  Messias  rex  Israel,  Dominus  Synago- 
gae  terraeque  nostrae.  Ex  quo  videntur  Chri- 
stum   cognovisse  :  quod   qualiter  verum 


A  sit,  statim  discutietur.  Venite,  occidamus 
eum.    Collegerunt    namque    pontifices   et  Joann. h, 
Pharisaei   concilium,  dicentes  :  Quid  faci- 47' 
mus,  quia  hic  homo  multa  signa  facit?  Et 
ab  illo  die  cogitaverunt  interficere  eum.   md.sz. 
Unde  Christus  testatur  :  Super  me  cogita-  jer.  xi,  \o. 
verunt  consilia,  dicentes  :  Venite,  mitta- 
mus  lignum  in  panem  ejus,  et  eradamus 
eum  de  terra  viventium.  Et  in  Psalmo  : 
Adversum  me  susurrabant  omnes  inimici  p*.  m.,8. 
mei.  Et  habebimus  hereditatem  ejus,  id 
est,  terram  et  populum  Israel  possidebi- 

B  mus,    sicut   hucusque   possidebamus.   Ad 
hoc  enim  moti  sunt  principes  Judaeorum 
occidere  Christum,  ne  possessionem  terrae 
et  dominium  populi   perderent.  Unde  in 
evangelio  Joannis  dicunt  :  Si  dimittimus   Joann. », 
eum  sic,  omnes  credent  in  eum ;  et  veni-  48' 
ent  Romani,  et  tollent  locum  nostrum  et 
gentem.    Denique   delectabat   eos   princi- 
patus  terrenus,  secundum  Augustinum  : 
quem  viderunt  sibi  per  Christum  auferri, 
qui  paupertatem  et  humilitatem  edocuit,   Matth.  v, 
et  populum  ad  se  convertit.  Sed  errave- 3;  XI' 29- 

C  runt.  Ideo  namque  perdiderunt  locum  et 
gentem,  quoniam  Christum  interfecerunt : 
quia  in  ultionem  sanguinis  Christi  destru- 
xerunt  Romani  Judaeorum  urbes  ac  popu- 
lum,  juxta  illud  Danielis  :  Post  hebdoma-  Dan.K.m. 
des  sexaginta  duas  occidetur  Christus,  et 
non  erit  ejus  populus,  qui  eum  negaturus 
est ;  et  civitatem  et  sanctuarium  dissipabit 
populus  cum  duce  venturo. 

Et  apprehensum  eum,  videlicet  Filium       39 
Dei,  ejecerunt  agricolae  extra  vineam,  id 
est  extra  urbem  Jerusalem  Judaeae  metro- 

D  polim,  in  qua  erat  templum,  et  occiderunt 
eum,crucifigentes  ipsum  in  loco  Calvariae. 
Unde  ad  Hebraeos  dicit  Apostolus  :  Jesus  nebr.xm, 
ut   sanctificaret    populum,    extra   portam  12' 
passus  est. 

Quum  ergo  venerit  dominus  vinea?,  id  40 
est,  quum  Deus  coeperit  judicare,  et  judi- 
cando  ac  praemiando  visitare  Synagogam, 
vel  in  morte  singulorum,  vel  quando  addu- 
xerit  exercitum  Romanorum  contra  Judae- 
am,  quid  faciet  agricolis  illis?  id  est,  quam 
poenam  inferet  pro   culpis  tam  magnis  ? 


238 


KNARRATIO    IN    CAP.    XXI    MATTH.EI. 


ART.    XXXV 


41 


ICor.ix.I 

Ibid.iv,  15 


Zuc.  xx,  16 


76irf.  9. 


42 


Ps. 

CXVII, 

22    2? 

Dan. 
35. 

11,34, 

I  6'or 

x,4. 

Aiunt  illi :  Malos  agricolas  male perdet,  id 
est,  dure  corripiet  et  occidet.  Perdet  enim 
eos  male,  loqnendo  de  malo  pcenee,  non 
cnlpas,  qnnm  tradideril  eos  in  manns  Titi 
et  Homanornm.  Et  vineam  suam,  videlicet 
electos  Judaeos  et  primitivam  Ecclesiam, 
locabit  aliis,  id  est  agricolis  bonis,  fjui 
reddant  ei  fructum  temporibus  suis.  Hoc 
fecit  Deus  qnando  reprobatis  Judaeorum 
praelatis,  commisit  Ecclesiam  Apostolis,  eo- 
rumque  successoribus  et  adjutoribus,  qui 
obtulerunt  Deo  fructum,  id  est  multos  ad 
fidem  conversos,  sicut  Apostolus  ait  qui- 
busdam  :  Opus  meum  vos  estis  in  Domi- 
no;  et,  In  Christo  per  Evangelium  ego  vos 
genui. 

Sed  preedictae  responsioni  Judaeorum  vi- 
detur  contrarium,  quod  in  Evangelio  Lucae 
legitur  [eos]  dixisse,  Absit,  videlicet  ut 
malos  male  perdat,  et  vineam  aliis  locet. 
Et  respondendum,  quod  preeinductam  re- 
sponsionem,  scilicet,  Malos  male  perdet, 
Lucas  et  Marcus  describunt,  quasi  a  Ghri- 
sto  prolatam ;  Matthaeus  vero  dicit  eam  ab 
aliis  datam.  Nec  tamen  est  dissonantia  in 
Evangelio  veritatis,  quia  ut  Lucas  enarrat, 
Chrjstus  dixit  parabolam  istam  ad  plebem, 
quamvis  sacerdotes  concerneret,  qui  etiam 
erant  praesentes  ac  audientes.  In  plebe 
vero  multi  erant  qui  Christo  favebant  et 
crediderant;  et  isti  primo  dixerunt,  Malos 
male  perdet,  ut  refert  Matthaeus.  Qnorum 
responsionem  Christus  approbando  repe- 
tiit :  quo  audito,  sacerdotes  attendentes  ad 
se  pertinere  parabolam,  conscientia  remor- 
dente,  dixerunt,  Absit,  ut  recitat  Lucas. 

Consequenter  probat  Salvator  quod  pa- 
rabolice  dixit,  allegando  scripturam  libri 
Psalmorum.  Dicit  illis  Jesus  :  Nunquam 
legistis  in  Scripturis  ?  tanquam  dicat  : 
Imo  ssepius  in  Psalmo  legistis:  Lapidem,\<\ 
est  Christum,  de  quo  Daniel  dicit  :  Lapis 
qui  abscissus  est  de  monte  sine  manibus, 
factus  est  mons  magnus,  et  implevit  uni- 
versam  superficiem  terrae.  Petra  namque 
est  Christus,  secundum  Apostolum.  Quem 
reprobaverunt  aidificantes ,  id  est  praedicti 
agricolae,  sacerdotes  et  praelati  Synagogae  : 


A  quorum  fuit  populum  in  fide  et  moribus 
aedificare ;  sed  sicut  solo  nomine  erant 
agricolae,  et  revera  dissipatores,  sic  solo 
nomine  erant  sedificatores,  et  reipsa  de- 
structores.  Hic  Christus  factus  est  in  ca- 
put  anguli,  id  est  principium  seu  lapis 
angularis,  in  quo  conjuncti  sunt  duo  po- 
puli,  gentiles  et  Judaei,  ad  constituendum 
unam  Ecclesiam,  sicut  in  saxo  angulari 
uniuntur  duo  pariet.es  ad  constituendam 
domum.  Unde  in  Isaia  habetur  :  Haec  di-  /s.xxvw, 
cit  Dominus  :  Ecce  ego  mittam  in  funda- 

\\  mentis  Sion  lapidem,  lapidem  angularem, 
probatum,  pretiosum,  in  lundamento  fun- 
datum,  et  qui  crediderit  in  eum  non 
confundetur,  vel,  non  festinet,  secundum 
aliam  translationem.  A  Domino  factum 
est  istud,  id  est,  divina  virtute  et  gratia 
est  unio  ista  duorum  populorum  in  Chri- 
sto,  et  Christi  ignominiose  occisi  tanta 
sublimatio.  Propter  quod  ait  Apostolus  :  In  Ephes.  », 
quo  et  vos  coaedificamini  in  habitaculum  2"2- 
Dei  in  Spiritu  Sancto.  Et  est  mirabile  in 
oculis  nostris  interioribus.  Quid  enim  ita 

C  mirabile,  sicut  conversio  totius  mundi  ad 
hominem  crucifixum,  qui  paulo  ante  dice- 
re  potuit,  Ego  autem  sum  vermis  et  non  ps.  xxi,  7. 
homo,  opprobrium  hominum  et  abjectio 
plebis  ? 

Multi  exponunt  hanc  auctoritatem  ad 
litteram,  de  quodam  lapide  magno  quem 
aedificantes  templum  Salomonis  saepe  reje- 
cerunt  tanquam  inutilem,  non  invenientes 
ubi  congrue  poneretur  in  aedificio,  et  tan- 
dem  inventus  est  locus  conveniens  in  an- 
gulo  duorum  parietum,  ut  illic  poneretur. 

D  Sed  isEud  non  videtur  conveniens,  quia 
probatio  per  Scripturam  non  tenet  nisi 
a  sensu  litterali,  secundum  Augustinum. 
Christus  autem  per  scripturam  praedictam 
probat  suum  intentum,  videlicet  se  a  Ju- 
daeorum  principibus  reprobandum.  Quod 
plenius  patet  in  evangelio  Lucae,  ubi  quum 
Judaei  dixissent,  Absit,  scilicet,  ut  malos  z«c.xx,ig. 
male  perdat,  Christus  objecit  et  ait  :  Quid  md.  17. 
est  ergo  quod  scriptum  est,  Lapidem  quem 
reprobaverunt  aedificantes,  etc.  ?  Tanquam 
dicat  :  Hoc  aliter  non  valet  impleri   nisi 


ENARRATIO    IN   CAP.    XXI   MATTHiEI.    —   ART.    XXXV  239 

per  nie.  Denique  nulla  Scriptura  canonica  A  c.eret  quae  in  parabolis  denotavit,  videlicet 

recitat  de  lapide  tali  in  templo  Salomonis.  quod  ipsi  essent  mali  agricolae,  impii  u'<li- 

Sed  et  Petrus  in  Actibus  Apostolorum  lo-  ficatores,  et  quod  viso  eo,  dixissent,  Hic 

Act.iv,\\.  quens  de  Christo  :  Hic  est  (inquit)  lapis  est  heres.  Et  quxrentes  eum  tenere,  id  <-st       46 

qui  reprobatus  est  a  vobis  sedificantibus.  ad    interficiendum    comprehendere,    tan- 

Bphes.it,  De  quo  et  Paulus  :  Ipso,  ait,  summo  angu-  quam  mendacem,  vel  quia  tarn  dire  cor- 

20'  lari  lapide  Christo  Jesu.  ripuit  eos,   timucrunt  turbas,   ne  ab    eis 

4.3  Ideo  dico  vobis,  quod  auferetur  a  vobis,  resistentiam    paterentur,    quoniam    sicut 

exigente  et  operante    divina   justitia,  re-  prophetam  eurn  habebant,  id   est,   turbae 

gnum  Dei,  id  est  regnum  Ecclesise  mili-  reputaverunt  Jesum  esse  prophetam.  Ec- 

tantis,  regnum    quoque  coeleste,  vel  sacra  ce  quomodo  sacerdotes,  Scribae  et  Phari- 

Scriptura,  secundum  Hieronyisum,  ct  da-  sa3i,  inde  deteriores  et  obstinatiores  effecti 
bitur  f/enti,  per  Apostolorum  praedicatio-  B  sunt,  scilicet  de  justa  Christi  increpatione, 

nem  credenti,  facienti  fructus  ejus,  id  est  unde  emendari  debebant.   Tales  sunt  qui 

opera  virtuosa,  per  quae  ad   regnum  Dei  suam  accusationem  et  redargutionem  non 

pertingitur,  et   quae   in    Scriptura   praeci-  dignantur  advertere.  De  quibus  ad  Timo- 

piuntur  :  de  quibus  ad  Galatas  scribit  Apo-  theum  dicit  Apostolus  :  A  veritate  quidem  n  Km.iv, 

Gaiai.  v,  stolus,    Fructus   autem    (inquiens)    Spiri-  auditum  avertent;  et  Amos  propheta,  Odio  *"        10 

tus,  est  caritas,  gaudium,  pax,  patientia,  habuerunt  corripientem.  Horum  nequissi- 

44       longanimitas,  etc.  Et  qui  ceciclerit  super  mus  morbus  vocatur,  Noli  me  tangere. 
lapidem  istum,  id  est  fidelis  impie  agens,  Circa  hunc  locum  oportune  quaerendum 

confringetur,  id  est,  spiritualiter  destrue-  est,  an  Judaei  cognoverunt  Jesum  esse  re- 

lur  sive  laedetur,  non  penitus  conteretur;  gem  Messiam  seu  verum  Christum  in  lege 

super  quem  vero  ceciderit  lapis  iste,  id  est  promissum.  Haec  autem  quaestio  supra  mo- 
infidelis  cui  Christus  irruerit  per  distri-  C  ta  atque  soluta  est;  sed  nunc  diligentius 

ctionem  judicii,  conteret  eum,  id  est,  pe-  videtur  tractanda.  Et  apparet  primo,  quod 

nitus  condemnabit,  atque  ab  omni  bono  sic,  imo  auctoritate  irrefragabili  Salvato- 

spirituali  comminuet.  Tanguntur  hic  duo  ris,  qui  in  isto  capitulo  perhibet  agricolas 

peccantium  genera,  utpote  Christianorum,  ipso  viso  dixisse  :  Hic  est  heres.  Quocirca 

et  infidelium.  Fideles  autem,  quamvis  ini-  ait  Hieronymus  :  Manifeste  probat  Domi- 

qui,  tamen  quia  in  Christo  fundantur  per  nus  his  verbis,  Judaeorum  principes,  non 

fidem,  dum  peccant  dicuntur  cadere  su-  per   ignorantiam,   sed   per  invidiam,  Dei 

per  Christum,  quem  offendunt;  sed  non  Filium  crucifixisse.  Ambrosius  quoque  te- 

penitus  conteruntur,  quoniam    saepe    per  statur,  quod  cognoverunt  Jesum  esse  Chri- 

misericordiam  Dei  reformantur,  fortiores-  stum  in  Iege  promissum,  non  tamen  quod 

que  surgunt,  et  in  peccantibus   manet  fi-  esset  verus  Deus.  Quam  responsionem  se- 
des,  quamvis  informis.  Infideles  vero,  qui  D  quitur  Thomas.  Idem  dicit  Glossa  hoc  loco. 

in    Christo    nequaquam    fundantur,    dum  Chrysostomus  etiam  dicit,  quod  ex  omni- 

Eebr.x,zi.  peccant,  incidunt  in  manus  Dei  viventis  :  bus  operibus  ejus  cognoverunt  eum  esse 

sicque  lapis  iste  seu  Christus,  irruit  super  Filium  Dei.  Et  iterum  :  Sacerdotes,  inquit, 

eos,    et   conterit   eos,    quemadmodum    in  omnibus  malis  repleti,qui  jam  in  Deo  spe- 

Judaeis  videmus  impletum.  Unde  in  Jere-  rare   non   poterant,    in   ipsum    Dominum 

Jer.  xvii,  mia  scribitur  :  Induc  super  eos  diem  af-  manus  mittebant,non  ignorantes  eum  esse 

fliclionis,  et   duplici    contritione   contere  Filium  Dei,  sed  sibi  ipsis  non  parcentes. 

eos,  Domine.  —  In  oppositum  est  quod  ait  Apostolus  : 

43  Et  quum  audisscnt  principes  sacerdo-  Si  cognovissent,  nunquam  Dominum  glo-  icor. »,«. 

tum  et  Pharism  parabolas  cjus  jam  com-  riae  crucifixissent;  et  Petrus,  Et  nunc,  fra-  Aa.w,  n. 

memoratas,  cognoverunt  quod  dc  ipsis  di-  tres,  scio   quia  per   ignorantiam   fecistis, 


34 


240  ENARRATIO    IN   CAP.    XXI    MATTH/EI.    —   ART.   XXXV 

sicut  et  principes  vestri.  Christus  quoque  A  Ilosanna  filio  David;  benedictus  qui  venit    vers.  9. 

Luc.wm,  in  cruce  :  Pater,  inquit,  ignosce  illis,  quia  rex  in  nomine  Domini;  Hosanna  in  altissi-  /,"cx,x-38- 

nesciunt  quid  faciunt.  mis.  Denique  in  evangelio  Joannis  uber- 

Respondent  quidam,  quod  Judaei  in  lege  tim  habetur,  quod  quidam  de  turba  cre-  Joatm. vn, 

et  Prophetis  eruditi,  videlicet  sacerdotes,  diderunt    in    eum.    Similiter    in    eodem,  Xll'  17-' 

Scribse  et  Pharissei,  noverunt  Jesum  esse  leguntur  Samaritani  dixisse  mulieri  quae 

prophetam,  et  Christum  in  lege  promis-  venit  ad  puteum  :  Jam  non  propter  tuam  lbid.wM. 

sum  et  divinitus  missum,  non  tamen  quod  loquelam  credimus,  ipsi  enim  scimus  quia 

esset  Deus.  Viderunt  enim  in  Christo  im-  hic  est  vere  Salvator  mundi.  Denique  Lyra 

pleri  omnia  quae  Scriptura  prsedixit  de  si-  saepe  affirmat,  quod  Judeei  carnaliter  in- 

gnis,    loco,    tempore   atque   operibus   sui  tellexerunt  Scripturas  de  Christo,  idcirco 

adventus.  Signum  enim  adventus  Christi  putabant  eum  in  primo  suo  adventu  tem- 

fuit,   impletio  hebdomadarum  de   quibus  B  poraliter  regnaturum,  et  regnum  Judeeo- 

/)an. ix, 24- Daniel  prophetavit,  translatio  quoque  re-  rum  promoturum.  Si  hoc  ita  est,  nequa- 

gni,  nativitas  in  Bethlehem,  multaque  alia.  quam    credebant    Jesum    esse    Christum, 

Vulgares  vero  ignorantes  Scripturam,  Chri-  quum  cernerent   eum  temporalia   cuncta 

stum  non  cognoverunt,  nec  quantum  ad  despicere,  paupertatem  docere,  et  in  om- 

ejus  humanitatem,  nec  quantum  ad  ejus  nibus  cceleste  regnum  preedicare.  Iterum, 

divinitatem.  Haec  responsio  concordat  Am-  quamvis  vulgares  non  noverant  Jesum  es- 

brosio.  Quam  sequitur  Lyra,   prseter  hoc  se  Christum  ex  Scripturis,  tamen  ex  ver- 

quod  responsio  hsec  ait,   eruditos  in  lege  bis  et  actibus  ejus,  id  ipsum  cognoscere 

non  cognovisse  Christum  quoad  ejus  divi-  poterant. 

nitatem.  Asserit  igitur  Lyra,  quod  majores  Dicendum  ergo,  quod  Judsei  eruditi  et 

Judseorum  cognoverunt  Christum  quantum  multi  simplices,noverant  Jesum  esse  Chri- 

ad  utramque   ejus  naturam   :  quia   sicut  C  stum  aliquantulo  tempore,  notitia  conje- 

Scripturse  assignant  signa  et  modum  ad-  cturali  atque   probabili,   non  evidenti  ac 

ventus  Christi  quantum  ad  ejus  humanita-  stabili  :  sic  enim  et  dsemones  agnoverunt 

tem;  sic  de  ejus  divinitate  manifeste  lo-  eum.   Postea,    preedicante   Christo   contra 

quuntur  :  11 1  quum  dicitur  per  Jeremiam,  vitia  sacerdotum,  Scribarum  ac  Pharisse- 

Jer.x*m,5.  Suscitabo  David  germen  justum;  et  post  orum,  stimulati    sunt   contra   eum   invi- 

jbid.  6.    pauca,  Hoc  est  nomen  quod  vocabunt  eum,  dia,  excsecavitque  eos  malitia  eorum  :  qui  SaP.  n,  21 

Dominus  justus  noster  :  loco  cujus  in  He-  excaecati  subverterunt  fidem  simplicium, 

brseo  habetur  nomen  Domini  tetragramma-  preesertim  in  passione.  Dum  ergo  cruci- 

ton,  quod  non  convenit  nisi  vero  Deo.  Et  fixerunt  Jesum,  non  cognoverunt  quod  es- 

/s.  ix,  c   Isaias  :  Parvulus,  inquit,  natus  est  nobis,  set  Christus,  nec  sciebant  quid  faciebant. 

et  vocabitur  nomen  ejus,  Admirabilis,  Con-  Quamvis  autem  scripturse  Prophetarum  de 

siliarius,  Deus,  Fortis,  Pater  futuri  saeculi,  D  Christi  divinitate  aperte  loquebantur,  ta- 

Princeps  pacis.  men  scripturse  hujusmodi  satis  diversimo- 

Sed  ista  responsio  in  aliquibus  deficit.  de  solent  exponi.  Ideo  non  apparet  pro- 

Primo,  quia  vulgares,  saltem  in  die  Pal-  babile,  quod  noverint  Jesum  esse  verum 

marum,  noverunt  ct  confessi  sunt  Jesum  Deum.Tmo  usque  in  hodiernum  diem,  non 

esse  Salvatorem  mundi,  regem  Israel,  seu  credunt  Messiam  suum  futurum  esse  vel 

Christum  in  lege   promissum,   dicentes  :  fore  Deum,  sed  hominem  purum. 


ENARRATIO    IN   CAP.    XXII    MATTILET.    —   ART.    XXXVI  2V1 


ARTICULUS   XXXVI 


EXPLANATIO    CAPITULI    VICESIMI    SECUNDI    :    SIMILE    FACTUM    EST    REGNUM    COELORUM 

HOMINI    REGI. 


N 


'ON  cessat  Christus  summus  doctor  Ec-  A  te  mihi  in   fide.  Sic  enim  S.  Agnes  asse- 

clesiae,  ejus  mysteria  pandere,  sacra-  ruit  :  Annulo  fidei  suse  subarrhavit  me. 

menta  reserare,  statum  exprimere.  Unde  Et  misit  Deus  Pater  servos  suos,  priores       3 

non  veritus   sacerdotum  et  Pharisaeorum  Prophetas  ac  patres,  videlicet  Moysen,  Aa- 

eum  comprehendere  volentium  indignati-  ron,  Samuelem,  vocare  invitatos,  id   est 

onem,  rursus  per  parabolicum  sermonem  populum  Israel,  quem  Deus  per  legem  et 

ostendit  negligentiam,  ingratitudinem,  et  varia  beneficia  invitavit  ad  credendum  in 

reprobationem    seu   condemnationem   Ju-  Christum,   ad    pfsestolandum  et   appeten- 

daeorum,  vocationem  quoque  salvationem-  dum  ejus  adventum.Unde  in  Actibus  Apo- 

que  gentium.  stolorum  loquitur  Petrus  :  Omnes  Prophe-  Act.  m,  24. 

1  Et  respondens  Jesus,  vel  cogitationi,  vel  tse  a  Samuele  et  deinceps,  nuntiaverunt 
sermon ib us  Jud8eorum,e? ixititerum  inpa-  dies  istos,  videlicet  tempus  incarnationis, 

2  rabolis  eis,  dicens  :  Simile  factum  est  di-  B  passionis  et  gratise  Christi.  Ad  nuptias,  id 
vinitus  regnum  ccelorum,  id  est  status,  est  ad  credendum  futuram  Christi  incar- 
negotium,  seu  processus  Ecclesise  militan-  nationem,  et  ad  incorporationem  Eccle- 
tis,  homini  regi  qui  fecit  nuplias  filio  sise.  Unde  in  Genesi  Jacob  testatus  est  : 
suo.Ver  hominem  regem  significatur  Deus  Salutare  tuum  exspectabo,  Domine.  Et  no-  Ge/i.xux, 
Pater,  qui  fecit  nuptias  suo  Unigenito,  lebant  venire,  id  est  credere  et  laudabiliter 
quando  in  utero  sacrosanctissimae  atque  vivere  secundum  documenta  servorum  is- 
dignissimse  Virginis,  tanquam  in  thalamo,  torum.  Judsei  etenim  pene  semper  pro  ma- 
copulavit  ei  naturam  humanam.  Deinde  xima  parte  fuerunt  rebelles.  Propter  quod 
desponsavit  ei  Ecclesiam,  quum  coepit  in  Stephanus   ait   :   Dura   cervice,   et   incir-  ^c/.vn,5i. 

Bamchui,  mundo  intcr  homines  conversari,  eosque  cumcisi  corde  et  auribus,vos  semper  Spiri- 

convertere,  et  ex  ipsis  Ecclesiam  fabrica-  tui  Sancto  restitistis,  sicut  et  patres  vestri. 

re.  Unio  autem  Verbi  cum  natura  huma-  C      Iterum,  id  est  postea,  misit  Deus  Pater       4 

na,vocantur  nuptiae  personales  ;  unio  Ver-  alios  servos,  id  est  posteriores  Prophetas, 

bi    cum   Ecclesia,    nuptise    sacramentales  sive  Apostolos,  aliosque  Christi   discipu- 

sunt ;  et  tertise,  nuplise  spirituales  ac  quo-  los,  dicens  :  Dicite  invitatis,  puta  Judseis, 

tidianee,  videlicet  conjunctio  Christi  cum  quibus   primo   praedicatio  regni   exhibita 

anima  devota  et  continente.  De  primis  nu-  est :  Ecce  prandium  meum  paravi,  id  est, 

Ps.  xviii, 6.  ptiis  ait  Psalmista  :  Ipse  tanquam  sponsus  Incarnationis  mysterium  perfeci,  sacramen- 

procedens  de  thalamo  suo  ;  et  Sponsa  in  tum  Eucharistiae  per  Christum  institui,  di- 

Cant.  i,i.  Canticis,  Osculetur  me   osculo  oris  sui  :  versa  sacrse  Scripturee  alimenta  proposui. 

quod  impletum  est  quando  Verbum  caro  Sapientia  quippe  sedificavit  sibi  domum,  p,ov.ix,i, 

factum  est.  De  secundis  nuptiis  dicit  Apo-  miscuit  vinum,  et  posuit  mensam.  Tauri%- 

Ephes.  v,  stolus  :  Erunt  duo  in  carne  una  :  sacra-  mei  et  altilia  occisa  sunt.  Per  tauros  atque 

mentum  hoc  magnum  est,  ego  autem  dico  D  altilia,  designantur  spiritualia  fercula,  ut- 

in  Christo  et  in  Ecclesia.  De  tertiis  nu-  pote  solidus  cibus  perfectorum,  et  lacteus 

o*een,2o.  ptiis  accipi  potest  illud  Osee  :  Sponsabo  potus  parvulorum,   id  est   sermo  sapien- 

T.  11.  16 


242 


KNARRATIO    IN    CAP.    XXII    MATTHJRI.    —   ART.    XXXVI 


I  Cor.  ii,  6, 
Ibid.  2. 


Joann.i.Wi. 

ICor.vi.17. 
5 

1  Tim.  iv, 
14. 

Is.  xi.ii,  19. 


Ac<.  iv,  3; 

v,18,2G,40. 

/foU  41 . 


Jbid.\u,5%. 
Ibid.  xn,  2. 

7 

5a/>.  i,  10. 
Ps.  xciii,  9. 


/s.xxxvn, 
29. 


tia>,  quem  loquitur  Paulus  inter  perfectos, 
et  sermo  scientiae,  quo  nnn  judicavit  se 
aliquid  scire,nisi  Jesum  Christum,et  hunc 
crucifixum,  vel  doctrina  praeceptorum  et 
consiliorum.  Et  omnia  parata,  id  est, 
ccelestium  gratiarum  charismata,  Spiritus 
Sancti  dona,  et  quidquid  ad  salntem  exi- 
gitur,jam  per  passionem  et  meritum  Chri- 
sti  vobis  disposita  snnt,  imo  et  offerun- 
tur,  quatenus  de  plenitudine  ejus  omnes 
accipiatis.  Venite  ad  nuptias  Christi  prae- 
fatas,  adhaerendo  ei  ut  capiti,  et  per  ca- 
ritatem  efficiamini  unus  cum  eo  spiritus. 

Illi  autem  neglexerunt  venire,  aliis  oc- 
cupati,  et  beneficia  Dei  parvi  pendentes. 
Cui  contradicit  Apostolus  :  Noli  negligere 
gratiam  Dei.  Paucissimi  enim  Judaeorum 
consenserunt  Apostolis.  Propter  quod  ait 
per  Isaiam  Dominus  :  Quis  surdus,  nisi  ad 
quem  servos  meos  misi?  quis  csecus,  nisi 
servus  Domini  ?  Et  abierunt,  alius  in  vil- 
lam  suam,  hoc  est,  in  terrenis  divitiis  et 
temporali  dominio  occupavit  se,  alius  ve- 
ro  ad  negotiationem  suam,  id  est  ad  lucra 
sectanda,  ad  temporalia  congreganda.  Ita- 
que,  per  euntes  ad  villam  suam,  designan- 
tur  ambitiosi,  qui  rebus  jam  adeptis  in- 
ordinate  insistunt  ;  per  euntes  vero  ad 
negotiationem,  avari,  qui  pro  temporali- 
bus  adipiscendis  inordinate  laborant.  Re- 
liqui  vero  tenuerunt  servos  ejus,  et  contu- 
melia  affectos  occiderunt.  In  Actibus  enim 
leguntur  Apostoli  a  Judaeis  comprehensi, 
incarcerati,  flagellati  :  qui  etiam  ibant  a 
conspectu  concilii  gloriantes,  quoniam  <li- 
gni  habiti  sunt  pro  nomine  Jesu  contume- 
liam  pati.  Stephanum  vero  lapidaverunt, 
et  Jacobum  decollaverunt. 

Rex  autem  quum  audisset  vocem  san- 
guinis  occisorum.  Auris  enim  zeli  audit 
omnia,  ut  dicilur  in  libro  Sapientiae.  Et 
Psalmista  :  Qui  plantavit  (inquit)  aurem, 
non  audiet?  Auditio  autem  Dei  aliud  non 
est,  nisi  cognitio  seu  consideratio  ejus. 
Loquitur  tamen  Deus  affectu  et  modo  hu- 
mano,  quasi  recenter  corporaliterque  au- 
diret,  ut  quum  ait  per  Isaiam  :  Quum 
fureres  in  conspectu    meo,   superbia  tua 


A  ascendil  in  aures  meas.  Vel  dicitur  Deus 
audire  ab  angelis  sanctis  sibi  enuntianti- 
bus  quae  in  mundo  agnntur,  non  quasi 
ignoranli,  sed  ut  dominatori  ac  judici,  a 
quo  petunt  effectum  pietatis  seu  sequita- 
lis.  Iline  enim  eleemosynae  Cornelii  dicun-  Act.*,i. 
tur  commemoratae  in  conspectu  X)e\.lratus 
est,  non  passionis  affectum  habendo,  sed 
justitiam  exercendo,  seu  infligendo  vindi- 
ctam  per  modum  irascentis.  Et  missis  ex- 
ercitibus  suis,  videlicet  turbis  Romanorum 
venientibus  cum  Tito  et  Vespasiano  con- 

B  Ira  Judaeam,  ex  ordinatione  divina,  perdi- 
dit  homicidas  illos.  Innumerabiles  enim 
Judseos  perdiderunt  Romani,  vel  occiden- 
do,  vel  vendendo,  vel  dispergendo  eos  in 
omnem  ventum.  Et  civitatem  illorum  suc- 
ccndit,  puta  Jerusalem,  quam  una  cum 
templo  combusserunt  Romani.  Et  licet  Ro- 
mani  alia  ratione  venerint  contra  Judaeam, 
quam  propter  Christi  et  discipulorum  ejus 
occisionem,  tamen  Deus  movit  et  confor- 
tavit  Romanos  contra  Judaeos,  in  ultionem 
sanguinis   Christi    discipulorumque  ejus. 

C  Sic  Romani  nescientes  subservierunt  Deo. 

Tunc  rex  ait  servis  suis,  Christi  Apo-  8 
stolis  atque  discipulis  ceteris  :  Nuptim 
quidem  paratai  sunt,  id  est,  Christi  incar- 
natio  facta  est,  conjunctio  Christi  cum 
Ecclesia  inchoata  est,  affluentia  gratiae  jam 
parata  est,  et  cetera  Christi  mysteria  sunt 
completa  ;  sed  qui  invitati  erant,  id  est 
Judaei  primo  vocati,  non  fuerunt  digni 
ad  nuptias,  gratia  operante,  perduci,  pro- 
pter  suam  rebellionem  et  incredulitatem  : 
quemadmodum    in    Actibus    Apostolorum 

D  loquitur  Paulus,  Repulistis  verbum  Dei,  et   ibtd.xm, 
indignos  vos  judicastis  vitae  aeternae ;  et 46, 
ad  Romanos,  Propter  incredulitatem  exci-  n0m.\,,w. 
si  sunt. 

Ite  ergo  acl  exitus  viarum.  Ad  litteram,        9 
misit  Deus  Apostolos  ad  exitus  viarum,  id 
est  ad  terminos  ultra  vias  et  loca  Judsea?, 
dicens  :  Ite  in  mundum  universum.  Sed  Marc.w,, 
ante  passionem  dixerat  Christus  :  In  viam  1,5/    , 

1  •  JJattn.x,5. 

gentium  ne  abieritis,  hoc  est,  vias  Judaeae 
non  exeatis,  divertendo  ad  loca  gentilium. 
Spiritualiter  vero,  viae  sunt  virtutes,  exi- 


ENAURATIO    IN   CAP.    XXII  MATTIL-EI.    —    ART.    XXXVI                                       2W 

tus  aulem   viarum  suul  recessus  et  obli-  A  um,  id   est,  multiludo  vocatorum,  et   in 

quitates  a  virtutibus,  utpote  vitia  et  erro-  nuptiis  spiritualiter  se  reficientium,  com- 

res.  Jubentur  ergo  Apostoli  ire  ad  exitus  pleta  est  numero  ac  merito  :  quod  tamen 

viarum,  id  est  ad  corrigendos  errores  at-  non  erit  perfecte,nisi  in  fine  sa3culi,quum 

que  excessus  gentilium,  qui  non  erant  in  plenitudo  intraverit  gentium,omnisque  Is- ^0m.xi,»5, 

Luc.  1,79.  via,  sed  devio,  in  tenebris  umbraque  mor-  rael  fuerit  salvus.  Nunc  vero  quodammo- 2C' 

tis.  I)e  reprobatione  autem  et  derelictione  do  impletae  sunt  nuptise,  quoniam  in  om-  ps. xvm,5. 

Judseorum,  ait  Propheta  in  persona  Chri-  nem  terram  exivit  sonus  Apostolorum,  ita 

/s.xux,  5.  sti  :  Hsec  dicit  Dominus,  formans  me  ex  quod  toto  orbe  diffunditur  ipsa  Ecclesia, 

utero  servum   sibi,   ut  redueam   ad  eum  omnesque  gentes  ad  fidem  conversse  sunt. 

Jacob,  et  Israel  non  congregabitur.De  gen-  Intravit  autem  rex,  non  motu  locali,  sed       11 

md. 5,o.  tium  vero  conversione  adjecilr  :  Et  glori-  actu  judiciali,   in   nuptias  seu    in    Eccle- 

ficatus  sum  in  oculis  Domini,et  dixit  :  Pa-  B  siain,  ut  videret  discumbentes,  id  est,  me- 

rum  est  ut  sis  mihi  servus  ad  suscitandas  rita  ac  demerita  vocatorum  discerneret  : 

tribus  Jacob    et   faeces    Israel    convorten-  quod  facit  in  morte  singulorum,  judicio 

das;  dedi  le  in  lucem  gentium,  ut  sis  salus  particulari,  et  in  fine  saeculi,  judicio  uni- 

mea   usque   ad    ultimum   terrae.  Hoc   est  versali.  Et  vidit'  ibi  hominem  nun  vesti- 

quod  subditur  :  et  quoscumque  inveneri-  tum  interius,  seu  mente  decoratum,  veste 

tis,   vocate  ad   nuptias,   id   est,  omnibus  nuptiali,   id    est   gratia  gratum  faciente, 

gentibus  praedicate,  et  Christo  eas  incor-  caritate,seu  opere  meritorio.Unde  in  Apo- 

porate,  ut  impleatur  illud  Psalmographi  :  calypsi  dicitur  :  Vestimentis  albis  indua-    Apoc.m, 

p«.Lxxi,i7.  Et  benedicentur  in  ipso  omnes  tribus  ter-  ris,  et  non  appareat  confusio  nuditatis  tuae.  18' 

ra3,  omnes  gentes  magnificabunt  eum.  Et  merito  caritas  appellatur  vestis  nupti- 

10           Et  egressi  servi  ejus  in  vias,  id  est  ad  alis,  quoniam    ipsa   induxit  Christum    ut 

gentium  dispersiones  ac  semitas,  congre-  C  incarnari  et  Ecclesiam  desponsare  digna- 

gaverunt,  id  est,  spiritualiter  collegerunt  retur.  Et  ait  illi  :  Amice,  per  naturam,        12 

in  fide  et  ecclesiastica  unitate,  vel  ad  Chri-  non   per   gratiam  ;  per   fidem,    non   per 

stum   converterunt,   omnes  quos  invene-  operationem  et  dilectionem.  Omnia  enim  sap. xi.as. 

runt,  bonos  et  malos. :  non  simpliciter  om-  diligit   Deus   quantum   ad   id  quod    sunt. 

Bom.x,  i6.  nes,  quia  non  omnes  obediunt  Evangelio,  Quomodo  huc  intrasti,  id  est, qua  praesum- 

ii y/iess. iii,  teste  Apostolo,  nec  omnium  est  fides;  sed  ptione   intra   Ecclesiam    habitasti,   ct   in- 

quosdam  de  omni  gcnere  hominum,  ut  sit  ter  fideles  apparuisti,  sacramentis  quoque 

distributio  pro  generibus  singulorum,  non  communicasti,  non  habens  vestem  nuptia- 

pro  singulis  generum.  Sed  quomodo  inter  lem,  quae  inter  electos   reprobosque  dis- 

geutiles  invenire  poterant  aliquos  bonos  ?  cernit?  At  ille  obmutuit  :  quia  injusti  Deo 

Rom.  i!,i4.  nisi  quod  (teste  Apostolo)  gentes  quae  le-  rationem  reddere  non  valent.Propter  quod 

gem  non  habent,  et  tamen  quae  legis  sunt  D  scriptum   est  :   Non    justificabitur   homo /06ix,2, 3. 

faciunt,  ipsi  sibi  sunt  lex  :  et  multi  gen-  eompositus   Deo  ;   et   si  voluerit   cum  eo 

tilium  in  suogenere  naturalibus  virtutibus  contendere,  non  poterit  respondere  unum 

ornabantur,  morum  honestate  fulgentes,  et  pro  mille. 

inclinati  ad  bona.  Hi  ergo  comparatione  Tunc  diocit  rex  minisiris  :  non  illis  ser-       13 

aliorum.boni  vocantur,quamvis  non  erant  vis  de  quibus  jam  dictum  est;  sed,  Mini- 

in  statu   salutis.  Sic  namque   Paulus   ait  stris,  id  est  angelis  sanctis,  qui  in  die  ju- 

Ac(.xxvi,  gentili  :  Non  insanio,  optime  Feste.  Vel  dicii  erunt  exsecutores  sententiae  Judicis, 

ideo  dicuntur  congregasse  bonos  et  malos,  juxta  illud  :  Exibunt  angeli,  et  separabunt  yatth.  «m, 

quia   in   Ecclesia  commiscentur  electi  et  malos  de  medio  justorum,  et  mittent  eos49'50- 

reprobi,  veri  et  falsi  Christiani.  in  caminum  ignis.  Ligatis  manibus  ct  pedi- 

Et  impleta>  sunt  nuptia!  discumbenti-  bus  ejus,  mittite  eum  in  tenebras  exteri- 


24rt 


KNARRATIO    IN   CAP.    XXII   MATTII.EI.    —   ART.    XXXVI 


perversc 
agendo 


Amos  11, 
13,  14. 


Job  xxiv, 
19. 

Mdtth.viu, 
12. 
14 


*  praescito- 
rura 

Apoc.  xix, 
9. 


15 


Matth.xxi, 

46. 


Jacob.  iii,  8, 

16 


o>v,v.  id  csi  infernales  el  corporales,  quas 
meruit  ineidere  perseverando *,  seu  ince- 
dendo  tenebras  mentales  et  inleriores.  Con- 
stat  quod  reprobi  in  die  judicii  retruden- 
tur  in  tartarum  nudi.  Per  hoc  ergo  quod 
manus  et  pedes  ligari  jubentur,  aliud  ni- 
hil  exprimitur,  nisi  inevitabilitas  divini 
judicii,  cui  resistere  et  a  quo  fugere  ne- 
mo  valebit,  secundum  quod  Dominus  per 
Prophetam  ait  :  Ecce  ego  stridebo  super 
vos,  sicut  stridet  plaustrum  onustum  foe- 
no ;  et  peribit  fuga  a  veloce,  et  fortis  non 
salvabit  animam  suam.  Ibi  erit  fletus,  non 
quantum  ad  lacrimarum  emanationem,  sed 
quoad  animi  dolorem,  et  cerebri  pertur- 
bationem,  et  stridor  dentium,  propter  fri- 
gus  vehementissimum.  Ibunt  enim  a  ca- 
lore  nimio  ad  aquas  nivium.  Hoc  supra 
plenius  elucidatum  est.  Multi  autem  sunt 
vocati  ad  nuptias  militantis  Ecclesiae,  pau- 
ci  vero,  respective  loquendo,  videlicet  com- 
paratione  praedestinatorum*,  sunt  electi  ad 
nuptias  Ecclesiae  triumphantis  :  de  quibus 
in  Apocalypsi  legitur,  Beati  qui  ad  ccenam 
nuptiarum  Agni  vocati  sunt. 

Tunc,  id  est  parabolis  istis  auditis,  et 
partim  intellectis,  abeuntes,  id  est,  a  prae- 
sentia  Christi  se  subtrahentes  et  receden- 
tes,  Phariscei,  qui  cupiebant  Christum 
comprehendere,  sed  propter  populum  non 
audebant,  consilium  inierunt,  ut  caperent, 
id  est  reprehenderent,  Jesum  in  sermone 
sui  oris,  quem  in  operibus  non  poterant 
capere.  Facilius  quippe  reprehenditur  ho- 
mo  in  verbo  quam  facto,  quia  linguam 
domare  nemo  potest. 

Et  mittunt  ei  discipulos  suos  cum  He- 
rodianis,  id  est  servis  Herodis,  vel  cum 
Judaeis  solventibus  tributa  secundum  exa- 
ctionem  Herodis,  quos  Pharisaei  despective 
Herodianos  vocabant.  Denique  facta  sunt 
haec  in  hebdomada  passionis,  quando  He- 
rodes  fuit  in  Jerusalem  propter  solennita- 
tem  paschalem.  Erat  enim  proselytus.  Ideo 
Pharisaei  accesserunt  et  faciliter  invene- 
runt  milites  seu  fautores  Herodis  in  Jerusa- 
lem.Sed  in  propria  persona  non  pergebant 
ad  Jesum,  ne  eis  visis  se  observaret.  Mit- 


A  tiiut  vero  discipulos  suos,  quos  pulabant 
Christo  ignotos,  ut  Christus  mali  nihil  su- 
spicans  loquatur  liberius. 

Dicentes  adulatorie  :  Magister,  scimus 
quia  verax  es  veritate  vitae,  recte  viven- 
do,  et  viam  Dei,  id  est  praecepta  et  cetera 
quibus  homo  Deo  complacet  atque  con- 
jungitur,  in  veritate  doces,  in  nullo  erran- 
do.  Et  non  est  tibi  cura,  id  est  inordinatus 
timor,  vel  immoderata  sollicitudo,  de  ali- 
quo  homine  ;  non  enim  respicis  personam 
hominum,  id  est,  propter  humanum  favo- 

B  rem,  affectum,  seu  quodcumque  homini- 
bus  inexsistens,  non  recedis  a  veritate.  Di- 
cendo,  Scimus  quia  verax  es,  laudant  eum 
a  veritate  vitae;  dicendo,  Viam  Dei  in  ve- 
ritate  doces,  laudanf  eum  a  veritate  doctri- 
nae ;  dicendo,  Et  non  est  tibi  cura  de  ali- 
quo,  laudant  eum  a  veritate  justitiae.  His 
simulatis  praeconiis,  nitebantur  animum 
Christi  mollificare,  vel  sibi  allicere,  ut 
sine  custodia  responderet,  de  tantis  lau- 
datoribus  nil  mali  praesumens. 
Dic  ergo  nobis,  quum  sis  talis  ac  tantus, 

C  quid  tibi,  cui  tanquam  viro  justo  creden- 
dum  est,  videtur.  Licet  censum,  seu  tri- 
butum,  dare  Cazsari,  an  non  ?  Pompeius 
contemporaneus  Julii  Caesaris,  legitur  Ju- 
daeam  subjugasse  Romanis.  Quo  facto,  pro- 
miserunt  Judaei  solvere  Romanis  stipendi- 
um  seu  tributum,  tanquam  defensoribus 
rei  publicae  et  conservatoribus  pacis  com- 
munis.Ac  deinde  aliqui  Judaeorum  inducti 
a  quodam  Juda  Galilaeo,  asseruerunt  popu- 
lum  Dei  divina  lege  suffultum,  decimasque 
ac  primitiva  in  templo  solventem,  liberum 

D  esse,  nec  humanis  legibus  subjacere,  ne- 
que  censum  Caesari  dare  debere.  Alii  vero 
affirmabant  oppositum,  scilicet  Romanis 
tanquam  pro  bono  communi  militantibus, 
danda  esse  tributa  atque  stipendia,  et  Cee- 
sari  censum.  Haec  Judaeorum  dissensio  mu- 
tua  diu  duravit.  Idcirco  quaestionem  hanc 
proponunt  Christo  determinandam,  quate- 
nus  quidquid  responderit,  reprehendatur. 
Si  enim  diceret  non  esse  solvendum,  ca- 
peretur  ab  Herodianis ;  et  ab  Herode,  seu 
Pilato,  tanquam  seditiosus   et  imperatori 


17 


ENARRATIO    IN   CAP.    XXII   MATTILEI. 


ART.    XXXVI 


248 


rebellis,  occideretur.  Hoc  enim  tangitur  in 
jU(cxx,2o.  evangelio  Lucae  :  Miserunt  (inquit)  insidia- 
tores,  qui  se  justos  simularent,  ut  cape- 
rent  eum  in  sermone,  et  traderent  illum 
principatui  et  potestati  praesidis.  Si  vero 
diceret  esse  solvendum,  videretur  deroga- 
re  divino  honori  et  libertati  Judaeorum. 
Magis  autem  optabant  a  Christo  audire  non 
esse  solvendum,  non  ut  ipsi  essent  immu- 
nes  ac  liberi  a  censu  atque  tributo,  sed  ut 
Jesum  traderent  neci. 
18  Cognita  autem  Jesus  nequitia  eorum, 

hoc  est  fraude  et  pessima  machinatione, 
ait  :  Quid  me  tentatis,  o  hypocritai ,  qui 
aliud  estis,  et  aliud  simulatis,  qui  aliud 
intenditis,  et  aliud  dicitis?  Tentare,  est  ex- 
perimentum  de  aliquo  sumere  :  et  quando 
hoc  fit  intentione  fallendi  sive  nocendi, 
vocatur  tentatio  vitiosa,  qua  daemon  et 
mundus  justos  tentant.  Sic  isti  tentabant 
Christum.  Non  enim  sciscitabantur  ut  di- 
scerent,  sed  ut  experirentur  quid  diceret, 
et  per  ejus  responsionem  eum  deciperent. 
Idcirco  vocat  eos  hypocritas.  Prima  nempe 
virtus  respondentis,  secundum  Hierony- 
mum,  est  interrogantium  mentem  cogno- 
scere.  Ostendite  mihi  numisma  census,  hoc 
est  nummum  censualem,  qui  datur  annua- 
tim  imperatori  pro  censu.  At  illi  oblule- 
runt  ei  denarium.  Et  ait  illis  Jesus  :  Cu- 
jus  est,  id  est,  quem  repraesentat,  imago 
ha>c  nummo  impressa,  et  superscriptio  ex- 
arata  in  nummo  ?  Quaerit,  ut  ex  eorum  re- 
sponsione  caute  respondeat,  eosque  con- 

21  fundat  ac  superet.  Dicunt  ei  :  Cwsaris 
Tiberii,  sub  quo  passus  est  Dominus.  Tunc 
ait  illis  :  Reddite  ergo  quai  sunt  Cwsaris, 
Cwsari,  utpote  censum,  tributum,  subje- 
ctionem ;  ei  quce  sunt  Dci,  Dco,  videlicet 
oblationes,  et  cetera  quae  in  lege  jubentur. 
Haec  subjectio  Judaeorum  in  temporalibus 
sub  Romanis,  non  derogavit  spirituali  li- 
bertati  et  subjectioni  eorum  sub  Deo. 

22  Et  audientes  responsionem  Christi  do- 
ctissimam,  mirali  sunt.  Secundum  Hiero- 
nymum,  mirati  sunt  quod  calliditas  eorum 
non  invenisset  insidiandi  locum.  Potius 
tamen  mirabantur,  propter  prudcntiam  re- 


19 


20 


A  sponsionis,  atque  cautelam  Christi  :  quo- 
niam  ut  Lucas  habet,  Et  mirati  in  respon- 
sis  ejus,,tacuerunt;  et  Marcus,  Mirabantur, 
inquit,  super  eo.  Et  relicto  eo,  abierunt,  ad 
eos  a  quibus  missi  fuerunt  infidelitatem* 
et  admirationem  reportantes. 

In  illa  die  accesserunt  ad  eum  Saddu- 
caii,  qui  dicunt  non  esse  resurrectionem 
mortuorum,  nec  angelum,  nec  spiritum, 
animam  quoque  rationalem  esse  morta- 
lem.  De  tribus  autem  Judaeorum  sectis,  vi- 
delicet   Sadducaeis,   Pharisaeis,  et   Essaeis, 

B  dictum  est  supra.  Verum  in  Evangelio  non 
fit  mentio  de  Essaeis,  quoniam  non  resti- 
terunt  Christo  ut  alii,  sed  erant  quasi  mo- 
nasticam  vitam  ducentes,  continentes  et 
sobrii.  Et  interrogaverunt  eum,  dicentes  : 
Magister,  Moyses  dixit,  et  scripsit  in  Deu- 
teronomio,  si  quis  uxoratus  mortuus  fue- 
rit  non  habens  filium,  hoc  est  aliquam 
prolem  a  legitima  conjuge  superstite,  ut 
ducat  frater  ejus,  vel  propinquus,  si  non 
habuerit  fratrem,  uxorem  itlius  defuncti, 
et  suscitet,  id  est  generet,  semen,  hoc  est 

C  prolem,  fratri  suo  defuncto,  ne  ejus  me- 
moria  deleatur.  Primogenitus  namque  hu- 
jus  ab  uxore  defuncti  susceptus,  adscri- 
bebatur  viro  defuncto,  ita  quod  ille  erat 
pater  ejus  legalis,  et  iste  pater  carnalis. 
Erant  autem  apud  nos  septem  fratres. 
Intentio  Sadduceeorum  fuit  probare  resur- 
rectionem  non  esse  possibilem  :  ad  quod 
probandum  proponunt,  vel  casum,  vel  fa- 
bulam.  Potuit  tamen  ad  litteram  apud  eos 
accidisse  quod  dicunt,  quemadmodum  in 
evangelio  Joannis  legitur  mulier  Samarita- 

D  na  habuisse  quinque  viros,  quamvis  forte 
non  fuerint  fratres.  Et  primus  septem  fra- 
trum,  uxore  ducta,  defunctus  est;  et  non 
habens  semen,  reliquit  uxorem  suam  fra- 
tri  suo,  qui  et  duxit  eamdem.  Similiter 
secundus,  et  tertius  frater,  usque  ad  sep- 
timum  inclusive,  duxerunt  eam  ob  hoc, 
quod  omnes  non  relicto  semine  deces- 
serunt.  Sic  et  Sara  uxor  junioris  Tobiae, 
habuit  septem  viros,  quamvis  forte  non 
fuerint  fratres.  Novissimc  autem  omnium 
ct   mulier  defuncta  est.  Ia  resurrcclionc 


Luc.  xx, 26. 

Marc.  xii, 
17. 


'  iufelicita- 
tem 


23 


Acl.  xxm,8. 


Matth.  ui, 


24 

Deul.  xxv, 


25 


Joann.  iy, 
18. 


26 


Tob.w,  14. 
27 

28 


m 


ENARRATIO    1N    CAP.    XXII    MATTH.EI. 


ART.    XXXVI 


22 


ergo  finali,  cujus  erit  de  seplem  fratribus 
uxor?  Qiuxl  merito  quaerimus  :  omnes  enim 
habuerunt  eam  successive.  Vel  ergo  erit 
uxor  omnium,  vel  plurium  :  quod  est  con- 

Leo.  jcviu,  tra  legem,quse  prohibel  duos  fratres  simul 
habere  eamdern  uxorem.  Propter  quod  Jo- 

Marc.  vi,  annes  dixit  Herodi  :  Non  licet  tibi  habere 

18 

uxorem  fratris  tui.Vel  unus  solus  eam  ha- 
bebit  :  quod  dici  non  potest,  quum  non 
appareat  ratio  quare  potius  unus  quam 
alius  habilurus  sit  eam.  Isti  Sadducsei  in 
sua  probatione  supposuerunt  unum  fal- 
sum,  quod  tamen  Pharissei  putabant  ve- 
rum,  videlicet,  quod  post  resurrectionem 
erit  usus  venereorum  atque  ciborum  : 
quod  moderni   quoque  Judaei   opinantur. 

29  Respondens  autem  Jesus,  ait  illis  :  Er- 
ratis,nescientes  Scr ipturas  :  quia  et  libros 
Moysis  male  intellexerunt,  dicentes  ani- 
mam  hominis  esse  mortalem,  quia  in  Ge- 

Gen.xxxvn,  nesi  dicitur,  Non  interficiamus  animam 
ejus,  videlicet  Joseph,  quasi  anima  ratio- 
nalis  possit  occidi ;  et  libros  Prophetarum, 
in  quibus  immortalitas  animse,  futurum 
judicium,  mortuorum  resurrectio,  apertis- 
sime  describuntur,  penitus  negaverunt. 
Non  enim  receperunt  nisi  Pentateuchum. 
Negue  virtutem,  id  est  omnipotentiam, 
Dei,  cui  non  est  difficilius  mortuos  ad 
vitam  ccelestem  ac  spiritualem  suscitare, 
quam  mundum  creasse,  vel  aliquid  ex  ni- 
hilo  facere  :  quod  tamen  non  negatis  eum 
fecisse,  quum  Moyses  hoc   testetur.  Ideo 

30  subditur  :  In  resurrectione  enim  generali 
et  ultima,  neque  nubent,  id  est,  viri  uxo- 
res  non  ducent,  neque  nubentur,  id  est, 
feminse  a  viris  non  accipientur,  nec  erunt 
tunc  matrimonia,  quum  resurrectio  ordi- 
netur  ad  vitam  perpetuam  et  beatam ;  sed 
sunt,  id  est,  homines  boni  tunc  suscitan- 
di,  erunt,  sicut  angeli  Dei  in  coelo,  id  est 
Deo  immediate  conjuncti,  non  carnali,  sed 
spirituali  ac  deiformi  voluptate  fruentes, 
totaliterque  in  Deum  absorpti. 

31  De  resurrectione  autem  mortuorum  non 
legistis  ?  tanquam  dicat  :  Imo  utique  legi- 
stis  aliquid  in  Scripturis  quas  recipitis,  ex 
quo  sequitur  quod  resurrecturi  sint,mor- 


A  tui.  El  quid  sit  illud  subjungitur  :  quod 
dictum  est  a  Deo,  ministerio   angeli   lo- 
quentis  in  persona  Dei  ad  Moysen,  de  me- 
dio   rubi,  dicentc  vobis  per  Moysen  :  Ego       32 
sum  Deus  Abraham,  Deus  Isaac,  et  Deus 
Jacob.  Quum  enim  Moyses  dixisset  ad  De- 
um,  Quod  est  nomen  tuum?  et  ille  respon-   Exod.w, 
disset,  Ego  sum  qui  sum,  hsec  dices  filiis  !'' 
Israel,  Qui  est,  misit  me  ad  vos;  statim 
adjecit  :  Haec  dices  filiis  Israel  :  Dominus   ibid.  is. 
Deus  patrum  vestrorum,  Deus  Abraham, 
Deus  Isaac,  et  Deus  Jacob,  misit   me  ad 

B  vos ;  hoc  nomen  est  mihi  in  aeternum,  et 
hoc  est  memoriale  meum  in  generationem 
et  generationem. 

Quod  autem  ex  his  verbis  sequatur  Pa- 
triarchas  hos  vivere,  et  aliquo  modo  sub- 
sistere,  animas  rationales  immortales  esse, 
et  corpora  fore  suscitanda,  probat  insupe- 
rabilis  atque  infallibilis  argumentator.  Non 
est  Deus  mortuorum,  id  est  eorum  qui 
nullatenus  sunt,  nec  aliquo  modo  vivunt, 
sed  viventium  :  Primo,  nam  Deus  dicitur 
ratione  causalitatis  et  providentiae  :  provi- 

G  dentia  vero  non  est  nisi  de  aliquo  exsi- 
stente.  Dum  ergo  Deus  hsec  verba  dixit  ad 
Moysen,  Patriarchae  preefati  exstiterunt,  et 
aliquo  modo  vixerunt.  Sed  tunc  corpora- 
liter  obierunt,  et  corpora  eorum  resoluta 
fuerunt.  Oportet  ergo  ut  animse  eorum 
permanserint.  Secundo,  quia  creatura  re- 
fertur  ad  Deum  relatione  reali,  quae  non 
fundatur  nisi  in  ente.  Id  ergo  cujus  Deus 
dicitur  Deus,  oportet  esse  realiter  aliquid. 
Itaque  Patriarchee  illi  non  desierunt  esse 
quantum  ad  corpus  et  animam,  seu  peni- 

D  tus,  sed  quantum  ad  corpus  dumtaxat.  Ex 
quo  ultra  concluditur  resuscitatio  corpo- 
rum  :  Primo,  quoniam  anima  rationalis, 
quum  sit  naturaliter  endelechia  seu  forma 
corporis,  et  substantialis  pars  hominis, 
semper  habet  naturalem  inclinationem  ad 
corpus,  nec  habet  perfectam  subsistentiam 
in  se  ipsa,  sert  appetit  in  toto  subsistere 
homine  :  natura  autem.nil  efficit  frustra. 
Tandem  ergo  anima  separata  reunienda 
est  corpori.  Hinc  nempe  Platonici  dixerunt 
animas  tandem  revolvi  ad  corpora.  Secun- 


. 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXII   MATTILEI. 


ART.    XXXVI 


247 


Num.  xx, 
'20;  xxxi,  2. 


do,  quoniam  anima  rationalis  non  potest  A 
perfecte  felicitatem  adipisci,  nisi  corpore 
reassumpto  et  conglorificato,  propter  na- 
turalem  affectionem  quam  habet  ad  cor- 
pus,  et  quoniam  vires  sensitivee  manent 
in  ea  radicaliter,  in  quibus  beatificari  non 
potest,  nisi  fuerit  corpori  sociata.  Tertio, 
quoniam  sic  prsemianda  est  anima,  quo- 
modo  meruit.  Quoniam  ergo  per  corpus  et 
in  corpore  egit  bene  sive  male,  ad  hoc 
quod  perfecte  remuneretur,oportet  ut  cor- 
pori  denuo  copuletur.  Ideo  dicit  Aposto- 

ncor.v. i.  Ins,  quod  nolumus  exspoliari,  sed  super-  B 
vestiri. 

Praeterea,  ex  ipso  modo  loquendi  quem 
in  suis  libris  Moyses  habet,  constat  animas 
humanas  esse  immortales.  Seepius  etenim 
ait,  quod  talis  vel  talis,  collectus  est  ad 
patres  suos,  videlicet  moriendo.  Et  de  Aa- 

lbid.Ta.,u.  ron  Dominus  ait  :  Pergat  Aaron  ad  po- 
pulos  suos.  Patres  ergo  et  populi  ad  quos 
colliguntur  et  pergunt,  aliquo  modo  vi- 
vunt   et   sunt.  Abrahse   quoque   Dominus 

Gen.  w,  i.ait  :  Merces  tua  magna  nimis.  Et  rursus 

ibid.  15.  promisit  eidem,  quod  colligeretur  ad  pa-  C 
tres  suos  in  senectute  bona.  Temporalia 
autem  non  sunt  sufficiens  praemium  ope- 
rum  virtuosorum,  et  bona  senectus  seu 
sancta  decessio  non  praemiaretur,  si  anima 
esset  mortalis.  Poterat  quoque  Christus 
evidentiora  Scripturarum  testimonia  al- 
legasse  de  animae  immortalitate  et  mor- 
tuorum  resurrectione,  ex  Prophetis,  prse- 
scrtim  ex  Job  :  qui  liber  apud  Hebreeos 
authenticus  est.  Sed  hoc  non  debuit  fa- 
cere,  quoniam  Sadduca?i  non  receperunt 
libros  Prophetarum:  quemadmodum  etiam  D 
si  doctor  christianus  argueret  contra  Ma- 
nicheeos,  non  haberet  allegare  veteris  Te- 
stamenti  Scripturas,  quia  nec  Moysen  nec 
Prophetas  Manichseus  recepit. 

33  Et  audientcs  turboe  tam  promptam  et 
insolubilem  responsionem  ac  probationem, 
mirabantur  in  doctrina  cjus.  In  Luca  scri- 

z«c.xx,3o.  bitur,  quod  etiam  quidam  de  Scribis  di- 

34  xerunt  :  Magister,  bene  dixisti.  Phariscsi 
autem  audientes,  id  est,  audiendo  conside- 
ranles,  ijuod  Jesus  silentium  imposuisset 


Sadducwis,  ita  quod  replicare  non  pote- 
rant,  convenerunt  in  unurn,  primo  inter 
se  conquirentes  quid  Christo  propone- 
rent,  et  per  quem  modnm  procederent  :  et 
deliberaverunt  ut  cum  miillitudine  magna 
accederent,  quatenus  Christum  timore  con- 
cuterent.  Venerunt  enim  ut  multitudine 
vincerent,  quem  ratione  superare  non  po- 
terant,  secundum  Chrysostomum.  Verum- 
tamen  unus  loquebatur  pro  omnibus  : 
quoniam,  teste  Chrysostomo,  apud  se  di- 
cebant  :  Unus  loquatur  pro  omnibus,  et 
omnes  loquamur  per  unum,  ut  si  vicerit, 
omnes  videamur  victores,  si  autem  victus 
fuerit,  solus  videatur  confusus.  Hinc  sub- 
ditur  : 

Et  interrogavit  eum  unus  ecc  eis  legis  35 
doctor,  videlicet  Scriba  praevalidus,  ten- 
tans  eum,  id  est,  scire  volens  an  Jesus 
sciret  quod  quaerebatur;  vel,Tentans  eum, 
id  est,  reprehendere  cupiens.  Magistcr,  36 
quod  est  mandatum  magnum  antonoma- 
stice,  hoc  est  summum,  in  lege  Moysis 
assignatum?  In  cujus  lege  erant  triplicia 
mandata,  videlicet  moralia,  judicialia,  et 
caerimonialia  :  et  in  quolibet  gcnere  man- 
datorum  istorum,erant  gradus  diversi,  seu 
ordo  dignitatis;  eratque  inter  Judaoos  dis- 
sensio,  quid  esset  inter  omnia  manrdata 
absolute  preecipuum. 

Ait  illi  Jesus  :  Diliges  Dominum  Deum       37 
tuum  eoc  toto  corde  tuo,  id  est  toto  deside- 
rio  et  affectu,  et  in  tota  anima  tua,  id  est 
secundum    vires   ahimales    et   sensitivas, 
vel  appetitum  sensitivum,  qui  in  concupi- 
scibilem  irascibilemque  partitur,  et  in  tota 
mente  tua,  id  est  toto  intellectu  ac  inten- 
tione.  In  evangelio  Lucae  et  Marci  additur 
quartum,  videlicet  ex  tota  fortitudine  tua,  lm. \. 
seu  totis   viribus   tuis.  Istud   praeceptum  Alavc' 
datum  est  in  Deuteronomio,  quo  dicitur  : 
Diliges  Dominum  Deum  tuum,  ex  toto  cor-  Deut.  % 
de  tuo,  et  ex  tota  anima  tua,  et  ex  tota 
fortitudine  tua.  Et  sicut   Moyses   omitlit, 
Ex  tota  mente;  sic  Matthaeus  omittit,  Ex 
tota  fortitudine  tua  :  quorum    utrumque 
Lucas  et  Marcus  commemorant.  Actus  ergo 
caritatis  jubetur,  quum  dicilur:  Diliges  Do- 


XII, 


248 


KNARRATIO    IN   CAP.    XXII   MATTHjEI.    —   ART.    XXXVI 


minum  Deum  tuum,  modus  vero  diligendi 
subjungitur,  quum  subinfcrtur  :  Ex  toto 
corde  tuo,  etc.  Et  sunt  qualuor  quse  ad 
modum  diligendi  concurrunt  et  pertinent, 
ulpote  ut  Deus  diligatur  ex  toto  corde, 
tota  anima,  tota  mente,  et  tota  fortitudine. 
Denique  actus  voluntatis  elicitus,  hoc  est 
a  potenlia  volitiva  immediate  causatus, 
oriens  seu  procedens,  est  diligere  :  ideo 
modus  diligendi  qui  insinuatur  quum  di- 
citur,  Ex  toto  corde,  directe  et  immediate 
pertinet  ad  actum  dilectionis.  Alii  tres 
modi  diligendi,  ad  actum  hunc  pertinent 
indirecte,  secundum  quod  aliarum  poten- 
tiarum  actus  imperantur  a  voluntate,  et  ad 
voluntatis  perfectionem  disponunt. 

Oportet  autem  advertere,  quia  quod  di- 
ctum  est,  Diliges  Dominum  Deum  tuum 
cx  toto  corde,  etc,  intelligi  potest  duplici- 
ter  :  Primo,  quantum  ad  actum,  ita  ut 
cor,  mens,  anima,  et  virtus  hominis,  sem- 
per  actualiter  ferantur  in  Deum  :  et  hsec 
est  perfectio  patrise,  non  possibilis  viato- 
ribus.  Secundo,  quantum  ad  habitum  et 
actum  proportionatum,  videlicet  ut  homo 
nil  operetur  contrarium  caritati  :  et  hsec 
est  perfectio  vise  cadens  sub  prsecepto, 
omnibus  debita.  Caritatis  vero  actualis  di- 
lectio  ad  quam  ordinant  evangelica  consi- 
lia,  media  est  inter  dilectionem  patrise  et 
dilectionem  quse  cadit  sub  prsecepto.  Per 
hanc  etenim  dilectionem  mediam,  deserit 
homo  exteriora  et  sensibilia  licita,  ne  eum 
a  divinse  caritatis  perfectione  fervoreque 
retrahant. 

Jubemur  itaque  Deum  toto  corde  dili- 
gere,  ut  tota  affectio  nostra  ordinetur  ad 
Deum,  totaque  intentio  feratur  in  eum; 
tota  insuper  mente,  quatenus  intellectus 
Deo  in  omnibus  subjiciatur ;  tota  anima, 
ut  appetitus  sensitivus  et  vires  sensitivee 
secundum  Deum  dirigantur;  tota  quoque 
virtute,  ut  omnis  actus  noster  exterior  se- 
cundum  prsecepta  Dei  reguletur.  Porro,  si 
inquiratur,  quomodo  hoc  prseceptum  im- 
pleri  possit  in  via  :  dicendum,  quod  in 
via  impletur  imperfecte,  in  patria  autem 
perfecte.  Et  dicitur  prseceptum  impleri  im- 


A  perfecle,  quando  ad  perfectionem  a  prseci- 
pienle  intentam  non  pertingitur,  et  tamen 
contra  eam  non  agitur;  perfecte  vero, 
quando  ad  intentionem  prsecipientis  per- 
venitur.  Intentio  autem  Dei  se  diligi  prse- 
cipientis,  est  ut  rationalis  creatura  ei  to- 
taliter,  jugiter  et  indesinenter  inhsereat 
atque  subdatur  :  quod  non  impletur  nisi 
in  patria.  Vel  dicendum,  quod  secundum 
Philosophum,  totum  et  perfectum  ejusdem 
sunt  rationis  et  idem  :  ideo  Deum  diligere 
toto  corde  et  tota  anima,  est  diligere  eum 

B  perfecto  corde  perfectaque  anima.  Quam- 
vis  autem  absolute  loquendo,  solus  Deus 
perfectus  sit,  tanquam  cui  nulla  deest  no- 
bilitas,  tamen  creatura  rationalis  potest 
dici  perfecta  in  suo  genere,  dupliciter  : 
Primo,  simpliciter,  quando  videlicet  nil  ei 
deest  de  perfectione  sibi  possibili  :  sicque 
prseceptum  caritatis  impletur  perfecte  in 
patria  solum  (ut  ait  Augustinus  in  libro 
de  Perfectione  justitise),  ubi  nil  retardat 
aut  retrahit  animam  ab  incessabili  motu 
in  Deum.  Secundo  dicitur  perfectum  se- 

C  cundum  quid,  quando  de  perfectione  com- 
petenti  ac  debita  secundum  proprii  status 
proportionem,  nil  deficit  :  et  sic  impletur 
in  via,  quum  nihil  contra  Deum  diligitur, 
et  ipse  super  omnia  adamatur,  quod  est 
de  necessitate  salutis. 

Hoc  est  maximum,  id  est  principalissi- 
mum  ac  summe  meritorium,  et  primum, 
id  est  dignissimum,  mandatum,  ad  quod 
omnia  alia  tanquam  ad  finem  ordinantur, 
sicut  et  caritas  appellatur  regina,  forma  el 
finis  universarum  virtutum.  Dicitur  autem 

D  primum,  secundum  viam  perfectionis,  non 
secundum  viam  generationis. 

Secundum  autem  mandatum  simile  est 
Jtuic  primo  mandato,  non  sequale,  sed 
proxime  sequens  :  Diliges  proximum  tu- 
um,  id  est  quemlibet  viatorem  ad  Dei  ima- 
ginem  factum,  et  gratise  gloriseque  capa- 
cem,  sicut  te  ipsum,  tripliciter  :  primo, 
propter  Deum,  sicut  te  diligis  propter 
Deum,  qui  quum  sit  summa  fontanaque 
bonitas,  causa  et  ratio  est  omnis  sanctse 
dilectionis;  secundo,  propter  illud  bonum 


38 


39 


ENARRATIO    1N    CAP.    XXII    MATTH^I.    —   ART.    XXXVI 


249 


propler  quod  amas  te  ipsum,  videlicet,  ut 
beatitudinem  consequatur,  quam  tu  cupis 
acquirere;  tertio,  ut  non  condescendas  ei 
in  malo,  sicut  nec  tibi  peccanti  vis  conde- 
scendi,  si  tamen  ames  te  ipsum  veraciter. 
Quamvis  autem  proximum  amare  debea- 
mus  sicut  nos  ipsos,  non  tamen  in  tan- 
tum,  sive  aequaliter. 
40  In   his   duobus  mandatis  observandis 

'universa  tota*  lex  Moysis,  imo  et  Evangelii,  pendet, 
et  Proplietcv :  hoc  est,  omnia  prsecepta,  do- 
cumenta  et  hortamenta  legis  ac  Propheta- 
rum,  ordinantur  ad  horum  observantiam 
mandatorum,  et  virtualiter  continentur  in 
eis,  sicut  conclusiones  in  primis  princi- 

l  Tim.  i, 5.  piis.  Propter  quod  ait  Apostolus  :  Finis 
praecepti  est  caritas  de  corde  puro,  et 
conscientia  bona,  et  fide  non  ficta.  Et  ali- 

Rom. xin,  bi  :  Plenitudo  (ait)  legis,  est  dilectio;  item- 
ibid  9  1ue  •  ^on  occides,  non  adulterabis,  non 
furtum  facies  ;  et  si  quod  est  aliud  man- 
datum,  in  hoc  verbo  instauratur,  Diliges 
proximum  tuum  sicut  te  ipsum.  Prsece- 
ptum  autem  de  dilectione  proximi,  conti- 
netur  et  virtualiter  includitur  in  praecepto 

Uoann.  iv,  dilectionis  Dei,  juxta  illud  :  Si  quis  dixe- 
rit  quia  diligo  Deum,  et  fralrem  suum 
oderit,  mendax  est. 

Praeterea  advertendum,  quod  sicut  se 
habent  prima  principia  in  scientiis  spe- 
culativis,  ita  se  habent  praecepta  caritatis 
in  lege.  Quemadmodum  ergo  conclusiones 
virtualiter  continentur  in  primis  princi- 
piis  (sic  quod  qui  ipsa  principia  secundum 
totam  eorum  virtutem  clare  agnosceret, 
simplici  quoque  intuitu  omnes  conclusio- 
nes  ex  eis  deducibiles  in  ipsis  principiis 
sine  discursu  cognosceret),  nec  oportet  ex 
principiis  conclusiones  deducere,  nisi  pro- 
pter  minus  capaces;  sic  omnia  praecepta 
in  praeceptis  caritatis  virtualiter  continen- 
tur,  et  ex  eis  per  modum  conclusionum 
deducuntur,  quod  non  fuit  necesse,  nisi 
propter  nostram  imperfectionem,  qui  in 
rllis  duobus  praeceptis  alia  tam  clare  non 
poteramus  agnoscere.  Caritas  autem  est 
finis  virtutum  ac  praeeeptorum  in  agibili- 
bus:  finis  vero  in  agibilibus  se  habet  sicut 


A  principium  in  speculativis.  Idcirco,  sicut 
in  primo  principio  speculabilium,  scilicet 
de  quolibet  esse  vel  non  esse,  de  nullo 
vero  simul,  continentur  omnes  conclusio- 
nes;  sic  in  praecepto  diligendi  Deum,  con- 
tinetur  praeceptum  diligendi  proximum, 
sed  propler  minus  capaces  oportuit  de 
dilectione  proximi  dari  speciale  praece- 
ptum.  Et  quamvis  sint  duo  praecepta,  unus 
tamen  est  habitus  caritatis  quo  Deus  pro- 
ximusque  diligitur,  eo  quod  Deus  sit  ra- 
tio  diligendi  proximum.  Actus  autem  quo 

B  Deum  amamus  et  proximum,  sunl  diversi. 
Quaeritur,  quomodo   S.   Matthaeus   dicat 
hunc   Iegis  doctorem  Jesum    interrogasse 
tentando,    quum    in   Marco   scriptum  sit, 
quod  Scriba  iste  dixerit  Ghristo  :  Bene,  Ma-  Marc.  u., 
gister,   in  veritate  dixisti,  quia  unus  est 3"2, 33" 
Deus,  et  ut  diligatur  ex  toto  corde,  etc;  et 
diligere  proximum  tanquam  se  ipsum,ma- 
jus  est  omnibus  holocautomatibus  et  sa- 
crificiis.  Et  subditur  :  Jesus  autem  videns   ibid.u. 
quod  sapienter  respondisset,  dixit  illi :  Non 
es  longe  a  regno  Dei.  Dicendum, quod  Scri- 

C  ba  iste  primo  similis  erat  suis  collegis,  sed 
in  ipsa  Christi  responsione  compunctus  est 
corde,  atque  pcenituit,  approbans  Christi 
responsum. 

Congregatis  autem  Pharisans,  interro-       41 
gavit  eos  Jesus,  dicens  :   Quid  vobis  vi-       42 
detur  de  Christo  ?  Cujus  filius  est  dicen- 
dus?  Dicunt  ei :  David.  Noverant  namque 
Judaei  communiter  Deum  promisisse  regi   ps.  cxxxi, 
David,  quod  de  ejus  semine  Christus  de-  "• 
scenderet. 

Ait  illis  :  Quomodo  ergo  David  in  spi-       43 

D  ritu,  hoc  est,  inspirante  et  edocente  Spi- 
ritu  Sancto;  vel,In  spiritu,  id  est  spirituali 
excessu,  seu  gratia  prophetali;  vocat  eum 
Dominum,  dicens  :  Dixit  Dominus  Pater  44 
Domino  meo,  videlicet  Christo,  Sede  a 
dextris  meis  ?  Hoc  exponitur  de  Christo 
dupliciter  :  Primo,  secundum  ejus  divini- 
tatem,  hoc  modo  :  Sede  a  dextris  meis, 
hoc  est,  mecum  residendo,  esto  mihi  aequa- 
lis,  et  ad  majestatis  meae  aequalitatem  con- 
siste.  Unde  ad  Hebraeos  dicit  Apostolus, 
loquens  de  Christo  :  Qui  quum  sit  splendor  Hebr.x,  3. 


230 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXIII   MATTH.EI.    —    ART.    XXXVII 


glorise,  sedet  ad  de.xteram  majestatis  in 
cxcelsis.  Secundo,  quantum  ad  ejus  hu- 
manitatem  :  Sede  a  de.xtris  meis,  hoc  est, 
pra?  cunctis  creaturis  esto  mihi  vicinior, 
et  iu  potioribus  bonis  meis  quiesce,  reple- 
tus  gratia,  honore  et  gloria  prae  univer- 
sis  creaturis,  omnibusque  praelatus.  Donec 
ponam  inimicos  tuos,  videlicet  reprobos, 
scabellum  pedum  tuorum,  hoc  est,  tibi 
eos  perfecte  subjiciam,  non  solum  quan- 
tum  ad  potestatem  et  manifestatiouem,  sed 
etiam  quantum  ad  exsecutiouem  :  quod 
erit  in  die  judicii.  A  principio  autem  in- 
Matih.  carnationis  data  est  Christo  homini  omnis 
potestas  in  ccelo  et  in  terra,  quantum  ad 
potestatis  hujus  possessionem;  in  resurre- 
ctione  vero  ac  deinceps  data  est  ei  ista  po- 
testas,  quantum  ad  ejus  manifestatiouem, 
quia  ex  tunc  ccepit  apparere  et  praedicari 
dignitas  Christi;  sed  in  die  judicii  dabitur 
ei  ista  potestas,  quantum  ad  ejus  plena- 
riam  exsecutionem,  quando  omnes  adver- 
sarios  suos  in  aeterna  retrudet  supplicia. 


zxviii,  18 


A  Si,  pro  quia,  ergo  Davicl  vocat  eum  Do- 
minum , quomodo  filius  ejus  est,  praeserlim 
quum  David  fuerit  lantus  propheta  et  rex? 
Et  nemo  Pharisaeorum  et  Scribarum  : 
nam  aliqui  Judaei  fuerant  Scribae,  sicut 
nunc  aliqui  religiosi  sunt  doctores  theolo- 
giae;  poterat  ei  respondere  verbum  aliquod 
ad  propositam  quaestionem;  quia  non  ex- 
spectabant  Christum,  nisi  ut  hominem  pu- 
rum;  et  secundum  hoc,  non  esset  Dominus 
David.Si  autem  exspectassent  Christum  ut 
Deum  et  hominem,  faciliter  respondissent, 

B  quod  secundum  divinitatem  esset  Domi- 
nus  David,  secundum  humanitatem  vero 
diceretur  filius  ejus.  Ex  quo  elicitur  ve- 
rum  non  esse,  quod  quidam  ait,  Scribas  et 
Pharisaeos  primo  cognovisse  Jesum  esse 
Christum  Deum  ac  hominem  in  una  per- 
sona.  Neque  ausus  fuit  quisquam  ex  illa 
die  eum  amplius  interrogare.  Timebant 
enim  vinci  atque  confundi;  tamen  in  tem- 
pore  passionis  interrogaverunt  eum,  non 
timentes  aliquid  tale. 


45 


46 


ARTICULUS   XXXYII 


EXPOSITIO    CAPITULI   VICESLMI    TERTII    :    TUNC   LOCUTUS    EST   JESUS    AD   TURRAS, 

ET    AD    DISCIPULOS    SUOS. 


c 


IONFUTATIS  Scribis  ac  Pharisfeis  vi- 
tiosissimis  et  dolosis,  qui  Christum  ca- 
pere  nitebantur  in  verbis,  ipse  Salvator 
apertissime  et  liberrime  carpit  et  arguit 
eos,  non  de  verbis  dumtaxat,  sed  impiis 
actibus. 

1  Tunc  locutus  est  Jesus  ad  turbas,  et  ad 
discipulos  suos,  praesentibus  et  audienti- 
bus  Scribis  et  Pharisaeis.  Haec  enim  prae- 

2  dicavit  palam  in  templo.  Dicens  :  Super 
cathedram,  id  est  in  sede,  Moysis,  scilicet 

p».  i,  i.  in  doctrina  legis,  unde  et  cathedra  pesti- 
lentiae  dicitur  doctrina  pestifera  ;  vel  in 
judiciaria  potestate  ordinata  a  Moyse  ;  se- 
derunt  Scribm  et  Pkariswi  :  quorum  ali- 


C  qui   erant   sacerdotes,   et   de   septuaginta    mim 
senioribus  populi  qui   a  tempore  Moysis  '6>  IT 
erant  judices  ordinarii  et  consiliarii  Judae- 
orum,  scientia  et  aetate  provecti,  ad  quos 
populus  recurrebat  pro  habendo  judicio 
atque  consilio.Omma  ergo  quwcumque  di-        3 
xerint  vobis,  servate  et  facite.  Hoc  non  est 
absolute   et    universaliter    intelligendum, 
quia  superius  dictum  est,  et  in  isto  capi- 
tulo  mox  dicetur,  quod  Scribae  et  Pharisaei 
multa    superstitiosa   et   falsa    docuerunt, 
corrumpentes  Scripturam,  et  irritum  faci-  Matth 

D  entes  verbum   Dei   per  suas    traditiones.  6- 
Intelligendum  est  ergo  de  praedicationibus 
eorum   non    contrariis   legi  Moysis.  Ecce 


XI, 

94. 


l.XV, 


ENARRATIO    1N    CAP.    XXIII    MATTILEI. 


ART.    XXXVII 


251 


Christus  jubet  malos  prselatos  propter  sa- 
cerdotium  et  nominis  dignitatem  honora- 
ri.  Malis  enim  praesidentibus  obediendum 
est,  quamdiu  non  docent  nec  jubent  con- 

Eom.xui,i.  traria  Deo  :  nempe  qui  potestati  resistit, 
Dei  ordinationi  resistit,  et  qui  resistunt, 
damnationem  acquirunt,  secundum  Apo- 

i/je^.xxtv,  stolum.  Ideo  David  noluit  mittere  manum 
iu  Saul.  De  hoc  Dionysius  in  epistola.ad 
Demophilum  plenius  loquitur. 

Secundum  vero  opera  eorum  nolite  fa- 
cere.  Dicunt  enim,  id  est,  bena  praedi- 
cant,  et  non  faciunt  ea  :  et  sic,  quantum 
in  eis  est,  sacram  Scripturam  et  proprias 
praedicationes  falsificant,  quum  majus  sit 
aliquid  facto  quam  verbo  ostendere.  Tales 
sunt  modo,proh  dolor!  innumerabiles,qui 
eo  ipso  quo   prsedicare  seu    docere  prae- 

4  sumunt,  peccant  mortaliter.  Alligant  au- 
tem,  id  est,  componunt  et  collecta  pro- 
ponunt,  onera  gravia  et  importabilia,  id 
est  ordinationes,  jussiones  et  admonitiones 
difficiles,  vix  impleri  potentes,  et  impo- 
nunt  in  humeros  hominum ,  id  est,  audi- 
torum  suorum  cordibus  imprimunt,  et  im- 
plenda  committunt  ea ;  digilo  autem  suo 
nolunt  ea  movere,  id  est,  diligentiam  seu 
conatum  permodicum  non  apponunt,  ut 
impleant  talia.  Loquitur  itaque  Ghristus 
de  spiritualibus  rebus  per  similitudinem 
corporalium. 

5  Omnia  vero  opera  sua  faciunt,  ut  vi- 
deantur  ab  hominibus,  id  est,  humanam 
laudem  sortiantur  :  in  quo  innotescit  va- 
nitas,  vilitasque  ipsorum.  Quid  enim  tam 
vanum,  vile  ac  frivolum,  ut  facere  opera 
in  se  virtuosa,  et  si  adsit  recta  intentio, 
Deo  placita,  seternaeque  vitae  meritoria, 
propter  humanse  glorise  brevissimam  ca- 
ptionem,  perdere  tantum  prsemium,  divi- 
num  favorem,  aeternum  honorem  propter 
volatilem  Iaudem,  propter  contemptibilis- 
simam  mortalium  venerationem?  Et  ta- 
men  pauci  evadunt  perfecte  laqueum  is- 
tum.  Qui  ergo  se  ab  hoc  vitio  invenit 
purum,  gratus  sit  Deo,  et  cautus  perma- 
neat.  Dilatanl  enim,  id  est  amplifieant, 
phylacteria  sua,  id  est  pittaciola,  membra- 


A  nas,  bullas  seu  chartas,  in  quibus  Judaei 
scribebant  praecepta  Decalogi  :  quas  liga- 
bant  in  fronte,  circumponentes  ligaturam 
ejus  capiti  per  modum  coronse,  ut  inde- 
sinenter  adspicerent  Dei  prsecepta.  Phari- 
saei  autem,  ut  ceteris  viderentur  religio- 
siores,  phylacteria  latiora  aliis  fecerunt,  in 
quibus  scripserunt  mandata  litteris  gros- 
sis  et  magnis.  Occasionem  vero  ha?c  fa- 
ciendi  habebant  ex  eo  quod  scriptum  est 
in  Deuteronomio  :  Erunt  verba  Domini  in  Deutm,6, 
corde  tuo,  et  ligabis  ea  quasi  signum  in   '  ■ 

B  manu  tua,  eruntque  et  movebuntur  inter 
oculos  tuos  ;  scribesque  ea  in  limine  et 
in  ostiis  domus  tuae.  Et  magnificant  fim- 
brias,  id  est  partes  vestium  dependentes 
in  quatuor  angulis  palliorum.  Prsecepit 
enim  Dominus  ut  populus  Israel  faceret  Num.  *v, 
quatuor  fimbrias  in  quatuor  angulis  pal-  38' 31 
liorum,  in  quibus  fimbriis  ponerent  vittas 
hyacinthinas :  quas  quum  intuerentur,  me- 
mores  essent  prseceptorum  Domini.  Ea- 
dem  itaque  ratione  qua  Pharisaei  dilatabant 
phylacteria,  fecerunt  et  fimbrias  majores  : 

C  in  quibus,  secundum  Hieronymum,  posu- 
erunt  acutissimas  spinas,  quatenus  inter- 
dum  ambulantes  pungerentur,sicque  com- 
monerentur  ad  Dei  obsequia. 

Amant  autem  primos  recubitus,  hoc  est  6 
superiora  loca  vel  sessiones,  in  ccenis,  et 
etiam  prandiis  :  primo,  ex  gulositate,  quo- 
niam  ibi  ponuntur  fercula  pinguiora  ;  se- 
cundo,  ex  elatione,  quum  sint  loca  ho- 
norabiliora ;  et  primas  cathedras,  hoc  est 
eminentiores  sedes,  in  synagogis,  et  salu-  7 
tationes  in  foro,  hoc  est  salutationes  so- 

D  lennes,  alta  voce  et  capitis  inclinatione 
reverenter  et  publice  factas,  et  vocari  ab 
hominibus  Rabbi,  hoc  est  magistri. 

Vos  autem  nolite  vocari  Rabbi,  id  est,  8 
non  affectetis  nomen  magistri,  propter  no- 
men  vel  dignitatem,  quum  hoc  sit  quae- 
dam  pompa  ac  vanitas.  Licet  tamen  appe- 
tere  scientiam,  nomen  et  auctoritatem,  ut 
officium  efficacius  exerceatur,  et  doctrina 
ab  aliis  sollicitius  ac  fructuosius  recipia- 
tur.  Hinc  enim  Paulus  appellat  se  docto-  i  Tim.  u, :. 
rem  gentium.  Et  Lucas  in  Actibus  :  Erant,  Act.  m,  i. 


13. 


252  ENARRATIO    IN    CAP.    XXIII  MATTHiEI.    —   ART.    XXXVII 

inquit,in  Ecclesia  Antioehiae  doctores.Ideo  A  liter  per  excellentiam,  de  cujns  plenitu-  Joann.i,it>. 

autem  nolitc  vocari  Rabbi  :  unus  est  enim  dine  omnes  accepimus. 

magister  vester,  Christus  videlicet,  qui  ait  Porro,  secundum  Ilieronymum,  sicut  so- 

Joann.xm,  apud  Joanuem  :  Vos  vocatis   me  Magister  lus  Greator  vocatur  Deus  et  Dominus  per 

et  Domine  :  et  bene  dicitis  ;  sum  etenim.  essentiam   et   universalem   providentiam, 

Comparatione  ergo  Christi,  omnes  sumus  alii  autem  vocantur  dii  et  domini  per  par- 

diseipuli  et  ignari  :  idcirco  nemo  se  debet  ticipationem   :   sic   solus   Deus   est   pater 

sapientem    putare,   vel  de   nomine  magi-  omnium  per  se  ipsum,  et  solus  Christus 

stri  inaniter  exsultare.  Onines  autem  vos  magister  noster  ;  alii  autem   per  partici- 

fratres  estis,  ab  eisdem  protoplastis  paren-  pationem  patres  atque  magistri  vocantur. 
tibus  secundum  carnem  propagati,  et  ab  Qui  major  est  vestrum,  erit  minister       11 

eodem  Creatore  secundum  spiritum  con-  vester.  Hoc  supra  tractatum  et  explanatum  Matth.xx, 

diti,  aequales  quoque  in  natura  specifica,  B  est  plenius.  Qui  autem  se  exaltaverit  per    '  <2 

et  filii  Dei  adoptivi   per  gratiam.  Propter  superbiam,  humiliabitur,  id  est,  deprime- 

Maiach.u,  quod  scriptum  est  in  Malachia  :  Numquid  tur  a  Deo  per  justitiam  ;  et  qui  se  hurni- 

non  pater  unus  omnium  nostrum?  Num-  liaveritper  humWitatem, exaltabitur  a  Deo 

quid  non  Deus  unus  creavit  nos  ?  per  gloriam.  De  quo  superius  introducta 

9  Et  patrem  nolitc  vobis  vocare  supcr  ter-  sunt  multa.  Quod  autem  Deo  sit  propri- 

ram,  loquendo  de  patre  principali,  de  quo  um  omnes  superbos  humiliare,  constat  ex 

subditur  :  unus  cst  enim  Pater  ves/er,  qui  eo  quod  ait  ad  Job  :  Si  habes  brachium    Jobxi., 4, 

in  ccelis  est,  scilicct  Deus  Trinitas,  cui  in-  sicut  Deus,  et  simili  voce  tonas,  disperge  6"8' 

cessabiliter  acclamamus  :  Pater  noster  qui  superbos  in  furore  tuo,  et  respiciens  om- 

es  in  ccelis.  Qui  dicitur  pater  ratione  cre-  nem  arrogantem  humilia;  respice  cunctos 

ationis,   gubernalionis,    instructionis,  ad-  superbos,  et  confunde  eos,  absconde  eos 

optionis,  et  glorificationis.  Possumus  ergo  C  in  pulvere  simul,  et  facies  eorum  demer- 

patrem  carnalem  et  spiritualem  vocare  in  ge  in  foveam.  Unde  per  Prophetam  loqui- 

terra,  tanquam  patres   secundarios  ratio-  tur  Deus  :  Visitabo,  inquiens,  super  om-  Soph.  i,  9. 

nem  paternitatis  a  Deo  participantes,   de  nem  qui  arroganter  ingreditur. 

Kphes.  111,  quo  ait  Apostolus  :  Deus  et  Pater  Domini  Vce   autem  vobis,  Scribce  et  Phariscei       13 

nostri  Jesu  Christi,  ex  quo  omnis  pater-  hypocritce.  Quemadmodum   in  veteri  Te- 

10       nitas  in  ccelo  et  in  terra  nominatur.  JSlcc  stamento,  in  Deuteronomio  legislator  Ju-  Deuixwm, 

vocemini  magistri,  gloriando  de  nomine,  daeorum  ponit  benedictiones  observantium  M3' 

vel  quasi   interius  operantes  ac  instruen-  legem,  et  maledictiones  transgredientium  y*£d.i5-68. 

tes,  vel  quasi  de  proprio  aliquid  sapientiae  eam  ;  ita  in  Evangelio  legislator  Christia- 

possidentes,  aut  aliis  communicantes.  Jux-  norum  ponit  benedictiones  justorum  prae- 

ta  hunc  modum  scriptum  est  in  Jacobo  :  cepta  servantium,  et  maledictiones  impio- 

Jacob. m,i.  Nolite  plures  magistri  fieri,  fratres  mei,  D  rum  simulantium  sanctitatem.  Vce  autem, 

scientes  quoniam  gravius  judicium  accipi-  hoc  est  aeterna  damnatio.  Sic  enim  accipi 

etis.Quia  magister  vester  unusest,Christus,  solet  Vae  in   divinis  Scripturis  communi- 

Eccii.  1,5.  de  quo  scriptum  est  in  Ecclesiastico :  Fons  ter  :  non  tamen  semper,  quum  Jeremiam 

sapientiee  verbum   Dei  in   excelsis.   Chri-  et  Baruch  dixisse  legatur,  Vae  mihi  mise-  Jer.  xv,io; 

stus  autem  secundum   naturam  divinam,  ro,  quia  Dominus  addidit  dolorem  dolori  XLV' 3' 

est  magister  primus,  principalis  et  incom-  meo  ;  et  Michaeas  ait,  Vae  mihi,  quia  factus  Mich.\n,i. 

parabilis,   intus  illuminans,  scientiamque  sum  sicut  qui  colligit  in  autumno  race- 

creando  infundens,  sine  cujus  magisterio  mos  vindemiae.  Nunc  aiitem  accipitur  Vae 

frustra  laborat  doctor  seu  praedicator  ex-  pro  pcena  aeterna,  qua>  non  debetur  nisi 

terius.  Christus  autem  secundum  humanam  culpae  mortali.  Vae  ergo  debetur  et  immi- 

suam  naturam,  est  magister  instrumenta-  net  vobis,  0  Scribce  et  Phariscei  hypocri- 


ENARRATIO    IN   CAP.    XXIII   MATTFLEI. 


ART.    XXXVII 


253 


II  Tim.  iii 
13. 


tce,  quorum  simulata  sanctitas  est  duplex 
iniquitas  ;  qui  clauditis  regnum  caelorum 
antc  homines,  hoc  est,  ab  ingressu  patriae, 
a  consecutione  felicitatis  aeternae  homines 
impeditis,  errantes  et  in  errorem  mitten- 
tes.  Vos  enim  non  intratis  regnum  ccelo- 
rum,  adspirando  ad  illud,  et  bene  agendo, 
eique  quotidie  per  merita  appropinquan- 
do,  nec  introeuntes,  id  est  innocentes  et 
simplices  bene  viventes,  sinitis  intrare, 
quia  falsa  doctrina  et  pravis  exemplis  per- 
vertitis  eos.  —  Potest  quoque  particularius 
exponi  hoc  modo  :  Qui  clauditis  regnum 

joann.x,9.  ccelorum,  hoc  est,  Christum,  qui  est  os- 
tium  vitae  aeternae,  hominibus  occultatis, 
ejus  notitiam  quam  aliquando  habuistis, 
aliis  non  aperiendo.  Vos  enim  non  intra- 
tis,  credendo  in  Christum,  nec  introeuntes 
sinitis  intrare,  hoc  est,  turbam  bene  de 
Christo  sentientem  seducitis.  Ecce  quan- 
tum  nocet  fallax  magister,  impiusque  prse- 

Eceii.x,*.  latus.  Qualis  enim  est  rector  civitatis,  ta- 
les  et  habitantes  in  ea.  Tales  sunt  omnes 
qui  alios  suo  corrumpunt  exemplo,  aut 
fallaci  inficiunt  documento. 

Vae  vobis,  Scribai  et  Phariswi  hypocri- 
tce,  callidi,  provocantes  iram  Dei,  quia 
comeditis  domos  oiduarum,  hoc  est,  bona 
contenta  in  domibus  viduarum  consumi- 
tis,  orationes  longas,  id  est  prolixas  et 
diuturnas,  non  ferventes  et  sententiosas, 
orantes.  Ideo  enim  diu  stabant  in  oratio- 
ne,  ut  mulieres,  praecipue  viduas,  quae  ad 
dandum  sunt  liberae  magis  quam  marita- 
tae,  sibi  allicerent,  et  reputarentur  devoti 
ab  eis,  sicque  darent  eis  de  suis  faculta- 
tibus  copiam.  Propter  hoc  quod  mulieres 
illas  virorum  solatio  destitutas  sic  fallitis 
ac  spoliatis,  amplius  judicium,  hoc  est 
graviorem  damnationem,  accipietis. 

Vaz  vobis,  Scribce  et  Pharisoei  hypocri- 
tae,  qui  circuitis  rnare  et  aridam,  id  est, 
diversa  loca  gentilium  juxta  mare  vel  ali- 
bi  sita,  percurritis,  ut  faciatis  unum  pro- 
selytum  ad  minus,  vel  plures,  si  potestis, 
id  est,  aliquem  gentilem  de  paganismo 
convertatis  ad  Judaismum,  quasi  habentes 
zelum  animarum  et  divini  honoris  aemu- 


14 

Job  xxxvi, 
13. 


15 


A  lationem.  Quemadmodum  autem  in  nova 
lege  vocatur  neophytus,  qui  de  gentili  seu 
perfido  statu  recenter  Christianus  effici- 
tur ;  sic  olim  in  veteri  lege  dicebantur 
proselyti,  qui  gentilitate  relicta,  ritum  et 
legem  Judaeorum  de  novo  acceperant.  Et 
quum  fuerit  factus  proselytus,  facitis  eum 
filium  gehennae,  id  est  obnoxium  pcenae 
aeternae  (dicitur  autem  homo  filius  gehen- 
nae,  quasi  ad  eam  pertinens,  sicut  vocatur 
filius  perditionis  seu  inconstantiae),  duplo  j0ann.xvn, 
quam  vos  :  id  est,  vestris  peccatis  in  tan-  i2- 

B  turn  scandalizatis  eum,  quod  ad  gentili- 
tatem  revertitur,  et  sic  de  apostasia,  infi- 
delitate  et  prava  conversatione  gravissime 
condemnatur,  et  magis  quam  vos. 

Vai  vobis,  duces  cceci,  id  est,  doctores  et  16 
praelati  obtenebrati  peccatis  et  ignorantia, 
qui  dicitis  :  Quicumque  juraverit  per  tem- 
plum,  nihil  est,  id  est,  solvere  non  tene- 
tur,  et  si  pejeret,  non  erit  criminis  reus : 
qui  autem  juraverit  in  auro  templi,  id  est  . 
per  aurum  quo  templum  ornatur,  vel  sa- 
cerdotibus  in  templo  offertur,  debet,  id  est, 

C  solvere  obligatur,  et  si  pejeret,  reus  erit 
facinoris.  Hoc  dicebant  subdoli  cupidissi- 
mique  magistri,  ut  inducerentur  homines 
ad  oblationes  majores,  eo  quod  tanta  esset 
sanctificatio  et  appretiatio  auri  contenti  si- 
ve  oblati  in  templo  :  quam  stultissimam 
assertionem  reprobat  Christus.  Stulti,  pro-  17 
pter  ignorantiam  divinorum,  et  cceci,  pro- 
pter  caliginem  cupiditatis  et  vitiorum  ex 
ea  nascentium.  Et  merito  dixi  vos  stultos 
caecosque  :  quid  enim  majus  est,  id  est 
dignius  et  sanctius,  aurum,  an  templum 

D  quod  sanctificat  aurum  ?  tanquam  dicat  : 
Templum  utique  sanctius  est  auro,  quia 
sanctificat  aurum,  quod  nullo  modo  est 
sanctum,  nec  ob  id  quod  in  templo  ad  Dei 
honorem  repositum  est.  Nam  propter  quod 
unumquodque  tale,  et  illud  magis.  Deni- 
que  res  inanimata  et  corporalis,  ut  tem- 
plum  et  aurum,  non  est  sancta  formaliter, 
sed  in  quantum  ordinatur  ad  aliud  san- 
ctum,  videlicet  ad  Dei  honorem  et  cultum: 
ad  quem  templum  magis  directe  ordinalur 
quam  aurum  ;  aurum   vero  ordinatur  ad 


254 


RNARRATIO    IN    CAP.    XXIII    MATTII.EI. 


ART.    XXXVII 


templi  decorem,  seu  ministrorum  templi 
sustentationem.  Ideo  jurare  per  templuin 
fortius  obligat,  quam  jurare  per  aurum 
templi. 

18  Qui  insuper  dieitis  :  Et  quicumque  ju- 
raverit  in  altari,  id  est  per  altare,  nihil 
est,  id  est,  non  obligatur,  nec  pejerando 
reus  efficitur;  quicumque  autem  juraverit 
in  dono,  id  est  per  hostiam  seu  sacrifici- 
um,  quod  est  super  illud,  id  est,  in  altari 
offertur,  debet  implere  quod  jurat,  et  si 
non  fecerit,  erit  perjurii  reus.  Hoc  quoque 
dixerunt  ex  avaritia,  ut  persuaderent  ho- 
minibus  maximam  esse  sacrificii  dignita- 
tem  ac  sanctitatem,  sicque  copiosius  im- 

19  molarent.  Ctuci,  quid  enim  majus,  id  est 
praestantius  et  sanctius  est,  donum,  an  al- 
tare  quod  sanctiplcat  materialiter  donum 
rn  altari  oblatum,  id  est,  facit  illud  acce- 
ptabile  Deo.  et  rite  ad  Dei  honorem  ac  glo- 
riam  ordinatum  ?  Non  enim  licuit  templo 
stante  fieri  sacrificium  nisi  in  altari,  nisi 

iu  Reg.  ex  dispensatione  divina,  sicut  Elias  obtulit 
xvni, 20,30-  k0vem  in  monte  Carmeli.  Dignius  est  igi- 
tur  altare  quam  donum,  et  ideo  juramen- 
tum  factum  super  altare  fortius  est  eo 
quod  fit  per  donum.  Cujus  aliam  rationem 
assignat  : 

20  Qui  ergo  jurat  in  altari,  id  est  per  alta- 
re,  jurat  in  eo,  et  in  omnibus  quce  super 
illud  sunt,  id  est  per  dona,  vasa  et  sacri- 
ficia  :  et  sic  juramentum  per  altare,  inclu- 

21  dit  juramentum  factum  per  donum.  Et 
quicumque  juraverit  in  templo,  id  est  per 
templum,  jurat  in  illo,  et  in  eo  qui  habi- 
tat  in  ipso,  id  est  per  Deum,  qui  in  tem- 
plo  specialiter  esse  et  habitare  asseritur. 

Ps.  x,  s.  Dominus  enim  in  templo  sancto  suo  tan- 
quam  in  propria  domo,  ubi  singulariter 
operatur,  orantes  exaudiendo,  et  alia  gra- 

22  tiae  opera  exercendo.  Et  qui  jurat  in  ccvlo, 
id  est  per  ccelum,  jurat  in  throno  Dei  : 
quoniam  ccelum  vocatur  thronus  vel  sedes 

Aci.  vn.49.  Dei,  juxta  illud,  Ccelum  mihi  sedes  est.  De 
Apoc.  iii,  quo  ait  Unigenitus  Dei  in  Apocalypsi  :  Qui 

81  •  vicerit,  dabo  ei  sedere  mecum  in  throno 

meo,  sicut  et  ego  vici  et  sedi  cum  Patre 
meo  in  throno  ejus.  Vel,  thronus  Dei,  in- 


38 


A  telligi  potest  res  contenta  in  ccelo, seu  spa- 
lium  orbis  coelestis,  praesertim  cceli  empy- 
rei.  Hinc  enim  ait  Psalmista  :  Dominus  iri  Ps.  x,  5. 
ccelo  sedes  ejus;  et  :  Dominus  in  coelo  pa-  ps.  w,  19. 
ravit  sedem  suam.  Et  in  eo  qui  sedet  su- 
per  eum,  id  est  per  Deum  sedentem  seu 
regnantem  in  throno  coelesti  :  in  quo  se- 
det,  non  localiter,  secundum  propriam  na- 
turam,  aut  circumscriptibiliter,  sed  effica- 
citer,  se  ipsum  ibi  facie  tenus  ostendendo 
atque  excellentissime  operando.  Quomodo 
autem  licitum  sit  jurare  per  donum  sive 

B  per  creaturas,  et  quo  sensu  intelligendum 
sil  juramentum  factum  per  creaturas,  di-  Matth.y, 
ctum  est  supra.  36' 

Vce  vobis,  Scribce  et  Phariscei  hypocri-  23 
tce,  qui  decimatis,  vel  decimam  partem 
summo  sacerdoti  offerendo,  vel  decimam 
partem  ab  aliis  accipiendo  de  rebus  et  fru- 
ctibus  quae  subduntur,  mentam  et  ane- 
thum  et  cyminum,  atque  similia  minima  ; 
et  reliquistis,  id  est,  non  observastis  obe- 
diendo,  quce  graviora  sunt  legis,  id  est 
praecepta  difficiliora  et   ad   salutem  plus 

C  necessaria,  utpote  :  judicium,  quia  non 
juste  judicatis  subjectos,  et  misericordi- 
am,  quam  egenis  non  exhibetis,  et  fidem, 
quam  non  offertis  Deo,  credendo  in  unico 
Filio  ejus.  Qui  enim  non  credit  in  Filium,  Uoann.y, 
mendacem  facit  Patrem,  quia  non  credit  i0' 
in  testimonium  quod  testificatus  est  Pater 
de  Filio  suo. 

Scribarum  et  Pharisseorum  aliqui  erant 
sacerdotes,  et  aliqui  populares,  secundum 
Chrysostomum.Sacerdotes  vero  acceperunt 
a  populo  decimas,  et  decimarum  istarum 

D  decimas  solvebant  principi  sacerdotum,  ut 

legitur  in  libro  Numerorum.  Populares  ve-  Num.%\m 
ro  non  acceperunt  decimas,  sed  solverunt.  26~32' 
Idcirco,  quod  dictum  est,  Qui  decimatis 
mentam  ct  anethum,  etc,  quantum  ad 
Scribas  ac  Pharisaeos,  sacerdotes  et  templi 
ministros,  intelligi  potest  dupliciter.  Nam, 
ut  justiores  viderentur,  solverunt  de  mi- 
niinis  rebus  decimas  principi  sacerdotum, 
ut  putarentur  a  populo  majora  omnia  ad- 
implere,  qui  tam  modica  sollicite  custodi- 
erunt,  in  quo  patet  eorum  superbia ;  et 


ENARRATIO    IN    f.AP.    XXIII    MATTH.ET.    —   ART.    XXXVII 


255 


item,  ut  suo  exemplo  inducerent  populum  A  Vce  vobis,  Scribce  et  Pharism  hypocri- 
ad  solvendum  diligenter  decimas  omnium  tce,  rjui  muvdatis  quod  deforis  est  calicis 
rerum,  quamvis  minimarum,  in  quo  patet      et  paropsidis,  id  est,  vasa  cibi  ac  potus  et 


25 


alia  utensilia  diligenter  purgatis,  quasi  in 
signum  interioris  vestrae  munditiae.  Hoc 
fecerunt  praecipue,  quando  ingressuri  fue- 
rant  templum  et  ministraturi  iri  eo.  Inlus 
autem  pleni  estis  rapina,  quia  hominibus, 
maxime  viduis  et  innocentibus,  propria 
abstulistis  cum  simulationibus  vestris,  et 
immunditia  vitiorum,  potius  cupientes  co- 
ram  hominibus  quam  coram  Deo  puri  ap- 


eorum  cupiditas.  Decimas  quoque  requi- 
rebant  a  populo  de  omnibus  jam  praedi- 
etis,ex  avaritia  :  et  si  quis  eis  non  solveret 
decimas,  reprehenderunt  eum  gravissime 
quasi  de  grandi  excessu,  quum  tamen  non 
reprehenderent  populum  de  gravioribus 
vitiis,  scilicet  de  omissione  judicii,  pietatis 
ac  1'idei  :  quae  Deus  praecipue  requirit  ab 
omnibus,  juxta  illud  Michaeae  .prophetae  : 
Mkh.sifi.  Indicabo  tibi,  homo,  quid  sit  bonum,  aut  B  parere.  Phariscee  ccecc,  muncla  per  pce- 
quid  Deus  requirat  a  te  :  utique  facere  nitentiam  prius  quod  intus  est  calicis  et 
judicium,  et  diligere  misericordiam,  et  sol-  paropsidis,  id  est  interiora  animae,  quae 
licitum  ambulare  cum  Deo  tuo.  Porro  Scri-  designantur  per  interiora  calicis  et  catini  : 
bae  et  Pharisaei  populares  solum  decimave-  anima  namque  esse  debet  vas  gratiae,quam 
runt  praedicta  in  persolvendo  :  et  hoc,  ex  oportet  a  passionibus  et  peccatis  munda- 
vanitate,  sicut  de  aliis  dictum  est.  Tales,  re ;  ut  fiat  et  id  quod  deforis  est,  id  est 
proh  dolor !  jam  pene  innumerabiles  sunt  opus  exterius,  mundum,  non  simulatione 
in  Ecclesia  Christi  pastores  et  praelati,  qui  aut  prava  intentione  effectum.  Nempe,  si 
decimas  et  cetera  quae  ad  eorum  commo-  laboremus  interiorem  puritatem  sortiri,  in- 
dum  pertinent,  cum  omni  diligentia  exi-  crementa  gratiae  adipisci,  Deo  conscienti- 
gunt,  et  non  dantes  vel  differentes  incre-  am  puram  atque  tranquillam  mentem  of- 
pant  dure,  non  tam  divino  quam  privato  C  ferre,consequenter  omnia  exteriora  nostra 
amore  inducti ;  si  vero  subditi  peccent  in  morum  probitate  ornantur,  et  interna  sin- 
Deum,  vel  se  invicem  laedant,  aliisque  di- 
versis  implicentur  peccatis,  nil  curant,vel 
parum.  Tales  quae  sua  sunt  quaerunt,  non 
quae  Jesu  Christi. 

Hcec  majora  oportet  facere  prius  ac  di- 
ligentius,  quia  sine  eorum  observantia  nil 
prosunt  minora,  et  illa  minora,  videlicet 
solutiones  decimarum  de  minimis  rebus, 
non  omittere.  Hoc  addit  Salvator,  ne  vide- 
alur  contrarius  legi,  secundum  quam  de- 


Philipp.  i 
21. 


ceritas  in  exterioribus  tanquam  in  suo  ef- 
fectu  refulget.  Si  vero  conamur  solam  ex- 
teriorem  apparentiam  ostentare,  nec  intus 
nec  foris  mundi  sumus,  sed  penitus  sor- 
didi. 

Consequenter  declarat  istorum  hypocri- 
sim  per  exemplum.  Vce  vobis,  Scribce  et 
Phariscei  hypocritce,  qui  similes  estis  se~ 
pulcris  dealbatis,  quce  a  foris  parent  ho- 
minibus  speciosa,  tanquam  laevigata  calce, 


cimata  sunt  minima.  Non  enim  redarguit  D  et  ornata   marmoribus   ac   picturis,  auro 
eos,  quia  minima  decimaverunt,  sed  quia      coloribusque  distincta;  intus  vero  plena 


24 


cum  inordinato  affectu,  et  cum  utiliorum 
negligentia  hoc  fecerunt.  Ideo  subditur  : 
Duc.es  cceci,  id  est,  rectores  spiritualiter 
excaecati,  et  colantcs  culicem,  hoc  est,  mi- 
nima  quaeque  diligenter  trutinantes,  con- 
siderantes  et  observantes,  camelum  autem 
glutientes,  id  est,  majora  dissimulantes. 
0  quam  multi  sunt  hodie  tales,  qui  parum 
ponderanda  multum  ponderant,  et  multum 
ponderanda  parum  attendunt ! 


26 


27 


sunt  ossibus  mortuorum  et  omni  spurci- 

tia,  scilicet   putredine,    sanie,  vermibus. 

Quum   enim   morietur  homo,  hereditabit  Eccii.x,n. 

serpentes,  et  bestias,  et  vermes,  ut  dicitur 

in  Ecclesiastico.  Sic  et  vos  a  foris  quidem,       28 

id  est  extrinsecus,  paretis  hominibus  ju- 

sti,  propter  fictam  morum  gravitatem,  ve- 

stimentorum  religiositatem,  et  minimariim 

traditionum  observantiam;  intus  autem  in 

anima,  pleni  estis  hypocrisi  et  iniquitate. 


256 


KNARRATIO    IN    CAP.    XXUI    MATTII/EI.    —   ART.    XXXVII 


15 


Facilioribus  locis  immorandum  non  arbi- 
tror,  nisi  hortando.  Et  hoc  hic  commemo- 
randum  est,  ut  unusquisque  ha»c  legens 
vel  audiens,  penset  solerter,  anne  similis 
sit  his  infelicissimis  Scribis  ac  Pharisseis, 
quia  non  solum  propter  illorum  incorrigi- 
bilium  increpationem,  sed  ob  nostram  in- 
formationem,  locutus  est  Ghristus  haec  om- 
nia.  His  quoque  concordat,  quod  in  Luca 
fertur  Salvatorem  dixisse  Scribis  ac  Phari- 
Luc.  xvi,  sseis  :  Vos  estis  qui  justificatis  vos  coram 
hominibus  ;  Deus  autem  novit  corda  ve- 
stra,  quia  quod  altum  est  hominibus,  abo- 
minatio  est  ante  Deum. 

29  Vce  vobis,  Scribce  et  Phariscei  hypocri- 
tce,  qui  cedificatis  curiose  ac  sumptuose 
sepulcra  Prophetarum  innocenter  occiso- 

30  rum,  et  ornatis  monumenta  justorum,  et 
dicitis  :  Si  fuissemus  in  diebus  patrum 
nostrorum,  qui  occiderunt  Prophetas,  non 
essemus,  nec  fuissemus,  socii  eorum  in 
sanguine,  id  est  in  effusione  sanguinis, 
Prophetarum.  Non  ideo  dicit  eis,  Vse,  quia 
sepulcra  Sanctorum  construxerunt  et  or- 
naverunt,  sed  propter  prsedicta  et  mala 
eorum  futura,  et  quia  mendaciter  dixe- 
runt  :  Si  fuissemus  in  diebus  patrum  no- 
strorum,  non  essemus  socii  eorum  in  san- 
guine  Prophetarum.  Imo,  si  tunc  fuissent, 
persecuti  fuissent  Prophetas  vitia  eorum 
increpantes,  quemadmodum  persecuti  sunt 

31  Christum  et  ejus  discipulos.  Itaque  testi- 
monio  estis  vobismefipsis,  id  est,  propriis 
verbis  hoc  ipsum  de  vobis  testamini,  quia 
filii  per  carnis  propagationem  estis  eorum 
qui  Prophetas  occiderunt  :  nam  dicitis,  Si 
fuissemus   in   diebus  patrum   nostrorum. 

32  Et  vos  implete  mensuram,  hoc  est  pon- 
dus  seu  modum  iniquitatis,  patrum  ve- 
strorum,  quorum  filii  estis,  non  solum 
per  naturalem  generationem,  sed  insuper 
per  morum  et  criminum  imitationem.  Ita- 
que,  Implete  mensuram  illorum,  supplen- 
do  quod  illis  restabat  ac  defuit,  ut  sicut 
illi  occiderunt  Prophetas,  sic  vos  Christum 
Dominum  Prophetarum  et  ejus  discipulos, 

33  sicque  excedetis  mensuram  illorum.  Ser- 
pentes,  id  est,  invidiosi,  pungitivi  et  calli- 


A  di,  aliorumquc  inf  ec[\v\,  genimina  vipera- 
rum,  hoc  esl,  filii  serpentinorum  patrum, 
quomodo  fugietis  a  judicio  gehennm,  id 
est  a  sententia  damnationis  deputante  ad 
tormenta  gehennae,  qua  dicetur,  Ite,  male-  Mattkxw, 
dicti,  in  ignem  aeternum?  Hoc  est  quod  i)- 
supra  ait  Joannes  Baptista  :  Progenies  vi-  ibid.  m,  i. 
perarum,  quis  demonstravit  vobis  fugere 
a  ventura  ira  ?  Denique,  quod  ait,  Implete 
mensuram    patrum  vestrorum,   non   dicit 
hortando  aut  appetendo,  sed  quid  futurum 
sit  prsenuntiando,  ut  sit  sensus  :  Implete, 

B  id  est  implebitis;  ideo  utpote,  ut  impleatis 
mensuram  patrum  vestrorum ;  sed  tunc, 
Ut,  notat  sequelam,  non  causalitatem ;  vel 
ideo,  ut  [non]  possitis  fugere  a  judicio 
gehennse. 

Ecce  ego  mitto,  et  statim  post  resur-  34 
rectionem  meam  evidentius  et  copiosius 
mittam,  ad  vos  Prophetas,  habentes  sci- 
entiam  futurorum  pure  contingentium  : 
quales  fuerunt  omnes  Apostoli,  prsesertim 
Joannes  in  Apocalypsi ;  et  sapientes  in  co- 
gnitione  divinorum  :  quales  item  fuerunt 

C  omnes  Apostoli  primitias  Spiritus  haben-  R0m.\m, 
tes,  quibus  Christus  promisit,  Quum  ve- 23, 
nerit   ille   Spiritus   veritatis,  docebit   vos  1^"WXVI' 
omnem  veritatem ;  et  maxime  Paulus  ad 
tertium  ccelum  raptus,  et  Deum  aeternum  ucw.xn,% 
per  speciem  contemplatus  ;  et  Scribas  in 
lege  peritos,quales  fuerunt  Nathanael,Ste- 
phanus,  Paulus   quoque   a  Gamaliele   in-  Aet.wi,z. 
structus.  Et  ex  illis  occidetis,  et  crucifi- 
getis,  et  ex  illis  flagellabitis  quosdam  in 
synagogis  vestris.  Hoc  partim  in  Actibus 
Apostolorum  legitur  adimpletum.  Et  per- 

D  sequemini  de  civitate  in  civitatem.  Unde 

in  Actibus  habetur,  quod  die  qua  lapidatus  md.\m,\. 
est  Stephanus,  facta  est  persecutio  magna 
in  Ecclesia  quae  erat  Jerosolymis,  et  omnes 
dispersi  sunt,  preeter  Apostolos. 

JJt.  Ista  vox,  Ut,  tenetur  hic  concomi-  35 
tanter,  non  causaliter.  Ut  veniat  super  vos, 
id  est,  vobis  seu  vestrae  generationi  per- 
versse  imputetur,  omnis  sanguis  justus, 
hoc  est  peccatum  effusionis  totius  sangui- 
nis  innocentis,  et  ultionem  sustineatis  pro 
effusione  sanguinis  hujus,  qui  effusus  est 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXIII    MATTH.EI.    —    ART.    XXXVII 


257 


super  terram,  a  sanguine  Abel  justi  in- 
Gen.iv, 4.  clusive,  ad  quem  et  ad  cujus  munera  re- 
lbid.  8.  spexit  Deus  :  quem  Cain  peremit ;  usque 
ad  sanguinem  Zacharice  filii  Barachice. 
Secundum  Origenem,  iste  Zacharias  fuit 
pater  Joannis  Baptistae  :  quem  asserit  a  Ju- 
daeis  occisum,  eo  quod  diceret  Mariam  Ma- 
trem  Christi  esse  virginem,  et  Christi  ge- 
nitricem.  Sed  hoc  reprobat  Hieronymus, 
dicens  quod  iste  sit  Zacharias  filius  Joiada? 
pontificis,  quem  Joas  rex  Juda  jussit  occi- 
UPar.xxiv,  di  in  templo,  ut  legitur  in  libris  Paralipo- 
menon.  Dicitur  autem  filius  Barachiae  ma- 
gis  quam  Joiadee,  ad  commendandam  patris 
sui  sanctitatem  :  nam  Barachias  interpre- 
tatur,  benedictus  Domini.  Dictum  autem 
Origenis  apparentiam  habet  :  primo,  ex 
hoc  quod  isti  quos  Christus  alloquitur, 
non  occiderunt  hunc  Zachariam,  quem 
constat  ante  captivitatem  Babylonicam  fu- 
isse  lapidatum  ;  secundo,  quoniam  sicut 
Christus  nominavit  justum  primo  omnium 
interfectum,  sic  videtur  quod  nominavit 
quemdam  quasi  ultimo  interfectum,  inter 
haec  extrema  medios  comprehendens.  Ad 
horum  primum  respondet  Hieronymus, 
quod  Scriptura  ponit  duas  generationes, 
unam  bonorum,  aliamque  malorum.  De 
p«.xmu,6.  prima  ait  Psalmista,  Haec  est  generatio 
ps.  i .xxvii,  quaerentium  Dominum ;  de  secunda,  Gene- 
8'  ratio  prava  et  exasperans.  Sic  ergo  Salva- 

tor  nomine  istorum  quos  affatur  et  expri- 
mit,  designat  generationem  malorum,  in 
qua  continentur  qui  Zachariam  occide- 
runt  :  sicque  subjungitur,  quem  occidistis, 
id  est,  quem  vestra  generatio,  cum  qua 
unum  corpus  perditionis  efficitis,  interfe- 
cit,  inter  templum  et  altare  holocausto- 
Exod.xi.,  rum,  quod   fuit  extra    templum   in  atrio 

27 

ejus. 

36  Amen  dico  vobis,  venient  hcec  omnia 
peccata,  et  mala  pcenalia  pro  peccatis  in- 
fligenda,  super  generationem  istam  Judae- 
orum.  Nam  omnes  reprobi  sunt  socii  in 
tormentis,  et  pcenam  sibi  invicem  augent. 

37  Jerusalem,  Jerusalem,  id  est,  plebs  ur- 
bem  inhabitans.  Bis  ait,  Jerusalem,  ad  insi- 
nuandum  suee  compassionis  et  dilectionis 

T.  11. 


A  affectum,  et  ad  provocandam  audientium 

advertentiam.  Qui  occidis  Prophetas :  non  Jmc.  kui, 
enim  capit  perire  Prophetam  extra  Jerusa-  33' 
lem ;  et  lapiclas,  id  est,  lapidibus  obrnis 
et  exstinguis,  eos  qui  ad  te  instruendam 
et  convertendam,  missi  sunt :  quoties,  hoc 
est  frequenter,  primo  per  Prophetas,  dein- 
de  per  me  ipsum,  postremo  per  Apostolos, 
volui,  quantum  in  me  fuit,  et  voluntate 
antecedente,  congregare,  hoc  est  spiritua- 
liter  adunare  per  fidem,  caritatem  et  cul- 
tum  divinum,  fdios  tuos,  id  est  habitatores 

B  et  totam  plebem  Judaicam  tibi  quasi  me- 
tropoli  subditam,  propter  quod  filii  tui  vo- 
cantur,  quemadmodum  gallina  congregat 
pullos  suos  sub  alas,  id  est  multum  affe- 
ctuose  atque  sollicite?  nam  inter  pennata 
animalia  videtur  gallina  prsecipuam  habe- 
re  curam  et  affectionem  ad  pullorum  su- 
orum  nutritionem  ac  defensionem.  Ideo 
quoque  ponit  similitudinem  gallinae,  quia 
gallina  est  avis  fructuosa,  quieta,  dome- 
stica  :  sic  Christus  nobis  fructuosissimus, 
quietus,  socialisque  fuit,  quando  in  terris  Baruchm, 

C  visus  est,  et  cum  hominibus  conversatus  38- 
est.  Et  noluisti  congregari,  sed  repugnasti 
mihi  et  famulis  meis. 

Ecce  relinquetur  vobis,  id  est  ad  vestram       38 
punitionem  et  confusionem  pro  tantis  pec- 
catis,  domus  veslra,  videlicet  templum,  de- 
serta  ab  hominibus  ef  sacrificiis,  id  est, 
penitus  destruetur.  Quod  fuit  impletum  a 
Tito  et  Bomanorum  exercitu,  quemadmo- 
dum  Daniel  cecinit  :  Civitatem  et  sanctua-  £>a».ix,2G, 
rium  dissipabit  populus  cum  duce  venturo,  27" 
et  usque  ad  finem  perseverabit  desolatio. 

D  Potest  quoque  per  domum  intelligi  habita- 
tio  seu  multitudo  domorum,  et  civitas  ipsa 
Jerusalem.  Unde  habetur  in  Psalmo  :  Fiat    p*.tx»m, 
habitatio  eorum  deserta,  et  in  tabernacu-  26- 
lis  eorum  non  sit  qui  inhabitet.  Hinc  per 
Jeremiam  Christus  testatur  :  Reliqui,   in-  /«r.xu,-, 
quiens,  domum  meam,  dimisi  hereditatem  8' 
meam,  facta  est  mihi  hereditas  mea  quasi 
leo  in  silva.  —  Spiritualiter,  quando  non 
acquiescimus  admonitionibus  Dei,  domus 
nostra  deseritur  :  quoniam  anima,  in  qua    Cf-  Prov- 
sedes  est  sapientiae,  Spiritus  Sancli  inha-  ^'«7.  " 

17 


258 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXIV   MATTHiEI.    —   ART.    XXXVIII 


iCor.vi,i9.  bitatione  privatur;  et  eorpora,  quae  tem- 
plum  suul  Spiritus  Sancti,  igne  libidinis 
concremantur,  et  vitiis  destruuntur. 
39  Dico  enim  vobis,  non  me  videbitis  amo- 

do,  id  est  ab  hora  hac,  excepto  tempore 
passiouis.Sic  enim  in  fine  preecedentis  ca- 
pituli  dictum  est,  Nemo  ausus  fuit  ex  illa 
die  eum  amplius  interrogare  :  quum  cer- 
tum  sit,  quod  in  passione  eum  interroga- 
verunt.  Vel,  Amodo,  id  est  ab  hora  mortis 
et  sepulturse,  quee  proxima  erat  quando 
Christus  hsec  dixit.  Donec  dicatis,  vel  in- 
viti,  propter  evidentiam   rei  :  Benedictus 


xxvi,    G4. 


A  (jui  venil  in   nomine  Domini  :  quod  erit 

in  die  judicii,  quando  videbunt  in  quem  Zach.x», 
compunxerunt,  ut  confiteantur  quod  Jesus  w'  3°7a;""' 
sit  Christus  et  judex  mundi.  Hoc  et  Chri-  A.poc.\,T. 
stus  in  passione  testatus  est  :  Amodo,  in-  Matth. 
quiens,  videbitis  Filium  hominis  venien- 
tem  in  nubibus  cceli.  Si  autem  exponatur 
de  spirituali  visu  per  fidem,  tunc  aliqui 
Judeeorum  post  resurrectionem  Christi  con- 
versi,  contemplati  sunt  Jesum,  dicentes  : 
Benedictus  qui  venit  in  nomine  Domini. 
In  fineque  sseculi  omnes  convertentur,  et 

B  dicent  hoc  ipsum. 


ARTICULUS   XXXVIII 


EXPLANATIO    CAPITULI   VICESIMl   QUARTI    ;    ET    EGRESSUS    JESUS    DE   TEMPLO. 


P 


|OST  preeinducta  de  evangelicee  legis 
institutione,  promulgatione  et  confir- 
matione,  agitur  de  finali  judicio,  consum- 
mationeque  seeculi.  Et  quia  in  fine  pree- 
cedentis  capituli  dixit  Salvator  Judeeis, 
relinquendam  esse  domum  seu  templum 
eorum,  ideo,  quod  verbo  asseruit,  facto 
demonstrat,  egrediendo  ab  illis.  Per  quod 
figuravit,  quod  ipsi  divina  defensione  et 
gratiosa  Dei  preesentia  essent  mox  desti- 
tuendi,  omnique  honore  legis,  quem  Deus 
eis  cxhibuit  eo  quod  Christus  nasciturus 
erat  de  eis,  privandi,  quemadmodum  per 
Oseen,ia.  Osee  Dominus  contestatur  :  Exosos,  inqui- 
ens,  habui  eos  propter  malitiam  adinven- 
tionum  eorum ;  de  domo  mea  ejiciam  eos, 
non  addam  ut  diligam  eos.  Hoc  est  ergo 
1  quod  dicitur  :  Et  egressus  Jesus  de  templo, 
feria  tertia  post  Ramos  palmarum,  cum 
discipulis  et  comitiva  credentium,  ibat, 
exeundo  Jerusalem,  versus  montem  Olive- 
ti,  ad  Bethaniam  domumque  Marthee. 

Et  accesserunt  discipuli  ejus  ad  eum,  ut 
ostenderent  ei  wdi/icationem  templi,  id  est 
pretiosam  materiam  et  ornatam  formam 
seu  pulchritudinem  templi  Jerusalem.  Un- 


de  apud  Lucam  dixerunt,  quod  de  bonis  Lwc.xxi.s. 
lapidibus   et  donis  ornatum    esset.  Et  in 
Marco  :  Magister,  aiunt,  adspice  quales  la-  Mare.xm, 
pides,   et  quales   structuree.  Verumtamen   ' 
in  Marco  scribitur  unus  discipulus  Christo    lbidem. 
heec  ostendisse  atque  dixisse;  hic  vero  ha- 
betur,  quod  plures  discipuli  hoc  fecerunt. 
Sed  non  est  contradictio,  quia  et  numerus 
minor  non  excludit  majorem,  et  major  in- 
cludit   minorem.   Et   communiter   dicitur 
aliqua  communitas   facere  vel  pati  quod 

C  pars  ejus  agit  vel  patitur. 

Qua^ritur,  cur  discipuli  ostenderunt  Chri- 
sto  eedificium  templi,  quod  noverant  fre- 
quenter  consideratum  et  agnitum  Christo. 
Dicendum  quod  ideo,  ut  flecterent  eum  ad 
misericordiam,  ne  scilicet  templum  relin- 
queretur,  prout  paulo  ante  asseruit.  Et  Matth. 
quia  discipuli  rudes  erant,  carnalem  et  ru- XX1"' 38' 
dem  causam  miserendi  tetigerunt,  osten- 
dendo  pretiositatem  templi,  quasi  propter 
corporalia  illa  templi  ornamenta,  praeser- 
vandum  esset  ipsum  templum  a  destructio- 

D  ne,  et  quasi  Deus  talia  ponderaret.  Vel  ideo 
ostenderunt  ei  templum,  ut  occulte  insi- 
nuarent  quam  difficile  vel  impossibile  es- 


ENARKATIO    1N    CAP.    XXIV    MATTH.El. 


AHT.    XXXVIII 


239 


set  ipsum  templum  destrui,praeserlim  pro- 
pter  eivitatis  firmitatem.  Ideo  respondit 
Salvator  : 

2  Videtis  luec  omnia  aedificia,  formosita- 
temque  templi?  tauquam  dicat  :  Pretiosi- 
tas  et  venustas  templi  non  proderunt  ei. 
Amen  clico  vobis,  non  relinquetur  hic,  id 
est  in  templo,  lapis  super  lapidem  qui  non 
destruatur ,  hoc  est,  a  sua  junctura  dissi- 
petur  et  dispergatur.  Romani  enim  tem- 
plum  totaliter  combusserunt.  Forte  tamen 
lapides  fundamenti  manserunt-conjuncti. 
Hoc   idem  praedixit  Ghristus  in   die   Pal- 

Luc.xixM,  marum,  quando  accedens  et  videns  civita- 

43, 44,       tem,  flevit  super  eam,  dicens  :  Quia  cir- 

cumdabunt   te    inimici    tui    undique,    et 

non  relinquent   in   te  lapidem  super  la- 

pidem. 

3  Sedente  autem  eo  super  montem  Oliveti, 
unde  templum  et  civitas  manifestissime 
adspiciuntur,  accesserunt  ad  eum  discipu- 

Marc.xm,  li,  scilicet  Petrus,  Jacobus,  Joannes  et  An- 
dreas,  ut  Marcus  refert,  secreto,  tanquam 
familiares,  et  quia  rem  magnam  sciscita- 
turi  erant,  et  quia  noverunt  magistrum 
suum  talia  secreta  non  omnibus  revelare  ; 

£uc.vm,iO.  dicentes  :  Dic  nobis,  quibus  datum  est 
nosse  mysterium  regni  Dei,  quando  hcec 
erunt,  id  est,  quo  tempore  verba  tua  de 
relictione  et  destructione  templi  imple- 
buntur?  et  quod  signum  adventus  tui  ad 
finale  judicium  ?  quod  etiam  signum  et 
consummationis  sceculi,  hoc  est  finis  mun- 
di,  seu  praesentis  status  mundi  sensibilis  ? 
qui  tunc  consummandus  est,  finiendusque 
dicitur,  quando  generationes  et  corruptio- 
nes,  motusque  ccelestes  cessabunt,  et  mix- 
ta  omnia  praeter  hominem  corrumpentur. 
Tria  ergo  sciscitabantur  discipuli  :  pri- 
mum,  quando  templum  periret;  secundo, 
de  signo  secundi  adventus;  tertio,de  signo 
consummationis  saeculi.  Sed  duo  haec  redi- 
guntur  ad  unum  :  nam  dies  judicii  finis- 
que  saeculi  simul  erunt,  et  per  eadem  si- 
gna  praenoscentur. 

4  Et  respondens  Jesus,  dixit  eis  :  Videte 
ne  quis  vos  seducat.  Non  respondet  aperte 
vel  determinate  ad  interrogata,  sed  utili- 


A  ler  praemonet  suos  ut  sint  parati,  eauti  ac 
timorati. 

Porro  quae  subsequuntur  difficullatibus 
plena  sunt.  Non  enim  certum  est,  an  per- 
tineant  ad  diem  judicii  consummationem- 
que  saeculi,  vel  ad  destructionem  templi 
atque  Jerusalem.  Unde  quidam  expositores 
referunt  signa  sequentia  ad  vastationem 
templi,  alii  ad  finem  saeculi;  alii  referunt 
quaedam  ad  illam,  et  quaedam  ad  istum. 
Verumtamen  evangelica  auctoritate  com- 
pellimur  magnam  partem  sequentium  re- 

B  ferre  ad   templi   destructionem,  quoniam 
in  Luca,  ubi  discipuli  nil  interrogasse  le- 
guntur,  nisi  de  signo  et  tempore  destru- 
ctionis  templi,  dicentes,  Praeceptor,  quan-  mc. xxi,:. 
do  haec  erunt,  et  quod  signum  quum  haec 
fieri  incipient?  Ghristus  respondit  eadem    ibid.tet 
verba  quae  in    praesenti  loco  respondisse  seq' 
narratur.  Quae  tamen   utique  ad  futurum 
judicium  possunt  referri. 

Subditur  ergo  :  Multi  enim  venient  in        5 
nomine  meo,  id  est  nomen  meum  sibi  ad- 
scribendo  :  non  tamen  venient  in  nomine 

C  meo  sicut  ego  veni  in  nomine  Patris  mei,    Joann.  v, 
et  quo  modo  veri  Christiani  operantur  et    ' 
veniunt  in  nomine  meo;  dicentes  singuli  : 
Ego  sum  Christus.  Tales  quidam  venerunt 
in  Judaea   ante   destructionem  Jerusalem, 
quorum  unus  fuit  Simon  magus,  de  quo 
dixerunt   Samaritani,  Hic   est   virtus   Dei  Act.vm.to. 
quae  dicitur  magna,  ut  in  Actibus  habetur. 
Qui  Simon,  ut  refert  Hieronymus,  reliquit 
in  suis  codicibus  scriptum  :  Ego  sum  ser- 
mo  Dei,  ego  sum  speciosus,  ego  sum  para- 
cletus,   ego  sum  omnipotens,   ego  omnia 

I)  Dei.  Fuit  quoque  alius,  ut  recitat  Jose- 
phus,  nomine  Simon,  Essaeus,  dicens  se 
Christum,  et  spondens  se  liberaturum  Ju- 
daeos  a  tributo  Romanorum.  Tales  etiam 
ante  finem  mundi  venturi  creduntur.  Et 
seducent  multos.  Nam  et  Simoni  mago  at- 
tenderunt  omnes  Samaritani  a  minori  us-  ibidem. 
que  ad  majorem,  ut  Lucas  testatur.  Allo- 
quitur  autem  Christus  universos  fideles 
sub  Apostolorum  persona,  secundum  quod 
alibi  ait  :  Quod  vobis  dico,  omnibus  dico.  Marc.  xm, 
Consequenter  ponit  Salvator  signa  quae-  37' 


2(i()  ENARRATIO    IN   CAP.    XXIV    MATTH.EI.    —   ART.    XXXVIII 

dam  in  particulari,  quaB  Gregorius  exponit  A      Denique,  quomodo   omnia   praBinducta 

quantum  ad  secundum  Christi  adventum.  applicari  possint   populo  Judaeorum  anfe 

Alii  referunt  ea  ad   templi  et  Jerusalem  destructionem  Jerusalem,   partim    innote- 

6  dejectionem.  Audituri  enim  estis  prcelia  scit  ex  historiis  Josephi.  Recitat  namque, 
praesentia,  ct  opiniones  prceliorum  immi-  quemadmodum  post  crucifixionem  Jesu 
nentium  seu  futurorum,  id  esl,  percipi-  Nazareni,  Judaei  pugnaverunt  contra  se  ip- 
etis  de  bellis  praesentibus,  et  rumorem  de  sos,  et  contra  Samaritanos,  et  tandem  se 
bellis  futuris.  Videte  ne  turbemini,  id  est,  opposuerunt  Romanis  ;  item,  quod  immi- 

Prov.  xii,  inordinato  pavore  concutiamini.  Non  enim  nente  destructione  Jerusalem,currus,equi- 

2l"           contristabit  justum   quidquid   ei   accide-  tesque  armati  et  acies  apparuerunt  in  aere 

ibid.xx\m,  rit ;  et,  Justus  quasi  leo  confidens,  absque  praeliantes,  et  vitula  inter  manus  immo- 

Ps  xxv.  3  terrore  erit.  Ideo  dicit  Psalmista  :  Si  con-  lantium  peperit  agnum,  stella  quoque  ha- 

sistant  adversum  me  castra,  non  timebit  B  bens  formam  gladii,  pependit  per  annum 

cor  meum ;  si  exsurgat  adversum  me  prae-  super  Jerusalem  :   per  quod  aliqui  asse- 

lium,  etc.  Viri  quippe  perfecti  insurgen-  rebant  figurari  divinam  ultionem  populo 

tibus  maximis  adversitatibus  et  tribulatio-  imminentem  ;  alii,  divinam  protectionem. 

nibus,non  turbantur,  certi  de  misericordia  Sed  quum  omnia  praememorata,  videli- 

Ac*.xiv,2i.  et  auxilio  Dei,  quia  per  multas  tribula-  cet  praelia,  seditiones,  pestilentiae,  fames, 

tiones  oportet  nos  ingredi  regnum  ccelo-  terrae   motus,   naturaliter  fiant  et  saepius 

rum.  Oportet  enim  hcec  fieri,  necessitate  accidant,  quomodo  possunt  esse  signa  fu- 

conditionata  et  consequentiae,  tanquam  a  turorum  ?  Imo,  quomodo  possunt  esse  si- 

Deo  praevisa  et  praenuntiata  :  quae  tamen  gna,  quum,  secundum  Gregorium,  ea  quae 

in  se  contingentia  sunt ;  sed  nondum  est  ordinate    veniunt,    signa    non    sint  ?   Re- 

finis,  id  est,  his  auditis  seu  factis,  nec-  spondet  Gregorius,  quod  loquitur  de  his 

dum  adest  destructio  templi,  vel  consum-  C  quae  ordinem  temporum  non   observant. 

matio  saeculi,  vel  finis  tribulationum,  imo  Alii  dicunt,  quod  haec  omnia  multo  abun- 

graviores  sequentur.  Ideo  subditur  :  dantius  fuerunt,  imminente  destructione 

7  Surget  gens  contra  gentem,  id  est,  una  Jerusalem,et  adhuc  abundantius  erunt  im- 
contra  aliam  praeliabitur.  Per  gentes  au-  minente  fine  mundi  :  et  ita  sunt  signa. 
tem  designantur  minores  provinciae.  Et  Ex  his  infert  Augustinus,  et  etiam  Tho- 
regnum  in  regnum,  id  est,  reges  cum  suis  mas,  vanam  esse  calculationem  eorum  qui 
contra  se  dimicabunt.  Per  regnum  ergo  ex  eventu  praedictarum  tribulationum  et 
intelliguntur  majores  provinciae.  Et  erunt  persecutionis  fidelium  (de  qua  immediate 
pestilentice ,  et  fames,  et  terrai  motus  per  subjungitur)argumentantur,  et  prophetant 
loca.  De  fame  legitur  in  Actibus  Aposto-  de  propinquitate  adventus  Antichristi,con- 

/6id.xi,28.  lorum,  quomodo   Agabus    propheta   prae-  summationisque  saeculi  :  primo,  quia  haec 
dixit  de  fame  quae  facta  est  Claudio  im-  D  signa  referri  possunt  ad  vastitatem  Jeru- 

perante.  De   terrae   motu   non    legitur   in  salem;  secundo,  quia  si  referantur  ad  se- 

Scriptura  canonica,  quantum  ad  praesen-  cundum  Christi  adventum,tamen  frequen- 

tem  materiam,  nisi  quod  Christo  pendente  ter  contigerunt  et  facta  sunt,  et  licet  tunc 

Matth.    in  ligno,  terra  mota  est,  in  tantum  quod  abundantius  fient  quam  ante,tamen  quan- 

xxvii  5i.    petrae  scissge  Sunt.  Ha>c  omnia  mala  poe-  titas   hujus   abundationis   non  est   deter- 

nalia,  initia  sunt  dolorum,  id  est  inchoa-  minata,  nec  certa.  Per  hoc  quoque  quod 

tiones  quaedam  tribulationum  quae  erunt  Christus  Dominus   noster,  in  Actibus  ait 

in  die  destructionis  templi,  quando  gia-  sanctis  Apostolis,  Non.  est  vestrum  scire  Aci. 

vissima  fuit  Judaeorum  afflictio,  vel  quae  tempora  vel  momenta  quae  Pater  posuit 

erunt  tempore  Antichristi,  et  circa  diem  in  sua  potestate,  satis  repressit  audaciam 

vel  in  die  judicii.  talium. 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXIV   MATTILEI. 


ART.    XXXVIII 


261 


9  Tunc  tradent  vos  in   tribulationem,  id 

est,  persecutionibus  vos  exponent,  et  oc- 
cidcnt  vos.  Et  eritis  odio  omnibus  genti- 
bus.   In  divo  Luca  evangelista  habetur  : 

Luc.zxi,n.  Eritis  odio  omnibus  hominibus;  et  in  Mar- 

Mmcxm,  co  quoque  evangelista  narratur  :  Eritis 
odio  omnibus.  Non  ergo  de  solis  gentili- 
bus  loquitur.  Unde  sensus  est  :  Et  eritis 
odio  omnibus  gentibus,  tam  Judaeis,  quam 
ceteris.  Et  dicit,  Omnibus,  propter  mul- 
titudinem  odientium  eos  :  quamvis  non 
omnes  simpliciter  odcrint  cos.  Juxta  quem 

PhiHpp.u,  sensum  divus  Apostolus  :  Omnes,  inquit, 
quac  sua  sunt  quaerunt,  non  quae  Jesu 
Christi.  Vel  est  distributio  pro  generibus 
singulorum,  et  non  pro  singulis  generum, 
quia  de  omni  genere  hominum  aliqui  eos 
oderunt.  Sed  videtur  contrarium  quod  ait 

i  Cor.x, 33.  Apostolus  :  Ego  per  omnia  omnibus  pla- 
ceo.  Dicendum,  quod  idem  Apostolus  alibi 

Gaiat. i.io.  profitetur  :  Si  hominibus  placerem,  Chri- 
sti  servus  non  essem.  Ibi  ergo  de  bonis, 
hic  autem  de  malis  hominibus  loquitur. 
Eritis  ergo  odio  omnibus  hominibus,  non 
propter  vestram  malitiam,  sed  propter  no- 
men  meum,  id  est  propter  me,  et  quia 
discipuli  mei  estis,  meamque  fidem  et  do- 
ctrinam  tenetis  ac  prsedicatis.  Hoc  et  in 
nocte  passionis  Christus  dixit  Apostolis  : 

Joann.  w,  Si  (inquicns)  de  mundo  essetis,  mundus 
quod  suum  erat  diligeret ;  quia  vero  de 
mundo  non  estis,  sed  ego  elegi  vos  de 
mundo,  ideo  odit  vos  mundus.  Denique, 
licet  odio  haberi  non  sit  desiderabile,  ta- 
men  propter  Christum  odiri  optabile  est, 
non  ut  alii  peccent,  sed  ut  Christus  honore- 
tur,  et  quia  hoc  meritorium  est,  dummodo 
aequanimiter  toleretur,  dicente  Salvatore  : 

z«c.vi,22;  Beati  eritis   quum   oderint  vos  homines, 

Matth.  v,  et  qUum  persecuti  vos  fuerint,  et  dixerint 
omne  malum  adversum  vos  mentientes 
propter  me.  Palam  est  autem,  quod  om- 
nis  qui  per  justitiam  oditur,  propter  Chri- 
stum  odio  habeatur.  Talis  ergo  gaudeat  et 
exsultet,  nec  fatigetur  adversis. 

Praeterea  advertendum  est,  quod  si  haec 
referantur  ad  personam  Apostolorum  di- 
scipulorumque  Christi,  oportet  tam  prae- 


19. 


A  cedentia  quam  subsequentia  exponi  pro 
tempore  destructioncm  Jerusalem  praece- 
dente.  Si  vero  sub  nominc  Apostolorum 
dicta  intelligantur  ad  quoscumque  fideles, 
referri  possunt  ad  secundum  adventum. 

Et  tunc  scandalizabuntur  multiAw  pri-  10 
mitiva  Ecclesia,  propter  acerbitatem  per- 
secutionis  multi  ceciderunt  a  fide  :  quod 
multo  copiosius  fiet  tempore  Antichristi 
et  circiter,  juxta  illud  Apostoli  :  Spiritus  ir«»i.iv1i. 
manifeste  dicit,  quia  in  novissimis  tem- 
poribus  discedent  quidam  a  fide.  Et  in- 

B  vicem  tradent,  hoc  est,  proximus  proxi- 
mum,  propinquus  propinquum  tradet  in 
mortem.  Unde  in  Luca  clarius  scribitur  : 
Trademini  a  parentibus,   et  fratribus,  et  z,uc.xxi,ic. 
cognatis,  et  amicfs  ;  et  morte  afficient  ex 
vobis.  Itemque  Marcus  ait  :  Tradet  frater  Marcsm, 
fratrem  in    mortem,  et  pater   filium  ;  et l1' 
consurgent  filii  in  parentes,  et  morte  eos 
afficient.  Hinc  dixit  Salvator  :  Yenit  ho-  Joann.  xvi, 
ra,  ut  omnis  qui  interficit  vos,  arbitretur  2' 
obsequium  se  praestare  Deo.  Et  odio  habe- 
bunt  invicem.  Nam  inter  fideles  et  infide- 

C  les  continuum  odium  est. 

Et  multi  pseudopropheta?  surgent,  vide-       11 
licet   haeresiarchae  :  de  quibus  in  prima 
sua  Canonica  ait  Joannes  :  Nunc  Antichri-  Uoann.u, 
sti  multi  facti  sunt ;  ex  nobis  prodierunt,  i8'19' 
sed  non  erant  ex  nobis.  Et  Paulus  :  Ego  Act.s*, 29. 
scio,   inquit,  quia  post  discessum  meum 
intrabunt  in  vos  lupi  graves,  non  parcen- 
tes  gregi.  Legitur  et.iam,  quod  ex  illis  oc-  ibid.uM; 
to  millibus  Judaeorum  in  Jerusalem  primolv'4' 
conversis  per  Petri  praedicationem,  multi 
haeretici  surrexerunt  :  quorum  unus  fuit 

D  (ut  dicitur)  Nicolaus  Antiochenus,  unus  de 
septem  diaconibus,  dicens  mulieres  debe- 
re  esse  communes  sicut  et  cetera  bona,  ut 
refert  Thomas  in  Summa  contra  gentiles. 
Et  seducent  multos  :  de  quibus  scriptum 
est,  Dominationem  contemnunt,  audaces,  iiPetr.n, 
sibi  placentes,  pellicientes  animas  insta-  10' ,4' 
biles. 

Et  quoniam  abundavit  iniquitas  per-        12 
secutorum  et  seducentium,ac  seductorum, 
refrigescet a  spirituali  fervore  caritas  mul- 
torum.  Abundantia  enim  peccati,  mors  est 


2(>2 


ENARRATIO    1N   CAP.    XXIV   MATTJLEl. 


ART.    XXXVIII 


llPetr.m, 

3,4. 


13 


1177»!.  n,5. 


Joann.  x, 

3,  4,  27. 


14 


Ps.  xviii,  5; 
Bom.  x,18, 

Act.  i,  8. 


Marc.  xvi, 
15. 

Matth. 
xxvni,  19. 

Coloss.  i, 
23;II77ims 
iii,  i. 


caritatis,  quoniain  unnm  contrariorum  de- 
struit  aliud.  Haec  omnia  circa  finem  sa3- 
culi  copiosius  accident,  prout  B.  Petrus 
habet  :  Venient,  inquiens,  in  novissimis 
diebus,  illusores  juxta  proprias  concupi- 
scentias  ambulantes,  ct  dicentes,  Ubi  est 
promissio  aut  adventus  ejus?  Qui  autem 
pcrseveraverit,  in  fide  et  caritate,  usquc 
in  finem  vitae  suae  inclusive,  hic  salvus 
erit.  Sola  enim  perseverantia  coronatur ; 
et  non  coronatur,  nisi  legitime  certans. 
Motus  quoque  specificatur  ac  denomina- 
tur  a  termino  ad  quem.  Haec  est  vox  quam 
non  audiunt  nisi  oves. 

Et  prcedicabitur  hoc  Evangelium  regni, 
hoc  est  evangelica  doctrina  annuntians 
regnum  eceleste,  et  introducens  suos  ob- 
servatores  ad  illud,  in  universo  orbe,  id 
est  in  toto  mundo,  quantum  ad  principa- 
les  mundi  partes,m  testimonium  omnibus 
gentibus,  hoc  est,  ad  hoc  ut  prgedicatores 
Evangelii  protestentur  et  dicant  gentili- 
bus  fidem  esse  adhibendam  Evangelio  ; 
vel,  In  testimonium  omnibus  gentibus,  hoc 
est  in  testimonium  damnationis  incredu- 
lorum,  ut  nemo  sit  excusabilis,  atque  in 
testimonium  salvationis  credentium.  Et 
tunc,  id  est  hoc  peracto,  vel  quando  hoc 
agetur,  veniet  consummatio,  id  est  imple- 
tio  eorum  quae  praedixi,  videlicet  destru- 
ctio  templi,  vel  terminus  saeculi. 

Praedicatio  autem  Evangelii  per  totum 
mundum,  intelligi  potest  dupliciter  :  Pri- 
mo,  quantum  ad  conversionem  quorum- 
dam  de  omni  genere  hominum,  seu  quan- 
tum  ad  principalia  climata.  Et  hoc  modo 
facta  est  per  totum  mundum  tempore  Apo- 
stolorum,  et  ante  destructionem  Jerusalem 
a  Romanis.  Sic  enim  de  Apostolis  allegat 
Paulus  illud  Psalmistte  :  In  omnem  ter- 
ram  exivit  sonus  eorum.  Et  Christus  dixit 
Apostolis  :  Eritis  mihi  testes  in  omni  Ju- 
daea  et  Samaria,  et  usque  ad  ultimum  ter- 
rae.  Et  rursus  :  Praedicate  (inquit)  Evan- 
gelium  omni  creaturae ;  et,  Euntes  docete 
omnes  gentes.  Unde  et  Paulus  ad  Colos- 
senses  ait  :  Ut  sermo  Dei  clarificetur  in 
vobis,  sicut  et  in  omni  creatura  qua?  sub 


15 

Dan.  iv, 27. 


A  coelo  est.  Secundo,  intelligi  potest  praedi- 
catio  Evangelii  in  toto  mundo  simpliciter, 
quantum  ad  universorum  conversionem, 
et  idololatriae  atque  sectarum  errantium 
plenissimam  eradicationem,  exceptis  pau- 
cissimis  Antichristi  ministris.  Et  hoc  mo- 
do  praedicatio  Evangelii  fiet  circa  finem 
saeculi,  Antichristo  destructo.  Si  ergo  quod 
ait  Salvator,  Praedicabitur  Evangelium  re- 
gni  in  universo  orbe,  intclligatur  primo 
modo  ;  tunc  illud  quod  subditur,  Et  tunc 
veniet  consummatio,  intelligendum  erit  de 

B  destructione  Jerusalem  ;  si  vero  secundo 
modo,  sic  intelligendum  erit  de  consum- 
matione  saeculi.  Denique  S.  Hieronymus 
ait  hoc  loco  :  Non  puto  aliquam  gentem 
remansisse,  quae  nomen  Christi  ignoret  ; 
et  quanquam  non  habuerit  praedicatorem, 
tamen  ex  vicinis  nationibus  opinionem  fi- 
dei  non  potest  ignorare. 

Quum  ergo  vidcritis  abominationem 
desolationis ,  id  est  idolum  seu  statuam 
tristitiae  et  desolationis  effectivam  ac  si- 
gnificativam  (Judaei  enim  nomine  abomi- 

C  nationis,  intelligunt  idolum),  qua'  clicta,  id 
est  praenuntiata,  est  a  Daniele  prophcla, 
stantem  in  loco  sancto,  id  est  in  templo. 
Quod  quidam  exponunt  de  imagine  Caesa- 
ris  quam  collocavit  Pilatus  in  templo;  alii 
de  statua  Adriani  imperatoris  quam  ipse 
in  templo  reaedificato  erexit.  Quidam  vero 
exponunt  de  Antichristo,  qui  secundum 
Apostolum,  in  templo  Dei  sedebit,  osten-  [\Thess.n, 
dens  se  tanquam  sit  Deus.  Qui  legit  pro- 4- 
phetiam  illam,  intelligat  eam  sapienter, 
sciajque  eam  esse  impletam. 

D  Insuper  quae  sequuntur  usque  ibi,  Orate 
ut  non  fiat  fuga  vestra  hieme,  quidam 
exponunt  pro  tempore  destructionis  Jeru- 
salem  a  Romanis,  vel  persecutionis  illatse 
Judaeis  ab  Adriano  Jerusalem  reaedifican- 
te,  et  omnes  Judaeos  ab  ea  penitus  repel- 
lente.  Et  quamvis  littera  valeat  applica- 
ri  ad  haec,  tamen,  quantum  considerare 
et  capere  possum,  si  ordinem  textus  Mar- 
ci,  ubi  haec  eadem  continentur,  diligen- 
ter  pensemus,  cogimur  ea  exponere  pro 
tempore   consummationis   saeculi.   Singu- 


Marc.  xiii, 
14-17. 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXIV   MATTH^I. 


ART.    XXXVIII 


2G3 


16 


17 


18 


19 


lae  tamen  expositiones  breviter  snnt  tan-  A 
gendae. 

Tunc,  hoc  est  statna  Adriani  visa  in  loco 
sancto,  qui  in  Judcva  sunt,  hoc  est  Judaei 
in  terra  illa  habitantes,  fugiant  ad  mon- 
tes,  ut  ibi  abscondantur;  et  qui  in  tecto 
est,  non  descendat  tollere  aliquid  de  domo 
sua  ;  et  qui  in  agro  est,  non  revertaiur  in 
domum  suam,  tollere  tunicam  suam,  vel 
aliud  quodcumque.  Hoc  totum  dicitur,  ad 
insinuandum  quod  Adrianus  expelleret  Ju- 
daeos  a  Judaea,  et  maxime  a  civitate  Jeru- 
salem,  ita  quod  nullus  eorum  poterat  re-  B 
gredi  ad  eam  sine  periculo  mortis  :  sicque 
melius  erat  eis  perdere  rem  possessam 
quam  vitam.  Et  indiguerunt  celeriter  fu- 
gere,  propter  districtissimum  Adriani  prae- 
ceptum.  Ideo  subditur  :  Vce  autem  prce- 
gnantibus  et  nutrientibus  in  diebus  illis. 
Mulieres  enim  praegnantes  et  nutrientes 
infantulos,  propter  pondus  et  sarcinam 
curamque  infantium,  expedite  fugere  ne- 
queunt  :  ideo  persecutionis  tempore  im- 
minet  eis  periculum,  etiam  quoniam  abor- 
tivum  vel  desperationem  saepe  incurrunt  C 
solo  timore  imminentium  adversitatum. — 
Secundo  sic  :  Tunc,  id  est  circa  impletio- 
nem  prophetiae  praedictae,  videlicet  parum 
ante  destructionem  Jerusalem  factam  a  Ti- 
to,  qui  in  Judcva  sunt,  fugiant  ad  montes; 
et  qui  in  teclo,  etc.  Hoc  totum  uno  modo 
cxponitur  de  Judaeis  incredulis,  ad  desi- 
gnandum  quod  tam  dira  eis  imminebat 
persecutio  a  Romanis,  quod  nil  eis  adeo 
necessarium  fuit  sicut  velociter  fugere,  et 
pro  nulla  re  asportanda  reverti  sive  mora- 
ri.  Alio  modo  exponitur  de  Judaeis  conver-  D 
sis,  qui  instante  Romanorum  adventu,  ab 
angelo  movebantur  exire  Judaeam,  et  in- 
troire  regnum  Agrippae  trans  Jordanem. — 
Tertio  sic  :  Tunc,  id  est  Antichristo  seden- 
te  in  templo,  quod  aedificabit  (ut  dicitur) 
in  civitate  Jerusalem,  qui  in  Judcva  sunt, 
fugiant  ad  montes;  et  qui  in  tecto,  etc. 
Nam,  quamvis  Antichristus  et  ejus  satel- 
lites  ubique  persecuturi  sint  Christianos. 
maxime  tamen  eos  quos  in  Terra  sancta 
invenerint  :  ideo  dicitur  eis,  ut  sine  mora 


et  respectione,  ad  latibula  fugiant  mon- 
tium  aut  locorum  absconditorum,  nec  de 
temporalibus  curent. 

Mystice,  Quum  videmus  abominationem 
iJesolationis,  hoc  est  dogma  perversum, 
iudignum  praelatum,  de  quo  dictum  est, 
0  pastor  et  idolum!  vel  exemplum  pestife- 
rum,  in  loco  sancto,  id  est  in  Ecclesia,  seu 
quocumque  devotorum  vel  fidelium  gre- 
ge;  tunc  qui  in  Judcea  sunt,  id  est  in  vera 
fidei  confessione,  fugiant  ad  montes,  hoc 
est  ad  justitiam  Dei,  ei  omnia  discrete 
committendo,  qui  propter  peccata  populi 
facit  regnare  hypocritam.  Unde  et  scri- 
ptum  est  :  Justitia  tua  sicut  montes  Dei. 
Vel,  ad  auxilium  angelorum,  hominum- 
que  sanctorum,  jnxta  illud  :  Levavi  ocu- 
los  meos  in  montes,  unde  veniet  auxilium 
mihi.  Per  hos  namque  subvenit  Deus,  di- 
cente  Scriptura  :  Illuminans  tu  mirabiliter 
a  montibus  aeternis.  Vel,  Ad  montes,  id 
est  ad  intelligentias  spirituales,  quas  si 
tetigerit  bestia,  lapidibus  obruetur  :  quia 
animalis  homo  non  capit  quae  Dei  sunt ; 
stultitia  enim  est  illi.  Et  qui  in  teeto  sunt, 
id  est  in  sublimitate  virtutum  et  arce  con- 
templationis,  non  descendant  ad  inferio- 
ra,  ut  aliquid  tollant  de  operibus  carnis 
et  pristinae  conversationis,  dicentes  cum 
Sponsa  :  Lavi  pedes  meos,  id  est,  affectio- 
nes  purgavi  :  quomodo  inquinabo  eos?  Et 
qui  in  agro  est,  hoc  est  congregatione  ju- 
storum,  quibus  dicit  Apostolus  :  Dei  agri- 
cultura  estis;  non  revertatur  tollere  tuni- 
cam  suam,  id  est  veterem  hominem  cum 
actibus  suis.  Unde  in  Canticis  dicitur  : 
Exui  tunicam  meam,  quomodo  induar  il- 
la  1  Et  Judas  apostolus  :  Odientes  eam  quue 
carnalis  est,  maculatam  tunicam.  T'cr  au- 
tem  prwgnantibus,  etc,  id  est,  his  qui 
carnalibus  rebus  intenti  sunt,  qui  lactis 
participes  sunt,  et  solidum  nequeunt  ca- 
pere  cibum. 

Praeterea,  quae  sequuntur  omnes  commu- 
niter  exponunt  pro  tempore  consumma- 
tionis  mundi,  et  extremi  judicii.  Christus 
ergo  sub  persona  Apostolorum  alloquens 
fideles    tunc   reperiendos,  eosque   exhor- 


15 


Zach.  xi, 


16 


Job  xxxiv, 
30. 

Ps.  xxxv,7. 


Ps.  cxx.  I . 


Ps.  i.xxv. 5. 


Exod.  xix, 
13;    Hebr. 
xn,  20. 
ICor.ii,14. 

17 


Cant.  v,  3. 

18 

1  Cor.  ni,9. 


Cant.  v,  3. 
Judx  13. 

19 


21  ii  ENARRATIO    IN    CAP.    XXIV  MATTILEI.    —   ART.    XXXVIII 

tans,  praemonens,  et  cautos  efficiens,  ait  :  A  vcrsns  sanctos,  et  pncvalebat  eis ;  et  tra- 

20  Orate  autem  Deum,  ut  non  fial  fuga  ve-  dentur  in  manus  ejus  usque  ad  tempus,  et 
stra,  hoc  est,  ne  fugere  attentetis  vel  indi-  tempora,  et  dimidium  temporis.  Hebrsei 
geatis,  hieme  vel  sabbato,h\  esl  quocumque  autem,  nomine  lemporis  intelligunt  an- 
tempore  inconvenienti.  Per  hiemein  nam-  num.  Hinc  quoque  in  Apocalypsi  scribi- 

que,  qua   malum   est   ambulare,   propter  tur :  Civitatem  sanctam,hoc  est  Ecclesiam,  Apoc. xi,2. 

duritiam  frigoris  et  intemperiem  aeris,  et  calcabunt  mensibus  quadraginta  duobus. 
per  sabbatum,  quo  secundum  legem,  non  Tunc  si  quis  vobis  dixerit,  Ecce  hic  est       23 

lieuit  ambulare  nisi  per  mille  passus,  dc-  Christus,  id  est  in  hac  plebe,  urbe,  seu 

signatur  omne  lempus  ineptum  ad  fugam.  loco,  aut,  Ecce  illic,  hoc  est  in   illo  loco 

Spiritualiter  quoque  per  hiemem,  expri-  vel  populo,  nolite  credere  seductoribus  ita 

mitur  tepor  sive  exstinctio  caritatis  ;  per  narrantibus.  Verus  enim  Christus,  secun- 

sabbatum  vero,  vacantia  operis  boni.  Et  B  dum  divinitatem  suam  ubique  est,  secun- 

qui  in  istis  est,  inaniter  fugit,  quum  ma-  dum    assumptam    vero   humanitatem,    in 

num  Dei  non  possit  effugere.  ccelo.  Est  quoque  in  medio  electorum  et 

21  Erit  enim  tunc,  hoc  est  tempore  Anti-  efficacium  Christianorum,  per  fidem  et 
christi,  instante  termino  mundi,  tribulatio  gratiam,  atque  per  sacramentalem  exsi- 
magna,  qualis  non  fuit  ab  initio  mundi  stentiam.  Si  ergo  quis  dixerit,  Ecce  hic  est 
usque  modo,  neque  fiet  usque  ad  tempus  Christus,  et  non  alibi,  vel  in  plebe,  Evan- 
illud.  Antichristi  enim  persecutio  erit  gra-  gelio  contradicente,  non  est  credendum. 

Dan.  xii,  i.  vissima.  Unde  Daniel :  Veniet  (inquit)  tem-  Surgent  enim  pseudochristi  et  pseudo-       24 

pus  quale  non  fuit  ex  eo  ex  quo  gentes  prophetw,  hoc  est  ipse  Antichristus  cum 

22  esse  cceperunt,  usque  ad  tempus  illud.  Et  prsedicatoribus  et  vatibus  suis,  qui  per 
nisi  breviati  fuissent  dies  illi  tribulationis  participationem  malitia?,  et  imitationem 
Antichristi.  Jam  enim  in  divina  praeordi-  C  principis  sui,  dicuntur  pseudochristi  et  an- 
natione  breviati  sunt,  et  tunc  realiter  bre-  tichristi ;  et  dabunt,  hoc  est,  facient  arte 
viabuntur,  non  mensura,  sed  numero,  quo-  magica  et  operatione  diabolica,  signa  ma- 
niam  tempus  illud  non  diu  durabit,  sed  gna  et  prodigia.  Facient  enim  multa  mi- 
dies  solito  cursu  decurrent.  Non  fieret  sal-  racula  etiam  vera,  quee  tamen  ab  Apostolo 

va  omnis  caro,  hoc  est,  nemo  salvaretur  appellantur  mendacia,  quoniam  ad  fallen- htam*.u, 

eorum  qui  tunc  erunt,  considerando  eos  dum  ordinabuntur.  Unde  ait  de  Antichri-    ' 

quoad  propriam  infirmitatem  et  conditio-  sto  :  Cujus  erit  adventus  secundum  opera-    ibid.  o. 

nem.  Non  enim  posset  genus   humanum  tionem  Satanae,  in  omni  virtute,  et  signis, 

diu   sufferre  tam   acerrimam    persecutio-  et  prodigiis  mendacibus.  Ad  hoc  pertinet 

nem.  Verumtamen,  quantumcumque  diu  illud  Apocalypsis  :  Fecit  signa  magna,  ita  Apoc.xm, 

duraret,  divina  praedestinatio  non  posset  ut  etiam  ignem  faceret  de  ccelo  descendere     ' 

frustrari,  nec  electi  perire,  quoniam  virtus  D  in  conspectu  hominum;  et  seduxit  habi- 

divina   conservans   electos   omni   adversa  tantes   in  terra   propter  signa   quse   sunt 

potestate  potentior  est.  Sed  propter  electos  data  illi  facere.  Sed  si  hoc  ita  est,  quaeritur 

breviabuntur  dies  illi,  ne  supra  id  quod  quomodo  verum  sit  illud  Psalmographi  : 

possunt  tententur.   Et  sicut   de   persecu-  Benedictus  Dominus  Deus  Israel,  qui  facit  Ps.lwi,\%. 

tionis   acerbitate  torquentur,   sic  de  ejus  mirabilia  solus.  Dicendum,  quod  Psalmi- 

brevitate  consolationem  recipient.  Quem-  sta  loquitur  de  mirabilibus  totam  faculta- 

admodum  enim  crudelissima,  sic  et  bre-  tem,  legem  et  ordinem  naturse  creatae  ex- 

vissima  erit  persecutio  illa.  Durabit  autem  cedentibus.  De  quibus  dicit  Salvator  :  Si  Joann.  w, 

annis  tribus  cum  medio,  juxta  illud  Da-  opera  in  eis  non  fecissem,  quee  nemo  alius  "  ' 

itid.  vu,  nielis  :  Adspiciebam,  et  ecce  cornu  illud,  fecit,  peccatum  non  haberent.  Talia  vero 

i[''2°'       videlicet  Antichristus,  faciebat  bellum  ad-  non  faciet  Antichristus,  sed  ea  quse  per 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXIV  MATTH^I.    —    ART.    XXXVIII  26o 

occulta  rerum  semina  insitasque  virtutes  A  est   versus   plagam    orientalem,   et  paret 

fieri  valent.  Recolo   me   conscripsisse  li-  usque  in  occidcntem  repente  et  evidenter, 

brum  specialem  non  parvum  de  Antichri-  ita  erit  et  adventus  Filii  hominis  ad  ju- 

sto,  in  dialogo  quem  edidi  de  Fide  catho-  dicium,  scilicet  subitaneus  et  luminosus, 

lica.  gloriosus  et  manifestus.  Ex  quo  elicitur, 

Tta  ut  in  errorem  peccati  et  ignorantiae  quod  judicium  celerrime  finietur.  Potest 

inducantur ,  si  fieri  potest,  etiam  electi.  quoque  hoc  ipsum  referri  ad  spiritualem 

Quod  tamen  fieri  nequit,  loquendo  de  ele-  Christi  adventum,  quo  venit  visitando  Ec- 

ctis  formaliter,  et  de  errore  finali;  possi-  clesiam,  non  solum  in  isto  loco  vel   illo, 

bile  vero  est,  loquendo  de  eis  materiali-  sed  toto  orbe  terrarum  :  propter  quod  non 

ter,  eo  quod  praedestinatio  non  tollat  nec  est  credendum,  quod  in  conventiculis  hae- 

minuat   libertatem  electorum.  -Cnde   haec  reticorum  seu  locis  particularibus  tantum 

enuntiatio,  Electus  seu  praedestinatus  po-  B  sit   Christus,  sed   in    universali  Ecclesia. 

test  damnari,  vera  est  in  sensu  diviso,  quia  Hoc  autem  quod  hic  ait  Matthgeus,etiam  in 

res  illa  secundum  se  considerata,  quum  Luca  scriptum  est :  Sicut  fulgur  coruscans    Luc.wn, 

sit  libera,  potest  amittere  gratiam,  et  pec-  de  sub  coelo,   in  ea  quae  sub  ccelo   sunt     " 

care   atque  perire;   non   autem  in    sensu  fulget,  ita  erit  Pflius  hominis  in  die  sua. 

composito,  quia  res  illa  ut  talis,  non  potest  Quamvis  itaque  primus  Christi  adventus, 

perire,  propter  infallibilitatem  et  invaria-  quo  venit  judicari,  fuit  occultus,  secundus 

bilitatem  divinae  praeordinationis.  Propter  tamen,  quo  veniet  judicare,  erit  omnibus 

l/oonn. iu,  quod  Joannes  ait  :  Qui  natus  est  ex  Deo,  manifestus,  juxta  illud  in  Psalmo  :  Deus  Ps. h«,3. 

9'  non  peccat,  quoniam  semen  Dei  manet  in  manifeste  veniet:  Deus  noster,  et  non  si- 

eo.  —  Porro,  per  verba  inducta  innuitur  lebit. 

inaestimabilis  incomparabilisque  persecu-  Consequenter   ostendit   Salvator,    quod 

tionis  Antichristi  acerbitas.  C  electi  sibi  finaliter  adhaerebunt,  nec  pote- 

25  Ecce  praidixi  vobis  mala  futura,  ut  ja-  runt  errore  seduci.  Ubicumque  fuerit  cor-       28 
Prov.i,  17.  cula  praevisa   minus    noceant,   frustraque  pus,  illic  congregabuntur  et  aquike.  Hoc 

26  jaciatur  rete  ante  oculos  pennatorum.  Si  ad  litteram  ita  est.  Aquilae  enim  et  aliae 
ergo  dixerint  vobis,  Ecce  in  deserto  est  aves,  ubicumque  odoratu,  visu,  aut  alio 
Christus,  id  est  inter  eos  qui  vitam  eremi-  sensu,  perceperint  esse  cadaver,  illuc  mox 
ticam  ducere  videntur,  et  tamen  inanes  volant  et  colliguntur.  Sic  spiritualiter,  ubi- 
sunt;  vel,  In  deserto,  tanquam  vitam  du-  cumque  fuerit  Christus,qui  dicitur  corpus 

cens  abstractam,  sicut  et  Dominus  noster  tanquam  Verbum  caro  factum,  et  pro  no-  Joann\,a. 

Marc.  1,13.  Jesus  Christus  vere  conversatus  est  in  de-  bis  occisum,  illuc  congregantur  homines 

serto  quadraginta  diebus;  nolite  exire  ad  virtuosi,  quorum   juventus   renovatur   ut  Ps.cn, 5. 

locum   hujusmodi,  putando  quod   ibi  sit  aquilae,  juxta  illud  Apostoli  :  Renovamini   Ephes.w, 

Christus.  Et  si  dixerint  vobis,  Ecce  in  pe-  D  spiritu  mentis  vestrae,  et  induite  novum  23' 24- 

netralibus ,  id  est  locis  conclusis  et  abdi-  hominem,   qui    secundum   Deum    creatus 

tis,  est  Christus,  nolite  crcdere,  hoc  est,  est.  Hinc  enim  ait  Salvator  :  Pater,  quos  joann.x™, 

ubicumque  nuntiaverint  esse  Christum  ali-  dedisti  mihi,  volo  ut  ubi  sum  ego,  et  illi  u- 

um   quam    me,  ne    credatis.    Cujus   ratio  sint  mecum,  ut  videant  claritatem  meam; 

27  subditur  :  Sicut  enim  fulgur,  id  est  coru-  et  alibi  :  Veniam  et  assumam  vos  ad  me  /4id.xiv,3. 
scatio,  exit  ab  oriente,  hoc  est  a  nube  quae  ipsum,  ut  ubi  sum  ego,  et  vos  sitis. 


266  ENARRATIO    IN    CAP.    XXIV   MATTILEI.    —    ART.    XXXIX 


II,  1-2. 


ARTICULUS    XXXIX 


PROSKCUTIO    EXPOSITIONIS    IIUJUS    CAPITULI    VICESIMI    QUARTI    '.    STATIM    AUTEM 
POST   TRIBULATIONEM    DIERUM    ILLORUM    SOL    OBSCURABITUR. 


POST  descriptionem  signorum  propin-  A  adventus  Ghristi  :  in  quo  momento  dicit 

quorum  diei  judicii  seu  adventus  Chri-  totum   mundum  innovandum.  Alii   tamen 

sti,  ponuntur  jam  signa  proxima  illi  ad-  dicunt,  quod  innovatio  immediate  seque- 

29       ventui.  Statim  autem  post   tribulationem  tur   judicium,   reprobis   in    infernum   re- 

dierum  illorum,  id  est  cito  post  persecu-  trusis.   Si    vero    intelligatur    pro   tempore 

tionem  Antichristi,  sol  obscurabitur  :  quee  praecedente  judicium,   veritatem  non  ha- 

obscuratio   erit   in    ipsa   hora   immediate  bet.  Imo  Thomas  allegat  et  sequitur  Raba- 

praecedente  Christi  descensum  ad  judican-  num  asserentem,  quod  nihil  prohibet  ut 

dum,  et  ita  inter  finem  persecutionis  An-  sol,  luna  et  sidera  dicantur  tunc  veraciter 

tichristi  et  obscurationem  luminarium  cce-  lumine  suo  privanda. 

lestium,  erit  tempus  permodicum,  scilicet  Et  stellce  cadent  de  ccelo,  non  secun- 

quadraginta  quinque  dies,  vel  circiter,  qui  dum  exsistentiae  veritatem,  sed  secundum 
dabuntur  seductis  ab  Antichristo  ad  pce-  B  apparentiam  quamdam,quoniam  tantae  ex- 

nitendum,   prout  doctores  catholici  asse-  halationes  ignitae,  scintillationes  seu  azub, 

Dan.  xn,  runt,  et  ex  Daniele  trahitur.  generabuntur   atque  descendent  in   aere, 

Obscurabitur   autem    sol,  et  luna  non  quod  astra  cadere  videbuntur.  Et  virtutes 

clabit  lumen  suum  :  vel  quia  ad  terrorem  cwlorum  commovebuntur .  Hoc  quidam  ex- 

hominum  divina  virtute  suo  lumine  pri-  ponunt  specialiter  de  angelis  medii  ordi- 

vabuntur  ;  vel,  quod    probabilius   sonat,  nis  secundae  hierarchiae,  quorum  est  mira- 

quia  aliqua  corpora  opaca  interponentur  cula  facere  :  ut  tunc  dicantur  commoveri, 

inter  ea  et  terram,  sicque  obscurabuntur  quia  plus  solito  procedent  et  tendent  ad 

non  in   se,  sed  quantum  ad  homines,  ad  faciendas  transmutationes  miraculosas  in 

quos  eorum  splendor  non  veniet.  Et  forte  creaturis.  Sed  melius  intelligitur  de  omni- 

luna  supponetur   soli,  sicut   in    passione  bus  angelicis  spiritibus,  qui  tunc  commo- 

factum  fuit,  secundum  Dionysium  in  epi-  C  vebuntur  motu  reverentiae  et  admirationis 

stola  ad  Polycarpum.  Quod  si  dicatur,  con-  cujusdam,  non  metu  pcenalis  afflictionis. 

sequens  est  ut  luna  non  det  nec  effluat  Potestque  verbum  istud  intelligi  per  mo- 

liunen,  sed  obscuretur  pars  ejus  quae  re-  dnm  hyperbolicae  locutionis,  qua  aliquid 

spicit  terram.  Semper  enim  luna  pro  me-  dicitur  per  excessum, ad  insinuandum  ma- 

dia  parte   obscura  est,  ea  videlicet   quae  gnitudinem  rei  quae  affirmatur. 

a  sole  aversa  est,  a  quo  dependet  lumen  Mystice,   instante   die   judicii,   Christus 

lunae  in  esse  et  conservari.  Aliqui  tamen  sol  justitise  obscurabitur  in  cordibus  plu- 

dicunt,  quod  luminaria  ista  non  obscura-  rimorum;  et  quoniam  effusionem  gratiae 

buntur  nisi  comparatione  verae  lucis,  quo-  suae  et  subventionis  suspendet  plus  solito, 

niam  tanta  erit  claritas  Judicis  venientis,  luna  quoque,  id  est  Ecclesia,  obscurabi- 

ut  cjus  respectu  omnia  obscurari  dicantur:  tur  vehementer,  praevalentibus  impiis,  et 
et  hoc  dicit  Hieronymus.  Quod,  secundum  D  fide  pene  exstincta,  quia  et  stellae  cadent 

Thomam  super  quartum  Sententiarum,  ve-  de  ccelo,  hoc  est,  multi  litterati  avertentur 

rum  est,  si  intelligatur  pro  ipso  momento  a  fide,   propter   quod   virtutes   ccelorum, 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXIV   MATTH.EI. 


ART.    XXXIX 


267 


hoc  cst  perfccti  et  contemplativi,  commo- 
vebuntur  timore,  compassione  et  admira- 
tione. 

30  Et  tunc  apparebit  signum  Filii  homi- 

nis,  hoc  est  crux  Christi  et  cetera  arma 

su*e  passionis,  vel  corporis  sui  cicatrices, 

Maiih.    in  coclo  aerio,   ubi   Christus   ad   judican- 
xxvi,  oi.     (||]m  sessurus  est.  Apparebunt  autem  tunc 

crux,  clavi  et  lancea  Christi,  vel  quia  ve- 
re  tunc  aderunt,  et  ad  confusionem  in- 
gratorum  ostendentur  ab  angelis,  vel  quia 
aliqua  lucida  apparebunt  in  srmilitudine 
crucis  et  ceterornm  dominicse  passionis 
armorum.  Et  tunc  plangent  omnes  tribus 
terrce,  id  est  omnes  nationes  terrenae  :  de 
Jer.  xvn,  quibus  Jeremias   ait,   Recedentes  a  te  in 

I3'  terra   scribentur.  Vel  aliqui  de  omnibus 

generationibus  hominum  contristabuntur, 
omnes  videlicet  impii,  quibus  adventus 
Christi  erit  omni   terribili  terribilior.  De 

Sap.x.i,-?,.  quibus  Sapiens  :  Videntes,  inquit,  turba- 
buntur  timore  horribili,  prae  angustia  spi- 
ritus  gementes.  Ad  hoc  pertinere  potest 
Zach.  xn,  illud  Zachariae  :  Adspicient  ad  me,  quem 
confixerunt,et  plangent  eum  planctu  qua- 
si  super  unigenitum.  Unde  in  Apocalypsi 

Apoc. i,7.  habetur  :  Ecce  venit  cum  nubibus,  et  tunc 

plaugent  se  super  eum  omnes  tribus  terrae. 

Et  videbunt  omnes    homines,  boni    et 

mali,  Filium  hominis  venientem  de  ccelo 

Aci  i,9.  empyreo,  in  nubibus  cceli  aerii.  In  nubi- 

bus  namque  ascendit,  idcirco  in  nubibus 

rediet,  ut  verificetur  eloquium  angelorum 

ibid.  ii.   in  Actibus  :  Quemadmodum,   inquientes, 

vidistis  eum  ascendentem,  sic  veniet.  Hinc 

Ps.  xovi, 2.  ait  Psalmista  :  Nubes  et  caligo  in  circu- 
itu  ejus.  Cum  virtute  multa,  id  est  an- 
gelorum  exercitu,  omnibusque  Beatis,  se- 
■fadx  14,  cundum  illud  Judae  aposloli  :  Ecce  venit 
Dominus  in  Sanctis  millibus  suis  facere 
judicium,  et  arguere  omnes  impios  ;  el 
majestate,  id  est  magna  sui  ipsius  ,pote- 
state  et  gloria.  Apparebit  onim  in  corpore 
glorificato  tanquam  Rex  regum,  Judex  ac 

Ps.  xi.ix,  3.  Dominus  universorum.  Ignis  quoque  in 
conspectu  ejus  exardescet,  et  in  circuitu 
ejus  tempestas  valida. 

31  Et  mittet  angelos  suos,  quorum  ministe- 


10. 


15. 


A  rio   cineres   resuscitandorum   colligentur, 
cum  tuba,  id  est  cum   ingenti  fragore  et 
sonitu  quem  angeli  sancti  facient  in  ele- 
mentis,  et  voce  magna  Michaelis  archan-  i Thess. n, 
geli,  qui  est  princeps  et  custos  Ecclesiae,  la' 
dicetque  in    die  judicii    ex   commissione 
divina,  Surgile,  mortui,  venite  ad  judici- 
um  ;  vel,  Cum  voce  magna  Christi,  cujus 
imperio  mortui  surgent  :  de  qua  Salvator,   Joann. vi, 
Veniet  hora  quando  omnes  qui  in  monu-  )l\^  28 
mentis  sunt,  audient  vocem  ejus.  De  hoc 
testatur  Apostolus  :  Quoniam  ipse  Domi-  i  Thess.  >v, 

B  nus  in  jussu,  et  in  voce  Archangeli,  et  in  15' 
tuba  Dei,  descendet  de  ccelo. 

Et  congregabunt,  id  est,  simul  ad  judi- 
cidrn  deferent  seu  adducent,  electos  ejus : 
nam  quamvis  bohi  et  mali  ab  angelis  ad 
jndicium  deferentur, electi  tamen  cum  am- 
pliori  honore  et  reverentia  speciali;  aqua- 
tuor  ventis,  id  est  a  quatuor  principali- 
bus  partibus  mundi,  unde  quatuor  venti 
principales  oriuntur,  hoc  est  a  cunctis  lo- 
cis  et  monumentis  in  quibus  suscitabun- 
tur.  Quod  quam  subito  fiet,  elucescit  ex 

C  verbo  Apostoli  :  In  momento,  in  ictu  ocu-   icor.  xv, 
li,  in  novissima  tuba ;  canet  enim  tuba,  52' 
et  mortui  resurgent  incorrupti.  Nec  enim 
tuba  haec  corporaliter  intelligenda  est,  se- 
cundum    Remigium.   A   summo  ccelorum 
usque  ad  terminos  eorum.  Marcus  inquit  : 
A  summo  terrae  usque  ad  summum  cce-  Marc.xiu, 
li.Summum  ergo  ccelorum  nominat  locum  27, 
terrae  in  quo  aliqujs  stat,  quia   ubicum- 
que  quis   steterit,  videtur  ei   quod  sum- 
mitas  cceli  sit  super  caput   suum.  Porro 
terminos  terrae  appellat  loca  circa  quae  vi- 

[)  sus  noster  finitur  :  nam  ibi  videtur  cce- 
lum  terrae  conjungi  ac  terminari  quasi 
esset  corpus  semicirculare  et  camerale, 
quum  tamen  sit  sphericum,  ubique  aeque 
remote  distans  a  terra.  Est  igitur  sensus  : 
Angeli  congregabunt  electos  a  summo  cce- 
lorum,  id  est  a  quocumque  loco  unde 
cceli  altitudo  major  apparet,  usque  ad  ter- 
minos  eorum,  id  est  etiam  ab  illis  terrae 
locis  ubi  cceli  videntur  finiri.  quos  Deus 
expandit  velut  tabernaculum  ad  inhabitan-  h.xi.ii. 
dum,  ut  Isaias  habet. 


268 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXIV   MATTH.EI. 


ART.    XXXIX 


Consequenter  docet  Christus  quod  dixit  A 
de  fine  saeculi,  per  exemplum  vel  simili- 

32  tudineui  arboris.  Ab  arbore  autem  fici,  id 
est  a  ficulnea,  discite  parabolam,  id  esl, 
sumite  simiiitudinem  quam  vobis  propo- 
nam,  ad  praedictorum  intelligentiam  con- 
venientem.  Quum  jam  ramus  ejus  tener 
fuerit,  id  est  recens  et  gracilis,  et  folia 
nata,  id  est,  quum  folia  coeperint  pullu- 
lare  in  ea,  scitis  quia  prope  est  wstas.  Illa 
enim  non  fiunt,  nisi  sole  appropinquante 
et  ascendenle  :  cujus  allatio  in  circulo 
obliquo,  est  causa  generationis,  renovati-  B 
onis,  et  caloris  in  inferioribus,  secundum 
philosophos,    imo   secundum   Dionysium. 

33  Ita  ct  vos  quum  videritis  haec  omnia,  id 
est  prsedicta  signa  adventus  mei  impleri, 
scitote  quia  prope  est  injanuis,  id  est,  in 
proximo  instat  judicium.  Sub  persona  Apo- 
stolorum  affatur  eos  qui  tunc  victuri  sunt 

34  in  sseculo  isto.  Amen  dico  vobis,  quia  non 
prwteribit  generatio  haec,  id  est  genus  hu- 
manum,  vel  populus  Judaeorum,  seu  con- 
gregatio  Christianorum,  qua3  durante  hoc 
sseculo  nunquam  in  toto  destruetur,  quam-  C 
vis  Antichristi  temporibus  multum  oppri- 
menda  minuendaque  sit,  donec  omnia  fi- 
ant,  id  est,  opere  compleantur  quae  ante 
horam  judicii  dixi  futura. 

35  Co?lum  et  terra  transibunt ,  id  est,  esse 
cessabunt  quantum  ad  sua  accidentalia, 
scilicet  motum,  causalitatem,situm  ettrans- 
mutationem,  non  quoad  esse  substantia- 
le  :  imo,  post  diem  judicii  meliorabuntur, 
quando  terra  clara  erit  ut  aurum,  coelum 
ut    sidera.  Unde   in  Apocalypsi  ait  Joan- 

Apoc.wi,  nes   :  Vidi  coelum  novum  et  terram  no-  D 
l"  vam  ;  primum  enim  ccelum  et  prima  terra 

abiit.  Verba  vero  mea  non  prwteribunt,  id 
est,  non  frustrabuntur,  sed  quod  signifi- 
cant  impossibilius  esset  non  impleri,quam 
universam  mundi  fabricam  destrui.  Lo- 
quitur  ergo  de  verbis  suis,  non  quantum 
ad  sonum  sermonis. 

Et  ne  quis  ex  signis  prsedictis  existimet 
diem  judicii  determinate  posse  prsesciri, 

36  adjecit  :  De  die  autem  illa  judicii,  et  hora 
adventus  Christi,  nemo  scit  quando  ven- 


turi  sint,  neque  angeli  ccclorum,  id  est 
habitantes  in  coelis,  et  motores  coelorum, 
nisi  solus  Pater.  In  Marco  additur,  Neque  Mare.xm, 
Filius  :  quod  ex  his  verbis  infertur  et 32, 
sequitur.  Ea  enim  quae  soli  divinae  poten- 
tise  subjacent,  et  ex  simplici  divinae  vo- 
luntatis  libertate  dependent,  qualia  sunt 
initium  et  consummatio  mundi,  soli  Crea- 
tori  sunt  agnila,  nec  sciuntur  a  creatura, 
nisi  per  revelationem  :  horam  autem  con- 
summationis  mundi,  nulli  viatori  vel  ange- 
lo  Deus  manifestavit.  Sed  quomodo  solus 
Pater  dicitur  scire  diem  illum  et  horam, 
quum  Spiritus  Sanctus  et  Christus  ut  Deus 
eadem  non  ignorent?  Rursus  Christus  ut 
homo,  constitutus  est  omnium  judex  :  quo-  Act.  x.  n. 
modo  ergo  lateret  eum  tempus  finalis  ju- 
dicii  ?  Ad  primum  dicendum,  quod  trium 
Personarum  est  una  notitia,  sicut  una  es- 
sentia,  una  voluntas,  una  potestas  :  ideo 
quidquid  de  una  asseritur,  de  alia  quoque 
intelligi  datur,  ubi  non  obviat  relationis 
distinctio.  Ad  secundum  dicendum,  quod 
Christus  dicitur  illam  horam  et  diem  igno- 
rare,  non  quoad  se  ipsum,  sed  quantum 
ad  nos,  videlicet,  quia  non  notificat  eam 
nobis.  Sic  enim  frequenter  loquitur  Deus 
in  Scripturis  per  modum  ignorantis  vel 
dubitantis,  quia  ita  se  habet  ad  homines 
tanquam  ignoraret  sive  ambigeret,  quem- 
admodum  in  Exodo  ait  populo  Israel,quum 
adorasset  vitulum  aureum  :  Jam  nunc  de-  Exod. 
pone  ornatum  tuum,  ut  sciam  quid  fa- iXX'"' D 
ciam  tibi.  Et  in  Genesi  :  Descendam,  in-  aen. xvm, 
quit,et  videbo  si  juxta  clamorem  qui  venit 2I- 
ad  me  faciant,  an  non,  ut  sciam. 

Sicut  autem  fuit  in  diebus  Noe,  videli-  37 
cet  ante  ingressum  in  arcam,  ita  crit  ad- 
ventus  Filii  hominis  ad  judicium.  Quod 
consequenter  exponitur.  Sicut  enim  erant  38 
homines  carnales  atque  increduli,  in  die- 
bus  ante  diluvium  comedentes  et  bibentes, 
nubentes  et  nuptui  tradentes,  id  est,  cra- 
pulose,  secure  et  incontinenter  viventes, 
diuque  vivere  arbitrantes  contrahendo  ad 
hwicem,  usquc  ad  eum  diem  quo  introivit 
in  arcam,  de  lignis  lsevigatis  atque  bitu- 
mine  colligatis  factam,  ipse  Noe  cum  sua 


ENARRATIO    1N    CAP.    XXIV    MATTH/KI. 


ART.    XXXIX 


2G9 


19 


uxore,  tribusque  filiis  et  eorum  conjugi- 

\Petr.  iii,  bus  :  unde  secundum  Petrum,  in  arca  pau- 

20'  cae  animce,  id  est  octo,  per  aquam  salvie 

39  facta?  sunt ;  et  non  cognoverunt  homines 
tunc  temporis  periculum  imminens  :  et 
forte,  quamvis  Noe  eis  praedixit,  non  ta- 
men  credebant.  Quamvis  autem  prsedixis- 
set  eis  futurum  diluvium,  non  tamen  prae- 
nuntiavit  certum  diem,  sicut  et  Christus 
quamvis  nobis  preenuntiavit  futurum  ju- 
dicium,  non  tamen  diem  determinatum. 
Donec  venit  diluvium.  Tunc  enim  per  ex- 
perientiam  cognoverunt  quod  ante  non 
noverant.  El  tulit,  id   est,  a  vita  subtra- 

ffen.ix.is,  xit,  omnes  homines,  praeter  Noe  et  exsi- 
stentes  cum  eo,  a  quibus  propagatum  et 
natum  est  omne  hominum  genus.  Ita  oc- 
cultus  et  improvisus  ac  subitus  erit  ad- 
ventus  Filii  kominis  ad  judicium.  Nam 
Antichristo  occiso,  quidam  satellitum  ejus 
in  sua  duritia  perdurabunt,  scelerate  vi- 
ventes  et  secure  peccantes  :  quibus  sic 
conversantibus  subito  veniet  dies  judicii. 

I77iess.v,  Propter  quod  dicit  Apostolus  :  Quum  di- 
xerint,  Pax  et  securitas,  tunc  repentinus 
eis  superveniet  interitus. 

40  Tunc  duo  erunt  in  agro,  id  est  eidem 
operationi  in  agro  intenti ;  unus  assume- 
tur  ad   gloriam,  et  unus  relinquetur  ad 

41  pojnam.  Erunt  tunc  duat  molentes  in  mo- 
la  ;  una  assumetur,  et  una  rclinquetur  ; 
duo  in  lecto,  unus  assumetur ,  et  unus  re- 
llnquetur.  Hoc  totum  sic  erit  ad  litteram, 
quia  ubique  praedestinati  mixti  sunt  re- 
probis.  Spiritualiter  vero,  per  exsistentes 
in  agro  intelliguntur  prselati,  quorum  est 
operari  in  agro  dominico,  seu  in  Ecclesia ; 
per  molentes  autem  significantur  activi ; 
per  exsistentes  quoque  in  lecto  quietis, 
contemplativi.  Horum  trium  statuum,  ali- 
qui  cadent  a  fide  et  gratia,  maxime  tempore 
Antichristi,propter  quod  relinquentur;  alii 
perseverabunt  usque  in  finem,  et  'assu- 
mentur  :  quia  secundum  Augustinum,  in 
omni  conditione  et  gradu,  optimis  juncti 
sunt  pessimi.  Oportet  equidem  bonitatem 
Abel  probari,  exerceri,  et  coronari  per  ma- 
litiam  Cain. 


A  Vigilate  ergo,  id  est,  solliciti  sitis,  et  42 
bonis  actibus  diligenter  intendite, guia  n&- 
scitis  qua  hora  Dominus  vester  ventums 
sit  ad  judicium.  Hoc  in  persona  Apostolo- 
rum  posterioribus  dicitur.  Et  quamvis  ad 
litteram  dicatur  de  secundo  Christi  adven- 
tu,  nihilo  minus  accipi  potest  de  spirituali 
ejus  adventu,  et  particulari  judicio,  quo 
visitat  unumquemque  in  hora  mortis.Quo- 
niam  ergo  nescimus  diem  neque  horam 
propriae  mortis  aut  extremi  judicii,  debe- 
mus  semper  esse  providi  ac  preeparati,  ne 

B  in  vitiis  deprehendamur,  et  aeternaliter 
pereamus. 

Porro,  quod  ita  agendum  sit,  probat  ex- 
emplo  et  per  locum  a  majori.  Illud  autem  43 
scitote,  quoniam  -si  sciret  paterfamilias 
qua  hora  fur  venturus  esset,  vigilaret  uti- 
que,  et  non  sineret  perfodi  domum  suam. 
Si  ergo  ille  tam  solerter  ac  vigilanter  op- 
poneret  se  damno  temporalium  rerum, 
quanto  magis  nos  oportet  reluctari  omni 
ignavise  ac  negligentiae,  ne  perdamus  bona 
eeterna,  spiritualia  ac  divina?  Idcirco  con- 

C  cludit  :  Ideo  et  vos  estote  parati  ad  occur-       44 
rendum  Christo,  quia  qua  hora  nescilis, 
id  est  tempore  vobis  ignoto,  Filius  homi- 
nis  venturus  est.  Exhortatio  ista  plenius 
continetur  in  Marco  et  Luca.  Ait  enim  Sal- 
vator  in  Marco  :  Vigilate  (nescitis   enim  Marc.xm, 
quando  Dominus  veniat  :  sero,  an  media  35, 36'33- 
nocte ;  an  galli  cantu,  an  mane),  ne  quum 
venerit  repente,  inveniat  vos  dormientes. 
Yidete,  vigilate,  et  orate.  Item  in  Luca  :  Vi-  Zkc.xx.,36. 
gilate  (inquit)  itaque,  omni  tempore  oran- 
tes,  ut  digni  habeamini  fugere  omnia  ista 

D  quse  fulura  sunt,  et  stare  ante  Filium  ho- 
minis.  —  Mystice,  paterfamilias  est  spiri- 
tus  rationalis,  videlicet  anima  nostra,  cu- 
jus  familia  sunt  cogitationes,  affectiones 
et  opera;  domus  vero  ejus,  est  corpus  hoc 
corruptibile;  fur  vero,  est  tentator.  Debet 
ergo  spirilus  noster  incessabiliter  vigila- 
re,  ne  diabolus  per  fenestras  corporis,  id 
est  per  sensus  exteriores,  introeat  habita- 
culum  animae,  neque  perfodiat  illud,  in- 
ducendo  laqueos  tentationum  per  corpus. 
Hoc  enim  est  quod  hortatur  Apostolus  : 


i 


21 


270  KNARRATIO    IN    C.AP.    XXIV   MATTH.EI.    —    ART.    XXXIX 

Ephet.  iv,  Nolite,  inquiens,  locum  dare  diabolo;  et  A      Amen  dico  vobis,  guoniam  super  om-      47 

flomvii-'  rursus>   Non    regnet   peccatum    ih   vestro  nia   bona  sua   constituet   eum  :   non    ut 

mortali  corpore,  ut  obedialis  concupiscen-  omnibus  creaturis  dominetur,  vel  cuncta 

tiis  ejus.  creata  solus  possideat ;  sed  aeternam  be- 

Gonsequenter  Salvator  hortatur  nos  ad  atitudinem   consequatur,   quae   est   status 

vigilantiam  prseinductam  exemplo  servi  fi-  omnium  bonorum  aggregatione  perfectus, 

delis  :  et  loquitur  interrogative,  ad  insinu-  et  suscipiat  quae  oculus  non  vidit,  nec  au-  iCor.  u,9. 

andum  difficultatem  et  raritatem  negotii.  ris  audivit,   nec  cor  apprehendere  valet, 

45  Quis,  putas,  est  fidelis  servus  et  prudens,  imo  Deum  summum  possideat.  Vel,  quia 
fidelis  in  exsecutione  administrationis,  seu  similitudinem  servi  hominis  patrisfamili- 
dispensationis  sibi  a  domino  suo  commis-  as  introducit,  possumus  per  omnia  bona 
sae,  et  prudens  in  se  ipso,  convenienter  Dei  intelligere  sola  exteriora  et  corporalia, 
disponendo  de  mediis  et  modo  regiminis,  B  sicut  divitiae  appellantur  hominum  bona  : 
quem  constituit  dominus  suus  paterfami-  sicque  unusquisque  Beatus  constituitur 
lias  super  familiam  suam,  hoc  est,  ceteris  super  omnia  bona  Creatoris. 
ministrantibus  praetulit  eum,  quemadmo-  Si  autem  dixerit  malus  servus  ille,  id       48 

Gen.xxmx,  <jum  Putiphar  constituit  Joseph  dominum  est  servus  infidelis,  qui  opposito  modo  se 

domus  suae,  ut  det  illis,  puta  unicuique  habet  ad  servum  prudentem  praedictum  : 

de  familia,  cibum  in  tempore,  hoc  est  con-  Moram  facit  dominus  meus  venire  :  id 

grua  alimenta  in  tempore  opportuno,  non  est,  non  cito  judicabor  a  Deo.  Hoc  dicunt, 

nimis  tempestive  aut  tarde,  nec  omnibus  saltem    interpretative,  praelati   et  judices 

Prou.xxn,  eadem,  nec  delicata  cibaria?  Qui  enim  de-  qui  non  timent  judicium  Dei,  nec  cogitant 

licate  nutrit  servum  suum,  postea  sentiet  horam  mortis,  eo  quod  Christus  longani- 

eum    contumacem.   Sed   singulis  dandum  miter  agat  cum  eis,  nec  statim  se  ulcisca- 

est  secundum  suae  conditionis  exigentiam,  C  tur.  Hoc  namque  praestat  multis  peccandi 

propriamque  capacitatem  et  indigentiam.  audaciam,  juxta  illud  :  Etenim,  quia  non  Eccie.vm, 

Ad   hanc   quaestionem    Dominus   non    re-  cito  profertur  contra  malos  judicium,  abs-  "• 

spondet;  et  tamen,  ex  verbis  quaestionis  que  ullo  timore  filii  hominum  perpetrant 

patet  responsio,  ut  dicamus  illum  esse  ser-  mala.  Et  cceperit  percutere  conservos  suos,       49 

vum  fidelem  atque  prudentem,  et  ceteris  id  est  opprimere  gregem  sibi  commissum, 

servis  digne  praelatum,  qui  dat  illis  escam  manducet  autem  et  bibat  cum  ebriosis,  id 

in  tempore  secundum  modum  praefatum.  est,  crapulose  et  carnaliter  vivat.  Veniet       50 

Idcirco  subjungitur  :  dominus  servi  illius,  scilicet  Christus,  in 

46  Beatus  est  jam  in  spe,  ille  servus,  hoc  die  qua  non  sperat,  id  est,  quando  ser- 
est  Christianus  alios  in  spiritualibus  vel  vus  ille  non  putat  se  visitandum  et  pu- 
in  temporalibus  regens  ex  ordinatione  di-  niendum  a  Christo,  et  liora  qua  ignorat, 
vina,  vel  se  ipsum  recte  gubernans,  bene  D  quoniam  hora  mortis  ac  judicii  prorsUs 
utendo  gratia  sibi  collata,  creditisque  ta-  incerta  est. 

lentis,  quem  quum  venerit  dominus  ejus,  Tales  enim  quum  se  magis  diu  victu- 

Christus  videlicet,  veniens  ad  eum  in  hora  ros   arbitrantur,   citius    tolluntur  de  me- 

suae  mortis,  ut  rationem  ponat  cum  eo,  vel  dio,  quemadmodum  diviti  longam  quietem 

quotidie,  considerando  quomodo  preesit  et  ac  deliciosam  vitam  sibi  ipsi  promittenti, 

bona  Domini  sui  dispenset,  invenerit  sic  Deus  ait  apud  Lucam  :  Stulte,  hac  nocte  Luc.  xu,-2o. 

facientem,  hoc  est,  familiam  sibi  commis-  animam  tuam  repetent  a  te  :  quae  autem 

sam  bene  regentem,  dando  singulis  escam  parasti,  cujus  erunt?  Et  dividet  eum,  id       51 

spiritualem  seu  corporalem,  et  se  ipsum  est,  a  consortio  et  praemio  electorum  se- 

fructuose  occupantem  in  operibus  sanctae  parabit,  partemque  ejus,  id  est  retribu- 

dilectionis.  tionem,  ponet  cum  hypocritis,  id  est  cum 


KNARRATIO    IN   CAP.    XXV   MATTILEI.    —   ART.    XL  271 

his  qui  nomine  et  non  re,  christiani  sunt,  A  ces  ejus,  et  damnatis  sociabitur  in   tor- 
tu.  i,  ic  qui  videntur  Dcum  cognoscere,  factis  au-      mentis. Illic  erit  fletus  et  stridordenlivni. 

tem  negant  :  hoc  est,  in  inferno  erit  mer-      Hoc  jam  bis  elucidatum  recordor.  \*,w™l\ 


ARTICULUS  XL 


r 


EXPOSITIO    CAPITULl    VICESIMI    QUINTI    :    TUNC    SIMILE    KRIT    RRGNUM    COELORUM 

DECEM    VIRGINIBUS. 


"N  expositione  hujus  parabolae  de  decem  B  perversus,  quin   habeat  aliqua  opera  ex 

virginibus,  sancti  catholicique  doctores  suo  genere  bona,  quamvis  non  sint  meri- 

non  parum  diversificantur.  Quidam  enim  toria  :  prsesertim  quum  ipse  interior  fidei 

exponunt  eam  de  solis  virginibus  ;  alii,  de  actus  de  genere  bonus  sit.  ln  die  autem 

contemplativis,   per  virgines  significatis  ;  judicii  obviabunt  Christo  sponso,  et  Ec- 

alii,  de  popularibus  omnibus  non  idolola-  clesise  triumphanti  cum  ipso  de  ccelo  ve- 

tris;  alii,  de  popularibus  christianis  dum-  nienti,  quae  est  sponsa  Christi,  vel  sponsae 

taxat.  Sed  propter  prolixitatem  vitandam,  Christi  singulari,  quae  est  Virgo  beatissi- 

prosequar  unum  quem  sestimo  convenien-  ma,  Mater  Deifera;  vel,  secundum  Augusti- 

tiorem  intellectum,  videlicet,  ut  intelligatur  num,  ita  dicuntur  obviare  sponsae,  velut 

de  omnibus  Christianis.  si  omnibus  in  Ecclesiam  concurrentibus, 

1  Tunc,  id  est  in  ipsa  die  et  hora  judicii,  filii  ad  matrem  concurrere  dicantur,  quum 

simile  erit  regnum  ccelorum,  id  est  Eccle-  C  ipsis  filiis  congregatis  constet  ea  quae  di- 

sia  militans  et  negotium  ejus,  decem  vir-  citur  mater:sicque  obviatio  ista  esset  ejus- 

ginibus,  guce  accipientes  lampades  suas,  dem  ad  se  ipsum,  secundum  statum   vel 

exierunt  obviam  sponso  et  sponsai.  Nam,  modum  diversum.  Secundum  primum  mo- 

sicut   virgines    illae    acceptis    lampadibus  dum,est  obviatio  partis  ad  partem,  quia  in 

occurrunt   sponso   et  sponsae,  sic  omnes  die  judicii  ex  hominibus  seu  Ecclesia  mi- 

Christiani  in  die  judicii  occurrent  Christo.  litanti,  et   angelis   atque  Ecclesia   trium- 

Jtaque  per  decem  virgines,  universitas  fi-  phanti,  fiet  una  Ecclesia  et    una   sponsa 

delium  denotatur.  Denarius  enim  est  nu-  Christi,  qui  tunc  sibi  perfecte  ac  indisso- 

merus  perfectus,  et  primus  terminus  nu-  lubiliter   copulabit   totam   Ecclesiam    seu 

merorum,  ita  quod  ultra  non  proceditur  electorum   universitatem,    ut   omnes   sint 

numerando,   nisi  redeundo  ad  caput  seu  unum  in  ipso,  et  Deus  sit  omnia  in  om-   i  cor.  w, 
unitatem,  et  denarium.  Totum  ergo  quod  D  nibus.  28- 

subditur  in  ista  parabola,  de  hac  re  per  de-  Quinque  autem   ex  eis  erant  fatuai,  et        2 

cem  virgines  designata,  est  exponendum.  quinque  prudentes.  Una  pars  Christiano- 

Per  hoc  autem  quod  virgines  dicuntur  rum  insipiens  est,  et  in  die  judicii  stulta 

accepisse  lampades  suas,  insinuatur  quod  probabitur,  eo  quod  divinis  ac  spirituali- 

universi  fideles,  quum  ad  judiciumvene-  bus  praeposuit  terrena  et  corporalia,  fidem- 

rint,  secum  ferent  fidem  et  opera  sua,quae  que  catholicam  non   adornavit   operibus, 

Apoc.  xiv,  nomine    lampadum    exprimuntur.    Opera  nec  opera  de  genere  bona  retulit  ad  debi- 

13-  quippe  illorum  sequuntur  illos.  Et  quam-  tum  seu  ultimum  finem.Prudentia  namque 

vis  multorum  mala  sint  opera,  vix  tamen  dirigit  actus  humanos  in  debitum  finem. 

vel  non  invenitur  aliquis  Christianus  ita  Qui  ergo  non  ob  Dei  honorem  vitamque 


272  KNARRATIO    IN    CAP.    XXV   MATTILEI.    —    ART.    XL 

aeternam  bona  agit,  sed  propter  laudes  hu-  A      Media  autem  nocte  clamor  factus  est  :       G 

manas  seu  temporale  emolumentum,  me-  Ecce  sponsus  venit.  Ex  hoc  aliqui  asse- 

rito  imprudens   et  stultus  censetur.  Alia  runt,  quod  finale  judicium  erit  in  medio 

vero   pars  Christianorum    per   oppositum  noctis.  Unde  refert  Hieronymus   traditio- 

prudens  est,  et  in  die  judicii  sapiens  in-  nem  esse  Judaeorum,  quod  sicut  Deus  per 

venietur.  Per  haec  itaque,  bonorum  et  ma-  angelum  vastavit  ^gyptios  media  nocte,    Exod.x», 

lorum  discretio  explicatur.  ita   per  Christum   judicabit   mundum   in  ~9' 

3  Sed  quinque  fatua;,  acceptis  lampadi-  medio  noctis.  Alii  dicunt,  quod  erit  in  die, 

bus,  non  sumpserunt  oleum  secum  :  hoc  secundum  quod  dicit  Apostolus  :  In  die  Rom.a,i6; 

est,  stulti  et  vani  Christiani  fidei  suae  et  quo  judicabit  Dominus   abscondita  tene-  ICo''-,v>5- 

operibus  non  conjunxerunt  spiritualem  de-  brarum.  Et  dicunt,  quod  ideo  tempus  ju- 

lectationem,  laetitiamque  internam,  et  con-  dicii  vocatur  nox,  quia  incertum.  Propter 

scientiae  sinceritatem,  faciendo  quod  mo-  B  quod  dicit  Augustinus  :  Media  nocte,   id 

[Cor.i,3i;  net  Apostolus  :  Qui  gloriatur,  in  Domino  est  nullo  sciente  aut  sperante.  Clamor  au- 

ncor.x,i7.  n-lorietur  :  et  rursus,  Gaudete  in  Domino  tem  qui  tunc  fiet,  est  sonus  tubae  et  vox 

Phuipp.  iv,  o  i  "l 

4-  semper ;  et  illud  Psalmistae,  Servite  Domi-  magna,  de  quibus  prsecedenti  capitulo  ple-    Matth. 

'     no  in  laetitia. Unde  nec  dicere  possunt  cum  nius  dictum  est.  Exite  obviam  ei,  id  est,  de  XXIV' 3I' 

ii  Cor.1,12.  Apostolo  :  Gaudium  nostrum  est  testimoni-  sepulcris  resurgite,  seu  corpore  resumpto 

um  conscientiae  nostrse.  Itaque  per  oleum,  occurrite  Christo  ad  judicium  venienti. 
spiritualis   et   pura    delectatio,  sinceritas-  Tunc  surrexerunt  omnes  virgines  illm  :        7 

que  conscientise  designantur,  juxta  illud  :  id  est,  boni  et  mali  a  mortuis  surgent  si- 

ps.  xi.w,  8.  Unxit  te  Deus,  Deus  tuus,  oleo  laetitiae.  Mali  mul  in  die  novissimo ;  e.t  ornaverunt  lam- 

autem,  dum  aliquid  boni  agere  videntur,  pades  suas,  id  est,  opera  sua  decoraverunt 

in  se,  non  in  Domino,  gloriantur,  et  ho-  quantum  potuerunt  testimonio  conscien- 

minibus  cupiunt  complacere  magis  quam  C  tise,  et  preemeditatione  rationum  districto 

Deo,  et  ita  non  satagunt  conscientiam  bo-  Judici  reddendarum,  secundum  quod  dicit 

nam  habere,  nec  redeunt  ad  interiora,  sed  Apostolus  :  Probet  se  homo,  et  sic  in  se-   Gaiat. «, 

inaniter  diffunduntur,quemadmodum  scri-  metipso  habebit  gloriam,  et  non  in  altero.  4- 

Ps.xi,v.  ptum  est:In  circuitu  impii  ambulant. Pru-  Quilibet  enim  causam  suam,  quantum  po- 

*       dentes  vero  acceperunt  oleum  in  vasis  suis,  terit  adornabit.  Fatuce  autem  sapientibus        8 

hoc  est,  spiritualem  delectationem  et  bonae  dixerunt  :  Date  nobis  de  oleo  vestro,  id 

conscientiee  testimonium  in  cordibus  suis  est,  de  merito  vestrae  spiritualis  laetitise  et 

posuerunt,  cum  lampadibus,  id  est  fide  bonae  conscientiae  succurrite  nobis,  quia 

et  operibus  virtuosis.  Haec  enim  electi  de-  lampades  nostrai  exstinguuntur,  id  est,  fi- 

ferunt  secum  ad  judicium.  des  et  opera  nostra  reprobantur  tanquam 

5  Moram  autem  faciente  sponso,  id  est,  a  lumine  gratiae  aliena.  Per  hoc  innuitur, 

Christo  futurum  judicium  differente,  vide-  I)  quod  in  die  judicii  mali  undique  sibi  au- 

licet  ab   ascensione   usque   ad  terminum  xiliari  optabunt,  illi  saltem  qui  nondum 

mundi,  dormitaverunt  omnes,  id  est,  tam  judicati  et  incerti  sunt  quid  de  eis  Domi- 

boni  quam  mali  defuncti  sunt,  et  dormie-  nus  judicabit,  qui  etiam  ante  prolationem 

runt  somno  mortis,  atque  in  tumulis  velut  sententiae   verebuntur   damnari    tanquam 

in  lecto   quieverunt,   denuo   suscitandi   a  male  sibi  conscii. 
Christo.  De  qua   dormitione   ait  Salvator  Responderunt  prudentes  fatuis,  dicen-       9 

Joann.  xt,  apud   Joaiinem    :   Lazarus   amicus    noster  tes  :  Ne  forte  non  sufficiat  nobis  et  vobis  : 

l1,  dormit,   sed   vado   ut   a   somno   suscitem  id  est,  facere  non  valemus  neque  audemus 

eum.  Mortui  itaque  dormiunt  Christo,  qui  quod  petitis,  timentes  ne  opera  nostra  no- 

multo  facilius  excitat  defunctum  a  morte,  bismetipsis  vix  sufficiant  ad  salutem,  prae- 

quam  homo  dormientem  a  somno.  sertim  quum  tantus  sit  judicii  hujus  rigor, 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXV   MATTHiEI. 


ART.    XL 


Tl\\ 


12. 


ut  justus  vix  salvetur  ;  nec  alius  alium 
Gaiat. vi,5.  tunc  potest  juvare,  quoniam  unusquisque 
tunc  maxime  onus  suum  portabit,  et  pro 
/tom.xiv,  se  ipso  rationem  pra?stabit;  ite  potius  ad 
vendentes,  icl  est  ad  eos  quorum  est  re- 
Matth.vj.  gnum  ccelorum,  puta  ad  pauperes,  vel  ad 
sacerdotes,  quibus  commissae  sunt  claves 
regni  ccelestis,  qui  dominica  sacramenta 
gratiae  contentiva  dispensant,  atque  pro 
nummo  'confessionis  ac  pcenitentise  quo- 
dammodo  vendunt,  et  emite  vobis  oleum 
salutis,  pauperibus  succurrendo,  vel  sa- 
cerdotibus  obediendo.  Sic  enim  Daniel  ait: 
Dan.iv,n.  Peccata  tua  eleemosynis  redime,  et  iniqui- 
tates  tuas  misericordiis  pauperum.  Hsec 
dicunt  virgines  sapientes,  non  quod  tunc 
tempus  erit  merendi  seu  ista  agendi,  sed 
quia  aliud  consilium  dari  non  potest.  Vel, 
secundum  Augustinum,  haec  dicunt,  non 
consulendo,  sed  crimen  fatuarum  comme- 
morando,  eisque  insultando  zelo  justitiae  : 
tanquam  dicant,  Ite  ad  vendentes,  id  est, 
adulatores  et  vanos  vestros  laudatores  ac- 
cedite,  et  emite  vobis  ab  eis  oleum,  id  est 
fomentum  salutis  et  gratiee. 

10  Dum  autem  irent  emere,  id  est,  gratiam 
recuperare  vellent  et  pcenitere,  venit  spon- 
sus,  id  est  Christus,  ad  prsemiandum;  et 
quce  paratai  erant,  tanquam  ornatae  veste 
nuptiali  et  actibus  meritoriis,  atque  ab 
omni  labe  peccati  purgatae,  intraverunt 
cum  eo  ad  nuptias,  id  est  ad  ccelestem  re- 
fectionem  seu  beatitudinem  sempiternam, 
ubi  sanctae  animae  Deo  intime  uniuntur, 
eoque  fruuntur,  et  ab  eo  feliciter  fecun- 
dantur,  et  clausa  est  janua,  id  est,  finitum 
est  tempus  promerendi.et  aditus  regni  cce- 

11  lestis  nulli  de  cetero  patet.  Novissime  au- 
tem,  id  est  nimium  tarde,  et  post  aliarum 
praeparationem  ac  salvalionem,  veniunt  et 
reliquw  virgines  stultee.  Non  est  per  hoc 
intelligendum,  quod  aliud  sit  tempus  judi- 
cii  bonorum,  aliudque  malorum,  sed"quod 
ordine  dignitatis  boni  primo  remuneren- 
tur.  Veniunt  ergo  quando  tempus  misera- 
tionis  exspivsLvit.Bicentes :  Domine,  Domi- 
we.Ingeminant  Dominum,  non  caritate,  sed 
necessitate ;  non  vero  amore,  sed  naturali 

T.  11. 


A  affectione  atque  timorc  :  ideo  nil  meren- 
tur.  Aperi  nobis  januam   regni   ccelestis. 
At  ille  respondens,  ait  :  Amen  dico  vobis,        12 
nescio  vos  scientia  approbationis,  de  qua 
dicit   Apostolus  :   Si   quis   diligit   Deum,    iCor.nm, 
hic  cognitus  est  ab  eo;  et  iterum,  Si  quis  3' Jbid 
ignorat,  ignorabitur.  Hinc  alibi  dicit  :  Non  3«- 
omnis  qui   dicit  mihi,   Domine,   Domine,  ^a   iv"' 
intrabit  in  regnum  ccelorum,  sed  qui  fa- 
cit  voluntatem  Patris  mei.  Vigilate  itaque,       13 
quia  nescitis  diem  neque  horam.  De  hoc 
in  preecedenti  capitulo  dicta  sunt  multa.  ibid.xxiv, 

B  Denique,  quod  diem  adventus  Christi  42' 
ignoremus,  ostendit  per  similitudinem  ho- 
minis  peregrinantis,  cujus  reditum  servi 
ejus  ignorant.  Sicut  enim  homo  peregre  14 
proficiscens.  Per  hunc  hominem  intelligi- 
tur  Christus,  qui  in  ascensione  a  terra  in 
coelum  perrexit  :  qui  secundum  quosdam, 
idcirco  peregre  profectus  dicitur,  quoniam 
corpus  humanum,  cujus  naturalis  locus 
terra  est,  collocavit  in  ccelo.  Sed  quum  cce- 
lum  sit  patria  electorum,  maxime  Christi, 
et  ccelum   empyreum  sit   proprius   locus 

C  corporum  glorificatorum,  praesertim  cor- 
poris  Christi,  in  quo  ccelo,  non  ad  tempus, 
sed  aeternaliter  permanent  Sancti,  qui  in 
hoc  saeculo  peregrinantur ;  propterea  ap- 
tius  reor,  ut  ob  id  Christus  dicatur  ascen- 
dendo  in  coelum  peregre  profectus,  quia 
domesticos  suos  in  hoc  mundo  reliquit, 
eisque  corporalem  subtraxit  praesentiam, 
et  propria?  libertati  dimisit,  et  rursus,  quo- 
niam  tandem  rediturus  est  huc  unde  as-  Aci.i.u. 
cendit.  Vocavit  servos  suos,  et  tradidit  il- 
lis  bona  sua. 

D  Parabola  ista  specialiter  concernit  Apo- 
stolorum  successores,  praelatos  Ecclesiee, 
quibus  plus  datum  et  creditum  est,  unde 
et  plus  exigetur  ab  eis.  Nihilo  minus  ad  Luc.xh,^. 
omnes  potest  homines  pertinere  :  sicque 
exponenda  est,  ut  cunctis  valeat  applicari. 
Itaque  homo  iste,  Dominus  Jesus,  vocavit, 
id  est,  sibi  applicuit,  servos  suos,  praela- 
tos  aliorum,  et  unumquemque  fidelium,  et 
tradidit  illis  bona  sua,  id  est,  beneficia 
sua  eis  concessit,  dona  videlicet  naturae  et 
gratiae,  sacramenta  Ecclesia?,  et  quidquid 

18 


274 


KNARRATIO    IN   CAP.    XXV   MATTH.EI. 


ART.    XL 


8-10 


i Cor. iv, 7.  boni    in    fidelibus    invenitur.    Quid    enim 
Jacob.i,\i.  habes  quod  non  accepisti,  quum  omne  da- 
tum  optimum  et  omne  donum  perfectum 
desursum  sit,  descendens  a  Deo? 

15  Et  uni  dedit  quinque  talenta,  alii  au- 
tem  duo,  alii  vero  unum,  id  est,  uni  largi- 
tus  est  dona  plura  atque  majora,  alii  vero 

i  Cor.  xii,  minora  ac  pauciora.  Alii  quippe  (secun- 
dum  Apostolum)  datur  per  Spiritum  ser- 
mo  sapientiae,  alii  sermo  scientiae,  alii  gra- 
tia  sanitatum,  alii  operatio  virtutum,  alii 
prophetia,  alii  discretio  spirituum.  Aliqui- 
bus  quoque  dantur  omnia  ista;  et  aliqui  in 
naturalibus  inclyte  decorantur,  qui  sortiti 
sunt  animam  bonam,  et  quasi  naturaliter 
ad  virtutes  dispositi,  ingeniosi,  eloquen- 
tes,  formosi,  ad  aliorum  gubernationem 
bene  dispositi.  Per  duo  ergo  talenta,  intel- 
ligere  possumus  subtilem  intellectum,  et 
affectum  bene  dispositum,  vel  sapientiam 
et  caritatem.  Unicuique  servorum  largitus 
est  Christus  secundum  propriam  virtu- 
tem,  id  est  secundum  ipsius  capacitatem 
et  dignitatem.  Ex  quo  patet,  quod  per  ista 
talenta  intelligenda  sint  maxime  dona  gra- 
tise  gratum  facientis  seu  gratis  datae.  Haec 
enim  superadduntur  naturalibus  donis,  et 
perficiunt  ea.  Et  profectus  est  statim,  id 
est,  distributione  hac  facta  propriae  liber- 
tati  eos  dimisit,  ut  negotiarentur. 

16  Abiit  autem,  id  est,  in  opus  processit,  et 
ivit  quo  Deus  praecepit,  qui  quinque  ta- 
lenta  acceperat.  Per  haec  quinque  talen- 
ta,  intelligo  quinquepartitam  gratiam  ad 
viros  apostolicos  et  perfectos  pertinentem, 
videlicet  sapientiam,  sanctitatem,  eloquen- 
tiam,  miraculorum  operationem,  et  discre- 
tionem  in  omnibus.  Et  operatus  est  in  eis, 
id  est  per  ea,  hoc  est,  bene  usus  est  eis,  et 
fructuose  ea  expendit  ad  Dei  honorem,  et 
aliorum  aedificationem,  propriamque  salu- 
tem ;  et  lucratus  est  alia  quinque,  id  est, 
in  eisdem  donis  multum  profecit  et  crevit, 
vel  alia  quae  nondum  acceperat,  est  ade- 

17  ptus.  Similiter  qui  duo  talenta  praedicta 
acceperat,  lucratus  est  alia  duo,  eo  modo 

18  sicut  praecedens  quinque.  Qui  autem  unum 
acceperat,  abiens,  id  est,  a  Deo  aversus  et 


A  ad  terrena  se  vertens,  fodit  in  terram,  id 
est,  talentum  sibi  collatum,  videlicet  in- 
tellectualem  notitiam  et  subtilitatem,  in 
sensibilibus  mersit  et  occupavit,  abutens 
gratia  Dei,  et  proximo  nihil  proficiens, 
quum  tamen  Petrus  admoneat  :  Unusquis-  iPetr. iv, 
que,  inquiens,  sicut  accepit  gratiam,  in  10' 
alterutrum  illam  administrantes,  sicut  bo- 
ni  dispensatores  multiformis  gratiae  Dei ; 
et  abscondit  pecuniam  domini  sui,  id  est, 
praedictum  talentum  sibi  a  Deo  mutuatum 
non  produxit  in  lucem  veritatis  atque  ju- 

B  stitiae,  sed  ad  errorem  et  vanitatem  usus 
est  eo,  quemadmodum  scriptum  est  :  Sa-  /«•.  iv,22. 
pientes  sunt  ut  faciant  mala,  bene  autem 
facere  nescierunt.  De  talibus  loquitur  Isa- 
ias  :  Vae  qui  profundi  estis,  ut  a  Domino  /s.mw.is. 
abscondatis  consilium  ;   quorum    sunt   in 
tenebris  opera.  Itaque  qui  abscondit  talen- 
tum  sibi  donatum,  non  acquiescit  Apostolo 
exhortanti  :  Noli  negligere  gratiam  Dei ;  et   i  Tim.  iv, 
rursus  :  Collabora,  inquit,  gratiae  Dei.  Ideo  \[Tim  ,  8 
de  se  ipso  testatur  :  Gratia   ejus   in  me  icv.w.io. 
vacua  non  fuit. 

C  Post  multum  vero  temporis  venit  domi-  19 
nus  servorum  illorum,  id  est,  in  die  judi- 
cii,  qui  multum  distat  a  die  ascensionis, 
veniet  Christus,  et  posuit  rationem  cum 
eis,  id  est,  rationem  exiget  a  servis  suis, 
discutiendo  qualiter  usi  sint  beneficiis  sibi 
concessis. 

Et  accedens,  id  est  Christo  fiducialiter       20 
se  repraesentans,  qui  quinque  talenta  ac- 
ceperat,  obtulit  alia  quinque  talenta,   id 
est  fructum  et  meritum  operum  suorum 
quae  consecutus  est  bene  utendo  suis  ta- 

D  leritis,  dicens  :  Domine,  quinque  talenta 
tradidisti  mihi,  ecce  alia  quinque  super- 
lucratus  sum,  proficiendo  in  bonis,  et  gra- 
tiam  mihi  datam  duplicando,  vel  aliis  eam 
communicando.  Ait  illi  dominus  ejus,  ju-  21 
stus  omnium  remunerator  :  Euge.  Inter- 
jectio  est  animi  exsultantis  :  id  est,  tibi 
congaudeo,  et  bene  sit  tibi.  Serve  bone  in 
habitu,  et  fidelis  in  actu,  non  tuum,  sed 
domini  tui  quaerens  honorem.  Quia  super 
pauca  fuisti  fidelis,  id  est,  donis  gratiae, 
quae   parva   sunt   comparatione   donorum 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXV   MATTH.EI.    —    ART.    XL  275 

gloriae,  effieaciter  usus  es,  swpra  multa  te  A  quod  tuum  est,  id  est,  donum  quod  mihi 

constiiuam,  id   est,   perfectum  praemium  donasti,    recipere   potes,    nec   oportet    ut 

omnium  bonorum  aggregatiooe  perfectum,  amplius  exigas  a  me. 

et  bonum  tui  appetitus  plenarie  contenta-  Respondens  autem  dominus  ejus,  dixit       26 

tivum,  tibi  praestabo,  hoc  est  mei  ipsius  ei.  Omnia  ista  suo  modo  fient  in  judicio, 

fruitionem,  imo  me  ipsum  tanquam  obje-  intellectualiter  ac  repente. Serve  male,\\\\\ 

ctum  beatificum,  bonumque  immensum  ;  te  ipsum  excusas,  et  domino  tuo  calum- 

intra  in  gaudium  domini  tui,  id  est  pa-  niam  facis,  et  piger,  id  est  negligens,  qui 

triam  coelestem,  atque  divitias  gloriae  Gre-  per  inobedientiam  omisisti  talentum  tibi 

atoris,    ut   immergaris   et   absorbearis    in  collatum  fructuose  expendere,  sciebasquia 

Deum,   et  impleatur  in   te  quod  ait  Pro-  ego  meto  ubi  non  semino,  et  congrego  ubi 

Ps.  xv,  11.  pheta  :  Adimplebis  me  laetitia  eum  vultu  non  spargo  (juxta  sensum  jam  tactum)  ; 

Ps.  xvi,  i5.  tuo  ;  itemque,  Satiabor  quum  apparuerit  B  oportuit  ergo  te  committere,  id  est  ad  be-       27 

gloria  tua.  ne  utendum  et  erogandum  dare, pecuniam 

22  Accessit  autem  et  qui  duo  talenta  ac-  mcam,  id  est  talentum  quod  tibi  conces- 
ceperat.  Sicut  de  praecedenti,  ita  de  isto  si,  nummulariis ,  id  est  bonis  rectoribus 
subjungitur,  nec  est  difficultas  in  littera.  atque  doctoribus,  -qui  more  nummulario- 
Quamvis  autem  huic  servo  dicatur  sicut  et  rum  illud  aliis  erogassent  ad  accumulan- 

23  priori,  Supra  multa  te  constituam,  non  ta-  dum  spirituale  lucrum  gratiamque  divi- 
men  amborum  est  merces  eequalis  ;  sed  nam  in  se  ipsiset  aliis;  vel,Nummulariis,  id 
qui  pluribus  et  majoribus  donis  idonee  est  auditoribus  bonis,  qui  possent  domi- 
est   usus,  majorem   consequitur  gloriam,  nicam  pecuniam  duplicare,  agendo  quod 

quam  qui    paucioribus   atque   minoribus  didicerunt,  et  de  virtute  in  virtutem  per-  />«. lxxxim, 

usus  est  fructuose  :  sicut  econtrario  ampli-  gendo.  Et  veniens  ego  ad  judicandum  te,  8- 

orem  damnationem  incurrisset  ille  quam  C  recepissem  utique  quod  meum  est,  id  est, 

iste,  si  negligens  fuisset  repertus.  Quuin  lalentum  tibi  creditum  acceptassem,et  be- 

enim  augentur  dona,  rationes  etiam  cre-  ne  erogatum  fuisse  judicassem  ;  recepis- 

scunt  donorum,  secundum  Gregorium.  semque  illud  cum  usura,  id  est  spirituali 

24  Accedens  autem  et  qui  unum  talentum  profectu  seu  lucro  inde  exorto,  et  ita  te 
ii Cor. v.io.  acceperat  :  nam  et  impii  adducentur  ad  et  illos  salvassem.  Servus  iste  perversus 

Christi  tribunal,  et  ei  respondere  cogen-  ex  propriis  verbis  damnatione  dignus  con- 

tur;  ait  :  Domine,  scio  quia  homo  durus  vincitur.  Quoniam  enim  agnovit  dominum 

es,  id  est  rigorosus  et  districte  ulciscens.  suum  esse  durum,  et  metere  ubi  non  se- 

flom.xi.aa.  Denique   Paulus   ait  :  Vide  bonitatem  et  verit,  debuit  esse  formidolosus  atque  sol- 

severitatem  Dei.  Proprie   tamen   non    est  licitus,  ne  coram  domino  suo  infructuosus 

Christus  durus,  sed  justus,  et  pro  tempore  et  vacuus  appareret,   sciens  se  de  negli- 

rigorosus.  Metis  ubi  non  seminasti,  et  con-  D  gentia  puniendum. 

gregas  ubi  non  sparsisti,  id  est,  plus  re-  Deinde   Christus   ait   exsecutoribus   sui 

quiris  quam  contulisti,  et   quaeris   opera  judicii,  scilicet  angelis  bonis  vel  malis  : 

meritoria  in  his  qui  ex  naturalibus  suis  Tollite  itaque  ab  eo  talentum  unicum  quod       28 

mereri  non  possunt,  imo  et  in  infidelibus,  recepit,  id  est,  honore  et  praemio  talenti 

ad  quos  non  destinasti  legatos   seu  prae-  eum  private,  ut  non  cedat  ei  in  bonum 

25  dicatores.  Et  timens  tuam  districtionem,  seu  gloriam,  sed  in  malum  atque  suppli- 
abii,  et  abscondi  talentum  tuum  in  terra  cium  ;  et  date  ei  qui  habet  decem  talenta, 
(secundum  sensum  jam  praeinductum),  id  id  est,  facite  ut  cedat  ei  in  gloriam  :  quia 
est,  opera  bona  omisi,  et  pavore  confra-  ex  comparatione  negligentiae  illius,  hujus 
ctus,  sive  diffidens  quod  tibi  satisfacere  diligentia  clarius  elucescet,  sicut  opposi- 
possem,  cessavi  a  bene  agendo;  ecce  habes  ta  juxta  se  posita  evidentius  innotescunt; 


27G 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXV   MATTHjEI. 


ART.    XL 


28. 


et  eliam  quoniam  pcena  illius  auget  feli-A 
Ps.  lvh,  u.  citatem  istius,  secuudum  illud  :  Laetabi- 
nom.  viii,  tur  justus  quum  viderit  vindictam.  Scimus 

equidem  quoniam  diligentibus  Deum  om- 

nia  cooperantur  in  bonum. 

Cur  autem  istud    talentum  potius  dari 

dieatur  habenti   decem    talenta,  videlicet 

ei  qui  quinque  talenta  duplicavit,  quam 

29  habenti  talenta  quatuor,  subjungitur.  Om- 
ni  enim  habenti  dabitur,  id  est,  quanto 
quis  magis  in  gratia  Dei  profecerit,  tan- 
to  ampliorem  gratiae  multiplicationem  in 
praesenti,  gloriamque  pleniorem  habebit  B 
in  patria,  et  abundabit  in  spirituali  opu- 
lentia.  Ex  quo  patet,  secundum  quosdam, 
quod  plus  recepit  is  cui  credita  sunt  quin- 
que  talenta,  quam  ille  cui  concessa  sunt 
duo,  vel  cui  unum,  quamvis  quidam  di- 
cant  oppositum.  Ei  autem  qui  non  habet, 
id  est  modicum  possidet  :  quod  enim  mo- 
dicum  est,  pro  nihilo  reputatur.  Vel,  Ei 
qui  non  habet  gratiam  gratum  facientem 

Gaiat.\,a.  seu  caritatem,  vel  fidem,  quae  per  dilecti- 
onem  operatur.  Vel,  Ei  qui  non  habet,  id 
est,  largitori  gratiarum  ingratus  est.  Et  C 
quod  videtur  habere,  id  est,  hoc  ipsum 
quod  a  Deo  sortitus  est,  quantum  ad  do- 
num  naturse  seu  gratiae  gratis  d&tdd,  aufere- 
tur  ab  eo,  id  est,  non  cedet  ei  in  bonum,  vel 

Eccie.  ix,  omnino  spoliabitur  eo,  quia  nec  sapien- 
tia,  nec  scientia,  nec  opus,  nec  ratio  erunt 
apud  inferos,  quo  iste  et  sibi  similes  pro- 
jicientur.  Verumtamen,  ut  ait  Dionysius, 
per  peccata  non  destruitur  natura,  sed  lae- 
ditur.  Unde  in  daemonibus  naturalia  per- 
manseruut  acuta  et  integra.  Tamen,  quo 
peccator  meliora  naturalia  habuit,  eo  dam-  D 
nabilior  comprobatur. 

30  Et  inutilem  servum,  id  est  infructuo- 
Phuipp.n,  sum,  qui  nec  propriam  salutem  cum  ti- 

more  et  tremore  operatus  est,  nec  domini 
sui  qusesivit  honorem,  nec  profuit  proxi- 
mis,  ejicite  in  tenebras  exteriores.  Ibi  erit 
Matth.vm,  fletus  et  stridor  dentium.  Hoc  totum  su- 
pra  expositum  est. 

Satagendum  est  itaque  unicuique  uo- 
strum,  ut  dona  sibi  divinitus  praestita  sa- 
gaciter  atque  humiliter  penset,  Deo  gratus 


10. 


12 


12. 


esse  conetur,  et  digne  ambulet  vocatione   Ephes.n, 
qua  vocatus  est.  Hoc  fecit  Virgo  glorio-  " 
sa,  quum  dixit  :  Quia  fecit  mihi  magna  Luc.  1,49. 
qui  potens  est.  Unde  Apostolus  :  Nos,  in-  1C0r.11.12. 
quit,  non  spiritum  hujus  mundi  accepi- 
mus,  sed  Spiritum  qui  ex  Deo  est,  ut  scia- 
mus  quae  a  Deo  donata  sunt  nobis.Si  enim 
ignoremus   quid   et   unde   habemus,  non 
agimus  gratias,   nec  benefactorem   diligi- 
mus.  Gratias  autem  agendo  ac  diligendo, 
beneficiis  potioribus  adimplemur.  Verum- 
tamen  inveniuntur  quidam  vani,  nimium 
imperfecti  et  frivoli,  qui  si  aliquid  excel- 
lentiee  vel  perfectionis  in  se  deprehende- 
rint,  statim  in  se  gloriari,  intumescere,  ali- 
osque  aspernari  iucipiunt. 

Quum  autem  venerit  Filius  hominis  in  31 
majestate  sua,  etc.  Dicunt  aliqui,  in  isto 
capitulo  tres  parabolas  contineri,  quarum 
ista  sit  tertia  :  quam  asserunt  pertinere 
ad  activos.  Sed  quod  hic  dicitur,  non  est 
parabola  :  non  enim  aliud  per  similitudi- 
nem  significatur,  sed  de  ipso  judicio  aper- 
tissime  Salvator  praenuntiat,  de  quo  in 
duabus  praecedentibus  parabolis  occulte 
et  figuraliter  loquebatur.  Denique  etsi  es- 
set  parabola,  non  tamen  solos  activos  con- 
cerneret.Agitur  enim  hoc  loco  de  omnibus 
gentibus,  et  segregatione,  examinatione, 
judicatione,  et  praemiatione  eorum,  ut  pa- 
tet  inspicientibus  litteram.  Quia  ergo  de 
ipso  judicio  multa  praedixit  obscure  et 
mystice,  nunc  describit  ipsum  et  proces- 
sum  ejus  aperte. 

Quum  autem  venerit  Filius  hominis 
motu  locali  et  corporali  descensu  a  ccelo 
empyreo  ad  judicium,  qui  secundum  su- 
am  divinitatem  immensus  atque  immobi- 
lis  est,  in  majestate  sua,  id  est  in  sua 
magna  potestate  et  corpore  glorificato,  et 
omnes  angeli  sancti  novem  ordinum,  cum 
eo,  qui  in  suo  primo  adventu  venit  in 
humilitate  cum  paucis  et  egenis  discipu- 
lis.  Venient  autem  angeli  sancti  cum  eo,  et 
tunc  visibiliter  omnibus  apparebunt  :  pri- 
mo,  propter  reverentiam  Judicis ;  secun- 
do,  ad  terrorem  malorum  ;  tertio,  ad  accu- 
sationem  eorum  qui  angelicis  instinctibus 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXV   MATTH.EI. 


ART.    XL 


277 


Sap.  iii,  7. 


Matth.  xiii. 
4»,  50. 


32 


33 


l'S.   LXXVlll, 

13;  xciv,  7; 
xcix,  3. 

Joann.  x, 
II,  »4. 

Ezech. 
xxxiv,  15. 


noluerunt  assentire  ;  quarto,  ut  exsequan-  A 

tur  sententiam  Judicis  in  reprobos.  Dicit 
hic  quidam,  quod  ministerio  angelorum 
bonorum  electi  dcducentur  ad  ccelum,  re- 
probi  vero  ab  angelis  malis  ad  inferos  per- 
trahentur.  Sed  verius  reor,  quod  electi 
per  dotem  agilitatis  propria  potestate  as- 
cendent,  et  velut  scintillse  in  arundineto 
discurrent ;  item,  quod  angeli  sancti  pro- 
jicient  et  contrudent  tam  deemones  quam 
homines  perditos  in  infernum.  Diaboli 
enim  tam  invite  intrabunt  infernum,  ut 
homines  pravi.  Ideo  enim  supra  dixit  Sal-  B 
valor  :  Exibunt  angeli,  et  separabunt  ma- 
los  de  medio  justorum,  et  mittent  eos  in 
caminum  ignis.  Tunc  sedebit  super  sedem 
majestatis  sua?,  id  est,  in  sua  judiciaria 
potestate  residebit ;  vel,  Super  sedem  ma- 
jestatis  suse,  id  est  super  Ecclesiam,  in 
qua  sedes  est  Dei. 

Et  congregabuntur  ante  eum  omnes  gen- 
tcs,  id  est,  ab  angelis  coram  eo  adducentur 
gentes  quorumcumque  temporum,  gradu- 
um,  conditionum,  setatum  et  statuum  ;  et 
separabit  eos  ab  invicem,  loco  et  voto  ac  C 
praemio,  sicut  pastor  segregat  tempore  se- 
rotino  oves  ab  hoedis,  in  diversis  stabulis 
eos  locando.  In  die  enim  simul  pascuntur, 
sed  de  sero  segregantur.  Sic  durante  die 
et  tempore  gratise,  simul  in  Ecclesia  ha- 
bitant  etvescuntur  electi  et  reprobi ;  porro 
in  fine  temporis  hujus,  hoc  est  in  con- 
summatione  saeculi,  secernentur  et  divi- 
dentur.  Et  staluet,  id  est,  firmiter  ponet 
Filius  hominis,  non  humana,  sed  divina 
virtute,  oves  quidem,  id  est  electos,  qui 
propter  innocentiam,  simplicitatem,  utili-  D 
tatem,  et  operum  bonorum  fecunditatem, 
ovibus  comparantur,  juxta  illud  :  Nos  au- 
tem  populus  ejus,  et  oves  pascuse  ejus. 
De  quibus  loquitur  Christus  :  Ego  sum 
pastor  bonus,  et  cognosco  oves  meas ;  et 
alibi,  Ecce  ego  ipse  pascam  oves'meas. 
A  dextris  suis  :  vel,  ad  litteram,  ad  latus 
suum  dextrum,  tanquam  in  loco  digniori ; 
vel,  A  dextris,  id  est  in  bonis  suis  jucun- 
dis  et  prosperis,  in  consolatione  et  spe 
bona,   ita   quod  ignis   conflagrationis  eos 


non  leedet  pro  tunc.  Hoedos  autem,  [id  est 
reprobos,]  statuet  a  sinistris,  id  est  in  lo- 
co  opposito,  et  in  adversis  ac  tristibus,  in 
desolatione,  et  ignis  preedicti  combustio- 
ne  :  qui  significantur  per  hoedos,  quoniam 
hccdus  est  animal  petulans,  lascivum,  in- 
fructuosum,  semper  fervens  ad  coitum. 

Tunc  dicct  Rex,  videlicet  Christus,  qni       34 
habet  in  vestimento  et  in  femore  suo  scri-  aPoc.  x.x, 
ptum,  Rex  regum  et  Dominus  dominan-  l6, 
tium  :  de  quo  Jeremias  testatus  est,  Regna-  /cr.»m,5. 
bit  Rex,  et  sapiens  erit,  et  faciet  judicium 
et  justitiam  in  terra ;  et  Psalmista,  Deus,  p*.lxxi,2. 
judicium  tuum  regi  da  ;  his  qui  a  dextris 
ejus  erunt,  qui  stabunt  in  magna  constan-  Sap.  v,i. 
tia  adversus  eos  qui  se  angustiaverunt  : 
Venite  ad  alta  ccelorum,  benedicti  Patris 
mei,  id  est,  sanctificati,  gratiisque  repleti 
a   Patre   meo,  Deo   aeterno   et  adorando  ; 
possidete,  hereditaria  perpetuaque  posses- 
sione,  paratum  vobis  regnum  a  constitu- 
tione  mundi,   id   est   ccelum   empyreum 
ejusque  delicias,  in  principio  mundi  crea- 
tum  et  ad  inhabitationem  electorum  ap- 
tatum.  Nec  obstat  quod  Dominus  ait :  Vado  Joann.xiv, 
parare  vobis  locum.  Ccelestis  enim  patria  " 
ante  constitutionem  mundi  parata  est  San- 
ctis,  secundum  prfedestinationem  ;  a  prin- 
cipio  mundi,  per  creationem  ;   in  Christi 
passione  et  ascensione,  quantum  ad  me- 
ritum  introeundi  et  januee  apertionem. 

Esurivi  enim,  et  dedistis  mihi  mandu-       35 
care  ;  sitivi,  et  dedistis  rnihi  bibere.  Ponit 
hic  sex  opera  misericordiee  :  quibus  addi 
solet  septimum,  scilicet  mortuorum  sepe- 
litio.  Quomodo  autem  electi   exhiblierint 
ha>c  Christo,  ipse  post  pauca  exponit.  Ho- 
spes,  id  est  peregrinus,  eram,  ct  collegi- 
siis,  id  est,  ad  hospitium  vestrum  induxi- 
stis  me  :  prout  in  Isaia  habetur  :  Egenos  h.  nm, :. 
vagosque  induc    in    domum    tuam.   Unde 
et  Job  :  Foris  (inquit)  non  remansit  pere-    j0b  xxm, 
grinus,  ostium  meum  viatori  patuit.  Hinc  3"- 
Paulus  hortatur  :  Hospitalitatem  nolite  ob-  Hebr.xm, 
livisci,  per  hanc  enim  placuerunt  quidam. 
angelis  hospitio  receptis,   videlieet  Abra-  Gen.ma, 
ham   et  Lot.  Nudus,  ct  operuistis  me  ve-     '*<£}' 
stibus  :  prout  monet  Joannes  Baptista,  Qui  Luc.  m,  n. 


278 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXV   MATTILEl.    —    ART.    XL 


li 


habet  duas  tunicas,  det  non  habenti.  In- 
firmus  fui,  et  visitastis  me,  consolationem 
et  opem  exhibendo.  Hinc  enim  in  Eccle- 

Eccii.  vii,  siastico  scriptum  est  :  Non  te  pigeat  visi- 
tare  infirmum,  ex  his  enim  in  dilectione 

jacob.\,%->.  firmaberis.  Et  Jacobus  :  Religio,  ait,  mun- 
da  et  immaculata  apud  Deum  et  Patrem, 
hsec  est  :  visitare  pupillos  et  viduas  in 
tribulatione  eorum,et  immaculatum  se  cu- 
stodire  ab  hoc  sa^culo.  In  carcere  eram, 
et  venistis  ad  me  alendum,  consolandum, 
seu   liberandum,  quia   et  scriptum   est  : 

Prov.  xxiv,  Erue  eos  qui  ducuutur  ad  mortem. 

37  Tunc  respondebunt  ei  justi,  dicentes  : 
Domine,  quando  te  vidimus  esurientem,  et 
pavimus?  sitientem,  et  dedimus  tibi  po- 

38  tum  ?  Quando  autem  te  vidimus  hospi- 
tem,  et  collegimus  te?  etc.  Ista  interrogatio 
non  oritur  ex  dubitatione,  sed  pietate  et 
admiratione  de  Judicis  dignatione,  et  item 
ex  desiderio  audiendi  jucundum  respon- 
sum.  Eorum  quippe  conscientia  protesta- 
bitur  eis,  quod  vera  sint  Judicis  verba  ;  et 
scient  quod  Christus  reputat  sibi  factum, 
quod  suis  fit  membris,  nam  et  ideo  ista 
fecerunt. 

40  Et  respondens  Rex,  dicet  illis  :  Amen 

dico  vobis,  quamdiu,  id  est  quandocum- 
que,  vel  quantumcumque,  fecistis  uni  ex 
his  fratribus  meis  minimis,  id  est  alicui 
inopi  quantumcumque  in  hoc  sseculo  vili 
et  abjecto,  mihi  fecistis.  Isti  enim  sunt 
corpus  meum  mysticum,  et  caro  mea,  et 
tam  grata  habeo  bona  eis  facta,  ac  si  meae 
personae  essent  exhibita,  dummodo  ex  ca- 
ritate  et  propter  me  facta  sint  eis.  Ob  id 
autem  quod  ait,  Quamdiu  fecistis  uni  ex 
his  fratribus  meis  minimis,  mihi  fecistis, 
videtur  Hieronymus  dicere,  quod  Christus 
non  pascatur,  potetur,  hospitetur,  operia- 
tur,  vel  cetera  misericordise  opera  sibi 
reputet  facta,  nisi  in  pauperibus  spiritu, 
qui  sunt  fratres  Christi,  pertinentes  ad 
gregem  ipsius.  Sed  quamvis  Christus  in 
illis  specialiter  sit,  et  opera  eis  impensa 
sibi  facta  profiteatur,  tamen  meritorium 
est  quibuscumque  pauperibus  benefacere 
propter  Deum,  et  quoniam  sancta?  Trini- 


A  tatis  insigniti  sunt  imagine,  gratise  gloriae- 
que  capaces. 

Tunc  dicet  et  his  qui  a  sinistris  ejus       41 
erunt :  Discedite  a  me,  maledicti,  in  ignem 
ceternum.  Per   ignem    infernalem    intelli- 
guntur  cetera  gehennse  supplicia,  de  qui- 
bus  ait  Psalmista  :  Pluet  super  peccatores    ps.  x,7. 
laqueos  ;  ignis,  sulfur  et  spiritus  procel- 
larum,  pars  calicis  eorum.  Qui  paratus  est 
diabolo,  primo  apostatae,  et  angelis  ejus  : 
de  quibus  in  Apocalypsi  scribitur,  Draco  Apoc.wij. 
pugnabat  et  angeli  ejus.  Itemque  Aposto- 

B  lus  :  Nescitis,  ait,  quia  angelos  judicabi-  icor.  vi,3. 
mus  ?  Ignis    iste,  secundum   quosdam,  a 
principio  mundi  simul  cum  coelo  empyreo 
factus  et  angelis  malis  paratus  est.  Dicunt 
enim  infernum  simul  cum  ccelo  creatum. 
Unde  in  Isaia  legitur  :  Praeparata  est  ab;s.  Xxx,33. 
heri  Topheth,  a  rege  prseparata,  profun- 
da  et  dilatata  ;  esca   ejus   ignis  et   ligna 
multa.  Topheth  vocatur  gehenna.  Esurivi       42 
enim,  et  non  dedistis  mihi  manducare  ; 
sitivi,  et  non  dedistis  mihi  potum ;  etc. 
Ideo  condemnantur,  quoniam  opera  mise- 

C  ricordia?  non  fecerunt.  Judicium  enim  sine    Jacob.  n, 
misericordia  fiet  ei  qui  non  fecerit  mise- 
ricordiam. 

Tunc  respondebunt  ei,  videlicet  Christo  44 
judici,  et  ipsi,  dicentes  :  Domine,  quando 
te  vidimus  esurientem,  aut  sitientem,  aut 
hospitem,  aut  nudum,  aut  infirmum,  aut 
in  carcere,  et  non  ministravimus  tibi  ? 
Hoc  dicunt  desiderantes  se  excusare.  Tunc  45 
respondebit  illis,  dicens  :  Amen  dico  vo- 
bis,  quamdiu  non  fecistis  uni  de  mino- 
ribus  his,   id    est    fratribus    meis    mini- 

D  mis,  nee  mihi  fecistis,  hoc  est,  quod  illis 
negastis  et  subtraxistis,  mihi  negastis  et 
subtraxistis. 

An  istud  judicium  fiet  vocaliter  vel 
solum  mentaliter,  non  est  certum.  Quam- 
vis  aliqui  satis  audenter  ad  hoc  responde- 
re  prsesumant,  temere  definientes  quod 
sine  periculo  ignoratur,  multis  tamen  ma- 
gnis  viris  apparet  probabilius,  quod  pro- 
latio  sententia?  erit  vocalis.  —  Denique  de 
isto  judicio  manifeste  praedictum  est  in 
Daniele  :  Multi  de  his   qui  dormiunt    in  Dan. xn, 2. 


ENARRATIO    IN   CAP.    XXVI  MATTH^EI.    —   ART.    XLI  279 

pulvere  terrae,  evigilabunt  :  alii  in  vitam  A  diae  fecerint,  ut  patet  de  pauperibus  et  re- 

aeternam;  alii  in  opprobrium.  Unde  nunc  ligiosis  quampluribus,  praesertim  de  clau- 

46       subditur  :  Et  ibunt  hi,  utpote  qui  a  sini-  sis  et   anachoretis.  Dicendum  quod  ideo, 

stris  erunt,  in  supplicium  ceternum,justi  quoniam   opera  misericordia3  sunt  magis 

autem  in  viiam  ceternam.  connaturalia  homini.   Nihil  enim   natura- 

Locus  iste  sancti   Evangelii  admonitio-  lius,  quam   benefacere    consorti    naturae. 

ne  potius  indiget,  quam  expositione.  Co-  Secundo,  quoniam  opera  misericordiae  di- 

gitemus  ergo  et   intimo  corde   pensemus  recte  et  evidenter  includunt  caritatem,  vir- 

futuri  judicii  rigorem,  horrorem  et  intole-  tutum  reginam.  Tertio,  ut  appareat  quam 

rabilitatem  ;   dulcedinem   verborum   isto-  juste  negetur  reprobis  tunc  misericordia, 

rum,Venite,benedicti  Patris  mei,etgaudia  qui  nunc  proximo  misericordiam  non  im- 

electorum  ;  amaritudinem   quoque   hujus  pendunt.  Quarto,  ut  homines  ex  his  verbis 

sententiee,  Ite,  maledicti,  m  ignem  aeter-  B  Christi  incitentur  ad  opera  pietatis.  Quin- 

num,  et  infernalium  suppliciorum  vehe-  to,  quia  Scriptura  specialissime  et  copio- 

mentiam  sempiternam,  reproborum  cala-  sissime  hortatur,  laudat   atque  beatificat 

mitatem,desperationem  et  incomprehensi-  opera  misericordiae.  Siquidem,  Beati  mise-  Matth.v,7 

bilem  desolationem ;  item,quam  pavendum  ricordes,  quoniam  ipsi  misericordiam  con- 

et  grave   ac   dolorosum   erit,  dsemonibus  sequentur;  et,  Beatus  qui  intelligit  super  Ps. «.,  i. 

aeternaiiter   sociari,    aeternaeque   oblivioni  egenum  et  pauperem.  Sexto,  ad  insinuan- 

traditum  esse.  dum  quod  universa  salus  nostra  et  gratia, 

Quaeri  potest,  cur  Christus  dicat  in  futu-  et  quidquid  in  nobis  boni  est,  ex  mise- 

ro  judicio  disceptationem  fieri  potius  de  ricordia  Dei    procedit,  dependet,   perfici- 

operibus  misericordiae  quam  caritatis  vel  tur.Postremo,per  corporales  misericordiae 

justitiae,   quum   tamen    de   omni    peccato  actus,  dantur  intelligi  spiritualia  miseri- 

futura  sit  ibi  discussio,  nec  omnes  electi  C  cordiae  opera,  quae  illis  praestantiora  et  ma- 

de  quibus  jam  sermo  est,  opera  misericor-  gis  meritoria  perhibentur. 


H 


ARTICULUS    XLI 

ENARRATIO    CAPITULI   VICESIMI    SEXTI   (DE   PASSIONE   CHRISTl)    :    ET   FACTUM   EST, 
QUUM  CONSUMMASSET   JESUS    SERMONES. 


ORA  est,  ut  praeparemus  nos  ad  in-  D  omnium  contemplationum  sublimitates,  et 

tuendum  Filium  hominis   pro  nobis  quidquid  ad  salutem  pertinet,  quidquid  ad 

iVwm.xxi,  in  crucc  levatum,  per  serpentem  aeneum  a  speculationis  apicem  spectat,  mirabiliter, 

9,/oann.m,  jyi0yse  pr0  sjgn0  erectum,  significatum  :  ut  ineffabiliter  et  supernaturaliter  Ieguntur, 

sicut  Judaei  inspiciendo  serpentem  illum,  discuntur,  resplendent. 
sanabantur  a  morsu  serpentium  ;  sic  nos  Descripturus  itaque  gloriosissimus  sapi- 

intuendo  per  fidem,  affectum  et  imitatio-      entissimusque  evangelista,  sublimis  apo- 

nem,  Salvatorem  propter  nos  in  patibulo  stolus,    S.    Matthaeus,    passionem    Domini 

elevatum,sanemur  a  morsibus  diabolorum,  nostri  Jesu  Christi,  in  quo  est  salus,  vila 

a  laesione    peccati,  a  tentationis   veneno.  et  resurrectio  nostra,  ita  exorsus  est  :  Et        1 

Christus  quippe  in  cruce  suspensus,  liber  factum   cst,  quum   consummassct,  id   es_t 

est  in  quo  omnium  virtutum  perfectiones,  terminasset,  Jcsus,  Filius  Dei,  in  quo  sunt  coioss. n,3. 


280 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXVI    MATTHvEI. 


ART.    XLI 


omncs  thesauri  sapientiae  et  scientiao  abs- 
condi ti,  sermones  hos  omncs,  qui  in  praece- 
dentibus  sunt  descripti  capitulis,  dixit  di- 
scipulis  sw/s,praesertim  Apostolis,  ad  quos 
fecit  sermonem  praBScriptum,  qui  iu  duo- 
bus  praecedentibus  capitulis  positus  est  : 
2  Scitis  quia  post  biduum,  id  est  post  duos 
dies,  videlicet  istum  in  quo  haec  loquor, 
et  immediate  sequentem,  PascJia  fiet,  id 
est,  paschalis  celebritas  incipietur,  et  im- 
molabitur  agnus  paschalis.  Unde  Lucas  sic 

i((c.xxii,i.  habet  :  Appropinquabat  dies  festus  Azy- 
morum,  qui  dicitur  Pascha.  Porro  de  di- 
versis  acceptionibus  hujus  nominis,  pa- 
scha,  cito  dicetur.  \Et  Filius  etc.] 

Ista  autem  locutus  est  Jesus  feria  tertia 
in  hebdomada  passionis.  Agnus  vero  pa- 
schalis  immolabatur  feria  quinta  ejusdem 
hebdomadae,  hora  vespertina,  in  qua  ince- 
Ze».xxm,5.  pit  paschalis  festivitas,  hoc  est  die  seu 
luna  quartadecima  Aprilis,  ad  vesperam  : 
qui  mensis  apud  Judaeos  est  principium 
anni  ac  mensium.  Sic  enim  Dominus  jus- 

Exod.  xn,  serat  Moysi  in  Exodo.  Hac  etenim  die  et 
hora  praecepit  Dominus  filiis  Israel  offerre 
et  manducare  agnum  paschalem  in  terra 
/Egypti.  Unde,  Pascha,  quod  Hebraice  dici- 
tur  Phase,  non  a  passione,  sed  a  transitu 
nomen  accepit,  secundum  Hieronymum  et 
Augustinum  :  primo,  quoniam  filii  Israel 
eadem  nocte  egressuri  erant  cum  festina- 
tione  de  terra  .Egypti;  secundo,  quoniam 
nocte  illa  angelus  interfector  primogenito- 

ibid.  13.  rum  .Egypti,  videns  fores  Israel  sanguine 
agni  perfusas,  transiliit,  pertransiitque  Ju- 
daeos,  non  tangens  quemquam  eorum;  ter- 

,/oann.xiii,  tio,  quoniam  praefiguravit  transitum  Chri- 
sti  ex  hoc  mundo  ad  Patrem.  Et  quia 
praescriptus  sermo  in  monte  Oliveti  factus 
est,  puto  quod  in  eodcm  loco  Christus 
passionem  suam  praedixerit.  Denique  pas- 
sionem  suam  praenuntiavit  Apostolis  :  pri- 
mo,  ne  videretur  improvise  seu  nescienter 
comprehensus  et  passus;  secundo,  ut  ani- 
mos  discipulorum  contra  futura  scandala 
roboraret  :  jacula  nempe  praevisa   minus 

Matth.  x,  laedunt;  tertio,  ut  monstraret  se  non  ti- 
mere  eos  qui  corpus  occidunt,  dum  nec 


A  locum  passionis,  nec  adversarios  suos  de- 
clinavit,  sed  adiit. 

Advertendum  quoque,  quod  in  praehabi- 
ta  Salvatoris  interrogatione  qua  ait,  Scitis 
quia  post  biduum,  etc,  duo  includuntur  : 
quorum  unum  sciebant  Apostoli,  scilicet 
quod  post  biduum  Pascha  fieret ;  aliud 
ignorabant,  videlicet  quod  post  duos  dies 
Christus  occideretur.  Noverant  quidem  ex 
frequenti  Christi  praenuntiatione,  quod  Fi- 
lius  hominis  de  proximo  esset  interfici- 
endus,  sed  determinatum  diem  hucusque 

B  ignorasse  videntur. 

Tunc  congregati  sunt  principes  sacerdo-  3 
tum  :  non  tunc,  id  est  eodem  die  quo 
Christus  dixit  verba  inducta,  videlicet  ter- 
tia  feria;  sed,  Tunc,  id  est  illo  tempore, 
utpote  die  immediate  sequenti,  seu  feria 
quarta,  qua  Christus  mansit  in  Bethania, 
dans  impiis  locum  et  tempus  libere  con- 
sulendi  de  sua  morte.  Non  tamen  ideo 
mansit  directe  ut  illi  hoc  facerent,  sed  ne 
propriam  passionem  impediret,  accelera- 
ret,   vel  aliter  quam  prophetatum  fuerat 

C  adimpleret.  Oportuit  enim,  ut  propter  ve- 
rificandas  Scripturas,  a  discipulo  vendere- 
tur  :  quod  factum  est  feria  quarta;  nec 
factum  fuisset,  si  tunc  regressus  fuisset 
Jerusalem.  Tunc  ergo  congregati  sunt  prin- 
cipes  sacerdotum,  id  est  pontifices,  quo- 
lii m  unus  alteri  in  sacerdotii  principatu 
successit  :  quorum  nomina  ponit  Lucas  in 
Actibus  Apostolorum,  videlicet  Annas,  Cai-  Acf.iv.e. 
phas,  Joannes  et  Alexander;  et  seniores 
pojiuli,  qui  erant  septuaginta,  et  judices 
ordinarii,  successores    septuaginta   senio- 

D  rum   quos   Moyses   statuit.    Horum   multi    Num.  xi, 
fuerunt  Scribae  et  Pharisaei.  Ab  his  autem  Ban.xm,n. 
qui  videbantur   regere    populum,  egressa 
est  primo  iniquitas  in  populo.Ipsi  namque 
primo    conceperunt   odium    contra   Chri- 
stum  :  quo  facto,  seduxerunt  vulgum,aver- 
tentes  plebem  a  Christo.  In  atrium  prin- 
cipis  sacerdotum,  qui  dicebatur  Caiphas, 
eratque    pontifex    anni    illius,    secundum   /oann.xi, 
Joannem.  .  M,5i;xv,», 

Et  consilium  fecerunt  ut  Jesum  dolo        4 
tenerent,  id  est,  insidiose  et  fraudulenter 


ENARRATIO    IN   CAP.    XXVI  MATTILEl.    —    ART.    XLI  281 

comprehenderent,  quem  non  audebant  pu-  A      Quum  autem,  id  est  sabbato  in  Ramis       6 

blice  capere,  nec  poterant  juste  ligare,  et  palmarum,  esset  Jesus  in  Dethania,  juxta 

Sap.  n,2o.  occiderent  eum  morte  turpissima,  satiando  illud  :  Jesus  ante  sex  dies  Paschse  venit  Joann.xu, 

/06  xvi, ii.  se  pQ3njs  ejus    jam  enim  frequenter  pro-  Bethaniam.  Ut  enim  refert  evangelista  Jo- 

posuerunt  eum  occidere,  et  conati  fuerunt  annes,quum  post  suscitationem  Lazari  de- 

joann. vm,  eum  nunc  lapidare,  nunc  comprehendere;  crevissent  Judaei  occidere  Jesum,  abiit  in  /&i</.xi,54. 

59;x,3i,39.  gej  jesus  exivit  de  manibus  eorum,  sicut  regionem  juxta  desertum,  in  civitate  quse 

in  diversis  capitulis  testatur  Joannes.  In-  dicitur  Ephrem.  Sed  sexto  die  ante  Pascha 

super,  Lazaro  suscitato,  mox  quidam  qui  et  Coenam,  venit  cum  discipulis  suis  Bc- 

suscitationi  ejus  interfuerunt,  abierunt,  et  thaniam.  In  clomo  Simonis  leprosi.  Am- 

nuntiaverunt  Pharisseis.   Tuncque   imme-  brosius,  libro  sexto  super  Lucam,  videtur 

diate   collegerunt    pontifices   et    Pharisaei  asserere  quod  Simon  iste  adhuc  erat  le- 

;6irf.xi,46,  concilium,  dicentes  :  Quid~facimus,  quia  B  prosus.    Sic    etenim   ait    :    Apparet   quod 

/ftirf49  5o  mc  homo  multa  signa  facit?  Quumque  re-  Christus  leprosum  non  refugit,  non  vitavit 

spondisset  Caiphas,  Expedit  vobis  ut  unus  immundum,  ut  maculas  humani  corporis 

moriatur  pro   populo,  et   non   tota  gens  posset  abluere.  Hieronymus  autem  hoc  lo- 

ibid.  53.   pereat,  ex  illo  eodem  die  cogitaverunt  et  co  affirmat,  quod  tunc  non  erat  leprosus, 

firmiter  decreverunt  interficere  eum.  Sed  sed  ante   curatus  fuit  a  Christo,   retinuit 

quia  frequenter  evasit  manus  eorum,  ideo  tamen  nomen  leprosi,  quemadmodum   et 

nunc  consultabant  de  modo  tenendi  occi-  Matthseus  post  conversionem  suam  vocatus  Matth.  x,3. 

dendique  eum   :   praesertim  quoniam  die  est  publicanus.  Et  istud  communius  tene- 

Matth.    prsecedenti  durissime  increpavit  et  gravis-  tur,  probabiliusque  videtur,  quia  Judseis 

xxiii,  13  et  sjme  0ffencijt  e0S;  ui  SUpra  jam  patuit ;  non  licuit  ingredi  ad  leprosos. 

lbid.  39.  audieruntque  eum  dixisse,  Non  me  vide-         In  domo  autem  Simonis  hujus  fuerunt 

bitis  amodo,etc,  unde  suspicabantur  quod  C  hac  vice  cum  Christo,  non  solum  discipuli 

fugeret,  et  multos  sibi  discipulos  congre-  ejus,  sed  etiam  Maria  Magdalene,  Martha 

garet.  et  Lazarus,  ut  patebit.  Joannes  enim  ma- 

5  Dicebant  autem  :  Non  in  clie  festo,  id  nifeste  sic  habet  :  Fecerunt  ei  coenam  ibi,  j0ann.%u, 

est,   non   teneamus   nec   occidamus   eum  et  Martha  ministrabat;  Lazarus  autem  erat 2- 

durante   solennitate   paschali    jam   immi-  unus  ex  discumbentibus.  Sed  quia  hic  di- 

nente,  ne  forte  tumultus,  id   est  seditio  citur,  Et  Martha  ministrabat,  Origenes  et 

et  ingens  turbatio,  fieret  in  populo.  Tunc  multi  eum  sequentes,  dixerunt  quod  coena 

enim  populus  undique  confluxit  in  Jerusa-  heec  fuit  in  domo  Marthae.  Verum,  quia 

lem  propter  festivitatem,  et  sciebant  prin-  hoc  loco  et  in  JVIarco   clarissime  dicitur,  Mwc.zn, 

cipes  sacerdotum  quod  multi  de  populo  quod  effusio  unguenti,  de  qua  statim  sub- 3- 

credebant  Jesum  esse  vel  prophetam,  vel  detur,  quam  omnes  dicunt  factam  in  coe- 

Christum  in  lege  promissum  :  ideo  vere-  D  na  pradicta,  fuit  in  domo  Simonis  leprosi; 

bantur  ne  isti  conlradicerent  atque  resi-  dicendum  est,   quod   ccena  ista  celebrata 

sterent  eis,  et  Christum  quamvis  captum  sit  in  domo  ipsius.  Sed  rursus  videtur  hoc 

eriperent.  Magis  ergo  timuerunt  vulgum  posse  solvi,  per  id  quod  hoc  loco  ait  Hie- 

quam  Deum;  nec  propter  scandalum  po-  ronymus  ipsam  Bethaniam,  quae  interpre- 

puli  devitandum  voluerunt  Christi  passio-  fatur  domus  obedientise,  quondam  fuisse 

nem  differre  usque  post  Pascha,  sed  ne  Simonis  leprosi,  atque  per  hoc  quod  Chri- 

Christus  a  populo  eriperetur  atque  evade-  stus  fuit  atque  ccenavit  in  domo  Simonis 

ret.  Verumtamen  istud  consilium  postmo-  hujus,  non  excluditur  quin  coenavit  in  do- 

dum  mutaverunt,  Juda  veniente   ad  eos,  mo  Marthee,  cujus  domus  fuit  in  Bethania. 

qui  dedit  eis  inopinatum  opportunumque  Huic  vero  obviare  videtur   illud  Marci  : 

modum  exsequendi  quod  cupiebant.  Quum  esset   Bethanise   in    domo  Simonis 


282  ENARRATIO    IN   CAP.    XXVI   MATTHjEI.    —   ART.    XLI 

leprosi.  Ex  quo  concluditur,  quod  domus  A  simi    Hicronymi    reverentia,  non    videtur 

Simonis  crat  pars  Bethanise  :  et  hoc  idem  dictum  ejus   quibusdam    probabile.  Dicit 

dicit  Ambrosius.  Ad  argumentiim  autem  enim  nihil  tale  scriptum  esse  de  hac  mu- 

Origenis  dicendum,  quod  Martha  ministra-  liere  quee  unxit  caput  Jesu,  videlicet  Maria 

bat  in  domo  alterius  propter  reverentiam  Magdalene,  de  cujus  unctione  in  Bethania 

Chrisli,  et  etiam  quia  fortassis  propinqua  facta    nunc   agitur,   sicut  de  illa  de   qua 

et  familiaris  erat  Simoni  huic.Solent  nam-  recitat  Lucas,quod  stans  retro  secus  pedes  Luc. vu,38. 

que  amici   interdum   servire  in  domibus  Jesu,  lacrimis  coepit  rigare  pedes  ejus.  Cui 

propinquorum  familiariumque  suorum.  obviat,  quod  de  Maria  sorore  Marthse  ac 

7  Accessit  ad  eum  mulier,  vidclicet  Maria  Lazari  scriptum  est  apud  Joannem,  quod  Joann.xu, 

Magdalene,  habens  alabastrum,  hoc  est  vas  capillis  suis  extersit  pedes  Salvatoris,  et  3' 

factum  de  alabastro  :  quod  est  genus  mar-  quod  unxit  pedes  ejus  :  quorum  utrumque 
morei  lapidis,  in  quo  unguenta  servantur  B  etiam  recitat  Lucas.  Rursus  in  Marco  le- 

illsesa  ;  unguenti  pretiosi ;  et  effudit  su-  gitur  :  Surgens  Jesus  mane,  primo  sabba-  Marc.vn, 

per  caput  ipsius  Jesu  recu?nbentis,  hoc  est  ti,   apparuit    primo  Marise  Magdalene,  de  9' 

in    mensa   sedentis,   et   manducantis    seu  qua  ejecerat  septem  daemonia,  id  est  sep- 

quiescentis.  tem  peccata  mortalia,  secundum  exposi- 

Bis  in  Evangelio  legitur  Christum  per-  tores  :  ex  quo  constat  Mariam  Magdalene 

fusum  unguento  fuisse  a  muliere  :  Primo,  peccatricem  fuisse.  Cui  consonat  ejus  le- 

Luc. vu,37.  in  Luca,  apud  quem  habetur  quod  mulier  genda,  in  qua  ipsa  fertur  dixisse  sacerdoti 

quae  erat  in  civitate  peccatrix,  ut  cogno-  eam  in  eremo  invenienti,  quod  ipsa  esset 

vit  quod  Jesus  accubuit  in  domo  Phari-  famosa  illa  peccatrix  de  qua  in  Evangelio 

ssei,  attulit  alabastrum  unguenti.  Secundo,  legitur.  —  Preeterea,  non  solum  eadem  fe- 

Joann. xn,  apud  Joaunem,  ubi  scriptum  est  :  Maria  mina  est,  quse  effudit  unguentum  super 
accepit  libram  unguenti  nardi  pistici  pre-  C  caput  et  pedes  Christi,  sed  etiam  eadem 

tiosi,  et  unxit  pedes  Jesu  ;  et  domus  im-  hora  Maria  Magdalene  fecit  utrumque.  Jam 

pleta  est  ex  odore   unguenti.  Et   de  hac  enim  ostensum  est,  quod  Matthseus  nunc 

secunda  unctione  nunc  agitur,  quia  fuit  describit   unctionem   in   Bethania   factam 

vcrs. u-16.  occasio  venditionis  Christi,  ut  subditur.  passione  instante  :  et  illam  Matthseus  ac 

Sed  an  utraque  unctio  facta  sit  ab  ea-  Marcus  asserunt  factam  super  caput  Jesu  md.  xw,3. 

dem  femina,  scilicet  Maria  Magdalene,  dis-  recumbentis  ;  Joannes  vero  scribit  factam 

sensio  est  inter  sanctos  doctores.  Hierony-  super  pedes  ipsius.  Necesse  est  ergo  fateri   /oann.xii, 

mus  et  Chrysostomus    dicunt  quod   non.  quod  unxit  pedes  et  caput.  In  prima  ta-  3' 

Ait  quippe  hoc  loco  Hieronymus  :  Nemo  men  unctione  non  legitur  nisi  pedes  un- 

putet  eamdem  esse,  quse  super  caput  ef-  xisse.  Dicendum  est  ergo  cum  Beda,  quod 

fudit  unguentum,  et  quae  super  pedes.  Illa  Maria  hsec  bis  unxit  Christum  :  Semel  in 

/,kc.vii,38,  enim  lacrimis  lavat,  et  crine  tergit,  et  pec-  D  Galileea,  in   domo   Pharisaei   ex  contritio- 

37-  catrix  appellatur  ;  de  hac  autem  tale  nihil  nc  sequens  Christum,  et  Iacrimis   pedes 

scriptum  est.  Augustinus  vero,  Gregorius,  ejus  lavans,  ut  indulgentiam  consequere- 

Beda,  et  Ecclesia  communiter,  tenent  op-  tur.  Alii  tamen  dicunt,quod  hoc  factum  sit 

positum.   Quod    probat   Augustinus,  quia  in  Jerusalem.  Secundo,  in  Bethania,  ex  re- 

Joann. xi,  apud  Joannem  legitur  quod   Maria  unxit  verentia  et  devotione.  Ideo  Lucas  describit 

2"  Dominum  unguento,  et  post,  capitulo  se-  eam   nomine    peccatricis,  Matthseus   vero 

md.xu, 3.  quentij  rursus  describitur  Mariam  pedes  nomine  mulieris,  quia  jam  altera  fuit  se- 
Jesu  unxisse.  Porro,  Ambrosius  super  Lu-  cundum  statum  et  meritum,  ut  tangit  Am- 
cam  relinquit  sub  dubio.  Tangit  enim  re-      brosius. 

sponsionem  pro  utraque  parte.  Et  quoniam  Maria  unxit  caput  Jesu,  di- 

Verumtamen,  salva  in  omnibus  beatis-  cunt  aliqui,  quod  istud  ungucntum  non 


ENARRATIO    IN   CAP.    XXVI    MATTH^I.    —   ART.    XLI  283 

erat  grossse   materise  ut  cetera   unguenta  A  tum  istud  venundari  plus  quam  trecenlis 

(indecens  enim  videretur  tale  unguentum  denariis,  et  dari   pauperibus.  Et  forte  di- 

super  caput  hominis  fundere),  sed  subti-  scipuli  hoc  dicentes,  incitati  erant  a  pro- 

lis,  videlicet  liquor  pretiosus  dc  re  aro-  ditore,  qui  suam  cupiditatem  palliavit  si- 

matica  expressus,  seu  lacrima  de  arbore  mulando  pietatem  ad  pauperes. 

aromatica  fluens   :  quse  herba  seu  arbor  Sciens  autem  Jesus,  quam  bene  mulier       10 

dicitur   nardus.  Unde   ait  Joannes,  quod  illa  fecisset,  et  quam  injuste  Judas  indi- 

joann.xn,  Maria  accepit  libram  unguenti  nardi  pisti-  gnaretur,  vel  etiam  alii,  qui  adhuc  rudes 


3. 


3. 


ci,  id  est  fidelis  et  puri,  non  mixti,  nec  erant,  nec  magistri  sui  dignitatem  pensa- 

sophisticati  :  in  quo  tangit  pretiositatem  bant,  cujus  erat  tanta  nobilitas  ut  lotius 

unguenti  illius,  ita  quod  pistici  refertur  mundi  unguenta  minus  pretiosa  erant  ad 

ad    unguentum.  Nardus  vero    hsec   habet  ejus  contactum  et  perfusionem  ;  ait  illis  : 
spicas  quasdam,  ex  quibus  riquor  iste  ex-  B  Quid  molesti  estis  kuic  mulieri?  Nam  et 

trahitur  sive  diffunditur,   ut   aliqui  refe-  fremebant  in  eam, secundum  Marcum.Tan-  Marc. xiv, 

runt.  Ideo  Marcus  refert,  quod  mulier  ista  quam  dicat  :Irrationabiliter  movemini  con- 

j/wc.xiv,  habuit  alabastrum  unguenti  nardi  pistici  tra  eam.  Opus  enira  bonum  operata  est  in 

spicati,  hoc  est  spicas  habentis.  Hoc  ergo  me  :  quia  infundendo  unguentum  super 

unguentum,  quia  refrigerativum,  confor-  me,  non  perdidit  illud,  sed  religiosissime 

tativum,  et  odoriferum    fuit,  fudit  Maria  fecit,  ex  caritate  et  devotione  magistrum 

super  caput  et  pedes  Domini  Jesu,  qui  nu-  suum  honorans  et  recreans.  Nam pauperes       n 

do  capite,  et  nudis  pedibus  legitur  inces-  semper  habetis  vobiscum,  quamdiu   estis 

sisse  :  quemadmodum  aqua  rosacea  fundi  in  vita  prsesenti,  et  ergo  potestis  eis  quo- 

solet  super  caput  aestuantis.  tidie  benefacere  ;  me  autem  non  semper 

Videntes  autem  discipuli  prsedictam  ef-  habebitis    in    hoc   sseculo,   eo    modo   quo 
fusionem  unguenti,  indignati  sunt,  dicen-  G  nunc  inter  vos  vivo  et  ambulo,  sensibili- 

tes  :  Ut  quid  perditio  hcec  ?  hoc  est,  cur  terque  vobiscum  conversor.  De  tali  prse- 

unguentum  hoc  tam  inutiliter  fusum  est  ?  sentia  ait  Christus  post  resurrectionem  : 

Secundum  expositores  communiter,  poni-  Hsec  sunt  verba  quae  locutus  sum  vobis,    z,kc.xmv, 

tur   hoc   loco  plurale   pro  singulari,   per  quum  adhuc  essem   vobiscum  ;  et  etiam  44" 

figuram  synecdochen,  ita  quod  solus  Ju-  ante    passionem,    0  generatio    incredula,    Marc.  m, 

das  murmuravit,  et  verba   hsec  protulit.  quamdiu  apud  vos  ero?  Nec  obstat  quod  ,8- 

Joann. xn,  Unde   apud  Joannem    solus   Judas   fertur  ait  infra,  capitulo  ultimo  :  Ecce  ego  vo-    Matth. 


4,5. 


hoc  factum  reprehendisse.  Sed  quia  apud      biscum  sum  cunctis  diebus  usque  ad  con- 
Joannem  Ghristus  pluraliter  respondendo      summationem    sseculi.    Hoc   enim    ait   de 


ibid.i.    ait,  Sinite  illam,  etc,  probabile  est,  quod  prsesentia  sua  per  gratiam,  et  sacramen- 

etiam  aliqui  alii  indignabantur,   sed  alia  talem  exsistentiam  ;  potissimum  autem  de 
intentione  quam  Judas.  Nam  Judas   ideo  D  prsesentia  sua  per  divinitatis  suse  majesta- 

tristabatur,  quia  pretium  unguenti  cupie-  tem  ac  providentiam. 

bat  furari;  aliis  autem  quibusdam  appare-  Mittens  enim  haic  mulier  unguentum       12 

bat  melius  fuisse  quod  pretium  unguenti  hoc  in  corpus  meurn,  id  est  super  caput  et 

erogatum  esset  pauperibus.Ideo  subditur  :  pedes  corporis  mei,  ad  sepeliendum  me 

9        Potuit  enim  unguentum  islud  venundari  fecit,  hoc  est,  nunc  fecit  quod  faceret  mi- 

multo,  hoc  est  vendi  pro  pretio  magno,  et  hi  in  sepulcro,  si  posset.  Voluit  enim  Ma- 

dari  pauperibus.  Unde  apud  Joannem  tra-  ria  hoc  corpus  Christi  ungere  in  sepulcro, 

ibid.  5.    ditor  ait  :  Quare  unguentum  hoc  non  ve-  sed  non  potuit,  quia  jam  resurrexil  :  ideo 

niit,  hoc  est,  venditum  est,  trecentis  de-  Christus  voluit  sibi  nunc  exhiberi.  quod 

nariis,  et  datum  est  egenis?  In  Marco  vero  noverat  sibi  in  die  resurrectionis  non  esse 

Marc.  xiv,  ° 

5.  discipuli  leguntur  dixisse  :  Potuit  unguen-  exhibendum.    vel  sensus  est  :  Hoc  facto 


284 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXVI   MATTHiEI.    —   ART.    XLI 


8. 


praesignavit  sepulturam  meam  cito  futu-  A 
ram,  exhibendo  mihi  sepulturae  officium, 

scilicet  corporis  unctionem  :  quod  Judeei 

communiter   exhibebant   sepultis,   quem- 

/oonn.xix,  admodum  Joseph  et  Nicodemus    fecerunt 

38-42 

Cbristo  occiso.  Utrique  autem  expositioni 

consonat  quod  in  Marco   dixit  Salvator  : 

j/rtir.xiv,  Pra>venit  ungere  corpus  meum  in  sepul- 

Joann.xa,  turam.  Hinc  et  apud  Joannem  ait  :  Sinite 

7-  illam,  ut  in  diem  sepulturse  mea3  servet 

illud. 

13  Amen  dico  vobis,  ubicumque  prwdica- 

tum  fuerit  hoc  Evangelium,  hoc  est  evan-  B 

gelica  facti  hujus  historia,  seu  evangelica 

doctrina,  in  qua  opus  hujus  feminse  con- 

tinetur,  in  tofo  mundo.  Ecce  Jesus  passi- 

oni  suae  jam  proximus,  noverat  toto  orbe 

terrarum  Evangelium    suum   disseminan- 

dum.  Dicetur  a  fidelibus,  et  quod  luvc  fe- 

cit,  id   est,  quod  mulier  ista  haec  opera 

pietatis  mihi  exhibuit,   caput  meum  un- 

gendo,  pedes  lavando  atque  tergendo.  Vel 

sic  :  Et  quod  hasc  fecit,  id  est  hoc  opus 

unctionis  quod  heec  mulier  mihi  impen- 

dit.  In  memoriam  ejus,  hoc  est  ad  laudem  C 

mulieris  istius,  hoc  est,  a  fidelibus  reci- 

tabitur  opus  istud  tanquam  virtuosum,  ad 

laudem   istius    devotae  :  secundum   quod 

Prov. x, 7.  Salomon  ait  :  Memoria  justi  cum  laude  ; 

nomen   autem   impiorum   putrescet.   Hoc 

videmus  impletum  :  omnes  equidem  com- 

mendamus  Mariam  Magdalene  in  opere  isto. 

Spiritualiter  debemus  et  nos  caput  Chri- 

sti  pedesque  ejus  ungere  pretioso  unguen- 

to,  vita  exemplari  et  bona  fama  utramque 

Christi  naturam,  puta  divinam,  quae  de- 

signatur  per  caput,  et  humanam,  qua;  per  D 

\iThess.\,  pedes  exprimitur,   honorando,   ut  clarifi- 

cetur  et  magnificetur  Christus  in  servulis 

suis.  Denique,  qui  delectatur  in  Domino, 

qui  studet  in  omnibus   facere  quse  sunt 

placita   Deo,   hic   ungit   Christum,  ita   ut 

Prov. viii,  deliciae  Christi  sint  esse  cum  eo.  Qui  ejus- 

31  *  modi  sunt,  dicere  possunt  cum  Sponsa  : 

Cant.  i,  ii.  Quum  esset  rex  in  accubitu  suo,  nardus 

ii  Cor.  ii,  mea  dedit  odorem  suum  ;  et  cum  Aposto- 

lphui    i  1°  '  Christi  bonus  odor  sumus  in  omni  lo- 

20.  co  ;  itemque,  In  omni  fiducia  magnifica- 


12. 


bitur  Christus  in  corporc  meo,  sive  per 
vifam,  sive  per  mortem. 

Tunc  :  non  eo  die  quo  facta  est  unctio       U 
jam  descripta,  et  quando  hsec  verba  lo- 
cutus  est  Jesus  ;  sed,  Tunc,   id  est  circa 
hoc  tempus,  videlicet  feria  quarta ;  abiit 
unus  de  duodecim  Apostolis,  qui  diceba- 
tur  Judas  Iscariotes  :  de  quo  ante  passio- 
nem  Christus  dicebat,Nonne  vos  duodecim   /oonn.vi, 
ego  elegi,  et  unus  ex  vobis  diabolus  est  ?  7i" 
Judas  ergo  fuit  unus  illorum,  vocatione, 
non  praedestinatione,  nomine,  non  merito. 
Denique,  egresso  Juda,  sancta  illa  collectio 
mundata  fuit  a  filio  tenebrarum  ac  per-  ibid.  xvu, 
ditionis.  Propter  quod  Christus  statim  post  '" 
Judaj  abscessum  dixit  :  Nunc  clarificatus    iMd.  %m, 
est   Filius   hominis.  Dicitur  autem  Judas 
Iscariotes,  quia  (ut  legitur)  natus  fuit  de 
vico  nomine  Carioth,  qui  fuit  in  sorte  et 
familia  tesaclmr.  Ad  principes  sacerdolum, 
quos  percepit  congregatos  :  et  probabili- 
ter  aestimavit,  quod  ad  tractandum  de  mor- 
te  Jesu,  preesertim  quia  et  a  Christo  audivit 
quod  post  biduum  traderetur  ad  crucifi- 
gendum.  Ideo  absolute  et  secure  interro- 
gat  :  Quid  vultis  mitii  dare,  et  ego  eum       15 
vobis  tradam  ?  tanquam  dicat  :  Scio  cur 
convenistis,  et  paratus  sum  vestrum  de- 
siderium  perducere  ad  effectum,  dummo- 
do  detis  mihi  quod  cupio  pretium. 

At  illi  constituerunt,  hoc  est,  dare  pro- 
miserunt,  ei  triginta  argenteos.  Secundum 
Lucam  et  Marcum,  gavisi  fuerunt  auditis  z«c.xxn,5; 
sermonibus  Judee.  Promisit  enim  quod  tra-  ^/arcxiv> 
deret  eum  occulte.  Idcirco  mutaverunt  con- 
silium  quo  ante  decreverunt,  dicentes  : 
Non  in  die  festo.  Videbatur  enim  eis,  quod  vers.  5. 
non  posset  esse  convenientior  modus  ca- 
piendi  Christum,  quam  ut  a  proprio  ven- 
deretur  ac  traderetur  discipulo,  quia  et 
sic  ipsi  quodammodo  viderentur  esse  im- 
munes,  et  Christus  videretur  esse  iniquus, 
quasi  qui  a  proprio  discipulo  proderetur 
ad  mortem.  Judas  vero  spopondit  se  tradi- 
turum  Jesum  illis,  quum  constituissent  ei 
triginta  argenteos.  Tanti  enim  valoris  erat 
unguentum  praedictum  :  cujus  pretio  in 
tantum  doluit  se  frustratum,  ut  desiderio 


ENARRATIO    1N    CAP.    XXVI    MATTHjEI.    —   ART.    XLI  285 

recuperandi  ilkid,  venderet  Jesum.  Quili-  A  altaris  instituit,  in  tantam  prorumpunt  ve- 

bet  namque  illorum  triginta  argenteorum  saniam,  ut  dicant  heatissimos  istos  Evan- 

valuisse   dicitur  decem  denarios  usuales,  gelistas  errasse  et  falsum  scripsisse,  et  a 

sicque  triginta  argentei  valebant  trecentos  Joanne,qui  ultimo  scripsit  evangelium  su- 

denarios  :  quod  fuit   pretium   hujus  un-  um,  esse   correctos,  dum  ait,  Ante  diem  j0ann.*m, 

guenti,   ut   patuit.   0  infelix   Juda,  quam  festum   Paschae,   sciens   Jesus   quia   venit  '• 

parvi  pretii  Filius  Dei  in  animo  tuo!  Nec  hora  ejus,  etc,  ubi  docet  Ccenam  factam 

mirum,  quia  avarus  fuisti.  Avarus  autem  die  paschalem  festivitatem  praecedente. 
EccH.x,io.  non  solum  Christum,  sed  et  animam  suam  Probant  igitur  suam  insaniam,   primo 

habet  venalem.  auctoritate  Joannis  jam  allegata.  Dies  enim 

16  Et  exinde,  hoc  est  ab  hac  hora,  qucere-  festus  Paschae  vocabatur,  in  quo  agnus 
bat  Judas  opportunitatem,  id  est  conve-  paschalis  immolabatur  ac  edebatur,  videli- 
nientiam  loci  ac  temporis,  uteum  traderet  B  cet  feria  quinta.  Ergo  ante  hanc  feriam 
Judaeis,  sine  turba  credente  seu  libenter  Christus  ccenavit  atque  confecit.  Secundo, 
audiente  Christum.  per   hoc   quod   in   Joanne   habetur,    quia 

17  Prima  autem  die  Azymorum,  hoc  est  Judaei    non  introierunt  praetorium    Pilati,  Md. xvm, 
feria  quinta  in  hebdomada  passionis,  quae  ne  contaminarentur,  sed  ut  manducarent 28' 

fuit  vigilia  Parasceves   et  quarta  decima  pascha.  Ergo  die  quo  agnum  paschalem 

luna  Aprilis,  ut  praedictum  est  :  et  dicitur  edebant,    crucifixerunt   Christum.   Tertio, 

prima  dies  Azymorum,  id  est  panum  non  quoniam  mulieres  in  die  Parasceves  para-  Luc.xnu, 

Exod.  xn,  fermentatorum,  quia  a  vespere  hujus  diei  verunt  unguenta.  Hoc   autem    non    licuit 36' 

inceperunt  Judsei  vesci   azymis  panibus,  feria  sexta,  eo  quod  dies  illa  fuerat  cele- 

quibus  et  vescebantur  usque  ad  vesperam  berrima.  Dies  ergo  Parasceves,  in  quo  pas- 

vicesimae  primae  diei  ejusdem  mensis,  vi-  sus   est  Jesus,  fuit  feria  quinta   et  luna 
delicet  septem  diebus,  prout  praeceptum  C  quartadecima. 

fuit  in  Exodo.  Accesserunt  discipuli,  id         Sed  istae  Graecorum  persuasiones  solvun- 

est  Apostoli,  ad  Jesum,  dicentes  :  Ubi  vis  tur  faciliter  per  distinctionem  hujus  no- 

paremus    tibi   comedere  pascha,  hoc    est  minis,  pascha,  quod  in  Scripturis  divinis 

agnum  paschalem  ?  diversis  modis  accipitur.  Uno  modo,   pro 

Hoc  loco  discuti  habet  dissensio  quae  est  tota   hebdomada   Azymorum   :    sicque    in 

inter  Latinos  et  Graecos  de  tempore  Ccense  Actibus  Apostolorum   dicitur  de   Herode, 

et  passionis,  atque  de  materia  in  qua  Chri-  quod  voluit  post  Pascha  producere  eum,  Aci.  xn,  i. 

stus  corpus  proprium  consecravit.  Dicunt  scilicet  Petrum,  populo.  Secundo,  pro  ipsa 

itaque  Grseci,  quod  Christus  sciens  se  oc-  celebritate   paschali,   scilicet   pro  die   se- 

cidendum   in   die   festo   Paschae,  hoc   est  quente  vesperam  qua  manducabatur  agnus 

feria  quinta  secundum  eos,  anticipavit  per  paschalis,  videlicet  pro  die  seu  luna  quin- 
unum  diem  manducationem  agni  pascha-  D  tadecima.  Sic   sumitur,   secundum    unam 

lis,  comedens  illum  feria  quarta,  seu  luna  expositionem,  apud  Lucam  :  Appropinqua-  £uc.xui,i. 

tertiadecima.  Et  quia  hoc  die  Judaei  ede-  bat  dies  festus  Azymorum,  qui  dicitur  Pa- 

bant   panem    fermentatum,    dicunt    quod  scha.  Tertio,  pro  hora  immolationis  et  co- 

Christus  in  fermentato  confecit :  et  sic  ipsi  mestionis  agni  paschalis  :  quemadmodum 

conficiunt,  asserentes  se  imitari  instituti-  in  Marco  scriptum  est,  Erat  Pascha  et  Azy-  Maraxn, 

onem  Christi.  Dicunt  ergo,  quod  Christus  ma  post  biduum.  Quarto,  pro  quocumque  1- 

crucifixus  fuit  feria  quinta  sanctorum.  Ve-  cibo  vel  pane  quo  vescebantur  Judaei,  du- 

rum,  quia  hoc  manifeste  contrarium  est  rante  festivitate  paschali.Sic  sumitur  apud 

verbis   evangelistarum   Matthaei,  Lucae  et  Joannem  :  Judaei  non  introierunt  prselo-  /oantumn 

Luc.xxnj;  Marci,  dicentiuin  quod  prima  die  Azymo-  rium,  ut  manducarent  pascha,  hoc  est  azy- 

12.      '  '  rum   Christus    ccenavit,  et   Sacramentum  mos  panes,  quibus  dumtaxat  vescebantur 


28. 


28G  ENARRATIO    IN    CAP.    XXVI  MATTH.EI.    —    ART.    XLI 

septem  diebus;  nec  licuit  eis  vesci  his  pa-  A  ctus,  quem  mittet  Pater  in  nomine  meo, 

nibus,  nisi  essent  mundi  secundum  legem,  docebit  vos  omnia, et  suggeret  vobis  omnia 

secundum  quam  contaminabantur  ingre-  qusecumque  dixero  vobis.  Et  alibi  :  Quum  joann.%n, 

diendo  domum  gentilium.  Per  quod  patet  venerit,  inquit,  ille  Spiritus  veritatis,  doce-  13- 

solutio  secundi  argumenti  Graecorum.  Non  bit  vos  omnem  veritatem.Praeterea,  qualem 

enim  sumit  Joannes  loco  praeallegato  pa-  apparentiam  habet  hoc,  quod  tres  Evan- 

scha  pro  agno  paschali,  sed  panibus  azy-  gelistae   obliti   fuissent    qua   die    Christus 

mis.  Quinto,  accipitur  pro  agno  paschali.  ccenavit  et  passus  est,  quorum  unus  Ccense 

Sexto,  pro  figurato  illius  agni,  hoc  est  pro  interfuit,  et  alius  a  Petro  instructus  fuit, 

Christo  :  de  quo  cantat  Ecclesia,  Ipse  enim  tertius  quoque  se  audisse  testatur  ea  quae   Lue.i,%. 

iCor.  v,  7.  verus  est  agnus.  Unde  Apostolus  :  Pascha  scripsit,  ab  ipsis  Apostolis? 

(inquit)  nostrum  immolatus  est  Christus.  Advertendum  vero,  quia  ut  refert  Tho- 

Septimo,  pro  festivitate  epularum  pascha-  B  mas,  tota   Ecclesia   primo   consecravit  in 

u  Par,    lium  :  quemadmodum  scriptum  est,  Non  azymo,  sicut  et  Christus.  Postea,  insurgen- 

fuit  tale  Phase  a  diebus  judicum,  quale  fe-  te  haeresi  eorum  qui  dixerunt  cum  Evan- 

cit  Josias.  Ex  his  insuper  patet  responsio  gelio  servanda  esse  legalia,  tota  Ecclesia 

ad  primam  Graecorum  instantiam.  Quum  ex  familiari  consilio  Spiritus  Sancti,  con- 

/oann.xiu,  autem  ait  Joannes,  Ante  diem  festum  Pa-  secravit  in  fermentato,  ne  videretur  judai- 

schae,  etc,  non  sumit  diem  festum  pro  die  zare,  et  ut  haeresis  illa  destrueretur.  Unde, 

immolationis  agni,  sed  pro  die  sequenti,  cessante   hac   haeresi,  Ecclesia  Latinorum 

quae   erat   celebrior,   cujus   celebritas  in-  rursus  ut  olim  confecit  in  azymo.  Graeci 

choabatur  a  vespera  praecedentis  diei.  Ad  vero  consuetudinem  pristinam    irrationa- 

tertiam   persuasionem    eorum    dicendum,  biliter  servaverunt.  Causa  quippe  cessan- 

quod  parare  unguenta  pro  defuncto  un-  te,  cessare  debebat  effectus.  Hinc   itaque 
gendo,  non  fuit  opus  servile,  sed  religio-  C  posteriores  Graecorum  ad  sui  erroris  de- 

sum  et  pium  :  ideo  licuit  die  Parasceves.  fensionem  confinxerunt  multa  mendacia, 

Denique,  secundum  veritatem  legalia  seu  affirmantes  quod  Christus  confecit  in  fer- 

caerimonialia  legis  cessarunt,  mox  Christo  mentato,  et  cetera  quae  commemorata  sunt 

oblato  seu  passo,  quantum  ad  obligatio-  jam  et  reprobata. 

nem.  Patet  ergo  quod  Christus  celebravit         At  Jesus  dixit  :  Ite  in  civiiatem  Jerusa-       18 

Ccenam  novissimam  feria  quinta.  Et  quia  lem,  ad  quemdam.  Non  exprimit  quem; 

tunc  Judaei  non  utebanlur  fermentato,  con-  sed  secundum  Lucam  et  Marcum,  Christus  ibid.xxn, 

stat  quod  Christus  confecit  in  azymo.  Rur-  dedit  discipulis  quos  misit,  signum  cogno-  10/  n  '• 

Matth.y,  sus,  quia   non    venit   solvere   legem,   sed  scendi  domum  et  personam  ejus  ad  quem  u,  u. 

17-  adimplere,  certum  est  quod  non  manduca-  mittebantur,  videlicet,  quod  introeuntibus 

vit  carnes  agni  paschalis  cum  panibus  fer-  eis  in  civitatem,  occurreret  eis  homo  por- 
mentatis,  sed  azymis.                                    D  tans  lagenam  aquae,  quem  sequerentur  us- 

Postremo,  quod  Graeci  asserunt  tres  Evan-  que  in  domum  quam  ingrederetur,  et  di- 

gelistas  errasse,  auctoritatem  et  firmitatem  cerent   domino   seu    patrifamilias    domus 

Scripturae  canonicae  confundit  ac  destruit.  illius,  quod  subditur  : 
Nam   qua   ratione    conceduntur  Apostoli,  Magister  dicit,  videlicet  Christus  sum- 

Evangelistae  vel  Prophetae  errasse  alicubi,  mus  magister,  qui  ait  :  Nolite  vocari  Rab-    Matth. 

eadem  ratione  concederentur  errasse  et  ali-  bi;  unus  est  enim  magister  vester  Christus.  xx'"' 8' ,0' 

bi,  tanquam  proprio  sensu  et  spiritu  hu-  Ex  isto  apparet,  quod  civis  iste  Jerusalem 

mano  locuti.  Ex  hoc  quoque  sequeretur  fuit  discipulus  Christi,  quem  nomine  ma- 

Scripturam  canonicam  datam  et  inspira-  gistri   designari    cognovit,.  quamvis   forte 

tam   non   esse   a   Spiritu   Sancto.   Contra  occultus,  sicut  et  Joseph  ab  Arimathaea.  joann  m, 

^oan  .x  ,  qU0(j  ajt  Salvator:  Paracletus  Spiritus  San-  Secundum  Chrysostomum,  homo  iste  fuit 38, 


ENARRATIO    IN   CAP.    XXVI  MATTH.EI.    —    ART.    XLI  287 

magnanimus,  qui  Christum  et  ejus  disci- A  ro  septuaginta  duorum  discipulorum.  Ali- 

pulos  hospitare  et  bene  tractare  audebat  qui  tamen  dicunt  oppositum,scilicet,quod 

contra  voluntatem  pontificum,  Scribarum  interfuerunt.  Et  edentibus  illis,  videlicet       21 

et  Pharisaeorum.  Sed  hanc  magnanimita-  Ghristo  atque  discipulis, dixit  Jesus :  Amen 

tem  omnemque  perfectionem  virtutum,  po-  dico  vobis,  quia  unus  vestrum  me  tradi- 

terat  ei  Ghristus  facillime  dare,  atque  cre-  turus  est.  Sicut  de  passione,  ita  nunc  de 

ando   infundere.  Hieronymus   dicit,  quod  proditore    pronuntiat,   ut   quantum  in  se 

hominis  hujus  nomen  non  explicatur,  quo-  est,  revocet  eum  a  tam  malo  proposito. 

niam  talis  modus  loquendi  frequens  est  in  Judas  enim  qui  sibi  conscius  fuit  tanti  fa- 

veteri  Testamento  et  idiomate  Hebraeorum.  cinoris,  merito  poenituisset,  audiens  se  no- 

Porro  Ambrosius  ait,  quod  ideo  non  expri-  tari,  et  tamen  sentiens  se  tam  patienter  ac 

mitur  nomen  ejus,  ut  ignobilis  fuisse  aes-  pie  a  magistro  proprio  tolerari. 
timetur.  Unde  secundum  Ambrosium,  non  B      Et  contristati  valde.  Triplici  causa  con-       22 

erat  dives  aut  potens,sed  pauperis  hospiti-  tristabantur  :   primo  et  maxime,  propter 

um  Christus  elegit.Alii  dicunt  oppositum :  innocentis  ac  dilecti  magistri  impiissimam 

et  hoc  verius  aestimatur,  quia  de  homine  traditionem   vicinamque  mortem  ;  secun- 

Luc.  xxii,  isto  scribitur,  testante  Luca,  Ipse  demon-  do,  quia  unusquisque  eorum  timebat  sibi 

'-•  strabit  vobis  coenaculum  grande  stratum.  ipsi,  ne  ex  humana  fragilitate  tale  crimen 

Quod  utique  coenaculum  vel  habitaculum  incurreret,  scientes  verba  magistri  sui  non 

adeo  grande  fuit,  quod  in  ipso  sedebant  posse   esse   mendosa  ;    tertio,  quod    inter 

Act.  1,15.  centum  viginti  homines,  in  quos  descendit  eos  fuit  aliquis  tam  perversus  :  nam  et  cri- 

Spiritus  Sanctus  in  die  Pentecostes.  Pau-  men  unius  de  congregatione,  in  totam  con- 

peres  autem  tales  domus  habere  non  so-  gregationem  saepe  redundat,et  bonus  colle- 

lent.  jEstimo  ergo,  quod  homo  iste  erat  ga  de  lapsu  sodalis  sicut  de  proprio  dolet. 
multum  potens,  dives  et  nobilis,  non  indi-  C  Ideo  cceperunt  singuli  dicere,  vel  simul, 

gens  formidare  Judaeos.  Alioqui,  quomodo  vel  separatim  seu  successive.  Secundum 

ausus  fuisset,   etiam  post  Christi  passio-  Marcum,  quaerebant  sigillatim.  Numquid  Marc.xn, 

nem  usque  ad  diem  Pentecostes,  tenere  in  ego  sum,  Domine?  Noverat  unusquisque  19- 

domo  sua  Christi  discipulos,  quos,  ut  opi-  undecim  Apostolorum  se  non  habere  pro- 

nor,  saepius  aluit,  quoniam  pauperes  erant,  positum  id  agendi;  sed  quaerit,  ut  excuse- 

et   raro   exire   audebant?  Voluit   namque  tur,  et  certificetur  a  Christo  quod  non  sit 

Salvator  etiam  aliquos  divites  habere  di-  tantum  flagitium  peracturus.Et  fortequae- 

scipulos,  a  quibus  cum  suis  interdum  su-  rebant,  ut  Christus  traditorem  monstraret, 

stentaretur,  scilicet  Lazarum,Martham,etc.  quo  facto  ipsi  illum  compescerent,  et  sui 

Tempus  rneum  prope  est,  hoc  est,  hora  magistri  proditionem  impedirent.  Apud  Jo- 

passionis  meae  jam  instat ;  apud  te  facio  annem  legitur,  quod  quum  Christus  dixis- 
Pascha,  id   est,    in    domo   tua   comedam  D  set,  Unus  vestrum  me  tradet,  discipuli  ad-  joann.\m, 

agnum  paschalem,  cum  disciputis  meis.  spiciebant  se  mutuo.  Denique  Lucas  habet,  -'•  --• 

19  Et  fecerunt  discipuli  sicut  pratcepit  eis  quod    coeperunt  inter    se   quaerere,    quis    luc.wh, 

Jesus,etparaveruntpascha,hoc  est, agnum  eorum  hoc  esset  acturus.  Primo  ergo  inter  23- 

paschalem   coxerunt.  Isti   discipuli  erant  se  quaerebant,  et  quum  de  nullo  ipsorum 

Zuc.xxi.,8.  Petrus  et  Joannes,  ut  Lucas  habet.  Vespere  aliquid  tale  praesumerent,  interrogaverunt 

2u       autem  facto,  id  est  hora  vespertina  feriae  magistrum  sigillatim,  secundum  Marcum. 

quintae,  in  qua  post  meridiem  venit  a  Be-  At  ille  respondens,  ait  :  Qui  intingit       23 

thania  (ut  creditur)  ad  Jerusalem,  discu-  mecum  manum  in  paropside,  hoc  est  in 

buit,  hoc  est,  pascha  comedit,  cum  duode-  vase  quadrato,  in  quo  erant  carnes  agni  : 

cim  discipulis  suis,  id  est  Apostolis.  Non  quod  Marcus  vocat  catinum,  quoniam  fi-  ifarc.uv, 

ergo  interfuisse  videntur  aliqui  de  nume-  ctile   erat ;  hic  me  tradet.  Per  hoc   non  20' 


KNARRATIO    IN    CAP.    XXVI    MATTII.KI. 


ART.    XLI 


20 


designavit  Judam  aperte,  ut  aliqui  dicuut, 
nec  dedit  evideus  signum,  quouiam  uo- 
luit  occultum  peccatorcm  publicare,  nec 
propriam  passionem  impedire.  lu  Marco 
l/ajc.xiv,  legitur  Christum  respoudisse  :  Unus  ex 
duodecim.Ex  quo  aliqui  eliciuut, quod  alii 
quoque  discipuli  aderant.  Pra?terea,  pra^ter 
hoc  signum  indeterminatum,  dedit  Chri- 
stus  signum  certum  et  determinatum  de 
proditore.  Ut  enim  apud  Joannem  legitur, 

joann.  xm,  ipse  Joaiines  erat  recumbens  seu  recli- 
natus  in  sinu  Jesu,  et  super  pectus  Jesu 
apodiavit,  tanquam  familiaris  prsedilectus- 

/Md.24-26.  que  filius.  Cui  Petrus  innuit,  et  dixit :  Quis 
est  de  quo  dicit?  Dixitque  Joannes  ad 
Jesum  secrete  :  Domine,  quis  est?  Et  Je- 
sus  :  llle  (inquit)  est,  cui  intinctum  panem 
porrexero.  Et  quum  intinxisset,  porrexit 
Judse  buccellam.  Verumtamen,  Christo  sic 
disponente,  Joannes  non  indicavit  Petro 
hoc  signum,  quoniam  ex  fervore  dilectio- 
nis  in  Jesum,  mox  invasisset  proditorem, 
nec  decuit  talem  turbationem  fieri  in  Cce- 
na  magistri  pacifici. 
24  Filius  quidem  hominis  vadit  ad  mortem 

sicut  scriptum  est  de  eo  in  libris  Prophe- 
tarum,  videlicet  in  Psalmo,  ubi  prsenun- 

Ps.  xl,  io.  tiatur  a  discipulo  suo  tradendus  :  Etenim 
homo  pacis  mese,  in  quo  speravi,  qui  ede- 
bat  panes   meos.  magnificavit   super  me 

ft.Lxxxvn,  supplantationem  ;  et  iterum  :  /Estimatus 

5' 6'  sum  cum  descendentibus  in  lacum,  factus 

sum  sicut  homo  sine  adjutorio,  inter  mor- 

h.  i.Mi,  7.  tuos  liber.  Isaias  quoque  :  Sicut  ovis,  in- 
jbidem.   quit,  ad  occisionem  ducetur ;  et,  Oblatus 

jer.xi.w.  est  quia  voluit.  Itemque  Jeremias  :  Ego, 
ait,  quasi  agnus  mansuetus  qui  portatur 
ad  victimam.  Vcv  autem,  id  est,  aeterna 
damnatio  debetur  et  imminet,  homini  illi 
per  quem,  id  est  a  quo,  Filius  hominis 
tradelur.  Bonum  erat  illi,  id  est,  appe- 
tendum  et  minus  malum  esset  proditori, 
si  natus  non  fuisset  homo  ille,  id  est,  si 
nunquam  processisset  a  non  esse  ad  esse. 
Melius  quippe  fuisset  nunquam  fuisse, 
quam  tanta  flagitia  perpetrare,  gratia  quo- 
que  et  gloria  in  seternum  privari  :  sed 
et  appetibilius  est  homini   absolute  non 


A  esse,  quam  esse  damnatum,  propter  seter- 
nam  pamalissimamque  miseriam.  Et  licet 
csse  damnatum  non  sit  pejus  quam  non 
esse,  ratione  pcense,  quse  non  aufert  to- 
tum  esse  creatum,  est  tamen  pejus  ratione 
culpse  atque  seternse  aversionis  annexse  ; 
et  est  omnibus  modis  inappetibilius  esse 
damnatuin  quam  non  esse,  ex  parte  dam- 
nati,  licet  non  ex  parte  rei.  Nec  dubium 
quin  miseri  in  inferno  vellent  se  non  esse. 
Respondens  autem  Judas  qui  tradidit 
eum,  dixit  :  Numquid  ego  sum,  Rabbi  ? 

B  Ideo  sciscitatur,  ne  si  ipse  laceret  aliis 
interrogantibus,faceret  se  suspectum,qua- 
si  prse  ceteris  pavens,  et  male  conscius 
sibi.  Et  ut  ceteris  innocentiorem  et  secu- 
riorem  se  monstret,  non  Dominum,  sed 
magistrum  nominat  Jesum,  tanquam  blan- 
dientis  affectum,  ac  caritativam  et  doci- 
lem  subjectionem  ostendens.Solentquippe 
simulatores  et  callidi  sic  loqui,  et  singu- 
laribus  nominibus  uti,  ne  quid  mali  ses- 
timetur  de  eis.  Ait  illi :  Tu  dixisti,  hoc 
est,   veritatem    expressisti,   quamvis    non 

G  expresseris  eam  sub  forma  propositionis 
et  affirmationis.  Dicendo  enim,  Numquid 
ego  sum?  dixit,  Ego  sum  :  quod  verum 
erat.  Unde  signo  interrogationis  omisso, 
veritatem  expressit. 

Non  solum  hac  responsione,  sed  etiam 
illa  qua  dixit  superius,  Qui  intingit  me- 
cum  manum  in  paropside,  me  tradet,  de- 
dit  Christus  Judae  intelligere,  quod  esset 
proditor,  et  quod  ipse  Christus  hoc  sciret. 
Ut  enim  ait  Hieronymus  :  Quum  Christus 
dixisset,  Unus  veslrum  me  tradet,  ceteri 

D  discipuli  prse  tristitia  cessaverunt  come- 
dere ;  Judas  vero  temeritate  et  impudentia 
qua  proditurus  fuit  magistrum,adhuc  cum 
eo  manum  posuit  in  catino.  Sicque  quod 
dixit,  Qui  intingit  mecum,  etc,  pro  tunc 
de  solo  Juda  intelligi  potuit,  quamvis  di- 
scipuli  hoc  non  notaverunt  :  omnipotens 
etenim  Christus  sic  per  verba  sua  notavit 
monuitque  Judam,  quod  latuit  alios.  Et 
in  istis  pensandum  est,  quam  modeste, 
ordinate,  et  pie,  quam  demum  terribili- 
ter,  Christus  admonuit  Judam.  Primo  enim 


25 


ENAKRATIO    1N   CAP.    XXVI    MATTIL-EI. 


ART.    XLI 


289 


dicebat,  Unus  vestrum  me  tradet;  secun- 

do,  Qui  intingit  mecum  ;  et  pcenam  adje- 
cit,  Vae  homini  illi,  etc. 
26  Ccenantibus  autem  illis,  accepit  Jesus 

panem  azymum  et  triticeum,  et  benedixit, 
id  est,  per  verba  consecrationis  in  corpus 
mutavit  et  transsubstantiavit,  ac  fregit, 
non  panem,  quia  jam  fuit  conversus  in 
corpus,  nec  corpus  suum,  quod  fuit  sub 
specie  panis  modo  non  quantitativO  ;  sed 
fregit  dimensiones  panis  conversi,  sub  qui- 
bus  continebatur  corpus  Salvatoris.  Conse- 
cravit  enim  integrum  panem,  vel  magnam 
ejus  partem.  Deditque  cuilibet  Apostolo- 
rum  particulam,  imo  totum  Eucharistiae 
sacramentum,  quemadmodum  subditur.De- 
ditque  discipulis  suis,  etiam  Judae,  quo- 
niam  noluit  occultum  prodere  peccato- 
rem.  Hilarius  tamen  dicit  oppositum  ;  sed 
credendum  est  principi  theologorum,  sa- 
cratissimo  Dionysio,  qui  ait  quod  Christus 
dedit  proditori  corporis  sui  sacramentum. 
Verumtamen  non  dedit  ei  corpus  suum 
Joann. xm,  sub  buccella  de  qua  apud  Joannem  legi- 
26,  27,  30.  tui,^  ge(j  guk  Specje  panjs  non  intincti.  Et 

ait  :  Accipite  quod  porrigo,  et  comedite 
devote,  non  sicut  alios  cibos ;  hoc  quod 
sub  specie  panis  post  consecrationem  con- 
tinetur,  est  corpus  meum  verum,  non  fi- 
gurativum  dumtaxat.Porro  haec  verba,Hoc 
est  corpus  meum,  protulit  Christus  ante- 
quam  frangeret  vel  porrigeret  panem  cce- 
lestem  discipulis.  Haec  enim  verba  profe- 
rendo  consecravit  :  quae  ul  aliqui  dicunt, 
repetivit  dando  Sacramentum  Apostolis. 
De  hac  autem  institutione  Sacramenti,  et 
de  his  quae  concernunt  praesentem  mate- 
riam,  infinita  dici  possent  :  quae  quum 
alibi  copiosissime  habeantur,  hic  inseren- 
da  non  sunt. 
27  Et  accipiens  calicem  plenum   vino,  ut 

putatur,  lymphato,  quia  in  Terra  sancta 
sunt  fortia  vina,quae  solent  lymphari,pra> 
sertim  a  sobriis  viris,  gratias  egit  Deo 
Patri,  et  dedit  illis,  non  vinum,  sed  san- 
guinem,  quem  per  verba  sequentia  conse- 
cravit,  mutando  vinum  in  sanguinem,  di- 
cens : Bibite  eo;  hoc  calice  omnes  sanguinem 

T.  11. 


A  meiim.  Seqiiuntur  verba  consecrationis. 
Ilic  calix,  id  est  contentum  in  calice,  est  28 
enim  sanguis  meus  novi  Testamenti,  id 
est,  per  cujus  effusionem  et  adspersionem 
confirmatum  est  novum  Testamentum, seu 
evangelica  promissio  et  doctrina.  Testa-  Hebr.a.n. 
mentum  namque  in  mortuis  confirmatur, 
secundum  Apostolum.  Qui  pro  mullis,  id 
est  pro  salute  electorum  reparanda,  effun- 
detur.  Pro  omnibus  enim  passus  est  Chri- 
stus  et  fusus  est  sanguis  ejus,  quantum 
ad  sufficientiam  pertinet  ex  parte  Salvato- 

B  ris,  cujus  passio  idonea  est  omnes  salvare, 
nisi  obicem  ponant.  Pro  solis  vero  electis 
effusus  est  sanguis  Christi,  quantum  ad 
efficientiam  seu  beatitudinis  consecutio- 
nem  :  ideo  non  ait,  Pro  omnibus,  sed,  Pro 
multis.  In  remissionem  peccatorum  omni- 
um,  originalis  videlicet,  et  actualis  seu 
personalis,  tam  venialis  quam  mortalis.  Ad 
hanc  quippe  remissionem  faciendam,  di- 
gna  et  efficax  est  effusio  sanguinis  Chri- 
sti  ;  sed  oportet  ut  virtus  seu  meritum 
dominicae  passionis  hominibus  applicetur 

C  per  fidem  vel  sacramenta  Ecclesiae. 

Dico  autem  vobis  :  Non  bibam  amodo,  29 
hoc  est  ultra  post  hanc  horam,  de  hoc  ge- 
nimine  vitis,  id  est  de  vino  quod  gene- 
ratur  in  vinea,  usque  in  diem  illum,  hoc 
est  post  resurrectionem,  quum  illud  ge- 
nimen  vitis  seu  vinum,  non  idem  nume- 
ro,  sed  specie,  bibam  vobiscum  novum,  id 
est  novo  atque  insolito  modo,  vel  recens, 
ad  lillcram.  Unde  in  dic  Pentecostes  dixe- 
runt  Judaei  Apostolos  musto  repletos.  In  Act.u,  13. 
regno  Patris  mei,  hoc  est  in  Ecclesia  mi- 

D  litanti,  seu  inter  vos,  et  in  medio  vestri, 

de  quibus  Ioquor  in  Psalmo  :  Narrabo  no-  Ps.  xxi,23. 

men  tuum  fratribus  meis,  in  medio  Eccle- 

siae  laudabo  te.  Porro,  quod  Christus  post 

resurrectionem  cum  discipulis  manduca- 

vit,  Evangelistae  copiose   testantur.  Quod 

vero  cum  eis  tunc  bibit,  ostendit  Petrus 

iu  Actibus  Apostolorum  :  Deus,  inquit,  de-  Act.  x, 40, 

dit  eum  manifestum  fieri,  non  omni  po- 

pulo,  sed  testibus  praeordinatis  a  Deo,  no- 

bis  qui    manducavimus  et  bibimus   cum 

illo,  postquam  resurrexit  a  mortuis.  NeC 

19 


"»){) 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXVI   MATTILEI. 


ART.    XLI 


(liibiiim  quin  discipuli  dederunt  ei  bibere  A  eece  usque  in  finem  saeculi  omnia  verbo 


viniim. 

Convenienter  antem  in  Ccena  novissima 
instituit  Ghristus  Eucharistiae  sacramen- 
tum  post  agni  paschalis,  figuralis  scn  ty- 
pici,  comestionem,  quia  hoc  sacramentum 
omnium  legalium  sacrificiorum  finis,  ve- 
ritas;  et  consummatio  est.  Legalia  vero 
usque  ad  Christi  passionem,  seu  veri  ac 
summi  sacrificii  oblationem,  durare  de- 
buerunt.  Praeterea,  sacramentum  istud  in- 
stituit  Christus   :   primo,   ob  suae  passio- 


ejus  obtemperant :  sic  eadem  potestate,  se- 
mel  proferendo  verba  consecrationis,  fecit 
ut  quoliescumque  rite  proferuntur,  sorti- 
antur  effectum.  Nec  mirum  si  potuit  unum 
in  aliud  permutare,  qui  potuit  universa 
ex  nihilo  facere. 

Et  hymno  diclo,  hoc  est  gratiarum  ac-       30 
tione  persoluta  pro  esu  agni  paschalis,  de 
quo  dixit  Christus  apud  Lucam  :  Deside-   /,«<•.  xxu, 
rio  desideravi  hoc  pascha  manducare  vo-  i5' 
biscum  antequam  patiar.  Sed  multo  am- 


nis  perpetuam  recordationem;  secundo,  ob  B  plius  gratias  egit  Christus  cum  discipulis 


suee  eximiae  caritatis  indicium;  tertio,  pro- 
pter  Ecclesiae  consolationem,  ut  Dominum 
suum  haberet  sub  Sacramento,  quem  mo- 
do  non  habet  visibili  modo  ;  quarto,  pro- 
pter  nostram  subventionem,  ut  purgemur 
virtute  hujus  Sacramenti  a  vitiis,  gratia 
impinguemur,  in  via  confortemur,  ad  glo- 
riam  perducamur.  Quidquid  enim  cibus 
corporalis  facit  in  carne  manducantis,  hoc 


31 


Deo  pro  institutione  Sacramenti,  et  novae 
legis  atque  evangelicae  disciplinae  inchoa- 
tione.  Exierunt  Christus  et  undecim  Apo- 
stoli  cum  eo  :  Judas  enim  jam  abiit  ad 
Judaeos  ;  in  montem  Oliveti,  ad  quem  soli- 
tus  erat  venire  nocturno  tempore  ad  oran- 
dum,  ne  videretur  fugere  proditorem,  sed 
ut  ostenderet  se  velle  inveniri. 

Tunc  dicit  illis  Jesus  :  Omnes  vos  scan- 
efficit  cibus  iste  spiritualis  in  anima  com-  dalum  patiemini,  scandalum  passivum,vi- 
municantis.  Insuper  creditur  Christus  cor-  delicet,  lapsum  in  culpam  incurretis,  in 
pus  suum  et  sanguinem  sub  sacramenta-  C  me,  id  est  occasione  mei,  propter  violen- 
libus  formis  personaliter  accepisse,  non  tiam  mihi  inferendam,  quam  timendo  fu- 
propter  indigentiam,  sed  exemplum.  gietis  a  me  ;  in  ista  nocte.  Scriptum  est 

Flic  sapienter  et  affectuose  pensanda  est      cnim  :  Percutiam,  id  est,  percuti  et  capi  zach.xm, 
caritas,  liberalitas,  atque  dignatio  Christi      permittam,  pastorem,  hoc  est  Christum,  ''■ 
ad  nos,  qui    tam    pretiosissimo   alimento      qui  ait :  Ego  sum  pastor  bonus.De  quo  per    j0ann.  x, 
nos  fovet,  qui  tam  intime  nobis  uniri  di-      Ezechielem   Dominus    perhibet   :  Salvabo  "'u'  , 

r  Ezech. 

gregem  meum,  et  suscitabo  super  eum  pa-  xxx.v,  tz, 
storem  unum,  qui  pascat  eum,  David  ser-  "3' 
vum  meum,   id  est  Christum,  ut  omnes 
exponunt.  Huic  consonat  quod  Christus  in 
Psalmo  loquitur  de  se  ipso  ad  Patrem  : 
D  Quoniam  quem   tu   percussisti,   persecuti   p*.  lxvw, 
sunt.  Et  in  Isaia  :  Propter  scelus,  inquit,  t's       8 
populi  mei  percussi  eum./$7  dispergentur, 
id  est,  per  diversa  loca  fugient,  oves  gre- 
gis,  id  est  oves  quae  sunt  grex  Christi,  pu- 
ta  discipuli.  Christus  allegando  scripturam 
hanc,  variat  verba,  non  sensum.  Sic  enim 
habet  translatio  nostra,  Percute  pastorem,  zach. xm, 
et  dispergentur  oves   gregis  :  quae   sunt. 7' 
verba  Prophetae  loquentis  ad  Deum.  Hic 
vero  ponuntur  quasi  verba  Dei  loquentis. 
Idem   autem  est  sermo  Dei  et  servorum 


gnatur,  qui  se  ipsum  nobis  tam  munificen- 
tissime  praestat.  Haec  quoque  unio  Christi 
et  perceptio  Sacramenti,  figura  est  futurae 
unionis  in  patria.  Nec  mirum  si  Filius 
Dei  nunc  tribuit  nobis  corpus  et  sangui- 
nem  suum  in  alimoniam  gratiae  ad  tem- 
pus,  quibus  post  hanc  vitam  paratus  est 
dare  propriam  divinitatem  in  escam  glo- 
riae  in  aeternum.  Amplius,  sicut  Salvator 
tactu  suae  mundissimae  carnis  contulit  om- 
nibus  aquis  vim  regenerativam,  sic  profe- 
rendo  verba  consecrationis,  praestitit  verbis 
his  vim  consecrativam,  quando  a  sacer- 
dote  cum  intentione  conficiendi  proferun- 
tur.  Et  sicut  in  exordio  saeculorum  semel 
Oen.i.ii.  dixit,  Producat  terra  herbam,  etc,  et  ani- 
ibid.  22.   malibus,  Crescite   et   multiplicamini  ;   et 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXVI    MATTlIyEI. 


ART.    XLI 


291 


ejus.  Ad  intelligendum  quoque  quod  ver- 
ba  haec  ad  litteram  dicta  sunt  de  Christo 
et  ejus  passione,  confert  quod  immediate 

Zach.zm,  praemittitur  :  Framea,  suscitare  super  pa- 
storem  meum,  et  super  virum  cohaerentem 
mihi,  dicit  Dominus  exercituum.  —  Quaeri- 

A/arc.xiv,  tur,  quomodo  Matthaeus  et  Marcus  scribant 
Christum  haec  verba  dixisse  post  exitum 
a  ccenaculo,  quum  in  Joanne  legatur  ea 
dixisse   antequam  egrederetur.   Sic   enim 

joann.wi,  ait  Salvator  apud  Joannem  :  Venit  hora,  et 
nunc  est,  ut  dispergamini  unusquisque  in 
propria,  et  me  solum  relinquatis.  Dicen- 
dum,  quod  Christus  eumdem  sensum  sub 
aliis  verbis  expressit  ante  egressum  a  do- 
mo,  et  postea. 

32  Postquam  autem  resurrexero,  praecedam 
vos  in  Galilaiam,  id  est,  in  Galilaea  vobis 
apparebo.  Non  tamen  duxit  eos  illuc,  visi- 
biliter  praecedendo.  De  hoc  infra  scriptum 

Matth.  est  :  Undecim  discipuli  abierunt  in  Gali- 
xxviii,  1«,  igg^,^  jn  montem  ubi  constituerat  illis  Je- 
sus  ;  et  videntes  eum  adoraverunt.  Hoc 
Christus  adjecit,  ut  pollicitatione  propin- 
quae  resurrectionis  et  apparitionis  conso- 
lationem  reciperent  tristes  discipuli. 

33  Respondens  autem  Petrus,  ait  illi :  Etsi 
omnes  discipuli  scandalizati  fuerint  in 
te,  fugiendo  a  te  ex  inordinato  mortis  ti- 
more,  ego  nunquam  scandalizabor ,  id  est, 
nunquam  recedam  a  te,  neque  peccabo  in 
te.  Hoc  Petrus  locutus  est  ex  magnitudine 
fidei  ac  fervoris,  tamen  incaute,  non  pen- 
sans  propriam  fragilitatem,  et  ceteris  forti- 
orem  se  aestimans.  Unde  quod  dixit,  falsum 
fuit  materialiter,  quia  aliter  accidit  ;  non 
autem  formaliter,  quoniam  sicut  dicebat, 
ita  intendebat.  Menliri  quippe  formaliter 
est  contra  mentem  ire,  seu  cum  intentione 
fallendi,  vel  scienter  falsum  profari. 

34  Ait  illi  Jesus,  qui  tanquam  verus  Deus, 


A  omnia  futura  contingenlia  certissime  pra> 
cognovit  :  Amen  dico  tibi,quia  in  hac  no- 
cte  antequam  gatlus  caulct,  ler  me  nega- 
bis.  Idem  dicunt  Lucas  et  Joannes,  quamvis    Luc.  xxu, 
sub  aliis   verbis.  Sed  videtur  contrarium  3XM    ™nn' 
quod  Marcus  habet  :  Antequam  gallus,  in-  Mare.xn, 


quiens,  bis  vocem  dederit,  ter  me  es  ne- 
gaturus.  Ergo  terlio  negavit  ante  secundum 


30. 


galli  cantum.  Ad  hoc  Augustinus  respon- 
det,  quod  tertia  Petri  negatio  fuit  morosa, 
et  ita  fuit  inchoata,  non  autem  terminata, 
ante  primum  galli  cantum.  Marcus   ergo 

\i  dicendo,  Antequam  gallus  bis  vocem  de- 
derit,  etc,  respexit  ad  negationis  termina- 
tionem.  Alii  autem  Evangelistae  dicendo, 
quod  ter  negavit  ante  galli  cantum,  respe- 
xerunt  ad  negationis  istius  principium. 
Verumtamen  in  Marco  habetur,  quod  gallus  ibid.  68. 
cantavit  quum  Petrus  primo  negavit  Chri- 
stum,  deinde,  quod  ante  secundum  galli  md.m-it. 
cantum  Petrus  negavit  bis.  Alii  ergo  di- 
cunt,  quod  sic  intelligenda  sit  littera  :  Non 
cantabit  gallus,  id  est,  non  percantabit, 
seu  cantum  suum  non  consummabit,  do- 

C  nec  ter  me  neges  ore,  non  corde. 

Ait  illi  Petrus:  Etsi  oportuerit  me  mori  35 
tecum,  non  te  negabo.  Similiter  et  omnes 
discipuli, scilicet  decem  d\\\,diacerunt,  ha- 
bentes  bonum  propositum,suisque  viribus 
magis  quam  gratiae  innitentes,  et  in  sua 
fortitudine  confidentes,  obliti  quod  paulo 
ante  audierunt  a  Christo  :  Sine  me  nihil  Joann.w, 
potestis  facere.  Sed  mirum  videtur,  si  Pe- 
trus  et  Apostoli-  reliqui  putabant  Jesum 
verum  in  verbis  suis,  quomodo  ausi  fue- 
runt  contradicere  verbis  ejus.  Responden- 

D  dum,  quod  forte  aestimabant  verba  Christi 
pertinere  ad  prophetiam  comminationis, 
quae  aliquando  non  impletur.  Vel  putabant 
verba  Christi  esse  mystica,  seu  aliquo  alio 
modo  posse  intelligi  ac  verificari. 


292 


KNARRATIO    1N    CAl».    XXVI    MATTH.EI. 


ART.    XLII 


ARTICULUS  XLII 


ELUCIDATIO    RES1DU.E    PARTIS    HUJUS    CAPITULI    VICESIMI    SEXTI. 


36  r"|  i  UNC  venit  Jesus  cum  illis  in  villam 

JL  quai  dicitur  Gethsemani.  Hsec  villa  fuit 
juxta  radices  seu  pedes  montis  Oliveti,  et 
habuit  hortum,  in  quem  ingressus  est  Je- 
sus  cum  Apostolis.  Unde  in  Joanne  legi- 
Jommxnu,  tur  :  Egressus   est  Jesus  trans  torrentem 
L  Cedron,  ubi  erat  hortus,  in  quem  introivit, 

etc.  Torrens  namque  ille  fuit  inter  Jerusa- 
lem  et  montem  Olivarum,  in  valle  Josa- 
phat.  Unde  quum  Jesus  processisset  ultra 
torrentem  hunc,  statim  venit  in  villam  et 
hortum  prsefatos.  Et  dixit  discipulis  suis, 
videlicet  octo  Apostolis,  tres  enim  secum 
duxit,  et  Judas  non  adfuit :  Sedete  hic,  do- 
nec  vadam  illuc,  id  est  ad  locum  qui  ante 
vos  est,  et  orem  ibi. 

37  Et  assumpto  Petro  et  duobus  filiis  Zebe- 
Ma.tik.Ts.svL,  dcei,  qui  erant  sibi  familiares,  et  transfigu- 
UMarc.  v,  ratjonj  ac  suscitationi  puellse  interfuerunt. 

Luc.  xxn,  Processit  autem  ab  aliis  octo  Apostolis 
41  ■  quantum  jactus  est  lapidis,  secundum  Lu- 

cam.  Ccepit  contristari  in  anima,  quan- 
tum  ad  partem  sensitivam  et  naturalem 
affectum,  et  moestus  esse,  quantum  ad  ap- 
paratum  exteriorem  in  verbis  ac  gestibus. 

Marc.xn,  Unde  secundum  Marcum,  coepit  pavere  et 
tsedere.  Mortem  enim  naturali  affectu  ab- 
horruit,  et  foris  tristitiam  demonstravit. 

38  Tunc  ait  illis  :  Tristis  est  anima  mea  us- 
que  ad  mortem,  id  est,  vehementissime 
contristatur,  ita  ut  tristitia  ista  et  mors 
uno  dumtaxat  gradu  videantur  distare. 

Ad  intelligentiam  horum  oportet  adver- 
tere,  quod  est  quBedam  tristitia  inordina- 
ta,  rationem  prseveniens  atque  impediens, 
quse  etiam,  secundum  philosophos,  non  ca- 
dit  in  virum  constantem  :  de  qua  Salomon 
p,ov. xn,  loquitur:Non  contristabit  justum  quidquid 
2I'  ei  acciderit;  et  de  qua  in  Ecclesiastico  le- 

Eccli.xx\,      .  .    ....  i  i,  , 

24,25.       gitur  :  Institiam  longe  expelle  a  te;  mul- 


33 


A  tos  enim  occidit  tristitia,  et  non  est  utilitas 
in  ea.  Hsec  ergo  non  fuit  in  Christo,  quem- 
admodum  in  Isaia  de  ipso  inducitur  :  Non  /«.  xu>,4. 
erit  tristis,  neque  turbulentus.  Alia  est  tri- 
slitia  moderata  et  bona;  vel  naturalis,  seu 
virtuosa,  rationem  sequens,  et  vanitatem 
excludens  :  de  qua  Sapiens  ait,  Cor  sapien-  Eccie.xu, 
tiuin,  ubi  tristitia.  Unde  dicit  Apostolus  :  5- 
Quse  secundum  Deum  tristitia  est,  salutem  ucor.vn, 
stabilem   operatur.   Similiter   distinguen-  10- 
dum  est  de  timore  seu  pavore.  Est  enim 
timor  inordinatus,  de  quo  Sapiens  :  Justus     p,ov. 

B  (inquit)  quasi  leo  confidens  absque  terrore  xxv'"'  *' 
erit;  et  alibi,  Qui  timet  Deum,  nihil  trepi-    Eccii. 
dabit.  Est  et  alius  timor  laudabilis,  de  quo  XXXIV'  1C' 
Scriptura  uberrime  loquitur. 

Dicendum  itaque,  quod  Christus  trista- 
batur  et  metuebat,  loquendo  de  tristitia  et 
timore  naturali  prout  sunt  naturales  affe- 
ctiones  et  passiones  (vel  potius  propassi- 
ones,  secundum  Hieronymum)  appetitus 
sensitivi.  Aliter  tamen  fuerunt  in  Christo 
quam  in  aliis  :  quia  in  ipso  non  prsevene- 
runt,  sed  sequebantur  rationem  et  volun- 

C  tatis  imperium,  ita  quod  Christus  sponte 
et  rationabiliter  assumpsit  has  passiones  : 
primo,  ad  ostendendum  veritatem  humanse 
naturse  in  se;  secundo,  ad  subveniendum 
nobis,  .quia  per  harum  affectionum  pce- 
nalitatem,  maximam  gratiam  meruit  no- 
bis ;  tertio,  ad  consolationem  nostram,  vi- 
delicet,  ne  viri  virtuosi  pusillanimes  fiant 
quum  sentiunt  se  mortem  instantem  time- 
re,  quando  et  Christus  eam  expavit.  Insu- 
per  tristabatur  atque  dolebat  anima  Chri- 
sti,  loquendo  de  tristitia  prout  est  actus 

D  virtutis  seu  caritatis,  propter  infirma  mem- 
bra  sua,  et  eos  in  quibus  vidit  fructum 
passionis  suse  perire. 

Porro  in  omnibus  his  pensandum  est, 


ENARRATIO    IN   CAP.    XXVI   MATTH/EI. 


ART.    XLII 


293 


41. 


quam  amarum,  pcenale  et  grave  fuit  Apo- 
stoIis,preesertim  his  tribns,  haec  verba  dul- 
cis  magistri  audirc,  ejus  pavorem  ac  tse- 
dium  intueri,  qui  eos  semper  consolari, 
fovere  ac  recrearc  solebat,  dulciterque  et 
jucunde  cum  ipsis  conversari. 

Sustinete  hic,  id  est,  exspectate  me  hoc 
loco;  vel,  Sustinete,  id  est,  condolete;  et 
vigilate  mecum,  adsistendo  mihi  in  tanta 
angustia,  et  conformando  vos  mihi  in  acti- 
bus  bonis,  ut  decet  familiares  amicos  et 
veros  amatores.  Hoc  dicit  Salvator,  non 
quasi  indigeat,  sed  quia  eis  hoc  expedie- 
bat,  justumque  fuit. 
39  Et  progressus  pusillum,  id  cst,  a  disci- 

pulis  se  elongans  et  abiens  modico  spatio, 

Luc.  xxn,  juxta  illud  quod  Lucas  habet  :  Avulsus  est 
ab  eis  quantum  jactus  est  Y&pldis;  procidit 
in  faciem  suam,  orans,  et  dicens.  Secun- 

ibidem.  dum  Lucam,  positis  genibus  oravit.  Unde 
dicendum,  quod  utroque  modo  oravit,  vi- 
delicet  prostratus  in  terram,  et  genibus 
flexis.  Pater  mi,  qui  es  singulariter  pater 
meus,  videlicet  per  veram  generationem 
et  naturam,  aliorum  vero  pater  es  per  cre- 
ationem,  adoptionisque  gratiam,  si  possi- 
bile  est,  transeat  a  me  calios  iste,  id  est 
passio  tam  acerba.  Non  orat  absolute,  nec 
secundum  rationem  deliberatam,  ut  libe- 
retur  a  morte,  sed  conditionaliter,  et  se- 
cundum  naturalem  appetitum  quo  refu- 
git  mortem.Tamen,  secundum  voluntatem 
et  rationis  judicium,  paratissimus  fuit  ad 
passionem.  Ideo  subdit :  verumtamen ,  non 
sicut  ego  volo,  hoc  est,  appeto  secundum 
sensitivum,  naturalem  et  inferiorem  appe- 
titum,  sed  sicut  tu  vis,  sic  fiat.  Ecce  quam 
blanda,  humilis,  sobria  et  affectuosa  ora- 
tio  :  cujus  formam  imitari  debemus,  Deum 
in  oratione  Patrem  vocando,  ei  nos  humi- 
liter  prosternendo,  rationabilia  postulan- 
do,  nostramque  voluntatem  divinae  inom- 
nibus  subjiciendo. 

Denique  Christus  dixit,  Si  possibile  est, 
quoniam  noverat  impossibile  esse  ut  non 
biberet  calicem  passionis,  per  respeelum 
ad  infallibilem  providentiam  Dei,  qnam 
noverat  decrevisse  ut  moreretur  pro  mun- 


A  di  salute.  Fuit  tamen  possibilc,  quantum 
ad  causas  secundas  et  proximas,  et  per 
comparationem  ad  libertatem  voluntatis 
humanse.  Sed  cur  Christus  oravit  aliquo 
modo,  quod  noverat  nullatenus  impleri  de- 
bere?  Dicendum,  quod  illis  de  causis  ora- 
vit,  propter  quas  tristitiam  et  timorem  as- 
sumpsit.  Quemadmodum  etenim  Christus 
totam  passionis  suse  amaritudinem  et  pro- 
cessum  certissime  prsecognovit,  sic  sponte 
sibi  in  sua  imaginatione  passionem  tam 
horrendam  proposuit  :  qua  considerata,  te- 

B  nerrima  ac  nobilissima  ejus  natura  infe- 
rior  ultra  omnem  sestimationem  expavit. 
Unde  in  tertia  oratione  factus  est  sudor   uc.  xxu, 
ejus  sicut  guttse  sanguinis  decurrentis  in  **■ 
terram,  secundum  Lucam. 

Et  venit  ad  discipulos  suos  tres,  et  in-  40 
venit  eos  dormientes  prse  tristitia,  tsedio, 
lassitudine,  et  propter  vapores  illa  hora 
ascendentes  ad  cerebrum.  Et  dicit  Petro  : 
Sic  non  potuisti  una  hora  vigilare  me- 
cum?  hoc  est,  tu  qui  dixisti,  Paratus  sum  md. 33. 
tecum  in  mortem  et  in  carcerem  ire,  quo- 

C  modo  nunc  non  potes  parvam  rem  facere, 
vigilando  mecum  tam  modico  spatio?Id- 
circo  autem  specialiter  affatur  et  increpat 
Petrum,quia  prse  ceteris  praesumpsit  Chri- 
sto  adstare,  non  scandalizari,  et  quia  su- 
perior  fuit  Apostolis  aliis.  Post  ejus  vero 
increpationem,  dirigit  exhortationem  suam 
ad  omnes  tres.  Vigilate,  bene  vos  occu-  41 
pando,  et  orate  pro  adjutorio  gratise  Dei, 
ut  non  intretis •per  consensum  in  tenta- 
tioneni,  id  est,  ne  consentiatis  tentationi, 
quae  per  orationem  prsecipue  superatur. 

I)  Quemadmodum  enim  Lucas  habet,  Sata-  /fiirf.  3i. 
nas  expetivit  Apostolos,  ut  cribraret  sicut 
triticum  :  ideo  indigebant  fortiter  reluc- 
tari,  nec  somno  indulgere.  Spiritus  qui- 
dem  promptus  est,  hoc  est,  anima  vestra 
secundum  partem  suam  superiorem  para- 
ta  est  mecum  pati,  vigilare  ac  permane- 
re,  ut  promisistis  ;  caro  autem  infirma, 
id  est.  sensualitas  fragilis  est.  et  corpus  Sap.<\,i6. 
quod  corrumpitur,  debile,  tardum  et  im- 
potens  est  ad  isla  agenda  ac  patienda, 
nisi  per  gratiam  adjuvetur,  quae  ab  ani- 


294  ENARRATIO    IN    CAP.    XXVI    MATTH.EI.    —    ART.    XLII 

ma  redundet  in  carnem,  eamqne  rationi  A      In  hac  oratione  tanta  anxietale  concussa 

subjicial.  est  anima  Christi,  ut  Lucas  dicat,  Factns    Lue. xxh, 

42  Iterum  secundo  abiit  ad  locum  priorem,  in  agonia,  id  est  in  quadam  corporalis  na- 43' 
et  oravit,  dicens  :  Pater  mi,  si  non  potcst  turae  laboratione  propter  anxietatem  atque 
hic  calix  transire,  nisi  bibam  illum,  hoc  tristitiam.   Unde    laborantes    in    extremis, 
est,  si  passio  isla  impediri  et  a  me  tolli  dicuntur  esse  in  agonia.  Vel,  agonia  voca- 
non  valet,  fial  voluntas  tua.  Hoc  esl  quod  lur  colluctatio  appetitus  naturalis  ac  sen- 

Ps.  xxxix,  Christus  ait  in  Psalmo  :  In  capite  libri  scri-  sitivi  morlem  abhorrcntis  et  refugicntis. 

8  9  05 

ptum  est  de  me,  ut  facerem  voluntatem  et  appetitus  intellectivi  eamdem  optantis 

tuam;Deus  meus  volui.Non  ergo  voluntas  et  acceptantis.  In  Christo  quippe  tempore 

animse  Christi  fuit  divinae  voluntati  con-  passionis,  ex  dispensatione  divina,non  fuft 

traria  :  imo,   nec  voluntas  ejus  naturalis  redundantia  superioris  partis  animae  in  in- 
seu  appetitus  inferior,  fuit  rationi  rebellis  15  feriorem,    sed    unaquaoque   permittebatur 

sive  repugnans.  Quamvis  enim  desideravit  agere  et  pati  quod  suum  erat.  Nihilo  mi- 

non  pati,  hoc  tamen  non  fuit  contra  ratio-  nus,    ratione  jubente,    inferior   appetitus 

nem;  sed  ratio  imperavit  hoc  appetitui  in-  superiori  mox   paruit.  Factus  ergo  Jesus 

feriori  naturali,  ut  secundum  suam  natu-  in  hac  agonia,  prolixius  orabat;  et  factus   ibid.u. 

ram  moveretur  :  quod  et  fecit,  et  ratione  est  sudor  ejus  sicut  guttae  sanguinis  de- 

jubente,  facere  mox  cessavit.  currentis  in  terram.  Tunc  quoque  appa-   /bid.w. 

43  Et  venit  iterum,  et  invenit  eos  dormi-  ruit  ei  angelus  de  coelo,  confortans  eum, 
entes.  Per  hoc  quod  Christus  toties  ad  di-  verba  consolaloria  proferendo,et  tristitiam 
scipulos  rediit,  dedit  praelatis  exemplum  animse  Christi  ministerialiter  mitigando, 
sollicitudinis  de  visitatione,  admonitione,  vel  se  per  modum  confortantis  habendo. 
atque  custodia  proprii  gregis,et  ne  tantum  Porro,  circa  orationem  hanc  Christi  ali- 
vacent  contemplationi, quod  negligant  ope-  C  quid  dicit  Apostolus  ad  Hebraeos,quod  nul- 
ra  vitae  activae,  et  gubernationem  subdi-  lus  Evangelistarum  conscripsit.  Ait  nam- 
torum  suorum.  Erant  enim  oculi  corum  que,  quod  Jesus  cum  clamore  valido  et  Heb 
gravati.  Oeuli  eorum  interiores  erant  gra-  lacrimis  exoravit,  et  quod  exauditus  est 
vati  negligentia  et  torpore ;  oculi  quoque  pro  sua  reverentia.  In  hoc  siquidem  quod 
eorum  exteriores  gravati  fuerunt  somno-  dicebat,  Non  quod  ego  volo,  sed  tua  volun- 
lentia  et  vapore.  Hic  non  dicitur,  quod  tas  fiat,  exauditus  est.  Hoc  enim  dixit  se- 
Christus  alloquebatur  discipulos  istos  hac  cundum  deliberatam  rationem,  et  superio- 

Marc.xiy,  vice.  Sed  in  Marco  scriptum  est  :  lgnora-  rem  appetitum.Quidquid  autem  ita  oravit, 

40'           bant  quid  ei  responderent.  Ex  quo  constat,  obtinuitjuxta  illud  apud  Joannem  :Gratias   j0ann. 

quod  etiam  hac  vice  arguit  et  admonuit  ago  tibi,  Pater,  quoniam  audisti  me;ego41,42- 

eos;  et  forte  tunc  loquebatur  eis  commu-  autem  sciebam  quoniam  semper  me  audis. 
niter,  non  specialiter  Petro,  quia  pluraliter  I)     Tunavenit  ad discipulos .wos. Post  quam-       45 

scriptum  est,  quod   ignorabant  quid    re-  libet  orationem  ad  discipulos  suos  rever- 

sponderent,  id  est,  quomodo  se  excusarent,  titur,  ut  eos  hortetur  :  quia  praelatus  sic 

44  imo  inexcusabiles  erant.  Et  relictis  illis  semper  intendere  debet  suae  saluti,ut  nun- 
corporaliter,  quos  non  reliquit  spirituali-  quam  obliviscatur  providere  saluti  gregis 
ter,  nec  secundum  divinitatis  suae  natu-  sibi  commissi.  Et  dicit  illis : Dormite  jam, 
ram,  iterum  abiit  ad  pristinum  locum,  et  et  requiescite.  Hoc  dupliciter  intelligi  po- 
oravit  tertio,  eumdem  sermonem  dicens.  test  :  Primo,  per  modum  admonitionis,  ita 
Tribus  vicibus  idem  precatur,  ut  det  nobis  quod  dedit  eis  licentiam  paululum  dor- 
exemplum  perseveranter  orandi,  et  pro-  miendi.  Secundo,  per  modum  piae  expro- 
pter  perfectionem  ternarii,  qui  convenit  brationis,tanquam  dicat:Numquid  est  jam 
Deo  altissimo.  tempus  dormiendi,  dum  instat  captio  mea? 


v,  7. 


«, 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXVI    MATTILEI.    —   ART.    XLII 


295 


Luc.  xxit, 
53. 

46 


47 


Joann.w  111 
3. 

Luc.  xxu, 

47. 


Joann.ww 
3. 


48 


Galal.  i,19 


El  huic  sensui  concordant  verba  sequen- 
tia.  Ecce  appropinquabit  hora,  et  Filius 
hominis  tradetur  in  manus  peccatorum. 
De  qua  hora  dicit  ipse  Salvator  apud  Lu- 
cam  :  Hsoc  est  hora  vestra  et  potestas  tene- 
brarum.  Surgite,  eamus,  ecce  appropin- 
quat  qui  me  tradet,  videlicet  infelicissimus 
Judas.  Ex  his  apparet,  quod  pro  tunc  ces- 
sa\  it  in  anima  Christi  colluctatio  inferioris 
appetitus  ct  horror  passionis  :  quia  non 
solum  intrepide,  sed  et  cum  ingenti  affe- 
ctu  obviam  ivit  adversariis  suis. 

Adhuc  eo  loquente  cum  Tiiscipulis  suis, 
non  solum  his  tribus,  sed  cum  undecim 
Apostolis,  quia  post  finem  tertise  orationis 
accessit  ad  alios  octo,  ecce  Judas  unus  de 
duodecim  venit,  et  cum  eo  turba  mulln, 
cum gladiis  et  fustibus,et  etiam  cum  latcr- 
nis,  facibus  et  armis,  ut  habetur  in  Joan- 
ne.  Judas  quoque  antecedebat  turbam,  ut 
Lucas  testatur.  Missi  a  principibus  sacer- 
dotum,  et  senioribus  populi  Judseorum. 
Non  solum  autem  Judas  accepit  ministros 
Judaeorum,  sed  et  Pilati,  juxta  illud  Joan- 
nis  :  Quum  accepisset  cohortem,  id  est 
multitudinem  militum  Romanorum,  quos 
prseses  misit,  mittens  cum  cohorte  tribu- 
num,id  est  principem  cohortis.Voluit  ergo 
Judas  constipari  curia  seu  ministris  pon- 
tificis  et  prsesidis,  nt  si  qui  essent  cum 
Jesu  volentes  eum  defendere,  non  au- 
derent. 

Qui  autem  tradidit  eum,  videlicet  Ju- 
das,  dedit  eis,  scilicet  turbis,  signum  co- 
gnoscendi  Jesum,  dicens  :  Quemcumque 
osculatus.  fuero,  ipse  est,  tenete  eum.  Hoc 
signum  dedit  eis,  ne  errarent  in  persona 
Christi  :  Primo,  quoniam  Jacobus  Minor 
fuit  simillimus  Christo  in  lineamentis  cor- 
poris.  Unde  Ignatius  scribit  sibi  dictum 
esse,  quod  si  videret  Jacobum,  videret  et 
Christum.  Ideo  etiam  Jacobus  iste  dictus 
est  frater  Domini.  Secundo,  quia  nox  erat, 
et  quamvis  laternas  et  faces  haberent,  non 
tamen  poterant  tam  clare  videre  sicut  in 
die.  Tertio,  quoniam  Judas  timebat  ne  Je- 
sus  inter  alios  se  occultaret.  Sciebat  nem- 
pe  subtilem  esse  magistrum  suum  :  pro- 


A  pter  quod  timuit  ne  elaberetur  e  manibus 

ministrorum,quemadmo(liim  saope  elapsus  £«c.iv,30; 
fnil  de  manibus  Judaeorum.  Hinc  enim  di-  ^."""y"'' 
xit  turbee,  Et  ducite  eum  caute,  ut  Marcus  -Va/c.xiv, 
habet.  Et  confeslim  accedens  ad  Jesum,  di-     '  %q 
xit :  Ave,  Rabbi,  id  est,  magister.  El  oscu- 
latus  est  eum.  Habuerunt  autem  discipuli 
consuetudinem  osculandi  Jesum  quum  re- 
diient  de  via  ad  eum,  vel  quum  eum  sa- 
lularent  :  quam  consuetudinem  observavil 
primitiva  Ecclesia.  Unde  Paulus   uberlim 
hortatur  :  Salutate  invicem  in  osculo  san-  fiom.  w>, 

B  cto.  Permisit  autem  se  Christus  osculari  a  [','  20.°|j 
proditore  :  primo,  ut  nobis  mansuetudi-  Cor.xm,\i-, 

i  i  ....  I   Ttiess.  v, 

nis  et  patientise  daret  exemplum,  videlicet  i$. 
ne  ab  adversario  vultum  et  oculos  aver- 
tamus,  nec  aemulos  indignanter  adspicia- 
mus;  secundo,  ut  per  hoc  Judam  ad  cari- 
tatem  et  pcenitentiam  provocaret. 

Dixitque  ei  Jesus  :  Amice,  hoc  est  tu,        50 
Juda,   qui  amicitiam  simulas,  sed  odium 
operaris,  quem  ego  diligo,  et  a  quo  habeor 
odio,  ad  quid  venisti?  Non  quasi  ignorans 
quserit,  sed  ut  insinuet  Judse  non  se  igno- 

C  rare  dolum  atque  malitiam   ejus,  sicque 
Judas  erubescat  et   corrigatur.  Est   enim    Eccii.  ■», 
confusio  adducens  peccatum,  et  est  confu-  2o' 
sio  adducens  gratiam  et  gloriam,  ut  habe- 
tur  in  Ecclesiastico.  Denique,  non  solum 
dixit  Jesus  ad  proditorem  :  Amice,  ad  quid 
venisti?sed  etiam  proprio  nomine  eum  ap- 
pellans,  ut  mollesceret,  dixit :  Juda,  osculo    Luc.wn, 
Filium  hominis  tradis?  ut  recitat  Lucas.  48' 
Sed,  heu!  quam  multi  imitantur  hunc  Ju- 
dam,  ore  blandientes,  et  corde  odientes, 
ac  opere  adversantes.  Tunc  accesserunt,ct 

D  manus  violentas   atque  sacrilegas  injece- 
runf  in  Jesum,  el  tenuerunt  eum,  imo  et 
ligaverunt  eum,  secundum  Joannem.  Isti  /oann.ivuT, 
sic  accedentes,  fuerunt  cohors  et  tribunus,  '  ~'Ibidem, 
et  ministri  Juda?orum,  ut  habet  Joannes. 
Hoc  loco  tres  Evangelista?  omittunt. quod 
solus   Joannes   commemorat,    quod   Jesus    ibid.  4. 
qimm  processisset  obviam  turbis,  dixit  : 
Quem   quseritis  ?  Quibus    respondentibus, 
Jesum   Nazarenum.   et    ipso  dicente.    Ego  lbid.  5,6. 
sum  ;    abierunt    retrorsum,  et  ceeidenmt 
in  terram.  Quumque  secundo  idem  inter-  ib>d. :,  s. 


290 


ENARRATIO    1N    CAP.    XXVI    MATTH.EI. 


ART.    XLII 


iii 


II 


li 


rogasset,  et  illi  similiter  dedissent  respon-  A 
sum,  dixit  Jesus  :  Dixi  vobis,  quia  ogo 
sum;  si  ergo  me  quseritis,  sinite  hos  ab- 
ire.  Tamen,  ut  Beda  affirmat,  Christo  oc- 
currente  Judseis,  Judas  acccssit  et  oscula- 
batur  eum  antequam  Christus  sua  voce 
Judaeos  prosterneret. 
51  Bt  ecce  unus  ex  his  qui  erant  cum  Jesu, 

videlicet  Petrus,  in  Christi  amore  ferven- 
tior,  extendens  manum,  exemit,  hoc  est 
extraxit,  gladium  suum,  vel    simpliciter 
gladium,  vel  magnum  cultellum,  quo  uti 
solent   piscatores ;   et  percutiens   servum  B 
joann.ww,  principis  sacerdotum,  videlicet  Malchum, 
famulum    Caiphae,   amputavit   auriculam 
lbidem.   ejus  dextram,  secundum  Joannem.  Chryso- 
stomus  dicit,  quod  putavit  amputare  caput 
ejus.  Porro  Ambrosius  asserit,  quod  Petrus 
Num.xw,  eruditus  fuit  in  lege,  et  scivit  commenda- 
tum  esse  factum  Phinees  filii  Eleazari,  qui 
ibid.  7, 8,  zelo  Dei  commotus,  perfodit  Zambri  cum 
alienigena  fornicantem  :  ideo  Petrus  simili 
zelo  voluit  Filium  Dei  vindicare.  Non  evi- 
denter  apparet,  quando  Petrus  hoc  fecit. 
Marc.xw,  Mattheeus  namque  et  Marcus  sic  recitant,  G 
46' 47'       ac  si  Petrus  servum  illum  laeserit  Jesu  jam 
joann.xvm,  capto.  Joannes  vero  et  Lucas  sic  recitant, 
,0' 12'       ac  si  ante  captionem  Christi  id  egerit.Scri- 
Luc.  xxii,  ptum  est  enim  in  Luca  :  Videntes  hi  qui 
circa  Jesum  erant,  quod  futurum  erat,  di- 
xerunt  :  Domine,  si  percutimus  in  gladio? 
ibid.  54.   Et  postmodum  Lucas  scribit,  quod  com- 
prehenderunt  Jesum.  Ad  quod  dicendum 
videtur,  quod  statim  quando  ccoperunt  ca- 
pere   Jesum,  antequam    ligaretur,   Petrus 
hoc  fecit.  Quod  elicitur  ex  duobus  :  Primo, 
quoniam   Petrus  non  potius  percussisset  D 
Malchum,  quam  alium,  nisi  ille  magis  fe- 
stinasset  mittere  manum  in  Jesum.  Secun- 
ibid.  si.   do,  quoniam  Malcho  lseso,  dixit  :  Sinite 
usque  huc.Et  quum  tetigisset  aurem  et  lo- 
cum  lsesionis,  sanavit  eum.Ex  quo  apparet, 
quod  nondum  vinxerunt  manus  ipsius. 
52  Tunc  ait  illi  Jesus  :  Converte  gladium 

tuum  in  locum  suum,  scilicet  in  vaginam. 
Matth.v,  Magister  patientise,  qui  docuit  inimicos  di- 
4i'3n'       ligere  et  persequentibus  benefacere,  per- 
cutientique  maxillam  unam,  alteram  pree- 


19 


bere,  prohibet  gladii  ultionem  et  sanguinis 
effusionem  solo  affectu  vindictse,  et  prse- 
termisso  ordine  juris. 

Insuper  ponit  tres  rationes  cur  non  de- 
bcat  gladio  defensari.  Prima  est  :  Omnis 
enim  qui  acceperit  glaclium,  id  est,  qui 
privata  ac  propria  auctoritate  arripit  en- 
sem,vel  aliud  quodcumque  instrumentum 
pugnandi,  ad  infercndum  alteri  nocumen- 
tum,  gladio  peribit,  hoc  est,  ipsa  iniquita- 
te  quam  hoc  agendo  committit,  se  ipsum 
spiritualiter  occidit,  et  damnafionem  in- 
currit.  Non  ergo  sensus  est,  quod  omnis 
talis  materiali  gladio  occidctur,  sicut  nec 
Petrus.  Juxta  hunc  sensum  Dominus  Deus 
ait  in  Genesi  :  Quicumque  effuderit  san-  Gen. u,  &. 
guinem  humanum,  effundetur  sanguis  il- 
lius.  Et  Salomon  :  Qui  fodit  (inquit)  fove-  Eccie.x,*. 
am,  incidet  in  eam;  et  qui  dissipat  sepem, 
mordcbit  eum  coluber.  Qui  autem  utitur 
gladio  secundum  ordinem  juris,  et  discre- 
to  zelo  justitia?,  non  per  se,  sed  aliunde 
quasi  sibi  traditum,  accipit  eum.  Quemad- 
modum  Jeremias  dixit  Judse  Machabaso  : 
Accipe  gladium  sanctum  munus  a  Deo,  \\Mach. 
quo  dejicies  adversarios  Israel.  Unde  de  xv' 16' 
principe  temporali  dicit  Apostolus  :  Non  /tom.xm,4. 
sine  causa  gladium  portat,  minister  enim 
Dei  est. 

Secunda  ratio  cur  Christus  non  indiguit 
gladio  protegi,  subditur.  An  putas,  quia  53 
non  possum  rogarc  Patrem  meum,  et  exhi- 
bebit,  hoc  est,  ad  administrandum  et  obe- 
diendum  seu  defendendum  transmittet, 
mild  modo  iplusquam  duodecim  legiones 
angelorum?  Qui  adeo  fortes  sunt,  ut  unus  ivz?e^.xix, 
percussent  una  nocte  m  castris  Assyno-  ' 
rum  centum  octoginta  quinque  millia  ho- 
minum.  Legio  autem  continet  sex  millia 
sexcenta  sexaginta  sex.  Sed  dicere  aliquis 
potest  :  Si  Christus  potuit  hoc  rogare  et 
impetrare,  ergo  potuit  a  passione  liberari  : 
cujus  contrarium  dictum  est,  statimque 
dicetur.  Dicendum,  quod  potuit  hoc  impe- 
trare,  imo  jubendo  efficere  et  a  passione 
liberari,  considerando  ordijiem  causarum 
proximarum  et  creatarum.  Non  enim  prae- 
ordinatio  seu  prsedestinatio  Dei  lollit  a  rc- 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXVI    MATTHiEI.    —    ART.    XLII  297 

bus  libertatem  aut  contingentiam.  —  Ter-  A  gitnr,  primo  duxerunt  Jesum  ad  Annam  :  Joamuxvm, 

•     •  •  13 

54  tia  ratio  ad  idem  subjungitur.  Qnomodo  quia  intrando  civitatem,  primo  venerunt 
ergo  implebunlur  Seripturce  ?  id  est,  si  ante  domum  ipsius  ;  sccundo,  propter 
defendor,  et  non  morior  pro  salute  huma-  reverentiam  Annae,  quoniam  erat  socer 
na,  non  verificabuntur  vaticinia  Propheta-  Caipha?.. 

rnm  de  passione  mea  loquentium.  Hoc  au-  Pelrus  autem  sequebatur  eum,  scilicet       08 

tem  est  impossibile,  guia  sic  oportet  fieri,  Jesum,  a  longe,  non  audens  prope  acce- 

sicut    prophetatum    est.    Prophetia    enim  derc  ad   turbam,   ne  cognitus    caperetur. 

praedestinationis  semper  et  de  nccessitate  Quamvis  ergo  cum  aliis  fugerit,  tamen  re- 

impletur  :  quod  tamen  inlelligendum  est  versus,  secutus  est  magistrum  suum.  Quod 

de   necessitate  consequentia},  non  conse-  sequebatur  eum,  fuit  dilectionis  et  fidei ; 

quentis.  quod  vero  a  longe,  pusillanimitatis  fuit  al- 

55  In  illa  hora  clixit  Jesus  turbis,  praeser-  B  que  formidinis.  Denique,  non  solum  Pe- 

tim  Juda?is  :  Tanquam  ad  latronem  existis  trus  secutus  est  Jesum,  sed  etiam  adole-  j/«re.xiv, 

cum  gladiis  et  fustibus  comprehend  crc ,  id  scens  quidam  amictus  sindone  super  nudo     '  ° 

est  ad  capiendum  me.  Quotidic,  id  est  sae-  corpore  :  qui  quum  teneretur  a  compre- 

pe,  et  omni  die  fortassis  quando  fui  in  Je-  hensoribus  Christi,  relicta  sindone,  nudus 

rusalem,  apucl  vos  sedebam  docens  in  tem-  fugit  ab  eis,  ut  refert  Marcus.  Hunc  adole- 

plo  Jerusalem,  et  non  me  tenuistis.  Ex  quo  scentem    quidam   dicunt    fuisse   Jacobum 

patet,  quod  non  habeatis  justam  causam  Minorem,  alii  Joannem.  Sed  et  ipse  Joan- 

/oan».  111,  adversum  me.  Omnis  enim  qui  facit  veri-  nes  evangelista  testatur,  quod  Petrus  se- 

2I'20'       tatem,  venit  ad  lucem  ;  qui  autem   facit  quebatur  Jesum,  et  alius  discipulus,  qui  Joann.ww, 

peccatum,  odit  lucem.  His  verbis  addidit  fuit  notus  pontifici,  et  introduxit  Petrum  lo'  b' 

Christus  quod  omisit  Matthaeus,  sed  Lucas  in  atrium  Annae  pontificis.  Et  quamvis  Au- 

Luc.  xxii,  inducit,  scilicet  :  Sed  haec  est  hora  vestra,  C  gustinus   dicat,   temere  definiendum   non 

et  potestas  tenebrarum  :  id  est,  hoc  tem-  esse  quis  fuerit  ille  alius  discipulus,  Chry- 

pore  vestrse  voluntati  concessum   est,   ut  sostomus  tamen  et  alii  communiter  tenent, 

faciatis  mihi  quae  vultis;  et  haec  violentia  quod  fuit  Joannes,  qui  erat  notus  pontifici 

quam  mihi  infertis,  est  potestas  tenebra-  cjusque  familiae.  Unde  ad  ejus  instantiam 

rum,  videlicet  daemonum  vos   instiganti-  ancilla  ostiaria  intromisit  Petrum.  Fuit  au- 

um,  vel  hominum  vitiis  obtenebratorum.  tem  notus  illis,  vel  quia  pulcher  et  ama- 

56  Hoc  autem  totum  factum  cst,  utpote,  ut  bilis  juvenis,  vel  quia  de  nobili  stirpe  pro- 
Jesus  ab  impiis  caperetur,  a  nullo  defen-  genitus,  scilicet  de  tribu  Juda  et  genere 
deretur,  etc,  ut  adimplerentur  scripturce  David,  vel  quia  interdum  attulit  pisces  pa- 
Prophetarum,  qui  Christi  passionem  prac-  tris  sui  ad  domum  pontificis. 
dixerunt.  Sequebatur  itaque  Petrus,  usque  in  atri- 

Tunc  discipuli  omnes,  id  est  undecim  D  um  principis  sacerdotum  ;  et  ingressus  in- 

Apostoli,  relicto  eo,  fugerunt,  timentes  ne  tro,  id  est  per  primam  portam  :  non  enim 

sic  tractarentur  sicut  magister  eorum.  Sed  ingressus  est  aulam,  sed  mansit  in  atrio ; 

quis  poterit  cogitare  cum  quanta  tristitia  scdcbat  cum  ministris  pontificis.  Hoc  loco 

fugerint,    quoties    retrospexerint,   quoties  ait  quidam  :  Quomodo  ingressus  est  Pe- 

pectora  sua  percusserint,  fleverint,  et  ce-  trus  ?  Dicendum,  quod  per  impetrationem 

tcra   signa  interni   moeroris  ostenderint  ?  discipuli  qui  erat  notus  pontifici.  Verum- 

57  At  illi  tcncntes  Jesum ,  duxerunt  illum  ad  tamen  hoc  refert  Joannes  de  ingressu  in 
Caipham  principem  sacerdotum ,  ubi  Scri-  domum  Annae  ;  Matthaeus  vero  non  loqui- 
bcv,  et  Pharisaei,  et  seniores  convenerant  tur  nisi  de  ingressu  ad  Caipham.  Utvide- 
ad  tractandum  cum  pontifice  de  morte  ret  finem,  id  est,  quid  finaliler  fieret  suo 
Christi.  Verumfamen,  sicut  in  Joanne  le-  magistro,  an  scilicet  dimitteretur,  an  occi- 


53 


2!)8 


ENARRATIO    1N    CAl».    XXVI    MATTH/EI. 


ART.    XLII 


59 


60 


Deut.  m\, 
io. 
Jbid.wu.d. 

61 


Joann.  n, 


19. 


Ibid.  20. 


Ibid.  21. 


Coloss.  n,  'J. 


Prov.  xvii 


62 


deretur  :  et  hoc  ad  curiositatem  quamdam  A 
pertinuisse  videtUr. 

Princeps  autem  sacerdotum,  videlicet 
Gaiphas,  et  omne  concilium,  id  est  ceteri 
sacerdotes,  Scribae,  Pharisa)i  et  seniores, 
qucerebant  falsum  testimonium  conlra  Jc- 
sum  :  uon  enim  poterant  veram  atque  ido- 
neam  objectionem  invenire;  ut  eum  morli 
lraderent;et  non  invenerunl  quid  ei  co- 
rain  Pilato  opponerent,  tanquam  dignum 
paMia  mortis,  quum  multi  falsi  teste.s  ac- 
cessissent,  et  diversa  objecissent. 

Xovissime  autem,  id  est  post  testifica-  B 
tionem  testium  prsedictorum  mendacium, 
venerunt  duo  falsi  testes.  Duo  venerunt, 
ul  in  ore  duorum  staret  omne  verbum.  Ad 
unius  quippe  testimonium  nemo  condem- 
nabatur. Et  dixerunt  coram  pontifice :  Hic 
dixit  :  Possxm  destruere  templum  Dei,  et 
post  triduum  rea'd/ ficare  illud.  Tanquam 
dicerent  :  Usurpavit  sibi  divinam  potenti- 
ain.  Occasionem  hujus  accusationis  habe- 
bant  ex  eo  quod  Christus  ait  apud  Joan- 
nem  :  Solvite  templum  hoc,  et  in  tribus 
diebus  excitabo  illud.  Quod  Judsei  etiam  G 
tunc  intellexerunt  de  templo  materiali  in 
Jerusalem  fabricato.  Unde  redarguerunt 
Christum,  dicentes  :  Quadraginta  et  sex 
annis  a^dificatum  est  templum  hoc,  et  tu 
in  tribus  diebus  excitabis  illud  ?  Jesus  au- 
tem  dixit  de  templo  corporis  sui,  id  est 
de  corpore  suo,  quod  fuit  et  est  singulare 
templum  Dei,  in  quo  habitat  omnis  pleni- 
tudo  divinitatis  corporaliter.  Ut  sit  sen- 
sus  :  Solvite,  id  est,  mortem  inferendo  sol- 
vetis  atque  exanime  facietis  templum  hoc, 
id  est  corpus  meum ;  et  in  tribus  diebus,  D 
hoc  est  intra  tres  dies,  excitabo,  hoc  est,  a 
somno  mortis  suscitabo  illud.  Judsei  ergo 
hoc  verbum  Christi  perverse  intelligentes, 
onlinem  verborum  variantes,  et  pravam 
intentionem  habentes,  merito  appellantur 
testes  mendaces.  Tales  sunt  omnes  qui  alio 
sermone  repetunt,  et  simplici  animo  pro- 
nuntiata  pervertunt. 

Et  surgens  princeps  sacerdotum,  ira 
eum  urgente,  et  impatientia  agitante,  ait 
illi  :  Nihil  respondes  ad  ea  quce  isti  ad- 


versum  te  testificantur?  Jesus  autem  tace-  G3 
bal  :  primo,  ut  mansuetudinis  el  patientiae 
daret  exemplum;  seeundo,  quouiam  accu- 
sationes  inductse,  falsae  et  responso  indi- 
gna)  fuerunt  ;  tertio,  quia  cognovit  quod 
quidquid  responderet  illis  calumniarentur. 
Et  princeps  saccrdofum  patientia  et  silen- 
tio  Christi  fortius  provoeatus,  arbitrans  se 
contemni,  secundum  quod  talium  mos  est, 
ait  illi  :  Adjuro  te  per  Deum  vivum,  ut 
dicas  nobis,  si  tu  es  Christus  Filius  Dei 
vivi. 

Diocit  illi  Jesus  :  Tu  dixisti  sicut  vera-       64 
citer  est,  scilicet,  quod  sim  Christus  Filius 
Dei  vivi  et  benedicti.  Respondit  autem  Je- 
sus  sic  adjuratus,  propter  divini   nominis 
reverentiam,   et   ut  Judsoorum    ignorantia 
inexcusabilis  ficret.  Verumtamen  dico  vo- 
bis,  non  tibi  soli,  o  Caipha,  sed  tibi  atque 
fautoribus  tuis ;  dieo  vobis  plusquam  in- 
terrogastis,  ut  terreamini  et  poeniteatis  : 
Amodo,  hoc  est  post  hanc  horam,  videlicet 
in   die  judicii,   videbitis  Filium  hominis 
sedentem  a  dextris  virtutis  Dei,  id  est,  in 
potioribus   bonis   Dei   Patris    residentem,    Ephes.  i, 
tanquam  judicem  omnium,  quando  omnia  20,  "' 
erunt  ei  subjecta.  Tunc  enim  videbunt  in  aPoc.  i,  7. 
quem  pupugerunt.  Et  venientem  in  nubi- 
bus  cceli  ad  judicium.  Denique  Caiphas  ce- 
terique  damnati  jam  in  inferno  exsisten- 
tes,  vident  nunc,  id  est  cognoscunt,  Jesum 
sedere  in  coelo  ad  dexteram  Patris.  Si  au- 
tem  quod  ait,  Videbitis  Filium  hominis  se- 
dentem,  etc,  intelligatur  de  visione  Chri- 
sti   in  patria,  referendum  erit  ad  Judseos 
conversos,  qui  ejus  morti  consenserunt,  et 
postea  crediderunt.  Unde  in  Actibus  Apo- 
stolorum  habetur,  quod  multa  turba  sa-  Act.vi, i. 
cerdotum  obediebat  Evangelio.  lllis  enim 
dixit  Salvator  :  Quum  exaltaveritis  Filium  /oann.vm, 
hominis,  tunc  cognoscetis  quia  ego  sum.  28' 
Isti  vident  Jesum  in  ccelo  visione  beata. 

Tunc  princeps  sacerdotum  scidit  vesti-  65 
menta  sua,  dicens  :  Blasphemavit.  Con- 
suetudo  fuit  Judaeis,  quum  audirent  bla- 
sphemiam,  scindere  vestimenta,  in  signum 
doloris  de  injuria  Deo  illata,  quasi  zelantes 
pro  Dei  honore,  et  tantum  crimen  non  va- 


ENARRATIO    1N   CAP.    XXVI   MATTHyEI. 


ART.    XLII 


299 


Act.xtv,ll 
13. 


66 


Lev.  xxiv 
16. 


67 


1  Pelr.  i, 


\1. 


68 


Luc.  xxu, 
64. 


/"s.xxin.lO. 


I  Petr.  n, 
''I     23 


lentes  sufferre.  Hinc  Paulus  et  Barnabas, 
qimin  sacerdos  idolorum  vellet  eis  sacri- 
ficarc,  vestimenta  sciderunt.  Caiphas  er- 
go,  ut  quasi  religiosus  videretur,  suamque 
maliliam  coloraret,  scidit  vestes,  quum 
audisset  Christum  hsec  verba  dixisse.  Bla- 
sphemare  autem,  est  ea  quse  Dei  sunt  cre- 
aluris  adscribere,  vel  Deo  et  Sanctis  ma- 
nifestam  injuriam  irrogare.  Quid  aclhuc 
egemus  testibus?  tanquam  diceret :  Non  in- 
digemus  jam  testibus,  quoniam  verba  ejus 
testantur  eum  esse  blasphemum,  morteque 
dignum.  [Ecce  nunc  audistis  blasphemi- 
am.]  Quicl  vobis  videtur?  Interrogat  alios, 
nc  proprio  sensui  nimium  credere  videa- 
tur,  et  ut  alios  contra  Christum  inflammet 
et  provocet.  At  illi  respondentes,  dixerunt: 
Reus  est  mortis  :  quia  secundum  legem, 
blasphemi  interficiebantur.  His  dictis,  om- 
nes  indignati  sunt  contra  Jesum  ;  eumque 
cordialiter  ac  vehementissime  spernentes, 
unanimiter  irruerunt  in  eum,  diversis  eum 
poenis  atque  injuriis  afficientes,  quemad- 
modum  subditur. 

Tunc  exspuerunt  immundissimi  illi  ca- 
nes  infaciem  ejus  sanctam,gratiosissimam 
atque  dulcissimam,  in  quam  desiderant 
angeli  sancti  prospicere  ;  et  colaphis  eum 
ceciderunt  ;  alii  autem  palmas,  hoc  est 
alapas,  dederunt  ih  faciem  cjus,  dicentes  : 
Prophetiza  nobis,  Christe,  cjuis  est  qui  te 
pcrcussit?  Velabant  autem  faciem  ejus  an- 
tequam  lalia  dicerent,  ut  Lucas  habet. 

Ha?c  expositione  non  indigent,  sed  ad- 
mirationem  et  compassionem  requirunt. 
Mirandum  est  enim,  quod  unigenitus  Filius 
Dei,  Dominus  virtutum,  Rex  gloriae,  tanta 
pro  nobis  pati  dignatus  est ;  et  prorsus  di- 
gnum  et  justum  est,  ut  ei  compatiamur, 
ejus  passionibus  conformemur,  ejus  vesti- 
gia  imitemur,  omnia  adversa  aequanimiter 
sustinentes,  in  illis  gaudentes,  irrisiones, 
contemptus,  vituperia,  injurias,  pro  Chri- 
sti  amore  fortiter  tolerantes  :  quia  ut  Pe- 
trus  ait,  Christus  passus  est  pro  nobis,  vo- 
bis  relinquens  exemplum,  ut  sequamini 
vestigia  ejus,  qui  quum  malediceretur,  non 
maledicebat,  quum  pateretur,  non  commi- 


A  nabatur.  Quum  hsec  agerentur,  impletum 
est  quod   per  Jsaiam    loquitur  Christus  : 
Corpus  meum  dedi  percutientibus,  ei  ge-    /.,.  ,..  o. 
nas  meas  vellentibus:  faciem  meam   non 
averti  ab  increpantibus  et  conspuentibus 
in   me.  Tunc  quoque  impletum  est  illud 
Job  :  Aperuerunt  super  me  ora  sua  expro-  /<,6xvi,u, 
brantes,   tenueriiut  cervicem   meam,  per-  13' 
cusserunt  maxillam  meam.  saturati   sunl 
pauiis  meis.  De  hoc  et  Sibylla  legitur  pro- 
phetasse   :    Dabunt   Deo  alapas    manibus 
incestis.   Insuper,  secundum  Lucam,  alia   /AIC.  %su, 

B  multa  blasphemantes  dicehanf  contra  Jc-  '  ' 
sum.Unde  et  David  in  persona  Chrisli  prae- 
dixit  :  Aperuerunt  super  me  os  siium,  sic-  />«.xxi,u. 
ut  leo  rapiens  et  rugicns. 

Petrus  autem  sedebat  foris,  hoc  est  extra       69 
domum  vel  aulam  Caiphae,  in  atrio  domus 
sua?,  id  est  in  loco  sub  dio,  qui  erat  inter 
portam  et  januam   domus   pontificis  :  in 
quo  atrio  erat  ignis  accensus,  juxta  quem    Luc.xwi, 
Petrus  sedit  inter  ministros  pontificis,  ut55- 
Lucas  testatur.  Erat  enim   frigus,   secun-  j0ann.xvnu 
dum  Joannem  :  sicut  frequenter  est  in  tali  18, 

C  tempore  Martii  post  mediam  noctem.  Et 
accessit  ad  eum  una  ancilla  pontificis,  di- 
cens  :  Et  tu  cum  Jesu  Galihvo  eras,  hoc 
est,  huic  Jesu  nato  a  Nazareth  urbe  Gali- 
laese,  adhsesisti  hucusque.  Secundum  Lu-  i«f. .«„, 
cam   et  Marcum,   mulier  ista   accessit  ad  o0:  J/a'"e" 

xiv,  6" . 

Petrum  juxta  ignem,  et  qiuim  fuissel  eum 
diligenter  intuita,  imposuit  ei  quod  essel 
discipulus  Jesu.  At  ille  negavit  coram  om-  70 
nibus,  dicens  :  Nescio  quid  dicis :  hoc  est, 
non  solum  non  fui  cum  illo,  sed  nec  agno- 
sco  illum,  nec  scio  quid  verbis  tuis  signi- 
D  ficare  intendis. 

Exeunte  autem  illo,  scilicct  Petro,  janu-  71 
am  qua  intrabatur  ad  atrium.  Unde  apud 
Marcum  dicitur  :  Exivit  foras  antc  alrium. 
Post  primam  enim  negationem  non  aude-  ° 
bat  diu  intcr  ministros  adstare,  sed  ad 
tempus  subtraxit  se  ;  et  post  modicum 
tempus,  rursus  intravit  in  alrium,  cupiens 
exitum  rei  videre.  Yidit  illum  alia  ancil- 
la,  ct  ait  his  qui  erant  ibi,  hoc  esl  servis 
pontificis,  qui  Jesuin  ceperunt  cl  adduxe- 
runl.  Majores  autem  Judseorum  erant  intus 


Marc.  xiv, 


300 


ENARRATIO    IN   GAP.    XXVI   MATTHjEI.    —   ART.    XLII 


72 


Mnrc 

.  XIV, 

66.67 

Luc. 

XXII, 

58. 

Jonnn. 

XVIII, 

25. 

Ibidem. 


73 

Luc.  x\n, 
59. 


in  auditorio  cum  summo  sacerdote,  oc-  A 
cupati  cum  Jesu.  Et  hic  erat  cum  Jesu 
Nazareno.  Et  iterum  negavit  cum  jura- 
mento  :  Quia  non  novi  hominem.  Primo 
simpliciter  negavit  ex  timore  ;  secundo 
magis  pertcrritus,  adjecit  juramentum,  et 
pejeravit. 

Sed  his  verbis  Mattha?i  ac  Marci  contra- 
riari  videtur,  quod  secundum  Lucam,  se- 
cunda  negatio  Petri  facta  est  ad  vocem 
viri.  Porro,  secundum  Joannem,  facta  est 
ad  vocem  plurium  ;  item,  secundum  Jo- 
annem,  facta  est  prope  ignem  in  atrio.  B 
Dicendum,  quod  ancilla  Petrum  accusan- 
te,  multi  accurrebant,  et  diversi  locuti 
sunt.  Potuit  ergo  esse  ut  muliere  loquen- 
te.  unus  virorum  mox  verba  feminae  con- 
firmaret  :  et  sic  Lucas  asserit  dictum  a 
viro,  quod  Matthaeus  et  Marcus  referunt  a 
femina  dictum.  Joannes  vero  dicit  a  plu- 
ribus  dictum,  quia  non  solum  unus,  sed 
plures  viri  verba  ancillse  confirmabant :  et 
forte  excitati  fuerunt  ab  ea  ad  loquendum 
cum  Petro.  Mulieres  namque  ostiariae,  quia 
viderunt  Petrum  cum  trepidatione  et  ve-  G 
recundia  quadam  intrare  et  egredi,  sus- 
picabantur  quod  esset  discipulus  Jesu;  vel 
ex  aliis  signis  hoc  conjiciebant,  puta  ex 
habitu  et  apparatu.  —  Prseterea  quoque  Jo- 
annes  dicit  sccundam  negationem  factam 
propc  ignem  ;  Matthseus  vero,  in  exitu 
Petri.  Hoc  sic  concordatur,  quod  Petro  in- 
cipiente  exire,  facta  dicatur.  Non  enim 
erat  longum  spatium  seu  magna  distantia 
inter  ignem  et  januam  :  ideo  Evangelistae 
non  curaverunt  locum  tam  determinate 
exprimere  ;  sed  principaliter  intenderunt  D 
ostendere  quod  Petrus  ter  negavit,  quem- 
admodum  Christus  prgedixit.  Potuit  autem 
esse,  quod  Petro  se  vertente  ad  exeun- 
dum,  aliqui  sequebantur  eum,  imponentes 
ei  quod  esset  discipulus  Jesu,  sicut  asse- 
ruit  mulier. 

Et  post  pusillum,  videlicet  facto  inler- 
vallo  quasi  horse  unius,  secundum  Lucam, 
accesserunt  ad  eum,hoc  est  ad  Petrum,  qui 
stabant  in  atrio,  et  dixerunt  Petro  :  Vere 
et  tu  ex  illis  es,  id  est  de  numero  disci- 


pulorum  Jesu  ;  nam  et  loquela  tua  ma- 
nifestum  te  facit,  hoc  est,  ex  modo  locu- 
tionis  tua?  innotescit  quod  sis  Galilaeus. 
Quamvis  enim  Galilsei  essent  Hebraei,  et 
Ilebreeo  idiomate  uterentur,  tamen  in  pro- 
latione  verborum  aliqualiter  differebant 
ab  habitaloribus  Judaeee  :  quemadmodum 
cernimus  homines  diversarum  provincia- 
rum,  licet  etiam  urbium,  idem  idioma  di- 
versimode  pronuntiare,  quamvis  ejusdem 
consistant  dominii. 

Tunc  cccpit  detestari  et  jurare,  quia  non 
novisset  hominem.  Fuit  enim  tunc  maxi- 
me  territus,  et  statim  capi  timebat.  Secun- 
dum  Marcum,  coepit  anathematizarc,  hoc 
est  cum  cxsecratione  jurare,  imprecando 
sibi  ipsi  mala,  si  negando  mentiretur.  In 
quo  patet  magna  fragilitas  Petri,  et  verum 
esse  quod  ait  Salvator  :  Sine  me  nihil  po- 
testis  facere.  Hanc  tertiam  negationem  Lu- 
cas  dicit  factam  ad  vocem  unius.  Similiter 
Joannes  addens  dicit,  quod  ille  unus  fuit 
cognatus  ejus  cujus  auriculam  Petrus  ab- 
scidit,  dixitque  Petro  :  Nonne  te  vidi  cum 
illo  in  horto  ?  Sed  hoc  facile  cum  his  con- 
cordatur,  dicendo  quod  inter  multos  de 
quibus  Matthseus  et  Marcus  loquuntur,fuit 
unus  magis  importunus  molestusque  Pe- 
tro.  Propter  quod  Joannes  et  Lucas  lo- 
quuntur  singulariter  de  hoc  uno. 

Et  continuo,  hoc  est  statim  Petro  tertia 
vice  negante,  gallus  cantavit  secundo,  se- 
cundum  Marcum,  ut  dictum  est.  Unde  Lu- 
cas  :  Adhuc,  inquit,  illo  loquente,  gallus 
cantavit.  Et  recordatus  est  Petrus  verbi 
Jesu  quod  dixerat  illi  :  Priusquam  gal- 
lus  cantet,  ter  me  es  negaturus.  Hoc  jam 
expositum  est.  Et  egressus  foras,  flevit 
amare,  hoc  est  amaritudinaliter,  scilicet 
abundanter  ac  dolorose.  Quemadmodum  in 
Luca  habetur,  Conversus  Dominus  respe- 
xit  Petrum,  hoc  est,  per  misericordiam 
suam  tetigit  mentem  Petri,  ad  verbi  sui 
recordationem  ac  cordialem  pcenitentiam. 
Vel  forte  corporaliter  respexit  Petrum. 
Potuit  enim  fieri  ex  ordinatione  Christi, 
ut  Petrus  transeundo  ante  januam  aulse, 
introspiceret,  et  Christus   cuncta  prgeno- 


74 


Marc.  xiv, 
71. 


Joann  \\, 
5. 

Luc.  xxn, 
59. 


Joann.wm, 


Marc.  xiv, 
68,  72. 

Luc.  xxu, 

60. 

75 


Ibid.  61. 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXVII    MATTHiEI.    —    ART.    XLIII  301 

scens  inspiceret  eum,  convertendo  se  ad  A  cunt,  quod  ter  negavit  in  domo  Caiphte. 

januam   domus,   in   qua  erant  luminaria  Gorra  vero  referl,quod  secundum  Hierony- 

copiosa.  mum  et  Bedam,Petrus  semel  negavit  in  do- 

Ex  his  constat,  quod  circa  descriptio-  mo  Annse,  et  bis  in  domo  CaiphsB.  Quam\  is 

nem  trinae  negationis    Petri,   Evangelistae  autem  certissimus  sim  beatissimos  Evan- 

multum  diversimode  loqui  videntur  quan-  gelistas  in  nullo  errasse  aut   discordare, 

tum  ad   superficiem  litterse,  quamvis  in  non  tamen  sufficio  hanc  difficultalem  ab- 

sensu  et  veritate   concordent.  Specialiter  solvere,nisi  dicerem  tres  Evangelistas  non 

autem  dissonare  videntur  in  tribus  :  Pri-  loqui  de  eodem  atrio,  sed  duobus  :  quod 

mo,  quantum  ad  horam  seu  tempus  ne-  tamen  (ut  reor)  dici  non  potest,  sicut  ex 

gationis  ;  secundo,  quanlum  ad  personas  dictis  elicitur.  Quum  enim  Petrus  primo 

ad  quarum  interrogationem  Petrus  nega-  negasset  in  atrio  juxta  ignem,  et  jam  ab 
vit.  Sed  hsec  duo  jam  declarata  sunt  quo-  B  igne  recederet,  negavit  secundo.  Yel  nisi 

modo  concordari  debeant.  Tertio,  quantum  dicerem  quod  Petrus  negavit  saepius  quam 

ad  locum,  sicut  jam  partim  patuit  atque  ter,  licet  negationes  ejus   principales  fu- 

expositum  est.  erint  tres  dumtaxat.  Sed  nec  hoc   dicere 

Sed  adhuc  unum  est  in  quo  dissonare  audeo,  quum  nulla  auctoritate  probare  id 

videntur,  quod,  ut  mihi  apparet,  ceteris  possim.  Ideo   aliqui   dicunt,  quod   Evan- 

omnibus  difficilius  solvitur  :  quia  secun-  gelistee  in  describendo  trinam  negationem 

joann.wiu,  dum  Joannem,  prima  negatio  Petri  fuit  in  Petri,  loquuntur  per  anticipationem  et  re- 

domo  Annae;  sed  secundum  seriem  textus  capilulationem. 

aliorum  trium  Evangelistarum,omnes  tres  Legitur  quod  Petrus  egrediendo  de  atrio, 

negationes   Petri   in   domo   Caiphae   factae  introiit   foveam  quamdam   inter  montem 

probantur.  Matthaeus  enim,  Lucas  et  Marcus,  Sion  et  Jerusalem,  ibique  fleverit.  Refert 
de  Anna  nil  scribunt,  sed  referunt  Petrum  C  quoque  Clemens  Papa  in  ltinerario,  quod 

esse  secutum  usque  in  atrium  Caiphae,  et  Petrus  ex  hac  nocte  traxit  in  consuetudi- 

ibi  ter  Christum  negasse.  Denique  ad  hoc  nem,  quod  a  primo  gallorum  cantu  usque 

sancti  doctores  valde  difformiter  respon-  ad  horam  matutinam  stetit  in  oratione,  su- 

derunt.  Augustinus   enim   affirmat,  quod  am  negationem  uberrime  deflens,   ita  ut 

Petrus  negavit  ter  in  domo  Annse.  Alii  di-  facies  ejus  quasi  adusta  videretur. 


13-17. 


ARTICULUS  XLIII 


EXPOSITIO   CAPITULI    VICESIMI    SEPTIMI    I    MANE    AUTEM    FACTO,    CONSII.IUM   INIERUNT 

OMNES    PRINCIPES    SACERDOTUM. 


MANEautem  facto :  quia  ab  hora  capti-  D  retur  eum  occidere,puta  Pilatus,qui  igno- 

onis  usque  ad  auroram  non  cessave-  rautiam  Dei    habens.  de  blasphemia   Dei 

runt  Jesum  duris  pcenis  afficere,  ut  dictum  Israel  non  multum  curavit.  Excogitaverunt 

est ;  consilium  inierunt  omnes  principes  ergo  et  alias  objectiones,  quas  Lucas  com-   Luc.  > 

sacerdotum  et   seniores  populi   adversas  memorat,  ut  dicetur.  Et  vinctum  adduxe-  -• 5- 

Jesum,  ut  eum  morti  traderent.  Nondum  runt  eum,  tanquam    mortis    reum,   forte 

cnim   habuerunt   sufficientem   accusatio-  manibus  post  tergum  ligatis,  et  catena  mis- 

nem  propter  quam  prseses  gentilis  coge-  sa  in  collo  ipsius.  Solebant  autem  Judaei 


Wlll. 


;*02 


KNARRATIO    IN   CAP.    XXVII    MATTFLEl. 


ART.    XLIII 


Malth. 
xxvi,  24. 


Iigatos  offerre  judici  eos  quos  morli  di- 
gnos  putabant.  Et  tradiderunt  eurn  Pontio 
Pilato  prcesidi,  hoc  csl  Judaeis  prsesidenti, 
ut  judex  a  Romanis  missus  et  constitutus. 
Tunc  videns  Judas,  qui  tradidit  eum, 
quod  damnatus  esset.  Hoc  dupliciter  in- 
telligi  potest.  Primo  sic  :  Quod  damnatus 
esset,  hoc  cst,  quod  Jesus  jam  a  Judaeis 
esset  morti  adjudicatus,  et  a  Pilalo  dam- 
nandus.  Vel  :  Quod  ipse  Judas  damnan- 
dus  esset.  Hoc  enim  Judas  de  se  ipso 
perpendere  potuit  :  primo,  propter  ma- 
gnitudinem  sui  facinoris  ;  secundo,  quia 
audivit  a  Christo,  quern  noverat  esse  pro- 
phetam  verum  et  sanctum  :  Vae  homini 
illi  per  quem  Filius  hominis  tradetur. Poz- 
nitentia  ductus.  Doluit  enim  de  suo  pec- 
cato  ;  sed  non  fuit  vera  pcenitentia,  prout 
pcenitentia  est  virtus,  vel  sacramentum. 
Retulit,  hoc  est,  reportavit  vel  reddidit, 
triginta  argenteos,  pro  quibus  vendidit 
Jesum,  principibus  sacerdotum  et  seniori- 
bus  populi,  a  quibus  acceperat  eos,  desi- 
derans  Christum  a  morte  eripere.  Forte 
quod  Judas  videns  magistrum  suum  tarn 
miserabiliter  discoloratum,  tam  crudeliter 
tractatum, tam  inhoneste  ligatum,tam  men- 
daciter  accusatum,  compassionem  quam- 
dam  concepit  ad  eum  propter  innocentiam 
&  ejas.  Dicens  :  Peccavi,  tradens  sanguinem 
justum.  Frequenter  nomine  sanguinis,  to- 
tus  homo,  seu  vita  vel  anima  hominis 
designatur.  At  illi  dixerunt  :  Quid  ad 
nos?  hoc  est,  quid  spectat  ad  nos,  quod 
peccasti  innocentem  prodendo?  quasi  di- 
cant  :  Non  curamus  neque  discutimus,  an 
peccasti,  vel  non.  In  hoc  pessime  dixe- 
runt.  Si  enim  ipse  peccavit  innocentem 
vendendo,  nonne  et  ipsi  peccaverunt  il- 
lum  emendo,  persequendo  et  occidendo  ? 
Tu  videris,  hoc  est,  tu  opus  tuum  conspi- 
ce,  et  onus  tuum  porta. 
5  Et  projectis  argenteis  in  templo,  recessit 

cum  immoderata  tristitia ;  et  abiens,   la- 
queo  se  suspendit  ex  desperatione,  dicens 
Ge>Mv,i3.  cum  Cain  :  Major  est  iniquitas  mea,  quam 
8,  ut  veniam  merear.  Denique  suspensus  cre- 
puit  medius,  et  diffusa  sunt  omnia  viscera 


Acl.  i,  1 
19. 


A  ejus  ;  el  uotum  factum  est  omnibus  ha- 
bitantibus  Jerusalem.  Plus  autem  peccavit 
Judas  desperando,  quam  Christum  traden- 
do,  quum  desperatio  sit  peccatum  in  Spi- 
ritum  Sanctum,et  contra  Divinitatem  dire- 
cte,  videlicet  contra  infinitatem  bonitatis 
et  misericordise  Dei.  Proditio  autem  fuit 
directe  contra  Christi  humanitatem. 

Principes  autem  sacerdotum  acceptis 
argenteis,  dixerunt  :  Non  licet  eos  mitte- 
re,  hoc  est  ponere,  in  corbonam,  hoc  est 
in  gazophylacium,  arcarn,  seu  locum  obla- 

l>  tionum,  ubi  ponebantur  ea  qiue  offere- 
bantur  in  templo  ad  sustentationem  mini- 
strorum  templi,  et  reparationem  ipsius  ; 
quia pretium  sanguinis est,hoc  est  pecunia 
pro  sanguine  effundendo  exposita.  Time- 
bant  locum  sanctum  cruenta  pecunia  in- 
quinari,culicem  colantes,  et  camelum  glu- 
tientes. 

Consilio  autem  inito,  emerunt  ex  illis, 
hoc  est  pro  argenteis  memoratis,  agrum 
figuli :  qui  forsitan  dictus  est  ager  figuli, 
quia  ad  figulum  pertinebat,  vel  vasa  ficti- 

C  lia  ibi  fiebant,  vel  terra  pro  vasis  fictilibus 
faciendis  inde  tollebatur  :  quemadmodum 
apud  Isaiam  legitur  de  via  agri  Fullonis, 
ubi  Isaias  jubetur  occurrere  regi  Achaz  : 
qui  ager  vocatur  Fullonis,  quia  in  eo  ful- 
lones  vestes  suas  siccabant.  In  sepulturam 
peregrinorum,  id  est,  ut  peregrini  non  ha- 
bentes  sepulcra  propria,  in  agro  illo  se- 
pelirentur.  Hoc  fecerunt,  misericordiam 
simulantes;  sed,  secundum  Hieronymum, 
eorum  intentio  fuit  Christum  diffamare, 
quatenus  ex  occasione  illius  agri  et  sepul- 

D  turse  semper  maneret  memoria  venditionis 
atque  turpissimae  mortis  Christi.  Sed  divi- 
na  ordinatione  hoc  factum  est  ad  memo- 
riam  impiae  venditionis  et  justse  ultionis 
Judae,  ac  innocentis  traditionis  passionis- 
que  Christi.  Propter  hoc  vocatus  est  ager 
ille  Acheldemach* ,  hoc  est  ager  sanguinis , 
hoc  est  emptus  pro  pretio  sanguinis  Jesu, 
usque  in  hodiernum  diem. 

Tunc  adimpletum  est  quod  dictum  est 
per  Jeremiam  pjrophetam,  dicentem  :  Et 
acceperunt  principes  sacerdotum  et  senio- 


Matth. 

xxni,  24. 


Is.  vu,  3. 


*  Hacelda- 
rna 


KNARRATIO    IN    CAP.    XXVII    MATTH.EI.    —    ART.    XLIII 


303 


10 


res  populi,  Iriginta  argenteos,  qui  fuerunt  A 
pretium  appreliati,  quem  appretiaverunt 
a  fiZliis  Israel,  hoc  est  a  Jiula,  ut  ponatur 
plurale  pro  singulari,  sicut  frequenter  fit 
in  Scripturis;  et  dederunt,  hoc  est  exposu- 
erunt,  eos  in  agrum  figuti,  id  est  pro  agro 
htijusmodi,  sicut  constituit  mihi  Dominus. 
Ista  auctoritas  non  invenitur  in  Jeremia, 
hoc  est  in  libro  ejus  vulgato  et  authentico 
quem   habemus.  Lyra   autem   dicit,  quod 
Hieronymus    vidit  hanc   auctoritatem   in 
quodam  libro  Hebraico,  qui  adscribebatur 
Jeremise.  Sed  sciendum,  quocT  Ilieronymus  B 
dicit  sibi  a  quodam  Judaeo  de  secta  Nazare- 
norum  oblatum  esse  librum  apocryphum, 
quem  dicebat  ille  Judeeus  esse  Jeremise. 
Verum  allegatio  apocryphorum  non  est  so- 
lida  in  Scripturis.  Potuit  tamen  esse  quod 
evangelista  Matthaeus,  Spiritu  Sancto  do- 
cente,  agnovit  Jeremiam  ista  dixisse  verbo 
solo  vel  scripto.  Hieronymo  vero  apparet, 
quod  allegata  auctoritas  sumpta  sit  ex  Za- 
charia  :  et  ita,  quod  dicitur  in  textu,  Jere- 
miam,  non  est  de  textu,  scd  creditur  ab 
aliquo  additum.  Porro  apud  Zachariam  sic  C 
habetur  :  Dixi :  Si  bonum  est  in  oculis  ve- 
stris,  afferte  mercedem  meam;  et  si  non, 
quiescile.  Et  appenderunt  mercedem  me- 
am  triginta  argenteos.  Et  dixit  Dominus  ad 
me  :  Projice  eos  ad  statuarium,  decorum 
pretium  quo  appretiatus  sum  ab  eis. 

Jesus  autem  stetit  ante  prcesidem,  capite 
inclinato,  vultu  in  terram  demisso,  vinctis 
manibus,  silentibus  labiis,  atque  mitissi- 
mo  corde.  Et  interrogavit  eum  prwses, 
dicens  :  Tu  es  rex  Judceorum  ? 

Quemadmodum  in  Joanne  inducitur,  D 
,  quum  Judaei  duxissent  Jesuin  ad  Pilatum 
in  prsetorium,  et  non  vellent  introire  prae- 
torium,  hoc  est  locum  viri  gentilis,  ne  ma- 
/bid.29.  cularentur,  Pilatus  exivit  ad  eos,  et  videns 
Jesum  ligalum  tanquam  mortis  reum,  in- 
terrogavit  causam  mortis,  dicendo. :  Quam 
accusationem  affertis  adversus  hominem 
hunc?  Scivit  enim  Pilatus  consuetudinem 
esse  Romanis,  ut  neminem  damnarent  ad 
mortem,  nisi  praesentes  haberent  accusa- 
tores,  et  locum  se  defendendi  acciperet :  et 


Zach.   xi 
12,  13. 


U 


/oann.  xvin 
28. 


hanc  legem  voluit  Pilatus  servare  in  Chri- 
slo.Cui  primo  responderunt  Judaei  :  Si  non  /oann.xvin, 
esset  hic   malefactor,  non   tibi   tradidisse-  "' 
mus  eum.  Quibus  dixit  Pilatus  :  Accipite   ib%&.%\. 
euin  vos,  et  secundum  legem  vestram  ju- 
dicate  eum.  Tanquam  diceret  :  Si  vultis  ul 
ego  non  inquiram  causas  judicii,sed  repu- 
tem  vos  tantae  jnstitiae,  ut  certum  sit  quod 
non   offeratis   mihi    innocentem    sic    vin- 
ctum  :  ergo  et  vestrum  judicium  sufficiat, 
nec   requiratis   ut   ego  eum  condemnem. 
Cui  Judeei  :Nobis,inquiunt,  non  licet  inter-    mdem. 
ficere  quemquam.  Quumque  Pilatus    non 
contentaretur  accusatione  confusa  ac  du- 
biosa,  coeperunt  Judaei  Jesum  accusare  in  Luc.xxm,z. 
tribus,  ut  evangelista  Lucas  refert.  Dice- 
bant  enim  :  Hunc  invenimus  subvertentem 
gentem  nostram  (ecce  primum),  hoc  est, 
comprehendimus  eum  seducere  populum 
Judaeorum  sua  doctrina  pestifera;  et  prohi- 
bentem   tributa  dari  Caesari  (ecce  secun- 
dum);  et  dicentem  se  Christum  regem  esse 
(ecce  tertium).  Duo  prima  objecta  Pilatus 
non  advertit,  quia  quum  esset  gentilis,  de 
lege  et  documentis  Judaeorum  non  curavit. 
Secundum  quoque  scivit  esse  mendosum, 
quia    percepit  Christum   dixisse  Herodia- 
nis  :  Reddite  quae  sunt  Caesaris,  Csesari,  et  3tatth.xxu, 
qua?  sunt  Dei,  Deo.  Tertium  vero  attendit,  -'• 
quoniam  imperator  Romanus  praecepit  ne 
sine  suo  consensu  aliquis  usurparet  sibi 
nomen  regis.  Et  quia  Judaei  serviebant  ei 
sub  tributo,  propterea   interrogavit  Chri- 
stum,  an  esset  rex  Judaeorum. 

Dicit  illi  Jesus  :  Tu  clicis  :  hoc  est,  ve- 
rum  est  quod  sum  rex.Hanc  responsionem 
divus  Joannes  plenius  descripsit.  Nam  pri- 
mo  Christus  dixit :  Regnum  meum  non  est  Joam.xmy 
de  hoc  mundo.  In  quo  satisfecit  Pilato,  et 36- 
Csesari,  qui  non  regnavit  nisi  temporaliter 
in  sseculo  isto.  Deinde  dixit  ad  Jesum  :  Er-  /w.  37. 
go  rex  es  tu?  Cui  Christus  respondit  :  Tu 
dicis,  quia  rex  sum  ego.  Ego  in  hoc  natus 
sum,  et  ad  hoc  veni  in  mundum,  ut  testi- 
monium  perhibeam  veritati.  Quumque  Pi- 
latus    dixisset,   Quid   est   veritas?   statim   //,»/.38. 
exiit  ad  Judseos,  volens  excusare  atque  di- 
mittere  Jesum. 


:m 


KNARRATIO    IN    CAI'.    XXVII    MATTH.EI. 


ART.    XLIII 


5. 


12  Et  quum  accusaretur  Jesus  aprincipibus 
sacerdotum  et  senioribus,  nihil  respondit, 
ul  patientise  et  mansuetudinis  daret  exem- 

13  pla,  et  quia  niortem  evadere  noluit.  Tunc 
dicit  illi  Pilatus  :  Non  audis  quanta  ad- 

14  versum  te  dicunt  testimonia?  Et  non  re- 
spondit  ei  ad  ullum  verbum,  ita  ut  mi- 
raretur  prwses  vehementer,  sciens  quod 
facillime  se  potuisset  excusare,  praesertim 
quum  haberet  judicem  pro  se. 

Hoc  loco  omittit  Matthaeus,  quod  solus 
Lucas  commemorat,  quod  Judaeis  dicenti- 
Luc.xxm,  bus,  Commovet  populum,  incipiens  a  Ga- 
G .,,  lilaea,  Pilatus  interrogat  an  Galilaeus  esset. 
Et  quum  cognovisset,  misit  eum  ad  Hero- 
dem,  qui  viso  Jesu,  gavisus  est  valde,  quia 
diu  optavit  eum  videre  propter  famam 
ejus,  speravitque  aliquod  miraculum  vi- 
dere  ab  eo  fieri.  Quumque  multa  quaesis- 
set  a  Jesu,  et  nullum  ab  eo  responsum 
susciperet,  sprevit  eum  cum  suo  exercitu, 
et  illusum  ac  alba  veste  indutum  remisit 
Pilato. 

15  Per  diem  autern  solennem,hoc  est  in  so- 
lennitate  Paschali,  consueverat  prceses  di- 
mittere  populo  Judaeorum,  vinctum  unurn, 
quem  voluissent,  id  est  aliquem  captum 
quemcumque  petissent,  in  memoriam  li- 
berationis  patrum  suorum  de  terra  .Egy- 
pti.  Hoc  enim  Judaei  obtinuerunt  a  Roma- 

16  nis.  Habebat  autem  praeses  Pilatus  tunc 
vinctum  unum  insignem,  hoc  est  famo- 
sum,  non  nobilem,  sed  in  malitia  eminen- 

ibid.  19.    tem,  qui  dicebatur  Barabbas  :  qui  propter 

homicidium  a  se  factum  in  Jerusalem,mis- 

ibidem.    sus  fuerat  in  carcerem.  Secundum  Lucam, 

Joann.xvm,  fecit  et  seditionem.  Joannes  autem  vocat 

eum  latronem. 

17  Congregatis  ergo  illis,  videlicet  principi- 
bus  sacerdotum  et  plebe  Judaeorum,  dixit 
Pilatus :  Quem  vultis  dimittam  vobis?  Ba- 
rabbam,  an  Jesum  qui  dicitur  Christus  ? 
Pilatus  toto  affectu  cupiens  Jesum  eripere, 
proponit  eis  duos  dumtaxat,  unum  scele- 
ratissimum,  et  alium  innocentem,  putans 
quod  nullo  modo  eligerent  Barabbam  sibi 
dimitti,  sed  Jesum.  Et  ergo  subtiliter  pro- 
posuit  eis  electionem  inter  hos  duos.  Sed 


40. 


A  unde  vel  quomodo  scivit  Pilatus,homo  pa- 
ganusjoqui  de  Christo?Et  respondendum, 
quod  habitans  inter  JudeBOS,  potuit  scire 
quod  exspectarent  adventum  Christi,  et 
quod  aliqui  dicerent  Jesum  esse  Christum. 
Non  enim  dubium  est  quin  saepe  audivit 
mentionem  de  Christo,  praesertim  in  die 
Palmarum,  propter  solennissimam  illam 
processionem.  Et  rursus,  quia  Judaei  jam 
dixerunt  Pilato  quod  Jesus  diceret  se  esse 
Clirislum,  ideo  sic  repetivit,  dicendo  :  An 
Jesum  qui  dicitur  Christus?  Cur  autem  vo- 

B  luerit  Jesum   eripere,  subditur  :  Sciebat       18 
enim  quod  per  invidiam  tradidissent  eum 
sibi  pontifices  ac  Judaei.  Nam  accusationes 
eorum   invenit  falsas,  aut   insufficientes. 
Et  forte  ante  et  aliunde  percepit,  quomo- 
do  Jesus  aperte  et  fiducialissime  increpa-    \iatth. 
ret  principes  sacerdotum,Scribas  et  Phari-  *XI"'  13  et 
saeos  :  quod  Pilato  bene  complacuit,  quia 
non  dilexit  Judaeos,  sicut  nec  ipsi   eum, 
imo   vicissim   interfecit   magnam   partem 
eorum. 
Omittit  hoc  loco  Matthaeus,  quod  refert 

C  evangelista  Lucas,  quemadmodum  Christo 
ab  Herode  reverso,  dixit  Pilatus  Judaeis  : 
Nullam  causam  mortis  invenio  in  eo.Corri-  Luc.xxm, 
piam  ergo,  hoc  est,  flagellari  faciam  lllum; 
et  dimittam :  quia  si  in  verbis  offendit,  pro 
hoc  sufficit  pcena  flagellationis.  Tuncque 
Pilatus  fecit  eum  gravissime  flagellari,  ut 
Judaeorum  mitigaret  furorem. 

Sedcnte  autem  eo,  puta  Pilato,£>ro  tribu-       19 
nali,  hoc  est  in  sede  judiciaria,  ad  judi- 
candum  de   Christo,  misit  ad  eum  uxor 
ejus,  dicens  :  Nihil  tibi  et  justo  illi,  id 

D  est,  non  praesumas  aliquid  agere  contra 
eum  ;  multa  enim  passa  sum  hodie,  hoc 
est  hoc  die  naturali,  videlicet  in  aurora, 
ut  creditur  (solent  enim  conjuges  magna- 
tum,  per  tempus  remanere  in  lecto,  sur- 
gentibus  \irh),per  visum,\<\  est  in  visione, 
propter  eum,  hoc  est  occasione  ejus,  et  ob 
hoc  ut  procurem  a  te  liberationem  illius. 
Diabolus  nempe,  qui  ab  exordio  conatus 
est  hominum  impedire  salutem,nunc  quo- 
que  uxorem  Pilati  instigavit  per  suggestio- 
nes  comminatorias  factas  in  somno,  ut  pro- 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXVII    MATTIi.EI. 


ART.    XLIII 


305 


babilius  dicitur,  ut  virum  suum  induceret 
ad  Christi  liberationem, adjiciens  minas  ni- 
si  hoc  faceret.  Sed  cnr  diabolus,  qui  paulo 
Joann. xm,  ante  misit  in  cor  Judae,  ut  traderet  Jesum, 
nnnc  mittit  in  cor  mulieris,  ut  redimat 
eum?  Dicendum,  quod  daemon  frequenter 
vacillavit  in  notitia  Christi  :  nunc  aesti- 
mans  eum  esse  Christum,  propter  divini- 
tatis  insignia;  nunc  arbitrans  oppositum, 
propter  humanitatis  infirma.  Quum  ergo 
Judam  incitavit  ad  Christi  proditionem, 
putavit  quod  non  esset  Christus.  Verum, 
in  ipsa  nocte,  et  deinceps,"incredibilem 
mansuetudinem,  patientiam  atque  constan- 
tiam  Christi  conspieiens,  cernensque  Scri- 
pturas  de  Christi  passione  praedictas  jam 
in  ipso  pro  parte  impletas,  et  cito  timens 
complendas,  videns  quoque,  ut  creditur, 
consolationem  Sanctorum  in  limbo;  ccepit 
vehementer  conjicere,  quod  ipse  esset  ve- 
rus  Messias,  timensque  vinci  ac  spoliari  ab 
eo,  incitavit  mulierem  ad  ea  quae  dicta 
sunt. 

20  Principes  auiem  sacerdotum,  Annas  et 
Caiphas  maxime,  et  seniores,  persuaserunt 
populis,  hoc  est  vulgo,  ut  peterent  Barab- 
bam  sibi  dimilti,  Jesum  vero  perderent, 
hoc  est,  crucifigi  exposcerent. 

21  Respondens  autem  praises,  ait  illis  : 
Quem  vultis  vobis  de  duobus  dimitti  ?  At 

22  illi  dixerunt  :  Barabbam.  Dicit  illis  Pi- 
latus  :  Quid  ergo  faciam  de  Jesu  qui  dici- 

23  tur  Christus?  Dicunt  omnes  :  Crucifigatur. 
0  excaecatissimi,  ingratissimi,  crudelissi- 
mique  Judaei,  qui  eum  qui  vobis  ac  filiis 
vestris  tanta  bona  fecit, omnes  infirmitates 
sanando,  daemoniacos  liberando,  mortuos 
suscitando,  esurientes  alendo,  ignorantes 
docendo,vestram  caecitatem  atque  futuram 
destructionem  deflendo,  latroni  et  homi- 
cidae  ac  seditioso  postponitis,  deteriorem 
censetis,  et  turpissima  iteinque  acerbissi- 
ma  morte  necari  deposcitis !  Ait  illis  prce- 
ses  :  Quid  enim  mali  fecit  ?  At  illi  magis 

ibid.\i\,  clamabant,dicentes,CrucipZgatur ;  et,  Tol- 

le,  tolle  eum.Tunc  vere  impletum  est  quod 

Ps. xxi,  i7.  Christus  ait  in  Psalmo  :  Quoniam  circum- 

dederunt  me  canes  multi,  concilium  mali- 

T.  11. 


15 


A  gnantium  obsedit  me.  Et  per  Jeremiam  : 

Facta  est  (inquit)  mihi  hereditas  mea  quasi  jer. \„,h. 
leo  in  silva,  dedit  contra  me  vocem  suam. 
Tunc  quoque  impletum   est  illud    Osee  : 
Ego  erudivi  eos,et  in  me  cogitaverunt  ma-  o«cevu,i5, 
litiam,  et  locuti  sunt  contra  me  mendacia.  13- 

Videns  autem  Pilatus  quia  nihil  pro-  24 
ficeret,  laborando  pro  Christi  liberatione, 
sed  magis  tumultus  fieret,  hoc  est  pertur- 
batio  populi,  importunis  precibus,  irra- 
tionabilibusque  clamoribus  ad  contrarium 
laborantis.  Quod  enim  per  rationem  atque 

B  justitiam  adipisci  non  poterant,  precibus, 
clamoribus,  comminationibus,  et  communi 
instantia  impetrare  conati  sunt.  Accepta 
aqua,  lavit  manus  coram  populo,  dicens  : 
Innocens  ego  sum  a  sanguine  justi  hujus 
(sic  enim  mulier  ejus  ei  mandavit  :  Nihil 
tibi  et  justo  illi)  :  id  est,  occisio  ejus  mihi 
non  imputetur,  quia  invitus  eum  condem- 
no,  quem  innocentem  et  ex  invidia  tradi- 
tum  scio.  Vos  videritis,  id  est,  vos  ipsi 
pensate  quid  facitis,  quia  non  ego,  sed  vos 
eum  occiditis. 

C  Et  respondens  universus  populus,  a  sa-  25 
cerdotibus  pessime  \n[oYvc\dXxxs,dixit:  San- 
guis  ejus  super  nos,  et  super  filios,  id  est 
posteros  nostros,  filios  ac  filias  :  hoc  est, 
nobis  et  posteris  nostris  imputetur  cruci- 
fixio  ejus,  et  si  quid  culpae  consistit  in 
ejus  occisione,  hanc  capimus  super  nos,  et 
te  immunem  fatemur.  0  crudelissimi  pa- 
tres,  et  rabidissimi  canes,  quibus  non  suf- 
ficit  condemnatio.  propria,  sed  totam  po- 
steritatem  tanto  piaculo  precantur  esse 
obnoxiam  !  Denique  exaudita  est  et  imple- 

D  ta  eorum  oratio,  quoniam  teste  Apostolo, 

pervenit  super  eos  ira  Dei  usque  in  finem.  \Thess.n, 
Quod  Psalmista  quoque  praedixit  :  Effun-  l£ 
de  super  eos  iram  tuam,  et  furor  irae  tuse  25. 
comprehendat  eos.Itaque  non  amplius  per- 
tinet  populus  Judaeorum  ad  Deum,  quem- 
admodum  in  Daniele  legitur  prophetatum: 
Non  erit  ejus,  scilicet  Christi,  populus  qui  flan.1x.26, 
eum  negaturus  est;  et  finis  ejus  vastitas,  27- 
et  usque  in  finem  perseverabit  desolatio. 

Tunc  Pilatus  dimisit  illis  Barabbam  ;       26 
Jesum   vero  fiagellatum  'tradidit   eis,   ut 

20 


3()V)  ENARRATIO    IN    CAP.    XXVII  MATTH.fJ.    —   ART.    XLIII 

crucifigeretur ,  id  est,  ad  mortem  eum  con-  A  cohortem,  id  est  multitudinem  intrantium 

demnavil.  Et  in  hoc  vehementer  peccavit,  praetorium.  Judaei  enim  non  intrabant,  ne  ioann.xvm, 

quamvis  minus  quam  pontifices  et  Judsei.  macularentur,  ut  dictum  est.  Cohors  vero  28, 

Scivit  cnim  quod  per  invidiam  esset  sibi  fuit  multitudo  subjecta  tribuno.  Hanc  con- 

oblatus  et  innocens  :  et  tamen  ex  timore  gregaverunt,  ut  pcena  et  illusio  Ghristi  co- 

Caesaris,  et  propter  populi   strepitum,  et  ram  tanta  multitudine  et  in  loco  patenti, 

forte  propter  favorem  pontificum,  damna-  essent  majores  et  erubescibiliores. 
vit  innoxium.  Quod  nequaquam  facere  de-         Et  exuentes  eum  vestimentis  suis,  chla-       28 

buit,  quia  quum  essct  judex,  pro  nulla  re  mydem  coccineam  circumdederunt  ei,  hoc 

debuit  aequitatem  relinquere  :  quia  secun-  est,  veste  seu  chlamyde  rubea,  ad  simili- 

dum  Philosophum  in  Ethicis,  judex  debet  tudinem  purpurae,  induerunt  Jesum,  illu- 

esse  velut  animata  justitia,   vivaque  lex,  dendo  ei,  quoniam  dixit  se  regem.  Hanc 

ab  sequitatis  tramite  nusquam  deflectens.  H  enim  chlamydem  vocat  Joannes  purpure-  /auZ.xk,s; 

Joann.\w,  Item,  quia  Pilatus  dixit  ad  Jesum,  Potesta-  um  vestimentum  :  et  aliqui  dicunt,  quod 

tem  habeo  crucifigere  te,  et  potestatem  ha-  fnit  aliud  vile  rubeum  simile  purpurae.  Et       29 

beo  dimittere  te,  non  debuit  potestate  sua  plectentes  coronam  de  spinis,\d  est  de  jun- 

abuti.  cis  marinis  acutis  instar  spinarum,  posue- 

27  Tunc  milites  prcesidis,  suscipientes  Je-  runt  super  caput  ejus  pro  diademate.  Re- 

sum  in  praitorio,  etc.  Hoc  loco  evangeli-  fert  Lyra  se  audisse  a  quodam   qui   fuit 

sta  Matthaeus  non  servat  ordinem  historiae,  ultra  mare  cum  S.  Ludovico  rege  Franciae, 

narrando  res  gestas  eo  ordine  quo  factae  quod  in  littore  maris  sensit  puncturas  jun- 

sunt.  Quod  enim  hic  subditur  post  Christi  corum  per  calceos.  Et  arundi?iem,  id  est 

condemnationem,  de  ejus  illusoria  indui-  calamum,  posuerunt  in  dextera  ejus  pro 

tione,  spinea  coronatione,  consputatione,  sceptro  regali.  Et  genu  flexo  ante  eum,  il- 

etc,  factum  fuit  antequam  judicaretur  ad  C  ludebant  ei  dicentes :  Ave,  rex  Judaeorum. 

mortem.  Quemadmodum  enim  apud  Joan-  Et  exspuentes  in  eum,  tanquam  in  vilissi-       30 

nem  habetur,  ad  hoc  Pilatus  fecit  Jesum  mum  hominem,  ex  vehementi  contemptu, 

flagellari  atque  illudi,  ut  Judaei  cernentes  acceperunt  arundinem,  et  percusserunt  *  'percutie- 

eum  tam  miserabiliter  poenaliterque  tra-  caput  ejus  cum  arundine,  ut  imprimerent bant 

ctatum,  cessarent  a  persecutione   ipsius.  illas  spinas  punctivas  sacratissimo  capiti 

ibid.ia.  Sic  quippe  habetur  in  Joanne  :  Exivit  ite-  ejus.  Quo  facto,  ccepit  sanctissimus  san- 

rum  Pilatus,  et  dixit  Judaeis  :  Ecce  addu-  guis  ejus  ex  diversis  divini  capitis  vulneri- 

co  eum  vobis  foras,  ut  cognoscatis  quia  bus,  quasi  ex  vivis  ac  purissimis  fontibus, 

nullam  in  eo  causam  invenio.  Exivit  ergo  copiosissime  emanare,  et  per  benedictum 

Jesus,  portans  spineam  coronam,  et  pur-  vultum  ejus  descendere,  ita  ut  tota  facies 

pureum  vestimentum.  Et   dicit   eis   Pila-  ejus  gratiosissima  sanguine  perfunderetur. 
tus  :  Ecce  homo.  Quum  ergo  vidissent  enm  D      Compassionem  et  intentissimam  consi- 

pontifices  et  ministri,  clamabant  :  Cruci-  derationem    haec   exigunt,    et   expositione 

fige,  crucifige  eum.  Qnod  igitur  hoc  loco  non    indigent.  Quis   enim   haec  diligenter 

subjungitur,  per  recapitulationem  descri-  perpendens,  poterit  dulcissimo  Agno,  in- 

bitur.  Tunc  milites  pnesidis,  suscipientes  nocenti  Filio  Dei  non  compati,et  ejus  amo- 

Jesurn  in  prcetorio,  id   est   in    domo  ju-  re  non  affici,  ad  sustinenda  adversa  non 

dicis.  Praetorium  enim,  secundum  Bcdam,  animari  ?  Praeterea,  si  non  amamus  eum 

est  sedes  vel  domus  in  qua  praelores  seu  quia  bonus,  quia  Deus  et  frater  est  noster, 

praefecti  sedebant  ad  discernenda  negotia  saltem  idcirco  eum  amemus  quoniam  tan- 

populi  :  et  dicuntur  praetores,  quasi  prae-  ta  pro  nostra  salute  perpessus  est,  tanta- 

ceptores,  quoniam  civibus  dabant  praece-  que  nobis  beneficia  est  largitus,  et  majora 

pta.   Congregaverunt  ad  euin  universam  spopondit. 


liNARRATIO    liN   CAP.    XXVII    MATTII.EI.    —    ART.    XLIII 


30: 


AdVertendum,  quod  secundum  Chrysos- 
toinuin,  milites  ista  fecerunt,  non  jussu 
Pilati,  sed  a  Judaeis  promissione  donorum 
corrupti.  Hoc  et  ego  aestimare  solebam, 
quando  putavi  ha3C  facta  eo  ordine  quo  hic 
a  Matthaeo  narrantur  :  quia  Pilatus  non  in- 
tendebat  Jesum  tam  crudeliter  persequi. 
Verum  modo  considerans  ex  evangelio  Jo- 
annis,  quod  facta  sunt  haec  ante  prolati- 
onem  sententiee  contra  Ghristum,  potius 
cum  Augustino  dicendum  opinor,  quod  fe- 
cerunt  ista  ex  jussu  vel  perrnissione  Pila- 
ti,  cui  haec  placuerunt,  quatenus  Judaei 
videntes  Jesum  tam  inhumane  afflictum, 
contemptum,  irrisum,  permitterent  eum 
transire. 

31  Et  postquam  illuserunt  ei,  exuerunt 
eum  cJdamyde,  el  induerunt  eum  vesti- 
mentis  ejus,  ut  in  illis  magis  cognoscere- 
tur,  et  ea  sibi  sub  cruce  dividerent  ;  et 
duxerunl  eum  extra  Jerusalem,  ut  cruci- 

Joann.xix,  figerent  eum  extra  portam.  Et  bajulans  si- 
bi  crucem  exivit,  secundum  Joannem. 

32  Exeuntes  autem,  invenerunt  hominem 
Cyrenceum,  id  est  a  tali  loco  oriundum  seu 

Marcxv,  appellatum,  venientem  de  villa  aliqua  ob- 
viam  eis  versus  Jerusalem,  nomine  Simo- 

ibidem.  nem,  patrem  Alexandri  et  Rufi,  secundum 
Marcum  :  qui  erant  discipuli  Christi,  ut 
dicit  Hieronymus.  Hunc  angariaverunt, 
hoc  est,  timore  et  minis  coegerunt,  ut  tol- 
leret  crucern  ejus.  Sciendum  quia  ut  ait 
Joannes,  Jesus  egrediendo  a  praetorio  et  ci- 
Joann. x\x,  vitate,  bajulavit  propriis  humeris  lignum 
crucis  ad  spatium  aliquod;  deinde  milites 
vel  Judaei,  timentes  ne  Christus  sub  onere 
crucis  in  via  deficeret,  sicque  futuras  pce- 
nas  compendio  quodam  redimeret,  impo- 
suerunt  huic  Simoni  ferre  crucem.  Prae- 

Ziic.xxm,  terea, eduxerunt  Jesum  inter  duos  latrones 
crucifigendos  :  qui  non  leguntur  sua  pa- 
tibula  bajulasse,  ut  eductio  Jesu  ex  hoc 
confusibilior  appareret. 

0  Pater  seterne,  quanta  pro  nobis  infe- 
licissimis  hominibus  et  miseris  vermicu- 
lis,  pertulit  unigenitus  Filius  tuus  !  Quan- 
1  u iii  tibi  et  illi  regratiari  tenemur  !  Sed  et 
hoc  in  omnibus  his  consideralione  dignis- 


21 


A  siinum,  quid  in  universis  pcenis  Christi 
praedictis  atque  dicendis,  passa  sit  affec- 
tuosissima,  mitissima  atque  piissima  ma- 
ter  ejus. 

Et  venermit  in  locum  qui  dicitur  Golgo- 
Iha  Uebraice,  quocl  interpretatur*  Calvarim 
locus,  quoniam  plenus  fuit  calvariis  reo- 
rum  ibi  occisorum,  suspensorum,  seu  de- 
collatorum.  Referl  Hieronymus  fuisse  opi- 
nionem  Origenis  cujusdam,  quod  ideo  locus 
ille  dictus  sit  Calvariae,  quoniam  ibi  sepul- 
tus  sit  Adam,  et  ejus  caput  illic  conditum 

R  fuit;  et  quod  ideo  ibi  crucifigi  voluit  Chri- 
stus,  ut  ejus  sanguis  super  primi  hominis 
tumulum  distillaret,  eumque  cum  sua  po- 
steritate  redimeret.  Quamvis  autem  ista 
expositio  sit  favorabilis  mulcensque  audi- 
tum,  non  tamen  est  vera,  quoniam  in  libro 
Josue  legitur  Adam  sepultus  in  Hebron. 
Propter  quod  civitas  illa  olim  vocabatur 
Cariatharbe,  hoc  est  civitas  quatuor,  eo 
quod  ibi  sepulti  sint  quatuor  magni  pa- 
triarchae  cum  suis  uxoribus,  scilicet  Adam 
cum  Eva,  Abraham  cum  Sara,  Isaac  cum 

C  Rebecca,  Jacob  cum  Lia. 

Et  dederunt  ei  vinum  bibere  cum  felle 
mixtum.  Marcus  refert,  quod  dederunt  ei 
bibere  vinum  myrrhatum.  Joannes  vero 
vocat  potum  istum  acetum.  Dicendum  er- 
go,  quod  potus  iste  fuit  vinum  amarum  et 
acetosum,  felle  mixtum  :  quod  Marcus  di- 
cit  myrrhatum,  vel  quia  etiam  mixtum 
erat  myrrha,  quae  est  amara,  vel  propter 
proprietatem,  videlicet  quia  amarum  fuit 
quemadmodum  myrrha.  Aliqui  insuper  di- 
cunt,  quod    ministri  talem   potum   dede- 

D  runt  damnatis,  ut  citius  morerentur,  sic- 
que  de  illorum  custodia  expedirentur.  Alii 
dicunt,  quod  seniores  Judaeorum  ordinave- 
runt  damnatis  ad  mortem  dari  vinum  bo- 
num  et  aromaticum,  quatenus  exhilarati, 
pcenam  mortis  minus  attenderent,  atque 
facilius  tolerarent.  Et  hoc  ordinasse  legun- 
tur,  quoniam  in  Proverbiis  Salomon  scri- 
psit  :  Date  siceram  mcerentibus,  et  vinum 
his  qui  amaro  sunt  animo;  bibant,  et  obli- 
viscantur  egestatis  suae.  In  Jerusalem  ergo, 
ut  dicunt,  fuerunt  femina?  religiosae,  quae 


33 


est 


Josuexw, 
15. 


Gen.  xi.ix, 
29-31. 

34 

Alarc.  xv, 
23. 

Joann.x\x, 
29. 


Prov.ww. 
6,  7. 


308 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXVII    MATTH.EI. 


ART.    XLIV 


pro  Ghrisio  et  latronibus  talem  potum  de- 
derunt  ministris,  qui  veneno  rancoris  im- 
pleti,  pro  polu  hujusmodi  dederunt  Chri- 
sto  vinum   fellitum.  Dixit  enim  Ghrislus, 

joann.  xix,  Sitio  :  quia  non  solum  spiritualiter  sitiebat 
nostram  salutem,sed  corporalem  sitim  ha- 
bebat  maximam,  ac  poenosam,  quoniam 
ex  maximo  labore,  et  copiosa  sanguinis 
sui  effusione,  corpus  ejus  siccatum  adu- 

p*.xxi,i6.  stumque  fuit.  Unde  ait  in  Psalmo  :  Aruil 
lanquam  testa  virtus  mea,  et  lingua  mea 
adhaesit  faucibus  meis.  Dixit  autem,  Silio, 
secundum  Joannem,  ut  Scriptura  implere- 
tur,  videlicet  prophetia  David,  in  persona 

Ps.  Lxvm,  Ghristi  dicentis  :  Dederunt  in  escam  me- 

2-2. 


A  am  fel,et  in  sili  mea  potaverunt  me  aceto. 
Et  quum  gustasset  Jesus  hoe  vinum,  no- 
lnit  Mbere  multum  de  eo.  Non  enim  erat 
refrigerativum  naturae,  sed  afflictivum.  Ex 
hoc  verbo  Matthaei   patet  concordia  inter 
Joannem  et  Marcum.  Nam  Joannes  habet  : 
Quum  Jesus  accepisset  acetum.  Unde  con-  Joann.  xix, 
stat  quod  aliquid  bibit.  Propter  quod  ait 30 
Matthaeus  :  Quum  gustasset.  Porro  Marcus 
sic  habet  :  Dederunt  ei  bibere  vinum  myr-   Marc.xv, 
rhatum,  et  non  accepit,   hoc  est,   parum  23' 
inde  potavit  :  sicut  de  eo  qui  modicum  bi- 

B  bil,  dicimus,  Nihil  bibit.  Quod  enim  mo- 
dicum  est,  pro  nihilo  reputatur,  secundum 
Philosophum. 


ARTICULUS    XLIY 


EXPLANATIO   RESIDU^E   PARTIS   HUJUS   CAPITULI   VICESIMI   SEPTIMI. 


Joann,  xix 
23. 


35  V\OSTQUAM autem  crucifixerunt  eum,  C 
JL  diviserunt  vestimenta  ejus,  sortem  mit- 
tentes.  Quamvis  quatuor  Evangelistse  hu- 
jus  rei  faciant  mentionem,  Joannes  tamen 
plenius  id  descripsit.  Diviserunt  enim  ve- 
stimenta  Christi,  prgeter  lunicam  inconsu- 
tilem,  in  quatuor  partes,  ut  quilibet  miles 
unam  partem  acciperet. Unde  elicitur  quod 
milites  crucifigentes  fuerant  quatuor.  Por- 
md.  24.  ro,  de  tunica  inconsutili  dixerunt  :  Non 
scindamus  eam,  id  est,  non  dividamus  eam 
in  quatuor  partes,  ut  alia  indumenta;  sed 
sortiamur,  id  est,  sortem  mittamus  de  ea,  D 
cujus  sit,  id  est,  quis  eam  totam  accipiat. 
Fuerat  enim  facta  vestis  ha3C  per  modum 
retis,  non  consuta,  aut  incisa,  sed  desuper 
contexta  per  totum,  videlicet  artificiose 
elaborata  :  idcirco  non  potuit  congrue  di- 
vidi.  Et  forte  propter  operis  specialitatem, 
seu  raritatem,  vel  artificialitatem,  optavit 
quilibet  eorum  eam  integram  obtinere.  Ila, 
zuc.xxni,  quod  Matthaeus,  Lucas  et  Marcus  scribunt 
u-  Marc.  j    sortjs  missione,  ad  solam  hanc  tunicam 

xv,  24. 

est  referendum  :  quam  creditur  beatissima 


xxi,  19. 


Ghristi  Genitrix  propriis  manibus  preepa- 
rasse  suo  dilecto.  Patet  quoque  ex  his, 
quod  Ghristus  nudus  in  cruce  suspensus 
est,  nisi  quod  aliqui  dicunt  dignissimam 
ejus  matrem  velum  sui  capitis  posuisse 
circa  locum  virilitatis  ipsius.  Ut  adimple- 
retur  quod  dictum  est  per  Prophetam  Da- 
vid  dicentem  in  Psalmo  in  persona  Chri- 
sti :  Diviserunt  sibi  vestimenta  mea  milites  ps. 
crucifixores,  in  quatuor  partes  aequales,  et 
super  vestem  meam,  scilicet  tunicam  in- 
consutam,  miserunt  sortem,  quis  tolle- 
ret  eam. 

Et  sedentes  milites  circa  crucem,  ser- 
vabant,  id  est  custodiebant  eum,  ne  ante 
mortem  deponeretur.  Et  posuerunt  super 
caput  ejus  causam  ipsius  scriptam,  id  est, 
superiori  crucis  parti  affixerunt  titulum 
continentem  quare  crucifixus  esset.  Scri- 
ptura  autem  haec  erat  :  Hic  est  Jesus  Na- 
zarenus  rex  Judworum.  Secundum  Joan- 
nem,  titulus  iste  scriptus  fuit  Hebraice,  j0ann.xw, 
Graece,  et  Latine.  Judeei  vero  erubescentes  20- 
tam  vilem  et  reum,  secundum  eorum  aes- 


36 


37 


ENARRATIO    IN   CAP.    XXVII  MATTHvEI.    —   ART.    XLIV  300 

timalionem,  appellari  regem  eornm,  dixe- A  mus,  qui  dixisti   te  posse  templum  Jeru- 

Joann.  xix,  runt  Pilato  :  Noli  scribere,  Rex  Judaeorum  ;  salem  destruere,  illudque  intra  tres  dies 

sed  quia  ipse  dixit,  Rex  sum  Judseorum.  reparare.  Hoc  enim  falsi   testes  dixerunt    Matth. 

lbid.n.   Quibus   respondit  :  Quod  scripsi,  scripsi.  Christum  dixisse.  Sed  quomodo  ei  falsum  XXVI'60'61' 

Pilatus   imperatori  obediens,  nullo  modo  imposuerunt,  dictum  est  supra.  Nihilo  mi- 

voluit  dicere,  quod  Jesus  esset  verus  rex  nus  ea  potestate  qua  Christus  alia  opera- 

Judseorum,  quoad  temporale  dominium  :  tus  est  signa,  potuit  utique  templum  illud 

sic   enim   fuisset   imperatori    rebellis,   ut  destruere,  et  intra  unius  horso  minutum 

patet  ex  dictis.  Unde  hsec  scripsit,  et  per  reaedificare  :  quod  etiam  potuit  facere  mi- 

ministros  cruci  affigi  praecepit  cum  deri-  nisterio   angelorum,   qui    sibi    in   deserto 

sione,  tanquam  diceret  :  Ecce  qualem  ap-  ministrabant  quando  erat  cum  bestiis.  Sal-  ifarc.1,13. 

parentiam  habet,  quod  iste  esse  voluerit  va  temetipsum  a  morte  tibi  jam  proxima. 
rex  Judseorum  ;  et  tamen  aliud  sibi  oppo-  B  Quasi  dicant  :  Quoniam  te  ipsum  salvare 

ni  non  potuit,  quod  esset  verum  et  morte  non  vales,  patet  impotentia  tua.  Si  Filius 

condignum.  Dei  es,  descende  nunc  de  cruce.  Ac  si  di- 

38  Tunc  crucifixi  sunt  cum  eo  duo  latro-  cant:Quia  descendere  nequis,constat  quod 
nes,  unus  a  dextris,  et  unus  a  sinistris.  Filius  Dei  non  sis. 

Hoc  fecerunt  in  contumeliam  Christi,  ut  SimiUter  et  principes  sacerdotum,  illu-       41 

principi  latronum    similis  videretur,   qui  dentes  cum  Scribis  et  senioribus ,  dicebant : 

se  regem  vocavit.  Sed  ideo  Deus  illud  per-  Alios  salvos  fecit  a  diversis  languoribus  ;       42 

fr.Lin,  12.  misit,  ut  impleretur  illud  Isaise  :  Cum  sce-  sc  ipsum  non  potest  salvum  facere.  Hoc 

leratis  reputatus  est.  Ecce  quomodo  Patcr  quiclam   exponunt   negative,    quasi    dice- 

seternus,  Deus  omnipotens,  Filium  suum  rent  :  Non  est  verum  quod  alios  fecit  sal- 

carissimum,  naturalem  et  unicum,  permi-  vos,  quia  si  hoc  potuisset,  salvaret  modo 
sit  illudi,  suppeditari,  contemni,  ut  nos  ab  C  se  ipsum.  Sed  melius  exponendum  est  af- 

seterna  confusione  eriperemur,  ccelestem-  firmative  pro  prima  parte,  qua  dicitur  : 

que  recuperaremus  honorem.  Ecce  quo-  Alios   salvos   fecit.  Non  enim   ignorabant 

modo  Sanctus  Sanctorum  inter  facinorosos  quod  Jesus  multos  curavit.  Propter  quod 

suspenditur  et  reputatur,  ut  nos  scelerati  apud  Joannem  dixisse  leguntur  :  Quid  fa-  Joatm.*i, 

ac  perditi,  inter   Sanctos   Dei  et  angelos  cimus,  quia  hic  homo  signa  multa  facit?  4/' 

collocemur.  Simus   itaque  grati   Patri  ac  Est  igitur  sensus  :  Alios  salvos  fecit,  ut 

Filio,  et  tantis  beneficiis  bene  utamur  at-  profitemur ;  se  ipsum  non  potest  salvum 

quc  condigni  inveniri  conemur,  imitando  facere  :  hoc  est,  quia  se  ipsum  non  valct 

vestigia  Crucifixi    in  temporalium    hono-  ab  hac  pcena  eripere,  patet  quod  non  pro- 

rum  contemptu,  et  vituperiorum  omnium-  pria  neque  divina  virtute,  sed  cooperati- 

/oann. xni,  que  adversitatum  perpessione  quieta  :  non  one  diaboli,  signa  fecit,  a  quo  nunc  non 

IC-  enim  est  servus  major  domino  suo.  Tunc  D  potest  juvari.  Frequenter  enim  opera  Sal- 

vero  impletum  fuit  in  Christo  illud  Psal-  vatoris   adscripserunt  Beelzebub.   Si  rex 

p».lxviii,8.  mographi  :  Quoniam  propter  te  sustinui  Israel  est,  id  est  rex  Messias  in  lege  pro- 

opprobrium,  et   operuit   confusio  faciem  missus  :  unde  in  Luca  dicunt,  Si  hic  est   Lue.wt, 

meam.  Christus  Dei  electus  ;  descendat  nunc  de  3o' 

39  Prattereuntes  autem,  id  est  homines  per  cruce,  et  credimus  ei. 

viam  illam  pergentes,  blasphemabant  eum,  0  infinita  atque  densissima,  imo  palpa- 

40  moventes  capita  sua,  et  dicentes  :  Vah  !  bilis  csecitas  Judseorum,  dicentium,  Si  rex 
quod  est  interjectio  insultationem  signifi-  Israel  est,  descendat  et  credimus  !  Imo,  si 
cans;  qui  destruis  templum  Dei,  et  in  tri-  descendit,  non  est  ei  credendum.  Ergone 
duo  illud  rewdiftcas  :  id  cst,  merito  nunc  latet  vos,  0  infelices  Judsei,  quod  sancti 
tibi,  0   miser  et  praesumptuose,  insulta-  Prophetse  prsedixerunt  Christuni  occiden- 


310 


ENAKKAT10    1N   CAl\    XXVII   MATTH.El. 


ART.    XLIV 


43 


(lum  pro  mundi  salute?  Si  ergo  descendit, 
Z)on.ix,86.  ubi  est  quod  Daniel  ait,  Post  hebdomades 
sexaginta  duas  occidetur  Christus?  Item, 
/«.uii.6,5.  quod  Isaias  praedixit,  Dominus  posuit  in 
eo  iniquitatem  omnium  nostrum,  et  ipse 
vulneratus  est  propter  iniquitates  nostras, 
attritus  est  propter  seelera  nostra?  Rur- 
lbid.  12.  sus,  ubi  illud,  Tradidit  in  mortem  animam 
suam  ?  Denique,  si  de  cruce  descendere 
videtur  vobis  tam  magnum,  ut  si  hoc  fe- 
cerit  credituri  sitis,  quare  propter  majora 
signa  non  credidistis?  Nonne  diabolus  po- 
lerat  invisibiliter  clavos  de  manibus  et 
pedibus  crucifixi  extrahere,  eumque  sine 
laesione  deponere,  qui  nequaquam  potest 
natum  caecum  illuminare  et  mortuos  sus- 
citare,  quod  scitis  Jesum  fecisse?  Proinde 
resurrexit  a  mortuis  (quod  infra  probabi- 
tur),  et  tamen  non  creditis. 

Confidit  in  Deum,  id  est,  dixit  se  in 
Deo  sperare  ;  liberet  eum  Deus  nunc,  si 
vult :  et  hoc  merito  dicimus,  dixit  enim, 
Quia  Filius  Dei  sum. 

Jam  nunc  id  audiamus  quam  apertissi- 
me  sanctus  David  plenus  Spiritu  Sancto, 
omnia  ista  in  persona  Christi  praedixerit. 
Ait  enim  in  Psalmo  :  Ego  autem  sum  ver- 
mis  et  non  homo,  opprobrium  hominum 
et  abjectio  plebis.  Omnes  videntes  me  de- 
riserunt  me ;  locuti  sunt  labiis,  et  move- 
runt  caput.  Speravit  in  Domino,  eripiat 
eum  ;  salvum  faciat  eum,  quoniam  vult 
eum.  Tanta  autem  fuit  excaecatio  sacerdo- 
tum,  Scribarum  et  Pharisaeorum,  ut  pu- 
tarent  Jesum  a  morte  divinitus  praeservan- 
dum,  si  esset  Filius  Dei,  non  intelligentes 
primum  ejus  adventum  in  paupertate  et 
humilitate  esse  praenuntiatum,  ut  judica- 
retur  et  occideretur.  Hinc  enim  aiunt  : 
Circumveniamus  justum,  quoniam  contra- 
rius  est  operibus  nostris,  et  improperat 
nobis  peccata  legis ;  promittit  se  scien- 
tiam  Dei  habere,  et  Filium  Dei  se  nomi- 
nat ;  gravis  est  nobis  etiam  ad  videndum, 
quoniam  dissimilis  est  aliis  vita  illius  ; 
tanquam  nugaces  aestimati  sumus  ab  eo,et 
gloriatur  se  Deum  patrem  habere.  Videa- 
mus  ergo  si  veri  sint  sermones  illius,  et 


Ps.  XXI, 


9. 


Sap.  n,  12 
13,  15-22. 


A  tenlemus  quae  ventura  sunt  illi.Si  enim  est 
verus  Filius  Dei,  suscipiet  illum,  et  libe- 
rabit  eum  de  manibus  contrariorum.  Con- 
tumeliis  et  tormento  interrogemus  eum,  et 
sciemus  reverentiam  ejus.  Morte  turpissi- 
ma  condemnemus  eum  :  erit  enim  ei  re- 
spectus  ex  sermonibus  illius.  Haec  cogi- 
taverunt  et  erraverunt  :  excaecavit  enim 
eos  malitia  eorum,  et  nescierunt  sacra- 
menta  Dei. 

Id  ipsum  autem,  id  est  eadem  verba       44 
irrisoria  a  Judaeis  prolata  contra  Jesum,  et 

V>  latrones  qui  crucifixi  erant  cum  co,  im- 
properabant  ci.   Idem  habetur  in  Marco.    Marc.w, 
Sed  videtur  contrarium,  quoniam  in  Luca  32' 
legitur  unus  latronum  alium  Christo  im-  Lucxxw, 
properantem  graviter  increpasse,  et  Chri-  39"43" 
stum  devote  orasse,  dicendo  :  Domine,  me- 
mento  mei  quum  veneris  in  regnum  tuum. 
Cui    respondit    :    Hodie    mecum    eris    in 
paradiso.  Ad  hoc  respondetur  dupliciter  : 
Primo,  quod  Matthaeus  et  Marcus  loquun- 
tur  per  tropum,  quo  societas  dicitur  fa- 
cere,  quod  facit  pars  ejus.  Secundo,  quod 

C  ambo  blasphemaverunt  in  principio,  sed 
postmodum  unus  eorum  conversus  est,  vi- 
sis  mirabilibus  quae  fiebant.  Et  haec  est 
responsio  Ambrosii,  Chrysostomi,  Bedae. 
Quibus  concordat  quod  ait  S.  Hieronymus: 
Primum  uterque  blasphemavit;  dehinc  so- 
le  fugiente,  terra  commota,  saxisque  di- 
ruptis,  et  ingruentibus  tenebris,  unus  cre- 
didit  in  Jesum,  et  priorem  negationem 
sequenti  confessione  emendavit.  Sed  his 
objici  posset,  quod  Lucas  et  ceteri  duo 
Evangelistae  recitant  haec  facta  latronum 

D  antequam  aliquid  scribant  de  praedictis 
miraculis.Ad  quodfacile  respondetur,quod 
Scriptura  non  semper  observat  in  narrati- 
one  ordinem  rerum  gestarum.  Alii  tamen 
pensantes  ordinem  textus,  dicunt  quod 
unus  iste  conversus  est  ex  consideratione 
patientiae  Christi,  praesertim  quum  dixit  : 
Pater,  ignosce  illis,  quia  nesciunt  quid  ibid.  34. 
faciunt. 

Maximam  insuper  spem-  dedit  Christus 
peccatoribus  quantumcumque  nefariis,  om- 
nemque  desperandi    occasionem    amovit, 


23 


ENARRATIO    DJ    CAP.    XXVII    MATTH^I.    —    ART.    XLIV  311 

dum  Iatroni  lam  scelesto,  qui  tempus  su-  A  cima,  quando  Judeei  celebrabant  Pascha. 

um  ita  inique  expendit,  tantam  misericor-  Seciimlum,  quia  qnum  luna  fuissel  sup- 

diam  fecit,  quod  ei  aeternam   felicitatem  posita  soli  hora  sexla  in  medio  cceli,  ta- 

subilo  dandam  pollicitus  est.  men  in  vesperis  restituta  est  suo  Ioco  in 

45           A  sexta  autem  hora,  in  qua  cruci  affi-  oriente  :   sicque   ordo    tempoiis    non   est 

xus  est  Jesus,  tenebroe  factaz  sunt  super  confusus.   Tertium,  quia  eclipsis  natura- 

universam  terram   usque  ad  horam  no-  liter  inchoatur  ab    occidente,   videlicet  a 

nam.  Unde  patet  quod  tenebrae  inceperunt  parte  solis  quae  respicit  occidentem,  qua? 

statim  post  Domini  in  cruce  elevationem.  primo   eclipsatur,  et   pervenit    usque   ad 

De  his  tenebris   doctores  magni    diversi-  orientem  :  quoniam  motus  Iunffl  in   pro- 

mode  loquuntur,  discrepantes  praecipue  in  prio  orbe  velocior  est  motu  solis  in  cir- 

duobus  :  primo,  quid  eclipsaverit  solem  ;  culo  proprio,  sicque  pertransit  solem  ab 
secundo,  an  fuerint    universales  seu  per  B  occidente   accedens.   Sed   tunc   luna  jam 

totam  terram  extentae.  Origenes  enim  di-  pertransierat  solem,  distans  ab  eo  per  cir- 

cit,  quod  fuit  per  interpositionem  multa-  culi  medietatem,  exsistens  in  oppositione. 

rum  densarumque  nubium  inter  solem  et  Idcirco  oportuit  ut  ab  oriente  reverteretur 

terram.  Dicit  quoque,  quod  fuerint  parti-  ad  solem,  et  primo  attingeret  eum  a  par- 

culares,  videlicet  in  Judaea  et  locis  vicinis  te  orientali,  illamque  primitus  eclipsaret. 

dumtaxat  :  sicut  in  terra  -Egypti  accidit,  Quartum  miraculum  fuit,  quoniam  in  ecli- 

Exod.x,ii,  quando  factae  sunt  tenebrae  ubi  habitabant  psi  naturali  illa  pars  solis  primo  nudatur 

.Egyptii,  non  autem  in  terra  Gessen,  ubi  et  cernitur,  quae  primo  fuerat  eclipsata  ; 

habitaverunt  filii  Israel.  Hieronymus  au-  sed  tunc  pars  ultimo  obscurata  primo  ap- 

tem  testatur,  quod  eclipsatus  est  sol  per  paruit,  eo  quod  luna  revertebatur  ad  ori- 

retractionem  radiorum  suorum  factam  di-  entem  unde  accessit.  Quintum  miraculum 
vina  virtute,  quemadmodum  factum  est  in  G  addunt  Hieronymus  et  Chrysostomus,  quo- 

terra  .Egypti  tribus  diebus.  Verumtamen  niam  naturalis  eclipsis  breviter  durat,  vi- 

Origenes  atque  Hieronymus  non  loquun-  delicet  tamdiu  ut  luna  pertranseat  solem  ; 

tur  multum  assertive,  sed  opinative,  assi-  tunc  autem  duravit  tribus  horis,  et  ideo 

gnando  modum  quomodo  fieri  potuit.  luna  tanto  tempore  mansit  sub  sole. 

Omnino   ergo  credendum   est   principi  Quantum  ad  aliud,  dicendum  est  quod 

theologorum,  divino  Dionysio,  qui  in  epi-  illa  eclipsis  non  fuit  solum  in  terra  Ju- 

stola  ad  B.  Polycarpum  testatur  se  ecli-  daeae,  quum  Dionysius  dicat  eam  fuisse  in 

psim  istam  vidisse,  quum  esset  in  /Egy-  .Egypto  et  apud  Athenas.  Et  alii  historio- 

pto,  in  civitate  Heliopolis,  ad  vacandum  graphi  referunt  eam  fuisse  in  aliis  terris. 

astronomiae.  /Egyptus  namque  propter  ae-  Hinc  in  Actibus  legitur,  Paulum  Athenis 

ris  puritatem,  apta  est  valde  ad  conside-  invenisse  aram  ignoto  Deo  consecratam,di-    ac/.wn. 

rationem   astrorum.    Raro   equidem    sunt  D  xitque  Atheniensibus  :  Quod  vos  ignoran-  *3, 

nubes  et  pluvise  in  hac  terra.  Dicit  itaquc  tes  colitis,  hoc  ego  annuntio  vobis.  Viden- 

Dionysius,  quod  vidit   lunam  ab   oriente  tes   namque   philosophi    tanta   mirabilia, 

venire,  seque  soli  supponere,  et  obscuri-  dixisse  leguntur  :  Aut  Deus  naturae  pati- 

tatem  causare.  Unde  admirans,  ait  ad  so-  tur,  aut  astra  et  elementa  mentiuntur,  aut 

cium  suum  :  0  bone  Apollo  !  etc.  —  Ponit  machina  mundi  peribit.  Scientes  tamen  il- 

praeterea   Dionysius    in    praefata- epistola,  la  mirabilia  fieri  virtute  alicujus  causae, 

quatuor  supernaturalia  quae  fiebant  in  illa  non  naturalis,  sed  supernaturalis,  fecerunt 

eclipsi  :  Primum,  quoniam  naturalis  ecli-  allare  in  honorem  causae  illorum  mirabi- 

psis  non  fit  nisi  tempore  conjunctionis  el  lium,  el  illam  voeaverunl,  ignolimi  Deum. 

incensionis.  Tunc  autem  fuit  opposilio  et  Unde    quum    Dionysius  a   Paulo   audisset 

plenilunium  :  fuit  namque  luna  quintade-  causam  illorum,  cito  credidit.  Sed  ul  reci- 


312 


ENARRATIO    IN    CAP.    XXVII   MATTH.EI. 


ART.    XLIV 


lal  Origenes,  contra  hoc  filii  hujus  sseculi 
dicunt  :  Quomodo  nullus  Greecus  aut  Bar- 
barus  tam  mirabile  factum  descripsit?  Ad 
quod  Origenes  respondet,  quod  quidam 
nomine  Phlegon,  in  chronicis  suis  scripsit 
istud  sub  imperio  Tiberii  eontigisse  :  non 
tamen  dicit  lunam  plenam  fuisse. 

Ex  his  patet,  quam  falsa  sint  dicta  eo- 
rum  qui  contra  Evangelium  Christi  scri- 
bentes,  dixerunt,  ut  enarrat  Hieronymus, 
solem  naturale  aliquid  sustinuisse,  quod 
discipuli  Jesu  ex  imperitia,  propter  Christi 
passionem  asserunt  factum. 

Postremo,  si  id  quod  in  textu  habetur, 
Super  universam  terram,  intelligatur  ab- 
solute  de  tota  terra,  non  potuit  fieri  per 
lunee  suppositionem  dumtaxat,  sed  tunc 
addendus  esset  modus  Origenis  sive  Hie- 
ronymi.  Quidam  exponunt  de  tota  terra 
Judaeae. 
46  Et  circa  horam  nonam  exclamavit  Jesus 

voce  magna,  dicens  :  Eli,  Eli,  lamma  sa- 
bacthani?  hoc  est,Deus  meus,  Deus  meus,  ut 
quid  dereliquisti  me?  Hoc  Christus  non  ex 
impatientia,  sed  ad  insinuandum  vehemen- 
tissimum  esse  suum  dolorem  clamavit.  In 
omnibus  enim  membris  patiebatur.et  pro- 
pter  complexionis  suse  teneritudinem  erat 
summe  passibilis  et  perceptivus  doloris. 
Nihilo  minus  propter  suse  naturalis  dispo- 
sitionis  vigorem  fortis  erat,  nec  facile  ex- 
stinguebatur,  sed  maximas  pcenas  poterat 
pati.  Mors  quoque  confixorum  exstat  gra- 
vissima,  quia  figuntur  in  locis  nervosis  et 
prsecipue  sensitivis,  utpote  manibus  et  pe- 
dibus,nec  cito  moriuntur,  pondusque  pen- 
dentis  corporis  pcenas  continue  auget.  Di- 
cit  autem  se  Christus  a  Deo  derelictum, 
non  quod  privatus  esset  gratia  vel  gloria, 
sed  quia  tam  graviter  patiebatur,  ac  si 
peccator  et  a  Deo  contemptus  fuisset,  et 
quoniam  voluntati  impiorum  expositus  fu- 
it,  et  quia  nulla  fiebat  pro  tunc  redun- 
dantia  consolationis  et  allevationis  a  supe- 
riori  parte  animse  Christi  in  partem  ejus 
inferiorem.  Sic  autem  non  fuit  in  beatis 
martyribus,  quorum  multi  tempore  sua? 
passionis  tantam   consolationem    intra  se 


A  senserunt,ut  vix  perciperent  aut  pensarent 
exteriorem  dolorem.  Unde  de  Christo  scri- 
ptum  est:Nos  putavimus  eum  quasi  lepro-  h.  liu,4. 
sum,  el  percussum  a  Deo,  et  humiliatum. 
Quotidie  ergo,  imo  omni  die  frequenter, 
cordialiter  recogitemus  quanta  pro  nobis 
miserrimis  pertulit  Agnus  sine  macula, 
Deus  homo,  Creator,  frater,  judex  advoca- 
tusque  noster,  et  ejus  incendamur  amore. 

Quidam  autem  illic  stantes  et  audientes       47 
hsec  verba,  diccbant  :  Eliam   vocat  iste. 
Queeritur,  an  isti  fuerunt  gentiles  ministri 

B  Pilati,  seu  alii  pagani,  an  Judaei.  Si  fuerunt 
gentiles.quid  sciebant  loqui  de  Elia?  Si  Ju- 
daei,  ergo  intellexerunt  verba  Christi.  Di- 
cendum,quod  communiter  dicuntur  fuisse 
gentiles  ministri  Pilati,  militesque  Roma- 
ni.  Non  intelligentes  Hebraici  idiomatis 
proprietatem,  propter  convenientiam  vo- 
cum  putabant  quod  invocasset  Eliam  :  de 
quo  poterant  aliquid  scire,eo  quod  habita- 
rent  inter  Judaeos.Si  autem  fuerunt  Judaei, 
dicendum  quod  ideo  sic  dixerunt,  ut  Chri- 
stum  de  imbecillitate  diffamarent,  eo  quod 

C  ab  Elia  poscat  auxilium.  Et  continuo  cur-  48 
rens  unus  ex  eis,  acceptam  spongiam  im- 
plcvit  acelo,  et  imposuit  eam  arundini, 
scilicet  ligno  tali,  et  dabat  ei  bibere.  Quia 
enim  elevatus  erat  in  ligno,  porrigebant  ei 
potum  cum  instrumento.  Jesus  autem  non 
multum  ex  eo  bibit.  Patet  autem  ex  his, 
quod  bis  obtulerunt  ei  potum  acetosum  et 
felleum  seu  amarum.  Ceteri  vero  irrisores  49 
adstantes,  dicebant  :  Sine,  id  est,  sustine 
modicum,  et  exspecta  vel  cessa,  videamus 
an  veniat  Elias  liberans  eum.  Hoc  illu- 

D  dendo,  jion  confidendo,  dixerunt  :  quasi 
dicant,  Inexaudibilis  et  indigna  est  depre- 
catio  ejus.Mirum,quod  isti  visis  tantis  mi- 
rabilibus  non  sunt  compuncti  nec  emen- 
dati. 

Jesus  autem  iterum clamans  voce  magna,       go, 
et  dicens,  Pater,  in  manus  tuas  commendo  Luc.  xxm, 
spiritum  meum,  emisit  spiritum,  id  est,  46- 
animam  suam  a  corpore  sponte  et  potesta- 
tive  separavit,  sicut  praedixit  :  Nemo  tollit    Joann.  x, 
animam  meam  a  me,  sed  ego  pono  eam.  I8- 
Quod  autem  Christus  tantis  et  tam  diutur- 


ENARRATIO   IN   CAP.    XXVII   MATTH^I.    —   ART.    XLIV  313 

nis  tormentis  excruciatus.sanguine  exhau-  A  versio;  per  petrarum  scissionem,  obdurato- 

sto  totoque  corpore  dissipato3  tam  fortiter  rum  cordium  emollitio  ad  compassionom 

in  ipsa  exspiratione  clamavit,  fuit  penitus  et  poenitentiam;  per  monumentorum  aper- 

supernaturale  atque  indicium  potestatis  di-  tionem,  generalis  resurrectio  mortuornm, 

vinae.  Unde  per  hoc  centurio  advertit  enm  vel  instans  resurrectio  Christi  et  resusci- 

esse  Filium  Dei,  juxta  quod  Marcus  ait  :  tatorum  cum  eo. 

Marc.  xv,  Videns  centurio  quia  sic  clamans  exspi-  Et  multa  corpora  Sanctorum,  qui  dor- 

rasset,  dixit  :  Vere  hic  homo  Filius  Dei  mierant  somno  mortis,  surrexerunt  :  non 

erat.  Quoniam  vero  quod  Christus  dixit  su-  ea  hora  Parasceves  qua  aperta  sunt  monu- 

Pa.xxi,2.  perius,  Deus  meus,  Deus  meus,  ut  quid  menta,  propter  quod  subditur  :  et  exeun-       53 

dereliquisti  me?habetur  in  Psalmo ; quem-  tes  de  monumentis  ante  apertis,  post  re- 

p*.xxx,g.  admodum  et  illud  quod  moriens  ait,  Pater,  surrectionem  ejus,  id  est  in  die  Paschae,  in 
in  manus  tuas  commendo  spiritum  meum:  B  qua  simul  cum  Christo  resurrexerunt  tan- 

aliqui  dicunt,  quod  Christus  omnia  verba  quam  testes  dominicee  resurrectionis,  ta- 

intermedia  dixit  in  cruce  voce  submissa.  men  post  resurrectionem  Q\\Y\%t\,venerunt 

51  Et  ccce  velum  templi  scissum  est  in  duas  in  sanctam  civitatem,  puta  Jerusalem  : 
partes,  a  summo  usque  deorsum,  id  est  a  quse  sancta  vocatur,  quia  ad  Dei  cultum 
parte  superiori  usque  ad  inferiorem.  Hoc  electa,  templo  et  multis  reliquiis  adornata, 
quidam  exponunt  de  velo  exteriori,  quod  et  prsesertim  quoniam  Christus  in  ea  san- 
erat  in  introitu  templi,  prohibens  adspe-  guinem  fudit;  et  apparuerunt  multis  ho- 
ctum  eorum  quae  continebantur  in  tem-  minibus,  qui  digni  fuerunt,  vel  quibus 
plo;  alii  exponunt  de  velo  interiori,  quod  Deus  tantam  gratiam,  quamvis  indignis, 
fuit  in  ingressu  interioris  tabernaculi  seu  concessit,  testantes  Jesum  esse  Christum, 
Sancti  sanctorum.  Forsitan  ergo  utrumque  et  vere  resurrexisse,  atque  infernum  spo- 
divisum  est.  De  quocumque  autem  velo  C  liasse. 

intelligatur,  per  ejus  scissuram  significa-  Qui  fuerint  isti  Sancti  cum  Christo  sur- 

batur,  quod  figuree,  sacramenta  atque  my-  gentes,non  est  certum.  Hieronymus  tamen 

steria  veteris  Testamenti,  in  Christi  pas-  ait,    quod    antiqui    patriarchas   Abraham, 

sione  impleta  et  patefacta  fuerunt.  Refert  Isaac  et  Jacob,  tantam  sollicitudinem  ha- 

Hieronymus  se  legisse  in  evangelio  forsi-  buerunt  ut  sepelirentur  in  terra  promis- 

tan  Nazarenorum,  quod  superliminare  tem-  sionis,  in  qua  noverant  Christum  nascitu- 

pli  tunc  scissum  divisumque  fuit.Josephus  rum,  passurum  ac  sepeliendum,  quatenus 

quoque   testatur   angelicas   virtutes,  quge  suae  resurrectionis  essent  participes.  Pro- 

usque  tunc   praesides  et  custodes    templi  pter  quod  aliqui  dicunt,  quod  hujusmodi 

fuerunt,  pariter  conclamasse  :  Transeamus  Patriarchee  et  aliqui  Prophetarum,  Adam 

ex  his  sedibus.  quoque  et  Eva,  et  David  (de  quo  Petrus  ait 

Et  terra  mota  est  supernaturaliter,  et  D  in  Actibus  :  Sepulcrum  ejus  apud  nos  est.  Act.  u,  -29. 

52  petra?  scissw  sunt,  et  monumenta  aperta  Non  ait,  Corpus  et  ossa,  sed,  Sepulcrum) 
sunt  ex  vehementi  terrse  concussione.  Om-  cum  Christo  resurrexerunt.  Rursus  secun- 
nia  mirabilia  ista  fiebant  ad  designandum  dum  Hieronymum,  incertum  est  an  isti  sic 
dignitatem  patientis,  et  enormitatem  pec-  resurgentes  iterum  sint  defuncti,  vel  in 
cati  occidentium  Christum,  itemque  quod  eis  sit  completa  resurrectio,  jamque  cum 
omnis  creatura  merito  compati  debeat  suo  Christo  in  corpore  regnent.  Videtur  autem 
Creatori.  Nihilo  minus,  quum  ccelestia  at-  quibusdam  magis  probabile,  quod  anima 
que  terrestria  suo  Domino  compatiantur,  et  corpore  sint  glorificati  :  aliter  (ut  di- 
solus  homo,  pro  quo  ille  hsec  patitur,  ex-  cunt)  non  essent  idonei  testes  perfectae  re- 
sultat  et  ingratus  est.  —  Per  terrae  motum  surrectionis  Jesu  Christi,nec  profuisset  eis 
figurabatur  terrigenarum  admiratio  et  con-  resurrectio  illa. 


314 


KNARRATIO    1N   CAP.    XXVII    MATTHiEI.    —   ART.    XLIV 


54 


Luc.  xxm, 

47. 

Jbid.  48. 


55 


Ibid.  vhi,2. 
76«/.  3. 

56 


Joann.  xix, 
25. 


Ibidem. 


J.uc.  XXIII, 
49. 


Centurio  autem,  et  qui  cum  eo  erant, 
videlicet  ministri  praesidis,  cuslodientes  Je- 
sum,  ne  ante  mortem  raperetur  ab  aliquo, 
vel  sine  licentia  prsesidis  deponeretur  a 
ligno,  viso  terrce  motu  et  his  quie  fiebant 
in  praedicta  eclipsi,  et  quod  Jesus  sic  cla- 
mando  exspirasset,  timuerunt  valde,  eo 
quod  in  mortem  Justi  consensisscnt,  et 
vindictam  promeruissent,  dicenfes  :  Vere 
Filius  Dei  crat  iste,  sicut  haec  mirabilia 
contestantur,  quffl  probant  verum  esse  ser- 
monem  quo  se  dixit  esse  Filium  Dei.  Et 
in  hoc  confessi  sunt  ejus  divinitatem.Gon- 
fessi  sunt  etiam  ejus  humanitatem,  quia 
ut  Lucas  refert,  centurio  dixit  :  Vere  hic 
homo  justus  erat.  Denique,  ut  idem  Lucas 
subjungit,  omnis  turba  eorum  qui  simul 
aderant  ad  spectaculum  istud,  et  videbant 
quae  fiebant,  percutientes  pectora  sua  re- 
vertebantur. 

Eranl  autem  ibi  mulieres  multa;  a  longe 
adstantes,  qiuv  secutaj  erant  Jesurn  a  Gali- 
hva,  ministrantes  ei  de  facultatibus  suis 
necessaria  vitae.  De  quibus  Lucas  habet, 
quod  curatae  fuerunt  a  Christo;  et  nominat 
ibi  Joannam  uxorem  Chusao  procuratoris 
Herodis,  et  Susannam.  Inter  quas  erat  Ma- 
ria  Magdalene,  soror  Marthae  ac  Lazari,  et 
Maria,  quae  fuit  Jacobi  Minoris,  et  Joseph 
mater,  eratque  soror  Virginis  Matris  Chri- 
sti  :  quam  Joannes  nominat  Mariam  Cleo- 
phae,  quoniam  fuit  Cleophae  filia;  et  mater 
fdiorum  Zebedaii,  videlicet  Joannis  et  Ja- 
cobi.  Hic  itaque  dicitur,  quod  mulieres 
istae  stabant  a  longe;  sed  in  Joanne  legi- 
tur,  quod  Mater  Jesu  stetit  juxta  crucem, 
et  aliae  mulieres  jam  nominatae.  Ad  quod 
Augustinus  respondet,  quod  stabant  a  lon- 
ge,  respectu  turbae  comprimentis,  et  pro- 
pe,  quia  non  stabant  ita  remote  quin  po- 
terant  verba  Christi  audire ;  vel  primo 
stabant  propinquius,  deinde  paululum  re- 
cesserunt  et  stabant  remotius.Porro  in  Lu- 
ca  scribitur  :  Stabant  autem  omnes  noti 
ejus  a  longe  et  mulieres  subsecutae.  Unde 
elicitur,  quod  etiam  aliqui  viri  discipuli 
Jesu  adstabant,  puta  Joannes  et  alii  disci- 
puli  Jesu  occulti,  et  forsitan  ille  venerabi- 


A  lis  civis  in  cujus  domo  Ccenam  novissi- 
mam  fecit. 

Quum  autem  sero  factum  esset,  id  est       57 
circa  horam  vesperarum,  venit  quidam  ho- 
mo  dives.  Hoc  addit  Evangelista,  ut  expri- 
mat  causam  rei  sequentis.  Ab  Arimatluva 
civitate  Judaeae,  quae  alio  nomine  dicta  est 
Hamatha  :  de  qua  in  libris  Regum  legitur  i  Reg.  .,  i. 
fuisse  Elcana  pater  Samuelis;  nomine  Jo- 
seph,  verus  imitator  sancti  Joseph  patriar- 
chae,  qui  et  ipse  cliscipulus  erat  Jesu,  ta-  Joann.  xix, 
men  occultus   propter  metum  Judaeorum,  38, 

B  ut  Joannes  habet.  Unde  idem  inquit  :  Ve-  ibid.*uM. 
rumtamen  ex  principibus  multi  credide- 
runt  in  Jesum;  sed  propter  Pharisaeos  non 
confitebantur,  ne  extra  synagogam  ejice- 
rentur.  Hunc  beatissimum  Joseph  Marcus 
vocat  nobilem  decurionem,  quia  fuit  de    Marc.™, 
curia  et  consiliarius,  secundum  Hierony-  43" 
mum.  Lucas  quoque  vocat  eum  justum  et  uc.  xxm, 
bonum.  Ilic  accessit  ad  Pilatum  audacter,  50'  ko 
secundum   Marcum,  non   amplius  timens    Marc.xv, 
Judaeos,  sed  paratus  mori  pro  Filio  Dei ;  et 43- 
petiit  corpus  Jesu,  nobilem  plane  thesau- 

C  rum.  Tunc  Pilatus  jussit  reddi  corpus,  id 
est,  ut  nemo  prohiberet  hunc  Joseph  a 
susceptione  et  sepelitione  corporis  Jesu.  In 
Marco  scribitur,  quod  Pilatus  audita  peti- 
tione  Joseph,  mirabatur  si  Jesus  jarn  obiis-  Jbid.u,^. 
set;  et  arcessito  centurione,  quum  audisset 
veritatem,  dedit  corpus  Christi  ipsi  Joseph. 
Quia  enim  Joseph  dives  et  nobilis  fuit,  fa- 
cilius  impetravit  a  Pilato  quod  petiit.  Ideo 
Evangelistae  dicunt,  quod  fuit  dives,  nobi- 
lisque  decurio,  non  ad  jactantiam  quod 
talem  discipulum  habuit  Jesus,  sed  ad  in- 

D  sinuandum  cur  ei  patuit  ad  Pilatum  ac- 
cessus,  qui  pauperis  ingressum  et  preces 
sprevisset. 

Et   accepto   corpore   Jesu,    ipse   Josepjh       59 
involvit  illud  in  sindone  munda,  quam    ibid.  46. 
emit,  secundum  Marcum,  id  est  in  quo- 
dam  panno  lineo  puro  seu  linteamine;  et       60 
posuit  illud  in   monumento  suo  novo,  in 
quo  scilicet  nemo  ante  positus  fuit,  secun-  joann.  xix, 
dum  Joannem  :  quod  ideo  factum  est,  ne  41* 
Christo  resurgente,  Judaei  dicerent  alium 
surrexisse;  quod  exciderat,  id  est,  sibi  pa- 


KNARRATIO    1N    CAP.    XXVII    MATTHjEI. 


ART.    XLIV 


313 


4G 


rari  fecit,  in  pe/ra  magna,  in  qna  1'acta  est 
fovea  pro  receptione  corporis  exstincti. 
Denique  sepulturam  Christi  Joannes  ple- 

joann.  xix,  nius  enarravit.  Addit  enim  praedictis,  quod 
Nicodemus  venit  ferens  mixturam  myrrhae 
et  aloes,  quasi  libras  centum;  et  tunc  in- 
volverunt  corpus  Jesu  linteis,  hoc  est  pan- 
nis  lineis,  cum  aromatibus,  id  est  praedi- 
ctis  unguentis,  videlicet  myrrha  et  aloe, 
sicut  moris  est  Judaeis  sepelire  :  qui  faci- 
unt  sumptuosissimas  sepulturas,  eo  quod 
sancti  Patriarchae  circa  sepulturam  suam 
tam  solliciti   exstiterunt.  Quamvis  autem 

Marc. xv,  Matlhaeus  et  Marcus  dicant  corpus  Jesu  in- 
volutum  sindone,  Joannes  autem  linteis, 
non  est  tamen  contrarietas,  quia  frequen- 
ter  ponitur  singulare  pro  plurali  :  et  Jo- 
annes  loquitur  de  omnibus  pannis  quibus 
corpus  et  caput  involuta  fuerunt;  hi  au- 
tem,  de  linteamine  principali.  —  Spiri- 
tualiter,  involvit  corpus  Christi  sindone 
munda,  qui  recipit  eum  conscientia  pura  ; 
ponitque  eum  in  sepulcro  novo,  qui  col- 
locat  eum  in  anima  intus  reformata. 

Et  advolvit  Joseph  cum  adjutoribus 
suis,  saxum  magnum  ad  ostium  monu- 
menti  :  quod  factum  legitur  ad  modum 
domunculae,  in  cujus  medio  fuit  sepul- 
crum,  et  ostium  parvum  habuit  ad  ingre- 
diendum.  Quamvis  autem  Salvator  ignomi- 
niosissimam  mortem  elegit,  quia  ad  hoc 
venit  in  mundum,  ut  suis  persecutionibus, 
injuriis  et  passionibus  homines  liberaret, 
voluit  tamen  habere  sepulturam  honestam: 
primo,  quia  in  passione  ejus  completa  fuit 
redemptio  nostra,  idcirco  ignominia  tunc 
cessare  incepit ;  secundo,  quoniam  sepul- 
tura  ad  resurrectionem  ordinabatur;  ter- 
tio,   ut   impleretur  quod  Isaias    praedixit, 

is.  xi,  to.  Radix  Jesse  qui  stat  in  signum  populorum, 

ipsum  gentes  deprecabuntur,   et  erit  se- 

61       pulcrum  ejus  gloriosum.  [Et  abiit.]  Erant 

autem  ibi  Maria  Magdalene,et  altera  Ma- 

Lm.  xxin,  ria,  id  est  Maria  Cleophae,  imo  et  alise 
mulieres  quae  fuerant  Christum  a  Galilaea 
secutae,  ut  Lucas  refert,  sedentes  contra 
sepulcrum,  id  est  ex  opposito,  videntes  et 

ibidem.    considerantes  quomodo  Christi  corpus  po- 


55 


A  neretur,  ut  postmodum  illud  cilius  inve- 
nirent. 

Altera  autcm  die,  quce  est  post  Parasce-  62 
ven,  id  est  sabbato  et  crastino  dominicae 
passionis,  convenerunt  principes  sacerdo- 
tum  et  Phariscei  ad  Pilatum,  dicentes.  63 
Communiter  dicitur,  quod  Pilatus  fuit  pro- 
prium  nomen  praesidis  Christum  dijudi- 
cantis.  Verumtamen  Lyra  dicit  contrarium, 
asserens  quod  proprium  nomen  ejus  fuit 
Pontius,  et  agnomen,  Pilatus  :  quia  fre- 
quenter  hoc  nomen,  Pontius,  praeponitur 

I)  quum  utroque  nomine  designatur;  et  quia 
in  Burgundia,  unde  natum  fuisse  Pilatum 
affirmat,  hoc  nomen,  Pontius,  satis  com- 
mune  est.  Sed  non  videtur  convenienter 
dictum.  In  Scripturis  enim  canonicis  per- 
sonae  raro  vel  nunquam  designantur  solis 
agnominibus.  Quum  ergo  Joannes,  Lucas 
et  Marcus  pene  semper  exprimant  praesi- 
dem  nomine  Pilati,  constat  quod  hoc  fuit 
proprium  nomen  ejus  :  et  rationabilius 
puto  asserere,  quod  fuit  binomius,  quam 
quod  agnomen  ejus  fuit  Pilatus.  Sic  in  li- 

C  bris  Machabseorum,  Judas  Machabaeus  saepe   \Maek.v, 
exprimitur  agnomine.  Sed  liber  Machabae-  'J,,,^0^,' 
orum  est  extra  canonem.  Domine,  recor- 
clati  sumus  quia  seductor  ille  dixit  adhuc 
vivens  :  Post   tres  dies,  id  est  tertia  die, 
videlicet  mox  post  inchoationem  diei  ter- 
tiae,  resurgam.  Jube  ergo  custodiri  sepid-       64 
crum  a  militibus  tuis  seu   cohorte,  usque 
in  diem  tertium  inclusive,  ne  forte  veni- 
ant  discipuli  ejus  occulte  in  nocte,  et  fu- 
rentur  eum,  id  est  corpus   ejus,  et  dicant 
plebi  :  Surrexit  a  mortuis.  Et  erit  novis- 

D  simus  error  ita  credentium,  pejor  priore 
errore,  quo  putabatur  ante  passionem  esse 
propheta  vel  Christus. 

Ait  illis  Pilatus  :  Habetis  custodiam ,  6o 
id  est,  milites  qui  monumentum  custodi- 
ant  vobis  concedo;  ite,  custodite,  id  est, 
per  milites  armatos  custodiri  facite  monu- 
mentum,  sicut  scitis  esse  expediens.  Illi  66 
autern  abeunies  a  Pilato  ad  locum  sepultu- 
rae,  munierunt  sepulcrum,  signantcs  la~ 
pidem  suo  sigillo,  cum  custodibus,  id  est 
militibus  ad  custodiam  deputatis. 


30. 


316  ENARRATIO    l.\    CAP.    XXVIII   MATTH.EI.    —    ART.    XLV 

Verum  omnino  est  qnod  Salomon  ait  :  A       Ecce  commemorata  est  passio  Domini 

Prov.xxi,  Non  est  sapientia,  non  est  prudentia,  non  nostri  Jesu  Christi,  quam  imitari  debemus, 

est  consilium  contra  Dominum.  Unde  quan-  et    affectuosissime    rememorari.    Ejusque 

to  Judaei  acutius  cogitaverunt  nomen,  fi-  virtute  et  merito  omnem  gratiam  nobis  ne- 

dem  et  famam  Christi  exstinguere,  tanto  cessariam  obtinere  speremus  et  enitamur. 

eum  amplius  glorificaverunt.  Quod  enim  Si    enim    compatimur  et-  conregnabimus,   Rom.vm-, 

tam  diligenter  sepulcrum  custodiri  fece-  si  commorimur  et  convivemus.  Praeterea,  „  12  tl" 

runt,  certissimum  signum  est,  corpus  Chri-  quanto  jam  Christo  magis  assimilamur  in 

sti  furto  non  esse  sublatum,  sed  resuscita-  adversorum  perpessione  constanti, tanto  ei 

lum,  quemadmodum  in  sequenti  capilulo  conformiores  in  patria  erimus  in  glorifi- 

ostendetur.  catione  felici. 


ARTICULUS   XLY 


ENARRATIO    CAPITULI   VICESIMI    OCTAVI    :    VESPERE    AUTEM    SABBATI,    QU.E    LUCESCIT 

IN    PRIMA    SABBATI. 


POST  descriptionem  dominicse   passio-  B  Videre  sepulcrum,  imo  potius  et  sepul- 

nis,  recitat  Evangelista  veritatem  re-  tum,  quomodo  scilicet  possent  introire  se- 

surrectionis   Domini   nostri   Jesu   Christi.  pulcrum  et  ungere  corpus  sepulti. 

1        Vespere  autem  sabbati  in  quo  Christus  in  Sed  quomodo  Evangelista  dicit  eas  ve- 

sepulcro  quievit,  qua?  vespera  lucescit,  id  nisse   vespere   sabbati,    quum    secundum 

est,  lucere  vel  diei  approximare  incipit,  in  alios  Evangelistas  venisse  legantur  valde  Marcxw, 

prima  sabbati,  id  est  in  principio  diei  im-  mane,  seu  summo  diluculo,  in  prima  sab-  f.^,»™ 

mediate  sequentis  sabbatum  seu  festivum  bati?  Et  respondendum,  quod  evangelista  i. 

diem  Judseorum.  Quemadmodum  enim  gen-  Matthaeus  respexit  ad  intentionem  ac  desi- 

tiles  nominant  dies  appellationibus  plane-  derium  feminarum  istarum  :  idcirco  asse- 

tarum  atque  deorum  suorum,  ut  illorum  rit  eas  venisse  vespere  sabbati,  non  quod 

semper  memoriam  habeant;  Christiani  au-  hora  vespertina  vel  ante  mediam  noctem 

tem,  nominibus  feriarum,  quoniam  semper  C  arripuerint   iter,    sed   quia  tunc    se  prae- 

feriandum  seu  cessandum  est  a  peccato  :  parabant,  totamque  noctem  duxerunt  in- 

sic  Judaei  a  sabbato  quasi  a  principaliori  somnem,    conficiendo   aromata.   Sic   ergo 

vocabant  dies  hebdomadse,  ita  quod  dies  Matthseiis  voluit  per  partem  totum  intel- 

immediate   sabbatum    sequens,    dicebatur  ligi,  scilicet  totam  noctem  per  vesperam, 

prima   sabbati,   secunda  sequens,   secun-  in  cujus  noctis  fine  venerunt  ad  monu- 

da  sabbati,  sicque  deinceps.   Venit  Maria  mentum. 

Magdalene ,  et  altera  Maria,  videlicet  Ma-  Et  ecce  terrce  motus  factus  est  magnus.        2 

MarcxYi,  ria  Jacobi.  Marcus  dicit  :  Maria  Magdale-  Non  explicatur  quantum  hic  terrse  motus 

ne,  et  Maria  Jacobi,  et  Salome.  Lucas  vero  extendebatur.  Sed  quia  subjungitur,  An- 

Lw.xxiv,  nominat  Mariam  Magdalene,  Mariam  Jaco-  gelus  enim  Domini  descendit  de  ccelo,  et 

lbid  viii  3  ki,  et  Joannam,   quse  fuit  conjux  Chusse  accedens  revolvit  lapidem,  apparet  quod 
procuratoris  Herodis.  Et  videtur  Lucas  in-  D  motus  iste  non  fuerit  nisi-in  gyro  circa 

nuere  quod   adhuc   plures   fuerunt,  quae  sepulcrum.   Cujus    motionis   causa  ange- 

55, 56.     '  scilicet  a  Galilaea   secutae  fuerant  Jesum.  lus  fuit,  quia  corporalia  obediunt  angelis 


ENARRATIO    1N    CAP.    XXVIII   MATTH.EI.    —    ART.    XLV  317 

prompte  quoad  motum  localem.  Et  acce-  A  dem  revolvit,  et  ex  persona  amborum  allo- 

clens  ad  speluncam  monumenti, revolvit, id  cutus  est  mulieres.  Nolite  timere  vos,  in- 

est  amovit,  lapidem  a  monumento,  non  ut  ordinato  timore,  vel  ex  meo  adspectu,  qui 

Ghristo  via  egrediendi  pateret,  sed  ut  Chri-  propter  vos  formam  istam  terrificam  non 

stum  resurrexisse  et  sepulcrum  vacuum  assumpsi  causa   terrendi  vos  ;  scio  enim 

esse  monstraret.  Ghristus  quippe  ante  lapi-  quod  Jesum  qui  crucifixus  est,  quceritis, 

dis  revolutionem  de  clauso  surrexit  sepul-  cui  ego  una  vobiscum  deservio.  Non  est       o 

cro,  quemadmodum  prodiit  e  clauso  Virgi-  hic  secundum  corporalem  prsesentiam,  qui 

nis  utero.  Et  sedebat  super  eum,  tanquam  ccelum  et  terram  implet,  et  magnitudinis  p«.cxuv,3. 

imperterritus  dominici  sepulcri  custos.  sua3  finem  non  habet  secundum  divinita- 

Porro,   secundum  Marcum   ista  clarius  tem ;  surrexit  enim  propria  potestate,  et 

describentem,  quum   mulieres  appropin-  tertia  die,  sicut  dixit :  Solvite  (inquiens)    joann.u, 

Marc.xvi,  quarent  sepulcro,   dixerunfad  invicem  :  B  templum  hoc,  et  in  tribus  diebus  suscita-  19> 

3"5-          Quis  revolvet  nobis  lapidem  ab  ostio  mo-  bo  illud;  rursusque  :  Sicut  fuit  Jonas  in  Matth.m, 

numenti  ?  Et  respicientes  per  januam  do-  ventre  ceti  tribus  diebus  et  tribus  nocti-  40- 

munculse  in  qua  erat  sepulcrum,  viderunt  bus,  sic  erit  Filius  hominis  in  corde  ter- 

revolutum  lapidem,qui  erat  magnus  valde.  ra3  tribus  diebus   et  tribus  noctibus.  Per 

Et  introeuntes  in  monumentum,  viderunt  hsec  angelus  reduxit  corda  feminarum  ad 

juvenem,  id  est  angelum  in  specie  homi-  rememorationem  verborum  Domini  Jesu, 

nis  juvenis,  sedentem  in  dextris  cooper-  quatenus   illa  reminiscendo  roborarentur 

tum  stola  candida.  Unde  nunc  subditur  :  in  fide  resurrectionis  dominicae.Unde  apud 

3  Erat  autem  adspectus  ejus  sicut  fulgur,  Lucam  angeli  feruntur  ad  mulieres  dixis- 

id  est,  vultum  igneum  quasi  scintillantem  se  :  Quid  quseritis  viventem  cum  mortu-  Luc.ww, 

atque  terribilem  habuit  ad  perterrendum  is?  Recordamini  qualiter  loculus  est  vobis  5~~- 

infideles  custodes,  et  item,  quoniam  ignis  C  quum  adhuc  in  Galilsea  esset,  dicens  :  Quia 

magnam    habet   convenientiam  cum  sub-  oportet  Filium  hominis  tradi  in  manus  ho- 

stantiis  separatis,  quse  secundum  Dionysi-  minum  peccatorum,  et  crucifigi,  et  tertia 

um,  per  proprietates  ignis  maxime  notifi-  die  resurgere. 

cantur;  et  vestimenta  ejus  sicut  nix,  id  est  Venite,  et  videte  locum  ubi  positus  fu- 

clara  ac  splendida,  ad  consolandum  femi-  erat  Dominus,  id  est  corpus  Christi,  qui 

nas  religiosas,  et  ad  figurandum  puritatem  est  Rex  regum  et  Dominus  universorum.  Apoc.xvu, 

substantiae   suse,  et  sanctitatem  internam  A  toto  ergo  significat  partem.  Locum  eis  l*;»*ii«- 

mentis  angelicae.  ostendit,  ut  eum  esse  vacuum  conspicien- 

4  Prce  timore  autem  ejus,  id  est  ex  horri-  tes,  certiores  fierent  de  Christi  resurrecti- 

bili  apparitione  angeli,  exterriti  sunt  cu-  one.  Et  cito  euntes,  id  est,  ab  hoc  loco  re-       7 

stodes  sepulcri,  et  facti  sunt  velut  mortui,  cedentes,  dicite  discipulis  ejus,  praesertim 

id  est,  in  terram  collapsi  sunt  et  impo-  D  Apostolis.  Marcus  addit  :  Et  Petro.  Quem  Mati.m, 

tentes  effecli,  usum  rationis  et  sensum  ad  angelus  specialiter  expressit,  ne  propter  7- 

tempus  amittentes.  trinam  abnegationem  diffideret,  vel  inter 

5  Respondens  autem  angelus,  dixit   mu-  discipulos  comparere  non  auderet,  sed  a 
Zuc.xxiv,  lieribus.  In  Luca  leguntur  duo  angeli  ap-  fletu  paululum  cessans,  consolationem  ad- 

paruisse  et  mulieribus  locuti  fuisse.  Unde  mitteret.  Quia  surrexit.  Et  ecce  prcvcedet 

Joann.  xx,  Joauues  refert,  quod  Maria  vidit  duos  an-  vos  in  Galilceam,  unde  discipuli  eum  se- 

gelos,  unum  ad  caput,  et  alium  ad  pedes,  cuti  sunt,  id  est,  Galilseam  intrabit  ante- 

ubi  positum  fuit  corpus  Jesu.  Sed  nume-  quam  vos  vel  discipuli  eam  intrabitis.  Ibi 

rus  minor  non  excludit  majorem,  et  major  eum  videbitis  oculo  corporali  ante  ascen- 

includit   minorem.   Denique  Matthaeus   et  sionem.  Ecce  prcedixi  vobis  hoc  esse  futu- 

Marcus  loquuntur  de  angelo  illo  qui  lapi-  rum,  ut  quum  venerit,  magis  credatis. 


,'M8  ENAHRATIO    IN    CAP.    XXVIII  MATIHJKI.    —    ART.    XLV 

8  Etexieruttt  mulieres  cito  de  monumento,  A  ticum  :  Non   dabis  Sanctum   tmim   videre  p«..xv,io. 
id  est  de  praedicta  domiincnla  continente  corrnptionem.  Et  adoraverunt  eum  pro- 
sepnlcrnm,  cum  timore  concepto  ex  inso-  stratae,  lanquam   iinigenitum  Filium  Dei. 

lita  atque  terrifica  angeli   apparitione  et  Tunc  ait  illis  Jesus  :  Nolile  timere  :  id        10 

miraculi   magniludine,  et  gaudio  magno,  est,   timor  quem  concepistis  abscedat,  et 

quoniam  de  magistri   sui   gloriosa  resur-  gaudium  perseveret  in  vobis.  Ite,  nuntiate 

rectione  et  sermonum   ejus  adimpletione  fratribus  meis,  id  est  discipulis  :  de  qui- 

prsecordialiter  la?tabantur.  Timor  ergo  et  bus  alibi  ait,  Ecce  ego  et  pueri  mei  quos  /s.vm.is. 

gaudium   possunt  simul  esse  in   uno,  re-  dedit  mihi  Dominus  ;  et  rursus,  Narrabo  Ps.  ni, 23. 

spectu  diversorum,  quamvis  gaudium  pu-  nomen  tuum  fratribus  meis.  Vocat  eos  fra- 

rum  ac  plenum  excludat  timorem,  quoni-  tres,  ne  propter  preeteritam  eorum  fugam 

Uoann.  iv,  am  timor  pcenam  habet.  Hic  autem  timor  vel  suam  glorificationem,  videatur  eos  con- 
,8'           mulierum  fuit  naturalis,  quem  constat  es-  B  temnere, atque  ut  ipsi  fiducialius  accedant 

se  puenalem,  quamvis  timor  filialis  non  sit  ad  Christum.  Ut  eant  in  Galilceam.  Ibi  me 

semper  poenalis.  Currentes  nuntiare  disci-  videbunt. 

pulis  ejus  quae  audierunt  atque  viderunt.  Praeterea  Christus  in  die  sancto  Paschae 

iifarc.xv.,  Huic  contrarium  videtur  illud  Marci  :Fuge-  quinquies  apparuit  :  primo,  Magdalenae  ;  Marc.x-n, 

runt  de  monumento,  et  nemini  quidquam  secundo,  mulieribus  a  sepulcro  pergenti-  9' 

dixerunt ;  timebant  enim.  Et  responden-  bus;  tertio,  Petro,  quamvis  locus  ignore-  Zuc.xx.v, 

dum,  quod  nemini,  id  est  nulli  custodum  tur;  quarto,  duobus  discipulis  euntibus  in  34;,?  Cor' 

ibi  praesentium,  quidquam  dixerunt,  sed  Emmaus.  Quinto,   discipulis   congregatis,   j^c.xxiv, 

cum  silentio  abierunt.  quos  duo  praedicti  discipuli  redeuntes,  in-  /^.33,34. 

9  Et  ecce  Jesus  occurrit  illis  in  via.  Primo  venerunt  collectos  atque  dicentes  :  Quia 
tamen  apparuit  soli  Mariae  Magdalene,  se-  surrexit  Dominus  vere,  et  apparuit  Simo- 

joann.xx,  cuudum  Joannem   et  Marcum.  Nam  aliis  C  ni.  Quibus  ita  loquentibus,  venit  et  stetit   ibid.  36. 

V"17;      mulieribus  a  sepulcro  euntibus,  mansit  il-  Jesus  in  medio  eorum,  ut  Lucas  refert.  Ap- 

Marc.  xvi,  x  r 

9.  Ia  juxta  sepulcrum,  ut  dicitur  ;  tuncque  paruit  quoque  Jacobo  Minori,  qui  legitur  ic'or.xv,7. 

apparuit  ei  Salvator  :  quo  viso,  secuta  est  jurasse  non  comedere  donec  Filius  homi- 

socias,  et  tunc  cum  illis  rursus  vidit  eum.  nis  resurrexisset  a  mortuis.  Insuper,  post 

Dicens  :  Avete  :  quod  est  verbum  conso-  diem  resurrectionis  apparuit  quinquies  : 

latorium  et  amicabile.  Illce  autem  accesse-  primo,  post  octo  dies,  praesente  Thoma;  Joann.xx, 

runt,  et  tenuerunt  pedes  ejus,  ex  fervida  secundo,  septem  discipulis  piscantibus  ad  ™'bid 

devotione  et  gaudio  amplectentes  et  oscu-  mare  Tiberiadis.  Et  has  duas  apparitiones 

lantes  pedes  ipsius.  Quseritur,   cur  Jesus  describit  Joannes.  Tertio,  undecim  Aposto-  vers.  ie. 

permiserit  pedes  suos  ab  his  feminis  tene-  lis  in   monte  Thabor,  de  qua  apparitione 

ri  ac  tangi,  quum  Mariae  Magdalene  id  se-  infra  habetur;  quarto,  in  die  ascensionis  Act.  1, 1-9. 
orsum  facere  volenti,  dixisse  legatur  apud  D  in  Jerugalem;  quinto,  eodem  die  in  monte  Luc.  sxiv, 

joann.xx,  Joannem,  Noli  me  tangere,  nondum  enim  Oliveti.  Apparuit  etiam  semel  plus  quam  f°:o^xv  6 

17-  ascendi  ad  Patrem  meum.  Dicendum,  quod  quingentis   fratribus,    secundum   Aposto- 

prohibuit  eam  propter  mysticam  rationem,  lum  :  quam  apparitionem   aliqui   dicunt 

ad  insinuandum  videlicet  quod  non  debe-  factam  in  monte  Thabor,  quando  apparuit 

ret  de  ipso  sentire  sicut  hactenus  sensit.  undecim  Apostolis. 

Nondum  enim  habuit  perfectam  fidem  de         Quce  mulieres  quum  abiissent  a  loco  quo       n 

Marc.  xvi,  eo,  sicut  nec  ceterae  quando  aromata  para-  Christum  viderunt,  ad  annuntiandum  di- 

!"  verunt  et  attulerunt  ut  ungerent  Jesum,  scipulis  verba  Christi,  ecce  quidam  de  cu- 

aestimantes    corpus  ejus    posse    putrefieri  stodibusseuu]cr\veneruntincivitatemie- 

aut  corrumpi,  nec  arbitrantes  illud  tertia  rusalem,  juxla  quam  erat  sepulcrum,  ut/oann.xne, 

die  suscitandum,  ignorantes  illud  prophe-  Joannes  refert;  et  nuntiaverunt  principi-* 


ENARRATIO    1N    CAP.    XXVIII  MATTH.-EI.    —   ART.    XLV  319 

bus  sacerdotum  omnia  quce  facta  fuerant,  A  passionem  tribus  Apostolis  futurae  resur-  M<uth.vm, 

scilicet   terrae    niotum,    angeli    apparitio-  rectionis  gloriam   praemonstravit,   transfi- '• -• 

nem,  suam  dejeetionem  et  obstupefaclio-  gurando  se  coram   illis.  Et  videntes  eum       17 

nem, Ghristi  quoque  resurrectionem  :quam  adoraverunt  adoratione  latriae.  Jam  nempe 

propter  suam  indignitatem  non  conspexe-  credebant  eum  esse  naturalem  Filium  Dei, 

runt,  sed  factam  noverunt  ex  vacuitate  se-  Deum  verum  et  hominem,  qiiemadmodum 

pulcri,  de  quo  sciebant  nullum  hominem  Thomas  jam  dixerat  :  Dominus  meus  et  /oann.xx, 

abstulisse  sepultum.  Deus  meus.  Quidam  autem  dubitaverunt.  28- 

42  Et  congregati  principes  sacerdotum  cum  Asserunt  aliqui,  in  hac  Christi  apparitione 
senioribus  Judaeorum,  consilio  a  se  invi-  alios  adfuisse  discipulos,  quam  undecim 
cem  et  dssmone  suggerente  accepto,  jjecu-  Apostolos  :  quia  Apostoli  (ut  dicunt)  erant 
niam  copiosam  dederunt  militibus,  ut  ve-  jam  certificati  et  roborati  in  fide  dominieae 

43  ritatem  celarent  ac  mentirentur,  dicentes  B  resurrectionis  propter  frequentem  Christi 
militibus  :  Dicite  interrogantibus  quomo-  apparitionem.  Itaque  qui  dubitaverunt,  fu- 
do  sublatum  sit  corpus  Jesu,  quia  disci-  erunt  inferiores  discipuli. 

puli  ejus  nocte  venerunt,  et  furati  sunt  Et  accedens  Jesus,  ut  dubitantes  certifi-       18 

44  eum  nobis  dormientibus.  Et  si  hoc  verbum  caret,  et  omnes  plenius  edoceret,  locutus 
vestrum  auditum  fuerit  a  prwside  Pilato,  est  eis,  dicens  ':  Data  est  mihi  omnis,  id 
nos  suadebimus  ei  verum  esse  quod  dici-  est  perfecta,  potestas  in  ccelo  et  in  terra, 
tis  :  per  diversa  figmenta  colorando  tan-  id  est  prsesidendi  et  dominandi  omnibus 
tum  et  tam  rude  mendacium,  quod  quili-  creaturis,  ccelestibus  atque  terrestribus. 
bet  faciliter  perpendere  potest.  Si  namque  Per  ccelum  itaque  et  terram,  tanquam  per 
dormierunt,  non  poterant  scire  quod  dis-  duo  extrema,  intelliguntur  et  omuia  inter- 
cipuli  accesserunt  et  Christum  furati  es-  media.  Quamvis  autem  hoc  de  Christo  se- 
sent;  nec  habet  aliquam  apparentiam,quod  C  cundum  naturam  divinam  aliquo  modo 
discipuli  qui  a  vivente  fugerunt,  jam  mor-  queat  intelligi,  quoniam  quidquid  habet  et 
tuum  inter  armatos  requirerent.  Et  secu-  est,  a  Patre  accepit,  et  ita  a  Patre  suscepit 
ros  vos  faciemus  a  pcena  praesidis,  ita  quod  potestatem  creandi,  gubernandi  et  praesi- 

45  vobis  nihil  imputabit.  [At  illi  accepta  pe-  dendi ;  tamen  principaliter  dictum  videtur 
cunia,  fecerunt  sicut  erant  edocti.]  Et  di-  de  ipso  secundum  naturam  assumptam. 
vulgatum  est  verbum  istud  apud  Judce-  Christo  igitur  quantum  ad  suam  humani- 
os,  videlicet,  quod  militibus  dormientibus  tatem,  collatus  est  principatus,  imperialis- 
discipuli  furati  sint  corpus  sui  magistri,      que  virtus  super  universa  creata  a  primo 

Ps. xvi.u.  usque    in   hodiernum    diem.    Dimiserunt      suae  incarnationis  instanti,  ratione  unionis 
enim  reliquias  has  parvulis  suis.  cum  Verbo.  Nam  eo  ipso  quo  sua3  huma- 

16  Undecim  autem  discipuli,  id  est  Apo-      nitati  datum  est  esse  unitum  Verbo  hypo- 

stoli,  qui  Juda  pereunte  undecim  manse-  D  statica  unione,  multo  amplius  datum  est 
rant,  abierunt  in  Gatilcvam,  non  statim  ei  esse  pr3elatum  et  dominari  universae 
post  diem  resurrectionis,  sed  post  appa-      creatura3. 

ritiones  prsetactas,  in  montem,  ut  in  alto  Porro  potestas  ista  primo  data  est  Chri- 

contemplarentur  Filium  Dei,  quem  nemo  sto  homini  quantum  ad  auctoritatem,  ab 
terrenis  implicatus  et  infimis  vacans,  po-  instanti  conceptionis  in  Virgine;  et  ex  illo 
test  conspicere,  ubi  constituerat,  id  est,  inslanti  ccepit  ei  dari  etiam  quantum  ad 
per  angelum  et  mulieres,  et  forte  per  se  exsecutionem  et  manifestationem  paula- 
ipsum,  mandavit  atque  praefixit,  eis  Jesus  tim  et  pedetentim,  secuudum  moderamen 
locum  convenieudi,  videlicet  in  montem  ae  dispensationem  praeordinationis  divi- 
Thabor,  ut  illic  omnibus  gloriosam  su-  nae.  Unde  supernaturaliter  de  utero  Matris 
am   resurrectionem  ostenderet,   ubi   ante      egressus  est,  et  multis  miraculis  fulsit  in 


320  KNARRATIO    IN    CAP.    XXVIII    MATTH.EI.    —    ART.    XLV 

£uc.vi,i9.  mundo  antequam  pateretur.  Virtus  quippe  A  ligebatur,  videlicet  Pater  ungens,  Filius 

exivit  de  illo,  et  sanavit  omnes.  Propter  unctus,  Spiritns  unctio.  Denique  singula- 

joarm.m,  quod  ante  passionem  dicebat :  Pater  diligit  riter  dicit,  In  nomine,  non,  In  nominibus, 

Filium,  et  omnia  dedit  in  manu  ejus;  et  ad    insinuandum   substantialem    unitatem 

76id.xvn,2.  rursus,  Dedisti  ei  potestalem  omnis  carnis.  summae  Trinitatis;  pluraliter  autem  sub- 

Verumtamen,  quoniam  primus  Christi  ad-  jicitur,  Patris,  et  Filii,  et  Spiritus  Sancti, 

venlus  erat  quodammodo  occultus  et  in  in-  ad  denotandum  personalem  distinctionem. 

is.  xi.v,  15.  firmitate,  juxta  illud  Isaiee,Vere  tu  es  Deus  Quorum  ergo  est  una  essentia  et  una  po- 

ibui.  i.Mi,  absconditus;  et  rursus,  Dominus  voluiteum  testas,  etiam  est  eadem  efficientia  atque 

conterere  in  infirmitate  :  ideo  dici  solet,  interior  lotio  seu  mundatio  a  peccatis.  — 

quod  post  resurrectionem  data  est  Ghristo  Prseterea    advertendum,    quod    praemittit, 

omnis  potestas  baec,  quantum  ad  exsecu-  Docete   omnes   gentes,   hincque   annectit, 

tionem  et  manifestationem,  quia  ex  tunc  B  Baptizantes  eos,  quoniam  catechismus  prae- 

coepit  in  universo  mundo,  imo  in  inferno  cedit  Baptismum,  et  adulti  non  baptizantur 

ac  ccelo,  majestas  et  dignitas  Christi  decla-  nisi  primo  de  his  quee  fidei  sunt  instruan- 

rari,  prsedicari  seu  magnificari.  In  finali  tur,  nisi  in  articulo  necessitatis. 

vero  judicio  dabitur  ei  ista  potestas,  quan-  Docentes  eos  servare,  id  est  memoriter       20 

tum    ad    plenissimam    consummationem,  retinere,  et  opere  adimplere  seu  custodire, 

ibid.  xlv,  quando  ad  eum  venient  et  confundentur  quemadmodum   ait  Psalmista  :   In   corde  Ps.  cxvm, 

atque  vincentur  omnes  qui  repugnant  ei.  meo  abscondi  eloquia  tua,  ut  non  peccem  u' 

19           Euntes  ergo  :  non  solum  ad  oves  quse  tibi;  omnia  quoecumgue  mandavi  vobis, 

Matth.xfi.  perierunt  domus  Israel;  sed  prout  in  Mar-  id  est  universa  praecepta,  sine  quorum  cu- 

3/arc.xvi,  co  scribitur,  in  mundum  universum,   ut  stodia  nemo  adultus  salvatur.  Et  bene  ait, 

*p  xvmi  5  impleatur  illud  in  Psalmo,  In  omnem  ter-  Omnia,  quoniam  unum  sine  aliis  non  po- 

ram   exivit   sonus   eorum  ;  docete  omnes  C  test   salubriter   observari,    prout  Jacobus 

gentes,  id  est  quasdam    de  omni   genere  protestatur  :  Quicumque  totam  legem  im-    Jacob.  n, 

gentium,  non  solum  unam  nationem,  sed  pleverit,  offendat  autem  in  uno,  factus  est 10' 

quascumque  inveneritis,  per  vos  ipsos  et  omnium  reus.  Cui  consonat  quod  Salomon 

per  adjutores  atque  discipulos  vestros.Un-  loquitur  :  Qui  in  uno  peccaverit,  multa  Eccie.  «, 

/s.i.xvi,  19.  de  per  Isaiam  ait  Salvator  :  Mittam  ex  eis  bona  perdet.  Servanda  sunt  ergo  universa  18' 

qui  salvati  fuerint,  ad  gentes  in  mare,  in  mandata  :  aliter  non  diligitur  Christus,  se- 

Africam  et  Lydiam,  tenentes  sagittam,  in  cundum  quod  apud  Joannem  inquit  :  Si  Joann.xw, 

Grseeiam  et  Italiam,  ad  insulas  longe,  ad  quis  diligit  me,  sermones  meos  servabit.  23- 

eos  qui  non  audierunt  de  me;  et  annun-  Imo  nec  aliter  vere  et  digne  cognoscitur, 

tiabunt  gloriam  meam  gentibus.  juxta  illud  Joannis  :  In  hoc  scimus  quo-  u0ann.n, 

Baptizantes  eos,  id  est,  regenerantes  ex  niam  cognovimus  Deum,  si  mandata  ejus  3- 

Epkes.s,  aqua  et  Spiritu  Sancto,  lavantes   lavacro  D  observamus. 

26'           aquae  in  verbo  vitse,  videlicet  in  nomine  Ecce  quam  optimus  ordo,ut  convertendi 

nominato  et  in  virtute  Patris,  et  Filii,  et  primo  doceantur  in  credendis,  docti  bapti- 

Spiritus  Sancti.K&c  est  forma  sacramenti  zentur,  baptizati  operentur,  et  ad  operan- 

Baptismi,  quam  humana  auctoritate  varia-  dum  quse  justa  sunt,  informentur. 

re  nefarium  est,  quamvis  in  primitiva  Ec-  Deinde  ponitur  verbum  dulce  et  conso- 

clesia  ad  tempus  mutata  sit  ex  familiari  latorium.  Et  ecce  res  notabilis,  magha  et 

consilio  Spiritus  Sancti,  ita  quod  homines  ponderanda,   omnique   consideratione   di- 

baptizabantur  in  nomine  Christi,  quod  bla-  gnissima,  utpote  :  ego  vobiscum  sum,  hoc 

sphemaverunt  increduli,   ut  illud  clarifi-  est   cum    vobis   et   successoribus  vestris, 

caretur  et  magis  honoraretur  a  gentibus.  cunctisque  fidelibus  seu  militanti  Eccle- 

Sed  tunc  in  nomine  Christi  Trinitas  intel-  sia,  omnibus  diebus  naturalibus,  videlicet 


F.NARRATIO    IN   CAP.    XXVIll    MATTII.EI.    —   ART.    XI.V 


:vi\ 


die  efc  nocle,  quamdiu  in  hoc  mundo  ver- 
samini  lanquam  viatorcs  et  peregrini  ac 
exsules,  usgue  acl  consummationem ,  hoc 
est  1'inem,  sceculi  inclusive.  Sic  autem  est 
Christus  cum  Ecclesia  :  primo,  per  grati- 
am  inhabitando  corda  fidelium;  secundo, 
per  sacramentalem  praesentiam;  tertio,  per 
continuam  providentiam,  protectionem,at- 
que  multiplicem  efficientiam  suae  potesta- 
tis  ac  pietatis  in  nos.  Hinc  enim  testatur  : 
Apoc.111,20.  Ego  sto  ad  ostium,  et  pulso;  et,  Ubi  sunt 
Maith.    (]uo  vei  jj-gg  congregati  in  nomine  meo, 

Kvra,  20.       ...  .  ,.         8 

lbi  sum  m  medio  eorum.  Nunquam  ergo 


A  deficiet  fides  in  tolo,  sed  usque  in  finem 
saoculi  pcrseverabit  in  aliquibus  christia- 

na  Religio. 

Postremo,  tam  ineffabiliter,  dignanter 
el  intime  adest  nobis  Ghristus,  ut  multo 
amplius  quam  Moyses  seu  populus  olim 
Judaicus  dicere  valeamus  :  Non  est  alia  Deut.  >v, i. 
natio  tam  grandis,  quae  habeat  deos  appro- 
pinquantes  sibi  sicut  adest  nobis  Dominus 
Deus  noster,  unigenitus  Filius  Dei,  qui 
cum  Patre  et  Spiritu  Sancto  vivit  et  regnat 
per  ssecula  infinita  super  omnia  Deus  su- 
B  blimis  et  benedictus.  Amen. 


FINIS    COMMENTARIORUM    IN    EVANGELIUM    SECUNDUM    MATTILEUM 


T.  11. 


21 


ENARRATIO  IN  EVANGELIUM 


SEGUNDUM    MARGUM 


PROLOGUS 


M 


ULTITUDO  sapientium  sanitas  est  orbis  terrarum.  Sap.  vi,  26. 

Sapientis  quippe  officium  est,  omnia  ordinare,  tenebras  ignorantiae  ab  in- 
tellectu  audientium  propulsare,  vitiorum  quoque  caliginem,  quibus  vulneratnr 
ac  infirmatur  natura  creata,  ab  affectu  fugare.  Sapiens  igitur  sanat  habitantes  in  ter- 
ra  a  vulneribus  animse,  quse  ad  seternum  inducunt  interitum.  Idcirco  hortalur  Scri-    BccU.  ?i, 
ptura  :  Quum  videris  sensatum,  statim  evigila  ad  illum.  Thesaurus  enim  desiderabilis  xxi,iO;Ec- 
in  ore  sapientis,  et  vir  eruditus  suavis  est  animae  suee.     -  CJ'-  XXXT"' 

Inter  excellentissimos  autem  verse  atque  divinitus  revelatae  sapientise  professores, 
doctores  atque  descriptores,  rite  ac  digne  collocatur  beatus  evangelista  Marcus,  cujus 
hoc  Ioco  elucidandum  est  evangelium  :  qui  licet  ceteris  Evangelistis  brevior  sit  in 
verbo,  tamen  sententiis  par  est.  Qui  in  prophetica  visione  Evangelistarum  prsefigurati- 
va,  merito  designatus  est  per  leonem  :  primo,  quoniam  a  clamore  Joannis  in  deserto 
exorsus  est  scribere ;  secundo,  quoniam  circa  Christi  resurrectionem  et  ascensionem 
specialiter  immoratur.  In  resurrectione  autem  suscepit  Ghristus  regnum  atque  impe- 
rium,  vel  potius  imperialis  regni  exsecutionem  ac  manifestationem,  quse  per  leonem 
regem  brutorum  significantur.  Fuit  insuper  S.  Marcus  principis  Apostolorum  in  Ba- 
ptismate  filius,  in  christiana  doctrina  discipulus,  in  sermone  interpres  :  de  quo  Petrus, 
Sahitat  vos,  inquit,  Ecclesia  quae  est  in  Babylone  collecta,  et  Marcus  filius  meus.  Dum  iPeo-.v, 
igitur  cum  S.  Petro  Romse  resideret,  rogatus  a  fratribus  scripsit  evangelium  sicut  a  f 
Petro,  imo  a  Spiritu  Sancto,  didicerat,  scriptumque  Petro  obtulit  corrigendum  :  quod 
Petrus  diligenter  examinans,  omnique  veritate  plenum  reperiens,  approbavit,  et  fideli- 
bus  tradidit  sua  auctoritate  legendum,  quemadmodum  Clemens  testatur.  Post  haec  Mar- 
cus  Aquilegiensem  et  Alexandrinam  fundavit  Ecclesiam,  habuitque  in  Alexandria  Mgy- 
pti  tantse  perfectionis  discipulos,  ut  Philo  eloquentissimus  Judseorum,  editor  libri 
Sapientia?,  illorum  sanctitatem  summe  admirans,  de  eorum  laudibus  scripserit  librum. 
Fuit  autem  Marcus  ex  Judaismo  conversus,  Leviticus  genere  et  sacerdos. 

Et  sicut  ipse  in  sua  conscriptione  evangelii  studuit  brevitati,  sic  et  ego  in  exposi- 
tione  ejus  facturus  sum,  prsesertim  quum  pene  omnia  verba  ejus  in  Mattheei  evangelio 
contineantur,  jamque  exposita  sint.  Propter  hoc  utriusque  expositionem  colligandam 
institui,  ut  qua)  hic  cursorie  dicuntur,  in  Matthseo  plenius  requirantur. 


ENARRATIO  IN  EVANGELIUM 


SEGUNDUM   MARCUM 


ARTICULUS  PRIMUS 


P1 


EXPOSITIO   PRIMI   CAPITULI    :    INITIUM   EVANGELII   JESU   CHRISTI   FILII   DEI. 


(R.EMITTIT  sanctus  Evangelista  operi  A  et  ante  tuam  declarationem  seu  tuee  prae- 

suo  prologum  quemdam  brevissimum,  sentiae  manifestationem,  o  Christe,  videli- 

vers.  i.    qui  finitur  ibi  :  Fuit  Joannes  in  deserto  cet,  ut  te  annuntiet  et  ostendat  hominibus. 

baptizans.  Ibi  enim  inchoatur  narratio.  Ait  Heec  enim  verba   allegantur  hoc   loco  in 

1  ergo  :  Initium  Evangelii,  id  est  exordium  persona  Dei  ad  Christum  loquentis.  Qui 
bonee  annuntiationis,  in  qua  annuntiatur  prwparabit  viam  tuam,  hoc  est,  actus  bo- 
salus  eeterna,  et  promittitur  regnum  cce-  nos  seu  opera  virtuosa  dispositive  inducet 
leste,  id  est  evangelicse  legis  et  christianee  in  cordibus  Judeeorum,  per  quse  intras 
doctrinae,  Jesu  Christi  Filii  Dei,  id  est  corda  hominum.  Per  talia  enim  disponun- 
tractantis  de  Jesu  Christo,  imo  et  dati  ab  tur  mentes  humanee  ad  Christi  receptio- 

eo  qui  est  Filius  Dei,  non  adoptivus,  sed  nem,  qui  secundum  Apostolum,  per  fidem  Ephes.w, 

naturalis.    Christus    enim    est   primus   et  habitat  in  cordibus  nostris.  Ante  te,  hoc  17- 

principalis  magister  evangelicse  veritatis,  B  est,  antequam  ingrediaris  corda  humana  ; 

et  de  ipso  tractat  Evangelium  ab  Evange-  vel,  Ante  te,  id  est  in  conspectu  tuo,  et 

listis  conscriptum.  Itaque,  Initium  hujus  coram  te,  teque  preesente.  Per  hoc  enim 

Evangelii,  hoc  est  id  a  quo  ego  Evangelii  quod  Joannes  Baptista  docendo,  baptizan- 

2  descriptionem  incipio,  est  sicut  scriptum  do,  monstrando  ac  protestando  disposuit 
est,  id  est,  id  quod  scriptum  est,  in  Isaia  populum  Judeeorum  ad  Christi  notitiam, 
propheta.  Sicut  enim,  interdum  significat  praeparavit  Christo  ingressum  ad  animas 
similitudinem,  et  interdum  denotat  veri-  Judaeorum.  Denique  doctrina  atque  bapti- 
tatem,  ut  hoc  loco.  smus  Joannis,  fuerunt  queedam   preepara- 

Maiaeh.m,      Ecce  ego  mitto  angelum  meum,  hoc  est  tiones  doctrinee  et  Baptismatis  Christi,quo- 

Joannem  preecursorem,  qui  angelus,  id  est  niam  per  baptismum  et  doctrinam  Joannis 

nuntius,  appellatur,  et  propter  sui  officii  disponebantur  Judrei  ad  recipiendum  do- 

dignitatem,  vitee  perfectionem  et  contem-  C  ctrinam  et  Baptismum  Domini  Salvatoris. 

plationis  altitudinem,  merito  angelus  di-  Potest  ergo  et  ita  exponi  :  Qui  praeparabit 

ctus  est,  non  quod  superioris  esset  naturae  viam  tuam  ante  te,  id  est,  ad  tuee  doctri- 
seu  angelus  incarnatus,  ut  dixerunt  hee-      nee  ac  Baptismi  receptionem  disponet  suos 

retici  ;  ante  faciem  tuam,  id  est  ante  te,  auditores.  Vox  clamantis  in  deserto  :  Pa-       3 


.328 


ENAURATIO    IN    CAP.    I    MARCI.    —   ART.    I 


rate  viam  Domini,  rectas  facite  semitas 
Atatth.m,  cjus.  Hoc  totum  iu  Malthaeo  diligenter  et 
prolixe  expositnm  est. 

Sed  quaestio  oritur,  quomodo  Marcus  di- 
cat  hoc  testimonium  in  Isaia  descriptum, 
Maiackm,  quum  prima  pars  ejus  scripta  sit  in  Ma- 
It  XL  3  lachia,  et  altera  in  Isaia.  Ad  hoc  doctores 
catholici  diversimode  respondent.  Hierony- 
mus  enim  putat  nomen  Isaiae  scriptorum 
vitio  additum.  Alii  dicunt,  quod  Marcus 
brevitati  studens,  nomen  Malachise  omisit, 
eo  quod  ultima  pars  hujus  prophetiae  ha- 
beatur  in  Isaia,et  quoniam  Isaias  principa- 
lior  fuit,  res  autem  a  fine  et  a  principaliori 
nomen  sortitur.  Sed  vere  et  indubitanter 
dici  potest,  quod  tota  jam  allegata  aucto- 
ritas  in  Isaia  habetur  quantum  ad  sensum, 
licet  quoad  tenorem  verborum  prima  pars 
ejus  in  solo  Malachia  contineatur.  Unde 
Marcus  in  lege  et  Prophetis  etiam  huma- 
no  studio  ante  suam  conversionem  eru- 
ditus,  nomen  et  verba  Isaiae  commemo- 
rans,  verba  Malachiae  interserit  tanquam 
declarativa  verborum  Isaiae.  Quis  enim  est 
angelus  Dei  ante  Christum  missus,  et  viam 
ejus  adventui  praeparans,  nisi  Joannes,  vox 
clamantis  in  deserto,  Parate  viam  Domini  ? 
Insuper  quaeritur,  cur  Marcus  ita  alle- 
gat,  Ecce  mitto  angelum  meum  ante  fa- 
ciem  tuam,  etc,  quum  in  Malachia  sic 
scriptum  sit,  Ecce  mitto  angelum  meum, 
et  praeparabit  viam  ante  faciem  meam  ? 
Dicendum,quod  Christus  et  Apostoli  atque 
Evangelistae  frequenter  allegant  Scripturas 
veteris  Testamenti  potius  quoad  sensum 
quam  formam  verborum.  Sic  nunc  efficit 
Marcus.  Nec  discrepat  quod  Marcus  alle- 
gat,  a  praedictis  verbis  Malachiae,  sed  om- 
nino  redit  in  idem,  quia  per  faciem  Dei 
Patris  uno  modo  intelligitur  Christus.Nam 
sicut  per  faciem  res  ipsa  cognoscitur  ac 
monstratur,  sic  per  Filium  cognoscitur  et 
ostenditur  Pater;  item,  quia  ad  quemcum- 
que  venit  Filius,  venit  et  Pater,  sicque 
Joannes  parando  viam  Christo,  paravit  vi- 
am  et  Patri. 
4  Fuit  Joannes  in  deserto  Judaeae    trans 

Jordanem,  baptizans.  Sicut  enim  nascen- 


A  do  et  praedicando,  Christi  nativitatem  et 
praedicationem  praevenit,  sic  et  baptizan- 
do,  Christi  Baptismum  praevenit,  servans 
ubique  suae  ordinem  praecursionis.  Et$rce- 
dicans  baptismum  poenitentia? ,  id  est  Ba- 
ptismum  Christi  ordinatum  ad  agendam 
poenitentiam  :  Baplismum,  inquam,  valen- 
tem  in  remissionem  peccatorum ,  quia  per 
Christi  Baptismum  diluuntur  peccata.  Prae- 
dicavit  autem  Joannes  Baptismum  Christi 
cito  futurum,  quum  dixit  :  Ego  vos  ba-  Matth.m, 
ptizo  in  aqua;  ille  vos  baptizabit  in  Spi-     ' 

B  ritu  Sancto  et  igni.Verumtamen  ipse  Jesus  j0ann.w,i. 
non   baptizavit  generaliter,  sed  discipuli 
ejus.  De  hac  materia  multa  tractata  sunt  Matth.m. 
supra  in  Matthaeo  :  idcirco  praetermitto. 

Et  egrediebatur  ad  ^7/wm,videlicet  ad  Jo-  5 
annem  tunc  exsistentem  circa  Jordanem  : 
venit  enim  a  deserti  latibulis  ad  ripam  Luc.  ui,3. 
Jordanis,  ut  populum  baptizaret ;  omnis 
Judaza-  regio,  id  est  omnes  habitantes  in 
regione  Judaeorum,  hoc  est  quidam  de  om- 
nibus,  et  Jerosolymita  universi,  id  est  ha- 
bitatores  Jerusalem.  Ista  distributio  intel- 

C  ligenda  est  pro  generibus  singulorum,  non 
pro  singulis  generum,  ut  sit  hyperbolica 
locutio.  Juxta  quem  modum  ait  Aposto- 
lus  :  Omnes  quse  sua  sunt  quaerunt,  non  phuipp.n, 
quae  Jesu  Christi.  Et  baptizabantur  ab  illo  21* 
in  Jordane  flumine,  confitentes  peccata  sua 
in  generali,  non  confessione  sacramenta- 
li,  prout  Confessio  ponitur  novae  legis  sa- 
cramentum. 

Et  erat  Joannes  vestitus  pilis  cameli.        6 
Quod  hic  de  vestitu  et  victu  Joannis  in- 
ducitur,  scriptum  atque  expositum  est  in  Maith.m, 

D  Matthaeo.  Et  pradicabat  dicens  :  Venit  for-  4'    - 
tior  mc  post  me,  utpote  Christus,  virtus  iCor.i,24. 
et  sapientia  Patris  :  de  quo  ait  Psalmista  : 
Dominus  virtutum  ipse  est  rex  gloriae.  Hic    ps.  \%m, 
venit  post  Joannem,  quoniam  sicut  natus  10- 
est  de  Virgine   post  Joannem,   sic   etiam 
coepit  se  manifestare,  docere  et  miracula 
facere,  post  inchoationem  praedicationis  Jo- 
annis.  Cujus  non  sumdignus  procumbcns, 
id  est,  ante  eum  inclinans  seu  procidens, 
solvere  corrigiam  calceamentorum  ejus,  id 
est  in  re  corporali,  exteriori  et  minima  ei 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   MARCI.    —   ART.    I 


329 


servirc,  propter  incomparabilem  ejus  ex- 

Matth. iii,  cellentiam  super  me.  Omnia  ista  plenius 
ii  .  .  .       . 

8  elucidata  sunt  in  Matthseo.  Ego  baptizavi 

vos  aqua,  corpora  abluendo,  non  animas 
a  vitiis  expurgando,  quia  baptismus  meus 
non  confert  nec  continet  gratiam  ;  ille  ve- 
ro  baptizabit  vos  Spiritu  Sancto,  id  est, 
in  suo  Baptismo  gratiam  Spiritus  Sancti 
intus  purgantem  vobis  infnndet,  dummo- 
do  volueritis  credere  in  eum  :  ficte  enim 
accedentibus  non  infunditur  gratia.  In  Ba- 
ptismo  imprimitur  tamen  character  :  pro- 
pter  quod  non  rebaptizabantur,  quoniam 
fictione  cessante,  Baptismus  consequitur 
stium  effectum. 

9  Et  factum  est  in  cliebus  illis,  venit  Je- 
sus  a  Nazareth  Galilcece  ad  Joannem,  et 
baptizatus  est  in  Jordane  a  Joanne  :  non 

ibid.  15.  quia  indiguit,  sed  ut  omnem  impleret  ju- 
stitiam,  ut  humilitatis  daret  exemplum,  ut 
aquis  vim  regenerativam  praestaret,  et  Jo- 
annis   baptismum   confirmaret,   nobisque 

10  maximam   gratiam    mereretur.   Et  confe- 
' statim    stim*  ascendens  de   aqua  Jordanis,  vidit 

ccelos  apertos,  et  Spiritum  tanquam  co- 
lumbam  descendentem  et  manentem  in  ip. 
so.  Hoc  tam  de  Ghristo  quam  de  Joanne 
intelligi  potest :  uterque  enim  simul  exivit 
de  aqua  Jordanis  ;  tuncque  ambo  viderunt 
ccelos  apertos,et  Spiritum  Sanctum  in  for- 
ma  columbse  super  caput  Christi  descen- 

11  dere  atque  manere.  Et  vox  de  ccelo  facta 
est,  id  est  ab  angelo  loquente  in  persona 
Dei  Patris  in  aere  seu  ccelo  aerio.  Tu, 
Christe,  es  Filius  meus  dilectus,  in  te  com- 
placui.  De  hac  superbenedictae  Trinitatis 
apparitione  in  Christi  baptismo,  et  quo- 
modo  intelligenda  sit  ccelorum  apertio, 
aliisque  notabilibus  prsesentem  concernen- 

Jbid  10,17.  tibus  locum,  introducta  sunt  plurima  in 
Matthseo. 

12  Et  statim  post  receptionem  baptismi, 
Spiritits  sanctus  expulit,  id  est,-prompte 
ac  fervide  movit  et  duxit  eum,  scilicet 
Christum,  in  desertum.  Christus  namque, 
secundum  assumptam  humanitatem,  in  om- 
nibus  promptissime  atque  celerrime  obe- 
divit  instinctui  Spiritus  Sancti,  tanquam 


A  plenissimus  septem  donis  Spiritus  Sancti, 
per  quse  redditur  anima  bene  mobilis  a 
Spiritu  Sancto,  juxta  illud  Apostoli  :  Qui-  Rom.sm, 
cumque  Spiritu  Dei  aguntur,  hi  sunt  filii  H' 
Dei.  Et  ad  hoc  insinuandum,  Evangelista 
ait  :  Expulit  eum.  Et  erat  in  dcserto  qua-       13 
draginta  diebus  et  quadrayinta  noctibus; 
et  tentabatur  a  Satana.  Hoc  totum  in  Mat-  Matth.n, 
thseo  expositum  est.  Eratque  cum  bestiis  llu 
eremi,  quse  ei   nocere   non    poterant ;  et 
angeli  ministrabant  ei,  tanquam  superi- 
ori  ac  Domino  majestatis   :  sicque  ratio- 

B  nalia  et  irrationalia  ei  subjecta  fuerunt. 
Per  quod  ostenditur  duplex  in  Christo  na- 
tura,  puta  humana,  ac  divina.  Quod  enim 
cum  bestiis  versabatur,  humanse  naturse 
fuit  humilitas  ;  quod  vero  ab  angelis  ho- 
norabatur,  divinse  exstitit  majestatis  indi- 
cium. 

Postquam  autem  traditus  est  Joannes,  id        14. 
est  ab  Herode  captus  et  incarceratus,  venit 
Jesus  in  Galilaiam,  prcedicans  generaliter 
et  publice,  Evangelium  regni  Dei,  id  est 
doctrinam  novse  legis,  in  qua  annuntiatur 

C  regnum  cceleste,  quse  etiam  sua  observa- 
tione  introducit  ad  illud.  Sciendum  quod 
ante  incarcerationem  Joannis,  Christus  col-  joann.  i, 
legit  quosdam  discipulos,  prsedicavit,  et37f^*^-; 
queedam  miracula  fecit,prout  Joannes  evan- 
gelista  testatur.  Tamen,  quoniam  prsedica- 
tio  Joannis  prseparatoria  fuit  ad  Christi 
prsedicationem,  propterea  non  preedicavit 
publice  et  communiter,  nisi  post  traditio- 
nem  Joannis.  Ideo  Marcus  loquitur  ac  si 
Christus  prsedicationem  suam  incepisset 
post  comprehensionem  Prsecursoris.iiYfl^'-       15 

D  cens  :  Quoniam  impletum  est  tcmpus  :  hoc 
est,  plenitudo  temporis  jam  advenit  in  quo  Gatat.^.\. 
Pater  me  misit  Filium  suum,  et  tempus 
gratiee  a  Prophetis  praBnuntiatum  nunc  ad- 
est.  Unde  in  Actibus  ait  Petrus  :  Omnes  Act.  m,  24. 
Prophetee  a  Samuel  et  deinceps,  annuntia- 
verunt  dies  istos.  Et  appropinquabit  re- 
gnum  Dei ,  id  est,  janua  regni  coelestis  per 
meam  passionem  cito  aperietur,  ef  sempi- 
terna  hereditas  tribuetur  electis.  Posnite- 
mini,  id  est,  de  peccatis  vestris  compun- 
gimini  et  dolete,  et  credite  Evangclio,  id 


330 


KNARRATIO    IN    CAP.    I   MARCI.    —   ART.    I 


18-22 


est  evangelicae  praedicationi  ac  legi  qnam 
vobis  propono. 

l(>-20  Et  prceteriens  Jesus  secus  mare  Galilcece, 
viilit  Simonem  et  Andream  fratrem  ejus. 
Hoc  loco  describit  Evangelista  vocationem 
qnatnor  Apostolornm  ad  Christi  discipula- 
tnm,  videlicet  Petri  et  Andreae,  Jacobi  et 
Joannis;  patetqne  sententia  ex  his  quae  in 

vatiit.t\\  Matthaeo  praehabita  snnt.  Hic  tamen  addi- 
tur  unum  verbum  quod  ibi  rion  ponitur, 

20  utpote  :  cum  mercenariis.  Et  est  sensus, 
quod  Jacobus  et  Joannes  reliquerunt  pa- 
trem  suum  Zebedaeum  et  mercenarios,  id 
est  eos  qui  pro  mercede  eum  juvabant  in 
opere  piscationis. 

21  Et  ingrediuntur  Jesus  ejusque  discipuli 
Capharnaum,  urbem  in  Galilaea  prsecipu- 
am,  in  qua  Christus  ad  tempus  habitavit, 
et  in  principio  suae  praedicationis  multo- 
ties  docuit,  signaque  fecit.  Et  statim  sab- 
batis,h\  est  die  sabbati,quo  Judaei  maxime 
concurrebant  ad  audiendam  lectionem  le- 
gis  et  Prophetarum,  ingressus  in  syna- 
gogam,  id  est  domum  in  qua  Judaei  ad 
orandum  et  audiendum  verbum  Dei  con- 
flucbant.  Loquitur  autem  de  synagoga  in 
Capharnaum  consistente.  Docebat  eos,  id 

22  est  Judaeos  concurrentes.  Et  stupebant ,  id 
est,  multum  mirabantur,  super  doctrina 
ejus.  Cujus  subjungitur  ratio  :  erat  enim 
docens  eos  quasi  potestatem  habens,  hoc 
est,  valde  potenter  et  efficaciter  loquens, 
corda  audientium  compungens  et  excitans, 
quasi  ignea  proferens  verba,  suamque  prae- 
dicationem  confirmans  miraculis ;  et  non 
sicut  Scriba?,  qui  docebant,  et  non  opera- 
bantur,  habentes  folia  sine  fructibus,  foris 
perstrepentes,  et  intus  parum  aut  nihil 
proficientes. 

23  Et  erat  in  synagoga  eorum  homo  in  spi- 
ritu  immundo,\d  est  possessus  a  daemone. 
Et  clamavit  daemon  per  os  hominis  a  se 
obsessi.  Doluit  enim  de  salutari  doctrina 

24  Christi, et  se  expellendum  expavit.Z><'ce/?s/ 
Quid  nobis  et  tibi,Jesu  Nazarene?  id  est, 
cur  accessisti  ad  nos,  qui  tecum  commu- 
nionem  nullam  habemus,  neque  ad  te  per- 
tinemus?  Venisti  perdere,  id  est  vincere 


k  nos,  nostram  potestatem  frangendo,et  pec- 
catores  salvando,  nosque  expellendo  atque 
ad  inferos  retrudendo?  Scio  quia  sis  San- 
ctus  Dei,  id  est  Sanctus  Sanctorum,  et 
Christus  in  lege  promissus,  per  excellen- 
tiam  Sanctus  vocatus  :  de  quo  Daniel,  Un-  Dan.w,u. 
gatur  (inquit)  Sanctus  Sanctorum;  et  in 
Psalmo,  Non  dabis  Sanctum  tuum  videre  p«.xv,  10. 
corruptionem.  Denique,  quomodo  daemones 
et  Judaei  noverant  Jesum  esse  Christum, 
an  scilicet  certitudinaliter,  an  conjectura- 
liter,  saepe  traetatum  est  in  Matthaeo.  Non 

B  enim  daemones  hoc  sciebant  certitudine 
absoluta  ac  stabili,  quemadmodum  nec  Ju- 
daei.  Poterant  tamen  diaboli  hoc  certius 
agnovisse  quam  homines;  imo  et  certitu- 
dinaliter  hoc  scivissent, nisi  divina  dispen- 
satione  fuissent  prohibiti,  ut  Christi  passio 
impleretur. 

Et  comminatus  est  ei  Jesus,  dicens  :       25 
Obmutesce,  hoc  est,  ne  amplius  perhibeas 
testimonium  mihi.  Quum  enim  sim  veri-  Joann.  siv, 
tas,  testimonio  tuo   non   egeo,  quum  sis   'lbid  vm 
mendax,  et  vera  prava  intentione  proferas,  **. 

C  ut  falsa  miscendo  decipias.  Et  exi  ab  ho- 
mine  isto.  Et  discerpens,  id  est,  corporali-       26 
ter  affligens,  eum  spiritus  immundus.  Un- 
de  in  Luca  legitur,  quod  projecit  eum  in  Au«.it,3S. 
medium  :  nam  invitus  exivit.  Et  exclamans 
voce  magna,  quasi   victus   et   violentiam 
passus   tristissimusque   effectus,  exiit  ab 
eo.  Et  mirati  sunt  omnes  qui  aderant,  non       27 
solum  iii  opere  miraculoso,sed  et  in  modo 
operis;  ita  ut  conquirerent,  id  est,  simul 
inter  se  quaererent,  inter  se  dicentes:  Quid- 
nam  est  hoc?  Non   enim    viderant  simile 

D  fieri  ah.  exorcistis  Judaeorum.  Qua?  est  do- 
ctrina  hcec  nova,  id  est  prius  inaudita,  et 
documentis  legis  ac  Prophetarum  perfe- 
ctior,  quae  confirmatur  prodigiis  tam  im- 
periosis?  quiain potestate,  id  est  magna  et 
propria  auctoritate,  seu  verbo  imperiali, 
non  adjuratorio,  spiritibus  immundis  im- ' 
perat,  et  obediunt  ei.  Videntur  isti  plurale 
ponere  pro  singulari.  Non  enim  viderunt 
nisi  unum  obsessum  sanari ;  sed  eadem 
virtute  qua  videbant  unum  a  Jesu  sana- 
tum,  credebant  et  alios  posse  ab  eo  sanari. 


ENARRAT10   IN   CAP.    I   MARCI.    —   ART.    I 


331 


28 
29 


30 


31 


JUatth.Mii, 
14,  15. 


32 


*  [et  dsemo- 
nia  haben- 
tes] 


33 


34 


Ibid.  16. 


vcrs.  25. 

35 

Eccli. 
xxxix,  6. 


Et  processit  rumor,  id  est  fama,  ejus  sta- 
tim  in  omnem  regionem  Galilcece. 

Et  protinus  egredientes  Jesus  et  ejus  di- 
scipuli  de  synagoga,  venerunt  in  domurn 
Simonis  et  Andreaz  cum  Jacobo  et  Joanne. 
Intravit  enim  Jesus  ad  suos  familiares  ami- 
cos  et  notos,  ad  pausandum  et  reficiendum. 
Decumbebat  autem,  id  est  jacebat,  socrus 
Simonis,  id  est  mater  conjugis  Petri,  fe- 
bricitans.  Et  statim  dicunt  ei,  id  est,  Chri- 
stum  rogabant,  de  illa,\d  est  pro  curatione 
ipsius.  Et  accedens  elevavit  eam,  appre- 
hensa  manu  ejus.  Et  continuo  dimisit  eam 
febris,  id  est,  subito  curata  est,  et  mini- 
strabat  eis.  Dc  isto  miraculo  dicta  sunt 
plura  in  Matthaeo. 

Vespere  autem  facto,  scilicet,  quum  occi- 
disset  sol,  afferebant  ad  eum  omnes  male 
habentes,  id  est  infirmos  loci  illius*.  Audita 
enim  curatione  deemoniaci  et  socrus  Petri, 
conceperunt  fiduciam,  quod  Christus  ccte- 
ros  omnes  infirmos  sanare  posset  ac  digna- 
retur.  Et  erat  omnis  civitas  congregata  ad 
januam  domus  in  qua  exstitit  Jesus,  id  est 
multi  de  civitate,  juxta  communem  mo- 
dum  loquendi.  Diversi  enim  ex  diversis 
causis  confluxerunt  :  quidam  ex  curiosi- 
tate,  propter  novitatem  gestorum;  quidam 
ex  necessitate;  quidam,  ut  pro  suis  infir- 
mis  rogarent;  quidam,  ut  tantorum  signo- 
rum  operationem  viderent,  vel  ejus  do- 
ctrinam  audirent.  Et  curavit  multos  qui 
vexabantur  variis  languoribus.  In  Mattheeo 
habetur,  quod  omnes  infirmos  adductos 
curaverit.  Unde  sensus  est  :  Et  curavit 
multos,  id  est  omnes  sibi  oblatos,  qui  fu- 
erant  multi.  Et  dcemonia  multa  ejiciebal 
ab  obsessis,  solo  verbo  seu  imperio;  etnon 
sinebat  ea  loqui,  id  est,  non  permisit  dse- 
mones  dicere,  quoniam  sciebant  eum,  hoc 
est,  quod  noscerent  Jesum  esse  Christum, 
secundum  modum  notitise  jam  expressse. 
Eisdem  autem  rationibus  prohibuit  hoc 
istis  dsemonibus,quibus  et  dsemoni  de  quo 
paulo  ante  facta  est  mentio. 

Et  diluculo  valde  surgens,  contra  eos 
qui  diu  dormiunt  :  justus  enim  cor  suum 
tradet  ad  vigilandum    diluculo  ad  Domi- 


36 


37 


A  num;  egressus  de  civitate,  abiil  in  deser- 
tum  locum,  docens  post  perpetrationem 
miraculorum  et  sermocinationes  prsecla- 
ras,  fugere  laudes  humanas  hominumque 
adspectum;  ibique  orabat,a<\  designandum 
quod  locus  solitarius  aptissimus  est  ad 
orandum,  quamvis  ipse  nullo  exteriori  po- 
terat  ab  unione  interna  cum  Deo  impe- 
diri,  sicut  nec  aliquo  modo  poterat  ad- 
juvari.  Unde,  quod  gratia  orationis  toties 
solitudinem  petiit,  pro  nostra  utique  fecit 
instructione,  ut  et  nos  ita  agamus. 

B  Et  prosecutus,  id  est  prope  secutus  est 
eum  Simon,  et  qui  cum  eo  erant,  id  est 
discipuli  alii  :  decuit  namque  ut  magi- 
strum  mente  et  corpore  sequerentur.  Et 
quum  invenissent  eum  in  loco  orationis, 
in  quo  se  paululum  elongavit  ab  eis,orans  Matth. 
Patrem  suum  in  abscondito,  dixerunt  ei  :  6- 
Quia  omnes,  de  quibus  jam  dictum  est, 
qu&runt  te  animarum  et  corporum  incom- 
parabilem  medicum  et  efficacissimum  sa- 
natorem.  Nempe,  ut  dictum  est,  ob  diversas 
causas  quserebant  et  concurrebant  ad  eum. 

C  Et  ait  illis  :  Eamus  in  proximos  vicos  ct 
civitates,  eundo  de  distanti  in  distans  per 
media,  et  de  loco  ad  locum  ordinate,  ut 
et  ibi  pr&dicem  :  ad  hoc  enim  veni  per 
incarnationem  in  mundum,  videlicet,  ut 
omnibus  ovibus  perditis  domus  Israel  si-  y^. 
ne  personarum  acceptione,  verbum  salutis 
proponam.  Et  erat  pra'dicans  in  synago- 
gis  eorum,  hoc  est  proximarum  civitatum, 
et  in  omni  Galilaia,  et  daemonia  ejiciens. 

Consequenter  in  speciali  describitur  cu-    40-45 
ratio  unius  leprosi  propter  magnitudinem 

D  devotionis  suse  ac  fidei.  Devotio  enim  et 
fides  leprosi  ostendebantur  in  hoc,  quod 
genu  flexo  dixit  ad  Jesum  :  Si  vis,  potes 
me  mundare.  Porro  miraculum  istud  et 
expositio  ejus,  descripta  sunt  supra  in  jbid.xn,. 
Matthseo.  Aliquid  tamen  hic  additur,  scili-  2"4- 
cet  :  At  ille,  id  est  leprosus  a  Christo  cu- 
ratus,  cui  prseceperat  Christus  ut  nemini 
diceret  gratiam  sanitatis  sibi  collatse,  egres- 
sus  a  Christo,  cwpit  pra'dicare  et  diffama- 
re,  hoc  est  diversimode  promulgare,  ser- 
monem,   id    est    narrationem    de   sua    cu- 


38 


39 


332  ENARRATIO    IN    CAP.    II   MARCI.   —   ART.    II 

ratione.  Non  tamcn  inobediens  fuit,  quia  A  tatem  introire,  propter  mnltitndinem  sibi 

ex  dilectione  et  devolione  Christi  hoc  fe-  occnrrentem  et  eum  comprimentcm  vicis- 

cit.  Christi  autem  praeceptum  intelligen-  sim,  sed  foris  in  desertis  locis  esse.  Poterat 

dum  erat,  ne  cx  vanitate  et  sine  ratione  tamen  Cliristus  omnia, secundum  suam  ab- 

ad  jactantiam  faceret  hoc.  Vel,  secundum  solutam  potentiam;  sed  Evangelista  loqui- 

alios,  Christus  praecepit  ut  taceret,  usque  tur  secundum  exteriorem  apparentiam  et 

dum  ostendisset  se  sacerdoti,  et  postea  di-  solitum  modum  loquendi.  jE^  conveniebant 

cere  potuit.  Ita  utjam  non,  hoc  esl  vix  vel  ad  eum  undique,  diversis  ex  causis,  ut 

difficulter,  posset  Jesus  manifeste  in  civi-  dixi. 


ARTICULUS    II 


ELUCIDATIO   CAPITULI    SECUNDI    \    ET    ITERUM    INTRAVIT   CAPHARNAUM    POST    DIES   OCTO. 


t        T71  T  iterum  intravit  Jesus  Capharnaum  B  runt  tectum,et  Lucas  quoque  ait  quod  per  Luc.v,  i 


9. 


2-7 


post  dies  octo;  [et  auditum  est  /juod  in  tegulas  submiserunt  infirmum,  magis  ap- 

domo  esset;]  et  convenerunt  multi,  ita  ut  paret  quod  in  ipso  tecto  novam   fecerunt 

non  caperet,  hoc  est,  contineri  et  capi  seu  aperturam. 

stare  non  possent,  neque  ad  januam  do-  Cetera  qua3  hic  de  isto  miraculo  recitan-     5-12 

mus  in   qua  exstitit  Christus.  Sed  aliqui  tur,  patent  ex  his  quae  in  Matthaeo  dicta 

ipsam  domum  introierunt.  Et  loquebatur  sunt.  Hic  tamen  dicitur,  quod   Jesus  co- 

eis  verbum  vitae  aeternae.  gnovit  spiritu  suo  cogitationes  Scribarum. 

Consequenter  describitur  curatio  para-  Et  potest  per  spiritum  Christi  intelligi  Spi- 

Maitit.ix,  lytici.  De  qua  plenius  dictum  est  in  evan-  ritus  Sanctus,   de  quo  ail  Apostolus  :  Si   Rom.vm, 

gelio   S.  Matthaei  :  idcirco    nunc  celerius  quis  Spiritum  Christi  non  habet,  hic  non  9' 

pertransibo.  Et  venerunt  viri  aliqui  feren-  est  ejus.  Cujus  utique  Spiritus  virtute  et 

tes  ad  eum,hoc  est  ad  Jesum, paralyticum  C  gratia,  Christus  ut  homo  agnovit  cogitati- 

qui  a  quatuor  portabatur  una  cum  lecto  ones  universorum.  Et  potest  quoque  per 

in  quo  jacuit. Et  quum  non possent  offerre,  spiritum  Christi    intelligi  intellectus  ani- 

id  est  prsesentare  eum  paralyticum  illi, sci-  mae  ejus,  quo  omnia  praeterita,  praesentia 

licet  Christo,  prce  turba  :  quoniam  propter  et  futura  cognoscit. 

turbam  non  poterant  per  januam   ingredi  Et  egressus  est  rursus  ad  mare  quod        13 

domum  in  qua  docuit  Christus;  nudave-  currit  per  Galila?am.  Judaei  autem  quamli- 

runt  tectum  ubi  erat,  id  est,  tectum  do-  bet  magnam  congregationem  aquarum  no- 

mus  illius  ascenderunt,  et  facta  illic  aper-  minant  mare  :  quem  loquendi  modum  ser- 

tura,  per  tegulas  deposuerunt  lectum  cum  vaverunt  Evangelistae.  Et  quum  praderiret       a 

lauguido.  Unde  nunc  subditur  :  et  patefa-  loca  illa,  vidit  Levi  AlpJuvi,  id  est  Mat- 

cientes,  id  est,  tectum  illud  aperientes,  sub-  thaeum  filium  Alphaei :  Matthaeus  enim  alio 

miserunt  grabatum   in   quo  paralyticus  D  nomine  dictus  est  Levi;  sedentem  ad  telo- 

jacebat.  Tecta  enim  in  locis  illis  plana  fu-  nium.  Porro,  quac  subjunguntur  hoc  loco    15-17 

erunt,  habueruntque   januam  qua    ad  ea  de  vocatione  Matthaei  et  punctis  annexis, 

ascendebatur  :  per  quam  aliqui  dicunt  le-  dicta  atque  exposita  suntin  Matthaeo.  —   Matth.a, 

ctum   fuisse   submissum    cum   paralytico  Deinceps  Marcus  describit  disceptationem  ''!'• 

isto.  Quia  tamen  hic  dicitur  quod  nudave-  discipulorum  Joannis  et  Pharisaeorum  cum 


ENARRATIO   IN   CAP.    III   MARCI. 


ART.    III 


.333 


Alatth.xx 
14-17. 

23-28 


Jesu  ;  et  liltera  patet  plenissime  ex  his  A 
quae  in  Matthaeo  dicta  sunl. 

Et  factum  est  itcrum  guum  sabbatis 
ambularet  Jesus  per  sata.  Hic  Evangelista 
commemorat  quomodo  Jesu  ambulante  per 
agros  seminatos  et  blada  portanles,  disci- 
puli  ejus  fame  compulsi,  spicas  sumpse- 
runt  et  comederunt  :  quo  viso  Pharisaei 
increpabant  Christum.Quidquid  autem  hic 
scribitur  de  hoc  facto,  supra  expositum  est 


in  Matthaoo.  Sed  quacrendum  est,  quomodo  Matifi.xn, 
Marcus  dicat  ipsum  David  intrasse  domum  ^8' 
Dei    sub   Abiathar    principe    sacerdotum,       26 
quum  in  libris  Regum  legatur  id  factum 
sub  Achimelech  pontifice?  Et  responden-  iBeg.xxi, 
dum,  quod  iste  Abiathar  fuit  filius  Achi-   ' 
melech,  succedens  ei  in  sacerdotii  prinei- 
patu;  et  patre  ejus  vivente,  egit  interdum 
vices  ipsius  :  ideo  David  dicitur  introisse 
domum  Dei  sub  eo. 


ARTICULUS  III 


EXPOSITIO   CAPITULI   TERTII    :    ET   INTROIVIT   ITERUM    IN    SYNAGOGAM. 


j_5  1TVEINDE  recitat  Evangelista  quomodo 
J_/Christus  sanaverit  hominem  cujus  aru- 
it  manus.  Et  planus  est  sensus  hujus  loci 
Matih.xn,  ex  his  quae  in  Matthaeo  dicta  sunt.  Et  cir- 
10_i3,  cumspiciens  Jesus  eos,  id  est  incredulos 
Judaeos  ac  Pharis830S,  cum  ira  per  zelum, 
id  est  cum  moderato  appetitu  vindictae 
propter  injuriam  Deo  illatam,  vel  saltem 
cum  vultu  iram  praetendente.  Fuit  autem 
in  Ghristo  ira  per  zelum  :  quae  lamen 
actum  rationis  in  ipso  nullatenus  pertur- 
babat,  quia  in  ipso  unaquseque  potentia 
animae  exercuit  actum  suum,  non  impe- 
diendo  alterius  actum  potentiae.  In  aliis  ta- 
men  ira,  etiam  quae  est  per  zelum,  turbat 
aliqualiter  oculum  mentis,quoniam  anima 
circa  actum  unius  potentiae  multum  inten- 
ta  et  occupata,  impeditur  in  actu  alterius 
potentiae.Haec  autem  ira  mansuetudini  non 
repugnat,  cujus  est  passionem  irae  ordina- 
re;  sed  ira  per  vitium.  Contristatus  super 
cazcitate  cordis  eorum,  misericorditer  con- 
dolens  eis.  Fuit  ergo  in  Christo  tristitia 
virtuosa  ex  caritate  et  pietate  descendens, 
quia  errantibus  compatiebatur.  Fuit  quo- 
que  in  eo  passio  tristitiae  moderata  ac  na- 
turalis,  quia  inferior  pars  animae  ejus  se- 
quebatur  partem  superiorem.  Quod  autem 
/«.  xui,4.  m  'sa'a  ('1'  Christo  inducitur,  Non  erit  tri- 


B  stis  nec  turbulentus,  intelligendum  est  de 
saeculari,carnali  et  inordinata  tristitia,quae 
non  cadit  in  virum  perfectum,  quemad- 
modum  Salomon  contestatur  :  Non  contri-    pr0v.  xn, 
stabit  justum  quidquid  ei  acciderit.  2i" 

Exeuntes  autern  Phariscei,  cum  Hero-  6 
dianis,  id  est  militibus  Herodis,  vel,  ut 
alii  dicunt,  cum  his  qui  putabant  Herodem 
esse  Christum,  consilium  faciebant  quo- 
modo  illum  perderent ,  id  est,  qualiter  Je- 
sum  occiderent. 

Et  Jesus  cum  discipulis  suis  secessit  ad       7 

C  mare,  dans  locum  furentibus.  Et  dixit  di-  9 
scipulis  suis  ut  navicula  sibi  deserviret, 
id  est,  navem  sibi  adducerent,  eamque  in- 
traret,  et  staret  in  mari  juxta  ripam,  pro- 
pter  turbam  stantem  et  accurrentem  in 
terra,  ne  comprimerent  eum.  In  quo  osten- 
dit  se  vere  fuisse  passibilem,  atque  ssepe 
ad  tempus  vitasse  incommoda  corporis,  ut 
tempore  divinitus  praestituto  pateretur.  Et 
quamvis  poterat  turbae  pressuram  sine 
laesione  et  pcena  sustinere  per  viam  mira- 
biliter,  noluit  tamen  humanum  subsidium 

D  devitare,   ut  veritatem   assumptae   naturae 
ostenderet.   Multos  enim  sanabat,  ita   ut       ^q 
irruerent  in  eum  ut  illum  tangerent. Nam 
virtus  exibat  de  illo,  sanabatque  omnes.  £uc  VI  ,,> 
Quotquot  autem  habebant  plagas,  id  est 


334  ENARRATIO    IN   CAP.    III    MARCI.    —    ART.    III 

11  varias  infirmitates,  et  spiritus  immundi,  A  dilectus.Hujuscemodi  enim  vox  appellatur 
id  est  diaboli  in  obscssis;  vel,  Spirilus  ini-  tonitruum,  eo  modo  quo  scriptum  est  in 
mundi,  id  est  obsessi  a  deemonibus;  quum  Job  :  Quis  potcrit  tonitruum  magnitudinis    Job  xxvi, 
illum  videbant,  procidebanl  ei,  sponte  vcl  ejus  intueri?Ha3C  autem  mutatio  nominum 
coacte  reverentiam  exhibcndo  :  et  si  ali-  spiritualem  innovationem  ct  gratiam  spe- 

qui  languidi  talem  infirmitatem  habebant,  cialem  designavit.  Cetera  qua?  hic  dicun-    18,19 

quod  ante  suam  curationem  se  coram  Jcsu  tur,   plenius  elucidata  sunt  in  Mattheeo.     Matth.  x, 
prosternere  non  valebant,  tamen  sanitate  Et  veniunt  ad  domurn.  Et  convenit  ite-   '    2Q 

reccpta,  hoc  facere  poterant.^  clamabant  rum  turba  ad  Jesum,  ut  salutis  vcrbum 

12  daemones  per  obsessos,  dicentes  :  Tu  es  audirent,  ita  ut  non  possent  neque  panem 
Filius  Dei.  Hoc  conjecturaliter  asserebant,  manducare,  id  est,  tam  ferventer  ac  per- 
non  cum  certitudine  constanti  et  absoluta.  severanter  insistebat  Christus  verbo  prae- 
Et  vehementer  comminabatur  eis  ne  ma-  B  dicationis,  quod  discipuli  ejus  non  habe- 
nifestarent  illum,  id  est,  ne  ultra  dicerent  bant  quietum  tempus  ad  manducandum. 
coram  populo  Jesum  esse  Christum  Fi-  Et  quum  audissent  sui,  id  est,  quum  di-  21 
lium  Dei.  Contempsit  enim  testimonium  scipuli    Christi  :  et    maxime    quidam   ex 

ii/arc.i,25.  daemonum,  propter  causas  introductas.  Sed  consanguineis  suis  ex  parte  Matris,  de  qui- 

cur  daemones  dixerunt  tot  bona  de  Chri-  bus  ait  Joannes,  quod  fratres  ejus  nondum  Joann.xn, 

sto?  Dicendum,  quod  coacte  vel  malo  fine,  credebant  in  eum  :  quum  igitur  isti  audis- 5' 

et  ob  alias  causas  quas  non  est  facile  exco-  sent  verba  Jesu,  quee  erant  supernaturalia, 

gitare  :  et  forte,  ut  ejus  passionem  impedi-  ardua,  insolita,  rudibusque  Judeeis  peni- 

i Cor.  h,8.  rent,scientes  quod  nunquam  crucifigerent  tus  inaudita,  exierunt  tenere  eum,  hoc  est 

Dominum  glorise  ipsi  Judaei,  si  eum  agno-  comprehendere  vel  ligare  Jesum  tanquam 

scerent.  arrepticium  vel  insanum.  Dicebant  enim  : 

13  Et  ascendens  Jesus  in  montem,  vocavit  C  Quoniam  in  furorem  versus  est,  id  est  fu- 
ad  se  quos  voluit  ipse,  id  est  quos  prae  riosus  effectus.  Quoniam  enim  audierunt 
aliis  ad  hoc  elegit,  videlicet  quosdam  ex  eum  talia  prsedicare,  nec  a  praedicatione 
discipulis;  et  venerunt  ad  eum  in  mon-  cessare,  nec  corporalia  commoda  curare, 

14  tem. Et  fecitutessentduodecimcumillo,\d  opinati  sunt  quod  esset  in  furorem  con- 
est,  duodecim  Apostolos  fecit  sibi  specia-  versus  :  quemadmodum  Festus  ait  ad  Pau- 

liter  adhaerere,  ut  essent  sibi  quasi  collate-  lum,  Multae  litterse  ad  insaniam  te  conver-  am.  xxvi, 

rales,  familiares  et  proximi;  et  ut  mitteret  tunt.  Voluerunt  ergo  Jesum  tenere,  ne  ex  24- 

16  eos  prmdicare.'Et  imposuit  Simoni  nomen  insania,  sibi  ipsi  vel  aliis  nocumentum 
aliud,  scilicet  Petrus,  quod  interpretatur  inferret.  Et  Scribce  qui  ab  Jerosolymis  de-    22-30 

17  firmus,  sive  obediens  principalis.  Et  Jaco-  scenderant,  dicebant  :  Quoniam  Beelze- 
bum  filium  Zebedcei,  et  Joannem  fratrem  bubhabet,\d  est,daemone  sic  vocato  obses- 
Jacobi   vocavit,  et   imposuit   eis   nomina  D  sus  est,  et  quia  in  principe  dcemoniorum 
Boanerges,  quod  est,  pZlii  tonitrui,  propter  ejicit  dmmoni a.Locus  iste  in  Mattheeo  ple-  Matth.xu, 
altisonam    et    efficacissimam    prsedicatio-      ne  atque  diffuse  expositus  est,  ita  ut  illis  24"32' 
nem  ipsorum,  et  quia  in  transfiguratione  pensatis,  ista  facillime  intelligantur.  Item 

„    .        Christi  audierunt,vel  potius  audituri  erant,  quod  subditur,  Et  veniunt  Mater  eius  et    31-35 

5.  vocem  Patris  dicentis  :  Hic  est  Filius  meus  fratres,explanatum  quoque  est  in  Matthseo.  ibid.M-ao. 


KNARRATIO    IN    CAP.    IV   MARCI.    —   ART.    IV  335" 


E 


ARTICULUS    IV 


DECLARATIO    CAPITULI    QUARTI    '.    ET    ITERUM    COEPIT   DOCERE    AD    MARE. 


T  ilerum  ccepit   docere  ad  mare,  ut  A  mial,  et  exsurgat  homo  ille  nocte  ac  die, 

aquam  sapieutiae  salutaris  juxta  maris  etc.,  hoc  est  congruis  horis  diei  et  noctis, 

3-20     fluenta  efflueret.  Quae  autem  hoc  loco  di-  ad  videndum  negotia  sua.  Juxta  litteralem 

cuntur  de  parabola  seminantis,  exposita  significationem  plana  est  littera. 

Matih.xm,  sunt  in  Matthaeo.  Figuraliter  autem,  per  hominem  semi- 

3""23'             Et  dicebat  illis,  hoc  est  discipulis  suis  :  nantem  intelligitur  Christus;  per  semen 

Numquid  venit  lucerna  ut  sub  modio  po-  vero,  verbum  Dei,  quod  projicit  Ghristus 

natur,  aut  sub   lecto?  quasi  dicat,  Non.  in  corda  nostra;  per  terram,  mens  homi- 

ibid.  v,  15.  Ideo  enim  lucerna  adducitur  atque  accen-  nis.  Quamvis  autem  Ghristus  non  dormiat  /»*.  cxx,4. 

ditur,  ut  ponatur  super  candelabrum,  seu  modo,  tamen   per  modum  dormientis  se 

in  loco  patenti,  ut  luceat  his  qui  in  domo  habet,  dum  homines  propriae  libertati  re- 

sunt.  Per  hoc  Salvator  significavit,  quod  linquens,  quasi  absentem  se  exhibet.  Ideo 

evangelica  doctrina,  quse  comparatur  lu-  B  enim  ait  Psalmista  :  Exsurge,  quare  obdor-  p«.xlui,23. 

cernas,  non  esset  occultanda,   sed   primo  mis,  Domine?  Quemadmodum  ergo  homo 

Judaeis,  deinde  omnibus  gentibus  praedi-  agricola  mittit  semen  in  terra,  sic  Christus 

22       canda.  Non  enim  est  aliquid  absconditum,  per  se  et  suos  ministros  transfundit  ver- 

quod  non  manifestetur  :  quia  ad  minus  in  bum  Dei  in  mentes  humanas;  et  sicut  ho- 

icociv,5.  die  judicii  Ghristus  omnia  abscondita  ma-  mo  talis  dormit,  et  debitis  horis  surgit,  ac 

nifestabit,  nisi  interim  in  Gonfessione  ape-  visitat  agrum  suum;  sic  Christus  ad  tem- 

riantur ;  neque  factum  est  occultum,  hoc  pus  per  modum  dormientis  se  habet,  nihi- 

est,  nullum  opus  Deum  latet,  sed  ut  in  lo  minus  die  et  nocte  visitat  occulte  suam 

palam  veniat,  id  est,  manifestum  fiat.  Ideo  Ecclesiam. 

namque  permittit  Deus  fieri  mala  occulta,  Ultro  enim,  id  est  sponte  ac  prompte,       28 

ut  suo  tempore  ad  honorem  divinee  justitiae  terra  fructificat,  id  est,  cor  hominis  semi- 

publicentur.  Non  enim  permitteret  Deus  C  ne  verbi  Dei  fecundatum  opera  bona  pro- 

24       mala,  nisi  posset  ex  illis  elicere  bona.  In  ducit,  primum   herbam,  deinde   spicam, 

qua  mensura    mensi  fueritis,  remetietur  deinde  plenum  frumentum  in  spica.  Per 

vobis,  id  est,  juxta  modum  et  exigentiam  herbam,intelligi  potest  opus  incipientium, 

operum  vestrorum,   preemium    recipietis,  seu  timor  servilis;  per  spicam,  opus  pro- 

et  adjicietur  vobis  :  quoniam  Deus  remu-  ficientium,  vel  spes  vitae  futurae,  aut  timor 

nerat  ultra  condignum,  et  bene  agentibus  initialis  ;    per   plenum   frumentum,  opus 

ac  Deum  honorantibus,  adjicit  gratiam  in  perfectorum,  seu  fervor  et  actio  caritatis. 

praesenti,  et  gloriam  in  futuro.  Quemadmodum  itaque   terra  quodam  or- 

26  Et  dicebat :  Sic  est  regnum  Dei,  hoc  est,  dinato  processu  venit  ad  bladum,  sic  cor 

ita  se  habet  negotium  quod  agilur  in  Ec-  successive  pertingit  ad  opus  perfectum. Et      29 

clesia  militanti,  vel  in  quocumque  fideli  quum  ex  se  produxerit  fructus,  hoc  est, 

PhUipp.m,  cujus  conversatio  est  in  ccelis,  et  in  quo  D  quum  cor  hominis  ad  perfectionem  deve- 

jn  k ei  m  Christus    per   fidem    et    gratiam    regnat,  nerit,  statim  mittit  falcem,  id  est,   tunc 

i~-            quemadmodum  si  jaciat  homo  agricola  se-  Christus  per  mortem  abscindit  ac  tollit  ho- 

27  mentem,  id  est  semen,  in  terram,  et  dor-  minem  virtuosum  de  mundo,  ponens  eum 


330  ENARRATIO    IN    CAP.    V    MARCI.    —   ART.    V 

in  area  regni  coelestis, quoniam  adest  mcs-  A  est  capere.  Proportionabal  enim  aliquali- 

sis,  id  esl  maturitas  meritorum,  et  tempus  ter  smim  sermonem   capacitati  audienti- 

colligendi  electos  in  patria.  um.  Ideo  enim  utebatur  similitudinibus  re- 

30            Et  dicebat  Salvator  :   Cui  assimilabi-  rum  notarum,  ut  aliquo  modo  intelligerent 

mus  regnum  Dei,  id  est  Ecclesiam  mili-  quce  dicebantur,  quamvis  sensum   mysti- 

tantem,  seu  statum  atque  negotium  ejus?  cum  et  perfectum  non  poterant  capere. 

Aut  cui parabot<i>, id  est  rei  per  sermonem  Etait  illis,  scilicet  discipulis,  in  illa  die,       35 

parabolicum  designatae, 'comparabimus  il-  quum  sero  esse t  factum,  id  est  hora  vesper- 

lud?  Quaerit  Christus,  non  quasi  dubitans,  tina  :  Transeamus  contra,  id  est  ad  locum 

31,32    sed  attentos  nos  faciens.  Sicut  granum  si-  oppositum  ultra  mare.  Et  dimittentes  tur-    36-40 

Matth.xm,  napis,  etc.  Parabola  ista  plenius  habita  at-  bam,  assumunt  eum,  ita  ut  erat  in  navi. 

3l'oo       que  explanata  est  in  Matthaeo.  Et  talibus  Consequenter  Evangelista   describit   quo- 

multis  parabolis  (quae  in  Matthaeo  descri-  B  modo  Christo   cum  discipulis    navigante, 

ibid.z3et  buntur)  loquebatur  eis,  id  est  rudi  indo-  orta  et  sedata  est  procella  sive  tempestas  MattKxm, 

seq'          ctseque  turbae,  prout  poterant  audire,  hoc  in  mari.  Quod  in  Matthaeo  expositum  est. 


ARTICULUS   V 

EXPOSITIO    CAPITULI    QUINTI    :    ET    VENERUNT    TRANS    FRETUM. 

1-17      T71  T  venerunt  Christus  ac  discipuli  ejus  C  tibi  Dominus  fecerit.   Et  abiit,  et  ccepit       20 
JLj  per   navem,   trans  fretum  maris,  id     prcedicare  in  Decapoli,  id  est  in  provincia 
est  aquam   navigabilem,  in  regionem  Ge-      decem  civitates  habente.  Praeterea  recitat    2243 
rasenorum.  Hoc  loco  Marcus  describit  sa-      Marcus  quomodo  Christus  resuscitavit  fi- 
nationem  daemoniaci  a  legione  daemonum      liam  archisynagogi  nomine  Jairi,  et  qua- 
obsessi   :  et  patet  intellectus  hujus  scri-      liter  eundo  ad  suscitationem  illius  curavit 

Matth.\m,  pturae  ex  his  quae  in  Matthaeo  dicta  sunt.      in  via   mulierem   a   profluvio   sanguinis. 

28-34.        jjji  deprecabantur  daemones  eum,  videli-      Utrumque  autem  miraculum  in  Matthaeo  Matth.u 
cet  Jesum,  multum,  ne  se  expelleret  extra      explanatum  est.  18'25- 

regionem,  id  est  terram   illam.  Unde  in         Patet  itaque  ex  Evangelio,  quod  Christus 
Luc.  vni,  Luca  leguntur  rogasse,  ne  praeciperet  eis      interdum  prohibuit  miracula  sua  publica- 


31. 


ire  in  abyssum.  Dsemones  enim   cupiunt  re,  quandoque  vero  jussit   ea  manifesta- 
esse    cum    hominibus,    non    ex   dilectio-  D  ri :  ad  instruendum  quod  fideles  interdum 

ne,  sed  odio ;  et  Deus  interdum  permittit  debeant  opera  sua  virtuosa  manifestare  ad 

hoc,  ad   ampliorem   coronam   et  gloriam  gloriam  Dei  aedificationemque  proximi,  ex 

electorum.  caritate,    prout  Paulus   saepissime   fecit  ; 

18  Quumque  ascenderet  Jesus  navim,  ut  interdum  vero  debent  ea  occultare,  ex  hu- 
reverteretur  in  terram  suam,  ccepit  illum  militate.Denique  aliqui  dicunt,  quod  Chri- 
deprecari  qui  a  dcemonio  vexatus  fuerat,  stus  praedictum  daemoniacum  non  admisit 
et  sanatus,  ut  esset  cum  illo,  id  est,  ut  ad  suum  discipulatum,  propter  praecedentis 
Jesus  permitteret  eum  secum  esse  et  con-  passionis  horrorem,  et  ne  daemoni  adscri- 
versari.  Voluit  enim  gratus  esse  Christo  berentur  opera  quae  faceret  virtute  Chri- 

19  pro  beneficio  tanto.  Et  non  admisil  eum  sti  exsistendo  cum  eo  :  et  ob  id  furiosi 
secum  esse ;  sed  ait  illi  :  Vade  in  domum  ac  daemoniaci,  etiam  post  curationem,  in 
tuam  ad  tuos,  et  annuntia  illis  quanta  Ecclesia  non  promoventur. 


KNARRATIO   IN    CAP.    VI   MARCI.    —   ART.    VI  '.Vtf 


E 


ARTICULUS   VI 

ENARRATIO    CAPITULI    8EXTI    I    ET   EGRESSUS    INDE,   ABIIT    IN   PATRIAM    SUAM. 


T  egressus  inde,  videlicet  a  domo  ar-  A  ejus  signa  fecerunt.  Et  dicebat  Herodes  : 

chisynagogi,   abiit  in  patriam  suam  Joannes  Baptista    resurrexit  a   mortuis. 

Galilseam.   Porro,    quod    scribitur   hic   de  Scriptura  ista  continens  decollationem  Jo- 

2-4      a?mulatione,  susurratione  et  scandalizati-  annis  Baptistee,  tota  habita  atque  exposita  Matth.xw, 

one  Juda3orum  propter  doctrfnam  Christi,  est  in  Mattha^o.  M2' 

Matth.  xni,  scriptum  et  elucidatum   est   in   Matthseo.  Et  convenientes  Apostoli  ad  Jesum,  re-       30 

Ibi  enim    ostensum  est  quomodo  Marcus  deuntes  videlicet  a  prsedicatione  et  exse- 

dicat  dixisse  Judseos  de  Jesu,  Nonne  hic  cutione  officii  eis  \n]\\x\ct\,renuntiaverunt 

est   faber  filius   Marise  ?  quum   Matlhseus  ei  omnia  signa  quce  egerant  et  verba  quae 

lbid.  55.   scribat  eos  dixisse,  Nonne  hic  est  fabri  fi-  docuerant,  submittentes  se  correctioni  at- 

5  lius?  Quod  vero  hic  subditur,  Non  poterat  que  judicio  sui  magistri,  ostendentes  quo- 
ibi  virtutem,  id  est  operationem  miracu-  que  se  injunctum  negotium  fideliter  ex- 
losam,  ullam  facere,  etc,   intelligendum  B  secutos.  Et  ait  illis  :  Venite  seorsum  in       31 
est  de  potentia  Ghristi  ordinala,  quia  non  deserlum  locum,  et  requiescite  pusillum. 
decuit  propter  illorum  perversitatem,  non  Pius  namque  magister  ac  Dominus  disci- 

6  de  potentia  sua  absoluta.  Et  mirabatur  pulorum  labori  et  fatigationi  compassus, 
propter  incredulitatem  illorum.  Qualiter  concessit  eis  respirationem,  recreationem 
admiratio  locum  in  Christo  habuerit,  tra-  et  quietem,  verumtamen  non  magnam  nec 
ctatum  est  plenius  in  Matthseo,  ubi  Salva-  longam,  sed  brevem  ac  modicam  :  osten- 

ibid.  viii,  tor  legitur  propter  fidem  centurionis  fu-  dens  non  diu  cessandum   esse  ab   opere 

isse  miratus.Quemadmodum  vero  de  illius  bono,  nec  ultra  necessitatem  indulgendum 

fide,  sic  de  istorum   perfidia   mirabatur.  esse  corporali  quieti,  sed  usque  in  finem 

Et  circuibat  castella  in  circuitu  docens.  invicto  animo  perseverandum  fore  in  ope- 

Nam  quamvis  ingratos  incredulosque  com-  re  virtuoso.  Cur  autem  abduxerit  eos  ad 

patriotas    reliquisset,  processit  tamen  ad  C  locum  secretum,  subjungitur.  Erant  enim 

eos  de  quorum  informatione  spes  erat.  qui  veniebant  ad  Jesum  ejusque  Aposto- 

7-12         Et  convocavit  Jesus  duodecim  Aposto-  los,  et  redibant  ab  eis,  multi,  sibi  invicem 

los,  quorum  unus  fuit  Judas  Iscariotes,  et  in   itinere  obviantes,  et  nec  manducandi 

cospit  eos  mittere  binos.   Qua3  autem  hic  spatium  habebant  discipuli,  propter  popu- 

recilantur   de   missione,    praedicatione   et  lorum  concursum. 

lMd.x,iet  miraculis  Aposlolorum,  exposita  sunt  in         E 't '  ascendenles  innavim.  Hoc  loco  Evan-    32-44 

seq'  Mattha3o  ;  ibique   concordalum  est  id    in  gelista  enarrat  miraculum,  quemadmodum 

quo  Marcus  a  Mattha30  discrepare  videtur.  Christus  ex  quinque  panibus  duobusque 

13       Et  ungebant  Apostoli  oleo  mullos  cegros,  et  piscibus   saturavit  quinque   millia  homi- 

sanabaniur.  Ex  hoc  elicitur,  quod.  Extre-  num,  exceptis   mulieribus  et  pueris,  ita 

ma  unctio  infirmorum  fuit  ante  passionem  quod  de  fragmentis  sublati  et  adimpleti 

instituta  a  Christo.  D  sunt  duodecim  cophini.  Hoc  autem  mira- 

14-29        Et  audivit  Herodes  rex  famam  Christi.  culum  expositum  est  in  Mattha30.  Aliquid  Md.u-u. 

Manifestum  enim  factumest  nomen  ejus:  tamen  hic  additur,  scilicet  :  Et  dixerunt 

quia  non  ipse  dumtaxat,  sed  et  discipuli  ei,  id  est  discipuli  Christo  :  Euntes  ema- 

T.  lt.  22 


10. 


338 


KNARRATIO    1N   CAP.    VII    MARCI.    —    ART.    VII 


mus  ducentis  denariis  panes,  et  dabimus 
eis  manducare.  Hoc  dixerunt  ad  ostenden- 
dum  quam  impossibile  fuerit  eis  tantain 
turbam  cibare,  tanquam  dicerent  :  Quum 
simus  pauperes,  non  habemus  pecuniam 
sufficientem  ad  emendum  cibaria  istis, 
quia  etsi  ducentos  denarios  haberemus, 
non  sufficeret.  Unde  in  evangelio  Joannis 
joann.\i,i.  legitur  :  Ducentorum  denariorum  panes 
non  sufficiunt  eis,  ut  unusquisque  modi- 
cum  quid  accipiat. 

45  Et  statim  coegit  discijntlos  suos  ascen- 
dcre  navim,  ut  praiccderent  eum  trans  fre- 
tum  ad  Dethsaidam,  urbem  Galiheee,  dum 
ipse  dimitteret,  id  est,  a  se  recedere  fa- 
ceret,  poputum.  Ideo  autem  dicit  Evan- 
gelista,  quod  coegit  discipulos  suos  hoc 
facere,  quia  discipuli  non  libenter  navi- 
gabant  sine  eo,  imo  ubique  libenter  erant 
cum  eo  propter  dulcedinem,  pietatem  et 

46  amabilitatem  ipsius.  Et  quum  dimisisset 
eos,  id  est  populum,  abiit  in  montem  ora- 
re.  In  quo  docuit,  quod  praedicator  verbi 
Dei,  expleto  prsedicationis  et  instructionis 
officio,  vitare  debet  strepitum  populi,  et 
ad  orationem  recurrere  atque  quieti  in- 
tendere,  ut  gratias  agat  Deo  de  eo  quod 
bene  locutus  est,  oretque  Deum  pro  audi- 
torum  fructu  ac  salute,  et  item  pro  sui  ip- 
sius  pleniori  illustratione,  ut  habeat  semper 
in  promptu  quod  aliis  fructuose  proponat. 

47-50  Et  quum  sero  esset.  Quidquid  in  isto 
capitulo  subditur  de  ambulatione  Domini 
Jesu  supra  mare  et  discipulorum  contur- 


A  batione,  dc  miraculis  quoque  Chrisli  fa- 
ctis  in  terra  Genesareth,  dictum  et  decla- 
ratiim  est  in  Matthaeo,  paucis  demptis,quse  Mattn.xiv, 
exponenda  sunt  jam.  Et  volebat  Jesus  am-  23~3G' 
bulans    supra   mare,  pra'terire   eos,   puta 
discipulos  in  navi  periclitantes.  Forte  sic 
voluit  eos  pra?terire,  quomodo  post  resur- 
rectionem  finxit  se  longius  ire.  Nec  fuit   z.«cxxiv, 
aliqua  simulatio,  duplicitas  sive  deceptio, 
quoniam  ad  designandum  aliquid  spiritu- 
ale  hoc  egit,  videlicet  propter  ostenden- 
dam    imperfectionem    fidei    discipulornm 

B  suorum,  ob  quam  fuit  quodammodo  spi- 
ritualiter  elongatus  ab  eis.  In  plateis  po-       56 
nebant  infirmos.   Quidam   Sanctorum    di- 
cunt  Petrum   fecisse  majora  signa  quam 
fecerit  Christus,  ut  Christus  praedixit  apud 
Joannem  :  Qui  credit  in  me,  opera  quse  Joann.xw, 
ego  facio  et  ipse  faciet,  et  majora  hornm  ,J' 
faciet,  quia  ego  ad  Patrem  vado.  In  hoc  au- 
tem  asserunt  Petrum  fecisse  majora,  quia 
de  eo  scriptum  est  in  Actibus  :  In  plateis  Act.  v,  15. 
ejiciebant  infirmos,  ut  veniente  Petro,  sal- 
tem  umbra  illius  obumbraret  quemquam 

C  iIIorum,et  liberarentur  ab  infirmitate  sua. 
Et  dicunt  quod  hoc  nusquam  legitur  de 
Christo.  Quibus  obviare  videtur  quod  hoc 
loco  recitat  Marcus  :  Quocumque  intro- 
ibat,  in  vicos,  vel  in  villas,  aut  in  civita- 
tes,  in  plateis  ponebant  infirmos.  Sed  qui 
dictum  illorum  cupit  tueri,  dicere  potest 
quod  Evangelista  non  ait  aliquem  langui- 
dorum  sola  obumbratione  corporis  Christi 
fuisse  sanatum,  sed  tactu. 


ARTICULUS  YII 


EXPOSITIO   CAPITULI    SEPTIMI    :    ET    CONVEMUNT    AD    EUM    PHARISjEI    ET   QUIDAM    DE   SCRIBIS. 


1-23      /^ONSEQUENTEIi  Evangelista  describil  D  que  redargutionem  eorum  a  Christo  :  et 
\J  invidiosam  increpationem  Scribarum      quod    hic  induci    possit  pro  expositione, 
ac  Pharisaxmim,  increpantium  Salvatorem      introductum  est  in  Mattheeo,  ubi  scriptura  Maith.w, 
eo  quod  discipuli  manducabant  manibus      ista  exposita  est,  perpaucis  exceptis,  quae  l"20- 
communibus,  id  est  non  lotis,  justam  quo-      modo  tangenda  sunt.  Et  a  foro  nisi  bapti-       4 


ENARRATIO    IN   CAP.    VII    MAUCl. 


ART.    VII 


339 


zentur,  id  est,  Scribae,  Pharisaei,  cetcrique  A 
Judaei  redeuntes  a  foro  seu  loco  extraneo, 
nisi  lavent  se.  non  comedunt.  Et  alia  mul- 
ta  sunt  quai  tradita  sunt  illis  servare,  vi- 
delicet,  baptismata,  id  est  lotiones, calicum 

18  et  urceorum. —  Omne  extrinsecus  introiens 
in  hominem,  id  est  alimentum  corporale, 
non  potest  eum  coinquinare,  id  est  ho- 
minem  maculare,  seu  peccatoribus  simi- 
lem   facere,  quantum   est   ex    natura  vel 

I77m.iv  4.  parte  alimenti,  quia  omnis   creatura  Dei 

19  bbna  est.  Et  in  secessum  exit,  purgans 
materialiter  omnes  escas  nutritivas,  quae  B 
in  substantiam  aliti  convertuntur.  Per  hoc 
enim  quod  natura  egerit  superfluum  ali- 
menti,  id  quod  remanet  purificatur,  se- 
parato  superfluo  et  immundo  a  mundo  et 
necessario. 

24  Et  ingressus  Jesus  domum,  neminem 

extraneorum  voluit  scire :  id  est,  quantum 
in  se  fuit,  occultavit  se,  et  non  permisit 
ut  discipuli  sui  se  manifestarent,  docens 
fugere  ostentationem  inanem,  ut  amemus 
nesciri.  Et  non  potuit  latere,  secundum 
naturalem  cursum  et  ordinem,  propter  ce-  C 
lebrem  famam  ipsius.  Nam  et  honor  se- 
quitur  fugientem,  et  non  potest  civitas 
abscondi  posita  supra  montem.  Loquendo 
autem  de  absoluta  Ghristi  potentia,  certum 
est  quod  latere  potuerit,  imo  et  se  invi- 
sibilem  reddere,  etiam  stando  inter  alios. 
Mulier  enim  statim,  etc.  Hic  describi- 
tur  curatio  filiae  mulieris  gentilis,  Syro- 
phcenissa  genere,  id  est  natae  de  Syria 
Phcenicis  :  estque  locus  iste  expositus  in 
Matthaeo. 

31  Et  iterum  exiens  Jesus  de  finibus  Tyri,  D 
venit  per  Sidonem  ad  mare  Galilaeae,  in- 
ter  medios  pZnes  Decapoleos,  id  est  regionis 
quae  vocatur  Decapolis,  quasi  decem  civi- 

32  tates  habens.  Et  adducunt  ei  turbae  sur- 
dum  et  mutum,  et  deprecabantur  eum  ut 
imponat  illi  manum.  Iste  surdus-  et  mu- 
tus,  ut  dicitur,  factus  fuit  talis  a  daemone 
ipsum  possidente,  qui  usum  linguae  et 
aurium  impedivit  in  eo.  Unde  in  Matthaeo 

/6td.xn,22.  legitur  :  Tunc  oblatus  est  daemonium  ha- 
bens,  caecus  et  mutus. 


Matth.  v, 
14. 


25-30 


lbid.  xv 
21  -'28. 


Et  apprehendens  Jesus  eum  surdum  et 
mutum,  de  turba  seorsum,  ex  humilitate, 
vel  quoniam  lurba  digna  non  erat  videre 
myslerium  hujus  miraculi,  vel  ad  desi- 
gnandum  quod  spiritualiter  surdi  ac  mnti 
secrete  admonendi  sunt  atque  docendi,  ne 
ex  humano  rubore  retrahantur  ab  adver- 
tentia  et  pcenitentia  ;  misit  digitos  suos  in 
auriculas  ejus  :  primo,  ad  ostendendum 
quod  divinitas  in  eo  latens  operabatur  per 
corpus  assumptum,  tanquam  per  instru- 
mentum  animatum,  conjunctum  ac  pro- 
prium,  quemadmodum  anima  rationalis 
operatur  per  corpus  a  se  informatum;  se- 
cundo,  quia  per  digitos,  ratione  articula- 
tionis  et  distinctionis  ipsorum,significatur 
discretio  :  ad  aperiendum  autem  aures  in- 
teriores  hominis  spiritualiter  surdi,discre- 
tio  magna  exigitur.  Et  exspuens,  tetigit 
suo  sputo  linguam  ejus  :  quia  per  sali- 
vam,  sine  qua  verba  formari  non  possunt 
perfecte,  sapientia  figuratur,  sine  qua  ne- 
mo  rationabiliter  loquitur.  Exspuit  ergo, 
et  tetigit  Jesus  linguam  surdi  ac  muti,  ad 
insinuandum  quod  qui  mutus  est  a  pro- 
latione  verborum  ccelestium  atque  salu- 
brium,recte  ac  meritorie  loqui  non  potest, 
nisi  divina  sapientia  perfundatur.  Propter 
quod  orat  Apostolus,  ut  detur  sibi  sapi- 
entia  in  apertione  oris  sui. 

Et  suspiciens  in  coslum,a.d  demonstran- 
dum  quod  tota  virtus  sua  esset  a  Patre,  et 
quod  ab  eo  auxilium  habuerit  secundum 
quod  homo,  ingemuit.  Quare  ingemuit  ? 
Numquid  propter  difficultatem  perpetran- 
di  miraculi?  Non  utique  :  sed  ex  compas- 
sione  qua  non  solum  praesenti  infirmo, 
sed  universis  condoluit,  qui  daemonum 
dominatione  premuntur ;  et  item,  ad  os- 
tendendum  quam  difficile  sanaretur  ani- 
ma  spiritualiter  surda  ac  muta.  Unde  in 
suscitatione  Lazari  turbavit  se  ipsum,  fre- 
mens  spiritu,  et  lacrimas  fundens,  ad  de- 
monstrandum  quod  mole  consuetudinis 
impiae  pressi  obstinati,  super  quos  clausit 
puteus  os  suum,  qui  figurantur  per  qua- 
triduanum  mortuum,  difficillime  conver- 
tuntur  et  vitam  gratiae  sortiuntur.  Et  ait 


33 


Ephes.  vi 
19. 

34 


Joann 

XI, 

33,  35, 

38. 

Ps.  LXVIII, 

16. 

Joann 

.  XI, 

39. 

340  ENARRATIO    IN    CAP.    VIII    MAKCI.    —    ART.    VIII 

Jcsus  illi  surdo  et  muto,  Ephphetha,  quod  A  gendum  erat,  ne  ad  jactantiam  diceretur. 

35       est,  adaperire.  Et  statlm  apertce  sunt  au-  Et  eo  amplius  admirabantur,  dicentes  :       37 

res  ejus,  id  est  ad  audieudum  aptatae,  et  Bene  omnia  fecit.  De  quibus  omnibus  sub- 

naturali  usui  redditse,  et  solutum  est  vin-  ditur  :  et  surdos  fecit  audire,  et  mutos  lo- 

culum,  id  est  impedimentum, Zm^Mo?  ejus,  qui.  Quamvis  enim  Marcus  non  exprimat 

et  loquebatur  recte.  Sic  qui  spiritualis  vi-  hic  nisi  de  cura  unius,  tamen  quando  Ghri- 

sus  illustrationem  iuteriorumque  aurium  stus  istum  curavit,  sanavit  et  alios  multos 

apertionem  a  Christo  sortitur,  loquitur  re-  surdos  et  mutos,  ac  csecos  et  debiles,  ut  Matth.w, 


cte.  id  est  juste,  sapienter  atque  salubri-  habetur  in  Matthaeo.  Sed  Marcus  scribit  de 

Coioss.  iv,  ter,  prout  monet  Apostolus  :  Sermo  vester  uno  cujus  curatio  solennius  facta  est,  et 

semper  in  gratia  sale  sit  conditus.  multa  mystica  figuravit  :  eratque  mirabi- 

30  Et  prcvcepit  illis,  id  est  turbse,  ne  cui  lior,  quia  in   uno  homine  tria  signa  si- 

dicerent,  id  est,  nulli  revelarent  curatio-  B  mul  facta  videntur,  dum  obsessus  libera- 

nem  hanc  miraculosam.  Quanto  aufem  eis  tur,  surdus  auditum,  et  mutus  loquelam 

pra>cipiebat  tacere,  tanto  plus  prwdicabant.  recuperat.  Non  tamen  certus  sum  an  iste 

Non  tamen  rebelles  fuerunt,  quia  utrum-  surdus  et  mutus  sit  idem  de  quo  scribit 

que  bonum  fuit  secundum  considerationes  Matthaeus,  asserens  eum  obsessum  a  dae- 

diversas,  et  praeceptum  Salvatoris  intelli-  mone. 


30. 


ARTICULUS   VIII 


ELUCIDATIO   CAPITULI   OCTAVI    :    IN   DIEBUS   ILLIS,    ITERUM   QUUM   MULTA   TURBA 

ESSET    CUM    JESU. 


1-9      ~¥N  diebus  illis,  etc.  Hoc  loco  Marcus  de-  C  in  Matthaeo,  ubi  omnia  ista  multo  plenius  Matth.%\i, 
Xscribit  quemadmodum  Christus  ex  sep-      quam  in  hoc  capitulo  describuntur. 


7-12. 


tem   panibus  et  paucis  pisciculis  satiavit  Et  veniunt  Bethsaidam;  et  adducunt  ei       22 

quatuor  millia  hominum,  ita  quod  septem  ca>cum,  et  rogabant  eum  ut  illum  caecum 

sublatae   sunt   sportae   fragmentorum    :  et  langeret,  scientes  quod  tangendo  eum  illu- 

Matth.w,  istud  expositum  est  in  Matthaeo.  minaret.  Isti  adducentes  caecum,  videntur 

3""38A  Et  statim  ascendens  navim  cum  disci-  fuisse  turba?,  non  discipuli.  Et  apprehen-       23 

pulis  suis,  venit  in  parles  Dalmanutha.  In  sa  manu  carci,eduxit  eum  extra  vicum,  in 

ibid.  39.   Mattheeo  habetur  :  In  fines  Magedan.  Lo-  quo  fuit  sibi  adductus,  ad  demonstrandum 

cus  enim  binomius  fuit,  secundum  quos-  quod  eum  qui  divinitus  illustrari  deside- 

11  dam.  Et  exierunt  Phariscei,  quarrentes  si-  rat,  necesse  est  prislinos  actus  relinquere, 

12  gnum  de  ccelo.  Et  ingemiscens  spiritu,  id  imo  se  ipsum  abnegare,  et  quasi  de  terre- 
est,  cordialiter  illorum  c«citati  et  perver-  D  nis  ad  ccelestia  transmeare.  Et  exspuens 

13  sitati  compatiens  Jesus,  et  dimittens  illos,  in  oculos  ejus,  ad  ostendendum  quod  inte- 
15-21     tanquam  incorrigibiles,  pra'cij>iebat  disci-  riorum  oculorum  illustratio  sit  per  immis- 

pulis,  dicens  :  Cavete  a  fermento,  id  est  sionem  sapientiae  profluentis  a  Christo.  Per 

doctrina,  Pharisa?orum ,  et  a  fermento  He-  salivam   nempe  sapientia  designatur.   Vel 

rodis,  id  est  a  secta  atque  malitia  Herodia-  ideo  exspuit  in  oculos  ejus,  ut  potestalem 

norum,  de  quibus  prsehabitum  est.  Cetera  suam  ostenderet,  quando  el  per  contactum 

hic  omissa  patent   ex  his  qiue  dicta  sunt  sputi  sui  caecus  reciperet  visum.  Impositis 


ENARRATIO    IN   CAP.  IX   MARCI.    —    ART.    IX                                                 341 

manibm  suis  super  caecum,  et  forte  super  A      Praetcrea  S.  Marcus  describit  quomodo    27-38 

oculos  ejus,  inlcrrogavit  eum,  non  quasi  Christus  interrogavit  discipulos  suos  quid 

24  ignorans,*^'  aliquid  videret.  Et  adspiciens,  homines  de  ipso  sentirent,  seu  quem  eum 
ait,  id  est,  caecus  iste  videre  incipiens  et  esse  assererent,  et  quomodo  suam  passio- 
obscure  illuminatus,  respondit  :  Video  ho-  nem  palam  praedixit,  et  Petrum  oppositum 
mines  quasi  arbores  ambulantes,  id  est,  persuadentem  dire  redarguit,  omnes  quo- 
corpora  video  moveri,  sed  distinctionem  que  qui  aderant,  ad  suee  passionis  imita- 
membrorum  et  figuras  lineamentorum  non  tionem  et  adversitatum  tolerantiam  admo- 

25  discerno  in  eis.  Deinde  iterum  imposuit  nebat.  Quae  omnia  habita  atque  exposita  Mattium, 
Jesus  manus  super  oculos  ejus,  et  ccepit  sunt  in  Matthaeo.                                              ,3"2'- 
videre,  et  restilutus  est,  id  est,  ad  usum  Aliqua  tamen   adduntur  vel   variantur 
oculorum  reductus  est,  ita  ut  clare  videret  quantum  ad  verba,  quia  hic  dicitur  :  Qui       88 
omnia  colorata  seu  lucida  sibi  objecta.  Per  B  enim  me  confusus  fueril,  et  verba   mea. 
impositionem  manuum  Salvatoris,  desigua-  Pro  quo  in  Luca  habetur  :  Qui  me  erubu-  Luc.  ix, 26. 
tur  applicatio  suao  divinae  virlutis,  qua  ho-  erit  et   meos   sermones.  Et  est  sensus   : 
minem  illustrantc,   videt  clare  omnia  ad  Qui  turpe   aestimat   ut   a  me  christianus 
veram  salutem  spectantia.  vocetur,  et  me.  esse  Filium  Dei  confiteri 

Sed   cur   Christus   omnipolens    curavit  non  audet,  meaque  verba  observare  con- 

hunc  caecum  successive,  quem  poterat  in  funditur.  In  generatione  ista  adultera  et 

instanti  perfecte  curare?  Dicendum  quod  peccatrice,  id  est  inter  homines  spiritua- 

primo,  ad  ostendendum  quod  homo  pau-  liter  fornicantes  recedendo  a  Deo  vero  et 

latim  crescit  et  proficit  in  gratia,  ita  quod  rebus  caducis  inhaerendo  :  de  quibus  fer- 

purgatio  prsecedit  illuminationem,  illumi-  tur  in  Psalmo,  Perdidisti  omnes  qui  forni-  Ps.  lxxh, 

natio  quoque  perfectionem  seu  unionem.  cantur  abs  te;  et  in  Osee, Fornicati  (inquit)  0^e„  1Si 

Secundo,  ad  ostendendum  imperfectionem  C  sunt  a  Deo  s-uo.  Deus  enim   est  sponsus 

fidei,  tam  ceeci  istius,  quam  turbae  ac  di-  animarum,  qui  primo  desponsavit  sibi  Sy- 

scipulorum.  Quemadmodum  enim  Prophe-  nagogam  in  datione  legis,  deinde  Ecclesi- 

tae  interdum  verbis,  interdum  signis  et  fa-  am.  Et  Eilius  hominis  confundetur  eum, 

ctis  prophetaverunt;  sic  Christus  aliquando  id  est,  per  modum  erubescentis  se  habebit 

verbis,  aliquando  factis  aliquid  designavit  quantum  ad  ipsum,  non  confitendo  eum 

Matth.\w,  aut  praemonstravit,  ut  quum  maledixit  fi-  pertinere  ad  se,  neque  ad  numerum  electo- 

,9,           culneae.  Sic  igitur  in    praesenti   paulatim  rum,  qitum  venerit  in  gloria  Patris  sui, 

illuminavit  hunc  caecum,  significans  ho-  ad  quam  in  ascensione  conscendit:et  nunc 

mines  istos  obscuram  fidem  habere,  et  cla-  advocatus  eorum  est  qui  ipsum  non  eru- 

riori  lumine  indigere.  bescunt  in  saeculo  isto. 


ARTICULUS  IX 

39  EXPLANATIO    CAPITULI    NONI    :    ET    DICEBAT    ILLIS    :    AMEN    DICO    VOBIS, 

(caP-VM,l  QUIA    SUNT    QUIDAM,    ETC. 

CONSEQUENTER  Evangelista  describit  D  nata  sunt  in  Mafthaeo.  Unum  tamen  ver-  Mattk,xn, 
Christi  transfigurationem,  et  Apostolo-      bum  ponitur  hic  obscure,  quum  dicitur,  Et  ,3' 
rum  interrogationem  Christique  responsi-      quomodo  scriptum  est  in  Filium  hominis,       n 
onem  de  adventu  Eliae.  Quae  omnia  expla-      ut  multa  patiatur  ct  contemnatur:  id  est3 


3« 


KNARRATIO    1N    CAP.    IX    MARCI. 


ART.    IX 


sicut  de  Chrislo  vel  contra  Christum  scri- 
ptum  est,  quod  mortem  el  contemptum 
passurus  exstiterit,  ita  Elias  ab  Antichristo 
patietur.  Vel  comparatio  referenda  est  ad 
Joannem  Baptislam,  quod   et   ipse  multa 

12  perpessus  sit.  Unde  subjungitur  :  Dico  vo- 
bis,  quia  Elias  jam  venit,  et  fecerunt  illi 
qucecumque  voluerunt,  eum  multipliciter 
persequendo,  Herodes  scilicet  et  Judaei,  sic- 
ut  scriptum  est  de  eo.  De  passione  Joannis 
non  recolo  aliquid  prophetatum  in  veteri 
Testamento  in  speciali  :  idcirco  quod  ait, 
Sicnt  scriptum  est  de  eo,  referri  polest  ad 
id  quod  ait,  Elias  jam  venit  :  quia  de  ad- 

is.  xl,3-5;  ventu  Joannis  et  praedicatione  ipsius  Isaias 
jfafMft.ni,  e(.  Malachias  scripserunt. 

13  Et  veniens  ad  discipulos  suos,  vidit  tur- 
bam  magnam  circa  eos.  Ideo  enim  turba 
accurrebat,  ut  videret  an  possent  curare 
deemoniacum  eis  oblatum.  Et  Scribas  con- 
quirentes,  id  est  conferentes,  cum  illis. 
Interrogaverunt  enim  Apostolos,  quare  non 
potuerunt  daemoniacum  liberare  :  et  forte 
illudebant  eis,  quod  non  poterant  eum  cu- 

14  rare  sicut  tentabant.  Et  confestim  omnis 
populus  videns  Jesum,  stupefactus  est,  id 
est  admiratus,  et  expaverunt,  nescientes 
ubi  fuisset,  et  quare  abisset,  vel  quomodo 
eum  perdidissent.  Christus  enim  saepe  im- 
perceptibiliter  se  subtraxit  a  populo.  Et 

13  accurrentes,  salutabant  eum.  Et  interro- 
gavit  eos  :  Quid  inter  vos  conquiritis  ? 
Quod  interrogationes  Christi  non  proces- 
serunt  ex  ignorantia  vel  dubitatione,  sed 
ut  convenientius  responderet,  vel  aliis  ali- 
quid  innotesceret,  saepe  praetactum  est. 

16  Ei  respondens  unus  de  turba,  dixit  : 
Magister,  attuli  filium  meum  ad  te.  Quo- 
modo  intelligendum  est  hoc,  quum  post 
pauca  subdatur,  Qui  respondens,  dicit,  Af- 
ferte  illum  ad  me ;  et  attulerunt  eum?  Di- 
cendum,  quod  pater  attulit  seu  adduxit  fi- 
lium  suum  ad  Ghristum,  id  est  ad  locum 
communem  in  quo  fuit  Christus  et  alii, 
nondum  tamen  adduxit  eum  in  conspectu 
ipsius.  Habentem  spiritum  mutum,  id  est 
possessum  a  daemone,  loquelam  filii  mei 

17  impediente.   Qui  ubicumque  eum  appjre- 


A  hcndcrit,  id    est,   infestarc   cceperit.  Non 
enim  continuo,  sed  certis  horis  seu  luna- 
tionibus  eum  vexavil.  Unde  Matthoeus  dicit 
puerum  fuisse  lunaticum.  Allidit  eum,  id  MattKxsu, 
est,  in  terram  trudit  seu  projicit;  et  spu-  14" 
mat,  et  stridet  dentibus,  et  arescit.  Ex  quo 
patescit  vehementia  hujus  vexationis.  Et       19 
quum  vidisset  illum,  id    est  Jesus  hunc 
puerum,  vel   puer  Jesum,  statim  spiritus 
conturbavit,  id  est  diabolus  vexavit  eum. 
Videns  enim  daemon  se  expellendum,  fecit 
quod  potuit.  El  elisus,  id  est  projectus,  in 

B  terra  obsessus,  volutabatur  spumans. 

Et  intcrrogavit  Jesus  patrem  ejus,   ut       20 
alii  veritatem  agnoscerent,  et  perpetrandi 
miraculi  magnitudinem  ex  hoc  clarius  sci- 
rent :  Quantum  temporis  est,ex  quo  ei  hoc 
accidit  ?  At  ille  ait  :  Ab  infantia.  Ex  quo 
videtur,  quod  non  propter  culpam  suam 
puer  ista  sustinuit :  quemadmodum  de  cee- 
co  nato  ait  Salvator,  quod  neque  ipse  pec-  joann.  ix, 
cavit.  Sed  si  quid  potes,  adjuva  nos.  Ex  3"    2. 
hoc  apparet,  quod  fides  et  spes  hujus  vi- 
ri  imperfectae  fuerunt.  Non  enim  agnovit 

C  Christum  omnia  posse,  sed  dubitando  lo- 
cutus  est  :  non  tamen  diffidebat.  Jesus  22 
autem  ait  ilti  :  Si  potes,  imo  quia  potes, 
crcdere,  fiet  quod  postulas.  Cujus  ratio 
subditur  :  omnia  possibilia  sunt  credenti : 
non  quod  credens  posset  omnia  facere,  sed 
impetrare.  Imo,  si  fuerit  fides  perfecta, 
meretur  de  congruo  adipisci  quidquid  pe- 
tierit,  et  virtute  ac  merito  fidei  mirabilia 
maxima  fieri  valent.  Et  continuo  excla-  23 
mans  pater  pueri,  cum  lacrimis  aiebat. 
Ex  magno  enim  desiderio  curationis  filii 

D  sui,  lacrimas  fudit.  Credo,  Domine,  adju- 
va  incredulitatem  meam,  id  est,  supple  ac 
perfice  fidei  meae  defectum,  ne  propter 
fidei  meae  imperfectionem  impediatur  cu- 
ratio  filii  mei.  Verum,  si  pater  credidit, 
quomodo  dicit,  Adjuva  incredulitatem  me- 
am?  Dicendum,  quod  nomen  incrcdulitatis 
significavit  non  infidelitatem,  sed  fidei  im- 
perfectionem. 

Et  quum  videret  Jesm   concurrentem       24 
turbam,  comminatus  est,  id  est,  verbo  mi- 
naci,  duro  et  increpatorio  locutus  est,  spi- 


ENARRATIO    IN   CAP.    IX    MARCI. 


ART.    IX 


343 


ritui  immundo,  dicens  illi  :  Surde  et  mu- 
te  spiritus.  Dicitur  autem  diabolus  surdus 
et  mutus,  uou  formaliter,  sed  effective,  hoc 
est  ratione  sui  effectus,quoniam  obsessum 
fecit  surdum  mutumque.  Ego  tibi  prwci- 
pio,  exi  ab  eo,  et  amplius  ne  introeas  in 

25  eum.  El  clamans  diabolus  ex  dolore,  ct 
muttum  discerpens,  id  est,  intus  discruci- 
ans  et  quasi  dilanians  cum  ex  furore  et 
invidia,  exiit  ab  eo  ;  et  factus  est  quasi 
mor tuus,  propter  disproportionem  spiritu- 
um  vitalium  interiorumque  sensuum,  ita 
ut  multi  ad  judicandum  proni  atqtie  in- 
cauti,  dicerent,  Quia  mortuus  est.  Hanc 
autem  vexationem  Christus  permisit  a  dae- 
mone  fieri,  ut  sua  potestas  in  ejus  subita- 
noa  curatione  ostenderetur  ad  gloriam  Dei. 

26  Unde  subjungitur:/<?sws  autem  tenens  ma- 
num  ejus,  elevavit  eum,  et  surrexit. 

29  Et  praitergrediebantur  Galilceam  Jesus 
et  ejus  discipuli,  nec  volebat  Jesus  quem- 
quam,  id  est  aliquem  extraneorum,  sci- 
re  transitum  suum  :  dans  praedicatoribus, 
praelatis  atque  doctoribus  salubre  exem- 
plum,  ut  saepius  subtrahant  se  a  plebe  ac 
strepitu,  vel  ut  quieti  contemplationique 
vacent  ad  horam,  vel  quia  plebs  ipsa  in- 
disposita  est  audire  verbum  salutis,  et  ex- 
pedit  ei  ut  fiat  dilatio,  ne  si  stalim  audie- 
rit,  spernat,  et  gravius  judicetur  :  propter 
quod  interim  disponenda  est  ad  auditum 
verbi  ccelestis,  per  alias  vias  atque  indu- 
slrias. 

30  Docebat  autem  discipulos,  quoniam  Fi- 

31  Uus  hominis  tradetur  et  occidetur.  At  illi 
ignorabant  verbum,  id  est,  sermonem  is- 
tum  non  intellexerunt,  nescientes  an  Chri- 
stus  loqueretur  parabolice,  vel  aperte.  In 

Mattkwu,  Matthaeo  dicitur,  quod  contristati  sunt  ve- 
hementer.  Ergo  intellexerunt  verba  Chri- 
sti  :  nisi  dicantur  de  sua  ignorantia  do- 
luisse.  Ad  quod  dicendum  apparet,  quod 
quidam  discipulorum  intellexernnt  haec 
verba  dicta  esse  ad  litteram  de  Christi  oc- 
cisione,  alii  autem  hoc  nesciebant,  de  qui- 
bus  subjungitur  :  et  timebant  eum  inter- 
rogare  qualiter  intelligenda  essent  haec 
verba,  vel  propter  magistri  tanti  reveren- 


A  tiam,  vel  ne  increparentur  de  sua  rudita- 

le,  sicut   paulo  ante  audierunt  :  Nondum  Mare.im, 
cognoscitis  neque  intelligitis?  adhuc  caeca-    " 
tum  habetis  cor  vestrum  ? 

Et  interrogabat  Jesus  cos  :  Quid  in  via  32 
tractabatis?  id  est,  de  quo  loquebamini? 
At  illi  tacebant.  Heprehendit  enim  eos  cor  33 
eorum,  et  culpam  suam  proferre  timebant 
ac  erubescebant  :  erant  equidem  imper- 
fecti.  Siquidem  inter  se  disputaverant , 
quis  eorum  rnajor  esset.  Hujus  contentionis 
causam    pandit   Matthaeus,  videlicet,  quo- 

L>  niam  Christus  praecepit  Petro  dare  num-  Ma.ith.xvu, 
mum  levantibus  tributum,  pro  se  et  pro  26' 
Petro.  Ex  quo  conjecturabant  discipuli  Pe- 
trum  omnibus  esse  preelatum  :  quod  qui- 
dam  eorum  moleste  ferebant.  Nec  mirum 
si  nunc  de  praelatione  rixati  sunt,  quando 
et  in  Ccena  novissima,  ut  testatur  Lucas, 
facta  est  inter  eos  contentio,  quis  eorum    Luc.  x*h, 
videretur  esse  major.  Quae  autem  sequun-  24A,  ~r 
tur,  in  Matthseo  exposita  sunt.  Hic  tamen    Matth. 
additur,  quod  Jesus  complexus  fuit  pue- xvm: Jt3, 
rum  quem  posuit  in  medio,  dicens  :  Nisi 

C  conversi  fueritis  et  efficiamini  sicut  par- 
vuli.  Ex  quo  certum  est,  quod  puer  iste 
non  fuit  ipsemet  Jesus,  quamvis  aliqui 
forte  Sancti  hoc  asserant.  Jmo  Hieronymus 
et  Bernardus  de  hoc  dubiose  loquuntur; 
sed  debemus  Scripturam  canonicam  certi- 
tudinaliter  sequi. 

Respondit  illi,  videlicet  Christo,  Joan-       37 
nes  apostolus,  dicens  :  Magister,  vidimus 
quemdam  in  nomine   tuo  ejicientem  dce- 
monia,  qui   non    sequitur  nos,  inter  nos 
conversando,vel  nostree  conversationis  mc- 

D  dum  sectando,  et  prohibuimus  eum  ab  hoc 
opere,  tanquam  indignum,  quia  non  sequi- 
tur  nos.  De  isto  ejiciente  dsemonia,  aliqui 
dicunt  quod  credidit  Jesum  esse  Chri- 
stum  :  et  ergo  virtute  suae  fidei  per  invo- 
cationem  et  adjurationem  nominis  Christi, 
ejecit  dsemonia.  Alii  dicunt  quod  ita  non 
credidit,  sed  experimentaliter  videns  Apo- 
stolos  in  nomine  Jesu  ejicere  daemones, 
credidit  nomen  Jesu  esse  virtuosum  atque 
idoneum  ad  daemones  expellendos.  Sicque 
in  nomine  ejus  expulit  daemones,  quem- 


344  ENARRATIO   IN   CAP.  IX   MARGI.    —   ART.    IX 

admodum  in  Actibus  leguntur  septem  filii  A  divina,  et  gustct  quam  dulcis  est  Dominus.  iPe/;-.n,3. 

archisynagogi  principis  sacerdotum  daemo-  Sine  caritate  enim  homo   non   habet  re- 

Aci.xix.i3.  nes  ejecisse,  dicendo  :  Adjuro  vos  in  no-  ctum    divinorum    saporem,   nec   operatio 

38       mine  Jesu   quem    Paulus   praodicat.  Jesus  ejus  sapida  exstat.  De  hoc  igne  ait  Salva- 

autem  ait :  Nolite  prohibere  eum,  aut  ali-  tor  :  Ignem  veni  mittere  in  terram,  et  quid  Lwe.xn,». 

um  sibi  consimilem ;  nemo  enim  est  qui  volo,  nisi  ut  accendatur?  Ad  quod  mystice 

faciat  virtutem,  id  est  miraculosum  effe-  pertinet  illud  quod  in  Levitico  scriptum 

ctum,  in  nomine  meo,  et  possit  cito  male  est:Ignis  est  iste  perpetuus,  qui  nunquam  Lev.  %-i,  13. 

loqui  de  me  :  quia  in  suo  opere  experitur  deficiet  in  altari.  Unde  orat  Psalmista  :  Ure  /Vxxv,  2. 

efficaciam  nominis  mei;et  sive  a  fide  apo-  rcnes  meos  et  cor  meum. 
statet,  sive  in  infidelitate  semper  perma-         Bonum  est  sal,  hoc  est,  discretio  bona       49 

neat,   non    lamen    habet    occasionem   aut  est  ac  desiderabilis,  quatenus  decenter  et  iCor.xiv, 

frontem  male  loquendi  de  Christo,  quum  B  secundum  ordinem  omnia  fiant  in  nobis. 

glorietur  in  signis  in  nomine  Ghristi  per-  Quod  si  sal  insulsum  fuerit,  in  quo  illud 

40       actis.  —  Quisquis  potum  dederit  vobis  ca-  condietis ?Hoc  est  quod  in  Matthaeo  dictum 

licem  aqucv  frigidce  in  nomine  meo,  quia  atque  expositum  est :  Quod  si  sal  evanue-   Matth.\, 

Christi  estis,  amen  dico  vobis,  non  perdet  rit,in  quo  salietur?  Sumitur  autem  hoc  lo-   3" 

mercedem   suam.  Haec   sententia   plenius  co  sal  pro  homine  discreto, praesertim  prae- 

Matth.x,  scripta  atque  exposita  est  in  Matthaeo.  lato  sive  doctore,  quemadmodum  Dominus 

Denique  quae  sequuntur,  ab  eo  loco  quo  dixit  Apostolis  :  Vos  estis  sal  terrae.  Est    iHdm. 

41-48    dicitur,  Quisquis  scandalizaverit  unum  ex  itaque'  sensus  :  Si  sal  insulsum  fuerit,  id 

his  pusiilis,  usque  ad  id,  Omnis  enim  igne  est,  si  homo  discretus,  rector  seu  doctor 

ibid.vna,  salietur,  explanata   sunt   in   Matthaeo.   Et  aliorum,  fuerit  factus  insipiens,  male  vi- 

quia  in  verbis  his  docuit  Christus,  ad  vi-  vendo  aut  falsitati  credendo,  in  quo  illud 

tanda  scandala  abscindenda  esse  corporis  G  condietis?  hoc  est,  quem  aliorum  poteritis 

membra,  ne  hoc  imprudenter  intelligatur  per  illum  instruere  sive  perficere?  Indi- 

per  mutilationem  membrorum,  subdit  :  gnus   enim   praelatus  et   indiscretus,   sibi 

Omnis  enim  igne  salietur,  hoc  est,  qui-  ipsi  et  aliis  nocet. 
libet  verba  haec  mea  adimplens,  igne  tri-  Habete  in  vobis  sal,  id  est  discretionem 

iirim.in,  bulationis  probabitur :  Omnes  enim  volen-  atque  prudentiam.  Quemadmodum  in  Pro- 

tes  pie  vivere  in  Christo,  persecutionem  verbiis  scriptum  est  :  Dic  sapientiae,  Soror  Prov.s», 4. 

patiuntur.  Et  per  hoc  sapiens  atque  discre-  mea  es;  et  prudentiam  voca  amicam.  Me-  Sap.  vi,  1. 

Eccii.     tus  reddetur.  Qui  enim  non  est  tentatus,  lior  quippe  est  discretio  quam  vires.  Et 

XyX,v'9-     quid  scit?  Ideo  Isaias  testatur  :  Vexatio,  in-  pacem  habete  inter  vos.  Beati  namque  pa-  Mattk.\,9. 

19.  quiens,  dabit  intellectum,  ut  recte  intelli-  cifici,  quoniam  filii   Dei   vocabuntur.  Et 

gat,  justeque  agat.  Et  omnis  victima  sale  Apostolus  monet  :  Si  fieri  potest,  quod  ex    Rom.  x», 

salietur.  Jussum  fuit  in  lege,  in  omni  sa-  D  vobis  est,  cum  omnibus  hominibus  pacem  18' 

crificio  sal  offerri.  Est  itaque  sensus,  quod  habentes.  Porro,  quum  pax  sit  caritatis  ef- 

sicut  in  veteri  Testamento  quaelibet  obla-  fectus,  quemadmodum  caritas  ita  et  pax 

tio  Deo  accepta,  sali   fuit   admixta,  juxta  certum  indicium  est  discipulatus  et  filiati- 

Lev.  n,  43.  illud  quod  in  Levitico   dicitur,  Quidquid  onis  Christi,  hoc  est,  quod  simus  filii  atque 

obtuleris  sacrificii,  sale  condies,  nec  au-  discipuli  Christi,  qui  ait  :  In   hoc  cogno-  joann.  xm, 

feres  sal  fcederis  Dei  tui  de  sacrificio  tuo;  scent  omnes  quia  discipuli  mei  estis,  si  33' 

sic  omnis   actio   Deo   placita,   discretione  dilectionem  habueritis  ad  invicem.Pax  au- 

Rom.  xu,i.  formabitur,  ut  sit  rationabile  obsequium  tem  servari  non  potest,  nisi  homo  domi- 

nostrum.  Vel  sic  :  Omnis  igne  salietur  :  hoc  netur   animo  suo,   iram  impatientiamque 

est,  qui  verba  mea  vere  impleverit,  cari-  vincendo,  et  sit  sollicitus  servare  unita-  Ephes.w, 

tatis  fervore  perfundetur,  ut  sibi  sapiant  tem  spiritus  in  vinculo  pacis.  Haec  vero  de  3' 


ENARRATIO    IN   CAP.    X    MARCI.    —   ART.    X  345 

spirituali,  intcrna  veraque  pace  sunt  in- A  ac  nuntiavit :  Pax  (inquiens)  vobis.  De  qua  Joann.xx, 
telligenda,  quam  Christus  post  passionem  et  passioni  jam  proximus  loquebatur  :  Pa-  l9j*Jj  ^v_ 
suis   discipulis  peculiariter  commcndavit      cem  rclinquo  vobis,paccm  meam  do  vobis.  -?• 


ARTICULUS   X 


EXPLANATIO    CAPITULI    DECIMI    I    ET    INDE    EXSURGENS,    VENIT    IN    FINES    JUDJEM. 


1-12         FOC  loco  S.  Marcus  descfibit  quemad-  B  do  Christus  ei  respondil,  atque  adversus 


H 


modum  Pharisaei  animo  tentandi  sci-      avaritiam  disputavit.  Quae  omnia  in  Mal-  Maith.%n 


scitabantur  a   Christo,  an   liceret   marito      thaeo  exposita  sunt. 


10-20. 


uxorem  dimittere  :  patetque  intellectus  hu-  Et  ccepit  Petrus  ei  dicere  :  Ecce  nos  di-       28 

Ma.tih.xirL,  jus  scripturse  ex  his  quae  in  Matthaeo  dicta      misimus  omnia,  et  secuti  sumus  te.  Locus 


1-15. 


sunt,  quamvis  ordo  verborum  et  modus  isle  in  Matthaeo  expositus  est.  Aliquid  ta-  ibid.zi-zo. 

loquendi  hic  et  ibi  parum  mutetur.  Hic  men  hic  variatur  quantum  ad  verba.Pauca 

enim  habetur,  quod  Christus  interrogavit  verba  adduntur,  quum  dicitur  :  Respon-       29 

3        Pharisaeos  :  Quid  vobis  prcecepit  Moyses?  dens  Jesus,  ait  :  Amen  dico  vobis,  nemo 

&        Qui  dixerunt  :  Moyses  permisit  libellum  est  qui  reliquerit  domum,aut  fratres,aut 

repudii  scribere.  Ibi  vero  habetur,  quod  sorores,  etc,  propter  me  et  Evangelium, 

ibid.  7.    Pharisaei  interrogaverunt  a  Christo  :  Cur  id  est,  ut  evangelicam  observet  doctrinam, 

Moyses  mandavit  dare  libellum  repudii  ?  C  qui  non  accipiat  centies  tantum  nunc  in       30 

Ad  quod  dici  potest,  quod  Christus  primo  ternpore  hoc,  domos,  et  fratres,  el  sorores. 

interrogavit  eos,  ut  recitat  Marcus;  quum-  Pro  quo  Matthaeus  scripsit :  Centuplum  ac-   ibid.  29. 

que  Salvator  dixisset  verbum  Moysis  non  cipiet.  Quod  in  Matthaeo  expositum  recolo. 

esse  intelligendum  ut  ipsi  putabant,  petie-  Non  enim  intelligendum  est  carnaliter,  ut 

runt  a  Christo,  cur  Moyses  illud  mandasset  millenarii  aestimabant,  quasi  talis  pro  uno 

seu  permisisset.  patre  habiturus  sit  in  hoc  saeculo  centum 

15  Quisquis  non  receperit,  id  est  recipere  patres,  et  pro  una  matre  ac  conjuge,  cen- 
seu  adipisci  studuerit,  regnum  Dei,  id  est  tum  matres  alque  uxores;  sed  accipiet  ta- 
patriam  Beatorum,  velut  parvulus,  id  est  lia  centies  multiplicata  sequivalenter,  et  in 
in  vera  humilitate  exsistens,  et  parvulo-  potioribus  bonis,  id  est,  spiritualia  bona, 
rum  innocentiam  sequens,wo^  intrabit  in  gratiam,  virtutes,  dona  et  fructus  Spiritus 
illud  post  vitam  praesentem.  Idcirco  per  D  Sancti  in  hoc  saeculo  obtinebit.  Cum  per- 

Pnm.ix,*.  Salomonem  Sapientia  ait  :  Si  quis  est  par-  secutionibus  :  quia  per  multas  tribulatio-  Act.™.2\. 

16  vulus,  veniat  ad  me.  Et  complexans  eos,  nes  oportet  nos  ingredi  regnum  ccelorum. 
id  est,  Jesus  parvulos  sibi  praesentatos  am-  Sed  quomodo  persecutiones  assignantur 
plectens,  et  imponens  manus  super  illos,  inter  praemia,  quum  potius  spectent  ad 
benedicebat  eos.  In  quo  patet  quantum  Sal-  merita?  nisi  quod  donum  Dei  est  et  bene- 
vator  dilexit  humanam  naturam,  dummodo  ficium  magnum,  pati  pro  Christo  adversa, 
innocentia  adornetur.  quemadmodum  dicit  Apostolus  :  Vobis  da-  Pkiiipp.t, 

PraotcreaEvangelista  commemorat,  qucm-  tum  est  pro  Christo,  non  solum  ut  credatis  *•■ 

admodum  quidam  adolescens  ac  dives  pe-  in  eum,  verum  etiam  ut  patiamini  pro  illo. 
17-27    tivit  a  Christo,  Magister  bone,  quid  faciam  Erant  autem  in  via  asccndentes  Jero-       32 

ut  vitam  arternam  percipiam?  et  quomo-  solymam,et  pratcedebat  illos  Jesus.Et  stu- 


346 


KNARHATIO    IN    CAP.    XI   MARCl. 


ART.    XI 


\(M'S.    _« > 


33-; 


Mattlt 
18-28. 

38 


pcbant,  hoc  est,  ih  doctrina  Christi  mi- 
;i-  rabantur,  ul  patet  in  textu;  et  sequentes 
discipuli  Jesum,  timebant,  propter  <  1  i i*i" i — 
cultatem  implendi  verba  Christi.  Dicebant 
enim  :  Quis  poterit  salvus  fieri? 

[nsuper  recitat  Marcus  quemadmodum 
5  Christus  passionem  suam  praedixit  Apo- 
stolis,  addens  se  tertia  die  resurrecturum, 
et  quomodo  Jacobus  et  Joannes  ex  hoc 
moti  sunt  ad  petendum  a  Christo,  ut  unus 
eorum  ad  dexteram,  aliusque  a<l  sinistram 
Christi  sederet  in  gloria  ejus.  Qubb  omnia 
b,  elucidata  sunt  in  Matthaeo,  exceptis  paucis 
quae  subsequuntur.  Potestis  baptismo  quo 
ego  baptizor,  id  est  sanguinis  proprii  per- 
fusione  vel  tinctione  qua  ego  in  passione 


A  perfundar,  baptizari,  hoc  rst  lavari,  san- 
guinem  vestrum  propter  justitiam  effun- 
dendo?  Baptismo  quo  ego  baptizor,  ba-  39 
ptizabimini  re,  vel  animi  praeparatione. 
Jacobus  enim  sanguinem  siium  fudit  pro 
Christo,  ab  Ilerode  decollatus.  Joannes  ve-  Act.  xu,4. 
ro  in  pace  quievit,  sed  animo  martyr  fuil, 
et  multa  toleravit  pro  Christo. 

Consequenter  describitur  illuminatio  cae-    46-52 
ci,  qui  erat  filius  Timaei,  propter  quod  di- 
citur  Bartimaeus,  a  rar,  quod  est  filius,  et 
TiM.EUs,qiiasi  filius  Timaei.  Patetque  exposi- 

B  tio  ex  his  quae  in  Matthaeo  dicta  sunt.  In  fi-  Matth.*.*, 
ae  aulem  illius  capituli  habetur  quod  erant  29  :J4' 
duo  caeci ;  sed  quoniam  unus  famosior  erat,    ibid.  30. 
idcirco  dumtaxat  recitat  Marcus  de  uno. 


ARTICULUS   XI 


EXPOSITIO    CAPITULI    UNDECIMI    '.    ET    QUUM    APPROPINQUARKT   JliSUS    JKROSOLYM^) 
ET    BETHANIiE,    AD   MONTEM    OLIVARUM. 


1-10 


Atatth.xxt 

1-9. 


10 


ET  quum  appropinquaret  Jesus  Jero- 
solynuv  et  Bethanim,  ad  montcm  Oli- 
varum.  Mons  quippe  Oliveti,  in  quo 
crescebant  olivae,  inter  Jerusalem  atque 
Bethaniam  fuit  :  propterea  Christus  acce- 
dendo  hunc  montem,  propinquus  fuit  utri- 
que  loco.  Misit  duos  ex  discipulis  suis. 
Scriptura  ista,  in  qua  continetur  quem- 
admodum  Christus  in  die  Palmarum  fecit 
sibi  adduci  asinum,  et  quomodo  introivit 
Jerusalem  cuin  processione  solenni,  cla- 
mantibus  turbis,  Benedictus  qui  venit  in 
nomine  Domini,  exposita  est  in  Matthaeo. 
Marcus  autem  non  facit  mentionem  de  asi- 
na,  sicut  nec  Joannes,  quia  non  omnes 
omnia  scripserunt.  Dicit  quoque  Marcus, 
quod  invenerunt  pullum  ligatum  anteja- 
nuam  foris  in  bivio,  hoc  est  in  loco  dua- 
rum  viarum. 

Benedictum  quod  venit  regnum  patris 
nostri  David.  Aliqui  dicunt,  quod  Judaei 
ista  clamantes,  putabant  Christum  tempo- 


C  raliter  regnaturum,  quemadmodum  David 
regnavit,  ita  quod  liberaret  populum  Ju- 
daeorum  a  potestate  Romanorum  et  om- 
nium  extraneorum.  Sed  huic  dicto  videtur 
repugnare  quod  subditur,  Hosanna  in  ex- 
cclsis,  id  est,  salva  in  ccelestibus;  item 
quod  saepe  audierunt  Christum  praedicare 
regnum  cceleste,  non  terrenum,  sed  potius 
paupertatem,  abjectionem  et  humilitatem, 
omniumque  temporalium  rerum  contem- 
ptum.Aliter  ergo  exponendum  est.Eritquc 
sensus  :  Benedictum,  id  est,  sanctum  esl, 

D  regnum  patris  nostri  David,id  est  spiritua- 
le  regnum  et  gubernatio  Christi  significata 
per  regnum  David,  quod  venit,  id  est,  jam 
in  Christo  exhibetur  atque  impletur.  Unde 
ad  Virginem  Matrem  angelus  dixit  :  Da-  _uc.  1,32. 
bit  iili  Dominus  Deus  sedem  David  patris 
ejus.  Et  Isaias  :  Super  solium  (inquit)  Da-  /s.  «,7. 
vid,  et  super  regnum  ejus  sedebit. 

Quumque  vidisset  a  longe  ficum  haben-        13 
tem  folia,  vcnit,  si  quid  forte  inveniret  in 


ENARRATIO    IN   CAP.    XI    MARCI. 


ART.    XI 


347 


19 


ea.  Non  ignoranrio  seu  riubitanrio  accessit 
ari  ficum,  seri  per  morium  talem  se  habuit 
propter  mysticam  causam,  ut  riictum  est 
Matth.xxi,  in  Matt.hax). 

10  Et  non  sinebat  ut  quisquam  transferret 

vas  per  lemplum.  Hoc  non  est  intelligen- 
rium  de  vasis  templi,  et  sacerdotibus  ac 
Levitis  quantum  ari  talia  vasa,  sed  de  va- 
sis  male  negotiantium  in  templo,  humano 
usui  rieservientibus.  Denique,  secunrium 
Origenem,  hoc  opus  Christi  quo  ipse  unus 
ac  pauper  tot  millia  ejecit  rie  templo,  eos- 
que  prohibuit  atque  compescuit,  mirabi- 
lissimum  fuit,  et  mirabilius  quam  illumi- 
natio  cseci  nati.  Egreriiebatur  namque  ex 
vultu  et  oculis  Jesu  igneus  divinusque 
fulgor,  cujus  intuitu  omnes  terrebantur, 
nec  auriebant  resistere. 

22  Respondens  Jesus,  ait  illis,  puta  disci- 
pulis  :  Habete  fidem  Dei,  id  est  firiem  ca- 
tholicam,sanctam  atque  firmissimam,quse 
habet  Deum  pro  objecto  et  causa  ac  fine, 
quoniam  primae  veritati  innititur,  a  Deo 
per  creationem  infunriitur,  ad  Dei  beati- 

23  ficam  visionem  ordinatur.  Amen  dico  vo- 
bis,  quia  quicumque  dixerit  monti  huic, 
Tollere  et  mittere  (accipienda  sunt  verba 
ista  passive)  in  mare,  et  non  hcesitaverit 
in  corde  suo,  sed  crediderit  plenissime 
quia  quodcumque  dixerit,  id  est,  preece- 
perit  vel  petierit,  fiat,  id  est,  Deo  agente 
eveniat  seu  agatur,  fiet  ei :  quemadmorium 

Josue  x,  Josue  imperante,  sol  et  luna  steterunt  in 

ccelo  immobiles  spatio  unius  diei.  De  hac 

Matth.xxi,  materia   riictum  est    plenius  in  Matthaeo. 
^i 

24  Propterea  dico  vobis  :  Omnia  qucecumque 

orantes  petitis,  credite  quia  accipietis,  et 
evenient  vobis,  riummorio  sit  vera  oratio, 
quae  secunrium  Damascenum,  est  petitio 
riecentium  a  Deo,  hoc  est  rerum  quas  de- 
cet  postulari  a  Domino.  Dum  ergo  petimus 
ea  quse  sunt  vere  salubria,  nec  ab  oratio- 
ne  cessamus,  sed  toto  affectu  Dominum 
invocamus  stabiliter,  quod  nemo  facit  ni- 
si  qui  opera  sua  pro  posse  conformat  pe- 
titioni,  faciens  quod  in  se  est,  et  ad  gra- 
tiam    se  disponens   :   tunc    procul    riubio 


12,13. 


A  obtinemus  tanriem  quori  petimus,  vel  ali- 
quiri  majus  ac  melius.El  quia  non  semper 
exauriimur  pro  aliis,  quamvis  perseveran- 
ter  salubriterque  precemur,  irieo  notan- 
ter  riiclum  est  :  Accipietis,  et  evenient 
vobis.  De  hac  materia  riicla  sunt  plurima 
in  Mattheeo,  in  quo  scribitur  :  Ornnis  qui   Matth.w, 

G 

petit,  accipit;  et  qui  quaerit,  invenit;  etc. 

Et  quum  stabitis,  id  est,  Deo  vos  prse-       25 
sentaveritis,  stando,  serienrio,  jacenrio  vel 
geniculanrio,  ad  orandum,  dimittite  si  quid 
habetis  adversus  aliquem,  iri   est,  si   ali- 

B  quis  vobis  quiri  forefecit.  Semper  enim 
inriulgenria  est  offensa  seu  culpa  :  et  in- 
terrium  poena,  seri  non  semper  :  quia  rium 
ex  remissione  pcense  seu  satisfactionis,  ju- 
stitia  perit,  riisciplina  languescit,  vel  trans- 
gressor  ad  peccandum  pronior  audacior- 
que  efficitur,  non  est  pcena  dimittenria, 
seri  secunrium  orriinem  justitia?  exigenria 
ari  Dei  honorem,  rielinquentis  emendatio- 
nem  et  justitiae  observationem,  non  ad 
propriam  ultionem.  Unde  qui  pcenam  non 
riimittit,  riiligenter  se  ipsum  discutiat,  quo 

C  zelo  exigat  pcenam  et  satisfactionem  ab 
injuriante.  Ut  et  Pater  vester  qui  in  coelis 
est,  dimiltat  vobis  peccata  vestra,  quan- 
tum  ad  culpam  et  pcenam,  vel  pcena)  mi- 
norationem.Porro,  si  injuriam  passus  mal- 
let  quantum  in  se  est,  etiam  non  exigere 
pcenam,  dummorio  aliunrie  proriesset,  non 
minus  meretur  apuri  Deum  quam  si  pce- 
nam  omnino  remitteret.  Quod  si  non  di-  26 
miseritis  aliis  cnlpam  ari  minus,  seu  ip- 
sam  offensam,  et  etiam  pcenam  quanrio 
caritas  iri  requirit,  nec  Pater  vester  qui 

D  in  ccelis  est,  dimittct  vobis  pcccata  vestra. 
Unrie  Apostolus  :  Estote  (inquiens)  invi-  Epi.es. w. 
cem   benigni,  misericorries,  rionantes   in-  n- 
vicem,  sicut  et  Deus   in  Christo  rionavit 
vobis.  De  hoc  riicta  sunt  plura  in  Matthaeo.    Matth.™. 

Postremo,   quori    subriitur,  qualiter   sa-  l4«.l5qo 
cerriotes,  Scribae  et  seniores    petierunt  a 
Cliristo  in  qua  potestate  prseriicla  faceret. 
et  quomodo  Christus  ab  eis  sciscitatus  est 
a  quo  fuit  baptismus  Joannis,  declaratum    lbid 
est  in  Matthseo.  ^:. 


348 


ENARRATIO    IN    CAP.    XII   MARCI.    —   ART.    XII 


ARTICULUS  XII 


EXPOSITIO    CAPITULI    DUODECIMI    '.    ET    COEPIT    ILLIS    IN    PARABOLIS    LOQUI. 


1-12 


Matth.  xm, 
33-46. 

Ibirl.  33. 
1 


h.  i,  i. 

Matth.xxt, 
33. 


13-17 


Matth.xxw, 
15-22. 


Acl.  xxm. 
6;  Philipp. 
iii,  5. 

18-27 


IN  exordio  hujus  capituli,  ponit  Evan-  A 
gelista  parabolam  Christi,  quam  ad  sa- 
cerdotes,  Scribas  et  seniores  locutus  est 
de  vinea,  per  quam  intelligitur  Synagoga. 
Haec  autem  parabola  in  Matthaeo  fuit  ex- 
posita.  Aliqua  tamen  verba  mutantur.  lbi 
enim  habetur  :  Homo  erat  paterfamilias, 
qui  plantavit  vineam.  Hic  dicitur  :  Vineam 
pastinavit  homo.  Sed  redit  in  idem.  Nam 
vineam  quam  Deus  Pater  (significatus  per 
hominem)  plantavit,  etiam  pastinavit,  id 
est,  fovit  et  coluit  per  gratiae  infusionem, 
per  praelatorum  custodiam  :  imo  corporale  B 
ac  spirituale  alimentum  contulit  Synago- 
gae,  quemadmodum  per  Isaiam  testatur  : 
Filios  enutrivi  et  exaltavi.  Etfodit  lacum. 
Matthaeus  dicit  :  Et  fodit  in  ea  torcular. 
Porro,  per  lacum  intelligitur  receptaculum 
vini  in  torculari  expressi.  Unde  per  lacum 
accipi  potest  repositorium  oblationum  seu 
gazophylacium.  Getera  in  Matthaeo  expo- 
sita  sunt.  De  servis  enim  ad  agricolas  di- 
vinitus  missis,  Marcus  loquitur  singulari- 
ter,  Matthaeus  pluraliter.  Numerus  autem 
major,  minorem  includit.  C 

Et  mittunt  ad  eum  quosdam  ex  Pharl- 
sceis  et  Herodianis.  Hic  recitat  Evangeli- 
sta,  quemadmodum  sacerdotes  et  Scribae 
miserunt  simulatores  et  callidos,  qui  ani- 
mo  circumveniendi  interrogarent  a  Jesu, 
an  liceret  tributum  seu  censum  dari  im- 
peratori  :  estque  locus  iste  expositus  in 
Matthseo.Ibi  tamen  habetur,quod  Pharisaei 
miserunt  istos.  Sed  non  est  contradictio, 
quia  et  multi  Scribarum  ac  sacerdotum 
fuerunt  Pharisaei.  Secta  quippe  Pharisaeo- 
rum,  de  qua  et  S.  Paulus  se  fuisse  fatetur,  D 
erat  solennior. 

Et  venerunt  ad  eum  Sadduccei.  Conse- 
quenter  Evangelista  commemorat,  qualiter 


Matth.xwi, 
23-33. 


28-34 


/6id.35-40. 


Sadducaei  resurrectionem  et  angelos  es-  Ac*.xxm,8. 
se  negantes,  atque  animos  hominum  esse 
mortales  asserentes,  quaerebant  a  Christo, 
quando  plures  fratres  successive  haberent 
eamdem  uxorem,  quis  eorum  illam  habi- 
turus  esset  in  resurrectione  futura  :  quam 
ipsi  non  credebant  futuram  ;  sed  loque- 
bantur  sic,  supponendo  positionem  et  fi- 
dem  Pharisaeorum,  futuram  resurrectio- 
nem  ponentium.  Est  autem  hic  locus  in 
Matthaeo  expositus. 

Insuper  scribit  S.  Marcus,quomodo  unus 
Scribarum  interrogavit  Salvatorem,  quod 
esset  primum  maximumque  mandatum  : 
et  ha?c  quoque  explanata  sunt  in  Matthaeo. 
Et  quomodo  ibi  habetur,  quod  Scriba  iste 
interrogavit  Christum,  tentans  eum,  et  ta- 
men  hic  scriptum  sit,  quod  Jesus  laudavit 
eum,  dicens,  Non  es  longe  a  regno  Dei  : 
illic  concordatum  atque  tractatum  est. 

Deinceps  narrat  Marcus  evangelista,  35-37 
quemadmodum  Jesus  interrogavit  cujus  fi- 
lius  esset  Christus,  quomodo  scilicet  di- 
ceretur  filius  David,  quum  David  appellet 
eum  Dominum  suum,  dicendo  :  Dixit  Do- 
minus  Domino  meo,  Sede,  etc.  Hoc  in  Mat- 
thaeo  expositum  est.  Et  dicebat  Jesus  : 
Cavete  a  Scribis,  qui  volunt  in  stolis  am- 
bularej  etc.  Haec  omnia  quae  hic  dicuntur 
de  superbia,  ambitione,  avaritia,  gula  et 
simulatione  Scribarum,  plenius  habita  at- 
que  exposita  sunt  in  Matthaeo. 

Et  sedens  Jesus  contra  gazophylacium ,  41 
id  est  ex  opposito  arcee  seu  repositorii 
in  quo  mittebantur  oblationes  populi  pro 
sustentatione  ministrorum  templi  et  con- 
servatione  aedificii,  adspiciebat  quomodo 
turba  jactaret  ces,  id  est  pecuniam  quam 
offerebant,  in  gazopkyladum.  Non  ex  cu- 
riositate  adspexit  hoc,  sed  ut  hac  occasi- 


Ps.  CIX,  i. 

Matth.xx», 
41-46. 
38-40 


Ihid.  xxiii, 
pas6im. 


ENARRATIO    IN    CAP.    XIII   MARCI.    —    ART.    XIII  349 

one  inferret  sententiam  doctrinalem   pro  A  tem,  quemadmodum  inopi   plus  est  dare 

pauperum  consolatione,  et  bonse  volunta-  parvam    eleemosynam,    qnam   diviti    ma- 

tis  excitatione  :  quas  statim   ponetur.  Et  gnam,  et  puero  majus  est  bajulare  unum 

multi  divites  jactabant  multa,  id  est  qui-  vas  bladi,  quam  viro  integrum  modium. 

libet  multnm,  quia  (ut  dicitur)  sacerdotes  Unde  subjungitur  :  Omnes  enim,  praeter       44 

docebaut,  quod  ille  simpliciter  plus  me-  istam,  ex  eo  quod  abundabat  illis,  mise- 

42  reretur,  qui  plus  offerret.  Quum  venisset  runt,  id  est,  de  superfluo  oblationem  fe- 
autem  una  vidua  pauper,  misit  duo  mi-  cerunt ;  hcec  vero  de  penuria  sua,  id  est 
nuta,  quod  est  quadrans,  utpote  modicum  modica  tenuique   substantia,  omnia  quce 

43  valde.  Et  convocans  discipulos  suos,  ait  Jiabuit  misit,  scilicet  totum  victum  suum, 
illis  :  Amen  dico  vobis,  quoniam  vidua  id  est  omne  id  pro  quo  victualia  emere 
hcec  pauper  plus  omnibus  divitibus  misit,  potuit.  Ideo,  pensata  suee  inopise  propor- 
vel  omnibus  simul  sumptis,~vel  unoquo-  B  tione  ac  facultate,  plus  misit  ac  me- 
que  eorum  seorsum.  Misit  autem  plus,  ruit  :  imo  absolute  plus  unoquoque  illo- 
non  secundum  quantitatem  atque  valorem,  rum  promeruit,  si  ex  majori  caritate  hoc 
sed   secundum   proportionem   et   faculta-  fecit. 


ARTICULUS  XIII 


EXPOSITIO   CAPITULI   TERTIIDECIMI    :    ET   QUUM   EGREDERETUR   DE   TEMPLO, 
AIT   ILLI   UNUS   EX   DISCIPULIS   SUIS. 


CONSEQUENTER    Evangelista   sanctus  C  sti  adventum  plenius  fiet,quando  universi 
describit,  quemadmodum  Christo  ur-      convertentur  ad  Christum,  paucissimis  An- 

bem  Jerusalem  egrediente,  unus  discipu-  tichristi  obstinatis  ministris  exceptis. 
lorum   ostendit   ei    sedificium    templi,   et         Et  quum  duxerint  vos  ad  judicia,  vel       H 

quomodo  ex  hujus  rei  occasione  Christus  ad  mortem,seu  ad  concilium  malignorum, 

praedixit  templum  Jerusalem  penitus  de-  tradentes,  id  est,  homines  impii  taliter  vos 

struendum  ;  quomodo  insuper  ex  hoc  di-  tribulationibus  exponentes,  nolite  pr&co- 

cto  quatuor  principales  Apostoli  moti  fu-  gitare  quid  loquamini ;  sed  quod  datum 

erunt  ad  interrogandum  a  Christo  quando  fuerit  vobis  in  illa  hora,illud  loquamini. 

templum  destrueretur,  et  de  tempore  con-  Non  enim  vos  estis  loquentes ,  sed  Spirilus 

summationis  sseculi ;  quid  etiam  Christus  Sanctus.  Locus  iste  usque  ad  id,  quum       14 

Matth.    ad  ista  responderit.  Quae  omnia  satis  ex-  autem  videritis  abominationem  desolatio- 

planata  sunt  in  Matthaeo.  Videte  autemvos-  D  nis,  in  Matthseo  plenius  continetur  quam    Matth.x, 

metipsos,  id  est,  proprias  vires  pensate,  hic,  et  ibi  expositus  est.  i^etseq. 

vos  ipsos  considerate,  quid  vobis  agendum  Insuper  quse  sequuntur  de  abominatio-    14-23 

atque  futurum  exsistat  perpendite,  et  con-  ne  seu  idolo  desolationis  a  Daniele  prse- 

tra  jacula  ventura  animas  vestras  spiritu-  nuntiata,  et  de  tribulationibus   ac  signis 

10       alibus  armis  munite.  Et  in  omnes  gentes,  futurum  judicium  prsecessuris,  scripta  et 

id  est  per  totum  mundum,  primum,  hoc  elucidata  sunt  in  evangelio  Matthaei.  Sed  ibid.xm^ 

esLanlequam  consummatio  sa?culi  veniat,  in  illis  diebus,  posl  tribulatiouem  illam  l3"".8" 

oportet  pra>dicari  Evangelium, sicut  nunc  Antichristi  ministrorumque  ejus,  sol  con- 

factum  videmus,  et  ante  secundum  Chri-  tenebrabitur ,  et  luna  non  dabit  splendo- 


xxiv,  1-14. 

9 


1 1 


380  ENARRATIO    IN    CAP.    XIII    MARCI.    —    ART.    XIII 

rem  suum.  Omnia  ista  quee  hic  de  pro-  A  elevatus,  reliquit  domum  suam,  puta  Ec- 

pinquis  signis  futuri  judicii,  et  secundo  clesiam,  et  dedit  servis  suis.  id  est  fideli- 

Christi  adventu,  et  punctis  annexis,  scri-  bus,  potestatem  cujusque  operis,\d  est  vir- 

Matth.    buntiir,  in  Matthaeo  exposita  sunt.  tutem  et  jus  aliquid  operandi  secundum 

lvAo  Videte  oculo  mentis,  id  est,  intellectua-  preecepta  legis  divina3,  et  janitori,  id  est 

liter  atque  sagaciter  considerate  conside-  pastori  Ecclesiee,  prcecepit  ut  vigilet :  hoc 

randa,  vigilate  per  sollicitudinem  cordis  est,  sic  vigilare  et  orare  debetis,  ut  homo 

diligentiamque  perennem,  et  orate  sine  in-  iste  edocuit,  et  ut  vigilandum  est  servis 

termissione,  seu  congruis  horis.  Nescitis  quorum  dominus  abiit,  commisso  unicui- 

enim  quando  tempus  sit  mortis  vestree  ac  que  servo  Opere  quod  faciat  usque  ad  re- 

ftituri  judicii.  Denique  ad  talem  vigilan-  ditum  domini  sui. 

tiam    inducit  Salvator  per   similitudinem  Vigilate  ergo ;  nescitis  enim  quando  Do-       35 

hominis  peregre  proficiscentis,qui  domum  B  minus* ,  id  est  Christus  judex,  veniat  ad   -dominus 

suam  deserens,  deputavit  unicuique  ser-  judicandum  vos,  judicio  particulari,  quod  domus 

vorum   suorum  quid   interim   faceret,   et  fit  in  morte  singulorum,  vel  judicio  uni- 

janitori  domus  praecepit  ut  vigilet.  Per  ho-  versali,  quod  erit  in  fide  mundi;  sero,  an 

minem  istum,  intelligitur  Christus  ascen-  media  nocte,  an  galli  cantu,  an  mane,  id 

md.xxv,  dens  in  coelum, quemadmodum  in  Matthaeo  est  in  qua  parte  vestree  eetatis,  vel  in  quo 

dictum  est   plenius   :  qui    reliquit  quan-  spatio  temporis.  Ne  quum  venerit  repente,       36 

tum   ad   sensibilem    preesentiam,   domum  hoc  est  subito  et  improvise,  inveniat  vos 

suam,  id  est  Ecclesiam  militantem,  dedit-  dormientes,  id  est,  ab  opere  bono  torpen- 

que  unicuique  fideli  aliquid  operis,  ut  be-  tes  seu  imparatos.  Si  autem  intelligantur 

ne  utatur  talentis  sibi  concessis,  et  jani-  heec  de  futuro  judicio,  tunc  sermo  dirigi- 

tori,  id  est  praelatis,  praecepit  ut  vigilanter  tur,  non  ad  Apostolos,  sed  ad  fideles  qui 

custodiant  greges  sibi  commissos.  Janitor  C  in  die  judicii  vivi  reperientur,  morientur, 

etenim  est,  cui  Dominus  ait  per  Ezechie-  et  mox  cum  aliis  suscitabuntur.  In  quo- 

Ezech.w,  lem  :  Speculatorem  te  dedi  domui  Israel.  rum  persona  dicit  Apostolus  :  Deinde  nos  iTness.  n, 

i7;xxxm,7.  Y)e  cujLls  nianu  Deus  requirit  sanguinem  qui  vivimus,  qui  relinquimur,  simul  ra-  16- 

pereuntium,nisi  cecineHt  buccina,  annun-  piemur  cum  illis  in  nubibus  obviam  Chri- 

tiando  verbum  Dei  subditis  suis,  et  faci-  sto  in  aera.  Hinc  Christus  subj u ngit :  Quod       37 

ii  Tim.  iv,  endo  quod  ait  Apostolus  :Praedica  verbum,  autem  vobis  discipulis  meis  praesentibus 

'■  insta  opportune,  importune  ;  argue,  obse-  dico,  omnibus  dico,  Vigilate  :  id  est,  ad 

cra,  increpa,  in  omni  patientia.  Hoc  est  omnium  fidelium  praesentium  ac  futuro- 

ergo  quod  ait  Salvator  :  rum  cautelam  et  informationem  annuntio, 

34  Sicut  homo  qui  peregre  profectus,  reli-  ut  universi  vigili  mente  Deo  ministrenl, 

quit  domum  suam.  Littera  autem  truncata  semperque  parati  consistant,  quoniam  be-    Matth. 

est,  et  supplere  oportet  hoc  modo  :  Vigila-  D  atus  servus  quem  quum  venerit  dominus  ^'J'™*, 

re  atque  orare  debetis,  sicut  homo  qui  pe-  ejus,  et  pulsaverit  januam,  invenerit  vigi- 

regre  profectus,  id  est  Christus  in  coelum  lantem. 


ENARRATIO   IN   CAP.    XIV   MARCI.    —   ART.    XIV  .T>1 


ARTICULUS   XIY 

EXPLANATIO    CAPITULI    QUARTIDECIMI    '.    ERAT    AUTEM    PASCHA    ET   AZYMA    POST   BIDUUM. 


P 


|OSTQUAM  Evangelista  descripsit  Chri-  A  lier  ista  fregit  alabastrum,  quando  effudit 

sti  praedicationem,  vitam  atque  mira-  unguentum  super  caput  Christi,  Matthaeus 

cula,  hic  jam  describit  ejus  passionem,  per  non  ponit,  sed  Marcus.  Erant  quidam  in-       4 

quam  salvatus  et  vivificatus  est  mundus.  digne  ferentes,  videlicet  Judas  proditor,  et 

1       Erat  autern  Pascha,  id  est  paTschalis  festi-  forte  aliqui  alii  discipuli  incitati  a  Juda. 

vitas,  vel  esus  agni  paschalis,  et  Azyma,  Poterat  enim  unguentum  istud  venunda-       5 

id  est  manducatio  panum  non  fermentato-  ri  plus  quam  trecentis  denariis.  Hoc  quo- 

rum  seu  azymorum,  post  biduum,  hoc  est  que  Matthaeus  non  exprimit.  Sed  apud  Jo- 

post  duos  dies,  a  die  quo  Christus  sermo-  annem  legitur  Judas  dixisse  :  Quare  hoc  Joann.nu, 

nem    in  prsecedenti  capitulo  comprehen-  unguentum  noh  veniit  trecentis  denariis,  4' a' 

sum  ad  discipulos  habuit.  Hunc  enim  ser-  et  datum  est  egenis?  Et  forte   utrumque 

monem    fecit   tertia   feria  in   hebdomada  dixerunt;  vel  Scriptura  non  curavit  deter- 
passionis,  et  tunc  paschalis  festivitas  Ju-  B  minate  exprimere  valorem  unguenti,  seu 

daeorum  incepit  in  vespere  feriae  quintae  :  taxam  pecuniae,  sed  aliquid  circiter.  Hoc 

in  qua  hora  coeperunt  Judaei  azymis  pani-  nempe  est  consuetudo  Scripturae.  Et  fre- 

bus  vesci,  et  agnum  paschalem  tunc  man-  mebant  in  eam  ex  impatientia  :  et  si  alii 

ducabant.  In  illa  autem  tertia  feria,  sermone  discipuli  hoc  fecerunt,  certum   est  quod 

finito,  praedixit  Christus  Apostolis  se  pas-  Christi  responsione  audita  poenituerunt. 
surum.  Jdeo  Marcus  computando  tempus  Jesus  autem  dixit  :  Sinite  eam,  id  est,        6 

ab  hora  hujus  praenuntiationis  ait  :  Erat  in  pace  eam  dimittite.  Prcevenit  ungere       % 

Pascha  et  Azyma  post  biduum.  corpus  meum  in  Wepulturam,  id  est,  nunc 

Denique,   pene   omnia   quae   in   isto  et  corpori  meo  illud  ungendo  exhibuit,  quod 

sequenti  capitulis  de  passione  Salvatoris  exhibitura  ei  fuisset  in  sepulcro,  si  potuis- 

Mauh.    conscripta  sunt,  in  Matthaeo  sunt  tractata  set.  Jn  sepulcro  eniin  optavit  ungere  cor- 
xxvi,  xxvii.  atque  exposita.   Ibi  enim  insertum  est  de  C  pus  Christi,  sed  resurrectione  illius  prae- 

dominica  passione,  quod  Matthaeus  omisit,  venta  non  potuit..  Ista  namque  de  Maria 

et  alii  tres  Evangelistse  suppleverunt. ldcir-  Magdalene  dicuntur  :  et  istud  in  Matthaeo     Maith. 

co  pauca  hic  restant  dicenda,  et  quaecum-  plenius  fuit  expositum.  XXVI< '" 

que  hic  omittuntur,  in  praenotatis  Matthaei  Misit  duos  ex  discipulis,  dicens  :  Dicite    13,  ii 

capitulis  invenientur  exposita.  domino  domus  :  Magisler,  id  est  Christus, 

3  Venit    mulier  habens   alabastrum   un-  dicit  tibi  per  nos  :  Ubi  est  refectio  mea,  id 

guenti  nardi  spicati  pretiosi,  id  est  vas  est  locus  refectionis  ?  Alii  per  refectionem 

factum    de   alabastro   seu    marmore  quo-  intelligunt  agnum  paschalem, quem  dicunt 

dam,  plenum  unguento  pretioso,  facto  sive  a  domino  domus  illius  Christo  donatum. 

extracto  de  nardo  habente  spicas  in  suo  Sed  sequentia   non  concordant.  Subditur 

cacumine.  Nardus  autem  est  herba,  secun-  enim   :    Ubi  pascha  cum  discipulis  meis 
dum  aliquos,  unde  elicitur  liquor  refrige-  D  manducem,  id  est,  in  quo  loco  comedam 

rativus  et  pretiosus,  quem  aliqui   dicunt  agnum  paschalem.  Unde  de  Ioco  subjun- 

,    ,         hic  vocari  unguentum.Istud  quoque  pleni-  eitur  :  Et  ipse  demonstrabit  vobis  ccena-       15 

/OtO.  XXVI,  .  rv 

7.  us  dictum  est  in  Matthaeo.Quod  autem  mu-  culum  grande,  stratum.  In  isto  coenaculo 


352  ENARRATIO    1N    CAP.    XV   MAIICI.    —    ART.    XV 

magno  latebant  Apostoli  post  Christi  re-  A  elaberetur   e   manibus    ministrorum,    vel 

surrectionem,  videlicet  in  conclavi,  in  quo  ne  aliquis  raperet  eum  de  manu  eorum. 

17       et  Spiritum  Sanctum  receperunt.   Vespere  —  Adolescens  autem  quidam  sequebatur       51 

autem  facto,  venit  cum  duodecim.  Secun-  eum,  scilicet  Ghristum   jam   comprehen- 

dum  Lucam,  duo  discipuli  ad  parandum  sum,  amictus  sindone,  id  est  veste  alba 

Luc.  xxn,  pascha  missi,  fuerunt  Petrus  et  Joannes  :  ac  Iinea,  super  nudo  corpore,  non  habens 

8-  quomodo  ergo  Christus  venit  cum  duode-  aliud  vestimentum.  Iste  creditur  fuisse  Jo- 

cim?  nisi  duo  discipuli  isti  dicantur  Domi-  annes  evangelista  :  tamen  aliqui  asserunt 

no  obviasse  et  secum  intrasse;  vel  loquitur  quod  fuit  Jacobus  Minor.  De  hoc  plenius 

30       per  synecdochen.  Amen  dicotibi,  0  Petre,  dictum    est  in  Matthseo.  Petrus  autem  a     Matth. 

quia  tu  hodie,  id  est  die  hoc  non  artificia-  longe  secutus  esi  ewm.Joannes  habet,  quod  xxvl'^8' 

li,  sed  naturali  :  subditur  enim,  in  hac  no~  Petrus  secutus  est  eum,  et  alius  discipu-  joann.\mi, 

cte, quaB  est  pars  diei  naturalis, priusquam  B  lus,  qui  erat  notus  pontifici  :  per  quem  15- 

gallus  bis  vocem  dederit,  ter  me  es  nega-  Joannes  intelligitur,  secundum  expositores 

turus.  Quomodo  hoc  concordet  cum  verbis  communiter.  Si  ergo  prsefatus  adolescens 

aliorum  Evangelistarum,  Antequam  gallus  fuit  Joannes,  oportet  dicere,  quod  Joannes 

Mattu.    cantet,  ter  me  negabis,  expositum  est  in  post  fugam  et  sindonis  suae  relictionem, 

xxvi,  34.    Matthaeo.  reversus  est  denuo,  recuperataque  sindo- 

33  Ccepit  pavere  et  tajdere,  id  est  naturalem  ne,  cum  Petro  a  longe  secutus  est  Jesum. 

horrorem  et  fugam  sive  fastidium  mortis  Ccepit  Petrus  anathematizare ,  hoc  est  se       71 

habere,  in  parte  animi  inferiori,  non  ta-  ipsum  maledicto  adstringere,  et  cum  ex- 

ibid.  37.   men  inordinate,  ut  dictum  est  plenius  in  secratione  asserere,  et  jurare  :  Quia  ne- 

44       Matthaeo.  —  Tenete  eum,  et  ducite  caute.  scio  hominem  istum  quem  dicitis,  id  est, 

Hoc  traditor  dixit,  ne  Jesus  sua  industria  non  agnosco  hunc  Jesum. 


ARTICULUS   XV 


EXPOSITIO    CAPITULI    QUINTIDECIMI    :    FT   QONFESTIM   MANE   CONSILIUM   FACIENTES 

SUMMI    SACERDOTES,    ETC. 


GONSEQUENTER  Evangelista   ostendit  C  sit  Jesum  vinctum  ad  Caipham.  Quod  crgo  Joann.^m, 

quo  modo  ac  ordine  principales  Judse-  nunc  dicitur,  Vincientes  Jesum,  intelligen-  2i- 

orum  procuraverunt  Christi  occisionem  a  dum  est,  vel  quod  fortius  seu  inhonestius 

\        prseside  gentili  ejusque  ministris.  Et  con-  ligaverunt   eum,  quum   eum  ad   Pilatum 

festim  mane  consilium  facientes  summi  ducere  voluerunt,  forsitan  manibus  retro 

sacerdotes,  cum  senioribus  et  Scribis,  et  ligatis  ;  vel  quod  ad  horam   dissolverunt 

universo  concilio,  id  est  cunctis  consuli-  eum,  quando  mane  facto  duxerunt  eum  in    Luc.  xxn, 

bus  atque  concilii  assessoribus,  vincientes,  suum  concilium,  ut  Lucas  habet.  Et  quum  6C- 

id  est  ligantes,  Jesum,  duxerunt  eum,  et  ascendisset  turba,  id  est,  plebs  Judaeorum 

tradiderunt  Pilato.  Porro,  quod  ait,  Vin-  accessisset  Pilatum,  ccepit  hsec  turba  roga- 

cientes  Jesum,  non  est  sic  intelligendum,  re  Pilatum,  sicut  semper  faciebat  illis,  id 

quod   tunc   primo   eum    vinxerunt.   Imo,  est,  ut  hac  festivitate  paschali  dimitteret 

/oann.xvm,  quando  comprehenderunt  eum,  ligaverunt  D  eis  vinctum,  sicut  quolibet  anno  fecit  in- 

*-■  eum,  ut  habet  Joannes  :  sed  et  Annas  mi-  stante  paschali  solennitate.  Procuraverunt 


ENARRATIO    IN   CAP.    XV   MARCI.    —   ART.    XV 


.353 


namque  Judaei  ab  imperatore  Romano,  ut  A  quod  Christus  crucifixus  est  intra  tertiam 


21 


hoc  fieret  eis,  in  commemorationem  libe- 
rationis  patrum  suorum  ex  .Egypto. 

Et  angariaverunt  quempiam  pneter- 
euntem,  id  est,  quemdam  per  viam  illam 
transeuntem  timore  et  minis  compulerunt, 
videlicet  Simonem  Cyrenwum,  id  est  Cy- 
renensem,  et  a  loco  qui  dicitur  Cyrene  ap- 
pellatum,  vel  quoniam  inde  exstitit  oriun- 
dus,  vel  ob  similem  causam,  venientem  de 
villa,  forsitan  versus  Jerusalem,  ita  quod 
obviaverit  Christo  egredienti,  patrcm  Ale- 
xandri  et  Rufi :  qui  erant  dtScipuli  Chri-  B  ambo  convitiabantur  ei,  quamvis  unus  eo- 
sti,  secundum  Hieronymum,  propter  quod  rum  postmodum  sit  conversus,  visis  mi- 
pater  eorum  nominatim  exprimitur  ;  ut  rabilibus  quae  fiebant,  et  visa  patientia 
tolleret  crucem  ejus  :  quod  fecerunt  cru-  Christi ;  vel  eo  modo  loquendi,  quo  soci- 
delissimi  illi,  non  quod  Christo  propriam  etas  dicitur  facere  quod  facit  pars  ejus. 
crucem  bajulanti  ac  lasso  compaterentur,  Currens  autern  unus  gentilium  impro- 

sed  ex  nimia  crudelitate,  timentes  ne  Je-      perantium  Christo.  Videtur  enim  fuisse  de 


23 


et  sextam.  Ideo  interdum  legitur  hora  ter- 
tia,  interdum  hora  sexta  crucifixus.  Medi- 
um  enim  nomine  utriusque  extremi  ex- 
primi  solet. 

Et  qui  cum  eo  crucifixi  erant ,  puta  32 
latrones  in  quorum  medio  pendebat  pre- 
tium  mundi,  Sanctus  Sanctorum,  Filius 
Dei,  convitiabantur ,  id  est,  crimen  sibi 
imponebant,  et  improperabant  ei  dicen- 
do  :  Si  tu  es  Christus,salvum  fac  te  ipsum  mc  xxm, 
et  nos.  Hoc  ideo  dicitur,  vel  quia  primo 


39. 


36 


sus  sub  onere  crucis  succumberet,  et  an- 
tequam  crucifigeretur,  obiret. 

Dabant  ei  bibere  vinum  myrrhatum,  id 
est  myrrha,  quae  amarissima  est,  mixtum, 
imo  et  felle  ;  et  non  accepit  multum  de 


servis  Pilati,  quia  non  intellexit  verbum 
Christi  clamantis,  Eloi,  Eloi,  etc,  quod 
fuit  Hebraeum,  et  a  Judaeis  intelligebatur. 
Et  implens  spongiam  aceto,  potum  dabat 
ei,  dicens  :  Sinite,  id  est,  sustinete,  videa- 


potu  hujusmodi.  Parum  tamen  accepit  de  C  mus  si  veniat  Elias  ad  deponendum  eum. 


Joann.xac, 

30. 

Matth. 
xxvn,  34. 

25 


Joann.wx, 
13,  14. 


eo,  dicente  Joanne  :  Quum  accepisset  Jesus 
acetum,dixit  :  Consummatum  est.  Unde  in 
Matthaeo  legitur  :  Et  quum  gustasset,  no- 
luit  bibere. 

Erat  autem  hora  tertia,  et  crucifixerunt 
eum.  Huic  repugnare  videtur  quod  Joannes 
ait,  Pilatum  sedisse  pro  tribunali  hora  fe- 
re  sexta ;  et  secundum  alios  Evangelistas, 
Christus  crucifixus  est  hora  sexta.  Secun- 
dum  Augustinum,  ad  hoc  dupliciter  re- 
spondetur  :  Primo,  secundum  Augustinum, 


Putabat  quippe  quod  Jesus  dicendo,  Eloi, 
Eloi,  invocasset  Eliam.  Sed  quaeritur,  quo- 
modo  hic  scriptum  sit,  quod  iste  offerens 
Christo  acetum,  dlxit,  Sinite,  videamus  si 
veniat  Elias,  etc,  quum  in  Matthaeo  alii 
referantur  dixisse  ad  istum,  Sine,  videa- 
mus,  etc  Dicendum,  quod  fieri  potuit,  ut 
alii  primo  hoc  dicerent  insultando,  deinde 
iste  verba  illorum  repeteret,  cum  Christi 
irrisione. 

Videns  autem  centurio,  qui  ex  adverso 


Matth. 
xxvn,  49. 


quod  Marcus  asserens  Christum  hora  tertia  D  stabat,  hoc  est  ex  opposito  crucis,  custo- 


crucifixum,  adspexit  et  retulit  hoc  ad  ani- 
mos  Judaeorum,  qui  volebant  quasi  immu- 
nes  videri  a  morte  Christi  :  propter  quod 
tradiderunt  eum  Pilato.  Hinc  enim  in  Ac- 
Act.\,  28.  tibus  leguntur  dixisse  Apostolis  :  Vultis 
super  nos  inducere  sanguinem  hominis 
hujus.Quoniam  ergo  Judaei  hora  tertia  cla- 
maverunt,  Tolle,  crucifige;  idcirco  Marcus 
testatur  Christum  hora  tertia  crucifixum, 
videlicet  linguis  et  machinamentis  Judaeo- 
rum.  Secundo  dicendum,  secundum  alios, 

T.  11. 


Joann.\n 
14,13. 


diens  Jesum  donec  decederet,  quia  sic  cla- 
mans  exspirasset,  dicendo  alta  voce,  Pater, 
in  manus  tuas  commendo  spiritum  meum; 
ait  :  Vere  hic  homo  Filius  Dei  erat.  Con- 
sideravit  enim  centurio,  clamorem  illum 
non  fuisse  naturalem  vel  humanum,  sed 
divina  virtute  formatum,  praesertim  quum 
alii  instante  separatione  animae  a  corpore, 
tantae  sint  debilitatis,  ut  vix  exiguam  va- 
leant  producere  vocem.  Quamvis  autem 
Jesus  sit  naturalis  Filius  Dei,  non  adopti- 

23 


39 


Luc.  xxiii, 
46. 


Wi 


ENARRATIO    IN    CAP.    XVI    MARCI. 


ART.    XVI 


vus,  non  tamen  probabile  est  quod  cenln- 
rio,  hoino  gentilis,  intellexil  propria  verba 
de  natnrali  filiatione.  Non  enim  cognovit 
Filinin  Dei  esse  verum  Deum  et  nnnm 
Denm  cnm  Patre  :  sed  dixit  Jesnm  esse 
Filinm  Dei,  qnasi  hominem  singulariter 
sanctum;  vel  dixit  verba  illa,  ad  confir- 
mandnm  verba  Christi,  cni  objecernnt  Jn- 
daei,  quod  fecisset  se  Filinm  Dei. 
42  Et  cjuum  sero  esset  factum,  quia  erat 

Parascevc ,  quocl  est  ante  sabbatum,  id  cst 
dies  praeparationis  dnplicinm  fercnlornm, 
videlicet  pro  die  illo,  et  pro  die  seqnenti 
sen  sabbato,  qui  ita  solennis  fuit,  quod 
non  licuit  Jndaeis  praeparare  escas  in  eo. 
Secundum  Bedam,  parasceve  est  nomen 
Graecum,  et  interpretatur  praeparatio,  quia 
ut  dictum  est,  in  eo  praeparabant  Judaei  ci- 
baria  pro  feria  sexta  et  sabbato.  Hoc  autem 


A  nomen  habuerunt  Judaei  a  Graecis  qui  in- 
ter  eos  conversabantur.  Venit  Joseph  ab  43 
Arimathea,  nobilis  decurio,  id  esl  unus  de 
curialibus,  et  audacter ,  id  esf  sine  timore 
Judaeorum,  introivit  ad  Pilalum,  et  petiit 
corpus  Jesu.  Jam  enim  roboratus  fuit  in 
fide, visis  quae  in  Christi  passione  ac  obitu 
acciderant.  Ideo  quamvis  ante  fuisset  oc-  Joann.wx, 

38 

cultus  Christi  discipulus,  nunc  tamen  ma- 
nifestavit  quod  fuit.  Pilatus  autem  mira-  44 
batur  si  jam  obiisset,  id  est,  an  Christus 
tam  cito  exstinctus  fuisset.  Non  enim  pen- 
B  savit  Pilatus  quanta  tormenta  intulerunt 
Christo  Judeei  in  nocte,  et  milites  in  prae- 
torio,  in  columna,  in  cruce  perforantes 
manus  ac  pedes  ejus. 

Denique  quae  sequuntur,  et  quae  jam 
omissa  sunt,  copiose  tractata  et  explanata 
sunt  in  Matthaeo. 


ARTICULUS    XVI 


ENARRATIO    CAPITULI    SEXTIDECIMI    :     ET    QUUM    TRANSISSET    SARBATUM, 


MARIA    MAGDALENE,    ETC. 


R1 


ECITATA  Salvatoris  vivifica  passione,  C 
consequenter   describitur   resurrectio 

1  ejus  gloriosa.  Et  quum  transisset  sabba- 
tum,  id  est,  dies  sabbati,  qui  fuit  solennis- 
simus,  ad  occasum  venisset,  Maria  Mag- 
dalene,  et  Maria  Jacobi  mater,  ct  Salome, 
emerunt aromata : quae  non  poterant  emere 
die  sabbati  perdurante,  sed  vespere  facto, 
in  quo  solennitatis  magnitudo  finiebatur; 
ut  venientes  ungerent  Jesum,  id  est  corpus 
Jesu,ponendo  totum  pro  parte,  partem  pro 

2  toto.  Et  valde  mane  una  sabbatorum,  id 
est  uno  dierum  illius  hebdomadae  pascha-  D 
lis,  cujus  omnes  dies  dicebantur  sabbata, 
quia  festivi.  Itaque,Una  sabbatorum.id  est 
prima  die  post  principale  sabbatum,  ve- 
niunt  ad  monumentum,  orto  jam  sole.  In 

Joann.x*,  Joanne  legitur,  quod  Mar.ia  venit  ad  monu- 
'■  mentum,  quum  adhuc  tenebrae  essent.  Et 


respondendum,  quod  fuit  aurora,  ita  quod 
aliquid  lucis  et  aliquid  tenebrarum  appa- 
ruit.  In  superioribus  enim  locis  videbatur 
lux  solis,  in  inferioribus  tenebrae  erant. 
Ideo  dicit  Joannes,  quod  tenebrae  erant ; 
Marcus,  quod  sol  fuit  ortus  :  nam  medium 
ab  utroque  extremo  denominatur. 

Etdicebant  ad  invicem  :  Quis  revolvet 
nobis  lapidem  ab  ostio  monumenti,  id  est 
a  loco  ubi  superpositus  fuit  lapis  corpori 
Christi,  qui  de  sepulcro  clauso  surrexit? 
Et  respicientes ,  viderunt  revolutum  lapi- 
dem :quem  angelus  amovit  post  Christi  re- 
surrectionem,  ut  ostenderet  sepulcrum  es- 
se  vacuum,et  Christum  resuscitatum.  Erat 
quippe  magnus  valde  :  idcirco  mulieres 
merito  quaerebant,  quis.  eis  lapidem  tan- 
tum  deponeret,  quasi  dicerent  :  Nos  eum 
amovere  non  possumus. 


ENARRATIO    IN    CA1\    XVI    MARCI.    —   ART.    XVI  33g 

5  Et  introeuntes  in  monumentum,  id  cst  A  renum,  crucifixum.  Surrexit,  non  est  hic 
in  doiniinculam  in  qua  fuit  sepulcrum,  secundum  humanam  naturam,  qui  sccun- 
viderunt  juvenem,  id  est  angelum  in  spe-  dum  divinitatem  suam   implet  ccelum  et 

cie  adolescentis,  sedentem  in  dextris,   id  terram.  Ecce  locus  ubi posuerunt  eum  Jo-  Joatm.%a, 

est  in  dextera  parte  sepulcri.  Matthaeus  di-  seph  et  Nicodemus,  ut  locum  esse  vacuum  38"42' 

Matih.    cit,  quod  angelus  accedens,  revolvit  lapi-  conspicientes,  certae  sitis  quod  resurrexit. 

xxvm,  2.     c\Gm>  ej  Sedebat  super  eum.  Unde  elicitur,  Sed  ite,  dicite  discipulis  ejus,  et  Petro.        7 

quod  lapis  in  dextera  parte  jacehat.  Merito  Specialiter  nominat  Petrum,  vel  quia  inter 

autem  angeli  sancti  in  forma  juvenili  ap-  discipulos  principalis,  vel  potius  ut  detur 

parent,  quoniam  inde  sunt  et  illam  vitam  ei  fiducia  venise  atque   audacia  veniendi 

annuntiant,  ubi  nullus  senescit,  sed  sem-  inter  discipulos.  Quia  prcecedet  vos  in  Ga- 

Ephes.iv,  piterna  juventus  consistit,  in  mensura  aeta-  Ulosam.  Ibi  eum  videbitis,  sicut  dixit  vo- 

tis  plenitudinis  ChristLRecte  q"uoque  sedet  B  bis.  Ista  exposita  sunt  in  Matlhaeo.  v^,a,H-' 

in  dextris,  qui  prospera  venerat  nuntiare,  At  illai  mulieres  cxeuntes  domunculam        8 

et  consolationem  aeternam  cunctis   fideli-  sepulcri,  fuf/erunt  de  monumenlo.  Cujus 

bus  exhibere.  Coopertum  stola  candida,  id  ratio  subditur  :  invaserat  enim  eas  tremor 

estalba  ac  fulgida  veste  indutum.Scriptum  corporis,  et  pavor  mentis;  et  nemini,  id 

Matth.    est  enim  apud  Matthseum  :  Erat  autem  ad-  est  nulli  prsesentium,  scilicet  nulli  de  cu- 

xxvin,  3.     Spectus  ejus   sicut  fulgur,  et   vestimenta  stodibus  illic  jacentibus,  ut  dictum  est  in    itnd.  8. 

ejus  sicut  nix.  Apparuit  ergo  in  splendida  Matthaeo,  quidquam  dixerunt  :  limebant 

veste  :  primo,  ad  designandum  angelicae  enim,  non  solum    ex  angeli  apparitione, 

puritatis  splendorem  ac  sanctitatem  ;  se-  sed  etiam  ex  intuitu  militum  qui  ibi  tan- 

cundo,  quoniam  nuntius  fuit  verae  lucis,  et  quam  mortui  jacebant  prostrati.  ibid.  4. 

civis  supernae  claritatis;  tertio,  ut  vestis  Surgens  autem  Jesus  mane,  prima  sab-        9 

suae  candore  feminas  sanctas  mulceret.  De-  C  bati,  apparuit  primo  Marice  Magdalenc. 

joann.xx,  nique  in  Joanne  legitur,  quod  quum  Maria  Ex  hoc  sequi  videtur,  quod  Jesus  surrexit 

^1'12'       se  inclinasset,  et  in  monumentum  prospe-  in  aurora,  ut  Augustinus  affirmat.  Grego- 

xisset,  vidit  duos  angelos,  unum  ad  caput,  rius  tamen  asserit,  quod  surrexit  media  no- 

et  unum  ad  pedes,  ubi  positum  fuit  cor-  cte,  quemadmodum  Samson,  qui  fuit  figu- 

pus  Jesu.  Similiter  in  Luca  scriptum  est,  ra  Christi,  media  nocte  surrexit,  et  portas  judic.x\i, 

Luc.xxw,  quod  quum  mulieres  animo  consternatae  Gazae  asportavit.  Sicque  quod  dicitur,  Ma- 3- 

essent,  duo  viri  steterunt  juxta  eas  in  ve-  ne,  non  determinat  participium  Surgens, 

ste  fulgenti,  id  est  duo  angeli  in  forma  vi-  sed  verbum  Apparuit,  ut  sit  sensus  :  Sur- 

rorum.Propterea  asseruit  Augustinus,quod  gens  Jesus,  id  est  Jesus  qui  surrexit,  appa- 

ibi  apparuerunt  tres  angeli,  duo  videlicet  ruit  mane,  prima  sabbati.  Primum  tamen 

in  loco  ipsius  sepulcri,  seu  intra   sepul-  magis   videtur   consonum    textui.   Itaque, 

crum,  et  unus  extra  sepulcrum,  sed  intra  D  Surgens  Jesus  a  sepulcro,  in  quo  anima 

domunculam   in  qua   fuit  sepulcrum.  Et  ejus  fuerat  corpori  reunita,  mane,\d  est  in 

obstupuerunt,  id  est,  vehementer  miratae  aurora,  prima  sabbati,  id  est  die  immedia- 

atque   exterritae  sunt   propter  fulgureum  te  sabbatum  subsequente.  Judaei   namque 

angeli  vultum  terribilem  valde.  denominant  dies  septimanse  a  sabbato,qua- 

6  Qui  dicit  illis  :  Nolite  expavescere .  Hoc  si  a  principaliori,  dicendo,  Prima  sabbati, 
angelis  proprium  est,  ut  quamvis.primo  secunda  sabbati,  tertia  sabbati.  Apparuit 
suo  apparatu  terrore  concutiant  homines,  primo  Mariaz  Magdalene,  de  qua  ejecerat 
mox  tamen  consolentur  ac  roborent  eos,  septem  daemonia,  id  est  universa  pecca- 
dummodo  digni  sint.  Jesum,  id  est  Salva-  ta  mortalia.  Septenario  quippe  universitas 
torem,  quairitis,  hoc  est  corpus  Jesu,  pu-  designatur.  De  hac  apparitione  dictum  est  Matth. 
tantes  Jesum  adhuc  mortuum  esse,  Naza-  copiosius  in  Matthaeo.  xxv'"' 9- 


350 


ENAHKATIO    1N    CAP.    XVI    MAUCI. 


AHT.    XVI 


10 


11 


12 


Zuc.xxiy 

18. 


Ibid.  13. 


Ibidem 
et seq. 


Ibtd.  18. 


Ibid.  ix, 29. 


Ibid.  xxiv, 
16. 

IV  Reg.vi, 

18;Gen.xix, 
II. 


13 


Luc .  xxiv, 
33,  35. 


llla  vadens,  nuntiavit  his  qui  cum  eo 
fuerant,  id  est,  cinn  Jesu  antc  passionem 
conversabantur,  puta  discipulis,  lugenti- 
bus  et  flentibus.  Ideo  appellatur  Apostolo- 
nim  Aposlola.  Et  sicul  a  priina  muliere 
Eva  coepit,  et  propinata  cst  viro  ejus  ct 
omnibus  posteris  snis  damnatio;  sic  mu- 
licr  ista  primo  nunliavit  hominibus  salva- 
tionem  quae  est  in  Christo.  Et  illi  audien- 
tes  quia  viveret  Jesus,  et  visus  esset  ab  ea, 
non  crediderunt. 

Post  Jucc  autem  duobus  ex  eis,  id  est 
duobus  discipulis,  quorum  unus  dictus  est 
Cleophas,  ambulantibus  in  via,  ostensus 
est,  id  est,  se  ipsum  ostendit  atque  appa- 
ruit  Dominus  Jesus,  in  alia  effigie,  id  est 
alia  faciei  dispositione,  physionomia  seu 
specie,  cuntibus  in  villam,  in  qua  fuit 
castellum  nomine  Emmaus.  Ista  apparitio 
facta  esl  in  die  dominicee  resurrectionis,et 
in  Luca  descripta  est  plenius.  Quomodo 
autem  facta  est  ista  alteritas  effigiei,  non 
est  facile  determinare,  videlicet.  in  quo  sub- 
jective  fuit  ista  effigies  altera,  an  solum 
in  oculis  discipulorum,  an  in  aere,  an  in 
corpore  Christi  apparentis  in  habitu  pere- 
grini  :  unde  discipuli,  Tu  solus  (inquiunt) 
peregrinus  es,  etc.  Corpus  aulem  Christi 
glorificatum  tunc  fuit  :  unde  non  vidctur 
in  ipso  fuisse  effigies  alia.  Aliqui  tamcn 
dicunt,  quod  Christus  ad  horam  mutavit 
faciem  suam,  quemadmodum  in  transfigu- 
ratione.  Alii  probabilius  dicunt,  quod  mu- 
tatio  hsec  fuit  dumtaxat  in  oculis  discipu- 
lorum  :  quoniam  in  Luca  habetur,  quod 
oculi  eorum  tenebantur,  ne  eum  agnosce- 
rent.  Sicque  videntur  fuisse  percussi  acri- 
sia,  quemadmodum  Syri  quaerentes  Elisae- 
um,  et  Sodomitae  quuerentes  domum  Lot. 
Quod  sua  incredulitate  meruerunt.  Sicut 
enim  discipuli  non  recte  senserunt  de 
Jesu,  sic  ipse  non  ostendit  se  eis  qualis 
fuit. 

Et  illi  euntes,  id  est,  eadem  hora  in  Je- 
rusalem  redeuntes,  nuntiaverunt  ceteris, 
id  est  undecim  Apostolis  intra  conclave 
collectis,  et  his  qui  cum  ipsis  tunc  erant, 
quomodo  Jesus  eis  apparuisset,  eumque  in 


A  fractione  panis  cognovissent;  nec  illis  cre- 
diderunt. Oppositum  videtur,quoniam  Lu- 
cas  Jiabet,  quod  ipsi  duo  invenerunt  un-    zucxxjv, 
decim  congregatos  et  eos  qui  cum  ipsis33,34 
crant,  dicentes  quod  surrexit  Dominus  ve- 
re,  et  apparuit  Simoni.  Et  respondendum, 
quod    imperfecte    credebant,    dubitatione 
quadam  seu  nutatione  mentis  annexa.  Un- 
dc  post  paucaLucas  illic  subjungit:  Adhuc  ibtd.u. 
illis   non   credentibus  et  mirantibus  prae 
gaudio,  etc. 

Novissime,  id  est  in  die  ascensionis,  ut       14 

B  probabilius  sestimatur,  recumbentibus,  id 
est  manducantibus,  illis  undecim  Aposto- 
lis,  apparuit  Jesus  in  conclavi  seu  ccena- 
culo  quo  pascha  edebant.  Et  quamvis  Mar- 
cus  non  exprimat  nisi  undecim,  tanquam 
principales  discipulos,nihilo  minus,  ut  ali- 
qui  dicunt,  ibi  tunc  erant  alii  multi  viri  et 
feminse,in  quorum  conspectu  Christus  eo- 
dem  die  ascendit  :  erantque  circiter  cen-  Act.  1,15. 
tum  viginti,  secundum  Lucam,  ut  ex  Apo- 
stolorum  Actibus  colligitur.  Sed  si  istud 
intelligendum  est  de  apparitione  hac  facta 

C  in  conclavi,  quomodo  Marcus  dicit  de  ea, 
quod  Christus  novissime  apparuit,  quum 
postmodum  eodem  die  in  monte  Oliveti 
apparuerit  eis?  Et  respondendum  primo, 
quod  sic  intelligi  potest :  Novissime,  id  est 
ultimo  die  quo  inter  discipulos  conversa- 
batur  in  terra  post  resurrectionem.  Siqui- 
dem  per  dies  quadraginta  apparuit  eis  see-  Act.  1, 3. 
pe  :  quorum  dierum  ultimus  fuit  iste.  Vel 
quod  dicitur,  Novissime,  referendum  est, 
non  ad  tempus  apparitionis,  sed  ad  appa- 
ritiones  prsecedentes.  Apparuit  ergo  recum- 

D  bentibus,  et   comedit   cum  eis,  et  docuit 

eos,  juxta  illud  :  Convescens,  prsecepit  eis  ibid.i. 
ab  Jerosolymis  ne  discederent,  sed  ex- 
speclarent  promissionem  Patris  factam  de 
missione  Spiritus  Sancti.  Tunc  quoque  di- 
scipuli  interrogaverunt  eum  :  Domine,  si  ibid.a. 
in  tempore  hoc  restitues  regnum  Israel  ? 
Et  exprobravit,  id  est,  cum  justa  ac  dira 
improperatione  redarguit,  incredulitatem 
illorum  et  duritiam  cordis.  Verba  autem 
seu  forma  exprobrationis  non  ponitur  hic; 
sed  forsitan  talis  erat,quomodo  duobus  di- 


Luc.  xxiv, 
50. 


ENARRATIO    IN   CAP.    XVI   MARCI.    —    ART.    XVI  357 

Luc.xxiw,  scipulis  in  Emmaus  euntibus  dixit :  Ostul-  A  lectuali  perfectione;  corpus  quoque  huma- 

25'  ti  et  tardi  corde  ad  credendum !  Quia  his  num  continet  elementa,  etad  cooliformem 

qui  viderant  eum  resurrexis.se,  id  est,  qui  sequalitatem    reducitur,  secundum    philo- 

Christum  post  resurrectionem  viderunt,  ut  sophos. 

mulieres,  et  Petrus  ac  duo  discipuli;  vel,  Qui  crediderit  fide  formata  seu  dilecti-       16 

His  qui  viderant  eum  resurrexisse,  id  est,  one  ornata,  et  quum  opportunitas  adest, 

ejus  resurrectionem  viderunt,  et  ei  adfu-  per  dilectionem  operante.  Qui  enim  dicit  Gaiat.v,6. 

erunt,  videlicet  angelis  sanctis,  non  cre-  se  Deum  cognoscere,  et  mandata  ejus  non  *Joann-"> 

diderant.  Ita  intelligit  S.  Bernardus.  Apo-  custodit,  mendax  est ;  et,  Fides  sine  ope-    jacob.  n, 

stoli  enim  non  credendo  mulieribus  quse  ribus  mortua  est.  Et  baptizatus  fuerit  Ba-  17'20-26- 

angelos  viderunt,  eorumque  verba  Aposto-  ptismo  fluminis,  flaminis,  vel  sanguinis. 

lis  nuntiaverunt,  non  crediderunt  angelis  Non  enim  sufficit  fides  sine  Baptismo,  si 

ipsis.    Sed   quomodo   Christus"  increpavit  B  adsit  possibilitas  suscipiendi  Baptismum  : 

Apostolos  de  incredulitate  et  cordis  duri-  quse  si  defuerit,  debet  homo  habere  pro- 

tia,  in  die  ascensionis,  quando  utique  cre-  positum  et  affectum  recipiendi  ipsum,  et 

diderunt,  et  devoti  valde  fuerunt?  Dicen-  de  preeterita  negligentia  pcenitere,  si  dis- 

dum,  quod  increpavit  eos  de  preecedenti  tulit  quando  recipere  potuit.  Salvus  erit, 

incredulitate  atque  duritia;  et  forte,  quia  in  preesenti  per  gratiam,  et  in  futuro  per 

adhuc  non  satis  creduli  erant.  Aliqui  vero  gloriam,  modo  in  spe,  et  tunc  in  re.  Qui 

dicunt,  quod  non  increpavit  Apostolos,  sed  vero  non  crediderit,  condemnabitur  :  quo- 

quosdam  discipulos  congregatos  cum  eis.  niam  sine  fide  impossibile  est  placere  Deo,  Hebr. xi,6. 

Sed  Evangelista  apertissime  dicit,  quod  ap-  quidquid  fecerit  vel  habuerit  homo.  Nam 

paruit  undecim,  exprobravitque  increduli-  justus  ex  fide  vivit,  et  quidquid  non  est  ex  Habac.nA; 

tatem  illorum  et  duritiam  cordis.  fide,  peccatum  est,  secundum  Apostolum.  ^J,1',1^' 
15           Et  dixit  eis  :  Euntes  in  mundum  uni-  C      Signa  autem,   id  est  miracula,  quibus  23. 

versum,  non  statim  post  ascensionem  vel  fides  probatur  esse  a  Deo,  quse  naturali 

Spiritus  Sancti  receptionem,  sed  in  die  di-  nequit  ratione  probari.  Quum  enim  Deus 

visionis  Apostolorum.  Itaque,  Euntes  sepa-  esse  non  valet  testis  falsitatis,  aut  confir- 

ratim  et  successive,  in  mundum  univer-  mator   erroris,  constat   illam    fidem   esse 

sum,  id  est  ad  principales  partes  mundi,  divinam,  ad   cujus   confirmationem   Deus 

prcedicate  Evangelium  omni  creaturce,  id  tanta  operatus   est   signa,   quorum  multa 

est  omni  homini.  Homo  enim  dicitur  om-  omnem  creatam  potestatem  excedunt.  Ita- 

nis  creatura,  non  formaliter  aut  substan-  que,  Signa  eos  qui  crediderint,  haic  se- 

tialiter,  sed  virtualiter  et  per  convenien-  quentur,  id  est,  virtus  et  gratia  faciendi 

tiam,quia  cum  omni  creatura  habet  aliquid  signa  sequentia  eis  prsestabitur.  Non  est 

commune,  et  omnes  differentise  rerum  seu  autem  absolute  de  universis  fidelibus  in- 

cuncta  genera  entium  in  ipso  concurrunt.  D  telligendum,  sed  de  quibusdam,   praeser- 

Constat  enim  ex  materiali  et  immateriali  tim  in  exordio  nascentis  Ecclesise,et  etiam 

substantia,  habetque  in  se  accidentia  sen-  interim  usque  in  praesentem  diem,  secun- 

sibilia  et  insensibilia.  Omnia  quoque  quo-  dum  divinae  sapientise  ordinatissimum  mo- 

dammodo  ordinantur  ad  hominem.  Unde  deramen,  et  necessitatem   seu   utilitatem 

Sap.  1,7.  hoc  quod  Sapiens  ait,  Hoc  quod  continet  Ecclesiae.  De  quibus  Dominus  :  Qui  credit  Joann.x* 

omnia,  scientiam  habet  vocis,  uno  modo  in  me,  opera  quae  ego  facio,  et  ipse  faciet, 

exponitur  de  homine.  Nam  et  anima  ratio-  et  majora  horum  faciet,  quia  ego  ad  Pa- 

nalis  continet  in  se  omnes  formas  inferio-  trem  vado. 

res,  quemadmodum  numerus  major  mino-         In  nomine  meo,  id  est  in  mea  potestate, 

rem,  et  tetragonum  trigonum,  et  insuper  et  per  invocationem  nominis  mei,  dcemo- 

convenientiam  habet  cum  angelis  in  intel-  nia  ejicient  ab  obsessis.  Imo  in  Actibus 


338 


KNARRATIO    IN    CAP.    XVI    MARCI. 


ART.    XVI 


Ac(.mx,i2.  scriptum  est,  quod  ad  contactum  vestium 
Pauli,spiritus  nequam  egrediebantur.Ziw- 
guis  loquentur  novis,  id  est,  recentibus 
atque  diversis  loquelis  utentur  :  ut  patet 

ibid.  n,  4.  in  Apostolis,  qui  recepto  Spiritu  Sancto, 
cceperunt  loqui  variis  et  omnium  gentium 
linguis.  Quae  etiam  gratia  data  est  aliis 
pene  innumeris,  in  primitiva  Ecclesia  : 
aliter  non  potuissent  Evangelium  praBdi- 
care  in  tam  diversis  atque  distantibus  lo- 
18  cis.  Serpentes  tollent,  id  est,  calcabunt, 
occident,  sive  portabunt  :  quemadmodum 

/iidLnvoi,  Paulus  viperam  manu  sua  apprehendens 
excussit  in  ignem.  Nomine  autem  serpen- 
tium  reliqua  venenosa  animantia  intelli- 

Ps.  xc,  13.  guntur,  quemadmodum  scriptum  est  :  Su- 
per  aspidem  et  basiliscum  ambulabis,  et 
conculcabis  leonem  et  draconem.Hoc  quo- 

Luc.  x,  19.  que  Salvator  promisit  :  Ecce,  inquiens, 
dedi  vobis  potestatem  calcandi  super  ser- 
pentes  et  scorpiones,  et  supra  omnem  vir- 
tutem  inimici ;  et  nihil  vobis  nocebit.  Et 
si  mortiferum  quid  biberint,  non  eis  no~ 
cebit :  quemadmodum  patet  in  Joanne  apo- 
stolo.  Super  cegros  manus  imponenf,  et, 
bene  habebunt,  id  est,  sanabuntur. 

Liberalis  atque  magnifici  promissionis 
est,  plus  conferre  quam  promisit.  Sic  Chri- 
stus  multa  majora  per  Apostolos  multos- 
que  alios  fecit,  quam  sint  ea  quae  hic  reci- 

Aa.  v,  15.  tantur,  praesertim  quum  ad  umbram  Petri 
legantur  infirmi  fuisse  sanati.  Porro  in 
Actibus  scribitur  :  Virtutes  non  modicas 
fecit  Deus  per  manus  Pauli,  ita  ut  a  cor- 
pore  ejus  deferrentur  super  languidos  su- 
daria  vel  similia,  et  recedebant  ab  eis 
languores. 

Hsec  igitur  signa,  corporaliter  quidem 
ab  aliquibus  comparative  paucis  facta  no- 
scuntur,  nec  opus  est  ea  nunc  iterari, 
quum  in  suo  effectu  satis  resplendeant. 
Quid  equidem  ita  mirabile,  sicut  conversio 
totius  mundi  ad  tam  incomprehensibilem 
fidem  ac  arduam  legem  ?  Spiritualiter  ve- 
ro  a  multis  multoties  facta  sunt,  et  quo- 
tidie  fiunt.  Spiritualiter  namque  daemonia 
ejicit,  qui  peccatorem  mortalibus  vitiis  ir- 
retitum  convertit,  ita  ut  sif  templum  Spi- 


lbid.  xix, 
II,  12. 


A  ritus  Sancti,  qui  paulo  ante  vas  erat  di- 
aboli.  Novis  insuper  linguis  loquitur,  qui 
solita  vaniloquia,  scurrilia  vitiosaque  ver- 
ba  devitans,  incipit  loqui  salutaria  ver- 
ba,  Deum  laudare,  proximum  informare, 
jugiterque  orare,  quemadmodum  monet 
Apostolus  :  Implemini  (inquiens)  Spiritu 
Sancto,  loquentes  vobismetipsis  in  psal- 
mis,  et  hymnis,  et  canticis  spiritualibus, 
cantantes  et  psallentes  in  cordibus  vestris 
Domino,  gratias  agentes  pro  omnibus  sem- 
per.  Hoc  fecit  qui  ait  :  Benedicam  Domi- 

B  num  in  omni  tempore,  semper  laus  ejus 
in  ore  meo.  Et  alius  :  Laudabo,  ait,  nomen 
tuum  assidue,  et  confitebor  tibi  quum  ad- 
huc  junior  sum,  antequam  oberrem.  Ser- 
pentes  autem  tollit,  qui  diabolicas  suggesti- 
ones,  et  venenatas  tentationes  suppeditat. 
Mortiferum  vero  sine  nocumento  bibit,  cui 
omnia  etiam  mala  cooperantur  in  bonum  ; 
vel  qui  aliorum  pravis  exemplis  non  in- 
ficitur,  nec  pervertitur  cum  perversis.  Su- 
per  aegros  autem  manus  imponit  et  sanat 
eosdem,  qui  pusillanimes  et  imperfectos 

G  bonis  operibus  roborat,  verbo  consolatio- 
nis  sustentat,  et  suis  exemplis  provocat  ad 
meliora  ac  viciniora  saluti. 

Et  Dominus  quidem  Jesus  postquam  lo- 
cutus  est  eis  verba  praedicta,  et  alia  plura 
quse  scripta  sunt  in  Actibus,  assumptus 
est  in  coelum,  id  est,  propria  virtute  as- 
cendit  ad  ccelum  empyreum.  Qui  enim 
descendit,  ipse  est  et  qui  ascendit  super 
omnes  ccelos.  De  quo  ait  Psalmista  :  Psal- 
lite  Domino  qui  ascendit  super  ccelum  cce- 
li  ad  orientem  ;  itemque,  Ascendit  Deus 

D  in  jubilo,  Dominus  in  voce  tubae.  Denique 
Christus  ascendit  non  solum  divina  vir- 
tute,  sed  et  humana,  per  dotem  agilitatis. 
Corpus  namque  glorificatum  obedit  ad  nu- 
tum  voluntati  atque  imperio  animae.  In 
Luca  scriptum  est,  quod  Jesus  eduxit  eos 
qui  erant  in  conclavi  foras  in  Bethaniam, 
et  elevatis  manibus,  benedixit  eis,  ac  fe- 
rebatur  in  ccelum.  Sed  et  in  Actibus  ha- 
betur,  quod  videntibus  illis,  elevatus  est, 
et  nubes  suscepit  eum  ab  oculis  eorum. 
Quumque  intuerentur  in  ccelum  euntem 


Ephes.  v, 
18-20. 


Ps.  XXXIII, 


Eccli.  li, 
15,  17,  18. 


Rom.  vill, 
28. 

Ps.  xvii, 27. 


Hebr.  vi,9. 
19 

Act.  i,4-8. 


Ephes.  iv, 
10. 

Ps.  i.xvii, 
33,  34. 

Ps.  XLVI,  6. 


Luc.  xxiv, 
50,  51. 


Ac<.i,9,10. 


ENARRATIO   IN   CAP.    XVI   MARCI.    —   ART.    XVI 


359 


I  Cor.  xv 

26. 


illum,  ecce  duo  viri  adstiterunt  juxta  illos 
in  vestibus  albis.  Hsec  autem  nubes,  et 
angeli  apparentes  atque  cum  Christo  as- 
cendentes,  non  adfuerunt  propter  Christi 
indigentiam,  sed  reverentiam,  ad  demon- 
strandum  quod  ccelestia  et  inferiora,  cor- 
poralia  ac  spiritualia,ad  Christi  obsequium 
essent  parata. 

Et  sedet  a  dextris  Dei.  Secundum  hu- 
manitatem  assumptam,sedet  a  dextris  Dei, 
id  est  in  potioribus  bonis  Patris,  de  quibus 

Ps.  xv,  ii.  ait  Propheta  :  Delectationes  in  dextera  tua 

Ps. vni, 8;  usque  in  finem.  Omnia  eninTcreata  sub- 
dita  sunt  Christo  homini  et  ejus  humani- 
tati,  et  anima  Christi  perfectissime  fruitur 
increatis  divitiis  summae  Trinitatis.  Prse- 
terea,  secundum  divinitatem  suam,  sedet 
a  dextris  Dei,  id  est  ad  Patris  aequalita- 
tem,  cum  quo  unus  Deus  est :  sedens  non 
corporaliter,  secundum  quod  Deus  ;  sed, 
Sedet,  id  est,  omnipotenter  quiescit  et  re- 
gnat.  Hinc  David  praedixit  :  Dixit  Domi- 
nus  Domino  meo  :  Sede  a  dextris  meis.  Et 

Apoc. in, 2i.  Christus  :  Ego  (inquit)  vici,  et  sedi  cum 
Patre  meo  in  throno  ejus. 
20  TLU  autem  Apostoli  profecti  in  omnem 

terram,  secundum  dispositionem  divinam, 
prwdicaverunt  ubique,  id  est  in  principa- 
libus  partibus  orbis,  quemadmodum  Chri- 

Aci.  i,  8.  stus  legitur  eis  dixisse  :  Eritis  mihi  testes 
in  omni  Judsea  et  Samaria,  et  usque  ad 
ultimum  terrse.  Praedicaverunt  ergo  ubi- 
que,  videlicet  Petrus  in  Italia,  Paulus  in 


Ps.  CIX,  1. 


A  Greecia,Andreas  in  Achaia,Joannes  in  Asia, 
Jacobus  Major  in  Hispania,  Philippus  in 
Scythia,  Bartholomaeus  in  Armenia,  Mat- 
thseus  in  ^Ethiopia,  Thomas  in  India,  Ja- 
cobus  Minor  in  Jerusalem,  Simon  et  Thad- 
dseus  in  .Egypto  et  Babylouia,  Matthias  in 
Juda3a. 

Domino  cooperante  :  qui  omnia  opera  ;«.xxvi,i2. 
nostra  operatur  in  nobis,  secundum  Isa- 
iam;  qui  operatur  in  nobis  et  velle  et  per-  Phmpp.», 
ficere,  pro  bona  voluntate.  Et  sermonem  ,3' 
evangelicse  praedicationis  confirmante,  id 

B  est,  verum  esse  monstrante,  sequentibus 
signis,  quse  fecit  per   sanctos  Apostolos. 
Unde  dicit  Apostolus  :  Quomodo  effugie-  Hebr.n,z, 
mus,si  tantam  neglexerimus  salutem,  quae   ' 
in  nos  confirmata  est,  contestante  Deo  si- 
gnis,  et  portentis,  et  virtutibus,  et  Spiri- 
tus  Sancti  distributionibus  ?  Et   rursus  : 
Sermo  meus  et  praedicatio  mea  non  fuit  iCor.n,4, 
in  persuasibilibus  humanae  sapientise  ver- 
bis,  sed  in  ostensione  spiritus  et  virtutis, 
ut  fides  vestra  non  sit  in  sapientia  homi- 
num,  sed  in.virtute  Dei,  cujus  testimonia  Ps.  xcn,  5. 

C  credibilia  facta  sunt  nimis.  Nam  quanto 
catholica  fides  in  se  ipsa  incomprehensi- 
bilior  mirabiliorque  consistit,  tanto  divi- 
nitus  approbata  et  confirmata  est  signis 
pluribus  atque  majoribus,  ut  simus  sem- 
per  immobiles  in  fidei  veritate,  ad  laudem 
et  reverentiam  Creatoris  ac  Salvatoris  no- 
stri,  qui  est  super  omnia  Deus  sublimis 
et  benedictus.  Amen. 


I  Cor.  xv, 
58;  Coloss. 
i,23. 


FINIS    COMMENTARIORUM    IN     EVANGELIUM    SECUNDUM     MARCUM 


ENARRATIO  IN  EVANGELIUM 


SEGUNDUM    LUGAM 


PROLOGUS 


DOCTRINAM  quasi  antelucanum  illumino  omnibus,  ct  enarrabo  illam  usque  in 
longinquum,  et  illuminabo  omnes  sperantes  in  Domino,  et  relinquam  illam 
qua'rentibus  sapientiam.  Eccli.  xxiv,  44-46. 
Qnemadmodum  ait  Ambrosius,  Scriptura  divina  mundanae  evacuat  sapientiae  disci- 
plinam,  quae  verborum  magis  est  fucata  ambitu,  quam  rerum  ratione  subnixa,  hoc 
est,  verbis  magis  inaniter  decoratur,  quam  ratione  et  veritate  firmetur.  Nam  et  multi 
errores  atque  contrariae  opiniones  inveniuntur  in  philosophica  scientia.  Porro  in  sacra 
Scriptura,  summa  concordia  inviolataque  veritas  continentur.  In  sancta  demum  Scri- 
ptura  etiam  illa  reperiuntur,  quffl  philosophi  miranda  putabant.  Tria  enim  praecipua 
aestimaverunt,  videlicet  triplicem  sapienliam,  naturalem,  moralem,  et  rationalem  :  quae 
in  Scripturis  divinis  multo  excellentius  esse  et  contineri  -noscuntur,  tam  in  veteri 
quam  in  novo  Testamento.  Quod  in  tribus  Salomonis  libris  ostenditur,  qui  in  libro 
Proverbiorum,  moralem  seu  ethicam,  in  Ecclesiaste,  naturalem,  in  Canticis  canticorum, 
rationalem  simul  et  moralem  sapientiam  scripsit.  In  novo  etiam  Testamento,  sapientia 
naturalis  in  evangelio  S.  Joannis,  moralis  in  evangelio  secundum  Matthaeum,  rationalis 
in  evangelio  B.  Lucae  praecipue  fulget.  Lucas  namque  magis  historicus  est,  et  Ghristi 
miracula  plenius  refert,  quibus  evangelica  veritas  comprobatur.  Matthaeus  vero  prae- 
cepta  vivendi,  et  moralia  Christi  documenla  prosecutus  est  clarius.  Joannes  autem  de 
Christi  divinitate  sublimius  loquitur.  Quaelibet  tamen  sapientia  ista,  in  quolibet  Evan- 
gelista  habetur. 

Pro  cujus  clariori  intelligentia  oportet  advertere,  quia  ut  octavo  de  Civitale  Dei 
recitat  Augustinus,  studium  sapientiae  circa  duo  versatur,  videlicet  circa  actionem  et 
contemplationem.  Propter  quod  una  pars  sapientiae,  activa  seu  practica,  altera  contem- 
plativa  vocatur  :  quarum  activa  ad  vitae  compositionem  instituendosque  mores  spectat, 
contemplativa  ad  conspiciendas  rerum  naturas  et  naturae  causas  intendit.  Socrates  ita- 
que  activae,  Pythagoras  contemplativae  plus  institit.  Sed  Plato  utramque  conjungens, 
philosophiam  perfecisse  Iaudatur,quam  in  tres  partes  divisit,  videlicet :  in  moralem,quae 
circa  actionem  versatur ;  in  naturalem,  quae  contemplationi  deputatur ;  in  rationalem, 
qua  verum  a  falso  discernitur,  quae  licet  actioni  et  contemplationi  sit  necessaria,  am- 
plius  tamen  ad  contemplationem  pertinet.  Ideo  ista  tripartita  philosophiae  divisio  non 
contrariatur  distinctioni  qua  dictum  est,  omne  studium  sapientise  in  actione  et  con- 
templatione  consistere. 

Denique,  secundum  Augustinum,  libro  praefato,  celebriores  Platonici  aliquid  tale  de 
Deo  senserunt,  ut  in  ipso  inveniatur  causa  subsistendi,  et  ratio  intelligendi,  et  ordo 
vivendi  :  quorum  trium  primum  ad  naturalem,  secundum  ad  rationalem,  tertium  ad 
moralem  pertinet  philosophiae  partem  seu  speciem.  Quum  ergo  haec  tria  multo  prascla- 
rius  de  Deo  sublimi  et  benedicto  consideret  theologia  desuper  revelata,  quam  philoso- 
phia  humano  studio  adinventa,  palam  quod  triformis  illa  sapientia  in  Scripturis  divinis 
eminentius  quam  in  libris  philosophicis  sit  contenta. 


304  PROLOGUS 

Praetcrea,  omnium  philosophorum  moralia  documenta  nequaquam  Christi  moralibus 
queunt  comparari  doctrinis,  eo  quod  Christi  moralis  instructio  ad  privati  seu  proprii 
improbique  amoris,  qui  omnium  vitiorum  origo  est,  plenariam  eradicationem  atque 
ad  sui  ipsius  humillimum  ducat  contemptum,  et  ad  Divinitatis  intentissimam  ac  puris- 
simam  dilectionem  :  de  qua  perfectione,  doctrina  et  re,  ignari  ac  muti  fuerunt  phi- 
losophi.  Nec  enim  humanae  rationis  naturali  lumine  ad  hujuscemodi  doctrinam  ac 
perfectionem  pertingitur,  saltem  eo  modo  quo  a  Christo  docetur,  videlicet  prout  ad 
supernaturalem  felicitatem  perducit.  Insuper,  nulla  humana  scientia  tam  certe  et  effi- 
caciter  suas  comprobat  conclosiones,  ut  evangelica  sapientia  fidei  sacrae  articulos,  qui 
in  Evangelio,  per  legis  et  Prophetarum  oracula,  per  Christi  miracula,  per  revelationes 
coelestes,  per  plurimos  testes,  aliisque  fortissimis  viis  efficacissime  comprobantur.  Rur- 
sus,  nequaquam  philosophia  tam  excellenter  de  Creatoris  ac  creaturarum  natura,  pro- 
prietate,  perfectione  et  operatione  pertractat,  ut  evangelica  theoria,  cui  omnis  naturalis 
scientia  cum  ineffabili  humilitate  debet  esse  deserviens  et  subjecta.  Idcirco  ait  Aposto- 
n  Cor.  x,  lus  :  Arma  militiae  nostrae  non  carnalia,  sed  potentia  Deo,  destruentes  omnem  altitudinem 

4-6. 

extollentem  se  adversus  scientiam  Dei,  et  in  captivitatem  redigentes  omnem  intellectum 
in  obsequium  Christi,  et  in  promptu  habentes  ulcisci  omnem  inobedientiam. 

Ex  quibus  auctoritas,  certitudo,  et  excellentia  saerae  Scripturae,  praesertim  evan- 
gelicae  sapientise  innotescunt.  Cujus  sapientialis  descriptor  fuit  gloriosus  evangelista 
lucidissimus  Lucas,  ita  quod  verba  thematis  prseinducta  eloqui  potest.  Nam  instar  ex- 
uberantissimi  fontis  evangelicae  veritatis  doctrinam  omnibus  elucidavit,  et  sapientiao 
rivos  sibi  desuper  impertitos,  liberalissima  caritate  cunctis  diffudit,  docuitque  universos 
sperantes  in  Domino,  et  singulis  verae  sapientiae  avidis  copiosa  reliquit  ccelestis  sophise 
fluenta.  Hic  Lucas  rite  sic  appellatus,  futuro  praesagio  cum  Daniele  sortitus  est  nomen. 
Ipse  etenim  vere  fuit  in  primitiva  Ecclesia,  imo  nunc  usque  est  luculentissimus  Lucas 
luciformis,  lucifluus,  de  plenitudine  lucis  suae  universum  orbem  irradians  :  qui  cum 
excellentia  quadam  venustiorique  stilo  evangelium  suum  conscripsit,  prae  ceteris  quo- 
que  Evangelistis  est  historicus  ;  scripsitque  Evangelium  post  Matthaeum  et  Marcum,  et 
quae  ab  illis  omissa  fuerunt  de  Christi  ejusque  praecursoris  annuntiatione,  conceptione, 
nativitate,  circumcisione,  infantia,  eleganter  supplevit.  Fuit  autem  de  Antiochia  oriun- 
dus,  et  in  Bithynia  migravit  ad  Christum 

De  quo  refert  Graecus  expositor  :  Quum  autem  Lucas  bona?  indolis  esset,  capacita- 
tisque  strenuae,  Grsecorum  scientiam  consecutus  est,  et  grammaticam  atque  poesim 
adeptus  perfecte.  Rhetoricam  autem  et  persuadendi  -leporem  assecutus  ad  plenum,  ne- 
que  philosophiae  muneribus  caruit.  Denique  et  medicinam  acquisivit.  Et  quoniam  in- 
genii  velocitate  satis  de  humana  gustaverat  sapientia,  ad  altiorem  convolat.  Accelerat 
ergo  ad  Judaeam,  et  visibiliter  atque  verbo  tenus  Christum  adit.  Quumque  veritatem 
agnosceret,  efficitur  Christi  discipulus,  plurimum  cum  magistro  hoc  conversatus.  — 
Ex  quo  patet,  quod  Lucas  Christum  in  carne  vidit  atque  audivit,  ejusque  discipulus 
fuit.  Theophilus  quoque  testatur,  quod  non  fuit  discipulus  Christi  ab  initio,  scilicet 
praedicationis  Christi,  sed  tempore  procedente.  Hieronymus  autem  fatetur,  quod  stilus 
Lucae  evangelistae,  tam  in  Evangelio  quam  in  Actibus  Apostolorum,  ornatior  est  cete- 
rorum  stilo  Evangelistarum  et  Apostolorum,  et  eloquentiam  redolet  saecularem.  Talis 
etiam  est  stilus  Isaiae  inter  Prophetas  :  sed  et  liber  Job  rhetorice  scriptus  est. 


ENARRATIO  IN  EVANGELIUM 


SEGUNDUM    LUGAM 


E' 


ARTICULUS  PRIMUS 


DE     PERFEGTIONE     EVANGELIC.E     LGGIS. 


CCE  Deus  excelsus  in  fortitudine  sua,  A  nes.  Porro  lex  ista  naturalis  in  homine  est 

et  nullus  ei  similis  in  legislaloribus.  dictamen  seu  ordinatio  vel  censura  practi- 

Job  xxxvi,  22.  cae  rationis,  per  quam  homo  ad   aliquid 

Quemadmodum  in  prima  secundee  Tho-  agendum  vel  omittendum  inducitur.  Ista- 

mas  ostendit,lex  est  regula  atque  mensura  que  lex  sufficeret  homini,   si  homo  non 

actuum,  per  quam  quis  ad  agendum  vel  ordinaretur  nisi  ad  naturalem  felicitatem 

non  agendum  bene  se  habet  sive  induci-  ac   finem  ;    sed   quia  ad   supernaturalem 

tur.  Legis  enim  est,  actus  hominum  regu-  beatitudinem  (quae  est  visio  Dei  per  speci- 

lare  debito  ordine  secundum   exigentiam  em,  seu  facie  ad  faciem,  secundum  Apo-  \c0r. xm, 

finis  a  leerislatore  intenti.  stolum)  creatus  et  ordinatus  est,  ideo  su-  12;  n  Cor- 

°  '  .  in,  18. 

Multiplex  autem  lex  ponitur,  videhcet  :  pernaturah  mdiget  lege,  quae  dicitur  lex 

lex  aeterna,  quae  est  dictamen  et  ratio  di-  divina,  per  quam  de  vera  ac  supernaturali 

vinae  sapientiae,  in  quantum  est  directiva  B  beatitudine  instruatur,  atque  de  praeceptis 

actionum   ac   motuum  omnium  creatura-  et  actibus  perveniendi  ad  illam  illumine- 

Sap.xu,i5,  rum.  De  qua  lege  Deo  Sapiens  ait  :  Quum  tur.  Quee  lex  est  mensura  ac  regula  actu- 

,6-  sis  justus,  juste  omnia  disponis  ;  virtus  um  humanorum  in  ordine  ad  felicitatem 

enim  tua  justitiae  initium  est.  Heec  itaque  supernaturalem   aeternam.    Siquidem    per 

lex  realiter  idem  est  quod  summa  et  in-  hanc  legem  ratio  cognoscit  et  dictat  quid 

/fitd.viu.i.  creata  Sapientia,  attingens  a  fine  usque  ad  de  Deo  sentiendum,quomodo  ei  obsequen- 

finem  fortiter,  et  disponens  cuncta  suavi-  dum,  ad  quem  finem  sit  omne  nostrum 

ter  :  quae  lex,  secundum  Anselmum  in  li-  exercitium  referendum.  De  qua  ait  Psalmi- 

bro  de  Veritate,  omnis  rectitudinis  et  vir-  sta  :  Lex  Domini  immaculata,  convertens  Ps.  xvm,  s. 

tutis,  omnis  veritatis  ac  legis  origo  est,  et  animas. 

fontale  atque  causale  principium.- —  Alia         Insuper,  praeter  legem  aeternam  et  na- 
est  ergo  lex  naturalis,  quae  est  participatio  C  turalem  ac  divinam,  ponitur  lex  humana, 

legis  eeternse,  naturis  rerum  creatarum  na-  quai  est  quoddam  rationis  dictamen,  quo 

turaliter  indita,  per  quam  quselibet  tendit  diriguntur  actus  humani  in  ordine  ad  fi- 

in  proprium  finem  sibi  a  divina  sapientia  nem  boni  communis  in  vita  praesenti  ad 

praestitutum,  et  operatur  proprias  actio-  convivendum  pacifice  :  quae  lex  ex  natu- 


30(> 


KNAHKATIO    1N    KVANUKl.ll  M    LUCiE.    —    ART.    I 


rali  lege  progreditur,  estque  determinatio  A  dala  est  vetus  lex,  juxta  illud  Apostoli  : 

et  explicatio  ejus  circa  particularia  homi-      Lex  propter  Iransgressores  posita  est,ordi-   Gaiai.,, 


nuni  opera.Queniadinodiun  enim  ratio  spe- 

culativa  ex  primis  ac  indemonstrabilibus 

principiis  elicit  varias  diversarum  scien- 

tiarum  conclusiones  :  sic  ratio  practica  ex 

primis  principiis  operativis,  seu  agendo- 

rum,  quae  ad  naturalem  pertinent  legem, 

procedit  ad  particulariora,  inquirendo  et 

discutiendo  quid  in  certis  negotiis  sit  agen- 

dum;  et  hujusmodi   particulares  disposi- 

tiones  per  rationem  inventae,  dicuntur  le- 

ges  humanae,  observatis  aliis  condilionibus  B  comparatur  ad  novam  sicut  imperfectum 

quse  ad  legem  concurrere  debent.  Lex  enim      ad  perfectum,  sicut  medium  ad  finem,  sic- 

concernit  bonum  commune.  Dicit  quoque      ut  dispositio  ad  formam  seu  habitum;  imo 

Isidorus,  quod  lex  humana.  quantum  pos-      lex   evangelica   se   habet   ad    veterem  le- 

sibile  est,  debet  esse  honesta,  ut  religioni      gem  sicut  meridies  ad  auroram,  lumen  ad 

conveniat  ;  justa,   ut  secundum  rationem      umbram,  veritas  ad  figuram,  domina  ad 

procedat ;  possibilis,  ut  a  subditis  portari      ancillam.Quum  enim  finis  legis  divinffl,  vi- 

valeat  et  impleri.  Erit  demum  secundum      delicet  veteris  ac  novae,  sit  ad  veram  felici- 


uala  per  augelos  in  manu  medialoris.Unde  l9' 
in  Aclibus  Stephanus  exprobrans  ingratis 
Judaeis  :  Accepistis  legem   in  dispositione  ac/.ym.ss. 
angelorum,  et  non  custodistis.  Evangelica 
vero  lex  a  vero  Deo,  videlicet  Jesu  Ghristo 
Unigenito  Patris  aeterni  (de  quo  Christo  in 
sua  Canonica  scribit  Joannes  :  Hic  est  ve-  Uoann.  v, 
rus  Deus  et  vita  seterna)  immediate  col-  20' 
lata  est. 
Secundo  ostenditur  idem,  quia  vetus  lex 


tatem  perducere  seu  Deo  uniri  ac  frui,  illa 
lex  divina  vocatur  perfecta,  quae  ea  inclu- 
dit  per  quae  beatitudo  acquiritur,  ad  quam 
sine  gratia  gratum  faciente  nemo  perdu- 


consuetudinem  patriae,  et  loco  ac  tempori 
debet  congruere. 

Denique  lex  divina  dividitur  in  legem 
veterem  seu  Mosaicam,  et  novam  seu  evan- 

gelicam.  Quse  divisio  non  est  per  diversas  C  citur.  Vetus  autem  lex  gratiam  non  con- 

seu  oppositas  species,  quum  utriusque  sit  tinuit,  sed  promisit.  Evangelica  vero  lex 

Rom.  x,i.  unus  finis,  scilicet  Christus,  seu  Deo  con-  gratiam  includit  et  confert,  quoniam  sa- 

jungi  ac  frui;in  utraque  etiam  principalia  cramentaejus  gratiam  non  solum  figurant, 

praecepta,  puta  moralia,  sunt  eadem  :  sed  seu  signant,  sed  etiam  conferunt,  et  effi- 

est  sicut  dividitur  aliquid  per  perfectum  ciunt  quod  designant.  Ideo  dicit  Apostolus: 

et  imperfectum,  quae   tamen   unius  sunt  Nihil  ad  perfectum  adduxit  lex,  introductio   Hebr.v,,, 

speciei,  ut  homo  per  virum  et  puerum.  vero  melioris  spei,  per  quam  approxima-  i9- 


Nunc  ergo  ostendenda  est  legis  evange- 
licae  super  omnem  aliam  legem  creatam 
excellentia  atque  perfectio.  Porro,  quod 
omnem  legem  humanam  excedat,  certum 


mus  ad  Deum  ;   rursus  :  Lex  paedagogus   Gaiai.,», 
noster  fuit  in  Christo  Jesu  ;  itemque  :  Si 2*- 

!     ...  /6)rf.2l,22. 

data  esset  lex  quae  posset  vivificare,  vere 
ex  lege  esset  justitia;  sed  conclusit  Scri- 


et  clarum  est,  et  infra  probabitur.  Quod  D  ptura   omnia   sub    peccato.  Hujus   autem 


vero  legem  Moysis  perfectione  dignitate- 
que  superet,  primo  ostenditur  ex  parte 
legislatoris.  Vetus  enim  lex  a  Deo  data  est, 
non  immediate,  sed  mediate,  imo  per  gra- 
dum  duplicem  ministrorum,  puta  per  an- 
gelum  et  per  Moysen.  Deo  namque  jubente 
Fxod.vx,  ac  destinante,  locutus  est  angelus  Moysi, 


ratio  assignatur,  quoniam  sacramenta  ve- 
teris  legis  gratiam  non  continebant  nec 
conferebant;  sed  ipsa  lex  dispositiva  fuit 
ad  evangelicam  legem,  eam  praefigurando, 
Christum  praenuntiando,  idololatriam  re- 
probando,  ideo  Christi  lege  promulgata 
cessavit.  Propter  quod   dicit  Apostolus  : 


3etseq.;xx,  jubenteque  angelo  ex   parte  Dei,  Moyses  Priusquam  veniret  fides,  sub  lege  custo-  ibid  23,25. 

legem  ab  angelo  immediate  acceptam  pro-  diebamur,  conclusi  in  eam  fidem  quae  re- 

posuit  populo.   Imo  non  unius  dumtaxat  velanda  erat;  ubi  autem  venit  fides,  jam 

ministerio  angeli,  sed  plurium  angelorum,  non  sumus  sub  paedagogo.  Similiter  loqui- 


KNARRATIO    IN   EVANCJELIUM    LUCE.    —   ART.    I 


367 


Eebr.m,  tur  ad  Hebra>os  :  Reprobatio  quidem  fit 
praecedentis  mandati  propter  infirmitatem 
et  inutilitatem. 

Tertio,  idem  probatur,  quia  lex  evange- 
lica  bona  ccelestia  et  futura  in  patria  ma- 
nifeste  preenuntiat,  figurat,  promittit,  atque 
ad  ea  immediate  introducit.  Horum  autem 
bonorum  lex  vetus  non  habuit  significati- 
onem  expressam  et  propinquam,  sed  ob- 
scuram  atque  remotam,  prout  scriptum 
ibid. x,t.  est  :  Umbram  habens  lex  futurorum  bo- 
norum,  non  ipsam  imaginem  rerum.  Hinc, 
juxta  divum  Dionysium,  status  evangelicse 
legis  medius  est  inter  statum  Synagogse 
seu  veteris  legis,  ac  patrise  :  ita  quod  sa- 
cramenta  et  cserimonialia  novse  legis  ha- 
bent  imaginem  perfectam  et  evidentem  si- 
militudinem  bonorum  ccelestium,  quorum 
umbram  gerebant  sacramenta  ac  ceerimoni- 
alia  veteris  Testamenti,  quia  in  veteri  lege 
bona  illa  ventura  promittebantur,  et  figu- 
rabantur  sub  velamine  et  confuse.  Denique 
dicitur  lex  evangelica  gratiam  continere  et 
dare,  per  inclusionem  sacramentorum  su- 
orum,  hoc  est,  in  quantum  includit  Chri- 
sti  sacramenta,  quse  sunt  spiritualiter  me- 
dicinalia  vasa.  Et  quoniam  lex  vetus  talia 
sacramenta  gratiae  contentiva  non  habuit, 
ideo  propria  virtute  non  justificavit,  sed  fi- 
de  et  gratia  Christi  tunc  venturi,  per  cujus 
fidem  opera  hominum  sub  lege  positorum 
meritoria  erant.  Hinc  ab  Apostolo  dicitur 
Ron.  v,20;  lex  illa  subintrasse,  ut  abundaret  delictum, 
v"'9-  et  quod  per  eam  peccatum  revixit ;  item- 
ii  Cor.  iii,  que,  quod  fuit  administratio  mortis,  non 
utique  causaliter  et  directe,  sed  occasiona- 
liter  et  consecutive,  et  quoniam  gratiam 
non  prsestabat;  rursusque,  quia  peccatum 
post  legislationemgravius  fuit  quam  ante, 
et  quoniam  talis  est  nostra  perversitas, 
quod  nitimur  in  vetitum,  et  ea  quae  nobis 
prohibentur,  magis  optamus. 

Quarto  declaratur  id  ipsum,  videlicet 
excellentia  et  perfectio  legis  evangelicse 
super  omnem  aliam  legem  divinam  atque 
humanam,  quoniam  proprietates  et  actus 
legis  eminentius  ei  conveniunt  quam  ali- 
cui  alteri  legi.  —  Quum  enim  legis  offici- 


A  um  sit  homines  facere  virtuosos,  et  primo 

oporteat  declinare  a  malo  :  ideo  primo  ad   p*.  xxxvi, 
legem   pertinet  vitia  exstirpare  per  com-  "7' 
minationem    seu   inflictionem    pcenarum, 
seu  alio  modo  :  quod  propter  vitiosos,  pro- 
tervos,  et  ad  mala  proclives,  potissimum 
necessarium  est;  et  quantum  ad  hoc  dicit 
Apostolus  :  Justo  non  est  lex  posita,  sed  i  r™.  i,  o. 
injustis,  et  non  subditis,  impiis  et  scelera- 
tis.  Hoc  autem  lex  humana  perfecte  non 
efficit :  nam  quia  communitati  proponitur, 
in  qua  plures  sunt  imperfecti,  vitiosi,  ad 

B  malaque  proni,  quaedam  mala  permittit  ne 
deteriora  contingant,  videlicet  meretrices 
et  usurarios,  quse  tamen  divino  relinquit 
judicio  punienda,  secundum  quod  asserit 
Augustinus  :  Lex  quae  regendis  civitatibus 
datur,  multa  concedit  ac  impunita  relin- 
quit,  qua1,  per  divinam  providentiam  vin- 
dicantur.  Lex  quoque  Mosaica  divinitus 
data,  quia  populo  rudi  ad  maxima  mala 
proclivi  dabatur,  qusedam  mala  permisit, 
ut  dare  libellum  repudii  et  ad  usuram  neut.x\,\, 
extraneis  accommodare,  ut  patet  in  Deute-  Ij"1"'19, 

C  ronomio,  ne  majora  mala  incurrerentur, 
videlicet  ne  Judeei  uxores  suas  occiderent, 
neque  fratribus  suis  ad  usuram  concede- 
rent.  Hinc  Christus  ait  Judeeis  :  Ad  duritiam  Matth.ua, 
cordis  vestri,  Moyses  permisit  vobis  dare  7' 8> 
libellum   repudii.   Lex   autem    evangelica 
tanquam  perfecta,  nullum  prorsus  malum 
permittit,  sed  omne  peccatum  excludit,  et 
puniendum  testatur,  imo  de  omni  verbo  /6W.xn,36. 
otioso  rationem  Deo  reddendam  fatetur.  — 
Secundo,   ad   legem   pertinet  virtutes  in- 
ducere,  seu  mores  componere  :  quod  lex 

D  humana  non  facit  perfecte.  Homo  enim  in- 
teriora  aliorum  non  intuetur,  idcirco  de 
secretis  cordium  judicare  non  valet  :  ideo 
lex  humana  non  nisi  exteriores  actus  ha- 
bet  ordinare  et  judicare.  Interiores  vero 
affectus  et  cogitatus  reformare  et  rectifi- 
care,  ad  legem  spectat  divinam ;  sed  et  lex 
Mosaica  non  facit  hoc  plene.  Propter  quod 
dicunt  doctores,  quod  cohibet  manum  seu 
opus,  non  animum  :  quod  intelligendum 
non  est,  quasi  voluntatem  malam  nequa- 
quam  prohibeat,  vel  in  cogitationibus  vi- 


308 


KNARRATIO    1N    KVANGKLIUM    LUC.E. 


ART.    I 


tium  non  consistat,  quum  Moyses  dicat  in 

Exod.  xx,  Exodo,  Non  concupisces  uxorem  proximi 

l{[ '       '  tui,  uon  bovem,  non  ancillam,  non  agrum, 

nec  omnia  qua3  illius  sunt;  sed  hoc  ideo 

dicitur,  quia  lex  Moysis,  non  tam  plene  et 

evidenter  prohibet  inordiuatum  affectum 

et  cogitatum,   nec   tantum  versatur  circa 

interiorem  reformationem  sicut  lex  no\a. 

Verumtamen  in  multis  ordinavit  interiores 

affectus,  nec  solam  respicit  inordinatam  af- 

fectionem  in  vitiis  avaritiae  atque  luxuriae, 

ut  aliqui  dicunt,  sed  et  in  aliis  multis.  Un- 

Lev.  xix,  de  in  Levitico  legitur  :  Ne  oderis  fratrem 

tuum  in  corde  tuo,  nec  memor  eris  inju- 

riae  civium  tuorum.  Et  in  Deuteronomio 

Deut.n-,9.  habetur  :  Custodi  te  ipsum  et  animam  tu- 

am  sollicite,  ne  obliviscaris  verborum  Do- 

mini  Dei  tui,  et  ne  excidant  de  corde  tuo 

cunctis  diebus  vitee  tuae.  Rursus  in  Deu- 

ibid.  vi,  5.  teronomio  praecipitur  :  Diliges  Dominum 

Deum  tuum  ex  toto  corde  tuo  et  ex  tota 

anima  tua,et  ex  tota  fortitudine  tua.Nihilo 

minus,  si  tota  lex  Moysis  percurratur,  pate- 

bit  quod  comparative  loquendo,  paucissi- 

ma  de  interiorum  directione  et  ordinatio- 

ne  loquatur,  sed  circa  exteriora  permaxime 

occupetur.Quod  autem  modicum  est  quasi 

pro  nihilo  computatur,  sicque  dici  potuit, 

quod  lex  vetus  manum  non  animum  cohi- 

bebat.  —  Praeterea,  quoniam  virtus  ad  be- 

atitudinem  ordinatur,  ideo  ad  legem  tertio 

pertinet,   ad   felicitatem   perducere.  Vera 

autem  hominis  beatitudo  est  supernatura- 

lis  :  ad  quam  lex  humana  seu  naturalis  ne- 

quit  perducere,  sed  supernaturalis  dumta- 

xat.  Rursus,  ad  felicitatem  supernaturalem 

non  pertingitur,  nisi  per  gratiam  gratifi- 

cautem,  quam  (ut  patuit)  lex  Moysis  non 

conlinebat,    nec    conferebat,    idcirco    nec 

ipsa  ad  felicitatem  sua  virtute  perduxit  : 

quod  lex  Christi  per  sua  efficit  sacramen- 

ta,  quae  de  latere  Christi  in  cruce  dormien- 

tis  fluxerunt,efficaciamque  sortita  sunt,  ita 

quod  per  ea  virtus  et  meritum  passionis 

Christi  hominibus  applicatur.  Ideo  in  evan- 

joann.i,n.  gelio  Joannis  inducitur  :  Lex  per  Moysen 

data  est,  gratia  et  veritas,  per  Jesum  Chri- 

stum  facta  est.  —  Iusuper,   quoniam  lex 


A  pro  communi  datur  utilitate,  quarto  spe- 
cfat  ad  eam,  ut  omnibus  promulgetur,  et 
clare  ac  iutelligibiliter  proponatur,  quia 
in  communitate  major  pars  grossa  est,  nec 
subtilia,  difficilia,  profundaque  penetrat. 
Lex  autem  evangelica  compendiosissime 
ac  succincte  datur  atque  proponitur.  Mo- 
saica  vero  lex  multis  velaminibus  tegi-  ncor.  m, 
tur,  et  figuris  involvitur  ;  in  qua  etiam14,15- 
eadem  ssepius  repetuntur,  et  difficillimum 
fuit  singula  ejus  praecepta  memoriter  con- 
tinere,  efficaciterque  implere. Propter  quod 

B  Petrus  apostolus  ait  in  Actibus  de  onere 
legis,  Quod  neque  nos  neque  patres  nostri  aci. xv.io. 
portare  potuimus. 

Adhuc  autem  evangelicee  legis  eminentia 
constat  ex  hoc,  quod  vetus  lex  aperte  at- 
que  communiter  non  promisit  nisi  bona 
terrena,  de  ccelesti  praemio  evidenter  non 
loquens.  Evangelica  vero  lex,  ccelestia  bo- 
na,  spiritualem  opulentiam,  aeternam  ac 
deiformem  beatitudinem  apertissime  et  co- 
piosissime  pollicetur.  Unde  in  principio 
praedicationis  evangelicae  dicitur :  Pceniten-  Matikm, 

C  tiam  agite,  appropinquabit  enim  regnum  ' Iy' 17, 
ccelorum.  —  Postremo,  lex  Christi  ad  ob- 
servantiam  sui  inducit  amore  boni  ;  lex 
autem  Moysis,  timore  pcenarum  :  ideo, 
secundum  Augustinum,  brevis  differentia 
legis  et  Evangelii  est  amor  et  timor.  Unde 
Apostolus  :  Non  dedit  nobis  Deus  spiri-  iiTim.  1,7. 
tum  timoris,  sed  virtutis  et  dilectionis  et 
sobrietatis. 

Itaque  de  legislatore  nostro  unico  Dei 
Filio  vere  accipitur,  quod  in  principio  hu- 
jus  articuli  dictum  est  :  Ecce  Deus  excel-  Jobxxwi, 

D  sus  in  fortitudine  sua,  et  nullus  ei  similis 

in  legislatoribus.  De  quo  Isaias  ait  :  Domi-  h.xxxm, 
nus  judex  noster,  Dominus  legifer  noster,  ' 
Dominus  rex  noster,  ipse  veniet  et  salvabit 
nos.  Interea,  quo  major  est  dignitas  legife- 
ri  hujus,  et  quo  major  est  caritas,  benefi- 
centia  et  dignatio  ejus  ad  nos,  in  hoc  quod 
pro  nostra  salute,  in  propria  persona  de- 
scendit  ad  nos,  et  proprio  ore  legem  nobis 
deprompsit;  quo  etiam  major  est  excellen- 
tia  atque  perfectio  legis  istius  :  eo  gravior 
est  nostra  ingratitudo,  perversitas  et  im- 


29 


ENARRATIO    IN    PROLOGUM    LUC.K.    —    ART.    II  309 

pietas,  si  legislatori  huic  inobedientes  fue-  A  sublimior,  et  quo  benignius  se  habuit  circa 

Hebr.x,t%,  rimus.  Propter  quod  dicit  Apostolus  :  Irri-  nos,  quo  item  prseclariorem  nobis  contulit 

tam  quis  faciens  legem  Moysis,  sine  ulla  legem,  eo  diligentiores,  ferventiores,  effi- 

contradictione,  duobus  vel  tribus  testibus  cacioresque  simus  in  observatione  suse  le- 

moritur  :  quanlo  magis  putatis  deteriora  gis  condigna,  cum  metu  et  reverentia  ser-  Phuipp.ii, 

mereri  supplicia,  qui  Filium  Dei  conculca-  vientes  :   scientes,  quia   cui  plus   datum^'cx]i48 

verit,  et  sanguinem  testamenti  pollutum  est,  plus  requiretur  ab  eo;  et  servus  sci-  md.n. 

duxerit,  et  Spiritui  gratia!  contumeliam  fe-  ens  voluntatem  domini   sui    nec   faciens, 

cerit?  Hinc  ergo  quo  noster  legifer  exstat  plagis  vapulabit  multis. 


ARTICULUS  II 


ELUCIDATIO   PROLOGI   SANCTI  LUC^E   IN   EVANGELIUM   SUUM,  SCILICET  : 

QUONIAM    QUIDEM   MULTI    CONATI    SUNT. 

ITEM     ET    PRIMI     CAPITULI    :    FUIT    IN    DIEBUS    HERODIS    REGIS    JVhJEM, 

SACERDOS     QUIDAM     NOMINE     ZACHARIAS. 


PR.EMITTIT  libro  suo  brevem  prolo- B  nomine  Pauli  scripserunt  epistolas,  ut  ip-  ii77im.ii, 

gum  S.  Lucas,  in  quo  causam  se  ad  semet  in  suis  tangit  epistolis.  Hsec  autem  " 

scribendum  moventem  insinuat,  dicens  :  ex  prsesumptione  fecerunt,  et  ut  hsereses 

Quoniam  quidem  multi  conati  sunt  ordi-  suas  taliter  persuaderent  :  qui  recte  conati 

nare  narrationes,  hoc  est  ordinate  descri-  fuisse  dicuntur,  quia  non  Spiritus  Sancti 

bere  historias  seu  sermones,  quaz  in  nobis  illuminatione  adjuti,  sed  propriis  viribus 

completae  sunt  rerum,  id  est  operum,  do-  confisi  fuerunt,  ideo  habuerunt  laborem, 

cumentorum,mysteriorumque  Ghristi,  quce  non  fructum.  Qui  vero  divinitus  illustra- 

inter  nos  ejus  discipulos  sunt  peracta  at-  tur,  prompte  et  faciliter  scribit  seu  loqui- 

que  exhibita.  Ex  quo  sequi  videtur,  quod  tur,  et  fructuose  prosequitur  :  nempe,  quo 

et  S.  Lucas  unus  de  discipulis  Ghristi  fuit,  desuper  plus  illuminatur,  dirigitur  et  ju- 

ejusque  prsedicatione  et  operibus  miracu-  vatur,  eo  celerius,  facilius  et  fructuosius 

losis  personaliter  adfuit,  saltem  ad  tempus,  C  operatur,  et  quod  humiliter  incipit,  salu- 

sicut  prsetactum  est,  et  aliqui  asserunt ;  briter  prosequitur  atque  consummat. 

vel  dicit  hsec  in  persona  discipulorum  qui  Denique  ad  componendos  codices  sacros, 

adfuerunt,   quibus  ipse  postea  associatus  ad  expositiones   catholicas  faciendas,  ne- 

sit.  Aliqui  autem  ita  exponunt  :  Quse  in  cesse  est  homini  divinitus  illuminari,  lu- 

nobis  completse  sunt  rerum,  id  est,  quse  a  ceque  sapientise  cum  exuberantia  quadam 

nobis  plene  conscriptse  sunt  :  quia  videli-  perfundi,  loquendo  de  sapientia  quae  inter 

cet  Lucas   supplevit  multa  a  Matthseo  et  dona  gratise  gratis  datse  annumeratur  :  de 

Marco  omissa.  lsti  multi  qui  conati  sunt  qua  protestatur  Apostolus,  Alii  (inquiens)  \cor.mfi. 

evaugelium  scribere,  fuerunt  quidam  hse-  per  Spiritum  datur  sermo  sapientise,  alii 

retici,  sicut  Basilides,  et  Apelles,  ac  alii  sermo  scientise.  Quo  igitur  homo  divini- 

quidam.  Quidam   enim   evangelium  scri-  tus  copiosius  edocetur,  eo  in  conscriben- 
psit,  quod  a  duodecim  Apostolis  scriptum  D  do,  dictando,  exponendo  est  promptior.  Ibi 

confinxit ;  alius,  quod  a  Thoma  editum  af-  namque  in  docendo  nulla  est  mora,  sed 

firmavit;  alii,  a  Matthia.Sic  et  quidam  sub  tetigisse  est  docuisse.  Sic  utique  scripsit 

T.  11.  24 


370  ENARHATIO   IN    PROLOGUM    LUC.E.    —   ART.    II 

Jeremias,  de  quo  ait  Baruch  ejus  notarius  :  A  lus  :  Veritatem,  vcl  Paulo  exponeutc,  vel 

/«r.xxxvi,  Ex  ore  suo  loquebatur  Jeremias,  quasi  le-  aliis  Apostolis  qui  ab  iuitio  viderant,  con- 

gens  omnes  sermones  istos,  et  ego  scri-  secutus  est.  Insuper,  juxta  Bedam,  non  so- 

bebam    in  volumine  atramento.  Ilinc  ait  liun  Lucas  et  Marcus,  sed  Matthaeus  quo- 

Ambrosius  :  Sine  conatu  sunt  donalioncs,  que  cl  Joannes,  inulta  de  infantia  Salvatoris 

et  gratia  Dei,  quae  ubi  se  infuderit,  rigare  et  pueritia  ac  genealogia  ipsius  aliis  nar- 

consuevit,  ut  non  egeat  sed  redundet  scri-  rantibus  didicerunt.  —  Rursus  queeritur,  si 

ptoris  ingenium.  Non  conati  sunt  quatuor  Lucas  ex  Apostolorum  instructione  evan- 

Evangelistse,  sed  divino  Spiritu  ubertatem  gelium  scripsit,  et  similiter  Marcus  ex  be- 

dictorum    factorumque    mihistrante,    sine  ati  apostoli  Petri  informatione,  quomodo 

ullo  molimine  coepta  compleverunt.  ex  inspiratione  et  eruditione  Spiritus  San- 

Insuper,  secundum  Origenem,  Evangeli-  cti  scripsissc  feruntur?  Et  respondendum, 

sta  ait,  Completse  sunt  rerum,  quia  non  B  quod  Spiritus  Sanctus  infallibiliter  eos  in 

phantastice,  ut  dixerunt  haeretici,  exercuit  scribendo  direxit,  et  adeptam  eorum  ab 

Christus  corporalem  suum  adventum,  sed  Apostolis   aliis  instructionem   sua  deifica 

quum  veritas  esset,  revera  negotium  pro-  illuminatione  perfecit,  certificavit  et  gu- 

secutus  est.  Affectum  autem  suum  indicat  bernavit,  eosque  ad  scribendum  induxit. 

Lucas,  dicendo  :  Qua3  in   nobis  completee  Et  ministri  fuerunt  sermonis,  id    est 

sunt  rerum,  hoc  est,  quee  in  nobis  mani-  evangelicae    preedicationis,    quam    Christo 

festissime  sunt  ostensee.  Certa  enim  fide  jubente,  et  Spiritu  Sancto  implente,  fide- 

et  ratione  cognoverat  ista,  nec  in  aliquo  liter  preedicaverunt  :  huicque  preedicationi 

fluctuabat.  ministraverunt,  in  quantum  ei  subjecti  fu- 

2           Sicut  tradiderunt  nobis,  id  est,   nobis  erunt  et  ex  Christi  imperio  eam  praedican- 

dixerunt,  nosque  docuerunt,  qui  ab  initio  do  aliis  exhibucrunt.  Hinc  in  Actibus  Spi- 

evangelicee  preedicationis  Christi,  ipsi  vi-  C  ritus  Sanctus  effatur  :  Segregate  (inquiens)  Act.  xm,  2. 

dcrunt  corporalibus  atque  mentalibus  ocu-  mihi  Paulum  et  Barnabam  in  opus  ad  quod 

lis  opera  Christi  magnifica,  puta  Apostoli,  assumpsi  eos.  Et  Petrus  testatur  :  Nobis /6^.  x,42. 

Luc.  x,  23.  quibus  loquitur  Christus  :  Beati  oculi  qui  praecepit  Deus  preedicare  populo  et  testi- 

vident  quae  vos  videtis.  De  quibus  ait  Jo-  ficari,  quia  Jesus  Christus  est  qui  consti- 

Joann.  i,  aunes  :  Verbum  caro  factum  est  et  habi-  tutus  est  judex  vivorum  et  mortuorum.  Et 

tavit  in  nobis,  et  vidimus  gloriam  ejus,  Apostoli  quoque  dicunt  :  Nos  vero  orationi  ibid.n,*. 

gloriam  quasi  Unigeniti  a  Patre.  Unde  in  et  ministerio  verbi  instantes  erimus.  Po- 

exordio  primae  suee  Ganonicffl  idem  scri-  test  quoque  de  increato  Dei  Patris  Verbo 

iJoann.i,  bit  :  Quod  fuit  (inquit)  ab  initio,  quod  au-  intelligi,  cui  ministraverunt  Apostoli  :  de 

divimus,  quod  vidimus  oculis  nostris.quod  quo  ad  Hebraeos  Paulus,  Vivus  (inquit)  est    Hebr.w, 

perspeximus,  et  manus  nostrae  contrecta-  sermo  Dei  et  efficax,  et  penetrabilior  omni 12' 13- 

verunt  de  Verbo  vitee.  —  Sed  huic  obviare  D  gladio  ancipiti ;  et  non  est  ulla  creatura 

videtur,  quod  secundum  Hieronymum,  Lu-  invisibilis  in  conspectu  ejus. 

cas  potissimum  discipulus  fuit  Pauli,quem-  Visum  est  et  mihi,  id  est,  rationabile        3 

admodum  Marcus  Petri;  et  in  legendaLucae  mihi  apparuit  tam  ex  inspiratione  divina 

habetur,  quod  sicut  Marcus  ex  informatio-  quam  ex  ratione  humana.  Consideravit  et- 

ne  Petri,  sic  Lucas  ex  inslructione  Pauli,  enim  Lucas  per  propriam  rationem,  quod 

qui  opera  Christi   non  vidit,  evangelium  expediens  esset  a  se  evangelium  scribi,  in 

scripsit.    Et   respondendum,    quod   Lucas  quo  ab  aliis  preetermissa  insererentur.  As- 

primo  ab  aliis  Apostolis  qui  a  principio  secuto  omnia  a  principio.  Quod  ait,  Om- 

preedicationis  Christo  adhaeserunt,  instru-  nia  a  principio,  referri  potest  ad  partici- 

ctionem  accepit ;  deinde  Paulo  exponente,  pium,  Assecuto  ;  eritque   sensus  :  Visum 

plenius  est  instructus.  Hinc  ait  Theophi-  esl  mihi  assecuto,  id  est,  per  cognitionem 


ENARRATlO    IN    PROLOGUM    LUC.E.    —    ART.    II  .'{71 

adepto   omnia   qua;   Christus  a  principio  A  prolixitatem  vitandam  et  ad  intelligenliam 

SU8B  praedicationis  fecit  ac  docuit,  hoc  est,  clariorem  habendam.  Utque  Apostolus  lo- 

iiniversorum    opertim    documcntorumque  quiliir,  Quae  a   Deo   sunt,  ordinata   sunt.  Rom.\m,i. 

Christi  cognitionem  adepto,  tam  per  illu-  Sapientis  enim  est  ordinare,  atque  in  ver- 

minationem  divinam  quam  per  Apostolo-  bis,  factis  et  scriptis  se  ordinate  habere. 

rum  informationem.  Non  quod  simpliciter  Propter  quod  dicit  Apostolus  :  Omnia  ho-  iCor.xn, 

omnia  in  specie  ac  individuo  facta  et  do-  neste  et  secundum  ordinem  fiant  in  vobis.  40' 
eumenta  Salvatoris  aliquis  Evangelistarum  Tibi  scribere,  non  solum  ad  tuam,  sed 

descripserit,  sed  omnia  ad  fidelium  instru-  ad  omnium  Christianorum  utilitatem  :  sic- 

ctionem  requisita,  seu  omnia  in  genere,  ut  ait  Dominus,  Quod  uni   dico,  omnibus  Mwc.xm, 

vel  quaedam  de  omnibus,  ut  sit  distributio  dico;  opiime  Theophile.  Circa  quod  scribit 

pro  generibus  singulorum,  non  pro  singu-  Theophilus*  :  Scribit  autem  ad  TJheophi-  *aiuuTheo- 
lis  generum  :  juxta  quem  modum  ait  Psal-  B  lum  virum  inclytum,  fortassis  et  princi-  pi>laclus 

p«.ix,2.  mista,  Confitebor  tibi,  Domine,  in  toto  cor-  pem,  quia  quod  dicit,  Optime,  dicebatur 

de  meo,  narrabo  omnia  mirabilia  tua;  et  principibus  atque  praesidibus,sicut  Paulus 

Aci.  1,1.    in  Actibus  Lucas,Primum  (inquit)  quidem  Festo  praesidi  dixit  :  Optime  Feste.  Contra  Ac/.xxvi, 

sermonem  feci  de  omnibus,  o  Theophile,  quod  arguit  quidam,quia(ut  (licit)talis  mo- 

quse  ccepit  Jesus   facere  et  docere.  Quod  dus  loquendi  proprius  est  ad  praelatos,  qui 

autem  non  simpliciter  omnia,  constat  ex  debent  alios  in  bonitate  excellere;  iterum, 

Joann.xxi,  eo  quod  in  Joanne  legitur  :  Multa  alia  fecit  non   est   verisimile  quod  omissis   episco- 

25-  Jesus,  quae  si  scribantur  per  singula,  nec  pis,  quorum  est  alios  informare,  scripserit 

ipsum  mundum  arbitror  posse  capere  eos  principi  saeculari.  Ha3  autem  instantise  non 

qui  scribendi  sunt  libros.  procedunt.  In  Scripturis  enim    canonicis 

Denique  verba  haec,  Omnia  a  principio,  non  invenitur,  quod  aliqui  praelato  quis 
referri  possunt  ad  id  quod  subditur,  Di-  C  ita  loquatur.  Quod  vero  consuetudo  fuerat 

ligenter   ex    ordine   tibi    scribere,   ut   sit  tunc  principibus  saecularibus  taliter  loqui, 

sensus  :    Visum  est  et  mihi  assecuto,  id  patet  ex  eo  quod  etiam  in  Actibus  Lysias 

est,    Christum   et   Apostolos,   potissimum  tribunus  sic  scribit  principi  tali  :  Optimo  ibid.xxm, 

Paulum,  corporaliter  ac  spiritualiter  imi-  praesidi  Felici,  salutem.   Preeterea  in  pri-  26- 

tato,  vel  saltem  ipsos  Apostolos,  corpora-  mitiva  Ecclesia  sseculares  principes  erant 

liter  etiam,  non  spiritualiter  tantum,  om-  communiter  valde  religiosi,  ideo  satis  pro- 

nia  Christi  mysteria,  verba  et  gesta,  juxta  babile  est  quod  alicui  tali  scripserit  ista. 

sensum  praetactum,  a  principio  annuntia-  Eidem  quoque   Theophilo   scripsit   Actus  md.t,  i. 

tionis  prsecursoris   Christi,  vel  a   princi-  Apostolorum.  Porro  Theophilus  interpre- 

pio  incarnationis  Christi,  diligenter  :  hoc  tatur  amans  Deum,vel  amatus  a  Deo.Quis- 

enim  exigit  altitudo  materiae  libri  hujus  quis  ergo  ainat  Deum,  vel  ab  eo  amari  se 
et  dignitas  ejus  de  quo  tractat  volumen  D  cupit,sibi  putet  hoc  evangelium  scriptum, 

hoc,  utpote  excellentia  Christi,  de  quo  tan-  et  tanquam  munus   sibi  a  Deo   donatum 

quam  de  vero  Deo,  non  nisi  circumspecte  accipiat,    sibique    commendatum    pignus 

ac  reverenter  loquendum  est;  et  ut  Jere-  conservet. 

/er.xLvm,  mias  fatetur,  Maledictus  qui  facit  opus  Dei  Ut  cognoscas  eorum  verborum,  id  est       A 

10,  negligenter  :  imo  quanto  diviniora,  altiora  evangelicorum  sermonum,  de  quibus  eru- 

ac  salubriora  sunt  quae  scribuntur,   tan-  ditus  es  per  Christi  discipulos,  vel  sola  in- 

to  reverentialius  diligentiusque  scribenda  structione  vocali,  vel  etiam  per  evangelia 

sunt,  non  praecipilanter  et  intimorate,  ja-  Matthaei  et  Marci  jam  scripta  (quee  forsitan 

ctanter  aut  praesumptuose.  VAexordine,  id  vidit,  quamvis  hoc  certum  non  sit),  veri- 

est  ordinate,  videlicet  secundum  ordinem  tatem,  ut  scilicet  certius  pleniusque  in- 

seu  processum  rei  gestae  :  quod  confert  ad  struaris  de  Christi  verbis  et  factis  atque 


372 


ENARRATIO    IN    CAP.    I    LUC^. 


ART.    II 


2,4. 


mysteriis.  Frequenter  autem  in  Scripturis, 
verbum  pro  factd  seu  pe  significafa  per 
verbum  accipitur,  ut  dum  in  libris  Regum 
js.  xxxix,  loquitur  Ezechias  :  Non  fuit  verbum  in 
domo  mea,  quod  non  ostenderim  eis. 

Consequenter  Lncas  incipit  narratio- 
5  ncm.  Fuit  in  diebus  Herodis  regis  Judcece 
sacerdos  quidam  nomine  Zacharias.  Con- 
vonienter  Lncas  a  prsecursore  Christi  evan- 
gelium  sunm  exorsus  est  :  quia  ex  his 
quae  de  Prsecursore  leguntur, f ides  non  pa- 
rum  corroboratur,  et  ea  qua?  de  Christi 
mirabilibus  leguntur,  credibiliora  reddun- 
tur.  Itaque  tempore  quo  Herodes  in  Juda?a 
regnabat,  fuit  hic  Zacharias.  Tres  autem 
fuerunt  Herodes  de.  quibus  fit  mentio  in 
Scripturis.  Primus  fnit  Herodes  de  quo 
nunc  sermo  :  qui  dictus  est.  Ascalonita, 
quia  in  Ascalone  urbe  Paleestinse  suum 
Matih.  n,  construxit  palatium;  qui  necavit  infantes. 
Secundus  fuit  filius  ejus,  dictns  Herodes 

Zuc.xxm,  Antipas,  qui  Christnm  in  passionc  derisit, 
'.,  "'c' et  decollavit  Joannem.  Tertius  fuit  Hero- 

Act.  xn,  i,  des  Agrippa,  qui  Jacobnm  decapitavit,  et 

»,4,23.  petrum  incarceravit,  atque  ob  suam  su- 
perbiam  ab  angelo  sancto  percussus,  ver- 
mibusque  consumptus  est.  Tres  quoqne 
leguntur  fuisse  Zachariae  qui  sancti  fue- 
runt.  Primus  fuit  Zacharias  filius  Joiadse 

iiPar.xxiv,  pontif icis, de  quo  in  libris  Regum  habetur. 

20-  Secundus  fuit  Zacharias,  unus  duodecim 

Prophetarum,  cujus  liber  sententiosissi- 
mus  pulcherrimusque  consistit.  Tertius, 
de  quo  nunc  agitur. 

Apte  autem  de  primo  Herode  jam  ver- 
bum  fit,  ut  tacite  demonstretur,  quod  sub 
illius  imperio  Christus  veraciter  venit.  Ja- 
cob  enim  in  Genesi  prophetavit,  quod  do- 
minatu  Judseorum  ad  alienigenam  prorsus 

gm.xi.ix,  translato,  nasceretur  Messias  :  Non  aufe- 

d0'  retur,  inquit,  sceptrum  de  Juda,  et  dux  de 

femore  ejus,  donec  veniat  qui  mittendus 
est,  et  ipse  erit  exspectatio  gentium.  Hero- 
des  autem  de  genere  exstitit  Idumeeorum, 
et  ab  imperatore  Romano  factus  est   rex 

Judie.u,6,  Judaeorum.Qui  quum  ingressi  fuissent  ter- 
ram  promissionis,   primo  regebantur  per 


10. 


A  judices  usque  ad  Saul  exclusive,  seu  Sa-  \Reg.*M. 
muelem  inclusive;  deinde  per  reges  usque 
ad  captivitatem  Babylonicam.  Postea  per  lyjteg.wv. 
pontifices  regebantur  usque  ad  Hyrcanum 
regcm  simul  atque  pontificem  :  quo  ab 
Hcrode  primo  occiso,  regnavit  Herodes,  et 
Judeei  de  cetero  sub  alienigenarum  prin- 
cipatu  fuerunt,  sicut  nunc  usque  sunt. 

De  vice  Abia,  id  est  de  semine  Abia  sa- 
cerdotis,et  Ioco  ejus  in  templo  ministrans, 
seu  ei  in  ministerio  templi  succedens,prout 
tunc   patribus  sacerdotibus  mortuis,   filii 

B  loco  illorum  in  templi  ministerio  succes- 
serunt.  Porro,  ut  in  libro  Paralipomenon    . 
legitur,David  rex  cultum  cupiens  ampliare 
divinum,  constituit  viginti  quatuor  sacer-  i Par. xxiv, 
dotes  principales  de  totidem  familiis  sa- 
cerdotalibus  ex  semine  Aaron  natis.  Tunc 
enim   inventae   sunt   sedecim    familiae   de    ibid.i. 
Eleazaro  filio  Aaron  natee,  octo  autem  de 
Ithamar  filio  Aaron  :  de  quarum  qualibet 
ordinavit  David  unum  summum  sacerdo- 
tem,  qui  toti  suee  praeesset  familiee,  atque 
in  sua  ministraret  hebdomada;  ceciditque 

C  sors  octava  super  Abia,  cui  linealiter  suc-  ibid.  10. 
cessit  hic  Zacharias.   Verumtamen  omni- 
bus  istis  praefuit  unus  summus  sacerdos, 
qui  pontifex  dicebatur,  princepsque  sacer- 
dotum. 

Et  uxor  illi  de  filiabus  Aaron,  et  nomen 
ejus  Etisabeth.  Vierque  itaque,  scilicet  Za- 
charias  et  Elisabeth,  Aaronitae  fuerunt. 
Et  quamvis  in  veteri  fuerit  Testamento 
praeceptum,  ut  viri  de  suis  tribubus  acci-  Num. 
perent  conjuges,  et  econtra,  ne  sortium  di- XXXV1' '' 8' 
stributio  seu  hereditatum  divisio  confun- 

D  deretur  in  jubilaeo,  id  est  quinquagenario 
anno,  in  quo  omnis  hereditas  ad  priorem    l&>.  xxv, 
ac  proprium  possessorem  redibat;  hoc  ta-  ,0' 
men  in  tribu  sacerdotali  non  servabalur, 
sed  homines  tribus  illius  aliarum  tribuum 
hominibus  poterant  matrimonialiter  copu- 
lari.  Non  enim  ut  ceteri  hereditatem  habe-  Deut. xvm, 
bant,  sed  Dominus  Deus  fuit  eorum  heredi-  1,2; ,fosue 

Mii,  14;  XXI, 

tas,  quia  de  ejus  sacrificiis  sustentaban-  2  etseq. 
tur,  nec  certa  loca  hereditaria  habuerunt, 
nisi  ad  habitandum,  pecoraque  alenda  :  sic 
nempe  Jeremias  propheta  atque  sacerdos, 


ENARRATIO    IN    CAP.    I    LVCJE.   —    ART.    II  373 

jer. xxxii,  agrum  sc  habuisse   testatur.  In  hoc  ergo  A  ditioni  proportionatum  :  sicquc  electi  et 

9<             dignitas  Praecursoris  ostenditur,quod  utro-  omnes  in  gratia  exsistentes,  aliquo  modo 

que    parente    Aaroniticae    sacerdotalisque  justi  sunt  ante  Deum.  Proprie  tamen  justi 

exstitit  stirpis,  imo  filius  sacerdotis  prin-  dicuntur  notabiliter  virtuosi,praesertim  ho- 

cipalis  in  sua  familia.  Sacerdotalis  quippe  mines  perfecti  et  sancti  seu  divini  atque 

et  regia  tribus  tunc  principalcs  fuerunt,  heroici,  quorum  corda  in  affectum  bonita- 

et  matrimonialiter  copulari  consueverunt,  tis  et  aequitatis  conversa,  omni  se  custodia  Prov.w,i3. 

Exod.  vi,  quemadmodum  a  principio  uxor  Aaron  fuit  coram  Deo  custodiunt :  de  quibus  loquitur 

23-           Elisabeth,  filia  Aminadab  de  tribu  Juda.  Christus,  Beati  mundo  corde.                      Matth.s,%. 

Verumtamen  Thomas  allegat  Theophilum  Insuper,  decuit  valde  Christi  praecurso- 

hic  dicentem:Non  permittebatur  Zacharias  rem  de  sanctis  nasci  parentibus,  ut  testifi- 

de  alia  tribu  accipere  uxorem.  catio  ejus  de  Christo,  suaeque  sanctitatis 

6          Erantautemjusti, triplici  utique  justitia,  B  conversatio,  ex  sanctitate  parentum  suo- 

scilicet  vitae,  et  veritatis,  ac  virtutis,  am-  rum  credibiliores  judicarentur.Proles  nam- 

bo  :  ita  quod  non  solum  carnis  propaga-  que  frequenter  parentum   sequitur  boni- 

tione,  sed  et  virtutum   imitatione  soboles  tatem.   Unde   et   nunc    parentum   Joannis 

Aaron  erant,   de   quo  fertur  in    Psalmo  :  describitur  sanctitas,  ut  ipse  Joannes  qua- 

Ps.cv,  i6.  Aaron  sanctum  Domini ;  ante  Deum/id  est,  si  hereditario  jure  videatur  assecutus  ju- 

vere,  non  ficte,  sed   divino  judicio  tales  stitiam. 

erant  :  quales   et   nunc  omnes    sunt  qui  Incedentes,\(\  est,  ad  beatitudinem  festi- 

Deo  in  omnibus  placere  desiderant,  ejus-  nantes,    propinquantes,    seu    spiritualiter 

que  jugiter  in  cunctis  gloriam  et  honorem  transeuntes,  in  omnibus  mandatis,  obser- 

intendunt.  Sunt  autem  quamplurimi  ante  vando   praecepta   Decalogi   quae    vocantur 

Gaiat.  v,  homines  justi,  sicut  hypocritae,  et  omnes  moralia.  Recte  autem  ait,  In  omnibus,  quia 

~job  xxxvi  inanis  gloriae  cupidi,simulatores  et  callidi,  C  non   sufficit   aliqua    observare,   si   unum 

t3.           qui   provocant  iram    Dei  :  de  quibus   ait  praetermittatur,   secundum    illud   Jacobi  : 

Matth. vi,  Salvator,  Receperunt  mercedem  suam.  Quicumque  totam  legem  impleverit,  offen-    jacob.u, 

Sed  quum  scriptum  sit  in  libro  Psalmo-  dat  autem  in  uno,  factus  est  omnium  reus.  10- 

Ps.ciLu.-i.  rum,  Non  justificabitur  in   conspectu  tuo  Et  justificationibus,  id  est  in  observantiis 

/o6ix,2.  omnis  vivens;  et  Job  dicat,  Non  justifica-  pra?ceptorum  judicialium,  quae  erant  quae- 

bitur  homo  compositus  Deo;  itemque  Sa-  dam  determinationes  praeceptorum  morali- 

Eecii.vn,5.  piens,  Non  te  justifices  ante  Deum  :  quo-  um  quoad  modum  servandi  justitiam  circa 

modo  quisquam  mortalium  justus  dicitur  proximos,  in  observantiis  quoque  praece- 

ante  Deum?  Et  respondendum,  quod  ho-  ptorum  caerimonialium,  quae  erant  deter- 

minem  viatorem  ante  Deum  justificari,  ju-  minationes  praeceptorum  moralium  quan- 

stumve  esse  aut  dici,  intelligi  potest  tri-  tum  ad  modum  ac  ritum  colendi  Deum. 

pliciter : Primo, quod  pura  sit  ejus  justitia,  D  Sinequerela,  id  est  irreprehensibiliter:  ita 

nihil  habens  culpae  admixtum  :  et  sic  non  quod  nullus   contra  eos  movit,  movereve 

juslificatur  ante   Deum  omnis  vivens   in  potuit  rationabiliter  querelam  seu  accusa- 

Jacob.m,*.  carne  mortali,  quia  in  multis  offendimus  tionem,  quia  et  si  quotidie  venialiter  pec- 

Js.  lxiv,  c.  omnes  et  quasi  pannus  menstruatae  sunt  caverunt,  de  hoc  tamen  quotidie  satisfece- 

universae  justitiae  nostrae,  ut  dicit  Isaias.  runt  :   implentes    illud   Apostoli,  Nemini  nror.  m, 

Secundo,  quod  comparatione  aequitatis  di-  dantes  ullam  offensionem,  ut  non  vitupe-  3 

vinae  justus  dicatur  :  et  hoc  rursus  stare  retur  ministerium  nostrum.  Unde  ad  Phi- 

7oo.v,i7.  non  valet,  juxta  illud  Job,  Numquid  homo  lippenses  hortatur  :  Omnia  (inquiens)  fa-  Phiiipp.u, 

Dei    comparatione   justificabitur ?    Tertio,  cite  sine  murmurationibus,   ut   sitis  sine  14, 

quod  a  Deo  justus  judicetur,  et  coram  eo  querela  et   simplices   filii  Dei.  in  medio 
justus  sit,  secundum  modum  humanae  con-      nationis  pravae  atque  pervers».  Sic  de  Ju- 


37 't 


KNARRATIO    1N    CAP.    I    LVCJE. 


ART.    II 


Judith vui,  dilli  in  libro  ejus  scriptum  est,  quod  cral  A 
in  omnihus  nominatissima,  nec  erat  qni 
malum  loqueretur  de  ea. 

Denique  sunt  quaedam  virtutes  morales, 
quibus  liomo  proximis  suis  acceptus  red- 
ditur  et  suavis,  videlicet :  mansuetudo,  hu- 
militas,  patientia,  modestia,  liberalitas,  eu- 
trapelia.  Unde  Augustinus  ait  in  regula:  In 
omnibus  motibus  vestris,  nihil  sit  quod 
cujusquam  offendat  adspectum,  sed  quod 
vestram  deceat  sanctitatem.  Ttaque,  qui  in- 
ter  alios  conversatur,  non  per  indiscretum 
rigorem  se  illis  exhibeat  onerosum,  imo  B 
socialiter  se  gerat  ac  dulciter,  salvo  sem- 
per  ordine  aequitatis.  Hinc  Seneca  loqui- 
Sencca,de  tur  :  Sic  te  geras  sapienter,  ut  nemo  te 
habeat  tanquam  asperum,  nec  spernat  ut 
Aristot.in  vilem.  Qui  autem  ita  ilon  agunt,  ab  Ari- 
stotele  duri  et  agrestes  vocantur.Siquidem 
durior  hominum  aequitas  querimoniam 
provocat,  secundum  Ambrosium.  Ad  hanc 
pietatem  specialiter  dare  se  debent,  qui  ex 
naturali  inclinatione  in  irascibili  abundan- 
tes,semper  ad  aequitatis  rigorem  feruntur. 

Porro,   in  verbis  his  paucis,   Zacharias  C 
et  Elisabeth  magnifice  commendantur,  et 
in  verbo  abbreviato  continetur  sensus  ex- 
uberans.  Tanta  namque  fuit  eorum  justi- 
tia,  ut  jugum  illud  legis  (quod  adeo  grave 

Aci.w,\o.  fuit,  ut  de  ipso  Petrus  testetur,  quia  nec 
nos  nec  patres  nostri  illud  portare  potui- 
mus  :  quibus  verbis  preecipua  difficul- 
tas,non  absoluta  impossibilitas  observandi 
insinuatur)  plene  portasse  probentur;  fu- 
eruntque  similes  Josue,  de  quo  legitur  : 
Josue  xi,  Non  praeterivit  Josue  de  universis  manda- 

tis  Domini,  ne  unum  quidem  verbum.  Qui  D 
ergo  Zachariam  ejusque  conjugem  appe- 
Rom.  xii,  tit  imitari,  impleat  illud  Apostoli  :  Provi- 
dentes  bona,  non  tantum  coram  Deo,  sed 
coram  omnibus  hominibus.  —  Praeterea, 
secundum  Ambrosium  :  Quum  mandatis 
ccelestibus  obedimus,  in  eis  incedimus  ; 
dum  autem  congrue  judicamus,  justifica- 
tiones  Domini  tenere  videmur.  Nulla  quo- 
que  querela  est,  ubi  et  mentis  bonitas 
concordat  et  facti.  Origenes  etiam  ait  :  Po- 
test  aliquid  justum  injuste  fieri,  ut  quum 


15. 


17. 


eleemosyna   datur  jactantise  causa,  quod 
non  est  sine  querela. 

Ei  non  erat  illis  filius,  id  est  aliqua  7 
proles  :  filius  enim  hoc  loco  non  tam  se- 
xum  quam  germen  designat,  sic  quod  a 
filia  non  distinguitur :  secundum  quam  ac- 
ceptionem  ad  patrem  refertur.  Frequenter 
autem  Dominus  subtrahit  sobolem  etiam 
justis,  ut  tota  eorum  spes,  affectio,  con- 
solatio  et  occupatio,  in  Deo  stabiliantur. 
Eo  quod  esset  Elisabeth  sterilis.  Haec  est 
una  causa,specialisque  ratio  ex  parte  uxo- 
ris,  quod  filium  non  habebant,  quoniam 
illa  ex  naturali  dispositione  exstitit  infe- 
cunda,  etiam  tempore  juventutis.  Alia  vero 
causa  subjungitur  :  et  ambo  processissent 
in  diebus  suis,  id  est,  ad  tantum  senium 
devenissent,  quod  ad  prolificandum  na- 
turaliter  inhabiles  exstiterunt.  Hinc  con- 
ceptio  Joannis  ex  parte  matris  suae  fuit 
miraculosa  seu  supernaturalis  dupliciter, 
utpote  ex  parte  sterilitatis  et  senectutis ; 
ex  parte  vero  patris  sui  fuit  miraculosa 
simpliciter,  quia  ob  senium  ejus.  Sic  et 
sanctorum  Patriarcharum  conjuges  steri- 
les  fuisse  leguntur,  ut  patet  in  Genesi  de  Gen.  u, 
Sara  conjuge  Abrahse,  Rebecca  conjuge  xx;x"X3i"  ' 
Isaac,  Rachel  uxore  Jacob. 

Factum  est  autem  quum  sacerdotio  fun-  8 
geretur  Zacharias,  id  est,  actus  officii  seu 
ordinis  sui  sacerdotalis  exsequeretur  in 
templo,  in  ordine  vicis  sum,  id  est  hebdo- 
mada  sua  ordinaria,  seu  contingente  ip- 
sum  ex  ordine  quo  sacerdotes  praefati  sibi 
invicem  in  officio  sacerdotis  succedebant, 
ante  Deum,  id  est  in  conspectu  et  praesen- 
tia  seu  beneplacito  Dei ;  vel,  Ante  Deum, 
id  est  in  templo  ubi  Deus  specialiter  ha- 
bitavit,  quemadmodum  scriptum  est  :  Do-  Ps.  x,  5. 
minus  in  templo  sancto  suo;  sorleexiit,  id  9 
est  secundum  exigentiam  sortis  suae,  quae 
fuit  octava,  ut  patuit.  Distributiones  enim 
hebdomadarum,  in  quibus  saepe  ministra- 
bant  viginti  quatuor  sacerdotes  in  templo, 
datae  fuerunt  per  sortes  :  sicque  quivis 
illorum  secundum  exigehtiam  et  ordinem 
sortis  suae  exivit,  vel  domum  suae  habita- 
tionis,  vel  locum  prope  templum,  in  quo 


ENARRATIO    IN    CAP.    I    LVCM.    —   ART.    II  375 

loco  se  sacerdotalibus  vestihus  induit.  Sa-  A  sacrificium  consummatum.Per  illam  nam- 

cerdotes    siquidem    isti,    hebdomada   qua  que   evaporationem    seu    thurificationem, 

ministrabant  in  templo,  castitati  vacabant,  designabatur  offerentis  devotio.  Et  quoni- 

nec   proprias  domos    ingrediebantur,  sed  am  sacrificia  illa  legalia  non  erant  per  se 

in  domunculis  circa  templum    sitis  quae  Deo  accepta,  sed  ex  offerentium  devotionr 

exedra?  vocabantur,  cubabant.  Ut  incensum  et  fide,  idcirco  in  preefata  incensione  fuit 

poneret,ingressus  in  (emplum  DominiAn-  sacrificii  consummatio  jam  prsetacta.  De- 

censum  pro  holocausto  accipi  solet,  puta  nique  his   favere  videtur,  quod   in  libro 

pro  sacrificio  quod  ad  divinse  majestatis  Paralipomenon  sacerdolibus  loquitur  Eze- 

honorem  totaliter  comburebatur,  ad  figu-  chias  :  Nolite(inquiens)negligere,  filii  mei;  \\Par.\xtx, 

randum  quod  rationalis  creatura  debet  se  vos  elegit  Dominus  ut  stetis  coram  eo,  et  li- 

Crealoris  sui  obsequio  totaliter  mancipa-  ministretis  ei,  colatisqtie  eum  et  cremetis 

re  :  quo  tamen  sacrificio  specialiter  pra>  13  ei    incensum.   Hoc   ergo   incensum,  quod 

figuratus  est  status  religiosorum,  qui  se  juniores  sacerdotes  facere  potuerunt,  po- 

totos  divino  offerunt  cultui,   Deoque  vo-  suit  Zacharias,  incendendo  thymiama  per 

vent.  Interdum  vero  pro  incenso  thymia-  prunas  prsedictas,  et  illud  incensum   po- 

matis  sumitur.  nendo  super  altare  incensi,  quod  item  al-   Exod.xi., 

Sancti    patres   Ambrosius   et   Beda   hic  tare  aureum  appellatur.                                5* 

sentire  videntur,  sobrie  tamen,  non  mul-  Et  omnis  multitudo  populi  erat  orans       10 

tum  assertive,  quod  Zacharias  iste  fuerit  foris,  id  est  extra  templum,  puta  in  atrio, 

summus  sacerdos  seu   pontifex,  quia  in-  quia  non  licuit  secundum   legem  populo 

Axorf.xxx,  censa  ponere  intra  Sancta  sanctorum  se-  ingredi  Sancta,  aut  Sancta  sanctorum,  hoc 

\o^aebr.  mej  m  anno  sojj  ijceDat  pontifici.  Unde  et  est  primam  aut  secundam  partem  templi. 

Gorra  ait,  quod   ingressus  est   templum,  Porro,  in  templo  fuit  quotidie  duplex  sa-  lbid.xxx, 

scilicet  primo  in  Sancta,  secundo  in  San-  C  crificium,   unum  de   mane,  aliud    in  ve-   '  ' 

cta  sanctorum,  cum   thure  et  sanguine  ;  spere  :  et  juxta  hoc  fuit  quotidie  duplex 

postea  rediit  in  Sancta  ad  altare  incensi  :  hora  incensi,  videlicet  mane,  et  vespere. 

quod  secundum  Josephum  et  omnes  San-  Nihilo  minus  per  antonomiam  hora  incen- 

ctos  inde  loquentesjfuit  in  loco  templi  qui  si   dicebatur  dies  Expiationis,  quia   tunc 

dictus  est  Sanctum  vel  Sancta  ;  secundum  solennius  offerebatur  omni  populo  conflu-  Lm.wi,n. 

Aiiguslinum  vero  fuit  intra  Sancta  sancto-  ente,  foris  tamen  manente,ad  insinuandum 

rum.  Sed  quoniam  Josephus  et  ceteri  Ju-  quod  sacerdos  profundius  debet  penetra- 

daeorum  pontificia  ac  sacerdotia  describen-  re  divina  quam   populus   :  quod   potissi- 

tes,  de  summo  sacerdotio  hujus  Zachariae  mum  pertinet  ad  pradatum  atque  pasto- 

nullam  (ut  dicitur)  faciunt  mentionem,  alii  rem,    cujus    comparatione    populus    grex   Jer.x,ii; 

magis  et  forte   probabilius    putant,  quod  vocatur.  Et  de  hac  hora  incensi  quidam    £secf' 

non  fuit  summus  sacerdos,nec  Sancta  san-  D  exponunt  quod  subditur  :  hora  incensi.  etc;  Mich. 

ctorum  intravit,  sed  Sancta,  et  incensum  Glossa  etenim  ait  :  Ista  solennitas  septimo  % 

Exod.wx,  quod  posuit,  est  illud  quod  omni  die  fie-  mense   celebrabatur,  hoc  est  decima  die  Lev.xvi*9, 

7- 8-          bat  in  altari  incensi.  Peracto  enim  sacrifi-  Septembris,  et  dies  Expiationis  seu  propi-  '"'u' 

cio  in  altari  holocaustorum,  quod  erat  in  tiationis  nominabatur,  quando  solus  ponti- 

atrio  ubi  ministrabant  sacerdotes  minores,  fex  intrabat  secundum  tabernaculum,  sci- 

/6»d.i9,20;  sacerdos  qui  ministravit  et  sacrificavit  ibi-  licet  Sancta  sanctorum,  cum  sanguine.  Sed 

/.e«.xTi,ii-  ftem    manibus  suis  ac  pedibus  primo  lo-  haec  Glossa  procedit  secundum  expositio- 

tis,  sumpsit  prunas  de  altari  holocausto-  nem  Ambrosii  et   Beda?,  opinantium   Za- 

rum,  intransque  primam    templi  partem  chariam  fuisse  pontificem.  Unde  et  Beda 

quae  dicitur  Sancta,  cremabat  in  illa  thy-  ait :  Incensum  in  Sancta  sanctorum  a  pon- 

miama  super  altare  incensi,  et  tunc  fuit  tifice  deferri,  exspcctante  extra  templum 


376 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   LU<LE. 


ART.    II 


omni  populo,  decimo  die  septimi  mensis, 
et  hanc  diem  Expiationis  seu  propiliatio- 
nis  vocari  Dominus  jussil  :  cujus  diei  my- 

Hebr.ix.  sterium  Apostolus  ad  HebrsBOS  pandens, 
Jesum  ostendit  pontificem  verum,  utpote 
per  pontificem  legalem  significatum  :  qui 
Jesus  in  sanguine  proprio  cceli  secreta  in- 
troiit,  ut  propitium  nobis  faceret  Patrem, 
et  interpellaret  pro  peccatis  eorum  qui 
adhuc  prae  foribus  orantes  exspectant. 

ltaque  advertendum,  quod  prseter  in- 
censum  praefatum  quod  ab  inferioribus  sa- 
cerdotibus  ponebatur,  fuit  adhuc  aliud  in- 
censum,  quod  soli  pontifici  licuit  exercere, 
seu  ponere  intra  Sancta  sanctorum  in  die 
Expiationis.  Verum  hoc  non  ponebatur  ad 

Lev.  xvi,  offerendum,  sed  ut  nebula  inde  ascendens 

12-15 

operiret  oraculum,  dum  contra  illud  ad- 
spergebat  sacerdos  sanguine  vituli,  et  hir- 
ci  pro  populi  peccatis  oblati.  De  quo  in- 
censo  non  est  hic  sermo,  secundum  eos 
qui  dicunt  Zachariam  non  fuisse  pontifi- 
cem  :  quod  quamvis  concederetur,  non 
tamen  proprie  affirmare  censentur,  quod 
fuit  sacerdos  simplex,  et  de  minoribus 
unus,  quia  ut  patet  ex  dictis,  ad  minus 
fuit  unus  de  viginti  quatuor  principalio- 
ribus  sacerdotibus,  itemque  in  sua  familia 
quse  de  Abia  descendit,  superior,  quamvis 
comparatione  pontificis,  simplex  et  minor 
possit  dici  sacerdos. 
11  Apparuit  autem  illi  angelus  Domini, 

scilicet  Gabriel,  ut  infra  patebit.  Denique, 
secundum  Ambrosium,  in  Scripturis  Deus 
et  angeli  apparere  dicuntur,  quoniam  im- 
provise  et  repentine  videntur,  ita  quod 
eorum  adspectus  praevideri  non  valet  seu 
prsesentiri  sive  praesciri.  Stans  in  corpore 
quod  assumpsit,  a  dextris  altaris  incensi : 
de  quo  altari  atque  incenso  jam  habitum 
est.  Stetit  equidem  juxta  dextram  partem 
altaris  super  quod  Zacharias  incensum  po- 
nebat.  Et  apte  ad  dextram  stetit,  quoniam 
dignior  situs  angelo  lucis  congruebat,  et 
per  dextram  prosperitas,  pietas  et  conso- 
latio,  designantur.  Angelus  autem  saluber- 
rima  et  gaudiosissima  annuntiare  advenit, 
quia   non   solum  Joannis,   sed  et   Christi 


A  denuntiavit  ortum  sive  adventum,  sum- 
mam  quoque  divinae  pietatis  gratiam  in- 
stare  disseruit.  Rursus,  quoniam  sacerdoti 
apparuit,  et  Christi,  qui  est  summus  sa-  Hebr.wM; 
cerdos  verumque  sacrificium,  nuntiavit  ad-  ^'V^j/7' 
ventum,rite  in  templo  angelus  apparebat; 
item,  ad  ostendendum,  quam  gratum  sit 
Deo  sacerdotem  in  templi  obsequio  devote 
ac  sedule  occupari,  quanta  etiam  sit  di- 
gnitas  ordinis  et  officii  sacerdotalis. 

Et  Zacharias  turbatus  est,  videns  an-       12 
gelum  tam   splendentem,  et  timor  irruit 

Bsuper  eum,  hoc  est,  incidit,  et  ex  superi- 
ori  causa  incidit  cordi  ejus  ex  insolita 
visione.  Connaturale  est  namque  fragilitati 
humanse  ex  visione  ccelestium  civium  aut 
spirituum  defunctorum  vehementer  mira- 
ri,  immutari,  turbari,  vereri,  quia  igno- 
tum,  rarum,  insolitumque  consistit  quod 
accidit,  et  quia  alterius  conditionis  seu  al- 
tioris  potestatis  est  quod  apparet :  ita  quod 
homo  frequenter  primo  occursu  ignorat 
quid  sit,  aut  cur  venerit,  propter  quod 
saepe  de  proprio  pavet  periculo,  atque  de 

C  rei  exitu  contremiscit.  Angeli  quoque  cum 
inconsueto  splendore  atque  fulgureo  vul- 
tu  apparere  solent.  Unde  et  Daniel  ait  ad 
angelum  :  Domine,  in  visione  tua  disso-  Dan.x,  i 6, 
lutse  sunt  compages  mese;  sed  et  halitus  17- 
meus  intercluditur,  et  nihil  in  me  reman- 
sit  virium.  Hinc  Prophetae  mirabilibus  Dei 
conspectis,  cadere  consueverunt,  juxta  il- 
lud  Ezechielis  :  Vidi,  et  cecidi  super  fa-  Esech.u,i. 
ciem  meam.  Ambrosius  quoque  hic  ait  : 
Utinam  et  nobis  ad  altaria  sacrificium  de- 
ferentibus  adsistat  angelus,  imo  preebeat 

D  se  videndum.  Non  enim  dubites  adsistere 
angelum,  quando  Christus  immolatur.  Ite- 
rum  ait  :  Perturbamur  et  a  nostro  aliena- 
mur  affectu,  quando  prsestringimur  ali- 
cujus  superioris  potestatis  occursu.  Idem 
fatetur  Chrysostomus,  dicens  :  Non  potest 
homo  quantumcumque  sit  justus,  absque 
timore  cernere  angelum.  Hinc  Zacharias 
adspectum  non  tolerans  praesentise  angeli, 
nec  fulgorem  illum  valens  sufferre,  tur- 
batur. 
Quibus  consonat  Origenes  :  Nova  (inqui- 


ENARRATIO    IN    CAP.    I    LUC/E.    —    ART.    II 


377 


ens)  facies  hnmanis  se  obtutibus  praebens, 
turbat  mentem,  animumque  consternat. 
Hinc  angelus  sciens  hanc  humanam  esse 
naturam,  primum  perturbalioni  medetur. 
13  Nam  subditur  :  Ait  autem  ad  illum  an- 
gelus  :  Ne  timeas,  Zacharia.  Ait  quippe 
Athanasius  in  vita  S.  Antonii  :  Non  diffi- 
cilis  est  bonorum  spirituum  malorumque 
discretio.  Si  enim  post  timorem  successe- 
rit  gaudium,  a  Domino  venisse  sciamus 
auxilium,  quia  securitas  animae  signum 
est  majestatis  praesentis  ;  si  autem  incussa 
formido  permanserit,  hostis  esl  qui  vide- 
tur.  Hinc  asserit  Beda  :  Sicut  humanac  (in- 
quiens)dcfectionis  est  terreri,  sic  angelicae 
dignitatis  est  de  suo  adspectu  paventem 
blandiendo  consolari.  Econtra  daemones, 
quos  de  sua  praesentia  territos  sentiunt, 
ampliore  terrore  commovent. 

ltaque,  Ne  timeas,  id  est,  timor  immo- 
deratus  qui  actum  impedit  rationis,  om- 
nisque  turbatio   mentis    tollens  quietem, 

is.  lxi,  io.  recedat  a  te,  estoque  consolatus  et  gaudens 
in  Domino.  Id  itaque  angelicae  bonitatis, 
caritatis,  pietatisque  est,  ut  hominem  bo- 
num,  non  induratum  ac  reprobum,  sua 
visione  inquietatum,  tremefactum,  turba- 
tum,  victum,  dejectum,  tranquillet,  con- 
soletur,  confortet  :  quemadmodum  dia- 
bolicae  impietatis  est,  incussum  augere 
timorem,  ut  rectae  rationis  impediatur  ju- 

ii  Cor.  xi,  dicium.  Verumtamen,  saepenumero  Sata- 
nas  in  angelum  lucis  transfiguratus,homi- 
nibus  apparuisse  legitur,  et  nihilo  minus 
vcrba  blanda  ac  consolatoria  protulisse,  ut 
per  hoc  desuper  venisse  crederetur,  sicut 
in  vita  S.  Martini  narratur  ;  sed  mentem 
interius  directe  consolari  et  confortare  non 
valet,  quia  nec  immediate  atque  directe 
agit  in  eam,  quemadmodum  angelus  eam 
illuminando. 

Exaudita  est  deprecatio  tua,  quam  nunc 
in  sacrificando  et  incensum  ponendo  cor- 
de  et  ore  fudisti.  Dicunt  aliqui,  quod  non 
solum  pro  Christi  adventu,  sed  et  pro  filio 
exoravit.  Augustinus  vero  in  libro  de  Quae- 
stionibus  Evangelii,  contradicit  et  dicit  : 
Nemo  orat  accipere,  quod  se  accepturum 


14. 


A  desperat. Usquequo  autem  desperavit  se  fi- 
linm  habiturum,  quod   nec  angelo  filium 
promittenti  crediderit.  Probabile  tamen  est, 
quod  jam  ante  frequenter  pro  hac  re  de- 
precatus  sit  Dominum  :  sicut  et  Isaac  ora-   cen.  xxv, 
vit  pro  sobole,  cernens  quod  conjux  sua  2t" 
sterilis   esset,   ut   patet   in   Genesi;  Anna  ifle;/.i,io, 
quoque,  ut  in  libro  Regum  legitur,  et  alii  l4, 
Sancti  veteris  Testamenti.Tunc  enim  gran- 
de  coram  hominibus  fuit  opprobrium,con- 
jugii  fructu  carere.  Insuper  Zacharias,  ut 
aliqui  dicunt,  oravit  etiam  pro  liberatione 

B  Judaeorum  a  dominatu  Herodis  et  alieni- 
genarum,  tributoque  Romanorum.  Certius 
autem  tenendum  est,  quod  pro  adventu 
Messiae  totis  oravit  praecordiis,  et  pro  spi- 
rituali  salute. 

Et  quoniam  Deus  liberalissimus  dator  ac 
exauditor  est  et  munificentissimus  benefa- 
ctor,  abundantia  pietatis  suae  merita  sup- 
plicum  excedens  et  vota  seu  desideria, 
non  solum  demonstrat  se  Zachariam  au- 
disse,imo  et  plura  quam  petiit  se  daturum 
testatur,  utpote  filium  tam  electum,  tanta- 

C  que  gratiarum  charismata  universae  Israe- 
lilicae  plebi  per  eum.  Nam  subditur  :  et 
Elisabeth  uxor  tua  pariet  tibi  filium.  Con- 
venienter  angelus  nomen  conjugis  Zacha- 
riae  expressit,  ne  de  alia  se  putaret  filium 
habiturum,  eo  quod  ista  vetula  esset  ac 
sterilis.  Et  vocabis,  id  est,  esse  dices,  seu 
vocando  exprimes,  nomen  ejus  Joannes*.  *aiias/o«n- 
Vel,  Vocabis  nomen  ejus  nominatum,  id  nem 
est  rem  ipsam  seu  filium  tuum,  Joannem, 
id  est  nomine  hoc  nominante,  quod  est 
Joannes.  ltaque  propter  certitudinem  pro- 

D  phetiae  nomen  filii  nascituri  exprimitur, 
et  propter  sanctitatem  ac  dignitatem  ejus 
futuram,  item  ob    nominis   interpretatio- 
nem  rei   significatae  convenientem.  Joan- 
nes  namque,  in  quo  est  gratia  interpreta- 
tur.  Recte  ergo  Joannes  vocari  praecipitur, 
cui  tanta  fuerat  gratia  danda,  ul  de  ipso 
Christus  testatus  sit  :  Inter  natos  mulie-  Matth.w, 
rum  non  surrexit  major  Joanne  Raptista.  "• 
Qui  et  Christum,  per  quem  gratia  et  veri-  j0ann.\,\i. 
tas  facta  est,  cecinit  adfuturum,  et  mon- 
stravit  praesentem.  Denique,  sex  hominum 


378 


LNARRATIO   1N   CAI>.    1    LUC/E.    —   ART.    11 


Gen.  xvn, 
19. 
Judic.  xin. 


III  Reg.  xiii, 


Gen.  xvi, 
1 1  ;   iY«m. 
xxiv,  7;  /s. 
xi.v,  1,4. 


14 


Prov. 

XXIII, 

U. 

Ibid. 

X,    1. 

Eccli 

.  XVI, 

1,  3,  4. 

nomina  praenuntiata  legnntnr  in  veteri  Te-  A 
stamento,  videlicet  :  Isaac,  Samsonis  (in 
libro  Judicnm,  secundum  aliam  translatio- 
nem,  nt  aliqui  dicunt  :  translatio  namquc 
Hieronymi  ita  non  habel),  Josiae,  ut  in  li- 
bris  Regum  patet.  Hi  tres  sancti  fuerunt. 
Item  Ismaelis,  Agag,  et  Cyri,  quos  repro- 
bos  fuisse  asseritur  :  quod  de  duobus  ul- 
timis  constat. 

Et  erit  tibi  gaudium  et  exsultatio,  id 
est,  in  nativitate  ejus  tanta  tibi  in  mente 
laetitia  erit,  quod  redundabit  in  corpus, 
vultuque  hilaris  apparebis,  et  ex  magnitu-  B 
dine  gloriationis  tuae  tota  tua  natura  sua- 
viter  reflorebit :  non  ob  id  dumtaxat,  quod 
filius  tibi  sit  natus,  sed  quoniam  filius  ta- 
lis  ac  tantus,  tamque  praeelectus  a  Deo; 
sicque  implebitur  in  te  illud  Sapientis  : 
Exsultat  gaudio  pater  justi;  et  qui  genuit 
sapientemjaetabitur  in  eo.Rursusque  scri- 
ptum  est  :  Gloria  patris,  filius  sapiens. 
Praeterea,quantum  de  bono  gloriandum  sit 
filio,  patet  per  illucl  Ecclesiaslici  :  Ne  ju- 
cunderis  in  filiis  impiis,  si  multiplican- 
tur;  melior  est  unus  timens  Deum,  quam  C 
mille  filii  impii;  et  utile  est  mori  sine  fi- 
liis,  quam  relinquere  filios  impios.  Dicit 
quoque  Ambrosius  :  Admonentur  hoc  loco 
parentes  gratias  agere  Deo,  tam  pro  ortu 
quam  pro  meritis  filiorum  :  non  enim  me- 
diocre  Dei  munus  est  dare  liberos  propa- 
gatores  generis,successionis  heredes.  Divi- 
num  igitur  munus  fecunditas  est  parentis. 

Et  multi  in  nativitate  ejus  gaudebunt, 
videlicet  cognati  tui,  amici  atque  vicini. 
Quos  multae  causae  ad  congratulationem 
hanc  induxerunt  :  Primo,  quoniam  Zacha-  D 
rias  et  Elisabeth  omnibus  singulariter  cari 
fuerunt,  idcirco  eorum  prosperitati  et  gau- 
dio  congaudebant.  Secundo,  propter  no- 
vitatem  magnitudinemque  miraculi,  quod 
videbant  in  puero  supernaturaliter  edito. 
Tertio,quia  in  puero  nato  consideraverunt 
divinam  fuisse  visionem  impletam,  quam 
habuit  Zacharias.  Quarto,  quia  sperabant 
hunc  puerum  magnae  fore  utilitatis  et  gra- 
tiae,  ita  quod  totus  populus  Judaeorum  ex 
ipso  proficeret  atque  divinitus  juvaretur 


per  ipsum.  Deniqne  singulis  annis  in  nata- 
litio  ejus  omnes  Christiani  specialiter  glo- 
riantur,  quod  tanti  Sancti  societatem  sor- 
titi  sunt,  et  quia  in  peccato  natus  non 
fuit  ut  ceteri  Sancti  communiter,  sed  mun- 
datus  et  sanctificatus  fuit  in  utero  matris. 
A  Sarracenis  quoque  ejus  nativitas  festi- 
vatur.  Hinc  ratio  gaudii  subditur  : 

Erit  enim  magnus, magnitudine  spiritua-  15 
li,  quse  est  magnitudo  gratiae  et  sapientiae 
ac  virtutis,  ita  quod  esse  majorem,  est  esse 
perfectiorem ;  coram  Domino,  id  est  vere, 
ita  quod  Deus  judicabit  eum  talem.  Qui- 
dam  vero  magni  sunt,  non  utique  coram 
Deo,  sed  coram  propriis  oculis  et  coram  ho- 
minibus,  sicut  hypocritae  et  superbi,  quo- 
rum  cuilibet  dicitur  :  Depone  magnitudi-  /o&xmw, 
nem  tuam  absque  tribulatione.  Quis  autem 
beatissimi  hujus  Joannis  magnitudinem 
possit  exprimere?  Sed  angelus  consequen- 
ter  eam  declarat;  et  Christus  unico  testi- 
monio  complexus  est  multa  :  Inter  natos  Matih.w, 
(inquiens)  mulierum  non  surrexit  major  u" 
Joanne  Baptista.  Insuper,  secundum  Am- 
brosium,  sicut  corporis,  ita  et  animse  nu- 
meramus  aetates,  non  ratione  temporis,sed 
qualitate  et  gradu  virtutis  :  ut  vir  perfe- 
ctus  ille  dicatur,qui  pueritiae  caret  errore, 
et  hibricum  adolescentiae  animi  maturitate 
transcendit;  pusillus  autem,  qui  nullum 
adhuc  virtutis  habet  processum.Postremo, 
secundum  quatuor  dimensiones  corporales, 
spiritualis  quoque  magnitudo  in  quatuor 
proportionaliter  consistit,  puta  in  altitudi- 
ne  conversationis  seu  contemplationis,  vel 
dilectionis  divinse,  in  latitudine  caritatis 
fraternae,  in  profunditate  humiliationis,  in 
longitudine  perseverantiae  usque  in  finem: 
secundum  illud  Apostoli  ad  Ephesios,  Ut  Ephes.  m, 
possitis  comprehendere  cum  omnibus  San-  18' 
ctis,  quae  sit  longitudo,  et  Iatitudo,  et  su- 
blimitas,  et  profundum. 

Vinum  et  siceram  non  bibet.  Secundum 
Bedam,  per  siceram  Judaei  intelligunt  om- 
nem  potum  inebriativum,  de  quacumque 
sit  confectus  materia  :  per  quod  austeritas 
vitae  Joannis  parcitasque  signantur.  In  li- 
bro  Judicum  quoque  heec  pocula  leguntur  *,  5,7,  u. 


ENARRATIO    IN   CAP.    I    LU(LE. 


ART.    II 


370 


Samsoni  prohibita,  qtioniam  nazaraeus  Dei  A 
fuil  ab  ntero  matris  nsqne  ad  diem  mortis. 
Joannes  vero  snblimins  fuit  nazaraeus  Dei, 
id  est  Deo  consecratus  toto  tempore  vitae 
suae,  ideo  per  omne  tempus  suae  vitae  ab 

Num.  vi,  his  abstinuit  potibus  :  sicut  in  lege  absti- 
nebant  ab  his  Nazaraei  tempore  consecra- 
tionis  separationisve  suae,  et  postea  vinum 
bibere  potuerunt,  ut  in  libro  Numerorum 
describitur.  Decuit  autem  Joannem  tantae 
abstinentiee  esse,  ut  testimonium  ejus  de 
Christo  credibilius  redderetur,  insinuaret- 
que  per  vitae  suae  rigorem,  quod  Christus  B 
in  primo  suo  adventu  temporalium  abun- 
dantiam  et  corporum  oblectamenta  non 
esset  daturus,  ut  obtenebratissimi  praesto- 
lantur  Judaei. 

Et  Spiritu  Sancto  replebitur,  hoc  est 
gratia,  donisque  Spiritus  Sancti,  adhuc  ex 
utero  matris  suoe,  id  est  in  utero  matcr- 
nali,  seu  antequam  egrediatur  ex  eo  :  qua 
gratia  a  peccato  originali  purgabitur,  et 
donis  Spiritus  Sancti  anima  ejus  ornabi- 
tur,  atque  ad  operandum  meritorie  dispo- 
netur,  quemadmodum  Dominus   loquitur  C 

Jer.  1,5.  de  Jeremia  :  Antequam  exires  de  ventre 
sanctificavi  te.  Et  per  utriusque  in  utero 
sanctificationem  omnimoda  sanctificatio, 
innocentia  ac  puritas  Christi  in  utero  vir- 
ginali  est  praefigurata.  Verumtamen  ma- 
jor  et  gratiosior  fuit  sanctificatio  Joannis 
quam  Jeremiae,  sicut  et  ejus  nativitas  ac 
persona  propinquiores  fuerant  Christo  : 
quod  et  ex  ipso  modo  loquendi  sacrae  Scri- 
pturae  elicitur.  Non  enim  de  Jeremia  as- 
sertum  est,  qnod  Spiritu  Sancto  repleretur 
in  utero.  Praeterea,  quum  Spiritus  Sanctus  D 
sit  verus  incircumscriptusque  Deus,  cer- 
tum  est  quod  per  essentiam  sit  ubique. 
Nihilo  minus  in  peccatoribus  esse  nega- 
tur,  quia  per  gratiam  eis  non  inest.  Pro- 

Prov.  xv,  pter  quod  in  Proverbiis  legitur  :  Longe  est 

Jj  t  5  Dominus  ab  impiis;  itemque:  Spiritus  san- 
ctus  disciplinae  effugiet  fictum,  et  auferet 
se  a  cogitationibus  quae  sunt  sine  intelle- 
ctu.  Hinc  Spiritus  Sanctus  illis  dicitur  in- 
fundi  et  dari,  quibus  dona  ejus  ad  gratiam 
gratum  facientem  spectantia  infunduntur 


29. 


ac  dantur,  quos  et  inhabitat  quamdiu  in 
caritate  et  gratia  manent;  illos  vero  fertur 
implere,  quos  singulari  et  abundanti  per- 
ficit  gratia.  Ideo  dicit  Ambrosius  :  Cui 
Spiritus  Sanctus  infunditur, magnarum  est 
plenitudo  virtutum. 

Deinde  efficacia  doctrinae  Joannis  osten- 
dilur.  Et  multos  filiorum  Israel  converlet  16 
ad  Dominum  Deum  ipsorum,  id  est  ad 
Christum,  de  quo  protinus  subditur  :  Et  17 
ipse  prwcedet  ante  illum,  hoc  est  ante 
Christum  :  cujus  fuit  praecursor,  ejus  ad- 
ventum  annuntiando,  ipsumque  monstran- 
do,  ac  aliis  modis  populum  ad  Christi 
fidem  disponendo,  utpote  baptizando,  im- 
pios  increpando,  et  omnes  ad  se  confluen- 
tes  ad  virtutes  hortando,  prout  infra  in  Luc.  m,  3 
textu  narrabitur.  Per  hoc  autem  quod  an- et  m' 
golus  Christum  nominat  Dominum  Deum 
Israel,  confunditur  haeresis  Arii,  negans 
quod  Christus  sit  verus  Deus;  insania  quo- 
que  Manichaei  dicentis,  alium  esse  Deum 
legis  seu  Judaeorum,  et  alium  Evangelii 
seu  Christianorum;  perfidiaque  Photini, 
Christum  ex  Maria  incepisse,nec  ante  fuis- 
se,  dicentis.  Itaque,  ante  Christum  praeces- 
sit  et  suo  baptismo  Christi  Baplismum, 
sua  passione  Christi  occisionem,  suo  ad 
limbum  descensu  Christi  descensum  ad 
eumdem,  praecucurrit  et  praesignavit.  Tn 
spirilu  et  virtule  Elia',  id  est  tali  gratia 
et  fortitudine  a  Spiritu  Sancto  concessis, 
in  quali  Spiritus  Sancti  gratia  et  virtute 
Elias  fecit  opera  virtuosa  quae  de  ipso  in 
libris  Regum  scribuntur,  atque  secundum 
Christi  praecedet  adventum,  ut  Malachias  Maiaekn, 
habet;  vel,  In  spiritu  prophetiae  et  gratiae,  3 
et  virtute  justitiae,  quibus  fulsit  et  vixit 
Elias.  Uterque  equidem  Propheta  et  erc- 
mita  ac  fervens  zelator  justitiae  fuit.  Et 
sicut  Elias  redarguit  Achab  regem  et  Jeza-  n\Heg. 
bel  conjugem  ejus,  sic  Joannes  Herodem  jq'"J  ; 
et  Herodiadem.  In  asperitate  quoque  vo- 
stitus  et  victus  convenientiam  praecipuam 
habuerunt.  Secundum  Augustinum  autem, 
non  ait,  In  anima  Eliae,  quoniam  animae 
non  transcorporantur,  sed,  In  spiritu  el 
virtute  Eliae  :  Spiritus   enim   qui  fuit  in 


seq. 


380 


ENARRATIO    IN    CAP.    I    LVCJE. 


ART.    II 


Elia,  vcnif  in  Joannem,  et  similiter  virtus  A 
ejus. 

Ut  convertat  corda  patrum  in  filios,  id 
est,  Judaeos  sui  temporis  faciat  Patriarchis 
et  Prophetis  olim  defunctis  amahiles  et 
conformes,  inducendo  eos  ad  fidem  et  gra- 
tiam  ac  Christi  Baptismum  :  per  quse  pa- 
tres  illi  i'eputahunt  istos  vere  amandos,  et 
corda  sua  convertent  per  amorem  ad  istos. 
Vel,  per  corda  patrum  in-telliguntur  verae 
ac  spirituales  intelligentia?  Scripturarum  : 
quas  intelligentias  pra?fati  patres  sortiti 
sunt.  Tunc  ergo  Joannes  corda  patrum  il-  B 
lorum  convertit  ad  filios,  id  est  ad  Judaeos 
quihus  personaliter  praedicavit,  quando  il- 
lorum  spiritualem  scientiam  istis  com- 
municavit  seu  pra?dicavit.  Rursus,  patres 
intelligi  possunt  progenitores  seu  majo- 
res  discipulorum  Apostolorumque  Christi: 
qui  primo  contra  Evangelium  sseviebant, 
postea  vero  per  Joannem  et  Apostolos  sunt 
conversi,  et  filiis  suis  praefatis  concordes 
effecti.  Denique,  istud  Elias  est  facturus 
circa  secundum  Christi  adventum,  sicut 
Maiach.iv,  per  Malachiam  Dominus  contestatur  :  Ecce  C 
°'6-  ego  (inquiens)  mittam   vohis   Eliam  pro- 

phetam,  antequam  veniat  dies  Domini  ma- 
gnus  et  horribilis;  et  convertet  cor  patrum 
ad  filios,  et  cor  filiorum  ad  patres  eorum. 
Et  incredulos,  id  est  perfidos  Judseos,  con- 
vertet  ad  prudentiam  justorum,  hoc  est 
veram  sapientiam,  evangelicamque  doctri- 
nam,  et   spiritualem    intelligentiam   Scri- 
pturarum,  ne  legem  carnaliter  intelligant, 
ii Cor. iii, 6.  nec  litteram,  qua?  occidit,  sequantur.  De 
Rom. vm,6.  qua  prudentia  ad  Romanos  asseritur :  Pru- 
dentia  spiritus  vita  et  pax.   Sed   et  vera  D 
discretio,  prudentia  est  justorum,  qua  Deo 
rationabiliter  obsequuntur,  juxta  illud  Apo- 
ibid. xii, i .  stoli,  Rationabile  obsequium  vestrum. 

Quid  autem  sit  ita  convertere  corda  pa- 
trum  in  filios,  atque  incredulos  ad  justo- 
rum  prudentiam,  subditur :  pararc  Domino 
plebem  perfectam.  Per  hanc  instructionem 
seu  illuminationem  et  conversionem  Juda?- 
orum,  eos  disponit  ad  evangelica?  legis  ob- 
servantiam  stabilem  et  sinceram,  per  quod 
fiant  plebs  Christi  perfecta.  Quod  maxime 


fuit  impletum  in  Judaeis  post  Christi  as- 
censionem  et  Paracleti  missionem  per  Apo- 
stolos  in  Jerusalem  conversis,  qui,  sicut  in 
Actibus  Apostolorum  habetur,  Deo  perfe-  Ac/.n,4i- 
ctissime  servierunt  :  ad  quam  conversio-  etc'  1% 
nem  Joannes  dispositive  fuerat  operatus. 
Nam  multos  illorum  qui  per  Apostolos  fu- 
erunt   plene  conversi,  ipse   aliquo   modo 
convertit,  et  ad   fidem  Christi  disposuit,    Luc.  m,3- 
Christum  venisse  docendo,  atque  in  nomi-  18' 
ne  Christi  venturi  baptizando.  Aliqui  quo- 
que  ex  Joannis  discipulis  Christo  se  con- 
junxerunt,    sieut   Andreas,    et    facti    sunt /oann.1,40. 
plebs  Christi  perfecta.  Hinc  infra  Zacha- 
rias  loquitur  ad  Joannem  :  Pra?ibis  ante  vers. 76,77. 
faciem  Domini   parare  vias  ejus,  ad  dan- 
dam  scientiam  salutis  plebi  ejus,  in  remis- 
sionem  peccatorum  eorum.  Multi  equidem 
per  prsedicationem  Joannis  crediderunt  in 
Christum,    quamvis    postea   circa   Christi 
passionem  atque  in  ea  fuerint  per  sacer- 
dotes,  Scribas  et  Pharisa?os  seducti,  et  a 
Christo  aversi  :  qui  rursus  misso  Spiritu 
Sancto  per  Apostolos  plenissime  sunt  con- 
versi. 

Et  dixit  Zacliarias  ad  angelum  :  Unde  18 
hoc  sciam  ?  id  est,  quo  signo  cognoscam 
certissime  vera  esse  qua?.  promisisti  ?  Mos 
etenim  erat  Judaeis,  audito  aliquo  admi- 
rando,  quoerere  signum  certificans,  scilicet 
supernaturalem  effectum,  quo  Deus  testa- 
retur  seu  declararet  verum  esse  quod  di- 
cebatur,  ut  patet  in  Gedeone,  Ezechia  et  Judic. «, 
aliis  multis.  Ha?c  autem  locutus  est  Zacha-  *'/  s  Reg' 

XX,   o. 

rias  dubitando,  quia  non  ad  Dei  omnipo- 
tentiam,  sed  ad  natura?  cursum,  natura- 
lemque  ordinem  et  causalitatem  respexit, 
sicut  sequentia  pandunt  eloquia. isV^o  enim 
sum  senex,  et  uxor  mea  processit  in  dic- 
bus  suis  :  quasi  dicat,  Prae  senio  steriles 
sumus.  Non  videtur  Zacharias  fuisse  am- 
biguus  de  angeli  qualitate,  an  scilicet  fue- 
rit  spiritus  bonus,  an  nequam  :  imo  co- 
gnovit  quod  esset  angelus  lucis,  quia  in 
sacro  loco  ac  cultu  divino  apparuit,  tam- 
que  salubria  nuntiavit.  Dei  honorem  et 
communem  salutem  concernentia  ;  et  ex 
modo  loquendi  ac  co-jisolandi,  quem  ha- 


RNARRATIO    IN    CAP.    I    LVCJE. 


ART.    II 


.381 


20. 


buit  angelus,  hoc  ipsum  pensavit.  Quum 
ergo  ista  cognoverit,  culpabile  fuit  quod 
discredens  expetiit  signum   :   ideo  repre- 
henditur  et  punitur,  tamen  piissime. 
19  Et  respondens  angelus,  dixit  ei  :  Ego 

Dan.x,\z,  sum  Gabriel,  de  quo  in  Daniele  legisti, 
qnam  fidelis  sim  populi  tui  adjutor  :  idcir- 
co  de  veritate  verborum  meorum  ambige- 
re  non  debebas ;  qui  adsto  ante  Deum,  id 
est,  vultui  Dei  incessanter  intendo,  et  quor- 
sum  versus  processero,  a  beatifica  Divini- 
tatis  contemplatione  nusquam  avertor,  ne- 
que  recedo :  ideo  adsto  ante  Deurfi,  tanquam 
ad  obediendum  paratus,  atque  in  bono  im- 
mobiliter  confirmatus,  et  invariabili  Deo 
stabiliter  inavertibiliterque  intentus  :  pro- 
pterea  mentiri  non  valeo.Hoc  modo  omnes 
angeli  sancti  Deo  adstare  dicuntur.  Inter- 
dum  vero  Adstare  sive  Adsistere,  strictius 
sumitur,  prout  egressionem  seu  emissio- 
nem  ad  exteriora  officia  seu  ad  viatores 
excludit.  Sicque  superiorum  ordinum  an- 
geli   Deo  adsistere,  inferiorum  ministrare 

ibid.wi,\o.  dicuntur.  juxta  illud  Danielis  :  Millia  mil- 
lium  ministrabant  ei,  et  decies  millies  cen- 
tena  millia  adsistebant  ei.  Sumendo  autem 
Adstare  primo  modo,  etiam  apud  Tobiam 

To6.xn,i5.  angelus  quidam  fatetur  :  Ego  sum  (inqui- 
ens)  Raphael  angelus,  unus  ex  septem  qui 
adstamus  ante  Deum.  In  Apocalypsi  habe- 

Apoc.  i,  4.  tur  :  Gratia  vobis  et  pax  a  Deo,  et  a  septem 
spiritibus   qui   in   conspectu    throni   ejus 

/o6i,g;h,  sunt.  Sic  demum  scriptum  est  in  Job,  Fa- 
ctum  est  quum  quadam  die  venissent  filii 
Dei  ut  adsisterent  coram  Domino  :  quod 
ibi  de  inferioribus  angelis  dicitur. 

Et  missus  sum  loqui  ad  te,  et,  pro  id 
est,  ha>c  tibi  evangelizare  :  quod  est  bo- 
num  quid  annuntiare.  Ilaque,  si  missus 
fuit  a  Deo,  stetitque  realiter  coram  Zacha- 
ria  in  templo,  quomodo  pro  eodem  lem- 
pore  fuit  adstans  ante  Deum  ?  Qui  enim 
adstat  ante  Deum,  videtur  esse  in  coelo  : 
angelus  autem  in  pluribus  locis  simul  esse 
non  potest.  Et  respondendum,  quod  Deus 
tanquam  immensus  ubique  est  :  unde  ut 
mens  creata  ei  adsistat  seu  adstet,  non 
oportet  quod  ipsa  in  coelo  sit;  imo  quo- 


i. 


A  cumque  vadat,  veniat  vel  exsistat,  intra 
incirciimscriptibilem  Deum  inanet,  cui  om- 
nis  ille  adstare  asseritur,  qui  ei  prompte 
obsequitur,  aut  contemplando  infigitur. 
Contemplatio  autem  certum  non  exigit  lo- 
cum.  Hinc  ait  Psalmista  :  Mane  adstabo  Ps.  ?,  ;;. 
tibi  et  videbo. 

Et  ecce.  Per  hanc  vocem,  Ecce,  adverbi-       20 
aliter,  demonstratur  aut  insinuatur  notabi- 
le  esse  quod  dicitur  seu  monstratur.  Eris 
tacens,  ita  quod  usu  loquendi  carebis,  et 
non  poteris  loqui,  quia  et  facultatem   lo- 

B  quendi  amittes.  Eratque  facile  angelo  in- 
strumenta  loquelae  taliter  immutare,  quod 
verba  formari  non  poterant,  sicut  in  Gene- 
si  legitur,  angelum  tetigisse  nervum  Ja-  Gen.xxxn, 
cob,  qui  protinus  claudicavit.  Usque  in25'^1' 
diem  quo  hcec  fierit,  id  est  usque  ad  diem 
nativitatis,  vel  potius  circumcisionis  pueri, 
quando  vocatum  est  nomen  ejus  Joannes, 
ut  dixerat  angelus.  Non  enim  Zacharias  lo- 
quelam  recepit  ante  diem  circumcisionis 
Joannis,  ut  infra  describitur.  Itaque  ange- 
lus  Deo  sibi  inspirante,  dedit  Zacharise  si- 

C  gnum  ut  petiit,  sed  non  tale  quale  optavit: 
et  juste  atque  utiliter  signum  poenale  ac 
instructivum  ad  fidem  sumit  in  subtracti- 
one  loquelse,  ut  qui  discredendo  fuit  locu- 
tus,  tacendo  disceret  esse  verbis  coslesti- 
bus  credulus.Nempe,  ut  ait  Chrysostomus, 
dum  Deus  aliquid  indicat,  oportet  illud  in 
fide  suscipere  :  nam  super  hujuscemodi 
disceptare,  contumacis  est  animae.  Itaque 
signum  istud  in  quantum  fuit  pcenale,  da- 
tum  est  Zachariae  in  poenam  suee  incredu- 
litatis,  ut  subditur  :  pro  eo  quod  non  cre- 

D  didisti  verbis  meis,  quai  implebuntur  in 
trmpore  suo,  id  est  tempore  congruo,  di- 
vinitusque  praefixo,  juxta  illud  Sapientis  : 
Omnia  tempus  habent,et  suis  spatiis  trans-  Eccie.m,\. 
eunt  universa  sub  sole.  Verumtamen  pu- 
tandum  non  est,  quod  Zacharias  putaverit 
verba  angeli  esse  falsa;  nec  penitus  fuit 
incredulus,  sed  partim  discredens  atque 
ambiguus,  nimis  convertendo  se  ad  natu- 
ralium  cursum  ordinemque  causarum.non 
ad  considerationem  omnipotenliee  Dei.  et 
certitudinem  nuntii. 


382 


KNARRATIO    IN    f.AP.    I    LUC.E. 


ART.    II 


21  Et  erat  plebs  exspectans  Zachariam  : 
quia  ut  dictum  est,  foris  mausit  in  atrio, 
nec  Sancta  ingredi  potuit,  neque  recedere 
debuit,  donec  eompleto  sacrificio,  sacerdos 
(jui  pro  ipsis  oravit,  egrederetur.  Et  mira- 
baatur  quod  tardaret  ipse  in  tempto  prae- 
ter  solitum.  Non  enim  consuetum  fuit  tam 
diu   insistere  tali  sacrificio,  et  causam  di- 

22  lationis  ignoraverunt.  Egressus  autem  de 
templo,  et  loco  allaris  incensi,  non  poterat 
loqui  ad  iltos,  et  cognoverunt  quod  visio- 
nem  vidisset,  id  est,  coelestem  apparitionem 
seu  angelicam  revelationem  habuisset,  in 
templo.  Hoc  etenim  consideraverunt  ex 
mora  praBfata,  et  mirabili  vultus  sui  alte- 
ratione  ex  colloquio  angeli,  ex  amissione 
quoque  loquelae.  Voluit  enim  Deus  sciri  a 
populo  quod  ei  angelus  apparuisset,  qua- 
tenus  postea  cognita  plenius  veritate,  et 
qualiter  angelus  nativitatem  prsenuntias- 
set  Joannis,  populus  jam  inciperet  disponi 
ad  fidem  adventus  Messiae,  quem  et  Zacha- 
rias  iste  utique  praedicavit  venisse.  Unde 

Sap. vm,i;  et  supersapientissimo  Deo  omnia  optime 
xii,  i5.  moderante  ac  dispensante,  permissus  est 
Zacharias  incredulitatem  incidere  ;  atque 
loquela  privatus  est,  quatenus  fama  Joan- 
nis  cordibus  Judaeorum  tenacius  ac  cele- 
brius  infigeretur,sicque  postea  testimoniis 
ejus  de  Ghristo  celerius  crederent.  Et  ipse 
erat  innuens  iltis,  id  est,  visibili  signo  seu 
nutu  indicavit  eis,  ut  essent  contenti  atque 
abirent,  et  forte,  quod  aliquid  sibi  divini- 
tus  contigisset;  et  permansit  mutus  usque 
in  diem  circumcisionis  Joannis.  Ila  et  qui- 
libet  obmutescere  debet,  facta  sibi  reve- 
latione  superna,  nec  illam  mox  prodere, 
quousque  Deus  eam  voluerit  aliis  pandi. 

23  Et  factum  est,ut  impleti  sunt  dies  officii 
sui,  id  est  completa  hebdomada  qua  mini- 
stravit  in  templo,  infra  quam  mansit,  ut 
dictum  est,  circa  templum,  abiit  in  do- 
mum  suam,  quae,  ut  legitur,  non  fuit  in 
civitate  Jerusalem,  sed  in  alia  quadam. 
Quum  ergo  sacerdotes  veteris  legis,  quo- 
rum  sacerdotium  vile,  carnale,  ac  typi- 
cum  fuit,  respectu  sacerdotii  Ghristi  seu 
evangelicae  legis,  ita  ab  ingressu  propria- 


A  rum  domortim,  ab  accessu  quoque  legili- 
marum  abstinuerint  conjugum, atque  circa 
temphim  manentes,  puritati  ac  devotioni 
ita  vacaverint  tempore  sui  officii,  quam 
damnabiles  et  scelerati  sunt  sacerdotes 
jam  Christi,  qui  vel  quotidie  vel  frequen- 
ter  sacramenta  Christi  contrectant,  aliis- 
que  ministrant  et  celebrant,  et  tamen  car- 
nalibus  vitiis  inquinantur,  et  non  suis 
miscentur  ! 

Post  hos  autem  dies,  scilicet  Zacharia       24 
in  domum  suam  reverso,  concepit  Elisa- 

B  beth  uxor  ejus  :  quse  vel  per  revelationem 
supernam,  vel  per  signa  mariti,  vel  alio- 
rum  relatu  cognovit,  quod  vir  suus  visio- 
nem  vidisset,  et  non  ex  carnalis  voluptatis 
amore  aut  propria  motione,  sed  desiderio 
prolis,  et  ex  inspiratione  divina,  eam  in 
tanta  senectute  accederet  :  idcirco  reniti 
non  debuit.  Concepit  autem,  secundum  ex- 
positores,  mense  Septembri,  octavo  calen- 
das  Octobris,  luna  undecima,  in  eequino- 
ctio  autumnali.  Et  occultabat  se  mensibus 
quinque,  dicens  :  Quia  sic  fecit  mihi  Do-       25 

C  minus,  id  est,  fecunditatem  hanc  superna- 
turaliter  mihi  donavit, in  diebus  senii  mei, 
quibus  respexit,  id  est,  suo  pio,  omnipo- 
tenti,  causalissimoque  respectu  dignatus 
est  auferre  opprobrium  meum  inter  homi- 
nes,  id  est  confusionem  quse  mihi  ab  ho- 
minibus  imminebat,  eo  quod  sterilis  es- 
sem.  Sterilitas  quippe  in  lege  maledictioni  Deut.vu, 
subjacuit:  non  quod  infecundi  essent  apud  '*' 
Dominum  maledicti,  quum  nec  Elias  nec 
Jeremias  viri  sanctissimi  duxerint  conju- 
ges;  sed  maledictio  illa  fuit  quoddam  hu- 

D  manum  opprobrium,  quoniam  pudor  fuit 
conjugatis,  nuptiarum  fructu  carere.  Imo 
Ambrosius  ait  :  Pudor  est  feminis  nuptia- 
rum  praemia  non  habere,  quibus  haec  sola 
est  causa  nubendi.  Hoc  tamen  pro  tempore 
gratiae  ita  intelligendum  non  est,quasi  non 
sit  conjugatis  magis  meritorium  amore  Dei 
et  castitatis  penitus  continere,  quam  pro- 
les  generare,  sed  quia  homines  reputant 
iuhonestum  in  matrimonio  prolem  non 
procreare.  Apud  Deum  vero  quaedam  ste- 
rilitas  felix  asseritur,  juxta  illud  Sapien- 


12. 


ENARRATIO    IN    CAP.  I    LOCM.    —    ART.    III                                                   383 

Sap.m,i3.  tis  :  Felix  sterilis  et  incoinquinata,  quae  A  ac  turpiores.  Sunt  enim  pecora,  quae  muto 

nescivil  torum  in  delicto.  quodam  opere  quasi  loquuntur  generandi 

Denique,  quamvis  sancta  Elisabeth  lae-  sibi  studium  esse,  non  desiderium  coeun- 

tata  sit  valde  de  conceptione  filii  tam  illu-  di.  Siquidem  ubi  semcl  gravem  sibi  sen- 

stris,  et  quod  supernaturaliter  fecunda  ef-  serint  alvum,  jam  concubitum  non  admit- 

fecta  est,  itemque,  quia  consideravit  quod  tunt,   nec   amantis  lasciviam,  sed  curam 

filius  nasciturus  esset  magnae  perfectionis  parentis  assumunt. Porro  homines  nec  con- 

futurus,  et  quia  a  nota  sterilitatis  fuerat  ceptis  fetibus,  nec  Deo  parcunt;  illos  con- 

liberala ;  erubuit  tamen,  quod  in  senectute  taminant,   hunc  exasperant.  Ad  cohiben- 

sua  acciderit  istud,  quando  de  lege  com-  dam  petulantiam  tuam,manus  tui  Creatoris 

muni  non  est  tempus  commixtionis,  prout  in  utero  fetum  formantis  adverte.  Jlle  ope- 

Eecie.m,s.  in  Ecclesiaste  scriptum  est  :  Tempus  am-  ratur  ibidem,  et  tu   uteri  illius  secretum 

plectendi,  et  tempus  longe  fieri"ab  ample-  R  incestas  libidine  :   vel  pecudem  imitare, 

ffen.xvm,  xibus.  Sic  et  Sara  ait  in  Genesi  :  Postquam  vel  Deum  verere.  —  Postremo,  ex  hoc  lo- 

consenui,  et  dominus   meus  vetulus  est,  co  Ambrosius  et  Beda  eliciunt,  quantae  cu- 

voluptati  operam  dabo?  tanquam  diceret,  rse  fuerit  verecundia  Sanctis  :  quia  et  ipsa 

Indecens  est.  Verum  divina  voluntas  nulla  Elisabeth  de  re  bona  ac  licita  in  tantum 

lege  praestringitur,  nullo  ordine  coarcta-  erubuit,  quod  quinque  se  mensibus  occul- 

tur,  sed  omnis  legis  et  ordinis  causa  su-  tavit,  eo  quod  res  quae  sibi  acciderat,  apud 

pertranscendit :  ideo  quidquid  jusserit,  bo-  ignorantes    speciem    habere    potuit    mali. 

num,  justum,  et  decens  est,  quocumque  Nempe,  ut  ait  Ambrosius,  unicuique  offi- 

tempore  id  agi  mandaverit.  Itaque  ex  pu-  cio  praescripta  est  aetas,  et  quod  uno  tem- 

dore  seu  erubescentia  occultavit  se  Elisa-  pore  decet,  alio  tempore  non  decet  :  sunt- 

beth  mensibus  quinque,  scilicet  donec  be-  que  tempora  quaedam  praescripta  conjugio, 

atissima  virgo  Maria  conciperet,  et  proles  Q  quando  dare  operam   liberis   procreandis 

Elisabeth  exsultans  in  gaudio  prophetaret,  decorum  sit,  dum  anni  vigent,  et  spes  pro- 

ut  Origenes  exponit.  lis  exsistit;  ubi  vero  matura  senectus  suc- 

Porro,  hoc  loco  ostendit  Ambrosius,  ho-  cesserit,  pudor  est  gestare  indicia  coitus, 

mines  quosdam  incontinentes,  feminas  im-  quamvis  legitimi,  gravarique  onere  alienae 

praegnatas  et  gravidas  cognoscere  non  eru-  aetatis,  et  tumescere  alvum  non  sui  tem- 

bescentes,  esse  pecoribus  irrationabiliores  poris  fructu. 


ARTICULUS   III 

PROSECUTIO    KXPOSITIONIS    HUJUS    CAPITULI    PRIMI,    AB    EO    LOCO    QUO    HABETUR 
1N   MENSE    AUTEM    SEXTO,    MISSUS    EST   ANGELUS   GABRIEL. 


PR.ECURSORIS  annuntiatione  et  con-  D  credibiliora  consisterent  :  quae  et  ideo  de- 

ceptione  descriptis,  tanquam  quibus-  scribuntur,   ut  quae  de  Christo  leguntur, 

dam  praeambulis,  nunc  Salvatoris  annun-  certius  firmiusque  credantur. 

tiatio  atque  conceptio  describuntur.  Tanta  In  mense  autem  sexto  a  conceptione  Jo-       26 

siquidem  miraculorum  excellentia  Praecur-  annis,  qui  conceptus  dicitur  circa  finem 

sorem  Deus  ornavit  in  sua  annuntiatione,  Septembris.   Christus  autem   circa  finem 

nativitale,   ul    testimonia  ejus  de  Christo  Martii,  scilicet  vicesima  quinta  die  ejus, 


384 


RNARRATIO    IN    CAP.    I    l.VC.M. 


ART.    111 


nuntiatus,  conceptus  et  passus  est,  secun- 
dum  Bedam.  Martius  vero  a  Septembri  est 
sextus,  non  computando  lninulias  ultimao 
partis  Septembris,  scilicet  octo  ultimos 
dies  ipsius,  infra  quos  Joannes  conceptus 
est  :  qui  et  hic  non  computantur,  quia 
consuetudo  Scripturae  est,  non  facere  vim 
in  minuliis  numerorum  ac  temporum.^¥z's- 
sus  esl  angelus  Gabriel  a  Deo  in  civitatem 
27  GalilaiK,  cui  nomen  Nazareth,  ad  virgi- 
nem  desponsatam  viro,  cui  nomen  eratJo- 
seph,  de  domo  David,  et  nomen  virginis 
Maria.  Summum  atque  dignissimum  de- 
scripturus  mysterium  sacer  Evangelista, 
videlicet  unigeniti  Filii  Dei  beatissimam 
ac  benedictissimam  incarnationem,  omnia 
ordinatissime  ac  distincte  prosequitur,  cun- 
ctaque  plane  elucidat,  ut  eadem  audientes 
sive  legentes,  illa  quae  gesta  sunt  quasi 
preesentia  oculis  animi  proponamus,  at- 
que  cum  summa  attentione,  devotione, 
distinctione,  singula  quaeque  pensemus  : 
quatenus  in  recordatione  tam  ineffabilis 
beneficii  Dei  super  nos,  cordialiter  accen- 
damur,  intime  Deo  regratiemur,  et  nostrae 
salvationis  modum  atque  historiam  mente 
pura  ac  jucundissima  recolamus. 

Itaque,  circa  descriptionem  incarnatio- 

nis  Filii  Dei,primo  commemorat  nuntium, 

quod   non   homo   aut  vates,   sed  angelus 

fuit  :  quem   etiam  nominatim  expressit, 

quod  Gabriel  exstitit,  de  quo  jam  dictum 

est.  Qui  in  veteri  Testamento  legitur  Da- 

nieli   apparuisse  ;   cui    superior   angelus, 

scilicet  Michael  princeps  tunc  Synagogae, 

Dan.  vin,  locutus   est  :  Gabriel,  fac   intelligere   is- 

16-  tum,  scilicet  Danielem,  visionem.  De  quo 

/6id.ix,2o,  Gabriele  Daniel  ait  :  Quumque  adhuc  ora- 

2K  rem,  ecce  vir  Gabriel  cito  volans  tetigit 

me  in  hora  sacrificii  vespertini.  Hunc  an- 

gelum  docet  Evangelista  immediate  mis- 

sum  a  Deo  uno  ac  trino,  non  (ut  fieri  so- 

let)  ab   angelo  superiori,   quemadmodum 

zach.  u,3,  Zacharias  propheta  accidisse  testatur  :  Ec- 

4-  ce  angelus  qui  loquebatur  in  me,  egredie- 

batur,  et  alius  angelus  egrediebatur  in  oc- 

cursum  ejus,  et  dixit  ad  eum  :  Curre  et 

loquere   ad    puerum   istum.  Missum,   in- 


A  quam,  in  civitatem  Galilwa;  nomine  Na- 
zareth.  Per  quod   illud   Isaiae  de  Christo 
praedictum  monstratur  impletum  :  Naza-  h.  xi,  i. 
raeus  de  radice   ejus  ascendet.   Sic   enim 
Hebraica   continet  veritas,  sicque   allegat    Matth.n, 
Matthaeus  :  pro  quo  Hieronymus  transtulit,  23' 
Flos  de  radice  ejus  ascendet.  Apte  quoque 
in  Galilaea,  non    in  Judaea,   nuntiatus  est 
Cliristus,  ad  designandum  quod  Christus 
relicta  Judaea,  transmigraturus  f  uit  ad  gen- 
tes,  convertendo  illas  ad  fidem  per  apo- 
stolicam   praedicationem.  Galilaea  etenim, 

B  Iransmigratio  interpretatur. 

Denique,  missus  est  ad  virginem  de- 
sponsatam  viro  nomine  Joseph.  Cur  autem 
de  virgine  desponsata  voluerit  Chrislus 
nasci,  multae  rationes  traduntur  :  quae  quia 
in  omnium  commentariis  leguntur,  prae- 
termitto,  quasdam  brevissime  solum  tan- 
gendo,  videlicet  :  ne  pudicissima  Virgo  de 
fornicatione  diffamaretur,  et  ne  Christus 
de  fornicaria  natus  diceretur.  Itemque,  ne 
Judaei  eum  juste  contempsisse  quasi  ille- 
gitime  genitum  viderentur  ;  et  ut  diabolus 

C  minorem  haberet  occasionem  aestimandi 
quod  Jesus  esset  Messias,  eo  quod  de  con- 
juge  viri  esset  exortus,  quem  noverat  de 
virgine  nasciturum.  Postremo,  ne  virgo 
Maria  tanquam  adultera  lapidaretur,  quia 
et  de  sacerdotali  fuit  prosapia.  Puella  quip- 
pe  illius  prosapiae  fornicans,  tanquam  ad- 
ultera  lapidabatur,  ut  patet  in  Levitico.  Lev.  xxi,9; 
Nomen  quoque  virginis  fuit  Maria  :  quae  ^"^  xx"' 
interpretatur  maris  stella,  quoniam  ipsa 
luce  a  se  prodeunte  seu  nata  mundum 
hunc  illustravit.  Maria  quoque  interpreta- 

D  tur  amarum  mare.  Ipsa  nempe  non  solum 
in  Christi  passione,sed  et  ante  frequenter, 
amaritudine  maternae  compassionis,  angu- 
stiae,  et  timoris  fuit  repleta,  sicut  et  in- 
fra  habetur  :  Tuam  ipsius  animam  per-  Luc.  n,  35. 
transibit  gladius.  Sicut  enim  amarissime 
torquebatur,  videns  Filium  crucifigi,  sic 
frequentissime  affligebatur,  considerando 
hunc  crucifigendum,  atque  videndo  per- 
secutiones  ipsius.  Rursus,.Maria  interpre- 
tatur  domina :  et  ipsa  utique  est  coeli  regi- 
na,  domina  mundi,  quoniam  Genitrix  Dei. 


52. 


ENARRATIO    IN   CAP.  I    LVCJE.    —   ART.    III                                                   385 

Fuit  autem   sponsus  Virginis  castissimus  A  patuerit    angelorum    priusquam    Gabrieli 

Joseph,  de  domo,  id  est  semine,  tribu,  seu  hapc  legatio  dominicae  annuntiationis  com- 

familia,  David  :  de  qua  tribu  fuit  etiam  mitteretur.  Et  id  quidem  etiam  qiiibusdam 

Num.     Virgo  beata.  Viri  enim  mulieribus  suffl  tri-  Catholicis  tempore  Bernardi  displicuit;  et 

kvi,      .  kus    matrjm0nialiter  jungebantur   :   prae-  Hugo  de  S.  Victore  hinc  scripsit  Bernar- 

sertimque  feminae  in  parentum  hereditate  do,  ut  de  hoc  intentionem  suam  plenius 

succedentes,  non  poterant  nubere  nisi  vi-  aperiret.  Cui  sanctus  Pater  rescripsit  ple- 

ris  suae  tribus,  ne  sortium  distributio  con-  nissime  ac  diserte  :  Primo,  quod  verbum 

funderetur.    Virgo   autem   gloriosa   unica  illud  non  asserendo  protulerit.  Secundo, 

fuit  suo  patri  :  propter  quod  ei  in  here-  quod  et  si  asserendo  id  protulisset,  nihilo 

ditate  successit.  minus  stare  posset  :  quia  intelligi  posset, 

Praeterea  contemplandum  quomodo  Chri-  non  de  ipso  mysterio  seu  ejus  substantia 

[Cor.1,27,  s.tus  in  omnibus  quae  abiecta  videntur  et  B  secundum  se,  nam  hoc  Prophetis  dudum 

humiliora  elegit.  Unde  non  in  Jerusalem  per  angelos  fuerat  revelatum  ;  sed  de  my- 

civitate  metropoli,  sed  in  oppido  Nazareth  sterio  Incarnationis,  quantum  ad  aliquas 

concipi  voluit,  ut  non  humana  potestate,  ejus  conditiones,certasque  circumstantias, 

sed  divina  virtute,  christiana  religio  agno-  puta  quantum  ad  locum,  tempus,  modum, 

scatur  firmata  ac  introducta.  Sed  et  ipsa  personam,  ut  quod  de  hac  Virgine  et  hac 

Galilaea  tam  despecta  fuit  Judaeis,  ut  prin-  hora  Verbum  incarnaretur.  —  Itaque  adver- 

Joann. vn,  cipes  dicerent  Nicodemo  :  Scrutare  Scri-  tendum,  quod  (ut  S.  Thomas  determinat) 

pturas,  et  vide  quia  a  Galilaea  non  surgit  mysterium    Incarnationis,    videlicet   quod 

Propheta.  Hoc  insuper  mirabile  fuit,  quod  Unigenitus  Dei  humanam  esset  assumptu- 

mundo  persuaderi  potuit   hanc  virginem  rus  naturam,  cunctis  angelis  a  principio 

esse,  quae  tot  annis  viro  cohabitavit.  De-  felicitatis  eorum  innotuit  quoad  substan- 

nique  istud  dignationis  erat  eximiae,  quod  C  tiam  mysterii,  atque  in  generali,  non  au- 

Unigenitus  Dei  eodem  angelo  annuntiante  tem  quantum  ad  determinatas  conditiones, 

concipi  voluit,  quo  annuntiante  conceptus  sive  in   speciali.  Omnia  namque  angelo- 

fuit  ejus  praecursor,  et  quod  non  aliquem  rum    ministeria   ad   incarnationem   Verbi 

aut  aliquos  de  summo  ordine  angelorum  potissimum  ordinantur  :omnes  autem  sunt  Bebr.^k. 

ad  tanti  mysterii  denuntiationem  transmi-  administratorii  spiritus.  Idcirco  de  isto  my- 

sit.  Ex  quo  etiam  S.  Thomas  et  alii  mul-  sterio  omnes  a  principio  communiter  sunt 

ti  concludunt,  quod  superiorum  ordinum  edocti  ;  sed  postea,  quantum  ad  circum- 

angeli  ad  exterius  ministerium  nunquam  stantias  ejus,  in  ipsius  distinctiori  notitia 

mittuntur,   quum   angelus  hujus  summae  profecerunt,  imo,  ut  septimo  capitulo  Cce- 

rei  nuntiator  de  choro  Archangelorum  ex-  lestis  hierarchiae  divinus  et  sanctus  Dio- 

stiterit.  Quum  enim  Unigenitus  Patris  aeter-  .  nysius  scribit,  a  Christo  tempore  ascensi- 

ni  in    mundum    descenderit,   nostramque  D  onis  inde  plenius  sunt  instructi.   Sicque 

naturam  assumpserit,ut  in  omnibus  verbo  potest  salvari,  quod  super  Genesim  ad  lit- 

et  opere  humilitatem  doceret,  ac  per  eam  teram  loquitur  Augustinus  :  Sic  erat  abs- 

nos  ad  veram  salutem  reverti  oportere  in-  conditum  istud  mysterium,  ut  nec  angelis 

strueret,  non  supremi  ordinis  agmina  ad  innotuerit. 

suam  incarnationem  misit  denuntiandam,  Insuper,  juxta  Gregorium,  congrue  ad 

sed  uno  ac  consueto  nuntio  fuit  contentus.  Mariam  Gabriel  mittitur,  qui  Dei  fortitu- 

Postremo  S.  Bernardus   circa  hunc  lo-  do  interpretatur,  quoniam  Christum   Dei  i Cor.  1,24. 

cum  sentire  videtur,  quod   angeli  sancti  virtutem  et  sapientiam,  qui  potestates  su- 

mysterium  Incarnationis  ignoraverunt,  ita  peravit  aerias,  nuntiavit  jam  incarnandum. 

quod  consilium  Dei  super  humani  generis  Rursus, secundum  Bedam,angelum  ad  Vir- 

salvatione  per  Verbi  incarnationem,  nulli  ginem  a  Deo  mitti  condecuit,  ad  denunti- 

T.  11.  25 


.'58(1                                                   ENARRATIO    1N    CAP.  1    LVGM.    —    ART.    III 

andum  Salvatoris  adventum,  quoniam  in  A  quodammodq  qnasi  infinita  dignitate  mox 

cc«.iii,i.  principio  serpens  a  diabolo  mittebatur  ad  sublimanda  in  Filii  Dei  conceptionc.  Et- 

feminam   ad    inducendum   mmuli    interi-  enim   esse  comparentalem   Patri   aeterno, 

tuni.  Praeterea,  Ghristum  totins  puritatis  verum  Deum  habere  Filium,  illum  con- 

et  integritatis  auctorem,  corruptorumque  cipere,  parcre  et  fovere,   a  quo  Spiritus 

et  confractorum  reformatorem,  decuit  na-  Sanctus  verus  Deus  procedit,  omnium  cre- 

sci  de  virgine  integerrima  atque  purissi-  atorem  salvatoremque  unicum  fructum  fi- 

ma,  et  ut  designaret  membra  sua  de  vir-  lialem  habere,  nonne  quodammodo   infi- 

gine  Ecclesia   spiritualiter   nascitura   seu  nita  est  dignitas?  Rursus,  esse  matrem  et 

regeneranda.  Postremo,  secundum  Hiero-  virginem,  nec  hoc  tantum,  sed  esse  ma- 

nymum,  bene  ad  virginem  mittitur  ange-  trem  talis  tantique  filii  et  virginem,  nonne 

lus,  quoniam  angelis  semper  cognata  est  tanto  exstat  sublimius,   quanto  et  singu- 

virginitas,  et  in  carne  praeter  carnem  vi-  Blarius?  Si  magna  perfectio  exstat  causali- 

vere,  non  terrena  et  humana,  sed  ccelestis  tas,  quanta  perfectio  est  esse  causam  seu 

atque  angelica  vita  est.  genitricem  causee  causarum?  Et  mater  uti- 

28           Et  ingressus  angelus  ad  eam  :  non  du-  que  causa  est  filii.  Porro  quum  benedictio 

bium  quin  in    locum  secretum,   ubi    illa  Dei  sit  collatio  munerum  ejus,  et  multi- 

sanctissima  contemplationi  et  orationi  va-  plicatio  eorumdem,  tanto  benedictior  est 

cavit,  forte  in  thalamo  seu  oratorio;  estque  Maria,  quanto  majora  ac  singulariora  di- 

probabile,  quod  tunc  devolissime  pro  to-  vinitus  sortita  est  dona.  Ipsa  quoque  tam 

tius  humani  generis  salvatione  et  Christi  magnifice  ab  angelo  salutatur,  non  solum 

adventu  oravit ;  dlxlt,  cum  ingenti  reve-  ob  id  quod  tunc  fuit,  sed  ob  id  quod  mox 

rentia  ac  humili  apparatu  sacratissimam  erat   futura,  quodque  in  praedestinatione 

Virginem  Dei  sui  mox  Genitricem  futuram  fuit  aeterna. 

salutanSjimo  et  dignitatem  ejus  admirans:  C      Quce  guum  audisset,  turbata  est  in  ser-       29 

Ave,  gratia  plena,  id  est,  gratia  habitua-  moneejus,  hoc  est  in  tam  excellenti,inopi- 

li  gratum  faciente,  ejusque  charismatibus  nata,  et  antea  nusquam  audita  salutatione 

ac   donis,   virtutibus   quoque  ei  annexis,  angelica.  Turbatio  ista  nec  imperfectionis 

praeeminenter  repleta.  Fuit  ergo  jam  sep-  fuit,  nec  culpae,  sed  admirationis  ac  vere- 

tem  donis  Spiritus  Sancti  excellenter  val-  cundiae  virginalis.  Fuitque  vehemens  quae- 

de  ornata,   virtutibus  theologicis  mirabi-  dam  immutatio,  concussio  sive  commotio 

liter  decorata,  virtutibus  cardinalibus  ac  potentiae   affectivae.    Nempe   quum   Virgo 

moralibus  eleganter  fulcita,  variis  quoque  sacratissima  in  oculis  suis  minima  esset, 

donis  gratiae  gratis  datae  polita,  atque  in  ac  laudabiliter  pudorata,  vehementissime 

omnibus  his  protinus  multo  amplius  ad-  de  tanto  suo  mirabatur   praeconio,  seque 

implenda.  Dominus,  Trinitas  superbene-  laudari, et  cunctis  praeferri  mulieribus  eru- 

dicta,  tecum,  tanto  singularius,  quanto  gra-  D  buit  atque  obstupuit,  eo  utique  amplius, 

tiosius.  Quo  enim  gratia  Virginis  exstitit  quo  minus  de  se  tale  aliquid  suspicabatur 

plenior,  eo  consistentia  Dei  in  ea  fuit  sin-  aut  sentiebat.  Quo  enim  fuerit  homo  hu- 

gularior  atque  praeclarior.  Dominus  vero  milior,  eo   sua   laudatio  et  exaltatio   sibi 

Unigenitus  Dei  mox  fuit  cum  ea,  et  in  ea  ipsi  mirabilior,   et  saepe   gravior  quoque 

singularissimo  ac  eminentissimo  modo  fu-  videtur.  Hujuscemodi  sancta  turbatio,  ex- 

turus,  utpote  corporaliter  quieturus  in  me-  cellentiori  etiam  modo  fuit  in  Christo,  jux- 

dio  virgineorum  viscerum  ejus,  verus  et  ta  illud  Joannis  :  Jesus  ut  vidit  Mariam,    joann. xi, 

unicus  Filius  ejus.  scilicet  Magdalenam,  plorantem,  infremuit 33- 

Benedicta  tu  in  mulieribus,  id  est,  prae  spiritu,  et  turbavit  se  ipsum.  Et  alio  loco 

omnibus  amplius    benedicta,  quia  magis  ipsemet  protestatur  :  Nunc,  inquiens,  ani-  ibid.*n,$7. 

electa,  majoribus  gratiae  donis  referta,  et  ma  mea  turbata  est.  Est  autem  et  alia  tur- 


ENAIMATIO    IN    CAP.    I    LUC.E.    —    AllT.    111 


387 


batio  immoderata  et  vitiosa, quieti  pacique 
mentis  contraria,  rationis  impeditiva,  qiiaB 
longe  fuit  a  Christo  et  Virgine  praeele- 
cta  :  imo  de  hac  turbatione  loquendo,  la- 
borare  debemus  habere  animum  impertur- 
batum.  —  Praeterea  considerandum,  quod 
sancta  Maria  in  sermone  angeli  fertur  tur- 
bata,  non  in  visione  ipsius,  quia  (ut  dici- 
tur)solita  erat  conspicere  angelos.  Verum- 
tamen  aliqui  probabiliter  adstruunt,  quod 
angelus  vice  hac  apparuit  ei  cum  lumine 
multo  praeclariore,  apparatu  ac  habitu  ve- 
nustiore,  secundum  quod  magnitudo  cau- 
sae  suae  legationis  exegit,  ideoque  aliqua- 
liter  turbata  in  ejus  apparitione  exstiterat. 
Et  cogitabat  qualis  esset  ista  salutatio. 
Non  dubitavit  quin  esset  vera,  et  vere  an- 
gelico  ore  prolata.  Non  enim  caruit  gratiosa 
Puella  gratia  discretionis  spirituum.  Gogi- 
tabat  tamen  qualis  esset,  quid  praetende- 
ret,  quo  tenderet,  cur  exhibita  esset  :  et  id 
fuit  prudentiae,  quod  sic  cogitavit.  Nec  sta- 
tim  respondit,  tam  magnifica  salutatione 
reputans  se  indignam,  quia  consideravit 
se  secundum  id  quod  fuit  in  se,  et  quod 
habuit  ex  se.  Juxta  quem  modum  ait  Apo- 

itv.xv,9.  stolus,  Non  sum  dignus  vocari  Apostolus ; 

irim.1,15.  et,  Venit  Jesus  Ghristus  peccatores  salvos 
facere,  quorum  ego  primus  sum  :  nihilo 

I Cor. iv, 4.  mihus  ait,  Nihil  mihi  conscius  sum;  et, 

II Cor.  xii,  Nihil  minus  feci  ab  his  qui  sunt  supra  mo- 
dum  Apostoli :  illud  sibi  et  propriae  volun- 
tati,  istud  Deo  et  gratiae  ejus  attribuens. 
De  eadem  enim  re  secundum  diversas  ejus 
considerationes,  diversa  feruntur  judicia. 
30  Et  ait  angelus  ei  :  Ne  timeas,  Maria. 

Nominatim  pudicissimam  Virginem  expri- 
mit,  ejus  teneritudini,  turbationi,  virgineo- 
que  pudori  quasi  compatiens,  et  blande 
ac  familiariter  alloquendo  eamdem  conso- 
lans.  Quamvis  ergo  timor  et  pudor  Mariae 
non  fuerunt  culpabiles,  imo  laudabiles  ; 
tamen  abjiciendi  monentur,  ut-  meliores 
divinioresque  actus  succedant,  videlicet 
contemplatio  ccelestium  secretorum,  gra- 
tiarum  actio  pro  eisdem,  tranquillissima 
quoque  serenitas  mentis  in  Deo.  Cur  au- 
tem  timere  non  habeat,  subditur  :  Inveni- 


n. 


A  sli  enim  gratiam  apud  Deum,  hoc  est,  Deo 
accepta  et  placita  ei  es  inventa,  pietatem 
quoque  et  gratiam  quam  ab  eo  quaerebas, 
adepta  es,  imo  et  amplius  multum. 

Ecce  rem  novam  et  magnam,  concipies  31 
in  utero,  hoc  est,  fecundaberis  sine  virgi- 
nalis  reseratione  signaculi,  operante  in  te 
virtute  Spiritus  Sancti,  et  paries  filium  tui 
ipsius  Creatorem,omniumque  filiorum  ho- 
minum  Salvatorem;  et  vocabis  nomen  ejus 
Jesum.  Cujus  appellationis  Christi  ratio- 
nem  angelus  Joseph  exposuit,  dicens  :  Ipse    Matth.  i, 

B  enim  salvum  faciet  populum  suum  a  pec- 
catis  eorum.  Jesus  enim,  salvator,  salus, 
aut   salutaris   interpretatur.   Hinc  de    sua 
nuncupatione  ait  Filius  de  Palre  per  Isa- 
iam  :  Dominus  ab  utero  vocavit  me,   de  /«.  xux,  1. 
ventre  matris  meae  recordatus  est  nominis 
mei.  Denique,  hujus  Jesu  Domini  nostri  re 
et  nomine  figura  fuerunt,  Jesus  filius  Na.-Eccii.mi, 
ve,  alias  Josue  et  Osee  dictus ;  itemque  Je-  ^1^m-x'"> 
sus  filius  Josedec  pontifex.  Nam  ille  filios  Agg. 1,1. 
Israel  in  terram  promissionis  induxit,  iste 
in  spiritualibus  praefuit  :  ita  et  Jesus  nunc 

C  spiritualiter  prsesidens  cordibus  electorum, 
eos  in  terram  Ecclesiae  militantis  ac  tri- 
umphantis  perducit. 

Hic  erit  magnus.  Nam  secundum  divi-  32 
nitatem,  ab  aeterno  fuit,  incommutabiliter 
est,  indeficienterque  erit  magnus,  non  mo- 
le,  sed  perfectione,  potestate,  et  dignitate'; 
atque  tam  magnus,  ut  dicat  Psalmista  : 
Magnus  Dominus  et  laudabilis  nimis,  et  p*.cxuv,3. 
magnitudinis  ejus  non  est  finis.  Porro  se- 
cundum  naturam  humanam,  non  differt 
ab  aliis  hominibus  quantum  ad  essentialia 

D  speciei ;  sed  per  dona  gratiae  hypostaticam- 
que  unionem  suae  humanitatis  cum  Verbo, 
tantse  est  magnitudinis,  dignitatis,  et  per- 
fectionis,  ut  major  sit  toto  universo  seu 
omni  creatura  intellectuali  ac  inferiori.  Un- 
de  ob  hanc  magnitudinem  etiam  in  utero 
matris,  vir  fuit,  juxta  illud  Jeremiae  :  No-  jer.  XXxi, 
vum  creavit  Dominus  super  terram  :  Femi-  --• 
na  circumdabit  virum.  Et  Filius  Altissi- 
mi  vocabitur,  non  adoptivus  ut  ceteri,  sed 
naturalis,  coaeternus,  unicus,  cosequalis, 
juxta  illud  :  Dominus  dixit  ad  me,  Filius   ps.  „,  7. 


4 


388  ENARRATIO    IN    CAP.    I    LU(LE.    —   ART.    III 

Ps.  cix,3.  meus  es  tu;  et  rursus,  Ex  utero  ante  lu-  A  cti  ad  patriam,  in  qua  finis  divinae  guber- 

ciferum  genui  te.  Unde  tam  Patrem  quam  nationis  non  erit.  —  Haec  eadcm  per  Isaiam 

Filium  ineffabilern  esse  Salomon  docens,  praxlicta  noscuntur :  Super  solium  (inquil)  ;*.«, t. 

prov.xxx,  ait  :  Quod  nomen  ejus,  et  quod  nomen  fi-  David,  et  super  regnum  ejus  sedebit,  ut 

lii  ejus,  si  nosti?  Nec  obstat,  quod  nunc  confirmet  illud  in  judicio  et  justitia,  amo- 

vocari  jubetur  Dei  Filius  Jesus.  Non  enim  do  et  usque  in  sempiternum.  Etenim  de 

Salomon  ideo  illa  ait,  quod  Pater  et  Fi-  Christi  principatu  super  Judaeos,  Ezechiel,     Ezech. 

lius  omni  careant  nomine,  sed  quia  defi-  Jeremias,    Zacharias,    ceterique   Prophetae  "jjjTj^" 

cit  omne  nomen,  prout  nos  illud  compre-  concorditer  sunt  locuti.                                vm. 

hendere    possumus,   a   superbenedicta   et  Dlxit  autem  Maria  ad  angelum  :  Quo-       3-4 

superviventi   et   superessentiali    dignitate  modo  fiet  istud,  quod  scilicet  Filium  Dei 

Patris  ac  Filii,  defectu  immenso.  Nec  aliud  concipiam,  quoniam  virum  non  cognosco, 

de  majestate  Spiritus  Sancti  quis  sentiat.  B  hoc  est,  nequaquam  cognoscere  decrevi,  et 

Et  dabit  illi,  secundum  humanam  na-  vovi  quantum  in  me  est?  Jam  enim,  ut 

turam,  Dominus  Deus,  Pater  aeternus,  seu  dicunt  doctores,  virginitatem  promisit,  ta- 

tota  Trinitas  adoranda,  cujus  indivisa  sunt  men  sub  honestissima  conditione,  utpote 

dona  ac  opera,  sedem,  hoc  est  regiam  di-  nisi  Deus  aliter  de  ea  disponeret.  Aliqui 

gnitatem  ac  potestatem,  David  patris  ejus,  vero  affirmant,  quod  antequam  desponsa- 

hoc  est,quam  David  in  typo  habebat.  Quid-  retur,  habuit  virginitatis  custodiam  in  pro- 

quid  enim  potestatis  et  eminentiae  fuit  in  posito  et  affectu,  non  tamen  promisit;  post- 

David,  multo  sublimius  datum  est  Christo  ea  autem  desponsata  Joseph  simile  habenti 

Matth.    homini,  secundum  quod  ait :  Data  est  mihi  propositum,  simul  cum  ipso  votum  emi- 

omnis  potestas  in  ccelo  et  in  terra.  Hinc  sit.  Quaerit  autem  de  modo,  non  de  facto 

Christus  vere  rex  Israel  fuit,  plenariamque  secundum  se,  quia  non  dubitavit,  sed  de 

potestatem  super  Judeeos  accepit  in  spiri-  C  virginitatis  observatione  sollicita,  sciscita- 

tualibus  ac  corporalibus,quamvis  ea  quan-  ta  est  operis  modum.  Verumtamen,  teste 

tum  ad  temporalem  ac  corporalem  prae-  Ambrosio,  legit  Maria  illud  Isaiae,  Ecce  vir-  is.  vn,i4. 

sidentiam  usus  non  fuerit.  Propter  quod  go  concipiet;  modum  vero  non  legit.  Ex 

joann.x\m,  dixit  Pilato  :  Regnum  meum  non  est  de  quo  concluditur,  quod  litterata  fuit,  et  in 

jbid. vi,i5.  hoc  mundo.  Et  quum  vellent  eum  Judaei  lege  atque  Prophetis  humano  quoque  stu- 

facere  regem,  fugit.  Et  regnabit  in  domo  dio  erudita.Nam  et  Origenes  testatur, quod 

Jacob,  hoc  est  in  cordibus  verorum  ac  ele-  legis  habebat  scientiam. 

ctorum  Israelitarum,  non   solum  corpora-  Et  respondens  angelus,  dixit  ei :  Spiri-       35 

liter  a   Jacob    patriarcha   descendentium,  tiis  Sanctus  superveniet  in  te  :  hoc  est, 

sed  omnium  quoque  ejus  virtutes  sequen-  non  naturali  via,  non  virili  concursu,  non 

tium,  in  wternum  :  puta,  in  via  per  dona  potestate  angelica,   sed  superveniente,  id 

gratiae  et  per  suos  vicarios  praesidet  Chri-  D  e.st   de-  superveniente   et   supra   id   quod 

stus  fidelibus,  et  regnat  in  eis  qui    suse  nunc  contulit  tibi,  tunc  abundantius  in- 

obediunt  legi,  in  patria  autem   per  dona  fluente  Spiritu  Sancto,  concipies,quia  ipse 

33       gloriae  et  per  se  ipsum.  Et  regni  ejus  non  te  fecundabit,  ex  tuis  purissimis  sangui- 

erit  finis.  Sive  regnum  dicatur  plebs  fide-  nibus  corpus  Verbo  Dei  aptando,  forman- 

lis,  puta  Ecclesia,  quae  frequenter  regnum  do,  et  subito  organizando  :  quemadmodum 

ccelorum  vocatur,  sive  dominium  Christi  per  Zachariam  ait,  Ego  caelabo  sculpturam  Zach.mj. 

in  ea,  sive  triumphans  Ecclesia,  vel  praesi-  ejus.  Unde  ad  innuendum  quod  Christus 

dentia  Christi  in  ipsa  :  constat  quod  regni  de  matre  sit  editus,  viro  eam  non  fecun- 

ejus  non  erit  finis.  Nam  status  Ecclesiae  dante,  sed  virtute  ccelesti   in   ea  agente, 

militantis  usque  in  finem  mundi  durabit  :  scriptum  est  in  Isaia  :  Ascendet  coram  eo  is.un,z, 

quo  hic  finem  sumente,  transferentur  ele-  sicut  virgultum,  et  sicut  radix  de  terra  si- 


ENARRATIO    1N    CAP.    I  LU(LE.    —    ART.    III                                                   389 

tienti.  Quod  autem  ibidem  loquatur  ad  lit-  A  cundum  naturam  quoque  assumptam  ma- 

teram  Isaias  de  Christo,  certum  est  omni  joris  est  sanctitatis,  quam  omnes  pariter 

capitulum    illud  rite   pensanti.  Et  virtus  praedestinati ;  vocabitur  Filius  Dei  :  sicut 

Altissimi,  hoc  est  omnipotens  Deus  Pater,  nunc  dictum  est,  Hic  erit  magnus,  et  Fi-   »ere.  32. 

obumbrabit  tibi,  id  est,  suam  potestatem  lius  Altissimi  vocabitur.  Itaque  ex  tam  di- 

immensam  tuse  capacitati  contemperabit,  vina  et  supernaturali  conceptione  Christi, 

ut  ejus  influenliam    ferre  queas.   Itaque,  innotescit   fidelibus  quod    ipse   sit  Filins 

non  secundum  plenitudinem  suae  claritatis  Dei,   cui    soli   talis   servabatur  conceptio. 

immensam  tibi  irradiabit,  sed  velut  um-  Fonti  etenim  purilatis,  et  confractorum  re- 

bram   suae   resplendentiae  causans    in  te,  paratori,  corruptorumque  integratori,  pu- 

effectum   suee   potestatis   exercebit   in   te  rissima  debebatur  conceptio,  nativitasque 

proportionabiliter  ad   tuam   declivitatem,  mundissima,  ut  Matris  integritatem  et  pu- 

faciendo  in  te  immediate  p"er  se,  quod  in  B  ritalem  non  minueret,  sed  sacraret  et  con- 

aliis  efficit  per  viri  causalitatem  seu  for-  firmaret,  quatenus  ante  partum,  in  partu, 

mativam  virtutem.  Verba  haec  ab  aliis  mul-  et  post  partum  intacta  consisteret,  clausa 

tipliciter  exponuntur,  sed  quae  in  omnium  atque  mundissima. 

commentis  satis  leguntur,  praeterire  decre-  Preeterea,  quum  in  verbis  inductis  su- 

vi.  Quod  autem  Spiritus  Sanctus  superve-  perbenedicta  Trinitas  distincte  exprimatur 

niat  non  Iocum  mutando,  sed  influendo,  ac  ab  angelo,  clarum  est  Virginem  sapientem, 

operando,  certissimum  reor.  etiam  ante  hanc  angelicam  allocutionem, 

Insuper,  innotescit  ex  his,  quod  multi  habuisse  summee  Trinitatis  fidem  expres- 

sint   plenitudinis   gratiae  gradus.  Nam  et  sam,  ac  distinctam  notitiam.  Alioqui,  quid 

Virgo  beata  ante  haec  verba,  dicta  est  gra-  angelus  verbis  istis  insinuaret,  non  intel- 

tia  plena  :  nihilo  minus  in  conceptione  Fi-  lexisset ;  sed  dicere  potuisset,  quod  in  Ac- 

lii  Dei  maxime  aucta  est  gratia  Dei  in  ea,  C  tibus  quidam  responderunt  Apostolo  sci- 

in  tantum  ut  tunc  fomes  dicatur  omnino  scitanti,  Si  Spiritum  Sanctum  accepistis,  aw.  xix,2. 

exstinctus  in  ea,  qui  et  ante  ita  fuerat  de-  credentes?  Sed  neque  si  Spiritus  Sanctus 

bililatus,   quod   nunquam    in   culpabilem  est,  audivimus. 

surrexerit  motionem.  Attamen  nunc  pree-  Consequenter,  ut  Mariae  credulitas  auge- 

cipue  sermo  est  de  collatione  gratiae  gratis  atur,  anima  exhilaretur,  devotio  inflamme- 

datae,  videlicet  maternitatis  Dei  seu  mater-  tur,  sicque  ardentissima,  jucundissima  ac 

nee   fecunditatis  in  Virgine,  quantum   ad  devotissima  mente  consentiat,atque  conci- 

Christum.  Quemadmodum  autem  prophe-  piat  Unigenitum  Dei,  proponit  ei  angelus 

tia  et  apostolatus,  ita  et  ista  materna  fe-  sanctus  exemplum,  ut  mirabilis  conceptio 

cunditas,  donum  est  gratiae  gratis  datae.  futura,   per  conceptionem   mirabilem   fa- 

Propter  quod,  juxta  Augustinum,  beatior  ctam  approbetur,  et  caritativa  Puella  suee 

fuit   Maria   Christum   concipiendo    mente  D  cognatee  beneficiis  congratuletur./fcce.E7i-       36 

quam  corpore,  et    ista   corporalis   conce-  sabeth  cognata  tua,  et  ipsa  concepit  filium 

ptio  sine  illa  spirituali  ei  non  profuisset.  in  senectute  sua,  quamvis  duplex  habue- 

Postremo,  plenitudo,  perfectio,  atque  im-  rit  impedimentum,  scilicet  senectutis,  na- 

mensitas,  soli  Deo  competunt  absolute  et  turalisque  sterilitatis ;  ethicmensis,  scili- 

proprie,  creaturis  vero  comparative,  im-  cet  Martius,  in  quo  tibi  appareo,  est  sextus 

proprie,  particulariler,  in  certoqne  genere.  illi,ex  quo  concepit,  quar  vocatur  sterilis: 

Ideoque  et  quod  nascetur  ex  te  sanctum,  quia  jamdudum  sic  vocabatur,   nec  usus 

id  est  Christus  ex  te  nasciturus  :  qui  se-  sic  eam  vocandi  fuit  abolitus;  quia  non       37 

cundum    divinitatem   subslantialiter   san-  erii '  impossibileapud Deum  omne  verbum: 

ctus  est,  et  sanctitas  ipsa,  atque  immensae  hoc   est,  quidquid   sermone   significatur. 

sanctitatis   superessentialis   essentia  ;    se-  Deus    potest   implere,  si  contradictionem 


17 


390  ENARRATIO    IN    CAP.    I    LVC.JE.    —   ART.    III 

non    implicet,  illudque   facere,  potestatis  A  ait,  qnod  tnnc  Dens  Pater  Filio  nnptias  fe- 

sit  magis  qnam  infirmitatis.  Unde,  qnod  cit,  qnnm  ei  in  ntero  Virginis  natnram  so- 

Dens  in  sua  natura  non  potest  peccare,  in-  ciavit  humanam.  Tunc  quoque  celebratae 

firmari,  comedere,  currere,  moveri,  dor-  sunt  nuptiae  Sponsi  ccelestis  cum  sua  Spon- 

mire,  potestatis  est,  non  infirmitatis.  Huic  sa  singulari,  quae  est  Mater  virginea,  Virgo 

jer.  xxxii,  verbo   consonat   illud   Jeremiae  :  Domine  Christifera,  quse  Filium  Dei  concipiendo, 

Deus,  non  erit  tibi  difficile  omne  verbum.  facta  est  Sponsa  ipsius  singularis.  Porro 

Quum  enim  potestas  Dei  sit  infinita,  omni-  tota  Trinitas  superbenedicta  (cujus  quum 

potens  utique   est,  et  quidquid  voluerit,  una  consistat  essentia,  indivisa  sunt  opera) 

potest  in  instanti  peragere,  nec  potest  in  naturam  humanam  Filio  suppositaliter  co- 

tot  aut  tanta,  quin  possit  infinite  in  plura  pulavit.  Solus  vero  Filius  naturam  istam 

atque  majora.  assumpsit,  eamque  in  se  ipso  supposita- 
His  auditis,  pia  et  docilis  Virgo  cito  prae-  B  vit :  ita  quod  ipsummet  Verbum  aeternum, 

bet  consensum.  Tamque  incomparabiliter  est  assumptae  humanitatis  hypostasis,  quae 

commendata  nescit  extolli,  sed  eo  profun-  in  Verbo   subsistit   personalitate  increata 

dius  humiliavit  se  ipsam,  quo  ampliorem  Verbi.  Estque  in  Christo  una  personalitas 

circa  se  Dei  advertit  clementiam,  suis  nil  tantum,  et  filiatio  una  dumtaxat,  quum  sit 

viribus  tribuens.  Quemadmodum  enim  vi-  una  persona  :  filiatio  autem  concernit  per- 

tiosi  suis  laudibus  stulte  atque  inaniter  in-  sonam.  Duae  vero  generationes  ponuntur 

tumescunt,  sic  virtuosi  inde  plus  se  ipsos  in  eo,  sicut  et  duae  naturae  :  generatio  enim 

dejiciunt.  Quo  equidem  quis  majora  a  Deo  concernit  naturam. 

sortitus  est  bona,  eo  debet  illi  gratior  esse,  Et  discessit  angelus  ab  ea.  Et  arbitror 

38       itemque  subjectior.  Dixit  autem  Maria,  quod  non  velut  improvise  et  ex  abrupto 

de  beneficio  suae  cognatae  collato  exhilara-  ab  ipsa  abierit,  sicut  a  ceteris  Sanctis  le- 
ta  :  Ecce  ancilla  Domini  ego  sum,  idcirco  C  gitur  saepius  recessisse  seu   disparuisse  ; 

ad  omnia  ei  placita  offero  me  paratam.  Au-  sed  cum  grandi  reverentia,  maxima  con- 

diens  quoque  se  in  Domini  Dei  sui  matrem  gratulatione,  jucundissimo  apparatu,  quasi 

electam,  non  aliud  quam  ejus  se  appellat  licentiam    postulans   recedendi  a  Domina 

ancillam.  Fiat  mihi  secundum  verbum  tu-  sua,  quam  ut  sui  ac  omnium  Creatoris  Ma- 

um,  hoc  est,  Spiritu  Sancto  superveniente,  trem,  jam  orsus  est  honorare,  provise  abs- 

Filium  Dei  concipiam,  ut  dixisti.  His  ver-  cessit  atque  disparuit. 

bis  consensit  :  quibus  prolatis  immediate  Exsurgens  autem  Maria  a  loco  oratio-       39 

Unigenitum  Patris  aeterni  concepit.  Itaque  nis,a  quiete  contemplationis,  ab  habitaculo 

in  instanti  Spiritus  Sanctus  ex  ejus  puris-  mansionis,   in  diebus  illis,  statim   quum 

simo  sanguine  corpus  formavit,  et  perfecte  Dei  Unigenitum  concepisset,  abiit  in  mon- 

quantum  ad  membrorum  distinctionem  or-  tana,  id  est  per  loca  alta,  montuosa,  et 
ganizavit;  in  quo  item  instanti  anima  Chri-  D  aspera-,  quibus  plena  est  Judaea,  cum  festi- 

sti  est  creata,  carni  unita,  atque  utrumque  natione,  in  civitatem  Juda;  et  intravit  in       40 

Verbo  hypostatica  seu  personali  unione  est  domum  Zacharia',  et  salutavit  Elisabeth. 

conjunctum.  Itaque  in  eodem  instanti  fuit  Celeriter  ivit,  dans  exemplum  virginibus 

sanguinis  separatio,  consolidatio,  figuratio,  cunctisque  feminis,  ne  libenter  tardent  in 

animatio,    et   deificatio.  Verumtamen    di-  publico,  neque  in  communibus  sine  rati- 

stinctio   membrorum  oculis    perceptibilis  onabili    causa   itineribus   inveniantur.   Et 

vix  fuisset  ob  corporis  parvitatem.  quia  jam  plena  fuit  Spiritu  Sancto,  spiri- 

Praeterea,  mox   ut  Virgo  assensit,  cele-  tualique  gaudio,caritatis  fervore,  et  sanctae 

bratae  sunt  in  utero  ejus  nuptiae  hyposta-  devotionis  dulcedine,  festinanter  processit, 

ticae  unionis,  videlicet  conjunctio  humanae  preesertim  quia  et  cognatae  suee  congaude- 

naturae  cum  Verbo  :  de  quibus  Gregorius  re  optavit  et  obsequi,  ejusque  fetum  ex 


ENARRATIO    IN    CAI>.    I   LVCJE. 


ART.    III 


391 


sni  praesentia  Filii  desideravit  donis  am- 
plioribus  perornari.  —  Porro,  per  civitatem 
Juda,  qnidam  intelligunt  ipsam  Jerusalem, 
per  quam  asserunt  transisse  Mariam,  ur- 
bem  versus  in  qua  habitaverunt  parentes 
Joannis,  quam  dicunt  fere  per  quatuor  aut 
quinque  milliaria  fuisse  ultra  Jerusalem. 
Nihilo  minus  per  civitatem  Juda,  urbs  ha- 
bitationis  parentum  Joannis  intelligi  po- 
test.  Et  salutavit  Elisabelh  :  ut  habetur  in 
Eccii.xxn,  Eccle.siastico,  Amicum  salutare  non  con- 
3I"  fundar.  Et  quia  humillima  fuit,  et  forte 

prior  suam  salutavit  cognatam.  Forma  au- 
tem  salutationis  digesta  seu  scripta  non 
est.  Secundum  Ambrosium  autem,  conde- 
cens  est,  ut  quanto  castior  virgo,  tanto 
humilior  sit. 
41  Et  factum  est,  ut  audivit  salutationem 

Mariai  Elisabeth,  exsultavit  infans  in  ute- 
ro  cjus.  Exsultatio  ex  aliqua  praevia  cogni- 
tiva  apprehensione  solet  oriri.Communiter 
itaque  tenent  doctores,  quod  per  omnipo- 
tentiam  Dei  acceleratus  est  usus  rationis 
iu  Joanne  nondum  progenito  :  ita  quod  re- 
velante  Spiritu  Sancto,  noverit  Unigenitum 
Dei  jam  incarnatum,  atque  in  utero  Virgi- 
nis  tunc  prsesentem ;  tuncque  praesertim 
in  eo  impletum  sit  quod  angelus  nuntia- 
vers.  15.  vit,  quia  Spiritu  Sancto  replebitur  adhuc 
ex  utero  matris  suae.  Hinc  secundum  Am- 
brosium  et  Glossam,sicut  Elisabeth  Mariae, 
ita  Joannes  Christi  sensit  adventum.  Aliqui 
vero  dixerunt,  quod  Joannes  Christi  prae- 
sentiam  non  cognovit,  nec  tunc  usus  sit 
ratione,  sed  miraculose  movebatur,  et  in- 
star  exsultantis  se  habuit  in  utero  matris, 
ad  declarationem  dignitatis  Christi  Genitri- 
cisque  ejus.  Augustinus  vero  tangit  utrum- 
que  hunc  modum,  neutrum  autem  assertive 
determinat ;  sed  primus  verior  reputatur. 
Et  repleta  est  Spiritu  Sancto  Elisabeth. 
Dicunt  quidam,  quod  Maria  ante  conce- 
ptum,  Elisabeth  vero  post  conceptum  re- 
pleta  sit  Spiritu  Sancto.Verumtamen,quum 
de  Elisabeth  nondum  fecundata  jam  dixe- 
rit  Evangelista  quod  erant  ambo,  videlicet 
maritus  ejus  et  ipsa,  justi  ante  Deum,  etc, 
certum  quod  etiam  ante  prolis  suae  conce- 


A  ptionem  fuit  quodammodo,  imo  et  eminen- 
ter,  plena  Spiritu  Sancto,  utpote  in  nume- 
ro  perfectorum  annumerari  condigua;  sed 
consuetudo  Scriplurae  est,  ut  dicat  tunc 
hominem  Spiritu  Sancto  repleri,  quum 
gratia  notabiliter  exuberantiori  perfundi- 
tur,  quemadmodum  de  primiliva  Ecclesia, 
quae  in  die  Pentecostes  repleta  fuit  Spiritu 
Sancto,  scriptum  est  in  Actibus  :  Quum  Act.  iv,3i. 
orassent,  motus  est  locus  in  quo  erant,  et 
repleti  sunt  Spiritu  Sancto. 

Itaque,  sancta  Elisabeth  tam  grande  mi- 

13  raculum  in  prolis  suae  nondum  natae  ex- 
sultatione  perpendens,  Christi  quoque  et 
beatissimae  Virginis  praesentiam  veneran- 
dam   advertens,   totis    in  Deo  gloriabatur 
praecordiis,  et  gratia  ampliori   mirabiliter 
implebatur,  spiritumque  prophetiae  susce- 
pit.  Et  exclamavit  voce  mayna  :  ex  pleni-       42 
tudine  devotionis  et  interioris  laetitiae  in 
vocem  prorupit  sublimem.  Ex  abundantia  Matth. xu, 
namque  cordis  os  loquitur.  Et  dixit  :  Be-  3*' 
nedicta  tu  inter  mulieres,  hoc  est  prae  fe- 
minis   universis,  sicut  expositum  est.  Si- 

C  quidem  verba  ista  eumdem  habent  sensum 
cum  verbis  illis  angelicis,  Benedicta  tu  in    vers.  28. 
mulieribus.  Et  benedictus  fructus  ventris 
tui,  id  est  Christus  jam  filius  tuus  effe- 
ctus  :  de  quo  ait  Psalmista,  Benedictus  qui   Ps.  xcvn, 
venit  in  nomine  Domini ;  et,  Terra  nostra  ~Ps  lxxxiv 
dabit  fructum  suum.  De  quo  scriptum  est  13. 
in  Isaia  :  In  die  illo  erit  germen  Domini   Js.  n,  t. 
in  magnificentia  et  gloria,  et  fructus  ter- 
rae  sublimis.  —  Porro  Christus  secundum 
utramque  naturam  benedictus  est,  sed  di- 
versimode.  Nam  ut  Deus,  per  naturam  seu 

D  substantialiter  benedictus  et  sanctus  est, 

juxta  illud  Dauielis  :  Benedictus  es,  Domi-  Dan.m,~i. 
ne,  Deus  patrum  nostrorum.  Dicitur  enim 
Deus  in  se  ipso  benedictus,  quia  essenti- 
aliter   sanctus,   omnique   benedictione  ac 
laude  dignissimus,  totius  quoque  benedi-  eccU.xlm, 
ctionis  et  gratiae  collativus.  Secundum  na- 33- 
turam  vero  humanam,  dicitur  benedictus 
per  gratiam,  quoniam  plenitudinem  gratiae 
sumpsit,  non  ad  mensuram,  puta  in  copia   joann.  m, 
tanta,  quod  tota  creatae  mentis  capacitas  34' 
fuit  in  eo  completa. 


392  ENARRATIO   IN   CAP.    I  LUCiE.    —  ART.    III 

43  Et  unde  hoc  mihi,  ut  veniat  Matcr  Do-  A  norum  charismatum  incrementum.  Potest 

mini  mei  ad  me,  scilicet  Mater  Ghristi  ?  etiam  probabiliter  dici,  quod  occasionali- 

quasi  dicat,  Digna  non  sum,  nec  meis  hoc  ter  matrem  suam  Spiritu  Sancto  implevit, 

meritis  tribuo.  In  quo  humililas  Elisabeth  quoniam  illa  filii  sui  miraculosam  exsnlta- 

innotescit,  quae  quum  esset  grandaeva,  et  tionem  experiens,  ex  hoc  in  Deum  mente 

tanto  sacerdoti  in  conjugem  sociata,  ac  su-  effusa  est,  cjusque  cor  caritate  apertum  ac 

pernaturaliter  fecundata,  indignam  tamen  dilatatum    patulumque   effectum,    factum 

se  a  juvencula  fabro  lignario  desponsata  est  gratiae  capax  majoris,  quemadmodum 

visitari  professa  est.  Quod  et  verum  fuit,  aliquis  videns  alium  in  magna  devotione 

habendo  respectum  ad  excellentiam  digni-  consistentem,  devotione  accenditur. 
tatis  gratiaeque  Marise,  et  ad  id  quod  Eli-         Ecce  enim,  o  Maria,  ut  facta  est,  hoc  est       44 

sabeth  fuerat  per  naturam  :  vel  etiam  ad  audita,  vox  salutationis  tutv,  qua  me  tam 

opera  ejus  bona,  secundum  quod  a  libero  B  caritative  atque  humiliter  salutasti,  in  au- 

procedebant  arbitrio  ;  sed  in  quantum  ex  ribus  meis,  statim  exsultavit  in  gaudio, 

supernaturalibus  habitibus  gratise  gratum  formaliter  sive  causaliter,  infans  in  utero 

facientis,  et  virtutum  infusarum,  itemque  meo  :  ita  quod  illa  exsultatio  fuit  gaudium, 

actuali    motione  Spiritus  Sancti   procede-  vel  exsultatio  ad  corpus  per  redundantiam 

bant,  non  tantum  digna  fuit  a  Matre  Do-  pertinens,  quae  ex  mentis  gaudio  nasceba- 

mini  visitari,  sed  et  Divinitate  beatifice  in  tur.  Itaque  Joannes  Sponsi  amicus,  de  Spon- 

patria  frui,  communi  obstaculo  per  Christi  si    gaudebat    praesentia,    secundum   quod 

passionem  ablato  :  juxta  modum  quo  ope-  ipse  postea  ore  tenus  fatebitur  :  Amicus  Joann.m, 

...  .  .  .  90 

ra  virtuosa  dicuntur  aeternae  meritona  vi-  sponsi,  qui  stat  et  audit  vocem  ejus,  gau-    ' 

tae,  et  de  condigno,  secundum  opinionem  dio  gaudet  propter  vocem  sponsi.  Propter 

probabilem,  quamvis  aliqui  dicant  oppo-  quod  ait  Ambrosius  :  Joannes  exsultavit 

situm.  C  ratione  mysterii,  utpote  quoniam  Unigeni- 

Praeterea,  nunc  occurrit  memoriee  quod  tum  Dei  jam  novit  incarnatum,  veraciter- 

vers.  4i.    circa  verba  praescripta,  Repleta  est  Spiritu  que  praesentem.Ex  quo  evidens  reor,  quod 

Sancto  Elisabeth,  scribit  Ambrosius  :  Non  et  Joannes  interiori  auditu  internam  Chri- 

prius  repleta  mater  (puta  Elisabeth)  quam  sti  allocutionem  seu  illustrationem  adver- 

filius  ejus.  Quod  intelligendum  est  de  illa  tit.  Dicit  autem  Gorra  hoc  loco:Ecce  quan- 

repletione  abundanti  praetacta.  Additque  :  tae  virtutis  est  beatae  Virginis  salutatio,  quae 

Sed  quum  filius  (scilicet  Joannes)  repletus  confert  gaudium,  confert  et  Spiritum  San- 

est   Spiritu   Sancto,    replevit  et   matrem.  ctum,  confert  revelationem  divinorum  se- 

Quaeritur,  quomodo  Joannes  nondum  na-  cretorum,  confert  et  prophetiae  actum.  Ve- 

tus,  matrem  suam  Spiritu  Sancto  imple-  rum  intelligendum  est  hoc  de  collatione 

verit.  Et  certum  quod  non  auctoritative,  per  modum  causae  meritoriae.  Maria  enim 

quum  hoc  Deo  sit  proprium  ;  nec  mini-  D  tam  ardenter  et  humiliter  salutando  cogna- 

sterialiter,  sicut  in   dispensationibus   seu  tam,  praefata  bona  meruit  ei  quodammodo. 
administrationibus  sacramentorum,  mini-         Insuper,  sicut  et  Beda  fatetur,  certum 

stri  Ecclesiae  dicuntur  suscipientes  replere.  est  quod  non  nisi  revelante  Spiritu  San- 

Aliqui  dicunt,  quod  per  modum  causae  me-  cto,  Elisabeth  novit  quod  Maria  esset  jam 

ritoriae  instrumentalis  hoc  fecit,  ita  quod  Mater  Christi  effecta,  ab  angelo  salutata, 

in  ipso  acceleratus  fuit  per  gratiam  usus  ejusque  verbis  crediderit,  quod  item  ex- 

rationis,liberi  quoque  arbitrii.Quidam  ve-  sultatio  Joannis  esset  ob  Christi  corpora- 

ro  affirmant,  quod  nullo  praedictorum  mo-  lem  praesentiam.  Hinc  ei  Elisabeth  addi- 

dorum  id  accidit,  sed  ideo  matrem  suam  dit  :  Et  beata  quce  credidisti.  Concordat       45 

fertur  implesse,  quoniam  privilegio  ejus  quod  ait  Salvator  :  Beati  qui  non  viderunt,  jbid.xx^. 

datum  est  matri  suae  hujuscemodi   divi-  et  crediderunt.  Porro  Gregorius  super  Eze- 


ENARRATIO   IN   CAP.  I   LUCjE.   —   ART.    IV                                                393 

chielem  :  Simul,  inquit,  de  praeterito  et  A  dicta  sunt  tibi  a  Domino,  hoc  est,  com- 

praesenti  ac  futuro  per  prophetiae  spiritum  pletum  sortientur  effectum  seu  plenarium 

tacta  est  Elisabeth,  quao   beatam  Mariam  complementum,  et  quod  credidisti  per  fi- 

promissionibus  angeli  credidisse  cognovit,  dem,  videbis  per  speciem.  Christum  quo- 

et  matrem  nominans,  quia  Redemplorem  que  quem  concepisti,  paries,  et  usque  ad 

in  utero  portaret,  intellexit;  et  quum  om-  virilia  incrementa  perduces.  Dicit  autem 

nia  perficienda  prsediceret,  quid  et  in  fu-  Augustinus,  quod  Virgo  beata  felicior  fuit 

turo  sequeretur,  adspexit.  Itaque  cognitio  Dei  Filium  mente  per  fidem  spiritualiter 

fidei,    est   inchoatio   queedam   cognitionis  concipiendo,   sive   credendo,  quam  eum- 

beatae  in  patria  ;  ipsum  quoque  credere  dem  ventre  corporaliter  concipiendo.  Am- 

ex   caritate,    meritorium   est   beatitudinis  brosius  quoque  :  Quaecumque,  inquit,  cre- 

consummata3,ad  illam  se  habens  sicut  me-  diderit  anima,  scilicet  fide  caritati   unita, 
ritum  ad  praemium.  Denique,  sicut  aperta  B  concipit   et  generat   Dei   Vcrbum  ;  et   si 

visio  est  felicitas  patriae,  sic  cognitio  fidei  secundum  carnem  una  est  Mater  Christi, 

beatitudo  est  viae.  Beatitudo  etiam  viae  est  secundum  fidem  tamen  omnium  fructus 

imperfecta,  et  dispositio  ad  perfectam  pa-  est  Christus. 

triae  felicitatem.  Et  ait  Maria.  Hic  describitur  canticum,       46 

Cur  autem  beata  fuit  credendo,  subjun-  hymnus,  laus,  seu  gratiarum  actio  Virgi- 

gitur  :  quoniam  perficientur  in  te  ea  qua?  nis  gloriosae. 


ARTICULUS   IV 

EXPOSITIO    EVANGELICI    CANTICI    CHRISTIFER.E   VIRGINIS   MARI/E,    VIDELICET    '.    MAGNIFICAT 
ANIMA   MEA   DOMINUM  ;    ET    EXSULTAVIT    SPIRITUS   MEUS,    ETC. 


0' 


^UIBUSDAM  veteris  Testamenti  Sanctis  C  ditur,  quae  quanto  gratiosior,  illuminatior, 

concessum  est,  ut  perceptis  beneficiis  atque  divinior  erat,  eo  praeclarius  canti- 

Dei  praecipuis,  canticum  Deo  componerent  cum  edidit;  secundo,ex  sententiae  ubertate 

et  offerrent.  Sic  nunc  agit  S.  Maria.  Con-  ac  majestate  ;  tertio,  ex   igne   devotionis 

siderans  enim  ineffabilia  Dei  beneficia  su-  in  ipso  exuberantis.  Sic  ergo  :  Magnificat, 

per  se,  et  in  se,  laudes  gratiasque  referre  inquit,  anima  mea   Dominum.   Tanquam 

non  distulit,  praesertim  quia  ex  ea  incar-  dicat  :  Tu  me,  o  Elisabeth,  laudas,  extol- 

nari  dignatus  fuit  Unigenitus  Dei.  Cujus  lis,  magnificas  ;  verum  ego,  sciens  quod 

rei  typus  in  Anna  prsecessit,  quae  super-  a  me  ipsa  nil  habeo,  universa  bona  Deo 

naturali  Dei  munere  Samuelem  enixa,  ce-  adscribo,  ipsum   laudo,   me   deprimo,  il- 

cinit   carmen,   primo   Regum  contentum,  lum  magnifico,  id  est,  magnum,  summum, 

\Reg.  ii,  i.  Exsultavit  cor  meum  in   Domino  :  quod  immensum  fateor,  contestor,  demonstro, 

in  aliquibus  cum  carmine  Virginis  divinae  D  illum    totis   viribus   magnificenter    hono- 

coincidit.                                        -  ro,  omni  zelo  venerari  desidero,  me  parvi 

Itaque,    devotissima    atque    gratissima  pendo.  Dicimur  itaque  Deum   sanctifica- 

mente  fatetur  Domina  mundi,  Regina  cce-  re,   magnificare,   glorificare,  dum    verbis 

li,  Genitrix  Dei  :  Magnificat  anima  mca  et  actibus   ejus  sanctitatem,   majestatem, 

Dominum.N&gntficenlia.  et  excellentia  can-  beatitudinem,  protestamur,  extollimus,  de- 

tici  hujus,  primo  ex  parte  aclricis  perpen-  monstramus.  Impii  vero  dicuntur  nomen 


xxxvi,   20 

xi.iii,  S.ctc 


i 


394                                                    KNARRATIO    1N    CAP.  I    LVCJE.    —   ART.    IV 

Dei  polluere.parvi  facere,inhonorare,quo- A  ma  mea  rationalis,  in  Dco  salutari  meo, 

niain  quantum  in  ipsis  est,  verbis  et  factis  ex  contemplatione  ac  dilectione  sui  ipsius 

ostendunt,  seu  ita  se  habent,  quasi  Deus  in  se,  et  beneficiorum  ejus  circa  me.  Ex- 

non  esset  honore  et  gloria  omnique  reve-  sultatio  autem  seu  gaudium,  ex  contem- 

rentia  dignus,sed  parvi  pendendus,  neque  platione  et  caritatis  actu,  seu  actuali  di- 

curandus;  alios  quoque  ad  Dei  offensam,  lectione  procedit.  Quo  igitur  in  divinorum 

irreverentiam,  injuriamque  inducunt.  Hinc  contemplatione   illuminatior,    eorumdem- 

per  Ezechielem    Deus   frequenter   impro-  que  amore  ferventior  fuit  Maria,  eo  ple- 

Ezeck.    perat  filiis  Israel,  quod  polluerint  nomen  nius  exsultavit,  non  in  se,  sed  in  Domino 

suum  sanctum  in  gentibus.  tanquam  in  causa,  objecto  et  fine,  sicut 

Fecit   ergo   Maria   quod   sanctus   pater  Apostolus  scribit  :  Qui  gloriatur,  in  Do-  i  cor.  1,31. 

xxm,  ejus,  propheta  David,  admonuit  :  Magnifi-  mino  glorietur.  Porro  Dominus  dicitur  ra- 

cale  Dominum  mecum.  Porro,  secundum  I)  tione  gubernationis  ;  Deus,  ratione  causa- 

Ambrosium,  magnificamus  Dominum  seu  litatis  et  creationis  ;  Salutare  vel  Salutaris, 

Dominus  magnificatur,  non  quod  ei  quid-  ratione  justificationis  seu  recreationis,  et 

quam  accrescat,  sed  quia  magnificatur  in  glorificationis  :  qui  singulariter  fuit  et  est 

nobis,  hoc  est,  per  suos  in  nobis  effectus,  Deus,  ac  Dominus,  et  Salutare  Mariae,  pro- 

seu  actus  nostros  ejus  auxilio  exhibitos,  pter  praecipua  beneficia  ejus  ad  eam,  et 

magnus  ostenditur.  Propterea  addit  Am-  maximam  devotionem,  dilectionem  et  cul- 

brosius  :  Tmago  enim  Dei  Christus  est,  et  tum  illius  ad  illum.  Quamvis  autem  anima 

ideo,  si  quid  justum  religiosumque  fecerit  et  spiritus  hominis  realiter  idem  sint,  ta- 

cen.  i,27.  anima,  imaginem  Dei,  ad  cujus  similitu-  men  ratione  sunt  differentes :  nam  anima 

dinem  est  creata,  magnificat.  Quod  sum-  dicitur  quoniam   informat  ct  animat  cor- 

ptum  videtur  ex  verbis  Origenis  dicentis  :  pus,  illudque  bene  regendo,  Deum  magni- 

Cotoss.  1,  Salvator  noster  est  imago  Dei  invisibilis,  C  ficat  ;  spiritus    vero    vocatur   ob    subtili- 

et  anima  nostra  est  imago  illius  imaginis  :  tatem    naturae,  et  quoniam   contemplatur 

quum  ergo  illam,  cogitatione,  sermone,  et  coelestia,  sicque  competit  sibi  exsultare,  et 

operatione  magnifico,  tunc  imago  Dei  in  prae  ingenti  laetitia,  quasi  extra  se  saltare 

me  grandis  efficitur,  et  ipse  Dominus  cu-  in  Deum.  Hinc  Virgo  Deipara  distincte  lo- 

jus  imago  est  anima  mea,  amplius  in  me  cuta  est :  Magnificat  anima  mea  Dominum; 

magnificatur.  et  exsultavit  spiritus  meus  in  Deo. 

Prseterea,  advertendum  quod  in  cantico  Postremo,  ut  totis  viribus  Deum  magni- 

isto,  nomine  Dei  et  Domini  intelligi  potest  ficemus,   magnificent  eum  nostra  memo- 

absolute  ipse   Deus   unus   ac  trinus,  seu  ria,ejus  beneficia  jugiter  recolendo,  nostra 

quaelibet  divina  Persona  :   quamvis  non-  intelligentia,  ejus    veritatem  et  excellen- 

nulli  per  Deum  ac  Dominum  specialiter  tiam  contemplando,  nostra  voluntas,  ejus 

Filii  personam  intelligant,  asserentes  quod  D  bonitatem   amando   ac  appetendo,   nostra 

Virgo   dignissima  in   cantico   isto   Filium  interpretativa  seu  expressiva,eum  ore  lau- 

suum  commendat.  Et  non  ait,  Magnifico,  dando. 

sed,  Magnificat  anima  mea  Dominum,  ad  Et  quia  pro  suis  beneficiis  gratiarum  ac-   /s.  u,3. 

innuendum  quod  ex  praecordiali  id  agat  tio  et  vox  laudis  Deo  debentur,consequen- 

devotione.  Quo  arguuntur  qui  sine  reve-  ter  Virgo   praeclara  cantici   sui   rationem 

rentia  Deum  orant  et  laudant,  nec   eum  subjungit  :  Quia  respexit  per  approbatio-       48 

sicut  verum   Deum  tota  cordis   honorant  nem,  oculo  suae  pietatis  immensse,  humi- 

custodia  :  de  quibus  per  Isaiam  Dominus  litatem  ancilla;  suce,  hoc  est  me  humilem 

/s.xxix.13;  loquitur,  Populus  hic  labiis  me  honorat,  ejus  ancillam,  meamque  humilitatem  ac 

Matth.xv,  cor  autem  eorum  longe  est  a  me.  parvitatem.  Et  merito  specialiter  suae  me- 

47           Et  exsultavit  spiritus  meus,  scilicet  ani-  minit  humilitatis  magis  quam  virginitatis, 


13 


KNARRATIO   IN   CAP.    I   LVCJE. 


ART.    IV 


m 


caritalis,  aut  reliquarum  virtutum,  quibus 
praeeminenter  fulgebat  :  quia  per  humi- 
litatem  praecipue  meruit  taliter  exaltari, 
eratque  per  eam  praesertim  disposita  ad 
concipiendum  Unigenitum  Dei,  secundum 
quod  in  Incarnationis  mysterio  considera- 
tur  incarnati  majestas  :  quae  tanta  est,  ut 
non  nisi  ab  humillima  et  pene  incompa- 
rabiliter  humili  puella,  decuit  eum  in- 
carnari  et  concipi.  Virginitas  autem  fuit 
dispositio  magis  remota,  nec  ipsa  sine  hu- 
militate  Domino  placuisset._  Verumtamen 
in  Incarnationis  mysterio,  utriusque  natu- 
rae  immediatam  et  hypostaticam  unionem 
pensando,  Virgo  sacra  per  caritatem,  ejus- 
que  ardentissimum  actum,  fuit  summe  et 
immediate  disposita  ad  unigeniti  Filii  Dei 
conceptionem.  Nam  caritas  praestantissima 
ac  divinissima  Deoque  placentissima  virtus 
est,  conjunctionem,  transformationem  et 
insolubilem  colligationem  efficiens.  Quam- 
vis  itaque  tota  Trinitas  superbenedicta  Ma- 
riae  humilitatem  superclementer  adspexit, 
praecipue  tamen  Filius,  ex  ea  humanam 
induendo  naturam,  faciens  se  ejus  pro- 
lem,  atque  subjiciens  ei  se  ipsum.  Sed  et 
Deus  Pater  eam  adspexit  in  tantum,  ut 
eumdem  cum  ea  habere  Filium  dignare- 
tur  :  similiter  Spiritus  Sanctus,  illo  eam 
germine  fecundans  adorando,  a  quo  ipse 
vere  aeternaliterque  procedit.  Secundum 
Origenem,  humilitas  in  Scripturis  una  de 
virtutibus  dicitur  quae  a  philosophis  mo- 
destia  nominatur;  sed  et  nos  eam  possn- 
mus  appellare  quodam  circuitu,  quum  ali- 
quis  non  est  inflatus,  sed  ipse  se  dejicit. 
Ecce  enim  ex  hoc  tempore,  et  ratione 
tanti  beneficii  mihi  collati,  ex  hac  quoque 
mea  humilitate,  beatam  me  dicent  omnes 
generationes,  hoc  est  quidam  ex  omnibus, 
ut  sit  distributio  pro  generibus  singulo- 
rum.  Omnes  quippe  ex  Judaeis  et  gentili- 
tate  conversi,  beatam,  imo  et  beatissimam 
profitentur  Virginem  tam  incomparandam: 
sed  et  Sarraceni,  qui  legem  Mahometi  sus- 
cipiunt,  dicunt  eam  prae  universis  mulie- 
ribus  omnium  saeculorum  electam,  sicut 
et  Christum  Filium  ejus  fatentur  suo  le- 


A  gislatore  Mahometo  majorem.  Sic  et  Lia, 
de  qua  orta  est  virgo  Maria,   cernens  se 
tam   fecundam  :  Hoc,  inquit,  pro  beatitu-   Gen.xxx, 
dine  mea ;  beatam  quippe  me  dicent  mu-  ,3- 
lieres  :  sicut  in  Genesi  legitur. 

Quia  fecit  mi/ii  magna  qui  potens  cst,  49 
hoc  est,  praeclarissima  mihi  beneficia  esl 
largitus,  in  sanctificatione,  in  gratiarum 
augmentatione,  in  totius  perfectionis  col- 
latione,  et  nunc  potissimum  in  Incarnatio- 
ne,  in  qua  veri  Dei  vera  Mater  effecta, 
quodammodo  infinitae  dignitatis  praeroga- 

B  tivam  sum  consecuta  ab  eo  qui  potens 
est,  imo  omnipofens  est,  et  adeo  potens,  ut 
ejus  respectu,  omnis  creatura  sit  impo- 
tens,  nec  sine  illius  manutenentia  per  mo- 
mentum  subsistere  valens  (illi  equidem 
idem  est  esse  et  potentem  esse  :  cujus  es- 
sentia  est  sua  potentia  independens,  illi- 
mitata,  et  penitus  infinita;  cui  sunt  omnia 
aeque  facilia  ;  qui  dominatur  in  virtute  p». lx%, t. 
sua  in  aeternum  ;  a  quo  omnis  potestas, 
dicente  Apostolo,  Non  est  potestas  nisi  a  /?om.»m,i. 
Deo  :   unde  scriptum  est,  Sapiens  corde  ,/o6ix,4,io. 

C  est,  et  fortis  robore,  qui  facit  magna  et  in- 
scrutabilia  et  mirabilia,  quorum  non  est 
numerus),  qui  per  me  mundum  Hberare 
dignatus  est,  et  prae  omni  creatura  me  ho- 
noravit,  ita  quod  Deum  omnium  Creato- 
rem  ac  Dominum  concepi  et  porto. 

Et  sanctum  nomen  ejus  nominatum  :  id 
est,  ipsemet  nomine  nominante  designa- 
tus,  in  se  ipso  essentialiter  purus,  virtuo- 
sus  et  sanctus  est,  imo  sanctitas  prima, 
fontana,  exemplaris,immensa  :  in  quo  quid- 
quid  perfectionis,  sanctitatis  atque  virtutis 

D  ©st  cogitarive  potest,  cum   immensa  ple- 
nitudine  supersimplicissime  continetur.  De 
quo  ait  Psalmista  :  Adorate  in  monte  san-  /vxcvm.o. 
cto  ejus,  quoniam  sanctus  Dominus  Deus 
noster  ;   et   iterum,   Confiteantur    nomini    ibid.  3. 
tuo  magno,  quoniam  lerribile  et  sanctum 
est.  Unde  scriptum  est  :  Deus  sanctus  et  y0si/exxi\, 
fortis  aemulator  est,  nec  ignoscet  sceleri-  ,0- 
bus  vestris.  In  Job  quoque  dicitur  :  Absit   y06xxxiv. 
a  Deo  impietas,  et  ab  Omnipotente  iniqui-  l0- 
tas.  Denique  tam  sanctus  est  Deus  noster 
omnipotens,  ut  ejus  comparatione,  omnis 


396 


ENARRATIO   IN   CAP.    I   LUCjE.    —  ART.    IV 


is.  i.xiv:  g.  sanctitas  et  aequitas  nostra  sit  quasi  pan- 

job  xxv,  5.  nus  menstruatao.  Ecce  enim  luna  non  splen- 
det,  et  stellao  non  sunt  mundse  in  conspe- 

;*!rf.iv,i8.  ctu  ejus  :  qui  et  in  angelis  suis  reperit 
pravitatem.  Siquidem,  quid  est  ipsa  divi- 
na  essentia,  nisi  sapientia  superessentialis, 
veritas  exemplaris,  virtus  prima,  aequitas 
summa,  caritas  infinita,  lux  incircumscri- 
pta,  purilas  impermixta  ?  Nemo  ergo  se 
jactet,  aut  aliquid  putet,  aut  alium  sper- 
nat,  nec  ad  publicos  transgressores  se  com- 
paret ;  sed  in  divinse  sanctitatis  conspectu 
atque  praesentia  se  semper  constituens, 
quidquid  in  se  virtutis  est  aut  esse  posse 
adverterit,  illius  intuitu  pro  nihilo  habeat, 
seque  in  profundo  humilitatis  incessanter 
conservare  conetur. 

Hucusque  sancta  Maria  recoluit  benefi- 
cia  sibi  singulariter  data ;  nunc  generali- 
50  ter  sibi  ac  aliis  praestita  exprimit.  Et  mi- 
sericordia  ejus,  id  est  suae  aeternae  pietatis 
effectus  et  gratia,  extenditur  et  f uit  a  pro- 
genie,  quae  ab  initio  mundi  ante  diluvium 

p*.xxxu,5.  fuit,  in  progenies  posteriores.  Misericordia 
enim  Domini  plena  est  terra.  Vel,  A  pro- 
genie  Judaeorum,  in  progenies  gentium. 
Salus  namque  gentibus  communicata,  ex 
Judaeis  fluxit  et  ccepta  est,  quemadmodum 

Joani  iv,  Christus  testatur  :  Salus  ex  Judaeis  est. 
Nam  et  Christus  ex  eis  incarnari  elegit,  et 
per  Apostolorum  (natione  Judaeorum)  do- 
ctriuam  conversus  est  mundus.  Timenti- 
bus  eum  timore  filiali  ac  casto.  Nam  tali- 
bus  tantum  finaliter  prodest  gratia  Dei,  et 
ipsi  dumtaxat  participes  sunt  fructus  ac 
meriti  dominicae  passionis,  quae  licet  se  ad 
universos  extendat  per  suam  sufficientiam, 
non  tamen  per  efficientiam,  sed  ad  solos 

Ps.cn,i7.  electos.  Hinc  ait  Psalmista  :  Misericordia 
autem  Domini  ab  aeterno  et  usque  in  aeter- 
num  super  timentes  eum.  In  Ecclesiastico 

Eccii.i,a.  quoque  habetur  :  Qui  sine  timore  est,  ju- 
stificari  non  potest.  Verumtamen  nullus 
tam  reprobus  est,  ut  divinae  clementiae  pe- 
nitus  expers  consistat ;  sed  misericordia 
ad  salutem  veram  perducens,  solis  timen- 
tibus  Deum  filiali  et  reverentiali  timore, 
qui  est  fuga  mali  culpae,  impenditur. 


A      Fecit  potentiam,  id  est,  potenter  opera-       51 
tus  est  et  potentes  egit  effectus,m  brachio 
suo,  id  est  sua  sublimi  virtute,  juxta  illud 
in  Exodo  :  Eduxit  filios  Israel  in  brachio  Exod.  vi,c; 
excelso.  Vcl,  In  brachio  suo,   id  est  per  Actxnx<xl- 
Unigenitnm  suum   incarnatum  :  et   tunc 
refertur  ad  Patrem,  de  cujus  Filio  loqui- 
tur  Isaias  :  Brachium  Domini  cui  revela-  ;«.  un,  i. 
tum  est  ?  Quem   Apostolus   nominat   Dei  1  Cor.  1,2*. 
virtutem.  Porro  per  Filium  Pater  universa 
creavit,  per  ipsum  redemit  mundum,  pro- 
stravit  diabolum,  fregit  infernum,  aperuit 

B  ccelum,  infinita  quoque  per  ipsum  fecit 
miracula.  Unde  et  Filius  protestatur  :  A  me  /oann.vm, 
ipso  facio  nihil ;  Pater  vero  in  me  ma-  "8;  xlv' ,0- 
nens,  ipse  facit  opera.  Nihilo  minus  Chri- 
stus  ut  Deus,  propria  operabatur  virtute, 
quae  in  tribus  supersanctis  Personis  una 
est  in  se,  indivisa  quoque  in  opere.  Deni- 
que  magnificentissimum  opus  Dei  in  In- 
carnatione  seu  Verbo  incarnato  apparuit, 
dum  naturae  duae  in  infinitum  distantes,in 
unam  convenerunt  personam,  dum  Chri- 
stus  de  clauso  Virginis  utero  prodiit,  dum 

C  Sacramentum  altaris  instituit.  Magnam  de- 
mum  Deus  potestatem  exercuit,  tam  hu- 
milem  juvenculam  faciendo  suam  Matrem, 
angelorumque  Dominam,  et  omni  pura 
creatura,  prout  in  esse  creato  subsistente, 
praestantiorem. 

Quoniam  universae  viae  Domini  miseri-    ps.  xmv, 
cordia  et  veritas  seu  aequitas,  commendato  ,0" 
Deo   ratione   suae   clementiae,   commendat 
eum  nunc  Virgo  sapientissima  ab  effecti- 
bus  suae   justitiae.  Dispersit  superbos,  id 
est,  per  varios  errores  ac  vitia   dispergi 

D  permisit,  et  per  diversa  supplicia  perdidit 
ac  damnavit  effective  elatos,  quorum  spi- 
ritus  tumet  inique,  qui  Deo  subjici  et  pa- 
rere  omittunt,  nec  curant  sub  ejus  omni-  i/>e/»-.v,c. 
potenti  manu  se  humiliare ;  mente,  id  est 
intentione  et  libito,  cordis,  id  est  intel- 
lectus  sui,  quo  cuncta  discernit,  judicat 
et  disponit.  Hinc  in   Ecclesiastico  scribi- 
tur  :  Radices  gentium  superbarum  arefecit  EcciteA*. 
Deus.  Qui   per  Sophoniam  quoque  mina- 
tur  :  Visitabo  super  omnem  qui  arrogan-  soph.1,9. 
ter  ingreditur  ;  et  apud  Isaiam,  Incurvabi-    js. n,  11. 


ENARRATIO    IN   CAP.    I    LUC^. 


ART.    IV 


307 


52 


Job  xxxvi 
5. 


Eccli.  x,l 7 


lbidM,i% 


Is.  xl,  24. 


Job  iv,  8, 9. 

Ibid.  xxii, 
16. 


Matth.xix, 


Jacob.  iv, 6, 
Zwc.  vi,  20. 


Ps.xia\,\~. 
Ps.xlvi,10. 


tur  sublimitas  hominum,  et  humiliabitur 
altitudo  virorum.  Daemones  quoque  super- 
bientes  Christus  in  mundum  veniens  dis- 
persit,  vicit,  et  de  hominum  cordibus  ex- 
pulit.  Sed  et  superbos  Judseos  videmus  ab 
eo  in  omnem  regionem  dispersos. 

Deposuit  potentes  de  sede.  Non  de  qui- 
buscumque  potentibus  dicitur  hoc,  quum 
in  libro  Job  dicatur,  Deus  potentes  non 
abjicit,  quum  ipse  sit  potens ;  sed  de  po- 
tentibus  sua  potestate  vitiose  utentibus,de 
quibus  scriptum  est  in  Ecclesiastico  :  Se- 
des  ducum  superborum  destruxit  Deus,  et 
sedere  fecit  mites  pro  eis.  Verum,  quum 
hujusmodi  potentes  videamus  usque  ad 
senectutem  regnare,  quomodo  Deus  depo- 
nit  eos  de  sede  dignitatis  ac  praesidentiae  ? 
Et  respondendum,  quod  saltem  in  morte  ; 
et  frequenter  propter  eorum  peccata  oc- 
ciduntur,  plagantur,  seu  ante  tempus  na- 
turalis  periodi  auferuntur  :  Omnis  enim 
potentatus  brevis  vita ;  sicut  et  rex  hodie 
est,  et  cras  morietur.  De  quibus  loquitur 
Isaias  :  Et  quidem  neque  satus,  neque  ra- 
dicatus  in  terra  truncus  eorum  ;  repente 
flavit  in  eos  et  aruerunt.  Hinc  scriptum 
est  :  Vidi  impios  Domino  flante  periisse ; 
et  rursus  in  libro  eodem,  Iniqui  ante  tem- 
pus  suum  sublati  sunt.  Insuper,  potentes 
Judaeorum  magistros  Deus  de  sede  doctri- 
nae  amovit.Judiciariam  quoque  potestatem 
pauperibus  tribuit  in  die  judicii  exercen- 
dam  :  Sedebitis,  inquiens,  super  sedes 
duodecim. 

Et  exaltavit  humiles,  nunc  per  dona 
gratiao  gratum  facientis  et  gratis  datae,quia 
et  tales  frequenter  ad  praelationem  erexit ; 
in  futuro  autem  per  dona  gloriae  et  subli- 
mationem  usque  ad  ccelum  empyreum. 
Propter  quod  ait  Scriptura  :  Deus  superbis 
resistit,  humilibus  autem  dat  gratiam ;  et 
denuo,  Beati  pauperes  spiritu,  scilicet  hu- 
miles,  quoniam  vestrum  est  regnum  cce- 
lorum  (quo  nihil  est  altius).  Potissimum 
autem  Christus  exaltavit  suos  Apostolos 
vere  humillimos  :  quos  constituit  princi- 
pes  super  omnem  terram  ;  de  quibus  scri- 
ptum    est,  Quoniam  dii  fortes   terrae  ve- 


53 


Ps.  CXI.1V, 

15. 


A  hementer  elevati  sunt.  Ceteros  quoque 
primitiva?  Ecclesiae  filios,  suos  discipulos, 
non  mediocriter  exaltavit,  non  in  futuro 
dtimtaxat,  sed  etiam  in  pracsenti,  dans  eis 
virtutem  calcandi  super  serpentes  et  scor-  Luc-  »■ 19 
piones,  omnemque  inimici  virtutem. 

Esurientes ,  id  est  spiritualia  bona  avide 
cupientes,  implevit  bonis,  id  est  gratiae 
donis,  internis  divitiis,  refectionibus  men- 
tis.  Pauperes  quoque  corporaliter  fame- 
scentes  Deus  alit  et  implet, quemadmodum 
scriptum  est  :  Oculi  omnium  in  te  spe- 

B  rant,  Domine.  et  tu  das  escam  illorum  in 
tempore  opportuno  ;  itemque   :   Omnia  a  Ps.cm,27, 
te  exspectant  ut  des  illis  escam  in  tempo-  "  ' 
re ;  dante  te  illis  colligent.  De  esurienti- 
bus  autem  primo  modo  ait  Salvator  :  Beati  Matth.\fi. 
qui  esuriunt  et  sitiunt  justitiam,  quoniam 
ipsi  saturabuntur  ;  et  in  Apocalypsi,  Ego  Apoc.xx^e. 
sitienti   dabo  de  fonte  aquse  vitae  gratis. 
Et  divites,   id  est   divitiarum  corpora- 
lium  inordinatos  amatores,  terrena  ccele- 
stibus  praeferentes,  dimisit  inanes,  id  est 
a  spiritualibus  bonis  vacuos,  suisque  va- 

C  nitatibus  inhaerentes.  De  quibus  loquitur 
Christus  :  Possibilius  est  camelum  transire  Matth.x>x, 
per  foramen  acus,  quam  divitem  intrare  24- 
in  regnum  ccelorum.  Jacobus  quoque  in 
sua  Canonica  :  Agite  nunc,  divites,  plora-  jacob.  v,  i. 
te,  ululantes  in  miseriis,  quae  advenient 
vobis.  De  quo  infra  habetur  :  Vae  vobis  Imc.  --, u. 
divitibus,  qui  nunc  habetis  consolationem 
vestram.  Divitiae  enim  pene  ad  omnia  vitia 
praebent  fomentum,  ad  superbiam,  gulam, 
luxuriam,  otiositatem   scelerum   matrem. 
Propter  quod   beatus   scribit  Apostolus  : 

D  Qui  volunt  divites  fieri,  incidunt  in  ten-    irim.vi, 
tationem  et  laqueum  diaboli,  et  desideria  9' 
multa,  inutilia  et   nociva,   quae   mergunt 
hominem  in  interitum  et  perditionem.  Id- 
eo  ait  Scriptura  :  Nihil  est  iniquius  quam  Eccii. x,io. 
amare  pecuniam  ;  hic  enim  animam  su- 
am  habet  venalem.  Verumtamen  sunt  ali- 
qui  divites  virtuosi,  sua  opulentia   bene 
liberaliterque  utentes,  misericorditer  dis- 
tribuentes,  non  delicate  viventes,  nec  ad 
terrena  inordinate  affecti,  sicut  hortatur 
Psalmista  :  Divitiae  si  affluant,  nolite  cor  ps.  Lxi,  n. 


398                                                    KNARRATIO    IN    CAP.  I    LUC.E.    —    ART.    IV 

apponere.  Sed  quam  pauci  siut  tales,  li- A  modum  iu  Actibus  Petrus  aflirmat  :  Om-  Act. m,  2*. 

quet  ex  eo  quod  scriptum  est  iu  Ecclesi-  ues  Prophetse  a  Samuele  et  deinceps  an- 

Ecciixxxi,  astico  :  Beatus  dives  qui  inventus  est  sine  nuntiaverunt  dies  istos.Porro  clausula  illa, 

macula,  qui   post  aurum    non   abiit,   nec  In  seecula,  referri  potest  ad  verbum  illud, 

speravit  in  pecuniee  thesauris  :  quis   est  Suscepit,  item  ad,  Recordatus,  necnon  et 

hic?  et  laudabimus  eum.  Fecit  enim  mi-  ad  complexum  istud,  Semini  ejus  :   nam 

rabilia  in  vila   sua.  Nemo  ergo  se  com-  illa  gratiosa  susceptio  electorum,  et  recor- 

mitiat  periculo,  sed  acquiescat  Apostolo  :  datio  Dei  circa  eos  semenque  Abrahee,  in 

[ Tim. h,8.  Habentes,  iuquit,  victum  et  quibus  tega-  preedestinatis  manet  perpetuo, et  nunquam 

mur,  his  contenti  simus.Hinc  in  Proverbiis  periturum  habet  effectum. 

Prov.xxx,  Salomon  deprecatur  :  Mendicitatem  et  di-  Ecce  canticum  istud  dulcissimum,  quam 

vitias,  Domine,   ne  dederis  mihi  ;  tribue  sententiosum  est  sub  brevitate  verborum. 

tantum  victui  meo  necessaria.  B  Quod  Spiritus  Sancti  consilio  statuit  Ec- 

Quidam  per  esurientes  bonis  impletos,  clesia   in  Vesperis   decantandum,   ut   Ho- 

intelligunt  gentiles  conversos,  quibus  ver-  ra  illa  dum  advesperascit  et  inclinata  est  Luc.  xxn, 

bum   Dei  cum    magno   desiderio   audieu-  dies,  incipiat  se  mens  nostra  ab  exteriori-  29' 

tibus,  maxima  gratiarum  charismata  con-  bus  ad  interiora  colligere,  ad  Deum  eri- 

tulit  Deus  ;  per  divites  vero  inanes   reli-  gere,  ejusque  bonitatem  beneficiaque  pen- 

ctos,   intelligunt  magistros  Judeeorum,   in  sare,ei  ex  toto  affectu  gratias  agere,ipsum 

Scripturis  abundantes,  qui  irt  sua  ceecitate  cum  jucunditate  laudare,  atque  pro  viri- 

dimissi  sunt.  bus  verbo  et  opere  in  omnibus  honorare. 

Gonsequenter  tangit  beata  Virgo  bene-  Itaque  ad   summi  Dei   honorem  et  tantee 

54  ficia  Judeeis  exhibita.  SuscepU  ipse  Domi-  Virginis  reverentiam,  non  sine  mentali  at- 
nus,  Israel  puerum  suum,  id  est,  Israeli-  tentione  et  actuali  sanctee  devotionis  fer- 
ticum  populum  sibi  nunc  gratiose  ac  pie  C  vore,  canticum  istud  promamus  :  imo  et 
applicuit  et  conjunxit,  de  ipso  naturam  tunc  recordemur,  cum  quanta  devotione 
assumendo  humanam  :  per  quod  totum  et  alacritate  beatissima  Virgo  carmeu  is- 
populum  illum  quantum  in  se  fuit,  salva-  tud  cecinerit,  et  quam  ineffabilem  ei  gra- 
re  proposuit.  Propter   quod   ad   Hebreeos  tiam  preestiterit  Deus  ;  sicque  eidem  Vir- 

//e6»-.ii,i6.  scribit  Apostolus  :  Nusquam  angelos,  sed  gini  congratulemur  in  Domino. 

semen   Abrahee   apprehendit.  Recordatus  Postremo,    quilibet    nostrum   canticum 

misericordice  suoe,  id  est,  memorem  se  os-  hoc  in  propria  potest  decantare  persona, 

tendens  pietatis  et  gratiee,  quam  populo  dicendo  intimis  ex  medullis  :  Magnificat 

PhMpp.u,  huic  promisit,  quod  scilicet  de  eo  formam  anima  mea  Dominum,et  exsultavit  spiri- 

7-             servi  acciperet.  In   incommutabili  autem  tus  meus  in  Deo,  etc,  juxta  expositionem 

Deo   nec   recordatio,   nec  oblivio   proprie  preehabitam.  Sic  autem  Deum  laudare,  est 

locum  habent ;  sed  per  modum  recordan-  D  actus-omnino  augelicus  et  preeclarus.  Quia 

tis  se  habet,  dum  misereri  non  differt,  per  respexit  humilitatem  ancillw  sua>,  id  est 

55  modum  obliviscentis,  dum  differt.  Sicut  animee  meee,  quee  in  oculis  suis  vilis  et 
locutus  est  ad  patres  nostros  Abraham  et  modica  est ;  vel,  Ancillee  suee,  id  est  crea- 
semini  ejus  in  scecula.  Primo  enim  Abra-  turee,  quee  ego  sum  :  creatura  enim  Crea- 
hee,  deinde  Isaac,  postea  ipsi  Jacob,  facta  toris  sui  ministra  est.  Ecce  enim  ex  hoc 

Ge/i.xxn,  legitur  in  Genesi  divina  illa  promissio  :  In  beatam  me  creaturam  dicent,  ut  pie  con- 

i8;xxvi,4;  semme  j-u()   benedicentur  omnes   ffentes.  fido,  omnes  qenerationes  electee.  Nil  enim, 

XXVlll,    [i.                                                                                                                                             °  '                              " 

Ps.  cxxxi,  Deinceps  dictum  est  David  :  De  fructu  ven-  ut  ait  Hieronymus,  felicius  Christiano,  cui 

"•           tris  tui  ponam  super  sedem  tuam.  Gene-  regna    promittuntur   coeiorum.    In    patria 

raliter  quoque  sancti  Patriarchee  ac  vates  quoque   unusquisque   electorum  ab   aliis 

de  Christi  adventu  locuti  sunt,  quemad-  beatus  dicetur.  Sed  et  Christiani  veraciter 


12 


KNARRATIO    IN   CAP.    I    I.UC.E.    —    ART.    V  ',V.)i) 

sibi   invicem  dicere  possunt  grata  et  hu-  A      Mansit  autem  Maria  cum  illa  (Elisa- 

Baruch iv,  TEiili    niente    illud    Baruch   :   Beati    snmns  helh)  quasi  mensibus  tribus,  et  reversa  cst 

nos,  quoniam  quae  Deo  placita  stint,  ma-  in  domum  suam,  in  Nazareth.  Communi- 

Pr. xxxu,  nifesta  sunt  nobis ;  denique  :  Beata  gens  ter  dicunt  doctores,  quod  non  recesserit 

eujus  Dominus  Deus  ejus,  populus  quem  Maria  quousque  nasceretur  Joannes.  Unde 

elegit  in  hereditatem  sibi.  Quia  fecil  mihi  in  Scholastica  fertur  historia,  quod  ipsa 

magna.  Hoc  dicendo,  cogitet  uniisquisque  infantem  levavit  de  terra,  ut  scribitur  in 

beneficia  Dei   circa    se  generalia  et  spe-  Libro  justorum,   id   est   Nazaraeorum,   nt 

cialia,  bona  naturae,  dona  gratiae,  promis-  quidam  explanant.  Verumtamen  aliqui,  ut 

saque  gloriae,   quanta   pro   se   Filius    Dei  Theophilus  et  Graecus,  affirmant  quod  im- 

fecit,  assumpsit  ac  pertulit,  quoties   sibi  minente   partu   Elisabeth,    Maria    abierit, 

in  peccatis  pepercit,  quod  ad  istam  pceni-  eo   quod   jam  aliae   feminae  ad  Elisabeth 
tentiae  gratiam  se  adduxit.  Cetera  specia-  B  confluxissent,  et  quoniam  in  partu  muli- 

lem  expositionem  non  exigunt,  sed  juxta  erum  virgines  adesse   non    solent.   Evan- 

interpretationem  praescriptam  a  quolibet  gelista   quoque    primo    scribit    recessisse 

queunt  proferri.  Mariam,  quam  de  partu  Elisabeth. 


ARTICULUS   V 


explanatio  residu.e  partis  hujus  primi  capitull,  in  qua  et  canticum 

zacharij:  elucidatur. 


SUBINDE  nativitas  Praecursoris  descri-  C  Illo  etenim  die  secundum  legis  praeceptum 

bitur.  Elisabeth  autem  impletum  est  circumcisio  fieri  consuevit,  juxta  illud  in 

lempus  pariendi,   id   est,    ipsi   Elisabeth  Genesi :  Infans  octo  dierum  circumcidetur.    <•,>„.  <vm, 

58  mensis  nonus  advenit,  et  peperit  filium.  Et  Et  vocabant  eum  nomine  patris  sui  ZacJia-  '-• 
audierunt  vicini  et  cognati  ejus,quia  ma-  riam.  Primogenitis  namque,  et  praesertim 
gnificavit  Dominus  misericordiam  suam  unigenitis,  solet  frequenter  nomen  patris 
cum  illa,  id  est,  valde  clementer  egit  cum  imponi.  Istis  autem  spes  non  erat  quod 
ipsa,  pietatis  suae  effectus  circa  eam  exer-  Zacharias  et  Elisabeth  amplius  prolifica- 
cens  tam  gratiose,  quod  scilicet  non  ob-  rent.  Porro,  sicut  in  novo  Testamento  no- 
stante  naturali  sterilitate  ac  senio,  prolem  men  imponitur  in  Baptismo,  ita  tunc  in 
concepisset  ac  peperisset,  essetque  a  ste-  circumcisione.  Sed  quum  Joannes  sanctifi- 
rilitatis  opprobrio  liberata;  et  congralula-  catus  esset  in  utero,  et  ab  originali  purga- 
bantur  ei,  ex  dilectione  qua  eam  ejusque  D  tus, cur  circumcisus  fuit, quum  circumcisio 
maritum  amabant :  quia  sine  querela  inter  esset  remedium  contra  originale  pecca- 
alios  conversabantur  Zacharias  et  Elisa-  tum?  Respondent  quidam,  quod  circumci- 
beth.  Unde  sua  conversatione  pacifica,  be-  sus  sit  non  ob  indigentiam  remedii,  sed 
nigna  et  justa,  utpote  ex  justitia  et  pietate  propter  observationem  praecepti ;  item  ne 
convenienter  temperata,  universis  se  ex-  alii  scandalizarentur,  et  causa  singularita- 
hibuerunt  amabiles  :  propter  quod  eorum  tis  vitandae,  et  quia  fortasse  per  circum- 
prosperitati  congratulati  sunt  alii.  cisionem  illam  ita   pcenalem  ad   gratiam 

59  Et  factum  est  in  die  octavo  a  nativitate  disponebatur  majorem. 

infantis,  venerunt  circumcidcre  puerum.  E(  respondens  mater  ejus,  di.cit  :  Xc-       60 


400  ENARRATIO    IN   CAP.    I    LUC.E.    —   ART.    V 

(juaquam  nomine  patris  appellabitur,  sed  A  brosius  :  Linguam  quam  incredulitas  vin- 

vocabitur  Joannes.  Quod    enim   sic  esset  xerat,  fides  solvit.  Etloquebatur,benedicens 

vocandus,  imo  et  ab  angelo  jam  vocatus,  Deum  benedictione  laudis  et  gratiarum  ac- 

vocarique  jussus,  cognovit   per  spirilum  tionis,  qui  eum  ob  suum  excessum  pater- 

prophetise  sancta  Elisabeth,  quia  id  nulli  naliter  castigavit,  et  clementer  sanavit,  jux- 

homini,  nisi  viro  ejus  in  templo  fuerat  in-  ta  illud  Tobiae  :  Benedico  te,  Domine  Deus  Tob. x.,i7. 

timatum,  qui  ex  tunc  mutus  permansit  :  Israel,  quia  tu  castigasti  me,  et  tu  sanasti 

nisi   forte   quis   opinetur  quod  Zacharias  me.  Sed  et  ob  alias  causas  benedixit  Deum, 

scripto  id  susb  insinuaverit  conjugi,  sicut  sicut  mox  in  suo  cantico  elucescit. 

in  sequentibus  enarratur  hoc  ceteris  indi-  Et  facius  est  timor  super  omnes  vicinos       65 

casse.  Forte  enim  quae  sibi  in  templo  fue-  eorum:  id  est,vicini  Zachariae  et  Elisabeth, 

rant  revelata  atque  illata,  taliter  indicavit  visis  tot  mirabilibus,  ex  consideratione  di- 

61  uxori.  Et  dixerunt  ad  illam  :  Quia  nemo  B  vinae  potentiae  conceperunt  timorem,  admi- 
est  in  cognatione  tua,  id  est  inter  consan-  rationem,  stuporem.  Causam  enim,  scilicet 
guineos  tuos,  qui  vocetur  hoc  nomine  :  id-  omnipotentiam  Dei,  in  suis  supernaturali- 
circo  miramur  quod  ita  vis  eum  vocari.  bus  perpenderunt  effectibus,  et  tanquam 

62  Innuebant  autem,  hoc  est,  signis  seu  vere  praesentem,  ac.  vitia  punientem  atten- 
nutibus  sensibilibus  per  modum  quaestio-  derunt.  Sic  et  in  Evangelio  scriptum  est, 

nis  significabant,  patri  ejus,  quern,  id  est  quod  turbae  visis  Christi  miraculis,  timue-  Matth  «, 

quo  nomine,  vellet  vocari  eum.  Quia  nunc  runt.  Denique,  homo  propriae  fragilitatis  8- 

dicitur  quod  innuebant  patri  ejus,  docto-  et  culpae  sibimet  conscius,  considerata  Al- 

res  eliciunt  quod  Zacharias  ob  suam  in-  tissimi  potestate,  non  immerito  expavescit. 

credulitatem  praefatam  non  mutus  tantum,  Propter   quod    apud   Jeremiam    scriptum 

sed  et  surdus  fuerat  factus  :  si  enim  audis-  est  :  Non  est  similis  tui,  Domine;  magnus  Jer.  x,6,7. 

set,  non  nutu,  sed  verbo  ejus  voluntatem  C  es  tu,  et  magnum  nomen  tuum  in  fortitu- 

63  interrogassent.  Et  postulans,  nutu  quo-  dine  :  quis  non  timebit  te,  o  Bex  gentium? 
dam,  non  verbo,  pugillarem,  id  est  cala-  Et  super  omnia  montana  Juda>a>  divulga- 
mum  scriptoris,  seu  tabulam  quae  pugillo  bantur  omnia  verba  hwc  :  id  est,  fama  ho- 
potest  includi,  scripsit,  dicens  verbo  scri-  rum  mirabilium  de  punitione  et  curatione 
pto,  non  vocali  :  Joannes  est  nomen  ejus.  Zachariae,  de  Joannis  mirabili  conceptione, 
Quasi  dicat  :  Non  ego,  aut  mater,  infanti  nativitate,  appellatione,  Judaeis  in  omnibus 
nomen  impono,  sed  divinitus  per  angelum  locis  suae  regionis  montuosis  mirantibus 
impositum  pando.  Et  mirati  sunt  univer-  insinuabatur.  Magna  namque  et  rara  so- 
si  videntes  in  processu  negotii  miracula  lent  undique  divulgari,  quia  libenter  au- 
miraculis  jungi,  totque  insolita  fieri,  item  diuntur  :  siquidem  nova  placent,  et  inso- 
quod  Zacharias  et  conjux  ejus  sic  concor-  lita  admirationem  inducunt.  Homo  autem 
dabant,  qui  simul  a  conceptione  Joannis  D  natucaliter  est  animal  admirativum,  varie- 
conferre  non  poterant.  tatisque  cupidum,  praesertim  quum  omnes 

64  Apertum  est  autem  illico  os  ejus  et  lin-  homines  naturaliter  scire  desiderant. 

gua  ejus  :  id  est,  mox  quum  fidem  suam  Et  posuerunt  omnes  qui  audierant  in       66 

scripto  indicasset,  restitutus  est  ori  et  lin-  corde  suo,  id  est,  mentibus  suis  ista  tena- 

guae  Zachariae   pristinus  usus   loquendi  ;  citer  impresserunt,  atque   memoriae  dili- 

nec  dubium  quin  interim  os  ejus  aperie-  genter  commendaverunt,  dicentes,  vel  qui- 

batur  ad  cibum  sumendum,  sed  non  ad  libet  intra  se,  seu  unus  ad  alium,  imo  modo 

loquendum.Quemadmodum  autem  suae  in-  utroque  :  Quis,  putas,  puer  iste  erit?  qua- 

credulitatis  demerito  fuit  loquela  privatus,  si  dicerent  :  Notabilis  valde  consistet,  et 

ita  suae  fidelis  confessionis  merito,  loque-  crescet  in  virum  eximium.  Talia  enim  mi- 

lae  est  restitutus.  Propter  quod  dicit  Am-  rabilia  non  consueverunt  contingere,  nisi 


KNARRATIO    IN    CAP.    I    LTJCjE.    —    ART.    V 


401 


21. 


circa  valdc  electas  personas.  Ideo  subditur: 
Etenim  manus  Domiul  erat  curn  illo  :  id 
est,  virtus,  gratia,  auxilium,  operatio  su- 
pernaturalis  ipsius  Dei,  fuit  cum  Joanne 
in  ejus  sanctificatione,  exsultatione  in  ute- 
ro  matris,  ceterisque  praefatis  :  ex  quibus 
probabiliter  arguebant,  quod  tempore  pro- 
cedente  futura  esset  manus  Dei  cum  ipso. 
67  Et  Zacharias  paler  ejus   implelus  est 

Spiritu  Sancto,  et  prophetavit,  dicens. 
Quocirca  scribit  Ambrosius  :  Vide  quam 
bonus  Deus,  et  facilis  indulgere  peccatis. 
Non  solum  ablata  restituit,  sed  etiam  in- 
sperata  concedit  :  ille  dudum  mutus  pro- 
phetat.  Denique,  etiam  ante  hanc  horam 
impletus  fuit  Zacharias  Spiritu  Sancto  ; 
sed  nunc  impletus  asseritur,  quia  in  donis 
gratise  gratificantis  ac  gratis  datae,  jam  emi- 
nenter  profecit,  et  gratiam  prophetalem 
recenter  sortitus  est.  Recteque  prius  fertur 
Spiritu  Sancto  repletus,  quam  vaticinatus, 
eo  quod  prophetare  opus  sit  Dei,  juxta  il- 
upeir.  i,  lud  Petri :  Non  voluntale  humana  allata  est 
aliquando  prophetia;  sed  Spiritu  Sancto 
inspirati,  locuti  sunt  sancti  Dei  homines. 


68  Benedictus  Dominus  Deus  Israel.  In  can- 

tico  isto  Zacharias  gratias  refert  Deo  super 
variis  beneficiis  ejus,  potissimum  de  Ver- 
bi  incarnatione  ac  passione,  generisque 
humani,  potissimum  Israelitici,  salvatione. 
Quamvis  autem  in  cantico  isto,  per  Domi- 
num  Deum  lsrael  intelligi  possit  Deus  ab- 
solute,  seu  Trinitas  tota  superbenedicta, 
quselibetque  divina  Persona;  appropriatius 
tamen  de  Filio  totum  exponitur. 

Itaque,  Benedictus  est,  et  seternaliter 
benedictus  sit,  atque  ab  omnibus  jugiter 
benedicatur,  Dominus  universorum,  ratio- 
ne  possessionis,  gubernationis  ac  praesi- 
dentiae  omnium.  De  quo  in  Genesi  Abra- 

Gen.xiv,22.  ham  ait :  Levo  manum  meam  ad  Dominum 
Deum  possessorem  cceli  et  terrae.-  De  quo 

/o&xxxiv,  etiam  scriptum  est  in  libro  Job  :  Quem 
constituit  alium  super  terram  ?  aut  quem 
posuit  super  orbem  quem  fabricatus  est? 
Praeterea,  nomen  et  ratio  Domini,  soli  om- 
nipotenti  Deo  plene,  summe,  pure  ac  pro- 

T.  11. 


13 


A  prie  competit  :  quippe  qui  solus  univer- 
sale,  primordiale,  independens,  ac  nulli 
subjectum  habet  dominium;  omnium  vero 
sequentium  angelorum  hominumque  do- 
minia  sunt  particularia,  secundaria,  indi- 
gentia,  ac  servituti  permixta,  quia  Deo 
supposita.  Hinc  apud  lsaiam,  Jeremiam 
quoque  et  Amos,  ait  Scriptura  :  Dominus  /«. Xlvh.  4; 
exercituum  nomen  ejus  ;  et  in  Psalmo  :  '"■•  "' 16; 

0        '  Ar/io.?iv,13. 

Dominus  nomen  illi.  Qui  iterum  ait  per  pt.h*m,s. 
Isaiam  :  Ego  Dominus  :  hoc  est  nomen  me-  h.xw,». 
um ;  gloriam  meam  alteri  non  dabo.  Deus 

B  hrael  :  qui  omnium  Deus  generaliter  fu- 
it  jure  creationis;  specialiter  autem  Deus 
tunc  dicebatur  Israel,  id  est  Israelitici  po- 
puli,  de  Jacob  (qui  alio  nomine  dictus  est  Gen.xxxv, 
Israel)  nati :  quoniam  praecipua  ac  specialia  10- 
beneficia  populo  illi  donavit,  quemadmo- 
dum  scriptum  est,  Qui  annuntiat  verbum  p*.ch.vh, 
suum  Jacob,  justitias  et  judicia  sua  Israel ;  ,9- 
et  quia  a  populo  illo  specialiter  colebatur, 
ceteris  ad  idololatriam  lapsis.  Unde  in  Deu- 
teronomio  Moyses  huic  populo  ait :  Te  ele-    DetlL  V11 
git  Dominus,  ut  sis  ei  populus  peculiaris  6-8- 

G  de  cunctis  populis  qui  sunt  super  terram, 
quia  dilexit  vos  Dominus. 

Quia  visitavit,  id  est,  per  incarnationem 
accessit,  et  sicut  piissimus  ac  peritissimus 
medicus  operari  aggressus  est,  et  fecit  re- 
demptionem  plebis  suce,  id  est  liberationem 
Israeliticae  plebis  ab  invisibilibus  hosti- 
bus,  a  damnatione  aeterna,  a  reatu  origina- 
lis  peccati,  imo  ab  omni  peccato,  quantum 
in  ipso  est  :  quemadmodum  per  Osee  lo- 
qnitur,  De  manu  morlis  liberabo  eos,  de  0see  Xllli 
morte  redimam  eos.  De  quo  etiam  per  Isa-  ,4- 

D  iam  dictum  est  :  Dominus  rex  noster,  ipse    Js  xxxllli 
veniet  et  salvabit  nos.  Qui  et  apud  Zacha-  **;««.*. 
riam  hortatur  :  Lauda  et  laetare,  filia  Sion,  zack  n,io. 
quia  ecce  venio,  et  habitabo  in  medio  tui. 
Christi  equidem  incarnatio,  nostra  est  dei- 
ficatio,   u t  asserit  Leo  Papa.  Itaque  ejus 
incarnatio,  inchoatio  fuit  nostrae  redempti- 
onis  atque  salutis,  quae  per  Christi  passio- 
nem  completae  sunt.  Non  enim  per  solam 
suam  incarnationem  nos  salvare  decrevit, 
sed  salvationem  nostram  per  suam  passio- 
nem  consummare  instituit.  Unde  quod  Za- 

2(3 


402 


ENARRATIO    IN    CAP.    I    LUC.E.    —    ART.    V 


10. 


charias  locutus  est,  Fecit,  more  prophetico 
accipi  potest  per  modum  futuri,  id  est,  fa- 
cturus  est,  quouiam  sua  passioue  fuit  re- 
demptiouem  istam  pleue  facturus,  utpote 
nostra  crimina  deleturus,  nosque  Deo  re- 

h.  uii,  5.  conciliaturus,  secundum  illud  Isaiae  :  Ipse 
autem  vulneratus  est  propter  iniquitates 
nostras,attritus  est  propter  scelera  nostra; 

lbid.  c.  et  rursus,  Posuit  Dominus  in  eo  iniquita- 
tem  omnium  nostrum.  Etenim  Christus 
sua  passione  ac  obedientia  pro  omnibus 
satisfecit  ;  sed  si  fructum  suae  passionis 
consequi  debemus,  oportet  ut  meritum 
ejus  nobis  per  sacramenta,  seu  modo  alio, 
applicetur  et  communicetur.  Hinc  Christus 

Luc.  xix,  de  se  ipso  testatur  :  Venit  Filius  hominis 
quaerere  et  salvum  facere  quod  perierat. 
Denique,  per  plebem  suam  seu  populum 
Dei,  intelligi  potest  non  solum  plebs  Judae- 
orum,  sed  tota  gens  electorum  :  qui  sunt 
populus  Dei  per  praedestinationem  aeter- 
nam,  et  spiritualiter  Israel,  id  est  Deum 
videns,  seu  fide  contemplans.  De  quo  po- 

Gaiat.w,  pulo  dicit  Apostolus  :  Pax  super  Israel  Dei. 
Verumtamen,  per  plebem  suam,  hoc  loco 
litteralius  intelligitur  populus  Judaeorum, 
ad  quorum  redemptionem  Christus  primo, 
directe,  ac  principaliter  venit,  secundum 

Matth.*v,  quod  asserit  :  Non  sum  missus  nisi  ad 
oves  quae  perierunt  domus  Israel.  Quibus 
verbum  Dei  spernentibus,  justa  facta  est 
Apostolorum  transmigratio  ad  iustruendos 
gentiles,  pro  quorum  salvatione  Christus 
quasi  secundario  venit.  Propter  quod  Pau- 
Ac<.xm,46.  lus  et  Barnabas  dixerunt  Judaeis  :  Vobis 
oportebat  primum  loqui  verbum  Dei ;  sed 
quoniam  repulistis  illud,  convertimur  ad 
gentes. 
69  Et  erexit,  id  est,  suscitavit,  levavit  et 

declaravit,  cornu  salutis,  hoc  est  annun- 
tiationem  beatitudinis  verae  atque  ccele- 
stis,  nobis,  id  est  ad  nostram  salvationem, 
ut  ei  credendo  salvemur,  in  domo  David 
pueri  sui,  hoc  est  in  tribu  seu  familia  Da- 
vid  prophetae,  de  cujus  semine  ortus  est 
Christus,  juxta  illud  Apostoli  ad  Romanos: 

Rom.  i,  3.  Qui  factus  est  ex  semine  David  secundum 
carnem. 


16. 


24 


A  Sed  quomodo  Deus  Israel,  scilicet  Chri- 
stus,  erexit  hoc  cornu  salutis  ?  Et  re- 
spondendum,  quod  per  hoc,  quod  jam  ore 
angelico  revelavit  Zachariae  statim  se  in-  vers.  \i. 
carnandum,  venturiim  et  salvaturum  genus 
humanum  :  cujus  utique  Christi  incarna- 
tionem  novit  Zacharias  in  Virgine  Davidi- 
cae  stirpis  peractam.  Itaque  per  cornu,  pu- 
blica  denuntiatio  magnae  rei  significatur, 
quia  per  cornua  solent  magnalia  notificari: 
et  jam  non  solum  per  angelum,  sed  et  per 
Mariam  Deus  de  hac  re  prophetavit.  Hinc    vers. 54. 

B  dicit  Theophilus  :  Videbatur  Deus  dormi- 
re,  peccata  multa  respiciens,  neque  haec 
curans ;  sed  in  novissimis  temporibus  in- 
carnatus,  excitatus  est,  contrivitque  dae- 
mones  nos  odientes.  —  Insuper,  per  cor- 
nu,  potestas  seu  altitudo  exprimitur,  eo 
quod  cornua  sint  in  animali  partes  emi- 
nentes  ac  solidae  :  eritque  sensus,  quod 
Deus  robur  apicemque  salutis,  hoc  est  in- 
violabilem  et  ccelestem  felicitatem,  nobis 
denuntiavit,  in  domo  David,  id  est  in  Chri- 
sto  de  progenie  David  exorto,  per  quem  et 

C  in  quo  beatitudo  haec  datur,  quia  non  nisi 
in  Christum  credenti  praestatur,  quemad- 
modum  in  Actibus  princeps  Apostolorum 
disseruit  :  Non  est  aliud  nomen  sub  ccelo  acmv,  12. 
datum  hominibus,  in  quo  oporteat  nos  sal- 
vos  fieri. 

Postremo,  per  cornu  designatur  rex,  re- 
gia   potestas,  seu    regnum,   praesertim   in 
Apocalypsi  et  Daniele.  Unde  in  Apocalypsi 
legitur  :  Vidi  de  mari  ascendentem  besti-  aPoc.  «n, 
am  habentem  capita  septem,  et  cornua  de-  '• 
cem ;  et  in  Daniele  :  Bestia  quarta  habebat  Dan.\w,i, 

D  cornua  decem;  et  ecce  cornu  aliud  parvu-  8- 
'ium  ortum  est  de  medio  eorum,  et  tria  de 
cornibus  primis  evulsa  sunt  a  facie  ejus. 
Itaque,  hic  per  cornu  intelligi  potest  Chri- 
stus  Rex  regum,  seu  regnum  ipsius.  Hoc 
enim  cornu  erexit,  id  est,  per  incarnatio- 
nem  apparere  fecit,  et  declaravit  primo  in 
domo  David,  id  est  in  progenie  Davidica, 
de  qua  natus  est  Christus,  qui  primo  in 
terris  visus  et  conversatus  est  inter  quos-  Bamchm, 
dam  de  sua  hac  genealogia  progenitos.  Sic  38- 
ergo,  erexit  Deus  Pater  seu  Trinitas,  vel 


KNARRATIO    IN    f.AP.    I    LUCJE.    —    ART.    V 


403 


Christus  secundum  quod  Deus,  cornu  sa- 
lutis,  id  est  Christum  regem  nostrsc  salu- 
tis  :  erexit,  inquam,  eum  nobis,  secundiim 
quod  homo  est.  Christus  nempe  secundum 
divinitatem,  erexit  se  ipsum  secundum  hu- 
manitatem.  Quidam  istam  erectionem  refe- 
runt  ad  Christi  resurrectionem  vel  ascensi- 
onem,  quia  tunc  Christus  cornu  salutis,  id 
est  potestatem  et  gloriam  heatitudinis,  ere- 
xit  seu  publice  demonstravit,  resurgendo 
ad  vitam  immortalem,  patres  quoque  edu- 
cendo  de  limbo,  et  regna  ascendendo  coe- 
lestia.  Sic  Zacharias  loquitur  de  futuro  per 
modum  prseteriti,  ut  mos  est  Prophetarum. 
Hoc  itaque  Deus  fideliter  egit,  non  im- 
provise;  sed  sicut  preedixit,  vere  implevit. 

70  Hinc  subditur  :  Sicut  locutus  cst  per  os 
sanclorum,  qui  a  swculo  sunt,  Propheta- 
rum  ejus,  hoc  est,  sicut  prsenuntiavit  per 
sanctos  Prophetas  qui  a  principio  mundi 
fuerunt,  qui  verbis,  signis,  figuris  seu  fa- 
ctis,  de  Christo  locuti  sunt,  et  ejus  mys- 
teria  prsedixerunt  :  quia  in  nulla  mundi 
setate  defuit  prophetia  de  Christo,  ut  Au- 
gustinus  declarat.  Nam  et  Adam  de  Christo 
verbis  et  rebus  locutus  est;  similiter  ceteri 
Patriarchse  ac  vates.  Propter  quod  in  Acti- 

Act.  in,i8.  bus  Petrus  testatur  :  Deus  qui  prsenuntia- 
vit  per  os  omnium  Prophetarum  pati  Chri- 

ibid. x,43.  stum  suum,  implevit  sic.  Et  alibi  ait :  Huic 
omnes  Prophetse  testimonium  perhibent. 
Tantum  quippe  mysterium,  decuit  diu  an- 
te  ac  multipliciter  prsenuntiari,  ut  ejus  di- 
gnitas  agnoscatur,  et  factum  credibilius 
ostendatur,  firmiusque  credatur.  Unde  in 
hoc  fides  nostra  certissime  confirmatur, 
quod  omnia  quse  de  Christo  credimus  et 
tenemus,  taliter  prophetata  probamus.  Sed 
et  ipsi  Hebrseorum  doctores  fatentur,  quod 
omnes  Prophetse  non  sunt  locuti,  nisi  su- 
per  dies  Messiae,  id  est  pro  tempore  Chri- 
sti  :  quia  videlicet  quidquid  locuti  sunt, 
ad  Christum  finaliter  retulerunt,  et-de  ipso 
principaliter  sunt  effati.  Unde  nunc  singu- 
lariter  dicitur,  Per  os  sanctorum,  eo  quod 
omnes  uno  spiritu  concorditer  sint  locuti. 

71  Salutem  ex  inimicis  nostris,  et  de  ma- 
nu  omnium  qui  oderunt  nos.  His  verbis 


A  exponit,  quid  sit  quod  dixit,  Erexit  cornu 
salutis  nobis.  Ut  sit  sensus  :  Erexit,  etc, 
sicut  locutus  est,  id  est,  sicut  per  Prophe- 
tas  promisit  erigere  seu  procurare  nobis, 
salutem,  id  est  salvationem,  ex  inimicis 
nostris,  prsesertim  invisibilibus,  hoc  est 
liberationem  a  dsemonibus,  imo  etiam  a 
carne  et  mundo,  omnique  verse  beatitudi- 
nis  impedimento.  Unde  in  epistola  Joannis 
scriptum  est  :  In  hoc  apparuit  Filius  Dei  \Joann.  w, 
ut  dissolvat  opera  diaboli.  Porro,  quod  ait,  8' 
De  manu  omnium  qui  oderunt  nos,  qui- 

B  dam  exponunt  de  genlilibus,  quos  Chri- 
stus  convertit  :  et  sic  inter  illos  et  Judseos 
conversos  pax  fuit,  inter  quos  ante  inimi-  Ephe».  n, 
citia  erat.  Potest  quoque  de  cunctis  per-  14"'°" 
versis  hominibus  accipi,  a  quibus  liberan- 
tur  electi  :  non  quod  ab  illis  in  vita  hac 
non  tribulentur  aut  trucidentur;  sed  quia 
per  timorem  inordinatum  eis  non  subji- 
ciuntur,  nec  ad  vitia  inducuntur,  et  per 
temporalem  quam  ab  illis  patiuntur  per- 
secutionem,  ad  gloriam  perducuntur  seter- 
nam,  sicque  aeternaliter  liberantur  ab  omni 

C  infestatione  illorum,  quemadmodum  pleni- 
us  Augustinus  declarat  super  illud  Psalmi, 
A  timore  inimici  eripe  animam  meam.IIoc  P«.«m,2. 
est  quod  apud  Michseam   promissum   est 
primitivse   Ecclesise  :  Exaltabitur    manus  Mieh. ▼, 9. 
tua  super  hostes  tuos,  et  omnes  inimici 
tui  interibunt.  Et  ibidem  de  Christo  prse- 
dictum  est  :  Et  erit  iste  pax,  quum  ve-  /Mrf.  5,  e. 
nerit,   et   quando   calcaverit   in    domibus 
nostris. 

Sic  ergo  erexit  nobis  salutem,  Ad  faci-       72 
endam  misericordiam  cum  palribus  no- 

D  stris,  id  est  ad  hoc,  ut  Patriarchis  et  justis 
olim  defunctis  consummatam  misericordi- 
am,  utpote  plenam  felicitatem,  impende- 
ret,  educendo  eos  de  limbo,  et  constituen- 
do  in  coelesti  palatio,  quemadmodum  apud 
Zachariam  Christo  dicitur  :  Tu  quoque,  in  zach.  ix, 
sanguine  testamenti  tui,  emisisti  vinctos  lu 
tuos  de  lacu  in  quo  non  est  aqua.  Vel,  Ad 
faciendam  misericordiam  cum  patribus  no- 
stris,  id  est  ad  hoc,  ut  misericorditer  im- 
pleat  quod  ipsis  se  prsestiturum  praedixit. 
Ideo  quoque  hsec  verba  dicuntur,  quia  non 


404 


ENARRATIO    IN   CAP.    I    LUC.E.    —   ART.    V 


Tit.m,i,5. 


Is.  Lll,  C. 


73 


Gen.  xxn, 
10-18. 


Galat.  lii, 
8,  16. 


Malth. 
xxviii,   10  ; 
Luc.  ii,  11; 
I  Joann.u, 
1. 

Baruchm, 
38. 

Joann.  vi, 
56;  Alatth. 
xxvi,  26. 


ob  nostram  justitiam,  sed  propter  suam 
pietatem  immensam  Christus  haec  nobis 
largitus  est,  nostramque  assumpsit  natu- 
ram,  sicut  ad  Titum  scribit  Apostolus  : 
Apparuit  beuignitas  et  humanitas  Salva- 
toris  nostri  Dei,  non  ex  operibus  justilise 
quae  fecimus  nos,  sed  secundum  suam  mi- 
sericordiam  salvos  nos  fecit.  Et  memorari 
testamenti  sui  sancti,  id  est  ad  hoc,  ut  per 
operis  exhibitionem  ostendat  se  memorem 
sancti  testamenti,  hoc  est  pacti  seu  fcede- 
ris  sui  firmissimi  quod  fecit  et  iniit  cum 
Patriarchis  et  vatibus  veteris  Testameuti, 
quibus  promisit  Christus  se  incarnandum 
atque  in  mundum  venturum,  secundum 
illud  Isaiae  :  Propter  hoc  sciet  populus 
meus  nomen  meum  in  die  illa,  quia  ego 
ipse  qui  loquebar,  ecce  adsum.  Cujus  te- 
stamenti  ostendit  se  memorem,  naturam 
assumendo  humanam  ex  Virgine. 

Sic  ergo  memoratus  est  testamenti  sui, 
quod  est,  Jusjurandum,  quia  juramento 
firmatum,  quod  juravit,  jurando  per  se  ip- 
sum,  ad  Abrakam  patrem  nostrum : quem- 
admodum  in  Genesi  habetur  :  Per  memet- 
ipsum  juravi,  dicit  Dominus  :  quia  fecisti 
hanc  rem,  et  non  pepercisti  unigenito  tuo 
propter  me,  mulliplicabo  te,  et  benedicam 
tibi;  et  benedicentur  in  semine  tuo  omnes 
gentes.  Ubi  per  semen  Abrahae  intelligi- 
tur  Christus,  secundum  Apostolum.  Sicque 
verbis  illis  promisit  Deus  Pater  Unigeni- 
tum  suum  ex  semine  Abrahae  incarnan- 
dum;  vel  ipsemet  unicus  Dei  Patris  Filius 
verbis  illis  promisit  se  taliter  incarnan- 
dum.  Pater  autem  dando  nobis  Filium  su- 
um  per  Incarnationis  myslerium,  etiam  et 
se  ipsum  praestitil  nobis  per  gratiam  am- 
pliorem. 

Ilinc  subditur  :  daturum  se  nobis.  Filius 
quippe  dedit  se  nobis,  exhibendo  se  fra- 
trem,  salvatorem,  advocatumque  nostrum: 
imo  et  aliis  modis  communicavit  se  nobis, 
quia  nascendo  et  conversando  in  mundo 
fecit  se  socium  hominum,  in  Ccena  dedit 
se  nobis  in  cibum,  moriendo  in  pretium 
liberativum,  in  patria  demum  dat  se  ipsum 
in  objectale  ac  beatificum  prsemium.  Quod 


A  S.  Thomas  in  hymno  de  Sacramento  com- 
pendiose  tetigit,  dicens  : 

Se  nascens  dedit  socium, 
Convescens,  in  edulium, 
Se  moriens,  in  pretium, 
Se  regnans  dat  in  praimium. 

Hinc  etiam  Abrahae  in  Genesi  ait :  Ego  pro-  Gen.  xv,  i. 
tector  tuus  et  merces  tua  magna  nimis. 
Denique  illis  dicitur  Deus  se  dare,  quibus 
caritatem  et  gratiam  suam  infundit  :  illi 
elenim  habent  et  possident  Deum  tanquam 

B  siuc  dilectionis  et  occupationis  objectum. 
In  quo  plena  Hberalitas,  summa  dignatio, 
purissimaque  Dei  ad  nos  dilectio  demon- 
stratur,  quoniam  dando  nobis  dona  sua,  pa- 
riter  praestat  se  ipsum,  videlicet  ad  haben- 
dum,  ad  possidendum,  ad  intuendum,  ad 
diligendum,  ad  perfruendum,  ad  conser- 
vandum,ad  auxiliandum,ad  defendendum, 
ad  commanendum  in  sempiternum.  llla 
namque  est  liberalissima  dilectio,  qua  quis 
alteri  praestat  se  ipsum.  Ideo  ait  Psalmi- 
sta  :  Dominus  pars  hereditatis  mese,  et  ca-  Ps.w,5. 

C  licis  mei.  Et  in  libro  Threnorum  legitur  : 
Pars  mea  Dominus,  dixit  anima  mea  ;  pro-   Thren.m, 
pterea   exspectabo  eum.  Nunc   autem  ad  24' 
litteram  sermo  est  de  datione  qua  Unige- 
nitus  datus  est  nobis,  per  hoc  quod  no- 
stram  assumpsit  naturam,  ad  peragendam 
nostram  salutem.  Unde  in  Isaia  habetur  : 
Parvulus  natus  est  nobis,  et  filius  datus   is.  ix,  o. 
est  nobis. 

Deinde  ratio  hujus  subjungitur.  Ut  sine       74 
timore  inordinato,  carnali,  seeculari,  servi- 
li,  de  manu  inimicorum  nostrorum  invi- 

D  sibillum  seu  visibilium,  liberati  per  Christi 
adventum  ac  passionem,  serviamus  illi, 
scilicet  vero  Deo  servitute  latriae,  de  qua 
in  Deuteronomio  habetur:Dominum  Deum  Deut.s\,\i. 
timebis  et  illi  soli  servies.  Est  latria  vir- 
tus  Deo  cultum  caerimoniamque  impen- 
dens.  In  sanctitate,  hoc  est  puritate  men-  75 
tali,  omni  terrena  et  carnali  affectione 
exclusa,  utpote  in  perfecta  cordis  conver- 
sione  ad  Deum,  universis  animae  affectibus 
reformatis,  ordinatis,  atque  in  Deum  re- 
ductis.  Sic  nempe  supersancto  penitusque 


13. 


ENARRATIO    IN   CAP.    I    LVGM.    —    ART.    V  405 

immensae  munditiaoDeo  est  obsequendum.  A  miam  quum  Dominus  protnlisset,  S.uscita-  Jer.xxm, 

Lev.*i,i3,  Propter  quod  in  Levitico  loquitur  :  Nolite  bo  David  germen  justum,  id  est  Christum  S' 

contaminare   animas   vestras  :  ego   enim  filium    David,   ut   omnes   exponunt,  mox 

sum  Dominus  Deus  vester ;  sancti  estote,  subditur,  In  diebus  illis  salvabitur  Juda,    ibid.  a. 

quoniam  ego  sanctus  sum.  Tn  Deuterono-  et  Israel  habitabit  confidenter  :  quia  vi- 

Deut.wu,,  mio  quoque  dicitur  :  Perfectus  et  absque  delicet  convefsi  ad  Christum,  non  timu- 

macula  eris  cum  Domino  Deo  tuo.  erunt  eos  qui  corpus  occidunt,  utpote  pa-    Matth.x, 

Porro  quod  ait,  Sine  timore,  referri  po-  rati   mori   pro  fide  et  veritate  ac  Deo,  eo  28' 

test  ad  illud  quod  sequitur,   Liberati,  et  quod  essent  repleti  caritate  et  gratia  Chri- 

ad  verbum,  Serviamus.  Primo  modo  est  sti,  per  quam  oplimsD  et  invictissimae  fu- 

sensus,  quod  sine  nostro  periculo  ac  ti-  erunt  fidnciae. 

more  Christus  nos  liberavit,  ijuum  tamen  Dcniquc,  ideo  venit  Christus,ut  per  cjus 

plures  de  hostium    manibus  non  absque  B  passioncm  redempti,  serviamus  ei  secun- 

ingcnti  suo  pavore  atque  periculo  eruan-  dum  evangelicae  legis  tenorein.  FIa?c  autem 

tur.  Christus  quoque  absque  sui  ipsius  in-  est  lex  perfectionis.  Propter  quod  ait  apud 

ordinato  timore  nos  liberavit. Quamvis  pas-  Matthaeum   :   Estote  ergo  et  vos  perfecti,  ibid. ▼, 48. 

Marc. xiv,  sioiic  instante,  naturali   timore  concussus  sicut  Pater  vester  ccelestis  perfectus  est. 

33  • 

sit,  hoc  tamen  sponte  et  potestative  seu  Ad   quod   exigitur,   ut   homo   non    solum 

ex  praovio  rationis  judicio  contigit,et  eum-  habeat  se  reverenter  et  pure  ad  Dominum, 

dem  timorem,  quum  voluit,  abjecit,  atque  sed  etiam  juste  ad  proximum,  dando  cui- 

ibid.  42.   intrepidus  obviam  profectus  est  hostibus.  que  quod  suum  est,  et  proximos  suos  eedi- 

—  Si  autem  referatur  ad  verbum  hoc,  Ser-  ficando  in  omnibus,  juxta  illud  Apostoli  : 

viamus,  iste  est  sensus,  quod  Christus  id-  Quae  pacis  sunt,  sectemur,  et  quae  eedifi-   Hom.  xiv, 

eo  promisit  daturum  se  nobis,  ut  liberati  cationis  sunt,  in  invicem  custodiamus.  Et  l9, 
per  ipsum  ab  hostibus,  serviamus  ei  abs-  C  rursus   :  Ne  ponatis  offendiculum  fratri,  ibid.iz,is. 

que  inordinato  timore,  in  sanctitate  :  non  vel    scandalum  ;  noli    illum    perdere   pro 

quod  nullos  adversarios  habeamus,  quum  quo  Christus  mortuus  est.  Ideo  subditur  : 

ii77m.ni,  omnes  qui  volunt   pie  vivere  in  Christo  et  justitia,  id  est  actibus  justitiae  tam  dis- 

persecutionem  patiantur ;  sed  quod  illos  tributivae,  quam    commutativae.  Imo   per 

inordinate  non  metuamus,  nec  peccando  justitiam  intelligi   potest  quaelibet  virtus, 

subdi  cogamur,  nec  daemonum  manus,  ut  secundum  quod  justitia  dicitur  omnis  vir- 

antea,   incidamus,   nec   inferni    suppliciis  tus,  seu  virtus  communis.  Omnis  etenim 

deputemur,  imo  ab  omni  gloriae  obstaculo  virtus  est  quaedam  justitia,  quia  per  eam 

eruamur,merito  dominicae  passionis,dum-  debitum  quoddam  exsolvitur,  seu  Deo  ut 

modo  nos  ipsi  obicem  non  ponamus.  Haec  justum  est  ministratur  :  sicut  per  carita- 

est  spiritualis  securitas,  internaque  pax,  tem  Deum  diiigimus  ul  tenemur,  per  mi- 
et  vera  libertas  militantis  Ecclesiae,  quan-  D  sericordiam  proximo  subvenimus  ut  obli- 

tum  ad  eos  qui  fide  et  opere  Christiani  gamur.  Deo  autem   non  solum  in  justitia 

Act  n,iv,v.  consistunt  :  quae  in  primitiva  Ecclesia  ma-  quae  esl  virtus  specialis,  sed  in  omni  vir- 

xime  abundabant,   sicut  in  Actibus  Apo-  tiile  servire  debemus,  praesertim  fide,  spe 

slolorum  docetur.  Unde  apud  Isaiam   Do-  et  carilate,   quibus   directe  colitur  Deus. 

h.  xxxn,  minus   praenuntiavit  :  Sedebit,   inquiens,  tanquam  immediatum  propriumque  obje- 

populus  meus  in  pulchritudine  pacis,  et  etum  illarum. 
in  tabernaculis  fiduciae,  et  in  requie  opu-  Coram  ipso,  hoc  est  recta  intentione  et 

Soph.  iii,  lenta.  Et  in  Sophonia  legitur  :  Lauda,  filia  cum  attentione  interna  :  ut  in  Dei  prae- 

u  l5'       Sion  ;  exsulta  in  omni  corde,   filia  Jeru-  sentia  nos  constituamus.eumque  ut  regem 

salem  :  avert.it  Dominus  inimieos  tuos,  non  ac  judicem  omnia  intuentem  pensemus  ; 

timebis  malum  ultra.  Insuper,   per  Jere-  et    ita  ei   soli    finaliter    placere  optemus, 


400 


ENARRATIO    IN   CAP.    I    LUCE.    —   ART.    V 


1-6 


22, 


10. 


ejus  honorcm  et  gloriam  in  omnibns  ex- 

quiramus,  timorate  ac  reverenter  cnncta 

Matth. n,  agentes,  simplici  corde,  non  velut  hypo- 

critae  coram  hominibns   bona  agendo  ob 

propriam  ntilitatem  sen  laudem  :  nt  illud 

Ps.csmu,  Psalmistae  veraciter  dicere  mereamur,  Ser- 
168.  .  ,  .  . 

vavi  mandata  tua  et  testimonia  tua,  quia 

omnes  via?  meae  in  conspectu  tuo;  et  illud 

uiflej.xvn,  Eliae,  Vivit  Dominus,  in  cujus  conspectu 

sto  hodie. 

Itaque,  Serviamus  ei,  non  uno  die,  vel 

raro,  aut  modico  tempore,  sed  incessanter 

et  perseveranter,   ut   subditur  :  omnibvs 

Matth.x,  diebus   nostris.  Qui   enim    perseveraverit 

usque  in  finem,  hic  salvus  erit.  Ideo  mo- 

Gaiat.n,9.  net  Apostolus  :  Ronum  facientcs,  non  de- 

ficiamus;  tempore  enim  suo  metemus  non 

deficientes.    Nihil    demum    tam    stultum, 

quam  tempus,  non  solum  infructuose,  sed 

etiam  vitiose  expendere.  Jugiter  igitur  Deo 

altissimo  obsequamur,  semperque  perfe- 

ctius  atque  amorosius  obsequi  studeamus, 

Jer. xLsni,  peusantes  quod  scriptum  est  :  Maledictus 

qui  facit  opus  Dei  negligenter. 

Postremo,  inquiritur  quomodo  per  Chri- 

stum  liberatum  sit  genus  humanum,quum 

tam  pauci  salventur,   tamque  multi  per- 

eant.  Respondendum,  quod  Christus  sua 

passione  pro  totius  mundi  seu  populi  sa- 

tisfecit  peccatis,  quantum  in  ipso  est  :  ita 

quod   meritum    suum  tantum   fuit,  quod 

pro  omnium  peccatorum  deletione  suffi- 

ciens  sit ;  sed  non  subvenit,  nisi  his  qui- 

bus  applicatur  seu  communicatur  per  fi- 

dem,  caritatem,  aut  sacramenta.  Sua  quo- 

que  sanctissima  conversatione  ac  passione 

meruit  omnibus  nobis  gratiam  copiosam  ; 

specialiter    tamen    pro   originali    peccato 

satisfecisse  asseritur,  quoniam  propter  re- 

atum  illius,  a  gloria  totum  genus  differe- 

batur   humanum.   Conversatio  demum  et 

passio  Christi,  ex  tam  perfectissima  cari- 

tate  ac  obedientia  orientes,  tam  acceptae 

Deo  Patri  seu  superbenedictae  Trinitati  fu- 

erunt,  quod  pro  totius  mundi  liberatione 

et  justificatione  ita  fuerunt  idoneae,  me- 

ritoriae   et   praedignae,   praesertim    propter 

hypostaticam  seu  personalem  unionem  hu- 


A  manilatis  Christi  cum  Verbo,  ex  qua  in- 
finitam  quodammodo  promerendi  ac  satis- 
faciendi  idoneitatem  efficaciamque  sortita 
est. 

Et  tu,  puer,  Propheta  AUissimi  voca-  76 
beris.  Secundum  Origenem,  Zacharias  ple- 
nus  Spiritu  Sancto,  duas  prophetias  gene- 
raliter  nuntiat  :  primam  de  Christo,  quae 
se  extendit  hucusque  ;  alteram  de  Joanne, 
quae  incipit  hic,  ubi  praedicit  quod  gratia 
prophetiae  fuerit  danda  Joanni,  ita  quod 
erit  atque  vocabitur  Propheta  Christi,  qui 

R  secundum  Apostolum  ad  Romanos,  est  su-  Bom.  n,  i. 
per  omnia  Deus  benedictus  in  saecula. 
Verumtamen  apud  Joannem  legitur,  iste 
Joannes  interrogatus,  Propheta  es  tu  ?  re-  j0ann.\,i\. 
spondisse,  Non  sum.  Ad  quod  dupliciter 
respondetur  :  Primo,  secundum  Glossam 
ibidem,  quod  Judaei  interrogantes,per  Pro- 
phetam  intellexerunt  Eliseum  :  quod  ad- 
vertens  Joannes,  intentioni  eorum  rite  re- 
spondit.  Secundo,  quod  prophetam,  id  est 
prophetam  dumtaxat,  esse  se  negat,  quia 
et  plus  quam   propheta  fuit,   non  solum  Matth.n, 

C  denuntiando  futura,  sed  et  Christum  de-  9- 
monstrans  praesentem. 

Rursus  inquiritur,  cur  Zacharias  allocu- 
tus  sit  infantem  octo  dierum,  in  quo  usus 
nondum  exstitit  rationis.  Ad  quod  respon- 
det  Ambrosius,  quod  Zacharias  agnovit 
infantem  illum  supernaturaliter  intellige- 
re  sua  verba,  sicut  in  utero  suae  Matris 
intellexit  Filii  Dei  incarnationem  atque 
praesentiam  corporalem.  Ait  quippe  Am- 
brosius  :  Potuit  Joannes  vocem  patris  sui 
nafus  audire,  qui  Mariae  salutationem,  an- 

D  tequam  nasceretur,  audivit.  Sciebat  Zacha- 
rias  alias  esse  aures  Prophetae,  quae  spiritu 
Dei,  non  corporis  aetate,  reserantur.  Ha- 
bebat  Joannes  intelligendi  sensum,  qui 
exsultandi  habebat  affectum.  Alii  (sicut  Re- 
da)  dicunt,  quod  non  propter  Joannis  ad- 
vertentiam,  sed  eorum  qui  aderant  instru- 
ctionem,  ista  praedixit  :  nam  et  inanimata 
et  bruta  alloquimur,  ea  ad  Dei  praeconium 
invitando,  non  ut  illa  intelligant,  sed  ut 
nos  ipsi  ac  audientes  ad  Dei  laudem  sic 
provocemur. 


ENARRATIO    IN   CAP.    I    LUCiE.    —   ART.    V  407 

Praeterea  multis  nominibus  invenitur  Jo-  A  longe  eos  praecedunt,  et  item  commilito- 

Joann. m,  annes  appellatus.  Dictus  namque  est  ami-  nes  qui  de  propinquo  praecedunt;  sic  Chri- 

cus   Sponsi,    praecursor   Christi,  Baptista,  stns    habuit   Prophetas   alios,   eum   longe 

Maiach.ui,  angelus,  lucerna  ardens  et  lucens,  propheta  ante  praenuntiantes  et  praecedentes,  Joan- 

w^Matth.  et  Pms  quam  propheta,  atque  Elias,  pro-  nem  vero  eum  de  proximo  praecedentem 

xi, 9, 14.     pter  gratiae  varia  dona  sibi  collata.  ac  praesentem,  deinde  monstrantem. 

Prcvibis  enim  ante  faciem  Domini,   id  Deinde,  secundum  Theophilum,  Zacha- 

est  ante  corporalem  ac  manifestam  prae-  rias  exponit  quomodo  Joannes  viam  Do- 

Apoc.xix,  sentiam  Christi,  qui  est  Rex  regum  et  Do-  mini  praeparavit,  puta  docendo.  Ad  dan-       77 

minus  dominantium.  Joannes  etenim  na-  dam  scientiam  salutis  plebi  ejus,  hoc  est 

tus  est  ante  Christum  ;  insuper  orsus  est  ad  exhibendum  seu  praedicandum  populo 

pracdicare  et  baptizare  ante  eumdem,  prae-  Judaeorum  notitiam  qua  ad  veram  felici- 

cessit  etiam  eum  in  limbum  :  idcirco  prae-  13  tatem  pertingitur,seu  notitiam  Christi.qui 

cursor  vocatur.  Quidam  per  faciem  Domi-  est  salus  nostra.  Haec  est  scientia  saluta-  Act.  w,  12. 

ni  intelligunt  Christum  Filium  Patris,  ut  ris,  doctrina  moralis,  declaratio  adventus 

dicatur   similitudo  et  facies    Patris,  quia  mysteriorumque   Christi,    et   sacramento- 

Joann.  x.v,  per   eum   Pater   cognoscitur.   Per   faciem  rum  Ecclesiae.  Itaque  non  ait,  Ad  dandam 

enim  notitia  designatur  :  notitia  autem  in  salutem,  sed,  Scientiam  salutis,  quia  Joan- 

divinis  Filio  appropriatur,  quemadmodum  nes    salutem    non   dedit,   sed    preedicavit. 

sapientia  et  veritas,  quia  per  modum  in-  Propter  quod  apud  Joannem  habetur  :  Non  j0ann.i,%. 

tellectualis  emanationis  procedit  a  Patre.  erat  ille  lux,   sed  ut  testimonium  perhi- 

Parare  vias  ejus,  hoc  est  disponere  homi-  beret   de   lumine.   Hanc  scientiam   coepit 

nes  ad  Christi  fidem,  caritatem  ac  susce-  Joannes  dare,  quam  Christus  et  Apostoli 

ptionem  :  quod  egit  Joannes  praedicando,  postea   plenius   contulerunt  :  de  qua  ad 

monstrando   et   baptizando.  Insuper,  viee  C  Philippenses  ait  Apostolus,  Existimo  om-  Phiiipp.m, 

Christi,  id   est  viae   seu   media   per   quae  nia  detrimentum  esse  propter  eminentem  8" 

Christus  venit  ad  hominum  corda,  fuerunt  scientiam  Domini  nostri  Jesu  Christi.  Hanc 

preedicatio  et  baptismus  Joannis,  quae  ipse  autem  scientiam  dedit,  in  remissionem pec- 

paravit,   id  est,  sapienter  exhibuit,  sicut  catorum  eorum,  videlicet  plebis  suae,  puta 

quis  praeparat  merisam.  Vel,  viae  istae  sunt  credentium.  Haec  autem  scientia  dispositi- 

Baptismus  et  praedicatio  Christi,  ad  quae  ve  ac  incitative  valuit  ad  diluenda  peccata, 

duo  Joannes  suo  documento  atque  bapti-  quia  per  eam  ad  pcenitentiam  Christique 

smate   homines   disponebat.   Rursus,   viae  fidem  explicitam  populus  inducebatur.  So- 

istae  sunt  opera  virtuosa,  seu  praeceptorum  lus  autem  Deus    dimittit  peccata  effecti- 

custodiae,  ad  quae  homines  Joannes  indu-  ve,  secundum  illud  :  Quis  potest  dimittere  Marc.  n,i. 

xit,  vitia  exstirpando,  ac  virtutes  dispositi-  peccata,   nisi    solus  Deus?  Passio   Christi 

ve  seu  instrumentaliter  inducendo. Propter  D  [hoc  facit]  meritorie,  juxta  quod  in  Apo- 

quod  per  Malachiam  Dominus  loquitur  de  calypsi   habetur  :  Christus  dilexit  nos,  et  Apoc.  1,5. 

Maiach.m,  Joaiine  :  Ecce  ego,  inquiens,  mitto  ange-  lavit  nos  a  peccatis   nostris  in  sanguine 

1  ■,  Matth.  jum  meum>  et  preeparabit  viam  ante  faci-  suo.  Fides  autem  formata  hoc  agit  forma- 

em  meam.RursiiSjViae  istae  sunt  misericor-  liter,  prout  in  Actibus  dicitur  :  Fide  puri-  Aet.**,s. 

dia  qua  Deus  venit  ad  nos,  et  pcenitentia  ficans  corda  eorum.Opera  vero  pcenitentiae 

qua   imus   ad   eum.   Ad   primam    paravit  hoc  faciunt  satisfactorie. 

Joannes,  Christi  gratiam  et  Baptismum  in-  Per  viscera  misericordiw,  id    est   inti-       78 

sinuando  ;  ad  secundam,  poenitentiam  ex-  mam,  secretam,  viscerosam,  seu  amorosam 

hortando,  et  rigorose  vivendo.  —  Praeterea,  misericordiam,  Dei  nostri  unigeniti,  scili- 

secundum  Chrysostomum,  qucmadmodum  cet  propter  nos  incarnati,  in  quibus  visce- 

reges   quosdam    habent  qui   eminus    seu  ribus  misericordiae  visitavit  nos,  id  est,  per 


408  ENARRATIO   IN   CAP.    I    LVCJE.    —   ART.   V 

incarnationem   ad   nos  descendit,  et   no-  A  ditur  :  llluminarc  his,  hoc  est  a<l  illumi-       79 

stram  sibi  conjunxit  naturam,  nos  quoque  nandum  eos,  qui  in  tencbris  ignorantise  et 

a?grotos  velut  medicus  pius  nunc  accessit.  erroris  seu  infidelitatis,  ct  in  umbra  mor- 

Itaque  viscera  in  Deo,  spiritualiter  et  me-  iis  scdent,  id  est  in  vita  impia  :  quse  um- 

taphorice  appellantur  caritas  et  misericor-  bra   mortis  voeatur,  quia  a  Deo   separat 

dia  ejus,  quibus  inductus  est  succurrere  mentem,  sicut  mors  naturalis  seu  corpora- 

Oaiat.»,  nobis,  sicut  de  Christo  ait  Apostolus  :  Qui  lis  a  corpore  segregat  animam,  juxta  illud 

dilexit  me,  et  tradidit  semetipsum  pro  me.  Isaia?  :  Iniquitates  vestree  diviserunt  inter  h.  mx,  2. 

Ephes.11,1;  Rursus  quoque  de  Patre  :  Propter  nimi-  vos  et  Deum  vestrum.  Vel  umbra  mortis, 

'v'  '  am  (inquit)  caritatem  qua  dilexit  nos  Pa-  est  saeculum  prsesens,  quod  quum  sit  val- 

ter,  Filium  suum  misit.  Itaque,  quia  non  lis  lacrimarum,  peregrinatio  et  exsilium, 

propter  merita  nostra,  sed  ob  suam  pie-  umbra  et  similitudo  mortis  respectu  pa- 
tatem  et  caritatem  Deus  ha?c  beneficia  uo-  B  triee  nominatur;  imo  et  vita  praesens,  um- 

bis   largitus   est,  recte   ait  :  Per   viscera  bra  mortis  vocatur,  dicente  Gregorio  :  Vita 

misericordiae  Dei  nostri,  in  quibus  visita-  temporalis  seterna?  vitae  comparata,  mors 

vit  nos.  Unde  in  epistoia  Joannis  legitur  :  est  potius  dicenda,  quam  vita.  Quidam  per 

i/oann. iv,  In   hoc   est  caritas,   non   quasi   nos   dile-  umbram   mortis,    oblivionem    intelligunt, 

xerimus  Deum,  sed  quoniam    ipse   prior  quia  sicut  mors  tollit  ab  exsistentia  in  na- 

dilexit  nos.  Hsec  viscera  Dei   olim  quasi  tura,  sic  oblivio  ab  exsistentia  in  memoria. 

/s.utni,i5.  latebant,  juxta  illud  Isaise  :  Multitudo  vi-  Insuper  aliqui  per  sedentes  in  tenebris, 

scerum  tuorum  et  miserationum  tuarum  accipiunt  patres  in  limbo  detentos,  qui  fu- 

super  me  continuerunt  se.  erunt  in  tenebris,  hoc  est  carentia  lucis 

Itaque,  Visitavit  nos  oriens  ex  alto,  hoc  gloria?,  et  loco  obscuro  :  ad  quorum  illu- 

est,  de  summo  ccelo  ad  terram  descendens,  minationem  Christus  post  mortem  in  cru- 
de  sinu  Patris,  imo  de  corde  Patris  in  ute-  C  ce  statim  descendit,  eosque  mox  ibi  lumi- 

rum  Virginis  veniens,  ab  altitudine  suee  ne  glorise  illustravit,  ita  quod  tunc  Deum 

iTim.  vi,  habitationis,  qua  inaccessibilem  lucem  in-  per  speciem  videre  coeperunt,  secundum 

habitat,  ad  peregrinos  et  exsules  se  incli-  doctores.  Tunc  namque  pro  originalis  pec- 

Ps.xvm,7.  nans,  quemadmodum  scriptum  est:A  sum-  cati  reatu  fuerat  satisfactum,  pretiumque 

mo  ccelo  egressio  ejus.  Christus  quoque,  redemptionis  solutum,pro  quo  reatu  dum- 

Zach.v,,  Oriens  nuncupatur  :  qui  candor  est  lucis  taxat  sancti  illi  differebantur  a  gloria.  Per 

lg'  V|1 2G  aeterna?,  et  gloria?  splendor  paternse,  ex  su-  sedentes  vero  in  umbra  mortis,  intelligunt 

Hebr.  1, 3.  persplendidissimo  Dei  Patris  corde  seterna-  viatores  et  peccatores.  —  Proprie  quoque 

liter  oriens  et  emanans,  deinde  per  huma-  per  sedentes  in  tenebris,intelliguntur  gen- 

nitatem  assumptam  hominibus  innotescens  tiles  idololatra?,  ad  quorum  illuminationem 

atque  resplendens.  Qui  in  Ecclesiastico  te-  Christus  descendit,  sicut  apud  Joannem  lo- 

Ecdi.xxw,  statur  :  Ego,  inquiens,  in  altissimis  habi-  D  quituc :  Alias  oves  habeo,  qua?  non  sunt   joa,m.  x, 

n'ibid  6    tav*>  et  rursus>  Ego  feci  in  ccelis,  ut  ori-  ex  hoc  ovili,  et  illas  oportet  me  adducere.  16- 

retur  lumen  indeficiens.De  quo  secundum  De  hac  re  multa  in  Isaia  leguntur,  ut  est 

formam  servi,  Deus  Pater  per  Zachariam  illud  :  Populus  qui  ambulabat  in  tenebris,   h.  ix,  2. 

Zach. in,8.  ait :  Ecce  ego  adducam  servum  meum  Ori-  vidit  lucem  magnam  ;  habitantibus  in  re- 

entem.  De  quo  per  eumdem  Zachariam  :  gione  umbra?  mortis,  lux  orta  est  eis.  Rur- 

ibid. \i,\i.  Ecce  vir,  Oriens  nomen  ejus.  sus  per  Isaiam  prophetam  Pater  loquitur 

At  vero,  sicut  a  parte  cceli  orientali,  quae  Christo  :  Dedi  te  in  lucem  gentium,  ut  ape-  ibid.  xui, 

oriens  dicitur,  lux  solis  terrigenis  oritur,  rires  oculos  csecorum,  et  educeres  de  con- 6' 7< 

ita  a  Christo  lux  gratia?  nobis  profluxit,  clusione  vinctum,  de  domo  carceris  seden- 
Solque  sapientiae,  Deus  unus  et  trinus,  per  tes  in  tenebris.  Sed  et  per  Isaiam  Christus 
ejus  humanitatem  nos  illustravit.  Hinc  sub-      de  Patre  testatur  :  Glorificatus  sum  in  ocu-  5, 6. 


ENARRATIO   IN   fiAP.  I    LVCM.    —   ART.   V                                                 409 

lis  Domini,  et  dixit  :  Parum  est  ut  sis  mihi  A  tor  :  Beati  pacifici,  quoniam  filii  Dei  vo-  Matth.r,9. 

ad  suscitandas  tribus  Jacob,  et  ad  faeces  cabuntur. 

Israel  convertendas ;  dedi  te  in  lucem  gen-  Postremo,  canticum  istud  sententiosum 

tium,  ut  sis  salus  mea  usque  ad  ultimum  ac  dulce  devotissime  concinamus,  grata  et 

terrse.  Hinc  quoque  Joannes  de  ipso  ait  :  affectuosa  mente  ineffabilia  Dei  beneficia, 

Joatm.  1,9.  Erat  lux  vera  quae  illuminat  omnem  homi-  praesertim  Verbi  aeterni  incarnationem,  in- 

nem  venientem  in  hunc  mundum.  time  recolentes,  et  grates  Deo  innumera- 

Ad  dirii/endos  pedes  nostros,  hoc  est  af-  biles  praecordialissime  referentes. 

Ps.xxx!*,  fectus  :  de  quibus  cantamus,  Statuit  supra  Puer   autem,    puta  Joannes,    crescebat       80 

3"             petram   pedes   meos  ;    et   in    Canticis   lo-  mente  et  corpore,  sed  multo  plus  mente, 

Cant.  v,  3.  quitur  Sponsa,  Lavi  pedes  meos;  in  viam  proficiendo  ineffabiliter  omni  charismate 

pacis,  hoc  est  ad  conversationem  justam  gratiarum,  ab  eo  tempore  quo  ratione  uti 

ac  virtuosam,  quae  est  iter  ad  pacem  pe-  B  continue  ccepit;  et  confortabatur  spiritu, 

ctoris  in  praesenti,  atque  ad  pacem  aeterni-  hoc  est  a  Spiritu  Sancto,  seu  donis  et  gra- 

tatis  in  futuro.  Ad  hanc  duplicem  pacem  tia  ejus;  vel,  Spiritu,  id  est  in  anima  sua 

praestandam,  Christus  potissimum  venit  et  seu  spiritu  rationali,  sicut  ait  Apostolus  : 

passus  est.  Propter  quod  testabatur  Apo-  Optimum  est  gratia  stabiliri  cor.  Et  erat  Bebr.«n,9. 

Joann.xiv,  stolis  :  Pacem,  inquiens,  relinquo  vobis,  in  desertis,  hoc  est  eremi  et  solitudinis  lo- 

27-           pacem  meam  do  vobis.  Hinc  de  Christo  ait  cis,  ut  ibi  Deo  per  contemplationem  et  fer- 

Ephes.u,  Apostolus  :  Veniens  evangelizavit  pacem  vidam  dilectionem  liberius  frequentiusque 

,7'           his  qui  longe,  et  his  qui  prope,  hoc  est  vacaret,  quotidiana  peccata,  quae  ex  hu- 

h.  lvii, i9.  gentilibus  ac  Judaeis  :  quae  verba  ex  Isaia  mana  cohabitatione  saepe  contingunt,  ma- 

accepta  sunt.  gis  vitaret,  solis  supernis  intenderet,  vitam 

Denique,  quum  pax  ista  spiritualis  ac  rigorosiorem   exemplarioremque   duceret, 

Gaiat.v,  vera,  fructusque  Spiritus,  secundum  Apo-  C  atque  per  hoc  magis  idoneus  fieret  Chri- 

22,           stolum  ad  Galatas,  sit  quies,  tranquillitas  sti  testis,  ac  pcenitentiae  exhortator.  Hinc 

seu  quietatio  mentis  in  Deo,  seu  gaudium  asserit  Beda  :  Prsedicator  pcenitentiae  futu- 

imperturbatum   in  eo  ;   certum  est  quod  rus,  ut  liberius  auditores   suos  a  mundi 

per   conversationem   virtuosam    homo   ad  illecebris  avertat,  primecvam    in  desertis 

pacem  pertingat,  vitiorum  ac  passionum  peragit  vitam.  Et  Origenes  :  Erat,  inquit, 

tumultus  inquietudinesque  sedando  et  ex-  in  desertis,  ubi  purior  aer  est,  ccelum  aper- 

stirpando.  Praecipue  tamen  pax  a  carita-  tius,  ac  familiarior  Deus  :  ut  quia  nondum 

te  procedit,  quasi  efficienter.  Caritas  nam-  baplismi  et  prsedicationis  tempus  advenit, 

que  unionem  et  concordiam  parit,  quietem  vacaret  orationibns,  et  cum  angelis  con- 

quoque  et  gaudium  in  amato,  dum  ei  con-  versaretur,  appellaret  Dominum,  et  illum 

ps.  cxviii,  jungilur,  designat.  Hinc  ait  Psalmista  :  Pax  audiret  dicentem,  Ecce  adsum.  Denique  in 

165-  multa  diligentibus  legem  tuam.  Ex  justitia  D  Hymno  cantatur  :  Antra  deserti  teneris  sub 

vero  procedere  dicitur,  quasi  prohibens  a  annis,  civium  turmas  fugiens  petisti,  etc. 

removente,  quia  justitia  impedimenta  pa-  Usque  in  diem  ostensionis  svce  ad  Israel, 

cis  aufert  et  perimit,  juxta  illud  Isaiae  :  hoc  est,  quousque  Deo  jubente  venit,  et 

/*.kxii,17.  Erit  opus  justitiae  pax.  Rursus,  pax  poni-  manifestavit  se  populo  Israelitico,  praedi- 

tur  effectus  prudentiae,  tanquam  virtutis  cans  et  baptizans  circa  Jordanem.  Quo  au- 

dirigentis  ad  pacem  per  veram  discretio-  tem   tempore  facta  sit  illa  ostensio,  infra 

nem,  qua  quis  ordinate  se  habet  :  unde  capitulo  tertio  dicitur  :  Anno  quintodeci-  Luc.w,i. 

nec  perturbatur.Ideo  ad  Romanos  ait  Apo-  mo  imperii  Tiberii  Caesaris.  Itaque  ca>pil 

Bom. viu,6.  stolus  :  Prudentia   spiritus,   vita   et   pax.  Joannes  facere  et  docere,  sicul  et  Christus,   Aet.1,1. 

Hanc  itaque  pacem  amemus,  hanc  exqui-  tanquam  verus  ejus  praecursor,  praeco.  ser- 

ramus  et  conservemus,  quum  dicat  Salva-  vus,  amicus,  discipulus. 


410 


ENARRATIO    1N    CAP.    II    LUCE.    —   ART.    VI 


ARTICULUS   VI 


EXPOSITIO    CAPITULI    SECUNDI    :    FACTUM     EST    AUTEM    IN    DIEBUS    ILLIS, 
EXIIT    EDICTUM    A    C^ESARE    AUGUSTO. 


DESCRIPTA  Praocursoris  nativitate  ac 
circumcisione,  nunc  Christi  nativitas 
et  circumcisio  describuntur.  Faclum  cst 
autem  in  dicbus  illis,  hoc  est  tempore  quo 
crescebat  et  confortabatur  Joannes,  vel  cir- 
citer,  exi.it  edictum  a  Cazsare  Augusto, hoc 
est,  Octavianus  imperator  praecepit  :  qui 
Octavianus  fuit  successor  Julii  primi  im- 
peratoris,  qui  invasit  imperium,  illud  prae- 
liis  adipiscendo,  quum  fugasset  Pompeium. 
Julius  autem  dictus  est  Caesar,  vel  quia 
mortua  matre,  per  materni  uteri  excisio- 
nem  extractus  est,secundum  Isidorum,  vel 
quia  Caesarese  natus  est,  aut  quia  victorio- 
sus  fuit  hostium  csesor.  Filia  autem  Julii 
fuit  uxor  Octaviani,  qui  a  praedecessore 
suo  retinuit  nomen  hoc,  Ceesar,  et  insuper 
cognominatus  fuit  Augustus,  quia  rempu- 
blicam,  et  imperium  Romanum,  omnesque 
opes  maxime  auxit  Romse.  Ut  describere- 
tur  universus  orbis,  hoc  est,  nomina  regi- 
onum,  et  urbium,  villarum,  vicorum,  et 
habitatorum  omnium  horum,  redigerentur 
in  scriptis,  et  deferrentur  ad  Romam,  sibi- 
que  insinuarentur.  Voluit  enim  hic  impe- 
rator  scire  magnitudinem  sua)  potentiae  ex 
quantitate  subditorum  suorum,  videlicet 
quot  provinciis,  urbibus,  vicis  et  villis, 
imo  et  quot  hominibus  dominaretur;  ut 
etiam  sciret  magnitudinem  et  valorem  tri- 
buti  quod  sibi  in  singulis  suae  ditionis  pro- 
vinciis  solvebatur,  et  qualiter  provincias 
melius  conservaret  in  pace,  providendo 
singulis  de  prsesidibus,  judicibus  seu  do- 
minatoribus. 

Interea,  secundum  Ambrosium  et  Glos- 
sam,  Octavianus  non  imperavit  universo 
orbi,  imo  nec  Gothis,  neque  Armeniis,  se- 
cundum  Ambrosium  ;   nec  videtur  possi- 


A  bile,  quod  ad  omnes  mundi  provincias 
potuerit  potestatem  suam  extendere  aut 
venire  :  idcirco,  quod  totus  orbis  dicitur 
ad  ejus  jussionem  descriptus,  hyperbolica 
locutio  est,  qua  aliquid  dicitur  per  exces- 
sum,  ad  insinuandum  magnitudinem  rei, 
quemadmodum  apud  Joannem  Pharissei  di- 
cunt  de  Christo  et  populo  eum  in  die  Pal- 
marum  sequente:  Ecce  totus  mundus  abiit  joam.m, 
post  eum.  Ad  innuendum  ergo  quod  Au-  ,9- 
gustus  latissime  imperavit,  dicitur  toti  or- 
bi  dominatus,  illumque  describi  jussisse. 

R  Revera  namque  latissime  imperavit,  nec 
aliqua  ei  regio  quivit  resistere,  sed  victo- 
riosissimus  ac  fortunatissimus  fuit.  Pro- 
pter  quod  iri  senatu  postea,  scilicet  tem- 
pore  Trajani  imperatoris,  fuit  clamatum  : 
Nullus  felicior  Octaviano,  nullus  melior 
Trajano. 

Denique,  quinquaginta  septem  annis  et 
medio  Oclavianus  legitur  imperasse,  et 
quadragesimo  secundo  sui  imperii  anno 
edictum  istud  constituisse  :  ita  quod  sub 
ejus  imperio  inaudita  pax  fnit  in  sseculo, 

C  omnibus  uni  homini  subditis,  ad  praefigu- 
randum  quod  Christus  tunc  veniens,  veram 
pectoris  seternitatisque  pacem  omnibus  in 
se  credentibus  esset  daturus,  eosque  in 
patria  seternse  felicitatis  collocaturus.  Unde 
tunc  litteraliter  fuit  impletum,  quod  in 
primo  Christi  adventu  esse  implendum 
praedictum  fuit  per  Isaiam  atque  Michse- 
am  :  Conflabunt  gladios  suos  in  vomeres,  /s.  n,  4; 
et  lanceas  suas  in  falces;  non  levabit  gens  -Vlc/iiv-3- 
contra  gentem  gladium. 

ffcec  descriptio  prima  facta  est  a  priv-        2 

D  side  Syria'  Cyrino.  Ante  hanc  generalem 
mundi  descriptionem,  prsecesserant  parti- 
culares  certarum  regionum  descriptiones, 


ENARRATIO   IN   CAP.    II   LUCjE.    —   ART.   VI  411 

ii/?ej/.xx.v,  sicut  in  libro  Regum  legitur  David  jussisse  A  per  domum  inlelligitur  genus  seu  eognatio 
"'  Joab,  ut  popuhim  regui  sui  numeraret  at-      in  communi ;  per  familiam,  pars  cognatio- 

que  in  scriptis  redigeret;  sed  ista  quam  nis.  Multae  namque  familiae  de  eodem  pa- 
Octavianus  fieri  jussit,  fuit  prima,  loquen-      tre  prodibant,  quando  multos  filios  habnit. 

do  de  generali  orbis  descriptione.  Itaque  Circa  quod  ait  Graecus:  Per  hoc  quod  Evan- 

haec  descriptio  prima,  scilicet  universalis,  gelista  ostendit  Joseph  fuisse  de  cognatione 

quam  alia  similis  non  praecessit,  facta  est  David,  contentus  fuit  ipsam  quoque  Virgi- 

a  praeside  Syriae.  Vel   haec   descriptio  ab  nem  de  eadem  fuisse  cognatione  promul- 

Augusto   praecepta,  facta   est   prima,   hoc  gare,quum  divina  lex  praeciperet  conjuga-  Deui.  xxv, 

est,  primo  exsecutioni  mandata  est,  seu  fi-  les  copulas  ex  eadem  progenie  contrahi.  Ut       3 

eri  ccepit,  a  praeside  Syrise  nomine  Cyrino.  profiteretur  cum   Maria   desponsata   sibi 

Quem  Cyrinum  Augustus  praejecit  Syriee  et  antequam  illa  conciperet  Christum.  Missus  Lnc.  i,  »6, 
Judaeae,  secundum  Graecum  expositorem  ;  B  est  enim  Gabriel  angelus  ad  virginem  de-  27' 

sed  Cyrinus  in  Syria  orsus  est  exsequi  im-  sponsatam  viro,  cui  nomen  Joseph,  ut  di- 

peratoris  edictum,  eo  quod  Syria,  ut  dici-  ctum  est.  Uxore  pra^r/nante,  hoc  est  partui 

tur,  sit  umbilicus  seu  medium  terrae  ha-  jam  propinqua.  ATeraciter  enim  uxoripsius 

bitabilis,    in    cujus    medio   dicunt    fuisse  fuit,  quamvis  .eam   nunquam   cognoverit. 

Judaeam.  Unde  apud  Matthaeum,  angelus  ait  ad  eum, 

3  Et  ibant  omnes,  videlicet  principales  de  ante  Christi  nativitatem  ex  Virgine  :  Noli    Matth,  i, 
qualibet  domo,  vel  etiam  ceteri  qui  ire  va-  timere  accipere  Mariam  conjugem  tuam.  20- 
lebant,  ut  profiterentur,  hoc  est,  verbo  et  Siquidem  verum  inter  eos  matrimonium 

facto  protestarentur  subjectos  se  Romano  fuit,  quamvis  non  sit  carnali  copula  con- 

imperio,  singuli  in  suam  civitatem,  hoc  summatum. 

est  in  urbem  de  qua  nati  fuerunt,  vel  ad  Porro,  professio  illa  fiebat  verbo  et  fa- 

4  quam  amplius  pertinebant.  Ascendit  au-  C  cto,  quia  dicebant  se  imperatori  subjectos, 
tcm  et  Joseph  a  Galilwa  de  civitate  Naza-  atque  in  signum  veritalis,  ponebant  denari- 
reth,  in  qua  Christus  fuit  conceptus ;  et  um  imperatoris  imagine  insignitum  super 
ibidem  Virgo  beatissima  cum  Joseph  suo  proprium  caput,  quem  statim  porrigebant 
ministro,  sponso  et  viro,  tunc  habitavit.  imperatoris  ministro,  qui  nomina  profi- 
Fertur  quoque  Joseph  ascendisse,  quoniam  tentium  mox  descripsit.  Estque  dubium 
civitas  illa  inferior  fuit  loco  quem  adiit.  apud  quosdam,  an  solus  vir  profitebatur. 
De  qua  subditur  :  in  Judceam  civitatem,  Quod  si  dicatur,  tunc  quod  ait  Evangelista, 
hoc  est  in  urbem  ad  tribum  Juda  spectan-  Cum  Maria,  refertur  ad  verbum,  Ascendit, 
tem  :  ut  Judaea  adjective  sumatur,  quem-  non  ad  verbum,  Profitebatur. 

Joann. m,  admodum  in  Joanne,  quo  dicitur,  In  Judae-  Factum  est  autem,  quum  esscnt  ibi,  pu-       6 

am  terram  :  civitatem,  inquam,  David,  [qua>  ta  in  Bethlehem,  impleti  sunt  dies  ut  j><>- 

vocatur  Bethlehem,}  id  est,  de  qua  exstitit  D  reret  Virgo   benedicta,    novem    mensibus 

lifeg-.xvi,  oriundus.  Ibi  enim  pater  suus  moratus  est,  jam  elapsis  :  quae  revelante  Spiritu  Sancto 

jcvii  12.   '  e*  'Pse  cum  i"0'  ut  m  uDr's  Regum  ha-  noverat  se  in  Bethlehem  parituram,  ut  il- 

uuteg.sm,  betur.  Sion  quoque  dicitur  civitas  David,  lud  Michaeae  impleretur,  quo  Dominus  ait : 

quoniam  ibi  specialem  sibi  constituit  man-  Et  tu,  Bethlehem  Ephrata,  ex  te  mihi  egre-  mch.v,i- 

sionem,  puta  palatium,  et  quia  Jerusalem  dietur  qui  sit  dominator  in  Israel ;  et  ma- 4- 

fuit  metropolis  regni  David.   Sion  autem  gnificabitur  in  medio  universae  terrae.  De 

quandoque  pro  Jerusalem,  quandoque  pro  quo  fertur  in  Psalmo  :  Et  dominabitur  a  ps.  IAM .-. 

illa   parte  Jerusalem  ubi  palatium  fuit  ac  mari   usque  ad  mare,  et  a  flumine  usque 

templum,  accipitur.  Eo  quod  esset  de  do-  ad  terminos  orbis  terrarmn.  Et  Daniel  ait  : 

,Ma!th- '' 6"  mo,  et,  pro  id  est,  familia  David,  ut  patet  Omnes  populi,  tribus  et  lineruae  servient  d<»i.vii,u 

16;  Luc.  in,  *  .     '  r  r    r  o 

23-32.        in  Matthaeo,  et  mfra  capitulo  tertio.  Vel  ei.  Et  peperit  filium  suum  primotjcnitum,       7 


412 


ENARRATIO   IN   CAP.    II   LUCE. 


ART.   VI 


scilicet  Jesum  ChristUm,  qui  dicitur  pri-  A 
mogenitus  per  exelusioncm  prioris,  non 
per  respectum  sequentis  seu  posterioris  : 
ut  dicatur  primogenitus,  ante  quem  alius 
non  est  natus,  etiam  si  nullus  post  eum 
nascatur.  Sic  cnim   primogenitus  in  lege 

Exod.xm,  aecipitur,  dum  omne  primogenitum  Domi- 
no  offerri  jubetur.  Certum  est  enim,  quod 
multi  tunc  unigeniti  erant  in_populo  Judse- 
orum,qui  (amen  Deo  offerebantur  propter 
illud  praeceptum. 

Denique,  quoniam  Christus  nasci  digna- 
tus  est  ex  Virgine,ut  per  spiritualem  rege-  B 
nerationem  fratres  multos  acquireret,  hinc, 
ut  sic,  aptius  dictus  est  primogenitus, quam 
unigenitus.  Hinc  Beda  affirmat  :  Unigeni- 
tus  est  in  substantia  deitatis,  primogenitus 
in  substantia  humanitatis  ;  primogenitus 
in  gratia,  unigenitus  in  natura.  Excellen- 
tissimam  namque  gratiam  secundum  as- 
sumptam  humanitatem  accepit,  ita  quod 

joann.i,\6.  de  plenitudiue  ejus  accepimus  omnes,  ul 
Joannes  habet.  Iterum  Ghristus  dicitur  pri- 
mogenitus,  quoniam  dignior  universis.  Un- 

Apoc.  1,5.  de  in  Apocalypsi  vocatur  primogenitus  C 
mortuorum ;  et  ad  Colossenses  de  eo  scri- 
bit  Apostolus  :  Qui  est  principium,  primo- 
genitus  ex  mortuis.  Rursus  vocatur  pri- 
mogenitus  omnis  creaturae,  quia  secundum 
divinam  suam  naturam,  natus  est  ante  om- 
nia  saecula,  ab  aeterno.  Secundum  huma- 
nitatem  quoque  praelatus  est  omni  creato, 
non  solum  per  hypostaticam  suae  huma- 
nitatis  unionem  cum  Verbo,  sed  et  per 
excellentissimam  gratiae  et  gloriae  pleni- 
tudinem,  quam  a  primo  incarnationis  in- 
stanti  suscepit.  D 

Itaque,  Peperit  filium  suum,  Deique  Pa- 
tris  unicum  natum.quem  sicut  sine  carnali 
delectatione,  cum  ingenti  spirituali  laetitia, 
in  alta  exsistens  contemplatione  concepit, 
ita  sine  corporali  dolore,  cum  interno  dul- 
core,  in  sublimi  exsistens  contemplatione, 
quasi  in  ictu  oculi,  peperit,  natumque  pro- 
tinus  ut  Deum  verum  atque  altissimum 
humillime  fortis  ac  jucundissima  adora- 
vit;  et pannis  eum  involvit,  propriis  ma- 
nibus,  nec  utens  nec  indigens  auxilio  ob- 


Coloss.  I, 
18. 
Ibid.  15. 


stetricum,  dicente  Hieronymo  :  Nulla  ibi 
obstetrix,  nulla  muliercularum  sedulitas 
intercessit;  ipsa  pannis  involvit  infantem, 
ipsa  mater  et  obstetrix  fuit.  Itaque,  si  ali- 
cubi  hujus  oppositum  inveniatur,  tanquam 
mendacium  respuatur.  Communiter  autem 
asseritur,  quod  pannis,  id  est  vilibus  at- 
que  veteribus  panniculis,  eum  involvit.Ve- 
rumtamen  in  Bevelationibus  beatissimae 
Brigittae,  virgo  Maria  inducitur  loqui  ad 
Brigittam,  quod  scivit  sc  parituram  in 
Bethlehem,  ut  impleretur  Scriptura,  idcir- 
co  de  mundissimis  et  decentissimis  lineis 
panniculis  sibi  providit,  quibus  et  filium 
suum  mox  reverenter  involvit.  Nempe,  ut 
legitur  ibi,  credibiliter  utique,  sacratissi- 
ma  Virgo  mox  paritura  genua  devotissime 
flexit,  et  mente  ad  Deum  erecta,  velut  in 
momento  puerum  est  cnixa,  viditque  eum 
ante  se  in  terra  jacentem,  et  paulo  post 
prae  frigore  palpitantem  :  cui  illa  tenerri- 
me  condolens,  susceptum  et  amplexatum, 
deosculabatur,  stringens  eum  ad  pectus 
suum  et  calefaciens  ipsum  ;  deinde  can- 
didissimis  involvit  panniculis,  agens  quod 
subditur  : 

Et  reclinavit  in  prwsepio  juxta  se  posi- 
to  :  quod  vel  Joseph  faber  lignarius  ibi 
tunc  fecit  (propter  bovem  et  asinum  quos 
secum  fertur  duxisse,  vehens  Virginem  su- 
per  asinum,  et  bovem  pro  necessariis  in 
itinere  vendere  volens,  quamvis  aliqui  pu- 
tent  animalia  illa,  aut  saltem  bovem,  ali- 
unde  fuisse  adducta);  vel  praesepe  jamdu- 
dum  fuit  ibi  constructum  in  loco,  de  quo 
subditur  :  quia  non  erat  ei  locus  in  diver- 
sorio,-\ioc  est,  alium  aptiorem  locum,  quo 
puerum  poneret,  ibi  Virgo  sancta  non  re- 
perit. 

Porro,  diversorium,  secundum  Isidorum, 
dicitur,  quia  diversi  ibi  conveniunt ;  at- 
que,  ut  asserit  Beda,  fuit  domus  seu  spa- 
tium  inter  duos  vicos,  ex  utroque  latere 
habens  murum,  et  ex  utraque  parte  por- 
tam,  desuper  quoque  ob  aeris  intemperi- 
em  coopertum  :  quo  festis  diebus  cives  ad 
conferendum  et  solatiandum  convenerant, 
quo   etiam   urbem   ingredientes   animalia 


2. 


ENARRATIO    IN    CAP.    II    LVGM.    —    ART.    VI  413 

sua  ad  tempus  locare  solebant  :  sicque  a  A  propter  nos  continetur  angustia.  —  Deni- 

divertendo  diversorium  est  vocatum,  quo-  que,  quoniam  homo  comparatur  jumento, 

niam  illic  homincs   divertebant.  Alii  di-  vel  divinae  legis  jugum  pie  ac  obedienter 

cunl,  quod  fuit  hospitalaria,  ad  quam  ab  ferendo  (juxta  illud  Psalmi,  Ct  jumentum    p»  lxxu, 

extra  venientes   divertebant  ad  hospitan-  factus  sum  apud  te,  et  ego  sempcr  tecum  ;  -''' 

dum,   prsesertim  egeni.   Unde,  quia  tunc  quod  in  persona  justi  dicitur  ibi);  vcl  ir- 

Bethlehem  fuit  hominibus  plena,  et  ditio-  ralionabiliter  seu  bestialiter  conversando, 

res  hospitia  occupaverant  meliora,  Joseph  quemadmodum  scriptum  est,  Homo  quum    /'.?.  xi.vm. 

ul  verecundus,  simplex  et  pauper,   cum  in  honore  esset,  non  intellexit,  compara-  13'21' 

Virgine  divertit  ad  locum  praefatum.  Quod  tus  est  jumentis  insipientibus  :  hinc  Chri- 

utique  non  casualiter  factum  est,  sed  Deo  slus  ut  fieret  horum  refectio  jumentorum, 

praeordinante  ac  moderante,  propter  mul-  factus  est  foenum,  eo  modo  quo  in  Isaia 

tiplicem  rationem,  videlicet  :  ad  commen-  B  scribitur,   Omnis   caro   fcenum,   voluitquc    /*.  xl,  6; 

dandam  paupertatem  ac  humilitatem, mun-  eis  in  praesepe  primo  proponi. 

dique   contemptum    edocendum,  quia  ad  Postremo,   ut  aliqui   dicunt,   praefatum 

haec  instruenda  verbo  ac  opere,   ipsemet  diversorium  fuit  intra  urbem  Bethlehem 

Filius  Dei  advenit  ;  item   ad   implendam  in  fine,  juxta  unam  portarum,  sub  conca- 

Scripturam,  quoniam  per  Habacuc  de  Chri-  va  rupe,  non  habens  desuper  tectum  nisi 

sto  praedictum  est,   secundum   translatio-  rupem  ex  monte  dependentem. 

Habac. iii,  nem  Septuaginta  interpretum  :  In  medio  Et  pastores  erant  in  regione  eadem,  sci-        8 

duorum  animalium  cognosceris.  licet  in  Judaea.  Hic  autem  Evangelista  os- 

Ps.  xxiii,      Ilaque  Dominus  virtutum,  Rex  gloriee,  tendit,    quomodo   Christi    nativitas   coepit 

Deus  majestatis  immensae,  assumpturus  et  hominibus  revelari.    Vigilantes  et  custodi- 

redempturus  naturam  humanam,  in  cun-  entes  vigilias  noctis,  hoc   est,    consuetas 

icor.1,27,  ctis  elegit,  quse  secundum  mundum  abje-  C  nocturnas  vigilationes   sollicite  conserva- 

ctiora  sunt  et  corpori  graviora.  Pauperem  bant,  super  gregem  suum,  id  est  circa  pe- 

etenim  elegit  matrem,  in  alieno,  angusto  cora  quse  alebant  in  rure,  etiam  tempore 

vilique  loco  natus  et  reclinatus  est,  tem-  noctis,  sicut  in  locis  illis  fieri  consuevit. 

pore  hiemali  et  media  nocte  voluit  nasci,  Dicitur  quoque,  quod  tunc  erant  juxta  tur- 

ut  mundi  damnaret  superbiam,  reprobaret  rim  quamdam  inter  Bethlehem  atque  Jc- 

lasciviam,  penuriam  vero  in  se  decoraret,  rusalem,  ubi  Jacob  de  Mesopotamia  redi- 

et  pauperes  consolaretur  :  quatenus  ejus  ens  cum  suis  moratus  est  gregibus,  ubi  Gen.raxy 

Gaiat.  v,  exemplo   carnem    nostram   cum    vitiis   et  mortua  et  sepulta  est  Rachel,  ut  patet  in  2l- 

concupiscentiis  cruciligamus,aspera  et  ar-  Genesi  :  qua3  dicebatur,  turns  Gregis.  De 

dua  viriliter  aggrediamur.  Vae  ergo  vanis-  qua  illud  Michaeae  exponitur  :  Et  tu,  turris  mch.iv,&. 

simis  sseculi  dilectoribus,  qui  de  sua  no-  Gregis  nebulosa  filiae  Sion,  ad  te  veniel 

bilitatc  et  opulentia  stultissime  gloriantur  D  potestas  prima,  regnum  Jerusalem,  hoc  est 

et  jactant  se  :  qui  tandem  scro  et  infructu-  Christus,  virtus  prima,  summa,   omnipo- 

Sop.v,8,9.  ose  dicturi  sunt  illud  Sapientis  :  Quid  pro-  tens  :  quem  ibidem  angelus  nuntiavit  pa- 

fuit  nobis  superbia?  aut  divitiarum  jactan-  storibus,  qui  tres  fuisse  dicuntur;  et  ibi 

tia  quid  contulit  nobis?  Transierunt  omnia  postea  fuit  constructa  ecclesia,  ubi  illorum 

illa  tanquain  umbra.  Ubi  jam  qui  lecto-  monstrantur  (ut  fertur)  sepulcra.Ad  quem 

rum  gaudent  mollitie,  qui  ibi  satisfaciunt  etiam  locum  Christum  postea  venisse  non 

desideriis  carnis?  Quibus  dicitur  per  Amos  irrationabiliter  creditur. 

Amos vi, 4.  prophetam    :    Vae   qui   dormitis    in    lectis  Et  ecce  angelus  Domini  stetit  juacta  //-       9 

eburneis,  et   lascivitis    in    stratis   vestris.  los  :  assumpsit  enim  corporis  humani  H- 

Ps.xcvm.i.  Ecce  qui  sedet  super  Cherubim,  el  in  coe-  figiem,  et  visibilitcr  eis  apparuit ;  et  cla- 

leslibus  Thronis   quiescit,  duri   praesepis  ritas  Dei  circumfulsit  illos,  id    est,   lux 


414 


KNARRATIO    IN   CAP.    II    LUC.E.    —   ART.   VI 


qusedam  divinitus  missa,  aerem  prope  pa- 
stores  sic  clarificavit,  quod  ipsi  luce  il- 
la  undique  operiebantur,  secundum  quod 
paulo  post  interius  spirituali  luce  perfusi 
suut,  ad  cognoscendum  veritatem  de  Chri- 
sto  :  quemadmodum  iu  Actibus  de   Pau- 

Acmx,3.  lo  habetur,  Subito  circumfulsit  eum  lux 
de  coelo.  Deuique  angelus  forte  tanti  fuit 
splendoris  iu  corpore  quod  assumpsit,quod 
ab  ipso  tanta  lux  diffundebatur ;  vel  pra?- 
ter  claritatem  ab  ipso  diffusam,  etiam  lux 
desuper  Deo  agente  dispergebatur  :  per 
quam  copiosam  lucis  diffusionem  figura- 
batur,  quod  Christus  sol  sapientiae  atque 
justitiae  esset  in  mundo  hoc  natus.  Unde 
in  veteri  Testamento  non  leguntur  angeli 
cum  tanta  claritate  apparuisse.  Et  timu- 
erunt  timore  magno,  propter  tam  gran- 
dem  inconsuetamque  visionem,  et  ne  forte 
illusio  esset,  vel  quid  praetenderit  visio 
ignorantes.  De  causis  quippe  hujuscemo- 

inLuc.1,12.  di  timoris  dictum  est  plenius  in  exposi- 
tione  primi  capituli.  Unde  et  in  Judicum 
libro,    Manue   viso    angelo,    dixit   conju- 

Judic. xui,  gi  suE8  :  Morte  moriemur,  quia  vidimus 
Dominum. 

10  Et  dixit  illis  angelus,  qui  sua  visione 
territos  consolari  solet  et  confortare,  ut 
dictum  est  :  Nolile  timere,  id  est  immo- 
derato  ac  dejiciente  timore,  qui  usum  im- 
pedit  rationis,  estque  passio  inordinata 
quae  per  rationem  et  fiduciam  seu  forti- 
tudinem  est  frenanda  ac  moderanda.  Cur 
autem  timere  non  debeant,  sed  gaudere, 
adjecit  :  Ecce  enim  evangelizo,  id  est,  bo- 
num  denuntio,  vobis gaudium  magnum,  id 
est  causam  atque  materiam  spiritualis  bo- 
ni  ac  praecipui  gaudii,  seu  multum  esse 
gaudendum,  quod  erit  omni populo  :  id  est, 
tam  Judaeis  quam  gentilibus  inerit  gau- 
dium  istud,  cunctis  videlicet  fidelibus  et 
electis  :  ut  sit  distributio  accommoda  pro 
generibus  singulorum,  quia  de  omni  ge- 
nere  seu  natione  hominum  aliqui  inde 
gavisi  sunt.  Juxta  quem  sensum  loquitur 

Joann.  x»,  Christus  apud  Joannem  :  Omnia  traham 
ad  me  ipsum. 

11  Quia  natus  est  vobis,  id  est  ad  veram 


22 


32 


A  vestram  salutem,  hodie,  id  est  die  hoc  na- 
turali,  scilicet  in  hac  nocte  (quse  est  pars 
naluralis  diei,  qui  dicitur  viginti  quatuor 
horas  habere  :  sicque  hebdomada  dicitur 
spatium  septem  dierum),  Salvator,  utpo- 
te  unigenitus  Filius  Dei  :  qui  secundum 
naturain  suam  divinam,  est  Salvator  per 
auctoritatem  et  efficientiam  principalem, 
tanquam  creator  et  dator  salutis  et  gratiae, 
prima  ac  omnipotente  virtute.  Qui  in  Isaia 
testatur  :  Deus  justus  et  salvans  non  est  i». «.v, 21. 
praeter  me ;  atque  per  Osee  ait,  Ego  Domi-  Osee xm,4. 

B  nus  Deus  tuus,  et  salvator  non  est  preeter 
me.  Porro,  secundum  humanitatem  assum- 
ptam,  est  ipse  salvator  per  efficientiam 
instrumentalem,  et  velut  meritoria  causa 
gratiae  ac  salutis.  Sicque  in  Actibus  ait  de 
Christo  Apostolus  :  Acquisivit  Ecclesiam  ac/.xx,28. 
sanguine  suo.  De  quo  in  Isaia  prsedictum 
est  :  Ecce  Deus  vester,  ipse  veniet  et  sal-  /s.  Xxxv,4. 
vabit  vos.  Sua  enim  passione  nostra  abs- 
tersit  peccata,  et  gratiam  et  salutem  nobis 
promeruit  :  quod  etiam  suae  sanctissimae 
conversationis  meritis  fecit. 

C  Qui  est  Christus.  Christus  Graece,  Latine 
dicitur  unctus.  Christus  autem  unctus  est, 
non  corporali  oleo,  aut  humana  unctione, 
sicut  olim  in  lege  in  ejus  figuram  unge- 
bantur  reges  atque  pontifices,  quum  ipse 
sit  summus  rex  ac  pontifex,  finis  et  con-  inm.n, 
summator   legis,   secundum    Apostolum  :  i^UebrAy' 

r  '   ii;Rom.\, 

sed  unctus  est,  secundum   humanitatem,  i.ffebr.xn, 
divina  et  spirituali  unctione,  hoc  est  ple-  2' 
nitudine  gratiae,  omnique  gratiarum  cha- 
rismate,  virtute,  dono,  ac  sanctitate,  imo 
et  lumine  gloriae,  ac  beatifica  fruitione  a 
D  primo.  incarnationis   instanti,  juxta   illud 
Psalmi  :  Unxit  te  Deus,  Deus  tuus,  oleo  ps.  x..iv,8. 
lsetitise  prae  consortibus  tuis.  Quae  unctio 
facta  est  a  tota  superbenedicta  Trinitate, 
cujus  indivisa  est  actio  ad  extra.  Hinc  per 
Isaiam  loquitur  Christus  secundum  natu- 
ram  assumptam  :  Spiritus  Domini  super  /s.  Lxi,  1. 
me,  eo  quod  unxit  me.  Denique  Christus, 
prout  in  novo  Testamento  communiter  uti- 
mur  nomine  isto,  significat  seu  supponit 
increatam  Personam  in  duplici  natura,  vi- 
delicet   divina  et  humana,   subsistentem, 


ENARRATIO    1N    CAP.  II    LXJCJE.    —   ART.    VI                                                  415 

hoc  estUnigenitum  Dei  incarnatum.  Domi-  A  gregi  in  quo  posuit  vos  Spiritus  Sanctus 

nws.Christus  seeundum  utramque  naturam  pastores. 

dicitur  Dominus,  scd  diversimode  :  quia  Praeterea  contemplandum,  quod  sicul  in 

ul  Deus,  est  Dominus  per  independeutem  Christo  est  natura  summa,  puta  divinitas, 

auctoritatem,   primamque    potestatem,    et  et  infima  in  ordine  intellectualium  crea- 

universalem  prsesidentiam  prorsus  perfe-  turarum,  hoc  est  humanitas,  sic  in  omni- 

ctam;  sed  secundum  naturam  humanam,  bus  quae  de  Christo  leguntur,  est  quaedam 

est  Dominus  etiam  omnium  creaturarum  venustissima   decentissimaque    permixtio 

per  potestatem  et  gratiam  temporaliter  da-  sublimium  et  declivium,  ccelestium  et  ter- 

tam,   creatam,   instrumentalem,  atque  fi-  restrium,  divinorum  et  humanorum,  altis- 

nitam  seu  limitatam,  secundum  quod  in  simorum   et   infimorum.  Nempe,  quod  a 

Maith.    Matthaeo  ait  :  Data  est  mihi  omnis  potestas  puella  concipitur,in  stabulo  nascitur,  pau- 

xxv'"' 18    in  ccelo  et   in    terra.   De  quo  in  Actibus  B  nis  involvitur,  in  praesepio   ponitur,  cir- 

Act.  x, 36.  Petrus  inquit :  Hic  est  omnium  Dominus.  cumciditur,  et   in   .Egyptum   fugatur,  et 

In  civitate  David,  scilicet  Bethlehem.  cetera  quae  in  Evangelio  scripta  sunt,  pa- 

Ecce  quomodo,  juxta  Apostolum,  infir-  titur  :  nonne   haec  omnia   ad   parvitatem 

icor.1,27,  ma  et  contemptibilia  seu  abjecta,  stultaque  inferioritatemque  pertinent?  Verum,  quod 

28,           mundi  elegit  Deus,  ut  confundat  magnos,  ab  angelo  nuntiatur,  a  virgine  generatur, 

fortes  et  sapientes  in  oculis  suis.Siquidem  ab  angelico  exercitu  commendatur,  et  ce- 

non  pontificibus  et  sacerdotibus  templi  in  tera  quae  in  Evangelio  scripta  sunt,  super- 

mollibus   stratis   jacentibus,    non   Scribis  naturalia  operatur,  excellentiae  est  divinse. 

de  legis  scientia   tumidis,  non  Pharisaeis  Praeterea   aliqui   sic   legunt,  Natus   est 

de  sanctitate  praesumentibus,  non  nobili-  nobis,  non,  Vobis,  ut  angelus  fateatur  Chri- 

bus,  divitibusque  superbis,  sed  pastoribus,  stum  natum  non  solum  ob  hominum  sal- 

idiotis,  egenis,  humilibus,  angelus,  deinde  C  vationem,  sed  ob  angelicae  quoque  repara- 

angelicus  apparet  exercitus.  Ulis  angelus  tionem  ruinae. 

Christum  denuntiat  :  quod  angelicus  exer-  Et  hoc  vobis  signum.  Juxta  Apostolum,       12 

citus  jubilando  confirmat.  Per  quod  etiam  Judaei  signa  quaerunt  :  idcirco  pastoribus  i  Cor.  1,-22. 

figurabatur,  quod  non  otiosis,  sed  studio-  tanquam  Judaeis  dat  angelus  signum,  non 

sis  verisque  dominici  gregis   custodibus,  utique  propter  illorum  incredulitatem,  sed 

seu  dignis  et  virtuosis  pastoribus,  praeci-  potius    propter  illorum  et  omnium  salu- 

pue  his  qui  nocturnis  temporibus  laudibus  berrimam  instructionem.  Nam  subditur  : 

vacant  divinis, supernae  illuminationes,  an-  Invenietis  infantem  pannis  involutum,  et 

gelicae  visitationes,  coelestes  consolationes  positum  in  prcesepio.    Tanquam    dicat   : 

praestantur.  Nam  et  per  hoc  quod  pasto-  Quamvis  Christus  natus  sit  omnium  rex 

res  illi  taliter  vigilabant  super  pecora  sua,  et  princeps  altissimus,  attamen,  quod  ad- 

insinuatur  quod   pastores  ovium  Christi,  D  mirabilissimum  est,  in  maxima  paupertate 

utpote    Christianorum,   jugi    sollicitudine  et  humilitate   nasci  et  conversari   elegit, 

atque  custodia  debent  intendere  sibi  com-  non  in  opulentia  temporalique  regno,  ut 

missis,  easque  pascere  oratione,  doctrina,  praestolabantur  Judaei:  sicut  usque  in  prae- 

exemplo,   ut  illud  Isaiae  dicere  possint  :  sens  exspectant  regem  Messiam  in  primo 

h.  xxi,  s.  Super  speculam  Domini   ego  sum,  stans  suo  adventu  temporaliter  regnaturum,  et 

jugiter  per  diem  ;  et  super  custodiam  me-  totum  mundum  sibi  ac  populo  Judaeorum 

am  ego  sum,  stans  totis  noctibus.  Oportet  potentissime  subjecturum,  secundum  ex- 

namque   pastores   sic   intendere   aliis,   ut  teriorem  atque  terrenam  dominationem  ; 

se  ipsos  custodire  ab  omni   peccato  non  quum    tamen    sancti    Prophetae    primum 

negligant.  Propterea  in  Actibus    loquitur  Christi  adventum  in  paupertate  et  humi-  Jer.xn,s, 

Act.\x,ii.  eis  Apostolus  :  Attendite  vobis  et  universo  litate  futurum  descripserint,  ut  judicare- ^ 


m 


KNARRATIO    IN    CAP.    II    LUC.E. 


ART.    VI 


(ur  et  paleretur,  homiuesque  sua  passioue 
salvaret.  Hoe  igilur  siguo  angelus  docuit, 
quod  Christus  advenit  ut  omuium  terre- 
uorum  verbo  et  opere  edoceret  contem- 
ptuiu,  et  ad  diviuorum  amorem  corda  fi- 
delium  prorsus  transferret.  Hoc  quoque 
signo  angelus  ipsos  pastores  egenos,  om- 
nesque  pauperes,  vehementissime  conso- 
labatur.  Itaque,  juxta  Bernardum  :  Panni 
Ghristi  positi  sunt  in  signum,  sed  in  si- 
gnum  cui  quotidie  a  multis  contradicitur. 
Qui  cnim  pretiositate,  superfluitate,  seu 
multitudine  et  cultura  atque  mollitie  ve- 
stium  gloriantur,  contradicunt  huic  signo. 
Itaque  scripta  sunt  hsec  ad  eruditionem 
nostram,  ut  Ghristi  paupertatem  humili- 
tatemque  cognoscentes,  eum  in  paupertate 
Ps. lxi,  li.  et  humilitate  sectemur,  saltem  sic,  ut  di- 
vitia?  si  affluant,  cor  non  apponamus. 

13  Et  subito,  id  est  praefato  angelo  cum 
pastoribus  adhuc  loquente,  secundum  Ori- 
genem,  vel  repente  post  hoc,  facla,  id  est 
exhibita,  est  et  in  aere  apparuit,  cum  an- 
gelo  pastores  docente  (quem  aliqui  putant 
Gabrielem  fuisse,  et  ceteris  tunc  apparen- 
tibus  principaliorem,  ideo  tantum  myste- 
rium  nuntiantem),  multitudo  ccelestis  exer- 
citus,  id  est  copiosum  agmen  angelicorum 
spirituum  :  qui  milites  summi  Regis  con- 
sistunt,  quoniam  contra  ejus  adversarios, 
puta  aerias  potestates,  victorialiter  dimi- 
cant,  eosque  vincunt  et  arcent,  et  ad  omne 
seternse  majestatis  prosequendum  imperi- 
um  promptissime,  repente  feruntur.  In- 
super,  Ghristo  duci,  qui  ad  superandas 
aerias  potestales  advenit,  humiliter  servie- 
bant.  Itaque  ad  veritatis  certificationem, 
et  ad  nati  pueri  dignitatem  insinuandam, 
tam  multi,  imo  secundum  Origenem,  tam 
innumerabiles  angeli  apparuerunt.  Lau- 
dantium  Deum  ardentissima,  devotissima 
atque  laitissima  mente,  et  dicentium  con- 
sona  voce  ac  suavissima  melodia  per  ora 
corporum  assumptorum  : 

14  Gloria,  id  est  summa  excellentia,  seu 
clara  cum  laude  notitia,  seu  beatitudo  at- 
que  laetitia,  proprie  autem  gloria,  hoc  est 
clarificatio  divinae  majestatis  in  cordibus 


A  intelleetualium   creaturarum   cum   debita 

laude,  sit  in  altissimis  Deo,  id  est  Deo  qui  Ps.cxm.a, 
in  coelis  est.  Prsesertim   in  cado  empyreo  sec' Hebr' 
esse  et  habitare  asseritur,  in  quantum  ibi 
evidentius  ac  magnificentius  operatur,  cla- 
riusque   conspicitur,   quamvis   secundum 
se  sit  penitus  supersimplicissimus,  incir- 
cumscriptus,  immensus,  nullam  ad  locum 
habitudinem    habens.   Vel,  Gloria,   id  est 
prsefata   clarificatio  divinse  dignitatis,  sit 
in  altissimis,  id  est  mentibus  Beatorum, 
Deo,  ut  ipsi  in  omnibus  honorem  et  glo- 
B  riam  Deo  exhibeant.  Unde  secundum  hoc, 
verbum  istud  est  verbum  congratulationis 
magis  quam  exhortationis,  quemadmodum 
illud,  Laudate  Deum,  omnes  angeli  ejus  :  Ps. cxlvih, 
juxta   illud  Apostoli,  Soli    Deo   honor   et  {Tim  ,17 
gloria. 

In   hoc  ergo  conformemus  nos  angelis 
sanctis  ac  Deo,  ut  soli  Deo  gloriam  adscri- 
bamus,  itemque  ab  omnibus  tribui  cupia- 
mus.  Nam  ipsemet  ait  per  Isaiam  :  Gloriam   is.  xlvm, 
meam  alteri  non  dabo.  Et  sic  cum  Psal-  H' 
mographo  digne  cantabimus  :  Non  nobis,  Ps. cxm,i, 
C  Domine,  non    nobis,  sed   nomini    tuo  da  sec  Hebl"' 
gloriam.  Sed  nonne  et  nos  gloriam  desi- 
derare  possumus  et  debemus,  preesertim 
quum  propter  felicitatem  seu  gloriam  sem- 
piternam  omnia  finaliter  sint  agenda  ?  Et 
respondendum,  quod  gloriam  optare  de- 
bemus  in  Deo,  secundum  Deum,  et  pro- 
pter  Deum  :  in  Deo,  ut  in  objecto,  datore 
et  causa  ;  secundum  Deum,  hoc  est  secun- 
dum    voluntatem    ipsius,    non    secundum 
propriam  cupiditatem,  videlicet  ordinate, 
ut  competit  menti  creatae  ;  propter  Deum, 
D  id  est-finaliter  ad  laudem  et  honorationem 
ejus,  ad  quem  et  ad  cujus  honorificentiam 
nos  ipsos  et  quidquid   in  nobis   aut  no- 
strum  est,  referre  debemus.Ideo  dicit  Apo- 
stolus  :  Qui  gloriatur,  in  Domino  glorie-  icor.,, 31. 
tur ;  et  Psalmista,  In  Domino  laudabitur  ps.xxxm, 
anima  mea.  Sed  vani,  vitiosi  et  frivoli  ho-  3- 
mines,  in  se  et  propter  se  volunt  laudari, 
gloriamque  sortiri,  furtum  Domino  facien- 
tes,  quia  quod  ejus  est,  sibi  usurpant. 

Et  in  terra  sit  pax  vera  et  spiritualis  : 
quae  est  tranquillitas  mentis  in  bono  ho- 


ENARRATIO    IN   CAP.  II    LUCJB.    —   ART.   VI  417 

nesto,  prscsertim  in  Deo  fonte  totins  boni  A  ea  quse  ab  ipsa  moventur.  Porro  pax  tem- 

honesti  seu  virtuosi,  de  qua  circa  expo-  poralis  quse  fuit  in  mundo  in  Christi  ad- 

Cf. Luc. i,  sitionem    primi   eapituli    plcnius    dictum  ventu,  figura  exstitit  hujus  principaliter 

est ;  hominibus  bonte  voluntalis  :  loquen-  intentse   spiritualisque    pacis,   de   qua   ad 

do  de  voluntate  non  optativa  tantum,  quse  Colossenses  ait  Apostolus  :  Pax  Christi  ex-  Coiou.m, 

est  velleilas  imperfecta,  de  qua  Salomon  sultet  semper  in  cordibus  vestris.  De  qua  lo' 

Prov.nu,  loquitur,  Vult  et  non  vult  piger ;  sed  de  etiam  per  Michseam  prsedictum  est :  Pax  Mieh.  v, 5. 

voluntate  imperativa  et  efficaci,  quse  dum  erit  in  terra  nostra,  dum  venerit,  et  quan- 

opportunitas  adest  seu  exigit,  procedit  in  do  calcaverit  in  domibus  nostris  ;  atque  in 

opus.  Talem  autem  voluntatem  bonam  ha-  Psalmo,  Orietur  in  diebus  ejus  justitia  et  A. wi, 7. 

bentes,  sunt  boni,  et  in  statu  salutis  seu  abundantia  pacis.  Hsec  est  pax  interna  ju- 

in  caritate  et  gratia,  quoniam  talis  volun-  storum  vere  christianorum,  quse  eis  per 
tas  seu  volitio,  reputatur  a  Deo  pro  opere.  B  exteriores  inquietudines  seu  tribulationes 

Sumitur  equidem  nunc  voluntas  pro  actu  auferri   non  valet,  dicente   in  Proverbiis 

interiori  voluntatis   quse  est  volitio,   non  Salomone  :  Justus  quasi  leo  confidens,  abs-    Prov. 

pro  potentia  tantum,  vel  pro  potentia  tali  que  terrore  erit ;  et  rursus,  Non   contri-  ]^"^J*2, 

actu  formata.  Denique  a  voluntate  potissi-  stabit  justum  quidquid  ei  acciderit.  Hinc 

mum  dicitur  homo  bonus  vel  malus,  quo-  de  primitiva  Ecclesia  Deus  perlsaiam  prae- 

niam  prima  radix  merendi  ac  demerendi  dixit  :  Sedebit  populus  meus  in  pulchri-  /s.xxxn.is. 

consistit  in  voluntate,  secundum  quod  li-  tudinc  pacis,  et  in  tabernaculis  fiducise,  et 

bertas  primo,  directe  ac  proprie  competit  in  requie  opulenta.  Hsec  est  vera  ac  san- 

voluntati.  Peccatum  autem  in   tantum  est  cta  securilas,  qua  perfecti  pro  Deo  omnia 

voluntarium,  quod  si  non  esset  volunta-  adversantia  pati  parati,  non  timent  eos  qui    Matth.%, 

rium,  non  esset  peccatum,  secundum  Au-  corpus  occidunt.  Propter  quod  per  Jere- 28' 
gustinum.   Et   similiter   dicendum  est  de  C  miam  scriptum  est  :  In  diebus  illis  sal-  Jer.xxmfi. 

actu  virtutis.  Hinc  bonum  et  malum  di-  vabitur  Juda,  et  Israel  habitabit  confiden- 

cuntur  esse  in  volunlate,  verum  et  falsum  ter.  Unde  in  Actibus  Apostolorum  Paulus 

in  intellectu.  Hinc  congrue  pax  annuntia-  et  alii  quidam  fiducialiter  egisse  leguntur.  Ac/.ix,  27, 

tur   hominibus  bonse  voluntatis.   Insuper  Et  iterum  :  Discipuli  replebantur  gaudio   j^J.^u 

pax  ista  non  competit  malis,  juxta  illud  et  Spiritu  Sancto.  Itaque,  si  Deo  placere  5i- 

h.  xlviii,  in  Isaia  :  Non  est  pax  impiis,  dicit  Domi-  appetimus,  veram  cum  omnibus,  quantum    Bom.xu, 

"•  nus.  —  Potest  quoque  hic  pax  accipi  pro  possibile  est,  pacem  et  concordiam  habe-  18# 

reconciliatione  generis  humani  facta  cum  amus,  prsesertimque  mentem  in  Deo  quie- 

Deo  per  Christum,  quam  angeli  tunc  in-  tam,  fixam  et  imperturbatam  servemus  : 

stare  dicebant.  Unde  ad  Romanos  inquit  quod  fieri  poterit,  si  vere  mites,  patientes, 

i?om.v,io.  Apostolus  :  Reconciliati    sumus   Deo  per  humilesque  fuerimus,  et  cunctis  terrenis 

mortem  Filii  ejus.  D  contemptis,  Deum  ferventer  amemus. 

Patet  autem  ex  verbis  his,  quia  de  spi-  Postremo,   inquiritur   a   quo    residuum 

rituali   pace  intelligenda   sunt,  quse  Pro-  hujus  angelici  cantici  editum  sit.  Ad  quod 

phetae  denuntiaverunt  de  futura  pace  in  Albertus  et  aliqui  alii  dicunt,  quod  a  Sym- 

Christi  adventu,  quse  est  pax  bonse  volun-  macho    Papa  ;   alii    credibilius    asserunt, 

tatis.  Per  bonitatem  enim  voluntatis  dici-  quod  ab  Hilario  sancto  episcopo.  Legitur 

tur  homo  simpliciler  bonus,  potiirs  quam  nempe  in  gestis  Romanorum  Pontificum, 

per  aliarum  animse  virium  bonitatem.  Vo-  quod  Telesphorus  Papa  instiluit,  ut  solis 

luntatis  namque  est,  alias  potentias  ad  ac-  episcopis  liceret  canticum  istud  incipere. 

tus  suos  movere  :  ideoque  bonitas  et  mali-  Postea  vero  Symmachus  Papa  instituit,  ut 

tia  ejus  in  illas  redundant,  quemadmodum  etiam  ceteri  sacerdotes  possent  illud  in- 

virtus  seu  influentia  causse  moventis,  in  cipere  in  festis  diebus,  quia  de  sacerdote 

T.  11.  27 


418                                             ENABRATIO   IN   OAP.  II    LUC.E,   —   AM\   VI 

Maiach.u,  scriptum  csl  apud  Malachiam   :  Angelus  A  Dominus  fecit  :  quia  Verbum  hoc  factum 

Domini  exercituum  est.  est  homo  a  Dco  Trinitate,  quamvis  abso- 

15           Et  factum  est,  ut  discesserunt  ab  cis  lute  loquendo  non  sit  factum,  sed  geni- 

angeli  in  ccelum,  id  est,  quum  abstraxis-  tum  et  aeternum.  Unde  expositio  ista  vi- 

sent  se  adspectibus  pastorum,  et  redissent  detur  impropria,  nec  certum  est  quod  ex 

in    ccelum,   quo  solent    reverli,    ministe-  prseinductis  angelicis  verbis  intellexerunt 

rio  propter  quod  missi  sunt  consummato,  pastores  rudes  ac  simplices,  quod  Christus 

ro6.xn,2o.  quemadmodum  Tobiae  Raphael  ait  :  Tem-  diceretur  et  esset  Verbum  Dei.  Quod  Do- 

pus  est  ut  revertar  ad  eum  qui  me  misit  ;  minus  ostendit  nobis,  id  est,  natum  esse 

pastores  loquebantur  ad  invicem. Quamvis  jam  notificavit. 

enim  primo  territi  ac  stupore  repleti  fuis-  Et  venerunt  festinantes  :  quia  ferventes       16 

sent,   tamen  ex  consolatione   angelica  ac  erant  in  Dei  et  pueri  nati  amore  ;  deside- 

dulcissima  perceptione  rei  tam  gaudiosse  B  rabantque  fervide  tam  magnum    novum, 

confortati  fuerunt,  et  laeti  alacresque  effe-  videlicet  Christum  natum,  conspicere,  cu- 

cti,  dixerunt  :  Transeamus  usque  Bethle-  jus  majestatem  ex  angelici  exercitus  ap- 

hem  :  qua3,  ut  dicitur,  per  milliare  dista-  paritione  et  testificatione  et  gratulatione 

bat  a  loco  quo  ista  viderunt  pastores;  et  pensabant.  Gaudebant   quoque   de   totius 

videamus  corporaliter,  quod  nunc  oculis  mundi  salvatione  jam  imminente,  et  Scri- 

fidei  credimus,  hoc  verbum  quod  factum  pturarum   impletione.   Sed    et   ad    greges 

est,  id  est  rem  verbis  ad  nos  dictis  signi-  suos,  quos  sine  custode  reliquerant,  redire 

ficatam,   scilicet  puerum  natum,  qui  est  velociter  satagebant  :  ideo  festinabant.  Ita- 

Christus   Dominus,  rex   Messias.   Verbum  que  et  nos  Christum  cum  festinatione,  id 

quippe  in  Scripturis,  interdum  pro  verbo  est   diligenter   ac   ferventer,  quaeramus  : 

mentali,  interdum   pro  verbo  vocali   seu  quem  nemo  cum  torpore  et  desidia  digne 

scripto,  quandoque  pro  re  significata,  ac-  C  quserit.   Siquidem   ad   Deum   festinare  et 

cipitur,  quemadmodum  in  libris   Regum  currere,  est  ardenter  diligere,  et  ex  spiri- 

is.  xxxix,  loquitur  Ezechias  :  Non    fuit  verbum  in  tuali  amore  quae  bona  sunt  alacriter  age- 

*"4'          domo  mea  quod  non  ostenderim  eis.  Quocl  re ;  et  quo  amamus  ferventius,  eo  prope- 

Dominus  fecit,  id  est,  per  angelos  ad  nos  ramus  currimusque  celerius. 

locutus  est ;  vel,  quam  rem  fecit  :  qui  Do-  El  invenerunt  Mariam  :  quam  divinus 

minus  Pater  seu  Trinitas  tota,  fecit  Chri-  Ignatius  in  suis  ad  eam  epistolis  toties  vo- 

stum  secundum  humanitatem  assumptam,  cat  Christiferam  ;  et  Joseph  Virginis  spon- 

secundum  quam  Christus  dicitur  creatu-  sum,  custodem,  ministrum,  ejusque  inte- 

ra,  quamvis  simpliciter  loquendo  dici  non  gerrimae  virginitatis  verissimum  testem,  et 

debeat  creatura,  sed  Deus  verus,  omnium-  infantem,  id  est  parvulum  :  qui  licet  mo- 

Rom.  i,3.  que  Creator.  Ait  namque  Apostolus  :  Fa-  re  aliorum  parvulorum,  infans,  quasi  non 

ctus  est  ex  semine  David  secundum  car-  D  fans,-  seu  loqui  non  valens,  vocatus  sit  ; 

nem.    Verumtamen    ista    particula,    Quod  tamen  a  prima  suae  nativitatis  hora  diser- 

Dominus  fecit,  in  Graecis  et  antiquis  cor-  tissime  ac  sapientissime  loqui  valebat,non 

rectisque  codicibus  non  habetur,  nec  est  Hebraea  dumtaxat,  sed  et  omnium  gentium 

de  textu.  Quod  Dominus  ostendit  nobis,  id  lingua  :  nam  et  dona  gratiae  gratis  datae, 

est,  quem  puerum  manifestavit  nobis  per  ut  prophetiam,  genera  linguarum,  scien-   \cor.  xn, 

angelum  natum  esse.  —  Potest  quoque  de  tiam,    interpretationemque   sermonum,  a  8"10- 

increato  Verbo  exponi,  ut  sit  sensus  :  Vi-  primo  incarnationis  instanti  accepit ;  po- 

deamus  hoc  Verbum,  id  est  Dei  Unigeni-  situm  in  prcesepio :  in  quo,secundum  Gor- 

joann.i,i.  tum,  de  quo  dicitur,  In  principio  erat  Ver-  ram,  impletum  est  spiritualiter  illud  ad- 

bum  ;  quod  factum  est,  id  est  incarnatum,  mirabile  in  Job  scriptum  :  Numquid  volet  /oixxxix, 

lbid.  14.   juxta  illud,  Verbum  caro  factum  est;  quod  rhinoceros  servire  tibi,  aut  morabitur  ad   ' 


ENAltUATIO    IN    CAI\    II    LIC/E. 


AUT.    VI 


419 


praesepe  tuum?  Rhinoceros  quippe  est  ani-  A 
mal  fortissimum,  quod  uniim  in  fronte 
fert  cornu,  propter  quod  unicornis  voca- 
tur,  et  capitur  in  gremio  virginis,  in  quo 
caput  reclinat  quando  fugatur  :  et  Chri- 
stum  designat,  qui  in  virginalis  uteri  gre- 
mio  captus,  atque  in  nostrum  redactus 
servitium  dicitur. 

17  Videntes  autem  puerum  involutum  et 
collocatum  ut  praedixerat  angelus,  cogno- 
verunt  de  verbo  quod  dictum  erat  illis  de 
puero  hoc,  id  est,  consideraverunt  sermo- 
nem  eis  ab  angelo  de  infante  isto  prola-  B 
tum  esse  veracem  ;  vel,  Gognoverunt  de 
Verbo  increato,  quod  dictum  erat  illis  de 
puero  hoc,  id  est,  quod  angelus  prsedica- 
vit  eis  esse  hunc  puerum.  Verbum  enim 
factum,  fuit  infans  unius  diei,  et  angelus 
dixit  quod  puer  ille  esset  Christus  Domi- 
nus,  unigenitus  Dei  Filius  :  sicque  corpo- 
ralibus  oculis  corpus  Christi  videntes,  inte- 
rioribus  oculis  ejus  divinitatem  per  fidem 
noverunt.  Nam,  ut  Ambrosius  asserit,  dum 
caro  videbatur,  Verbum  videbatur,  videli- 
cet  Christus,  qui  in  una  persona  est  Deus  C 
et  homo. 

18  Et  omnes  qui  audierant,  mirati  sunt. 
Hoc  quidam  exponunt  sic  :  Omnes  qui  au- 
dierant  ab  angelo  ista  Christi  mysteria, 
scilicet  quomodo  natus  esset,  mirati  sunt, 
quod  Christus  omnium  Dominus  in  tam 
vili  stabulo  esset  natus  et  in  praesepio  re- 
clinatus,  et  tamen  ab  angelico  exercitu 
tam  solenniter  praedicatus.  Ex  quo  seque- 
retur,  quod  non  pastoribus  tantum  angeli 
praefati  apparuerunt,  nec  angelica  illa  laus 

a  solis  pastoribus  sit  audita.  Verumtamen,  D 
quantum  ex  textu  perpenditur,  videntur 
soli  pastores  angelos  illos  vidisse  atque 
audisse  :  ut  sit  sensus,  quod  omnes  qui 
audierunt  a  pastoribus,  sint  mirati.  Unde 
expositorie  subditur  :  et,  pro  id  est,  de 
his  qua?  dicta  erant  a  pastoribus  ad  ipsos 
de  puero  isto,  quod  scilicet  angelus  de 
eo  dixisset,  et  qualiter  angelorum  militia 
hymnum  Domino  cecinisset.  De  his,  in- 
quam,  mirati  sunt  merito,  quia  superna- 
turale    fuit,  quod   in    una   persona   tanta 


majestas  et  tanta  humilitas,  tanta  domina- 
tio  et  tanta  inopia  convenissent,  quod  Rex 
ccelorum  natus  esset  in  terra,  quod  Desi-  Agg.u, 
deratus  cunctis  gentibus  advenisset,  quem 
Patriarcha?  atque  Prophetae  tam  ineffabi- 
liter  optaverunt.  Insuper  sunt  mirati  de 
tam  constanti,  certa  ac  fervida  protesta- 
tione  pastorum,  qui  inaudita  fingere  ne- 
scierunt,  sed  simplici  facundia,  quae  vera 
sunt  praedicaverunt. 

Maria  autem  :  cujus  est  tanta  suavitas,  19 
juxta  Bernardum,  ut  nunquam  piae  memo- 
riae  portas  ingrediatur  absque  insitae  sibi 
dulcedinis  adspersione ;  conservabat  om- 
nia  verba  ha?c,  quae  jam  de  Christo  con- 
scripta  sunt,  hoc  est,  ea  memoriae  diligen- 
tissime  commendavit,  conferens  in  corde 
suo,  id  est,  intellectualiter  ea  revolvens, 
ubertimque  repetens,  atque  ad  invicem 
comparans.  Itaque  quietissima  ac  purissi- 
ma  Virgo  delectabiliter  consideravit,  quo- 
modo  angelus  sibi  Christum  annuntiasset, 
quomodo  eum  concepisset  ac  peperisset, 
quomodo  angeli  apparuerunt  pastoribus,et 
quid  pastores  se  vidisse  atque  audisse  pro- 
testabantur,  non  solum  Virgini  gloriosae 
et  S.  Joseph,  sed  et  ceteris  multis,  quibus 
npportune  poterant  loqui.  Haec  omnia  san- 
cta  Virgo  sapienter  ac  diligentissime  con- 
sideravit,  et  ad  Prophetarum  de  Christo 
prolata  vaticinia  comparavit  :  sicque  ve- 
hementer  profecit  in  fide,  imo,  secundum 
Ambrosium,  a  pastoribus  fidem  collegit,  id 
est  fidei  incremehtum,  non  quod  unquam 
in  fide  ambigens  fuerit,  sed  quia  in  cun- 
ctis  quotidie  profecit  virtutibus.  Hinc  di- 
scipuli  Christi,  ab  ipsa  post  Christi  as- 
censionem  de  aliquibus  dicuntur  instructi. 
Praesertim  inclytus  iste  evangelista  Lucas 
ab  ea  edoctus  asseritur,  maxime  in  his 
quae  ipse  solus  de  Christi  infantia  refert  : 
non  quod  a  Spiritu  Sancto  non  sit  de  illis 
instructus,  imo  et  Spiritus  Sanctus  eum 
per  Mariam  dignissimam  sic  instruxit,  et 
supernaturali  irradiatione  de  omnibus  in- 
formavit,  certificavit,  infallibiliterque  di- 
rexit.  Eadem  enim  veritas  a  diversis  et 
pluribus   modis  addiscitur,  quia  ab   uno 


420 


ENARRATIO    IN   CAP.    II    LUC.K.    —   ART.    VI 


clarius  et  distinctius   disci   potest,  quam  A 
ab  alio,  quantum  ad  sc  ct  ad  circumstan- 
tias  suas. 

Pra3terea,  juxta  Ambrosium,  discamus 
in  omnibus  sancta3  Virginis  castitatem, 
qua3  non  minus  ore  pudica  quam  corpo- 
re,  argumenta  fidei  conferebat  in  corde. 
Etenim  virginalis  pudicitiae  jura  custodi- 
ens,  secundum  Bedam,  secreta  Christi  qua3 
noverat,  nemini  tunc  divulgavit,  sed  con- 
ferebat  qua3  legerat  facienda,  cum  his  qua3 
jam  noverat  facta.  Verumtamen,  puto  quod 
familiaribus  aliquibus  et  pie  interrogan-  B 
tibus  aliqua  secrete  aperuit,  prout  ratio 
postulavit  et  caritas.  Itaque  et  nos  beatis- 
sima3  Virginis  exemplo,  omnia  divina  at- 
que  salubria  qua3  audimus,  videmus,  sci- 
mus,  seu  legimus,  memoriter  teneamus, 
sagaciter  conferamus,  et  juxta  ha3C,nostram 
conversationem  in  omnibus  regulemus,  ut 
Ps.  cxvm,  cum  Psalmista  dicere  mereamur  :  In  corde 
11  ■  meo  abscondi  eloquia  tua,  ut  non  peccem 

Luc.  xi, 28.  tibi.  Nam  et  Ghristus  testatur  :  Beati  qui 
audiunt  verbum  Dei  et  custodiunt  illud. 
20  Et  reversi  sunt  pastores  ad  pecora  sua,  C 

qua3  oves  fuisse  dicuntur,  quamvis  forte 
et  aliqua  alia  pecora  fuerunt  :  sicut  et  filii 
Jacob  diversarum  specierum  pecora  cu- 
Getx.  xlvii,  stodiebant,  et  tamen  in  Genesi  pastores  se 
ovium  nominant;  glorificantes,  id  est,  glo- 
riosum  confitentes  seu  magnifice  honoran- 
tes,et  laudantes  Deum ,  pro  beneficiis  suis, 
de  quibus  subjungitur  :  in  omnibus  ma- 
gnalibus  Dei,  quaz  audierant  ab  angelo 
exercituque  angelico  de  Christi  nativitate, 
etc,  et  viderant  propriis  oculis  in  Bethle- 
hem,  sicut  dictum  est  ad  illos.  Hoc  potest  D 
referri  ad  id  quod  ait,  Glorificantes  et  lau- 
dantes  Deum  :  ut  sit  sensus,  quod  Deum 
glorificabant  atque  laudabant  sicut  di- 
ctum  est  ad  illos,  id  est,  sicut  audientibus 
eis  angeli  sancti  fecerunt,  dicendo  :  Gloria 
in  altissimis  Deo.  Potest  quoque  referri 
ad  id  quod  ait,  Qua3  audierant  :  eritque 
sensus,  quod  glorificabant  Deum  in  omni- 
bus  qua3  audierant  et  viderant  sicut  di- 
ctum  est  ad  illos  :  id  est,  eo  modo  vide- 
rant  sicut  ab  angelo  fuit  eis  pra^dictum,  et 


ideo  Deum  laudabant  quia  sic  esse  inve- 
nerunt. 

Poslremo,quod  pastores  corporaliter  pe- 
regerunl,  nos  spiritualiter  faciamus.  Hor- 
temur  nos  mutuo,  dicentes  :  Eamus  usque 
Bethlehem,  id  est,  per  devotam  et  affectu- 
osam  considerationem  uniamus  cor  no- 
strum  loco  in  quo  natus  est  Christus,  et 
mentaliter  intueamur  quantam  pauperta- 
tem  et  humilitatem  pro  nobis  assumpsit 
Rex  gloria3,  simusque  grati  beneficiis  ejus 
verbo  et  opere,  ipsum  veraciter  imitando, 
et  cum  angelicis  spiritibus  ardenter  ac  re- 
verenter  laudando. 

Subinde  circumcisionem  Christi  Evan- 
gelista  describit.  Et  postguam  consummati 
sunt,  id  est  impleti,  dies  octo  a  nativitate 
Christi,  computando  seu  includendo  tam 
nativitatis  quam  circumcisionis  diem  ip- 
sius,  ut  circumcideretur  puer,  infantulus 
Jesus,  de  quo  loquitur  Isaias  :  Puer  natus 
est  nobis.  Ly  ut,  tenetur  hic  concomitan- 
ter,  quanquam  etiam  teneri  posset  aliquo 
modo  causaliter,  quoniam  tanta  est  digni- 
tas  Salvatoris,  ut  ad  ipsum  et  ad  gesta  ipsi- 
us,  tempora  ordinentur  :  quod  de  tempori- 
bus  quibus  vixit  in  sfficulo  isto  specialiter 
dici  potest.  Vocatum  est  nomen  ejus  Jesus, 
quod  interpretatur  salvator,  ad  insinuan- 
dum  quod  ipse  esset  verus  mundi  Salva- 
tor,  omnes  in  se  credentes  generaliter  et 
complete  atque  finaliter  a  morte  peccati, 
interituque  inferni  eripiens,  et  ad  ccele- 
stem  felicitatem  perducens.  Unde  in  Mat- 
tha30,  quum  angelus  dixisset  ad  Joseph, 
Vocabis  nomen  ejus  Jesum,  causam  no- 
minationis  adjecit,  dicendo  :  Ipse  enim 
salvum  faciet  populum  suum  a  peccatis 
eorum.  De  quo  Isaias  scribit  :  Dominus 
posuit  in  eo  iniquitatem  omnium  nostrum: 
cujus  Hvore  sanati  sumus.  Et  in  Actibus 
Petrus  inquit  :  Non  est  aliud  nomen  da- 
tum  hominibus  sub  ccelo,  in  quo  oporteat 
nos  salvos  fieri.  Unde  quod  aliqui  in  vete- 
ri  Testamento  vocati  sunt  nomine  isto,  ut 
Josue,  qui  alio  nomine  dictus  est  Jesus,  et 
Jesus  filius  Josedec,  fuit  alia  ratione,  et  in 
figura  Jesu  Christi.  Josue  quippe  salvavit 


2i 


Is.  ix,  6. 


Matth.  i, 
21. 

Is.  i.m,  6,5. 


Act.  iv,  12. 


Eccli.  xlvi, 
1. 

Ibid.  xlix, 
14. 
Josue  xi,  23. 


ENARRATIO    IN    CAP.  II    LIHLE.    —   ART.    VI                                                  421 

filios  Israel  a  Chananaeis,  et  Jesus  filius  Jo-  A  intuendum,  quod  salvare  competit  Christo 

lEsdr. ii,  sedec  pontifex  Judaeorum,  fuit  unus  redu-  secundum  utramque  suam  naluram  :  quia 

centium  eos  de  Babylone  :   quae  fuerunt  secundum  divinitatem  competit  ei  aucto- 

particulares  et  imperfectao  liberationes,  fi-  rilative  et  principaliter,  secundum  huma- 

gurantes   liberationem    perfectam   a  Jesu  nitatem    vero   instrumentaliter,    ut   supra 

Christo  peractam.  Itaque  nomen  istud,  Je-  dictum  est  plenius  :  ideo  secundum  utram- 

sus,  fuit  Christo  novum  et  proprium,  pro-  que  naturam  Jesus  potest  vocari.Siquidem 

ut  impositum  est  ad  designandam  libera-  de  Deo  uno  ac  trino  scriptum  est  in  Haba- 

tionem  completam.  Ad  quod  multi  allegant  cuc  :  Ego  autem  in  Domino  gaudebo,  et  ex-  Habae.m, 

h.  r.xn, 2.  illud  Isaite  :  Vocabitur  tibi  nomen  novum,  sultabo  in  Deo  Jesu  meo.  Sed  nunc  tracta-  ,8' 

quod  os  Domini  nominavit.  Verumtamen,  tur  de  nomine  isto  prout  competit  Christo 

hoc  ad  litteram  dicitur  de  E&clesia  seu  Sy-  secundum  naturam  humanam. 

nagoga  ad  Christum  conversa,non  de  Chri-  B      Denique,  secundum  Epiphanium,  pluri- 

sto,  quamvis  possit  aptari  ad  ipsum.  Quod  bus  de  causis  Christus  voluit  circumcidi  : 

vocalum,  id  est  expressum  et  praenuntia-  Primo,  ut  ostenderet  se  veraciter  incarna- 

tum,  seu  vocari  commissum,  est  ab  angelo :  tum,  non   phanlastice   seu  apparenter,  ut 

nam  apud  Matthaeum  angelus  legitur  dixis-  Manichseus  conrfinxit.  Secundo,  ut  monstra- 

Matth.  i,  se  ad  Joseph,  Vocabis  nomen  ejus  Jesum  ;  ret  quod  corpus  suum  divinitati  consub- 

2l'uc  i  3i   e^  'dem  ait  ad  Virginem  sanctam ;  prius-  stantiale  non  esset,  ut  Apollinaris  rudissi- 

quam  in  utero  conciperetur,'i<\  est  in  ventre  me  dixit;  item  ad  declarandum  quod  non 

Mariae  virgineo  de  Spiritu  Sancto.Ait  enim  detulit  illud  de  ccelo,  ut  Valentinus  asse- 

VAirf.30,31.  angelus  ad  eam  :  Ne  timeas,  Maria,  ecce  ruit.  Rursus  ct  tertio,  ne  Judaei  haberent 

concipies  in  utero  et  paries  filium,  et  vo-  occasionem  contra  Christum,  dicendo  quod 

cabis  nomen  ejus  Jesum.  Recteque  dicitur,  legem  transgressus  esset,  circumcisionem 

Quod  vocatum  est  ab  angelo,  non,  Imposi-  C  non  accipiendo.  Quarto,  ut  legem  impleret 

tum,  quia  jam  ante  a  Deo  fuit  impositum,  et  approbaret,  atque  exemplum  humilita- 

qui  pra?ordinavit  Christum  ita  vocandum,  tis  ac  obedientiae  daret :  propter  quod  post- 

et  per  angelum  ac  Mariam  et  Joseph  ita  ea  fatebatur,  Non  veni  legem  solvere,  sed    Matth.v, 

vocavit  eumdem,  quemadmodum  Christus  implere.  Jussum  autem  fuit  divinitus  in  ,7, 

h.  xlix,  i.  per  Isaiam  testatur  :  Dominus  ab  utero  vo-  Genesi  :  Infans  octo  dierum  circumcide-   Cen. xvn, 

cavit  me,  de  ventre  matris  meae  recorda-  tur  in  vobis.  Quinto,  ut  virtute  ac  merito  ,2- 

tus  est  nominis  mei.  suee  circumcisionis,  fideles  suos  a  duritia 

Praeterea,  ut  aliqui  dicunt,  Jesus  dicitur  praecepti  illius  exoneraret,  et  ipsam  cir- 

Salvator  :  Primo,  a  potentia  salvandi  :  sic-  cumcisionem  in  Baptismum  dulciter  com- 

que  convenit  sibi  nomen  hoc  ab  aeterno,  mutaret.   Sexto,   ut  Judaeorum  scandalum 

videlicet  secundum  suam  divinitatem,  qua  evitaret.  Septimo,  propter  communitatis  et 

ab  aeterno  habuit  potestatem  salvandi.  Se-  D  uniformitatis  commcndationem,  ut  et  nos 

cundo,  ab  habitu  salvandi  :  et  sic  imposi-  singularitatem   vitemus,  nec  pro  peccatis 

tum  fuit  sibi  ab  angelo,  et  competit  ei  a  nostris  puniri   spernamus,  videntes  quod 

primo  suae  conceptionis  instanti,   in  quo  Christus,   qui    remedio   culpae   non  eguit, 

secundum  humanitatem  suam  accepit  gra-  circumcisionem,  quae  fuit  remedium  con- 

tiam  tam  perfectam,  qua  postea  fecit  et  tra  originale   peccatum,   ineffabili  huma- 

pertulit  ea  per  quee  actualiter  mundum  nitate  suscepit.  Unde  ad  Hebraeos  Aposto- 

salvavit.  Tertio,  ab  actu  salvandi  :  sicque  lus  :  Debuit,  inquit,  per  omnia  fratribus  Bebr.n,n. 

vocatum  fuit  nomen  istud  in  circumcisio-  assimilari.   Postremo,  circumcisionem  ac- 

nc,  et  competit  Christo  ratione  suee  passio-  cipiendo,  abstulit  diabolo  occasionem  su- 

nis;  in  circumcisione  autem   primo  san-  spicandi  quod  ipse  esset  Christus. 

guinem   suum    fudit   pro   nobis.    fnsuper  Itaque  et  nos,  universa  quae  pro  nostra 


422 


ENARRATIO    IN   CAP.    II    LUC.E. 


ART.    VII 


salute  Christus  assumpsit,  fecit  ac  pertulit, 
diligentissime  consideremus,  eique  grati  es- 
se  nitamur,  ac  spiritualiter  circumcidamur, 
omnem  inordinationem  ac  superfluitatem 
intus  ac  foris,  videlicet  in  vestibus,  verbis, 
operibus,  otiis,  omissionibus,  itemque  in 
cogitationibus,  affectionibus,  intentionibus, 
vitare  conantes,  nec  aspera  pcenitentise  ex- 
ercitia  abominantes,  sed  viriliter  ample- 
cteutes,  quum  et  Christus  in  tam  infantili 
setate  tam  acerbum  pro  nobis  dolorem  sub- 
ierit.  Ut  enim  Rabbi  Moyses  testatur,  in 
circumcisione  fuit  gravissimus  dolor,  in 
tantum  quod  multi  infantes  inde  obierint. 
Hinc  secundum  eumdem,  voluit  Dominus 
pueros  circumcidi  die  octava,  quando  ad- 
huc  modicam  habent  imaginationem,  ut 
per  hoc  minus  affligerentur.  Quum  ergo 
puer  Jesus  fuerit  optimse  atque  tenerrimse 


A  complexionis  ac  perfectissimse  imaginatio- 
nis  a  principio  incarnationis,  quemadmo- 
dum  et  plenissimse  intellectualis  cogni- 
tionis,  facile  possumus  advertere,  quam 
gravissimam  senserit  pcenam  in  circumci- 
sione,  quam  intime  etiam  ac  pcenose  ei 
compatiebatur  affectuosissima  atque  piis- 
sima  Genitrix  ejus.  Unde  et  nos  compati 
utrique  debemus. 

At  vero  circa  illud,  Vocatum  est  nomen 
ejus  Jesus,  loquitur  Origenes  :  Nomen  Je- 
sus   gloriosum,   omnique   cultu    dignissi- 

B  mum,  nomen  quod  est  super  omne  no-  PAjKpp.ii, 
men,  non  decuit  primum  ab  hominibus  9- 
appellari,  neque  ab  eis  afferri  in  mundum, 
sed  ab  excellentiori  natura.  De  cujus  etiam 
nominis  suavitate  ait  Bernardus  :  Nomen 
hoc  Jesus,  est  mel  in  ore,  in  aure  melos, 
in  corde  jubilus. 


ARTICULUS  YII 


PROSECUTIO   EXPOSITIONIS   HUJUS   CAPITULI   SECUNDI,  AB   EO    LOCO  '.  ET    POSTQUAM  IMPLETI   SUNT 

DIES   PURGATIONIS   EJUS    SECUNDUM   LEGEM   MOYSIS. 


D' 


1-12. 


ESCRIPTA  Christi  circumcisione,  pro- 

sequitur  Evangelista  de  ejus  virginea? 

Matris    purificatione,  omissa  descriptione 

Maith.  ii,  apparitionis  Christi  qua  Magis  innotuit, 
quam  a  Matthseo  evangelista  agnovit  satis 
22  descriptam.  Et  postquam  impleti  sunt  dies 
purgationis  ejus,  puta  Marise,  secundum 
legem  Moysis,  id  est,  quadraginta  impletis 
diebus  a  Christi  nativitate  :  in  quorum  ul- 
timo  infantulus  fuit,  secundum  legem  Moy- 
sis,  in  templo  prsesentandus,  seu  Domino 
offerendus ;  infra  quos  etiam  dies  mater, 
secundum  legem  Mosaicam,  ab  ingressu 
templi  abstinuit,  et  quadragesimo  die  tem- 
plum  ingrediens,   purificabatur.  Prseeepit 

Lev.  xn.  etenim  lex  in  Levitico,  ut  mulier,  quse  sus- 
cepto  semine  masculum  peperisset,  im- 
munda  esset  septem  diebus,  immunda  equi- 
dem    a   consortio    hominum    ingressuque 


C  templi ;  et  die  octavo  circumcideretur  in- 
fantulus,  ipsa  quoque  tunc  munda  effice- 
retur  quoad  consortium  hominum;  insu- 
per  post  septem  dies  prsefatos,  maneret 
mulier  adhuc  triginta  tribus  diebus  in  san- 
guine  purgationis  suse,  abstinens  ab  intro- 
itu  templi,  non  a  consortio  hominum  ;  sic 
quadragesimo  die  offerret  vel  prsesentaret 
puerum  in  templo,  offerens  simul  munera 
secundum  legem  pro  se  et  pro  illo.  Porro, 
si  feminam  peperisset,  duplicabantur  dies, 
tam   quoad   templi   ingressum,   quam   ad 

D  consortium  hominum. 

Sed  quoniam  Virgo  beatissima,  non  se- 
mine  suscepto  concepit,  verum  virtute  Spi- 
ritus  Sancti,  constat  quod  legi  illa  non  fuit 
adstricta,  nec  eguit  purgatione,  quse  nec 
in  peccato  concepit,  nec  unquam  peccavit, 
nec  aliis   matribus   communem    sustinuit 


E!NAUltATIO    IN    CAI'.    II    LUCiE.    —    AKT.    Vll 


423 


rinxum,  imo  mente  et  corpore  immacu-  A 
latissima  atque  purissima  peperit.  Itaque 
dies  isti  dicuntur  dies  purgationis  Mariae, 
non  secundum  realem  cxsistentiam,  sed 
secundum  hominum  aestimationem,  quem- 
Luc. lii, 23.  admodum  Joseph  pater  Christi  vocatur, 
quia  sic  putabatur;  et  quia  secundum  Ilie- 
ronymum,  consuetudo  Scripturae  est  gesta 
ita  referre,  quomodo  tunc  quando  fiebant 
fieri  putabantur.  Insuper,  hoc  modo  di- 
cuntur  dies  purgationis  Mariae  secundum 
legem  Moysis,  quamvis  secundum  verita- 
tem,  lex  illa  super  Mariam  non  caderet.  B 
Vel,dies  purgationis  ejus  dicuntur  impleti 
secundum  legem  Moysis,  non  quoad  obli- 
gationem  Mariae  ad  purgationem,  sed  quan- 
tum  ad  determinationem  impletionemque 
temporis.  Voluit  autem  Maria  dignissima 
subjici  legi  et  qttasi  purgari  in  templo,  ad 
dandum  obedientiae  ac  humilitatis  exem- 
plum,  ad  vitandum  scandalum  Judaeorum, 
ad  conformandum  se  aliis  mulieribus  in 
licitis  ac  honestis,  et  quoniam  Filium  su- 
um  vidit  legi  circumcisionis  subjectum. 
Perfecta  quippe  obedientia  plus  peragit  C 
quam  tenetur,  dicente  Bernardo  :  Perfecta 
obedientia  legem  nescit,  terminis  non  ar- 
ctatur  ;  nec  contenta  angustiis  professio- 
nis,  largiori  voluntate  fertur  secundum  la- 
titudinem  caritatis. 

Tulerunt  illum,  scilicet  Jesum,  Maria  et 

Joseph.  Tunc  enim  egressa  est  Virgo  Chri- 

stifera  stabulum  in  quo  peperit  Christum, 

lulitque  eum  ad  templum  (et  forte  saepe- 

nttmero  ipsa  cum  Joseph  detulit  puerum) 

in  Jerusalem;  ut  sisterent,  hoc  est,  offer- 

rent,  praesentarent,  seu  consecrarent,  eum  D 

Domino,  hoc  est  Deo  Patri  seu  Deo  trino 

ac  simplici,  quia  et  sibi    ipsi  secundum 

qttod  Deus  est  :  quia  offerri  competit  ei 

23       sectindum    humanitatem  ;  sicut  scriptum 

jVum.vm,  est  in  lcge  Domini,  videlicet  in  Numeris 

l6\Exo.d,'  et  Exodo  :  Quia  omne  masculinum  adape- 

Xlif,2,12-I5.  -M  * 

riens  vulvam,  id  est,  primo  eam  nascendo 
aperiens,  hoc  est  omne  primogenitum  tam 
in  hominibus  quam  in  pecoribus,  sanctum 
Domino  vocabitur,  id  est,  consecrabitur 
Deo,  ila  quod  ei  offeretur,  mancipatumque 


crit  quasi  ad  i|)sttm  specialiter  perlinens. 
Inde  per  Moysen  Doiiiinus  ait  frequenter  : 
Ex  quo  percussi  omne  primogenitum  /Egy-  Num.  m, 
pti,  tam  in  hominibus  quam  in  jumentis,  13;  v'"' 17' 
sanctificavi  mihi  omne  qtiod  primo  aperit 
vulvam  in  Israel,  tam  in  hominihus  quam 
in  jumentis.Cnde  sanctificatio  illa  fuit  de- 
putatio  qtta^dam  rerum  illarum  ad  Deum, 
ciijtts  magnificentia  in  rebus  illis  repra- 
sentabatur,  in  quantum  commemorabant 
occisionem  primogenitorum  .Egypti. 

Primogenita  autem  diversimode  Domino 
consecrabantur.  Si  enim  fuerunt  de  tribu 
Levi  et  maculam  non  habebant,  Deo  jugi- 
ter  ministrabant  in  templo,  quando  fue- 
runt  adultac  aUatis,  quamvis  post  oblatio- 
nem  mitterentur  in  domo  parentum.  Si 
vero  fuerunt  de  aliqua  aliarum  undecim 
tribuum  Israel,  ex  oblatione  fuerant  Dei,  Md.xvm, 
sed  quinque  siclis  redimebantur.  Si  autem  15'  "'' 
erant  primogenita  pecorum,  et  animalia 
munda,  Domino  offerebantur,  nec  redime- 
bantur,  sed  sacerdotum  erant,  videlicet  ad 
usum  eorum.  Qtiod  si  immunda  fuerunt, 
redimebantur  seu  in  aliud  commutaban- 
tur,  ut  primogenitum  asini  in  primogeni-  Bxod.  mi, 
tum  ovis;  vel  occidebantur,  ut  primogeni- 
tum  canis.  Qtioniam  ergo  Christus  fuit  de 
tribu  Juda,  constat  quod  quinquc  siclis 
redimebatur. 

Et  ut  clarent,  hoc  est,  etiam  ideo  tule-  24 
runt  Jesum  ad  templttm,  ut  offerrent  pro 
ipso  et  matre  ejus, hosliam  secundum  cjuod 
dictum  est  in  lege  Domini  in  Levitico,  ut-  Ze-.xn,<-8. 
pote  par  turturum  aut  duos  pullos  colum- 
barum.  Offerebaturquc  unus  turtur  Deo  in 
holocaustum,  alius  pro  peccato,  qui  ces- 
sit  in  usum  sacerdotis  orantis  pro  muli- 
ere  quae  sic  purgabatur.  Haec  quoque  fuit 
oblatio  pauperum,  nam  divites  agnum  of- 
ferebant  :  ex  quo  patet  paupertas  Mariae 
et  Joseph.  Verumtamen  Maria  a  parenti- 
bus  suis  hereditatem  bonam  suscepit,  nec 
dubium  quin  tres  Magi  in  die  Epiphaniae 
pretiosa  Christo  dona  obtulerint;  sed  per- 
fectissima  Virgo,  inspiranle  ei  spiritu  Filii 
sui,  omnia  tenuissimae  necessitati,  hoc  esl 
parcissimo  victui  atque  tegumento,  super- 


424 


ENARRATIO    IN    CAP.    II    LVCJE.    —   ART.   VII 


flua,  per  se,  vel  potius  per  manus  Joseph,  A 
erogavit  egenis.  Nec  reor  quod  peregrina- 
tioni  suse  cum  Jesu  ct  Joseph  in  /Egyptum 
aliquid  notabile  servaverit,  vel  tantam  de 
crastino  habuerit  curam  :  quippe  cujus 
spes  in  Deo  perfectissima  fuit,  et  qua3  no- 

iCor.i,24.  verat  se  Christum  Dei  sapientiam  ac  pro- 
videntiam  omnipotentem  secum  habere  in 
filium. 

Rom. xi, 33.  Circa  hsec  exclamat  Cyrillus  :  0  profun- 
ditatem  sapientise  et  scientise  Dei  !  Offert 
hostias,  qui  per  singulas  hostias  honora- 
tur  cum  Patre  ;  figuras  legis  custodit  ve-  B 
ritas;  qui  legis  est  conditor  ut  Deus,  legem 
custodit  ut  homo. 

Insuper  ait  :  Videndum  quid  ista  desi- 
gnent.  Nimirum  inter  aves   loquacissima 
est  turtur,  columba  vero  est  animal  man- 
suetum  :   sicque   per  utrumque  Christus 
exprimitur,   qui    perfectse   mansuetudinis 
fuit,  et  suis  sermonibus  mundum  conver- 
tit.  Unde  ad  ejus  passionem  preefiguran- 
dam,  columba  et  turtur  oblatse  occideban- 
tur.  —  Tterum,  per  columbam  simplicitas, 
sive  (ut  dictum  est)  mititas,  per  turturem  C 
castitas  designatur.  Turtur  namque  si  se- 
mel  perdiderit  conjugem,  aliam  non   re- 
quirit.  Ideo,  secundum  Athanasium,  jussit 
Deus  bina  offerri,  quoniam  ex  corpore  et 
anima  homine  exsistente,  duplicem  poscit 
a  nobis   Deus  castitatem  ac  mansuetudi- 
nem,  videlicet  animas  et  corporis  :  alioqui 
erit  homo  hypocrita,  gerens  tegumentum 
occultse  malitiae.  Amplius  autem,  non  abs- 
que  mysterio  Evangelista  turtures  et  co- 
lumbas  diversimode  exprimit,  dicens,  Par 
turturum   aut   duos   pullos   columbarum,  D 
non,  Par  columbarum.  Turtur  namque  in 
omni  sua  setate  castum  est  animal,  colum- 
ba  vero  in  perfecta  setate  valde  est  luxu- 
riosa,  ideo  decuit  eam  offerri  in  illa  setate 
in  qua  luxui  non  est  apta,  puta  in  juven- 
tute  :  ideo  dicitur,  Pullos  columbarum,  ad 
innuendum  quod  lascivia  Deo  displiceat. 
Postremo,  Lucas  non  exprimit  determi- 
nate  quid  Maria  et  Joseph  obtulerint,  an 
scilicet  par  turturum,  aut  duos  pullos  co- 
lumbarum,  quia  redit  in  idem  quidquid 


horum  obtulisse  dicantur.  Per  utrumque 
enim  eorum  inopia  designatur,  et  res  per 
utrumque  illorum  figurata,Deo  est  placita. 
Subinde  describitur  qualiter  a  testibus 
fide  dignissimis  Christus  in  preesentatione 
praefata  testimonium  habuit.  Et  ecce.  Per       25 
demonstrativum  hoc,  Ecce,  insinuatur  ma- 
gnum,  notabile,  attentioneque  dignum  es- 
se  quod  s.ubditur.  Homo.  Non  enim  hic 
homo   dicitur  ab  eo  quod    in  hominibus 
communiter  praevalet,  quod  est  sensuali- 
tas  (juxta  quem  modum  ait  Apostolus  Co- 
rinthiis  scribens  :  Quum  sit  inter  vos  zelus    i  Cor.  m, 
et  contentio,  nonne  homines  estis  ?),  sed3, 4' 
prout  homo  dicitur  ab  eo  quod  in  homine 
exstat  prsestantius,  et  quod  in  sapientibus 
praevalet,  quod  est  ratio  et  pietas,  juxta 
id  quod  dicit  Apostolus  :  Si  secundum  ho-  ibid.x\,z-i. 
minem  ad  bestias  pugnavi  Ephesi.  Cujus 
verbi  iste  est  sensus  :  Si,  pro  Quia,  se- 
cundum  hominem,  id  est  rationabiliter,  ad 
bestias,  hoc  est  contra  homines  bestiales 
ac  perfidos,  pugnavi,id  est  disputavi,Ephe- 
si,   hoc  est  in  civitate  quae  Ephesus  no- 
minatur.  Unde  humanum  vocamus,  quod 
rationabile  est  et  pium.  Hinc  quidam  ho- 
minem  quasi  describendo,  hominem  affir- 
mant  :  Homo  est  animal  mansuetum  natu- 
ra,  erectum  statura,  discretumque  ratione. 
Erat  in  Jerusalem  :   quse  sancta  civitas 
dicitur,  quoniam  ibi  erat  templum,  et  vi- 
guit  cultus  divinus,  studiumque  legis  ac 
Prophetarum;  prsesertim,  quoniam  Chri- 
stus  ibidem  in  templo  oblatus  est,  praedi- 
cavit,  miracula  fecit,  passus  est,  et  san- 
guinem  fudit,  et  deinde  Spiritum  Sanctum 
misit."Ibi  demum  primitiva  Ecclesia  san- 
ctissime  vixit.  Cui  nomen  Simeon  :  et  in- 
ter   sacerdotes  fuit   famosus   atque  gran- 
daevus. 

Et  homo  iste  justus,  justitia  quae  est 
virtus  cardinalis  ac  specialis,  qua  unicui- 
que  datur  quod  suum  est,  itemque  justitia 
quse  est  virtus  generalis  et  virtualiter  om- 
nis  virtus,  quia  omni  virtute  fuit  orua- 
tus.Fuitque  prsecipue  caritativus  ac  justus, 
quia  non  proprium  privatumque  commo- 
dum,  sed  bonum  commune,  et  generalem 


ENARRATIO   IN   CAP.    II   LVCJE.   —   ART.   VII 


425 


iii 


omnium  desideravit  salulem.El  timoratus 
timore  casto,  sancto  ac  filiali,  qui  timet 
Dei  offensam,  et  clementissimiim  Deum  ut 
patrcm   inhonorare   abhorret.  De   quo  in 

Eccii.xxm,  Ecclesiastico  scriptum  est  :  Nihil  melius 

'    '  quam  timere  Deum  ;  et,  Timor  Dei  super 

omnia  se  posuit.  De  quo  ait  Psalmista  : 

Ps.  xxxni,  Timete  Dominum,  omnes  sancti  ejus,  quo- 
niam  nihil  deest  timentibus  Deum.  Quam- 
vis  ergo  hic  Simeon  cunctis  polleret  vir- 
tutibus,  tamen  in  justitia  et  timore  fulsit 
praeclarius,  secundum  quod-quilibet  San- 
ctorum  dicitur  in  aliqua  virtute  amplius 
splenduisse.  Propter  quod  de  unoquoque 

Eccii. xliv,  cantatur  :  Non  est  inventus  similis  illi, 
qui   conservaret   legem   Excelsi.  Unde  et 

iCor.vn,7.  Paulus  :  Unusquisque,  inquit,  suum  do- 
num  habet  a  Deo.  Ideo  de  his  duabus  vir- 
tutibus  specialiter  commendatur.  Itaque 
justus  fuit  ad  proximum,  timoratus  ad 
Deum.  Denique  timor  retrahit  a  peccato 
hominem,    quemadmodum   scriptum   est, 

Prov.  xv,  Per  timorem  declinat  unusquisque  a  ma- 
lo  :  ideo  per  timorem  implevit  quod  dici- 

Ps.  xxxvi,  tur,  Declina  a  malo.  Justitia  autem  bonum 
prosequitur  :  per  quam  implevit  quod  ad- 
ditur,  Et  fac  bonum. 

Exspectans,  hoc  est,  certissime  affectu- 
oseque  sperans  ac  prsestolans,  consolatio- 
nem  lsrael,  id  est  Christi  adventum,  et 
liberationem  ac  spiritualem  consolationem 
quam  ex  Christi  adventu  consequerentur 
Judaoi,  videlicet  redemptionem  a  peccatis, 
a  diabolo,  ab  inferno,  atque  aeternao  ade- 
ptionem  salutis.  Aliqui  autem  Judaei  car- 
nales  putabant  Christum  venturum,  ut  eru- 
eret  eos  de  omni  subjectione  qua  alienis 
gentibus  ac  principibus  subdebantur,  urii- 
versaque  mundi  regna  ipsis  subjiceret  : 
quasi  in  hoc  felicitas  humana  consisteret, 
vel  ob  talem  liberationem  agendam  Chri- 
stus  esset  promissus,  et  non  potius  ad 
liberandum  genus  humanum  ab  originalis 
reatu  peccati,  et  de  omni  ferocitate  dia- 
boli.  Talem  ergo  consolationem  Simeon 
iste  non  exspectavit,  ut  etiam  Gregorius 
Nyssenus  testatur.  Et  Spiritus  Sanctus  erat 
in  eo,  non  solum  per  essentiam,  praesen- 


27. 


27 


A  tiam,  et  potentiam,  quomodo  in  omni  est 
creatura,  nec  solum  per  caritatem  et  gra- 
tiam  qualemcumque,  prout  est  in  ornni 
eo  qui  est  in  slatu  salutis,  seu  in  caritate, 
quae  vita  est  animae,  sed  per  gratiam  emi- 
nentem,  et  caritatem  ardentem,  secundum 
quod  est  in  viris  heroicis  seu  perfectis. 
Habuit  quoque  gratiam  prophetiae,  ut  sta- 
tim  dicetur. 

Et  responsum  acceperat  a  Spiritu  San-       26 
cto  non  visurum,  hoc  est  non  passurum 
seu  experturum,  se  mortem  :  visus  nam- 

B  que  pro  quolibet  sensu  accipitur  ;  nisi 
prius  videret  oculis  corporalibus  atque 
mentalibus  Christum  Dominum,  qui  est  Act.x, 36. 
omnium  Dominus,  etiam  secundum  natu- 
ram  humanam-  omni  creaturae  praelatus  ; 
vel,  Christum  Domini,  hoc  est  unctum  se- 
cundum  humanitatem  a  Domino  Deo  Patre 
seu  tota  superbeatissima  Trinitate.  Porro 
idem  significant,  Messias  Hebraice,  Chri- 
stus  Graece,  et  unctus  Latine.  Simeon  ita- 
que,  sicut  et  ceteri  Patriarchae,  Prophetae 
ac  Sancti  veteris  Testamenti,  maximo  fla- 

C  grabat  desiderio  Christi  venturi  seu  ejus 
adventus.  Propter  quod  Christus  ait  Apo- 
stolis  :  Beati  oculi  qui  vident  quae  vos  z»c.x,23, 
videtis  :  dico  enim  vobis,  quia  multi  reges  '  ' 
et  Prophetae  voluerunt  videre  quae  vos  vi- 
detis,  et  non  viderunt.  Idcirco  frequenter 
atque  ardenter  orabant  pro  Christi  adven- 
tu,  praesertim  Simeon  iste,  qui  ex  Scri- 
pturis  veteris  Testamenti  agnovit  instarc 
Christi  adventum.  Unde  pro  merito  suae 
devotionis  facta  est  sibi  revelatio  coelestis 
a  Spiritu  Sancto  :  vel  immediate  a  Spiritu 

D  Sancto  per  illuminationem  internam,  vel 
angelo  mediante,  secundum  quod  prophe- 
ticse  revelationes  communiter  angelorum 
ministerio  factae  sunt,  ut  S.  Dionysius  do- 
cet.  Denique,  quamvis  opera  sanctae  Tri- 
nitatis  sint  indivisa,  tamen  revelationes 
hujusmodi  appropriantur  Spiritui  Sancto, 
quoniam  ei  appropriantur  bonitas,  cari- 
tas,  liberalitas,a  quibus  donationes  directe 
procedunt. 

Et  venit  in  Spiritu,   hoc  est  Spiritus       27 
Sancti  instinctu  :  quo  revelante  intellexit 


420 


ENARRATIO    IN    CAP.    II    LVCJE.    —   ART.    VII 


28 


adesse  horam  impletionis  promissionis  si- A 
hi  factffi  de  Ghristi  adspectu;  in  templum. 
Et  quum  inducerent  puerum  Jesum  pa- 
rentes  ejus  in  templum,  scilicet  Maria  et 
Joseph,  quorum  unus  tunc  tulit  Jesum,  et 
puto  quod  Mater.  Cur  autem  Joseph  pa- 
rens  seu  pater  Christi  vocetur,  expressum 
est.  Ut  facercnt  secundum  consuetudinem 
legis  pro  eo,  offerendo,  ut  dictum  est,  par 
turturum  aut  duos  pullos  columbarum, 
redimendoque  puerum  quinque  siclis,  ut 
dictum  est.  Et  ipse  Simeon,  affectuosissi- 
me,  devotissime,  reverendissime,  ac  jucun-  B 
dissime,  accepit  eum  in  ulnas  suas,  hoc 
esl  inter  brachia  sua,  quamvis  se  contactu 
Sancti  Sanctorum  putaret  indignum  ;  sed 
vehemens  amor  rationem  devicit,  et  ad 
unionem  amplexumque  impulit ;  et  bene- 
dixit  Dcum,  hoc  est,  laudavit,  gratias  egit, 
et  sequens  canticum  cecinit  pro  impleti- 
one  divini  promissi  et  ceteris  beneficiis 
Dei,  itemque  quia  jam  plus  accepit  quam 
sibi  fuit  promissum.  Promissum  siquidem 
sibi  fuit,  quod  Christum  videret ;  et  jam 
non  solum  vidit,  sed  brachiis  strinxit,  por-  C 
tavit,  contrectavit,  et  puto  quod  et  oscu- 
latus  sit  infantem  dulcissimum. 

Et  ait  :  Nunc,  postquam  tuum  promis- 
sum  implesti,  Christum  mihi  monstrando 
ut  promisisti,  dimittis,  id  est,  statim  di- 
mitt.es,  vel,  supplico  ut  dimittas  me,  ser- 
vum  tuum,  non  servitute  servilis  timoris, 
qui  metuit  poenam  magis  quam  Dei  of- 
fensam  seu  culpam  (de  quo  ait  Salvator 
apud  Joannem  :  Servus  non  manet  in  do- 
mo  in  selernum,  filius  autem  manet  in 
/6td.xv,i5.  domo  in  aeternum  ;  et  alibi,  Jam  non  di-  D 
cam  vos  servos,  sed  amicos),  sed  servum 
servitute  filialis  timoris  :  cui  servo  ait  Sal- 
vator,  Euge,  serve  bone  et  fidelis,  intra  in 
gaudium  Domini  tui  ;  Domine,  Deus  Pater 
seu  Trinitas  Deus,  secundum  verbum  tu- 
um,  in  pace,  hoc  est  a  mundi  hujus  in- 
quietudine,  tribulatione  et  vitiis  eripi,  qui- 
escere,  seu  mortis  somno  cessare,  et  in 
limbo  patrum  sinuque  Abraha)  repausare 
in  dulci  spe,  quum  certus  sim  cito  per 
Christum  inde  educi,ad  gloriamque  trans- 


29 


Joann.wu 

35. 


Matlh.wv 
21,23. 


ferri.  Sic  ergo,  Dimittis  me  in  pace,  se- 
ciindum  verbum  tuum,  hoc  esl  secundum 
quod  mihi  dixisti,  quod  mortem  non  ex-  vcrs.  20. 
perirer,  nisi  prius  Christum  viderem  :  per 
quod  insinuasti,  quod  Christo  viso,  mox 
obdormirem  in  Domino. 

Quia  viderunt  oculi  mei  exteriores  et       30 
inleriores  salutarc  tuum,  id  est  Christum 
salvatorem   :  qui   dicitur  Salutare   tuum, 
quia  per  ipsum  decrevisti  mundum  saha- 
re,  omniumque  salutem  constituisti  in  eo. 
De  quo  fertur  in  Psalmo  :  Notum  fecit  Do-  p«.xgvu,s. 
minus  salutare  suum.  Unde  et  in  Genesi 
Jacob  patriarcha  testatur  :  Salutare  tuum  Cen.  xux, 
exspectabo,  Domine.  Cui  Salutari  loquitur 
Pater  per  Isaiam  :  Dedi  te  in  lucem  genti-  /s.\ux,«. 
um,  ut  sis  salus  mea  usque  ad  extremum 
terrae.  Hoc  Salutare  Simeon  corporaliter  ac 
intcllectualiter  vidit.  Christus  namque  in 
una  persona  est  Deus  et  homo  :  ideo,  dum 
homo   videbatur   oculo   corporali,    eodem 
oculo  videbatur  et  Deus,  quamvis  non  se- 
cundum    divinitatem  ipsius  ;  imo  secun- 
dum  Ambrosium,  dum  caro  videtur,  vide- 
tur  et  Yerbum.  Hinc  quod  apud  Joannem 
habetur,  Deum    nemo  vidit   unquam,   de    Joann.  i, 

^.  ,  ■•     .     .,    ..  ,  •  j-    •     18;  I  Joann. 

Deo  secundum  divinitatis  essentiam  dici-  1V  12 
tur.  Insuper,  oculo  interiori  vidit  Simeon 
Salvatorem,  quia  per  fidem  cognovit  ip- 
sius  divinitatem,  ejus  quoque  humanita- 
tem  intellectualiter  consideravit,  et  quod 
a  Verbo  esset  assumpta,  pensavit.  Hinc  de 
Christo  scriptum  est  in  Baruch  :  Post  lia;c  Bamchm, 
in  terris  visus  est,  et  cum  hominibus  con-  38' 
versatus  est;  itemque  in  Isaia,  Simul  lau-  js.  m,  s. 
dabunt,  quia  oculo  ad  oculum  videbunt. 

Quod  parasti,  hoc  est,  per  incarnatio-  31 
nem  videri  et  agnosci  aptum  fecisti,  seu 
manifestare  disposuisti  ac  decrevisti,  ante 
faciem  omnium  populorum,  id  cst  in  con- 
spectu  hominum  universorum,  seu  clare 
cunctis  hominibus,  non  solum  Judseis,  sed 
etiam  gentilibus  :  sic  tamen,  ut  sit  distri- 
butio  accommoda,  seu  pro  generibus  sin- 
gulorum,  non  pro  singulis  generum,  juxta 
quem  moduin  in  Daniele  legitur  :  Omnes  Dan.\n,u. 
populi,  tribus  et  lingua?  servient  ei.  Deus 
ergo  Pater  Unigenitum  suum,  in  divinitate 


ENARRATIO    IN   CAP.    II    LVCJE.    —   ART.    VII 


427 


[Tim.  vi,  incomprehensibilem  atqne  inaccessibilem 
lncem  inhabitantem,  per  hoc  fecit  homi- 
nibns  manifestnm,  visibilem  et  cohabitan- 
tem,  qnod  eum  humanae  conjunxit  naturae 
in  unitate  personae.  Quod  ab  Isaia  ita  prae- 

h. lii,  10.  dictum  est  :  Paravit  Dominus  brachium 
sanctum  suum  in  oculis  omnium  gentium. 
Brachium  enim  Domini,  est  unicus  Filius 
Dei  Patris,  per  quem  Pater  omnia  fecit  : 
sicut  et  digitus  Dei  est  Spiritus  Sanctus, 
per  quem  cuncta  revelat.  De  quo  brachio 

^s.xcvii.i.  ait  Psalmista  :  Salvavit  sibi  -dextera  ejus, 
et  brachium  sanctum  ejus.  Pater  ergo  pa- 
ravit  Salutare  hoc  ante  faciem  omnium 
populorum,  quibus  per  Apostolos  praedi- 

/'s.xvih^.  catus  est  Christus,  juxta  illud  Psalmi  :  In 
omnem  terram  exivit  sonus  eorum;  et  rur- 

Ps.  xcvn,3.  sus,  Viderunt  omnes  termini  terrae  saluta- 
re  Dei  nostri.  Quod  et  in  Tsaia  habetur  : 

h.  lii,  10.  Videbunt  omnes  fines  terrae  salutare  Dei 
nostri. 

Quamvis  interea  Christus  ita  paratus  sit 
ante  omnium  faciem  populorum,  aliter  ta- 
men  quantum  ad  Judaeos,  et  aliter  quoad 
32  gentes.  Propter  quod  subditur  :  Lumen  ad 
revelationem  gentium,  hoc  est,  Salutare 
seu  Christum  parasti  sic,  ut  specialiter  sit 
lumen  gentilium,  seu  ad  illuminationem 
eorum  qui  veri  Dei  cognitione  et  cultu  pri- 
vati,idola  coluerunt  ac  daemones.Sed  Chri- 
stus  per  suos  discipulos  reduxit  illos  ad 
veri  Dei  cognitionem,  amorem  et  cultum  : 
imo  per  interiorem  suam  illuminationem 
hoc  potius  fecit,  sine  qua  exterior  Apo- 
stolorum  praedicatio  nihil  juvisset ;  sed  et 
Trinitas  Deus  merito  conversationis  passio- 
nisque  Christi,  tantam  dedit  gentilibus  gra- 
tiam.  Ideo  Christus  paratus  et  datus  est  lu- 
men  ad  revelationem  seu  illuminationem 
genlilium,  qui  sedebant  in  tenebris  perfi- 
diae,  erroris  ac  omnium  vitiorum.  Unde  in 

lbid.  lv,4.  Isaia  Dominus  protestatur  :  Ecce  testem 
populis  dedi  eum,  ducem  ac  praeceptorem 
gentibus.  —  Insuper  parasti  Salutare  hoc, 
gloriam  plebis  tuce  Israel,  id  est  ad  hoc, 
ut  sit  gloria  Israeliticae  plebis  :  quae  fuit 
specialiter  plebs  Dei,   ut   plenius  dictum 

Luc. i,68.  est  super  illud,  Visitavit  et  fecit  redempti- 


A  onem  plebis  suae.  Hoc  enim  est  plebi  illi, 
qiiantum  ad  cos  qui  crediderunt  ex  ea, 
praecipua  praerogativa,  exaltatio,  honor  et 
gloria,quod  Unigenitus  Dei  ex  ea  incarnari 
elegit,  ad  eam  personaliter  venit,  propter 
eam  primo  ac  specialiter  descendit,  secun- 
dum  quod  loquitur  Dominus  :  Non  sum  Matth.%*, 
missus  nisi  ad  oves  quae  perierunt  do- 2*" 
mus  Israel.  Insuper  fuit  in  gloriam  plebis 
suae  Israel,  quia  per  ipsum  sancti  veteris 
Testamenti  in  limbo  detenti,  adepti  sunt 
beatificae  gloriam  visionis.  —  Denique  Chri- 

B  stus  tam  Judaeis  quam  gentibus  fuit  lumen 
et  gloria.  Omnes  enirn  electi,  per  ipsum 
sunt  illustrati ;  et  cunctis  gloria  est,  quod 
Dei  Filius  humanam  naturam  assumpsit. 
Nihilo  minus  per  appropriationem  dicitur 
lumen  gentium,  et  gloria  Judaeorum.  Pro- 
pter  qfiod  ait  Joannes  :  Salus  ex  Judaeis  est.    Joann.w, 

Potest  autem  hic  quaeri,  quomodo  Si-  2"' 
meon,  templum  ingressus,  cognovit  pue- 
rum  Jesum  quem  ante  non  vidit.  Ad  quod 
facile  respondetur,  quod  eodem  Spiritu  re- 
velante,  quo  cognovit  esse  venturum.  Et 

C  forte  aliquod  signum  sensibile  fuit  sibi 
divinitus  praenuntiatum,  quo  cognosceret 
puerum  :  sicut  Joanni  Baptistae  Deus  prae- 
dixit,Super  quem  videris  Spiritum  descen-  md.i,n. 
dentem  et  manentem,  hic  est,  etc.  Forsitan 
namque  vidit  divinum  quemdam  splendo- 
rem  in  vultu  pueri  adorandi.  De  quo  ali- 
quando  verum  fuit  dicere  :  Hic  est  infans 
unius  diei  et  Deus  aeternus. 

Postremo,  quilibet  nostrum  canticum  is- 
tud  dicere  in  propria  potest  persona,  lo- 
quendo  ad  Deum  Patrem  seu  Trinitatem  : 

D  Nunc,  id  est  in  tempore  gratiae  hujus,  di- 
mittis  servum  tuum,  Domine,  secundum 
verbum  tuum,  in  pace  :  hoc  est,  in  pecto- 
ris  tranquillitate  quam  mihi  donasti,  me 
modo,  ut  spero  etoro,  quiescere  gratiose 
permiltes  ac  facies,  ne  turber  aut  ruam, 
sed  in  pace  in  id  ipsum  dormiam  et  re-  />«.iv,9. 
quiescam,  atque  in  omni  adversitate,  ten- 
latione  et  inquieludine,  mens  mea,  quieta 
et  fixa  persistat  in  te;  secundum  verbuin 
tuum,  hoc  est,  prout  in  te  plene  speranti- 
bus  promisisti,  quibus  tuam  defensionem 


428 


ENARRATIO   IN   CAP.    II   LUCiE. 


ART.    VII 


ubertim  in  Scripturis  promittis,  juxta  il-  A 
Ps.  xo,  u.  lud  in  Psalmo  :  Quoniam  in  mc  speravit, 
liberabo  eum;  protegam  eum,  quoniam  co- 
gnovit  nomen  meum,  etc.  Quia  viderunt 
oculi  mei  interiores  per  fidem,  per  sapi- 
entise  donum,  per  Scripturarum  doctri- 
nam,  per  sacramentales  species,  variosque 
supernaturales  tuos  effeclus,  salutare  tu- 
um,  quia  his  modis  jam  Christum  cogno- 
scimus.  Cetera  verba  cantici  hujus  aliam 
interpretationem  non  flagitant. 

Convenientissime  demum  statutum  est 
canticum  istud  in  Completorio  dici,  quia  B 
tunc  cum  prsecipua  pace  interna  Deo  va- 
care,  ad  stratumque  ire,  ac  obdormire,  et 
Christum  in  pectore  nostro  quasi  sepelire 
debemus,  omni  tentatione,  aversione  et 
culpa  prorsus  exclusis.  Tunc  ergo  canti- 
cum  istud  compendiosum  atque  dulcissi- 
mum  devotissime  proferamus,  et  qualiter 
Simeon  beatissimus  Christum  in  brachiis 
strinxit,  ac  cetera  quse  dicta  sunt,  conti- 
gerunt,  intentissime  recordemur,  et  quse 
Simeon  corporaliter  fecit,  spiritualiter  per- 
agamus.  Itaque  et  nos  puerum  Jesum  bra-  C 
chiis  fidei  caritatisque  apprehendamus, 
deosculemur,  stringamus  ad  pectus,  imo 
in  pectoris  secretissimo  collocemus,  dicen- 
Cant. i,  12.  tes  cum  Sponsa,  juxta  illud  :  Fasciculus 
myrrhae  dilectus  meus  mihi,  inter  ubera 
mea  commorabitur.  Verum  qui  hoc  agere 
cupit  ac  debet,  oportet  ut  commune  bo- 
num  Ecclesise  cordialiter  optet,  quseral  et 
oret,  atque  a  Spiritu  Sancto  agatur,  et  car- 
nali  consolatione  contempta,  spiritualem 
dumtaxat  exspectet.  Non  enim  in  Deo  de- 
lectari  valet  sinceriter,  cui  oblectamenta  D 
carnis  aut  sseculi  placent,  vel  qui  in  va- 
nis  cogitationibus  gloriatur.  —  Adhuc  au- 
tem  canticum  istud  post  celebrationem  seu 
communionem  et  hora  mortis  jam  proxi- 
ma  aptissime  dicitur,  quemadmodum  con- 
sideranti  sensum  ejus  patescit. 

Prseterea,  aliqui  in  primo  hujus  cantici 
versiculo,  per  Dominum  intelligunt  Chri- 
stum,  ita  quod  Simeon  puerum  Jesum 
quem  inter  brachia  complectebatur,  De- 
um  ac  Dominum  nominavit.  Tuncque  per 


salutare  Domini  intelligitur  Incarnationis 
mysterium,  vel  assumpta  humanitas  :  per 
quod,  seu  quam,  velut  per  instrumentum 
ac  medium,  Verbum  seternum  operatum 
est  mundi  salutem,  gentium  illuminatio- 
nem,  Judaeorumque  glorificationem.  Vel 
salutare  hoc  esset  salus  seu  redemptio 
tunc  fienda  per  Christum,  quam  Simeon 
spiritu  prophetali  prsevidit. 

Postremo,  de  hac  Christi  in  templo  prse- 
sentatione    prsedictum    fuit    in   Psalmo    : 
Suscepimus,  Deus,  misericordiam  tuam  in  Ps.xlvh,io. 
medio  templi  tui.  Sed  et  apud  Malachiam, 
quum  de  Christi  prsecursore  Dominus  pro- 
tulisset,    Ecce  (inquiens)   mitto   angelum  Maiach.m, 
meum,  protinus  de  Christo  adjecit :  Et  sta-  L 
tim  veniet  ad  templum  suum  Dominator 
quem  vos  quseritis,  et  Angelus  testamenti 
quem  vos  vultis.  —  Hoc  quoque  sciendum, 
quod  duplex  est  benedictio,  videlicet  con- 
secrationis  vel  donationis,  et  laudis.  Bene- 
dictione  consecrationis  seu  donationis,ma- 
jor   benedicit   minori    et   Deus   creaturse, 
juxta  illud  Apostoli  ad  Hebrseos  :  Sine  ulla  Hebr.vu, 
contradictione,  quod  minus   est   a   majo-  ' 
re  benedicitur.  Unde  benedictio  qua  Deus 
benedicit  creaturse,  est  collatio  munerum 
ejus,  et  multiplicatio  eorumdem.  Benedi- 
ctione  autem  laudis,  minor  benedicit  ma- 
jori,  quamvis  ssepe  etiam  et  econtra  :  sic- 
que  Simeon  benedixit  Deo;  et  in  Psalmo 
cantamus,  Benedicam  Dominum  in  omni  ps.  xxxm, 
tempore.  2- 

El  erant  pater  ejus,  videlicet  Joseph,  33 
qui  dicitur  pater  Christi,  quia  nutricius,  et 
quia  ob  famam  Virginis  Matris  conservan- 
dam,permissus  est  sestimari  pater  Christi. 
Circa  quod  loquitur  Origenes  :  Qui  altius 
aliquid  inquirit,  potest  dicere  quoniam 
generationis  ordo  a  David  usque  Joseph 
deducitur,  ne  videretur  ipse  Joseph  frustra 
nominari,  quia  non  fuit  pater  Salvatoris  ; 
attamen,  ut  generationis  ordo  locum  habe- 
ret,  pater  Domini  appellatus  est.  Bursus, 
quoniam  Joseph  vere  fuit  vir  Marise,  cujus 
Christus  fuit  veraciter  filius,  Christus  ma- 
gis  proprie  dicitur  filius  Joseph,  quam  si 
esset  aliunde,  seu  ex  alia  conjuge  adopta- 


ENARRATIO    IN    CAP.  II    LUCE.    —    ART.    VII                                                 429 

tus.  Et  mater  ejus  qui  cum  Patre  et  Spiri-  A  ad  tautum  secretum  fuit  admissus  :  qui 

tu  Saucto  unus  est  Deus  aeternus,  omnipo-  sponsus  et  custos  virgineae  Matris  Genitri- 

tens  et  immensus,  Mater  ejus  qui  omnium  cisque  Dei  esse,  electus   fuit  ac  meruit ; 

est  Creator,   quem    universi  angelicorum  qui  Dei  Patris  Filium,  Deum  incarnatum, 

spirituum  ordines  incessanter  adorant.  Mi-  nutrire,tractare,  deferre,cohabitantem,imo 

rantes,  non  admiratione  dubitationis,  sed  et   obedientem    ac    ministrantem    habere, 

reverentiae  et  congratulationis,  super  his  fuit  praeordinatus  :  nempe,  ut  infra  habe- 

qux  dicebantur  de  illo,  hoc  est  de  magna-  tur,  Jesus  fuit  subditus  illis,  haud  dubium    ver».  51. 

libus  atque  magnificis  laudibus  de  puero  quin  Mariae  et  Joseph. 

Jesu  prolatis,  a  parentibus  Praecursoris,  ab  Et  dixit  ad  Mariam  matrem  ejus.  Ad 

angelo  exercituque  angelico,  a  pastoribus  quam  prophetico  spiritu  loquitur  de  fu- 

quoque   et   Simeone.    Itaque,,  mirabantur  turis  potius  quam  ad  Joseph,  quia  sciebat 

quod  de  eo  qui  in  tanta  paupertate  ac  hu-  B  quod  vera  esset  Genitrix  Ghristi,  Joseph 

militate  advenit,  tam  altissima  dicebantur,  autem  nutricius  et  minister  dumtaxat.  Ec- 

quod  scilicet  esset  salutare  Dei  Patris,  et  ce  positus  est  hic,  hoc  est,  puer  iste  quem 

Act.  x,3c  omnium    Dominus,   lumen   gentium,  glo-  brachiis  stringo,  per  assumptam  humani- 

ria  Judseorum,  mundi  Salvator,  Unigenitus  tatem  datus,situs  atque  a  Deo  statutus  est, 

Dei,  verusque  Deus.   Mirabantur  quoque  in  ruinam,  id  est  perditionem, et  in  resur- 

non  parum  se  electos  ad   tantum  myste-  rectionem,  hoc  est  salvationem,  multorum 

rium,  et  quod  mundi  thesaurus  eis  esset  in  Israel,  hoc  est  plurium  Israelitarum. 

commissus.  Christus  namque  per  suam  incarnationem, 

34            Et  benedixit  illis,  scilicet   parentibus  praedicationem,  vitam  ac  passionem,  fuit 

Jesu  Christi, Simeon. Consuetudo  enim  fuit  multis  Judaeis  causa   salutis  :  de  quibus 

sacerdotibus  legis,  benedicere  parentibus  in  Joanne  ipse  ait,  Ego  scio  quos  elege-  j0ann.\m, 

infantem  in  templo  offerentibus  cum  ho-  C  ''im.  Multis  quoque  et  pluribus  Judaeis  per  ,8- 

stiis   debitis   :   et   benedictio  illa   videtur  praefata  fuit  occasio  excaecationis,  et  trans- 

fuisse  imprecatio  boni,  qua  sacerdos  ex-  gressionis,  et  damnationis  :  quibus  in  Jo- 

petebat  seu  imprecabatur  eis  bona  a  Deo.  anne   loquitur,  Vos  non   estis   ex  ovibus  lbid. x,26. 

Formam   tamen   benedictionis    illius  non  meis.  Hinc  denuo  :  In  judicium  (inquit)  /&!rf.ix,39. 

habemus  expressam,  ut  dicitur ;  sed  forte  ego  in  hunc   mundum  veni,   ut  qui  non 

fuit  illa,  aut  similis  illi,  de  qua  in  Nume-  vident,  videant,  et  qui  vident,  caeci  fiant. 

Num.  vi,  ris  habetur  :  Locutus  est  Dominus  ad  Moy-  Ubi  per  videntes,  intelliguntur  ±11  i  qui  sa-   /*.  v,h. 

22~26,       sen  et  Aaron,dicens  :  Sic  benedicetis  filiis  pientes  et  magni  fuerunt  in  oculis  suis, 

Israel  :  Benedicat  tibi  Dominus  et  custo-  saeculariterque  prudentes  :  quales  praeci- 

diat  te  ;  ostendat  Dominus  faciem   suam  pue  fuerunt   sacerdotes   et   Scribae,    quos 

tibi,  et  misereatur  tui ;  convertat  Dominus  constat  pro  maxima  parte  obtenebratos  es- 

vultum   suum  ad  te,  et  det   tibi  pacem.  D  se  atque  damnatos.  Porro,  per  non  viden- 

Verumtamen,  reor  quod  Simeon  speciali  tes,  intelliguntur  idiotae,humiles,et  simpli- 

omnino  benedictione  benedixerit  Mariae  et  ces  :  quorum  multos  Christus  illuminavit, 

Joseph,  utpote   benedictione  laudis,  bea-  ut   fuerunt  Apostoli,  ceterique  discipuli, 

tos  et  benedictos  eos  dicendo.  Dignitatem  quibus  et  Spiritum  Sanctum  infudit.  Hinc 

namque,  electionem,  et  gratiam  illorum,  quoque  in  Matthaeo  ait  cum  gaudio  :  Con-  Matth.it, 

etiam  ipsemet  vehementissime  mirabatur.  fiteor  tibi,  Pater,  quia  abscondisti  haec  a  25- 

Nihilo   minus   eis   benedixit,  quia   major  sapientibus  et  prudentibus,  et  revelasti  ea 

fuit  sacerdotali  officio,  quamvis  non  san-  parvulis. 

ctitate  et  merito,saItem  quoad  Mariam.Ma-  Generaliter   autem    loquendo,   Christus 

jor  autcm  officio,  benedictionem  largitur.  venit  in  ruinam  omnium  reproborum  seu 

Vere  equidem  beatus  fuit  ille  Joseph  qui  incredulorum,   et   resurrectionem   electo- 


430 


KNARRATIO    IN   CAl\    II    LVGJE. 


ART.    VII 


18 


14 


nini  fideliuin.  Verumtamen  non  uniformi- 
ter  venit,  seu  positus  est,  in  ruinam  et 
resurrectionem  :  quia  in  ruinam  reprobo- 
rum  est  positus  oceasionaliter  et  indire- 
cte  ;  in  resurrectionem  vero  electorum, 
causaliter  et  directe.  Sic  namque  positus 
est  in  ruinam,  quomodo  Deus  dicitur  ho- 
minem  indurare.  Nunc  itaque  sermo  est 
de  ruina  peccati,  quae  est  ipsamet  culpa, 
et  de  damnatione  aeterna,  quae  est  effectus 
culpse   et   incredulitatis,    secundum    illud 

Joann.  m,  Salvatoris  :  Qui  non  crcdit,  jam  judicatus 
est,  quia  non  credit  in  nomine  unigeuiti 
Filii  Dei.  Nunc  etiam  sermo  est  de  resur- 
rectione  spirituali,  qua  homo  per  Bapti- 
smum  et  pcenitentiam  ac  gratiam  Dei,  a 

Ephes.v,  peccato  resurgit.  Unde  ait  Apostolus  :  Sur- 
ge,  qui  dormis,  et  exsurge  a  mortuis.  Item 

Ps.  i,  5.  Psalmista,  Ideo  non  resurgunt  impii  in 
judicio  :  quod  de  resurrectione  a  peccato 
in  judicio  discretionis  rite  exponitur, quan- 
quam  et  de  futura  resurrectione  corporali 
felicis  immutationis  accipi  possil,  quse  erit 
effectus  dominicae  passionis,  seu  meriti 
Christi,  dicente  Apostolo  :  Quoniam  qui- 
dem  per  hominem  mors,  et  per  hominem 
resurrectio  mortuorum.Sic  ergo  in  illorum 
ruinam    Christus   est  positus,   de   quibus 

ibid.i,M.  Paulus  testatur :  Praedicamus  Christum  cru- 
cifixum,  Judaeis  quidem  scandalum,  gen- 
tibus  autem  stultitiam.  Iu  illorum  vero 
resurrectionem  est  positus,  de  quibus  Pau- 
lus  adjecit  :  Ipsis  vero  vocatis,  hoc  est  ele- 
ctis,  Judaeis  et  Graecis,  praedicamus  Chri- 
stum  Dei  virtutem  et  Dei  sapientiam. 

Et  in  signum  cui  contradicetur .  Signum 
tripliciter  sumitur  :  primo,  pro  indicio  ali- 
cujus  significativo,  ut  circulus  designat 
potum  venalem  ;  secundo,  pro  miraculo, 
secundum  quod  in  Joanne  loquitur  Chri- 

7oann.iv,  stus,  Nisi  signa  et  prodigia  videritis,  non 
creditis  ;  tertio,  pro  vexillo  quo  in  bel- 
lo  milites  unius  partis  ab  alterius  partis 
militibus  discernuntur,  sicut  in  Psalmo, 

Ps.  Lxxm,  Posuerunt  signa  sua,  signa,  et  non  cogno- 
verunt.  Itaque,  juxta  primam  signi  acce- 
ptionem,  sensus  est  :  Positus  est  Christus 
in  signum,  id  est  ad  evangelicae  veritatis 


I  Cor.  xv 
21. 


Ibid. 


48. 


4,  5. 


A  doctrinam  insinuandam  seu  proponendam, 
cui  a  multis  contradicetur,  vel  verbo,  vel 
opere,  vel  modo  utroque.  Inobedientes 
namque  Christiani  opere  contradicuntJux- 
ta  secundam  acceptionem,  sensus  est  :  Po- 
situs  est  in  signum,id  est  miraculum,quia 
et  ipso  Christo  homine  de  Virgine  nato, 
mirabilius  quid  est?  Omnia  quee  de  Chri- 
sto  narrat  Scriptura,  signum  est,  hoc  est 
miraculum,  cui  contradicetur  a  perfidis 
universis,  ut  quod  Mater  virgo  est,  quod 
in  unitate  personae  sit  Deus  et  homo,  quod 

B  veraciter  resurrexit.  Ita  Origenes  exponit. 
Juxta  tertiam  acceptionem,  per  signum 
intelligitur  crux  Christi  seu  fides  crucis  : 
quo  signo  distinguuntur  servi  Christi  a 
servis  diaboli,  dum  signum  istud  ab  illis 
honoratur  ac  fronti  imprimitur,  ab  illis 
contemnitur.  —  Postremo,  exponi  potest 
de  signo  pacificationis,  ut  sit  sensus  :  Po- 
situs  est  in  signum  fcederis,  et  reconcilia- 
tionis  seu  pacis  inter  Deum  et  homines  : 
quia  videlicet  factus  est  mediator  Dei  et  i T%m. n, 5. 
hominum,  et   figurabatur  per   arcum  de 

C  quo  loquitur  Dominus  in  Genesi  :  Arcum  Gen.ix,  13. 
meum  ponam  in  nubibus,  et  erit  signum 
fcederis  inter  me  et  terram.  Christus  au- 
tem  signum  est  fcederis  memorati,  non 
significative  solum,  sed  et  causaliter,  di- 
cente  Apostolo  :  Ipse  est  pax  nostra,  qui  Ephes.u, 
fecit  utraque  unum;  et  denuo,  Pacificans  u/.  , 

^  '  Loloss.  i, 

per  sanguinem  crucis  suae,   sive  quae  in  20. 
ccelo,  sive  quae  in  terra. 

Et  tuam  ipsius,  0  Maria,  animam  per-       35 
transibit  gladius,  hoc  est  amarissimus  do- 
lor  compassionis,  quo  anima  tua  implebi- 
D  tur,  q-uum  videris  Filium  tuum  occidi,  et 
persecutiones  pati.  Imo  Virgo  beata  fre- 
quenter  ante  Christi  passionem,  praecogi- 
tando  quanta  ille  esset  passurus,  amaris- 
sime  affligebatur  :  qui  dolor  ccepit  in  ea 
in  Christi  infantia.  De  qua  re  in  revelatio- 
nibus  S.  Brigittae  multa  credibiliter  scripta 
sunt.  Iste  est  gladius   spiritualis  de  quo 
fertur  in  Psalmo  :  Lingua  eorum  gladius  ps.  lvi.s. 
acutus  ;  et,  Gladius  in  labiis  eorum.  Ibi  />«.  Lviu, 8. 
tamen  accipitur  gladius  pro  causa  doloris. 
Sic  ergo  gladius  pertransiit  animam  Vir- 


17 


i'2. 


ENARRATIO    IN   CAP.    II  LVCJE.    —   ART.    VII                                                  431 

ginis  gloriosae,quomodo  de  Joseph  in  Psal-  A  suas  de  Christo  cogitationes  pandentes.  Se- 

Ps. civ, i8.  nno  cantatur  :  Ferrum  pertransiit  animam  cundum  hunc  sensum,  dictio  l't  tenetur 

ejus,  hoc  est  dura  afflictio.  —  Ambrosius  concomitanter,  non  causaliter  :  quia  non 

per  gladium  intelligit  verbum  seu  sapien-  ideo  venit,  et  passus  est   Ghristus  modo 

Ephes.vi,  tiam.  Unde  et  Paulus  ad  Ephesios  :  Acci-  praefato,  ut  talis  cogitationum  manifesta- 

pite,  ait,  gladium  spiritus,  quod  est  ver-  tio  fieret,  sed  illa  secuta  est  per  modum 

bum  Dei.  Itaque  sensus  est  :  Tui   ipsius  eventus. 

animam  pertransibit  gladius,  id  est,  intel-  Vel  sic  :  Ut  revelentur ,  hoc  est,  in  con- 

lectum    tuum    intime   illustrabit   verbum  fessione  seu  humili  sui  ipsius  accusatione 

vel  sapientia  mysterii  crucis,  ita  quod  il-  aperiantur,ea?  multis  cordlbus  peccatorum 

lud  non  ignorabis,  sed  prsecognitio  passi-  cogitationes  iniquae  :  quae  ante  confessio- 

onis  Filii  tui  tua  intima  penetrabit.  Hanc  nem  latebant,  sed  merito  passionis  Christi 

quoque  interpretationem    tangit  vir  illu-  B  data  est,  et  datur  hominibus  gratia  confi- 

strissimus  S.  Paulinus  episcopus,  in  ser-  tendi  salubriter.  Sicque  dictio  illa,  Ut,  te- 

mone  seu  epistola  ad  B.  Augustinum.  Et  neri  potest  causaliter  aliquo  modo  :  nam 

allegant  ad  hoc  Ambrosius  et  Paulinus  il-  ideo   passus   est   Ghristus,   ut   hominibus 

Bebr. iv,  lnd  Apostoli  ad  Hebraeos  :  Vivus  est  sermo  hanc  gratiam  mereretur.  Ita  exponit  Ori- 

Dei,  et  efficax,  et  penetrabilior  omni  gla-  genes,  dicens  :  Gogitationes  malae  in   ho- 

dio  ancipiti,  pertingens  usque  ad  divisio-  minibus   erant,    quae    propterea    revelatse 

nem  animse  et  spiritus.  Verumtamen  hoc  sunt,  ut  occideret  eas  ille  qui  pro  nobis 

ad   litteram    de    increato  sermone,  Verbo  mortuus  est.  Postremo,  fideles  passionem 

aeterno,  Unigenito  Patris,  inducitur,  ut  tex-  Ghristi  et  compassionem  Mariae  cordialiter 

tum  intuenti  patescit.  attendentes,   mox  se  de  suis  vanis  cogi- 

Ut  revelentur  ex  multis  cordibus  cogi-  tationibus  reprehendunt,  easque  promunt 

tationes.  Verbum  istud  intricatum  est,  re-  G  modis  praetactis. 

ferrique  potest  ad  particulam  immediate  Consequenter  recitatur  testimonium  Chri- 

praehabitam,   vel  ad  id  quod   dixerat   Si-  sto  impertitum  a  femina  sancta.  Et  erat       $q 

meon,  Positus  est  hic  in  ruinam,  etc.  Ex  Anna  prophetissa,  filia  Phanuel,  de  tribu 

hoc  ergo  quod  Christus  venit  in  quorum-  Aser.  Tam  determinate  describitur,   pro- 

dam  salutem,  et  ad  aliquorum  majorem  pter  veritatis  cerlificationem,et  ut  ab  aliis 

damnationem  occasionaliteiyit  dictum  est,  quee  simili  nomine  vocabantur,  distingua- 

item  ex  passione  ipsius  compassioneque  tur.  Aser  autem  fuit  unus  duodecim  Pa-   Gen.  xxx 

Matris  ejus,  factum  est  ul  multorum  ho-  triarcharum  filiorum  Jacob.  Hcec  processe-  ,2« 13i 

minum  cogitationes  quae  ante  latebanl,  re-  rat  in  diebus  multis,  hoc  est,  diu  vixil,  et 

velarentur,  id  est,  per  quosdam  effectus  virtutibus   magis    processit   quam   annis, 

aliis  proderentur  ac  declararentur.  Ex  di-  quotidie   augens   merita   sua  ;  et  vixerat 
clis  enim  ostensum  est,  quis  bonis  cogita-  D  cum  viro  suo  annis  septem  a  virginitafe 

tionibus  Deum  quaesierit, quis  in  Christum  sua,  id  est  a  tempore  quo  eam  adhuc  vir- 

crediderit,  quis  ejus  adventum  sincere  op-  ginem  sumpsit  in  conjugem.  Et  hxc  vidua       37 

taverit,  quis   etiam    temporalia  quaerens,  fuit  et  mansit  usque  ad  annos  octoginta 

promissaque  putans  in  Ghristi  adventu,  in  quatuor.  Unde  propter  senium  suum  ho- 

eum  tam  pauperem,  tam  humilem  et  ab-  norabilior,  fideque  dignior  fuit.  Scriptum 

jectum  credere  spreverit.  Denique-tempo-  est  enim  in  Levitico  :  Coram  cano  capite  £«>.xix,3s. 

re  passionis,  Judaei  cogitationes  suas  quas  consurge,  et  honora  personam  senis.  Job 

de  Ghristo  habebant,  manifestaverunt,dum  quoque  ait  :  In  antiquis  est  sapientia.  et /00  x»,  12. 

pro  maxima  parte  negando  ipsum,  dice-  in  multo  tempore  prudentia. 

bant  verba  quae  in  Evangelio  scripta  sunt,  Qucv  non  discedebat  de  templo  :   non 

aliqui  vero  manebant  ei  adslantes,  sicque  quod  ibi  sine  interruptione  permanserit, 


432 


ENARRATIO    IN    CAP.    II    l.UCJE.    —    ART.    VII 


et  omnia  corpori  necessaria  egerit,  qunin 
stalim  subdatur,  Hsec  ipsa  hora  superve- 
niens.  ltaque  dicitur  non  discessisse  de 
templo,  quia  omni  hora  opportuna,  imo 
frequenter  prae  ceteris  ibi  fuit  :  sicut  de 
homine  multum  devoto  et  diu  in  ecclesia 
perdurante  dicimus,  quod  semper  est  in 

Lue.  jcvm,  ecclesia.  Sic  et  Christus  testatur  :  Oportet 
semper  orare.  Jejuniis  et  obsecrationibus 
serviens  Deo,  cui  soli  latriee  servitus  est 
reddenda,  nocte  ac  die,  hoc  est  competen- 
tibus,  imo  et  diuturnis  atque  frequentibus 
vicibus  diei  noctisque.  Porro,  obsecratio 
proprie  ponitur  :  species  orationis  qua 
Deum  invocamus  per  commemorationem 
alicujus  sacri,  ut  quum  dicimus  :  Per  pas- 
sionem  tuam  libera  nos,  Christe  ;  vel,  Per 
bonitatem  tuam  me  adjuva.  Jejunium  au- 
tem  ad  orationem  disponit,  sobriam  ac 
vigilem  mentcm  praestando,  vitia  carnis, 
somnolentiam,  loquacitatem,  pigritiamque 
pellendo  :  quee  omnia  ex  edacitate  nascun- 
tur.  Ad  illuminationem  quoque,  omnis- 
que  gratise  incrementum  jejunium  confert. 
Quanta  autem  sit  virtus  orationis  atque 
jejunii,  constat  ex  eo  quod  de  pessimo 
genere  daemoniorum  asserit  Christus  :  Hoc 
genus  in  nullo  potest  exire,  nisi  in  ora- 
tione  et  jejunio. 

Insuper,  vidua  ista  plena  fuit  omni  vir- 
tute  ;  sed  ideo  de  istis  duobus  virtutum 
actibus  specialiter  commendatur,  quia  in 
eis  magis  excrevit  ac  fulsit,  sicut  de  Sime- 

vers.  25.  one  habitum  est  cur  specialiter  timoratus 
ac  justus  vocetur.  Unde  per  longa  jejunia 
et  frequentes  ac  fervidas  orationes,  grati- 
am  prophetise  asoendit.  Nam  per  utrum- 
que  mens  elevatur  ad  Deum  :  per  jejuni- 
um  quidem,  dispositive  ac  mediate ;  per 
orationem  autem,  directe,  formaliter  et 
immediate.  Per  quee  duo  etiam  peccata 
preecipue  auferuntur  :  sicque  anima  puri- 
ficatur  et  sanctificatur,  instarque  speculi 
tersi,  pervii  et  politi,  capax  fit  sapientiee 
copiosee  et  illustrationis  propheticee,  tan- 
quam  amica  et  consiliaria  Creatoris,  cui 

Ps.  l,  8.   Deus  incerta  et  occulta  sapientiee  suee  re- 
5qp.vn.S7.  velat,  juxta  illud  Sapientiee  :  Sapientia  in 


Marc.  ix, 
28. 


A  animas  sanctas  se  transfert,  amicos  Dei  et 
Prophetas  constituit. 

Si  ergo  et  nos  a  viliis  emundari,  concu- 
piscentias  refrenare,  in  gratia  et  virtutibus 
crescere,  deemonibus  preevalere,  desuper 
illustrari  et  sanctificari  optamus,  jejuniis 
et  orationibus  indesinenter  et  fervide  in- 
sistamus,  a  templo  Dei  non  recedamus, 
quantum  ratio  id  permittit,  vel  mente  non 
abeamus.  Obsecratio  autem  est  ferventior, 
potior,  magisque  impetrativa  spiritus  ora- 
tionis  :  ideo  obsecrationi  instandum  est, 

B  sicut  est  illud  Psalmistee  :  Secundum  mise-  ps.xxw,  7. 
ricordiam  tuam  memento  mei  tu,  propter 
bonitatem  tuam,  Domine. 

Et  hcec  beatissima  Anna,  ipsa  hora  diei  38 
purgationis  Marise,  qua  Simeon  tenebat 
puerulum  Jesum  in  ulnis,  superveniens , 
id  est,  templum  Spiritu  Sancto  monente 
ingrediens,  quoniam  Spiritu  Sancto  reve- 
lante  cognovit  quis  esset,  et  quid  ageretur 
in  templo,  confitebatur  Domino,  id  est, 
Christum  quem  vidit  preesentem  laudavit, 
eique  gratias  retulit,  quod  juxta  Propheta- 

C  rum  oracula  ad  mundi  redemptionem  jam 
descendisset.  Est  autem  duplex  confessio, 
scilicet  laudis,  et  culpee.  Prima  confessio- 
ne  confitemur  Dei  bonitatem  et  beneficia 
ejus  :  de  qua  loquitur  Christus,  Confiteor  Mattk.n, 
tibi,  Pater.  Secunda  vero  confitemur  pro-  "2a" 
pria  mala.  Denique  verba  Annee  non  sunt 
seriatim  descripta,  forte  quia  quantum  ad 
sensum  satis  coincidebant  cum  verbis  Si- 
meonis  ac  Zachariee  supra  descriptis.  Nam 
et  ipsa  felicissima  Anna  tantee  exstitit  se- 
nectutis,quod  cum  Simeone  non  immerito 

D  optavit  dissolvi  viso  jam  Christo,  ejusque 
adventum  exspectare  cum  patribus  sanctis 
in  limbo.  Et  loquebatur  de  illo,  scilicet  de 
Christo  et  ejus  adventu,  beneficiis  atque 
mysteriis.  Unde  patet,  quod  paulo  ante, 
per  Dominum  intelligatur  ad  litteram  Chri- 
stus.  Omnibus  qui  exspectabant  redempti- 
onem  Jerusalem.Ver  Jerusalem  Judeeee  me- 
tropolim,  tota  regio  vel  plebs  Israelitica 
designatur.  Omnibus  ergoqui  devote  opta- 
bant  ac  preestolabantur  liberationem  po- 
puli  Israel  a  jugo  peccati  et  potestate  dia- 


ENARRATIO    IN   CAP.  II   LVCJE.    —   ART.    VII                                                 i33 

boli,  Anna  haec  lestabatur  Christum  jam  A  quae  ah  aliis  noverunt  jam  scripta,vel  Spi- 

advenisse,  et  populum  Israel  totumque  sae-  ritu  revelantc  describenda  viderunt  :  sic 

culum  liberaturum  nunc  esse  :  intelligen-  tamen,  ut  narrationis  seu  descriptionis  suae 

dumque  est  de  omnibus  quibus  opportune  serie  continuata,  quasi  nulla  praetermisisse 

seu  convenienter  poterat  loqui.  videantur,  quae  alterius  Evangelistae  pen- 

39           Et  ut  perfecerunt  omnia  secundum  le-  sata  descriptione,  quo  loco  transilita  sint, 

gem  Domini,  id  est,  postquam  Maria  et  diligens  lector  inveniet. 

Joseph  omnia  peregerunt  quse  secundum  Puer  autem,  secundum  quod  homo,  cre-       40 

praccepta  legis  ad  ritum  purificationis  spe-  scebal  aetate  et  corporis  quantitate  :  qui 

ctabant,  videlicet  Filium  in  templo  offe-  secundum  quod  Deus,  aeternus  est  atque 

rendo,  eumque  quinque  siclis  redimendo,  immensus  ;  et  confortabatur  robore  cor- 

hostias  quoque  immolando  legales,  quam-  porali,  secundum  incrementi  mensuram  : 

vis   ad   nullum    istorum   (ut  dictum   est)  B  quamvis   omni    momento   poterat   tantam 

tenerentur,  reversi  sunt  in  Galilceam,  vi-  corporis  fortitudinem  assumere  et  habere, 

delicet  in  civitatem  suam  Nazareth :  quae  quantum  jussisset  seu  voluisset  ut  Deus, 

dicitur  urbs  eorum,  quia  habitaverunt  ibi-  vel  etiam  ut  homo  comprehensor  secun- 

dem    antequam    venirent   ad   Bethlehem.  dum  superiorem  suae  animae  portionem,  ut 

Christus   quoque    in   Nazareth   fuit    con-  Deitate  fruentem.  Tanta  enim  exstitit  bea- 

ceptus.  titudo  animae  Christi,  quod  redundasset  in 

Praeterea,  secundum  Origenem,  Bedam,  corpus  ipsius,  dando  illi  quatuor  dotes  cor- 

multosque  alios,  praetermittit  hoc  loco  Lu-  poris  glorificati,  nisi  dispensative  Deus  hoc 

cas  quaedam,  quae  a  Matthaeo  evangelista  distulisset,  ut  in  epistola  ad  Dioscorum  as- 

novit   descripta,    quomodo    scilicet  Jesus  serit  Augustinus.  Insuper,  Christus  ut  ho- 

Matth.u,  post  haec  sit  in  .Egyptum  translatus,  ne  mo,  confortabatur  spiritu,  id  est  in  anima 

;  i9"  ab  Herode  occideretur,  et  post  mortem  He-  C  sua  a  Spiritu  Sancto,  non  per  gratiae  vel 

rodis  reductus  sit,  tuncque  cceperit  Naza-  virtutum   aut   donorum   augmentum  sive 

reth  habitare.  Itaque  secundum  istos,  an-  profectum,  sed  quantum  ad  ostensionem, 

tequam  Maria  et  Joseph  cum  Jesu  venirent  qua  secundum  setatis  incrementum  perfe- 

in  Nazareth,  in  ^Egyptum   profecti  sunt.  ctionem  suam  magis  ac  magis  monstravit, 

Dicuntque  aliqui,  quod  in  Bethlehem  a  Je-  seu   aliis   per  effectum  ostendit.  Iterum, 

rusalem  redierunt,  et  a  Bethlehem  in  .Egy-  confortabatur  a  Spiritu  Sancto,  imo  a  lota 

ptum  progressi  sint.  Alii  probabiliter  di-  Trinitate,  in   anima,   in  quanturn  indesi- 

cunt,  quod  a  Jerusalem  non  redierunt  in  nenter  anima  ejus  conservabatur  in  forti- 

Bethlehem,  quia  ob  nullam  causam  a  Naza-  tudine  gratiae  ac  virtutum  a  Deo,  quam  in 

reth  venerunt  ad  Bethlehem,  nisi  propter  primae  suae  creationis  instanti  suscepit  ab 

descriptionem,  ut  patuit  :  idcirco  expedito  eo.  De  hac  autem  re  plenius  in  fine  hujus 

illo  negotio,  revertentes  a  Jerusalem,  non  D  articuli  erit  dicendum.  Plenus  sapientia, 

ad  Bethlehem,  sed  ad  Nazareth  redierunt,  quia  secundum  divinitatem,  fuit  substanti- 

in  qua  velut  in  civitate  patriae  mansionis-  aliter  ipsa  Sapientia  increata.  Porro  secun- 

que  suae,  libentius  morabantur;  et  postea,  dum  humanitatem,  repletus  fuit  multiplici 

ex  illa  urbe  angelo  nuntiante  in  /Egyptum  sapientia  creata,  ut  post  pauca  dicetur  ; 

fugerunt.Ceteri  quasi  mediam  viam  tenen-  fuitque  sapientia  illa  creata  in  ipso  perfe- 

tes,  affirmant  quod  a  Jerusalem  cceperunt  cta   ab    incarnationis   principio  :  propter 

reverti  in  Nazareth,  atque  in  via  angelus  quod  dicit  Apostolus,  quod  in  ipso  sunt  Coioss.u, 

locutus  est  ipsi  Joseph,  ut  cum  matre  et  omnes  thesauri  sapientiae  et  scientiae  abs-  3" 

puero  fugeret  in  .Egyptum.  Verum  quid-  conditi.  Et  gratia  Dei  erat  in  illo.  Tanta 

quid  horum  dicatur,  verum  est  quod  Evan-  enim  fuit  plenitudo  gratiae  in  eo  secun- 

gelistae  singuli  aliqua  hinc  inde  omittunt,  dum  naturam  humanam,  quantum  valet 

T.  11.  28 


23. 


434 


ENAUHATIO    IN    CAIV    II    LUC.E.    —    AKT.    VII 


41 


ln  Matth. 
II.  15. 


Matth.  n, 
19-23. 


Exod.xxiu, 
17  ;  Dent. 
xvi,  16. 


Ibidem. 


eapere  mens  crcata,  ita  quod  tota  capaci- 
tas  animae  ejus  1'uil  gratia  Dei  repleta  in 
sufic  creationis  exordio.  De  multiplici  au- 
tem  gralia  quae  in  Christo  ponitur,  statim 
patebit. 

Et  ibant  parentes  ejus  per  omnes  annos 
i?i  Jerusalem  in  die  solenni  Pascha>.  Si 
Maria  et  Joseph  euin  puero  Jesu  septem 
annis  in  .Egypto  morati  sunt,  quomodo 
singulis  annis  pueritiae  Jesu  in  Jerusalem 
circa  Pascha  profecti  sunt?  Praeterea  in 
Matthaeo  habetur,  quod  Joseph  angelo  prae- 
cipiente  rediens  de  .Egypto  in  terram  Is- 
rael,  audito  quod  in  Judaea,  cujus  metro- 
polis  fuit  Jerusalem,  regnaret  Archelaus 
filius  Herodis,  timuit  illo  ire,  ideoque  in 
Galila?am  reversus  est,  atque  in  Nazareth 
habitavit. Quomodo  ergo  quolibet  anno  ivit 
Jerusalem,  si  timore  Archelai  non  audebat 
illuc  accedere?  Insuper  lex  prsecepit,  ut 
tribus  vicibus  in  quolibet  anno,  omne  ma- 
sculinum  Judseorum  appareret  coram  Do- 
mino  in  loco  ad  hoc  electo,  hoc  est  in  loco 
praecipuo  cultus  divini,qui  fuit  Jerusalem, 
praesertim  postquam  ibidem  constructum 
est  templum.  Ergo,  qua  ratione  semel  as- 
cenderunt  Jerusalem  ?  Videtur  quod  ter 
ascendere  debuerunt. 

Et  respondendum  ad  primum,  quod  Lu- 
cas  loquitur  de  tempore  quo  Maria  et  Jo- 
seph  in  Galilaea  seu  Nazareth  sunt  mora- 
ti.  Ad  secundum  respondet  Augustinus  in 
libro  de  Gonsensu  Evangelistarum  duplici- 
ter  :  primo,  quod  licet  Joseph  timuerit  in 
Judsea  morari,  Archelao  regnante,  ne  esset 
conspicuus  inter  turbam,  tamen  in  gentem 
in  qua  facile  quivit  latere,  secrete  ascen- 
dere  potuit,  ne  esset  irreligiosus;  secundo, 
quod  Lucas  loquitur  pro  tempore  quo  Ar- 
chelaus  non  timebatur,  defunctusve  erat. 
Ad  tertium  respondetur,  quod  lex  in  Exo- 
do  jussit,  ut  omnis  masculus  Judaeorum  in 
tribus  solennitatibus,  scilicet  Paschse,  Pen- 
tecostes,  et  Tabernaculorum,  coram  Domi- 
no  appareret;  sed  cum  his  qui  habitabant 
multum  remote  a  loco  praefato,  dispensa- 
batur  quoad  duas  solennitates,  videlicet 
Pentecostes  et  Tabernaculorum.  Maria  au- 


A  tem  et  Joseph  a  Jerusalem  remote  mane- 
bant  :  idcirCo  ad  principalem  dumlaxat 
solenhitatem  venerunt,  legi  obedientes,  et 
obediendi  exemplum  praestantes.  De  mu- 
lieribus  tamen  praeceptum  non  fuit  ita  ve- 
nire ;  sed  si  comitabantur  viros,  ex  devo- 
tione  vel  consuetudine  fuit. 

Postremo  quod  ait,  lbant  Jerusalem  in 
die  solenni  Paschae,  non  est  intelligendum 
quod  in  die  illo  tam  celebri  ibant,  sed 
quod  iter  sic  arripiebant,  tit  in  illo  die  in 
Jerusalem  essent  :  imo  in  vigilia  Paschaes, 

B  quando  agnus  seu  phase  immolabatur,  ibi 
esse  curabant,  ut  manducarent  de  agno 
paschali. 

Deinceps  recitat  Evangelista  quomodo 
puer  Jesus  primo  sapientiam  suam  declara- 
re  seu  manifestare  incepit.  Et  guum  factus  42 
esset  Jesus  annorum  duodecim,  secundum 
quod  homo  :  qui  secundum  divinitatem 
idem  ipse  aeternaliter  et  invariabiliter  per- 
manet ;  ascendentibus  illis,  videlicet  Maria 
et  Joseph,  Jerosolymam.  Sic  enim  appel- 
lavit  eam  Salomon,  quae  communiter  Je- 

C  rusalem  nuncupatur  ;  situque  altior  fuit 
quam  Galilsea,  ideo  ascendisse  dicuntur ; 
secundum  consuetudinem  diei  festi,  id  est, 
prout  solitum  fuit  circa  festivitatem  pa- 
schalem.  Bona  quippe  et  laudabilis  con- 
suetudo  vim  legis  habet,  ideo  sine  idonea 
causa  omittenda  non  est. 

Consummatisque  diebus,  id  est  expletis       43 
seu  transactis  diebus  ad  solennitatem  il- 
lam  spectantibus  :  quae  septem  diebus  du- 
rabat,  juxta   illud   Deuteronomii,  Septem    Deut.m, 
diebus  comedes  absque  fermento.  Verum-  3- 

I)  tamen  aliqui  dicunt,  quod  octo  diebus  du- 
raverit,  quia  et  Glossa  testatur  :  Octo  pro- 
longabatur  diebus.  Quod  verum  est  cum 
praefatis  septem  integris  diebus  de  qui- 
bus  ait  Scriptura,  computando  diem  eos 
immediate  praecedentem,  in  cujus  vespe-  Exod.m, 
ra  immolabatur  phase,  luna  quartadecima,  18- 
prout  in  Exodo  fuit  praeceptum.  Quum  re- 
dirent,  id  est,  a  Jerusalem  reverti  ad  Ga- 
lilaeam  inciperent,  remansit  puer  Jesus  in 
Jerusalem,  non  absque  multiplici  causa, 
rationabilissimisque  motivis,  videlicet :  ut 


ENAIUUTIO    IN    CAP.  II    LUC.E.    —   ART.    VII                                                  W5 

suam  sapientiam  tunc  monstrare  ad  glo-  A  bant,  eo  vigilantius  et  abundantius  quaere- 

riam  Patris  inciperet;  ut  pueris,  imo  et  bant  dilcctum  :  quia  ut  ait  Gregorius.  vis 

cunctis,  exemplum  persistendi  in   templo  amoris  multiplicat  intentionem   et  studi- 

et  in  cultu  ac  opere  Dei  prseberet;  ut  ze-  um  inquisitionis. 

lum  suum  circa  divina  ac  Patris  bonorem  Et  factum   est,  post   triduum,  utpote       46 

a  pueritia  declararet;  ut  amore  spiritualis  quarto  die,  invenerunt  illum  in   templo, 

profectus  in  sapientia,  scientiis  atque  vir-  non  in  theatro,  foro,  ludorumve  loco,  ut 

tutibus,  carnales  parentes  ostenderet  re-  pueri  solent  inveniri :  ad  innuendum  quod 

linquendos.  Et  non  cognoverunt  parentes  Filium  Dei  quaerere  et  invenire  optantes, 

ejus,  quod  ibi  remansit  :  quia  ut  Beda  fa-  templum,  oratorium,  ecclesiam,  seu  locurn 

tetur,  ad  solennitates   praefatas  venientes  cultui    Dei  contemplationique   aptum  in- 

atque  ad  propria  redeuntesv  viri  et  femi-  gredi  debent,  non  spectaculorum  aut  tu- 

nae  incedebant  seorsum,  infantes  autem  ac  B  multuum  loca.  Imo,  sicut  qui  libenter  est 

pueri  cum  quolibet  parente  poterant  ire  :  in  ecclesia  propter  divina,  filius  Dei  cre- 

ideo  Maria  putavit  puerum  esse  cum  Jo-  ditur  adoptivus,  tanquam  libenter  consi- 

seph,  et  vice  versa.  Sic  namque  seorsum  stens  in  domo  Patris  ccelestis  ;  sic  qui  in 

tendebant   viri   ac   feminae,    ut   continen-  tabernis  et   locis  vanitatum    libenter  est, 

do,  devotius  solennitatibus  interessent.  Ve-  diaboli  filius  reputatur.  Sedentem  in  me- 

rumtamen  Origenes  subtilius  aliquid  tan-  dio  doctorum  :  ad  designandum  quod  pu- 

git,  nescio  tamen  si  verius.  Imaginabatur  eri,  imo  et  ceteri,   debent  se   doctoribus 

equidem,  quod  supernaturaliter  imperce-  applicare,  a   quibus    in  virtutibus   atque 

ptibiliterque  elapsus  sit  manus  parentum,  scientiis  valeant  informari,  secundum  il- 

quemadmodum  in  Evangelio  secundumJo-  lud  Ecclesiastici  :  Si  videris  sensatum,  sta-   Eccii. 

36. 


VI, 


/oann.  vni,  annem   legitur  saepe   elapsus   manus  Ju-  tim  evigila  ad  illum  ;  et  iterum,  In  mul- 

59;  x,  39.    ^q^^  eum  lapjdare  volentium   :  quod  C  titudine  presbyterorum  sapientium  sta,  et 

qualiter  factum  sit,  infra  dicetur.  sapientiae   illorum   ex    corde   conjungere. 

44  Existimantes  autem  illum  esse  in  comi-  Audientem  illos,  et  interrogantem.  Audi- 
tatu,  id  est  inter  eos  qui  pariter  incede-  vit  doctrinam  illorum,  non  ut  aliquid  di- 
bant,  ita  quod  Maria  putavit  quod  esset  in  sceret  sive  proficeret,  sed  ut  juxta  prolata 
comitatu  virorum,  Joseph  autem,  quod  es-  ab  illis  congruenter,  non  extranee,  inter- 
set  in  comitatu  mulierum,  venerunt  iler  rogaret,  et  quia  inter  homines  conversans, 
diei,  id  est,  unius  diei  iter  confecerunt  a  humano  decentique  modo  habere  se  de- 
Jerusalem  recedendo,  et  requirebant  eum  buit  ;  itemque,  ut  exemplum  preestaret 
inter  cognatos  et  notos.  Quum  enim  in  fi-  simplicibus,  praesertim  pueris  et  minori- 
ne  primi  diei,  tam  Maria  quam  Joseph  ad-  bus,  quamvis  peritis,  ut  magistros  et  se- 
verterent  quod  cum  nullo  ipsorum  esset  niores  audire  potius  curent,  quam  docere 
vel  redisset  Jesus,  non  mediocriter  solli-  D  preesumant,  nec  vana  ostentatione  se  ja- 
citabantur  :  idcirco  die  sequenti  eum  in  ctent,  praesertim  quum  scriptum  sit  :  Sit  /aco6.i,i9. 
utroque  comitatu,  praesertim  inter  cogna-  omnis  homo  velox  ad  audiendum,  tardus 

tos  et  vicinos  seu  notos  et  familiares,  dili-  autem  ad  loquendum  ;  et  iterum,  Nolite  tbid. mti. 

45  gentissime  requirebant.  Et  non  invenien-  plures  magistri  fieri,  fratres  mei,  scientes 
tes  eum  inter  illos  :  ad  insinuandum  quod  quia  majus  judicium  accipitis. 
carnalis  amor  atque  propinquitas,  socie-  Itaque,  postquam  illos  audivit,  quaestio- 
tasque  humana  plurimum  impedit  a  vaca-  nes  Christus  proposuit,  ut  illos  instrueret, 
tione  divina  inventioneque  Christi;  regres-  atque  ad  Dei  laudationem  induceret.  De- 
si  sunt  inJerusalem  tertia  die,  requirentes  nique  hic  disciplinae  rectus  est  ordo  :  pri- 
eum  in  ea,  ubicumque  putabant  spem  esse  mo,  diligenter  audire,  deinde  circa  audita 
quod  inveniretur.  Quo  enim  plus  dilige-  pertinenter  inquirere,  juxta  illud  Ecclesi- 


436  T.NARRATIO    1N    CAP.    II  LUC.-K.    —    AUT.    VII 

Eeeii.     aslici  :  Audi   tacens  sinnil  et  quserens,  el  A  antea  fecit  hoc,  ne  phantasticum  auL  dia- 

xxn, 0,12.  prQ  ,.ev(.[.(M1|ja  accedet  tibi  bona  gratia.  bolicum  putaretur.  Potest  quoque  dici,  ut 

Quo  conlra   nonnulli    non  exspectata   re-  tangit  Ambrosius,   quoniam   duodenarius 

sponsione  tentant  objicere,  seu  non  audita  Apostolorum  numerus  fuit  ad  praedicatio- 

ad  plenum  objectione  incipiunt  responde-  nem  Evangelii  eligendus. 
re,  non  attendentes  illud  Proverbiorum  :  At  vero  affectuosissima  atque  piissima 

Prov.vnn,  Qui  prius  respondet  antequam  audiat,  stul-  Mater,  viso  unico  ac  supercarissimo  Filio 

tum    se    esse    demonstrat    et    confusione  suo,  tanto  amplius  est  gavisa,  quo  de  ejus 

dignum.  Propterea  in  Eeclesiastico  scribi-  amissione  plus  fuit  tristata  ;  verumtamen 

Eccii.xi,s.  tur  :   Priusquam  audias,  non   respondeas  eum  alloqui  non  praesumpsit,  quamdiu  vi- 

verbum.  Quae  autem  fuerint  Christi  quae-  dit  eum  cum  doctoribus  occupatum.  Sed 

stiones   atque  responsa,  Evangelista    non  Puer  Matrem  adesse  conspiciens,  actu  illo 

exprimit.  Arbitror  tamen,  quod  aliqua  cir-  B  completo,  venit  ad  eam.  Quae  mox  mater- 

ca   sua   mysteria   atque   adventum    suum  nis   concussis    visceribus   et   prae   gaudio 

spectantia  fuerit  sciscitatus,  ut  daret  eis  lacrimans,  fiducialiter,  humiliter,  dulciter 

agnoscendae  veritatis  occasionem.  et  affectuose,  tanquam   mater  ait  ad  ip- 

47  Stupebant  autem,  id  est,  vehementer  sum  :  Fili,  quid  fecisti  ?wbis  sic?^X  est 
mirabantur,  omnes  qui  eum.  audiebant,  verbum  hoc  non  quasi  increpatio,sed  qua- 
quod  scilicet  in  puero  tantulae  aetatis  es-  si  pia  et  amorosa  conquestio,  seu  avida 
set  sapientia,  eloquentia,  maturitas,  con-  inquisitio,  exponendum.  Noverat  nempe 
stantia  tanta  :  praesertim  tamen  de  sapien-  beatissima  Virgo  Filium  suum  esse  Deum 
tiae  ejus  eminentia.  Nam  subditur  :  super  et  hominem,  nec  posse  peccare,  nec  sine 
prudentia  ejus  intus  manente  :  et  sumitur  rationabili  causa  quidpiam  agere.  Ideo  sci- 
hic  prudentia  pro  sapientia,  vel  notitia  scitatur  :  0  fili,  quid,  id  est  cur,  fecisti 
Scripturarum  ;  et  responsis  ejus,  per  quae  C  nobis  sic,  nobis  ignorantibus  in  Jerusalem 
sua  interior  prudentia  patefiebat.  Unde  remanendo,  ac  per  hoc  tantam  nobis  tri- 
elicitur,  quod  sicut  Christus  proposuit  eis  stitiam  ingerendo,  quos  noveras  de  tua 
quaestiones,  sic  vice  versa  ;  sed  ipsi  ei  tam  absentia  taliter  affligendos  ?  0  felicissima 
prompte  ac  sapienter  respondere  nequi-  incomparabilisque  Maria,  quae  Unigenitum 
bant,  ut  eis  ipse.  Ex  eodem  equidem  sa-  Patris  aeterni  tam  vere  ac  confidenter  fi- 
pientiae  fonte   procedit,  apte  interrogare,  lium  vocat  ! 

48  convenienterque  respondere.  Et  videntes  Eccc  ego  et  pater  tuus  putativus,  dolen- 
admirati  sunt  :  id  est,  cuncti  qui  aderant  tes  de  tua  absentia,  quwrebamus  te  cum 
huic  disputationi,  et  corporaliter  puerum  grandi  dolore.  Cujus  doloris  causam  Glos- 
illum  intuebantur,  quam  facete,  modeste,  sa  assignat,  quia  limebant  ne  quod  puero 
reverenter  se  habuit,  intellectualiter  quo-  in  infantia  facere  molitus  fuit  Herodes,alii  juaitn.u, 
que  videbant  quam  sapiens  esset,  admira-  D  puero  jam  provectioris  aetatis  inferrent,  13' i6- 
tione  repleti  sunt,  quod  puer  ille  doclores  videlicet  Archelaus  et  alii.  Sed  nonne  sa- 
aetate,  studio,  atque  humana  instructione  piens  Virgo  cognovit,  quod  puer  ideo  ve- 
provectos,   tam    incomparabiliter   supera-  nit,   ut  in  virili  aetate  pro  mundi  salute 

ret  :  cujus  simile  nunquam  viderunt  et  crucifigeretur  ?   Et   respondendum,    quod 

forte  nec  audierunt,  quum  sit  contra  vel  utique  :  nihilo  minus  metuere  potuit  ne 

supra  cursum  et  ordinem  rerum.  —  Prao-  puero  qui  ad  patiendum  venit,  aliquid  ad- 

terea   quaeritur,   cur   Christus   duodecimo  versitatis   accideret,    quamvis    sciret   sibi 

aetatis  suae  anno  sapientiam  suam  sic  or-  hoc  contra   ipsius  voluntatem  non  posse 

sus  est  declarare.  Ad  quod  Graecus  respon-  accidere.  Denique  Origenescirca  hoc  sub- 

det,  quia  duodecimo  anno  penes  homines  tiliter  scribit  :  Cur,   inquiens,  quaerebant 

discretionis  ratio  perfici  solet  :  unde  non  puerum  cum  dolore?  An    ideo,   ne  forte 


ENARRATIO    IN   CAP.    II    LUC^E. 


ART.    VII 


437 


perierit  sive  erraverit?  Absit.  Nunquam  A 
enim  fieri  potuit,  ut  perditum  formida- 
rent,  quem  Dominum  esse  cognoverant,  et 
quem  Maria  se  de  Spiritu  Sancto  conce- 
pissc  perpendit.  Sed  quomodo  tu,  dum 
Scripturas  legis,  quaeris  in  eis  sensum 
cum  dolore  et  quodam  tormento,  non  quod 
Scripturas  errasse  arbitreris,  sed  quoniam 
veritatem  quam  continent  nescis,  et  inve- 
niro  quaeris;  sic  illi  quaerebanl  Jesum,  ne 
forte  eos  relinquens  ad  alia  demigrasset, 
et  quod  magis  puto,  ne  forte  reversus 
esset  ad  ccelos,  quum  ei  placuisset  iterum  B 
descensurus. 

Itaque  et  nos,  dum  peccando  amiseri- 
mus  Jesum,  protinus  cordialiter  doleamus, 
et  cum  sollicitudine  ac  mcerore  eum  quae- 
ramus,  nec  dissolute  et  negligenter  per- 
transeamus,  ut  illi  qui  quaerunt  nec  tamen 
eum  inveniunt.  Unde  in  Deuteronomio  ha- 
Deut.n,Z9.  betur  :  Quum  qusesieris  Dominum  Deum 
tuum,  invenies  eum  ;  si  tamen  toto  corde 
quaesieris  eum,  et  tota  tribulatione  animae 
tuae.  Tanto  enim  plus  de  perpetratione 
peccati  et  Christi  amissione  dolere  debe-  G 
mus,  quam  de  temporalium  et  corporali- 
um  perditione,quanto  malum  culpae  pejus 
est  malo  pcenae,  et  quanto  salus  aeterna 
seu  incommutabile  bonum  majoris  est  bo- 
nitatis  ac  dignitatis  quam  transitoria  uni- 
versa.  Nihilo  minus  multi  caeca  et  misera 
mente  plus  de  transitoriorum  ablatione, 
quam  de  gratiae  ac  salutis  perditione  tri- 
stantur. 
49  Et  ait  ad  illos  :  Quicl  est  quod  me  quw- 

rebatis  ?  quasi  dicat  :  Necesse  non  fuit  me 
taliter  quseri  cum  tanta  moestitia.  Quibus  D 
verbis  non  increpat  eos  quasi  culpabiles, 
quia  nec  male  egerunt  quaerendo  ;  sed  ca- 
ritative  et  pie  insinuat,  quod  aliter  quao- 
rendus  potius  fuit,  et  quod  melius  ac  sapi- 
entius  facere  potuissent,  quam  fecerunt  ita 
quaerendo  inter  cognatos  ac  notos  :  quem- 
admodum  Christi  voluntas  de  qua  dixit, 
Marc.xw,  Pater,  non  quod  ego  volo,  bona  fuit ;  et 
36-  tamen  qua  dixit,  Sed  quod  tu,  melior  fuit. 

Hinc   subditur  :  Ncsciebatis  (quasi  dicat, 
Utique  perpendere  potuistis)  quia  in  his 


quai  Palris  mei  sunt,  id  est  in  cultu  et 
lemplo  Patris  aeterni,  ojiortet  rne  essc,  qui 
veni  ad  hoc,  ut  secundum  formam  servi  Phitipp.n, 
quam  accepi,  Patrem  meum  ccelestem  in- 7' 
desinenter  honorem  ?  Unde  apud  Joannem 
Christus  ait  de  Patre  :  Quae  placita  sunt  Joann.vm, 
ei,  facio  semper.  Tanquam  dicat  :  Primo  " 
fui  a  vobis  in  templo,  non  inter  cognatos 
quaerendus,  ceteris  paribus;  vel  advertere 
poteratis,  quod  non  nisi  in  divinis  essem 
moratus.  Hoc  tamen   pro  tttnc  non  tene- 
bantur  considerare,  sed  paulatim  proficere 
debtterunt.  Et  Christus   his  verbis  inter- 
rogat  eos,  non  ut  reprehendat  quasi  pec- 
cantes,  sed  ut  instruat  aliqua  ignorantes, 
ut  moris  est  his  qui  ex  preecipua  caritale 
loquuntur. 

Et  ipsi  non  intellexerunt  verbum  quod  50 
locutus  est  adeos.  Non  est  putandum  igno- 
rasse  eos,  praesertim  Mariam,  quod  per  pa- 
trem  intellexerit  Deum  Patrem  eeternum  ; 
sed  plene  non  intellexerunt  quid  Christus 
per  ista  verba  prsetenderet,  hoc  est,  per 
quem  modum  assereret  se  esse  oportere 
in  his  quae  Patris  sunt,  utpote  quantum 
ad  locum  et  tempus,  aliasque  circumstan- 
tias,  et  quoad  actus  determinatos  :  quia 
et  verbum  hoc  multipliciter  intelligi  po- 
tuit ;  et  Maria  non  ignoravit  Filium  suum 
indesinenter  Deo  Patri  actibusque  divinis 
intentum,  sed  quando,  qualiter,  quoties 
oporteret  eum  esse  in  templo,  non  ita  pra> 
vidit  distincte. 

Et  descendit  cum  eis,  et  venit  Naza-  51 
reth,  a  qtta  cum  illis  ascendit  Jerusalem. 
De  qua  ascensione  sua  ad  festivitatem  le- 
galem,  per  Zachariam  de  se  ipso  praedi- 
xit,  dicens  :  Vadam  etiam  ego.  Nam  paulo  Zaeh.M» 
ante  ibidem  habetur  :  Hacc  dicit  Dominus 
exercituum  :  Usquequo  veniant  populi  et 
habitent  in  civitatibus  multis,  et  vadant 
habitatores  unusquisque  ad  alterum,  di- 
centes,  Eamus  et  deprecemur  faciem  Do- 
mini.  Quibus  mox  subditur  :  Vadam  etiam 
ego,  scilicet  Dominus  exercituum  qui  lo- 
quitur  ista.  Non  enim  Zachatias  de  se  ipso 
hoc  ait  :  quod  super  Zachariam  clarius  de- 
monstravi.  Et  erat  sabditus   illis  :  quo- 


21. 
/Mrf.20,21. 


438 


KNARRATIO    IN    CAP.    II    LUC.E. 


ART.    VII 


niam  sicut  in  se  ipso  humillimus  fnit  nt  A 
liomo,  sic  nsquc  perfectum  in  exteriori- 

pwztpp.ii,  bus  humiliavit  se  ipsum,  non  solum  Matri, 
sed  el  nutricio  et  ministro  se  subdens, 
secundum  naturam  assumptam  ;  et  legem 

Matth.w,  quam  de  honoratione  parentum  dedit,  im- 
plevit,  non  necessitate,  sed  dignatione  et 
pietate.  Non  enim  communi  legi  fuit  ad- 
strictus,  aut  de  necessitate  praecepti  sub- 
jectus,  sed  supra  legem,  non  solum  se- 
cundum  divinitatem,  sed  et  secundum 
humanitatem,  ut  a  Yerbo  aeterno  assum- 
ptam  et  toti  creaturae  praelatam.  B 

Denique,  secundum  gradus  diversos  po- 
testatis  altioris,determinandus  est  obedien- 
tiae  gradus.  Ideo  potestati  in  spiritualibus 
preesidenti,  in  illis  est  obediendum ;  prae- 
sidenti  autem  in  regimine  rei  publicae,  in 
talibus  est  obodiendum  ;  similiter  prsesi- 
denti  in  regimine  domus  atque  familiae,  in 
talibus  obediendum  est  a  domesticis.  Chri- 
stus  autem  simpliciter  superior  fuit  suis 
parentibus  :  quibus  tamen  parebat  et  hu- 
millime  atque  promptissime  serviebat,dans 
omnibus  nobis,  praesertim  junioribus,  obe-  C 
dientiae  ac  humilitatis  exemplum,  et  ut 
non  solum  carnalibus,  sed  et  spiritualibus 
patribus  ac  senioribus  obediamus,  dicen- 

Ephes.n,\.  te  Apostolo  :  Filioli,  obedite  parentibus 
vestris  per  omnia.  Debent  autem  filii  pa- 
rentibus  honorem  reverentiae,  sicut  in  as- 
surgendo ;  honorem  obedientiae,  in  omit- 
tendo  seu  faciendo,  dummodo  non  sit 
impeditivum  salutis  ;  itemque  honorcm 
subventionis  necessariee,  pro  loco  et  tem- 
pore.  Hac  ergo  Christi  humilitate  vehe- 
mentissime  superbia  nostra  confunditur,  D 
rebellio  nostra  damnatur,  dum  superio- 
ribus  nostris  non  obtemperamus  :  quia 
Dominus  universorum,  qui  etiam  secun- 
dum  naturam  assumptam  etVerbo  unitam, 
dignior  Deoque  carior  est  toto  universo, 
non  solum  pauperi  Matri,  sed  et  fabro 
obedivit  lignario. 

Et  Mater  ejus  conservabat  omnia  verba 
hoBC,  scilicet  verba  et  facta  Filii  sui,  in 
corde  suo,  tanquam  optima  ac  docillima 
sapientiae  aeternse  discipula,  sapientiae  ca- 


pacissima  ac  avidissima  ;  et  quidquid  Fi- 
lius  ejus  de  cetero  fecit  aut  dixit,  cum 
summa  veneratione  pensavit,  ac  inde  emi- 
nenter  profecit,  non  ut  puerum  vel  virum 
dumtaxat,  sed  ut  Deum  illum  attendens. 
Unde  nec  ipsa,  nec  Joseph,  sine  debita 
reverentia  ei  aliquid  injungere  consue- 
verunt. 

El  Jesus  proficiebat  a'tate,  quia  tempus       52 
quod  sibi  accrevit,  fructuosissime  expen- 
debat,  et  sapientia  et  gratia  apud  Deum 
et  homines,  id  est  veraciter  coram  Deo  et 
hominibus,  Deum  in  omnibus  pura  con- 
scientia  honorando,  et  proximos  aedifican- 
do,  suam  sapientiam,  perfectionem  et  gra- 
tiam  eis  paulatim  manifestando,  secundum 
quod  aetate  processit,  ut  per  hoc  ad  Dei 
honorem  et  gloriam  provocarentur.  Deni- 
que  quoad  Deum,  sufficit  bona  conscien- 
tia  ;   sed   propter  homines   exigitur  bona 
fama,  exemplarisque  vita  :  quam  qui  ne- 
gligit,  secundum  Augustinum,  crudelis  est. 
Propter  quod  in  Ecclesiaste  legitur  :  Melius   Eccie.\u, 
est  nomen  bonum,  quam  unguenta  pretio-  '■ 
sa;  et  alibi,  Curam  habe  de  bono  nomine.   Eccii.xu, 
Apostolus  quoque  :  Provideamus  (inquit)  j5- 
bona   non   solum   coram  Deo,  sed   etiam  21. 
coram  hominibus;  et  alibi,  Honeste  am-  iThess.w, 
buletis  ad  eos  qui  foris  sunt. 

Postremo  jam  diligentius  intuendum, 
quomodo  Christus  profecit  sapientia  et  gra- 
tia.  Ad  quod  intelligendum,  oportet  adver- 
tere, quod  quum  Christus  sit  Deus  et  homo 
in  unitate  personae,  duplex  fuit  in  eo  sa- 
pientia,  scilicet  increata,  quae  est  ipsum- 
met  Verbum  aeternum  ac  divina  essentia, 
et  creata.  Et  ista  sapientia  Christi  creata 
multiplex  fuit.  Una  dicitur  Beatorum,  qua 
a  principio  creationis  animae  suae,  ipse  se- 
cundum  animam  ut  Deo  fruentem  omnia 
cognovit  in  Verbo  seu  in  divina  essentia, 
sicut  Beati  in  patria,  imo  multo  excellen- 
tius  eis.  Insuper  fuit  in  anima  Christi  a 
suae  creationis  principio,  sapientia  indita 
seu  infusa,  qua  cognoscit  res  per  proprias 
earum  species  sibi  concreatas,  suaeque  ani- 
mae  connaturales  et  proportionatas.  Nul- 
la  enim  naturalis  perfeclio  defuit  animae 


11. 


ENARRATIO    1N    CAl\    11    LUCjE.    —    ART.    VII 


439 


Christi.  Unde,  qucmadmodum,  secundum 
Augustinum,  Verbum  aotcrnum  seu  Deus  a 
principio  indidit  mcntihus  angelicis  intel- 
ligibiles  rerum  species,  per  quas  cogno- 
scunt  res  cognitione  vespertina,  praeter 
cognitionem  matutinam  qua  res  cogno- 
scuntur  in  Verbo,  sic  Verbum  animae  Chri- 
sti  sibi  unitse  indidit  species  intelligibiles 
naturales. 

Praeter  has  sapientias  seu  scientias,  po- 
nunt  quidam  theologi  in  anima  Christi  sci- 
entiam  acquisitam  seu  experimentalem  : 
quam  S.   Thomas  primo   negavit  esse  in 

Thom.part.  anima  Christi;  sed  postea  in  tertia  parte 
q  ar'  '  retractat  hoc,  et  asserit  talem  scientiam  in 
Christo  ponendam  :  quia  ut  ait,  nihil  eo- 
rum  defuit  Christo  quse  Deus  in  natura 
humana  plantavit,  ideo  Christus  habuit  in- 
tellectum  agentem,  ejusque  operationem. 
Operatio  autem  intellectus  agentis  est,  a 
phantasmatibus  intelligibilcs  species  abs- 
trahere,  atque  in  intellectu  eas  possibili 
ponere,  ut  tertio  de  Anima  dicitur.  Ita- 
que  in  intellectu  possibili  animae  Christi 
fuerunt  species  intelligibiles  ab  intellectu 
agente  illi  impressae  :  quod  est  scientiam 
acquisitam,  quam  quidam  vocant  experi- 
mentalem,  in  Christo  consistere,  quse  ha- 
betur  per  modum  humanum,  naturaleque 
lumen.  De  qua  ad  Hebraeos  ait  Apostolus, 

Hebr.  v,  8.  loquens  de  Christo  :  Didicit  ex  his  quae 
passus  est  obedientiam.  Et  sumitur  ibi  Di- 
scere,  pro  Experiri.  Christtts  namque  non 
didicit  ab  aliis  scientiam  acquisitam,  sed 
per  propriam  adinventionem  eam  adeptus 
est.  Haec  secundum  Thomam  in  tertia  par- 
te  indttcta  snnt. 

Ex  quibus  ostenditur,  quod  Christus  in 
nulla  sapientia  seu  scientia  praenominata 


A  profecit,  quantiim  ad  habitum  illius,  nisi 
in  scientia  acqtiisita.  Fuit  quoque  anima 
Christi  indesincnter  aeqtie  perfecta  in  actu 
sapientiae  Beatorum,  ac  sapientiae  inditac 
seu  infusae  :  unde  in  nulla  earum  pro- 
fecit,  nisi  qtiantum  ad  manifestationem  ; 
sed  in  actu  ac  habitu  sapicntiae  acquisi- 
tae  profecit,  secundum  ponentes  illam  in 
ipso. 

Insuper  fuit  in  anima  Christi  ab  in- 
carnationis  exordio  gratia  habitualis,  tan- 
ta,  tamque  perfecta,  ut  pcr   ipsam,  et  de 

I>  plenitudine  ejus  universis  fidelibus,  qui  Joann.  1,16. 
membra  ejus  vocantur,  influere  possit  spi-    i  Cor. «, 
ritualem  sensum  ac  motum  virtutum  vivi-  v  :30  p  es' 
ficum,  quemadmodum  caput  influit  mem- 
bris  motum    naturalem  ac  sensum.  Hinc 
gratia  habitttalis  et  gratia  capitis  ponitur, 
secundum   rem,   una  eademque  Christo  : 
in  qua  ctiam,  secundum  rem,  nunquam 
profecit,  sed   secundum   manifestationem 
dumtaxat;  imo  gratia  illa  tanta  fuit  et  est 
in  Christo,  quod  mens  creata  majoris  gra- 
tiae  capax  non  est.Ponitur  quoque  in  Chri- 

C  sto  gratia  unionis,  qtiae  secundum  quosdam 
est  ipsum  esse  increatum  Verbi,  humani- 
tati  Christi  communicatum.  Aliqui  tamen 
affirmant,  quod  gratia  unionis  in  Christo 
sit  quid  creatum ;  sed  illi  gratiam  unionis 
aliter  sumunt.  Unde  diversitas  horum  con- 
sistit  in  verbis.  Itaque,  qttoniam  humani- 
tati  Christi  a  principio  suae  creationis  com- 
municata  est  hypostatica  unio  cum  Vcrbo 
aeterno,  quod  estsuper  omne  donum  crea- 
tttm,  etiam  ex  tunc  ei  data  est  plenitudo 
gratiae  et  donorum  sapientiae  ac  virtutum, 

D  beatitudinttm  quoque  et  fructuum,  imper- 
fectionem  in  sua  ratione  non  includen- 
tium. 


440  ENARRATIO    IN    CAP.    III    LUCE.    —   ART.    VIII 


ARTICULUS   VIII 


ENARRATIO   CAPITULI   TERTII    I    ANNO   AUTEM   QUINTODECIMO   IMPERII   TIBERII   C.ESARIS. 


0' 


lUEMADMODUM  Christi  annuntiationem,  A  unde   tetrarcha  vocatur  princeps   quartae 

conceptionem,  nativitatem,  circumci-  partis  regni.  Philippo  autem  fratre  ejus 

sionem,  nominationem,  pueritiam  descri-  exsistente  tetrarcha  Ituratce  et  Trachoni- 

pturus  Evangelista,  praemisit  de  Praecurso-  tidis  regionis  :  quae  duae  provinciae   re- 

ris  annuntiatione,  conceptione,  ceterisque  putabantur  quarta  pars   regni   totius  Ju- 

praedictis;  ita  nunc  de  Christi  praedicatio-  daeae,  quod  fuit  regnum  Herodis  Ascalonitae 

ne,  Baptismo  et  gestis  scripturus,  praemit-  patris  fratrum  istorum.  Denique  iste  est 

tit  de  praedicatione,  baptismate  factisque  Philippus,  cujus   uxorem,  puta  Herodia-    Marcn, 

Praecursoris,  quia  praeambula  et  accessoria  dem,  abstulit  ei  frater  suus  Herodes  Anti-  i7' 18, 

sunt  ad  Christi  documenta  et  gesta.  pas,  quem  ob  hoc  increpavit  Joannes.  Et 

1            Anno  autem  quintodecimo  imperii  Ti-  Lysania  exsistente  Abilinai,  id  est  provin- 

berii  C&saris  :  qui  Octaviano  imperatori,  ciae  sic  vocatae,  tetrarcha.  Lysanias,  secun- 

cujus  et  filiam  habuit  conjugem,  in  impe-  B  dum  Bedam,fuit  filius  Herodis  Ascalonitae. 

rio  immediate  successit.  Octavianus  autem  Josephus  vero  affirmat,  quod  fuit  nepos 

annis   quinquaginta   septem   regnavit,   et  ipsius,  utpote  filius  Ptolomaei  cujusdam  ex 

anno  quadragesimo  secundo  imperii  ejus  Alexandria  sorore  praefati  Herodis  :  quod 

nati  sunt  Christus  et  praecursor  ejus  :  sic-  verius  creditur.  Beda  autem  nomen  filii 

que   quindecim   annis    sub   Octaviano   in  forsitan  extense  accepit,  prout  nepotes  ali- 

mundo  hoc  conversati  sunt,  et  quintusde-  cujus,  filii  ejus  dicuntur. 

cimus  annus  imperii  Tiberii  fuit  tricesi-  Praeterea   advertendum,    quod   Herodes 

mus  annus  aetatis  Christi  ac  Praecursoris  :  Ascalonita  sex  habuit  filios,  quorum  tres 

quo  anno  gesta  sunt,  quae  paulo  post  de-  ipse  adhuc  vivens  occidit;  ipsoque  mor- 

scribuntur.  Procurante,  id  est,  per  modum  tuo,  tres  reliqui  filii  ejus,  videlicet  Arche- 

procuratoris  regente,  Pontio  Pilato  Judw-  laus,  Herodes  Antipas,  et  Philippus  conten- 

«»}.  Dicuntque  aliqui,  quod  Pontius  fuit  C  debant  de  regno  patris  habendo.  Tandem 

proprium  nomen  ejus,  Pilatus  vero  agno-  Octavianus  imperator  de  senatus  consilio, 

men.  Alii  probabilius  asserunt,  quod  pro-  regnum  Herodis  Ascalonitae  defuncti  divi- 

prium  ejus  nomen  fuit,  Pilatus ;  Pontius  sit  in  quatuor  partes,  dans  duas  Archelao, 

autem  vocatus  sit  a  Pontia  insula,  in  qua  puta  Judaeam  et  Idumeeam,  tertiam  vero 

stetit  :  qui,  secundum  Bedam,  duodecimo  Herodi  Antipae,  videlicet  Galileeam,  quar- 

anno  imperii  Tiberii  ad  regendam  Judseam  tam  Philippo,  utputa  Ituraeam  et  Tracho- 

ab  imperatore  hoc  missus  est.  Judaea  quo-  nitidem  regionem.  Archelaus  demum  deci- 

que  hic  sumitur,  non  pro  toto  regno  Ju-  mo  sui  dominii  anno  apud  imperatorem 

daeorum,  sed  pro  ea  parte  Judaeae  quae  fuit  de  tyrannide  accusatus,  a  principatu  depo- 

Archelai,  ut  statim  dicetur.  Tetrarcha  au-  situs  est,  atque  in  exsilium  relegatus;  et 

tem  Galilwa}  exsistente  Herode  Antipa  :  ex  tunc  una  pars  principatus  sui,  scilicet 

Marc.  vi,  qui  decollavit  Joannem,  fuitque  filius  He-  D  Judaea,  ccepit  per  procuratores  et  officiales 

"vatth  n  r0(US  q1"  occidit  infantes.  Porro,  tetrarchia  Romanorum  administrari,quorum  quintus 

ifi.           dicitur  quarta  pars  regni,  a  tetra,  quod  est  legitur  fuisse  Pilatus. 

quatuor,   et  archos,  quod  est    princeps   :  Sub  principibus  sacerdotum  Anna   et        2 


ENARRATIO   IN  CAP.    III  LUC.E.    —   ART.   VIII                                              441 

Caipha  :  non  quod  isti  duo  simul  pontifi-  A  turus  fuit,  rex  et  sacerdos   seu    pontifex 

ces  fuerunt;  sed  Annas  pontifex  fuit  anno  est,    tempus    preedicationis   Joannis    recte 

quo  Praecursor  orsus  est  praxlicare,  Cai-  per  regnum  et  pontifices  est  descriptum. 

phas  autem  anno  quo  passus  est  Dominus.  Jtaque,  Factum  est  verbum  Domini  su- 

Tempore  autem  intermedio  inter  hos  duos  per  Joannem,  id  est,  divina  jussio  facta  est 

pontifices,  fuerunt  et  alii  tres  sibi  invicem  Joanni,  sive  per  solam  inspirationem  in- 

succedentes,   videlicet   Ismael,   Eleazarus,  ternam,  angelicam  vel  divinam,  sive  per 

et  Simon.  Refert  equidem  Josephus,  quod  exteriorem  angelicam  apparitionem  et  al- 

tuuc  sub  imperio  Romanorum,  sacerdoti-  locutionem,  vel  per  imaginariam  visionem. 

um  fuit  irreverenter  venale,  ita  quod  prae-  Non  enim  determinat  Evangelista  quomo- 

ceptis  legis  de  successione  pontificum  per  do  faclum  sit  verbum  Domini  istud  super 

vim  et  ambitionem  cessantibus,  nulli  ho-  Joannem,  nec  exprimit  an  in  vigilia  vel  in 
nor  pontificatus,  vitse  vel  generis  merito  B  somno.  Nec  dubium  quin  ante  hoc  tempus 

praestabatur.  Unde  Valerius  Gratus,  Anna  divinse  illuminationes,  inspirationes  et  al- 

a  pontificatu  remoto,  Ismaelem  filium  Ra-  locutiones  frequenter  sint  factae  beatissimo 

phabi    phi*  designavit  pontificem  :  quo  post  modi-  Praecursori;  sed  nunc  primo  facta  est  sibi 

cum  temporis  abjecto,  Eleazarum  Anania3  prseceptio  exeundi  de  deserti  secreto,  et 

pontificis   filium   subrogavit,    quem    post  veniendi  in  publicum,  ad  praedicandum  ac 

annum  amovit,  et  Simoni  Caiphae  filio  epi-  baptizandum.  Et  venit  in  omnem  regio-       3 

scopatum  tradebat  :  qui  non  plus  quam  ncm  Jordanis,  id  est  ad  loca  Judaeae  circa 

per  annum   pontifex   exsistens,  successo-  fluenta  Jordanis.  Quoniam  enim  gratia  ba- 

rem  accepit  Josephum,  qui  et  Caiphas  di-  ptizandi  advenit,  loca  aquis  propinqua  ac- 

ctus  est.  Itaque  de  his  duobus  facit  Evan-  cedere  debuit. 

gelista,  aliis  omissis,  mentionem,  quia  ad  Prcvdicans   baplismum  pcenitentia'   in 

Christi  magis  pertinent  passionem  ac  per-  C  remissionem  peccatorum.  Hoc   dupliciter 

secutionem.  Frequentius  quoque  dicuntur  explanatur  :  primo,  de  Raptismo  Christi  ; 

sibi  in  pontificio  successisse,  et  quod  affi-  secundo,  de  baptismo  Joannis.  Primo  mo- 

nitate  conjuncti  fuerunt.  Factum  est  ver-  do  iste  est  sensus  :  Praedicans,  id  est,  de 

bum  Domini  super  Joannem  Zacharice  fi-  proximo  futurum  ac  dandum  annuntians 

lium,  in  deserto.  suscipiendumque    hortans   Christi    Rapti- 

Ecce  quam  solenniter  describit  Evange-  smum,  quem  Christus  per  Apostolos  et  ce- 

lista  tempus  quo  divina  revelatio  facta  est  teros  discipulos  suos  dedit.  Non  enim  per- 

Praecursori  de  praedicando  ac  baptizando.  sonaliter  baptizavit,  sed  discipuli  ejus  eo 

Et  cur  hoc?  nisi  propter  reverentiam  et  jubente,  ut  patet  in  Joanne.  Dicitur  quo-  /oawuv,2. 

magnificentiam   ejus    cujus   ille   fuit   an-  que  Raptismus  Christi,  quoniam  eum  in- 

nuntiator,  videlicet  Christi.  Denique,  juxta  stituit,  et  a  merito  ejus  efficaciam  habet, 
Origenem,in  libris  Prophetarum,  ubi  com-  D  gratiamque  sortitus  est,  sicut  et  cetera  le- 

memoratur  tempus  revelationum  eis  facta-  gis  evangelicae  sacramenta.  Itaque  Joannes 

rum,  solum  Judaeorum  describitur  regnum,  auditoribus  suis    praedixit  instare  Christi 

quoniam  sermones  Prophetarum  ad  solos  Raptismum,  ut  infra  in  isto  habetur  capi-    VCrs.  ie; 

fiebant  Judaeos.  In  descriptione  vero  evan-  tulo,  et  in  Mattheeo  et  Marco.Dicitur  autem  *""*■  '"• 

gelicse  revelationis  ac  praedicationis,  quae  Raptismus  Christi,  baptismus  pcenitentiae,  8. 

toti  mundo   fuerat   nuntianda,   imperium  quia  adultis  non  datur  nec  prodest,  nisi 

Romani  dominatoris,  qui  toti  orbi  videba-  pceniteant.  Propter  quod  in  Actibus  Petrus 

tur  dominari,  describitur.  Quia  tamen  et  ait  Judaeis  :  Pcenitentiam  agite,  ef  baptize-  Act.n, 38. 

Judaeis  fuerat  Evangelium   praedicandum,  tur  unusquisque  vestrum  in  nomine  Chri- 

describuntur  et  tetrarchiae  eorum  :  imo,  sti  Jesu  in   remissionem  peccatorum.  Nec 

quoniam  Christus  quem  Joannes  praedica-  obest  quod  ait  Ambrosius,Raptismalis  gra- 


4'a2 


KNARRATIO    IN    CAP.    III    LVCJE.    —   ART.    VIII 


tia  non  reqnirit  gemitum,  neque  planctum: 
qnia  vel  de  infantibus  loquitur,  vel  de  poc- 
nitentia  exteriori,  quae  dicitur  punitio  mali 
vel  satisfactio  pro  peccato,  non  de  pconi- 
tentia  interiori,  quae  est  displicentia  seu 
detestatio  culpge.  Insuper  Baptismum  istum 
praedicavit  in  remissionem  peccatorum, 
docendo  quod  Christi  Baptismus  peccata 
dfderet,  gratiamque  conferret.  —  Secun- 
do,  exponitur  de  baptismo  Joannis,  hoc 
est  de  baptismo  quem  dedit  :  quem  prao- 
dicavit,  quia  ad  eum  accipiendum  plebem 
admonuit.  Qui  baptismus  pcenitentiae  di- 
citur,  quia  quos  baptizavit  ad  pcenitentiam 
hortabatur;  et  qui  baptismum  illum  acci- 
piebant,  sua  peccata  confitebantur,  sicque 
se  pcenitere  monstrabant.  Rursus,  ad  hoc 
baptizavit,  ut  baptismum  suum  suscipien- 
tes,  per  illam  lotionem  in  aqua,  ad  cordia- 
lem  contritionem  et  humiliationem  provo- 
carentur,  sicque  ad  suscipiendum  devote 
Baptismum  Christi  et  gratiam  ejus  dispo- 
nerentur.  Sic  quoque  baptismus  Joannis 
fuit  in  remissionem  peccatorum,  non  cau- 
saliter  aut  directe,  sed  dispositive  seu  prae- 
paratorie,  quia  per  modum  praetactum 
baptismus  Joannis  aptavit  praeparavitque 
homines  ad  Christi  Baptismum,  ut  infra 
dicetur.  —  Primo  modo  exponit  Gregori- 
us,  dicens  :  Baptisma  quod  peccata  solve- 
ret,  quia  dare  non  potuit,  praedieabat  :  ut 
sicut  incarnatum  Patris  Verbum  prsecur- 
rebat  verbo  praedicationis,  ita  baptismum 
pcenitentiae  quo  peccata  solvuntur,  pree- 
curreret  suo  baptismate,  quo  peccata  solvi 
non  possunt. 

Consequenter  praedicatio  et  doctrina  Jo- 
annis  testimonio  confirmatur  prophetico, 
4  ut  credibilior  comprobetur. Sicutscriptum 
est  in  libro  sermonum  Isaice  prophetee,  id 
is.  xl,  3-5.  est,  sicut  Isaias  de  Joanne  praedixit.  Qui 
beatissimus  lsaias  tam  luculenter  ac  plene 
Christi  atque  Ecclesiae  mysteria  preenun- 
tiavit,  sed  et  de  Christi  praecursore  vati- 
cinatus  est  tam  aperte,  ut  non  solum  Pro- 
plieta,  sed  et  Evangelista  dicendus  sit  : 
cujus  librum  Lucas  rite  appellat  librum 
sermonum,   propter  eloquentiam    ejus   et 


A  sententiarum  majestatem,  item  ob  libri  il- 
lius  magnitudinem,  qui  numero  capitulo- 
rum  ceteros  excedit  Prophetas.Quid  autem 
ilii  scriptum  sit,  subditur  : 

Vox  clamantis  in  deserto.  Per  vocem 
intelligi  potest  sermo  Joannis,  vel  ipsemet 
S.  Joannes.  Primo  igitur  sensus  est  :  Vox  Joaim.\,ti 
clamantis,  id  est  doctrina,  praedicatio,  seu 
sermo  Joamiis  in  eremo  preedicantis,  est 
iste  qui  subditur  :  Parale  viam  Domivi, 
id  est,  Christo  omnium  Domino  disponile, 
facite,  parate,  praebete  medium  veniendi 

B  ad  vos  per  fidei  ac  gratiae  infusionem  : 
hoc  est, obstacula  gratiae,  impedimenta  vir- 
tutum,  videlicet  obliquitates  vitiorum,  seu 
peccata  cuncta  abjicite,  ad  fidem  et  gra- 
tiam  vos  parate,  pcenitentiam  agite,  quod 
in  vobis  est  facile;  rectas  facite  semitas 
ejus,  id  est,  praecepta  consiliaque  divina, 
per  quorum  observationem  itur  ad  Deum, 
pure  et  irreprehensibililer  adimplete.  Istee 
sunt  viae  Domini  ex  parte  nostri,  id  est 
viae  per  quas  aptamus  nos  ad  Dei  adven- 
tum,  videlicet  ad  suscipiendam  gratiosam 

C  inhabitationem  ipsius,  vel  virtutes  et  gra- 
tiam  ejus  :  a  peccato  recedere,  et  bona 
peragere.  De  quibus  duabus  viis  fertur  in 
Psalmo,   Declina  a   malo,  et   fac   bonum.    ps.  xxxvi, 
Porro,   viae   Domini  ex   parte    ipsius,   per  -''■ 
quas  venit  ad  nos,  sunt   misericordia  et 
justitia,  de  quibus  cantamus,  Universae  viae  p«.xxiv,io. 
Domini  misericordia  et  veritas  ;  item  ca- 
ritas  et  liberalitas  ejus,  quae  ad  misericor- 
diam  reducuntur.  Semitae  autem  proprie 
nominantur  itinera  secretiora  et  compen- 
diosiora;  vise  vero,itinera  apertiora  et  ma- 

D  gis  communia.  Idcirco,  per  viam  intelligi 
possunt  praecepta,  per  semitas  autem  con- 
silia,  quae  directius  ducunt  ad  Deum.  De 
quibus  in  Proverbiis  scriptum  est  :  Viae  Prov.m,n. 
ejus,  scilicet  Dei,  viae  pulchrae,  et  omnes 
semitae  ejus  pacificae ;  atque  in  Psalmo, 
Vias  tuas,  Domine,  demonstra  mihi,  et  se-  />s.xx.v,  4. 
mitas  tuas  edoce  me.  Insuper,  sicut  cor- 
poralis  via  paratur,  quando  corporale  me- 
dium  fit,  seu  perficitur,  per  quod  de  uno 
loco  ad  alium  procedatur ;  sic  spiritualis 
haec  via  Dei  paratur,  dum  per  contritio- 


ENARRATIO    IN    CAP.  III    LVCJE.    —    ART.    VIII                                                443 

nem  a  malo  receditur,  et  actioni  virtuosse  A  abitur,  id  est,  a  Deo  spernetur,  deprime- 

insistitur  :  sic  enim  Deus  venit   ad   nos  tur,   damnabitur.  Hoc   est  quod    loquitur 

dona  gratiao  infundendo,  aut  infusa  per-  Christus  :  Omnis  qui  se  humiliat,  exalta-  Luc.mM. 

ficiendo.  bitur;  et  qui  se  exaltat,  humiliabitur.  Hinc 

Secundo,    per   vocem    intelligitur   ipse  Petrus  :  Humiliamini,  inquit,  sub  potenti  iPetr.v,*. 

Pracursor :  quemadmodum  apud  Joannem  manu  Dei,  ut  vos  exaltet  in  tempore  visi- 

Joann.  .,  quaerentibus  Judaeis,  Tu  quis  es?  respon-  tationis.  In  Job  quoque  legitur  :  Qui  hu-  job^n,^). 

19"23-        dit  :  Ego  vox  clamantis  in  deserto.  Dicitur  miliatus  fuerit,  erit  in  gloria ;   et  in  Pro- 

enim  vox  per  similitudinem,  ratione  sui  verbiis  :  Deus  superbis  resistit,  humilibus  Prm>.mM\ 

officii  :  quia  ut  vox  ordine  naturae  prior  autem  dat  gratiam.  Et  eruni  prava,  hoc  ("j°*.'%v  -; 

est  verbo,  sic  Joannes  Christum  praeces-  est,  corda  vitiosa  convertentur  et  fient,  in 

sit.   Iterum,    sicut   vox    rem-significatam  direc ta,  hoc  est  justa,  et  secundum  recti- 

notificat,  sic  Christum  Joannes  monstra-  B  tudinem  aequitatis  dirigentur;  et  aspera  in 

vit.  Rursus,  sicut  vox  sonat  et  transit,  et  vias  planas,  id  est,  feroces,  rebelles,  dis- 

verbum  in  audientium  corde  relinquit;  ita  tortique  moribus,  erunt  obedientes  et  sim- 

Joannes  praedicando  sonuit,  et  per  marty-  plices,  ita  quod  verbum  Dei  ingrediatur 

rium  ad  patres  descendit,  sed  Christum  in  ad  eos  faciliter,  et  indurati    per  gratiam 

terra  atque  in  credentium  corde  deseruit.  mollificabuntur.  Haec   per  praedicationem 

Postremo,  sicut  verbum  et  vox  simul  sunt  Joannis  fieri  inceperunt,  quia  multos  con- 

tempore,et  tamen  vox  praefato  modo  prior  vertit;  deinde  per  Christi  discipulorumque 

est  verbo ;  sic  Christus  et  Joannes  simul  ejus  evangelizationem   completa  sunt.  — 

in  mundo  vixerunt,  et  tamen  Joannes  mo-  Insuper,  per  valles  intelligi  queunt  corda 

dico  tempore  Christum    praecessit  nativi-  carnalium   per  terrenam  affectionem   de- 

tate,  praedicatione,  baptizatione  ac  passio-  pressa,  quae  per  divinorum  amorem  imple- 

ne.  Verumtamen,  sicut   verbum   mentale  C  ta  sunt ;  per  montes  vero  et  colles,  corda 

prius  est  voce  in  eo  qui  loquitur,  sic  Chri-  vanorum   per  mundanam   vanitatem  ere- 

stus  secundum   quod    est  Verbum  Patris  cta,  quge  per  propriae  defectuositatis  illu- 

aeterni,  fuit  et  est  prior  Joanne.  Dicitur  minatam  recognitionem  humiliata  sunt,  in 

quoque  Joannes  vox  clamantis,id  est  Chri-  primo  Salvatoris  adventu. 

sti,  seu  Spiritus  Sancti  per  ipsum  loquen-  Porro,  offuscati  quidam  Judaei  inductam 

tis.Deus  enim  loquebatur  per  ipsum,  sicut  Isaise  auctoritatem  de  vallium  impletione, 

ucor.  xin,  et  Paulus  ait  :  An  experimentum  quaeritis  etc,  corporaliter  nimis  ruditerque  expo- 

ejus  qui  in  me  loquitur  Christus  ?  nunt,  affirmantes  in  adventu  Messiae,  ter- 

Omnis  vallis  implebitur ,  id  est,  omne  ram  penitus  complanandam,  ut  Jurlsei  per 

cor  humile  donis  gratise  copiose  ditabitur :  orbem   dispersi,  sine  difficultate   itineris 

humilitas    enim    ad   omnem   virtutem   et  expeditius  confluant  ad  Judaeam  :quod  su- 

gratiam  praeparat  mentem,  sicut  superbia  [)  per  Isaiam  plenius  reprobavi.  Rabbi  Moy- 

ad  omne  peccatum.  Et  sicut  stillicidia  a  ses   quoque   hoc   reprobat.   Verumtamen, 

cacuminibus  montium  descendunt  ad  bas-  quidam  Catholici  ita  exponunt  ad  litteram 

situdinem  vallium,   imo  quo  valles   sunt  de  terrae  complanatione  per  monfium  de- 

profundiores,  eo  abundantior  in  eis  colli-  pressionem,  et  vallium    elevationem   seu 

gitur  aqua  ;  sic  charismata  Spiritus  Sancti  impletionem,   referendo  scripturam   hanc 

relictis  superbis,  ad  humilium  corda  de-  ad  secundum  Christi  adventum,circa  quem 

scendunt,  atque  in  eis  quiescunt,  et  tanto  terra  dicitur  complananda. 

exuberantius  colliguntur,  quo  Deo  profun-  Et  videbit  omnis  caro,  id  est  omnis  ho-        6 

dius  substernuntur.  Et  omnis  mons,  id  est  mo,  salutare  Dei,  hoc  est  Christum,  per 

superbus  et  aliis  eminens,  et  collis,  hoc  quem  secundum  quod  homo  est,  Deus  Pa- 

est  superbus  minor  sive  inferior,  humili-  ter  seu  Trinitas  genus  humanum  salvavit, 


3. 


444 


ENARRATIO   IN   CAP.    III   LVCJE.   —   ART.   VIII 


II  Cor.  v, 
10. 


Joann.  xn, 
19. 


Joel  ii,  28. 
Js.  i xvi,24. 


dicente  Apostolo  :  Deus  erat  in  Christo 
nmndum  reconeilians  sibi.  Denique,  Cliri- 
stum  in  mundo  hoc  conversantem  omnis 
homo,  id  est  aliqui  de  omni  genere  ho- 
minum,  corporaliter  adspexerunt,  quia  et 
multi  gentiles  sic  eum  intuiti  sunt,  prae- 
sertim  in  die  Palmarum,  quando  Pharissei 
dixerunt  :  Ecce  totus  mundus  abiit  post 
eum.  Sicque  est  hic  distributio  pro  gene- 
ribns  singulorum,  non  pro  singulis  gene- 
rum, sicut  in  Joele  Dominus  ait :  Effundam 
de  Spiritu  meo  super  omnem  carnem ;  et 
Isaias  inquit,  Cadavera  virorum  preevari- 
catorum  erunt  ad  satietatem  visionis  omni 
carni.  Ex  quibus  locis  id  etiam  innote- 
scit.quod  in  Scripturis  frequenter  ponitur 
pars  pro  toto,  et  caro  pro  homine.  Spiri- 
tualiter  vero,  per  fidem  et  sapientiae  do- 
num  multo  plures  in  toto  mundo  viderunt 
et  contemplati  sunt  Salvatorem,  quemad- 
modum  de  gentilibus  conversis  vaticinatus 

/6id.Ln,i5.  est  Tsaias  :  Quibus  non  est  annuntiatum, 
viderunt ;  et  qui  non  audierunt,  contem- 
plali    sunt.  De   qua   visione   ad    Hebraeos 

Bebr.  n,9.  scribit  Apostolus  :  Videmus  Jesum  propter 
passionem  mortis,  gloria  et  honore  coro- 
natum. 

Aliqui  autem  referunt  verbum  istud  ad 
secundum  Christi  adventum,  in  quo  om- 
nis  caro,  id  est  electi  et  reprobi,  Christum 
videbunt  in  solio  majestatis,  ac  sede  ju- 

Apoc.  i,  7.  dicii,  juxta  illud  Apocalypsis  :  Ecce  venit 
cum  nubibus,  et  videbit  eum  omnis  ocu- 
lus.  Sic  exponit  Beda  sequens  Gregorium, 
sumens  distributionem  ejus  quod  dicitur, 
Omnis  caro,  pro  singulis  generum.  Verum- 
tamen  ullima  particula  auctoritatis  hic  ab 
Evangelista  allegata,  videlicet,  Videbit  om- 
nis  earo  salutare  Dei,  in  Isaia  cum  prae- 

/s.  xl,  3,4.  cedentibus  verbis  quae  in  Isaia  scripta 
sunt,  secundum  translationem  Hieronymi 
non  habetur,  quantum  ad  formam  verbo- 
rura  ;  tamen  quoad  sensum  satis  ibi  in- 
ibid. 5.  cluditur,  quum  dicitur,  Et  revelabitur  glo- 
ria  Domini  :  cujus  sensus  est,  Filius  Dei 
ostendetur.  Etenim  filius  gloria  patris  vo- 

Prov.  x,  i.  catur,  quemadmodum  scriptum  est :  Filius 
sapiens  gloria  patris. 


A      Dicebat  autem  ad  turbas  qua>  cxibant        7 
ut  baptizarentur  ab  eo.  De  quibus  in  Mat- 
thaeo  legitur  :  Tunc  exibat  ad  eum  Jero-  Matih.m, 
solyma,  et  omnis  Judaea,  et  omnis  regio  3 
circa  Jordanem.  Genimina  viperarum,  hoc 
est,filii  serpentium,videlicet  hominum  ve- 
nenatorum,  calliditate  criminibusque  ple- 
norum  :  de  quibus  seu  qualibus  Dominus 
ait  Ezechieli,Subversores  et  increduli  sunt  E;ech.u,6. 
tecum,  et  cum  scorpionibus  habitas.  Ho- 
mines  quippe    nominibus    bestiarum   ex- 
primuntur,  quia  illarum  proprietatem  se- 

B  quuntur:  idcirco  astuti  et  callidi,  pungitivi, 
nocivi,  recte  serpentes  seu  viperae  nomi- 
nantur.  Quis  ostendit  vobis  fugere  a  vcntura 
ira,  id  est  a  districto  Dei  judicio  et  dam- 
natione  aeterna?  tanquam  dicat  :  Ita  impie 
vixistis  et  secure  peccastis,  quasi  divinam 
possetis  effugere  ultionem. 

Praeterea  advertendum,  quod  in  turba 
illa  fuerunt  aliqui  boni  ac  poenitentes, 
praesertim  vnlgares,  qui  recta  intentione 
venerunt  ut  baptizarentur;  aliqui  quoque 
perversi  et  ficti,  qui  non  ex  devotione,  sed 

C  malignitate  venerunt.  Quantum  ergo  ad 
primos,  possunt  haec  verba  esse  commen- 
datio  pcenitentium  :  quos  nominat  genimi- 
na  viperarum,  non  quod  patrum  suorum 
sequantur  malitiam,  sed  in  laudem  filio- 
rum  proferatur,  quod  quum  sint  filii  ini- 
quorum,  nihilo  minus  bene  se  habeant. 
Qnibus  et  dicitur  :  Quis  ostendit  vobis  fu- 
gere  a  ventura  ira?  id  est,  quis  docuit  vos 
pcenitere,  et  vitam  corrigere,  atque  ad  ba- 
ptismum  venire,  per  quse  aeterna  vitatur 
damnatio  ?  quasi  dicat  :  Non  a  vobis  ipsis 

D  uec  a~  patribus  vestris,  sed  a  pietate  et 
gratia  Dei,  hoc  accepistis.  Ita  exponit  Am- 
brosius.  Quantum  vero  ad  malos,  sunt  ver- 
ba  haec  increpatio  impcenitentium,  secun- 
dum  sensum  praetactum  :  et  illi  fuerunt 
Pharisaei  et  aliqui  Sadducsei.  Unde  in  Mat- 


thaeo  legitur  :  Videns  Joannes  multos  Pha- 
risseorum  et  Sadducaeorum  venientes  ad 
baptismum  suum.  dixit  eis  :  Progenies  vi- 
perarum,  quis  demonstravit  vobis  fugere 
a  ventura  ira  ? 

Denique,  secundum  Origenem  :  Vipera, 


Matlh.  ni, 


ENARRATIO    IN   CAP.    III    LVCJE.    —   ART.   VIII  445* 

ut.   fertur,  marem    coeuudo   uecat,  fetus-  A  Christi,    in    quantum    meritum   ejus   suis 

que  viperae  exeundo  matrem  occidit,  scisso  membris   per  caritatem   et  sacramentum 

utero  ejus,  in  vindictam  quodammodo  ge-  PcenitentiaB  communicatur,  sicque  in  vir- 

nitoris  sui  perempti.  Itaque  parricida  est  tute  meriti  Christi  actus  pcenitentiales  Do- 

proles  viperea  :  talesque  erant  Judsei  qui  mino  offeruntur;  itemque  in  quantum  ac- 

patres  suos  spirituales  alque  doctores  in-  tus  tales  procedunt  ex  caritate  infusa,  et 

terficiebant.  actuali   motione  Spiritus   Sancti   in  omni 

Consequenter,   increpatis  et   in  pericu-  actu   meritorio  concurrente,  qui  Spiritus 

lo  damnationis  constitutis  proponit  com-  Sanctus  est  motor  dignitatis  immensse.  Sic- 

8        pendiosum  consilium.  Facite  ergo  fructus  que  actio   poenitentise  virtuosa,   ex   parte 

dlgnos  pcenitentice,  hoc  est,  actus  poeni-  hujus  principii  cooperantis  habet  propor- 

tentiales   inleriores   et   extenores    peragi-  tionatam  efficaciam,  et  ad;equationem  bo- 
te,  secundum  exigentiam  seu  mensuram  B  nitatis,  contra  pravitatem  peccati.  Iterum 

multitudinis    magnitudinisque    culparum  dici    potest,  quod  contritio  et  satisfactio 

vestrarum,   videlicet   intus   cordialiter  de  sequari  debent  offensse  seu  culpee,  eequa- 

peccatis  dolendo,  ore  plenarie  confitendo,  litate  proportionis,  utpote  per  respectum 

et  opera   satisfactoria  perpetrando  :   tan-  ad  hominis  possibilitatem,  non  sequalitate 

to  utique  amplius  atque  perfectius,  quo  sequiparentise.  Propter  quod  dici  solet,  quod 

plura  et  majora  exstant  peccata.   Contri-  totus  mundus  pro  uno  peccato  mortali  de 

tio  quippe,  secundum  Hieronymum,  debet  condigno  satisfacere  nequeat,  propter  in- 

sequari  peccato,  ut  secundum  mensuram  finitam  ejus  qui  peccato  offenditur  digni- 

gravitatis  et  numerositatis  peccati,  ac  ma-  tatem.  Sed  Deus  ultra  posse  hominis  non 

gnitudinem  delectationis   seu  complacen-  requirit;  quumque  horno  debitam  diligen- 

tice   illicitse,  sit   mensura   interni   doloris  tiam  facit,  Deus  quasi  condignum  quid  re- 

seu  displicentise  de  peccato,  operum  quo-  C  putat  factum  :  tam  infinita  est  pietas  atque 

que  poenitentialium  et  afflictionis  sponta-  dignatio  ejus. 

nese,  si  adsit   opportunitas    seu   facultas.  Et  ne  cceperitis  dicere,  Patrem  habemus 

Itaque  poenitentia  debet  esse  fructuosa,  ut  Abraham,  hoc  est,  de  carnalis  propaginis 

veniat  ex  caritate  :  aliter  enim  nihil  me-  nobilitate  nolite  frustra  confidere,  inaniter 

ii/ac/i.vi,  retur.  Propter  quod  Antiochus  rex  frustra  superbire,   stulte  vos   jactare,   quasi    hoc 

lu/lcTix  pcenituit,  nec  veniam  impetravit,  quoniam  sufficiat  ad  salutem,  quia  de  viri  sancli  ac 

tietseq.    ex  solo  servili  timore  Deum  oravit  atque  magni  Patriarehse  semine  nati  estis.  Nove- 

poenituit,  ut  in  libro  Machabseorum  habe-  rat  S.  Joannes,  quod  carnales  i  11  i  Judsei  de 

tur.  De  Esau  quoque  ait  ad  Hebrseos  Apo-  carnis  propagine  tumuerunt,  quod  scilicet 

Hebr.  xii,  stolus,  quod  non  invenit   pcenitentia?.  lo-  de  Patriarcharum  ac  Prophetarum  semine 

cum,  quanquam  cum  lacrimis  inquisisset  descendissent :  quum  tamen  ex  hoc  eorum 

eam.  Insuper  debet  esse  operosa,  quantum  D  peccata  plus  gravarentur,  quia  quo  de  san- 

ad  opera  satisfactoria,   laboriosa  et  affli-  ctioribus  patribus  descenderunt,  eo  gravi- 

ctiva ;  item  condigna,  ut  commensuretur  us  peccaverunt,  illorum  virtutes  non  imi- 

quantitati  qualitatique  culpae.  tando  nec  Deo  gratias  referendo.  Unde  nil 

Sed  quum  peccatum,  ex  ea  parte  qua  confert  carnalis  generositas,  nisi  consimi- 

fit  contra  Deum  majestatis  et  sanctitatis  libus  studiis  fulciatur,  ut  ait  Cyrillus  :  id- 

immensse,  sit  enormitatis  quodammodo  in-  circo  vanum  est  extolli  de  bonis  prsedeces- 

finitse,  quomodo  valet  quis  condigne  poe-  soribus,  et  deficere  ab  eorum  virtutibus. 

nitere  aut  satisfacere  pro  peccato?  Et  re-  Denique,  secundum  Scripturas,  imitatores 

spondendum,  quod  propria  hoc  potestate  fidei  atque  justitiae  Patriarcharum  ac  Pro- 

non  potest,  nec  in  quantum  actus  sui  ex  phetarum,  potius  appellantur  illorum  filii, 

libero  procedunt   arbitrio  ;  sed  adjutorio  quam  filii  solum  carnales ;  imo  tales  cen- 


17. 


44G 


KNARRATIO    IN    CAP.    III    LUC.E.    —    ART.    VIII 


sentur  indigni  vocari  filii  illorum  Sancto- A  re  :  et  hoc,  plnribns  modis  ;  sed  de  isto 

Rom.  ix,7.  rum,  dicente  Apostolo  :  Non   qni   semen  pertranseo,    qnia   ad   curiositatem    potins 

snnt  Abrahae,  hi  omnes  filii.  Unde  carna-  qnam  devotionem  pertinere  videtnr. 

libns  Jndaeis  loquitnr  Ghristus  apud  Joan-  Porro  quoad  secundum  sensum,  Deus  ver- 

Joann.vm,  nem  :  Si  filii  Abrahee  estis,  opera  Abrahae  ba  Joannis  implevit,  quando  per  Apostolo- 

facite.  Quod  quia  non  impleverunt,  adje-  rum  praedicationem  innumerabiles  in  toto 

md.  44.   cit  :  Vos  ex  patre  diabolo  estis.  mundo  gentiles  convertit,  quemadmodum 

Cur  autem  inaniter  inde  gloriari  non  de-  Isaias  in  libro  suo  admirans  et  gratnlans 

beant,  subdit  :  Dico  enim  vobis,  quia  po-  ait  ad  eum  :  Ecce  gentem  quam  nesciebas,   /,,  LV)5. 

test  Deus  de  lapidibus  istis  suscitare,  id  vocabis ;  et  gentes  quae  non  cognoverunt 

est  procreare  seu  ad  esse  deducere,  filios  te,  ad  te  current.  Per  Zachariam  quoque, 

Abrahce.  Quod   tripliciter  intelligi   potest  quum  Unigenitus  Dei  de  sua  incarnatione 

et  verificari  :  Primo,  per  lapides  intelli-  B  dixisset,  Lauda  et  laetare,  filia  Sion,  quia  Zach.njo. 

gendo  ipsa  saxa  a  Joanne  ad  oculum  de-  ecce  ego  venio  et  habitabo  in  medio  tui, 

monstrata,  qui  ut  communiter  fertur,  mon-  adjecit  :   Et  applicabuntur  gentes  mullae   ibid.  n. 

stravit  illos  duodecim  lapides  quos  Josue  ad  Dominum  in  die  illo,  et  erunt  mihi  iri 

/o*«eiV,8.  fecit  asportari  de  siccato  fundo  Jordanis,  populum.  De  quibus  ad  Galatas  Apostolus: 

quum  Deus  Jordanis  alveum  desiccasset,  Qui(inquit)ex  fide  sunt,  hi  sunt  filii  Abra-  Gaiat.mj. 

et  filii  Israel  per  illum  transissent,  ut  in  hae.  De  carnalibus  vero  incredulisque  Ju- 

Josue  narratur;  per  filios  vero  intelligendo  daeis,  in  Apocalypsi  inducitur  :  Dicunt  se  aPoc.  u,9. 

homines  justos,  qui  fidem  et  perfectionem  Jndaeos  esse,  et  non  sunt,  sed  sunt  syna- 

Abrahae  assequendo,  spirituales  ejus  filii  goga  Satanae. 

Estherxtu,  essent.  Etenim  Deus  omnipotens,  qui  cun-  Consequenter  aliam  causam  adducit,  cur 

cta  de  nihilo  fecit,  naturas  rerum  commu-  de  generis  nobilitate  se  jactare  non  debe- 

tare  et  in  se  invicem  convertere  facillime  C  ant.  Jam  enim  securis  ad  radicem  arboris       9 

potest.  —  Secundo,  per  lapides  intelligen-  posita  est.  Qnidam  per  securim  intellignnt 

do  gentiles  a  Judaeis  vehementer  contem-  mortem  seu  mortis  sententiam,  quae  homi- 

ptos,  qui  instar  lapidnm  spiritualiter  du-  nem  de  praesenti  vita  praescindit;  per  ra- 

ri,  impoliti,  seu  incircumcisi,  ac  steriles  dicem  autem   intelligunt  Adam  a  quo  to- 

erant,  et  idola  muta  lapideaque  colendo  tum  genus  humanum,  vel  Abraham  a  quo 

illis  conformati  fuerunt,   secundum  illud  plebs  Judaeorum,  velut  a  radice  exorta  est; 

p*.cxin,8,  Psalmistae  :  Similes  illis  fiant  qui  faciunt  per  arborem  vero  intelligunt  genus  huma- 

sec.  Hebr.   ea^  ^  0mnes  qui  confidunt  in  eis.  —  Ter-  num,  vel  Israeliticam  plebem.  Quando  au- 

tio,  per  lapides   intelligendo  saxa  praefata  tem  Joannes  haec  dixit,  tam  Adam  quam 

seu  alia,  et  per  filios  Abrahae  intelligendo  Abraham,  per  mortem  erant  de  hac  vita 

carnales  filios  ejus.  Sed  forte  mirum  ap-  sublati.  Per  hoc  patuit  posteros  eorum  si- 

paret,quomodo  fieri  id  potueritaut  possit,  D  militer  esse  tollendos  citoque  morituros, 

praesertim   quum   tempore   illo  Abraham  secundum  illud  :  Dies  nostri  quasi  umbra  \Par.wx, 

obierit,  et  carnales  filii  ex  carnali  semine  super  terram,  et  nulla  est  mora.  —  Alii  ,0, 

Dan.\u,u.  propagentur.  Nihilo  minus  Deus  cujus  po-  per   securim    intelligunt   rigorem    divinae 

testas  est   penitus  infinita,  hoc   pluribus  aequitatis;  per  arborem,  personam  seu  vi- 

modis  potest  :  Primo,  quoniam  unum  ex-  tam  cujuslibet  hominis;  per  radicem,  ho- 

sistens,  in  aliud  subsistens,  transsubstan-  minis  fundamentum  seu  firmitatem   :   ut 

tiando   potest   convertere,    sicut   quotidie  sit  sensus,  quod   rigor   seu   ultio  divinae 

peragit  in  altari  :  sicque  lapides  in  Judaeos  justitiae  posita  est,  seu   imminet,  homini 

tunc  seu  nunc  exsistentes,  convertere  qui-  peccatori,   ut  funditus  eum  disperdat  ac 

vit  et  valet.  lnsuper  potuit  Abraham  resu-  damnet,  nisi  pceniteat,  quemadmodum  in 

scitare,  et  lapides  in  semen  ejus  converte-  Ecclesiastico   legitur    :    Nisi   pcenitentiam  Eccii.u,^. 


ENARRATIO    IN   CAP.    III    LUC.E. 


ART.    VIII 


44: 


9,  10. 


egerimus,  incidemus  in  manns  Dei,  et  non  A 
in  manns  hominnm.  Et  in  Deuteronomio, 
Deut.  vii,  ait  Dominns  Dens  :  Ipse  est  Dens  fortis, 
reddens  odientibus  se  statim,  ita  ut  dis- 
perdat  eos,  et  nltra  non  differat,  protinus 
restituens  eis  quod  merentur. 

Iterum,  per  radicem  intelligi  potest  na- 
tivitas  hominis;  per  securim,  transitus  vi- 
tae  prsesentis  a  nativitate  incipiens;  per  ar- 
borem,  homo.  Itaque  securis  ad  radicem 
arboris  est  posita,  quoniam  a  nativitatis 
exordio  homo  ad  mortis  occasum  tendit 
continuo.  Siquidem  nox  quasi  unus  car-  B 
pentator,  unam  vitae  praescindit  medieta- 
tem,  diesque  aliam,  et  tandem  necesse  est 
hominem  velut  arborem  cadere.  Et  utique, 

Eccie.w^.  sicut  Salomon  ait,  Si  ceciderit  lignum  ad 
austrum,  aut  ad  aquilonem,  in  quocumque 
loco  ceciderit,  ibi  erit  :  hoc  est,dum  homo 
moriendo  defecerit  atque  transierit  ad  re- 
gnum  ccelorum,  quod  per  austrum,  in  quo 
calor  solaris  est  fortior,  vel  ad  infernum, 
qui  aquilonis  nomine  designatur,  quia  ibi- 
dem  frigus  intentius  est,  in  altero  horum 
locorum  aeternaliter  permanebit.  Hinc  ait  C 
Bernardus  :  Si  vis  scire  quo  casura  sit  ar- 
bor,  ramos  ascende,  et  quo  ponderosior 
ramorum  est  copia,  illuc  casuram  non  du- 
bites.  Rami  arboris  sunt  desideria  homi- 
nis  :  in  quo  si  carnalia  desideria  praepon- 
derent,  ad  inferos  cadet;  si  spiritualia,  ad 
ccelos  volabit. 

Postremo,  secundum  Origenem  et  Cyril- 
lum,  sanctus  Praecursor  praedictis  verbis 
prophetavit  populo  Judaeorum  de  propin- 
quo  imminefe  interitum,captivitatem,  dis- 
persionem,  et  damnationem,  propter  eo-  D 
rum  infidelitatem  atque  duritiam. 

Ex  quibus  verbis  comminatoriis  infert 

Joannes  :  Omnis  ergo  arbor,  hoc  est  qui- 

cumque  homo  viator  ratione  utens,  quce 

*  non  fa-  no/i  fecerit*  fructum  bonum,  id  est  actum 

oens  virtuosum  et  meritorium,  si  adsit  facultas, 
excidetur,  hoc  est,  ab  electorum  consortio 
avelletur,  atque  in  hora  mortis  tolletur,  et 
in  ignem  aeternse  damnationis  mittetur  : 

Ps.  cxxxix,  sicut  de  reprobis  ait  Psalmista,  In  ignem 
dejicies   eos,  in  miseriis  non   subsistent. 


11 


Christus  quoque  in  Joanne  loquitur  :  Si  Joann.xs, 
(|iiis   in  me  non  manserit,  mittetur  foras  6 
sicut  palmes,  et  arescet;  et  colligent  eum, 
et  in  ignem  mittent,  et  ardet.  Ex  his  ver- 
bis  ostenditur,  quod  sola  boni  omissio  sit 
peccatum  mortale,  hominemque  condem- 
net,  quando  videlicet  per  eam  praeceptum 
affirmativum  negligitur.   Prcccepta  aulcm 
affirmativa  obligant  semper,  sed  non  ad 
semper,  sed  ad  tempus  aptum  ac  debitum; 
et  dum  in  illo  opus  jussum  omittitur,  mor- 
tale  peccatum  est,   sive  de  interiori  sive 
de  exteriori  operatione  accipiatur.  Hinc  in 
Matthaeo  inquit  Salvator  :  Servum   inuti-  j/««a.mv, 
lem  projicite  in  tenebras  exteriores.  Unde  30- 
et  Christus  in  die  judicii  non  perhibet  se 
increpaturum   damnaturumque   reprobos, 
nisi  propter  bonorum  omissionem,  dicen- 
do  :  Esurivi,  et  non  dedistis  mihi  manduca-  md  a. 
re.  Denique  hoc  valde  terribile  est  potissi- 
mum  acediosis*.Nam  si  sola  omissio  seterno   *  vitiosis 
igne  punitur,  vitiosa  actio  quid  meretur? 
Si  sterilitas  condemnatur,  continuata  im- 
pietas,  foeda  delectatio,  affectuosa  peccati 
prosecutio,  quam  dire  torquebitur? 

Id  quoque  pensandum,  quod  sunt  quse- 
dam  arbores  quse  nullum  fructum  produ- 
cunt  :  per  quas  otiosi  et  acediosi  signan- 
tur,    quibus   Judas   apostolus    in   sua   ait 
Canonica  :  Hi  sunt  in  epulis  suis  convi-  Juds-u. 
vantes    sine  timore,  arbores  autumnales, 
eradicatae,  bis   mortuse.  Quibus   competit 
illud  Osee  :  Radix  eorum  exsiccata  est,  fru-  o«eeix,i6. 
ctum  nequaquam  facient;  et  rursus,  Abji-  md.n. 
ciet  eos  Dominus  Deus  meus,  quia  non  au- 
dierunt   vocem    ejus.    Aliae    sunt  arbores 
fructum  facientes,  sed  inutilem  :  per  quas 
designantur  hypocritae,  de  quibus  loquitur 
Christus,  Receperunt  mercedem  suam.Un-  Matth.w, 
de  in  Job  legitur  :  Laus  impiorum  brevis  *y5» 
est,  et  gaudium  hypocritae  ad  instar  pun- 
cti.  Aliae  arbores  fructum  faciunt  malum  : 
per  quas  notantur  haeretici,  quibus  com- 
petit  illud  Apostoli,  Impii  proficient  in  pe-  nrim.m, 
jus,  errantes  et  in  errorem  mittentes.  Aliae  ,3- 
fructum  proferunt  bonum  :  per  quas  vir- 
tuosi  signantur.  Circa  haec  ait  Chrysosto- 
mus  :  Eleganter  dicitur,  Non  faciens  fru- 


448                                                ENARRATIO    1N    CAP.    III  LUC.E.    —   ART.    VIII 

ctum,  et  adjicitur,  bonum.  Officiosum  enim  A  majus  vel  minus  sibi  conjuncti  sunt,  aut 

hoc  animal,  scilicet  hominem,  Deus  crea-  major  est  ratio  eos  amandi.  Ideo  debet  ho- 

vit ;  et  naturalis  est  ei  exercitiorum  in-  mo  primo  sibi  ipsi  necessaria  ministrare, 

stantia,  otium  vero  innaturale.  Obest  enim  deinde  quod  superest  necessitati  indigen-  Luc.  xi,4i. 

inertia  etiam  cunctis  corporis  membris  ;  tibus  communicare,  secundum  quod  sibi 

nulli  autem  tantum  ut  animse  :  ipsa  nam-  fieri  rationabiliter  vellet,  si  in  simili  esset 

que  quum  naturaliter  sit  continuo  mobi-  penuria.  Nam  et  fraterna  caritas  hoc  re- 

lis,  otiari  non  patilur.  quirit. 

Quam  fructuosa  autem  fuerit  praedicatio  Denique  verba  ista  Joannis  attendenda 

10  Proecursoris,  mox  subditur  :  Et  interroga-  sunt  valde,  imo  et  formidanda  ac  obser- 
bant  eum  turba?,  dicentes  :  Quid  ergo  fa-  vanda.  Si  enim  quod  necessitati  superfluit 
ciemus  ?  id  est,  quum  tam  rigorose  nos  de  vestimento,  cibo  et  potu  et  similibus, 
increpasti,  et  tantum  nobis  instet  pericu-  B  pauperibus  est  misericorditer  impertien- 
lum,  quod  das  consilium  evadendi  mala  dum,  quid  in  divino  judicio  responsuri 
quae  comminaris?  Turba  hsec,  scilicet  vul-  sunt,  qui  tot  vestimentis  pretiosis  seu  cu- 
gus,  videns  immobilem  sequitatem,  rigo-  riosis,  non  necessariis,  abundant?qui  tot 
rosissimam  sanctissimamque  vitam  Joan-  ferculorum  genera  sibi  quotidie  parant, 
nis,  et  quod  in  omnibus  nihil  nisi  eorum  qui  tantam  sibi  pecuniam  aggregant,  pau- 
salutem  intenderet,  verbis  ejus  credidit,  peribus  vero  permodicum,  et  non  nisi  sic- 
atque  ex  eis  vehementer  compuncta  ac  cum  panem  impendunt?  Quod  si  de  patri- 
territa  est,  idcirco  petivit  consilium  :  sicut  monio  proprio,seu  possessione  propria,  sic 
et  in  Actibus,  Judsei  ex  verbis  Petri  com-  agere  tam  impium  est  atque  damnabile, 

Act.  ii,  37.  puncti,  dixerunt  Apostolis  :  Quid  faciemus,  quis   eloqui   queat,  quam   sacrilegum    ac 

viri  f ratres  ?  Sed  Pharissei  et  Scribae  ne-  damnosum  consistat,  de  patrimonio  Cruci- 

quaquam   ita   fecerunt,   nec  petierunt  ex  C  fixi,de  bonis  Ecclesiae,  quse  sunt  eleemosy- 

corde  salutis  consilium.  Quo  patet,  quod  nae  pauperum,  pretiosa,  curiosa,  superflua 

litterati,  et  in  sua  scientia  gloriantes,  dif-  vestimenta  habere,   delicate  ac  splendide 

ficilius  corriguntur,  quam  idiotse  ac  sim-  epulari,  pauperibus  aut  parum  aut  nihil 

Js.  v,  2i.   plices:imo  scioli  illi  ac  sapientes  in  oculis  praestare?  prsesertim  quum  teste  B.  Ber- 

suis,  frequenter  irrident  idiotas  qui  con-  nardo  in  epistola  ad  quemdam  canonicum, 

vertuntur,  quemadmodum  apud  Joannem  Quidquid  de  talibus  bonis  ultra  simplicem 

Joann.  vn,  doctores   Judaeorum   dixerunt  :  Numquid  victum  et  vestitum   tenetur,   furtum  est, 

aliquis  ex  principibus  crediditin  eum(sci-  sacrilegium  ac  rapina.  Imo  S.  Hieronymus 

licet  in  Jesum  Christum),  aut  ex  Pharisee-  de  omnibus  generaliter  dicit  :  Quidquid 

is  ?  sed  turba  heec  quae  non  novit  legem,  humano  usui  necessarium  est,  pro  una  tu- 

maledicti  sunt.  nica  habendum  est;  totum  residuum,  su- 

11  Respondens  autem,  dicebat  illis  :  Qui  D  perfluum,  et  pauperibus  erogandum.  Alie- 
habet  duas  tunicas,  hoc  est  quodcumque  na  enim  rapere  convincitur,  qui  superflua 
indumentum  superfluum,  det  non  haben-  retinere  probatur.  Ambrosius  quoque  et 
ti,  id  est  indigenti;  et  qui  habet  escas  su-  Basilius  asserunt  vestem,  pecuniam,  cal- 
perfluas,  id  est  quodcumque  aptum  pro  ceamentum  et  alimentum,  quae  tibi  su- 
alimento,  sive  sit  bladum,  sive  panis,  vel  perfluunt,  nec  tamen  pauperibus  tribuun- 
aliquid  simile,  similiter  faciat,  hoc  est,  tur,  injuste,  et  velut  furto  aut  vi  ablata 
quod  sibi  et  suis  necessarium  non  est,  pau-  possideri,  nec  possidentis  esse,  sed  ege- 
peribus  largiatur.  Non  solum  caritas,  sed  norum. 

et  ordo  diligendi  est  in  prsecepto,  ut  homo  Praeterea,  finis  corporalium  bonorum, 

Deut.ji,s;  SUper  omnia  diligat  Deum,  deinde  se  ip-  est  bonum  spirituale,  prsesertim  vera  feli- 

Mattn.xxn,        *■                                         .                                                     r  *■                        l 

37.39.        sum,  deinde   proximos,    secundum    quod  citas,  vel  saltem  profectus  in  Dei  obsequio 


ENAHKATIO    IN    CAP.    III    LUC.E.   —   ART.    VIII  449 

atque  virtutibus  anim»,  proul  divina  lex  A  intromisernnt  :  quorum  multi  ad  praedica- 

prsecipit.  Bonitas  autem  mediorum  ad  fi-  tionem  Joannis  se  emendaverunt.  Propter 

nem,  ex  ipso  fine  attenditur  :  sicut  me-  quod  apnd  Mattlneum,  Christus  principi- 

dicina  in  tantum  est  utilis,   in   quantum  bus  sacerdotum  et  Pharisaeis  locutus  est  : 

confert  ad  sanitatem  :  quam  si  impediret,  Publicani  et  meretrices  praecedent  vos  in  Matth.xxx, 

mala,  superflua,  et  inutilis  judicaretur.  In  regnum  Dei,  quia  crediderunt  ei,  puta  Jo-  3I'3"' 

tantum  ergo  bona  corporalia,  ut  vestis,  ci-  anni.  Et  dixerunt  :  Magister,  quid  facie- 

bus,  ac  alia,  reputanda  sunt  licita,  bona,  mus  ?  Non  dixerunt,  Quid  sciemus?  sed, 

atque  utilia,  in  quantum  proficua  sunt  ad  Quid  faciemus  ?  quia  non   auditores,   sed  tfom.n,  13. 

spiritualem  profectum,  ad  Dei  obsequium,  factores  legis  justi  sunt  apud  Deum,  et  sci- 

ad  vitam  aeternam  :  a  quibus  utique  spi-  entia  sine  vita  virtutum,  obest  magis  quam 

ritualibus  bonis   abundantia^  corporalium  prodest.  Econtrario  faciunt  multi,  maxime 
imped.it,  potissimum  si  quis  eis  plus  uta-  B  clerici.  Quaerunt  enim  :  Quomodo  hoc  aut 

tur  quam  expedit  ad  hoc  quod  anima  Deo  illud   intelligemus?  quomodo  arguemus  ? 
deserviat,  et  ejus  praecepta  custodiat.  Ideo,         At  ille  dixit  ad  eos: Nihil  amplius  quam       43 

quod  necessitati  superfluit,  egentibus  dan-  quod  constitutum  est  vobis,  faciatis,  hoc 

1  Tim. vi,8.  dum  est,  sicut  Apostolus  loquitur  :  Haben-  est,  non  plus  exigatis,  quam  praefixum  est 

tes  victum  et  quibus  tegamur,  his  contenti  vobis  a  jure,  seu  dominis  quorum  tributa 

simus.  In  Proverbiis  quoque  Salomon  ait  :  levatis.  Hoc  ideo  dicit,  quoniam  tales  so- 

Prov.xxx,  Tribue  tantum  victui  meo  necessaria.  Hinc  lent  plura  exigere  quam  jussum  est  eis,  ut 

D 

ait  Gregorius  :  Quoniam  tunica  magis  ne-  quod  amplius  levant,  eis  clam  maneat.  De- 

cessaria  est  quam  pallium,  ad  fructum  di-  nique,  nullus  nostrum  legem  sibi  praesti- 

gnum  pcenitentiae  pertinet,  ut  non  solum  tutam,  seu  metas  suae  potestatis  vel  offi- 

exteriora  quaeque,  sed  etiam  valde  nobis  cii,  transgredi  debet,  ne  praesumptionis  sit 
necessaria,  id  est  utilia,  dividere  cum  pro-  C  reus  maleque  audax;  sed  quod  sibi  incum- 

ximis  debeamus,  videlicet  tunicam  qua  ve-  bit,  observet,  nec  aliena  invadat,  juxta  il- 

stimur,   et  escam  qua  sustentamur.  Quia  lud  Proverbiorum  :  Ne  transgrediaris  ter-  Prov.xxu, 

zeu.xix.is;  enim  in  lege  scriptum  est,  Diliges  proxi-  minos  antiquos,  quos  posuerunt  patres  tui.  28- 

il^Gaua  mum  tuum  sicut  te  ipsum,  minus  proxi-  In  Deuteronomio  quoque  scriptum  est:Non   Deut.  M, 

v,  14.        mum  amare  convincitur,  qui  non  cum  eo  transferes  terminos  quos  fixerunt  priores  '*" 

in  necessitate  illius,  etiam  ea  quae  sibi  ne-  in  possessione  tua.  Quocontra  in  libro  Job 

cessaria  sunt,  partitur.  Quibus  verbis  con-  de  violentis  asseritur  :  Alii  terminos  trans-  /ooxxiv,». 

cordans  Basilius  :  Ex  his  (inquit)  docemur,  tulerunt. 

quod  ex  omni  quod  affluit  supra  proprii  Tnterrogabant  autem  eum  et  milites, qui       14 

victus  necessitatem,  tcnemur  erogare  illi  sub   Bomanorum   imperio   militabant,   ac 

qui  non  habet,   propter  Deuin,  qui  quae-  rem  publicam  et  patriam  defendebant,  di- 
cumque  possidemus,  largitus  est.  Unde  To-  D  centes  :  Quid  faciemus  et  nos?  Secundum 

Tob. iv,  8,  bias  inquit  :  Quomodo  potueris,  ita  esto  Origenem,  tres  fuerunt  ordines  interrogan- 

misericors.  Si  multum  tibi  fuerit,  abun-  tium  Joannem  :  unus,   turbarum  ;  secun- 

danter  tribue;  si  parum  tibi  fuerit,  etiam  dus,  publicanorum;  tertius,  militum.  Joan- 

exiguum  libenter  impertiri  stude.  nes  autem  cuilibet  ordini  proportionatum 

12  Venerunt  autem  et  publicani  ut  bapti-  dedit  responsum.  Et  ait  illis  :  Neminem 

zarentur  a  Joanne.   Publicani,  seeundum  concutiatis,  opprimendo,   corporaliter  af- 

Bedam,dicuntur  vectigalium  seu  rerum  pu-  fligendo,  injuste  terrendo;  neque  calum- 

blicarum  exactores  vel  conductores  ;  item,  niam,  id  est  fraudulenter  injuriam,  facia- 

qui  per  negotia  Iucra  saeculi  hujus  sectan-  tis,  innocentes  in  causam   trahendo,  seu 

tur.  Sicque  publicani  vocati  sunt,  quia  de  quempiam  mendaciter  accusando;  et  con- 

rebus  ad  rem  publicam  pertinentibus  se  tenti  estole  stipendiis  vestris,  hoc  est  mer- 

T.  11.  29 


'l')0  ENARRATIO    IN    CAP.    III  I.UC.F..    —   ART.    VIII 

cede  seu  retributione  vobis  ab  imperatore  A  smatis  novitatem,  et  quoniam  de  generosa 

vel  vicariis  ejus  praefixa  pro  exercitiis  ini-  stirpe  descendit,  scilicet  sacerdotali,  quae 

liti;e,  quibus  pro  defensione  rei  publicae  regiae  tribui   communiter   fuit   admixta  ; 

laboratis,   nec  ultra  quidquam  ab  aliquo  item,  quia  tunc  apud  Judaeos  fuit  publica 

extorqueatis.  Porro,  secundum  Augustinum  fama  de  Christi  adventu  jam  facto,  propter 

contra  Faustum  Manichaeum,  sciebat  Joan-  verba  Simeonis  et  Annae  atque  Magorum,    lm.  w\ 

nes  eos  qui  militabant  non  esse  homicidas,  et  propter  Herodis  tyrannidem  in  infantes:  Alatth-  "• 

sed  ministros   legis,   non  ultores   injuria-  quorum  omnium  memoria  jam  renovaba- 

rum  suarum,  sed  salutis  publicae  defen-  tur.  Imo  adhuc  multi  vixerunt,  qui  illa  au- 

sores  :  alioqui    responderet  eis  :  Abjicite  dierant  sive  conspexerant.  Haec  in  tantum 

militiam,   militiam  istam   deserite,  nemi-  moverunt  Judaeos,  quod  etiam  principalio- 

nem  percutite,  vulnerate,  prosternite.  res  de  Jerusalem  miserunt  sacerdotes  et  Joann.\,\<s. 

Preeterea  ponderanda  est  sapientissimi  B  Levitas  ad  Joannem,  ut  interrogarent  eum, 

Praecursoris  discretio,  quomodo  cuilibet  ad  Tu  quis  es?  sicut  in  Joanne  habetur. 
se  accedenti,  secundum  illius  capacitatem  Respondii '  Joannes,  dicens  omnibus.  Se-       16 

dispositionemque  loquitur.  Siquidem  pu-  creta  namque  cordis  illorum  Spiritu  San- 

blicanos  ac  milites,  qui  majoribus  solent  cto  revelante  cognovit.  Vel,  quod  homines 

vitiis  implicari  quam  vulgus,  primo  a  ma-  talia  de  ipso  opinarentur,  ex  praefatorum 

lis  coercet,  et  facilia  eis  proponit  praece-  legatorum  interrogatione  cognovit,  seu  ali- 

pta,  docens  eos  primo  recedere  a  peccatis  unde  percepit  seu  perpendit.  Ego  quidem 

illis  ad  qu33  proniores  esse  noscuntur,  ut  baptizo  vos  in  aqua,  hoc  est,  corpora  ve- 

eos  sic  paulatim   etiam  ad  bona  agenda,  stra  materiali  elemento  intingo,  mentes  au- 

suaque  aliis  misericorditer  communicanda  tem  vestras  directe  non  purgo,  nec  donis 

induceret.  Hinc  dicit  Chrysostomus  :  Vole-  gratiae  orno;  veniet  autem  fortior  me  post 

bat  Joannes  publicanos  et  milites  ad  majo-  C  me,  id  est,  Christus  post  me  per  nativita- 

rem  perfectionem  traducere ;  sed  quoniam  tem  ex  Virgine  Matre  mundum  istum  in- 

nondum  erant  ad  illam  idonei,  minora  pro-  travitjamque  in  proximo  est  ut  post  hanc 

ponit,  ne  si  majora  proferret,  non  illis  in-  meam  manifestationem  ipse  vobis  omni- 

tenderent,  et  his  etiam  privarentur.  Hanc  bus  manifestetur,   per  meam  testificatio- 

discretionem  sequamur,et  juxta  Isaiae  ora-  nem  ac  demonstrationem,  et  per  propriam 

/s.  xlii, 3.  culum,  calamum  quassatum  non  contera-  ejus  praedicationem  atque  miracula  :  qui 

mus,  nec  linum  fumigans  exstinguamus  ;  secundum  suam  divinitatem, est  fortior  me 

Rom. xy,i.  sicque  implebimus  illud  Apostoli  :  Debe-  infinite,  tanquam  Deus  omnipotens,  cujus 

mus  nos  firmiores  imbecillitates  infirmo-  immensa  est  potestas;  secundum  assum- 

rum  portare,  et  non  nobis  placere.  Hoc  est  ptam  quoque  ipsius  humanitatem,  data  est    Maith. 

Scrft.xxix,  quod  alibi   legitur  :  Recupera  proximum  ei  omnis  potestas  in  ccelo  et  in  terra,  ma-xxvl"'18, 

tuum.  D  jorque.  fuit  et  est  virtus,  dignitas,  et  per- 

15  Existimante  autem  populo,  et  cogitan-  fectio  ejus,  quam  omnium  creaturarum  pa- 

tibus  omnibus  ad  baptismum  Joannis  ve-  riter  acceptarum,  quia  non  ad  mensuram  Joann.m, 

nientibus,  imo  et  aliis  multis,  de  Joanne,  datus  est  ei  Spiritus,  et  quoniam  humani- 34' 

ne,  pro  an,  forte  ipse  esset  Christus.  Ad  tas  ejus,  personali  seu  hypostatica  unione 

quod  opinandum  inducebantur  ex  consi-  unita  est  Verbo,  ita  quod  in  eodem  esse  in 

deratione  mirabilium  quse  circa  ejus  con-  quo  Verbum  Patris  aeternaliter  est  subsi- 

Lue.i.    ceptionem  et  nativitatem  acciderant  :  quia  stens,  ipsa  quoque  a  principio  incarnatio- 

de  senibus  ac  sterili  matre  angelo  praenun-  nis  subsistat. 

tiante  fuit  exortus,  et  quia  tam  strictissi-         Cujus  non  sum  diijnus  solvere  corrigiam 

me  atque  sanctissime  vixit;  item.  propter  calceamentorum  ejus.  Ad  litteram  loque- 

praedicationis  ejus  excellentiam,  ac  bapti-  batur  S.  Joannes  juxta  communem  modum 


27. 


ENAltltATIO    IN    CAP.    111    LLC£.    —    ART.    VIII 


\o\ 


I  Cor.  xi, 
29. 


Luc.  x,  4. 
Act.  i,  I. 


Jer.  xxxi, 
30;  Ezech. 
xvin,  2. 


loquendi,  quo  aliquis  volens  se  alteri  ma-  A 
xime  humiliare,  asserit  se  indignum  ferre 
seu  disligare  calceos  ejus.  llnde  gloriosus 
humilisque  Baptista,  quantum  se  Christo 
inferiorem  senserit  plene  effari  non  va- 
lens,  protulit  verba  haec.  In  quo  profun- 
dissima  ejus  patet  humilitas  :  quia  quum 
talis  ac  tantus  ab  omnibus  reputaretur, 
non  erubuit  se  tantum  publice  coram  om- 
nibus  deprimere,  humiliare  ac  minorare. 
Unde  clarescit,  quod  reputatione,  reveren- 
tia  ac  laudibus  hominum  nullatenus  fle- 
ctebatur.  At  vero  indignum  se  perhibet  B 
ad  solvendum  corrigiam  calceamentorum 
Ghrisli,  considerando  se  secundum  natu- 
ralia  tantum,  et  quoad  id  quod  habuit  a  se 
ipso;  itemque  loquendo  de  dignitate  abso- 
luta,  qua  aliquis  dicitur  ad  aliquid  dignus 
simpliciter.  In  quantum  vero  plenus  fuit 
tot  charismatibus  Spiritus  Sancti,  et  mo- 
vebatur  in  omnibus  ab  eodem,  dignus  fuit 
mereri  etiam  vitam  eeternam  :  prsesertim 
loquendo  de  dignitate  proportionis,  utpote 
secundum  modum  possibilitatis  humanae. 
Secundum  quem  modum,  devotus  sacer-  C 
dos  dignus  est  corpus  et  sanguinem  Christi 
consecrare  ac  sumere  :  alioqui  communi- 
candum  non  esset,  quum  dicat  Apostolus, 
Qui  manducat  et  bibit  indigne,  judicium 
sibi  manducat  et  bibit. 

Rursus,  verba  Joannis  intelligenda  non 
sunt  quasi  Christus  usus  sit  calceamentis, 
quum  et  discipulis  quos  misit  ad  preedi- 
candum,  prohibuerit  ea.  Ipse  autem  ccepit 
facere  et  docere.  idcirco,  ut  dictum  est, 
verbum  Joannis  secundum  morem  genera- 
lis  proverbii  est  sumendum.  In  tali  nam-  D 
que  sermone,  sensus  litteralis  est,  non 
semper  ille  qui  immediate  per  verba  si- 
gnatur,  sed  interdum  qui  per  similitudi- 
nem  insinuatur,  aut  per  res  verbis  expres- 
sas  significatur,  ut  quum  in  Jeremia  et 
Ezechiele  asseritur  :  Qui  comederit  uvam 
acerbam,  obstupescent  dentes  ejus.  —  Po- 
stremo,  verba  haec  a  Gregorio  et  Beda  my- 
stice  exponuntur  :  intelligendo  per  cal- 
ceamenta  Christi,  ejus  humanitatem,  qua 
Verbi  persona  induta  est ;  per  pedem,  di- 


vinitatem  ;  per  corrigiam  vero,  hypostati- 
cam  unionem  humanitatis  cum  Verbo.Sic- 
cjiie  Joannes  insinuat  se  inidoneum  atque 
indignum  hauc  unionem  plene  exponere, 
quae  et  angelicse  mentis  capacitatem  trans- 
ccudit. 

Ipse  vos  baptizabit  in  Spiritu  Sancto  et 
igni.  In  Joanne  habetur,  quod  Jesus  non  joan 
baptizavit, sed  discipuli  ejus.Itaque  sensus  -■ 
est  :  Ipse  Christus  baptizabit  vos  per  suos 
discipulos,  ita  quod  erit  principalis  ba- 
ptizator.  Rursus,  Ghristus  baptizavit,  id  est, 
intus  a  culpa  animam  lavit,  in  Spiritu 
Sancto,  id  est  virtute  et  gratia  Spiritus  San- 
cti,  videlicet  gratiam  Spiritus  Sancti  in- 
fundendo,  per  quam  culpa  aufertur  et  ani- 
ma  decoratur  :  imo  sic  Trinitas  tota,  seu 
Christus  ut  Deus,  baptizat.  Sed  et  discipuli 
Christi,  et  sacerdotes  Ecclesiae  usque  in 
preesens,  baptizant  in  Spiritu  Sancto,  vi- 
delicet  virtute  et  gratia  Spiritus,  tanquam 
instrumentales  baptizatores  mundatores- 
que  baptizatorum,  instrumentaliter  coope- 
rantes  ad  Sancti  Spiritus  infusionem,  cul- 
pge  deletionem,  et  animee  justificationem. 
Non  autem  datur  Baptismus  in  Spiritu 
Sancto,  quasi  in  forma  Baptismi  sufficiat 
exprimere  Spiritum  Sanctum  ;  imo  sic  da- 
tur  :  In  nomine  Patris,  et  Filii,  et  Spiritus 
Sancti. 

Sed  quum  apud  Joannem  dicat  Salvator, 
Nisi  quis  renatus  fuerit  ex  aqua  et  Spiritu  lbid. 
Sancto,non  potest  introire  in  regnum  Dei : 
cur  ait  Prsecursor,  Baptizabit  vos  Spiritu 
Sancto  et  igni,  et  non  potius,  Spiritu  San- 
cto  et  aqua,  quum  aliud  non  sit  renasci, 
prout  ibi  accipitur,  quam  baptizari  ?  Et 
respondendum,  quod  Prsecursor  non  ex- 
primit  aquam,  quoniam  intendit  assignare 
differentiam  sui  baptismi,  qui  fiebat  in 
aqua,  a  Baptismate  Christi,  atque  excel- 
lentiam  Baptismatis  Christi  :  idcirco  non 
nominat  elementum  in  quo  fiebat.  Unde  et 
ignem  non  sumit  pro  solito  igne  materia- 
li :  imo,  secundum  Hieronymum,per  ignem 
intelligit  Spiritum  Sanctum,  qui  ignit  seu 
caritate  mentem  inflammat :  sicque  conjun- 
ctio,  Et,  tenetur  expositive.  Chrysostomus 


ui,S. 


452  ENARRATIO   IN   CAP.    III    LUC.E.    —   ART.   VIII 

et  Beda,  per  ignem  intelligunt  tentationis  A  nuntiavi  tibi.  Hanc  permundationem  faciet 

el  tribulationis  fervorem  scu  acerbitatem,  Christus  plene  in  die  novissimo,  quando 

quibus  electi  in  hac  vita  purgantur,  di-  loco  et  praemio  separabuntur  boni  et  ma.-Ma.uh.xm, 

Ac/.xiv,2i.  cente  Apostolo  :  Quia  per  multas  tribula-  li  ;  quando  etiam  electi  qui  tunc  aliquid  *9, 

tiones  oportet  nos  intrare  in  regnum  ccelo-  purgandum  habebunt,  in  igne  conflagra- 

rum.Quidam  pcr  ignem,caritatis  fervorem  tionis  purgandi  dicuntur,  saltem  illi  qui 

intelligunt,  ad  quem  ordinatur  Christi  Ba-  tunc  vivi  rcperientur,  atque  in  illo  igne 

iPeir.iv,%.  ptismus.Caritas  enim  operit  multitudinem  morientur,  et  cum  aliis  resuscitabuntur. 

peccatorum,    et   tanquam   optimus    ignis,  Quotidie  demum  purgat  Deus  hanc  aream 

consumit  vitiorum   rubiginem.  Sunt  qui  tripliciter  :  primo,  dum  per  ecclesiasticam 

per  ignem  intelligunt  sensibile  atque  visi-  censuram,  quidam  de  Ecclesia  sacerdotali 

bile  signum  in  quo  Spiritus  Sanctus  fre-  castigatione  ejiciuntur  :  secundo,  dum  im- 
quenter   dabatur   baptizatis    in    primitiva  B  pii  de  hac  vita  tolluntur;  tertio,  dum  ele- 

Ac<.ii.3,4;  Ecclesia,ut  Apostolis  in  igneis  linguis,pro-  cti  in  vita  praesenti  per  adversa  ac  aliis 

r5;xix,5,X6.  ut  hi  Actibus  Apostolorum  de  hoc  plura  modis  a  suis  emundantur  peccatis. 

leguntur.   Postremo,   nonnulli    per   ignem  Et  congregabit  triticum,  id  est  electos 

intelligunt  purgatorii  poenam,  in  qua  post  et  virtuosos,  solidosque  fructus  eorum,  in 

hanc  vitam  purgantur  qui  cum  reatu  dis-  horreum  suum,  id  est  cceleste  suscepta- 

cedunt,  quemadmodum  Corinthiis  scribit  culum  Beatorum.  Paleas  autem,  id  est  re- 

i  Cor.  ni,  Apostolus  :  Uniuscujusque  opus  quale  sit,  probos,  mente  inanes,  instabiles,  omnique 

ignis  probabit.  Et  iterum  de  purgando  lo-  passionum  seu  concupiscentiarum  ac  vi- 

ibid.\5.  quens  :  Ipse  (inquit)  salvus  erit ;   sic  ta-  tiorum  impulsu  xolubWes, comburet,id  est, 

men,  quasi  per  ignem.  incendet  ac  puniet,  non  consumet,  igne 

17  Cujus  ventilabrum  in  manu  ejus.  Per  inexstinguibili,  infernali  et  aeternali  :  de 

ventilabrum,  quod  est  instrumentum  quo  C  quo  in  fine  dicturus  est  impiis,  Jte,  male-   ibid.xxy, 

blada  purgantur  paleas  abjiciendo,  signi-  dicti,  in  ignem  aeternum.  De  quo  scriptum  4K 

ficatur  justum  Christi  judicium,  seu  judi-  est  in  Isaia  :  Vermis  eorum  non  morie-  js.  lxvi.24. 

candi  potestas  atque  sententia  :  quae  est  in  tur,  et  ignis  eorum  non  exstinguetur  ;  et 

manu,  id  esl  in  actu  seu  exsecutione  suae  Judith  :   Dominus   omnipotens  vindicabit  juditkxyi, 

justitiae,  vel  in  potestate  ac  promptitudi-  in  eis,  in  die  judicii  visitabit  illos  ;  dabit20,21- 

ne   ejus,    quemadmodum    apud   Joannem  enim  ignem  et  vermes  in  carnem  eorum, 

Joann.  v,  Christus    inquit   :    Pater   omne    judicium  ut  urantur  et  sentiant  usque  in  sempiter- 

dedit  Filio.    Et  judicium  istud   competit  num.  Tn  Job  quoque  de  transgressore  asse- 

Christo  secundum  quod  Deus  est,  per  au-  ritur  :  Luet(inquiens)quae  fecit  omnia,  nec  7o&xx,i8. 

cloritatem  primam  ac  principalem;  sed  se-  tamen    consumetur  ;  juxta   multitudinem 

PhiiippM,  cundum  formam  servi  assumptam,  conve-  adinventionum  suarum,  sic  et  sustinebit. 

7'  nit  ei  ut  instrumentaliter  cxsequenti  ac  ju-  D  0  quam    insensati,   caeci  et   crudi    mente 

dici  constituto,  quemadmodum  in  Actibus  sunt  infelicissimi  amatores  saeculi  hujus, 

Act.xA*.  Apostolorum  Petrus  testatur  :  Ipse  esl  qui  quibus    ista    non    sapiunt,    nec    terrorem 

constitutus  est  a  Deo  judex  vivorum   et  incutiunt,  ideo  delectant   eos  carnalia  et 

mortuorum.  caduca,  atque  cum  gaudio  currunt  ad  in- 

Et  permundabit,  id  est,  perfecte  pur-  feros.  Denique,  teste  Alberto  super  Apo- 

gabit,  aream  suam,  id  est  militantem  Ec-  calypsim,  damnati  non  tantum  affligentur 

clesiam,    in    qua    nunc    simul    miscentur  corpore  ab  igne  inferni,  quantum  mente, 

electi  ac  reprobi,  sicut  in  area  simul  po-  apprehendendo   se   aeternaliter   in    pcenis 

nuntur  frumentum  et  palea.  Unde  et  Sy-  mansuros.  Sed  quum  tam  variae  sint  pce- 

Js.  xxi, io.  nagogae  loquitur  Isaias  :   Tritura   mea  et  nae  pravorum,  ut  dicat  Psalmista,  Pluet  su-    Ps.  x,  7. 

filia  areae   meae,  quae   audivi   a   Domino,  per  peccatores  laqueos  ;  ignis,  sulfur,  et 


ENARRATIO    IN   CAP.    III    LUC/E.   —   ART.    IX  453 

spiritus  procellarum,  pars  calicis  eorum  :  A  quum  corriperetur  ab  illo,  videlicet  Joan- 

cur  de  solo  igne  inducit  mentionem  Joan-  ne  Baptista,  de  Herodiade  uxore  fralris 

nes  ?  Et  respondendum,  quod  ideo,  quoni-  sui,  id  est  de  hoc  quod   Philippi   fratris 

am  ignis  punitio  inter  corporalia  afflictiva  sui    uxorem,  nomine  Herodiadem,  filiam 

est  gravior  :   sed  et  nomine  ignis,  quae-  Aretae  regis  Arabum,  duxit  in  conjugem, 

cumque  magna  pcena  solet  intelligi.  Prae-  fratre  ejus  vivente,  filiamque  ex  Herodia- 

terea,  o   miseri   filii   fallacissimi   mundi,  de  ipsa  habente  :  sicque  adulterium  com- 

propriis    vitiis   penitus   excsecati,  cur   de  misit   Herodes   atque   incestum,  quia  se- 

carnis  nobilitate,  de  temporalium  affluen-  cundum  legem  non  licuit  uxorem  fratris   Lev.  xvm, 


la. 


tia,  de  saeculari  potentia,  de  iniquis  factis      accipere,  nisi  illo  defuncto  absque  prole  ;  D'eut 


XXV, 


superbitis,gloriamini,  vosque  jactatis  ?  cur  et  de  omnibus  malis  quoe  fecit  Herodes  :  $■ 

pauperes  et  devotos  despicitis?  quum  sa-  quia  non  dubium  quin  et  multa  alia  gra- 

cratissimus  Christi  baptista  vos  comparet  B  via  commiserit  scelera,  qui  prsefatum  fa- 

paleis,  illosque  tritico  :  imo  et  Jeremias  cinus  tam  enorme  committere  et  continua- 

propheta,  vos  cum  illis  computari  et  esse  re  non  formidavit.Nam  et  unum  peccatum 

jer.  xxm,  indignissimos  reputans  ait,  Quid  paleis  ad  mortale  suo  pondere  trahit  ad  aliud,  et  quo 

!8-           triticum  ?  enormius  fuerit,   eo  ad  graviora  inducit. 

18  Multa  quidem  et  alia  exhortans  evan-  Facit  enim  hominem  a  Deo  plus  deseri  : 
gelizabal  populo  :  id  est,  preeter  ea  quee  cujus  auxilio  homo  privatus,  in  profun- 
dicta  sunt,  B.  Joannes  alia  quoque  quam-  dum  labitur  vitiorum,  fitque  insensibilis 
plurima  documenta  et  hortamenta  propo-  mente  ad  ea  quae  Dei  sunt  et  verae  salutis, 
suit  populo  :  quorum  unum  hoc  est,  quod  ita  quod   propria   pericula   non   advertit. 

Matth.  iii,  in    Mattheeo   fertur   dixisse,    Pcenitentiam  Adjecit  et /toc  m&\um  qnod  sequitur,  super       20 

agite,  appropinquabit  enim  regnum  ccelo-  omnia  cetera  sua  peccata  :  quibus  addidit 

rum.Itaque,  sicut  de  Christo  scriptum  est,  C  istud,  quasi  illa  non  suffecissent ;  vel,  Ad- 

Joann.xxi,  quod   multa  alia  fecit   quae   scripta   non  jecit  et  hoc  super  omnia,  id  est  peccatum 

sunt,  sic  de  prsecursore  ejus  hic  legitur,  istud  ceteris  gravius  ;  et  inclusit  Joannem 

quod  multa  salutaria  verba  populo  praa-  in  carcerem.  Quare  et  quomodo  fecerit  hoc, 

dicavit,  quee  non  sunt  in  scriptis  redacta.  et  qualiter  decollavit  Joannem,  plene  de- 

19  Herodes  autem  tetrarcha,  id  est  Herodes  scribit  Matthseus,  et  Marcus.  Unde  Lucas  Mattkxw, 
Antipas,  filius  Herodis  regis  sub  quo  na-  sciens  hoc  satis  descriptum,  recte  dimisit,  3'i0.'^f"rc- 
tus  est  Christus  (qui  Antipas,  cur  tetrar-  atque  ad  Christi  gesta  ac  documenta  evol- 

vers.  i.    cha,  non  rex  vocetur,superius  dictum  est),  venda  festinat. 


25 


ARTICULUS  IX 


21 


PROSECUTIO    EXPOSITIONIS    CAPITULI    HUJUS    TERTII    :    FACTUM    EST    AUTEM, 
QUUM   BAPTIZARETUR   OMNIS   POPULUS. 


FACTUM  est  autem,  quum  baptizare-  D  et  descensu  Spiritus  Sancti  sit  manifesta- 
tur  omnispopulus.  Paulo  ante  ostendit  tus.  Itaque,  quum  a  Joanne  baplizaretur 
Evangelista  quomodo  testificatione  Joannis  omnis  populus,  id  est  quidam  de  quolibet 
declaratus  est  Christus  hominibus  ;  nunc  genere  Juda3orum,pra?sertim  virilis  sexus  : 
describit  quomodo   testimonio  Dei   Patris      non  enim  personse  feminei  sexus  ab  ipso 


154 


ENAIUIATIO    IN    CAP.    III    LUC.E.    —    ART.    IX 


Mnltli.  m 
13-15; 
Marc.  I,  9 


baptizata?  legnntur  ;  et  Jesu  baptizato  a 
Joanne  :  quod  quomodo  factum  sit,  Mat- 
tha?us  et  Marcus  plenius  recitant,  ut  ibi 
patet  ac  requirendum  est ;  et  orante.  Quod 
Jesus  suscepto  baptismate,  statim  oravit, 
alii  Evangelista?.  non  scribunt. 

Oravit  itaque  Christus,  non  ob  sui  in- 
digentiam,  quia  secundum  humanitatem 
jam  confirmatus  fuit  in  bono,  et  quoad 
superiorem  anima?  partem  beatifice  fru- 
ens  Deo  ;  sed  ad  nostram  instructionem,  et 
ad  nostram  subventionem,  imo  pro  no- 
stra  salute  :  quanquam  Christus  aliquando 
orasse  dicatur  pro  corporis  sui  glorifica- 
tione,  accidentalique  pra?mio.  Itaque,  sum- 
pto  baptismo  oravit  Salvator  :  Primo,  ad 
innuendum  quod  preces  nostrae  non  sunt 
Deo  accepta?  et  meritoria?,  nisi  a  peccatis 
mortalibus  simus  immunes  et  caritate  ac 
gratia  decorati.  Caritas  namque  vita  est 
animae,  sine  qua  nec  anima,  nec  actio  ejus, 
spiritualiter  viva  est  Deoque  placita.  Ideo 
iCor.xni,2.  dicit  Apostolus  :  Si  caritatem  non  habeam, 
nihil  sum.  Ideo  oportet  primo  a  sordi- 
bus  vitiorum  lavari.  Unde  quum  Dominus 
per  Isaiam  dixisset,Quum  multiplicaveritis 
orationes,  non  exaudiam ;  adjecit,  Lava- 
mini,  mundi  estote.  Secundo,  ad  innuen- 
dum  quod  gratia  in  Baptismo  aliisque  sa- 
cramentis  adepta,  per  orationes  continuas 
indiget  custodiri,  ne  per  culpam  tollatur. 
Tertio,  ad  innuendum  quod  in  sacramen- 
torum  susceptione,  et  statim  post  hoc,  ele- 
vanda  est  mens  ad  Deum  oratione  seu 
gratiarum  actione.  Oravit  itaque  Christus, 
ut  merito  suse  baptizationis  spiritualiter 
mundaremur. 

Christus  autem  in  mundo  conversans, 
et  comprehensor  quodammodo  fuit  secun- 
dum  quod  homo,  et  viator  :  comprehensor 
quidem,  quantum  ad  superiores  et  intel- 
lectuales  anima?  suse  vires,  per  compara- 
tionem  earum  ad  increatum  objectum,  vi- 
delicet  seternam  veritatem,  summamque 
bonitatem ;  viator  autem,  quantum  ad  in- 
feriores  anima?  vires,  vel  etiam  quantum 
ad  superiores  vires  per  comparationem  ea- 
rum  ad  essentiam  anima?,  in  qua  radicata? 


Is.  i,  15. 

lbid.  16. 


A  fuerunt,  itemque  per  comparationem  ea- 
rum  ad  objectum  creatum  :  sic  namque 
passibilis  fuit  Christus,  etiam  quoad  vires 
superiores  aliquo  modo,  videlicet  ratione 
subjecti  earum.  Christo  ergo  homini,  in 
quantum  fuit  comprehensor,  competebat 
orare  pro  aliis;  sed  ut  viator,oravit  utique 
et  pro  se. 

Cur  autem  voluerit  Christus  baptizari, 
et  quee  fuit  forma  baptismi  Joannis,  item 
an  baptizati  baptismo  Joannis  erant  re- 
baptizandi,  de  octo  quoque  generibus  ba- 

B  ptismatis  secundum  Damascenum,  et  de 
quinque  generibus  baptismatis  secundum 
Gregorium  Nazianzenum,  hoc  loco  praeter- 
eo,  quoniam  super  Matthseum  inde  locutus  in  Maith. 
sum.  — Praeterea  queeri  hic  potest,  quodartV1' 
ibi  non  tetigi,  an  scilicet  Joannes  sub  ea- 
dem  forma  verborum  baptizavit  Christum, 
qua  alios.  De  hoc  nihil  inveni  conscri- 
ptum ;  et  arbitror  quod  sicut  omnino  alia 
fuit  ratio  baptizationis  Christi  quam  alio- 
rum,  sic  in  baptizatione  Christi  Joannes 
usus  non  sit  communi  forma  baptismatis, 

C  qua?  fuit,  secundum  doctores  :  Ego  te  ba- 
ptizo  in  nomine  venturi.  Unde  in  Actibus 
Paulus  testatur  :  Joannes  baptizabat  popu-  Aet.xn,  *. 
lum,  dicens  in  eum  qui  venturus  esset 
post  ipsum,  ut  crederent,  hoc  est  in  Je- 
sum.  Hinc  acceptio  baptismi  Joannis,  di- 
citur  fuisse  protestatio  credendi  in  Chri- 
stum.  Unde  patet,  quod  talis  forma  ad 
Christum  non  congruebat,  saltem  univo- 
ce.  Insuper,  sub  qua  forma  verborum  ba- 
ptizaverit  Christum,  vel,  an  sine  forma 
verborum  baptizaverit,  puto  incertum. 

D  Aperium  est  codum  :  non  reali  apertio- 
ne,  scissione  seu  divisione  coelestium  cor- 
porum,  qua?  incorruptibilia  affirmantur ; 
sed  per  apparentiam  quamdam,  quoniam 
tantus  desuper  splendor  super  Christum 
apparuit  et  descendit,  ut  ccelum  videretur 
apertum  seu  reseratum,  sicut  et  tempo- 
re  fulguris  magni  apparet.  Bursus,  quum 
Deus  in  coelis  habitare  et  esse  dicatur,  tunc  ps.  x,  s ; 
ccelum   aperiri    narratur,  dum   Deus   per  c"""-16>sec- 

1  *  Hebr. 

subjectam  creaturam  descendit  et  apparet 
hominibus,  novo  modo  operans  circa  eos, 


KNARRATIO    IN   CAP.  III    LUCE.    —    ART.    IX                                                 455 

quemadmoduiD  in  Christi  baptismo  acci-  A  smatis  ejus  plenius  instrueretur.  Paulatim 

disse  mox  subditur.  namque  proficere  habuit  in  divinorum  no- 

22           Et  descendit  Spiritus  Sanctus  corporali  titia.  Propter  quod  ait  in  Joanne  :  Ego  ne-  Joana.1,23. 

specie  sicul  columba  in  ipsum.  Itaque  Spi-  sciebarn  eum  ;  sed  qui  me  misit  baptizare 

ritus  Sanctus,  verus,  incommutabilis  et  in-  in  aqua,  ille  mihi  dixit  :  Super  quem  vi- 

circumscriptibilis  Deus,  sccundum  se  seu  deris  Spiritum  descendentem,  hic  est  qui 

in  propria  natura  nunquam  movetur,  ne-  baptizat  in  Spiritu  Sancto.  Tertio,  quoni- 

que   descendit  ;   sed   dicitur  descendisse,  am  tunc  potissimum  decuit  Christi  inno- 

quia  columba  ipsum  repraesentans,  descen-  centiam,   puritatem  et   simplicitatem   de- 

dit,  et  super  Christum  mansit,  quia  super  clarari,  quando  ipse  se  peccatoribus  magis 

caput  ipsius  sedit :  sicut  in  die  Pentecostes  forinsecus  in  licitis  conformavit.  Quoniam 

Act.  11, 3.   sedit  super  Apostolos  in  igneis  linguis,  id  ergo  tempore  suse  baptizationis,  inter  pec- 

est  per  hoc  quod  ignese  linguse  ipsum  re-  B  catores  Joannem  accessit,  vestimenta  de- 

prsesentantes,  ejusque  gratiam  figurantes,  posuit,  nudus  manibus  se  servi  supposuit, 

super  Apostolos  descenderunt.  Cur  autem  baptismum  ab  eo  suscepil,  in  quibus  om- 

in  specie  columbse  Spiritus  Sanctus   de-  nibus    se   peccatoribus    conformavit,   non 

scenderit?  Respondendum,  quia  proprie-  tamen   ut   talibus  ;   idcirco  tunc   maxime 

tates  columbse,  tam  Spiritui  Sancto  appa-  decuit   ejus    innocentiam,    sanctitatem    et 

renti,  quam  Christo  super  quem  apparuit,  sinceritatem  ostendi,   quod   per  columbse 

potissimum  competunt.AU  enim  Cyprianus  descensum  Joannisque  prsedicationem  per- 

in  libro  de  Unitate  Ecclesiee :  Est  autem  co-  actum  est,  ne  Christus  peccator  ut  alii  pu- 

lumba  simplex  et  laetum  animal,  non  felle  taretur.  Et  quia  tunc  tantum  se  humiliavit,  phiiipp.u, 

amarum,  non  morsibus  ssevum,  non  ungu-  decuit  eum  tunc  tam  prseclarissime  subli-  7' 8- 

Ise  laceratione  violentum.  Hospitia  humana  mari,  sicu.t  et  tempore  passionis  quando 

diligere,   unius   domus  consortium    nosse  C  se  summe  exinanivit,  per  maxima  miracu-    Maith. 

solent  columbse;  quum  generant  filios  si-  la  tunc  facta  est  clarificatus.  Quarto,  ad  x"„",3^: 

mul  sedent,  volando  quoque  sibi  cohserent,  insinuandum  quod  per  Christi  baptizatio-  44> 4S- 

communi  conversatione  vitam  degunt,oscu-  nem  data  est  aquis  vis  purgativa  peccati, 

lo  oris  concordiam  pacis  ostendunt.  Itaque  et  quod  Baptismate  Christi  baptizatis  Spiri- 

per  columbam,  bona  simplicitas,  spiritua-  tus  Sanctus  infunditur,  ccelesteque  regnum 

leque  gaudium,  suavitas,  innocentia,  con-  aperitur.  Christus  etenim  sua  baptizatione, 

cordia,  dilectio,   unio   designantur  :  quse  nostram  baptizationem  secundum  modum 

omnia  Spiritui  Sancto  conveniunt;  et  ali-  ab  ipso  institutum,  prsefiguravit. 

qua  horum  ei  appropriantur,  videlicet  su-  Et  vox  de  ccelo  facta  est  :  Tu  es  Filius 

avitas,  dilectio,  pax,  gaudium.  meus  dilectus.  Vox  ista  de  ccelo  facta  asse- 

Denique  Spiritus   Sanctus   super  Chri-  ritur,  quia  ccelesti  virtute  in  aere  est  pro- 

stum  baptizatum  descendit,  non  quod  tunc  D  lata.  Siquidem  ab  angelo  est  formata  in 

coepit  esse  in  eo,  vel  quod  tunc  gratia  au-  persona  Dei  Patris,  quemadmodum  in  Jo- 

cta  est ;  sed  ad  manifestandum  excellen-  anne  Christus  dixit  :  Pater,  clarifica  Fili-  Joann.m, 

tiam,  (lignitalem,  et  gloriam  Christi,  et  ut  um  tuum.  Ubi  mox  subditur  :  Venit  ergo  "8" 

Joannes  illas  populo  propalaret,  protestan-  vox  de  ccelo,  dicens  :  Et  clarificavi,  et  ite- 

do  quid  vidisset.  Quod  et  fecisse  narratur  rum  clarificabo.  Quo  audito,  turba  asseruit   /Airf.su. 

joann  1,32.  in  Joaniie,  quo  legitur  :  Testimonium  per-  tonitruum  factum  esse;  alii  dicebant,  An- 

hibuit  Joannes,  dicens,  Quia  vidi  Spiritum  gelus  ei  locutus  est.  Et  secundum  exposi- 

descendentem,et  mansit  super  eum;  item-  tores,  illi  alii  veritatem  locuti  sunt,  quia 

lbid.u.   que,  Ego  vidi,   et  testimonium   perhibui,  videlicet   in   persona  Patris  angelus  dixit 

quia  hic  est  Filius  Dei.  Secundo,  ut  Joan-  hoc.Hinc  in  Christi  baptismo  dicitur  Pater 

nes  Baptista  de  Christo  et  efficacia  Bapti-  apparuisse  in  voce,  non  quia  in  ea  sit  vi- 


456                                                  KNARRATIO    1N    CAP.  III    LUCiE.    —    ART.    IX 

sus,  sed  quia  auditus.  Et  conveuienter  in  A  perfectissime  affectuosissimeque  adhaesit, 

voce  apparuit,  ad  pandendum  quod  dicen-  omni   quoque  gratiarum  charismate  pul- 

do  genuil  unigenitum  Filium  suum,  qui  cherrime  fuit  ornatus.  Insuper,  Patri   in 

est  Verbum  seternum,  ore  Patris  aeternali-  Christo  secundum  humanitatem  ejus  com- 

ter  intellectualiterque  prolatum.  placuit,  quia  videlicet  placuit  Patri  tanta 

Itaque  dixit  :  Tu  es  Filius  meus  dile-  pietate  et  gratia  praevenire  animam  ejus, 

ctus  :  Filius   utique  consubstantialis,  co-  atque  per  Christum  hominem  seu  ejus  hu- 

seternus  et  coaequalis,  non  minor,  aut  pura  manitatem  salvare  omne  genus  humanum. 

creatura,  ut  mentitus  est  Arius  sceleratus.  Propter  quod  ait  Apostolus  :  Quia  in  Chri-    Coioas.u 

Denique,  Pater  Christum  secimdum  divi-  sto  complaCuit  omnem  plenitudinem  inha-     ' 

nitatem  non  minus  diligit  quam  se  ipsum,  bitare,et  omnia  reconciliare  per  ipsum. His 

imo   superardentissimo,  supersuavissimo,  verbis  consonat  quod  per  Isaiam  Pater  ait 

penitusque    infinito    diligit    eum    amore,  B  de  Christo  :  Ecce  puer  meus,  suscipiam  /s. xm.i. 

quum  infinitae  sit  bonitatis  ac  pulchritudi-  eum;  electus  meus,  complacuit  sibi  in  il- 

nis,  et  quia  totum  quod  habet  communicat  lo  anima  mea  :  dedi  spiritum  meum  su- 

Filio.  Filius  quoque  infinite  diligit  Patrem;  per  eum. 

sed  et  Pater  ac  Filius  non  minus  diligunt  Postremo,  Augustinus  in  libro  de  Con- 

Spiritum  Sanctum,  et  ille  infinite  diligit  sensu  Evangelistarum  disseruit :  Quod  Mat- 

Patrem  ac  Filium.  Pater  quoque  seu  tota  tlweus  ait  dictum  a  Patre,  Hic  est  Filius   Matth.  m, 

17 

Trinitas  diligit  Christum  secundum  natu-  meus  dilectus,  Lucas  autem,  Tu  es  Filius 

ram  assumptam,  ut  Verbo  unitam,  magis  meus  dilectus,  ad  eamdem  sententiam  ex- 

quam  omnia  simul  creata,  quoniam  majus  plicandam  valet.  Vox  enim  ccelestis  unum 

bonum  prsestitit  ei,  utpote  hypostaticam  horum  dixit;  sed  Matthseus  ostendere  vo- 

unionem  cum  Verbo,  et  gratiam  quodam-  luit  ad  id  valere  verba  illa  quae  dicta  sunt, 

Joann.m,  modo  sine  mensura.  C  ut  illis  potius  qui  audiebant,  indicaretur 

In  te  complacuit  mihi.  Quemadmodum  quod  ipse  esset  Filius  Dei.  Non  enim  Chri- 

Pater  diligit  Filium  secundum  divinitatem  sto  indicabatur  quod  sciebat ;  sed  audie- 

tantum  sicut  se  ipsum,  sic  tantam  habet  bant  qui  aderant,  propter  quos  etiam  ipsa 

complacentiam  in  illo  sicut  in  semetipso  :  vox  facta  est.  Itaque  secundum  B.  Augu- 

nempe  superbeatissimao  Trinitatis  mutua  stinum,  alii  quam  Joannes  audierant  vo- 

complacentia,  est  prorsus  immensa,  quum  cem  illam :  et  forte  secundum  Augustinum 

nil  dissimilitudinis,  nil  contrarietatis,  nil  simili  modo  etiam  dicendum,  quod  colum- 

defectibilitatis  aut  imperfectionis  consistat  bam  quoque  viderunt.  —  Porro,  ego  ante- 

in  eis,  sed  unaquaeque  infinita?  sit  bonita-  quam  verba  hsec  legi,  ita  de  ista  materia 

tis,  sapientiee,  pulchritudinis,  sanctitatis,  scripsi  super  Matthaeum  :  Quseritur,  an  so-    in  Maiih. 


34. 


omnisque  ratio  perfecta?  mutuae  dilectionis  lus  Joannes  viderit  columbam  super  Chri- 
ac  complacentise  inveniatur  in  eis,  videli-  D  stum  descendere  seu  sedentem,  an  etiam 

cet  clarissima  intuitio,  plena  communio,  ipse  solus  vocem  Patris  audierit,  prsesup- 

summa  similitudo,  illimitata  bonitas,  sim-  posito  quod  Christus  vidit  columbam,  au- 

pliciterque  infinita  perfectio,voluntatis  ve-  divitque  vocem  prafatam.Ad  quod  respon- 

ro  non  conformitas  solum,  sed  et  unitas  di  ibidem  :  De  hoc  nil  legi ;  sed  apparet 

sempiterna.  Postremo,   in  Christo  secun-  quod  sic  :  aliter  non  indiguisset  Joannes 

dum  humanam  ejus  naturam,  habet  Deus  testari  populo,  quemadmodum  viderit  Spi- 

Pater  seu  Trinitas  complacentiam  prseci-  ritum  Sanctum  descendentem  in  Christum. 

puam,  imo  majorem  quam  in  omnibus  si-  Hoc  ergo  ibi  opinative  locutus  sum  :  quod 

mul  creatis,  sicut  in  obedientissimo  Filio  adhuc  probabiliter  dici  posse  opinor,qnam- 

in  quo  nulla  unquam  exstitit  culpa,  sed  vis  S.  Augustino  contradicere  non  inten- 

qui  a  principio  creationis  animae  suae  Deo  dam.  Nec  sequitur,  quod  vox  illa  formata 


art.  vi  in 
fine. 


ENARRATIO   IN   CAP.    III   LUCiE. 


ART.    IX 


457 


sit  ut  praescntes  eam  audirent,  quoniam 
facta  non  est  ut  Christo  aliquid  indicare- 
tur.  Nam  facta  est  propter  Joannem,  ut 
dictum  est,  atque  ut  ipse  populo  ea  quae 
vidit  et  audivit  insinuaret. 

Subinde  ponitur  aetas  in  qua  Christus 
23  suscepit  baptismum.  Et  ipsejesus  erat  in- 
cipiens,  id  est,  fieri  incipiebat,  quasi  an- 
norum  triginta.  Jam  enim  et  vicesimum 
nonum  annum  complevit,  tricesimumque 
incepit,  habens  de  illo  tredecim  dies,  se- 
cundum  expositores  communiter  :  qui  eti- 
am  asserunt  eum  illo  die  baptizatum,  quo 
et  tribus  Magis  ostensus  est,  scilicet  ter- 
tiodecimo  die  a  sua  nativitate.  Hinc  Evan- 
gelista  ait,  Quasi  annorum  triginta,  quia 
de  tricesimo  anno  modicum  habuit;  vel, 
Quasi,  dicit  hic  veritatem,  quia  annum  tri- 
cesimum  vere  incepit.  Et  taliter  exponen- 
tes  asserunt  Christum  praedicasse  tribus 
annis  cum  medio,  quamvis  in  computatio- 
ne  medii  anni  accipiant  partem  pro  toto. 
Verumtamen  Augustinus  atque  Chrysosto- 
mus  aliter  exponunt,  hoc  modo  :  Ipse  Je- 
sus  erat  triginta  annorum  incipiens,  quasi 
scilicet  tricesimum  primum  aetatis  suae. 
Dicunt  namque,  quod  Christus  tunc  fuit 
plene  triginta  annorum,  et  de  tricesimo 
primo  anno  habuerit  tredecim  dies;  item, 
quod  praedicavit  duobus  annis  cum  me- 
dio.  Prima  tamen  expositio  est  consonan- 
tior  textui,  communiusque  tenetur. 

Quaeritur,  cur  Christus  tam  diu  distulit 

manifestari,  baptizari,  prsedicare  et  mira- 

cula  perpetrare.  Et  respondendum,  quod 

ideo,  quoniam  aetas  illa  perfecta  et  virilis 

vocatur  :  in  qua  sensus  et  intellectus  vi- 

gent  in  homine,  roburque  corporis,  idcir- 

co  doctoribus  et  praedicatoribus  competit; 

nec  oportet  differre  diutius,  ne  tempus  ad 

fructificandum  aliis  congruum  minus  uti- 

Esech.1,1.  liter  expendatur.  Unde  Ezechiel  tricesimo 

aetatis  suae  anno  orsus  est  vaticinari  et  lo- 

nJfte-/.v,4.  qui  ad  populum  :  quo  etiam  anno  David 

Gen. xLi,4c.  ccepit  regnare,  et  Joseph  .Egypti  constitu- 

tus  est  princeps.  Nec  obest,  quod  Jeremias 

jer.  i,  ietel  Daniel  in    recentiori  aetate  prophetare 

seq.;Dan.u  c0?perunf  :  quoniam  gratia  Dei  communi 


A  lege  non  coarctatur,  nec  operatio  miracu- 
losa  ad  communem  imitationem  trahenda 
est.  Id  quoque  quod  raro  contingil,  non 
est  lex  Ecclesiae,  secundum  Gregorium  Na- 
zianzenum,  quia  nec  una  hirundo  ver  sta- 
tuit.  Christus  autem  docuit  quod  commu- 
nitatem  assequi  decet.  Cnde  et  ideo  tam 
diu  distulit  ista,  ut  nos  suo  exemplo  in- 
strueret,omnem  vanitatem,  pompam,  prae- 
cipitationem,  jactantiamque  vitare,ne  anle 
debitum  aut  congruum  tempus  proceda- 
mus  ad  publicum,  vel  docere  alios  praesu- 

B  mamus. 

Tot  ergo  annorum  exstitit  Jesus  tempore 
baptizationis,  ut  putabatur  filius  Joseph, 
id  est  quod,  seu  quando,  adhuc  aestimaba- 
tur  naturalis  filius  ipsius  Joseph,  quem 
putabant  cognovisse  Mariam  et  ex  ea  Je- 
sum  genuisse.  Sed  ex  isto  tempore,  per 
testimonium  desuper  factum,  et  per  prar- 
dicationem  Joannis,  deinde  per  verba  et 
opera  Jesu,  ccepit  patere  et  comprobari 
quampluribus,  quod  Jesus  est  Christus  in 
lege  promissus,  et  per  consequens  ex  vir- 

C  gine  natus,  juxta  quod  Isaias  praedixit  : 
Ecce  virgo  concipiel.  Qui  fuit  Heli,  id  est,  js.  vn,  i*. 
qui  Joseph  fuit  filius  Heli.  Sed  videtur 
contrarium,  quia  apud  Matthaeum  dicitur  MaukuiG. 
filius  Jacob.  Ad  quod  respondetur,  quod 
fuit  filius  Jacob  vere,  secundum  carnalem 
propagationem,  sed  filius  Heli,  secundum 
legis  institutionem.  Heli  namque  accepta 
conjuge,  mortuus  est  absque  prole  :  ideo 
frater  ejus  Jacob  juxta  legis  praeceptum 
sumpsit  conjugem  illius  in  uxorem,  ut 
fratri  suo  defuncto  semen  seu  prolem  pro- 

D  crearet,  genuitque  ex  ea  Joseph  :  qui  se- 
cundum  legem  vocatus  est  filius  Heli,quo- 
niam  lex  praecepit,  ut  fratre  uxorato  sinc   Deut.  m, 
liberis  defuncto,  frater  ejus  seu  propin-  '  ' 
quus  uxorem  ejus  acciperet,  filiumque  ex 
ea  natum  defuncto  adscriberet,  ne  nomen 
ejus  deleretur  ex  Israel.  De  hoc  et  aliis 
multis  quae  hoc  loco  et  in  variis  hujus  vo- 
luminis  locis  possent  induci,  praetermit- 
to,  quia  super  MallhaMim  plura  inde  con-    inMatih. 
scripsi.  art-  "■ 

Qui  fuit  Neri ,  id  est,  qui  Salathiel  fuit       27 


458                                                 ENARRATIO    IN    CAP.  III    LUCjE.    —   ART.    IX 

filius  Neri.  Circa  quod  quseritur,  quoino- A      Qui,  scilicet  Sem,  fuit  filins  Noe.  Quem 

do  verum  sil  hoc,  qiium  in  Matthaeo  Sala-  Sem  Hebraei  pntant  fuisse  Melchisedech,  et 

Matth. i,  thiel   dicatur  filius  Jechoniae.  Dicendum,  qnod  vixit  nsqne  ad  tempora  Tsaac.  Nam 

qnod  Jechonias  fnit  natnralis  pater  istins  in  Genesi  scrihitnr  Sem  vixisse  annis  sex-  g<?„.Xi,io, 

Salathiel :  Neri  autem  fnit  pater  ejns  lega-  centis.   Propter  quod,   nt  dicnnt,  Melchi-  i1- 

31       lis,  seu   per  adoptionem  activam.  —  Qui  sedech  dicitur  fuisse  absque  patre  et  ma-   Hebr.™, 

fuit  Nuthan,  qui  fuit  David,  id  est,  Na-  tre,  non  quia  non  habuit,  sed  ob  nimiam  ''3' 

than  fuit  filius  David.  Qualiter  hoc  intel-  ejus  senectutem,  et  quia  Scriptura  paren- 

ligendum  sit,  et  de  quo  Nathan  istud  di-  tes  ejus  sub  nomine  Melchisedech  non  de- 

in  Matth.  catur, diffuse  ac  diligenter  prosecutus  sum  scribit.  Qui  fuit  filius  Xoe,  qui  fuit  filius 

super  Matthseum.  —  Porro  a  Salathiel  us-  Lamcch.  Iste  est  Lamech  descendens  de 

que  ad  David  fuerunt  reges,  quos  Lucas  stirpe  Seth,  ut  patet  in  Genesi.  Fnit  autem  Gen.v.25. 
non  ponit,  sed  Matfhaeus;  Lucas  vero  perso- B  et  alter   Lamech  de  genere  Cain.  qui  et  /w<tiv,i8, 

nas  privatas  commemorat.  Matthaeus  enim  interfecit  ipsum  Cain,  et  bigamiam  ince-'9'23' 

vcrsatur  principaliter  circaChristi  regnum  pit,  quemadmodum  fertur  in  Genesi.  Qui       37 

seu  regiam  dignitatem,  Lucas  vero  circa  Lamech  fuil  filius  Mathusale.  Iste  Mathu- 

sacerdotium  ejus.  lnsuper  a  David  usque  sale  omnibus  senior   fuit,  quoniam  vixit  /bm.v.st. 

ad   Abraham   Lucas   ascendendo,  et   Mat-  annis  nongentis  sexaginta  novem  ;  obiit- 

thaeus   ab  Abraham   usque   ad  David  de-  que  ante  diluvium,  anno  eodem  quo  inun- 

scendendo,easdem  personas  et  sub  eisdem  davit,  secundum  Hieronymum. 

nominibus  exprimunt  :   unde  de  exposi-  Qui  Mathusale  fuit  U\ius  Enoeh :  de  quo 

tione  hujus    particulae  textus  satis  super  Judas  scribit  in  sua  Canonica,  Prophetavit  juds  \i. 

Matthseum  dictum  existimo.  antem  de  his  septimus  ab  Adam  Enoch. 

35           Qui,  scilicet  Sarug,  fuit  filius  Ragau.  Unde  patet,  quod  septimus  fuit  post  Adam 

Iste  Ragau  in  translatione  Hieronymi  dici-  C  per  descensum  a  Seth.  Quocirca  quseri  po- 

Gen  xi. is.  tur  Reu,  ut  in  Genesi  patet.  —  Qui,  scili-  test, quia  si  Enoch  septimus  fuit  ab  Adam, 

^6       cet  Salc,  fuit  filius  Cainan,  qui  fuit  Ar-  videtur  Noe  decimus  exstitisse  :  siquidem 

phaxad,  id  est,  qui  Cainan  fuit  filius  ip-  inter  Enoch  et  Noe  fuerunt  Mathusale  et 

sius  Arphaxad.  Contra  istud  videtur  quod  Lamech.  Sed  Petrus  apostolus  in  sua  Cano- 

md.  12.   in  Genesi  legitur,  Arphaxad  genuisse  ip-  nica  dicit,  Noe  fuisse  octavum  :  sic  enim 

sum  Sale  ;  nec  Cainan  exprimitur  ibi,  nec  legitur  :  Deus  octavum  Noe  prseconem  ju-  \\petr.u,s. 

\rar.i,i%.  interponitur.  Idem  quoque  habetur  in  li-  stitiee  custodivit.  Et  respondendnm,  quod 

bro  Paralipomenon. Cur  autem  Lucas  ponit  Enoch  dicitur  septimus  ab  Adam,  per  in- 

Cainan  inter  Arphaxad  et  Sale  ?  Ad  quod  clusionem  utriusque  extremi,videlicet  tam 

ab  aliquibus  respondetur,  quod  Arphaxad  ipsum  Adam, quam  Enoch  connumerando; 

adhuc  vivens  adoptavit  nepotem  suum  Sa-  Noe  vero  octavus,  per  exclusionem  utri- 

le,  ideoque  ejus  filius  appellatur  :  sicque  D  usque   extremi.   Iste   est   Enoch,   de   quo 

Cainan  fuit  pater  naturalis  praefati  Sale.  scriptum  est  in  Ecclesiastico:Enoch  trans-  EccU.xuv, 

Alii  pntant  quod  Sale  fuit  filius  adoptivns  latns  est  in  paradisum,  ut  det  gentibus  sa-  16- 

ipsius  Cainan  et  naturalis  filius  ipsius  Ar-  pientiam  ;  itemque,Nemo  natus  est  in  ter-  ibid.™*, 

phaxad.  Itaque  in  hoc  omnes  concordant,  ra  qualis  Enoch  ;  et  in  Genesi,  Ambulavit  ^  v  J( 

quod  unus  istorum  dnorum  fuit  pater  na-  Enoch  cum  Deo   et   non   apparuit,    quia  24. 

turalis  istius  Sale,  alter  autem  pater  ejus-  transtulit  illum  Dominus.Denique  ipse  est 

dem  legalis  seu  active  adoptivus.  Septua-  qui  cum  Elia  venturus  est  et  praxlicaturus 

ginta  vero  interpretes  ponunt  hunc  Cainan  contra  Antichristi  fallacias.quemadmodum  aPoc.\i,3 

inter  Arphaxad  et  Sale  :  quorum  transla-  in  Apocalypsi  prsedicit  Joannes.  Cujus  he- elseq- 

tionem  sequitur  Lucas,  quia  suis  tempori-  atissimi  Enoch  praeconia  in  libro  Sapien-  Ecciuuv 

bus  tota  Ecclesia  ea  utebatur.  tise,   et  ad  Hebraeos  plenius  continentur.  Hebr.xi.s. 


ENARRATIO   IN   CAP.    III   LUC<E.    —   ART.    IX  459 

38  Qv,i  Cainan  fuit   filius  Enos.  Iste   est  A  carnis  assumptionem  descendit  ad   nos  : 

alius  a  Cainan  supra  dicto.  Qui  Enos  fuil  quod  factum  est  per  carnalis  propagatio- 

filius  Seth.  Iste  Enos  fuit   homo  magnae  nis  descensum.  Hinc  quoque  Lucas  plures 

Gen.iv.26.  devotionis.  Unde  in  Genesi  habetur,  Iste  personas  ponit  inter  Joseph  et  Abraham, 

ca>pit  invocare  nomen  Domini  :  quod  non  quam  Matthaeus,  quia  triplices  patres  in- 

est  intelligendum   quasi    pater  ejus   Seth  ducit,  videlicet  naturales  ac  legales  et  ado- 

et  Adam  non  invocaverint  Deum,  sed  quia  ptivos.  Etenim  filiatio  adoptiva  spiritualis 

Enos  cum  praecipua  devotione  coluit  Deum.  censetur.  Matthaeus  vero  non  nisi  carna- 

Qui,  scilicet  Seth,  fuit  filius  Adam.  Unde  les  seu  naturales  patres  commemorat.  In- 

ibid.io.   nato  Seth,  dixit  Eva  :  Posuit  mihi   Deus  super  Lucas  non  sistit  in  Abraham  sicut 

aliud  semen  pro  Abel,  quem  occidit  Cain  :  Mattheeus,  sed  ascendit  usque  ad  Adam  : 

ut  patet   in   Genesi.   Qui,  scilicet   Adam,  quia  per  Christum  ad  Deum  reducti  sunt, 
fuit  filius   Dei,    non    ita    sicut   ipse   fuit  B  quicumque  a  principio  mundi  salvali  sunl. 

pater  Seth  :  qui  non  fuit  Dei  filius  natu-  quia  oportuit  eos  aliquo  modo  habere  fi- 

ralis,  quum  hoc  Unigenito  Dei  sit  propri-  dem   de   Christo,  videlicet  explicite   sive 

um  ;  sed  fuit  filius  Dei  ratione  creationis,  implicite. 

ibid.  ii,  7.  et  quoniam   manibus   Dei  de  limo  terrae  Ex  his  demum  redditur  ratio,  cur  Lucas 

plasmatus  est,  quantum  ad  corpus,  quan-  in  generatione  quam  texit,  nullam  interse- 

ibid.  i,  -27.  tum  vero  ad  animam  factus  est  ad  imagi-  rit  feminam,  quum  tamen  Matthaeus  quas- 

nem  et  similitudinem  Dei.  Unde  et  filius  dam  admisceat,  scilicet  Thamar,  Ruth.  et    Matih.  i, 

ejus  per  similitudinem    imitativam  voca-  Bethsabee. Matthaeus  quippe  carnalem  Chri- 3' 5'6- 

tur,  quoniam    intellectualis    rationalisque  sti  ad  nos  descensum  determinat  :  in  quo 

creatura,  quo  Creatori  exstat  similior,  eo  mulieres  concurrunt.  Lucas  autem  de  ge- 

plus  competit  ei  nomen  et  ratio  filii,  quan-  neratione  ista  pertractat,  secundum  quod 
tum  ad  Deum.  Iterum,  fuit  filius  Dei  per  C  per  eam  ad  Deum  ascendimus  :  quem  as- 

gratiam  adoptionis,  tanquam  praedestina-  censum  mulieres  impediunt  magis  quam 

tus.  Quamvis  enim  transgressus  sit,  tamen  juvant.  Hinc  rursus  Matthaeus  describendo 

poenituisse  atque  deinceps  virtuose  vixis-  Christi   generationem,   in  omnibus  utitur 

se  non  dubitatur.  Unde  et  in  Josue  ma-  verbo  hoc,  Genuit,Lucas  autem  verbo  hoc, 

ximus  dicitur.  Ait  namque  ibi  Scriptura  :  Fuit  :  quia  Matthaeus  non  ponit  patres  et 

Josuex.iv,  Adam  maximus  ibi  situs  est,  hoc  est  se-  filios,  nisi  secundum  veram  ac  realem  ge- 

pultus  in  spelunca,   videlicet  duplici,   in  nerationem,  demptis  Jesu  et  Joseph  quoad 

qua  Abraham  quoque,  Isaac  et  Jacob  se-  se  invicem  comparatis.  Lucas  vero  ponit 

pulti  sunt.  non  solum  patres  per  carnalem  generati- 

Circa  praehabita  quseritur,  cur  Lucas  ge-  onem,  sed  etiam  patres  legales  et  adopti- 

nerationem  Christi  describit  a  posteriori-  vos.  Denique,  quoniam  teste  Apostolo.  non 
bus  ascendendo.Matthaeus  vero  a  prioribus  D  prius  quod  spirituale,  sed  quod  animale,   ic\>r.  xv, 

descendendo.  Et  respondendum,  quod  Lu-  deinde  quod  spirituale,  Matthaeus  qui  de- 46- 

cas    tractat   de   Christi    generatione   quo-  scensum  Christi  ad  nos  per  carnalem  de- 

dammodo  spirituali,  et  prout  per  eam  ad  scensum   describit,  convenienter  evange- 

Deum  reducimur.Propter  quod  incipit  sta-  lium  suum  a  Christi  generatione  exorsus 

tim   post   Christi   baptizationem,  quia  in  est.  Lucas  autem,  qui  spiritualem  ascen- 

Baptismo  spiritualiter  regeneramur,  atque  sum  praetendit,  Christi  genealogiam  scri- 

ad  Deum  reducimur.  Talis  autem  reductio  bere  coepit  post  descriptionem  baptismatis 

seu  regeneratio  fit  per  gratiam  ascenden-  ejus,  volens  ostendere  quomodo  per  Chri- 

do.  Matthaeus  vero  tractat  de  Christi  gene-  stum  efficimur  filii  Dei  :  quod  agitur  per 

ratione  et  genealogia,  secundum  quod  per  Baptismum. 


15 


460 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV   LUCiE.    —   ART.   X 


S' 


ARTICULUS   X 


ELUCIDATIO   CAPITULl    QUARTI    '.    JESUS    AUTKM    PLENUS    SPIRITU    SANCTO, 
RKGRKSSUS    KST   A   JORDANE. 


UBINDE  prosoquitur  Evangelista  opera  A  profecit,  ut  declaratum  est  clarius  articu-  Art.  vnin 

Ghristi,  et  primo  quomodo  majestatem  lo  septimo.  Haec  autem  plenitudo  propria  fine- 

suam  declaravit,  superando  diabolum.  est  Christo  homini,  cui  datus  est  Spiritus 

{  Jesus  autem  plenus  Spiritu  Sancto,  re-  non  ad  mensuram,  videlicet  qua  datus  est  Joann.m, 

gressus  est  a  Jordane.  Multi  sunt  gradus  aliis,  ut  in  Joanne  fertur.  34' 

plenitudinis   Spiritus   Sancti,    seu   gratiae  Quaeritur,  an  Christus   secundum  divi- 

Luc.i,\s.  ejus.  Nam  et  Joannes  Baptista  dicitur  Spi-  nitatem,  seu  ut  Verbum  aeternum,  fuit  ple- 

ritu  Sancto  repletus  in  utero  matris ;  et  nus  Spiritu  Sancto. Et  respondendum,quod 

Act.  11,4.  de  Apostolis  legitur,  Bepleti  sunt  omnes  secundum  Damascenum  ceterosque  theo- 

Spiritu  Sancto;  et  postea  de  Stephano  scri-  logos,  quaelibet  divina  et  increata  Persona 

/4jrf.vn,55.  ptum   est,  Quum  esset  Stephanus  plenus  est  in  alia  per  circumincessionem,ita  quod 

Spiritu  Sancto.  Itaque  una  est  plenitudo  Pater  totus  est  in  Filio  et  econtra,  simili- 
Spiritus  Sancti,  seu   gratiae,  quae   dicitur  B  ter  Spiritus  Sanctus  est  totus  in  Patre  et 

plenitudo  proportionis  seu  comparationis  :  Filio,  Pater  quoque   et   Filius   in  Spiritu 

secundum    quam    dicitur   aliquis    plenus  Sancto.  Nam  et  queelibet  divina  Persona, 

gratia  vel  Spiritu  Sancto,  quantum  ad  su-  est   incircumscriptibilis  et   immensa.  lta- 

am  pertinet  mensuram   sive  eetatem,   vel  que,  juxta  hunc  sensum  dici  posset  Jesus, 

comparatione  aliorum.  Alia  dicitur  pleni-  ut  Deus,  plenus  Spiritu  Sancto,  ita  quod 

tudo  sufficientiae  :  qua  aliqui  dicunt  Apo-  Spiritus  Sanctus  totus  et  plene  omnino  in 

stolos  et  Stephanum  atque  consimiles  fu-  ipso  est.  In  rationalibus  vero  creaturis  di- 

isse  repletos  Spiritu  Sancto.  Verumtamen,  citur  Spiritus  Sanctus  esse  per  dona  sua. 

quoniam  tales  fuerunt  viri  heroici  atque  Unde  sicut  illis  dari  asseritur,  quibus  gra- 

perfecti,  etiam  quantum  ad  opera  super-  tise  suae  munera  infunduntur,  sic  111  i  fe- 

erogationis,  per  observantiam  consiliorum  runtur  pleni  Spiritu  Sancto,  qui  ejus  gratia 
praecipuam,  videtur  illorum  plenitudo  di-  C  et  virtute  infusa  replentur. 
cenda  plenitudo  abundantiae.  Alia  est  au-         Itaque,  Jesus  baptizatus  a  Joanne  disces- 

tem  plenitudo  praerogativae  :  quae  fuit  in  sit,  regrediens  a  Jordane  in  quo  fuit  jam 

Luc.  i,  28.  Virgine  benedicta,  cui  dictum  est  :  Ave,  baptizatus,  et  agebatur  a  Spiritu,  hoc  est, 

gratia   plena.  Hae   plenitudines   accipiunt  a  Spiritu  Sancto  inducebatur  seu  moveba- 

augmentum  durante  hac  vita,  quia  et  Vir-  tur,  in  desertum,  hoc  est  in  solitudinem, 

go  gloriosa  profecit  quotidie  in  caritate  et  quae  est  aptissimus  locus  ad  illa  exercitia 

gratia,  ceterisque  virtutibus.  Quarta  vero  propter  quae  Christus  desertum  ingressus 

ponitur  plenitudo  superabundantiae  :  qua  est.  Itaque,  Agi,  sumitur  hic  eo  modo  quo 

Christus  ut  homo  fuit  plenus  Spiritu  San-  ad   Bomanos   ait  Apostolus  :  Quicumque  Rom.  «n, 

cto,  omnique  gratia,   dono  et  virtute  ip-  Spiritu  Dei  aguntur,  id  est,  moventur,  re-  u' 

sius.  Denique  in  tantum  fuit  plenus  Spi-  guntur,  seu  diriguntur,  hi  filii  Dei  sunt. 
ritu    Sancto    et   donis    ipsius,    quod    tota  D  Praeterea,   Christi   humanitas    fuit   instru- 

animae  suae  capacitas  fuit  repleta,  ita  quod  mentum  seu  organum  Spiritus  Sancti,  imo 

in   habitu   gratiae  ac  virtutum   nunquam  totius  superbeatissimae  Trinitatis,  in  opere 


ENARRATIO    IN   CAP.    IV   LU(LE.    —   ART.    X 


4(51 


9 


indivisae,  operantis  per  illam  :  praesertim 
tamen  dicitur  fuisse  instrumentnm  Verbi, 
a  quo  rni  1  assumpta.  Unde  sicut  cnrpus 
nostrum  est  inslrumentum  immediatum, 
animatum,  conjunctum  et  proprium  ani- 
mae  nostrae,  sic  Christi  humanitas  fuit  Ver- 
bi  animatum,  unitum,  immediatum  ac  pro- 
prium  instrumentum.  Idcirco  Christus  ut 
homo,  in  omnibus  agebatur  seu  moveba- 
tur  a  Verbo  aeterno,  seu  a  se  ipso  secun- 
dum  quod  Deus  est. 
Itaque,  Agebatur  a  Spiritu  in  desertum 
2  quod  fuit  inter  Jericho  et  Jerusalem,  qua- 
draginta  diebus,  id  est,  tot  diebus  ibidem 
Spiritu  agente  permansit.  Loquitur  autem 
Lucas  de  die  naturali,  quae  noctem  inclu- 
dit  :  est  enim  spatium  viginti  quatuor  ho- 
rarum.  Matthaeus  vero  loquens  de  die  arti- 

Matth.w,  ficiali,  ait  quod  Christus  fuit  seu  jejunavit 
in  deserto  quadraginta  diebus  et  totidem 
noctibus.  De  quo  etiam  die  ait  Salvator  : 

joann.  xi,  Noinie  duodecim  sunt  horae  diei  ? 

Circa  haec  multa  sunt  intuenda.  Primo, 
cur  Christus,  qui  peccare  non  potuit,  nec 
publico  impediri  a  bonis,  nec  solitudine 
adjuvari,  ingressus  est  eremum?  Et  re- 
spondendum,quod  Christus  non  solum  vo- 
.iii,  luit  omnem  perfectionem  implere,  sed  in- 
super  diversas  species,  gradus  et  modos 
perfectionis  seu  perfectae  conversationis 
ostendere  et  docere.  Ilinc  in  pueritia  cum 
5i.  Matre  et  ejus  ministro  moratus  est,  fuitque 
subditus  eis,  ut  conversationem  sub  obe- 
dienlia  spiritualis  patris  seu  matris,  exem- 
plariter  demonstraret  et  efficaciter  appro- 
baret.  Deinde  ingressus  est  solitudinem,  ut 
eremiticae  ac  anaehoreticae  vitae  praeberet 
exemplum,  et  solitariam  vitam  opere  com- 
mendaret.Secundo,  ut  instrueret  nos,  quod 
ad  pcenitentiam  peragendam  contemplati- 
onisque  apicem  adipiscendum,  solitarius 
praecipue  conferat  locus,  praesertim  deser- 
tum,  in  quo  sensualium  delectalionum  de- 

ibid. i,so.  sunt  objecta,  ut  supra  plenius  diclum  est, 
ubi  ostendebatur  cur  Joannes  Baptista  ad 
desertum  confugit.  Tertiam  causam  tangit 
iv,  evangelista  Matthaeus,  dicendo  :  Ductus  est 
Jesus  in  desertum,  ut  tentaretur  a  diabolo. 


Maith 
15. 


Luc.  ii, 


Alalth. 


A  Sed  nonne  et  extra  desertum  quivit  tenla- 
ri  ?  Cur  ergo  hoc  ait  Matthaeus?  nisi  ut  in- 
nuat  quod  Jesus  propter  certas  causas  vo- 

luit  singulariter,  hoc  est  acerrime  atque 
fortissime,  lentari  a  daemone,  et  quasi  ma- 
nii  ad  manum  contra  eum  confligere. 

Quarto,  ingressus  est  desertum  protinus 
post  baplismum  testimoniumque  Joannis, 
imo  post  tam  sublime  testimonium  Dei  Pa- 
tris  ac  Spiritus  Sancti  de  ipso,  ut  formam 
praestaret  vilandi  laudem  humanam  et  om- 
nem  gloriam  vanam,  quatenus  et  nos  lau- 

B  dati,  aut  honorati,  quaeramus  latere,  et 
optemus  nesciri.  Quinto,  post  baptismum 
statim  introiil  eremum,  volens  docere  quod 
tunc  potissimum  debemus  custodiae  cordis 
insistere,  profectuique  spirituali  vacare, 
quum  aliquam  specialem  a  Deo  purifica- 
tionem  et  gratiam  sortiti  fuerimus,  ne  Deo 
ingrati  reddamur,  et  tanto  gravius  offen- 
damus,  quo  ampliorem  paulo  ante  miseri- 
cordiam  consecuti  eramus,  pensantes  illud 
Apostoli  :  Impossibile  est  eos  qui  semel  Hebr. 
sunt  illuminati,  et  gustaverunt  donum  cce-  4"6- 

C  leste,  et  prolapsi  sunt,  rursus  renovari  ad 
pcenitentiam.  In  qua  auctoritate,  Impossi- 
bile,  pro  difficili,  secundum  unam  expo- 
sitionem,  accipitur.  Joannes  quoque  in 
Apocalypsi  :  Tene,  inquit,  quod  habes,  ne  ap 
alter  accipiat  coronam  tuam.  Sexto,  ut  in  H 
solitudine  pro  nostris  peccatis  corpus  su- 
um  abstinendo  affligeret,  atque  in  aliis  se 
actibus  satisfactoriis  exerceret.  Puto  equi- 
dem,  quod  ibidem  mundi  peccata  copiose 
defleverit,  et  pro  nostra  salute  jugiter  pre- 
ces  fuderit. 

D  Praeterea,  desertum  aptissimus  locus  est 
pcenitendi,  orandi  et  contemplandi,  et  hoc, 
ordine  quodam  :  quoniam  abstinendo  per- 
ducitur  homo  ad  gratiam  orationis  devotae; 
per  orationem  vero,  ad  gratiam  contem- 
plationis  sincerae  :  atque  per  tria  haec,  ad 
aliorum  instructionem,  praedicationem,  gu- 
bernationem,  aptissimus  redditur,  ut  sic 
gratiam,  sapientiam  et  fervorem,  quae  in 
abscondito  desuper  sumpsit,  aliis  per  ignea 
atque  idonea  verba  communicet  et  propo- 
nat.  Unde  Christus  mox  aliis  praedicaturus, 


VI, 


OC.  III, 


162 


ENARRATIO    IN   CAP.    IV    LUCiE.    —   ART.    X 


ad  nos  exemplariter  instruendos,  primo  in  A 
solitudine,  jejunio,  orationi  et  contempla- 
tioni  vacavit,  instruens  aliornm  rectores, 
praedicatores,  prselatos,  ut  in  primis  se  ip- 
sos  in  preedictis  exercitent,  sicque  sancte 
conversando  mereantur  a  Deo  gratiam  ef- 
ficaciter  prsedicandi  ac  fructuose  regen- 
di,  ut  scilicet  verba  quse  proferunt,  non 
ex  arido  corde,  sed  ex  gustu  interno,  ex 
caritatis  ardore,  ex  spirituali  experientia 
Ps.ckuv,-.  profluant,  juxta  illud  Psalmi  :  Memoriam 
abundantiae  suavitatis  tuae  eructabunt. 

Et  tentabatur  a  diabolo.  Secundum  Ori-  B 
genem,  toto  tempore  quadraginta  dierum 
illorum  tentabatur,  et  quse  fuerint  tenta- 
menta,  nescimus  :  quae  ideo  forsitan  prae- 
termissa  sunt,  quia  majora  erant  quam  ut 
litteris  traderentur.  Verumtamen  verbum 
hoc  Origenis  pie  accipi  debet,  prsesertim 
quum  beatissimi  evangelistae  Mattheeus  et 
Lucas  tres  tentationes  quas  ibi  passus  est 
Christus  commemorent.  Basilius  quoque 
sentire  videtur,  quod  completis  quadra- 
ginta  diebus  jejunii,  sit  tentatus.  Ait  nam- 
que  :  Ghristus  per  quadragenam  intentatus  C 
mansit  :  noverat  enim  diabolus  quod  je- 
junabat  nec  famescebat,  ideoque  non  au- 
debat  accedere.  Et  istud  evangelicse  veri- 
tati  magis  consonum  reor,  quia  in  Matthaeo 
Matth.iv,  habetur  :  Quum  jejunasset  quadraginta  di- 
2'3'  ebus  et  quadraginta  noctibus,  postea  esu- 

riit;  et  accedens  tentator,  dixit.  Unde  ap- 
paret,  quod  consummato  jejunio,  et  visa 
fame  ipsius,  tentator  aggressus  sit  eum. 
Hinc  aliqui  expositores  affirmant,  quod 
esuries  Christi,  fuit  diabolo  tentandi  oc- 
casio.  I) 

Denique,  sicut  pro  nostra  salute  Unige- 
nitus  Dei  dignatus  est  incarnari,  circum- 
cidi,  baptizari,  et  crucifigi,  ita  etiam  et 
tentari  :  Primo,  ut  nobis  ^irtutem  et  gra- 
tiam  triumphandi  in  omni  tentatione  pro- 
mereretur.  In  omnibus  namque  quee  egit 
et  pertulit,  nobis  promeruit.  Secundo,  ut 
nos  ad  sustinenda  omnia  tentamenta  ani- 
maret  et  provocaret.  Membra  quippe  et 
famuli  domino  suo  capiti  debent  libenter 
et  proportionabiliter  conformari.Tertio, ne 


Hebr.  11, 
17,18. 


quis  fidelium  in  tentationibus  quantumli- 
bet  gravibus  constitutus,  pusillanimitate 
dejiciatur,  aut  a  Deo  se  suspicetur  reli- 
ctum,  dum  et  Unigenitus  Dei  graviter  est 
tentatus.  Quarto,  ut  formam  resistendi  at- 
que  vincendi  nobis  monstraret.  Unde  in 
qualibet  tentatione, Scripturam  objecit  dia- 
bolo.Quinto,  ut  potestatem  tentatoris  debi- 
litaret,  nosque  ab  omni  tentatione  erueret. 
Insuper,  irt  hoc  potissimum  incomprehen- 
sibilem  suam  dignationem  et  humilitatem 
ostendit,  quod  a  deemone  ita  tentari  di- 
gnatus  est,  ut  duceretur  seu  assumere- 
tur  a  diabolo  de  loco  ad  locum.  Itaque  in 
omni  tentatione  Christum  fiducialiter  in- 
vocemus,  ut  virtute  et  merito  suae  tentatio- 
nis  nos  roboret  superareque  faciat,  quia 
et  Apostolus  loquitur  ad  Hebreeos  :  Debuit 
Christus  per  omnia  fratribus  assimilari,  ut 
misericors  fieret,  et  fidelis  pontifex  ad 
Deum  :  in  quo  enim  passus  est  ipse  et 
tentatus,  potens  est  et  eis  qui  tentantur 
auxiliari.  Christi  ergo  dignationem  et  hu- 
militatem  sectemur,  omni  indignatione  su- 
perbiee  refutata. 

Et  nihil  manducavit  in  illis  diebus,  hoc 
est,  intra  quadraginta  hos  dies  nullum 
sumpsit  corporeum  alimentum.  Non  ergo 
jejunavit  ut  nos,  qui  quotidie  semel  refi- 
cimur.  Quod  autem  contra  diabolum  di- 
micaturus  voluit  primo  abstinere,  patefe- 
cit  quod  volentibus  deemonum  tentamenta 
prosternere,  opus  sit  carnem  suam  a  volu- 
ptatibus  gustus  et  tactus  abstrahere,  quem- 
admodum  ait  Apostolus  :  Castigo  corpus  i  Cor.  «, 
meum,  et  in  servitutem  redigo ;  et  rursus,  2/' 
Qui  autem  sunt  Christi,  carnem  suam  cru- 
cifixerunt  cum  vitiis  et  concupiscentiis. 
Et  consummatis  illis  esuriit,  hoc  est,  post 
quadraginta  dierum  finem  Christus  statim 
famem  perpessus  est :  et  forsitan  magnam, 
ad  profectum  et  commodum  nostrum.  Nam 
ea  qua3  propter  nos  passus  est,  in  abun- 
dantia  passus  est,  ex  magnitudine  caritatis 
ad  nos,  et  ob  multiplicem  fructum  nobis 
inde  manantem.  Hinc  Christus  ait  in  Psal- 
mo  :  Genua  mea  infirmata  sunt  a  jejunio, 
et  caro  mea  immutata  est  propter  oleum, 


Galat.  v, 


Ps.cv'111,24. 


KNARRATIO    IN    CAP.    IV    LUCiE.    —   ART.    X 


463 


Ps.  xxviv,  hoc  est  olei  defectum  ;  et  denuo,  Humilia- 
J3,  bam  in  jejunio  animam  meam. 

Exod.  Denique  Moyses  et  Elias  tanto  tempore 
nutet  xix  JeJ,lnanint  llt  Christus,  nihil  edentes  ne- 
».  que  bibontes;  nec  tamen  esuriisse  legun- 

tur,  quamvis  postea  esuriisse  credantur. 
Nolnit  autem  Christus  dintius  jejunare 
qnam  prsBfati  ejus  ministri,  ne  diabolus 
de  cjus  divinitate  majorem  aestimationem 
acciperet;  itemque  propter  mysticam  ra- 
tionem,  quoniam  quadragenarius  numerus 
pcxmitentiae  congruit  :  constat  etenim  ex 
denario  quater  accepto,  sicque  designat 
hominis  ex  quatuor  elementis  compositi 
castigationem,  cum  observatione  Decalogi 
secundiim  quatuor  Evangeliorum  doctri- 
nam;  et  rursus,  quoniam  tot  diebus  jeju- 
nando,  offerimus  Deo  decimas  dierum  an- 
ni  (secundum  Gregorium),  cui  et  aliarum 
rerum  decimas  offerre  praecipimur;  insu- 
per,  ut  singularitatem  et  ostentationem  do- 
ceret  vitandam. 

Esuriit  autem  non  ex  infirmitate  aut  ne- 
cessitate  naturae,  sed  divina  dispensatione 
ac  propria  voluntate.  Licet  cnim  in  com- 
muni  loquendo,  mirum  et  supernaturale 
sit  hominem  tanto  tempore  sine  omni  edu- 
lio  et  potu  subsistere,  nihilo  minus  in 
Christo  mirabilius  fuitquod  postea  esuriit, 
quam  quod  interim  nil  comedit.  Ad  quod 
intelligendum  scire  oportet,  quod  post  re- 
surrectionem  futuram  corpora  Beatorum 
erunt  animabus  glorificatis  perfectissime 
ad  imperiumque  subjecta,  ita  quod  ex  re- 
dundantia  beatitudinis  animarum  in  cor- 
pora,  erunt  corpora  illa  quatuor  dotibus 
decorata,  videlicet  claritate,  agilitate,  sub- 
tilitate,  et  impassibilitate.  Qiium  ergo  ani- 
ma  Christi  fuerit  a  principio  suae  creatio- 
nis  prae  cunctis  creaturis  intellectualibus 
praeexcellenter  Deo  fruens,  atque  beata 
quoad  praemium  essentiale  :  constat  quod 
ex  rcdundantia  beatitudinis  suae  in  corpus 
poterat  praeservari,  et  praeservata  fuisset 
ab  omni  passione  corporisque  incommo- 
do,  nisi  Deo  sic  ordinante,  dilata  atque 
suspensa  fuisset  redundantia  illa  usque  ad 
tempus,   videlicet   usque   ad    resurrectio- 


A  nem.  Non  ergo  indiguit  alimento,  nisi  ea 
voluntate  qua  redundantiam  illam  suspen- 
dit.  Iterum,  lamem  assumpsit,  ut  veram  in 
se  humanitatem  ostenderet  item  per  famis 
suae  pamalitatem  magnau, .  nobis  gratiam 
saturitatemque  animae  m(V  feretur.  Omnis 
quippe  afflictio  ejus  nobisit  eritoria  exsti- 
tit.  Kursus,  ut  diabolo  occacv.nem  lentandi 
se  exhiberet,  quemadmodVv-    fortissimus 

l(X 

pugil   adversarium    provoc>\ir  ad  congres- 

sum.  Hinc  asserit  Glossa  :e-  imes  Christi 

pia  fraus  est,  ne  diabolus  eu      tentare  ca- 

B  veret.  Fraus  itaque  fuit   fai.„_^  illa,  non 

quasi  non  fuerit  vera  fames,  quoniam 

divinitatem  celavit,  daemoneir    ,  }  fefellit. 

aec  i 

At  vero,  ex  hoc  quod  diabo  .  ,  Ihristum 
'  ^  ie  loc 

post  baptismum   atque   jejun      ,    lentare 

aggressus  est,  innotescit  quod,  ™  ;  potis- 

simum  nititur  hominem  impe«        ac  vin- 

...  .        quc 

cere,   quum    viderit   eum    incc-     •  b    pro- 

fectum,  et  aliquo  ferventiori   \        ciendi 
'  J  'mmu 

desideno  lnflammatum.  Jdeo  rn        desia- 

stico  docetur  :  Fili,  accedens  ac,        'vitu-  Eccii. n,i. 

„  .  ....  isus 

tem  Dei,  sta  in  justitia  et  timore.  .  p.pras- 

C  para  animam  tuam  ad  tentationem-      j  hoc 

•      rec 
aulem   quod    non    leeitur   Chnstui.  ,ten- 
^  &  ipt 

tasse  nisi  quum  desertum  ingress.  est, 
designatur  quod  illos  praecipue  ct  itur 
dejicere,  qui  student  perfectioni  so..que 
Deo,  omni  hominum  relicta  frequentia, 
vacare  nituntur.  Hinc  secundum  doctores, 
solitaria  vita,  scilicet  quae  est  penitus  so- 
litaria,  et  extra  ccenobium  seu  congrega- 
tionem  aut  societatem,  periculosa  est,  po- 
tissimum  imperfectis.  Postremo,  per  illud 
quod  completo  mirabili  ac  longo  jejunio 
D  Christum  aggressus  esl  daemon,  ostenditur 
quod  virtuosos  ac  religiosos  etiam  tunc  de 
spiritualibus  vitiis  tentare  molitur,  quurn 
eos  carnalia  viderit  vitia  superasse.  Nun- 
quam  ergo  securi  ac  improvidi  simus,  sed 
timorati  semper  et  circumspecti,  quemad- 
modum  in  Ecclesiastico  scriptum  est :  Nisi  n>id.xxw, 
in  timore  Dei  tenueris  te  instanter,  cito  4' 
subvertetur  domus  tua. 

Consequenter  describitur  tentationis  pro- 
cessus.  Dixit  autem  illi  diabolus.  Diabo-        3 
lus  iste  a  multis  fertur  fuisse  primus  ille 


464 


ENARRATIO    1N   CAP.    IV   LUCJE. 


ART.   X 


apostata  angelus,  qui  Lucifer  dicitur.  Si 
Filius  Dei  es.  Novit  diabolus  quod  in  Scri- 
pturis,  tam  homines  virtuosi  quam  angeli 
sancti,  appelle^tt,  r  filii  Dei.  Quum  ergo 
loquitur  Chrispi  ii  Filius  Dei  es,  intendit 
de  unigenito  fa^rrt  Patris  eeterni,  an  scili- 
cet  Christus  n  /ijunicus   ille  naturalisque 


Filius  Dei,  dct  sio 
et  passione  ^urti 
locutos.  D\a}0"at 
Jesu  sanctit11"  Fq 
te.  Dic  lap  sl7jj  \ 


,us  mcarnatione,  adventu 
diabolus  Prophetas  esse 
quoque  non  dubitavit  de 
d  de  ejus  vera  divinita- 
ic,  hoc  est,  propria  au- 
ctoritate  p^ai'nes>  praecipiendoque  age,  ut 
lapis  hicA-0  '.ser/-  jacens  panis  fial,  hoc 
est,  conventanga(in  panem. 

Primo'esci,/{7$  /jdiabolus  Ghristum  de  vi- 
tio  gulf1  sun  iijj^  atione  lapidis  in  panem, 
quia  vi  trade  ^  J  Christus  esuriit,  sicque 
magis  'geni)7/re  esset  ad  panis  affectum 
ac  ta]fneatk'p/Ss  m.  Denique  non  tentavit 
Christ tres  iip/'0/y  mis  de  aliquo  manifeste 
inhopus  (,  t  g>c  seu  vitioso,  quia  sanctita- 
tem  ;e  v'  p/  SeJvit,  ideo  non  confidebat 
quod  (ne  tal,  e^  liquid  posset  eum  statim 
indu  Gh3_  l(  ^.  ns  est  etiam  dfemon  mul- 
tumslttute.^    |n  enim  dixit,  Roga  Deum 


n 


} 


ut  )vt>adem  ,,s  (vertat  in  panem,  vel,  Pele 
a  nM  ut  egc^  oc  faciam  ;  sed  ait,  Dic,  id 
est/^olo  im}i;fio  seu  imperiali  verbo  hoc 
fac.  Cognovit  namque  tentator,  quod  tali- 
ter  rerum  naturas  mutare,  Deo  sit  pro- 
Ps.xxxn,  prium  :  de  quo  ait  Psalmista,  Ipse  dixit 
9;cxLvm,5.  ej  facfa  suni  •  cuj  qi  jn  iibro  Sapientife  di- 

5ap.xu,i8.  citur,  Subest  tibi,  quum  volueris,  posse. 
Itaque  cogitavit  tentator  :  Si  sic  poterit 
lapidem  in  panem  convertere,  sciam  quod 
Unigenitus  Dei  sit  verusque  Deus  ;  quod 
si  non  poterit,  patebit  mihi  quod  purus 
sit  homo.  —  Porro,  in  Alatthaeo  legitur 
Christo  dixisse  :  Dic  ut  lapides  isti  panes 
fiant.  Aut  ergo  Lucas  ponit  singulare  pro 
plurali,  aut  Matthaeus,  plurale  pro  singu- 
lari  :  quorum  utrumque  saepe  fit  in  Scri- 
pturis. 

Praeterea  secundum  Ambrosium,  ex  eo 
quod  diabolus  explorando  et  tentando  lo- 
quitur  Christo,  Si  Filius  Dei  es,  constat 
quod  noverat  Filium  Dei  venturum,  sed 


Matth.w 
3. 


A  hunc  esse  Jesum  non  aeslimavit,  propter 
infirmitatem  corporis  quam  in  ipso  per- 
pendit.  Chrysostomus  vero  affirmat,  quod 
diabolus  audivit  angelos  Deo  gloriam  in  Luc.  h,  13, 
Christi  nativitate  cantantes,  angelum  quo- 
que  pastoribus  annuntiantem,  Quia  natus  ibid.  n. 
est  vobis  hodie  Salvator,  qui  est  Christus 
Dominus  ;  itemque  quod  vidit  tres  Magos 
puerum  adorantes,  Simeonem  quoque  et 
Annam  ac  Joannem  Baptistam  Jesu  Chri- 
sto  testimonia  perhibentes  ;  ex  prophetia 
etiam  Danielis  de  numero  hebdomadarum,  z>an.ix,->4- 

B  agnovit  tempus  adventus  Christi  imple- 27- 
tum  ;  ex  aliorum  quoque  oraculis  Prophe- 
tarum,cognovit  quod  Christus  sit  Deus:ex 
quibus  omnibus  vehementer  putavit  quod 
Jesus  esset  Christus  Unigenitus  Dei.  Por- 
ro,  ex  alia  parte,  videns  eum  inter  popu- 
lares  et  peccatores  baptizatum,  et  fame 
confectum,  dubitavit  et  fluctuavit  quomo- 
do  talis  posset  esse  Deus  :  ideo  veritatem 
explorans,  dicebat,  Si  Filius  Dei  es.  Hinc 
et  alii  quidam  dicunt,  quod  diabolus  hu- 
milia  in  Deo  non  potuit  credere. 

C  Sed  circa  haec  verba  dubitationes  non 
parvae  occurrunt.Quum  enim  diabolus  tan- 
tae  sit  subtilitatis  atque  scientiae,  certissi- 
me  noscit  angelos  sanctos  nunquam  men- 
tiri,imo  mentiri  non  posse.Si  ergo  audivit 
praefata  angelorum  testimonia  de  Christi 
nativitate  peracta,  viditque  quod  puerum 
illum  Magi  adoraverunt  quem  angelus  as- 
seruit  csse  Christum,  nequaquam  dubita- 
vit  quin  Jesus  fuerit  Christus.  Rursus, 
sicut  ex  dictis  Prophetarum  cognovit  Dei 
Filium  incarnandum,  sic  quoque  ex  eis- 

D  dem  scjvit  eum  pro  mundi  salute  passu- 
rum,  imo  ignominiosissima  morte  necan- 
dum.  Hoc  enim  in  Isaia,  et  in  psalmo  qui    is.  uu; 
incipit,  Deus,  Deus  meus,  respice  in  me,  Ps' XXI' 
quare   me   dereliquisti  ?  apertissime   fuit 
praedictum.  Itaque  apparet,  quod  non  ideo 
aestimasset  Jesum  non  esse  Christum,  quia 
abjecta  sustinuit :  praesertim,  quoniam  sci- 
vit   Christum   inter   homines  conversatu-  Baruchm, 
rum.atque  m  magna  paupertate  victurum,  9 
prout  in  Zacharia  et  Baruch  dictum  erat ; 
imo  tempore  passionis  Christi,  videns  inef- 


ENARKATIO    IN    CAP.    IV    LUC.E. 


ART.    X 


46? 


fabilem  patientiam  Christi,  suggessit  uxori 
Matth.    Pilati  ut  persuaderet  Pilato  :  Nihil  tibi  et 

xxvii,  19.      .       ,       .... 
justo  llll. 

Propter  hsec  et  multa  similia  quae  pos- 
sem  inducere,  non  video  quid  ad  hanc 
difficultatem  solvendam  aptius  valeat  re- 
sponderi,  nisi  quod  nono  de  Civitate  Dei, 
capitulo  21,  asserit  Augustinus  :  Daemo- 
nibus,  inquit,  Jesus  Christus  tantum  inno- 
tuit  quantum  voluit ;  tantum  autem  voluit 
quantum  oportuit,  id  est,  expediens  fuit, 
hoc  est,  quantum  tumidis  iunotescendum 
fuit.  Innotuit  quoque  eis,  non  per  id  quod 
est  vita  aeterna  et  lumen  incommutabile, 
sed  per  queedam  temporalia  suae  virtutis 
effecta  seu  opera,  et  occultissimse  signa 
praesentiae,  quae  angelicis  mentibus  etiam 
malignorum  spirituum,  potius  quarn  in- 
firmitati  humanae,  possunt  esse  conspicua. 
Denique,  quando  ea  Christus  paululum 
supprimenda  judicavit,  et  aliquanto  altius 
latuit,  tunc  dubitavit  de  illo  daemonum 
princeps,  eumque  tentavit,  an  Christus  es- 
set  explorans,  quantum  se  ipse  tentari 
permisit,  ut  huminem  quem  gerebat,  ad 
nostrae  imitationis  temperaret  exemplum. 

Ex  his  B.  Augustini  eloquiis  elucescit, 
quod  daemon  tantam  de  Christo  notitiam 
habuit,  quantam  Christus  permisit.  Unde 
et  arbitror  quod  diabolus,  ex  praeinductis 
et  aliis  variis  verbis,factis,  signisque  Chri- 
sti,  certitudinaliter  atque  stabiliter  cogno- 
visset  Jesum  esse  Christum,  si  Christus 
hoc  permisisset,  potissimum  quando  Chri- 
stus  postea  aperte  docuit  se  esse  Dei  Uni- 
genitum,verumque  Deum,atque  hoc  ipsum 
per  miracula  soli  Deo  possibilia  confirma- 
vit.  Talia  quippe  diabolum  non  latuissent, 
si  Christus  permisisset.  Nihilo  minus  Chri- 
stus  dicitur  aliqua  fecisse,  ne  diabolus 
cognosceret  eum  jam  natum  :  et  tamen 
quaedam  illorum  non  fuerant  talia,  quin 
si  Christus  permisisset,  diabolus  iHis  non 
obstantibus  cognovisset  Christum  jam  na- 
tum,  et  Jesum  esse  Christum.  Communiter 
etenim  dicitur,  quod  voluit  Matrem  suam, 
quamvis  virginem,  esse  sponsatam  viro, 
ne  Matris  virginitas  pateret  diabolo,  sic- 

T.  11. 


A  que  Virginis  filium  agnosceret  Christum  : 
et  tamen  desponsatione  illa  non  obstan- 
te,  diabolus  sua  naturali  industria  bene 
explorasset,  atque  novisset,  an  Mater  Jesu 
exsisteret  virgo,  ut  doctores  evidenter  os- 
tendunt.  Unde  quod  hoc  latuit  daemonem, 
fuit  ex  hoc  quod  divinitus  fuit  prohibi- 
tus,  nec  explorare  permissus.  Sic  ad  pro- 
positum  dico,  quod  testimonia  angelorum 
hominumque  sanctorum  praefata  de  Chri- 
sto,  tantum  innotuerunt  diabolo  quantum 
Deus  voluit  et  permisit  :  cujus  moderami- 

B  ne  factum  est,  ut  diabolus  saepe  sic  flu- 
ctuaret  ex  consideratione  diversorum  circa 
Christum  ejusque  actus.  —  Haec  lam  pro- 
lixe  inserui,  quia  inferius  ssepe  locum  ha- 
bebunt,  dum  inquiretur  qualiter  daemones 
et  Judaei  noverant  Jesum  esse  Christum. 
Postremo  et  illud  notandum,  quod  Au- 
gustinus  adstruit  Christum  a  principe  dae- 
monum  esse  tentatum.  Unde  communiter 
fertur  a  Lucifero  tentatus,  quodque  victus 
ille  a  Christo  sit  in  infernum  detrusus,nec 
exiturus  nisi  in  Antichristi  adventu  :  cujus 

C  ille  possessor  erit  in  omnibus  et  director. 

Et  respondit  acl  illum  Jesus  :  Scriptum  4 
est  in  Deuteronomio  :  Non  in  solo  pane  Deut.\m,3. 
vivit  homo,  hoc  est,  non  solo  corporeo  ali- 
mento  homo  indiget,  subsistit,  et  susten- 
tatur,  sed  in  omni  verbo  Dei,  id  est  per 
divina  verba  seu  sacrae  Scripturae  eloquia, 
vel  per  internas  Dei  inspirationes,seu  allo- 
cutiones  secretas.  Itaque,sicut  homo  quan- 
tum  ad  corpus  et  conservationem  in  vita 
naturae,  indiget  nutrimento  corporeo,  sic 
quantum  ad  animam  et  quoad  adeptionem 

D  seu  conservationem  in  vita  gratiee,  indiget 
verbo  Dei,  quod  rite  asseritur  animae  ci- 
bus.  Hoc  namque  spiritualiter  verbum  Dei 
facit  in  anima,  quod  panis  aut  alius  cibus 
materialis  corporaliter  agit  in  carne.  Ma- 
terialis  etenim  cibus  restaurat  deperditum, 
confortat  naturam,  ad  debitam  quantita- 
tem  perducit,  in  vita  conservat  :  sic  verba 
divina  mentem  ad  pcenitentiam  ducunt, 
qua  deperdita  tempora  et  omissa  bona  re- 
cuperantur;  interiores  animae  vires  con- 
fortant,   secundum   illud  Machabaeorum   : 

30 


400 


ENAMIATIO    IN    CAP.    IV    LIJC.E. 


ART.    X 


105 


26 


u.v«c/i.xv,  Judas  singulos  armavit,  non  hasta  et  cly- 
peo,  sed  optimis  sermonibus  et  exhorta- 
tionibus.  Insuper,  verbum  Dei  ad  debitam 
spiritualis  profeclus  mensuram  seu  quan- 
tilatem  perducit,  nunc  hortando,  nunc  com- 
minando,  nunc  biandiendo,  nunc  juben- 
do,   nunc  consulendo,  quemadmodum  ait 

ii  Tim.m,  Apostolus  :  Omnis  Scriptura  divinitus  in- 
spirata,  utilis  est  ad  docendum,  ad  arguen- 
dum,  ad  erudiendum  in  justitia,  ut  per- 
fectus  sit  homo  Dei  ad  omne  opus  bonum. 
Postremo,conservat  animam  in  vita  gratiae 
actibusque  virtutum.  Et.  breviter,  verbum 
Dei  mortem  peccati,  videlicet  errores,  pas- 
siones,  et  vitia,  omneque  malum  exstir- 
pat,  et  ad  omnem  disponit,  confert,  inducit 
virtutem,  consolatur,  illuminat,  dirigit,  di- 

p».  cxviii,  cente  Psalmista  :  Lucerna  pedibus  meis 
verbum  tuum,  et  lumen  semitis  meis  ;  et 

ibid.  u.  rursus,  In  via  testimoniorum  tuorum  dele- 
ctatus  sum,  sicut  in  omnibus  divitiis.  Hinc 

Sap.  xvi,  jn  libro  Sapientiae  legitur  :  Non  nativitatis 
fructus  pascunt  homines,  sed  sermo  tuus, 
Domine,  eos  qui  in  te  credunt  conservat. 
Victus  diabolus  in  prima  tentatione  ag- 
greditur  aliam,  tentans  Christum  de  am- 
bitione  et  avaritia,  sciens  quod  multi  qui 
vitia  gustus  et  tactus,  seu  gulae  atque  lu- 
xurise,  fugiunt,  ambitione  et  avaritia  su- 
5        perantur  ac  pereunt.  Et  duxit  illum  diabo- 

.Vaith.w,  lus  in  montem  excelsum.  Matthaeus  asserit 
quod  assumpsit  eum.  Unde  aliqui  putant 
quod  volando  per  aerem  eum  portavit  : 
quod  non  videtur,  praesertim  quia  com- 
muniter  dicitur,  et  verisimile  est,  quod 
diabolus  in  forma  humana,  imo  in  specie 
hominis  religiosi  seu  eremitae,  Christum 
in  prima  tentatione  accessit,  ut  eum  per 
simulatam  sanctitatem  citius  falleret ;  et 
hanc  speciem  in  secunda  tentatione  ser- 
vasse  videtur,  in  qua  adhuc  sub  specie 
boni  Christum  tentavit  :  et  hoc  dico  de  se- 
cunda  tentatione  secundum  ordinem  quo 
Matthaeus  tres  tentationes  has  recitat.  Mat- 
thseus  enim  hanc  quam  Lucas  secundo 
loco  commemorat,  tertiam  ponit  :  in  qua 
diabolus  ostendit  se  esse  malignum,  ut 
verba  ejus  declarant. 


A  Et  ostendit  illi  omnia  regna  orbis  tcr- 
rce,  id  est  quaedam  regna  de  omnibus  mun- 
di  regnis;  vel,omnia  regna  oslendit  ei,non 
ad  oculum  corporalem,  sed  intellectualem, 
species  et  dispositiones  regnorum  ei  pro- 
ponendo,  seu  concupiscibilia  illorum  com- 
memorando.  Porro  secundum  Theophilum, 
ostendit  ei  omnia  regna  in  phantasia  :  et 
forte  per  phantasiam  intelligit  Theophilus 
iinaginariam  visionem.  Ghrysostomus  ve- 
ro  imaginalur,  quod  regna  viciniora  os- 
tendit  illi  ad  visum  quantum  fieri  potuit, 

B  cetera  quodam  indicio,  velut  si  quis  cum 
aliquo  stans, digitum  versus  diversas  mun- 
di  plagas  extendat,  dicendo  :  Ecce  ibi  est 
Francia,  ibi  Italia.  Huic  modo  videtur  lit- 
tera  amplius  consonare  :  ideo  enim  duxit 
Christum  in  altum  montem,  ut  tentationi 
congrueret  locus.  Ceteras  autem  ostensio- 
nes  potuisset  fecisse  in  valle  sicut  in  mon- 
te.  Haec  ergo  Christo  ostendit,  in  momento 
temporis,  id  est  valde  celeriter  seu  bre- 
vissimo  tempore,  non  in  instanti,  saltem 
quantum  ad  omnia  quae  ostensionem  illam 

C  circumstabant.  Ideo  autem  tam  multa  ob- 
jecta  pariter  sibi  ostendit,  ut  fortius  ap- 
petitum  ejus  moverent  atque  allicerent. 

Et  ait  illi  :  Tibi  dabo  potestatem  hanc  6 
universam,  hoc  est,  omnium  regnorum 
istorum  potentiam,  fortalitia,  populosque 
tibi  subjiciam,  et  mundi  monarcham  te 
procreabo,seu  omnium  horum  regem  con- 
stituam,  et  gloriam,  delicias,  famam,  ho- 
norem  illorum,  ita  quod  omnes  te  revere- 
buntur,  et  delectaberis  de  tua  possessione, 
omnibus  tibi  subjectis;  quia  mihi  tradita 

D  sunt.  Hoc  mentitur  diabolus,  quamvis  ali- 
quo  modo  verbum  hoc  possit  verificari, 
preesertim  quia  et  Christus  in  Joanne  vo- 
cat  diabolum  hujus  mundi  principem,  et  Joann.  xiv, 


de  eodem  scribit  Apostolus  :  Deus,  inqui-  n^or  iv4 
ens,  hujus  saeculi  excaecavit  mentes  infi- 
delium.  Si  ergo  per  regna  intelligantur 
habitatores  regnorum,  praesertim  iniqui, 
illi  traditi  sunt  diabolo,  hoc  est,  justo  Dei 
judicio  permissi  sunt  diabolo  subjici,  et 
tentari,  vinci,  possideri,  seu  captivi  teneri 
ab  eo,  secundum  illud  Apostoli  :  Resipi-  imm.»,i6. 


KNARRATIO    LN    CAP.  IV    LLC.E.    —    ART.    X                                                   'lliT 

scant  a  laqueis  diaboli,  a  quo  captivi  te-  A     Et  respondensJesus,diantilli:Scriptum       8 

nentur  ad  ipsius  voluntatem.  Unde  et  rex  est  in  Deuteronomio  :  Dominum  Deum  tu- Deut.siM; 

impiorum  vocatur,  juxta  quod  in  Job  ba-  um  adorabis,  cui  tanquam  altissimo  piin-  x 

yo4xu,23.  betur  :  Ipse  est  rex  super  universos  filios  cipi,  ac  maximo  benefactori,  propriaqne 

superbiae.  lmo  isti  verius  dicuntur  se  ip-  virtute  salvare  potenti,   debetur  summus 

sos  diabolo  tradere,  per  hoc  quod  sponte  singularisque  honor,  videlicet  latriae  cul- 

ei  consentiunt.  Si  autem  per  regna  intel-  tus,   inlerior  atque  exterior.  Quum  ergo, 

ligantur  regiones,  urbes,  opes,  similesque  diabole,  sis  creatura,  non  Deus,  cur  adorari 

possessiones   habitantium   super  terram  ;  exquiris?  Interdum  tamen  adoratio  sumi- 

talia,  sicut   et   ipsi    homines,    generaliter  tur  pro  honore  seu  reverentia  duliae  :  sic- 

tradita  sunt  diabolo,  non  ad  jus  dominandi  qne  creaturis  impenditur.  Ilnde  frequenter 

ac  possidendi,  sed  ad  usum  tentandi,  sicut  in   Scripturis   leguntur  quidam,   homines 
et  sanctus  Job  daemoni  traditus  fuit,   di- B  vel  angelos  adorasse,  ut  Josue  angelum,  et  Josue\,\5. 

ibid.  11,6.  cente  Domino  ad  Satan  :  Ecce  in  manibus  Nathan  propheta  David  regem.  Et  illi  soli  111^.1,23. 

tuis  est.  Et  cui  volo  do  illa.  Hoc  rursus  servies.  Si  hoc  de  servitute  latriae  accipia- 

mendaciter   protulit  ;  nec   mirum,  quum  tur,  sicut  expositores  communiter  sumunt, 

Joann. vm,  de  ipso  dicat  Salvator   :   In  veritate   non  palam  est  quod  soli  Deo  serviendum  sit 

44'           stetit,  quia  veritas  non  est  in  eo ;  quum  servitute   latriae.   Porro,   latria   virtus   est 

loquitur  mendacium,  ex  proprio  loquitur,  quse  Deo  cultum  caerimoniamque  impen- 

quia  mendax  est,  et  pater  ejus.  Verumta-  dit;  dulia  vero   est  virtus   quee  personis 

men  permissione  divina  diabolus  frequen-  creatis   debitum    seu   decentem   impendit 

ter  cooperatur   hominibus    ad    obtinenda  honorem.  Si  autem  verbum  preefatum  de 

terrena  ac  mundi  dominia.  Propter  quod  quacumque  servitute  intelligatur,   sensus 

dicit  Ambrosius  :  Ambitio  diabolicae  sub-  est,  quod  soli  Deo  serviendum  sit  propter 

jacet  potestati.  G  se  atque  finaliter  :  ita  ut  quidquid  servi- 

7            Tu  ergo  si  adoraveris  coram   me,  hoc  tutis   exhibeatur  creaturis,   totum   ad  Dei 

est,  si  me  ipsum  suppliciter  adoraveris  me  referatur  honorem,  et  propter  ejus  ordina- 

praesente,  erunt  tua  omnia  regna  mundi.  tionem  ac  voluntatem  agatur,  ut  quum  ho- 

Ecce  quanta  et  quam  inveterata  ac  indu-  mini  ministramus,  non  tam  homini,  quam 

rata  diaboli  pompa.  Olim  propter  super-  Deo  in  homine  obsequamur.  Hinc  Samuel 

biam  suam  pulsus  est  ccelo,  quoniam  di-  ait  :  Praeparate  corda  vestra  Domino,  et  iiteo.vn.3. 

h.  xiv,  11.  xit,  Similis  ero  Altissimo  :  et  nunc  rursus  servite  illi  soli. 

vult  ei  assimilari,  requirendo  sibi  impendi  Consequenter,  secundum  ordinem  hujus 

cultum  soli  Altissimo  congruentem  ac  de-  narrationis,   ponitur   tentatio   tertia,   quae 

bitum  ;  imo   hoc  quaerit  ab  eo   qui  vere  fuit  de  superbia,  jactantia  seu  gloria  va- 

Altissimus  est.Quod  quamvis  diabolus  cer-  na.  Et  duxit  illum  in  Jerusalem.  Quia  et-        9 

titudinaliter  non  sciret,  quod  scilicet   il-  D  enim  voluit  Christum  tentare  de  arrogan- 

le  cui  haec  dixit,  esset  Altissimus,  tamen  tiac  vanitate,  duxit  eum  ad  civitatem  totius 

suspicabatur  hoc  ipsum,  saltem  in  prima  Judaeae  metropolim  seu  principalem,   ubi 

tentatione,  sicque   posuit   se   in   periculo  major  fuit  occasio  seu  fortius  incitamen- 

postulandi    adorationem    ab   Altissimo   et  tum  appetendi  Iaudem  humanam.  Et  sta- 

praeferendi  se  illi  :  tanta  est  impudentia  tuit  eum  supra  pinnaculum  templi,  hoc 

diaboli,  aviditasque  ipsius  ad  divinos  ho-  est  supra  planum  quoddam   deambulato- 

nores,  ex   intolerabili  ejus   superbia   na-  rium,  quod  fuit  supra  templum  vel  por- 

scens.  Cujus  impietalem  ac  caecitatem  mul-  tam   ipsius,    in   quo   sacerdotes   sedebant 

ti  superbi  et  ambitiosi  sequuntur,  prout  quum  populo  praedicarent.  Ibi  enim  soli- 

SaP.  11,25.  Sapiens  asserit  :  Imitantur  illum  qui  sunt  tus  fuit  magistros  Judaeorum  ad  multipli- 

ex  parte  illius.  cem  inducere  vanitatem.  Porro,  de  modo 


4(58                                                   KNARRATIO    1N    CAP.  IV    LUC.K.    —   ART.    X 

quo  duxit  Christum,  au  scilicet  volavit  se-  A  uou  est,  quasi  eiecti  iu  vita  hac  per  an- 

cum  per  aerem,  an  duxit  eum  manu  ad  gelicam  custodiam  a  malis  pcense  seu  ad- 

manum,  an  tulit  eum  in  brachiis  vel  su-  versitatibus  et  tormentis  prseserventur,  vel 

per  humeros,  scripsi  super  Matthseum.  Ori-  eripiantur,  quamvis  quandoque  hoc  acci- 

genes  vero  hic  ait:  Sequebatur  plane  Ghri-  dat  :  Multae  enim  tribulationes  justorum  ;    p*.xxxm, 

stus,  quasi  athleta  ad  tentationem  sponte  sed  a  malis  culpse  praesertim,  et  etiam  ab  20- 

proficiscens, et  quodammodo  loquens  :  Duc  aliquibus  corporalibus  nocumentis,per  an- 

me  quo  vis,  invenies  me  in  omnibus  for-  gelos  custodiuntur. 

tiorem.  Circa  hunc   locum  loquitur  Origejies  : 

Et  dixit  illi  :  Si  Filius  Dei  es,  scilicet  Unde  tibi,  diabole,  scire  quod  ista  scripta 

secundum  sensum  expositum,  mitte  te hinc  sunt?  Numquid  legisti  Prophetas,  aut  di- 

deorsum,  id  est,  de  loco  hoc  alto  te  ipsum  vina  eloquia?  Legisti  quidem,  non  ut  ipse 

prsecipita  in  conspectu  adstantium,  ut  vi-  B  ex  leclione  eorum   melior  fieres,   sed    ut 

dentes   te  sine   lsesione   cadere,  aut   sine  de  simplici  littera  eos  qui  amici  sunt  lit- 

casu  volare,  admirentur  teque  collaudent,  terse,  interficias.  Scis  quia  si  de  aliis  vo- 

etmagnus  de  cetero  habearis  ab  omnibus,  luminibus  loqui  eis  volueris,non  decipies. 

qui  tam  diu  quodammodo  latuisti.  Nec  ti-  Yide  autem,  quomodo  diabolus  et  in  ipsis 

10  mendum  est  tibi,  scriptum  est  enim,  quia  testimoniis  versipellis  est.  Vult  enim  mi- 
/>s. xc, n,  angelis  suis  mandavit  de  fc,  id  est,  ange-  nuere  gloriam    Salvatoris,  quasi    indigeat 

lis  sanctis  Deus  Pater  commisit  et  jussit,  auxilio  angelorum,  offensurus  pedem,  nisi 

ut  tibi  impendant  quod  subditur  :  ut  con-  illorum  manibus  sublevetur.  Hoc  enim  te- 

servent  te,  scilicet,  ab  omni  lsesione  seu  stimonium,  non  de  Christo,  sed  de  Sanctis 

nocumento  prseservent.  Hoc  quod  fuit  con-  generaliter  scriptum  est  :  non  enim  indi- 

tra  diabolum,   ipse   dolose   subticuit.   Sic  get  augelorum  auxilio,  qui  major  est  an- 

enim  ait  Psalmista  :   Ut  custodiant  te  in  C  gelis.  Quin  potius  disce,  diabole,  quod  nisi 

omnibus   viis   tuis.  Ideo  diabolus  vanum  Jesus  adjuvaret   angelos,  offenderent   pe- 

prsecipitium  suggerens,  de  viis  obmutuit,  dem  suum.  Quare  autem  siles  quod  sequi- 

11  ne  sua  fraudulentia  panderetur.  Et  quia  tur,  Super  aspidem  et  basiliscum  ambu-  Ps.  xc,  13. 
in   manibus  tollent  te,  id  est,  suis  pote-  labis?  nisi  quia  tu  es  basiliscus,  tu  draco, 
statibus   et  actibus   te  fulcient  et  defen-  tu  leo.  Hsec  Origenes. 

dent,  seu  corporaliter  ferent,  si  fuerit  op-  Et  respondens  Jesus,  ait  illi  :  Dictum       12 

portunum,  ne  forte  o/fendas  ad  lapidem  est,\)eo  loquente  per  Moysen  in  Deuterono- 

pedem  tuum,  id  est,  ne  aliquod  tibi  im-  mio  :  Non  tentabis  Dominum  Deum  tuum.  Deut.\i,\6. 

pedimentum  aut  nocumentum  obviet  aut  Hoc  protulit  Christus,  non  appellando  se 

rcsistat.  Hanc  scripturam,  apparenter,  ta-  Deum  diaboli,  quamvis  esset  ejus  creator, 

men  impertinenter  atque  ad  falsum  intel-  Deus,  ac  Dominus,  nec  increpando  directe 

lectum  allegat  diabolus  :  Primo,  quoniam  D  diabolum  de  hoc  quod  Christum  creato- 

psalmus  ille,  et  scriptura  hsec  allegata,  non  rem  suum  tentare  aggressus  sit :  non  enim 

loquitur  ad   litteram   de   Christo,  sed   de  voluit  insinuare  diabolo  Deum  se  esse.  Sed 

membris  ejus  electis  fidelibus,  secundum  iste  est  sensus   :  Non  tentabis  Dominum 

Hieronymum.   Christus  autem   angelorum  Deum  tuum,  hoc  est,  o  homo  quicumque, 

custodia  seu  auxilio  non  egebat,prsesertim  non  prasumas  Deum  tentare. 

quia  et  comprehensor  fuit  secundum  su-  Porro,  Deum  tentare,  est  absque  neces- 

periores   animse  vires,  et  cunctis  angelis  sitate  de  ejus  sapientia,  providentia,   vel 

altior  atque  potentior,  non  solum  ut  Deus,  potestate  experimentum   accipere,   utpote 

imo  etiam  secundum  naturam  humanam  omittendo  quod  aliunde  habet  vel  potest. 

propter  suppositalem  unionem  ejus  cum  Multipliciter  quoque  homo  sic  tentat  Deum: 

Verbo.  Insuper  scriptura  ista  intelligenda  Primo,  inquirendo,  seu  experimentum  su- 


ENARRATIO    IN   CAP.    IV    LVCM.    —    AHT.    X 


m 


Exod.  xvn, 
7. 


PS.  LXXVll, 

18,  19. 


Judith  viii. 
II,  13. 


WPar.  xx 
12. 


13 


mcndo  de  sapientia  ejns,  an  scilicet  omnia 
sciat ;  vel  de  providentia  ejus,  an  hnma- 
na  gnbernet,  vel  servientihus  sibi  adsit, 
qiiemadmorlum  in  Exodo  de  filiis  Israel 
scriptnm  est  :  Tentavernnt  Denm,  dicen- 
tes,  Estne  Dominns  in  nobis,  an  non  ?  Vel 
de  omnipotentia  Dei,  secnndnm  illnd  Psal- 
mistse  :  Tentaverunt  Deum  in  cordibus 
suis  ;  et  male  locuti  sunt  de  Deo  ;  dixe- 
runt,  Numquid  poterit  Deus  parare  men- 
sam  in  deserto?  Insuper  istud  fit,  indebi- 
te  experiendo  voluntatem  Dej,  ut  illi  qui 
volunt  experiri  an  Deus  infra  determina- 
tum  tempus  eos  velit  liberare,  ita  quod 
postea  ejus  auxilium  non  exspectent,  nisi 
interim  eis  subvenerit,  juxta  illud  Judith  : 
Qui  estis  vos,  qui  tentatis  Dominum?  Po- 
snistis  vos  tempus  miserationis  Domini,  et 
in  arbitrio  vestro  diem  constituistis  ei. 
Rursus  hoc  agitur,  indebite  experiendo 
quid  homo  possit  apud  Deum  :  et  hoc  dia- 
bnlus  Ghristo  suasit.  Hsec  ergo  vitanda 
sunt,  quamdiu  habet  quis  aliud  quod  fa- 
ciat,  et  quo  sibi  provideat  seu  veritatem 
cognoscat.  Quod  si  non  habuerit,seu  aliun- 
de  adipisci  nequiverit,  tunc  fiducialiter  se 
convertat  ad  Deum,  quemadmodum  scri- 
ptum  est  :  Quum  ignoremus  quid  agero 
debeamus,  hoc  soluin  habemus  residui,  ut 
oculos  nostros  dirigamus  ad  te.  Quoniam 
itaque  a  pinnaculo  templi  usque  ad  ter- 
ram  fuit  descensus  per  gradus,  prrecipi- 
tare  se  de  pinnaculo  pertinuisset  ad  Dei 
tentationem. 

El  consummata  omni  tentatione  jam  di- 
cta  :  nam  et  cetera)  tentationes  reducuntur 
ad  istas.  Estque  in  tribus  his  tentamen- 
tis  omnium  materia  delictorum,  secundum 
Ambrosium,  atque  origo  vitiorum  cuncto- 
rum,  secundum  Glossam,  juxta  illud  Jo- 


A  annis  :  Omne  qnod  est  in  mundo,  con-  \Joann.n, 
cupiscentia  carnis  cst,  et  concupiscentia  *  ' 
oeulorum,  et  superbia  vitee.  Diabolus  re- 
cessit  ab  illo,  tanquam  victus  et  fine  op- 
tato  frustratns,  quia  incertus  permansit  de 
Christi  divinitate,  et  an  esset  Messias  in 
lege  promissus.  Recessit  autem  usque  ad 
tempus  :  quia  et  postea  rursus  eum  tenta- 
vit,  dum  Judaeos  ad  ejus  persecutiones  in- 
duxit ;  maxime  autem  tempore  passionis 
per  vasa  sua,  scilicet  per  homines  pravos, 
eum  impugnavit;imo  et  tunc  Christum  ac- 

B  cedere  ausus  est,quemadmodum  in  Joanne 
protestatur  :  Venit  ad  me  princeps  mundi  Joann.xw, 
hujus,  et  in  me  non  habet  quidquam.  De- 
nique  hostis  antiquus  etiam  nos  sscpe  ad 
lempus  intentatos  relinquit,  ut  interim 
vana  securitate,  torpore  seu  otio  resolva- 
mur  et  tepescamus,  sicque  improvise  ac 
subito  rediens  facilius  nos  prosternat.  Ita- 
que  indesinenter  custoditi  simus,  ac  cir- 
cumspecti ;  et  ab  omni  tcntatione  erepli, 
mox  aliam  prsestolemur ;  et  contra  aciem 
vitiorum  semper  stemus  parati  virtutibus- 

G  que  armati,  quemadmodum  Augustinns 
hortatur  :  Persevera  usque  ad  finem,  quia 
tentatio  perseverat  usque  in  finem.  Insu- 
per  aliqui  dicunt,  quod  daemon  ab  homi- 
ne  semel  victus  nunquam  amplius  tentat 
eumdem,  vel  saltem  nunquam  de  cetero 
tentat  eum  de  eodem  peccato.  Quibus  ob- 
viare  videtur,  quod  Evangelista  hic  ait, 
videlicet,  quod  diabolus  recessit  a  Christo 
usque  ad  tempus  :  quo  innuit  quod  post- 
modum  rursus  tentaverit  eum  per  se  aut 
per  suos  ministros. 

D  Postremo,  de  hac  triplici  Christi  tenta- 
lione  et  ordine  earumdem  plura  dici  hic 
possent,  quae  quia  super  Matthpeum  con- 
scripsi,  nunc  prsetereo. 


4"0  KNARRATIO    IN    CAP.    IV    LUC^E.    —   ART.    XI 


ARTICULUS   XI 


PROSECUTIO    EXPOSITIONIS    HUJUS    CAPITULI    QUARTI,    A    LOCO    QUO    DICITUR 
ET    REGRESSUS    EST   JESUS    IN    VIRTUTE    SPIRITUS    IN    GALILjEAM. 


CIIRISTI  actio  nostra  perhibetur  instru-  A  et  Spiritus  Sancti  una  est  virtus,  una  om- 

ctio.  Igitur  qualis  debeat  esse  doctor  nipotentia,  et  quoad  hoc  Christus  increata 

et  praedicator  verbi  coelestis,  ex  hoc  pro-  ac   propria  virtute  fecit  miracula  :  quse 

cessu  vita3  Christi   ostenditur.  Non  enim  virtus  toti  superbenedictse  Trinitati  com- 

orsus  est  prsedicare,  nisi  circa  tricesimum  munis  est,  cui  competit  operari  miracula 

aetatis   suae   annum,   et    post   baptismum,  auctoritative,  imperialiter  ac  principaliter, 

item  post  eremiticam  conversationem,  et  juxta  illud  :  Benedictus  Dominus  Deus  Is-  p*.lxm,18. 

abstinentiam,  dsemonisque  superationem,  rael,  qui  facit  mirabilia  solus.  Praeter  hanc 

ad  innuendum  quod  praedicator  et  doctor  increatam  virtutem,  fuit  in  Christo  secun- 

debet  esse  maturae  aetatis,  et  a  vitiis  emun-  dum  naturam  assumptam,  virtus  seu  po- 

p*.xux,i6.  datus.  Peccatori  enim  dixit  Deus  :  Quare  testas   super  omnem  creaturam  :  de  qua 

tu   enarras   justitias   meas  ?  Erit  quoque  alibi  ait,  Data  est  mihi  omnis  potestas  in     Matth. 

virtutibus  exercitatus,ut  primo  faciat  quod  B  ccelo  et  in  terra;  quae  fuit  potestas  creata  xxvl"' i8' 

alios  docet,  sicut  de  Christo  dicitur  in  Ac-  et  data  a  Spiritu  Sancto,  imo  a  tota  super- 

Aef.1,1.  tibus  :  Ccepit  Jesus  facere  et  docere.  Tenta-  gloriosissima  Trinitate  :  de   qua   videtur 

menta  etiam  diaboli  et  carnis  petulantiam  nunc  potissimum  loqui  Evangelista.  Prae- 

debet  vicisse,  sicut  Apostolus  loquitur  :  terea  Augustinus  in  libro  de  Civitate  Dei 

i  Cor.  ix,  Castigo  corpus   meum,  et   in   servitutem  movet  qusestionem,  an  Sancti  fecerunt  mi- 

27'           redigo,  ne  aliis  praedicans,  ipse  reprobus  racula  per  aliquam  virtutem  exsistentem 

efficiar.  Unde  de  Christo  jam  dicitur  :  in  eis,  concessamque  eis  divinitus,  ita  quod 

14           Et  regressus  est  Jesus,  hoc  est,  post  ten-  effective  cooperati  sint  in  miraculosis  ef- 

tamenta  atque  jejunia  ejus  in  deserto  re-  fectibus.  Sicque  posset  de  Christo  inquiri, 

diit  ad  homines,  ut  quod  ipse  fecit,  eos  an  praeter  potestatem  increatam  divinam 

doceret,  in  virtute  Spiritus,  id  est  in  ma-  fuit  in  eo  virtus  creata  miraculorum  pro- 

gna  potestate   Spiritus   Sancti,  per  quam  C  ductiva  :  potestque  dici,  quod  ad  agenda 

ccepit  operari  miracula;  in  virtute  quoque  miracula  sufficiat  in  eo  ponere  duplicem 

Spiritus,   id   est   plenus   omni   virtute   et  virtutem  seu  potestatem  praefatam.  De  po- 

dono  Spiritus  Sancti.  Et  quamvis  hac  po-  tentia-  vero  animae  Christi,  an  habuit  om- 

testate   atque  virtutibus  plenus   exstiterit  nipotentiam,  et  qualem  potentiam  habu- 

in  anima  ab  incarnationis  exordio,  tamen  it  respectu  immutationis  creaturarum,  et 

nunc  scribitur  in  virtute  Spiritus  esse  re-  quantum   ad    proprium   corpus,    itemque 

gressus,  quia  post  reditum  a  deserto  ccepit  quoad   exsecutionem   propriae   voluntatis, 

sanctitatem  atque  potentiam  suam  abun-  loquitur  S.  Thomas  in  tertia  parte,  quae- 

danlissime  manifestare.  Itaque  virtus  Spi-  stione  13,  et  infra  forte  tangetur. 

ritus,  nominatur  spiritualis  virtus  opera-  Itaque,  Regressus  est  in  Galilceam,  ex 

tiva  signorum  quae  datur  a  Spiritu  Sancto.  qua  fuerat  oriundus,  et  de  qua  ierat  ad 

ivneg.  n,  Unde  in  libris  Regum  legitur  spiritus  Eliae  D  Joannis  baptismum,e<!  fama  exiit  per  uni- 

requievisse  super  Eliseum.  oersam  regionem  Galilaeae  de  illo,  propter 

Porro  Christi,  secundum  quod  Deus  est,  sapientiam,   eloquentiam,   sanctitatem,  et 


ENARRATIO    IN    CAP.    IV    LLCjE.    —   ART.    XI 


471 


miracula  ejus  quffi  ccepit  tunc  agere.  Ar- 
bilror  quoque,  quod  testimonium  Praecur- 
soris  tam  praeclarum  atque  credibile,  fecit 
eum  non  parum  famosum  :  quod  multi  Ga- 
lilaeorum  audierant.  Unde,  quia  post  illud 
testimonium  Christus  mox  desertum  in- 
gressus   est,  quum   redeuntem   viderunt, 

15  memorati  sunt  verborum  Joannis.  Et  ip- 
se  clocebat  in  synagogis  eorum.  Synagoga 
enim  vocabatur,  vel  ipsa  Judaeorum  colle- 
ctio,  vel  domus  in  qua  ad  orandum  vel  au- 
diendum  lectionem  legis  et^Prophetarum 
conveniebant.  lbi  ergo  praedicavit  tanquam 
magister  magnae  auctoritatis,  et  quoniam 
ibi  major  audientia  fuit.  Et  magnificaba- 
tur,  id  est,  magnae  sapientise  ac  virtutis 
reputabatur,a&  omnibus  audientibus  eum. 

16  Et  vcnit  Nazareth  ubi  erat  nutritus.  Ibi 
enim  conceptus  fuit,  et  in  pueritia  habita- 
vit  usque  ad  tempus  quo  ad  baptismum 
Joannis  accessit,  prout  supra  dictum  est. 
Et  intravit  secundum  consuetudinem  su- 
am  die  sabbati  in  synagogam  :  quoniam 
illo  die  celebri  magis  convenerunt  Judaei 
ad  audiendum  verbum  Dei  et  ad  depre- 
candum  faciem  Domini,  sicut  nunc  faciunt 
Christiani  in  die  dominico.  Etenim  festivis 
temporibus  idcirco  ab  exteriori  occupatio- 
ne  cessatur,  ut  homines  divinis  exercitiis 
quietius  devotiusque  intendant,  et  quod 
ferialibus  diebus  per  omissionem  vel  com- 
missionem  peccaverunt,  corrigant  et  emen- 
dent,  ac  perditum  tempus  recuperent.  Ideo 
Christi  consuetudo  fuit  tunc  ingredi  syna- 
gogam,  quia  tunc  plures  auditores  inve- 
nit,  et  quoniam  bonas  aliorum  consuetu- 
dines  voluit  approbare,  seque  conformare 
eisdem,  praesertim  quoniam  laudabilis  con- 
suetudo  vim  legis  sortitur,  secundum  Au- 
gustinum. 

Et  surrexit  legere,  id  est,  surgendo  dis- 
posuit  se  ad  legendum,  et  monstravit  velle 
se  legere  :  ut  ex  ipsa  Scriptura  quasi  the- 
ma  acciperet  sui  sermonis;  item,  ut  insi- 
nuaret  quod  praedicator  et  doctor  sermo- 
cinationem  suam  in  sacra  debet  fundare 
Scriptura;  et  iterum,  ut  testimonio  Scri- 
pturarum,  se  audiendum  probaret,  et  Chri- 


A  stum  esse  adstruerel ;  postremo,  ut  unum 
de  minoribus  Ordinibus,  scilicet  Ordinem 
officiumque  lectoris  impleret  et  approba- 
ret  :  quemadmodum  etiam  officium  exor- 
cistae  explevit  daemones  expellendo;  aco- 
lythi  seu  ceroferarii,  protestando,  Ego  sum  Joann.  vm, 
lux  mundi  ;  ostiarii  quoque,  ementes  et  ,2' 
vendentes  de  templo  ejiciendo.  Sicque  pa- 
tet  Christum  per  quatuor  suos  actus,  ap- 
probasse  quatuor  Ordinum  inferiorum  of- 
ficia  :  ideo  nullus,  quantumlibet  vita  aut 
scientia  magnus,  contemnere  debet  accipe- 

B  re  Ordines  istos,  eorumve  officia  exsequi, 
quoniam  non  est  servus  major  domino  suo.    lbid.  xm, 

Et  traclitus  est  illi  liber  Isaiae  propheta?  16-  -_  ■ 
a  ministris  synagogae,  quorum  officium  fu- 
erat  legere  :  et  forte  mirabantur  quod  lege- 
re  vellet,  scientes  quod  non  didicerat  litte- 
ras.  Et  ut  revolvit  librum,  invenit  locum 
ubi  scriptum  erat.  Christus  non  solum  per 
divinam  et  increatam  scientiam,  sed  etiam 
per  scientiam  suae  animae  a  principio  cre- 
ationis  ejus  ei  inditam,  distinctissime  no- 
vit  cuncta  creata,  quantumlibet  parva  et 

C  magna  :  ideo  constat  quod  scivit  quot  fo- 
Iia,  quot  rigae,  quot  verba  continebantur 
in  libro,  et  ubi  quilibet  passus  staret.  Un- 
de  primo  ictu  reperit  passum  quem  vo- 
luit,  non  utique  fortuito,  sed  deliberate. 

Spiritus  Domini,  id  est  Spiritus  San-  /.?.  lxi,  t. 
ctus,  qui  est  Spiritus  Patris,  imo  Patris  et       ^ 
Filii   tanquam    unius    principii    uniusque 
fontis  ac  spiratoris  Spiritus  Sancti :  de  quo 
scriptum  est,  Spiritus  Domini  replevit  or-  sap.  1,7. 
bem  terrarum ;  et  de  quo  ait  Apostolus, 
Ubi   Spiritus  Domini,   ibi  libertas  ;  super    iicor.m, 

D  me,  id  est,  desuper  venit  in  me,  et  est  ha-  l7- 
bitans  in  me  secundum  quod  homo  sum. 
Anima  enim  Christi  plena  fuit  Spiritu  San- 
cto  ab  incarnationis  exordio  :  unde  Spiri- 
tus  Sanctus  per  inexsistentiam  donorum 
suorum  dicitur  super  Christum  hominem 
requievisse,  secundum  illud  Isaiae  :  Re-  /». «,  2. 
quiescet  super  eum  Spiritus  Domini,  spi- 
ritus  sapientiae  et  intellectus.  Insuper  fuit 
et  requievit  super  Christum  tanquam  mo- 
tor,  ductor  et  praeceptor  seu  inclinator 
Christi  in  omnibus  secundum  naturam  as- 


472                                                 ENARRATIO    IN   OAP.  IV   LVGM.    —   ART.    XI 

sumptam,  quae  fuit  Spirilus  Sancti,  imo  A  est  regnum  cceleste  pranlicare  humilibus  : 

totius  Trinitatis,  electissimum  ac  obedien-  quod  egit,  dicendo,  Beati  pauperes  spiritu,  Matth.\,z. 

tissimum  instrumentum  seu  organum,  di-  quoniam   ipsorum  est   regnum  coolorum. 

vinum   in   omnibus   sequens    instinctum,  Secundum  Origenem,  per  pauperes  intelli- 

loann. vin,  sicut  in  Joannc  testatur  :  Quia  quae  placita  guntur  gentiles  seu  nationes,  nihil  omnino 

sunt  Patri,  facio  semper.  spiritualiter  possidentes,  non  Deum,  non 

Propter  quod  unxit  me  :  id  est,  quia  sic  legem,  non  Prophetas,  non  justitiam  reli- 

placuit  Spiritui  Sancto  venire  et  quiescere  quasque  virtutes.  Istis  evangelizavit  Chri- 

super  me,  ideo  plenitudine  gratiee  et  vir-  stus  per  Apostolos,  aliquibus  etiam,quam- 

tutum  me  hominem  spiritualiter  irrigavit,  vis  paucis,  per  se  ipsum,  ut  Evangelistse 

perfudit,  implevit  :  quemadmodum  scri-  testantur.  Unde  et  Paulus  de  Christo  lo- 

/»*.xliv,8.  ptum  est,  Unxit  te  Deus,  Deus  tuus,  oleo  quens:  Veniens  evangelizavit  his  qui  longe   Ephe».  m 

Ad.  x,38.  Isetitiae  ;  et  in  Actibus,  Unxit  eum  Deus  B  et  his  qui  prope.  Praeterea  advertendum,  17- 

Spiritu  Sancto  et  virtute.  Sicque  quod  ait,  quod  Lucas   allegat   hunc   locum    secun- 

Propter  quod,  dicit  causam  a  priori.  Potest  dum  translationem  Septuaginta  interpre- 

quoque  notare  causam  a  posteriori,  ut  sit  tum.Hieronymus  autem  partim  aliter  trans- 

sensus  :  Propter  quod  unxit  me,  id  est,  ex  tulit,  et  pro  inducto.  verbo  sic  dixit  :  Ad 

hoc  quod  Spiritus  Domini  sic  fuit  et  est  annuntiandum  mansuetis  misit  me. 

super  me,  patet  atque  probatur  ac  sequi-  Sanare  contritos   corde.    Per   contritos 

tur  quod  unxit  me,  quemadmodum  causa  corde  Cyrillus   intelligit  debiles   fragilem 

ostenditur  per  effectum.  Denique  Christus  mentem  habentes,  et  insultibus  passionum 

non  solum  plenus  fuit  donis  gratise  gra-  resistere  non  valentes.  Basilius  vero  per 

tum  facientis,  sed  et  donis  gratise  gratis  contritos  corde  intelligit  eos  qui  peccando 

datae  :  unde  et  unctus  dicitur  fuisse  in  re-  a  Satana  pressi   sunt,  spiritualiterque  de- 

gem,  in  pontificem  seu  sacerdotem,  atque  C  structi.  His  ergo  venit  Salvator  impendere 

Prophetam.  Et  totum  hoc  factum  est  in  salutare  remedium,  quo  curentur  peccata 

incarnationis  exordio.  Quod  si  postea  fa-  et  felicitas  obtineatur,secundum  quod  ait: 

ctum  legatur,  intelligendum  est  quantum  Venit  Filius  hominis  quserere  et  salvum    luc.  Xix, 

ad  manifestationem  :  imo  sicut  in  die  Pa-  facere  quod  perierat.  Sacramentum  nam-  10- 

Ephes.v^.  rasceves  obtulit  se  tanquam  sacerdos  obla-  que  Baptismi  tanquam  primam  post  nau- 

tionem  et  hostiam  Deo  in  odorem  suavi-  fragium  tabulam.sacramentum  vero  Poeni- 

tatis  per  effectum,  ita  affectualiter  ccepit  tentise  tanquam  tabulam  post  naufragium 

hoc  facere  a   principio  creationis  animae  secundam   instituit.   Bursus,  contriti  cor- 

suae,  atque  ex  tunc  ccepit  esse  mediator  ac  de  intelligi  possunt  veraciter  pcenitentes, 

reconciliator, orator  et  pontifex  inter  Deum  juxta  illud,  Cor  contritum  et  humiliatum,  p«.i.,  19. 

et  homines.  Insuper  unctus  est  in  tem-  Deus,    non    despicies   :  quos   venit   Chri- 

plum   seu  tabernaculum  Divinitatis,  quia  D  stus  sanare  per  gratiam.  Quamvis  enim  in 

Co/oss.11,9.  ut  ait  Apostolus,   in  ipso   habitat   omnis  quantum  contriti  jam  ab  ipsa  lsesione  pec- 

plenitudo  Divinitatis  corporaliter.  Christus  cati  seu  culpa  sanati  sint,  nihilo  minus  ab 

Joann.  n,  quoque  in  Joanne  ait  Judseis  :  Solvite  tem-  effectu  reliquiisque  peccati,  quae  sunt  pro- 

19-           plum  hoc,  et  in  tribus  diebus  excitabo  il-  nitas  ad  malum,  debilitatio  ad  recidivum, 

ihid.  21.   lud.  Hoc  autem  dixit  de  templo  corporis  egent  curari  :quod  potissimum  fit  per  sep- 

sui,  ut  Evangelista  exponit.  In  figura  hu-  tem  dona  Spiritus  Sancti,  quae   a  capite 

Lev  vm    JUS'  ^  unctione  tabernaculi  scriptum  est  Christo  in  ejus  membra  descendunt.  Nem- 

iBeg.x.\;  jn  Levitico ;  de  unctione  vero  pontificali,  pe  ut  Deus,  dat  ea  efficienter,  creative  et 

Aeg.u,i,iii  m  eodem  libro  habetur ;  de  aliis,  in  libris  auctoritative,  sed  ut  homo  mediator,  dat 

Reg. .,  39,  Regum.  ea  ut  causa  instrumentalis  superabundan- 

xix  io           Evangehzare  paupenbus  misit  me,  id  ter  mentoria. 


ENARRATIO    IN   CAP.  IV    LVSCM.    —   ART.    XI                                                 473 

t9           Et  prasdicare  captivis,  id  est  vinculis  A  quo  Deus  benignissime  se  habuit  ad  ge- 

vitiorum   implicatis,  remissionem ,  id  est  nus  humanum.De  quo  ait  Apostolus  :  Ecoe  H Cor. «,«. 

indulgentiam,  dummodo  vere  pceniteant.  nunc  tempus  acceptabile,  ecce  nunc  dies 

Matth.iv,  Hoc  fecit  Christus  dicendo  :  Pconitentiam  salutis;  et  Isaias,  Tempore  accepto  exau-  /».  x...x,  8. 

,7'           agite,  appropinquabit  enim  regnum  ccelo-  divi  te.  Quomodo  autem  Christus  hoc  egit, 

rum.  De  hac  captivitate  in  Proverbiis  Salo-  ostenditur  in  Marco,  in  quo  legitur  :  Post-  .t/arc..,u, 

Prov. v,22.  mon  ait  :  Iniquitates  suae  capient  impium,  quam  traditus  est  Joannes,  venit  Jesus  in     ' 

et  funibus  peecatorum  suorum  constringe-  Galilaeam  praedicans  Evangelium  regni  Dei, 

tur.  Fungitur   enim    peccatum   tyrannide  et  dicens,  Quoniam  impletum  est  tempus, 

pessima,  ad  mala  inducens,  et  acquiescen-  et   appropinquabit   regnum   Dei.  De   quo 

tes  confundens.  Est  autem   et   bona   ca-  gratissimo  tempore  scribit  Apostolus  :  Ec-  Gaiat.n,*. 

llCor.%,s.  ptivatio,  de  qua  ait  Apostolus  :  In  capti-  ce  jam  venit  plenitudo  temporis,  in  quo 

vitatem  redigentes  omnem  intellectum  in  B  Deus    misit  Filium   suum  ;  et  in  Actibus 

obsequium  Christi.  Theophilus  per  capti-  Petrus,  Omnes  Prophetee  a  Samuel  annun-  Aet.  m, 2*. 

vos  intelligit  in  limbo  detentos  :  qui  Chri-  tiaverunt  dies  istos.  Quidam   per  annum 

sto  resurgente  educti  sunt  pretio  sanguinis  acceptum,  intelligunt  annum  quo  Christus 

ejus,  remissionem  a  reatu  originalis  pec-  praedicavit,  praecipue  in  Judaea,  vel  annum 

cati  adepti,  quemadmodum  in  Zacharia  di-  dominicae  passionis,  in  quo  generi  huma- 

zach.  .x,  citur  Christo  :  Tu  quoque,  in  sanguine  te-  no  placatus  est  Deus.  Tempus  quippe  vo- 

"'           stamenti  tui,  emisisti  vinctos  tuos  de  lacu  catur  acceptum,   propter  gratiosa   piaque 

in  quo  non  est  aqua.  Praedicare  etiam  vi-  opera  quae  fiunt  in  ipso,  sicut  et  dies  mali 

sum  ccecis,  id   est   spiritualem    interioris  dicuntur,  propter  mala  quae  fiunt  in  eo. 

visus  illuminationem  gentilibus,  seu  qui-  Et  diem  retributionis,  id  est  extremi  ju- 

buscumque  errore,  ignorantia,  aut  vitiis,  dicii,   in    quo  unusquisque  quod  meruit, 

excaecatis.  Unde  Christus  in  Evangelio  pro-  C  creditur  recepturus,  quemadmodum  in  Apo- 

Joann.  vm,  testatur  :  Ego  sum  lux  mundi ;  qui  sequi-  calypsi  Judex  asseruit  :  Ecce  venio  cito,  et  Apoc.vxn, 

tur  me,  non  ambulat  in  tenebris.  Cui  per  merces  mea  mecum  est,  reddere  unicui-  l2, 

/s.xli.,0,-.  Isaiam  Pater  locutus  est  :  Dedi  te  in  fcedus  que  juxta  opera  sua.  Hunc  diem  Christus 

populi,  in  lucem  gentium,  ut  aperires  ocu-  frequenter  denuntiavit,  sicut  in  Joanne  : 

los  caecorum,  et  educeres  de  conclusione  Veniet  hora  in  qua  omnes  qui  in  monu-    Joam. », 

vinctum,  de  domo  carceris  sedentes  in  te-  mentis  sunt,  audient  vocem  ejus.  Quidam  28- 

ncbris.  per  diem    retributionis,  intelligunt   diem 

Dimittere  confractos,  id  est  adversitati-  aeternae  felicitatis  electorum  in  patria.Prae- 

bus  fatigatos,  seu  legalium  observantiarum  tacta    tamen  expositio    litteralior  aestima- 

oneribus  pressos,   deducere,  in  remissio-  tur,  quia  Hieronymus  transtulit,  Diem  ulti- 

nem,  id  est  ad  spiritualem  consolationem  onis  :quod  tamen  de  tempore  devasfationis 

ac  relevamen.  Christus  namque  nos  ab  ob-  D  Judaeorum  (propter   peccata  in  Christum 

servantia  caerimonialium  pracceptorum  le-  commissa)accipi  posset,de  quo  per  Isaiam 

gis  per  evangelicae  legis  gratiam  alleviavit,  Christus  fatetur  :  Dies  ultionis  in   corde   /s.i.xn.,4; 

Act. xv,io,  juxta  illud  :  Quid  tentatis  imponere  jugum  meo,  annus  retributionis  meae  venit.  ldem  xxx,v' 8- 

super  cervices  discipulorum,  quod  neque  enim  fuit  tempus  clementissimae  vocatio- 

patres  nostri,  neque  nos  portare  potuimus?  nis  gentilium,  atque  justissimae  derelicti- 

Sed  per  gratiam  Domini  nostri  Jesu  Christi  onis  vastitatisque  Judaeorum. 

credimus  salvari.  Hinc  in  Matthaeo  ait  Sal-  Preeterea  advertendum,  quod   peccatum 

Matih.xt,  vator  :  Venitc  ad  me,  omnes  qui  laboratis  mala  plurima  infert  hominibus  :  nam  ani- 

et  onerati  estis,  et  ego  reficiam  vos.  mam  vulnerat,  captivat,  excaecat.  a  Deoque 

Prafdicare  annum  Domini  acceptum,  id  separat,   et   gratia   et   gloria    privat.   Ideo 

est  tempus  gratiae  seu  evangelicae  legis,  in  Christus  contra  praedicta  mala  venisse  se 


11 


474 


ENARRATIO   IN   CAP.    IV   LVCJE. 


ART.    XI 


\joann. m,  perhibetUnde  Joannes  inqnit:ln  hoc  appa-  A 
ruit  Filius  Dei,  ut  dissolvat  opera  diaboli. 

20  Et  quum  plicuisset  librum.  Quo  patet, 
quod  librum  sacrae  Scripturee  reverenter 
tractavit,  atque  exeinplum  sic  agendi  no- 
bis  reliquit.  Circa  quod  dicit  Lyra  :  Judaei 
hanc  reverentiam  faciunt  libris  veteris  Te- 
stamenti,  quod  nullo  modo  sederent  juxta 
illos,  sedendo  tam  alte  ut  illi  sunt  posi- 
ti  :  quo  constat,  quod  illi  Christiani  sunt 
valde  reprehendendi,  qui  non  solum  li- 
bros  veteris  Testamenti,  sed  etiam  novi,  et 
sacra  Evangelia  tam  irreverenter  tractant,  B 
et  irreverentius  quam  libros  gentilium 
damnatorum  ;  aliqui  etiam  theologi,  dicta 
talium  ciim  majori  pondere  et  certiori  quo- 
tatione  allegant  in  scholis,  quam  dicta 
Christi  et  Apostolorum.  Redclidit  mini- 
stro  :  forte  illi  a  quo  librum  accepit ;  et 
scdit,  tanquam  magister  et  doctor,  ut  quod 
legit,  exponeret.  Et  omnium  in  synago- 
ga  oculi  erant  intendentes  in  eum  :  quia 
delectabilis  fuit  ad  intuendum,  tanquam 

Ps.  xliv,  3.  speciosus  forma  prae  filiis    hominum,   in 

cujus  vultu  fulgor  quidam  interioris  per-  C 
fectionis  ac  gratia3  resplendebat  :  sed  et 
suavitate  eloquentiae  suae  corda  eorum  at- 
traxit.  Mirabantur  quoque  rem  novam,  et 
quomodo  legere  scivit,  qui  ab  homine  il- 
lud  non  didicit.  Talia  autem  nova,  magna, 
mira  et  inopinata,  homines  diligenter  con- 
corditerque  inspiciunt.  Circa  quod  loquitur 
Origenes  :  Nunc  etiam,  si  volumus,  ocu- 
li  nostri  possunt  intendere  Salvatorem  : 
quum  enim  principale  cordis  tui  direxeris 
ad  sapientiae  veritatem,  Deique  Unigeni- 
tum  contemplandum,  oculi  tui  intuentur  D 
Jesum. 

21  Cccpit  autem  dicere  ad  illos  :  Quia  ho- 
die  impleta  est  scriptura  haic  in  auribus 
vcstris,  id  est,  per  hoc  quod  audistis  me 
Christum  vobis  evangelizantem,  vestraque 
corda  illuminantem,  et  gratiam  benignita- 
tis  divinae  annuntiantem,  impletum  est  ali- 
qualiter  quod  in  praefata  prophetia  fuit 
praedictum.  Quo  verbo  docuit  Christus,  di- 
cta  atque  promissa  Prophetarum  in  Chri- 
sti  adventu  spiritualiter  debere  intelligi,de 


spirituali  videlicet  liberatione  a  potestate 
diaboli  et  jugo  peccati,  non  de  corporali 
liberatione  a  captivitate  exteriori  et  tem- 
porali,  qua  nunc  tenentur  Judaei  :  a  qua 
se  praestolantur  in  Christi  adventu  edu- 
cendos,  cunctisque  gentibus  dominaturos. 
Habent  enim  densissima  errorum  caligine 
intellectum  caecatum. 

Et  omnes  testimonium  illi  dabant  :  id       22 
est,  plures  de  omnibus  ibi  praesentibus, 
protestabantur  vera  esse  quae  protulit  Je- 
sus,  quod  scilicet  scriptura  Isaiae  inducta 
esset  in  ipso  completa,  et  quod  esset  Chri- 
stus  in  lege  et  Prophetis  promissus,  quam- 
vis  in  illa  notitia  nondum  essent  firmati  ; 
et  testimonium  illi  dabant,  id  est,  bonum 
de   ipso    testimonium    proferebant,    quod 
scilicet  vere  sapiens,  gratiosus,  virtuosus, 
magnusque  esset,  et  quod  Joannes  Baptista 
de  ipso  affirmasset  magnifica,  jamque  ip- 
se  Jesus  mirabilia  coepisset  peragere.  Et 
mirabantur  in  verbis  gratia?,  id  est  gra- 
tiosis,  facundis,  efficacissimis,  sapientissi- 
misque  sermombus, qucv  procedebant  dc  ore 
cjus  ordinate  et  eloquenter,  sicut  praedixit 
Psalmista  :  Diffusa  est  gratia  in  labiis  tuis.  ps.  xuv,3. 
Unde  in  Joanne  adversarii  ejus  ipsa  veri- 
tate  compulsi  sunt  dicere  :  Nunquam  sic  Joann.vn, 
locutus  est  homo,  sicut  hic  loquitur.  Deni-  46' 
que  bonus  homo  de  bono  cordis  sui  thesau-  Matth.xu, 
ro  profert  bona  :  idcirco,  quo  anima  Chri- 35- 
sti  gratia  plenior  fuit,  eo  gratiosiora  verba 
deprompsit.    Sicque    verba    Christi    erant 
verba  gratiae  :  originaliter,  quia  manabant 
ex  gratia;  materialiler,  quia  tractabant  de 
gratia  ;  formaliter,  quoniam  gratiosa  seu 
gratia  eloquentia?  decorata  ;  finaliter,  quia 
tendebant  ad  gratiam;  item  causaliter,  quia 
audientibus  gratiam  conferebant,  eos  aedi- 
ficando.  Ad  quod  imitandum  hortatur  nos 
Paulus  :  Omnis  sermo  malus  ex  ore  ve-   Ephes.w, 
stro  non  procedat ;  sed  qui  bonus  est,  ad  29' 
aedificationem  fidei,  ut  det  gratiam  audi- 
enti. 

Et  diccbant  :  Nonne  hic  cst  filius  Jo- 
seph  ?  Hoc  aspernanter  locuti  sunt,  tan- 
quam  dicerent  :Quum  sit  filius  simpliciani 
et  pauperis  fabri,  non  est  verisimile  quod 


55  ;  Marc. 
vi,  3 


ENARRATIO   1N   CAP.    IV  LU(LE.    —   ART.    XI  475 

tanta   excellentia   vere   ei   conveniat,   aut  A  sum,  id  est  tuos  concives  ad  te  specialiter 

Christus   exsistat,  aut   prodigia  operetur.  pertinentes,  in  Nazareth  hahitantes.  Quasi 

Unde  apud  Matthaeum  et  Marcum  dixisse  dicant  :  Quum  ita  non  agas,  concluditur, 

.Va»/i.jnn,  scribuntur  :  Nonne  hic  est  fabri  filius?  Et  quod  vel  insipienter  vel  inordinate  te  ha- 

haec  est  mira  excaecatio  atque  perversitas,  bes,  vel  quod  tua  miracula  non  sint  vera 

despicere  aliquem  propter  parcntum   in-  miracula. 

opiam,  quasi  gratia  Dei  divitibus  potius  Deinceps  Christus,  explanando  parabo- 

quam   pauperibus  conferatur,  et  non  po-  lam    introductam,   ponit   illorum   tacitam 

tius  vice  versa.  objectionem  :  scivit  enim  quid  cogitarent. 

Quaeritur,  quum  statim  praedictum  sit,  Quanta,  id  est  multa  et  magna  miracula, 

Omnes  testimonium  i  1 1  i  dabant,  quomodo  audivimus  facla  a  te  in  Capharnaum,  fac 

de  eisdem  mox  subditur,  Nonne  hic  est  et  hic  in  patria  tua,  id  est,  in  Nazareth 

filius  Joseph  ?  Qui  enim   testimonium  ei  B  sita  in  patria  ubi  conceptus  atque  nutritus 

dabant,  eum  reverebantur  :  hi  vero  eum  es,  fac   tanta  ac    talia.   Sed   quum  Lucas 

spernebant.  Ad  hoc  dupliciter  responde-  nulla  Christi  miracula  usque  ad  hunc  lo- 

tur  :  Primo,  quod  Scriptura  loquitur  de  cum  recitaverit  in  Capharnaum  facta,  cur 

eisdem,  videlicet  habitatoribus  Nazareth,  ait   Nazarenos  -  verba   hsec    protulisse   aut 

et  quod  primo  honoraverunt  eum  propter  concepisse?  Et  respondendum,  quod  Lu- 

causas  praetactas  ;  sed  post  paululum,  ex  cas  haec  refert  per  anticipationem.  Propter 

aliis  considerationibus,  scilicet  ex  attenti-  quod    asserit   Augustinus   :    Quum    Lucas 

one  paupertatis  matris  ejus  patrisque  pu-  jam  magna  a  Christo  facta  fuisse  comme- 

tativi,  ad  contemptum  ejus   invidiamque  morat,  quae  se  nondum  narrasse  cognoscit, 

commoti  sunt.  Alii  dicunt,  quod  Scriptura  quid  evidentius   quam  eum  hoc  scienter 

loquitur  hic  de  diversis,  quasi  de  eisdem,  pra?occupasse   narrandum  ?  Itaque,  quod 
juxta   unam   septem   regularum    Tichonii  C  hic  scribitur  ab  illo  loco  inclusive,  Et  ve-  vcrs.  ie. 

valentium  ad  intelligendum   Scripturas  :  nit  Nazareth,   usque  ad  id  quod  infra  in 

Ps.  Lxxvn,  quemadmodum  et  in  Psalmo,  Quum  occi-  isto  capitulo  legitur,  Et  descendit  Caphar-   >crs.  31. 

deret  eos,  quaerebant  eum  et  reverteban-  naum,  est  interpositio  quae  vocatur  paren- 

tur,  etc.  ;  qui  enim  occidebantur,  non  re-  thesis  (a  para,  quod  est  juxta,  et  thesis, 

vertebantur   diluculo.    Zacharias   quoque,  positio,  quasi  positio  juxta  principale),  nec 

Zaeh. «v,  Fugietis  sicut  f ugistis  in  diebus  Ozife  regis  continuatur   immediate  cum    praecedenti- 

5-            Juda.  Certum  est  equidem,  quod  illi  qui  bus  atque  sequentibus  secundum  ordinem 

tempore  Zachariae  prophetae,  unius  duode-  facti.  Unde  quod  hic  dictum  a  Christo  et 

cim   Prophetarum,   fuerunt,   non    fuerunt  Nazarenis  interponitur,  non  fuit  statim  di- 

tempore  Oziae  regis,  qui  tot  annis  ante  Ba-  ctum  post  praecedentia,  scilicet  post  lecti- 

bylonicam  captivitatem  defunctus  est.  Ita-  onem  Christi  in  Isaia,sed  postea  diu,quum 
que  dicunt  haec  verba  a  Scribis  et  Phari-  D  a  Capharnaum  in  Nazareth  advenisset.  Id- 

saeis  invidia  tactis  prolata.  eo  dicit  Chrysostomus  :  Post  multum  tem- 

23           Et  ait  illis,  ex  caritate  volens  illorum  pus  et   signorum    ostensionem,   profectus 

emendare  errorem  :   Utique  dicetis  mihi  est  ad  Nazarenos.  Aliqui  quoque  affirmant, 

hanc  similitudinem,  id  est,  vulgare  pro-  quod  Christus  frequenter  venit  a  Caphar- 

verbium,  seu  metaphoricum  et  paraboli-  naum  in  Nazareth. 

cum  verbum  mihi  objicietis,  utpote  istud,  Deinde  Salvator  ad  tactam  respondet  in- 

Medice,  cura  te  ipsum  :  hoc   est,   obje-  stantiam.  Ait  enim  :  Amen,  id  est  vere,       24 

ctionem  a  similitudine   medici    acceptam  dico  vobis,  quia  nemo  Propheta  acceptus 

corporalis,  mihi  opponetis,  ad  me  dicen-  est  in  patria  sua.  —  Contra   hoc   objici 

do  :  0  medice,  qui  extraneos  curas,  puta  posset,  quod  Ezechias  rex  et  populus  ejus 

infirmos    urbis  Capharnaum,  cura  te  ip-  Isaiam  prophelam  in  magno  habebat  ho- 


20 


470  ENARRATIO    IN    CAP.    IV   LUC/E.    —    ART.    XI 

ivtieg.xu,  nore,  ul  patet  in  libris  Regum,  obedivit-  A  quam  in  propria,  ut  patet  de  Josepb,  Da-  c.en. m.i,38 

**Eccii.     (1,k>  °'<  Juxta  illud  Ecelesiastici  :  Fortiter  niele,  et  Mardochaeo.  Ezechieli  quoque Do-  ^H'!^. 

KLvin, 23.    ivit  E/echias  in  via  David  patris  sui,  quam  minus  ait:Si  mittereris  ad  populum  alienae  Eathersm, 

mandavit  illi  Isaias  propheta  magnus.  De-  linguae,  ipsi  audirent  te  ;  filii  autem  Israel  ~ESe0h. m, 

iifler/.M;,  niquc  David  nonne  sanctos  prophetas  Na-  nolunt  audire  te.  Hinc  ait  Cyrillus  :  Quae- fi- 7- 

than  et  Gad,  ceterosque  stii  regni  ac  tem-  dam  communis  quasi  cunctis  accidit  pas- 

poris  veneratus  est  vates?  Sed  et  Josaphat  sio.  Contemnuntur  enim  quodammodo  sem- 

iiPnr.xx,  rex  devotus,  suis  loquens  :  Credite  Pro-  per  etiam   optima   quseque,  quando   non 

phetis  Domini,  et  omnia  prospere  eveni-  raro  contingunt  alicui,  sed  ad  velle  sup- 

ent.  Postremo,  paulo  ante  jam  dictum  est,  petunt   seu    frequenter.    Familiaris    nam- 

qund  omnes  in  Nazareth  testimonium  Chri-  que,  quoniam  semper  praesto  est,  debita 

sto  dabant. Infra  qnoque  habetur,quomodo  reverentia  privatur  a  notis.  Verumtamen, 

iuc.xm,i7.  omnis  populus  gaudebat  in  his  quae  glo-  B  diligenter    pensandum    quod    ait   Ambro- 

riose  fiebant  ab  eo.  sius  :  Frustra  opem  misericordiae  ccelestis 

Et  respondendum,  quod  Christus,  ma-  exspectas,  si  alienae  fructibus  virtutis  in- 

gister  veritatis  ac  pietatis,   communitatis  videas.  Aspernator  est  enim  Dominus  in- 

quoque   amator,  et   singularitatis   inordi-  vidorum,  et  ab  his  qui  divina  beneficia  in 

natae  vitator,  libenter  verbis  et  factis  se  aliis  persequuntur,  miracula  sua?  potesta- 

communitati  conformavit  in  licitis  et  ho-  tis  avertit. 

nestis.  Unde  proverbium  istud  inducit  eo  Itaque  verbo  inducto  Christus  se  juste 

modo  ac  sensu,  quo  Salomon  in  libro  Pro-  excusat,  cur  in  Nazareth  talia  signa  non 

verbiorum  multa  affirmat,  non  quia  uni-  egerit,  utpote  quia  hoc  accidit,  non  ex  sua 

versaliter,  ubique  et  semper,  quantum  ad  aversione  a  suis  concivibus,  sed  propter 

singulos  ita  se  habeat,  sed  quia  frequen-  eorum  incredulitatem  atque  malitiam,quo- 
ter  sic  accidit.  Itaque  Christus  verba  heec  C  niam  Christum    parvi    pendebant,  nec  ei 

protulit,  quia  communiter  Prophetae  san-  credebant.  Unde  in  Matthaeo  et  Marco  ha-  Matth.*m, 

cti  apud  compatriotas  suos,  aut  contem-  betur,  quod  non  fecit  ibi  multa  miracula,  Vl'5  6arc' 

nuntur,  aut  minus  accepti  sunt.  Nam  et  propter  eorum  incredulitatem.  Et  hoc  Chri- 

cives   civibus   communitcr   invident.  Ho-  stus  deinceps  per  duo  ostendit  exempla, 

mines  etiam,   ut  frequenter,  aegre  ferunt  quomodo   scilicet   compatriotae    privantur 

dum  compares  sui  ipsis  praeferuntur,  et  beneficiis  Dei  propter  malitiam  suam,  quae 

proni  sunt  considerare  eum  qui  excellit,  tamen  extraneis  communicantur. 
secundum  id  quod  fuit  dum  eis  similis  vi-  In   verilate  dico  vobis  :  mvlta?  viduce       25 

debatur.   Rursus,    excellentiam   extraneo-  eranl  in  Israel,  id  est  in  regno  et  populo 

rum   non   ita  apprehendunt  minorativam  Israelitico,  in  diebus  Elios,  id  est,  tempore 

aut  confusivam  ipsorum,  ut  excellentiam  quo  Elias  in  populo  illo  conversabatur  ac 
intraneorum  ;  imo  erubescibile  sibi  arbi-  D  operaba-tur.  Tempus  autem  dicitur  ipsius 

trantur,  quod  familiaris  collega,  concivis,  Dei,  tanquam  Domini  ac  creatoris  ac  mo- 

in  tantum  eis  praefulgeat.  Et  hoc  verum  deratoris  temporum  universorum,  dicente 
est   de   hominibus    nondum    purgatis,    in      Boetio  : 
quibus  superbia,  invidia,  passionesque  ce- 

terae  regnant.  Porro,  qui  passionibus  refor-  ^  jubes  stabilisque  manens  das cuncta  moveri. 
matis,  caritate  Dei  ac  proximi  flagrat,  de 

suorum  profectu  et  eminentia  spiritua-  Hominum  vero  dicitur  esse  dies  vel  tem- 
li  laetatur  ;  sed  quoniam  pauci  sunt  ta-  pus,  tanquam  eorum  qui  subjacent  tempo- 
les,  ideo  raro  contingit  hoc.  Propter  quod  ri,  et  tempore  mensurantur  in  durando  et 
multi  in  terra  aliena  facilius  promoven-  operando.  Specialiter  tamen  dicitur  tem- 
tur,  magisque  honorantur  ac  reputantur,      pus  aliquod  esse  illius  qui  in  illo  praecla- 


ENARRATIO    IN   CAP.    IV   LVCJE.    —   ART.    XI  477 

rioris  fuit  potestatis,  operationis  seu  per-  A  a  Domino  pluvias.  IIujus  quoque  facti  me- 

fectionis.  Unde  praelatorum  et  principum  minit  Jacobus  circa  finem   sua3  Canonicae, 

tempora  describuntur  :  imo  juxta  illorum  dicens  :  Multum  valet  deprecatio  justi  as-   Jacob.  v, 

successionem,  temporum  successio  deter-  sidua.  Elias  homo  similis  erat  nobis  pas- 

minatur.  Quando  clausum,  id  est  a  solito  sibilis,  et  oratione  oravit,  ut  non  plueret 

suo  effectu  sive  influxu  prohibitum  seu  super  terram,  et  non  pluit  annos  tres  et 

suspensum,  est  ccelum,  tam  aerium  quam  menses  sex;  et  rursum  oravit,  et  ccelum 

stellatum  seu  orbis  planetaris,  annis  tri-  dedit  pluviam.  Hinc  de  Elia  scribit  Chry- 

bus  et  mensibus  sex.  Tunc  enim  ad  preces  sostomus  :  Jpse  quidem  terrestris  angelus 

Eliso  inlra  tres  annos   atque   sex  menses  et   homo   ccelestis,  qui    nec   tectum,   nec 

pluvia  de  ccelo  aerio  non  descendit  in  ter-  mensam,  nec  amictum  habebat;  verumta- 

ram  Israel,  nec   in  quaedam,  loca  vicina,  men  clavem  ccelorum  gessit  in  lingua. 
ccelum  quoque  stellatum  modo  solito  ad  B      Subinde  ponit  secundum  exemplum.  Et       27 

pluviarum  generationem  influentiam  non  mutti  leprosi  erant  in  Israel  sub  EUseo 

impendit,  nec  sol  cursu  consueto  elevavit  propheta,  id  est  tempore  Elisei,  imo  tem- 

vapores,  Deo  omnipotente  jubente.  Quum  pore  quo  tanquam  spiritualis  pater,  fuit 

facta  esset  fames  in  terra.  Ex  defectu  si-  praecipuus  director  Israeliticae  plebis.  Pro- 

quidem  pluviae  orta  est  sterilitas  terrae,  ad  pter  quod  morienti  dixit  rex  Israel  :  Pater  iXRey.xm, 

quam  esuries  est  secuta.  Unde  in  libris  Re-  mi,  pater  mi,  currus  Israel  et  auriga  ejus. 

iiifler/.xvn,  gum  legitur  :  Dixit  Elias  ad  Achab  :  Vivit  Quod  autem  tempore  Elisei  fuerunt  qua- 

'■  Dominus  Deus  Israel,  in  cujus  conspectu  tuor  viri  leprosi,  qui  etiam  tempore  noctis   ibid. m.z 

sto,  si  erit  annis  his  ros  et  pluvia,   nisi  ingressi  sunt  castra  Syrorum,  legitur  in  li- eiseq' 

juxta  oris  mei  verbum.  Quanta  autem  fue-  bris  Regum.  Et  nemo  eorum  mundatus  est 

ibid.wn;  rit  fames  illa,  in  libris  Regum  describitur.  a  lepra  ab  FA\seo,nisi Naaman  Syrus:ncm 

Et  ad  nullam  earum  missus  est  Elias  C  quod  Naaman   fuerit  unus  leprosorum  de 

a  Deo  :  quod  fuit  propter  indignitatem  et  Israel,  sed  quoniam  ipse  solus  inter  lepro- 

culpam  earum,  vel  quia  minus  dignae  fu-  sos  fuit  ab  Eliseo  sanatus,  ut  scribitur  in 

erunt  quam  vidua  de  qua  subditur.  Nisiin  libris  Regum.   Fuitque  Naaman    princcps  md. y,i. 

Sarepta  Sidonice.  Porro  Sarepta  urbs  par-  militiae  regis  Syriae,  vir  magnus  ac  hono- 

va  fuit  inter  Tyrum  et  Sidonem.  Sidon  ve-  ratus  apud  dominum  suum,  dives  et  for- 

ro  urbs  fuit  a  qua  regio  illa  vocata  fuit  tis  :  cujus  bonitas  claret  ex  hoc  quod  in- 

Sidonia.  Ad  mulierem  viduam,  quee  fuit  ductis  verbis  adjungitur,  Per  illum  enim    ibidem. 

paupercula,  unicum  habens  filium,  quem  dedit  Dominus   salutem  Syriae.  Praeterea, 

lbid.  xvn,  mortuum  suscitavit  Elias  :  asseruntque  He-  quum    referente  parvula  puella,  audisset    ibid.zet 

wetseq.    jjrsBi,  qUOd  fuit  Jonas  propheta.  Exceptio  esse  Prophetam  in  Israel,  mox  credidit  se  seq' 

aulem  illa  quse  designatur  hoc  loco   per  per  preces  Prophetae  a  Deo  Israel   posse 
nisi,  non  est  referenda  ad  viduas  Israel,  D  curari,  imo  et  se  curandum  speravit.  Unde 

quasi  vidua  ista  Sidonia  fuerit  de  Israeliti-  quum  Eliseus  non  egrederetur  ad  eum,  in- 

carum  numero  viduarum,  sed  ad  id  quod  dignatus  est,  dicens  :  Putabam  quod  egre- 

dicitur,Missus  est :  ut  sit  sensus,  quod  non  deretur,  et  tangeret  locum  leprae,  et  invo- 

fuit  missus  nisi  ad  viduam  Sareptanam,  caret  nomen  Dei  sui.  Sicque  videtur  unius 

ibid.s,».  juxta  illud  :  Factum  est  verbum  Domini  veri  summique  Dei  tunc  habuisse  notiti- 

ad  Eliam  :  Vade  in  Sarepta  Sidoniorum,  et  am;  et  devote  venit  ad  Eliseum,secundum 

manebis  ibi,  praecepi  enim  ibi  muiieri  vi-  Glossam.   Curatus  vero  valde   gratus   fuit 

duae  ut  pascat  te.  Denique,  secundum  Chry-  Deo  et  Eliseo,  promittens  se  ultra  soli  Deo 

sostomum,    Deus   pia   dispensatione   fecit  Israel  sacrificaturum. 
Eliam  per  tam  longum  pergere  iter  usque  Gorra  hic  quaerit,  cur  Christus  de  Elia 

Sarepta,  ut  videns  mundi  pestem,  peteret  et  Eliseo  potius  quam  de  aliis  ponat  ex- 


xvin,  5. 
26 


478 


KNARRATIO    IN   CAP.    IV    LVC.JE. 


ART.    XI 


Deut. 
xxxiv.10,11. 


I  lieg.  xn, 
17,  18. 


III  Rey. xiii, 
6. 


IV  lieg.xx, 
II. 

Ibid.  5-7. 


Eccli. 
xlviii,  26. 


Acl.  xiii, 46. 


28 


emplum.  Ad  quod  respondet,  quia  hi  soli 
inter  Prophetas  claruerunt  miraculis.  Cui 
responsioni  objici  posset  :  Primo,  de  Moy- 
se,  de  cujus  excellentia  in  gratia  prophetiae 
atque  miraculis  scriptum  est  in  Deutero- 
nomio  :  Non  surrexit  Propheta  ultra  in  ls- 
rael  sicut  Moyses,  quem  nosset  Dominus 
facie  ad  faciem,  in  omnibus  signis  et  por- 
tentis  quae  per  illum  fecit  Dominus.  De- 
nique  in  libris  Regum  legitur,  quomodo 
orante  Samuele  propheta  Deus  fecit  rem 
grandem,  dando  voces,  hoc  est  tonitrua,  et 
pluvias  tempore  messis  triticeae  :  quod,  ut 
ibi  innuitur,  valde  magnum  fuit  mira- 
culum.  Insuper  in  libris  Regum  habetur, 
quemadmodum  precante  Propheta  divini- 
tus  misso,  Deus  arefactam  Jeroboam  regis 
iniqui  sanavit  manum.  Similiter  in  libris 
Regum  describitur,  quomodo  invocante  Do- 
minum  Isaia,  sol  miraculosissime  rediit 
retro.  Ipseque  Ezechias  a  letali  sanatus  est 
morbo  per  Isaiam  :  unde  in  Ecclesiastico 
de  Isaia  asseritur,  quod  addidit  regi  vitam. 
Ezechiel  quoque,  quamvis  non  in  Scriptu- 
ra  canonica,  tamen  in  Scholastica  historia 
legitur  praeclara  fecisse  miracula  in  Ghal- 
daea;  sicut  et  Jeremias  in  .Egypto  mirabi- 
lia  legitur  perpetrasse.  Haec  dixerim,  non 
quasi  Nicolao  de  Gorra  derogare  intendens, 
qui  fuit  magnus  Scripturarum  expositor, 
valdeque  eruditus  in  eis,  sed  quia  de  solu- 
tione  praefata  admiror,  et  ut  solutio  illa 
caute  legatur.  Itaque  puto  aliam  esse  ra- 
tionem  quaesiti,  videlicet,  quod  de  Elia  et 
Eliseo  ideo  Ghristus  mentionem  induxit, 
quoniam  facta  illorum  prsememorata  suo 
magis  congruebant  proposito,  et  quia  val- 
de  excellentes  fuerunt,  imo  in  gestis  prae- 
fatis  Ghristi  habuerunt  figuram.  Vidua  ve- 
ro  et  Naaman  typum  gerebant  Ecclesiae  ex 
gentibus  congregatae,  quam  Christus  per 
Spiritum  Sanctum  atque  Apostolos,  reli- 
ctis  ob  suam  perversitatem  Judaeis,  visita- 
re  dignatus  est. 

Et  repleti  sunt  omnes  in  synagoga  ira 
per  vitium,  quae  est  inordinatus  appeti- 
tus  vindictae  propter  parvipensionem,  ha>c 
praeinducta  Ghristi  eloquia  audientes :  quia 


A  ut  eis  apparuit,  Ghristus  eos  superflue  vi- 
lipendit,  praeferendo  eis  gentiles,  quos  Ju- 
daei  contemnebant  ut  canes,  et  quia  ipsos 
de  ingratitudine  aliisque  peccatis  notavit. 
Verumtamen  Gregorius  dicit  eos  commo- 
tos,  quia  Christus  asseruit,Ilodie  scriptura 
haec  impleta  est,  etc,  quasi  se  praesum- 
ptuose  compararet  Prophetis.In  his  Judseis 
sacrilegis,  quorum  insaniam,  ingratitudi- 
nemque  multi  sectantur,  illud  Proverbio- 
rum  est  impletum  :  Non  amat  pestilens  prov.x\,u. 
eum  qui  se  corripit;  illudque  Amos,  Odio  Amosv, 10. 

B  habuerunt  corripientem,et  loquentem  per- 
fecte  abominati  sunt.Unde  in  Ecclesiastico 
scribitur  :  Stuppa  collecta,  synagoga  pec-  Eccii.xxi, 
cantium,  quae  statim  igne  irae  accenditur.  10- 
Hinc  et  Terentius  ait  :  Obsequium  parit 
amicitiam,  veritas  odium.  Et  surrexerunt,       29 
ira  eos  bestialiter  impellente,  et  ejecerunt, 
id  est,  tanquam  reum  mortis  irreverenter 
expulerunt,  illum  extra  civitatem   suam 
Nazareth;  et  duxerunt  illum  usque  ad  su- 
percilium  montis,  super  quem  civitas  illo- 
rum  erat  wdificata,  ut  praicipitarent  eum, 

C  et  pracipitando  occiderent  illum  :  imitan- 
tes  patrem  suum  diabolum,  qui  dixit  ad 
Christum,  Mitte  te  deorsum;  imo  quantum    Vcrs.  9. 
ad  hoc  illo  pejores,  quia  quod  ille  sugges- 
sit,  isti  facere  sunt  moliti. 

Ipse  autem  transiens  per  medium  illo-  30 
rum,  ibat,  id  est,  manus  impiorum  elapsus 
est  et  evasit,  non  volando  aut  currendo  ef- 
fugiens,  sed  per  medium  illorum  pedester, 
potenter  ac  mire  pertransiit.  Quod  tam  in- 
creata  potestate,  quam  virtute  creata  seu 
potestate  humanitati  collata,  facere  quivit. 

D  Per  utramque  etenim  potuit  mentem  illo- 
rum  subito  immutare  ac  stupefactam  seu 
stupidam  reddere,  sicut  et  tempore  pas- 
sionis  prostravit  sceleratos,  dicendo,  Ego  j0ann.x\m, 
sum  :  quando  et  dixit  ad  Patrem,  Dedisti *!•*■ 

a  76i<z.xvn,2. 

ei,  videlicet  mihi  Filio  tuo,  potestatem  om- 
nis  carnis.  In  templo  quoque  tot  millium 
compescebat  ingenia,  quando  negotiantes  ibid.nM- 
inde  ejecit :  quod  secundum  Origenem,  fuit 16- 
majus  miraculum  quam  suscitatio  mortu- 
orum,  vel  saturatio  quinque  millium  ex 
quinque  panibus.  Insuper,  divina   et  in- 


KNARRATIO    IN    CAP.    IV    LUC.E. 


ART.    XI 


479 


creata  virtute  potuit  sc  illis  invisibilem 
reddere.  Quod  etiam  per  creatam  sibi  da- 
tam  potentiam  potuit,  quia  secundum  su- 
periorem  animae  suae  portionem  exstitit 
comprehensor  :  idcirco  dum  voluit,  dotes 
corporis  glorificati  etiam  ante  passionem 
saepe  assumpsit,  secundum  Hugonem,  cor- 
pusque  suum  animae  suae  perfecte  obedi- 
ens  et  subjectum  erat  in  tantum,  ut  juxta 
Damascenum,  omnia  naturalia  fuerint  in 
Christo  voluntaria  :  sicut  et  Thomas  io 
tertia  parle  testatur.  Ideo  corpus  Christi 
immutavit  visum  praesentium,  secundum 
quod  placuit  animae  ejus,  cujus  potestate 
atque  imperio  suspendi  poterat  immutatio 
talis.  Hinc  aliqui  asserunt,  quod  Christus 
reddidit  se  invisibilem  illis,  quemadmo- 
/ooijn.vm,  dum  in  Joanne  inducitur  :  Jesus  autem 
°9'  abscondit  se  et  exivit  de  templo;  itemque, 

/iu/.\,39.  Quaerebant  Jesum  apprehendere,  et  exivit 
de  manibus  eorum. 

Kefert  hic  Beda,  quod  dum  Dominus 
Christus  de  manibus  illorum  elapsus,  de 
medio  illorum  de  vertice  rupis  descende- 
ret,  ac  sub  rupe  latere  vellet,  subito  ad 
tactum  vestis  Christi,  saxum  illud  subter- 
fugit  seu  cessit,  et  instar  ceree  solutum, 
quemdam  sinum,  hoc  est  concavitatem, 
fecit,  in  qua  corpus  dominicum  suscipe- 
retur  :  in  quo  loco  omnia  lineamenta  et 
rugae  vestis  ac  vestigia  pedum  in  rupe  ap- 
parent  adhuc,  sicut  testantur  qui  viderunt. 
Sed  et  Joannes  de  Mandevilla  in  Itinerario 
suo  scribit  de  hoc,  adjiciens  quod  Christus 
tunc  vehementer  expavit.  Hoc  tamen  cre- 
dendum  non  reor,  imo  nequaquam  lenen- 
dum,  nisi  dicatur  quod  sponte  timorem 
illum  assumpserit,  quemadmodum  tempo- 
re  passionis.  Alias,  cur  trepidasset  qui  uni- 
versa  futura  tam  perfecte  praescivit,  et  tan- 
tae  potentiae  fuit,  qui  nec  invitus  ducebatur 
ab  illis,  sed  sponte  se  duci  permisit?  Quod 
si  voluisset,  in  quocumque  viae  illius  spatio 
omnes  fecisset  immobiles. 

Noluit  autem  praecipitari :  quoniam  tem- 
pus  passioni  suae  divinitus  praefixum  non- 
dum  fuit  impletum;  et  quoniam  aliud  ge- 
nus  mortis  elegit,  videlicet  crucifixionem  ; 


A  u t  implerelur  quod  scriptum  est:Foderunt  Ps.xxi,it. 
manus  meas  et  pedes  meos;  et  iterum,  De-  p*.«vin, 
derunt  in  escam  meam  fel.  Item,  quia  non- "" 
dum  implevit  opera  propler  quae  missus 
fuit  a  Patre,  videlicet  praedicationem  evan- 
gelicae  Iegis,  institutionem  sacramentornm, 
miraculosos  effectus  :  de  quibus  omnibus 
passioni  jam  proximus  dixit  in  Joanne  : 
Pater,opus  consummavi  quod  dedisti  mihi  Joa.rm.xsu, 
ut  facerem  ;  nunc  autem  ad  te  venio.        4' l3' 

Et  descendit  in  Capharnaum,  quia  reli-       31 
ctis  concivibus  suis   perfidis  et  ingratis, 

B  venit  ad  urbem  Capharnaum.  Verumta- 
men,  ut  ex  praehabitis  innotescit,  istud,  Et 
descendit  in  Capharnaum,  usque  ad  finem 
capituli,  non  continuatur  cum  littera  im- 
mediate  praecedente,  sed  cum  eo  quod  su- 
perius  scriptum  est  :  Regressus  est  Jesus  vers.  u. 
in  virtute  Spiritus  Sancti  de  Judaea  in  Ga- 
lilaeam.  Venit  ergo  Capharnaum,  civitatem 
Galilaiai,  ibique  docebat  illos,  scilicet  ha- 
bitantes  et  praesentes  ibidem,  sabbatis,  hoc 
est  diebus  sabbati,  quando  ut  dictum  est, 
Judaei  copiosius   ad   loca  divini   obsequii 

C  confluebant. 

Et  slwpebant  in  doctrina  ejus,  id  est,  de  32 
excellentia  documentorum  preedicationis- 
que  Christi  admirabantur.  Cujus  una  causa 
subjungitur  :  quia  in  potestate  erat  sermo 
ipsius,  id  est,  verba  ejus  efficacia  valde  et 
potentia  erant  :  Primo,  quia  per  miracula 
confirmabantur,  atque  divina  et  vera  os- 
tendebantur.  Secundo,  quia  ea  mox  con- 
comitabantur  effectus.  Statim  enim  ut  jus- 
sit  aliqua  prodigia  fieri,  fiebant  perfecte. 
Tertio,  quoniam  verba  Christi  habuerunt 

D  singularissimam  atque  fortissimam  vim 
movendi  audientium  corda,  utpote  ea  com- 
pungendo,  inflammando,  penetrando,  ter- 
rendo.Ignea  enim  protulit  verba  sententiis 
plena;  facundissimus  quoque  dulcissimus- 
que  fuit  eloquio,  et  nihilo  minus  terribi- 
lis,  quando  volebat.  Unde  illud  Jeremiae 
dicere  potuit  :  Numquid  non  verba  mea  jer.  1SIH] 
sunt  quasi  ignis,  et  quasi  malleus  conte-  -9- 
rens  petram?  Nec  mirum  si  in  humanita- 
te  tam  potestativi  fuit  sermonis,  qui  se- 
cundum  divinitatem  est  Dei  Patris  sermo 


480 


ENARRATIO    IN   CAP.    IV    LUCJB. 


ART.    XI 


Hebr.  iv. 


12 


33 


omnipotens,  Verbum  aeternum,  de  quo  ad 
Bebraeos  ait  Apostolus  :  Vivus  est  sermo 

Deij  et  penetrabilior  omni  gladio  ancipiti. 
Quarto,  quoniam  habuit  auctoritatem  ad- 
dendi  ad  verba  legis,  eam  perficiendo  et 
spiritualiter  interpretando,  imo  finem  ei- 
dem  quantum  ad  pracepta  caerimonialia 
imponendo,  quum  esset  dator  ac  dominus 
legis.  Quinto,  quia  quod  docuit,  opere  ad- 
implevit.  Ilinc  Beda  fatetur  :  Sermo  (in- 
quiens)  praedicatoris  in  potestate  est,  dum 
ea  quae  docet,  operatur  :  qui  enim  facto 
destruit  quod  verbis  praedicat,  contem- 
nitur. 

Et  in  synagoga  erat  homo  habens  spiri- 
tum  immundum,  hoc  est  possessus  a  dae- 
mone  :  qui  immundus  vocatur,  quoniam 
in  se  ipso  totus  immundus  seu  vitiosus 
consistit,  in  omnibus  quae  agit  peccans, 
quia  ad  finem  perversum  omnia  refert.  In- 
super  immundus  dicitur  ab  effectu,  quo- 
niam  ad  vitiorum  impuritatem  hominem 
tentando  inducit  :  juxta  quem  modum  eti- 
Marc.  ix,  aui  nominatur  mutus  et  surdus,  quia  ho- 
minem  possessum  mutum  facit  et  surdum. 
Et  exclamavit  voce  magna,  dicens.  Aliqui 
dicunt,  quod  in  Scripturis  canonicis  nulli- 
bi  legitur  vox  magna,  nisi  in  bono  :  cujus 
oppositum  ex  hoc  loco  probatur.  Sine,  id 
est,  cessa  nos  daemones  affligere.  Dole- 
bat  quippe  diabolus  de  Christi  praesentia, 
quem  sibi  maxime  contrarium  vidit;  item 
de  ejus  salutari  doctrina,  quae  animarum 
exstitit  medicina,  sicque  de  hominum  con- 
versione  potissimum  tristabatur.  Timuit 
quoque  expelli  ab  homine,  et  ab  hominum 
infestatione  ac  deceptione  arceri,  atque  in 
loca  poenalia  relegari.  Ideo  ait  :  Quid  no- 
bis  et  tibi,  Jesu  Nazarene  ?  id  est,  quum 
nulla  sit  inter  te  et  nos  amicitia,  societas, 
confoederatio,  cur  venisti  ad  nos?  praeser- 
tim  quum  amor  soleat  esse  ratio  unionis  : 
nam  et  Apostolus,  Quae,  inquit,  conventio 
Christi  ad  Belial  ?  Sed  Christus  accessit 
diabolum,  non  sicut  amicus  amicum,  sed 
ut  judex  reum,  pugil  adversarium,  libera- 
tor  raptorem.  Quod  et  diabolus  advertens, 
adjecit  :   Venisti  perdere  nos  ?  Tanta  est 


16,24;  Luc. 
xi,  14. 

34 


II  Cor.  vi, 
15. 


A  invidia  impielasque  diaboli,  ut  perdi  se 
reputet,  si  ab  hominibus  expellatur,  atque 
ab  eorum  nocumento  frenetur.  Itaque,  Ve- 
nisti  perdere  nos,  id  est  vincere,  spoliare, 
debilitare?  Ad  hoc  utique  Christus  venit,  ut 
vasa  diaboli  ei  auferret,  ejus  tyrannidem  Mare.  m, 
refrenaret,  ipsum  comprimeret,  suppedi- 27, 
taret,  et  tandem  in  infernum  retruderet. 
Scio  te,  quia  sis  Sanctus  Dei,  hoc  est  San- 
ctus  Sanctorum  ad  Deum  specialissime 
pertinens,  utpote  Christus  in  lege  promis- 
sus  :  de  quo  in  Daniele  habetur,  Ungatur  Dm.n,iA. 

B  Sanctus  Sanctorum  ;  atque  in  Psalmo,  Non  Ps.  w,  io. 
dabis  Sanctum  tuum  videre  corruptionem. 
Circa  hoc  quaeritur,  an  daemones  cogno- 
verunt  Jesum  esse  Messiam.  Et  patet  re- 
sponsio  ex  dictis.  . 

Lyra  autcm  circa  haec  verba  scribit  super  (n  Harci, 
Marcum,  quod  daemones  sciebant  Jesum  24' 
esse  Messiam  in  lege  promissum ;  et  inten- 
dit  asserere,  quod  certitudinaliter  hoc  sci- 
ebant,  utpote  per  prophetias  de  Christo 
praedictas,  quae  determinant  locum  et  tem- 
pus  ac  modum  veniendi  ipsius  Christi.  Ve- 

C  rumtamen,  ut  affirmat,  nesciebant  eum 
esse  Dei  Filium  per  naturam  Deo  Patri 
aequalem,  licet  ad  hunc  finem  tentaverit 
eum  diabolus,  quia  si  cognovissent  eum 
esse  Deum,  nunquam  induxissent  Judaeos 
ad  ipsum  crucifigendum. 

Contra  haec  objici  posset,  quia  implicare 
videntur.  Si  enim  diabolus  scivit  quod  Je- 
sus  esset  Messias,  ex  Prophetarum  oracu- 
lis,  consequens  est  quod  pariformiter  sci- 
verit  eum  esse  Unigenitum  Dei,  verumque 
Deum.  Hoc  enim  ex  scripturis  Propheta- 

D  rum  -patet,  concluditur,  et  habetur,  quod 
Christus  in  lege  promissus,  esset  Unigeni- 
tus  Dei,  veram  habens  cum  Patre  divinila- 
tem,  Isaia  dicente  :  Puer  natus  est  nobis,  et  is.  «,  g. 
vocabitur  nomen  ejus  Admirabilis,  Consi- 
liarius,  Deus,  Fortis,  Pater  futuri  saeculi, 
Princeps  pacis.  Et  Jeremias  :  Hoc  est,  in-  Jer.xxmfi. 
quit,  nomen  quod  vocabunt  eum,  Dominus 
justus  noster  :  loco  cujus  in  Hebraeo  habe- 
tur  nomen  Domini  tetragrammaton,  quod 
non  competit  nisi  vero  summoque  Deo, 
ut  etiam  Hebraeorum   magistri  concordi- 


ENARRATIO    1N    CAP.    IV    LUC.E. 


ART.    XI 


481 


ter  profitentur.  Michaeas  quoque  testatur  : 

Mich.  ?, 2.  Egressus  ejus  sicut  a  principio,  a  diebus 

i><m.vu,u.  aeternitatis.Et  Daniel  inquit :  Potestas  ejus, 

potestas  aeterna,  quae  non  auferetur.  Item- 

pg.xuv,7.  que  Psalmista  :  Sedes  tua,  Deus,  in  saecu- 

ibid.  12.   lum  saeculi  ;  et  rursus,  Concupiscet   rex 

decorem  tuum,  quoniam  ipse  est  Dominus 

Deus  tuus,  et  adorabunt  eum;  et  iterum, 

Palxxi.17.  Sit  nomen  ejus  benedictum  in  saecula,  ante 

solem  permanet  nomen  ejus.  Quod  autem 

haec  omnia  ad  litteram  dicantur  de  Christo 

in  lege  promisso,  dubitare  non  potest  quis- 

quis  loca  Scripturarum  ubi  ista  habentur 

diligenter  perspexerit,  preecedentia  et  con- 

sequentia  ibi  pensando.  Itaque  ista  esse  de 

rege  Messia  preenuntiata  certissime  novit 

diabolus  :  idcirco,  si  ex  Scripturis  noverat 

Jesum  esse  Messiam,  aeque  certitudinali- 

ter  scivit  quod   Filius  Dei    per   naturam 

consisteret. 

Insuper,  non  minus  omisisset  diabolus 
inducere  Judaeos  ad  occisionem  Christi,  si 
certitudinaliter  agnovisset  eum  esse  Mes- 
siam  seu  Christum,  quam  si  scivisset  eum 
Dei  Filium  naturalem.  Causa  enim  quare 
non  induxisset  Judaeos  ad  hoc,  fuit,  ne  re- 
dimeretur  genus  humanum,  quod  scivit 
per  Messiee  occisionem  salvandum.  Imo  si 
certitudinaliter  scivisset  Jesum  esse  Dei 
Filium  naturalem,  plus  odisset  eum  quam 
si  putasset  eum  hominem  purum.  Quanto 
enim  quis  melior  est,tanto  plus  odit  eum  : 
unde  nec  aliquem  tantum  odit,  ut  Deum. 
Itaque,  si  certe  scivisset  Jesum  esse  Dei 
Filium  naturalem,  non  omisisset  Judaeos 
inducere  ad  crucifixionem  ipsius  ex  ali- 
qua  dilectione  vel  reverentia  ad  ipsum  ; 
nec  propter  enormitatem  peccati,  quum 
quo  quid  iniquius  fuerit,  eo  plus  compla- 
cet  ei ;  nec  ex  timore  suae  punitionis,  quo- 
niam  tanta  est  ejus  invidia  contra  Sanctos, 
quod  eos  tentare  ac  persequi  non  omittit 
propter  augmentum  suae  calamitatisvitan- 
dum  :  quemadmodum  etiam  tempore  An- 
tichristi  non  omittet  Antichristum  et  ejus 
satellites  inducere  ad  destruendum  cul- 
tum,  legem,  fidemque  Christi,  quantum 
poterit  ;   nec  dubium   quin   et  ad   ipsam 

T.  11. 


A  Christi  interfectionem  induceret  Antichri- 
stum,  si  possibile  esscl  Christum  in  pro- 
pria  persona  ab  Antichrislo  occidi,  non  ob- 
stante  quod  nunc  utique  noscit  Jesum  esse 
Deum  et  hominem.  Denique  daemones  om- 
nesque  damnati,  in  tantum  invident  glo- 
riffi  superbeatissimi  Dei,  quod  vellent  eum 
non  esse,  et  si  possent  ipsam  Divinitalem 
occiderent,  patricidis  ac  matricidis  similes 
exsistentes.  Constat  ergo,  quod  nulla  sit 
ratio  cur  diabolus  non  induxisset  ad  Chri- 
sti  occisionem  Judaeos,  si  certe  novisset  Je- 

B  sum  esse  Christum,  nisi  ne  salvaretur  ge- 
nus  humanum,  cujus  saluti  ineffabiliter 
invident  daemones. 

Postremo  Glossa  hoc  loco  sentit,  quod  dae- 
mones  non  habuerunt  certitudinalem,  sed 
conjecturalem  de  Christo  notitiam,  quod 
scilicet  Christus  esset  :  nempe  quod  di- 
ctum  est,  Scio,exponit,Vehementer  opinor. 
Itaque  Christus  est  Sanctus  Dei,  quia  ut 
Deus,  est  aequalis  atque  ejusdem  sanctita- 
tis  cum  Patre,  et  essentialiter  et  aeternali- 
ter  infiniteque  sanctus  et  sanctitas  ipsa. 

C  Secundum  humanitatem  vero,  est  Sanctus 
Dei,  tanquam  sanctificatus  a  Deo  ab  incar- 
nationis  exordio  :  sanctificatus,  inquam, 
non  quasi  ab  aliqua  labe  purgatus,  sed  om- 
ni  virtute,  dono  et  gratia  Spiritus  Sancti 
repletus,  et  sanctior  universis  ac  singulis, 
etiam  simul  sumptis.  Unde  in  Joanne  lo- 
quitur  de  se  ipso  :  Quem  Pater  sanctifica-  Joann.x, 
vit  et  misit  in  mundum.  3|J 

Et  increpavit  illum  Jesus,  clicens  :  Ob-       35 
mutesce,  et  exi  ab  eo.  Quamvis  quae  dixit 
diabolus,  ad  Christi  pertinent  praeconium, 

D  nihilo  minus  silentium  illi  Christus  impo- 
suit,  quia  ipse  qui  verus  et  veritas  est,  no-  ibid.m,6. 
luit  testimonium  ejus  suscipere  qui  men-    im.  vw, 
dax  est  ab  initio,  et  ne  diabolus  veris  falsa  44- 
misceret,  item  ut  Christi  exemplo  doce- 
amur  dsemonum   dicta  contemnere.  Dicit 
autem  Cyrillus,  quod   daemones  putarent 
per  hujusmodi  laudem  facere  Jesum  ina- 
nis  gloriae  amatorem,  ut  ab  eorum  contra- 
rietate  cessaret,  utpote  gratiam  pro  gratia 
recompensans.  Et  quum  projecisset  illum 
hominem  daemoniacum,  dcemoriium  quod 

31 


482 


r.NAUKATlO    IN    CAP.    IV    LUC.E. 


AIIT.    XI 


fuil  in  eo,  in  medium,  hoc  esl  in  terram 
coram  praesentibus,  exiit  <<b  illo,  nihilque 
illi  nocuit.  Quamvis  enim  ante  egressio- 
nem  affligeret  hominem  illnm,  jnxta  illnd 

jfarc.i,26.  Marci,  Discerpens   eum   spiritus   immun- 
diis  ;  tamen  egresso  daemonio,  prior  illa 
afflictio  divina  virtule  cessavit,  et  confor- 
tatus  est  homo. 
36  Et  factus  est  pavor  in  omnibus,  hoc  est 

admiratio  magna  in  omnibus  qui  istud  vi- 
derunt.  Admirabantur  etenim  potius  mo- 
dum  agendi,  quam  factum  in  se,  quum  et 
exorcistee  eorum  ejicere  daemones  possent 
atque  solerent.  Porro  naturale  est  homi- 
ni,  visis  magnis  et  insolitis  rebus  timere, 
quamvis  non  omnes  homines  ideo  aequali- 
ter  timeant.  Boni  enim  et  sapientes  reve- 
rentialem  timorem  visis  mirabilibus  Dei 
concipiunt,  alii  saepe  aliter  timent.  Ex  ma- 
gnitudine  quippe  effectus,  majestas  causae 
perpenditur,  sicque  timor  reverentialis  aut 
poenalis  innascitur;  impia  autem  consci- 
entia  cito  terretur,  et  ne  quod  meruit  sibi 
contingat,  veretur,  praesertim  dum  divinae 
potestatis  advertit  praesentiam.  Unde  et  in 

Act.  11,43.  Actibus  Apostolorum  habetur  :  Fiebat  au- 
tem  omni  animae  timor,  videlicet  ex  mira- 
culis  Apostolorum.  Christus  autem  impe- 
rialiter  fecit  miracula  :  quod  isli  maxime 
mirabantur,  ut  subditur. 

Et  colloquebantur  ad  invicem,  dicentes : 
Quod  est  hoc  verbum,  hoc  est,  quid  prae- 
tendit?  aut  quam  potens  est  serino  istius  ! 
Vel  verbum  potest  hic  accipi  pro  re  signi- 
ficata  per  verbum,  sicut  in  Scripturis  fre- 
quenter  accipitur.  Itaque  dicunt  :  Quod  est 
hoe  verbum  ?  id  est,  quam  mirabile  est 
opus  istud!  Quia  in  potestate,  hoc  est  ser- 
mone  auctoritativo  ac  imperioso,  et  virtu- 
te,'n\  est  per  potentiam  efficacem,ad  quam 
quum  voluerit  mox  concomitatur  effectus. 
Potestas  quoque  ad  increatam  Christi  po- 
tentiam,  virtus  vero  ad  creatam  ejus  po- 
tentiam  potest  referri,  quamvis  illi  non 
intellexerint  ita.  Nondum  enim  innotuit 
eis  Jesu  divinitas.  Iterum,  virtus  accipi  po- 
test  pro  sanctitate  ac  merito  animae  Chri- 
sti,  per  quam  quodammodo  egit  miracula, 


A  praesertim  quum  et  alii  Sancti,  suao  merito 
sanctitatis  miracula  operati  scribantur.  Im- 

perat  immundis  spiritibus,  hoc  est  daemo- 
nibus  maculosis,  aliosque  maculantibus,  et 
exeunt  ab  obsessis,  dum  praecipit  eis  :  non 
obstante  quod  de  daemonio  scriptum  sit  in 
Job,  Non  est  potestas  super  terram  quae  j0b  xu, 24. 
comparetur  ei  :  de  naturali  enim  potestate 
terrenorum  seu  habitatorum  terrae  hoc  di- 
citur.  Christus  autem  divina,  ccelesti  et 
supernaturali  potestate  haec  fecit  :  nam  et 
creata  Christi  potestas  tanta   est,   ul   per 

B  eam  summis  angelis  possit  imperare,  im- 
peretque  spiritibus,  sicut  et  anima  ejus 
illos  illuminat,  multo  utique  altius  quam 
aliquis  angelus  superior  inferiorem. 

Postremo,  per  daemoniacum  istum  intel- 
ligi  potest  quicumque  magnus  peccator, 
dsemonum  subditus  voluntati  et  servituti 
peccati  :  quem  Christus  ingrediens  syna- 
gogam,  hoc  est  corda  eorum  qui  per  cari- 
tatem  nectuntur  in  Deo,  a  daemonio  liberat, 
dum  ei  gratiam  pcenitendi  largitur,  tunc- 
que  daemonem   egredi  jubet,  ingrediente 

C  lalem  animam  Spiritu  Sancto.  Daemon  au- 
tem  projicit  hominem  in  medium,  hoc  est, 
ad  medietatem,  in  qua  virtus  consistit, 
eum  reducit,  non  effective,  sed  occasio- 
naliter,  in  quantum  suo  recessu  fit  homini 
occasio  redeundi  ad  medietatem  virtutis, 
ad  quam  illo  possidente  seu  inhabitan- 
te,  homo  redire  nequivit  :  quemadmodum 
etiam  Deus  dicitur  hominem  indurare,  in 
quantum  gratiae  suae  subtractione  homi- 
nem  indurari  permittit,  qui  sine  gratiosa 
Dei  praesentia  ad  pcenitentiam  mollificari 

D  non  .valet. 

Praeterea  quaeritur,  qnum  Christus  non 
nisi  unum  obsessum  curaverit,  cur  plura- 
liter  loquebantur,  Quia  in  potestate  im- 
perat  spiritibus  immundis.  Ad  quod  dici 
potest,  quod  plurale  pro  singulari  pone- 
bant,  ut  saepe  fit  in  Scripturis,  imo  et  in 
communi  modo  loquendi  :  praesertim  quia 
tam  magnifice  Christus  istum  unum  sana- 
vit,  quod  videntes  putabant  eum  eadem 
virtute  posse  et  alios  sic  curare. 

Et  divulgabatur  fama  de  illo,  id  est  de       37 


KNAUKATIO    IN    f.AI'.  IV    LVCJE.    —    ART.    XI                                                 £83 

Christo  vel  ejus  miraculo,  imo  pariter  de  A  rantem  curare,  ita  ut  febre  cessante  plcna 

utroque,  in  omnem  locum  regionis  Gali-  sanitas  et  corporis  robnr  pariter  mox  re- 

Marc.i,ii.  laeae,  juxta  illud  Marci  :  Processit   rumor  verterentur,    omnino    divinum    miraculo- 

ejus  in  omnem  regionem  Galilaeae.  sumque    fnit  :   potissimum,  quoniam  fe- 

Consequenter  aliud  Christi  recitatur  mi-  bricitantes,  febre  cessante,  valde  lassi  sunt 

38  raculum.  Surgens  autem  Jesus  de  synago-  corpore,  incipienteque  sanitate,  pristinae 
ga  urbis  Capharnaum  :  in  qua  sedit  docen-  aegritudinis  sentiunt  mala,  paulatim  quo- 
do,  quia  sedere  magistrorum  ac  judicum  que  vires  recipinnt.  Constat  antem  quia 
est ;  introivit  in  domum  Simonis,  id  est  potestas,  quo  major  est,  eo  celerius  ope- 
Petri  apostoli  :  qui  primo  vocatus  est  Si-  ratnr.  Potestas  autem  Christi  secundum 
mon,  postea  autem  a  Christo  dictus  est  quod  Deus  est,  infinita  consistit,  sed  et 
Petrus,  ut  infra  dicetur.  In  Marco  autem  creata  ejus  potestas,  omnium  creaturarum 

md.w.   adjicitur,  Et  Andreae  :  unde  in  domo  illa  B  potestatem  excedit  :  ideo  potuit  in  instan- 

Petrus  et  frater   ejus  Andreas   aliquando  ti  atque  celerrime   miracula  operari  ;  et 

pariter  morabantur.  Socrus  autem,  id  est  si  aliqua  fecit  prolractius,  non  ex  defectu 

mater  conjugis, Simonis,  tenebatur  magnis  potestatis  hoc  fuit,  sed  propter  mysterium. 

febribus  :  ita  quod  diu  laboravit  hac  aegri-  Denique  juxta  Glossam,  Christus  inter- 

tudine  ;  et  Christo   ingrediente  actualiter  dum  rogatus,  interdum  non  rogatus,  fecit 

ibid.zo.   vexabatur.  Propter  quod  Marcus  ait,   De-  miracula,  ad  insinuandum  quod  aliquando 

cumbebat  febricitans.  Habuit  autem  acu-  orantibus  peccata  relaxat,  aliquando  non 

tissimas  febres,  praesertim  quia  fuit  anno-  recordantibus  gratis  indulget,  quando  vi- 

sa,  et  naturalis  in  ea  calor  defecit  :  unde  delicet  ita  dispositi  sunt,  quod  si  recor- 

in  senibus  febris  solet  mortem  inducere.  darentur  vitiorum  suorum  oblitorum,  di- 

El  rogaverunt  illum  pro  ea,  id  est,  disci-  mitterent  ea,  et  veniam  precarentur.  Tunc 

puli  Christi  et  praesentes  in  domo  Chri-  C  enim  dimittit  ea,  aut  certe  revelat  ea,  ut 

stum  deprecabantur  ut  vetulam  illam  sa-  recordans  poeniteat  et  exoret.  —  Insuper, 

naret   :   quibus    ipse   tanquam    piissimus  Christi  dignatio  atque  humilitas  sunt  pen- 

39  mox  consensit,  ut  subditur.  Et  stans  super  sandae  :  qui  apud  Petrum  virum  inopem 
illam.  Accessit  enim  ad  Iocum  quo  jacuit  manere  elegit,  ut  discamus,  sicut  ait  Cy- 
illa,  et  sic  situ  allior  fuit  :  et  forte  faciem  rillus,  cum  pauperibus  conversari,  nec  de- 
suam   inclinavit  ad  decumbentem   aegro-  pressos  inopesque  spernamus. 

tam,  agens  quod  sequitur,  imperavit  fe-  Spiritualiter,  per  vetulam  febricitantem, 

bri.  Auctoritatem  enim,  potestatem,  atque  designatur  quaecumque  anima  vitiis  et  pas- 

dominium  habuit  super  omnem  entitatem  sionibus,  quae   animarum  gravissimae  fe- 

creatam.  Itaque,  Imperavit  febri,   id  est,  bres   sunt,    inveterata  :   ad   quam    quum 

jussit   eam   cessare,  et  dimisit  illam,  id  Christus  per  pietatis  suae  opem,  seu  gra- 

est,  febris    statim   a  vetula   illa   recessit.  D  tiae  infusionem  accesserit,  mox  curatur,  et 

Et  continuo  surgens,  ministrabat  illis,  id  Christo   ejusque   servis   obsequitur,  sicut 

est   Christo  et  commensalibus   ejus,   tan-  ait  Apostolus  :  Per  caritatem  servite  in  in-    Gaiat.v, 

quam  grata  de  beneficio  sanitatis  sibi  tam  vicem.  Si  autem  discipuli,  visa  corporali  13' 

miraculose  collato,  et  valde  laeta;  eos  quo-  aegritudine  vetulae,  compassi  sunt,  et  Chri- 

que  quibus  ministrabat,  spectaculo  laetifi-  stum  pro  illius  curatione  deprecabantur, 

cans  tam  jucundo.                             -  quanto   magis   quum   viderimus    alicujus 

In  quibus  multa  miranda  sunt  contem-  animam  vitiis  et  passionibus  superatam, 

planda,  quia  modus  agendi  gloriosior  fuit  laesam  atque  squalentem,   mox  caritative 

quam  opus  in  se,quum  et  naturaliter  quis  humiliterque  condolere  debemus,  et  Chri- 

posset  curari  a  febre  ;  sed  tam  imperia-  stum  pro  illius  cura  ac  reformatione  cor- 

liter  et  repente   gravibus   febribus    labo-  dialiter  exorare?  Sed  multi  sunt  indiscreti, 


48  i 


KNARRATIO    IN    CAP.    IV    LUC.E. 


ART.    XI 


;ul   indignationem  et  ultionem   proniores 
quam  ad  compassionem  atque  subsidium  : 

Gaiat.vi,*..  quum  tamen  dical Aposfolus,  Alter  alterius 

ouera  portate,  et  sic  adimplebitis  legem 

Maitkvu,  Christi ;  irno  Ghristo  testante,  eadem  men- 

2;  Luc.  vi,  .     P  .■    .  , 

38  sura   qua  mensi  iuernnus,   remetietur  et 

nobis. 

Verum,quia  innumerabilia  fuerunt  Chri- 
sti  miracula,  sicut  et  ejus  potestas  incom- 
parabilis  exstitit,idcirco  post  particularem 
duorum  narrationem  signorum,  plura  ge- 
40  neraliter  referuntur.  Quum  autem  sol  oc- 
cidisset,  omncs  qui  habebant  infirmos  va- 
riis  languoribus ,  ducebant  illos  ad  eum. 
Omnes  itaque  in  Capharnaum,  cognatos, 
domesticos,  familiares,  seu  caros,  variis 
infirmitatibus  tabefactos,  quorum  multi 
per  se  ire  non  poterant,  duxerunt  ad  Chri- 
stum,  cognitis  preefatis  duobus  miraculis. 
Ita  et  Christiani,  praesertim  praelati  et  pa- 
tres,  infirmos  suos,  id  est  vitiis  languidos, 
Christo  adducere  debent,  eos  ad  pceniten- 
tiam  inducendo.  At  ille  singulis  infirmis 
manus  imponens,  curavit  omnes  :  quos 
utique  solo  imperio  sine  contactu,  quivit 
curare  ;  sed  singulis  manus  imposuit,  ut 
dignationem  suam,  caritatem,  et  compas- 
sionem  ad  languidos  et  egenos  ostenderet, 
item  ad  demonstrandum  quod  corpus  su- 
um  divinse  potestatis  instrumentum  esset 
et  organum,  per  quod  Deus  genus  huma- 
num  in  corpore  et  anima  reformare  de- 
crevit.Quemadmodum  autem  Christus  illos 
manum  imponendo  sanavit,  ita  et  omnes 
qui  per  veram  contritionem  ad  ipsum  ac- 
cedunt,  vel  saltem  quod  in  ipsis  est  fa- 
ciunt,  spiritualiter  curat,  gratia  et  virtu- 
tibus  firmat  :  quibus  et  manum,  id  est 
pietatis  suae  opem,  imponit,  juxta  illud  de 
Ps, xxxvi,  electo  conscriptum  in  Psalmo  :  Quum  ce- 
ciderit  non  collidetur,  quia  Dominus  sup- 
ponit  manum  suam. 

Queeritur,  cur  prsefati  adduxerunt  infir- 
mos  suos  de  sero  ad  Christum,  et  non  in 
die.  Ad  quod  Origenes  respondet,  quod  ve- 
recundabantur,  vel  Pharisaeos  timebant,  vel 
quia  putabant  non  licere  sanare  in  sabba- 
to,  vel  quia  in  die  circa  alia  erant  intenti. 


24. 


A  Exibant  autem  dwmonia  a  multis,  cla-  41 
mantia.  Ex  quo  apparet,  quod  multi  de 
numero  infirmurum  illorum  fuerunt  ob- 
scssi,  ex  quibus  ejecit  daemones,  exeundo 
clamantes  :  Quia  tu  es  Filius  Dei.  Circa 
quod  asserit  Gorra,  quod  et  paulo  ante 
jam  affirmavi,  quod  daemones  noverant 
per  Scripturas  Deum  Dei  Filium  incarnan- 
dum,  ideo  eo  modo  noverant  Jesum  esse 
Dei  Filium,  quo  noverant  eum  esse  Chri- 
stum.  Et  increpans  ea  :  non  quia  falsum 
dixerant,  sed  quia  verum  mala  intentione 

B  locuta  sunt,  et  quia  eorum  confessio  fuit 
extorta,  ex  servili  procedens  timore  :  quia 
metu  gravioris  supplicii  ista  dixerunt,  sic- 
ut  et  servus  iniquus  ac  fugitivus  a  domi- 
no  deprehensus,  metu  verberum  veritatem 
fatetur  et  dominum  laudat ;  non  sinebat 
ea  loqui  quia  sciebant  eum  esse  Christum, 
hoc  est,  non  permisit  daemones  amplius 
prosequi  aut  resumere  verba  praedicta,  et 
quod  scirent  eum  esse  Messiam.Cur  autem 
prohibuit  daemones  sibi  testimonium  da- 
re,  jam  dictum  est ;  et  addi  nunc  potest, 

C  quod  etiam  ideo  ne  sua  passio  impedire- 
tur.  Si  enim  Judaei  certitudinaliter  atque 
stabiliter  agnovissent  eum  esse  Christum,  icor. „,  8. 
nunquam  eum  crucifixissent,  nec  occidis- 
sent.  Unde  et  Beda  ait  :  Ipsi  quoque  Apo- 
stoli  praecipiuntur  a  Christo  reticere  de 
ipso,  ne  divina  majestate  praedicata,  pas- 
sionis  dispensatio  differretur.  Postremo, 
non  est  speciosa  laus  in  ore  peccatoris,  nec  Ecdi.xv,9. 
decuit  purissima  Christi  mysteria  fcedissi- 
mis  daemonum  pandi  linguis,  ut  Theophilus 
atque  Chrysostomus  protestantur.  Quomo- 

D  do  autem  sciebant  Jesum  esse  Christum, 
praehabifum  est,  utpote  scientia  conjectu- 
rali,  non  certa  et  stabili. 

Facta  autem  die,  id  est  die  immediate  42 
sequenti  de  mane,  egressus  urbem  Caphar- 
naum  ibat  in  desertum  locum,  scilicet  in 
solitudinem  :  primo,  ut  doceret  nos  fugere 
laudem  gloriamque  humanam,  tunc  ma- 
xime  quum  aliquid  magnificum  egerimus, 
et  magis  a  cunctis  adspicimur  et  reputa- 
mur :  secundo,  ad  instituendum,  commen- 
dandum,    ac   confirmandum    solitariae  ac 


ENARRATIO    TN    CAP.    V    LUCvE. 


ART.    XII 


48." 


43 


eremiticae  vitae  secretum  ;  tcrtio,  nt  doce- 
ret  aliorum  praelatos  ac  praedicatores,  imo 
et  omnes  fideles,  ut  post  occupationem 
externam,  hominumque  tumiiltum,  ad  se- 
cretum  confugiant  locum,  ubi  orando  ac 
meditando,  cor  suum  recolligant,  ac  Deo 
sincerius  atque  stabilius  vacent.  Et  turbce 
requirebant  eum.  Populares  etenim  Chri- 
sto  magis  adhaeserunt,  quam  primates  Ju- 
daeorum,  ac  Scribae  et  Pharisaei,  quorum 
vel  pauci,  vel  nulli,  eum  secuti  dicuntur 
hac  vice.  Et  venerunt  usque  ad  ipsum;  et 
detinebant  illum,  ne  discederet  ab  eis.  De- 
lectabantur  enim  in  eloquentia,  sapientia, 
virtutibus,  ac  miraculis  ejus. 

Quibus  ille  ait :  Quia  et  aliis  civitatibus 
oportet,  id  est,  expedit,  hominumque  sa- 
luti  opportunum  est,  imo  et  ex  supposi- 
tione  oportuit,  quia  ita  prseordinavit  Deus, 
me  evangelizare  regnum  Dei,  hoc  est  prae- 
dicare  beatitudinem  paradisi  ccelestis,  et 
qualiter  ad  illud  venitur.  Regnum  quoque 
Dei  potest  intelligi  status  Ecclesiee  mili- 
tantis  vel  sacra  Scriptura.  Quia  ideo  mis- 
sus  sum  a  Patre  aeterno  per  incarnationis 
mysterium,  item  per  jussionem  qua  Pater 
seu  Trinitas  tota  Christo  secundum  natu- 
ram  assumptam  officium  istud  prsecepit, 


A  quemadmodum  in  Joannc  loquitur  :  Sicut  Joann.™, 
mandatum,  inquiens,  dedit  mihi  Pater,  sic  M' 
facio.  Ex  quo  patet,  quam  divinum  ac 
praeclarissimum  sit  praedicationis  officium, 
quum  Unigenitus  Dei  propter  illud  exer- 
cendum  se  perhibeat  missum.  Et  iterum 
patet  ex  hoc,  quam  caeci  damnabilesque 
consistant  pastores  sive  prselati,  qui  ex 
superbia  quadam,  vel  negligentia,  seu  alia 
insufficienti  causa,  illud  omittunt,  quum 
illud  ad  eos  praesertim  pertineat,  et  taliter 
vivere  teneantur,  ut  sint  ad  praedicandum 

B  idonei.Aliqui  quoque  insufficientissime  se 
excusant,  ut  quod  sint  malae  memoriae  : 
quibus  salubrius  esset  et  tutius,  sermones 
in  libro  legere  (quod  et  Gregorius  Papa 
saepe  peregit)  qu-am  praedicationem  omit- 
tere. 

Et  erat  praidicans  in  synagogis  Gali-       44 
lcece.  In   synagogis   equidem   docuit,    ubi 
populus  amplius  confluebat.  Veritas  enim 
non  appetit  angulum,  sicut  et  Christus  in 
Joanne  protestatur  :  Omnis  qui  facit  veri-  ibid.m,u. 
tatem  venit   ad  lucem,   ut   manifestentur 

C  opera  ejus.  Unde  et  tempore  passionis  di- 
xit  pontifici  :  Ego  semper  docui  in  syna-  ibid.xvm, 
gogis,  ubi  omnes  Judaei  conveniunt ;  et  in  20, 
occulto  locutus  sum  nihil. 


ARTICULUS  XII 


ELUCIDATIO    CAPITULI    QUINTI    '.    FACTUM    EST    AUTEM,    QUUM    TURB.E    IRRUERENT   IN    EUM, 

UT    AUDIRENT   VERBUM    DEI. 


FACTUM  est  aufem,  quum  turboet  de 
quibus  in  fine  praecedenlis  capituli  di- 
ctum  est,  irruerent,  id  est,  cum  magno 
fervore  et  copiose  accederent,  in  eum,  ut 
audirent  verbum  Dei,  scilicet  Christum, 
qui  est  verum  et  aeternum  Patris  Verbum, 
ejus  quoque  sermonem.  Desiderabant  enim 
non  solum  eum  adspicere  et  audire,  sed 
etiam  tangere,  et  posteriores  impellebant 
priores,  ita  ut  cum  impetu  quodam  irrue- 


D  rent  ad  eum.  Quis  enim  bonae  mentis  non 
appeteret  tam  dulcem  et  pulchrum  adspi- 
cere,  tam  sapientem  et  eloquentem  audi- 
re,tam  virtuosum  et  sanctum  attingere,tot 
et  tantorum  mirabilium  operatori  adsta- 
re,  praesertim  quia  gratiosissimum  habebat 
delectabilissimumque  adspectum  ?  Imo  in 
Revelationibus  sacratissimae  Brigittae  cre- 
dibiliter  legitur  dignissima  virgo  Maria  lo- 
qui  ad  Brigittam,  quod  quicumque  desola- 


'l8G  ENAIUtATIO    IN    CAP.    V    LUC.E.    —   AHT.    XII 

tus  scu  tristis  vultum  Filii  sui  adspexerat,  A  vertit  in  faciem,  atqne  in  omnium  stetit 

mox  relevamen  consolatorium  sensit,  ita  adspectu. 

quod  adversitatibus  aut  mcestitudine  pres-         Praeterea  advertendum,  quod  Lucas  non 

si,  dicere  consueverunt  :  Eamus  ad  Filiuin  servat  hic  ordiuem,  rei  gestae  describendo 

Mariae,  ut  ex  ejus  consolemur  adspectu.  historiam,  ita  quod  littera  ista  non  conti- 

Nee  mirum  :  ipse  est  enim  de  quo  Psal-  nuatur  ad  litteram  immediate  praeceden- 

p«.xliv,3.  mista  prcedixit,  Speciosus  forma  prae  filiis  tem,  in  qua  praedicta  ibi  signa  narrantur  : 

hominum.Denique  multi  Sanctorum  tantse  nam  socrus  Petri,  quao  ibi  sanata  describi- 

leguntur   sanctitatis   et   gratiae   exstitisse,  tur,  fuit  curata  post  vocationem  Petri  et 

quod  quasi  angelicum  vultum  habebant,re-  Andreae  ad  Christi  apostolatum,  ut  ex  Mat-  MattK-nn, 

splendentibus  in  eorum  facie  mirabili  se-  thoeo  et  Marco  monstratur.  In  illa  autem  't'  15:.^ 

r  .l/arc.i,16- 

renitate  atque  fulgore  :  quanto  magis  hoc  vocatione  Petrus  navim  omnino  reliquit,  3i. 

Coioss. n,  ita  fuisse  credendum  in  eo,  in  quo  omnis  B  nunc  vero  in  isto  capitulo  post  verba  in- 

plenitudo  Divinitatis  corporaliter  inhabi-  ducta  recitatur  vocatio  Petri,  Joannis,  et 

tavit,  non  solum  per  gratiam  sicut  in  ce-  Jacobi  ad  Christi   apostolatum,   ut   aliqui 

teris,  sed  et  per  hypostaticam    unionem,  dicunt,  vel  ad  ejus  familiaritatem,et  quem- 

cujus  et  anima   Deo  beatifice   fruebatur,  dam  discipulatumr  ut  alii  potius  arbitran- 

in  quo  tanta  gratia  erat  quantam  capere  tur.  —  Porro  ex  hoc  ostenditur  maxima 

mens  valet  creata  ?  Christi    dignatio,    mansuetudo    et    pietas, 

Et  ipse  stabat  juocta  stagnum  Genesa-  quod  Petrum  pro  tam  parva  re,  tam  mode- 

joann.  vi,  reth  :  quod  alio  nomine  dicitur  mare  Gali-  ste   humiliterque   rogavit,   cui   praecipere 

laeee,  a  provincia  in  qua  est ;  et  mare  Ti-  habuit  :  docens  praelatos,  ut  proniores  sint 

2  beriadis,a  civitate  Tiberiade  sibi  vicina.^  ad  monendum  quam  ad  praecipiendum, 
vidit  duas  naves  stantes  secus  stagnum,  magisque  cupiant  diligi  quam  timeri.  Sed 
videlicet  prope  littus  laci  illius.  ut  moris  C  econtrario  agunt  stulti  ad  praecipiendum 
est.  Piscatores  autem,  videlicet  Petrus  et  proclives,  et  gladium  sine  causa  idonea 
Joannes  et  Jacobus,  ut  infra  habetur,  et  si  extrahentes  :  quibus  per  Ezechielem  Deus 

qui  forte  eis  associati  fuerunt,  descende-  improperat,  Cum  austeritate   imperabatis    Esech. 

rant,  id  est,  ex  navibus  egrediendo,  aquam  ovibus  meis  et  cum  potentia.  XXMV' 4' 

circa  littus  intraverant,  et  lavabant,  id  est  Et  sedens  in  navi,  docebat  de  navicula 

purgabant,  retia  sua,  ut  purgata  plicarent,  turbas.  Navim  nunc  vocat  naviculam,  quo- 

quia  nil  ceperant,  et  volebant  ad  tempus  niam  parva  erat,  et  navigium  egenorum. 

3  a  piscatione  cessare.  Ascendens  autem  in  Verba  autem  praedicationis  Christi  Evan- 
unam  navim,  gua?  erat  Simonis,  scilicet  gelista  non  exprimit,  sicut  nec  omnia  ejus 
Petri,  et  fratris  ejus  Andreae,  ut  aliqui  di-  prodigia   aliquis   Evangelistarum    in   par- 

Matth.w,  cunt  :  unde  in  Matthaeo  et  Marco  habetur,  ticulari  prosequitur.  Tanta  vero  de  ejus 
i,i6.         quod  Jesus   invenit   Petrum  Andreamque  D  documentis    atque   miraculis   Evangelistae 

simul  piscationi  intentos  ;  rogavit  eum  a  scripserunt,quantum  ad  aedificationem  Ec- 

terra  reducere  pusillum,  hoc  est   navim  clesiae,  ad  fidei  confirmationem,  ad  salu- 

ad  modicum  spatium  in  aquam  dirigere,  tem  fidelium  sufficere  noverant,  inspiran- 

ut  esset   separata  et  distans  a  ripa,   non  te  ac  moderante  Spiritu  Sancto.  Hinc  est 

tantum  quin  Christus  posset  ex  ea  audiri  quod  saepe  de  observatione  ordinis  in  hi- 

convenienter  a  populo  stante   in    littore.  storica  recitatione  gestorum  signorumque 

Ideo  quoque  navim  intravit,   quia  turbae  Christi  non  curant,  quia  ad  praedicta  agen- 

coeperunt   eum    comprimere,  et   in  terra  da,  nil  referat  quid  in  re  ipsa  praecesse- 

cum  eis  stans,   non  poterat  ab   omnibus  rit,  aut  quid  primo  narretur. 
tam    congruenter   adspici    et    audiri    sic-  Ut  autem  cessavit  loqui,   volens   pau-       4 

ut  in  navi  stans,  ubi   et  nemini   dorsum  perem   navicula?  dominum   praemiare  pro 


ENARRATIO    IN   CAl>.    V    LUCjE. 


ART.    XII 


487 


obseqnio  jam  narrato, diarit  ad  Simonem  : 
Ducinaltum,  id  est,navem  remotius  amo- 
ve  a  littore  ad  profundiora  aqua?  loca  : 
sicque  altum,  pro  profundo  accipitur,  sicut 
joann.iv,  in  Joanne,  Puteus  altus  est ;  atqne  in  Psal- 
p*.lxvui3  mo>  ^em  m  altitudinem  maris.  Vel  ideo 
ait,  In  altum,  quoniam  aqua  plus  distans 
a  littore  altior  est  quam  qua?  ripa?  pro- 
pinquior  est,  ut  in  libro  de  Sphaora  osten- 
ditur.  Et  laxate  relia  vestra  in  capturam, 
id  est,  ad  capiendos  pisces  ea  explicate. 
Ait  autem  singulariter  Petrq,  Duc,  quia 
hoc  ab  eo  solo  fieri  quivit ;  pluraliterque 
adjungit,  Laxate,  quia  hoc  a  pluribus  fieri 
aptius  potuit.  —  Mystice  autem,  per  Pe- 
trum  perfectiores  signantur,  ad  quos  pree- 
cipue  pertinet  in  altum  ducere,  id  est 
profunda  scrutari  mysteria.  Per  adjutores 
Petri  signantur  inferiores  pra?lati,ad  quos 
retia  spectat  laxare,  id  est  connexa  ordi- 
nate  verba  ad  aliorum  conversionem  ex- 
tendere. 

5  Et  respondens  Simon,  dixit  illi  :  Prce- 
ceptor,  id  est  tu,  o  Domine,  qui  tanta?  es 
auctoritatis  ut  merito  appelleris  Prsece- 
ptor,  cui  et  protinus  est  parendum,  per 
totam  noctem  laborantes  ad  pisces  capien- 
dos,  nihil,  id  est  nullum  piscem,  cepi- 
mus.  Quod  quamvis  naturaliter  accidere 
pntuerat,  sicut  et  saepe  fit,  divina  tamen 
tunc  dispensatione  sic  evenisse  apparet, 
ii t  Christi  potestas  per  sequens  miraeulum 
clarius  emicaret,  et  alii  magis  confirma- 
rentur  ad  fidem.  In  verbo  autem  tuo,  id 
est  propter  tuum  pra?ceptum  ;  vel,  In  ver- 
bo  tuo,  id  est  ex  spe  adimpletionis  jussi- 
onis  tua?  ;  laxabo  rete  cum  adjutoribus 
meis  similiter  agentibus.  In  quo  prompti- 
tudo  obedientia?  S.  Petri  probatur,  prffi- 
sertim  quia  secundum  naturam  videbatur 
infructuosum  retia  laxare,  quum  non  ap- 
pareret  spes   naturaliter  capiendi  pisces. 

6  Et  quum  hoc  fecissent,  concluser-unt  Si- 
mon  et  socii  ejus,  piscium  multitudinem 
copiosamAn  quo  docemur,  quam  fructuo- 
sum  sit  obedire.  Quemadmodum  etiam  Pe- 
trus  laxavit  rete  ad  piscandum,  Christo 
jubente,  non  obstante  quod  antc  in  tanto 


A  conatu  ac  tempore  nil  cepisset ;  sic  pra> 
Iati,  doctores  et  preedicatores,  juxta  sacra? 
Scripturae  prseceptum  seu  exhortationem 
laxare  debent  spirituale  rete,  hoc  est  co- 
ordinatas  documentorum  propositiones  ad 
aliorum  instructionem,  profeetum,  seu  con- 
versionem  proponere,  cum  fiducia  gratia?, 
atque  auxilii  Dei  ;  sicque  sa?pe  Deo  agente 
multos  convertent,  in  quibus  ante  nil  pro- 
fecerunt.  Rumpebatur  autem  rete  eorum, 
hoc  est,  partim  rumpi  coepit.  Non  tamen 
aliquis  excidit  piscis  :  quod  etiam  miracu- 

B  lum  fuit. 

Et  annuerunt  sociis  qui  erant  in  alia  7 
navi,  videlicet  Jacobo  et  Joanni,  ut  veni- 
rent  ad  eos  navigio,  et  adjuvarent  eos.  An- 
nuerunt  autem,.id  est,  nutu  vel  signo,  non 
verbis,  insinuaverunt  eis  ut  subvenirent, 
quia  pra?  admirationis  magnitudine  loqui 
vix  poterant,  et  prae  Jesu  reverentia  vix 
loqui  audebant.  Sic  et  spirituales  pastores, 
videlicet  praelati  et  praedicatores,  quum  se 
viderint  omnes  ad  portum  securitatis  ac 
finem  beatum  non  posse  perducere,  quos 

C  de  hoc  saeculo  nequam  velut  ex  procello- 
sissimo  mari  jam  aliqualiter  abstraxerunt, 
atque  ad  pcenitentiam  induxerunt,  alios 
viros  idoneos  debent  in  adjutores  qua?re- 
re,  invitare,  assumere,  ut  conversos  et  pce- 
nitentes  custodiant,  inflamment,  perfici- 
ant.  Sed  quidam  praesumptuosi  et  superbi 
sunt  nimis,  atque  de  propriis  viribus  et 
virtutibus  fatue  confidentes,  aliorum  au- 
xilium  sibi  necessarium  non  arbitrantes, 
quum  tamen  se  ipsos  regere  insufficientes 
probentur. 

D  Et  venerunt  socii  illi,  et  impleverunt, 
non  illi  soli,  sed  simul  cum  Petro  ac  suis, 
ambas  naviculas,  ita  utpcne  mergerentur. 
Quo  patet,  quod  valde  onerosa  et  copiosa 
piscium  multitudo  simul  exstitit  capta.  Sic 
pluribus  verbum  Dei  concorditer  pra?di- 
cantibus,  et  juxta  propria  verba  viventi- 
bus,  plurimi  convertuntur.  Propter  quod 
Salomon  ait  :  Frater  qui  adjuvatur  a  fra-  prov.  XVih, 
tre,  quasi  eivitas  munita.  Porro.  navicula?  '•■ 
sunt  particulares  Ecclesiae,  qua?  plurimis 
conversis   pene  merguntur,  dum   in  ipsis 


488 


KNARRATIO    IN    CAP.    V    LVCJE. 


ART.    XII 


recenter  conversis  manent  quaedam  prio- 
rum  viliorum  reliquiae  et  pronitates  ad 
malum  ac  passiones  :  in  quibus  et  alii 
saepe  periclitanlur,  qui  nondum  ita  perfe- 
cti  sunt  ut  illorum  imbecillitates  aequani- 
miter  valeant  tolerare. 
8  Quod  quum  videret  Simon  Petrus,  pro- 

cidit  ad  genua  Jesu,  dicens.  Honor  enim 
virtuoso  debetur  :  ideo  sicut  censuit  Je- 
sum  esse  maximae  virtutis  ac  sanctitatis, 
sic  exhibuit  ei  reverentiam  grandem.  Nam 
et  ante  istud  miraculum  credidit  Jesum 
esse  Christum,  quando  videlicet  Andreas 
Joann.  i,  dixit  ad  eum,  Invenimus  Messiam  qui  di- 

41'42'  citur  Christus,  adduxitque  eum  ad  Jesum, 
ut  in  Joanne  habetur  :  unde  et  viso  isto 
miraculo,  aucta  fuit  in  eo  haec  fides.  Exi 
a  me,  quia  homo  peccator  sum,  Dominc, 
id  est,  tibi  adsistere,  adesse,  cohabitare, 
indignus  sum,  quia  homo  fragilis  ac  pecT 
cator,  ac  servus  inutilis,  tu  autem  tam 
potens,  tam  sanctus,  ac  Dominus.  Itaque 
ex  magnitudine  miraculosi  effectus,  maje- 
statem  causae  pensavit ;  et  quia  opposita 
juxta  se  posita  clarius  innotescunt,  quo 
Petrus  Christi  virtutem  excellentiamque 
magis  attendit,  eo  propriam  culpam  ac 
parvitatem  evidentius  intellexit,  atque  hu- 
milius  fassus  est.Hinc  Christum  a  se  exire 
rogavit,  non  eum  indignanter  repellens, 
sed  ex  profundissima  humilitate  hono- 
rans  ;  nec  tamen  spiritualem  ejus  praesen- 
tiam  seu  gratiae  opem  a  se  abesse  optavit. 
Unde  in  isto  similis  fuit  centurioni  dicen- 

Maith  vm,  ti  :  Domine,  non  sum  dignus  ut  intres  sub 
tectum  meum  ;  sed  tantum  dic  verbo,  et 
sanabitur  puer  meus.  De  hac  quoque  spi- 
rituali  praesentia  semper  optanda  ait  Gre- 
gorius  :  Si  te  peccatorem  consideras,  ne- 
cesse  est  ut  a  te  Dominum  non  repellas. 

At  vero,  sicut  Petrus  viso  hoc  signo, 
nihil  meritis  suis  adscripsit,  neque  inaniter 
gloriatus  est,  sed  totum  se  humiliavit,  et 
Christo  grates  rependit,  ejusque  praesentia 
se  fatebatur  indignum  ;  ita  dum  praelatus, 
aut  praedicator,  seu  exhortator,  multos  aut 
quosdam  converterit,  totum  divinae  pietati 
attribuat,  et  gratias  agens  nullatenus  ex- 


s. 


A  tollatur,  imo  se  indignissimum  arbitretur 
ut  per  eum  Spiritus  Sanctus  talia  opere- 
tur,  et  Domino  se  prosternat.  Ex  hoc  quo- 
que  ostenditur  magnitudo  devotionis  fer- 
vorisque  Petri,  quod  ipse  solus  ad  genua 
Jesu  prolapsus  sit,  quum  tamen  aliis  se- 
nior  esset. 

Stupor  enim  circumdederat  eum,  et  om-       9 
nes  qui  cum  illo  erant,  in  captura  piscium 
quam  ceperant,  hoc  est,  vehemens  admi- 
ratio  ex  omni  parte  atque  totaliter  occu- 
pavit  corda  istorum,ex  consideratione  tan- 

B  ti  prodigii  :  cujus  admirabilitatem  tanto 
certius  novcrant,  quo  in  arte  piscatoria 
cxercitatiores  fuerunt.Unde  et  Christus  eo- 
rum  infirmitati  condescendens,  per  tale 
miraculum  voluit  eos  allicere,  quod  ad  eo- 
rum  officium  magis  spectabat  quantum  ad 
facti  materiam  :  sicut  et  Magos  astrono- 
miae  intentos,  per  stellam  apparentem  ad-  Mauh.a,t. 
duxit.  Denique  tam  repentina  piscium  tot 
innumerabilium  captio,  fuit  prorsus  mi- 
rabilis.  Quaeri  quoque  potest,  quomodo  tot 
pisces  ibi  adunati  exstiterint.  Ad  quod  fa- 

C  cile  respondetur,  quod  Christus  divina  sua 
potestate  pisces  subito  et  de  novo  creare, 
seu  ex  diversis  locis  colligere  potuit,  quos 
item  angelico  ministerio  potuit  illico  adu- 
nare.  Similiter  autem  Jacobum  et  Joan-  10 
nem,  filios  Zebedwi,  qui  erant  socii  Simo- 
nis  in  piscando,  circumdedit  stupor  :  non 
tamen  corruerunt  ad  genua  Jesu,  quamvis 
ipsius  essent  cognati.  Sic  quoque  omnem 
rite  pensantem  merito  admirationis  stupor 
adimplet,  dum  ab  ipsis  Christi  Apostolis, 
viris  idiotis  atque  simplicibus,  considerat 

D  totum  quodammodo  mundum  tam  cito 
conversum  ad  tam  arduam  legem,  tamque 
incomprehensibilem  fidem,quod  omni  pe- 
ne  miraculo  majus  reputatur  miraculum  : 
in  quo  et  facta  olim  miracula,  quasi  in 
suo  relucent  effectu.  Unde  nec  opus  est  ea 
frequentius  iterari,  quamvis  Deus  ex  sua 
superimmensa  clementia  multoties  itera- 
verit  ea,  ad  excitandam  hominum  tardi- 
tatem,  qui  praeterita  non  advertunt,  nec 
inchoationem  et  processum  Ecclesiae  sub- 
tiliter   intuentur,    atque   ad    confutandam 


ENARRATIO    IN   CAP.    V   LUCjE.    —    ART.    XII 


480 


haereticorum  infideliumque  aliorum  insa-  A 
niam. 

Et  ait  ad  Simonem  Jesus  :  qui  sicut  se 
Christo  singulariter  humiliavit,  sic  mcruit 

Ps.  l,  19.  singulariter  consolari  ab  eo.  Cor  enim  con- 
tritum  et  humiliatum  Deus  non  despicit, 
sed  exhilarat,  et  confortat.  Noli  timere, 
immoderato  timore,  ex  consideratione  tuae 
parvitatis  ct  culpae, ex  contemplatione  quo- 
que  signi  hujus  et  excellentiae  meee,  ut 
ideo  pctas  me  exire  a  te;  sed  in  conside- 
ratione  pietatis  et  gratiae  meae  respira  et 
gaude.  Hoc  etiam  omnibus  nobis  implen-  B 
dum  est.  Ex  hoc  enim,  id  est  cito  post 
tempus  istud;  vel,Ex  hoc,  id  est  post  istud 
piscationis  officium;  rursus,  Ex  hoc,  id  est 
hujus  tuae  obedientiae  ac  reverentiae  mihi 
exhibitae,  stuporis  humilitatisque  merito  ; 
homines  eris  capiens,  id  est,  praedicator 
et  apostolus  efficieris,  ita  quod  exemplo, 
sermone, miraculis,orationibus, multos  con- 
vertes,  et  intra  Ecclesiam  colliges,  sicut 
intra  sagenam  colliguntur  detinenturque 
pisces.  Nam  et  ipsa  Ecclesia  comparatur 

Atatth.xm,  sagenae,  Christo  dicente  :  Simile  est  re-  C 
gnum  ccelorum  sagenae  missse  in  mare,  et 
ex  omni  genere  piscium  congreganti.  Re- 
tia  autem  Apostolorum  et  praedicatorum, 
fuerunt  instrumenta  ac  media  quibus  ho- 
mines  converterunt,  videlicet  exemplaris 
vita,  miracula,  praedicationes  et  preces. 
Juxta  hanc  similitudinem  Dominus  in  Je- 

/er.<vi,i6.  remia  loquitur  :  Ecce  ego  mittam  piscato- 
res  multos,  et  piscabuntur  eos. 
H  Et  subductis  ad  terram  navibus  suis  du- 

abus  praedictis,  relictis  omnibus,  quse  ibi 
habebant,  videlicet  navibus  et  navium  in-  D 
strumentis,  captisque  piscibus ;  vel,  Reli- 
ctis  omnibus  hominibus  qui  ibi  tunc  ad- 
erant;  secuti  sunt  eum.  Corporaliter  enim 
comitati  sunt  Christum,  et  mente  devota 
ei  adhaeserunt. 

Sed  si  soli  Petro  dictum  est,  Eris'  homi- 
nes  capiens,  cur  Joannes  quoque  et  Jaco- 
bus  secuti  sunt  Christum  ?  Jnsuper,  hoc 
loco  non  scribitur  quod  Christus  vocaverit 
eos  ad  scquendum  se.  Itaque  advertendum, 
quod    triplex   fuit   discipulorum    istorum 


vocatio  :  una  et  prima,  ad  solam  Christi 
notitiam,  quao  per  Joannem  describitur ;  /oowi.1,37 
secunda  fuit  ad  Christi  familiaritatem;  ter- etseq' 
tia,  ad  apostolatum,  quae  per  Matthaeum  et  Matth.w, 
Marcum   refertur.  De  secunda  autem   iam1,!'^,, 

<)  Mnrc.  1,  lu- 

mentio  facta  est.Aliqui  tamen  dicunt,quod  20. 
ista  de  qua  nunc  Lucas  scribit,  sit  eadem 
cum  illa  quam  Matthaeus  et  Marcus  enar- 
rant.  Sed  Glossa  aperte  hic  contradicit  : 
Nondum  (inquit)  Petrus  ad  apostolatum 
eligitur,  sed  ei  praedicitur  quod  aliquando 
sit  eligendus.  Et  istud  verius  reor,  quia  ut 
dixi,  hoc  loco  non  legitur  Christus  alicui 
discipulorum  istorum  dixisse  ut  se  seque- 
retur.  Praeterea  in  Matthaeo  et  Marco  habe-  mdem. 
tur,  quod  primo  invenit  Petrum  et  Andre- 
am,  quibus  et  dixit:  Venite  post  me.  Deinde 
progressus  pusillum,  invenit  Jacobum  et 
Joannem  cum  patre  eorum  in  navi,  voca- 
vitque  eos.  Hic  vero  habetur,  quod  Joanne 
et  Jacobo  ingressis  ad  Petri  navigium,  lo- 
cutus  sit  Petro  haec  verba,  et  tunc  pariter 
iverunt  cum  Christo;  sed  et  infra  loquitur 
Lucas  de  illius  vocatione,  de  qua  Matthaeus 
et  Marcus.  Unde,  quod  hoc  loco  dicitur, 
Omnibus  relictis  Christum  secuti  sunt,  in- 
telligendum  est,  quod  ex  reverentia  Chri- 
sti  ad  spatium  iverunt  cum  eo  :  nam  et 
ideo,  secundum  quosdam,  naves  reduxe- 
runt  ad  terram,  quoniam  ad  eas  intende- 
bant  reverti.  Porro  Augustinus  in  libro  de 
Consensu  Evangelistarum,  tangit  utrum- 
que  modum  dicendi,  nullum  determinans. 
Sciendum  quoqiie,  quod  in  Joanne  ali- 
quid  huic  miraculo  simile  scriptum  est, 
quomodo  scilicet  discipuli  isti  post  Christi 
resurrectionem  uno  impetu  concluserunt 
centum  quinquaginta  tres  magnos  pisces  ;  j0ann.w, 
et  ibi  pro  miraculo  additur,  quod  quum  "• 
tanti  essent,  non  est  scissum  rete.  Hic  ve- 
ro,  ad  insinuandum  aliud  miraculum,  fer- 
tur  quod  rete  rumpebatur,  et  naviculae  pe- 
ne  demergebantur,  quum  tamen  pisces 
non  elaberentur.  Unde  per  piscationem  de 
qua  ait  Joannes,  signatur  collectio  electo- 
rum  intra  triumphantem  Ecclesiam,  in  qua 
nulla  scissura  est,  nullumque  periculum  ; 
per  istam  vero,  collectio  credentium  intra 


490 


ENARHATIO    IN    CAP.    V    LUCE.    —   ART.    XII 


Ecclesiam  militantem,  in  qua  boni  malis  A 
iniscentur,  atque  diversa  occurrunt  peri- 
cula,  hsereses  et  schismata. 
12  Deinceps  narralur  leprosi  curatio.  Et  fa- 

ctum  est,  guum  esset  in  una  civitatum, 
videlicet  in  Capharnaum,e£  ecce  vir  plenus 
lepra,  id  est  miiltum  Ieprosus,  ita  quod  le- 
pra  toto  corpore  fuit  diffusa  ac  patens,  et 
videns  Jesum  oculis  exterioribus,  et  inter- 
nis,  quia  majestatem  et  sanctitatem  ejus 
credidit  ac  pensavit  oculo  mentis,  qui  est 
intellectus  seu  ratio  :  de  cujus  visu  loqui- 
Joann.xw,  tur  Christus  Philippo,  Qui  videt  me,  videt  B 
Matth.v^.  et  Patrem;  et  alibi,  Beati  mundo  corde, 
quoniam  ipsi  Deum  videbunt ;  et  jtrocidens 
in  faciem,\d  est,solo  tenus  se  prosternens, 
tam  propter  Christi  dignitatem,  quam  pro- 
pter  curationis  affectum  ferventem,  ma- 
gnamque  suam  indigentiam,  sperans  se 
tanto  celerius  exaudiendum  atque  curan- 
dum,  quo  humilius  sinceriusque  rogaret ; 
rogavit  eum,  dicens.  Apud  Matthaeum  ha- 
ibid.\m,i.  betur,  quod  adoravit  eum  :  quod  Athana- 
sius  de  adoratione  latriae  exponit,  dicendo 
quod  leprosus  credidit  Jesum  esse  Unige-  C 
nitum  Dei,  non  creaturam,  sed  Deum  ve- 
rum.  Secundum  Ambrosium  vero,  quod  in 
faciem  corruit,  humilitatis  exstitit  ac  pu- 
doris.  Domine,  si  vis,  potes  me  mundare, 
id  est,  de  potestate  tua  non  dubito  quin 
cnrare  me  possis,  si  velis.  Nec  exprimit 
clarius  quid  affectet,quia  ex  sua  prostrati- 
one  satis  innotuit,  et  quoniam  coram  Chri- 
sto  plura  loqui  in  conspectu  turbae  eru- 
buit.  Riirsus,quoniam  corporalis  infirmitas 
saluti  animae  non  repugnat,  quemadmo- 
dum  culpa,  imo  frequenter  salubris  est  :  D 
ideo  ejus  medela  non  est  multum  impor- 
tnue  et  absolute  quaerenda;  sed  beneplacito 
dispositionis  divinae  totum  est  commit- 
tendum,  cum  humili  propriae  affectionis 
interpretatione,  ut  sic  curari  quaeramus, 
dummodo  sit  ad  Dei  honorem  et  nostram 
salutem,  et  quidquid  fecerit  Deus,  com- 
placeat  nobis. 
43  Et  extendens  Jesus  manum ,tetigit  eum, 

dicens.  Sicut  enim  pro  nostra  salute  cor- 
pus  assumpsit,  ita  per  illud  nostram  est 


salutem  operatus.  Unde  quem  sine  attactu 
curare  potuit,  tetigit  :  primo,  ad  suae  pie- 
tatis,  humilitatis,  ac  dignationis  magnitu- 
dinem  ostendendam,  quia  hominem  solo 
adspectu  horrendum  non  abhorruit  tange- 
re  ;  secundo,  ad  noslram  instriietionem, 
videlicet  ne  corporaliter  languidos  et  de- 
formes  spernamus,  imo  si  opus  est,  fo- 
veamus,  portemus,  tangamus,  cum  omni 
compassionis  affectu;  tertio,  ut  per  corpo- 
ralem  contactum,  spiritualem  designaret 
aftactum,  videlicet  quod  illi  vere  ab  om- 
ni  culpa  mundantur,  quos  ipse  per  dona 
et  gratiam  suae  caritatis  tangit  ac  visitat ; 
quarto,  ut  se  verum  assumpsisse  corpus 
ostenderet,  ad  confutationem  perfidise  im- 
purissimi  Manicheei.  Volo.  Et  quod  subdi- 
tur,  passive  legendum  est,  scilicet,  Munda- 
re,  hoc  est,  praecipio  ut  a  lepra  munderis. 
Denique  Christus  voluit,  jussit  et  fecit  hoc 
signum  divina  et  increata  voluntate  ac  po- 
testate,  tanquam  per  causam  simpliciter 
primam,  principalem  et  auctoritativam. 
Voluntate  quoque  humana  ac  potestate 
creata  et  supernaturali  voluit,  jussit  et  fe- 
cit  hoc  tanquam  per  causam  secundariarn, 
instrumentalem  et  subauctoritativam,  seu 
minus  principalem  :  cui  conveniebat  pra?- 
cipiendo  operari  miracula,  non  eo  modo 
ut  voluntati  ac  potestati  divinae,  imo  quo- 
ad  illam  fuit  instrumentalis ;  sed  quia  om- 
nis  creatura  fuit  subjecta  etiam  voluntati 
ac  potestati  Christi  creatae,  et  quia  Deus 
per  illam  taliter  instituit  operari.  Unde  et 
aliqui  Sancti  Ieguntur  quasi  jubendo  fecis- 
se  miracula,  non  quod  sua,  sed  divina  hoc 
agebant  virtute. 

Et  confestim  lepra  discessit  ab  illo,  id 
est,  in  momento  seu  instantanee  periit  et 
cessavit.  Divinae  etenim  potestati,quum  sit 
infinita,  competit  agere  in  instanti,  quum 
placet;  et  dicere  Christi  efficax  fuit.  Au- 
gustino  quoque  testante,  idem  est  rem  fie- 
ri  Deo  volente  et  agente. 

Quaeritur,  quomodo  dicat  Lucas  factum 
hoc  signum  in  urbe,  quum  Matthaeus  scri- 
bat,  quemadmodum   Christo   descendente  Matth. «n, 
de  monte,  leprosus  lste  lpsum  accessent, 


ENARRATIO    IN    CAP.  V   LVCJE.    —    ART.    XII                                                  491 

sitque  sanatus,  et  postea  legitur  Christus  A  retur  secundum  commuuem  statum  ac  cur- 

ibi  inlroissc  Capharnaum.  Ad  quod  aliqui  sum  hominum,  obligaretque  eos  qui  a  le- 

dicunt,  quod  leprosus  iste  coepit  in  via  ac-  prosis  poterant  maculari  magis  quam  eos 

cedere,   ut  refert  Matthseus,   sed   in  urbe  mundare,  nec  obligaret  eos  qui  ex  singu- 

curatus  est.  Matthaeus  tamen  propter  com-  lari  gratiso  dono  leprosos  possent  sanare  : 

pendium,  prosequitur  ejus  curationem  an-  quemadmodum  et  tangere  mortuum   fuit    ifum.xix, 

te(|iiam  Christi  ingressum  in  Capharnaum  prohibitum,  et  nihilo  minus  Elias  ac  Eli-  u{Beg WK 

narret.  Non   enim   Evangelistse  in  omni-  seus  super  mortuos  incubuerunt,  quos  su-  «;  VfMeg. 

iv   34 

bus  semper  ordinem  loci  ac  temporis  de-  scitaverunt,  ut  liber  Regum  testatur. 

terminate  observant,  recitando  quse  gesta  Insuper,  Christus  misit  leprosum  hunc 

sunt,  sed  quod  principale  est  promunt,  et  post  curationem  ad  sacerdotem,  ne  sacer- 

id  de  quo  vis  non  est,  detewninare  non  dotibus  occasionem  contra  se  irrationabili- 

curant.  B  ter  daret,  et  sacerdotibus  propter  honorem 

U           Et  prcecepit  illi  ut  nemini  diceret.  Non  Ordinis   deferendum   doceret,  item   ut  eis 

absolute  prohibuit  leproso  beneficium  si-  causam  credendi  in  ipsum  offerret.  —  My- 

bi  impensum  manifestare  ac  dicere  :  nam  stice  vero  hoc  egit,  ad  insinuandum  quod 

subditur,  Sed  vade,  ostende  te  sacerdoti.  in  evangelica  lege  quicumque  a  lepra  ani- 

Voluit  crgo  ut  primo  sacerdoti  se  prsesen-  mae,  id  est  peccato,  per  contritionem  cu- 

taret,  ne  si  sacerdotes  ante  illius  adventum  ratus  est,  nihilo  minus   debeat  sacerdoti 

perciperent  eum  a  Jesu  curatum,  ex  invi-  confiteri,  et  ejus  judicio  stare  tempore  op- 

dia  recusarent  eum  tanquam  curatum  ad-  portuno,  si  poterit.  Postremo,  si  iste  le- 

mittere,   ut  dicit  Chrysostomus  ;  item,  ut  prosus  pro  corporalis  leprso  emundatione 

doceret  Salvator  vanam  laudem  esse  vitan-  Christo  tam  humiliter  se  prostravit,  quan- 

dam,  nec  ea  jactemus  quse  tamen  aliunde  to  magis  nos  pro  spiritualium  nostrarum 

satis  apparent,  quemadmodum    istud   fa-  C  purgatione  leprarum,  videlicet  passionum 

ctum  se  ipsum  declaravit,  et  coram  multis  et  vitiorum  expulsione,  Christo  nos   pro- 

fuerat  factum.  Sed  vade,  ostende  te  sacer-  sternere  atque  humillime  supplicare  debe- 

doti,  et  offer,  Deo  gratias  referendo,  pro  mus,  quum  lepra  ha?c  spiritualis,  incompa- 

emundatione  tua,  tibi  exhibita,  sicut  prw-  rabiliter  pejor  nocentiorque  exsistat,  quam 

cepit  Moyses  in  testimonium  illis,  id  est,  corporalis  ? 

quemadmodum  Moyses  jussit  curatis  a  le-  Perambulabat  autem  magis  sermo  de       15 

pra,   ut   sacerdotibus  se  prsesentarent   in  illo,  id  est,  fama  virtutum  ac   sapientise 

testimonium  illis,  hoc  est,  quatenus  sacer-  Christi  quotidie  latius  diffundebatur,  uno 

dotes  testarentur  ac  judicarent  illos  vere  alteri    referente   qiiid   viderit,   et   Christo 

esse  mundatos,  et  posse  inter  homines  con-  quotidie  plura  prodigia  operante,  atque  in 

versari.  Jussit  equidem  Deus  per  Moysen,  omnibus  irreprehensibiliter  se  habente,  ac 

£eu.xiv,2-  ut  curatus  a  lepra,  tortam  panis  duosque  D  sapientissime  preedicante  facundissima  ve- 

31           turtures,  olei  quoque  sextarium  Deo  offer-  nustate.  Ideo  factum  est  quod  subditur  : 

ret,  juxta  ritum  ibidem  descriptum.  Etconveniebant  turba'  muUa',u\ '  audircnf 

Denique  Christus  tanquam  novae  et  evan-  cum,  informari  salubriter  cupientes,  et  cu- 

gelica?  legislator  ac  veteris  legis  perfector  rarentur  ab  infir  mitatibus  suis  corporali- 

et  consummator,  seepe  legem  dignanter  im-  bus  :  non  quod  omnes  illi  fuerunt  corpo- 

plevit,  ostendens  legem  sanctam  atque  di-  raliter  segri,  sed  quoniam  inter  eos  multi 

vinam  fuisse;  saepenumero  eam  ad  litteram  tales  fuerunt.  Sed  et  plures  eorum  devo- 

non  servat,  sed  auctorilative  transcendit.  te  ad  Christum  profecti  sunt,  ut  ejus  ser- 

Unde  et  leprosum  hunc  tetigit,  quum  ta-  monibus  ad  emendationem  vitae  perduce- 

ibid.xin,  men  jn  Levitico   tangere   leprosum   esset  rentur,  sicque  a  spiritualibus  curarentur 

xix,  22.      prohibitum  :  quamvis  illud  prseceptum  da-  languoribus.  Ipse  autem  secedebat  in  de-       16 


402 


ENARRATIO    IN   CAP.   V   LVCJE.    —  ART.    XIII 


sertum,  et  orahat  :  non  quod  freqnentia 
tumultusque  hominum,  eum  in  aliquo  a 
Dei  contemplatione,  interiorique  exercitio 
impedirent;  sed  ad  nostram  instructionem 
hoc  fecit,  nt  post  occupationes  vitse  acti- 
vse,  post  exercitia  exteriora,  hominumque 
frequentiain,  ad  secretiora  loca  confugia- 
mns,  in  qnibus  contemplativse  exercitiis 
vitse  liberius  atque  stabilins  intendamus, 
animas  nostras  discutiamus,  et  quidquid 
culpae  incurrerit  defleamus;  ibi  quoqne  in 


A  abscondito  a  pietate  obtineamus  divina 
gratiarum  charismata  ampliora,  quse  re- 
denntes  ad  publicum  aliis  communicemus, 
sicut  Petrus  loquitur  :  Unusquisque  sicut  iPetr. iv, 
accepit  graliam,  in  alterutrum  illam  admi-  10 
nistrantes.  Christus  quoque  tam  activam 
quam  contemplativam  vitam  verbo  et  fa- 
ctis  docere,  fundare  et  approbare  volebat ; 
et  prsefato  suo  abscessu  docuit  prsedicato- 
res,  imo  et  omnes,  devitare  hominum  ap- 
plausus  ac  adulationes. 


ARTICULUS   XIII 


PROSECUTIO    EXPOSITIONIS   HU.IUS    QUINTI   CAPITULI,   A    LOCO    '.    ET   FACTUM    EST 
IN   UNA   DIERUM   ET   JESUS    SEDERAT   DOCENS. 


D 


17 


2. 


Marc.n,  1. 


EINCEPS  recitatur  aliud  Christi  mira- 
culum,  non  tam  magnum  in  se,  quam 
magnifice  ac  mirabiliter  factum.  Ef  fa- 
ctum  est  in  una  clierum  conversationis  et 
prsedicationis  Christi  in  sseculo  isto  :  quo 
tempore  fuit  vere  spiritualis  dies,  fulgor, 
seu  claritas  in  credentium  cordibus,  qui 

Maiachiv,  tunc  a  Christo  sole  sapientise  atque  justi- 
tise  illuminabantur,  quemadmodum  in  Jo- 

Joann.  ix,  anne  ait  :  Quamdiu  in  mundo  sum,  lux 
sum  mundi.  Et  Jesus  sedebat  docens,  in 
domo  quadam  civitatis  Capharnaum,  ut 
Marcus  exprimit.  Sedere  autem  doctoribus 
congruit  atque  judicibus.  Christus  autem, 
omnium  doctorum  ac  judicum  doctor  et 
judex  est.  Et  erant  Pharisan  sedentes,  et 
legis  Mosaicse  doctores,  videlicet  Scribse, 
qui  venerant  e.x  omni  castello  Galilceas,  et 
Judcece,  et  Jerusalem,  quse  fuit  metropoli- 
tana  urbs  Judsese,  propter  quod  specialiter 
nominatur.  Jam  autem  famosus  factus  fuit 
Jesus  in  terris  prsescriptis  :  unde  Scribse 
et  Pharissei  cupientes  certificari  an  res 
ageretur  a  Deo,  venerunt  ex  omni  castello 
habitationum  suarum,  ad  considerandum 
et  observandum  opera  Christi,  vel  etiam 
quidam  eorum,  ad  insidiandum  et  calum- 


B  niandum,  moti  invidia,  quia  eis  relictis, 
totus  populus  ad  Jesum  conflueret.  Porro 
quod  ait,  Ex  omni  castello,  accipiendum 
est  sub  distributione  accommoda ;  vel  hy- 
perbolice  dictum  est,ad  insinuandum  quod 
ex  valde  multis  castellis  venerunt. 

Et  virtus  Domini,  id  est  potestas  Chri- 
sl\,erat  parata  atque  idonea  ad  sanandum 
eos,  tam  spiritualiter  a  peccatis,  quam  cor- 
poraliter  ab  segritudinibus,  eos  qui  indi- 
gebant.  Increata  quippe  Christi  potestas 
omnipotens  est;  virtus  quoque  ejus  creata 

C  hsec  potuit,  tanquam  causa  instrumentalis 
ac  meritoria.  Potest  autem  per  virtutem 
Christi  sanativam,  misericordia  vel  sapi- 
entia,-caritas,  seu  vis  operativa  signorum 
intelligi ;  sed  et  ipsemet  Christus  per  vir- 
tutem  Domini  intelligi  potest,  dicente  Apo- 
stolo  :  Prsedicamus  Christum,  Dei  virtutem  icor.1,2*. 
et  Dei  sapientiam. 

Et  ecce.  Quum  dicitur,  Ecce,  innuitur       \% 
notabile   seu  consideratione  dignum  esse 
quod  fertur.    Viri  portantes  in  lecto  ho- 
minem   qui   erat  paralyticus  :  erantque 

D  quatuor  viri    illum   portantes,   secundum  Mare.n,%. 
Marcum.  Paralysis  vero  aufert  naturalem 
membrorum  calorem,  motum,  progressum, 


ENARRATIO    IN   CAP.    V  LUCiE.    —   ART.    XIII  493 

mobilitatem,  spiritumque  vitalem  opera-  A  sionem  illam  non  intendebat  neque  pete- 

tiones  animac  per  corpus  deferentem.  Et  !)at,  praesertim  quum  Augustinus  testetur, 

qucerebant eum  inferre et ponere ante eum,  Qui  ereavit  te  sine  te,  non  justificabit  te 

id  est  coram  facie  Christi,  qnem  tantae  cre-  sine  te?  Et  respondendum,  quod  Christus 

debant  clementiac  atque  potentiae, quod  vi-  ex  sua  pietate,  et  etiam  merito  1'idei  por- 

so  tam  miserabili  aegro,  misererelur  ejus,  titoruin,  infudit  paralytico  quamdam  dis- 

19  eumque  sanaret.  Et  non  invenientes  qua  plicentiam  de  ipsius  peccatis,  seu  contri- 
parte  eum  inferrent  prce  turba.  Domus  tionem  vel  attritionem  de  eis,  antequam 
enim  plena  fuit  hominibus,  imo  et  plures  peccata  dimisit  eidem.  Insuper,  quia  hic 

Marc.u,2.  foris  stelcrunt,  ut  Marcus  docet  :  in   quo  aeger  longa  invaletudine  pro  suis  peccatis 

palel,  quod  cum  maxima  aviditate  concur-  1'uit  afflictus  (nam  et   paralysim    propter 

rerunt  ad  Jesum,  polissimum  propter  ejus  peccata  sua   incurrit,   secundum  Bedam), 

miracula,  quae  abundantissime  ac  poten-  B  ideo  Christus   pronus   fuit   ad  sanandum 

tissime  operabatur.  Ascenderunt  super  te-  eum    mente   et   corpore,   praesertim    quia 

ctum  :  quod  in  illis  partibus  planum  esse  aeger  iste  aliqualem  habuit  fidem  potentiae 

solebat,  ita  quod  saepe  homines  ibi  sede-  Christi,  recipiendaeque  sanitatis,  ut  Gorra 

bant  ad  confabulandum  ;  et  per  tegulas,  id  fatetur.  Dicit  autem  Ambrosius  :  Magnus 

est  per  aperturam  factam  in  tegulis  tecti  Dominus,qui  aliorum  merito  ignoscit  aliis, 

quod  nudaverunt,  submiserunt,  forte  cum  et  dum  alios  approbat,  aliis  relaxat  errata. 

Iiinibus,  illum  cum  lecto  in  medio  horni-  Si    gravium    pcccatorum  diffidis  veniam, 

num  qui  aderant,  ante  Jesum.  adhibe  precatores,  adhibe  Ecclesiam,  quae 

20  Quorum  fidem  ut  vidit,  interiori  mentis  pro  te  precetur,  cujus  contemplatione  quod 
intuitu  :  et  sumitur  hic  fides  pro  elicito  tibi  negare  Dominus  possit,  ignoscat.  Po- 
atque  interno  fidei  actu ;  dixit  paralytico  :  stremo,  si  paralyticus  iste  pro  tunc  for- 
Homo,  remittuniur  tibi  peccata   tua.    ln  C  te   sine   mortali  fuit   peccato,   tunc   quod 

Mattit.ix,  Matthaeo  legitur  Christus  dixisse  :  Confide,  dictum   est   ei,  Remittuntur  tibi    peccata 

fili.  Unde  secundum  Augustinum,  utrum-  tua,  intelligendum  est  de  venialibus,  vel 

que  Christus  tunc  dixit.  Denique,  quia  hic  etiam  de  mortalibus  quoad  remissionem 

dicitur,  quod  Christus  ut  vidit  fidem  illo-  pcenarum. 

rum,  dixit  infirmo,  Remittunlur  tibi  pec-  Et  cceperunt  cogitare  Scribce  ac  Phari-       21 

cata  tua,  constat  quod  merito  fidei  portito-  scei,  dicentes  intra  se,  quia  timore  turbae 

rum  illorum  ignovit  infirmo.  Magna  nempe  non  audebant  haec  publice  loqui.  secun- 

ftiit  fides  illorum,  ita  quod  actus  ejus  re-  dum  Chrysostomum  :  Quis  est  hic  qui  lo- 

dundare  quivit  in  alium  :  et  Deus  ex  sua  quitur  blasphemias,  id  est,  qui  sibi  vilio- 

clementia,  merito  unius  alteri  suffragatur.  se  usurpat  quod  Dei  est?  Blasphemat  enim 

lino  quum  Christus  sit  liberalissimus,  me-  qui  creaturae  adscribit  quod  Dei  solius  est, 

rita  supplicum  transcendens  ac  desideria,  D  vel   irreverenter  et  false  profatur  de  Deo. 

frequenter  plus  largitur  quam  petitur:sic-  Quia  ergo  putabant  Jesum  non  esse  Deum, 

ut  et  huic  paralytico  primo  contulit  animae  et  solum  Deum  posse  peccata  dimittere, 

sanitatem,quamvis  nec  ipse,  nec  eum  por-  ideo  Jesum  in    prolatione  dicti    sermonis 

tantcs,  aliud  postulare  intenderent  quam  blasphemasse,   imo   et   mortem   meruisse 

Deuf.xxxn,  corporis  sospitatem.  Dei  namque  perfecta  senserunl,  quia  secundum  legem,  blasphe-  iev.  xm, 

sunt  opera.  Propter  quod  generaliter  cre-  mi   occidebantur,  et  communiter  lapida-  13,  ,0- 

ditur   Christus   omnes    sanasse   in   anima  bantur.  Quis  potesi '  dimittere  peccata,  nisi 

(juos  sanavit  in  corpore.  solus  Deus?  Quemadmodum  enim  in  omni 

Sed  quum  ad  justificationem  exigatur  peccato  Deus  offenditur,  et  lex  ejus  infrin- 

motus  liberi  arbitrii  in  adultis,  quomodo  gitur,  sic  ejus  dumtaxat  est  peccata  dimil- 

Christus  huic  peccala  dimisit,  qui  remis-  tere,  ita  quod  macula  culpae  tollatur.  Nam 


494 


KNARRATIO    1N    CAP.    V    LUCE. 


ART.    XIII 


si  homo  homini  injuriam  illutam  dimittat, 
propter  hoc  macula  eulpae  seu  iniquitas 
non  aufertur  ab  anima,  nisi  et  Deus  indul- 

/».xuu,25.  geat  :  qui  per  Isaiain  loquitur,  Ego  sum 
qui  deleo  iniquitates  tuas ;  cui  in  Job  dici- 

Job  xiv,  4.  tur  :  Quis  potest  facere  mundum  de  im- 
mundo  conceptum  semine?  Nonne  tu  qui 
solus  es  ? 

Praeterea  advertendum,quod  diversis  di- 
versimode  competit  dimittere  seu  relaxa- 
re  peccata.  Deo  enim  hoc  competit  princi- 
pali  ac  propria  auctoritate.  Christo  autem 
secundum  naturam  assumptam  competit 
hoc,  merito  singulari,  et  etiam  ut  causae 
instrumentali  generali  et  excellenti,  item- 
que  auctoritate  concessa;  sacerdotibus  ve- 
ro  competit  ut  causae  ministeriali.  Sed  et 
sacramentis  Baptismi  ac  Peenitentiae  conve- 
nit  auferre  peccata,  quadam  instrumentali 
concausabilitate;  gratiae  autem,  formaliter. 
Postremo  autem  Scribae  et  Pharisaei  hi, 

ifom.x,?.  juxta  Apostolum,  habuerunt  quemdam  ze- 
lum  Dei,  sed  non  secundum  scientiam, 
quia  indiscretus  fuit  zelus  eorum  :  imo  ex 
lege  et  Prophetis  ac  ipsis  Christi  operibus, 
ex  verbis  quoque  et  actibus  Praecursoris, 
jam  advertisse  debuerant  Jesum  esse  Mes- 
siam,  et  etiam  verum  Deum,  sicut  ex  Scri- 
pturis  veteris  Testamenti  ostenditur. 
22  Ut   autem  cognovit  Jesus   cogitationcs 

eorum,  quas  ut  Deus  ab  aeterno  cognovit. 
Secundum  humanitatem  quoque  assum- 
ptam,  eas  cognovit  ab  exordio  creationis 
animae  suae,  sicut  et  cetera  universa  prae- 
sentia,  praeterita,  et  futura  :  omnia  enim 
quae  Deus  scit  scientia  visionis,  scivit  ani- 
ma  Christi  a  principio  incarnationis;  sed 
jam  voluit  manifestare  se  eas  cognoscere. 
Respondens,  dixit  ad  illos  :  Quid  cogita- 
tis  mala  in  cordibus  vestris,  aestimantes 
me  blasphemasse,  et  me  Deum  non  esse, 
sed  hominem  purum?  Itaque  Christus  se- 
creta  cordium  intuendo  ac  propalando,  di- 
vinitatem  suam  demonstrat.  Quamvis  enim 
homines  per  revelationem  divinam  possint 
haec  agere,  tamen  per  propriam  sapienti- 
am  ista  peragere,  Deo  est  proprium  :  de 

I  tteg.  xv.,  ■    *  *    n         •  ■    f     * 

7  quo  scnptum  est,  Dominus  mtuetur  cor ; 


A  et  Job,  Nulla  te  (inquit)  latet  cogitatio:  at-  /oixui,  2. 
que  in  Psalmo,  Scrutans  corda  et  renes  Ps.  vn,  10. 
Deus.  Quid  est  facilius  dicere,id  est  dicen-       23 
do  efficere,  Dimittuntur  tibi  peccata  ;  an 
dicere,  Surge  et  ambula?  quasi   dicat  : 
Utrumque  istorum  est  solius  divinae  et  in- 
finitae  potentiae,  quia  sicut  peccata  dimit- 
tere,  Deo  est  proprium,  sic    paralyticum 
hunc  curare  propria  potestate,  auctorita- 
tivo  imperio,  subito  ac  perfecte,  non  nisi 
increatae  Dei  congruit  potestati.  Attamen 
peccata  dimittere,  bene  majus  in  se  est, 

B  quam  sanare  paralysim;  sed  praetacto  mo- 
do  eam  curare,  aequalis  potentiae  est  sicut 
culpam  laxare. 

Ut  autem  sciatis  per  sensibile  opus,  quia  24 
Filius  hominis  habet  potestatem  in  terra 
dimittendi  peccafa  habitantibus  super  ter- 
ram.  Sciebant  autem  hi,  quod  Jesus  per 
Filium  hominis  intelligeret  semetipsum. 
Ait  paralytico.  Hoc  interponit  Evangelista 
propter  intelligentiam  clariorcm.  Christus 
etenim  dixit  :  Tibi  dico,  id  est,  efficaciter 
jubeo,  surge  sine  aliorum  auxilio,  utpote 

C  me  agente  jam  sanatus,  tolle  grabatum*     *  aiias 
tuum,  et  vade  in  domum  tuam,  id  est,  in    ec'""! 
testimonium  tuae  integerrimae   ac  subita- 
neae  curationis,  tolle  leetum  tuum  usque 
ad   propriam   domum,  qui  paulo  ante  te 
ipsum  ferre  nequibas.  Et  confestim  sur-       25 
gens  coram  illis.   Mox  enim    ut  Christus 
praecepit,  omnino  curatus  est,  quia  divinae 
et  infinitae  potentiae  competit  agere  in  in- 
stanti.  Tulit  lectum  in  quo  jacebat,et  abiit 
in  domum  suam,  quae  in  Capharnaum  fu- 
isse  putatur,   magnificans  Deum,  id   est, 

D  Dei  majestatem  protestans,  et  sua  curatio- 
ne  ostendens  atque  magnifice  laudans,  ac 
gratias  Christo  agens,  quamvis  forte  non- 
dum  cognoverat  quod  Jesus  exsistat  Deus. 

El  stupor  apprehendit  omnes,  hoc  est,  26 
vehemens  admiratio  praesentes  invasit ;  et 
magnificabant  Deum,  id  est,  magnum  ac 
omnipotentem  confitebantur  et  collauda- 
bant.  Et  repleti  sunt  timore,  dicentes  : 
Quia  vidimus  mirabilia  hodie.  Porro  ad- 
miratio  oritur,  dum  magnum,  rarum,  in- 
solitum  aut  inopinatum  quid  accidit,  cujus 


ENARRATIO    IN    CAP.    V   LVCJE.    —   ART.    XIII 


495 


cnusa  nescitur.  Ili  ergo  quia  Christi  om- 
nipotentiam  ignorabant,  de  magnificis  ejus 

operibus  vehementer  admirati  sunt.  Et 
quamvis  tantum  miraculum  libenter  ac 
delectabiliter  viderint,  saltem  vulgares,  ni- 
hilo  minus  timore  partim  servili,  partim- 
que  reverentiali  impleti  sunt,  quia  ex  tanto 
prodigio  magnitudinem  divinae  potentiao, 
sauctitatemque  Domini  Jesu  pensantes,  su- 
am  mox  fragilitatem  et  culpam  clarius  ad- 
verterunt,  imo  quasi  coacti  sunt  intueri, 
quia  opposita  juxta  se  posita  clarius  elu- 
cescunt.  Ex  tali  consideratione  orta  est 
formido  ultionis  divinae  justitiae,  et  reve- 
rentialis  pavor  ad  auctorem  miraculi.  De 
cr.  ini.uc.  hoc  supra  dictum  est.Quamvis  autom  Chri- 
IV'36'  stus  unum  solum  miraculum  fecerit,  istum 
curando,  videntes  tamen  professi  sunt  mi- 
rabilia  se  vidisse,  quia  in  uno  hoc  facto 
multa  mirabilia  concurrebant :  et  ipse  mo- 
dus  agendi  praeclarissimus  ac  mirabilissi- 
mus  fuit, quod  scilicet  tam  imperialiter, au- 
ctoritative,ac  subito,infirmissimum  virum 
curavit  et  confortavit,  quod  Scribas  ac  Pha- 
risaeos  tam  velociter  ac  publice  confutavit, 
quod  secreta  cordis  eorum  redarguit.  At 
vero  secundum  quosdam,  pluraliter  dixe- 
runt,  Mirabilia,  propter  duplicem  infirmi 
illius  curationem,  scilicet  corporalem  ac 
spiritualem.  Verumtamen  spiritualem  il- 
lius  curationem  corporalibus  oculis  non 
viderunt.  An  vero  eam  fide  intuiti  sint, 
certum  apparet  quod  illi  qui  verbis  Chri- 
sti  crediderunt,  factam  talem  curationem 
consideraverunt. 

Spiritualiter,  per  paralyticum  intelligi- 
lur  quilibet  acediosus  et  luxuriosus  :  quia 
sicut  paralysis  membra  immobilia  reddit, 
sic  acedia  vires  animae  et  corpus  a  Dei  ob- 
sequio  et  motu  virtutum  retardat,  et  ad  ea 
qua?  verae  salutis  sunt  quasi  insensibilem 
efficit  hominem  :  quod  et  luxuriam  facere 
certum  est.  Queniadmodum  autem-spiri- 
tualis  lectus  hominis  virtuosi  ac  fervidi, 
est  pax  interna,  castigatio  carnis,  constan- 
tia  mentis ;  sic  lectus  talis  hominis  pigri 
el  lubrici,  est  carnalis  voluptas,  seu  repau- 
satio  corporalis.  Talem  itaque  paralyticum, 


A  quia  per  se  ipsum  proficisci  ad  Christum 
iiou  valet,  quia  caritate  et  virtutibus  non 

vivilicatur,  necesse  est  a  pastoribus,  prae- 
dicatoribus,  doctoribus,  seu  veris  amicis 
ad  Christum  deferri,  ut  orent  pro  langui- 
do  squalenle  ac  spiritualiter  mortuo,  di- 
vinae  pietati  illum  offerentes  curandum. 
Quumque  turba  carnalium  hominum  im- 
pedimentum  accedendi  praestiterit,  tectum 
ascendant,  id  est  alta  contemplationis,  con- 
siderando  quemadmodum  sapientia  Dei 
omnia  cernat,  nec  perseveranter  pulsan- 

B  tcs  repellat  :  sicque  per  tegulas,  id  est 
per  talium  considerationum  vias,  infir- 
mum  divinae  clementiae  repraesentent  con- 
spectui. 

Quorum  fidem  Deus  conspiciens,  mise- 
rebitur  misero,  jubebitque  ei  ut  lectum 
quo  jacuit,  tollat,  id  est,  carnalem  quie- 
tem  ac  voluptatem  cordi  suo  superimpo- 
nat,  per  tanti  peccati  pcenitentialem  memo- 
riam,  deplorationem,  et  castigationem,  et 
vadat  in  domum  suam,  id  est  ad  requiem 
spiritualem  et  pacem  mentalem,  seu  para- 

C  disum  coelestem,  quemadmodum  scriptum 
est  :  Convertere,  anima  mea,  in  requiem  Ps_  CXIV(7 
tuam.  Anima  vero  peccatrix  non  pcenitens, 
in  peccato  per  consensum  sedet,  per  con- 
tinuationem  seu  actum  jacet,  per  consue- 
tudinem  dormit,  ita  ut  Paulus  eam  excita- 
re  cupiens,  clamet  :  Surge,  qui  dormis,  et    BPhes.v, 
exsurge  a  mortuis.  Porro,  quum  alii  talem  u' 
peccatoris  conversionem  conspexerint.  mi- 
rabuntur,  dicentes,  Haec  mutatio  dexterae   ps.  um, 
Excelsi,  id  est  potestatis  et  gratiae  sublimis  1l' 
Dei ;  implebuntur  quoque  timore,  eo  quod 

D  ipsi  similem  poenitentiam  non  egerint  ne- 
que  assumant,  quum  tamen  eisdem  vel 
aliis  similibus  sint  implicati  excessibus. 

Post  haec  Lucas  describit  Matthaei  apo- 
stoli  vocationem,  conversionem,  ac  devo- 
tionem.  Et  post  hcec,  videlicet  curato  para-  27 
lytico  in  Capharnaum,  et  verbis  Christi  ibi 
habitis,  jamque  praescriptis  complclis.  ex- 
iit  Jesus  de  loco  quo  acta  sunt  illa,  et  vi- 
dit,  visu  corporali,  imo  et  amplius  visu 
interiori  per  pietatis  compassioium  et  ca- 
ritatis  affectum,  publicanum,  id  est  virum 


496                                                 ENARRATIO    IN    CAP.  V    LUCiE.    —   ART.    XIII 

publicis  negotiis  deditum,  utpote  veetiga-  A  post  eum.  Christus  uamque  qui  foris  vo- 

lia  seu  tributa  levantem,  nomine  Lcvi  :  cavit  verbo  sonante,  intus  traxit  gratia  ad- 

qui  alio  nomine  vocabatur  Matthaeus,  erat-  spirante.   Voluntatem    enim  Matthaei  mox 

que  Matthaeus  nomen  ejus  vulgatum  pro  immutavit,  inclinavit,  et  inflammavit,  per 

tempore  quo  leloniarius  fuil.  Unde  ipse-  inspirationem    occultam,    gratiamque   in- 

met  evangelista  Matthaeus  ista  describens,  fusam.    Ideo  Matthaeus   non   egit   incaute 

Matthaeum  ex  humilitate  se  nominat;  Lu-  Ghristum  statim  sequendo,   ut  sceleratus 

cas  autem  et  Marcus,  tantum  honorantes  mentitur  Porphyrius,   nec  simile   fuit  de 

Evangelistam  atque  Apostolum,  tacito  no-  consentiendo  ipsi  Christo  et  hominibus  ali- 

mine  ejus  priori,  Levi  eum  appellant,  quia  is.  Matthaeus  quoque  tanta  de  Christi  san- 

hoc  nomen  non  fuit  ei  ita  assuetum  in  pri-  ctitate,  potestate,  fama  miraculisque  audi- 

stino  suo  officio.  Sedentem  ad  telonium,  vit,  quod  ei  securissime  consentire  mox 

id  est  ad  mensam,  seu  locum,  vel  in  domo  B  rationabiliter  potuit,  sicut  et  Eliseus  sta-  ni.fte0.xix, 

ubi   vectigalia   computabantur  vel   solve-  tim  sequebatur  Eliam,  ut  in  libris  Regum  20' 21' 

bantur.  Porro  quod  ait,  Sedentem,  intelligi  habetur. 

potest  dupliciter  :  Primo,  quod  tunc  situ  Et  fecit  ei,  videlicet  Christo,  et  discipu-       29 

corporali  sedit  ad  hujusmodi  mensam,  lo-  lis  ejus,  convivium  magnum  Levi,  id  est 

cum,  seu  actum,  Secundo,  juxta  commu-  Mattheeus,  in  domo  sua.  In  quo  patet  libe- 

nem  modum  loquendi,quo  Sedere  accipitur  ralitas  Matthaei,  et  reverentia  ejus  ad  Chri- 

pro  Manere  vel  Esse  alicubi,  quemadmo-  stum,  qui  in  corde  Matthaei  omni  honore 

dum  in  chronicis  scribuntur  pontifices  tot  fuit  praedignus,  ideo  exhibuit  ei  solenne 

vel    tot   annis   in   episcopatu    sedisse.  Et  convivium.  —  Sed  si  Matthaeus  Christum 

Deut.i,i&.  Moyses  in  Ueuteronomio  :  Sedistis,  inquit,  statim   surgens  secutus  est,  cunctis  quae 

in  Cadesbarne  multo  tempore.  Sic  igitur  habuit  derelictis,  quomodo  fecit  ei  in  do- 

sensus  est  :  Vidit  eum  sedentem  ad  telo-  C  mo  sua  grande  convivium?  Et  responden- 

nium,  id  est  tali  officio  intendentem  seu  dum  secundum  expositores,  quod  nec  in 

insistentem.  Matthaeo,  nec  praesenti  capitulo,  observa- 

Et  ait  illi :  Sequere  me.  Christus  non  so-  tur  ordo  temporis  in  recitatione  hujus  hi- 

lum  secundum  quod  Deus,  sed  etiam  se-  storiae.  Nam  Matthaei  vocatio  diu  praecessit 

cundum  quod  homo  omni  creaturae  prsela-  curationem  paralytici,  de  quo  statim  prae- 

tus,  verbum  hoc  dicere  potuit,  non  solum  habitum   est   :   imo   praecessit   sermonem 

hortando  vel  consulendo,  sed  et  preecipi-  Christi  in  monte  de  beatitudinibus  et  re- 

endo  :   magisque   invitavit  Matthaeum  ad  liquis  documentis.  Sequenti  namque  ca- 

spiritualem  sui  imitationem,   seu   mentis  pitulo  legitur,  quod   Jesus  ascendens   in  Luc.  vi,  12 

conversionem  et  sanctam  conversationem,  montem  ante  sermonem  praefatum,  voca-e'se?- 

quam  ad  corporalem  sequelam  ;  tamen  ad  vit  ad  se  discipulos  suos,  et  ex  eis  ele- 

utramque  imitationem   eum  vocavit,  sed  D  git  djiodecim  Apostolos,  quorum  Matthaeus 

ad  corporalem  propter  spiritualem.  exstitit  unus.  Quod  ergo  hic  scribitur  de 

28           Et  relictis  omnibus,  id  est  universis  re-  vocatione   Matthaei,    per   recapitulationem 

bus  suis  et  opibus,  surgens  a  loco  quo  for-  inseritur.  Quod  autem  de  convivio  ejus  ad- 

te  corporaliter  sedit  dum  vocabatur  a  Chri-  jungitur,  secundum  rectum  historiae  ordi- 

sto,  vel  a  pristina  conversatione  iniqua  et  nem  connectitur  ei  quod  de  paralytici  cu- 

a  terrenis  affectibus,  seculus  est  eum,  vi-  ratione  inductum  est.  Insuper,  secundum 

delicet  Christum,  per  mentis  conversionem  multos  expositores,  Matthaeus  ad  primum 

et  corporis  gressum.Statim  etenim  ut  Chri-  Christi  verbum  statim   secutus   est  eum. 

stum  audivit  se  invitantem,  compunctus  Postmodum  autem  de  licentia  Christi,  si- 

est  corde,   et  vitam   emendare   proposuit  mul  cum  Christo  et  ejus  discipulis  ad  do- 

juxta  Christi  doctrinam,  sicque  ccepit  ire  mum  suam  reversus  est,  dispositurus  (ut 


Marc.u, 16. 


ENARRATIO    IN   CAP.   V  I.UCjE.    —   ART.    XIII  497 

creditur)  de  suis  negotiis,  et  de  officio  suo  A  quia  verebanlur  confulari  ab  eo,  sicut  pau- 

dominis  suis  rationem  forsan  daturus.  lo  ante  confutaverat  eos  aut  similes  eis,  in    vers.  22. 

Et  erat   turba   multa  pubticanorum  et  paralytici  cura. 
aliorum  qui  cum  illis,  id  est  cum  Jesu  et  Praoterea  argui  posset,  quod  Pharisaei  et 

ejus   discipulis,  erant  discumbentcs.   Isti  Scribae  juste  sint  moti,  quum  de  peccato- 

Matth.vx,  publicani,  et  alii,  qui  in  Matthaeo  peccato-  ribus  Paulus  scribat  Corinthiis  :  Cum  hu-ic«w.v,n. 

10'  res  vocantur,  fuerunt  Matthaeo  familiares  jusmodi  nec  cibum  sumere.  Kt  Salomon 

et  noti,  tanquam  ejusdem  secum  officii  :  in  Proverbiis  :  Ne  comedas,  inquit,  cum  Prov.xxm, 

qui  ejus  conversionem  videntes,  venerunt  homine  invido;  et  Psalmista,  Superbo,  ait,  6^     3 

ad  eum  quasi  valedicturi  eidem,  vel  ejus  et  insatiabili  corde,  cum  hoc  non  edebam. 

exemplo  Christum  audire  et  assequi  cupi-  Sed  ad  has  atque  consimiles  auctoritates 

entes;  quorum  etiam  multos  invitavit  Mat-  dicendum,quod  peccatores  indurati  et  per- 

thaeus,  de  Christi  praesentia  et  sua  conver-  B  linaces,  de  quorum  correctione  spes  non 

sione  exsultans, aliosquc  praefatos  consolari  apparet,  vitandi  sunt,  praecipue  imperfe- 

et  exhilarare  desiderans,  vel  potius  occa-  ctis,  qui  ab  illis  facile  infici   possent.  Si 

sione  convivii,  ad  Christum  viamque  salu-  autem  peccatores  indurati  non  sint,  sed  de 

tis  adducere  gliscens,  sicut  et  fecit.  eorum  emendatione  spes  videatur,  vitandi 

30  Et  murmurabant  Pharisan  et  Scribw  non  sunt,  praesertim  ab  his  qui  possunt, 

eorum,  dicentes  ad  discipulos  ejus,  scilicet  seu  quorum  est  eos  corrigere.  Ideo  Chri- 

Christi  :  Quare  cum  publicanis  et  peccato-  stus  qui  peccare  non  potuit,  eos  vitare  non 

ribus  manducatis  et  bibitis  ?  In  Matthaeo  debuit  :  imo  ex  magnitudine  caritatis  et 

ibid.  ii;  leguntur  dixisse,  Quare  cum  publicanis  et  pietatis  se  eis  sic  applicabat,  etiam  in  ve- 

peccatoribus  manducat  et  bibit  magister  scendo,  ut  sua  collatione,  apparatu  et  ex- 

vester?  similiter  in  Marco  ;  sed  sensus  re-  emplaritate  eos  traheret  ad  salutem.  — Di- 

dit  in  idem,  quia  cum  discipulis  mandu-  C  cit  autem  Ambrosius,  quod  Christus  cum 

cantium  unus  et  principalis  exstitit  Chri-  publicanis   et  peccatoribus   manducando, 

stus.  Denique,  in  talibus  quae  Evangelistae  non  prohibet  nos  etiam  cum  gentibus  in- 

a  multis  prolata  describunt,  et  in  descri-  ire  convivium. 

bendo    differre    videntur,    probabile    est         Et  respondens  Jesus,  qui,  ut  in  Matthaeo       31 

quod   aliqui    proferentium    usi    sunt   hac  asseritur,  audivit  verba  Scribarum  et  Pha-  Mfnth.\x, 

forma  verborum,  alii  alia,  et  secundum  hoc  risaeorum,  clixit  ad  illos  Scribas  et  Phari- 

Evangelistae  diversimode  referunt,  quam-  saeos,  qui  Magistrum  magis  quam  discipu- 

vis  in  re  ipsa  summe  concordent.  Itaque  los  arguere  intendebant  :  Non  egent  qui 

Scribae  et  Pharisaei  in  propriis  oculis  ma-  sani  sunt  meclico.  Hoc  uno  modo  exponi- 

gni,  et  sua  aestimatione   ceteris  meliores  tur  tanquam  ironice  dictum  contra  Scribas 

(Scribae  etenim  specialiter  de  scientia,  Pha-  et  Pharisaeos,  qui  se  justos  jactabant.  Tan- 

risaei  vero  de  religione  tumebant),  publi-  D  quam  dicat  :  Ideo  vobiscum  non  edo  ne- 

canos  et  peccatores  in  tantum  spernebant,  que  vos  visito,  quia  vestra  aestimatione  sa- 

quod  dedignabantur  manducare  cum  eis  :  ni  mente  justique  estis.  Sic  in  Genesi  ait  : 

unde  et  Christum  ejusque   discipulos  de  Ecce  Adam  quasi  unus  ex  nobis  factus  est.  Gen.  m,;2. 

tali   commanducatione   redarguebant.  Ha-  Sed  qui  male  habent,  hoc  est,  publicani 

buerunt  quippe   inordinatum  et  rigidum  isti  ac  peccatores,  qui  se  peccatis  vulnera- 

Dei  legisque  zelum;  et  false  non  vere  ju-  tos  mente  fatentur,  indigent  et  indigere  se 

sti  fuerunt,  quia  ut  ait  Gregorius,  vera  ju-  recognoscunt  preesentia  mea,  qui  anima- 

stitia  compassionem,  falsa  justitia  dedigna-  rum   sum  medicus.  Secundo,  generaliter 

tionem  habet.  Sed  cur  Scribae  et  Pharisaei  accipi  potest,  quod  sani  secundum  quod 

ista  non  potius  locuti  sunt  Christo,  quam  tales,  non  indigent  medico  formaliter  di- 

discipulis  ejus?  Ad  quod  reor  dicendum,  cto,  scilicet  secundum  quod  medicus,  sive 

T.  11.  32 


498 


ENARRATIO    IN   CAP.   V    LUC^E.    —   ART.    XIII 


de  sano  et  medico  loquamur  corporaliter  A 
sive  spiritualiter,  quoniam  medicus  secun- 
dum  quod  talis,  ordinatur  ad  infirmitatum 
et  vuluerum  curatiouem.  Deuique  Ghristus 
secundum  utramque  suam  naturam,  est 
spiritualis  medicus  animarum  :  quia  se- 
cundum  divinitatem,  dimittit  et  aufert  pec- 
cata,  quae  animarum  sunt  vulnera,  per 
principalem  auctoritatem,  gratiamque  et 
virtutes  infundit  per  increatam  potestatem 
et  creationem ;  sed  secundum  assumptam 
humanitatem,  curat  peccata,  prsestatque 
gratiarum  charismata,  tanquam  causa  in-  B 
strumenlalis  ac  meritoria,  ita  quod  tota 
sua  in  mundo  hoc  conversatio,  persecutio 
et  passio,  fuit  hominibus  meritoria  et  vul- 
nerum  animae  curativa.  Omnia  enim  fecit 
et  pertulit  propter  nos,  nec  de  essentiali 
prsemio  aliquid  sibi  promeruit.  Hoc  ergo 
proverbio  pulchre  edocuit  Ghristus  se  ad 
peccatores  convertendos  venisse,  idcirco  se 
eos  non  debere  vitare.  Postremo,  quamvis 
omnes  indigeant  Christo  in  quantum  est 
creator,  ad  subsistendum,  et  in  quantum 
est  conservator,  ad  permanendum,  et  in  C 
quantum  est  gratise  dator,  ad  bene  viven- 
dum;  nullus  tamen  indiget  eo  in  quantum 
est  medicus,  nisi  qui  male  habet. 

Deinde   Christus  proverbium  istud  ap- 

32       plicat  ad  se  ipsum.  Non  enim  veni  vocare 

justos,  sed  peccatores  in  posnitentiam.  Qnod 

dupliciter  explanatur.  Primo,  quasi  ironi- 

ce  dictum  adversus  Pharisaeos  et  Scribas, 

quod  scilicet  Christus  ideo  eos  et  eis  simi- 

les  non  vocet,  quia  justos  se  vane  praesu- 

mant.  Attamen  Christus  tales  aliquo  modo 

vocavit  ad  viam  salutis,  eos  increpando,  D 

docendo,  hortando  ;  sed  non  vocavit  eos 

per  salutarem  salutis  consecutionem,  seu 

consummate  et  efficienter,  quemadmodum 

etiam  non  redemit  praescitos  seu  reprobos, 

ii  Cor.  v,  quamvis  pro  omnibus  mortuus  sit,  omnes- 

15-  que  redemerit  sufficienter,  scilicet  quan- 

tum  in  ipso  est.  Per  peccatores  vero  intel- 

liguntur,qui  vere  se  peccatores  fatentur,  et 

corrigunt,  de   quibus  Christus   testatur  : 

Zuc.xix,io.  Venit  Filius  hominis  quaerere  et  salvum 

facere  quod  perierat.  Secundo,  exponitur 


specialiter  de  vocatione  ad  pconitentiam, 
quse  non  nisi  peccatoribus  competit,  et 
proprie  peccata  mortalia  respicit  :  idcirco 
ad  eam  Christus  non  venit  vocare  justos 
secundum  quod  tales  sunt,  sed  peccato- 
res,  quibus  sacramentum  Pcenitentise  est 
secunda  post  naufragium  tabula,  secun- 
dum  Hieronymum.  Hinc  notanter  adjunxit 
Evangelista,  In  pcenitentiam. 

Postremo,  de  mystica  significatione  con- 
vivii  Christo  per  Matthaeum  exhibiti  nunc 
transeo,  quia  super  Matthaeum   duplicem  cf.inMatth. 
inde  expositionem  induxi.  1X< 10- 

Denique  Scribae  et  Pharissei  de  prsehabi- 
ta  interrogatione  ac  murmuratione  sua  in- 
structi,  convicti,  confusi,  aliam  introdu- 
cunt  instantiam.  At  illi  dixerunt  ad  eum,        33 
puta  ad  Jesum  :  Quare  discipuli  Joannis 
Baptistae  jejunant  frequenter,  observando 
jejunia  legalia,  et  aliqua  superaddendo  se- 
cundum   ordinationem   Joannis,    quemad- 
modum  ex  speciali  devotione  fiunt  opera 
bona  ad  supererogationem   spectantia,  et 
obsecrationes  faciunt,  diuturnis  ac  frequen- 
tibus   orationibus  insistendo  ?  Est   autem 
proprie  obsecratio,  quando  cum  alicujus 
sacri  commemoratione,seu  per  vel  propter 
quod  sacramentum,  formatur  petitio  :  ut 
Daniel  inquit,  Propter  temetipsum,  Deus  fla>i..x,i7, 
meus,  inclina  aurem  tuam,  et  audi ;  item  18- 
quum  dicimus,  Per  passionem  tuam  salva 
nos,  Christe  :  et  hoc  dicitur  efficacissimum 
genus   orationis.  Similiter  et  Pharisazi  *  *aiiasP/ia- 
jejunant  frequenter  et  obsecrant.  Quemad-  r,sxo' 
modum  autem  in  Matthaeo  habetur,  disci-  Maith.  ix, 
puli  Joannis  quaestionem  hanc  proposue-  u- 
runt.  Unde  secundum  Augustinum  in  libro 
de  Consensu   Evangelistarum,  omnes  isti 
concordes  fuerunt  sic  inquirendo,  et  cer- 
talim  se  conjunxerunt  in  interrogando.7W 
autem  edunt  et  bibunt,  id  est,   discipuli 
tui  bene  se  reficiunt.  Verumtamen  non  est 
putandum,  quod   jussa  legis   jejunia  aut 
debitas  orationes  omiserint;  sed  Patrem  in  /610".  vi,  e. 
abscondito  exorabant,  ideo  eorum  oratio- 
nes    aliis    non   tam  copiose   innotuerunt. 
Nam  Christus,  ut  infra   habetur,  locutus 
est  eis  :  Oportet  semper  orare  et  non  de-  /,Uc.xvm,i. 


KNARRATIO    1N    CAP.    V    LIC/E.    —    ART.    XIII  \\)\) 

1'icore.  Itaquc  juxta  Christi  doctrinam,  bre- A  naturam,  ut  quondam  sterilis,  efficeretur 

vibus  et  frequentibus  quasi   jaculatoriis  fecunda  :  cujus  sponsi  filii  sunt,  qui  ab  eo 

precibus   intendebant.   Hinc   Christus    in  per  evangelicam  disciplinam  vocati  sunt. 
verbis   sequentibus  non    fatetur  eos    non  Venient  autem  dies,  quum  ablalus  fue-       35 

obsecrasse,  sed  non  jejunasse  frequenter.  ril  ab  eis  sponsus.  Isti  fuerunt  dies,  quan- 

34  Quibus  ipseait:  Numquid  potestis  filios  do  occisus  et  sepultus  est  Christus,  ct  dies 

sponsi,  hoc  est  discipulos  meos,  qui  sunt  quidam  sequentes.  Die  enim  passionis,  Ju- 

spirituales  filii  mei  (nam  et  ipsi  Apostoli  daei  abstulerunt  Apostolis    sponsum  ;   die 

de  quibus  nunc  sermo,  a  Christo  baptizati  autem  ascensionis,  Christus  se  ipsum  abs- 

ereduntur, secundum  Augustinum  ;  a  Chri-  tulit  eis  quantum  ad  corporalem  praesen- 

sto  quoque  per   evangelicae  legis  sapien-  tiam,  quemadmodum    in  Joanne  :  Exivi,  Joann.wi, 

tiam  fuerunt  spiritualiter  regonerati  seu  inquit, a  Patre, et  veni  in  mundum ;  iterum   8' 
innovati  et  educati,atque  per  gratiam  ejus  B  relinquo   mundum,    et   vado   ad    Patrem. 

renati),  quamdiu  cum  illis  est  sponsus  per  Quantum  vero  ad  spiritualem  et  invisibi- 

corporalem  praesentiam,tanquam  magister  lem  divinitatis  praesentiam  et  gratiae  inha- 

et  pater  ac  dominus,  facere  jejunare,  fre-  bitationem,  Christus  cum  fidelibus  jugiter 

quenter  et  afflictive?  tanquam  dicat  :  Non  manet,  imo  et  quoad   praesentiam  sacra- 

potestis  eos  ad  hoc  rationabiliter  coarcta-  mentalem,   prout  in  Matthaeo  pollicetur  : 

re,  nec  decet.  Quamdiu  enim  talitcr  spon-  Ecce   ego  vobiscum    sum  cunctis   diebus    \iatth. 

sum,  scilicet  Christum,  habent  praesentem,  usque  ad  consummationem  saeculi.  Tunc  XXV1"'  -°- 

tempus  est  Iaetitiae  spiritualis,  gaudii  nu-  jcjunabunt  in  illisdiebus. Nam  et  in  triduo 

ptialis  et  alacritatis.  sepulturae  fuerunt  mcestissimi,  nec  cibus 

Porro  tempus  hujus  alacritatis  et  gaudii,  eos  delectabat  corporeus.  Postea  quoque 

scilicet   tempus  gratiae,  ccepit   in   Christi  primitiva  Ecclesia  in  Jerusalem  in  summa 
incarnatione,  in  qua  sibi  in  utero  Virginis  C  vixit  sobrietatc  :  imo  post  paucos  annos  a 

tam  humanam  naturam  quam  ipsam  Ec-  Christi  passione  fuit  ibidem  in  grandi  in- 

clesiam,  junxit  ac  desponsavit.  A  tempore  opia,  ut  in  epistolis  suis  Paulus  testatur; 

autem  transgressionis  priorum  parentum  qui  etiam  ad  Corinthios  de  se  suisque  ait  : 

usque  ad  tempus  incarnationis,  fuit  tem-  In  omnibus  commendamus  nos,  sicut  Dci    ncor.yi, 

pus  tristitiae  et  mceroris,tempusque  lugen-  ministros,  in  fame  et  siti,in  jejuniis  multis.  M;  *».*'■ 
di  ac  jejunandi.  Itaque  Christus  se  ipsum         Praeterea,  Augustino  testante,  duplex  est 

nominat  sponsum,  de  quo  dixit  Psalmo-  jejunium  :  unum  in  tribulatione,  ad  pro- 

Ps. xvni, c.  graphus,  Ipse  tanquam  sponsus  procedens  pitiandum    Deum  pro  peccatis  ;  aliud    in 

de  thalamo  suo.  De  quo  sponso  in  Can-  gaudio,  quum  tanto  minus  delectant  car- 

ticis  canticorum  Salomon  vaticinatur.  Al-  nalia,  quanto   spiritualium    major  sagina 

luditque  Christus  his  verbis  ei  quod  apud  est.  De  primo  autem  jejunio  dixit  Christus 

Joann. m,  Joannem  ait  Baptista  de  Christo  :  Qui  ha-  I)  filios  sponsi  non  debere  jejunare,  sponso 

bet  sponsam  sponsus  est ;  amicus  autem  eis  praesente.  Secundum  quoque  jejunium 

sponsi,  qui  stat  et  audit  vocem  ejus,  gau-  in  Apostolis  exstitisse,  praesertim  recepto 

dio  gaudet   propter  vocem   sponsi.  Unde  Spiritu   Sancto,  certissimum  est,  quando 

et  Christus   convenienter  ita   locutus  est  ut  in  Actibus  asseritur,  Omnes  qui  crede-  Ad.  n,4 

coram  discipulis  Praecursoris,  quasi  in  me-  bant,  erant   pariter,  et   sumebant   cibum   6' 

moriam  eis  reducens  verba  a  magistro  eo-  cum  exsultatione  et  simplicitate  cordis. 
rum   prolata  ante  hanc  quaestionem.   Di-  Dicebat  autem  et  similitudinem  ad  il-       3 

cit  autem  Cyrillus   :  Salvatoris   nostri   in  los  :  per  quam  ostendit,  quod  discipulis 
hoc  saeculo  demonstratio,  nihil  aliud  fuit      suis  non  fuit  subito,  seu  ante  sponsi  abla- 

quam  quaedam  festivitas  intelligibilis, quasi  tionem,  magnum  jejunium  imponendum. 
quamdam  sponsam  copulans  illi  nostram      Similitudo  autem  et  exemplificatio,  ad  cla- 


29 


501) 


ENAKRATIO    IN    CAP.    V    LtC.E. 


ART.    XIII 


riorem  intellectum  praecipue  conferunt.  Et 
quoniam  Judaea  in  medio  Syriae  est  et  pars 

Palaestinae,  secundum  Hieronymum  atque 
Chrysostomum,Syris  autem  et  maxime  Pa- 
laestinis  consuetudinarium  seu  familiare 
est  ad  omne  verbum  parabolam  applicare, 
secundum  Hieronymum  :  Christus  quoque 
bona3  illorum  consuetudini  se  conformans, 
per  totum  Evangelium  frequenter  similitu- 
dines  seu  parabolas  }img\t.Quia  nemo,  hoc 
est  nullus  rationabiliter  agens,  commis- 
suram,  id  est  particulam  panni,  a  vesti- 
mento  novo  immittit  in  vestimentum  ve- 
tus  :  hoc  est,  qui  vult  vestem  veterem 
resarcire  seu  reformare,  non  sumit  a  nova 
veste  frustum  panni  quo  vetus  vestimen- 
tum  reformet :  alioqui,  id  est,  nisi  ita  se 
habeat  et  istud  observet,  et  novum  vesti- 
mentum  rumpit.  illud  frangendo  per  sub- 
tractionem  necessariae  sibi  partis ;  et  veteri 
vesti  non  convenit  commissura  a  novo,  id 
est  portio  panni  a  nova  veste  subtracta, 
quoniam  tam  dissimiles  partes  panni.  in 
uno  non  bene  stant  indumento. 

Per  hoc  Christus  insinuat,  quod  simili 
modo  his  qui  assueti  sunt  quotidie  usque 
ad  plenum  comedere.  non  congruat  statim 
in  ipso  conversionis  eorum  principio  abs- 
tinentiam  magnam  injungere.Tales  autem 
fuisse  suos  discipulos  innuit  Christus.  Sed 
paulatim  ad  perfectiora  ducendi  sunt,  ut 
gustata  spirituali  dulcedine,  fortiores  sint 
ad  corporis  afflictiones;  ne  statim  in  con- 
versionis  suae  initio  per  excessivum  rigo- 
rem  terreantur  aut  dejiciantur.  Quo  etiam 
confessores  docentur,  ne  noviter  pceni- 
tentibus  et  confitentibus  poenitentias  ni- 
mis  graves  injungant,  ne  illi  resiliant.  Ita 
et  mystice,  in  homine  commisceri  non  de- 
bent  actus  veteris  novique  hominis  :  quia 
juxta  Ambrosium,  discolor  vestis  spon- 
so  Christo  non  placet,  qui  per  Jeremi- 
jer.  xn, 9.  am  ait  :  Numquid  avis  discolor  hereditas 
mea  mihi  ?  Venite,  congregamini  ad  de- 
vorandum  eam.  Sed  exuenda  est  omni- 
no  vetustas  vitiorum,  ac  novitas  induenda 
virtutum,  dicente  Apostolo  ad  Ephesios  : 

Ephes.w,  _  r     .      .  r 

i-K>i         Deponite  secundum  pnstinam  conversati- 


A  onem  veterem  hominem,  qui  corrumpitur 
secundum  desideria  erroris  ;  renovamini 
autem  spiritu  mentis  vestrae,  et  induite 
novum  hominem,  qui  secundum  Deum  cre- 
atus  est. 

Insuper,  secundam  Christus  similitudi- 
nem  ad  idem  inducit.  Et  nemo  prudenter  37 
agens,  mittit  vinum  novum  in  utres  vete- 
res,  id  est  in  vasa  antiqua,  propter  eorum 
debilitatem  :  alioqui,  id  est,  si  oppositum 
egerit,  fundendo  mustum  in  vetera  vasa, 
rumpit  vinum  novum  utres,  hoc  est,  vasa 

B  talia  per  suam  fortem  ac  violentam  ebul- 
litionem  confringit :  et  ipsum  vinum  utri- 
bus  antiquis  infusum,  effundetur,  vasis 
confractis,  et  utres  vetusti  ac  debiles  per- 
eunt,  quia  rumpuntur.  Sed  vinum  novum  38 
in  utres  novos  et  fortes  mittendum  est,  et 
utraque  conservantur,  videlicet  continens 
et  contentum,  seu  vinum  et  vasa. 

Similiter  vult  Salvator,  quod  discipuli 
sui  adhuc  carnales,  rudes,  ac  fragiles,  ar- 
dua  virtutum  exercitia  in  principio  suae 
conversionis  ferre  non  poterant,   sed  in- 

C  novandi  ac  confortandi  erant  statim  post 
Christi  resurrectionem  ac  ascensionem,  per 
Spiritus  Sancti  infusionem,  quo  facto  ido- 
nei  fuerunt  ad  omnia.  Itaque  spiritualis 
fervor  atque  perfectio  et  abstinentia,  novo 
vino  comparantur,  quia  mentem  optime 
alunt,  roborant,  exhilarant,  et  bonae  famae 
respergunt  odore.  Imperfecti  autem  et  fra- 
giles  utribus  comparantur  veteribus,  quia 
si  ab  eis  magna  exigatur  perfectio,  pror- 
sus  deficiunt.  Tales  autem  adhuc  fuisse 
Apostolos,  probavit  eorum  fuga  a  Christo    Matth. 

D  dum  caperetur,  et  trina  negatio  Petri.  Hinc  ™*|l56,6fl 
in  religione  habent  novilii  annum  proba- 
tionis,  quo  vires  suas  experiantur,  et  suc- 
cessive  ad  perfectiora  ducantur.  Hinc  de 
indiscreto  laboratore  per  Jeremiam  scri- 
ptum  est  :  Quia  plus  fecit  quam  potuit,  jer.xum, 
idcirco  periit.  Et  Paulus  ait  :  Rationabile  3D6- 

r  Rom.  xn,  1. 

obsequium  vestrum.  Hoc  est  quod  in  Ec- 
clesiaste  Salomon  loquitur  :  Noli  esse  ju-  EeeU.-m, 
stus    multum  :   neque   plus   sapias   quam  ,T- 
oportet,  ne  obstupescas.  Quod  totum  ideo 
dicitur,  ut  indiscretio  evitetur,  et  paulatim 


ENARRATIO   1N   CAP.   VI    LUC/E.    —   ART.    XIV  501 

ac  ordinate  studeamus  proficere.  Verum-  A  assuetus  est  bibere  vinum  vetus.  Diffici- 

tamen    omnipotentia   Dei,   et  gratia  ejus,  Ie   quippe  est   assueta   relinquere,  quum 

communibus  legibus  non  arctantur.  Unde  similitudo  sicut  et  habitus,  sit  quasi  alte- 

Aet. ix, 3  nonnulli,  sicut  et  ipse  Paulus  apostolus,  ra  natura  :   propter  quod   consueta  plus 

etseq.       subito  gratia  Dei  tam  mirabiliter  praeveni-  placent.  Tta  vult  Christus,  quod  discipuli 

untur  atque  implentur,  ut  statim  in  con-  sui  a  pristina  consuetudine  non  erant  re- 

versionis  suae  exordio,  inter  perfectos  habe-  pente  ad  oppositum  transferendi,  sed  pau- 

ant  computari,  quemadmodum  et  Joanncs  latim  perficiendi.  Hinc  et  ipsi  Scribae  et 

Baptista  in  pueritia  sua.  Pharisaei  litterali  Scripturarum  intelligen- 

39           Postremo,  similitudo  tertia  additur.  Et  tia  assueti,  spirituales  Christi  doctrinas  ca- 

nemo  bibens  vetus  vinum,  statim  vult  no-  pere  non  valebant.  Carnalibus  quoque  non 

vum,    hoc   est,    non    subito    convertit   se  statim  spiritualia  dulciter  sapiunt,  quam- 

ad  bibendum  tantummodo  mustum.  Dicit  B  vis  in  se  dulcissima  comprobentur.  Unde 

enim  :  Vctus  vinum  melius  est  novo  :  quia  ea  quae  Dei  sunt,  in   principio  difficulter 

communiler  ita  est  :  et  quamvis  ita  non  adimplent,  quae  habituati  in  bonis  delecta- 

csset,  tamen  frequentcr  apparet  sic  ei  qui  biliter  prosequuntur. 


ARTICULUS  XIV 


EXPOSITIO    CAPITUU    SEXTI    '.    FACTUM    EST    AUTEM    IN    SABBATO    SECUNDO    PRIMO,    ETC. 


PEB  totum  Evangelium  edocetur,  quo-  C  Azymorum.  Quum   namque  Judaei  immo- 

modo  Scribae,  et  maxime  Pharisaei,  qui  larent  pascha  de  sero,  sequenti  die  festum 

volebant  ceteris  religiosiores  censeri,quum  Azymorum  celebrabant.  Et  sic  debere  in- 

tamen  hypocritae  essent,  insidiati  sint  Chri-  telligi  probat  Isidorus,  quia  Apostoli,   ut 

sto  et  ejus  discipulis  :  quia  videbant  po-  statim  dicetur,  vellebant  spicas  et  mandu- 

pulum  ad  Christum  eis  relictis  confluere,  cabant,  quia  tunc  spicae  flectuntur  a  fru- 

propter  quod  invidia  torquebantur.  Unde  ctu,  videlicet  illis  in  locis.  Quum  transiret 

in  principio   hujus    capituli    ponitur  alia  Jesus  per  sata,  videlicet  per  itinera  trita, 

cavillatio  callidorum  illorum.  sita  inter  segetes  agri,  vellebant  discipuli 

Factum  est  autem  in  sabbato  secundo  ejus  spicas,  removendo  illas  a  granis,  et 

primo.  Circa  quod  scribit  Theophilus  :  Ju-  manducabant  grana,  confricantes  eas  ma- 

daei  omnem  festivitatem   sabbatum    nun-  nibus,  id  est,  spicas  manibus  suis  confri- 

cupabant,   quia   sabbatum   requies   inter-  D  cantes,  ut  sic  grana  extraherent  ex  spicis 

pretatur.   Multoties  autem  contingebat  in  et  palea.  Habebant  enim  grandem  esuri- 

Parasceve,  id  est  sexta  feria,  festivitas;  et  em,  et   alimenta   secum   non  detulerunt. 

vocabant  Parasceven  sabbatum,  propter  fe-  Allegatque  Beda  verba  Marci  evangelistae,    Marc.m, 

stum;  deindc  principale  sabbatum  imme-  quod  tantus  fuit   turbarum   ad  Christum 

diate  scquens  dicebant  secundum.primum,  concursus,  quod  discipuli  spatium  man- 

quasi  secundum  a  praecedentis  diei  festi-  ducandi  non  habuerunt. 
vitate,    primum    autem    quasi    principale  Quidam  autem  Pharisworum  dicebant 

respectu    illius.  Vel,   secundum  lsidorum  illis,  livore,  non  zelo  aequitatis  accensi  : 

abbatem,  ideo  dicit,  Secundo  primo,  quia  Quid  facitis,  quod  non  licet  in  sabbatis? 

secundum    erat  Paschae,    primum   autem  Pharisaei  isti  instar  invidorum,  passiones 


SO. 


502 


KNARRATIO    1N    CAP.    VI   LU(LE.    —   ART.    XIV 


Matlh.  xn, 
2;  Marc.  n, 

24. 


ls.  XI,  i. 


I  /?egr.  xxi. 
1-6. 


Lev.  xxiv 

5-8. 


lbid.  vm 
31;  xxiv,  9 


suas  colore  justitise  palliabaut,  proui  ad  A 
increpandum ;  et  sua  increpalione  propri- 
am  imperitiam  ostenderunt,  quia  prgece- 
ptum  de  observatione  sabbati  non  recte 
intellexerunt,  ut  consequenter  ostendit  Sal- 
vator. 

Et  respondens  Jesus.  Ejus  enim  fuit,  di- 
scipulos  suos  simplices  ac  humiles  a  per- 
versis  illis  defendere.  Yerumlamen  apud 
Matthseum  et  Marcum  leguntur  Pharisaei 
Christoobjectionem  istam  fecisse;  sed  quia 
multi  fuernnt,  probabile  est  quod  qui- 
dam  eorum  Christo,  quidam  vero  discipu-  B 
lis  ejus,  ista  locuti  sint.  Christus  autem 
piis  et  mitibus  suis  discipulis  implevit 
quod  per  Isaiam  de  Christo  praedictum 
est  :  Judicabit  in  justitia  pauperes,  et  ar- 
guet  in  sequitate  pro  mansuetis  terrse.  Di- 
(tit  :  Nee  hoc  legistis,  quid  fecit  David, 
quum  esurisset  ipse,  et  qui  cum  eo  erant  ? 
quomodo  intravit  in  domum  Dei,  hoc  est 
in  tabernaculum  Domini  in  Nobe  urbe  sa- 
cerdotum.  Ista  historia  primo  libro  Regum 
habetur,  quemadmodum  David  Saulem  fu- 
giens,  venit  ad  Achimelech  pontificem  in  C 
Nobe,  et  fame  laborans,  petiit  a  pontifice 
cibum  pro  se  et  sociis  suis.Quumque  pon- 
tifex  non  haberet  nisi  panes  quibus  solis 
sacerdotibus  vesci  licebat  secundum  le- 
gem,  dedit  eos  David  et  ejus  ministris.  Nec 
tamen  transgressus  est  legem,  quia  neces- 
sitas  fuit  ibi  sufficiens  causa  dispensatio- 
nis.  Hoc  est  quod  subditur  :  et  panes  pro- 
positionis  sumpsit  David  a  pontifice,  et 
manducavit,  et  dedit  his  qui  cum  ipso 
erant,  hoc  est  sociis  suis  ad  manducan- 
dum.  Porro,  panes  propositionis  diceban-  D 
tur  duodecim  panes,  qui  quolibet  sabbato 
calidi  ponebantur  super  mensam  in  taber- 
naculo  Domini.  Quos  non  licet  manduca- 
re,  nisi  tantum  sacerdotibus,  ut  in  Levitico 
habetur.  Quod  intelligendum  est,  excepto 
articulo  necessitatis,  et  evidentis  utilitatis: 
sic  enim  et  ceterse  leges  intelliguntur.  Ubi 
autem  vera  necessitas  aut  evidens  utilitas 
adest,laudabiliter  dispensatur  :  quse  si  de- 
fuerint,  non  erit  dispensatio,  sed  dissipa- 
tio  juris,  ita  quod   nec  dispensator,  nec 


dispensatione  utens,  coram  Deo  judice  ex- 
cusatur,  quemadmodum  summi  Pontifices 
Leo  et  Gelasius  scribunt. 

Et  dicebat  illis,  Christus  scilicet  Phari-  5 
seeis  :  Quia,  id  est  quod,  dominus  est  Fi- 
lius  hominis,  etiam  sabbati.  Quasi  dicat  : 
Ego  Filius  hominis,  quum  sim  dominus 
sabbati  omniumque  dicrum  ac  temporum, 
potestatem  et  auctoritatem  plenariam  ha- 
beo  dispensandi  circa  sabbati  observatio- 
nem,  ideo  auctoritate  mea  mei  excusantur 
discipuli.  Quibus  verbis  Christus  suam  di- 
vinitatem  ac  majestatem  fatetur,  quia  do- 
minari  temporibus,  proprie  soli  competit 
Deo,  quanquam  et  Christus  secundum  as- 
sumptam  naturam,  omni  prselatus  sit  ac 
dominans  creaturse  per  aucloritatem  con- 
cessam,  participatamque  potestatem.  Chri- 
sti  quoque  auctoritate  celebritas  cessavit 
jam  sabbati,  et  prima  feria  facta  est  ce- 
lebris. 

Factum  est  autem  et  in  alio  sabbato,  ut  6 
intraret  synagogam,  et  doceret.  Cur  Chri- 
stus  praesertim  in  sabbatis  ac  synagogis 
docuerit,  et  multa  signa  effecerit,  ssepius 
dictum  est.  Et  erat  ibi,  puta  in  synagoga, 
homo,  et  manus  ejus  dextera  fuit  arida, 
id  est  contracta.  Observabant  autcm  Scri-  7 
ba>  et  Pharisan,  si  in  sabbato  curaret ,  hoc 
est,  infirmum  quempiam  supernaturali- 
ter  sanaret,  ut  invenirent  unde  accusarent 
eum.  Ecce  perversitas  infinita,  et  quomo- 
do  animam  infelicem  excaecat  detestanda 
invidia  :  ita  ut  homo  inde  deterioretur,  un- 
de  merito  sedificaretur.  Invidia  quippe  om- 
nia  etiam  benc  gesta  ejus  quem  odit,  facit 
sinistre  interpretari  :  imo  invidus  propo- 
nit  omnia  facta  ejus  quem  odit  obfuscare, 
inficiare,  deprimere,  quseritque  vias  qui- 
bus  hoc  impleat.  Sic  Pharisaei  et  Scribae 
humani  honoris  percupidi,  infatigabiliter 
scrutabantur  qualiter  verba  et  facta  Chri- 
sti,  quem  oderant,  apparenter  coram  ho- 
minibus  reprobarent.  lllorum  ergo  vilissi- 
mum  vitemus  rancorem,  illud  Sapientiae 
implentes,  Nec  cum  tabescente  invidia  Sap.w,v&. 
communicabo  ;  et  fortia  bona  facta  alio- 
rum,  qua?  imitari  non  possumus  aut  non 


KNAKRATIO    IN    CAP.    VI    LUC^E. 


AKT.    XIV 


503 


satagimus,  diligamus  atque  laudemus,  nos 
ipsos  comparatione  illorum  humiliantes. 
—  Porro,  super  illud,  Ut  accusarent  eum, 
communiter  dicunt  expositores  :  Ut  accu- 
sarent  eum  de  transgressione  sabbati,  si 
curaret,  vel  de  crudelitate  et  impotentia, 
si  non  curaret.Verumtamen  ex  Christi  ver- 
bis  elicitur,  quod  non  intendebant  eum 
accusare  nisi  de  transgressione  sabbati  si 
curaret,nam  hanc  eorum  intentionem  con- 
sequenter  redarguit. 

8  Ipse  vero  sciebat  cogitationes  eorum  in- 
sidiosas  ac  fraudulentas  a/lversus  se  ;  et 
ait  homini  qui  habebat  manum  aridam  : 
Surge,et  sta  in  medio:ut  miraculum  cun- 
ctis  clarius  paleat,  et  invidorum  insania 
aptius  confutetur;  item,  ut  intuentes  con- 
tractum,  magis  ei  condoleant.  Et  surgens 
stetit. 

9  Ait  autem  ad  illos  Jesus  :  Interrogo  vos, 
non  ex  ignorantia,  sed  ex  prudentia,  ut 
vestram  insipientiam  malitiamque  osten- 
dam  et  corrigam,  si,  id  est  an,  licet  sabba- 
to  bene  facere,  videlicet  opus  pietatis  et 
caritatis  egentibus  impertire,  an  male  :  et 
certum  est  quod  non  liceat,  nec  unquam 
agere  male  ;  et  an  licet  animam  salvam 
facere,  an  perdere  :  certumque  est  quod 
liceat  salvare,  et  non  perdere.  Christus  au- 
tem  corpus  miraculose  curaturus,  sciscita- 
tur  et  de  animae  salvificatione,  quia  quos 
sanavit  in  corpore,sanavit  et  mente,  pecca- 
ta  tollendo,  et  gratiam  infundendo.  Insuper, 
corporum  curam  ad  animarum  ordinavit 

Atatth.xn,  salutem.  Porro,  secundum  Matthaeum,  Pha- 
risaei  interrogaverunt  Christum,  an  cura- 
re  liceret  in  sabbato.  Lucas  vero  inducit 
Christum  illos  hoc  interrogasse.  Ad  quod 
in  libro  de  Consensu  Evangelistarum  Au- 
gustinus  respondet,  quod  Pharisaei  primo 
proposuerunt  hanc  quaestionem ;  Christus 
autem  illorum  insidias  intuens,  jussit  ho- 
minem  contractum  stare  in  medio,  et  tunc 
illorum  quaestionem  repctiit,  nt  ad  eam 
convenientius  responderet.  ltaque  sua  quav 
stione  ac  providentia,  illorum  praevenit 
calumniam,  confudit  versutiam,  imperili- 
amque  monstravit. 


10 


A  Et  circumspectis  omnibus  cum  ira,  con-  10 
tristatus  super  caicitate  cordis  illorum,  ut  JUare.ai,s. 
dicitur  in  Marco  :  fuil  enim  in  Christo  ira 
per  zelum,  rationis  judicium  non  praeve- 
niens,  sed  ex  ejus  assumpta  imperio:  dixit 
homini,  quia  Pharisaei  et  Scribae  non  re- 
sponderunt  :  Extende  manum  tuarn  ari- 
dam  dexteram.  Et  extendit ;  et  restituta 
est  manus  ejus,  id  est,  sanitati  et  usui  na- 
turali  est  reddita.  Christi  aulem  facta,  ope- 
rosissima  erant,  ideo  eodem  momento  quo 
jussit,  Extende  manum  tuam,  sanata  est. 

B  Neque  enim  valebat  extendi,  nisi  contra- 
ctione  seu  ariditate  sua  ablata.  In  quo  pa- 
tet  eminentia  potentiae  Christi,  tam  impe- 
rialiter  ac  instantanee  et  supernaturaliter 
operantis.  Quod  non  nisi  divina  fieri  po- 
test  virtute  :-quia  etsi  interdum  per  natu- 
ram  et  artem  curetur  contractus,  non  ta- 
men  utique  in  instanti  aut  solo  imperio, 
quia  naturam  et  artem  in  talibus  constat 
successive,  non  instantanee,  operari. 

Ipsi  autem  Scribae  et  Pharisaei  repleti       11 
sunt  insipientia,  id  est  stultissimis  cogita- 

C  tionibus,  errore,  invidia,  pravis  consiliis  : 
quia  inde  facti  sunt  pejores,  unde  debu- 
erant  fieri  meliores.  Nec  tam  imperiosum 
miraculum  potestati  adscripserunt  divinae, 
sed  rationabili  informationi  Christi  acqui- 
escere  noluerunt,  qui  ut  in  Matthseo  legi- 
tur,  multum  gratiose  ac  evidenter  illorum 
ignorantiam  declaravit,  dicendo  :  Quis  erit  Matth.xu, 
ex  vobis  homo  qui  habeat  unam  ovem,  et  ' l2' 
si  ceciderit  haec  sabbatis  in  foveam,  nonne 
levabit  eam  ?  Qiianto  magis  est  homo  me- 
lior  ove?  Quibus  verbis  ostendit  Salvator, 

D  quod  illi  non  intellexerunt  veraciter  prae- 
ceptum  de  sabbati  observatione.  Non  enim 
quemlibet  actum  exteriorem  in  eo  prohi- 
buit  per  Moysen  Deus,  sed  dixit  :  Omne  £eo.nm; 
opus  servile  non  facietis  in  eo.  Et  si  saepe  Nm-mm^ 

r  r        XXIX. 

indeterminate  omne  opus  prohibere  vide- 
atur,  intelligendum  est  de  omni  opere  ser- 
vili,ut  quum  in  Exodo  scribitur  :  Septimo  Exod.xx, 
die  non  facies  omne  opus. 

Quocirca  sciendum,  quod  ab  operibus 
servilibus  sabbalo  fuit  vacandum,  ut  spi- 
ritus  hominis  libere  Deo  vacaret.  Opus  au- 


10. 


504  ENARRATIO    IN    CAP.    VI  LUCE.    —   ART.    XIV 

tem  tripliciter  fertur  servile  :  Primo,  ser-  A  non  speretur.  Postremo,  de  hac  Pharisseo- 

vitute  culpae,  ut  actus  peccali  :  et  a  tali  rum  atque  Scribarum  impietate  Psalmista 

opere  feriandum  seu  abstinendum  fuit,  et  in  Christi  persona  prsedixit  :  Locuti  sunt  p*.cvm,3- 

est,  cunctis  diebus.  Secundo,  servitute  for-  adversum  me  lingua  dolosa,  et  sermonibus  °* 

tunse,  ut  opus  mechanicum,  a  quo  sabbatis  odii  circumdederunt   me  :   pro  eo  ut  me 

diebusque  festivis  fuit  vacandum  :  quod  diligerent,  detrahebant  mihi ;  et  posuerunt 

Scriptura  magis  proprie  vocat  opus  servi-  adversum  me  mala  pro  bonis.  Hoc  et  in 

le.  Tertio,  servitute  naturse,  ut  opus  cor-  Joanne  Christus  testatur  :  Ut   impleatur,  Joann.xv, 

pons   sustentationi   deserviens.  Et   a  tali  inquiens,  sermo  qui  in  lege  eorum  scri-  2S" 

aliquando  abstinendum,   interdum   non  :  ptus  est,  Quia  odio  habuerunt  me  et  Pa- 

quia  aut  fuit  opus  non  impediens  liberam  trem  meum  gratis. 

Deo  vacationem,  sed  adjuvans,  ut  itinera-         Spiritualiter,  per  hominem  cujus  dex- 

tio  parva,  et  a  tali  non  fuit  sabbato  aut  fe-  B  tera  aruit,  intelliguntur  hi  qui   ad  male 

stis  cessandum;  aut  impediens,et  tunc  vel  agendum  sunt  expediti,  ad  bona  opera  im- 

fuit  opus  tale  necessarium,   seu  non  :  si  potentes,  vel  potius  acediosi  atque  nolen- 

non,  tunc  fuit  hinc  abstinendum;  si  fuit  tes.  Per  manum  nempe  vis  operativa  ex- 

necessarium,  aut  potuit  prseveniri  aut  dif-  primitur  :  sicque  sinistra  vocatur  vis  ista, 

ferri,  aut  non  :  si  potuit,  fuit  abstinendum;  ut  mali  activa  ;  dextera  vero.  in  quantum 

si  non  potuit,  tunc  fuerat  faciendum.  Idcir-  bonorum  est  operum   productiva.  De  ta- 

co  a  preeparatione  ciborum  abstinendum  libus  in  Jeremia  habetur  :  Sapientes  sunt  /er.w.aa. 

fuit  in  sabbato,  non  autem  ab  impugnan-  ut  faciant  mala,  bene  autem  facere  nesci- 

tium  hostium  expugnatione,  seu  repulsio-  erunt.  Et  Isaias  :  Vse,  inquit,  qui  potentes  /«.v.as.ra. 

ne,  vel  defensione.  Propter  quod  in  libris  estis  ad  bibendum  vinum,  viri  fortes  ad 

[Mach. n,  Machabeeorum  leguntur  statuisse  Judsei,  ut  miscendam    ebrietatem,    et   opus    Domini 

contra  hostes  sibi  sabbato  occurrentes  pu-  C  non  respicitis.  Tales  etiam  inter  religiosos 

gnarent.  et  clericos  multi  inveniuntur,  qui  in  divi- 

Et  colloquebantur  ad  invicem,  quidnam  ni  cultus    obsequio  mox   lassantur,  osci- 

facerent  de  Jesu,  hoc  est,  quid  mali  ei  ir-  tant,et  festinant,  seu  exeunt,  in  confabula- 

rogarent.  Ecce  quanta   malitia,   quia  pro  tionibus  vero  et  commodis  corporis  fortes 

maximis  beneficiis  intenderunt  mala,  imo  et  alacres  conspiciuntur  :  in  quibus  gra- 

pcenam  mortis,  rependere,  juxta  illud  Mat-  tia  non  dominatur  naturse,  nec  virtus  pec- 

Matth.xu,  thsei  :  Exeuntes  Pharissei,  consilium  fece-  cato,  ut  exigitur  aut  expedit  ad  salutem. 

u'  runt  quomodo  eum  perderent,  id  est,  oc-  Juxta  hanc  tropologiam,  per  Zachariam  de 

Marc.  111,6.  ciderent.  Et  in   Marco  fertur,  quod  cum  negligente   pastore   temporalia   spirituali- 

Herodianis  inierunt  consilium.  Sed  mirum  bus  prseferente  asseritur  :  0  pastor  et  ido-    Zach.  «, 

videtur,  quod  Jesus  hominum  amator,  tan-  lum  derelinquens  gregem  !  Brachium  ejus  17' 

ta  illorum  scandala  quee  praescierat,  non  D  ariditate  siccabitur,  et  oculus  ejus  dexter 

vitabat.  Ad  quod  respondetur,  quod  scan-  tenebfescens  obscurabitur. 
dalum  pusillorum  vitandum  est,  salva  tri-         Tali  itaque  peccatori  a  bonis  contracto, 

plici  veritate,  videlicet  vitse,  doctrinse,  ju-  atque  ab  aqua  salutaris   sapientise  arido, 

stitiae  :  ut  quando  opus  bonum  non  est  de  prsecipit  Christus  :  Surge,  id  est,  per  pce- 

necessitate   prsecepti,  sed   de   abundantia  nitentiam  a  peccati  ruina  resurge  :  juxta 

supererogationis.  Scandalum   vero   Phari-  illud  Apostoli,  Surge,  qui  dormis,  et  ex-   Ephes.\-, 

sseorum  vitandum  non  est,  ut  ideo  bonum  surge  a  mortuis  ;  sta  in  medio,  id  est,  pu-  u- 

supererogationis  omittatur  vel  differatur  :  blice  pceniteas.et  bene  age,atque  in  gratia 

quoniam  talium  scandalum  non  ex  infir-  persevera,  et  aliis  exemplarem  te  exhibe, 

mitate  vel   excusabili   ignorantia,   sed  ex  qui  publice  es  transgressus,  et  alios  scan- 

malitia  oritur,  ita  ut  ex  dilatione  correctio  dalizasti  :  secundum  illud  Apostoli,  Sitis  is,  ig. 


ENARRATIO    IN   CAP.    VI   LUCLE.    —   ART.    XIV  505 

sino  querela  in  medio  nationis  perversae,  A  tionis  internao  ad  Dcnm,  dnm  inde  crea- 
verbum  vitae  contincntcs;  extende  manum  tureo  Dei  ex  ornni  parte  abundantius  con- 
tuam,  id  est  ad  opera  bona  potentiam  tibi  spiciuntur,  ex  quarum  intuitu,  Crcatoris 
concessam  efficaciter  applica  :  juxta  illud  consideratur,  amatur,  honoratur,  atque  in 
Prov.xw,  Proverbiorum,  Mannm  suam  extendit  ad      admiratione  habetur  majestas.  Rursus,ora- 


20. 


pauperem.  Frequenter  autem  contingit,  ut  turus  montem  conscendit,  ad  innuendum 

Christo    ita   jubente  et  gratiam   implendi  quod  omnis  orans,  infima  et  terrena  de- 

peccatori    praestante,    perversi    peccatoris  beat  oblivisci,  ccelestia  contemplari,  api- 

conversionem  videntes,  homini  devoto  per  cem  mentis  ascendere,  et  in  supremo  cor- 

cujus  instructionem  Christus  peccatorem  dis    consistens,    Deo    intendere   infixa   ac 

ita  convertit,  indignentur  et  insidientur.  libera  puritate,  quemadmodum  in  Joanne 

Consequenter   describitur   Apostolorum  Christus  testatur  :  Veri  adoratores  Patrem   foann.n, 

12       electio.  Factum  est  autem  in  illis  diebus,  B  adorabunt  in  spiritu  et  veritate. 

quibus  Christus  in  mundo  praedicavit  et  Insuper,  electurus  Apostolos  orationem 

miracula  egit.  Verumtamen,  quod  subdi-  tam  diuturnam  praemisit,  ad  instruendum 

tur  et  narratur   hic,   non    statim  contigit  quod   canonicis    praolatorum   electionibus 

post  praefata  immediate  dicta  ac  gesta,  sed  orationes  devotissimae  sint  praemittendae. 

ante,   videlicet   priusquam    Christus   fecit  Insuper,  in  oratione  pervigili  pernoctavit, 

sermonem  in  monte  :  unde  quod  de  Apo-  ut  doceat  nos  non  solum  in  die,  sed  horis 

stolorum  electione  hic  scribitur,  recapitu-  quoque  nocturnis,  orationibus  sanctis  in- 

latio  dicitur.  Exiit  in  montem  orare,  vi-  sistere,  atque  in  eis  diu  ac  fervide  per- 

delicet  in  monte  ubi  fecit  sermonem  de  manere.  Ut  autem  Chrysostomus  ait,  tem- 

beatitudinibus  ac  ceteris  evangelicae  legis  pus  nocturnum  devotioni   et  orationi  est 

praeceptis  atque  consiliis  ;  et  erat  perno-  aptius,  quia  tunc  tenebrae,  quies,  silenti- 

ctans  in  oratione  Dei.  C  um,  adspectus  stellarum,  compunctionem 

Christus  non  verbis  dumtaxat,  sed  re-  inducunt.  Hinc  Jeremias  monet  :  Consur-    rftren.ii, 

bus,  signis  et  actibus  nos  instruxit.  Cur  ge,  lauda  in  nocte  in  principio  vigiliarum,  19- 

itaque  oraturus  recessit  ab  aliis,  imo  et  a  et  effunde  sicut  aquam  cor  tuum  ante  con- 

devotis  discipulis,  et  ascendit  in  montem,  spectum    Domini   Dei   tui  ;  leva   ad    eum 

atque  tam  diu  oravit?  Totum  utique  pro-  manus  tuas.  Ideo  ait  Psalmista  :  Praevene-  p«.luyi,5. 

pter  nostram  instructionem,subventionem,  runt  vigilias  oculi  mei ;  et  rursus,  In  die    md.  3. 

et  salutem  peregit.  Nam  Christus,   etiam  tribulationis  meae  Deum  exquisivi  mani- 

secundum    formam    servilem    assumptam  bus  meis  nocte  contra  eum,  et  non  sum 

peccare  non  potuit,  nec  impediri  a  bono  ;  deceptus.  Et  Isaias  loquitur  Deo  :  Anima  is.  ««,  9. 

imo  nec  per  aliquod  adventicium  ad  de-  mea  desideravit  te  in  nocte. 
votionis  augmentum  juvari  :  quippe  qui  Et  quum  dies  faclus  esset,  vocavit  di-        13 

confirmatus  in  bono,  et  comprehensor  fuit  D  scipulos  suos,  qui  prope  montem  manse- 

secundum  animae  portionem  supremam  ;  runt  seu  convenerunt,  ibique  Christi  prae- 

tantaque  virtutum  perfectione   ab    incar-  stolabantur  praeceptum;  etelegit  duodecim 

nationis  exordio  adornatus,  quod   in   eis  ex  ipsis,  ut  essent  principales  prae  cete- 

nunquam  in  se  ipso  profecit,  sed  solum  ris,  et  ad  praedicationem  evangelicae  legis 

quantum  ad  manifestationem.  Recessit  er-  praecipue   ordinati   ac   dirigendi,  quos  et 

go  ab  aliis  oraturus,  ut  doceret  nos  suo  Apostolos  vocavit*.  Apostolus  namque  est  *nominavit 

exemplo,  quatenus  et  nos  devotius  oraturi  nomen  officii,  sicut  Propheta  et  angelus, 

precibus  in  privatis,  discedamus  ab  aliis,  secundum  Gregorium.  Apostolus  autem  di- 

ut  Deo  liberius,  stabilius  quietiusque  va-  citur  quasi  missus,  vel,  post  missus.  quia 

cemus.  Hinc  et  montem  conscendit,  quia  a  Christo  missi  sunt  praedicare,  et  post  su- 

et  talis  loci  situs  provocativus  est  eleva-  am  resurrectionem  misit  eos  ad  praedican- 


500 


ENARKATIO    1N    CAP.    VI    LLCJi:.    —    AKT.    XIV 


Act.  i,  26 
xiii,  2. 


14 


Marc.  ni 
16. 


dimi  per  totum  orbem.  Denique  secundum 
Ambrosium,  advertendum  est  cceleste  con- 
silium,  quia  non  sapientes,  non  divites, 
non  nobiles,  sed  publicanum  et  piscato- 
res,  quos  dirigeret,  elegit  :  ne  divitiis,  aut 
potentise  nobilitatisve  auctoritate  traxisse 
mundum  ad  fidem  videretur ;  nt  veritatis 
ratio,  non  disputationis  gratia,  praevaleret. 
Deinde  Apostolorum  nomina  exprimit, 
ne  quis  alinm  andeat  inscribere  Apostolo- 
rum  a  Christo  tunc  institutorum  catalo- 
go:  quamvis  et  postea  aliqni  divinitus  sint 
constituti  Apostoli,  nt  Matthias,  Panlus, 
Barnabas,  et  Silas.  Simonem,  quem  cogno- 
minavit  Petrum.  Secundum  Bedam,  non 
in  hac  electione  vocavit  eum  Petrum,  sed 
longe  ante,  quando  Andreas  duxit  Simo- 
nem  fratrem  suum  ad  Jesum  :  cui  Jesus 
/oonn.i,42.  tunc  dixit,  Tu  vocaberis  Cephas,  quod  in- 
terpretatur  Petrus,  ut  Joannes  describit. 
Sed  huic  obviare  videtur  illud  Marci,  Im- 
posuit  Simoni  nomen  Petrus  ;  et  loquitur 
ibi  Marcus  de  electione  Apostolorum.  Ideo 
alii  dicunt,  quod  illud  Joannis  scriptum, 
Tu  vocaberis  Cephas,  non  fuit  praesentis 
nominis  impositio.sed  futurae  impositionis 
nominis  hujus  preenuntiatio.  Videtur  au- 
tem  et  aliter  posse  dici.  Petrus  namque 
interpretatur  firmus  vel  obediens,  seu  prin- 
cipalis.  Cephas  quoque  interpretatur  prin- 
cipalis.  Quum  itaque  in  Joanne  scribitur, 
Cephas,quod  intrepretatur  Petrus,  sumitur 
Petrus  ut  interpretatur  principalis  :  sic- 
que  tunc  impositum  est  ei  nomen  Petrus, 
hoc  est  nomen  quod  tantum  valet  ut  Pe- 
trus,  secundum  hanc  Petri  interpretatio- 
nem,  quia  tunc  dictus  est  Cephas.  Postea 
autem  vocatus  est  Petrus,  prout  Petrus  in- 
terpretatur  firmus  sive  obediens,  juxta 
quem  modum  Christus  alibi  ait  ad  eum  : 
Tu  es  Petrus,  id  est  firmus,  et  super  hanc 
petram,  hoc  est  firmam  demum  fidei  con- 
fessionem,  aedificabo  Ecclesiam  meam.  — 
Ex  hac  immutatione  nominis  Petri,  qua 
qui  ante  apostolatum  vocatus  est  Simon,in 
electione  ad  apostolatum  dictus  est  Petrus, 
inducta  est  consuetudo  quod  dum  quis 
efficitur  Papa,  aliud  sibi  nomen  imponi- 


Malth.  xvi 
18. 


A  lur,  ad  designandum  spiritualem  immuta- 
tionem  qua  qui  aliis  rector  et  pastor  prae- 
ficitur,  in  alterum  melioremque  virum 
debet  mutari.  Sed  utinam  in  pejorem  et 
arrogantiorem  non  mutetur,  sicut  et  Saul, 
cui  tamen  prsedictum  fuit  :  Mutaberis  inmeg.%,6. 
alium  virum. 

Et  Andream  fratrem  ejus,  Jacobum  et 
Joannem,   quos    tunc   vocavit   Boanerges,    Mare.m, 
hoc  est  filios  tonitrui,  propter  altisonam  l/- 
praedicationem  eorum.  Isti  fuerunt  consan- 
guinei  Christi,  videlicet  filii  Mariae  uxoris 

B  Zebedaei,  qua?  fuit  soror  Christiferae  Mariae. 
Philippum  et  Bartholomceum,  Mallhwum  15 
ct  Thomam,  Jacobum  Alpluvi  filium,  qui 
dictus  est  Jacobus  Minor,  quia  vocatione 
posterior  Jacobo  fratre  Joannis.Vocatus  est 
etiam  frater  Domini  seu  Christi,  quia  cor- 
poris  dispositione  et  forma  ei  simillimus 
fuit  :  quem  propter  eximiam  suam  sancti- 
tatem,  Apostoli  suscepto  Spiritu  Sancto  or- 
dinaverunt  Jerosolymitanum  primum  Chri- 
stianorum  ibi  ep\sco\mm.  Et  Simonem,qui 
vocatur  Zelotes,  id  est  Cananaeus  :  cana  Matth.x,i. 

C  enim  dicitur  zelus.-EV  Judam  Jacobi  Mino-  16 
ris  fratrem,  qui  in  Matthaeo  vocatur  Thad-  lbid.z. 
daeus  ;  et  secundum  Hieronymum,  vocaba- 
tur  etiam  Lebbaeus,  quod  dicilur  corculus, 
id  est  diligens  sui  cordis  custos.  Isti  duo, 
videlicet  Simon  et  Judas,  fuerunt  fratres 
Jacobi  Minoris  et  filii  Mariae  uxoris  Al- 
phsei,  sororis  Virginis  gloriosae,  ut  in  Pas- 
sionali  Sanctorum  habetur.  Et  Judam  Is- 
cariotem,  qui  fuit proditor,  hoc  est  traditor 
Christi.  Quem  licet  Salvator  praenosceret 
traditorem  futurum,  elegit  tamen  eum  in 

D  Apostolum  :  propter  futuram  illius  mali- 
tiauret  ingratitudinem  non  desinens  agere 
quod  suae  exstitit,  bonitatis,praesertim  quia 
ex  proditoris  hujus  malitia  scivit,  potuit, 
et  voluit  magnum  bonum  elicere,  utpote 
Scripturarum  de  sua  traditione  impletio- 
nem,  et  suae  ineffabilis  pietatis  ostensio- 
nem,  quod  scilicet  illum  fecit  sibi  tam 
familiarem  atque  Apostolum,a  quo  se  prae- 
vidit  tradendum  :  de  quo  in  Joanne  disse- 
ruit,  Nonne  duodecim  vos  elegi,  et  unus  joann.  v., 
ex  vobis  diabolus  est  ?  71- 


ENARRATIO    IN   CAP.    VI    LUCiE.    —    ART.    XIV  507 

17  Et  descendens  cum  illis  duodecim  Apo-  A  xabanlur;  quorum  et  refrenatio  designa- 
stolis  de  superioribus  locis  monlis,  stetit  tur,  quum  additur,  Curabantur. 

in  loco  campeslri,  et  turba  discipulorum  Et  omnis  turba  quwrebat  eum  tangerc,        19 

ejus.  Quo  verbo  ostenditur  quod   multos  non  solum  infirmi,  sed  et  alii,  confidentes 

habebat  discipulos  :  nam  et  prseter  Apo-  ejus  tactu  ab  adversitatibus  tueri,  a  pec- 

Lnc.xj.  stolos,  designavit  septuaginta  duos  discipu-  catis  mundari,  gratiae  participes  fieri,  seu 

los,  misitque  eos  binos  ad  urbes  ad  quas  aliquod  beneficium  consequi  :  imo  secun- 

fuit  ipse  venturus,  ut  infra  habetur  ;  sed  dum  Marcum,   certatim  et  copiose  irrue-   Marc  m, 

et  alios  multos  habebat  discipulos,  quo-  bant  in  eum,  ut  tangerent  eum.  Cujus  cau-  10' 

rum  aliqui   saepe  recesserunt  ab  eo,  nec  sa  subjungitur  :  quia  virlus  de  illo  exibat, 

joann.w,  eum  amplius  sequebantur,  sicut  in  Joanne  id  est,  potestas,  virtus  et  sanctitas  in  ipso 

habetur.  Joannes  quoque  scribit,  quod  Jo-  consistens,  se  in  operationem  extendit,  et 

/6irf.xix,38.  seph  ab  Arimathea  fuit  d-iscipulus  Chri-  IJ  prseclaros  effectus  produxit.  Itaque  virtus 

sti,  quamvis  occultus  metu  Judaeorum.  Et  de  Christo  manavit,  non  quod  eadem  nu- 

multitudo  copiosa  plebis  ab  ornni  Judwa,  mero  virtus  de  ipso  prodierit,  aliosque  in- 

et  Jerusalem  :  quae  fuit  Judseae  metropolis,  traverit,  sed  quia  potestas  Christi  aliis  ef- 

ideoque  nominatim  exprimitur  ;  et  mari-  ficientiam  suam  impressit,  quemadmodum 

tima,  hoc  est  a  regione  sita  circa  mare  :  effectus  dicitur  a  causa  procedere,  et  cau- 

quod  secundum  Bedam  et  Glossam,   non  sa  in  effectum  exire,  pula  per  influentiam 

intelligitur  de  mari  Galilaeae  proximo  huic  quamdam./ft  sanabat  omnes  infirmos.  Imo 

loco   campestri,    quia   hoc   magnum    non  et  eos  qui  corpore  sani  erant,  ab  anima- 

esset  quod  de  illis  locis  venissent  ad  Chri-  rum  vulneribus,  id  est  peccatis,  sanavit, 

stum;  sed  intelligendum  est  de  Magno  ma-  dummodo  ex  parte  illorum  defectus  non 

ri,  in  quo  Tyrus  et  Sidon   poterant  com-  erat,   sed  quod   in   se  fuit  effecerint  :  ad 

prehendi.  Unde  et  subditur  :  et  Tyri,  et  C  quod  agendum  atque  ad  gratiam  sortien- 

Sidonis,  hoc  est  copiosa   harum  urbium  dam  disposuit  Chrisli  contactus  quosdam 

gentilium  multitudo.  Ex  quo  claret  quod  illorum,  pia  quadam  prseventione  suae  mi- 

maxima  fuit  Christi  fama,  quae  etiam  gen-  sericordiae,  virtute  ac  merito  ejus.  Specia- 

tiles  ex  tam  diversis  ac  remotis  locis  at-  liter  autem  loquitur  Evangelista  de  mira- 

18  traxit.  Qui  venerant  ut  audirent  eum,  id  culosa  corporaliter  infirmorum  curatione  ; 
est,  ejus  doctrina  seu  praedicatione  instru-  sed  quoniam  Christus  eos  sanavit  in  anima 
erentur,  atque  proficerent  :  et  forte  non  quos  corpore  curavit,  ut  Sancti  testantur, 
pauci  curiositate  quadam  attrahebantur,  verum  istud  de  utraque  sanatione  acci- 
cupientes    illum   adspicere  et   audire,  de  pitur. 

cujus  sapientia  et  eloquentia,  potestate  et  Circa  quod  quaeritur,de  qua  Christi  virtu- 

signis    tanta   audierant ;  et  sanarentur  a  te  hoc  intelligatur,  et  quomodo  humanitas 

languoribus  suis  qui  languidi  erant  :  qui  D  Christi  ad  miraculosos   effectus  coopera- 

comparatione  aliorum,  pauci  fuerunt.  batur.  Verum  haec  quaestio  superius  saepe 

Et  qui  vexabantur  a  spiritibus  immun-  tacta  et  aliqualiter  est  soluta  :  quae  nune 

dis,  hoc  est  obsessi  a  deemonibus,  cura-  diffusius  clariusque  solvenda  est. 

bantur,  id  est,  virtute  Christi  liberaban-  Itaque  miracula  propriissime  dicta,  to- 

tur  ab  illis.  Christus  namque  solo  imperio  tam    naturae   creatae  virtutem,  facultatem 

expulit  daemones.  Porro,  in  eo  quod  dici-  seu  auctoritatem  transcendunt  :  ideo  cer- 

tur,  Spiritibus,  tangitur  subtilitas  naturae  tum  est,  quod  sola  illius  potestate  qui  to- 

daemonum  :  quorum  perversitas  culpae  in-  tius  naturae  creator  ac  institutor  est,  fiant, 

sinuatur,  quum  subditur,  Immundis;  abu-  tanquam    virtute    principaliter    operante. 

sus  quoque  potentiae  seu  prava  operatio  Propter  quod   ait  Psalmista  :   Benedictus  /»s.,.xxi.is. 

eorumdem  exprimitur,  quum  dicitur,  Ve-  Dominus  Deus  Israel,  qui  facit  mirabilia 


508  ENARRATIO    IN   CAP.    VI    LUCjE.    —   ART.    XIV 

solus.    Nihilo    minus    Sancti,    tam    angeli  A  instrumentaliter  atque  causaliter  coopera- 

quam  liomines,  multa  leguntur  fecisse  mi-  tiva  ad  producendum  gratiam  sacramenta- 

racula;  certumque  est  precibus  et  meritis  lem,  vel  saltem  dispositionem  ad  eam,  pu- 

hominum  sanctorum  Deum  frequenter  si-  ta  characterem,  quum  tamen  sacramenta 

gna  fecisse.  ita  quod  homines  ad  illa  me-  ista  in  sensibilibus  rebus  consistant.  Multo 

ritorie  cooperabantur.  Sed  dilficultas  est,  ergo  amplius  apparet,  quod  in  animabus 

an   cooperati  sint  causaliter  per  aliquam  Sanctorum  sit  virtus  qusedam  instrumen- 

virtulem  in  eis  consistentem  divinitus  da-  tali  concausalitate  ad  productionem  mira- 

tam,  ita  quod  illa  potestas  sit,  non  prin-  culorum  concurrens  atque  cooperans. 

cipalis,  sed  instrumentalis -causa  effectus  Quod  quidam  concedunt :  quorum  aliqui 

miraculosi.  asserunt, quod  virtus  ista  non  insit  Sanctis 

Hanc  quaestionem  Augustinus  vicesimo  fixe  seu  permansive  ut  habitus,  sed  per 

secundo  de  Civitate  movet,  et  indetermi-  B  modum   dispositionis,    passionisve   trans- 

natam  reliquit.  Gregorius  vero  libro  Dialo-  euntis,  quemadmodum  prophetia :  propter 

gorum,  ejus  solutionem  tangere  videtur,  quod  non  semper  ad  libitum  possunt  mi- 

dicendo  :  Deo  mente  devota  adhaerentes,  racula  operari.  Contra  quod  aliqui  dicunt, 

quum  rerum  necessitas  postulat,  mira  quae-  quod  licet  virtus  ista  eis  inesset  ut  habi- 

que  aliquando  faciunt  ex  prece,  interdum  tus,  non  tamen  opOrteret  concedere  quod 

ex  potestate,  scilicet  divinitus  eis  conces-  facere  possent  miracula  quoties  vellent,  eo 

sa.  Et  hoc  probat  ratione,  quoniam   per  quod  virtus  ista  sit  instrumentalis,  quac 

gratiam  adoptionis  datur  hominibus  fieri  non  agit  nisi   mota  a  principali  virtute. 

filios  Dei  :  quod  majus  est  quam  facere  Sed  de  hac  re  possent  plurimae  difficulta- 

signa,  quod  saepe  et  malis  conceditur.  Er-  tes  moveri,  et  rationes  pro  utraque  parte 

go  hominibus  virtuosis  videtur  dari  pote-  adduci,  quas  disputantibus  committendas 

stas  operativa  instrumentaliter  miraculo-  G  potius  puto. 

Act.  ix,4o.  rum.  Denique   Petrus  oratione   praemissa  Insuper,  istam  virtutem  in  Sanctis  po- 

Md.\,i-  suscitavit  Tabitham ;  Ananiam  vero  et  Sa-  nentes  dicunt,  quod  ipsa  tanto  plus  atque 

phiram  conjugem  ejus  occidit,  non  prece,  sublimius  sit  in  Christi  humanitate  ponen- 

sed  increpatione  eorum  praemissa.  Insuper  da,  quanto  illa  potius  est  instrumentum 

in  sermone  de  Angelis  dicit  Gregorius,quo-  seu  organum  Divinitatis  seu  Verbi  aetcrni, 

modo  aliqui  electorum  vi  acceptae  potesta-  quam  Sancti  et  sacramenta  :  cujus  Verbi 

tis   miracula  operentur,  ita  ut   ad   illum  aeterni  ipsa  est  organum  immediatum,  ani- 

angelorum  pertineant  chorum  per  quos  si-  matum,  conjunctum   ac   proprium,   sicut 

gna  et  miracula  fieri  solent.  —  Ad  idem  corpus   meum    est   instrumentum   animae 

arguitur,  quoniam  inter  dona  gratiae  gratis  meae  ;  alii  autem  Sancti  sunt  Divinitatis 

datae  ponuntur  gratia  sanitatum  et  opera-  instrumenta  separata,  communia,  sicut  se- 

tio  virtutum  seu  miraculorum.  Quemad-  D  curis  est  instrumentum  artificis.  Juxta  is- 

modum  ergo  aliqua  dona  gratiae  gratis  da-  tam   positionem,  verba  Evangelistae  prae- 

i Cor.xu, 8-  tae  ab  Apostolo  enumerata,  videlicet  sermo  dicta,   videlicet,  Virtus  de    illo   exibat  et 

,0'           sapientiae,  sermo  scientiae,  prophetia,  do-  sanabat  omnes,  non  solum  de  divina  et  in- 

num  linguarum,  ponunt  aliquid  reale  seu  creata  Christi  virtute,  miracula  principali- 

quamdam  virtutem  in  anima;  ita  de  gratia  ter  operante,  sed  et  de  supernaturali  ejus 

faciendi  miracula  dicendum  videtur. — In-  virtute  creata  praedicta,  miraculorum  in- 

super,  secundum  doctores,  sacramenta  no-  strumentaliter    productiva,    intelligi    pos- 

vae  legis  efficiunt  quod  designant,  ita  quod  sunt :  et  istud  pro  intelligentia  sequentium 

quaedam  virtus  in  eis  consistit  ac  ponitur  de  Christi  miraculis  valet. 


ENARRATIO    IN    CAP.    VI    LVCJE.    —   ART.    XV  509 


ARTICULUS    XY 


PROSECUTIO    EXPOSITIONIS    HUJUS    SEXTI    CAPITULI    '.    ET   IPSE    ELEVATIS    OCULIS 

IN   DISCIPULOS    SUOS,    DICEBAT. 


20        T]\  T ipse  elevatis  oculis  in  discipulos  suos,  A  assumpta,  desiderata,  vel  complacente,  qua 

J_J  dicebat.  Quamvis  Christus  omnibns  lo-  lerrenae  opes  seu  temporalia,quantum  eon- 

queretur,  oculos  tamen  corporales  in  dis-  grue  fieri  potest,  spernuntur  vel  abjiciun- 

cipulos  suos  specialiter  dingebat,  ad  insi-  tur,  ut  mens  Deo  et  contemplationi  liberi- 

nuandum  quod  ea  quae  praedicaturus  fuit,  us  atque  perfectius  vacet.  Unde  et  Christus 

eis    potissimum   convenirent  atque   ines-  ait  :  Qui  non  renuntiat  omnibus  quae  pos-  Luc.xn,33. 

sent;  item,  ad  innuendum  quod  eos  aliis  sidet,   non    potest   meus   esse   discipulus. 

proponeret  in  exemplum,  et  quia  doctrinae  Tanto  etenim  perfectius  et  expeditius  ani- 

suae  erant  ceteris  capaciores  ;  rursus,  ad  ma   intendit   altius   ac   uni   super  omnia  md.  x,42. 

ostendendum  specialem  suum  amorem  ad  necessario,  quanto  minus  circa   plura  et 

ipsos,  atque  ut  eos  arctius  sibi  attraheret,  temporalia  occupatur,  dispertitur,  distra- 

dum  in  omnium  praesentia  tam  amorose  hitur.  Secundo  exponitur  :  Beati  pauperes, 

ac  reverenter  se  ad  ipsos  habebat  :  per  B  id  est  humiles,  qui  in  oculis  suis  parvi, 

quod  etiam  alios  ad   suum  discipulatum  defectuosi,   seu   indigentes   sunt,   potissi- 

incitavit.  Beati  pauperes.  Quaeri  hic  po-  mum  intuitu  Dei  ;  qui  nihil  boni  se  a  se 

test,  an  iste  sermo  sit  idem  cum  illo  qui  habere  fatentur,  et  omne  bonum  Deo  ad- 

a  Matthaeo  describitur.   Cujus   quaestionis  scribunt. 

prosecutionem  ac  solutionem  omitto,  quia  Quia  vestrum  est  regnum  Dei.  Quia  Chri- 

super  Matthaoum  haec  scripsi.  Id  vero  sci-  stus  in  discipulos  visum  direxit,  idcirco 

endum,  quia  quae  in  isto  capitulo  ac  ser-  ad  eos  verbum  hoc  dirigit.  In  qualibet  au- 

mone   recitat   Lucas,   Matthaeus   gloriosus  tem  beatitudine  duo  ponuntur  :  primum 

Mattk.v-  evangelista  tribus  capitulis  multo  plenius  est  per  modum  meriti;  secundum,per  mo- 

atque  diffusius  scribit.  El  sermo  ille,  quem  dum  praemii  merito  correspondentis.  Ita- 

tribus  illis  describit  capitulis,  vocatur  ser-  que,   postquam  Christus   proposuit  meri- 

mo  Domini  in  monte  :  super  quem  Augu-  C  tum,  dicens,  Beati  pauperes  spiritu,  utpote 

stinus  specialem  librum  composuit.In  quo  qui  praefato  modo  terrena  despiciunt,  vel 

sermone  continetur  et  datur  lex  evangeli-  se  ipsos  humiliant;  proportionatum  et  con- 

ca,  et  quidquid  ad  optimos  mores  christia-  sonum  subjungit  mox  praemium,  Quia  ve- 

naeque  vitae  pertinet  perfectionem.  De  quo  strum  est   regnum  Dei,   id   est  opulentia 

quidem   sermone   quia    super   Malthaeum  felicitatis  aeternae,  altitudo  regni  ccelestis. 

prolixe  conscripsi,  nunc  brevius  praeter-  Praefatae  etenim  paupertati  illa  opulentia 

mitto.  correspondet,   et  humilitati  illi,  sublimi- 

Lucas  itaque  non  nisi  quatuor  beatitu-  tas  ista,  quemadmodum  Christus  ait  :  Qui    ibid.xw, 

dines   exprimit  :  quarum   primam  ponit  se  humiliat  exaltabitur.Bectissime  quoque  "' 

eamdem  quam  Matthaeus,  sed  brevius.  Si-  ccelestium  bonorum  possessio,  contemnen- 

md.  v,3.  quidem  in  Matthaeo  habetur,  Beati  paupe-  tibus  propter  Deum  temporalia  bona  pro- 

res  spiritu  ;  hic  dicitur,  Beati  pauperes.  D  miltitur. 

Quod  dupliciter  explanatur  :  Primo,  de  vo-  Deinde  secunda  beatitudo  subjungitur,       21 

luntaria  paupertate  propter  Deum  sponte  quac  a  Matthaeo  ponitur  quarta.  Beati  qui  Matth.vfi. 


510 


ENARRATIO    IN    CAP.    VI    LUC.K. 


ART.    XV 


nunc  esuritis.  Quum  beatitudo  sit  exclu- 
siva  pcenae  atque  miserise,  mirum  quod 
Christus  esurientes  et  flentes  ac  persecu- 
tionem  patientes  asserit  esse  beatos.  Sed 
advertendum  quod  duplex  est  beatitudo, 
videlicet,  via?,  et  patriae.  Heatitudo  viae  est 
actus  meritorius  beatitudinis  patriae,  sci- 
licet  actus  virtuosus  qui  meritum  est  et 
dispositio  ad  felicitatem  patriae.  ltaque, 
esurientes,  flentes,  adversa  patientes,  pau- 
peres,  et  ceteri  quos  Christus  nunc  asserit 
esse  beatos,  beati  sunt  jam  in  re,  loquen- 
do  de  beatitudine  viae,  suntque  beati  in 
spe,  loquendo  de  beatitudine  patriee. 

Porro  quod  ait,  Beati  qui  nunc  esuritis, 
primo  exponitur  de  corporali  esurie,  prout 
est  actus  virtutis,  videlicet  abstinentiae, 
qua  quis  sponte  propter  Deum  corpus  su- 
um  castigat,  affligit,  et  quodammodo  ne- 
cessaria  subtrahit  ei,  sicut  ait  Apostolus  : 

iCor.ix,27.  Castigo  corpus  meum  et  in  servitutem  re- 
Gaiat.  v,  digo ;  et  iterum,  Qui  autem  sunt  Christi, 

24-  carnem  suam  crucifixerunt  cum  vitiis  et 

concupiscentiis.  Beati  sunt  quoque,  qui  ex 
defectu  alimentorum  esuriunt,  dummodo 
hoc  propter  Deum  patienter  sustineant,  vel 
propter  eum  tantam  elegerint  inopiam,vel 
propter  eum  alimentis  priventur  ab  im- 
piis,  sicut  de  multis  martyribus  legitur. 
Ista  ergo  esuries  a  Christo  fertur  beata, 
quia  est  dispositiva  ad  gratiam,  introdu- 
ctiva  ad  gloriam,  satisfactoria  pro  peccatis 
et  delectationibus  inordinatis  ;  specialem 
quoque  illuminationem  et  sapientiae  in- 
fusionem  meretur  a  Deo,  quemadmodum 

Dan.\,9-n.  Danieli  et  sociis  ejus  infudit  Dominus  sapi- 
entiam  magnam,  eo  quod  abstinentiae  ope- 
ram  contulerunt,  ut  legitur  in  Daniele.  Et 

/s.xxvm,9.  in  Isaia  inquiritur :  Quem  docebit  Dominus 
scientiam  ?  et  quem  intelligere  faciet  au- 
ditum?  Ubi  protinus  respondetur  :  Ablacta- 
tos  a  lacte,  avulsos  ab  ubere,  hoc  est  eos 
qui  carnales  spernunt  delicias,  et  sensu- 
alitatem  per  abstinentiam  ac  cetera  virtu- 
tum  exercitia  rationi  subjiciunt.  Ideo  scri- 
Prov.wi,  ptum  est :  Qui  amat  vinum  et  pinguia,  non 
erit  sapiens.  —  Secundo  exponitur  de  spi- 
rituali  esurie,  qua  quis  justitiam  cordiali- 


17. 


A  ter  appetit,  prout  justitia  est  virtus  gene- 
ralis,  omnisque  virtus.  Sic  spiritualiter 
esurire,  est  quotidianum  prolectum  in  om- 
ni  virtute  optare,  Dei  honorationem  in  om- 
nibus  desiderare,  omnium  reformationem 
ac  perfectionem  intime  affectare  :  quod 
venit  ex  caritate  et  zelo  justitiae.  Esuria- 
mus  ergo  justitiam  istam;  nec  unquam  sa- 
tis  justos  nos  esse  putemus,  sed  omni  hora 
satagamus  proficere,  quum  et  Apostolus 
dicat  :  Ego  non  arbitror  me  apprehendis-  PhMpp.m, 
se;  et  quae  retro  sunt  obliviscens,  in  ante-  13- 

B  riora  extendo  me  ipsum. 

Hujus  autem  beatae  esuriei  praemium 
subditur.  Quia  saturabirnini ,  id  est,  bonis 
spiritualibus  replebimini,  praesertim  donis 
gloriae  in  patria,  dicente  Psalmista,  Satia-  Ps.  xvi,  15. 
bor  quum  apparuerit  gloria  tua.  Ibi  nem- 
pe  tota  capacitas  ac  desiderium  animae 
adimplentur,  et  tota  ejus  potentialitas  ad 
actum  perfecte  reducitur,  per  hoc  quod 
Deum  clare  per  speciem  contemplatur,  ip- 
soque  fruitur.  Unde  quidquid  scire  vel  ha- 
bere  cupit,  scit  et  habet :  quod  potissimum 

C  erit  post  corporum  glorificationem.  Deni- 
que  etiam  in  praesenti,  taliter  esurientes 
aliqualiter  saturantur  charismatibus  gra- 
tiarum  et  pane  sacramentali,quum  et  Psal- 
mista  loquatur  :Benedic,anima  mea,Domi-  />g.cn,i,5. 
no,  qui  replet  in  bonis  desiderium  tuum; 
et  denuo,  Timete  Dominum,  omnes  sancti   p^.xxxm, 
ejus,  quoniam  nihil  deest  timentibus  eum.  I0- 
De  his  quoque  qui  experiri  solent  quam  [petr. „,3. 
dulcis  est   Dominus  :  Memoriam,  inquit,  ps.cxuv,i. 
abundantiae  suavitatis  tuae  eructabunt.  Ta- 
lis  autem   ructus,  non  nisi  de  saturitate 

D  seu  plenitudine  quadam  venit,  secundum 
Bernardum.Imo  ssepe  tanto  dilectionis  fer- 
vore,  tanta  contemplationis  admiratione  et 
sinceritate,  tanto  divinae  supersuavissimae 
bonitatis  dulcore  desuper  gratiose  implen- 
tur,  ut  nec  ipsimet  ferre  praevaleant,  sed 
mente  et  corpore  deficiant  et  succumbant, 
obrigescant  et  langueant  :  quod  expertus 
fuit  qui  dixit,  Defecit  caro  mea  et  cor  ps.LXxu,26. 
meum.  Et  Jeremias  :  Factus  est,  inquit,  jer.  xx,9. 
sermo  Domini  in  corde  meo  quasi  ignis 
exaestuans  ;  et  defeci,  ferre  non  sustinens. 


ENARRATIO    IN   CAP.    VI    LVCJE.    —   ART.    XV 


)11 


24 


Verum  abundantia  ista  non  est  continua,  A 
neque  simpliciter  plena,  quia  interrumpi- 
tur  ssepe,  et  ad  facialem    superbenedicti 
Dei  intuitionem,  ejusque  indeficientem  be- 

atificam  fruitionem,  omnis  lalis  adspirat, 

Rom.  vii,  cum  Apostolo  clamans  :  Infelix  ego  ho- 
mo  !  quis  me  liberabit  de  corpore  mortis 
hujus  ? 
muh.\,5.  Sequitur  beatitudo  tertia,  qusc  a  Matthseo 
tertia  ponitur.  Beati  qui  nunc  fletis,  id 
est,  vestra  vel  aliorum  peccata  caritative 
et  dolorose  deplangitis,  vel  desiderio  pa- 
triae  coelestis,  hujus  exsilii  -incolatum  de-  B 
ploratis,  vel  Christi  passionem  meditando, 
ex  ejus  compassione  lugetis.  Est  deinum 
et  alter  nobilissimus  ac  felicissimus  fletus, 
non  ex  aliqua  adversitate,  pcena  aut  tri- 
stitia  manans,  sed  ex  sincerissima  qua- 
dam  complacentia  superdeliciosissimi  Dei, 
dinn  in  alta  contemplatione  Deus  cum 
singulari  quadam  claritate  ac  sinceritate 
ostendit  se  intellectui  contemplantis,  ita 
quod  sinus  mentis,  et  apex  affectus,  mox 
totus  aperitur,  expanditur,  absorbetur  in 
tam  superincomparabili  superpulcherri-  C 
moque  objecto,  et  anima  ineffabilem  com- 
placentiam  concipit  et  habet  in  eo,  atque 
ex  hoc  dulces  per  oculos  guttse  funduntur. 
Quia  ridebitis,  id  est,  internam  conso- 
lationem,  cordialemque  jucunditatem  in 
patria,  pro  praemio  suscipietis.  Non  ergo 
de  vano  et  exteriori  risu  hoc  dictum  est, 
sed  de  alacritate  et  lsetitia  spirituali  :  de 
qua  in  Proverbiis  fertur  de  forti  muliere, 
Ridebit  in  die  novissimo  ;  in  Job  quoque, 
lmpleatur  os  tuum  risu,  et  labia  tua  ju- 
bilo.  Hsec  merces  boni  ploratus,  etiam  in  D 
vita  hac  inchoatur,  in   his  qui  cum  Psal- 

Ps.xciiijo.  mista  dicere  possunt  Deo  :  Secundum  mul- 
titudinem  dolorum  meorum  in  corde  meo, 
consolationes  tuse  lsetificaverunt  animam 

Ps.xxx,2o.  meam;  et  rursus,  Quam  magna  multitudo 
dulcedinis   tuae,    Domine  !    Itemque   cum 

iicor.1,3,  Apostolo  :  Benedictus  Deus,  qui  consolatur 

nos  in  omni  tribulatione  nostra ;  et  denuo, 

ibid.  5.    Sicut  abundant  passiones  Christi  in  nobis, 

ita  per  Christum  abundat  consolatio  no- 

stra.Clementissimus  etenim  Dominus,etiam 


Prov.  xxxi, 

25. 

Job  vui,  21. 


4 


in  prsesenti  servulos  suos  consolari  et  lse- 
tificare  dignatur  frequenter  et  abundanter, 
eos  videlicet  qui  pnefatis  luctibus  se  af- 
fligunt,  qui  omne  carnale  oblectamentum 
despiciunt,  juxta  illud  :  Renuit  consola- 
ri  anima  mea ;  memor  fui  Dei,  et  delecta- 
tus  sum. 

Prseterea  contuendum  quod  Christus  in 
his  duabus  beatitudinibus  addit,  Nunc,  di- 
cendo,  Beati  qui  nunc  esuritis,  Beati  qui 
nunc  fletis  :  ad  insinuandum  quod  tem- 
pus  vitse  prsesentis  sit  tempus  pcenitentise 
ac  mceroris,  quia  in  valle  lacrimarum,  in 
carcere  atque  exsilio  conversamur,  et  in- 
numerabilia  exstant  pericula. 

Sequitur  beatitudo  quarta,  quse  in  Mat- 
thseo  ordinatur  octava.  Beati  eritis,  quum 
vos  oderint  harnines  propter  veritatem,  et 
justitiam  vestram,  seu  aliam  quamcumque 
virtutem  et  gratiam.  Sic  autem  odire,  non 
convenit  nisi  vitiosis  hominibus.  Unde, 
homo  accipitur  hic  in  malo,  videlicet  quan- 
tum  ad  id  quod  homines  communiter  ma- 
gis  sequuntur,  quod  est  sensualitas,  pas- 
sionesque  ejus.  Juxta  quem  modum  ait 
Apostolus  :  Quum  sit  inter  vos  zelus  et 
contentio,nonne  homines  estis?  Et  iterum, 
Si  hominibus  placerem,  Christi  servus  non 
essem ;  quum  tamen  alibi  protestetur,  Ego 
per  omnia  omnibus  placeo.  Prseterea,  sic- 
ut  amare,  est  alicui  bonum  velle  ;  ita  odi- 
re,  est  alicui  malum  velle.  De  tali  odio  ait 
Christus  discipulis  :  Si  mundus  vos  odit, 
scitote  quia  me  priorem  vobis  odio  ha- 
buit;  et  alibi,  Eritis  odio  omnibus  homi- 
nibus  propter  nomen  meum.  Et  quum 
separaverint  vos  a  sua  societate,  quasi  in- 
dignos  eorum  consortio  :  juxta  illud  Pro- 
verbiorum,  Abominantur  impii  justum;  et 
rursus,  Viri  sanguinum  oderunt  simpli- 
cem.  Unde  in  Joanne  habetur  :  Conspira- 
verunt  Judaei,  quia  si  quis  confiteretur  Je- 
sum  esse  Christum,  extra  synagogam  fieret. 
Et  exprobraverint ,  convitia  et  improperia 
irrogando  :  juxta  illud  Petri,  Si  exprobra- 
mini  in  nomine  Christi,  beati  eritis.  Et  ad 
Corinthios  scribit  Apostolus  :  Maledicimur 
et   benedicimus.   Et  ejecerint  nomen  ve- 


Ps.  i.xxvi, 
3,  4. 


Matth. 
10-12. 

22 


1  Cor.  iii,  3. 

Galat.\,\0. 
I  Cor.x, 33. 


Joann.  xv, 
18. 


Z,«c.xxi,l" 


Prov.  xxix, 

27. 

Ibid.  10. 
Joanu.  ix, 


I  Petr.  iv. 
14. 

ICor.iv,12. 


512  ENARRATIO   IN   CAP.   VI    LWLE.    —   ART.    XV 

strum  tanquam  malum,  id  est  nomen  el  A  in   diversas    tentationes    incideritis.   Ecce 

famam  quibns  Ghristiani  vocamini  ;   vel,  enim  merces  vestra  multa  est  in  coelo.Meo 

Nomen   vestrum,   id  est,   vos  ipsos,  quos  taliter  gauriere  et  exsultare  debetis,  quia 

exsecrantur  tanquam  pessimos, omnino  im-  pro  temporalibus  istis  persecutionibus,prae- 

petuose  expulerint;  propter  Filium  homi-  mium  copiosum  in  regno  ccelesti  habebi- 

nis,  id  est  ob  id  quod  in  me  creditis,  vel  tis.  De  quo  praemio  Isaias  et  Paulus   te- 

mihi  obeditis,  et  secundum  mea  praecepta  stantur,  quod  oculus  non  vidit,  nec  auris  h.  i.xiv,4; 

aut  consilia  vivitis.  Itaque  quicumque  ha^-c  audivit,  nec  in  cor  hominis  ascenderunt,  lCor-1,<9- 

patitur  propter  justitiam  aut  virtutem,  pa-  quae  praeparavit  Deus  electis.  Hoc  utique 

titur  propter  Christum.Non  est  autem  ma-  prsemium   tam  multum   est,   ut   innume- 

gnum  haec  pati  propter  proprias  culpas,  rabile  appelletur ;  tam  pretiosum,  ut  in- 

imo  cavendum  ne  taliter  patiamur.  Ideo  comparabile  asseratur  ;  tam  magnum,  ut 
in  prima  sua  Canonica  loquitur  princeps  B  inaestimabile  sit ;  tam  diuturnum,  ut  in- 

iPetr.  n,  Apostolorum  :  Quae  est  gratia,  si  peccantes  terminabile   exstet.   Quae   enim   beatitudo 

et  colaphizati   suffertis  ?  Si  autem   bene-  aeterna,  prout  beatitudo,  dicitur  status  om- 

facientes  sustinetis,  haec  est  gratia  apud  nium  bonorum  aggregatione  perfectus.  Haec 

ibid.  iv,i5.  Deum.  Et  iterum  ait  :  Nemo  vestrum  pa-  est  una  ratio  gloriandi  in  adversis.  Propter 

tiatur  ut  homicida  aut  fur.  quod  ait  Apostolus  :  Id  quod  in  praesenti    ncor.w, 

Praeterea,  quamvis  Christus  beatos  ap-  est  momentaneum  et  leve  tribulationis  no-     ' 

pellet  eos  qui  odiuntur,  et  praedicta  patiun-  strae,  aeternum  gloriae  pondus  operatur  in 

tur  adversa ;  non  tamen  propterea  optare  nobis. 

debemus  ut  alii  nos  odiant  et  infestent,  Insuper,  in  adversis  gaudere  debemus, 

praesertim  in  quantum  talia  habent  ratio-  quia  per  adversitatum  sustinentiam  anti- 

nem  peccati  :  imo,  hoc  esset  caritati  con-  qnis  et  praecipuis  Sanctis  assimilamur.  Id- 

trarium,  desiderare  aliorum  ruinam.  Sed  C  eo  addit  Salvator  :  Secundum  hatc  enim 

ideo  Christus  haec  dieit,  ut  in  adversis  pa-  faciebant  Prophetis  patres  eorum,  id  est, 

tientiam  inconcussam  servemus,  nec  pro-  praefatis  modis  persecuti  sunt  eos,  odien- 

pter  aliorum  odium  et  persecutionem,  vi-  do,  abjiciendo,  exprobrando,  carnales  ac 

am  justitiae  relinquamus.  impii  patres  Judaeorum  temporis  hujus  : 

23           Gaudete  in  illa  liora,  et  exsultate  :  id  a  quibus  et  vos,  discipuli  mei,  estis  adver- 

est,  dum  ista  patimini,  in  eisdem  gaudete  sa  passuri.  Ideo  in  Actibus  loquitur  Ste- 

interiori  jucunditate,  et  exsultate  exteriori  phanus  eis  :  Dura  cervice  et  incircumcisi  Aei.vii.si, 

laetitia,  ut  corde  et  corpore  seu  appetitu  cordibus  et  auribus,  vos  semper  resistitis  52- 

intellectivo  ac  sensitivo  laetemini  :  juxta  Spiritui  Sancto,  sicut  et  patres  vestri.Quem 

Ps.Lxxxm,  quod  scriptum  est,  Cor  meum  et  caro  mea  Prophetarum    non    sunt   persecuti   patres 

3-             exsultaverunt  in  Deum  vivum.  Exsultatio  vestri  ? 

quippe,  quasi  extra  saltatio  dicitur,  dum  D  Itaque,  ex  his  saluberrimis  Christi  ver- 

gaudium  intcrnum  redundat  in  corpus  vi-  bis,  hortamentis  et  promissionibus.  disca- 

resque  sensitivas,  ita  quod  ex  abundantia  mus  adversa  aequanimiter  ferre,  in  eisdem 

interioris  delectationis  signa  laetitiae  foris  cordialiter  gloriari,  nec  fatigari,   sed  us- 

monstrantur.  Hoc  fecerunt  Apostoli,  juxta  que  in  finem  invicte  persistere,  non  solum 

Act.v,i\.  illud  Actuum  :  Ibant  gaudentes  a  conspe-  propter  causas  jam  tactas,  sed  praesertim 

ctu  concilii,quoniam  digni  habiti  sunt  pro  quia  per  hoc  Deum  potissimum  honora- 

nomine  Jesu  contumeliam  pati.  Et  beatis-  mus,  dum  omne  adversum  laetanter  per- 

simus  Andreas  apostolus,  crucem  eminus  ferimus,eo  quod  Deum  frequenter  inhono- 

videns  :  Gaudens,  inquit,  venio  ad  te,  ita  ravimus  atque  offendimus  (quem  quanto 

ut  tu  gaudens  suscipias  me.  Hinc  Jacobus  :  sincerius  perfectiusque  diligimus,  eo  pec- 

jacob.  i,  2.  Omne  gaudium  existimate,  fratres,  quum  cata  nostra  plus  displicent  nobis,  et  om- 


KNAURATIO    IN    CAP.    VI    LVCJE. 


ART.    XV 


Ol 


13 


1-4. 


ncm  adversilatem  ac  pcenam  atqne  confu-  A 
sionem  propter  ea  libentius  sustinemus,  ut 
Deo  superaitissimo  aliqua  saltem  recom- 
pensatio  fiat) ;  item,  quia  per  adversa  a 
vitiis  expurgamur,  ad  gratiam  praepara- 
mur,  in  omni  virtute  proficimus,  Christo 
propter  nos  passo  assimilamur,  futura  tor- 
menta  evadimus  :  imo  misericordia  et  pro- 
tectio  Dei  in  tribulationibus  potissimum 
prona  est  subvenire,  sicut  ait  in  Psalmo, 
Ps.xc,  is.  Gum  ipso  sum  in  tribulatione.  Hinc  ad 
Hebr.  xu,  Hebraeos  monet  Apostolus  :  Per  patientiam 

curramus  ad  propositum  nobis  certamen,  B 
adspicientes  in  auctorem  fidei  et  consum- 
matorem  Jesum,  qui  proposito  sibi  gaudio 
sustinuit  crucem.  Recogitate  eum  qui  ta- 
lem  sustinuit  a  peccatoribus  adversus  se- 
metipsum  contradictionem,  ut  non  fatige- 
mini  animis  vestris.  Nondum  enim  usque 
ad  sanguinem  restitistis. 

Contemplandum  esl  hic,  quemadmodum 
Filius  Dei,  qui  venit  reprobare  gloriam 
mundi,  ejusque  perfectum  docere  contem- 
ptum,  praeinducta  quatuor  ponit,  beatifi- 
cat,  et  commendat,  quae  maxime  contrari-  C 
antur  his  quatuor  quae  mundani  homines 
potissimum  quaerunt  et  amant,  atque  in 
quibus  felicitatem  suam  constituunt.  Quo- 
rum  primum  est  affluentia  divitiarum, 
quae  multorum  fomentum  est  vitiorum  : 
contra  quam  ait  Salvator,  Beati  paupe- 
res.  Secundum  est  carnalium  deliciarum 
possessio  :  contra  quam  loquitur  Christus, 
Beati  qui  esuritis.  Tertium  est  ludorum, 
jocorum  et  vanitatum  dissolutio  :  contra 
quam  dicit,  Beati  qui  fletis.  Quartum  est 
temporalium  honorum,  saeculariumque  fa-  D 
vorum  procuratio  :  contra  quam  praedicat, 
Beati  eritis  quum  vos  oderint  homines, 
etc.  Postremo  haec  quatuor  a  Christo  indu- 
cta,  quatuor  virtutibus  cardinalibus  coap- 
tantur,  puta  :  paupertas,  temperantiae,  quae 
superflua  resecat ;  esuries,  justitiae,  cujus 
est  corpus  castigare;  fletus,  prudehtiae,  quae 
eligit  hic  lugere,  ut  gaudium  acquiratur 
aeternum;  perpessio  adversitatum,  fortitu- 
dini,  cujus  est  difficillima  fortiter  pati. 

lnsuper,  Christus  ad  ampliorem  et  evi- 

T.  11. 


dentiorem   induclarum  quatuor  beatitudi- 
num  commendalionem  ac  laudem,vituperat 
et  condemnat  vitia  eis  opposila  :  quae  a 
mundi  ainatoribus  felicitates  quaedam  re- 
putantur ;  sed  a  Christo  infallibili  judice 
censentur  miseriae,  quia  per  eas  Deus  fons 
totius  verae  felicilatis,  ejusque  dona,  vide- 
licet  gratia  in  praesenti  et  gloria  in  futuro, 
perdunlur,  atque  aeterna  obtinetur  dam- 
natio.  Itaque  ait  :  Verumtamen,  vce  vobis       24 
divitibus,  qui   habetis  consolationcm  ve- 
stram.  Tanquam  dicat  :  Quamvis  felices 
vos  eestimetis,  tamen  aelernee  damnationis 
dolor  debetur  et  irnminet  vobis.  Unde  se- 
cundum  Chrysostomum,  in  Scripturis  per 
Vae,  eeterna  damnatio  designatur.  Loquitur 
autem  Christus  de  divitibus  divitias  suas 
immoderate   amantibus,  eisque   abutenti- 
bus,  qui  ex  eis   delicate  se   nutriunt,   et 
consolationes  habent  carnales,  ideo  spiri- 
tualem  consolationem  gustare  indigni  sunt. 
Sicque  in  Matthaeo  Dominus  protestatur  : 
Facilius   est  camelum   per   foramen  acus  .vatth.  xix, 
transire,  quam  divitem  intrare  in  regnum  "4- 
ccelorum.  Apostolus  quoque  ad  Timothe- 
um  :  Qui  volunt  diviles  fieri,  incidunt  in    iTim.vi, 
tentationem  et  laqueum  diaboli  et  deside- 9- 
ria  vana,  quae  mergunt  hominem  in  inte- 
ritum  et  perditionem.  Hinc  Jacobus  ait  : 
Agite  nunc,  divites,  plorate  ululantes  in /acoo.v.i. 
miseriis  quae  advenient  vobis.Sed  non  om- 
nes  divites  tales  sunt,  quia  sunt  aliqui  eis 
bene  utentes,  et  liberales  ac  misericordes, 
spiritualia  temporalibus  praeferentes,  et  il- 
lud  Psalmistae  implentes  :   Divitiae  si  af- /"■«.  lxi,  n. 
fluant,  nolite  cor  apponere.  Hinc  in  Eccle- 
siastico  habetur :  Beatus  dives  qui  inventus  Eccii.xxu, 
est  sine  macula,  qui  post  aurum  non  abiit,  8* 
nec  speravit  in  pecuniae  thesauris.  Quod 
quam   rarum  atque    difficile    sit,   constat 
ex  eo  quod  illico  subditur  :  Quis  est  hic  ?    ibid.  9. 
et  laudabimus  eum.  Fecit  enim  mirabilia 
in  vita  sua.  Non  ergo  nos  committamus 
periculo. 

Vw  vobis  qui  salurati  estis,  id  est,  vae       25 
vobis  gulosis,  qui  non  ad  necessitatem,  sed 
ad   voluptatem   vos   reficitis,  et  foetidam 
carnem  superflue  adimpletis.Hinc  alibi  ait 

33 


514 


KNARRATIO    1N    CAP.    VI    LUC.E. 


ART.    XV 


Luc.xxi.u.  Salvator  :  Videte  ne  graventur  corda  vestra 
in   crapula  vel   ebrjetate.  Et  Apostolus  : 

Rom. xm,  Garnis  (inqnit)  curam  ne  feceritis  in  de- 
*ibid.  vin,  sideriis  ;  et  a<l  Romanos,  Si  secundum  car- 

i3.  nem  vixeritis,  moriemini.  Ideo  ait  Hiero- 

nymus  :  Non  est  possibile  ut  quis  hic 
impleat  ventrem  et  in  futuro  mentem.Hoc 
est  quod  subditur  :  quia  esurietis.  Sicut 
in  beatitudinibus,  ita  in  viliis  eis  opposi- 
tis,  ponit  Christus  retributiones  seu  mer- 
cedes   correspondentes.  Unde  et  in  libro 

sap. xi,  l:.  Sapientiae  dicitur  :  Per  quae  quis  peccavit, 
per  haec  et  punietur.  Quamvis  ergo  gulosi 
in  inferno  esurient  per  omnium  bonorum 
delectabilium  carentiam,  tamen  vitio  sua3 
gulositatis  specialiter  promerentur  famis 
et  sitis  afflictionem.  Dicit  autem  Basilius  : 
Subjectio  corporis  per  nihil  aliud  sic  ob- 
tinetur,  sicut  per  abstinentiam  :  qua  sicut 
quodam  freno,  decet  compescere  juventu- 
tis  fervorem.  Est  ergo  abstinentia  inter- 
emptio  criminis,  amotio  passionum,  vitae 
spiritualis  initium,  obtundens  in  se  illece- 
brarum  aculeum. 

Vue  vobis  qui  ridetis  nunc.  Si  risui  de- 
betur  aeterna  damnatio,  quis  potest  esse 
securus?  Sed  non  de  quocumque  risu  jam 
loquitur  Ghristus,  verum  de  risu  inordi- 
nato  ineptge  laetitiae,  vanaeque  dissolutio- 
nis,  qui  tantae  immoderantiae  aut  frequen- 
tiaeest,  ut  spirituali  gaudio  caritatis  divinae 
praeponatur  aut  contrarietur.  De  quo  Ec- 

^cWe.11,2.  clesiastes  :  Hisum  reputavi  errorem  ;  et 
gaudio  dixi,  Quid  frustra  deciperis?  Hinc 

ibid.wi,*.  iterum  Ecclesiastes  protestatur  :  Melior  est 
ira  risu,  quia  per  tristitiam  vultus  corri- 
gitur  animus  delinquentis.  Moderatus  ta- 
men,  honestus  et  modicus  risus  pro  cau- 
sa,  loco,  et  tempore,  non  prohibetur ;  sed 
cachinnatio  et  dissolutio  stultis  conveni- 

Eccii.xv,  unt,  juxta  illud  Ecclesiastici  :  Fatuus  in 
risu  exaltat  vocem  suam  ;  sapiens  autem 
vix  tacite  ridebit.  Ecclesiastes  quoque  in- 

Ecde.  vii,  quit  :  Sicut  sonitus  spinarum  ardentium 
sub  olla,  sic  risus  stulti.  Dicit  hoc  loco  Ba- 
silius  :  Quum  Dominus  ridentem  arguat, 
palam  quod  nunquam  erit  fideli  tempus 
ridendi,  praecipue  in  tanta  multitudine  eo- 


23 


7. 


A  rum  qui  in  peccato  moriuntur,  pro  qui- 
bus  oportet  lugere.  Superfluus  risus,  est 
immoderantiae  signum,  et  effrenis  animao 
motus;  sed  usque  ad  vultus  jucunditatem 
exprimere  animae  passionem,  non  dedecet. 
Ghrysostomus  quoque  dicit  :  Dic  mihi  cur 
coneuteris  risu  et  defluis,  qui  debes  ad- 
sistere  terribili  judicio,  et  ponere  rationem 
de  omnibus  quae  operaris  ?  Sed  objici  po- 
test  illud  Ecclesiastae,  Tempus  flendi  et  Eccie.m,*. 
tempus  ridendi  :  quod  ex  dictis  solutum 
est.  De  modesto  namque  risu  hoc  dicitur, 

B  quemadmodum  etiam   ponitur  virtus  eu- 
trapeliae,  per  quam  homo  moderate  se  ha- 
bet   in   ludis.    Talem    risum   sanctus   Job 
habuisse  se  pandit,  dicendo  :  Si  quando    j0b  xxix, 
ridebam  ad  eos,  non  credebant  mihi.         u- 

Deinde  subditur  debita  pcena  vitiosi  ri- 
sus.  Quia  lugebitis,  interiori  dolore,  et  fle- 
bitis,  pcena  et  ululatu  exteriori  in  infer- 
no,  praesertim  quando  et  in  corpore  erit 
ploratus,  quamvis  non  per  lacrimarum  re- 
solutionem,  sed  cerebri  conturbationem, 
et  vultus   mcestissimam   indispositionem. 

C  Discamus  ergo  risum  frenare.  Et  qui  ad 
risum  ex  naturali  dispositione  proclivis 
est,  specialem  ad  ejus  refrenationem  co- 
natum  adhibeat  :  quemadmodum  qui  ad 
iram  seu  ad  quodcumque  pronus  est  viti- 
um,  singulariter  ad  illius  exstirpationem 
debet  conari ;  et  quod  propriis  nequit  vi- 
ribus,  divinae  gratiae  subsidio  potest.  Imo, 
inter  ea  ex  quibus  facile  perpenditur  qua- 
lis  sit  homo,  unum  est  risus.  De  quibus  in 
Ecclesiastico  legitur  :  Ex  visu  cognoscitur  EccU.xix, 
vir,  et  ab  occursu  faciei  cognoscitur  sen-  26> 27- 

I)  satus  ;  amictus  corporis,  et  risus  dentium, 
et  ingressus  hominis,  enuntiant  de  illo. 

Deinde  reprobatur  favor  inanis,  adulatio 
vana,  saecularisque  amicitia.  Vce  aeternae  26 
calamitatis  debetur  et  imminet  vobis,o  ho- 
mines  ad  vos  ipsos  reflexi,  quum  bene- 
dixerinl  vobis,  id  est,  vos  et  facta  vestra 
iniqua  laudaverint,  adulationibus  vos  de- 
mulserint,  omnes  homines,  quantumcum- 
que  multi  sint  illi :  quod  facere  non  solent 
nisi  iniqui.  Itaque  loquitur  Christus  de 
his  quibus  vana  laus  placet,  qui  adulatio- 


K.NARRATIO    IN    CAP.    VI    LUC.E.    —   ART.    XV  518 

nibus  attrahuntur,  qui  saeculi  hujus  favo-  A  multa  in  Jeremia  scribuntur,  Domino  lo- 

rcm  amicitiamque  requirunt.  Jtaque  tam  quente  :  Non  misi  eos ;  visionem  cordis  Jer.mM; 

his  quam   benedictoribus  horum  vae  im-  sui  loquuntur.  Isti  pseudo  ad  capiendum  xx'"'16' 

minet,  quia  plus  nocet  lingua  adulatoris,  principum  ac  vulgi  favorem  multa  finxe- 

quam  gladius  perseculoris.  Ideo,  juxta  Be-  runt;  atque  ut  eis  crederetur,  modum  lo- 

dam,  adulatio  est  nutrix  peccati,  ita  quod  quendi   verorum  Prophetarum  assumpse- 

sicut  oleum  flammis  injectum  praebet  eis  runt,dicendo:Haec  dicit  Dominus.Interdum 

fomentum,  sic  adulatio  nutrit  culpam.  Et  quoque  non  verbis  tantum,  sed  et  factis 

tameu  frequenter  hoc  agitur,  dicente  Psal-  prophetabant,  quemadmodum  in  Jeremia 

Ps.  x,  3,  misla  :  Quoniam  laudatur  peccator  in  de-  patet  de  Hanania,  qui  quum  fregisset  ca-  /w.xwm, 

sie'    c"'   sideriis   animae   suae,  et    iniquus   benedi-  tenam  quae  fuit  in  collo  Jeremiae,  adjecit  :  10' "' 

citur.   Verum,   ut  in  Proverbiis  scriptum  Haec  dicit  Dominus  :  Sic  confringam  jugum 

/Vou.xxvn,  est,  Meliora  sunt  vulnera  dt-ligeutis,  quam  B  Nabuchodonosor  regis.  Idem  patet  in  libris 

fraudulenta   odientis   oscula.   Huic  autem  Regum  de  Sedecia,  qui  fecit  sibi  cornua  iimeg.xxa, 

eloquio  Salvatoris  illud  Isaiae  consonat  :  ferrea,  dicens  regi  Israel  :  His  ventilabis  "' 

/s.  m,  i2.  Popule  meus,  qui  te  beatum  dicunt,  ipsi  Syriam.Istis  pseudo  crediderunt,  et  applau- 

te  decipiunt,   et  viam   gressuum   tuorum  serunt  Judaei;  Jeremiam  vero  contradicen-   Jer.  xxvi, 

dissipant.  Vitemus  ergo  hanc  pestem  oc-  tem  Hananiae,'et  Michaeam  contradicentem  xxex\^L. 

cultam  atque  vilissimam,  exemplo  Sancti  Sedeciae,  persequebantur  et  incarcerabant.  vvLReg.xxw, 

.  .  .    .  g4  27 

Ps. «L, 5.  qui  ait  :  Corripiet  me  justus  in  misericor-         Ecce  quomodo  in  verbis  praehabitis  aeter- " 

dia  et  increpabit  me  ;  oleum  autem  pecca-  na  et  increata  Sapientia,  Dei  Patris  unige- 

toris  non  impiuguet  caput  meum.  Et  Apo-  nitus  Filius  Jesus  Ghristus,  mundi  hujus 

[ Thess.  ii,  stolus   ait  :  Neque   aliquando  fuimus    in  sapientiam   et   prosperitatem    condemnat, 

sermone  adulationis.  Insuper,   secundum  omnemque  vanitatem  excludit.  Cujus  ver- 

Glossam,  magna   pars  pcenae   peccati  est,  C  ba  merito  inducere  ad  cordialem  ac  ple- 

scelera  non  solum  non  argui,  sed  etiam  num  mundi  contemptum  nos  debent,  prae- 

quasi  bene  gesta  laudari.  sertim  quia  ea  tam  rigorose  terribiliterque 

Secundum  hcec  faciebant  prophetis,  id  condemnat,   quae  a  mundanis   hominibus 

est,  falsis  prophetis  verba  laudis,  benedi-  vix  mala  putantur.  Non  enim  ait  Salvator, 

ctionis  et  adulationis  exhibuerunt,  patres  Vae  homicidis,  vae  raptoribus,  vae  adulte- 

eorurn,  id  est  carnales  patres  Judaeorum,  ris  ;  sed,  Vae  divitibus,   vae  saturatis,   vae 

qui  sanctorum  Prophetarum  verba  spre-  ridentibus,  vee  gloriam  mundi  amantibus. 

verunt,  et  pseudo  applauserunt.  De  quibus  Quid  ergo  de  gravioribus  fiet,  si  ea  quae 

is.  xxx,  io.  in  Isaia  legitur  :  Dicunt  videntibus,  Nolite  nec   alicujus   putantur   excessus,    aeternis 

videre;  et  adspicientibus,  Nolite  adspice-  puniuntur  suppliciis?  Potius  ergo  in  hoc 

re  nobis  ea  quae  recta  sunt,  loquimini  no-  brevissimo  vitae  hujus    curriculo   actibus 

bis  placentia,  videte  nobis  errores.  De  fal-  I)  peenitentiae  insistamus,  reprehendi,  casti- 

Mich.iii,s.  sis  autem  prophetis  scriptum  est  :  Haec  gari,  vilipendi  optemus,  seu  patienter  sal- 

dicit  Dominus  super  prophetas  qui  sedu-  tem   feramus,  quam    propter  vitae   hujus 

cunt  populum  meum,  qui  mordent  denti-  incertissimae  brevissimaeque  delicias,opes, 

bus  suis,  et  praedicant  pacem  ;  et  si  quis  honores,   infernalia   incidamus   tormenta, 

non  dederit  in  ore  eorum  quidpiam,  san-  imo,  quod  gravius  est,  ccelesti  ac  sempi- 

ctificant  super  eum  praelium.  De  quibus  terna  felicitate  privemur. 


SIG  ENARRATIO    IN   CAP.    VI    LVCJE.    —   ART.    XVI 


P 


ARTICULUS   XVI 


PROSECUTIO    HUJUS    SEXTI    CAPITULI,    AR  EO    LOCO    QUO    DICITUR    \    SED    VORIS    DICO, 
QUI    AUDITIS    I    DILIGITE    INIMICOS    VESTROS. 


(AULO  ante  docuit  Christus  discipulos,  A  pliciter  :  Primo,  in  quantum  est  inimicus. 

quid  ab  inimicis  essent  passuri;  nunc  Sicque  amandus  non  est,  quia  inimicitia 

instruit  quid  ipsi  illis  sint  acturi  ac  red-  ejus  peccatum  est  :  displicere  nobis  debet, 

27       dituri.  Sed  vobis  dico,  qui  auditis,  id  est,  quod  inimicatur  et  peccat.  Secundo,  con- 

ea  quae  loquor  diligenter  advertitis,  et  non  sideratur  inimicus  secundum  esse  naturae, 

corporalibus  tantum,   sed  et   interioribus  qua  ad  Dei  imaginem  factus  est,  sed  ta- 

auribus  verba  mea  attenditis  :  Diligite  ini-  men  in  universali,  in  quantum  est  homo. 

micos  vestros,  id  est,  eis  qui  vobis  volunt  Sicque  dilectio  inimici  est  de  necessitate 

et   cupiunt    seu   inferunt   mala,    econtra-  salutis,   quia   ab    illa   generali   dilectione 

rio  bona  desiderate. Quemadmodum  autem  qua  Deum  proximumque  amare  jubemur,   Deut. w,s; 

amare,  est  alicui  bonum  velle  ;  ita  odire,  excludi  non  debet.  Tertio,  consideratur  ut  *{a"h-™'' 

est  alicui  malum  velle.  Multiplex  vero  est  est  singularis  persona.  Et  ita  inimicorum 

bonum,  videlicet  bonum  delectabile,  bo-  B  dilectio  non  est  absolute  de  necessitate  sa- 

num  utile,  et  bonum  honestum  ;  iterum  lutis,  quia   non    tenemur   in   speciali   ad 

aliud  est  bonum  gratiae,  aliud  bonum  na-  eum  motum  dilectionis  habere,  imo  ne- 

turae,  aliud  bonum  fortunae.  Omnibus  ergo  que  ad  alios,  quia  impossibile  est  singulos 

hominibus  quantumcumque  adversantibus  sigillatim  amare.  Verumtamen  dilectio  ini- 

optare  debemus  bonum  spirituale,  utpote  mici  taliter  in  speciali,  necessaria  est  ad 

charismata   gratiae    in   praesenti,    et   bona  salutem,  quoad   prseparationem  animi,  ut 

gloriae  in  futuro  ;  reliqua  bona  non  sunt  scilicet  homo  paratus  sit  mente  subvenire 

eis  optanda,  vel  non  est  necesse  eis  opta-  inimico,  si  articulus  necessitatis  occurre- 

re,  nisi  in  quantum   saluti  eorum  expe-  ret,  et  etiam  actualiter  caritative  ferri  ad 

diens  est.  Diligendi  sunt  ergo  inimici  ex  eum,  causa  exigente  et  casu  se  offerente  ; 

caritate  propter  Deum,  sicut  amamus  nos  sed  sine  tali  necessitate,  dilectionem  im- 

ipsos,   ut  scilicet   idem  bonum  felicitatis  G  pendere  et  subvenire,ad  perfectionem,  non 

aeternae  eis  optemus,  quod  ipsimet  volu-  ad  praecepti  pertinet  necessitatem.Et  juxta 

mus  nobis.  Diligendi  sunt  ergo,  quantum  hoc,   verum  est  quod  in  Enchiridion  lo- 

ad  ipsam  eorum  naturam  bonam,  qua  ad  quitur  Augustinus  :  Hoc  tam  magnum  bo- 

Gen.i,27;Dei  imaginem  facti,  beatitudinisque  capa-  nunf,    ut   est   inimicos   diligere,    non   est 

SaP.  11, 23.  ceg   sunt  .  non  quoad  culpam   :   imo  sic  tantae  multitudinis,  quantam  credimus  ex- 

A.cxxxvm,  odiendi   sunt,   juxta   illud,  Perfecto   odio  audiri  in  oratione  qua  dicimus  :  Dimitte   .\iatth.\i, 

""           oderam  illos.  Sed  sic  eos  odire,  est  vere  nobis  debita  noslra.                                       ,2' 

diligere,  quia  ejusdem  rationis  est  atque  Sed  huic  Christi  praecepto  obviare  vide- 

ex  eodem  caritatis  fonte  procedit,  bonum  tur,  quod  in  veteri  Testamento  multa  le- 

alicujus  amare,  et  malum  ejus  odire.  Nil  guntur,  ex  quibus  videtur  quod   inimici 

autem  tam  malum,  tam  nocivum,  tam  ad-  sint  odiendi   :   ut  quum  Moyses  ait,  Non  Deut.xxm, 

versum  est  homini,  ut  peccatum  ipsius.  D  quaeres  eis  bonum,  et  odio  habebis  inimi-  *;■*«"*•*■ 

Porro,  secundum  Thomam    in  secunda  cum.  In  Jeremia  quoque  habetur  :  Ne  pro-   jer.xvm, 

secundae,  de  inimico  possumus  loqui  tri-  pitieris  iniquitati  eorum,  et  peccatum  eo-  23- 


ENARRATIO    IN    CAP.    VI    LUCM.    —    ART.    XVI 


517 


rnm  non  deleatnr.  Ad  hoc  Thomas  prsefato  A 
loco  respondet,  qnod  tales  imprecationes 
et  locntiones  tripliciter  possnnt  intelligi  : 
Uno  modo,  per  modum  propheticse  pree- 

rt.ix,i8.  nuntiationis,  ut  quum  dicitur  :  Gonvertan- 
tur  peccatores  in  infernum,  id  est,  con- 
vertentur.  Secundo,  per  modum  optationis 
ex  zelo  justitise,  non  tamen  quantum  ad 
poenam  hominis,  sed  quoad  justitiam  pu- 
nientis,  ut  scilicet  divinse  justitise  se  op- 

SaP.  i,i3.  tans  conformet,  quia  nec  Deus  laetatur  in 
perditione  impiorum,  sed  in  sua  justitia. 
Tertio,  ut  desiderium  referatur  ad  culpse  B 
amotionem,  non  ad  pcenam,  ut  scilicet  de- 
struantur  peccata.  Quibus  adjici  potest, 
quod  prsefatse  imprecationes  Scripturae, 
etiam  sic  accipi  possunt,  ut  inimicos  op- 
temus  in  vita  hac  taliter  castigari,  ne  pe- 
reant  in  aeternum  ;  si  vero  sint  inimici 
Ecclesise  et  boni  communis,  optari  potest 
ut  tollantur  de  medio,  quia  et  hoc  expedit 
eis,  ne  gravius  peccent  :  et  ita  ex  sequi- 
tate  et  caritate  hoc  desideratur. 

Benefacite  his  qui  oderunt  vos.  Quia 
non  sufficit  intus  diligere,  nisi  dilectio  C 
procedat  in  opus  loco  et  tempore  oppor- 
tuniSjimo  quum  nulla  forma  tam  prompte 
ac  delectabiliter  operetur  ut  caritas,  qua? 
et  omnes  virtutes  movet  et  excitat  ad  agen- 
dum,  non  veraciter  diligit  alium,  qui  ei, 
exigentibus  causa,  loco  et  tempore,  non 
succurrit  nec  benefacit.  Quumque  ex  ani- 
ma  et  corpore  constet  homo,  secundum 
corpus  et  animam  benefacere  ei  debemus, 
videlicet  spiritualia  et  corporalia  impen- 
dendo,  secundum  modum  prsetactum.quem- 
admodum  in  Proverbiis  Salomon  loquitur:  D 
Si  esurierit  inimicus  tuus,  ciba  illum  ;  si 
sitit,  potum  da  illi.  Hoc  est  quod  ait  Apo- 
stolus  :  Noli  vinci  a  malo,  sed  vince  in 
bono  malum.  Hoc  et  Ghristus  implesse  se 
pandit,  dicendo  Judseis  :  Multa  bona  os- 
tendi  vobis  ex  Patre  meo,  propter  quod 
horum  me  lapidatis  ? 
28  Benedicite  maledicentibus  vobis,  id  est 

eis  qui  vobis  maledicunt,  ut  non  solum 
opera  bona,  sed  etiam  pia  caritativaque 
verba  pro  maledictoriis  verbis  rependatis 


Prov.  xxv 
2l;/?om.xii 
20. 
yfom.xu,2l 


Joann.  x 
32. 


his  qui  detrahunt  vobis  sive  blasphemant 
vos.  FIoc  et  Paulus  ad  Romanos  scribit  : 
Benedicite,  inquit,  et  nolite  maledicere.  Rom.xn,n. 
Talibus  ergo  patienter  loquendum  est,  si 
spes  sit  quod  ex  collatione  seu  responsio- 
ne  sint  emendandi ;  alioqui  silendum  est 
caute,  et  benedicendnm  occulte,  ac  condo- 
lendum  peccantibus,  juxta  illud  Psalmi- 
stse  :  Posui  ori  meo  custodiam,  dum  consi-  a.xutm, 
steret  peccator  adversum  me  ;  obmutui,  et 2' 3' 
humiliatus  sum,  et  silui  a  bonis.  Verum- 
tamen,  si  ex  maledictione  pravorum  fides 
aliquorum  vel  bonum  commune  pericli- 
taretur,  aut  jacturam  pateretur  justitia, 
sapienter  ac  juste  respondendum,  reni- 
tendumve  esset;  et  si  maledicentes  seu 
persequentes  sint  obstinati  in  malo,  seu 
Religioni  insidientur,  orare  licet  ex  ze- 
lo  justitise  ut  corrigantur  seu  puniantur  a 
Deo,quemadmodum  Isaias  et  Ezechias  con-  »  Par. 
tra  regem  Assyriorum  orasse  leguntur.  Po-  xxx"' 
stremo,  quod  maledicentibus  sit  condolen- 
dum,  ostendit  Chrysostomus,  dicens  :  Qui 
proprias  animas  percutiunt,  digni  sunt  la- 
crimis  et  fletibus,  non  maledictionibus. 
Nihil  enim  detestabilius  est  anima  male- 
dica,  nec  immundius  aliquid  lingua  ma- 
ledicente.  Homo  es;  aspidum  venena  non 
evomas,  nec  vertaris  in  belluam.  Os  tibi 
datum  est,  non  ut  mordeas,  sed  ut  alio- 
rum  vulnera  sanes. 

Orate  pro  calumniantibus  vos,  qui  sci- 
licet  crimina  vobis  false  imponunt,  seu 
aliter  adversantiir  seu  injuriantur.  Quo- 
modo  autem  et  quando  exhibenda  sint  ad- 
versariis  signa  seu  opera  ista  dilectionis 
S.  Thomas  docet  :  Signa,  inquiens,  atque 
effectus  caritatis  ex  interiori  dilectione 
procedunt,  et  proportionantur  eidem.  Id- 
eo,sicut  tenemur  inimicos  diligere  in  com- 
muni,  de  necessitate  et  ex  prsecepto,  in 
speciali  vero,  secundum  animi  praepara- 
tionem;  sic  quoque  communia  dilectionis 
beneficia  et  signa  eis  subtrahere  nefas  est, 
ut  sunt  ea  quse  impenduntur  proximis  in 
communi  :  ut  dum  quis  orat  pro  cunctis 
fidelibus,  aut  communitali  aliquid  praestat. 
Si  talia  subtraherentur  inimicis,  signum 


518 


ENARRATIO    IN   CAP.    VI    LVCJE. 


ART.    XVI 


21 


esset  invidise  et  vindictae  :  eontra  quod 

£e».xix,)8.  Moyses  ait  in  Levitico,  Non  quaeres  ultio- 

nem,  nec  memor  eris  injuriae  civium  tuo- 

rum.  Porro,  alia  sunt  specialia  caritatis  si- 

gna  seu  beneficia,  quae  alicui  specialiter 

exhibentur;  et  talia  inimicis  impendere, 

non  est  de  necessitate  praecepti,  nisi  se- 

cundum  cordis  praeparationem,   ut  homo 

sic  stet  quod  talia  eis  impertiret,  si  neces- 

sitatis  articulus  se  offerret. -Alias  hoc  face- 

re,  est  perfectionis,  qua  quis  studet  non 

Rom.  xn,  solum  non  vinci  a  malo,  quod  est  necessi- 

tatis,  sed  insuper  vincere  in  bono  malum, 

satagens  inimicum  beneficiis  ad  amorem 

suum  inducere,  quod  ad  perfectionis  cu- 

mulum  pertinet,  sicut  et  Glossa  insinuat. 

Quo  autem  quis  perfectius  diligit  Deum,eo 

intuitu  ejus  amplius  amat  homines  uni- 

versos,  et  abundantius  benefacit  eis,  prae- 

sertim  orando  pro  ipsis  :  et  hoc  maxime, 

quoniam  cordialissime  Deum  cupit  ab  om- 

nibus   honorari    ac  diligi,  atque  de   ejus 

inhonoratione  praecipue  contristatur.  Istud 

Luc. xxni,  Christus  etiam  in  cruce  pendens  implevit, 

orando,  Pater,  ignosce  illis  :  prout  per  Isa- 

/«. liii,  12.  iam  fuit  praedictum,  Ipse  peccata  multo- 

rum  tulit,  et  pro  transgressoribus  rogavit. 

29  JEl  ei  qui  te  percutit  in  unam  maxillam, 

prcebe  et  alteram.  Istud  consilium  est,  non 

praeceptum  :  ideo  non  oportet  hoc  semper 

exteriori  opere  adimplere,  sed  habere  cor 

praeparatum  ad  sustinendum  alterius  per- 

cussionem  maxillae,  antequam   percussus 

scandalum  suscitet,  vel  contra   caritatem 

quid  operetur.  Unde  et  Christus  a  sacrile- 

,/oann.xviii,  go  iii  faciem  caesus,  alteram  non  praebuit, 

22, 23.       gecj  sceleratum  sapienter  et  caritative  cor- 

ripuit.  Implendum  est  ergo  hoc  consilium, 

secundum  quod  proximo  prodesse  videtur. 

Hic  quoque  pensandum,  quantum  evan- 

gelicee   legis   doctrina    perfectior  sit   lege 

Exod.xxi,  Mosaica,  quae  mandavit  talem  reddere  per- 

23"23'        cussuram  caedenti,  qualem  intulisset.  Dicit 

autem  Chrysostomus  :   Medici  dum  calce 

feriuntur  ab  insanis  et  aegris,  tunc  maxime 

miserentur  eis.Tu  quoque  similem  habeas 

pietatem  ad  delinquentes  :  ipsi  enim  prae- 

cipue  infirmantur.  Nec  prius  desistamus, 


34. 


A  quam  amaritudinem  evomuerint  totam  : 
tunc  ipsi  ad  cor  redeuntes,  uberes  tibi  gra- 
tias  agent;  et  Deus  te  coronabit,  eo  quod 
fratrem  tuum  a  pessima  aegritudine  libe- 
rasti.  Sed  contra  hoc  maxime  agunt,  ut  ait 
Basilius,  qui  non  solum  non  ca?si  indi- 
gnantur  aut  ulciscuntur,  sed  etiam  si  tan- 
ta  eis  non  impendatur  reverentia.  quanta 
se  dignos  arbitrantur.  Iterum  ait  Chryso- 
stomus  :  Qui  repercutit,  legis  implet  man- 
dalum,  non  Christi.  Sed  dicis  :  Dignus  est 
repercuti.  Etiam  ;  sed  tu  non  es  dignus 

B  repercutere,  quia  illius  discipulus  es  qui 
quum  malediceretur,  non  maledicebat.  Si  iretr. n, 
alterius  oculum  excutis,  numquid  tuum  "  ' 
recuperasti?  Non ;  sed  cum  membro  tuo 
patientiam  perdidisti.  Diabolus  procurat 
vulnera  corporum  propter  vulnera  anima- 
rum.  Si  non  repercusseris,  ab  homine  qui- 
dem  victus  videris,  sed  diabolum  vicisti. 
Itaque  sublime  est  istud  implere  consi- 
lium,  sicut  et  Becla  affirmat  :  Quid  tam 
magnum  sicut  percutienti  praebere  maxil- 
lam  ?  Nonne  indignantis  animus  frangitur, 

C  ira  sedatur,  et  per  patientiam  hujus  ille 
mutatur,  vel  ad  pcenitentiam  invitatur  ? 
Ergo  per  hujus  impletionem  mandati  et 
consilii,  homo  Christo  conformatur,  diabo- 
lus  ab  homine  vincitur,  plena  pax  inter 
homines  obtinetur. 

Et  ab  eo  qui  aufert  tibi  vestimenlum, 
etiam  tunicam  noli  prohibere,  id  est,  non 
solum  quiete  patienterque  feras,  quod  ve- 
stimentum  tuum  injuste  tollat  a  te,  sed 
permitte  eum  auferre  tibi  tunicam  tuam, 
qua?  vicinior  magisque  necessaria  corpori 

D  exstat,  quam  vestimentum  exterius.  Circa 
quod  ait  Cyrillus  :  Vult  te  Dominus  esse 
contemptorem  rerum.  Haec  est  enim  vir- 
tus  animae  quae  omnino  aversa  est  a  pas- 
sione  cupiditatis  divitiarum  :  decet  nam- 
que  eum  qui  pius  est,  oblivisci  malorum, 
ut  et  ea  quibus  caros  amicos  juvamus, 
persequentibus  conferamus.  Chrysostomus 
quoque  :  Non  dixit  (inquit)  Christus,  Sus- 
tine  humiliter  injuriantis  animum,  sed, 
Procede  per  sapientiam,  et  ulterius  dispo- 
ne  te  ad  patiendum  quae  injurians  facere 


ill 


ENARRATIO    IN    CAP.    VI  LU(LE.    —    ART.    XVI                                                519 

cupit,  ct  supera  insolcutiam  ejus  uberlate  A  Omni  autem  petenti  te  tribue.  Non  sem-       30 

prudenlise  tuso,  ut  habilo  pudore  in  excel-  per  tribuendum   est   quod    petitur,  ut  si 

lenti  patientia  tua  discedat.  Sed  dices,  Quo-  quis  petat  sibi  omnia  bona  alterius  simnl 

modo  polest  hoc  fieri  ?  quum   tamen  vi-  dari.  Itaque,  si  discrete  ac  rationabiliter 

deas  Deum  factum  hominem  tot  passum  petit,  dandum  est  ei  quod  petit,  si  petito 

propter  te.  Et  adhuc  quseris   et  dubitas  adsit  facultas  :  dandumque  est  secundtim 

quomodo  possibile  sit  nequitiis  ignoscere  verae  prudentise  discretionem.  Quod  si  ir- 

conservorum  ?  Quid  tale  passus  es,  quale  rationabiliter  aliquis  petit,  dandum  est  ei 

Dominus   tuus  Christus,  dum  ligaretur  et  spirituale   beneficium,   scilicet   rectse   in- 

flagellaretur,  sputa  perferens,  mortemque  structionis,   consolationis,  aedificationisve 

patiens?  Denique  huic  verbo  est  simile,  verbum,  quod  corporali    beneficio  exstat 

Matth.  v,  qnod  in  Matthseo  loquitur  Christus  :  Ei  qui  prsesfantius,  juxta  illud  Ecclesiastici :  Non-  Eeeii.xna, 

vult  tecum  judicio  contendere  et  tunicam  B  ne  ardorem  refrigerabit  ros?  Sic  et  ver- )6,  i7- 

tuam  tollere,  dimitte  ei  et  pallium.  Circa  bum  melius  quam  datum.  Nonne  ecce  ver- 

quao  multa  scripsi  ibidem  :  propter  quod  bnm   super  datum    bonum?  Dicit   autem 

lectorem  ad  locum  illum  remitto.  Ambrosius,  Ejusdem  criminis  est,  habenti 

Aliqui  quoque  breviter  dicunt,  quod  is-  sua  auferre,  et  indigenti  quod  quserit  de- 

tud  sit  consilium,  atque  secundum  animi  negare,  quum  possis    tribuere  :   quia   et 

prseparationem  intelligendum, sicut  et  ver-  Chrysostomus   protestatur,  Homines,   non 

bum   prsecedens  :  ut  scilicet  potius  susti-  domini,  sed  dispensatores  sunt  divitiarum. 

neat  homo  sibi  indumenta  praedicta  ac  si-  Sed  istud  ad  eos  potissimum  pertinet,  ut 

milia  tolli,  quam  suscitet  scandalum,  vel  liberaliter  dent  egenis,  qui  beneficia  pin- 

aliquid  agat  caritati  contrarium.  Non  au-  guia  habent  Ecclesise  :  quibus  ait  Bernar- 

tem  sustinendum  esset,  quando  ex  tali  per-  dus,  quia  quidquid  simplici  victui  atque 

missione  nutriretur  rapiens  in  sua  mali-  C  vestitui  superservaverint  sibi,  furtum,  ra- 

tia  :  imo  in  tali  casu  non  esset  bonum  hoc  pina,   sacrilegiumque  exsistit.  De  hoc  in  cr.inMatth. 

sustinere,  nisi  propter  scandalum  vel  aliud  Matthsco  plenius  dictum  est.                        v'42- 

majus  malum  vitandum  :  quod  de  scandalo  Et  qui  aufert  qua?  tua  sunt,  ne  repetas, 

pusillorum,  veniente  videlicet  ex  infirmi-  scilicet  cum  lite  et  contentione,  vel  cum 

tate  aut  ignorantia,  maxime  intelligendum  scandalo  pusillorum.  Huic  consonat  illud 

est.  Vel  scandalum  alio  modo  sedandum  Apostoli  :  Jam  omnino  delictum  est  in  vo-icw.  «,7. 

est,  ut  errans  primo  instituatur,  instrua-  bis,  quod  judicia  habetis  inter  vos.  Quare 

tur,  ut  scandalizari  desistat.  Quod  si  infor-  non  magis  injuriam  accipitis?  Quare  non 

mari  noluerit,  jam  scandalum  ejus  non  erit  magis  fraudem  patimini?  Circa  quod  lo- 

scandalum  pusillorum  aut  infirmorum,  sed  quitur  Augustinus  :  Hoc  ipsum  vestro  pec- 

Pharisseorum,  quod  ex  malitia  oritur  :  pro-  cato  agitur,  quod  inter  vos  negotia  judicio 

pter  quod  vitandum  non  sunt  bona  tem-  D  determinanda  habetis,  quia  peccatum  est 

poralia  dimittenda,  quia  hoc  vergeret  in  habere  judicium  contra  fratrem.  Porro,  si 

detrimentum  boni  commiinis,  et  rapienti-  hoc  absolute  intelligatur,  daretur  injustis 

bus  noceret  in  anima.  Ideo  verbum  Christi  et  imperfectis  grandis  libertas  atque  occa- 

intelligendum  est  seciindnm   animi  prsc-  sio  rapiendi  bona  aliorum,  maxime  inno- 

paralionem,    videlicet    dnmmodo    aliunde  cenfium.  Ideo  aliqui  addunt,  quod  perfe- 

expediat.Bona  autem  Ecclesise  atquc  reipu-  ctis  liceat  sua  repetere  simpliciter,  hoc  est 

blicse  propter  scandalum  vitandum  dimit-  sine  lite,  sine  causa,  absque  judicio,  sed 

tenda  non  sunt,  sicut  nec  cetera  quse  sunt  non  convenit  eis  inde  movere  causam  co- 

de  necessitate  salutis,  quia  talium  conser-  ram  judice;  infirmis  vero  seu  imperfeelis 

vatio  imminet  his  quibns  commissa  sunt.  liceat  repetere  sna  coram  judice,  et  contra 

•aiiquorum  Ha)c  aliornm*  dicla  recitando  inducta  sunt.  fratrem  habendo  judieium,  sed  non  con- 


r>i>o 


KNARRATIO    IN    CAP.    VI    LLC.E.    —   ART.    XVI 


tentiose  aut  f raudulenter, seu  eoram  judice  A 
infideli.  Sed  nec  hoc  videttir  salis  resoln- 
torie  dictnm.  Ecelesia  namqne  non  peccat 
habendo  jndicia.  et  religiosis  licet  coram 
judice  sna  repetere.  Fideles  qnoque  in  ter- 
ris  infidelinm  habitantes,  nec  jndices  fi- 
deles  habere  valentes,  possnnt  nt  apparet, 
ad  infideles  concnrrere  judices.  Hine  alii 
dicnnt,  quod  liceat,  non  antem  expediat, 
sa?eularia  habere  jndicia,  et  quod  religio- 
sis  ac  perfectis  licet  coram  judice  sna  re- 
petere  qnasi  bona  commnnia,  non  nt  pro- 
pria.  Itaqne  verbum  hoc  Salvatoris,  sicut  B 
et  cetera  qua?dam  prsehabita,  intelligen- 
dum  est  secundum  animi  pra?parationem, 
et  dummodo  aliunde  expediat  :  ut  magis 
sit  homo  paratus  pati  damnum,  quam  scan- 
dalum  pusillorum  suscitet,  si  illud  aliter 
sedari  non  valeat :  aut  aliud  agat  caritati 
contrarium. 

31  Et  prout  vultis  voluntate  rationabili  di- 
screta,  ut  faciant  vobis  homines,  et  vos 
facite  illis  similiier  :  hoc  enim  fraterna 
requirit  diiectio.  Unde  sicut  tenemur  pro- 
ximos  diligere  (anquam  nos  ipsos,  ita  te-  C 
nemur  facere  eis  sicut  nobis  ab  ipsis  fieri 
cupimus.Praeterea  inter  praecepta  legis  na- 
turalis  sunt  duo  communia  atque  praeci- 
pua  :  quorum  primum  est  negativum.  ut 

Tob. iv,  16.  habetur  in  Tobia,  Quod  ab  alio  oderis  tibi 
fieri.  vide  ne  alteri  facias  :  aliud  est  af- 
firmativum,  et  ponitur  hic  a  Christo.  Et 
quoniam  illud  affirmativum  est  majoris 
perfectionis  majusque  continet.  quam  ne- 
gativum  illud  prsefatum,  ideo  decuit  hoc  a 
Christo  in  evangelica  lege,  qua?  est  lex 
perfectionis,  proponi.  Jmplendum  est  au-  D 
tem  pra?ceptum  illud  loco  et  tempore  op- 
portunis.  Et  quo  aliquis  perfectius  illud 
impleverit,  eo  in  caritate  perfectior  com- 
probatur. 

32  Et  si  diligitis  illos  qui  vos  diligunt,  id 
est,  si  illos  dumtaxat  diligitis,  quce  vobis 
est  gratia,  id  est  merces  a  Deo  prsestanda? 
Utique  nulla  de  condigno,  et  nisi  pceniten- 
do,  inimicos  quoque  dilexeritis.  Nam  ei 
peccatores  diligentes  se  diligunt :  quia  hoc 
naturale  est.  Verumtamen  peccatores  non 


semper  diligunt  eos  a  quibus  spiritualiter 
diliguntur  :   imo    frequenter  odiunt   eos, 
quia  corripiuntur  aut  castigantur  ab  eis, 
sicut  in  Proverbiis  scriptum  est:Non  amat    Prm.xi, 
pestilens  eum  qui  se  corripit.  Et  Amos  : 
Odio,   inquit,  habuerunt  corripientem,  et  /imo?v,io. 
loquentem    perfecte   abominati   sunt.   Si- 
gnum  autem  quod  quis  diligat  amicos,  non 
ex  caritate,  qua?  est  amor  infusus  ac  spi- 
ritualis,  et  meritorius,  sed  ex  amore  car- 
nali,  naturali,  sociali,  mercenario,  aut  si- 
mili,  est  dum  inimicos  non  diligit,  quia 
caritas  se  extendit  ad  omnes.  Qui  ergo  ini- 
micos  non  diligit.  in  peccato  mortali  est, 
tanquam  divinse  inobediens  jussioni  :  id- 
circo  talis   nihil  meretur  a  Deo  de  con- 
digno.    nec   aliquod    preemium    felicitatis 
SBternae,  quamvis  Deus  ex  sua  pietate  nul- 
lum  bonum,  etiam  in  peccato  mortali  fa- 
ctum,  relinquat  irremuneratum,  quia  ali- 
quid   in  vita  praesenti   rependit   pro  illo. 
Porro  amicos  diligere  spiritualiter,  scilicet 
propter  Deum  ex  caritate.  et  non  tantum 
quia  amici  sunt  seu  quia  nos  diligunt,  me- 
ritorium   est   vitse   aeterna?,    sicut   et  om- 
nis  actus  ex  caritate  procedens.  Imo  multo 
innaturalius  vitiosiusque  consisteret  non 
amare   amicos,  quam    non   amare  inimi- 
cos  :  plures  namque  sunt  rationes  diligen- 
di  amicum  quam  inimicum.  Gratia  autem 
naturam  non  destruit.  sed  perficit.  Pro- 
pter  quod  dilectio  spiritualis,  dum  natu- 
ralem  amorem  sibi  substernit  ac  perficit, 
perfectissima  dicitur.  Quid  autem  sit  meli- 
us  magisque  meritorium,  diligere  amicum  cf.inMatth. 
vel  inimicum,  tetigi  super  >lattha?um. 

Dicit  circa  ha?c  Chrysostomus  :  Plures 
causa?  sunt  qua?  varias  dilectiones  consti- 
tuunt ;  dilectio  vero  spiritualis  universas 
pra?cellit.  Xihil  enim  terrenum  eam  parit, 
non  utilitas,  non  beneficium,  non  natura, 
non  tempus,  sed  de  ccelo  descendit.  Quid 
autem  miraris,  si  non  indiget  beneficio  ut 
consistat,  quando  nec  ex  casu  malorum 
pervertitur  ?  Pater  quidem  carnalis  passus 
injurias.  rumpit  fcedus.  amoris  ;  conjux 
post  jurgia,  virum  relinquit :  filius  si  lon- 
ga?vum  videat  patrem.  gravatur.  Sed  Pau- 


ENARRATIO    IN  CAP.   VI   LUCE.    —  ART.    XVI  521 

Ac<.xiv,5,  lns  apostolus  ivit  ad  lapidantes  benefactu-  A  cequalia,  id  est  tanta  seu  tanti  valoris  ut 

Axorfxvn  rus  e's;  Moyses  pene  lapidabatur  a  Judseis,  sunt  quse  mutuaverunt  seu  concesserunt. 

4-  et  tamen  orabat  pro  eis.  Adipiscamur  ergo  Itaque  plus  peccatores  a  Christo  censen- 

spirituales  amicitias,  quia  sunt  insolubi-  tur,  qui  ad  usuram  concedunt. 
les.  —  Denique  qui  alium  spiritualiter  di-  Verumtamen  diligite  inimicos  veslros,       35 

ligit,  intuitu  Dei  hoc  agit,  ita  quod  Deus  naturam  seu  personam,  non  culpam  in  il- 

est  finis  et  ratio  diligendi,  optatque  pro-  lis  amando.  Et  benefacitc  eis.  Istud  jam 

ximo   bona  gratisc   in    prsesenti,  et   dona  paulo  ante  dictum  est,  atque  expositum. 

glorise  in  futuro,  ita  ut  diligat  eum,  vel  Et  mutuum  clate,  id  est  concedite,  nihil 

quia  bonus  est,  vel  ut  bonus  sit  :  idcirco,  inde  sperantes,  id  est,  ultra  quod  conces- 

quamvis  ille  ingratus   et  malus    sit,   iste  sistis    nil   exquirentes,  nec   favorem,  aut 

illum  non  cessat  diligere.  Diligere  quoque  servitium  temporale,  seu  simile  aliquid; 
alium  propter  bonum  opus  quod  agit,  gra-  B  nec  propter  temporale  quid  principaliler 

tuitum  est ;  diligere  vero  propter  benefi-  mutuantes,  sed  principaliter  ex  Dei  amn- 

cium  seu  proprium  commodum,  mercena-  re  propter  felicitatem  seternam.  Unde  per 

rium  est.  Ezechielem  Dominus  jubet :  Usuram  et  su-    Ezech. 

33  Et  si  benefeceritis  Jiis  qui  vobis  benefa-  perabundantiam  non  accipietis.  Et  Psalmi-  XVI"' 17, 
ciunt,  qua>  vobis  est  gratia,  id  est  prsemi-  sta  virum  justum  describens  :  Pecuniam  /Vxiv, 5. 
um  desuper  dandum  ?  Siquidem  et  pecca-  (inquit)  suam  non  dedit  ad  usuram.  Quod 

tores  hoc  faciunt. •  qui  quum  sint  in  peccato  autem  Moyses   in  Deuteronomio  ait,  Non  Deut.wu, 

mortali,nihil  meritorium  vitse  seternae  ope-  fcenerabis  proximo  tuo,  puta  Judseo,  sed  ,9' 20" 

rantur.  Istud  rursus  intelligi  debet  sicut  alieno,  permissio  fuit  mali   minoris,  pro- 

verbum   prsecedens,  videlicet  quod  bene-  pter  majus  malum  vitandum,  scilicet  ne 

factoribus  et  non  malefactoribus  seu  ad-  suis  proximis  ad  usuram  concederent,  sic- 

versariis   benefacere,  utpote   non   intuitu  C  11 1  permisit  eis  dare  libellum  repudii,  ne  lbULxxn, 

Dei,  nec  ex  spirituali  dilectione,  sed  quia  uxores  suas  occiderent,  quia  ad  utrumque  '• 

benefactores  sunt,  non  sit  alicujus  meriti  hoc  vitium  fuerant  proni.  Itaque  dandum 

apud  Deum.  Nihilo  minus  pravissimum  et  est   mutuum,  quum   et   in  Deuteronomio 

innaturalissimum  esset, benefactoribus  non  scriptum  sit  :  Non  obdurabis  cor  tuum,  ihid.w,-, 

rependere  vicem  pro  posse,  tempore  op-  nec  contrahes  manum  tuam ;  sed  aperies  8- 

portuno:imo  magis  debitum  hoc  est,  quam  eam  pauperi,  et  dabis  mutuum  quo  eum 

benefacere  aliis.  Sed  dum  quis  sic  benefa-  indigere  conspexeris. 
cit  benefacientibus  sibi,  qiiod  aliis  non  be-         Denique,  quantum  sit  scelus  usurse  te- 

nefacit  loco  et  tempore  congruis,  signum  statur  Gregorius  Nyssenus  :  Malignam  fce- 

est  quod  illis  benefacit,  non  ex  Dei  amore,  neratorum  excogitationem  si  quis  appellet 

34  sed  solum  quia  benefecerunt  sibi.  Et  si  furtum  et  homicidium,  non  peccabit.  Nam 
mutuum  dederitis  his,  hoc  est,  pecuniam  D  quid  refert  suffosso  pariete  quemquam 
aut  simile  quid  concesseritis  illis,  a  qui-  erepta  possidere,  an  foenorum  necessitate 
bus  speratis  recipere  in  persolutione  quod  possidere  illicita?  Quam  difficulter  vero 
mutuastis,  quce  gratia  est  vobis  ?  id  est,  a  debeat  quis  ad  usuram  accipere,  ex  verbis 
Deo  mercedem  habebitis  nullam  in  vita  Basilii  patet,  dicentis  :  Sed  ais  :  Qualiter 
beata.Quod  intelligendum  est,quando  mu-  ergo  victum  acquirarn,  videlicet  si  a  foe- 
tuum  alicui  conceditur,  non  ex  caritate  neratore  non  debeo  mutuum  sumere?  Cer- 
spirituali  Dei  et  proximi,  et  propter  prse-  te  labora,  servi,  mendica.  Unumquodque 
mium  vitse  seternse,  sed  ex  affectu  carnalis  tolerabilius  est  fcenoris  mutuo.  —  Ex  in- 
vel  naturalis  amoris,  cum  proposito  repe-  ductis  elicitur,  quam  gravissima  sit  cleri- 
tendi.  Nam  et  peccatores  peccatoribus  fce-  corum  usura,  eorum  prsesertim  qui  dc 
nerantur,  aliqua  concedendo,  ut  recipiant  redditibus  seu  bonis  Ecclesise  sibi  invicem 


522 


KNARRATIO    IN    CAP.    VI    LUC.E.    —    ART.    XVI 


Eccli.  x,  9, 

10. 


Prov.  xix, 
17. 


ls.  i.xiv.  1; 
I  Cor.  n,  9. 


ad  usuram  concedunt.  Nam  et  Philosophus 
naturali  ratione  inductus,  affirmat  (jnod 
usura  sit  maxime  contra  naturam.  Usura- 
riis  vero  potissimum  competit  illud  Eccle- 
siastici  :  Avaro  nihil  est  scelestius.  Nihil 
est  ini(|iiiiis,  quam  amare  pccuniain  :  hic 
onim  et  animam  suam  habet  venalem. 

PraBterea  verbum  Christi  quo  ait,  Mulu- 
um  date  nihil  inde  sperantes,  Basilius  et 
aiii  quidam  ita  inlelligunt-,  ut  conceden- 
dum  sit  absque  proposito  et  spe  repetendi 
et  recipiendi  ab  eo  cui  conceditur,  atque  a 
solo  Deo  merces  sit  prsestolanda.  Ait  quip- 
pe  Basilius  :  Considera  virtutem  sermonis, 
videlicet  verbi  Christi,  quo  ait,  Date  mu- 
tuum,  etc,  et  miraberis  pietatem  auctoris. 
Quum  daturus  es  pauperi  divinee  caritatis 
intuitu,  id  ipsum  et  donum  est  et  mutu- 
um  :  donum,ob  insperatam  retributionem; 
mutuum.ob  munificentiam  Domini,  qui  vi- 
ce  pauperis  tibi  restituet.  Unde  et  in  Pro- 
verbiis  scriptum  est  :  Foeneratur  Deo  qui 
miseretur  pauperis.  Cui  expositioni  conso- 
nat  littera  sequens,  qua  Christus  promit- 
tit  :  Et  erit  mcrces  vestra  midta,  id  est, 
copiosum  a  me  preemium  suscipietis  in 
ccelo  :  quod  nec  oculus  vidit,  nec  auris  au- 
divit,  nec  cor  humanum  comprehendere 
valet:  imo  ipsemet  Deus  gloriosus  et  felix, 
est  objectalis  merces  atque  felicitas  horum 
qui  praeinducta  Christi  impleverint  verba. 
Expositio  autem  Basilii  potissimum  locum 
habet  ad  indigentes  qui  facultatem  resti- 
tuendi,  aut  non,  aut  vix  habent.  Glossa 
vero  exponit  sicut  superius  dictum  est.  Si- 
quidem  ait  :  Duo  sunt  beneficii  genera  : 
primum,  quum  aliquid  benevole  damus  ; 
aliud,  quum  reddituro  communicamus. 
rtrumque  autem  fieri  debet,  non  in  spe 
retributionis  humanse,  sed  divinae,  quia 
sicut  Deus  est  omnis  boni  principium,  ita 
vult  esse  finis.  Certumque  est,  quod  verba 
Christi  implere  juxta  expositionem  Basilii, 
multo  plus  meritorium  sit. 

Yerbum  quoque  Christi  dicentis,  Erit 
merces  vestra  multa.  non  refertur  solum 
ad  verbum  immediate  praecedens  de  mu- 
tuo,  sed  ad  cetera  preeinducta,  praesertim 


A  ad  dilectionem  et  benefieentiam  inimico- 
rum.  Nam  et  de  ampliori  promissione  mcr- 
cedeque  subditur  :  Et  eritis  filii  Altissimi, 
id  est  summi  Dei  :cujus  filii  sunt  homines 
virtuosi  praedicta  implentes,  per  operum 
imitationem,  per  adoptionis  gratiam,  per 
dilectionis  conformitatem  :  quod  agitur  in 
praesenti.  Deus  enim  inimicis  suis  multa 
bona  largitur;  nec  propter  retributionem 
hoc  agit>  quia  nostris  bonis  non  indiget,  Ps.  w,  •. 
sed  ex  propria  bonitate,  caritate  et  pietate, 
et  finaliter  propter  se  ipsum,  quum  ipse 

B  sit  omnis  boni  summus  ultimatusque  fi- 
nis.  Ejus  ergo  perfectionem  imitemur,  ini- 
micos  amandn,  eisque  benefaciendo,  et  in- 
digentibus  succurrendo,  finaliter  propter 
Deum,  non  intuitu  privati,  aut  proprii 
commodi  :  ut  in  bonis  ad  nos  ipsos  non 
reflectamur,  sed  ad  Deum  stemus  semper 
pure  conversi.  In  futuro  autem  erimus  fi- 
lii  Dei  per  similitudinem  ampliorem,  quia 
per  dona  gloriee  Deo  perfectissime  assimi- 
lantur  Beati,  sicut  ait  S.  Joannes  :  Nunc  \j0ann. m, 
filii  Dei  sumus,  et  nondum  apparuit  quid  -■ 

C  erimus.  Scimus  quoniam  quum  apparue- 
rit,  similes  ei  erimus,quia  videbimus  eum 
sicuti  est.  Et  Paulus  :  Tunc,  inquit,  cogno-  icor.xm, 
scam  sicut  et  cognitus  sum.  Beatifica  nem- 12- 
pe  cognitio  et  fruitio  mentem  creatam  Deo 
superdignissimo  praeeminenter  ineffabili- 
terque  conformat,  ita  quod  tota  stat  inde- 
sinenter  atque  inavertibiliter  transformata 
in  Deum  et  deificata  in  ipsum.  Ecce  quan- 
ta  dignitas  hominum  esse  filios  Altissimi, 
hoc  est  incomparabilis  Dei,  qui  penitus  in- 
finite  praestantior  est  universis  et  singulis. 

D  Unde  de  causa   filiationis   hujus   subjun- 
gituf : 

Quia  ipse  benic/nus,  hoc  est  clemens 
atque  munificus,  cst  supcr  ingratos  et  ma- 
los,  id  est  peccatoribus,  qui  Dei  beneficia 
non  attendendo,  nec  Deo  benefactori  in- 
comparabili  gratias  referendo,  ingrati  sunt; 
mali  vero  sunt,  divina  transgrediendo  prse- 
cepta  :  vel  ingrati,  per  aversionem  mentis 
a  summo  et  incommutabili  bono ;  mali, 
per  conversionem  mentis  ad  bonum  cadu- 
cum  ac  vanum.  Juxta  quod  pcr  Jeremiam 


ENARRATIO    IN    CAP.    VI    LUC/E.    —   ART.    XVI 


523 


45 


jer.  ii,  13.  loquitur  Dominus  :  Duo  mala  fecit  popu- 
lus  meus  :  me  dcreliquerunt  fontem  aquae 
vi\;e,  et  foderunt  sibi  cisternas  dissipatas. 
36  Estote  ergo  misericordcs,  sicut  et  Pater 

vester  misericors  est.  Misericordia  virtus 
cst  qua  quis  alterius  miseriso  condolet, 
relevatque  eamdcm  pro  posse.  Deo  ergo 
misericordia  non  competit  quantum  ad 
primum  istorum,  quia  compassionis  affe- 
.  ctus  in  Divinitatis  invariabili  impassibi- 
lique  natura  non  cadit  ;  sed  secundum 
istorum  perfectissime  convenit  Deo,  qui 
omnibus  indigentibus  et  mis^ris  ad  se  cla- 
mantibus  subvenit,  miseriam  culpae  au- 
fert,  de  necessariis  providet,  et  tandem  ab 
omni  calamitate  culpae  ac  pcenao  ereptos, 
ad  aeternam  felicitatem  perducit  :  imo  in- 
gratos  et  pessimos  saepissimc  praevenit 
gratiose,  hortatur,  convertit,  salvificat.  Do- 
na  quoque  naturae  et  bona  fortunae  bonis 
et  malis  indifferenter  et  copiose  largitur. 

Matth.v,  Unde  in  Matthsco  asserit  :  Pluit  super  ju- 
stos  et  injustos,  et  solem  facit  oriri  super 
bonos  et  malos.  Quemadmodum  itaque  ip- 
se  superclementissimus  Deus  ex  pura  sua 
bonitate  et  maxima  pietate,  non  propter 
utilitatem  aut  profectum  sibi  inde  eveni- 
entem,  sed  ob  nostram  salutem,  haec  ope- 
ratur,  et  taliter  miseretur;  ita  et  nos  aliis 
compati  et  subvenire  ex  caritate  et  pietate 
debemus,  ad  utilitatem,  profectum  et  sa- 
lutem  eorum,  non  proprii  intuitu  commo- 
di.  Talis  misericordia  nos  Deo  vehementer 
commendat,  conformat,  caros  efficit  atque 
placentes  :  per  quam  et  misericordiam  im- 

ibid.  7.    petramus  a  Deo,  juxta  illud  Matthaei,  Beati 
misericordes,  quoniam  ipsi  miscricordiam 
consequentur. 
Insuper,  duplex  est  miseria  :  utpote  cul- 

Prov. xiv,  pae,  dc  qua  in  Proverbiis  Sapiens,  Miseros, 
inquiens,  facit  populos  peccatum  :  et  haec 
miseria  est  ipsamet  culpa  beatitudinis  ex- 
clusiva  et  repugnativa.  Alia  est  miseria 
pcenae,  scilicet  adversitatis,  tribulationis 
/oftxxx.u.  vel  indigentiee,  de  qua  sanctus  Job  ait  :  Ad 
meas  miserias  devoluti  sunt.  Multo  autem 
major  est  miseria  culpae  quam  pcenac  :  id- 
co  potissimum  misericordes  esse  debemus, 


34 


A  succurrendo  proximis  ut  a  peccatis  suis 
purgentur,  ipsos  hortando,  docendo,  cor- 
ripiendo,  pro  ipsis  orando,  et  peccantibus, 
eliam  dum  peccant  in  nos,  condolendo, 
non  mox  indignando,  irascendo  aut  ui- 
ciscendo.  Quod  si  fecerimus,  tnnc  Deus 
peccantibus  nobis  misericorditer  indulge- 
bit,gratiamque  emendationis  infundet.De- 
nique,  si  pensemus  quam  grave  atque 
nocivum  sit  vulnus  peccati  in  anima,  pec- 
cantibus  utique  cordialissime  compatie- 
mur,  et  primo  nobismetipsis,  prout  ordo 

B  caritatis  efflagitat,  sicut  in  Proverbiis  scri- 
ptum  est  :  Bencfacit  animae  sua*  vir  mise-  p«w.m,i7. 
ricors ;  et  alibi,  Miserere  animae  tuae,  pla-  Eccii. m, 
cens    Deo.  Hinc   teste   Ambrosio,   summa 
christianae    religionis    in    misericordia   et 
pietate  consistit. 

Nolitc  judicare,  ct  non  judicabimini.  37 
Ilis  verbis  prohibet  nobis  Christus  inor- 
dinatum  judicium  aliorum,  potissimum 
superiorum  nostrorum,  ac  meliorum  ma- 
gisque  sapientium  :  quorum  potius  est  nos 
judicare,  quam  versa  vice.  Inordinatorum 

C  autem  judiciorum  quoddam  dicitur  usur- 
patum,  ut  dum  judicanti  deest  auctoritas 
judicandi;  aliud  temerarium  ac  suspicio- 
sum,  quod  scilicet  non  procedit  secundum 
rationem  prudentiae;  aliud  injustum  atque 
perversum,  quod  procedit  non  ex  ratione 
et  virtute  justitiae,  sed  ex  impetu  passio- 
nis.  Ilujusmodi  inordinata  judicia  oportet 
vitare,  nec  incerta  et  dubia  definire  quali 
et  quo  facta  sint  animo.  De  manifestis  ve- 
ro  et  quae  bono  animo  fieri  nequeunt,  jn- 
dicare  permittimur. 

D  Quoniam  ergo  debiles  sumus  in  ratione, 
ita  ut  faciliter  fallimur  et  erramus,  proni- 
que  sumus  ad  passiones  et  vitia  rectum 
judicium  pervertentia,  Christus  a  multis 
periculis  et  peccatis  nos  eripit  et  praeser- 
vat,  dum  judicare  nos  prohibet  :  quod  uti- 
que  passionatis  summe  periculosum  est  ; 
et  praesertim  cavendum  est  eis,  ne  proni 
sint  judicare  eos  ad  quos  minus  bene  af- 
ficiuntur  seu  inclinantur,  el  contra  quos 
cito  tentantur,  ne  passione  csecati,  de  illi> 
judieent  vitiose.  Sed   se  ipsum  unusquis- 


524  ENARRATIO   IN   CAP.    VI  LUCjE.    —   ART.    XVI 

que  discutiat,  attendat,  dijudicet,  increpet  A  in  cordis  sui  secreto.Nec  scimus  quid  aga-  icor.u.n. 

\Cor. xi,  et  castiget,  (juum  dicat  Apostolus  :  Si  nos  tur  in  alio,  aut  qualis  postea  erit, qui  nunc 

ipsos  dijudicaremus,  non  utiqiie  judicare-  vifiosus  videtur.  Verumtamen  aperte  sce- 

mur.   Hinc  secundum  Cyrillum,  Christus  leratos,  secundum  quod  tales  sunt,  et  quos 

hic  sedat  et  tollit  pessimam   consuetudi-  in  actu  impietatis  videmus  manentes,dam- 

nem  et  passionem  animarum   nostrarum,  nare  et  reprohare  sub  quadam  conditio- 

principiumque  contemptus  aliorum.  Quum  ne  implicita  vel  explicita  licet,  utpote,  nisi 

enim  deceat  homines  se  ipsos  circumspi-  po?niluerint  :  ut  si  quem  videamus  homi- 

cere,  atque  secundum  Deum   conversari,  cidium  adulteriumve  scienter  committere, 

hoc  tamen  multi  non  faciunt,  sed  exami-  nullum  est  dubium,  quin  in  mortali   sit 

nant  aliena,  et  si  viderint  aliquos  infirmari  vitio,   damnationeque   dignus,  et  insuper 

seu  cadere,  tanquam  propriarum  passio-  nisi    pcrnituerit   condemnandus.    Et  non 

num  ohliti,  mox  detrahunt.  Dicit  quoque  B  condcmnabimini  damnatione  seterna  a  Deo, 

Chrysostomus  :  Nec  facile  reperies  quem-  si    inordinatam    damnationem  ex  caritate 

quam,  neque  patremfamilias,  neque  clau-  vitaveritis.  Siquidem  non  judicare  et  non 

stralem,  hujus  erroris  expertem.  Sunt  au-  condemnare,  non  sufficerent  ad  vitandum 

tem  ha?c  diabolica?  tentationis  insidia?.Nam  damnationis  judicium,nisi  quis  ex  caritate 

qui  severe  discutit  aliena,  nunquam  pro-  Dei   talia  vitet  :  quod  nemo  implet,  nisi 

priorum  reatuum  merebitur  veniam.  qui  in  statu  salutis  est,  et  qua?  Deus  ab 

Porro  quod  ait  Salvator,  Non  judicabi-  eo  exigit,  agit. 
mini,  intelligendum  est  de  judicio  repro-  Dimittite  injurias  vobis  illatas  :  juxta 

bationis  seu  condemnationis,  de  quo  in-  illud  Apostoli,  Induite  viscera  misericor-  Coioss.m, 

ibidem.    ducta  Apostoli  fatur  auctoritas.  De  quo  in  dia?,  supportantes  invicem,  et  donantes  vo-  12' 13' 

Joann.  %-,  Joauue  loquitur  Christus  :  Quia  qui  ver-  bismetipsis,  si  quis  adversus  aliquem  ha- 
bum  meum  audit,  habet  vitam  a?ternam,  C  bet  querelam;  etdimittetur  «o6«s  peccatum 

et  in  judicium  non  venit.  Ex  his  infert  quo  Deo  fecistis  injuriam.  Ideo  in  Eccle- 

Gregorius  Nyssenus  :Non  ergo  cum  acrimo-  siastico  scriptum  est  :  Relinque  proximo    Eccii. 

nia  pra?cipitetis  in  conservos  sententiam,  tuo  nocenti  te  ;  et  tunc   deprecanti    tibi  x>v'"'  2' 

ne  similia  patiamini.  peccata  solventur.  Et  ecce  ha?c  est  infinita 

Nolite  condemnare.  Condemnatio  ex  ju-  clementia  atque  dignatio  supersublimis  et 

dicio  oritur.Quemadmodum  ergo  non  quod-  incomparabilis  Dei,  quod  ipse  vult  illi  di- 

cumque, sed  inordinatum  judicium(de  quo  mittere  sua  peccata,  qui  ignoscit  peccanti 

dictum   est)  prohibetur,   ita   non   qua?vis  in   se  :  quum  tamen  peccatum  per  com- 

condemnatio  aliorum,  sed  inordinata,  ve-  parationem  ad  Deum  habeat  enormitatem 

tatur.  Non    itaque   hoc   verbo   pradati    et  quodammodo  infinite  majorem,  quam  per 

principes   prohihentur   reos    damnare   ad  comparationem  ad  hominem  contra  quem 
mortem,  vel  carcerem,  aut  aliam  pcenam.  D  fit,  sicut  Deus  est  dignitatis,  sanctitatis,  ac 

Nec  rursus  vetatur  eum  qui  inexcusabili-  majestatis  in  infinitum  majoris  quam  ho- 

ter  et  apertissime  peccat,  damnare,  id  est  mo.  Non  ergo  simus  Deo  ingrati,  nec  ad 

damnatione    dignum    asserere,    quia    hoc  ignoscendum  proximis   tardi  seu   graves. 

Scriptura  nos  docet,  quod  qui  mortaliter  —  Potest  et  ita  intelligi  :  Dimittite  ea  qua? 

peccat,  meretur  infernum  ;  sed  damnare  pauperes  vobis  debent,   vel    captos   quos 

propter   incerta  et  levia,  vel  eum   quem  expedit  dimitti,  vel  temporalia  bona,  se- 

judicare  inhibemur,  vel  absolute  definire  cundum  quod  Petrus  effatur,  Ecce  nos  di-  Marc.x^.». 

illum  vel  illum  esse  damnandum  damnati-  misimus  omnia  ;  et  dimittetur  vobis  pec- 

oneve  dignum,incautum  illicitumque  con-  catum   quo   Deo   obligati   ac   spiritualiter 

sistit.    Peccans    namque,    omni    momento  vincti  estis,  juxta  illud  Proverbiorum,  Fu-  pr0v.\,w. 

potest  tangi  a  Spiritu  Sancto  ac  pcenitere  nibus  peccatorum  suorum  impius  constrin- 


ENARRATIO    IN    CAP.    VI    LVCJE.    —   ART.    XVI 


52S 


/S.1.V111,  c  getur.  Hinc  in  Isaia  habetur  :  Dimitte  eos  A 
qui  confracti  sunt  liberos. 
38  Date  beneficia  corporalia.  vel  spiritua- 

lia,  imo  utraque,  praesertim  egentibus,  et 
dabitur  vobis  a  Deo  praemium  copiosum. 
Et  ei  qui  dat  propter  Deum  temporalia, 
conferuntur  ab  eo  spiritualia.  Qui  vero 
spiritualia  beneficia  alteri  praestat,  oran- 
do,  hortando,  docendo,  corripiendo,  ma- 
gnum  spiritualium  charismatum  sortitur 
a  Deo  profectum.  Denique  generosi  animi 
est  pronum  esse  ad  dandum,quoniam  jux- 
ta  divinum  Dionysium,  Bonum  est  sui  dif-  B 
fusivum,  et  amor  est  communicativus  ejus 
quod  habet.  Dare  quoque,  ad  liberalem 
est  pertinens.  Liberalitas  vero  facit  ho- 
minem  aliis  valde  acceptum  et  carum,  se- 
cundum  Philosophum  :  ut  patuit  in  B.  Mar- 
tino,  quando  adhuc  militavit.  Tenaces  vero 
et  semper  ad  se  ipsos  reflexi,  ignobilis 
exstant  mentis.  Hinc  in  Actibus  Paulus  : 

Aci.  xx,35.  Oportet,  inquit,  reminisci  verbi  Domini 
Jesu,  Quia  beatius  est  magis  dare  quam 
accipere  ;  et  in  Proverbiis  quoque  induci- 

Prov.xxn,  tur,   Victoriam  et  honorem   acquirit,  qui  G 

9'„  ,.      dat  munera  ;  et  in  Ecclesiastico,  Non  sit 

hjcclx.  iv,  '  ' 

30.  porrecta   manus  tua  ad  accipiendum,   et 

ad  dandum  collecta.  Attamen  pauci,  heu  ! 
sunt,  qui  non  proniores  sint  ad  accipien- 
dum  quam  ad  dandum,  juxta  illud  Isaise  : 

h.  i,  23.   Omnes  diligunt  munera,  sequuntur  retri- 

PhUipp.n,  butionem  ;  et  Paulo  testante,  Omnes  quae 
sua  sunt,  quserunt.  Nihilo  minus  multi 
plus  abundarent,  si  facilius  darent,  quia 
individuse  sortis  sunt  dare  et  dari.Nam  et 
Deus  misericordibus  ac  liberalibus  etiam 
in  temporalibus  benedicit.  Estque  com-  D 
mune  dictum  :  Qui  non  dat  quod  amat, 
non  capit  quod  optat.  In  Proverbiis  quo- 

Proi).m,9,  que  legitur  :  De  primitiis  frugum  tuarum 
da  pauperibus,  et  implebuntur  horrea  tua 
satietate.  Non  tamen  prodigalitas  commen- 
datur,  sed  datio  ista  ex  virtute  debet  pro- 
cedere,  rationeque  regi. 

Postremo,hac  brevi  doctrina  erudit  Chri- 
stus  quomodo  cum  proximis  conversemur, 
ut  scilicet  injurias  dimittamus  et  beneficia 
demus.  Quamvis  autcm  ad  prseinducta  im- 


21. 


10. 


plenda  satis  et  super  satis  iuflammare 
nos  debeat  bonitas  Dei,  et  ejus  praeceptum 
consiliumve  ad  ista,  nihilo  minus  Chrislus 
nostram  non  nesciens  tarditatem,  promis- 
sa  proponit,  imo  et  beneficia  multo  majora 
nobis  spondet  reddenda,  ut  vel  mercedis 
intuitu  provocemur,  si  tantse  pcrfectionis 
non  sumus  ut  ex  sincero  Dei  amore  ista 
agere  enitamur.  Hinc  subditur  : 

Mensuram  bonam,  et  confertam,  et  co- 
agitatam,et  supereffluentem  dabunt  in  si- 
num  vestrum.  Per  omnem  hanc  circum- 
locutionem  insinuatur,  quod  ineffabiliter 
copiosa  erit  retributio  operum  caritatis 
ac  pietatis  in  coelo  :  quae  retributio  per 
mensuram  exprimitur,  quoniam  praemi- 
um  merito  correspondet  ac  proportiona- 
tur,quemadmodum  mensurato  mensura,et 
quoniam  Deus  secundum  sapientiae  suae 
censuram  omnia  moderatur,  atque  in  pon-  Sap.xi, u. 
dere,  numero  et  mensura  constituit  uni- 
versa.  Quamvis  autem  ista  mensura  effi- 
cienter  detur  ab  uno  Deo,  Christus  tamen 
pluraliler  loquitur,  Dabunt,  videlicet  pau- 
peres  quibus  opera  pietatis  impenditis, 
quia  illorum  interventione  ac  meritis  par- 
tim  datur  hsec  merces.  Itaque,  Mensuram 
bonam,  id  est  legitimam,  ita  quod  non  mi- 
nus  quam  debetur  seu  tribui  decet,  prae- 
stabitur,  et  confertam,  id  est  plenam  et 
pinguem,  et  coagitatam ,  ut  per  compres- 
sionem  plus  capiat,  et  supereffiuentem,  id 
est  tam  abundantem  et  cumulatam  ut  su- 
pereffluat  undique,  dabunt  in  sinum  ve- 
strum,  in  sinu  utique  mentis  in  secretissi- 
mo  cordis,  in  ipso  intellectu  et  voluntate,  ut 
intellectus  aeternam  veritatem  contemple- 
tur,  et  ea  reficiatur,  voluntas  summa  boni- 
tate  fruatur.  Praeterea,  quadruplex  bonum 
datur  a  Deo  propter  opera  pietatis,  utpo- 
te  :  bonum  fortunae,  hoc  est  exteriores 
divitiae,  quae  subjacent  instabilitati  fortu- 
nse.  Ad  ista  potest  referri  mensura  bona . 
Alia  sunt  bona  naturae  :  ad  quse  refertur 
mensura  conferta.  Tertia  vero  sunt  bona 
gratiae :  ad  quae  pertinet  mensura  coagitata. 
Quarta  sunt  bona  gloriae  :  ad  qua?  mensura 
supereffluens  spectat. 


526  KNARRATIO    IN    CAP.    VI  LUC.E.    —   ART.    XVI 

Eadem  guippe  mensura  qua  mensi  fue-  A  est ;  nec  est  similitudo  tantum,  sed  veritas 

rilis,  remetietur  vobis,  hoc  est,  juxta  1110-  el   res.  Attamen   Christus  hoc  pro  simili- 

diiin  vestrae  actionis,  seu  secundum  pro-  tudine  dixit,  quia  per  hoc  aliud  designavit, 

portionem  et  gradum   conversationis  seu  videlicet  quod  etiam   in  spiritualibus  ita 

meriti  vestri,  vel  prout  aliis  feceritis,  erit  sit  :  utpote  quod  ille  qui  spiritualiler  ca> 

mensura,  seu   modus,  et   gradus   praemii  cus  est  mente,  id  est  ignarus,   passiona- 

vestri  :  quia  praemium  merito  correspon-  tus,  seu  vitiosus,  non  est  idoneus  regere 

det,  magisque  pensatur  secundum  magni-  seu  per  semitas  sequitatis  ad  aeternam  bea- 

tudinem  interioris  affectus,  quam  operis  titudinem  ducere  alios;  sed  tam  ipse  quam 

exterioris  :  juxta  quod  in  Marco  ait  Salva-  ei  subditi  seu  commissi,  cadunt,  nunc  qui- 

Mare.xn,  tor,   quod  vidua   quae   misit   duo   minuta  dem  in  foveam,  id  est  vitiorum  profun- 

plus  omnibus   misit.   Hinc  in  Joanne  di-  ditatem,  de  qua  in  Proverbiis  inducitur, 

joann.wv,  cit  :  In  domo  Patris  mei  mansiones  multa?  B  Impius  quum  in  profundum  venerit  pec-  Pnv.wm, 

sunt,  id  est  diversi  gradus  praemiorum,  se-  catorum,contemnit;deinde  ruunt  in  lacum  3" 

cundum  differentias  meritorum.  Et  Paulus  gehennae,  de  qua  saepius  fertur  in  Ezechi- 

iiCor.ix,6.  testatur  :  Qui  parce  seminat,  parce  et  me-  ele  :  Dormierunt  cum  his  qui  descendunt    Esech. 

tet ;  et  qui  seminat  in  benedictionibus,  de  in   lacum  :  atque   in   Psalmo,  .Estimatus  XXXI: XXXI1, 

benedictionibus  metet  vitam  aeternam.  In  sum  cum  descendentibus  in  lacum:  item-  p*.uuyu, 

Apoc.x vm,  Apocalypsi  quoque  habetur  :  Quantum  glo-  que  Job,   Facies  (inquit)  superborum   in  }obxL  8 

7-  rificavit  se  et  in  deliciis  f uit,  tantum  date  foveam  demerge. 

1111  tormentum  et  luctum.  Et  per  Isaiam  His  verbis  Christus  discipulos  suos,  om- 

js.  xwn,  8.  Dominus  ait  :  In  mensura  contra  mensu-  nesque  praelatos,  doctores,  et  praedicalores 

ram  judicabo  eam.  Nec  obstat  quod  pro  edocuit,  quod  sapientia  divinorum,  scien- 

temporali    merito    datur   merces    aeterna,  tia  Scripturarum,  splendor  virtutum,  cla- 

quod  item  Dominus  electos  supra  condi-  C  ritas  mentis,  sint  necessariae  eis  ad   hoc 

gnum  remunerat,  et  reprobos  citra  condi-  quod  aliis  digne  praesint  :  aliter  se  ipsos 

gnum  affligit  :  quia  ista  mensurae  aequali-  aliosque  praecipitant.  Unde  qui   passiona- 

tas,  identitas,  sive  proportio,  consideratur  tus  est,  et  ex  aliorum  defectibus  seu  pro- 

in   genere  :    ut  qui    plus   peccavit,   plus  pter  injuriam  sibi  illatam  mox  irascitur, 

puniatur ;  qui  amplius  meruit,  gloriosius  indignatur,  turbatur,  alios  similibus  mor- 

coronetur.  bis  infectos  non  valet  curare  ;  sed  verbo 

Sed  dicet  aliquis  :  Si  eadem  mensura  et  exemplo  alios  debet  illuminare,  et  sua 

qua  metimur,   nobis  remetietur,  ergo,  si  humilitate,  patientia,  mansuetudine  atque 

iniqua  mensura  metimur,  iniqua  mensura  modestia,  aliorum  superbiam,  iram,  inso- 

nobis  divinitus  remetietur.  Sed  jam  patet  lentiam,  perversitatem  curare.  Itaque  ri- 

hujus  solutio.  Non  enim  ille  est  sensus,  diculosa,    imo   potius   periculosa   res   est 

sed  quod  sicut  fecerimus,  fiet  nobis,   id  D  speculator   caecus,  doctor   inscius,   praeco 

est,  retribuetur  nobis   secundum  exigen-  mutus,  praecursor  claudus,  praelatus  ncgli- 

tiam  meritorum  nostrorum,  et  si  nos  fue-  gens,  rex   injustus.  Ideo   ait  Gregorius   : 

rimus  aliis  immisericordes  ac  duri,  Deus  Dum  pastor  per  vitiorum  abrupta  gradi- 

quoque  erit  nobis  severus,  quemadmodum  tur,  necesse  est  ut  per  praecipitium  grex 

/aco6.  ii,  Jacobus  asserit  :  Judicium  sine  misericor-  sequatur.  Siquidem  pastor  se  habet  in  po- 

,3-  dia  erit  ei  qui  non  fecerit  misericordiam.  pulo,  sicut   oculus   in   corpore.  Unde   in 

39  Dicebat  autem  illis  quibus   sermonem  Jeremia  scriptum  est  :  Quia  stulte  egerunt  Jer.  x,  si. 

hunc  fecit,  praesertim  discipulis  suis,  si-  pastores  et  Dominum   non   exquisierunt, 

militudinem  quae  subditur  :  Numquid  po-  propterea  omnis  grex  eorum  dissipatus  est 
test  catcus  caecum  ducere  ?  Nonne  ambo  in  Non  est  discipulus  super  magistrum.       40 

foveam  cadunt  ?  Hoc  in  corporalibus  ita  Hoc  generaliter  ita  est,  loquendo  de  magi- 


ENARRATIO    IN    CAP.    VI    LUC^.    —    ART.    XVI 


527 


stro  discipuloqiie  formaliter  :  quia  disci- 
pulus  iu  quantum  discipulus,  inferior  est 
magistro  in  quantum  magister  est,  sicut 
et  pater  est  dignior  filio  ;  quamvis  mate- 
rialiter  discipulus,  id  cst  homo  qui  est 
discipulus,  possit  esse  magistro  suo  poten- 
tior,  altior,  sanctior,  ingeniosior,  imo  et 
doctior.  Si  autem  specialiter  per  magi- 
sl.rum  hoc  loco  Christus  intelligatur,  qui 
Matth.  iu  MatthaBO  ait,  Magister  vester  unus  est 
xxm,  10.  Qhristug  •  ccrtum  est  quod  hoc  magistro 
nullus  discipulorum  sit  major;  sed  omnes 
inferiores  et  imperfectiores-  sunt  eo,  se- 
cundum  quod  Deus  est  infinitae  virtutis ; 
sed  et  ineffabiliter  inferiores  sunt  eo  se- 
cundum  naturam  assumplam.  Perfectus 
autem  omnis  discipulus  erit,  si  sil  sicut 
magister  ejus,  id  est,  si  ei  assimiletur  per 
imitationem,  aut  conformetur  per  aequa- 
litalem.  Non  tainen  simpliciter  erit  per- 
fectus,  sed  perfectus  in  certo  gradu,  sta- 
tu,  seu  ordine,  utpote  perfectus  quoad 
id  quod  a  suo  discit  magistro.  Si  autem 
per  magistrum  Christus  intelligatur,  con- 
stat  quod  quanto  quis  hunc  magistrum 
plenius  imitatur,  eo  vere  perfectior  inve- 
nitur  :  imo  hujus  magistri  imitatio  omni- 
um  est  Christianorum  perfectio,  Augustino 
dicente  :  Summa  christianae  religionis,  est 
imitari  quem  coiis. 

Porro  ista  locutus  est  Christus,  ut  se  ip- 
sum  proponeret  discipulis  in  exemplum. 
Quasi  dicat  :  Quum  ergo  praedictas  virtu- 
tes,  praecepta,  consiliaque  impleverim,  ad- 
versarios  diligendo,  inimicis  benefaciendo, 
et  cetera  quae  dicta  sunt  adimpIendo,decet 
ut  et  vos  discipuli  mei  haec  faciatis.  Ilinc 
Joann.  xm,  in  Joaiine  ait  :  Exemplum  dedi  vobis,  ut 
,5"  quemadmodum  ego  feci,  ita  et  vos  facia- 

/6irf.xv,2o.  tis  ;  rursusque,  Si  me  persecuti  sunt,  et 
vos  persequentur,  quia  non  est  servus  ma- 
jor  doinino  suo.  Vel  praeinducla  haec  verba 
protulit  Christus,  ad  ostendendum  quod 
caecus  caecum  non  valeat  ducere,  id  est 
praelatus  insipiens  alios  regere  :  quia  prae- 
latus  est  velut  magister  subditorum  suo- 
rum,  ideo  ipso  errante,  illi  pariter  errant, 
nec   perfectiores   sunt  eo,   regulariter  lo- 


A  quendo,  quamvis  Deus  clectos  suos  11011 
deserat,  sed  informel  unctione  superna  et 
directione  angelica. 

Deinde  Christus  hortatur  unumquemque 
ad  sui  ipsius  custodiam,  pariterque  dc- 
monstral  per  similitudinem  aliam  quod 
supra  dixit,  videlicet  caecum  a  caeco  duci, 
seu  peccantem  a  sibi  siinili  emendari  non 
possc.  Quid  autem  vides  festucam,  id  est,  41 
parvum  et  veniale  peccatum  consideras, 
in  oculo  fralris,  id  est  in  corde  vel  intcu- 
tione  seu  aperto  opere  proximi  tui,  tra- 

B  bem  autem  quw  in  oculo  tuo  est,  id  est 
grande  atque  morlale  peccatum  quo  cor 
tuum  obtenebratur,  non  consideras?  quasi 
dicat,  Stulte  te  habes  in  hoc  :  quia  ut  alibi 
Christus  testatur,  Quid  proficit  homo  si  Luc.  «,25, 
universum  mundum  lucretur,  se  ipsum 
autem  perdat  ?  Ideo  caritas  debet  esse  or- 
dinata,  ut  homo  primo  per  caritatem  sa- 
net  se  ipsum,  et  aliis  exemplarem  se  pra3- 
beat,  sicque  idoneus  sit  eos  arguere,  ne  in 
suis  praedicationibus  seandalizentur.  Aut  42 
guomodo  potes  dicere  fratri  tuo,  id  est  pro- 

C  ximo,  Fraier,  sine,  id  est,  permitte  et  pa- 
tienter  sustine,  ut  ejiciam  festucam  de 
oculo  tuo,  id  est,  veniale  peccatum  de  cor- 
de  tuo  per  increpationem  castigationem- 
que  auferam,  ipse  in  oculo  tuo  trabem  non 
videns,  id  est,  in  proprio  corde  mortale 
peccatum  non  pensans  ?  Tanquam  dicat 
Salvator  :  0  peccator,  sapienter  et  ordina- 
te  non  potes  haec  dicere,  quoniarn  ordo  ca- 
ritatis  requirit  ut  primo  animam  tuam  a 
magnis  vulneribiis  cures,  antequam  alios 
a  parvis  laesionibus  sanare  adjicias.  Tcne- 

D  ris  quoque  te  idoneum  exhibere  ad  exse- 
cutioneni  tui  officii,  0  praelate,  ut  scilicet, 
Dco  obediendo  et  virtuose  vivendo,  non 
pracsumptuose,  sed  ordinate  tuum  prose- 
quaris  officium. 

Hypocrita  :  quia  eo  ipso  quo  alios  de 
parvis  reprehendis  seu  curare  vis  culpis, 
ostendis  te  zelatorem  justitiae  caritativum 
ac  virtuosum,  et  tuam  pallias  iniquitatem, 
quum  tamen  sis  vitiosus  et  praesumptuo- 
sus;  ejice  primum  trabem  de  oculo  tuo,  id 
est,  in  primis  per  contritionem,  confessio- 


528 


KNARRATIO    1N    CAP.    VI    LU(L£.    —   ART.    XVI 


nem,  satisfactionem,  purga  te  ipsum  a  tuis 
magnis  excessibus,  sicut  teneris,  non  so- 
lum  in  quantum  es  christianus,  sed  insu- 
per  quia  aliis  praesides  aut  preedicas;  et 
tunc  perspicies,  id  est,  illuminatum  men- 
tis  oculum  habebis,  ut  educas  festucam  cle 
oculo  fratris  tui,  id  est,  de  minoribus  eum 
peccatis  expurges  seu  arguas. 
cf.inMatth.  De  ista  materia  super  Mattheeum  multa 
v">3"5-  conscripsi  :  nihilo  minus  propter  ipsius 
fecunditatem,  addenda  sunt  pauca. 

Itaque  queeritur  primo,  an  liceat  pecca- 
tori  et  vitioso  praelato  qui  in  mortalibus 
vitiis  jacet,  seu  doctori  aut  prgedicatori 
male  viventi,  praedicare  et  alios  increpare 
sive  corrigere.  Quod  non  apparet,  ex  ver- 
bis  Ghristi  jam  habitis.  Denique  Thomas  su- 
per  quartum  Sententiarum  affirmat,  quod 
qui  non  implet  quod  docet  et  prsedicat,  eo 
ipso  mortaliter  peccat  :  et  pulchram  ratio- 
nem  assignat  ibidem.  Insuper  Durandus 
ait,  quod  sacerdos  in  omni  actu  sui  officii 
quem  facit  indigne,  videlicet  in  peccato 
mortali,  peccet  mortaliter,  scilicet  cele- 
brando,  confessionem  audiendo,  vel  pree- 
dicando.  Ambrosius  quoque  scribit  :  Judi- 
cet  de  errore  et  culpa  alterius,  qui  in  se 
ipso  non  habet  quod  judicet,  ne  quum  de 
alio  judicat,  in  se  ipsum  ferat  sententiam. 
Sed  et  Chrysostomus  :  Omnis  (inquit)  sa- 
cerdos  qui  vult  docere  populum,  primo 
doceat  semetipsum,  alioqui  nec  alium  re- 
prehendat  aut  doceat.  His  auctoritatibus 
multi  consentientes,  affirmant  quod  si  ar- 
guentis  seu  praedicantis  aut  judicis  pecca- 
tum  sit  publicum,  et  tamen  reprehendit, 
docet  seu  judicat  alium,  peccat  peccato 
pra^sumptionis,  et  scandali ;  si  vero  pecca- 
tum  ejus  sit  occultum,  peccat  per  pree- 
sumptionem.  Aliqui  vero  dicunt,quod  pec- 
cator,  aut  corrigit  ut  prselatus  alium,  aut 
ut  persona  privata.  Si  ut  preelatus,  tunc, 
aut  est  peccator  notorius,  et  sic  corrigen- 
do  alium,  peccat,  tam  scandalizando,  quam 
suum  officium  indigne  exsequendo  ;  aut 
occultus,  et  tunc  peccat  indigne  offician- 
do,  ideoque  reprehenditur.  Porro  si  corri- 
git  ut  persona  privata,  non  peccat,  nisi 


A  forsitan  peccato  scandali,  si  notorius  sit 
peccator;  aliis  tamen  apparet,  quod  etiam 
preesumptionis  vitio  maculetur.  Thomas 
autem  testatur,  quod  si  peccatum  preelati 
aut  judicis  sit  occultum,  incumbatque  ei 
ex  officio  judicare  sive  arguere,  potest 
cum  timore  et  humilitate  hoc  agere.  Unde 
et  alii  dicunt,  quod  si  corde  poeniteat,  po- 
test  fratrem  cum  humilitate  arguere.  — 
Sed  circa  heec  quaeritur,  quid  ergo  preela- 
tus  aut  judex  hujusmodi  faciet,  quia  sive 
corripiat  vel  doceat,  sive  non,  incurrit  pe- 

B  riculum,  et  sic  videtur  esse  perplexus.  Et 
respondendum,  quod  nequaquam  perple- 
xus  est,  sed  in  promptu  habet  consilium, 
invenitque  remedium  :  quia  statim  potest 
et  debet  poenitere,  et  vitee  emendationem 
incipere. 

Preeterea  patet,  quod  veniale  peccatum 
comparatur  festucee,  mortale  trabi  :  quia 
sicut  festuca  levior  est  trabe,  sic  veniale 
mortali  :  et  sicut  festuca  oculum  corpora- 
lem  non  exceecat,  sed  turbat  et  aliqualiter 
leedit,  trabs  autem  seu  magna  pars  ejus  il- 

C  lum  exceecat ;  ita  veniale  oculum  interio- 
rem  non  prorsus  exceecat,  sed  turbat,  mor- 
tale  vero  exceecat.  Itaque,  qui  proni  sunt 
reprehendere  alios,  proniores  sint  repre- 
hendere  semetipsos,  et  patienter  ferant 
dum  ab  aliis  arguuntur.  Sed  videmus  fre- 
quenter  oppositum  :  imo,  quo  aliquis  ma- 
gis  se  occupat  considerando,  observando, 
arguendo  aliorum  defectus,  eo  proprios 
defectus  minus  attendit,  et  alicujus  virtu- 
tis  se  putat,  quum  nihil  sit,  dumque  cor- 
ripitur,   indignatur   aut   convitiatur.   Ideo 

D  dicit  Basilius  :  Non  solum  oculus  corpora- 
lis  exteriora  videns,  super  se  visu  non  uti- 
tur,  id  est,  se  ipsum  non  intuetur,  sed  et 
ipse  noster  intellectus  quum  alienum  ve- 
lociter  conjectat  peccatum,  lentus  est  circa 
propriorum  perceptionem  defectuum.Con- 
venit  autem  istud  maxime  doctoribus  et 
preelatis,  secundum  Theophilum,  qui  quum 
subditorum  minima  puniant,  propria  im- 
punita  relinquunt.  Ideo  Christus  eos  vocat 
hypocritas. 
Postremo,  qui  alium  vult  corrigere,  ista 


ENARRATIO    IN    CAP.    VI    LUCiE.    —    ART.    XVI 


529 


observet.  In  primis  corrigat  se  ipsum,quia 

Prov.xvm,  ul  Salomon  loquitur,  Justus  prior  accusa- 

tor  est  sni.  Secundo,  pie  et  mansuete  hoc 

faciat,  nisi  forte  quis  quasi   incorrigibilis 

videretur,  aut  specialis  causa  exigeret  ali- 

ud.  Ideo  asserit  Augustinus  :  Raro  et  non 

sine  magna  necessitate  objurgationes  sunt 

adhibendae.  Tertio,  ex  zelo  caritatis  atque 

justitiae  fiat  hoc,  non  ex  impetu  passionis. 

Quarto,  opportunitatem  loci  temporisque 

Maith.    perpendat,  ut  sicut  ait  Salvator,  praecedat 

xvni,  is.     secreta  correptio. 

Deinde  Christus  per  queedam  similia 
probat,  exemplisque  pandit,  quod  vitiosus 
atque  hypocrita  non  sit  idoneus  corrigere 
alium,  quoniam  opus  virtutum  vere  non 

43  manat  ab  ipso.  Non  est  enim  arbor  bona, 
quaz  facit  fructus  malos,  neque  arbor  ma- 
1« ,  faciens  fruclus  bonos.  Hoc  in  arbori- 
bus  ita  est.  Etenim  eo  ipso  quo  arbor  uti- 
les  profert  fructus,  bona  censetur.  Nulla 
quoque  arbor  naturaliter  mala  est,  quasi 
natura  ejus  sit  mala;  sed  quaedam  mala, 
id  est  inutilis,  appellatur,  quae  fructus  uti- 
les  non  producit.  Arbor  namque  ad  fru- 
ctum  seu  utilitatem  ex  ea  provenientem 
finaliter  ordinatur.  Ideo,  si  malos  proferat 
fructus,   rite  mala  asseritur.  Hinc  subdi- 

44  tur  :  Unaquasque  arbor  de  fructu  suo  co- 
gnoscitur,  quemadmodum  causa  cogno- 
scitur  per  effectum.  Unde  si  fructus  sint 
boni,  arbor  est  bona  :  quia  effectus  boni- 
tatem  a  sua  causa  sortitur,  bonitasque  ef- 
fectus  praeexsistit  in  causa  ;  nec  aliquid 
tribuit  alteri  quod  non  habet.  Hoc  conse- 
quenter  exemplariter  declaratur.  Neque 
enim  de  spinis  colligunt  ficus,  neque  de 
rubo  vindemiant  uvam.  Ideo,  dum  quis 
in  aliqua  arbore  invenit  ficus,  concludere 
polest  quod  sit  ficulnea,  et  ubi  invenerit 
botros,  elicit  quod  sit  vitis.  Sic  ergo  arbo- 
res  ex  suis  fructibus  dignoscuntur. 

Sed  Christus  ista  principaliter  non  pro- 
tulit  propter  arbores  vel  de  ipsis  arbori- 
bus,sed  in  quantum  per  eas  homines  boni 
ac  mali  figuraliter  seu  similitudinarie  de- 
signantur.  Hinc  praehabita  quasi  exponens, 

45  adjecit  :  Bonus,  id  est  virtuosus  ac  sapi- 

T.  11. 


A  ens,  horno  de  bono  thesauro  cordis  sui,  id 
est  de  spirituali  sua  opulentia,  puta  de 
gratia  gratum  faciente,  fide,  spe,  caritate, 
ceterisque  habitibus  virtutum  atque  dono- 
rum,  profert  bonum,  id  est  virtuosas  ac 
mcritorias  meditationes,  affectiones,  ver- 
ba  et  facta  seu  opera.  Habitus  namque  est 
quasi  altera  natura.  Virtus  autem  est  ha- 
bitus,  qua  nullus  male  utitur,  secundum 
Augustinum.  Ideo  sicut  natura  est  nalu- 
ralium  operationum  principium,  ita  vir- 
tutes  et  dona  proferunt  germina  virtuosa 

B  jam  dicta.  Et  malus,  id  est  vitiosus,  homo 
de  malo  thesauro,  id  est  interiori  malitia, 
de  consuetudine  prava,  de  habitu  vitioso, 
profert  malum,  id  est,  vitiosa  producit  : 
quia  effectus  suae  causae  proportionatur,  et 
qualis  quisque*est,  talia  operatur;  opera- 
tio  quoque  arguit  formam,  id  est,  qualis 
sit  forma  unde  oritur,  pandit. 

Eoc  abundantia  enim  cordis  os  loquitur 
quia  quod  intus  abundat,  foris  erumpit. 
Itaque,  si  in  corde  regnet  atque  abundet 
virtus  et  gratia,  caritas  atque  devotio,  ex 

C  ore  prodibunt  verba  divina,  virtuosa  ac 
sancta;  si  vero  in  corde  abundent  vanitas 
atque  peccatum,  inania  et  iniqua  verba  ex 
ore  procedent  :  quia  et  ea  quae  sunt  in  vo- 
ce,  sunt  earum  quae  sunt  in  anima  passio- 
num  notae,  id  est  signa  sive  indicia.  Ideo 
Seneca  ait  :  Qualis  vir,  talis  est  sermo 
ejus;  et  iterum,  Cordis  imago  est  sermo. 
Nam  qualis  sit  homo,  ex  verbis  ejus  per- 
penditur.  Ideo  juxta  Scripturam  :  Ex  ver-  Matth.xn, 
bis  tuis  justificaberis,  et  ex  verbis  tuis  3T- 
damnaberis.  Dum  ergo  loquaces,  clamoro- 

D  si,  contentiosi,  pungitivive  sumus,  quid 
aestimari  potest  de  nobis  ab  audientibus, 
nisi  quod  dissolutam,  intimoratam,  inqui- 
etam  ac  vitiosam  mentem  habemus  ?  Hinc 
religiosi  potissimum  linguas  suas  refrena- 
re  tenentur  :  et  hoc  maxime  coram  extra- 
neis,  ne  scandalizentur.  Propter  quod  in 
Jacobo  habetur  :  Qui  putat  se  religiosum  Jacob.i,t6. 
esse,  non  refrenans  linguam  suam,  hujus 
vana  est  religio.Et  in  Proverbiis  Salomon  : 
Vidisti,  inquit, aliquem  velocem  ad  loquen-  Prov.xxn, 
dum  ?  stultitia  magis  speranda  est,  quam  20* 

34 


530 


ENARRATIO    IN    CAI\    VI    LUC.E. 


ART.    XVI 


f»*.cxxxix,  illius  correctio.  Atque  in  Psalmo  :  Vir  lin-  A 
guosus  non  dirigetur  in  terra. 

Itaque,  per  arborem  homo  designatur, 
et  per  arborem  bonam  homo  virtuosus, 
per  malam  vitiosus.  Quemadmodum  ergo 
arbor  bona,  quamdiu  permanet  bona,  ma- 
los  non  potest  producere  fructus,  nec  ar- 
bor  mala,  ut  talis,  bonos  potest  fructus 
producere  :  sic  homo  virtuosus,  in  quan- 
tum  hujusmodi,  mala  non  operatur  nec 
agere  potest,  quia  non  agit  nisi  secundum 
inclinationem,  formam  habitumque  virtu- 
tis  ac  gratiae  ;  malus  quoque,  secundum  B 
quod  vitiosus,  nec  agit,  nec  agere  potest 
bona.  Verumtamen  non  est  per  omnia  de 
arboribus  et  hominibus  simile  :  quoniam 
arbor  solam  naturae  sequitur  motionem  ; 
homo  autem  liberi  exstat  arbitrii,  ideo  po- 
test  converti  atque  averti,  ita  quod  virtuo- 
sus  potest  fieri  vitiosus,et  econtra,  loquen- 
do  de  eis  materialiter  et  in  sensu  diviso, 
non  autem  loquendo  de  eis  formaliter  et 
in  sensu  composito.  Unde  elicitur  in  quo 
sensu  istae  sint  verse  :  Superbus  non  po- 
test  salvari ;  Amans  Deum  non  polest  per-  C 
ire  :  quia  in  sensu  composito  verae  sunt. 
Superbus  enim,  ut  talis,  non  valet  salvari. 
Juxta  quem  sensum  multa  in  epistolis  Pau- 
li  ceterisque  leguntur  Scripturis,  ut  quum 
1  Cor.  vi,  ait  Apostolus  :  Neque  adulteri,  neque  for- 
9'10'  nicarii,  neque  avari  regnum  Dei  possi- 
debunt. 

Denique,  sicut  ex  abundantia  cordis  os 
loquitur,  sic  ex  eadem  abundantia,  manus, 
pes,  et  cetera  membra  operantur  atque 
moventur,  quoniam  anima  motrix  est  cor- 
poris,  et  corpus  instrumentum  est  animse  D 
in  agendo.  Hinc,  sicut  ex  fructu  cognosci- 
tur  arbor,  sic  ex  actibus  suis  cognoscitur 
homo.  Unde  quod  dicitur,  Potentiae  cogno- 
scuntur  per  actus  et  objecta,  verificatur 
non  solum  de  cognitione  potentiarum  quo- 
ad  esse  earum  naturale,  sed  etiam  quoad 
esse  formale.  Nihilo  minus,  quia  hypocri- 
tae  et  iniqui  ac  callidi  multa  mala  operan- 
tur  sub  specie  boni,  quia  jejunant,  orant, 
et  cetera  ex  genere  bona  efficiunt  (propter 

Matth.  vn,  ,.,».,  ,  -  „,     ■  . 

15.  quod  m  Matthaeo  loquitur  Chnstus  :  Atten- 


dite  vobis  a  lalsis  prophetis,  qui  veniunt 
ad  vos  in  vestimentis  ovium);  idcirco  non 
semper  cito  et  facile  tales  ex  suis  agno- 
scuntur  operibus,  sed   saepenumero  cum 
grandi  diligentia  diuturnitateque   tempo- 
ris,  ita  quod  finaliter  cognoscuntur.  Porro, 
an  homo  sit  vere  virtuosus,  praecipue  per- 
pendi  solet,  si  patiens  sit  in  adversis,  si 
non  detrahat  bonis,  si  laudem  humanam 
non  captet,  si  honores  in  ipso  non  varient 
mores.  Hinc  in  Ecclesiastico  scriptum  est: 
Vasa  figuli  probat  fornax,  et  homines  ju-    eccu. 
stos   tentatio   tribulationis.   In   Proverbiis  xxv"'  b' 
quoque  fertur  :  Quomodo  probatur  in  con-  Prov.xxvu, 
flatorio  argentum,  et  in  fornace  aurum  ;  2I' 
sic  probatur  homo  ore  laudantis. 

Insuper,  sicut  in  corporali  thesauro  sunt 
argentum,  aurum,  et  gemmae,  pretiosaeque 
vestes,  et  herbae  atque  unguenta  :  ita  in 
spirituali  thesauro  est  aurum,  videlicet  ca- 
ritas  et  sapientia,  de  quo  auro  scriptum 
est  in  Apocalypsi,  Suadeo  tibi  emere  au-    aPoc.  m, 
rum  ignitum  probatum  ;   item  argentum,  18- 
id  est  scientia  et  eloquentia,  juxta  illud 
Psalmistae  :  Eloquia  Domini,  eloquia  casta,    ps.  xi, :. 
argentum  igne  examinatum.  Gemmae  sunt 
praestantissima  septem  dona  Spiritus  San- 
cti,  quibus  anima  consolidatur  in  Deo.  Ve- 
stes  pretiosae  sunt  virtutes,  quibus  anima 
decoratur,  juxta  illud  Isaiae   :  Induit  me /s.  m,  io. 
vestimentis  salutis,  et  indumento  justitiae 
circumdedit  me.  Herbae  sunt  vita  exem- 
plaris,  bonaque  fama,  sicut  ait  Apostolus  : 
Ghristi  bonus  odor  sumus  in  omni  loco.    n  c 
Unguenta  sunt  opera  pcenitentialia  ac  sa- 
lutis  remedia,  quibus  animarum  sananda 
sunt  vulnera. 

Quid  autem  vocatis  me,  Domine,  Domi-  46 
ne,  et  non  facitis  quaz  dico  ?  quasi  dicat  : 
Inutiliter  me  Dominum  vocatis  et  inge- 
minatis,  dum  mihi  non  obeditis.  Hoc  ait 
Salvator,  ne  quis  abundantiam  verborum 
putet  sufficere  ad  salutem,  quia  jam  dixit, 
Ex  abundantia  cordis  os  loquitur;  et  item, 
ut  doceat  nos,  quod  observantia  praecepto- 
rum  sit  ad  consecutionem  salutis  necessa- 
ria,  sicut  et  alibi  ait  :  Si  vis  intrare  ad  vi-  Matth.xix, 
tam,   serva  mandata.  Unde  qui  Christum  *7, 


or.  ii, 
14,  15. 


KNARRATIO    1N   CAP.    VI    LUC.E. 


ART.    XVI 


m 


nominat  sunm  Dominum,  nec  tamen  ei 
obedit,  mentitur  et  similis  est  arbori,  fo- 
lia,  non  fructum  portanti,  quia  de  ratione 
servi  est  domino  deservire  et  obedire.  Id- 

Maiach.i,  eo  per  Malachiam  Deus  locutus  est  :  Ser- 
vus  timet  dominum  suum  :  si  ergo  Domi- 
nus  ego  sum,  ubi  est  timor  meus?Hinc 
malus  et  impius  Christianus  gravius  dam- 
natur  quam  infidelis,  quia  magis  ingratus 
est,  et  de  ignorantia  excusationem  non  ha- 
bet.  Nec  huic  verbo  Salvatoris  repugnat 

i  Cor.  xii,  quod  ait  Apostolus,Nemo  potest  dicere  Do- 
minus  Jesus,  nisi  in  Spiritu-Sancto  :  acci- 
pit  enim  Dicere,  stricte  ac  proprie,  pro 
expressione  attenta  et  affectuosa,  quae  ca- 
ritatem  exigit. 

Deinceps  ostendit  Salvator,  quae  sit  uti- 
litas  obediendi  praeinductis  suis  praeceptis, 
47  seu  acquiescendi  praefatis  consiliis.  Omnis 
qui  venit  ad  me.  Hoc  Christus  de  corporali 
accessu  auditorum  suorum  dicere  potuit ; 
nunc  autem  de  spirituali  accessu  exponi- 
tur,  quo  per  fidem,  caritatem,  contempla- 
tionem,  devotionem  accedimus  Christum. 
Et  audit  sermones  meos,  id  est  documen- 
ta,  consilia,  et  praecepta  quse  dixi,  auribus 
corporis  et  anima?  auscultando,  quando  ab 
homine  proferuntur,  vel  solis  interioribus 
auribus,  dum  per  divinam  allocutionem 
seu  angelicam  inspirationem  intus  dicun- 

Ps.i.xxxiv,  tur,  juxta  illud  in  Psalmo  :  Audiam  quid 
loquatur  in  me  Dominus  Deus  ;  et  facit 
eos,  id  est,  opere  implet  :  quod  non  so- 
lum  de  opere  exteriori,  sed  et  de  interiori 
quoque  actione  intelligi  debet,quia  praece- 
ptum  caritatis  per  interiores  actus  praeei- 
pue  adimpletur.  Sic  quoque  accipit  Chri- 

Joann.  vi,  stus  opus  in  Joanue,  dicens  :  Hoc  est  opus 

29-  Dei,  ut  credatis  in  eum  quem  misit  ille. 

Sic  etiam  accipiendum  est  opus,  dum  Scri- 

Apoc.wu,  ptura  testatur,  unumquemque  secundum 

12>  sua  opera  accepturum  a  Deo.  Constat  enim, 

quod  in  interioribus  actibus  ratio  meriti 
atque  demeriti  magis  consistat,  ideoque 
secundum  istos  maxime  remuneratur  ho- 
mo  a  Christo.  Itaque  audire  verbum  Dei, 
,  ordinatur  ad  operari,  quia  ut  dicit  Jaco- 

Jacob.  iv,  .  ■*  ^ 

17.  bus  :  Scienti  bonum  et  non  facienti,  pecca- 


9. 


A  tum  est  illi.  Ostendam  vobis,  id  est  docebo, 
cui  similis  sit,  in  prudentia  et  exercitio 
cjus. 

Similis  est  homini  aidificanti  dornvm,        48 
qui  fodit  in  altum,  id  est  in  profundum. 
Altum  quippe  in  Scripturis  pro  profundo 
accipitur,  sicut  in  Psalmo  :  Veni  in  altitu-  p»,lxvui,3. 
dinem  maris ;  et  in  Joanne,  Puteus  altus  Joann. iv, 
est.  Et  posuit  fundamenta  domus  supra     ' 
pciram,  id  est  super  solidum  saxosumque 
locum.  Inundatione  autem  facta,  id   cst 
aquis   abundanter   confluentibus,   illisum 

B  esl  flumen  domui  illi,  id  est,  cum  impetu 
parietes  domus  concussit,  et  non  potuit 
eam  movere,  id  est  laedere  sive  destruere  ; 
fundata  enim  erat  supra  petram,  ideo  for- 
tis  fuit  et  stabilis.  Quemadmodum  ergo  ta- 
lis  aedificator  egit  prudenter  ac  fructuose, 
nec  passus  est  damnum  structurae,  sed  in 
ea  a  fluviorum  subversione  est  prseserva- 
tus ;  ita  qui  verbis  Christi  obedit,  spiritua- 
lem  domum,  id  est  conscientiae  suae  secre- 
tum  mentisque  thalamum,  vel  virtutum 
aedificationem,  bonorumque  actuum  com- 

C  paginationem  ac  nexum,  fundat  supra  pe- 
tram,id  est  stabile  fundamentum,  videlicet 
Christum,  de  quo  ait  Apostolus  :  Funda-  icor.  m, 
mentum  aliud  nemo  potest  ponere,  prseter 
id  quod  positum  est,  quod  est  Christus  Je- 
sus;  et  item,  Petra  erat  Christus.  Vel  fun-  ibid.  x,  4. 
damentum  istud  est  fides,  timor,  sive  hu- 
militas.Talis  quoque  fodit  in  altum,id  est, 
se  ipsum  profunde  considerat,  novissima 
providet,  terrenas  atque  carnales  affectio- 
nes  de  sui  ejicit  agro  cordis.  Quumque 
abundantibus  persecutionibus,  adversitati- 

D  bus,  tentamentis,  irruerit  super  eum  flu- 
men,  id  est  abundantia  tentationum,  non 
prosternetur,  nec  structura  virtutum  sua- 
rum  dejicietur,  sed  virtute  et  gratia  Chri- 
sti,  cui  innititur,  resistet  ac  praevalebit 
atque  salvabitur. 

Porro  spiritualiter,  homo  cui  obedientes 
assimilantur,  est  ipsemet  Christus  :  qui 
domum,  id  est  Ecclesiam,  aedificavit  supra 
petram,  id  est  fidei  firmitatem,  vel  super 
se  ipsum,  quemadmodum  ait :  Super  hanc  Matth.xn, 
petram  aedificabo  Ecclesiam  meam.  Fodit  ,8- 


532 


ENARRATIO    IN    CAP.    VII    LUC.E.    —   ART.    XVII 


quoque  iu  altum,  id  est  iu  profundo  hu- 
militatis  ae  paupertatis,  a  quo  sermouem 
praescriptum  exorsus  est;  et  praeceptis  hu- 
militatis,  vaua  ac  tumida  de  cordibus  eje- 
cit  fidelium.  Huie  itaque  assimilautur  fi- 
deles,  qui  Domini  sui  sequuntur  vestigia. 
i  Joann.  n,  Qui  enim  se  dicit  in  Christo  manere,  debet 
sicut  ille  ambulavit,  et  ipse  ambulare,  ut 
Joannes  ait. 
49  Qui  autem  audivit  verba  mea,  et  non 

fecit  quae  docui  et  praecepi,  similis  est  ho- 
mini  cedificanti  domum  suam  super  ter- 
ram,  sine  fundamento  :  in  quam  illisus 
est  fluvius,  et  continuo  cecidit ;  et  facta 
est  ruina  domus  illius  magna,  tanto  uti- 
que  major,  quo  stabili  fundamento  am- 
plius  caruit.  Hoc  in  exterioribus  ita  est, 
atque  ad  litteram  planum  est.  Tali  igitur 
stulto  aedificatori  assimilatur,  qui  verba  di- 
vina  quae  audit  aut  scit,  opere  non  obser- 
vat.  Domum  etenim  suam,  hoc  est  operum 
suorum  congeriem,  vitiorum  molitionem, 
conscientiam,  mentem  seu  intentionem, 
aedificat  super  terram,  id  est  terrenorum 
amorem,  et  super  ista  transitoria,  carnalia 
et  caduca,  in  quibus  nulla  est  vera  stabili- 
tas  :  ideo  fundamento  caret  virtutum,  nec 
Christo  innititur.  Hinc  fluvio,  hoc  est  abun- 
dantia  tentationum,  irruente  in  eum,  mox 
cadit  et  vincitur;  fitque  magna  ipsius  rui- 
na,  quia  spiritualiter  destruitur,  imo  et  an- 
nihilatur,  ita  ut  omni  esse  gratiae  ad  pro- 


A  merendum  idoneo  spoliatur,  atque  a  Deo 
ut  nihilum  reputatur,  et  usque  ad  inferni 
profunda  dilabitur.  Magna  ergo  est  ruina, 
qua  homo  corruit  per  peccatum,  quoniam 
rationalis  anima  spiritualiter  moritur,  ab 
altitudine  caritatis  et  gratiae  praecipitatur, 
in  vitiorum  voraginem  mergitur,  felicita- 
te  quoque  privatur  ccelesti,  et  calamitate 
obruitur  aeterna  ac  infernali. 

Postremo,  per  hominem  stulte  aedifican- 
tem,  cui  alii  assimilantur,  intelligi  potest 
negligens  pastor,  vitiosus  praelatus,  praedi- 

B  cator  et  doctor  non  operosus,  qui  domum 
suam,  id  est  propriam  conscientiam,  seu 
gregem  sibi  commissum,  aedificat  super 
terram,  secundum  sensum  expositum.  Ta- 
lis  quoque  praesidens,  dum  carnalis  est  ter- 
renaque  sapit,  recte  terra  vocatur,  quem- 
admodum  in  Ecclesiastico  scriptum  est  : 
Quid  superbit  terra  et  cinis?  Quumque  eis  Eccii.x,9. 
quibus  praeest  aut  praedicat,  persuadet  ut 
ipsum  sequantur,  aedificat  eos  super  ter- 
ram,  hoc  est  super  se  ipsum  et  opera  at- 
que  exempla  iniqua  et  vana.  Propter  quod 

C  domus  talis,  seu  congregatio  illa,  tentatio- 
nibus  omnino  dejicitur,  juxta  illud  pro- 
phetae  Job  :  Qui  habitant  domos  luteas,  et  y06iv,i9. 
terrenum  habent  fundamentum,  consumen- 
tur  velut  a  tinea.  Et  in  Ecclesiastico  :  Se-  EccH.x^.. 
cundum  judicem  populi,  sic  et  ministri 
ejus ;  et  qualis  est  rector  civitatis,  tales  et 
inhabitantes  in  ea. 


ARTICULUS   XVII 


ELUCIDATIO    CAPITULI    SEPTIMI    :    QUUM    AUTEM    IMPLESSET   OMNIA    VERBA    SUA. 


OUONIAM  in  praecedenti  capitulo  de- 
scripsit  Evangelista  mirabilem,  super- 
naturalem  et  inauditam  Christi  doctrinam; 
deinde  narrat  praeclara  ejus  miracula,  soli 
divinae  possibilia  potestati  :  quibus  osten- 
ditur  doctor  talium  documentorum  vere  a 
Deo  locutus,  dum  ei  Deus  ita  testimonium 


D  perhibet,  atque  ad  suae  confirmationem  do- 
ctrinae  talia  operatur ;  imo  et  ipse  Christus 
verus  Deus  esse  probatur,  dum  propria 
virtute,  imperialique  modo  talia  efficit 
signa. 

Quum  autem  implesset,  id  est,  perfecte 
protulisset,  omnia  verba  sua,  praecedenti 


ENARRATIO    IN   CAP.    VII    WCJE. 


ART.    XVII 


333 


Matth.vm, 

2-5. 


Jbid.  6. 


IV  Jteg. 
xx,  1  ;  Js. 
xxxvni,  1. 


Eccli. 
xxxin,  31 . 


vers.   fi. 


scripta  capitulo,  in  aures plebis  :  distincte  A 
enim,  facunde  ac  intelligibiliter  loqueba- 
tur ;  quorumdam  etiam  audientium,  non 
solum  corporales  aures  implevit,  sed  et  in- 
teriores  instruxit,  ita  ut  verba  Dei  fructu- 
ose  hauserunt;  intravit  in  Cap/iarnaum. 
Primo  tamen  sanavit  leprosum,  ut  Mat- 
thaeus  habet. 

Centurionis  aulem  cujusdam  servus  male 
habens,  erat  moriturus,  hoc  est,  letaliter 
infirmabatur  :  fnitque  paralyticus,  secun- 
dum  Matthaeum;  et  de  infirmitate  illa  obis- 
set,  nisi  Christus  impendisset  ei  suffragi-  B 
um.Fuit  ergo  moriturus,  secundum  causas 
inferiores, naturales  et  proximas,quia  mor- 
tifera  fnit  ejus  infirmitas:  juxta  quem  mo- 
dum  quarto  Regum  legitur  Isaias  Ezechise 
locutus  :  Dispone  domui  tuae,  quia  morie- 
ris  tu  et  non  vives.  Porro  secundum  cau- 
sam  superiorem,scilicet  providentiam  Dei, 
et  virtutem  pietatemque  Christi,  fuit  cu- 
randus.  Qui  illi  erat  pretiosus,  hoc  est 
valde  carus  :  ideo  sollicitus  fuit  pro  eo 
quasi  pro  filio,  et  quasi  pro  semetipso,  im- 
plens  illud  Sapientis  :  Servus  fidelis  sit  C 
tibi  quasi  anima  tua.  —  Denique  centurio 
non  est  proprium  nomen  personae,  sed  no- 
men  dignitatis  sive  officii.  Dicitur  namque 
centurio,  qui  centum  sub  se  milites  ha- 
bet :  quemadmodum  quinquagenarius,  qui 
quinquaginta  milites  habet  sub  se;  decu- 
rio,  qui  decem  ;  quaternio,  qui  quatuor. 
Fuit  autem  iste  centurio  natione  gentilis, 
et  ab  imperatore  Galilaeae  praefectus  in  cer- 
tis  negotiis,  vel  ad  ejus  custodiam  depu- 
tatus. 

Et  quum  audisset  de  Jesu,  id  est  famani  D 
Christi  in  sapientia,  potestate,  pietate  et 
miraculis,  et  quod  intrasset  Capharnaum, 
misit  ad  eum  seniores  Judxorum  in  Ca- 
pharnaum  habilantium,  ro^aws  eum  ut  ve- 
niret  et  salvaret  servum  suum  ab  infir- 
mitate.  Dicunt  aliqui,  quod  centurio  non 
rogavit  Christum  ut  veniret  ad  servum  cu- 
randum,  quia  infra  habetur  quod  dixit, 
Non  sum  dignus  ut  intres  sub  tectum  me- 
um.  Verumtamen,  quia  Evangelista  manife- 
ste  hic  ait  quod  rogavit  Jesum  ut  veniret, 


potius  reor  quod  primo  rogavit  ul  Christus 
veniret,  sed  postea  majestatem  Christi  pro- 
fundius  pensans,  reputavit  se  ejus  adventu 
indignum.  Nec  verbis  Lucae  obviat,  quod 
in  Matthaeo  legitur  centurio  Jesum  acces-  Matth.sm, 
sisse  atque  rogasse.  Hoc  namque  fecisse  0< 
asseritur,  quia  per  suos  amicos  id  fecit. 
Misil  quoque  seniores  Judaeorum,  quum 
propter  reverentiam  Christi,  tum  ut  per 
illos  facilius  exaiidiretur,  quia  senes  magis 
sunt  honorandi  et  audiendi ;  tum  proptcr 
magnitudinem  causae  :  pro  magna  etenim 
re  rogavit,  ideo  magnos  direxit  legatos. 
Cur  autem  personaliter  non  accessit,  ip- 
semet  post  pauca  fatetur. 

At  illi  quum  vcnissent  ad  Jesum,  roga-  4 
bant  cum  sollicite,  id  esl  diligenter,  di- 
ccntcs  ei  :  Quia  dir/nus  cst  ut  hoc,  id  est 
servi  curationem,  illi  prwstes.Diligit  enim  5 
gentem  nostram.  Forte  ideo  dilexit  Judaeos, 
quia  vidit  eos  unius  summi  verique  Dei 
cultores,  et  honestiori  religioni  deditos, 
quam  gentiles  quos  novit ;  vel  quia  inter 
Jurlaeos  morando,  didicit  quanta  beneficia 
Deus  populo  illi  contulerat,  et  quod  magni 
Sancti,  videlicet  Prophetae  ac  Patriarchae, 
inter  illos  fuerunt.  Et  synagogam  ipse  a:di- 
ficavit  nobis,  id  est,  suis  fecit  aedificari 
expensis.  Synagoga  vero  hic  dicitur  domus 
cultus  divini  :  ad  quam  confluxerunt  Ju- 
daei,  non  ad  sacrificia  offerenda,  quia  hoc 
extra  Jerusalem  non  licebat,  templo  con- 
structo  et  stante,  sed  ad  orandum  laudan- 
dumque  Deum,  et  ad  legendum  ac  audien- 
dum  libros  legis  ac  Prophetarum.Has  duas 
causas  allegant  hi  seniores,  tanquam  di- 
cant  :  Quum  diligat  gentem  nostram,  cujus 
tu  membrum  sive  suppositum  es,  patet 
quod  diligat  te,  debeasque  eum  diligere, 
tum  quia  te  amat,  tum  amore  populi  tui. 
Rursus,  quia  tu  ceteris  religiosior  es,  pro- 
pter  hoc  praecipue  debes  ei  affectum  alque 
effectum  caritatis  impendere,quoniam  do- 
mum  cultus  divini  construxit.  Apparet 
quoque  ex  circumstantia  hujus  evangelicae 
lectionis,  quod  centurio  fuit  effectus  pro- 
selytus,  id  est  ad  Judaismum  conversus, 
vel  saltem  idolorum  relicta  cultura.  unius 


534 


ENARRATIO    IN    CAP.    VII    LUC^.    —   ART.    XVII 


47-50 


6. 


veri  Dei  cultor  effectus,  quia  synagogam 
coustruxit  Judaeis  :  sicut  uec  jam  aliquis 
sedificaret  Ghristianis  ecclesiam,  nisi  co- 
leret  Christum.  —  Quemadmodum  autem 
Judsei  tam  sollicite  rogaverunt  pro  centu- 
rione,  ita  et  nos  Christum  in  ccclis  regnan- 
tem,  sollicite  orare  debemus  pro  benofa- 
ctoribus  et  amatoribus  nostris,  ac  populi 
nostri,  praesertim  pro  his  qui  cultum  au- 
gent  divinum,aut  necessariaad  obsequium 
Dei  ministrant. 

6  Jesus  autem  ibat  cum  illis  :  non  quia 
absens  curare  non  potuit,  sed  ne  serviun 
visitare  videretur  despicere  :  sed  et  humi- 
litatis  daret  exemplum  et  caritatis,  ne  et 
nos  proniores  simus  visitare  divites  segro- 
tantes,  quam  pauperes,  prsesertim  quum 
pauperes  solatio  atque  subsidio  magis  in- 

Joann. iv,  digeant.  Hinc  Christus  ad  filium  reguli 
pergere  recusavit,  ut  patet  in  Joanne.  In- 
super  ivit  cum  illis,  ne  preces  rationabiles 
seniorum  videretur  abjicere;  et  prsesertim 
quia  cor  centurionis  intuebatur :  unde  pro- 
pter  ejus  fidem,  humilitatem,  devotionem, 
prudentiam,  dilectionem,  tam  promptus 
fuit  ei  impertiri  quod  petiit. 

Et  quum  jam  non  longe  esset  Jesus  a 
domo  centurionis.  Secundum  humanitatem 
quippe  convenit  Christo  distare,  appro- 
pinquare,  transire  localiter,  qui  ut  Deus, 

/er.xxm,  nusquam  deest,  et  omnia  implet,  imo  ipsis 
illabitur  essentiis  rerum.  Misit  ad  eum 
centurio  amicos,  dicens  :  Domine,noli  ve- 
xari,  id  est  usque  ad  domum  meam  ve- 
nire,  ex  quo  accessu  corporaliter  possis 
lassari  :  quemadmodum  apud  Joannem  le- 

joann.iv,  gitur  factum,  quum  dicitur  Jesus  fatigatus 
ex  itinere.  Non  enim  sum  dignus  ut  sub 
tectum  meum,  id  est  in  domum  meam,  in- 
tres,  quia  peccator  sum,  et  aliquando  idola 

Luc.v, 8.  colui.  Sic  et  Petrus  dicebat  :  Exi  a  me, 

7  quia  homo  peccator  sum,  Domine.  Propter 
quod  et  me  ipsum  non  sum  dignum  arbi- 
tratus  ut  venirem  ad  te  :  quia  enim  in- 
dignus  sum  tibi  conjungi,  non  praesumpsi 
venire  ad  te.  Sciebat  quoque  centurio, 
quod  Judeei  detestarentur  communicare 
cum  gentibus.  Quoniam  ergo  vidit  Chri- 


*.',  i 


A  stum  cunctis  Judeeis  tam  prsefulgentem  in 
sanctitate,  sapientia  et  virtute,  putavit  se 
ejus  accessu  indignum.  Sed  tantum  dic 
verbo,  id  est  prsecipe,  et  sanabitur  puer 
meus.  In  quibus  verbis  ostenduntur  humi- 
litatis  profunditas,  ac  fidei  magnitudo  in 
centurione.  Porro  servum  suum  nominat 
puerum  :  vel  propler  dilectionem  ad  eum, 
juxta  illud  Ecclesiastici,  Servus  sensatus  Eccu.su, 
sit  tibi  dilectus  quasi  anima  tua  ;  vel  quia  23- 
consuetudo  est,  tam  in  scriptis  divinis, 
quam  in  modo  loquendi  multorum,  ut  ser- 

B  vi  pueri   appellentur,  quemadmodum   in 
libris  Regum  loquitur  David  :  Fuerunt  va-   ineg.xn, 
sa  puerorum  sancta. 

Quseritur,  quomodo  centurio  habuit  tan- 
tam  fidem  de  Christi  dignitate  atque  po- 
tentia.  Et  respondendum,  probabile  esse 
quod  audivit  famam  miraculorum  Christi, 
et  quam  imperiose  ac  subito  paulo  ante 
curasset  leprosum  :  forsitan  etiam  a  Ju- 
daeis  audivit  aliquid  de  adventu  Messise  ; 
et  rursus,  quomodo  aliqui  dicerent  Jesum 
esse  Messiam.Verumtamen,secundum  Am- 

C  brosium  et  Bedam,  potius  ex  inspiratione 
divina  fuit  in  eo  fides  hujusmodi,  sicut  et 
ceterse  virtutes  ipsius.  Videtur  quippe  fu- 
isse  vir  religiosus  et  bonus,  quemadmo- 
dum  de  Cornelio  centurione  in  Actibus  Act.  x,i,2. 
fertur. 

Deinceps  ostendit  per  locum  a  majori, 
quod  Jesus  solo  imperio  etiam  absens  pos- 
set  sanare.  Nam  et  ego  homo  sum  sub  po-  8 
testate  constitutus,  imperatori,  ac  prsesidi, 
tribunoque  subditus,  habens  sub  me  mili- 
tes  centum    potestati   mese   subjectos  ;  et 

D  dicp  huic,  Vade,  et  vadit ;  et  alii,  Veni,  et 
venit :  id  est,  uni  militi  jubeo,  Perge  illuc, 
alteri,  Veni  huc,  moxque  obediunt;  et  ser- 
vo  meo  jubeo,  Fac  hoc,  et  facit,  id  est, 
quidquid  ei  prsecepero,  statim  obtemperat. 
Post  expressionem  autem  militum  nomi- 
nat  servum,  quia  prseter  milites  habebat 
et  alios  domesticos  famulos,  quemadmo- 
dum  in  Actibus  legitur  Cornelius  centurio  lbid.  i. 
vocasse  duos  de  domesticis  suis,  et  mili- 
tem,  utique  unum.  Denique  his  verbis  innu- 
ebat  centurio,  quod  multo  plus  Jesus  solo 


ENARRATIO    1N    CAP.    VII  LLC.E.    —    ART.    XVII                                               535 

potestatis  suae  imperio,  aut  etiam  angelo-  A  esl  ad  vestram  instructionem,  humiliatio- 

rum  ministerio,  posset  sanitatem  conferre,  nem  ac  utilem  confusionem.qua?  poeniten- 

ita  quod  aegritudo  eo  imperante  discederet,  tiam  parit,  nec  in  Israel  tan/am  fidem  in- 

sanitasque  accederet.  veni.  Hoc  rursus  difficultatem  sortitur  : 

9            Quo  audito,  Jesus  miratus  est  magnitu-  non  enim  fides  centurionis  major  fuit  fide 

dinem  fidei  et  sapientiso  centurionis,  quod  Virginis   gloriosae,  aut  Joseph  sponsi   ip- 

scilicet  Christi  intelligeret  majestatem.Quo-  sius  ;  nec  iterum  major  fuit  fide  Joannis 

modo  autem  in  Christo  fuerit  admiratio,  Baptistae  et  parentum  ipsius,  aut  Simeonis 

cfin.Maiih.  super  Matthaeum  diffuse  tractavi,  et  nunc  el  Annae.  Ad  quod  mullipliciler  respon- 

caVmem011"  breviter   langam.  Itaque,  qui    in    Christo  detur  :  Primo,  quoniam  multitudo  dicitur 

non  ponunt  scientiam  aliquam  acquisitam,  aliqua  agere,  vel  non  agere,  quando  prin- 

dicunt  in  eo  non  vere   fuisse  admiratio-  cipales,  aut  major  pars  ejus  hoc  agit,  sive 

nem,  quum  juxta  DamasceiTum,  admiratio  B  non   agit.    Quoniam    ergo   major   pars   et 

ex   imaginatione  subita  oriatur.   Christus  principales  Judseorum  fuerunt   increduli, 

autem,  secundum  istos,  omnia  ab  exordio  Christus  ait  se  in  Israel,  id  est  populo  Ju- 

incarnationis,  tam  praeterita  quam  praesen-  daeorum,  tantam  fidem  non  reperissc  :  imo 

tia  ac  futura  novit,  et  intuebatur  in  Vcr-  quia    credentes    ex  Judaeis    comparalione 

bo,  imo  et  per  scientiam  habitualem  indi-  aliorum  paucissimi  erant,  et  quod  modi- 

tam  seu  infusam   :   ideo  nil   improvisum  cum  est,   pro   nihilo   reputatur,   Christus 

aut  subitum  fuit  in  ejus  apprehensione.  praefato  locutus  est  modo  ;  vel  facilitate 

Sed  quod  miratus  asseritur,  intelligendum  credendi,  praefertur  fides  centurionis.  Ali- 

est   quod   habitum   seu    apparatum    prae-  qui  quoque  affirmant,  quod  Christus  su- 

tendebat  mirantis,   ita  quod   miratio  fuit  mit  hic  Israelem  pro  Synagoga,  secundum 

in  signo  et  apparentia,  non  in  anima,  nec  quod  illa  a  primitiva  distinguebatur  Ec- 

quoad    stuporem   de   novo   imaginantis    :  C  clesia,  ad  quam  praefati  Sancti  ac  Christi 

quae  apparentia  non  fuit  inutilis  aut  de-  discipuli  pertinebant.  Aliae  solutiones  po- 

ceptoria,   sed   fructuose   rationabiliterque  sita?  sunt  super  Matthaeum.  Plane  autem  Cf.inMatth. 

assumpta,  quia  ad  hoc  ut  Christus  doceret  loquendo,  apparet  quod  Christus  nil  aliud  Vl"',°- 

admirari  debere  fidem   centurionis,  alio-  voluit  dicere,  quam  quod  in  communi  Is- 

rumque  miram  conversionem,  et  Judaeo-  raelitica  plebe,  seu  populo  illo  communi- 

rum  incredulitatem.  Hinc  Beda  ait  :  Quis  ter,  non  tantam  invenerit  fidem. 

in   centurione   fecerat   ipsam   fidem,  nisi  Et  reversi  qui  ruissi  fuerant  a  centurio-       10 

Jesus  qui  mirabatur?  Sed  etiam  si  alius  ne  domum  ipsius,  invenerunt  servum  qui 

illam  fecisset, quid  miraretur  qui  praescius  languerat,  sanum  :  quia    ut   in  Matthaeo 

erat  ?  Quod  ergo  miratur  Dominus,  nobis  habetur,  centurioni  locutus  est  Jesus,  non 

mirandum  esse  designat.Omnes  enim  tales  utique  ore  ad  os,  sed  per  internuntios  : 

motus,  quum  de  Deo  dicuntur,  non  per- D  Vade,  et  sicut  credidisti  fiat  tibi.  Et  sana-  MattKim, 

turbati  signa  suut  animi,  sed  docentis  ma-  tus  est  puer  in  illa  hora. 

gistri.  —  Alii   ponentes  in   Christo  scien-  Moraliter,   per  centurionem  exprimitur 

tiam  acquisitam,  dicunt  quod  fuit  in  eo  quicumque  bonus  praelatus,  fidelisque  prin- 

vere  miratio  secundum  istam  scientiam,  ceps  :  cujus  servus  seu  puer,  id  est  qui- 

quia  sic  fivit  in  eo  aliquid  de  novo  cogni-  cumque  subditus,  spiritualiter  infirmatur, 

tum,  prius  incognitum  quoad  istum  mo-  turhatur,  tentatur,  ita  ut  nisi  ei  gratia  Dei 

dum  habitumve  sciendi,  ex  cujus  appre-  subvenerit,   protinus  morietur  in  anima, 

hensione  recenti  admirabatur.  incidendo  peccatum  mortale,  deinde  aeter- 

Et  conversus,sequentibus  se  turbis  diorit,  nam  mortem  gehennae.  Pro  tali  ergo  infir- 

convertendo  faciem  suam  corporalem  ad  mo  et    passionato   sollicitetur   qui   praesi- 

eas  :  Amen,  id  est  vere,  dico  vobis,  hoc  det ;  et  si  se  ipsum   censet  ad  orandum 


53G  ENARRATIO    IN    CAP.    VII  LUC/E.    —   ART.    XVII 

pro  peccatore  tali    indignum,  devotos  et  A  cliversi  secum  pergebant,  ut  dictum  est. 

religiosos  dirigat  et  inducat  ad  interceden-  Maxime  tamen  confluebant  ad  eum   pro- 

dum  pro  languido.  Tuncque  Salvator  vi-  pter  incomparabilcm    excellentiam   atque 

dens  praelati  seu  principis  fidem,  humili-  frequentiam  ejus  in  faciendis  miraculis  : 

tatem  et  caritatem,  intcrcessorum  quoque  quia  per  miraculosos  effectus  cor  hominis 

instanliam,  gratiose  succurret.  —  Rursus,  maxime  attrahitur,  concutitur,  vincitur  et 

per   centurionem    intelligitur   intellectus,  moxeXxw.Quumautemappropnnquaretpor-       12 

cui  centum  milites,  hoc  est  universitas  bo-  tce  civitatis,  ecce  dcfunctus  efferebatur,  fi- 

narum  ac  fortium  meditationum  atque  af-  lius   unicus   malris  suce  ;  et   Jtcec  viclua 

fectuum,  parent,  dum  ad-ejus  imperium  erat ;  et  turba  civitatis  Naim  multa  fuit 

oriuntur  et  conquiescunt.  Qui,  dum  vires  cum  illa,  pergente  ad   sepelitionem   filii 

animae  habuerit  reformatas,  dicit  huic  co-  sui.  Narrat  autem  S.  Lucas  tam  distincte 

gitationi,  affectioni  seu  actioni,  Veni,  et  B  rem  istam  ad  majorem  veritatis  certifica- 

venit,  quia  ad  ejus  praeceptum,  cogitatio  tionem. 

seu  affectio  vel  actio  bona  sibi  inest,  ad-         Quam  quum  videret  Dominus  oculis  cor-       13 

sistit,  cohseret ;  alteri  vero  dicit,  Vade,  et  poralibus  ac  interioribus,  et  benignissimo 

vadit,quia  nunc  uni  actioni  virtuosae,  nunc  compassionis  affectu.Attende  quod  in  Scri- 

alteri  oportet  insistere.  Unde  saepe  bonae  pturis  non   solet  quis   absolute   Dominus 

cogitationi  seu  actioni  virtutis  unius  ju-  appellari,  praesertim  a  Sanctis,  nisi  verus 

bendum  estut  alteri  cedat.  Inordinatis  ve-  Deus,  qui  per  Tsaiam  testatur  :  Ego  Domi-  /*.xui,8. 

ro  actibus  interioribus  et  exterioribus  ju-  nus,   hoc  est  nomen  meum  ;   et  in  Psal- 

bendum   est   ut   recedant.    Porro,    servus  mo  :  Dominus  nomen  illi.  Quoniam  ergo  ps.LXvii,5. 

languens  et  paralyticus  moriturus,  est  ap-  Evangelistae,   praesertim   Lucas,   Christum 

petitus  sensitivus  vehementer  infectus,  et  frequenter  Dominum  nominant,  insinuant 

passionibus,  nisi  Christus  auxilietur,  sub-  C  quod    ipse  verus   sit  Deus.  Misericordia 

dendus  :  pro  cujus  reformatione  orare  de-  motus  super  eam,  hoc  est,  viduae  compa- 

bet  intellectus,  et  seniores  Judaeorum  ad  tiens. 

orandum  transmittere,  id  est  confessiones  Fuerunt  namque  multae  atque  fortissi- 

propriae  culpae  ac  laudis  divinae,  quarum  mae  rationes  compatiendi  viduae  illi  :  Pri- 

merito  Christus  opem  impendet.  —  Postre-  mo,  quia  in  maximo  fuit  constituta  dolore 

mo,  si  centurio  tantam  caritatem,  humili-  propter  mortem  unici  filii  sui.  Quemad- 

tatem,  conatum,   sollicitudinemque  mon-  modum  enim   nil   carius  unico   filio,   sic 

stravit,  pro  sananda  corporali  aegritudine  dolor  de  morte  ipsius  intentissimus  exsi- 

servi,  quanto  amplius  oportet  praelatum  et  stit.  Propter  quod   in  Jeremia   habetur  : 

patrem,   pro  curandis  vitiorum  languori-  Luctum  unigeniti  fac  tibi  planctum  ama-  jer.vi,i6. 

bus  in  subditis  seu  filiis  suis  haec  agere?  rum.  Zacharias  quoque  :  Dolebunt  super  zaeh.xn, 

ah.  xviin  Aliam  moralitatem  posui  super  Matthaeum.  D  eum,  scilicet  Christum,  sicut  doleri  solet 10- 

ine'i.  Et  factum  est  deinceps,  id  est  post  sa-  super  unigenitum.  Secundo,  quoniam  talis 

nationem  servi  centurionis,  quamvis  non  amor  ad  unicum  filium  maximus  consistit 

immediate  post  illam,  sicut  ex  aliis  Evan-  in  vidua  :  quia  viri  est  destituta  solatio, 

gelistis  probatur,  ibat  Jesus  in  civitatem  idcirco  dolor  ejus  de  unigeniti  morte  ve- 

quce  vocatur  Naim  :  quae  fuit  civitas  par-  hementissimus  est.  Tertio,  quia  vidua  est 

va,  duobus   milliaribus   distans   a  monte  persona  multum  miserabilis,  quemadmo- 

Thabor,  secundum  Bedam.  Et  ibant  cum  dum  orphanus,  et  pupillus,  ac  peregrinus, 

illo  discipuli  ejus,  et  turba  copiosa.  Quo-  et  pauper.  Ideo  fertur  in  Psalmo  :  Domi-  ps.Cxlv,9. 

tidie  etenim  crevit  fama  et  magnificentia  nus  custodit  advenas,  pupillum  et  viduam 

Christi,  ita  quod  frequenter  multa  millia  suscipiet;  et  in  Deuteronomio  :  Dominus  Deui x,is. 

comitabantur  eum  :  et  diversis  ex  causis  Deus  vester  facit  judicium  pupillo  et  vi- 


ENARRATIO    IN   CAP.   VII    LVCJE.    —   ART.    XVII 


537 


Eccli. 
xxxv,18,19 


Is.  I.  23. 


Eccle.  xi, 
10. 
Prov.  xxx, 

18,  1!». 


14 


Joann.xix, 
42. 
Ibid.xx,\3. 


duae, amatque  peregrinum;  itemque  in  Ec- 
cle.siastico  :  Nonne  lacrimee  viduae  ad  ma- 
xillam  descendunt,  et  a  maxilla  ascendunt 
usque  ad  ccelum  ?  Hinc  crudelibus  judici- 
bus  Isaias  improperat  :  Causa  viduae  non 
ingreditur  ad  eos.  Hinc  itaque  Christus 
misericordise  visceribus  ineffabiliter  afflu- 
ens,  misertus  est  viduee  huic  de  unici  filii 
amissione  :  praesertim  quum  et  ipse  uni- 
cus  esset  suae  dulcissimae  filius  Genitri- 
cis,  et  sciret  quantum  diligeretur  ab  ea,  et 
qnantum  de  futura  sua  morte  et  passione 
illa  esset  contristanda,  ploratnra  el  affligen- 
da.  Quarlo,  quoniam  filius  viduae  in  adole- 
scentia  sua  fuit  defunctus,  ideo  plus  fuerat 
condolendum.  Adolescentium  enim  mors 
miserabilior  est,  quia  in  flore  aetatis  suae 
fuerunt,  et  cum  grandi  labore  ac  sollicitu- 
dine  parentum  ad  istam  aetatem  perducti 
snnt.  rnsuper  adolescentes  solent  esse  ad 
mortem  minus  dispositi,  quoniam  homi- 
nes  in  illa  aetate  consueverunt  esse  lasci- 
viores,  instabiliores  et  minus  experti.  Pro- 
pter  quod  in  Ecclesiaste  Salomon  loquitur: 
Adolescentia  et  voluptas,  vana  sunt.  In 
Proverbiis  quoque  profitetur,  quod  via  vi- 
ri  in  adolescentia  sua  sit  sibi  ignota. 

Dixit  illi  viduae  desolatae  verbum  bo- 
num,  verbum  consolatorium  :  Noli  flere, 
quia  causa  fletus.  jam  tolletur  a  te,  et 
causam  copiosam  gaudendi  habebis,  tanto 
majorem  quanto  inopinatiorem.  Et  acces- 
sit,  et  tetigit  loculum,  hoc  est  repositori- 
um  exanimis  corporis.  Hi  autem  qui por- 
tabant,  steterunt,  sperantes  quod  Jesus  non 
frustra  talia  diceret,  sicque  accederet.  Et 
ait  :  Adolescens,  tibi  dico,  hoc  est,  divina 
ac  propria  potestate  omnipotenti  praeci- 
pio,  surge,  id  est  revivisce,  et  signa  vitae 
ostende  surgendo  ac  ambulando.  —  Quae- 
ritur,  cui  Christus  dixit,  Surge  :  quando 
enim  verbum  hoc  protulit,  adolescens  ad- 
huc  mortuus  fuit,  ergo  non  fuit  tunc  ado- 
lescens.  Et  respondendum,  quod  in  Scri- 
pturis  multoties  ponitur  pars  pro  toto,  et 
totum  pro  parte,quemadmodum  in  Joanne 
legitur  :  Ibi,  videlicet  in  sepulcro,  posu- 
erunt  Jesum  ;  et  Maria  Magdalene  ait,  Tu- 


IIIAejr.xvn, 
11. 

IVfle3.1v, 
36. 


A  lerunt  Dominum,  scilicet  de  monumento. 
Ita  et  Christus  nomine  adolescentis  intel- 
ligere  potuit  corpus  ejus,  cui  jussit  iterum 
animari,  seu  vivificari  ;  vel  animam  ejus, 
cui  jussit  corpori  rursus  uniri  ;  vel  utrum- 
que,  quamvis  separatim  ab  invicem,  ju- 
bens  illud  conjungi. 

Et  resedit  qui  erat  mortuus,  hoc  est,        15 
protinus   revixit,    seque   erexit,    ac   sedit 
super   instrumenlum   quo    portabatur,  et 
ccepit  loqui,  in  signum  quod  vere  revixit. 
Et  dedit  illum  matri  sua?,  hoc  est,  assi- 

B  gnavit  eum  suae  matri  viventem,  ut  cnm 
eo  lseta  rediret  ad  domum  :  quemadmo- 
dum  Elias  suscitato  filio  viduae,  dixit,  En 
vivit  filius  tuus,  ut  Iegitur  in  libris  Re- 
gum.  Similiter  egit  et  Eliseus,  quum  fi- 
lium  Sunamitis  suscitasset.  Denique,  sicut 
alii  infirmi  a  Christo  curati,  mox  plenarie 
restituti  sunt  sanitati  ac  robori  naturali, 
ut  patet  de  paralyticis,  quibus  curatis,  sta- 
tim  preecepit  proprios  lectos  deferre  ;  sic 
credo  quod  adolescens  hic  suscitatus,  sta- 
tim  sanus  et  fortis  processerit.Opera  nam- 

C  que  Christi  perfecta  fuerunt,  quemadmo- 
dum  Moyses  in  Deuteronomio  testatur  :  Dei 
perfecta  sunt  opera.  Hinc  creditur  Chri- 
stus  adolescentem  istum,  etiam  spirituali- 
ter  suscitasse,  hoc  est  a  vitiis  emundasse, 
si  quae  habuit.  Quod  si  in  mortali  pecca- 
to  discessit,  magnificentior  fuit  suscitatio 
ista,  eo  quod  animam  de  pcenis  inferni 
abstraxit  :  ad  quas  tamen  tunc  nondum 
absolule  adjudicatus  fuisset. 

Accepit  autcm  omnes  timor,  hoc   est,        16 
universos  qui  istud  conspexerunt  miracu- 

D  lum,  timor  invasit.  Qualis  fuerit  iste  timor, 
et  de  causis  ejus,  patet  ex  dictis.  Non  enim 
fuit  directe  et  proprie  timor  afflictivus, 
et  desolationem  inducens,  sed  fuit  timor 
admirationis  ac  reverentialis,  consolatio- 
nem  et  grandem  jucunditatem  habens  ad- 
mixtam. Et  magnificabant,  id  est,  magnum, 
gloriosum,  potentcm  Deum  esse  profite- 
bantur,  quia  ex  effectu  tam  miraculoso, 
supernaturali  et  inclyto,  omnipotentiam 
Dei  pensabant,  laudabant  et  honorabanl. 
Unde  et  gratia  miraculorum,  sicut  et  cete- 


Marc. 11, 9; 
Luc.  v,  24; 
Joann.\,S. 


Deut. xxxu, 
4. 


538  ENARRATIO    IN    CAP.    VII  LUC^.    —   ART.    XVII 

rae  gratiae  gralis  datse,  ordinantur  ad  ali-  A  Judaeorum   specialiter  dictus  sit  populus 

orum    utilitatem,   videlicel    aedificationem  Dei,  dictum  est  plenius. 
eorum  iu  fide  atque  revereutia  Dei,  sicut         Postremo,  Ghristus  suscitavit  tres  mor- 

icor.xuj.  ait  Apostolus  :  Unicuique  datur  manifesta-  tuos  corporaliter  :  per  quorum  suscitatio- 

tio  Spiritus  ad  utilitatem.  Denique,  in  is-  nein  designatur   triplex    hominum   genus 

to  miraculo  modus  agendi  mirabilior  fuit  spiritualiter   mortuorum    in   anima,  quos 

quam  opus,  quod  scilicet ,  Jesus  tam  impe-  suscitat  spiritualiter.   Suscitavit   enim  fi- 

rialiter  ac  repente  fecit  hoc  signum.  Non  liam  archisynagogi  jacentem  in  lecto,  at-    Marc.  v, 

enim  Elias  aut  Eliseus  taliter  mortuos  sus-  que  in  thalamo  :  per  quam  figurantur  qui  38~41' 

u\Reg.\sH,  citaverunt,  sed  instanter  orando,  et  super  solo   consensu    peccati   in   anima   mortui 

R '  IV  33  def unctos  procumbendo.  sunt,  vel  sola  prava  affectione,  seu  cogi- 

34-  Dicentes  :  Quia,  id  est  quod,  Prophe-  tatione,  occultisve  vitiis.  Suscitavit  et  ju- 

fa  magnus,  hoc  est  magna?  sanctitatis  et  B  venem  istum  extra  portam  elatum  :  quo 

potestatis,  surrexit  in  nobis,  id  est,  inter  designantur   peccatores  qui    processerunt 

nos  apparuit  ac  praefulsit.  Quamvis  etenim  in  opus  et,  publice  peccant.  Suscitavit  et 

nondum  putarent  Jesum  esse  Deum,  non  Lazarum  jam  sepultum  :  quo  exprimun-  Joarm.xi, 

tamen  dubitabant  quin  divina  virtute  fe-  tur  qui  consuetudine  vitiosa  oppressi  sunt,  38"44' 

cisset  hoc  signum  :  ideo  Deum  principali-  super  quos  puteus  clausit  os  suum,  hoc   #»«.  txvm, 

ter  collaudabant,  Jesum  vero  tanquam  Dei  est,  qui  in  profundum  vitiorum  prolapsi  ,G' 

ministrum,  per  quem  et  cujus  sanctitate  sunt,  indurati  in  vitiis  :  de  quibus  in  Jere- 

ac  meritis,  Deus  fecisset  tantum  prodigi-  mia  habetur,  Induraverunt  facies  suas  su-  Jer.  v,  3. 

um.  Porro  per  Prophetam  magnum,  ali-  pra  petram,  et  noluerunt  reverti. 
qui  putant  eos  intellexisse  Prophetam  de  Praeterea,  convenienter  Evangelista  istud 

Deut.xvm,  quo  per  Moysen  Dominus  dixit  :  Prophe-  recitavit    miraculum    post    descriptionem 

l5, 18,       tam  suscitabo  eis  de  fratribus  eorum  tan-  C  curationis  servi  letaliter  infirmantis,  ut  is- 

quam  te.   Sed  hoc  litteraliter  de  Christo  to   illud   confirmetur   miraculo.   Quamvis 

praedictum  est,  ut  ipsemet  docet.  Aut  ergo  etenim  servus  ille  veraciter.secundum  na- 

illi  Judeei  scripturam   illam  intellexerunt  turalium  processum  causarum,  fuerat  de 

de  Christo  praenuntiatam  :  quo  dato  con-  suo  moriturus  languore,  ita  ut  ejus  cura- 

fessi  sunt  Jesum  esse   Messiam,  quemad-  tio  aequivaluerit  suscitationem    defuncti  ; 

modum  Samaritani  apud  Joannem,  dicen-  posset  tamen  perversus  quis  dicere,  quod 

Joann.  vi,  tes.Quia  hic  est  vere  Prophetaqui  venturus  non  fuit  sic  moriturus,  et  quod  non  fuit 

1  ■  est  in  mundum;  aut  de  alio  aliquo  praeci-  in  Jesu  potestas  suscitandi  defunctos.  Sed 

puo  vate  :  et  sic  non  intendebant  asserere  hoc  isto  miraculo  reprobatur.  Nec  dici  po- 

quod  Christus  esset  Messias.  Potius  tamen  test,  quod  istud  confictum  sit,  quia  toti 

reor,  quod  nomen  Prophetae  sumpserunt  Judaeae   constabat ;  et  quando  Lucas  hsec 
communiter, intendentes  quod  Christus  es-  D  scpipsit, multi  vixerunt  qui  illud  viderunt. 

set  magnus  Propheta,quemadmodum  Elias  Nec  ausus  fuisset  ista  confingere  :  quia  et 

et  Eliseus  ac  alii  quidam  fuerunt.  Unde  tempore  quo  ista  descripsit,  Christiani  ex 

Matth.xn,  et  alio   loco,   quum   quaereret  Christus  a  paganismo  conversi    ardentissimi  exstite- 

,3' 1+'       discipulis,  Quem  dicunt  homines  esse  Fi-  runt,  et  undique  ad  loca  Terrae  sanctae  ex 

lium  hominis?  responderunt  :  Alii  Joan-  maxima  devotione  multi  eorum  pergebant; 

nem,  alii  Eliam,  alii  Jeremiam,  etc.  nec  dubium  quin  solliciti  fuerunt  ad  in- 

Et  quia  Deus  visitavit  plebem  suam,  quirendum  de  veritate  eorum  quae  in  Evan- 

hoc  est,  misericorditer  fecit  cum  populo  gelio  continentur,  et  si  non  ex  increduli- 

Judaeorum,  mittendo  eis  tam  magnum  Pro-  tate,  tamen  desiderio  yeritatis  perfectius 

phetam,  tanta  quoque  beneficia  impenden-  cognoscendae. 
do  plebi  suae  per  illum.Cur  autem  populus  Denique  subditur  :  Et  exiit  hic  sermo,       17 


ENARRATIO    1N    CAP.    VII   LUCiE.    —   ART.    XVIII  539 

hoc  est  rumor  hujus  miraculi,  in  univer-  A  regionem,  id  est  ad  circumjacentes  pro- 

sam  Judceam  de  illo,  videlicet  Ghristo  au-      vincias,  scilicet  Tyri  et  Sidonis  atque  Sa- 
ctore    tanti    prodigii,  ct  in  omnem  circa      mariae. 


ARTICULUS  XYIII 

PROSECUTIO    EXP0S1TI0NIS    HUJUS    SEPTIMI  CAPITULI    \    ET   NUNTIAVERUNT   JOANNI 

DISCIPULI    EJUS    DE    OMNIBUS    HIS. 

18  ~JJ\T  nuntiaverunt  Joanni H&pthlad  (qui  B  ipsi  a  Christo  edocli,  ceteros  edocere  es- 
_Hj  a  baptizando  Baptista  est  cognomina-  scnt  idonei ;  et  misit  eos  adJesum,  dicens. 
tus)  discipuli  ejus  de  omnibus  his,  hoc  Duos  pariter  misit,  quia  unus  non  sufficit 

est,  non  solum  suscitationem  praefati  ado-  ad  testimonium  perhibendum,  sed  in  ore   neut.™, 

lescentis  defuncti,  sed  et  cetera  quaedam  duorum  vel  trium  testium  stat  omne  ver-  ,5, 

Christi  miracula.  Unde  in  Matthaeo  scribi-  bum  ;  et  item,  quia  pergenti  per  vias  so- 

MatthJxi,  tur  :  Joannes  quum  audisset  in  vinculis  latiosum  est  habere  socium  viae,  praesertim 

!'  opera  Christi.  Praeterea,  secundum  Bedam  quum  homo  naturaliter  sit  animal  socia- 

et  Glossam,  discipuli  Joannis  ista  magistro  lc  ;  insuper,  quoniam  tutius  est  duos  ten- 

suo  nuntiaverunt,  non  ex  corde  sincero,  dere  simul  quam  unum  solum,  ad  vitan- 

sed  ex  tabescente  invidia,  dolentes  quod  dum  pericula,  juxta  illud  Ecclesiastao  :  Vae    Eccie.», 

Jesus  ita  praefulgeret,  famaretur,  ac  prae-  soli,  quia  si   ceciderit,   non   habet  suble-  10,9- 

ferretur  magistro  eorum  Joanni.  Sed  mi-  C  vantem.  Melius  est  duos  esse  simui  :  ha- 

rum  videtur   quod    discipuli    tam    sancti  bent  enim  emolumentum  societatis  suae  ; 

ibid.  ii.   magistri,  quo  major  inter  natos  mulierum  si  unus  ceciderit,ab  altero  fulcietur.  Quar- 

non  surrexit,   tam  carnales  et  passionati  to,  propter  socialis  vitae  commendationem. 

fuerunt,  imo  et  popularibus  imperfectio-  Hinc  infra  habetur,  quod  Jesus  designans  Luc.  x,  i. 

res  :  nam  turbae  Christum  et  ejus  opera  septuaginta  duos  discipulos,  misit  eos  bi- 

extollebant.  Ad  quod  puto  dicendum,  quod  nos  in  omnem  civitatem  et  locum  quo  eraf 

utique  quidam  discipulorum  Joannis  vere  venturus. 

devoti  ac  virtuosi  fuerunt;  aliqui  vero  car-  Tu  es  qui  venturus  es,  an  alium  exspe- 

nales  et  imperfecti,  amantes  Joannem  et  ctamus  ?  Quod  Joannes  certissime  noverat 

zelantes  pro  eo,  non  sapienter,  sed  indi-  Jesum  esse  Christum  in  lege  et  Prophetis 

screte,  quemadmodum  de  Judaeis    scribit  promissum  ac  praenuntiatum,  nullus  dubi- 

liom.  x,  ->.  Apostolus  :   Testimonium    illis    perhibeo,  U  tat  Christianorum  :  nam  et  ante  suam  in- 

quod  zelum  Dei  habent,sed  non  secundum  carcerationem,  de  ipso  testimonium  perhi- 

scientiam.  Nec  mirandum  est  hoc  nimis  bens,  Venit  (inquit)  fortior  me,  cujus  non  Mara.i. 

de   discipulis    quibusdam   Joannis,  quum  sum  dignus  corrigiam  calceamenti  solve- 

et  electus  ille  e  multis  Josue  legatur  inor-  re  ;  et  rursus,  Ecce  Agnus  Dei,  qui  tollil  Joann.1,29. 

dinate   zelatus  pro   Moyse.  Nempe  quum  peccata  mundi.  Denique,  quando  Joannes 

Num.  xi,  puer  Moysi  retulisset  duos  viros,  prophe-  quaestionem  hanc  fecit,  Christus   jam  ve- 

tare  in  castris,  Josue  ait  :  Domine  mi  Moy-  nerat.   Cur  igitur  sciscitatur,   Tu   es   qui 

ses,  prohibe  eos.  Cui  increpatorie  Moyses  venturus  es? 
dixit  :  Quid  aemularis  pro  me  ?  Itaque   advertendum,  quod   verba  haec 

19  Et  vocavit  duos  de  discipulis  suis* ,  ce-  dupliciler   exponunlur.    Quidam    namquc 
'[Joannes]  jepjs  prU(|entiores,  secundum  Cyrillum,  ut  sequentes  B.  Gregorium,  ea  exponunt  :  Tu 


340 


ENARRATIO    IN    CAP.  VII    LUCiE.    —   ART.    XVIII 


Luc.  l,  )5. 


/s.    Llll 
Ps.   XXI. 


es  qui  venturus  es  ad  passionom  ac  lim- 
bum  inferni,  an  alium  exspectamus,  qui 
pro  mundi  salufe  passurus  sit?Unde  se- 
cundum  Gregorium,  Joannes  duo  quaesivit: 
primo,  an  Ghristus  per  se  ipsum  descen- 
deret  in  infernum,  id  est  limbum  praefa- 
tuin  ;  secundo,  an  mori  dignaretur  pro 
mundi  salute  :  et  de  istis,  secundum  Gre- 
gorium,  dubitavit  Joannes. 

Sed  hoc  communiter  non  tenetur,  quia 
Joannes  propheta,  et  Spiritu  Sancto  reple- 
tus  in  utero  matris,  imo  plus  quam  pro- 
pheta,  non  minus,  sed  magis  illuminatus 
fuit  de  Ghristi  mysteriis,  quam  Prophetse 
veteris  Testamenti,  quihus  evidenter  in- 
notuit  Christum  esse  passurum  :  imo  in 
Isaia,  et  psalmo  cujus  exordium  est,  Deus, 
Deus  meus,  respice  in  me,  passio  Christi 
tam  clare  atque  diffuse  fuit  praedicta,  ut 
magis  ibidem  videatur  res  gesta  narrari, 
quam  futurum  praedici.  Hieronymus  ta- 
men  dicit  in  Prologo  super  Danielem,  quod 
nullus  Prophetarum  tam  evidenter  de  Chri- 
sto  ejusque  passione  prophetavit  ut  Da- 
niel  :  quod  intelligendum  est,  quantnm  ad 
temporis  determinationem  :  quia  non  sohim 
praenuntiavit  Christum  venturum  atque 
passurum,  sed  et  tempus  certum  expres- 
sit  ;  certissima  quoque  signa  passionem 
Oan.ix,26,  Christi  concomitantia  addidit,  dicens  :  Non 
erit  ejus  populus,  qui  eum  negaturus  est ; 
et  civitatem  ac  sanctuarium  dissipabit  po- 
pulus  cum  duce  venturo;  et  finis  ejus  va- 
stitas,  et  usque  in  finem  perseverabit  de- 
solatio  :  ut  a  Daniele  plenius  scribitur.Per 
Zachariam  insuper  praedictus  est  Christi 
ad  limbum  descensus,  Propheta  ad  Chri- 
Zaeh. ix,  stum  loquente  :  Tu  quoque,  in  sanguine 
testamenti  tui,  emisisti  vinctos  tuos  de  la- 
cu  in  quo  non  est  aqua.  Non  ergo  ista 
ignoravit  Joannes. 

Praeterea  sancti  qui  erant  in  limbo,  ex- 
spectabant  certissime  Christum  ad  eos  edu- 
cendos  venturum  ;  nec  ignorabant  Chri- 
stum  esse  jam  natum, ac  virilis  aetatis, quia 
et  ejus  infantiam  a  Simeone  et  Anna,  pa- 
rentibusque  Joannis  audire  quiverunt,  imo 
et  audierunt.  Quod  vero   passurus  esset, 


n 


A  passionique  proximus,  ut  cetera  taceam,  a 
Moyse  scire  valebant,  antequam  Christus 
patiebatur  :  quoniam  ante  ipsius  passio- 
nem,  Moyses  et  Elias  apparuerunt  cum  eo  Luc.  ix,3o, 
in  monte,  conferebantque  secum  de  pas- 8i" 
sione  sua  futura.  Credendum  est  etiam, 
quod  angeli  sancti  praefatos  sanctos  fre- 
quentius  visitabant,  et  de  proxima  eorum 
liheratione  eos  appropinquante  passionis 
tempore  consolabantur. 

Hinc  praetactam  expositionem  reprehen- 
dens  Cyrillus  :  Omnino,  inquit,  reproban- 

B  da  est  talis  opinio.  Nusquam  enim  reperi- 
mus  sacram  Scripturam  disserere,  quod 
infernalibus  praenuntiaverit  Baptista  Chri- 
sli  adventum.  Noverat  quoque  Joannes, 
quod  Christus  illuminaturus  erat  infer- 
num,  id  est  detentos  in  limbo,  quum  pro 
omnibus,  scilicet  vivis  ac  mortuis,  mor- 
tem  gustasset  :  sed  quia  Scriptura  hunc 
pra>dixit  futurum  tanquam  Deum  et  Domi- 
num,  alii  vero  Sancti  missi  sunt  sicut  fa- 
muli  ante  ipsum  ;  ideo  omnium  Salvator 
ac  Dominus  a  Prophetis   nominabatur  et 

C  designabatur  per  verba   haec,  Qui   venit, 
vel,  Qui  venturus  est,  juxta  illud  in  Psal- 
mo,  Benedictus  qui  venit  in  nomine  Do-    ps.  cxvu, 
mini  ;  atque   in  Habacuc   propheta,  Post  ~taba     3 
modicum  qui  venturus  est,  veniet  et  non 
tardabit.  Sicque  Baptista  nomen  accipiens 
a  Scriptura  interrogat  :  Tu  es  qui  venturus 
es?  hoc  est,  an  tu  sis  Christus  qui  praenun- 
tiatus  es  esse  venturus  tanquam  praecipu- 
us  et  omnium  summus?  His  verbis  Cyril- 
li  concordat  illud  Joannis  :  Illi  homines  Joann.  vi, 
quum  vidissent  quod  fecerat  signum,  di-  14- 

D  xerunt,  Quia  hic  est  vere  Propheta  qui 
venturus  est  in  mundum. 

Interrogavit  ergo  Joannes  Jesum,  an  es- 
set  Christus,  non  ex  dubitatione  vel  igno- 
rantia,  sed  ad  discipulorum  suorum  igno- 
rantiam  instruendam,  quatenus  ex  verbis 
et  factis  Christi,  aedificarentur  in  fide,  at- 
que  ad  Christi  allicerentur  reverentiam  ac 
amorem.  Sciebat  quippe  Joannes,  quam 
fructuose  ac  optime  Ghristus  Dei  Patris  iCor.1,24. 
sapientia  increata  ac  infinita  responderet. 
Praeterea  Ambrosius  aliam  tangit  expo- 


ENARRATIO    IN   CAP.    VII    LUCE. 


ART.    XVIII 


541 


22. 


sitionem,  quod  scilicet  Joannes  non  dubi-  A 
tavit  an  Jesus  esset  Christus,  sed  an  esset 
pro  hominibus  moriturus  :  sic  tamen  ut 
inde  dubitaverit,  non  tanquam  dubius,  sed 
tanquam  pius  vates,  ita  quod  non  fide  seu 
ex  infidelitate,  sed  pietate  dubitavit,  sicut 
et  Petrus  quum  audisset  a  Christo  quod 

Matiii.xw,  crucifigendus  esset,  dixit  ad  eum  :  Propi- 
tius  esto  tibi,  Domine,  nam  hoc  non  fiet. 
Sed  istud  stare  non  potest,  nec  B.  Am- 
brosius  asserendo,  sed  aliorum  opinionem 
recitando,  hoc  scribit.  Nam  et  pietas  talis, 
non  vera  neque  laudabilis  pietas  exsti-  B 
lisset,  et  ex  errore  vel  imperfectione  no- 
titiae,  seu  inconsideratione,  aut  ignorantia 
emanasset.  Propter  quod  Petro  Christus  ad 

md.  23.  praeinducta  verba  respondit  :  Vade  retro 
me,  satana,  quia  non  sapis  quae  Dei  sunt, 
sed  qua?  hominum.  Postremo  Joannes  ante 
Christi  passionem  non  minoris  fuit  perfe- 
ctionis  in  sanctitate  ac  sapientia,  quam 
Apostoli  post  Christi  passionem,  Sanctique 
Spiritus  susceptionem.  Nulla  ergo  quasi 
pietas  sic  eum  affecit  ad  Christum,  ut  cre- 
deret  aut  putaret  eum  non  moriturum  C 
pro  mundo,  sicut  nec  Virginem  gloriosam, 
quamvis  majore  pietate  tam  naturali  quam 
infusa  afficeretur  ad  Christum  :  certam 
namque  et  firmam  dc  Christi  passione  ha- 
buerunt  notitiam.  Ideo  non  est  simile  de 
Petro,  qui  sicut  et  alii  Apostoli,  ante  Chri- 
sti  passionem  magnae  simplicitatis  fuit  ac 
ruditatis,  ut  Christus  in  Evangelio  seepius 
pandit,  et  Joannes  evangelista  de  se  ipso 

Joann.xx,  testatur  :  Nondum  sciebat  Scripturas,  quia 

'•  oporteret  Christum  a  mortuis   resurgere. 

Quamvis  itaque  Petrus  auditis  Christi  ver-  D 
bis  quibus  se  praedixit  passurum,  non  pu- 
taverit  ea  falsa  ;  quia  tamen  firmam  ac 
fixam  inde  notitiam  non  habebat,  pietas 
quaedam  eum  ad  contradicendum  seu  du- 
bitandum  induxit. 
20  Quum  autem  venissent  ad  eum  viri,  di- 

xerunt  :  Joannes  Baptista  misit  nos  ad 
te,  dicens  :  Tu  es  qui  venturus  es,  id  est 
Christus  quem  Propheta?  praedixerunt  ven- 
turum  in  mundum  ad  hominum  redem- 
ptionem,  an  alium  Christum  ac  redem- 


ptorem  exspectamus,  id  est,  praestolari  de- 
bemus  ?  Isti  fuerunt  legati  fideles,  verba 
mittentis  fideliter  proponentes,  non  adden- 
do  aut  subtrahendo.  Quos  sequi  debemus, 
nisi  forte  quis  per  nos  talia  annuntiaret, 
quso  in  pristina  forma  proferri  non  expe- 
diret.  Scriptum  est  enim   in  Proverbiis  : 
Legatus  fidelis,  sanitas.  Rursus  scriptum   Prov.xm, 
est  :  Lingua  tertia  multos  commovit.  Sed  "' 
et  in  Proverbiis  legitur  :  Qui  alio  repelit  xmn,  ie. 
sermone,  separat  foederatos.  9  r0l'-xv"' 

In  ipsa  autem  hora,  qua  quaestionem  gl 
hanc  proposuerunt,  curavit  Jesus  rnultos 
a  languoribus,  id  est  gravioribus  seu  pro- 
lixioribus  morbis  :  qui  per  naturam  diffi- 
cilius  curantur,  secundum  illud  Ecclesia- 
stici,  Languor  prolixior  gravat  medicum  ;  Eccii.  r, 
sed  in  Christo  ccelesti  medico  hoc  locum  u- 
non  habuit,  quippe  cui  non  fuit  difficile 
omne  verbum,  imo  omnia  sibi  aeque  pos- 
sibilia  erant  secundum  naturam  divinam  ; 
et  plagis  violenter  illatis,  aut  accidentali- 
ter  ortis  ;  et  spiritibus  malis,  id  est  dsemo- 
nibus  :  quorum  licet  natura  sit  bona,  quia 
a  Deo  creata,  tota  tamen  mente  inconverti- 
biliter  ad  mala  intenti  sunt;  et  si  bonum 
quid  ex  genere  agant,  aut  verum  dicant, 
vel  inviti  hoc  faciunt,  vel  ad  malum  refe- 
runt  finem.  Et  ccecis  multis  donavit  vi- 
sum.  Christus  etenim  intuens  universa,  et 
sciens  cur  discipulos  suos  misisset  Joan- 
nes,  tunc  uberiora  fecit  miracula,  ut  non 
verbis,  sed  factis  se  Christum  ostenderet, 
atque  illorum  auferret  errorem. 

Et  respondens,  dixit  illis  :  Euntes,  id       22 
est,  recedentes  a  loco  hoc,  renuntiate  Jo- 
anni,  amico  et  consanguineo,  baptistae  et 
paranympho,  praeconi,  preecursori  et  ange-  Maiaeh.m, 
lo  meo.  quo3  vidistis,  id  est  miracula  quae  l" 
hac  hora  vobis  praesentibus  feci,  quae  sta- 
tim  subdentur,  et  audistis,  id  est  miracula 
quae  me  ab  aliis  percepistis  fecisse,  vel 
meam  doctrinam  :  Quia  cceci  vident,  id  est, 
qui  ante  caeci  fuerunt,  nunc  me  eis  visum 
miraculose  reddente,  corporaliter  vident, 
claudi  ambidant.  Multos  caecos  et  claudos 
a  Christo  esse  curatos,  Matthaeus,  Lucas  et 
Marcus  copiose  testantur  :  nullus  tamen 


tm 


ENARRATIO    IN    CAP.    VII    LUC^E. 


ART.    XVIII 


Joann.  ix 
1-7;  v,  5-9. 


eorum  cxplicite  docet  aliquem  a  nativitate  A  ccelorum   :  quum  tamen   mundus   beatos 
csecum  aut  claudum,  a  Ghristo  ad  visum      reputet   divites,    vilipendatque   pauperes. 
aut  gressum  esse  reductum.  Sed   horum      Stultam  quippe  fecit  Christus  sapientiam  i Cor.  1,20. 
utrumque  scribit  evangelista  Joannes:  uon      hujus  inundi ;  et  prudentia  carnis,  mors   flom.vm, 
tamen  hoc  recitat,  nisi  de  uno  caeco,  uno-      est.  Vel,  Evangelizantur,  id  est,  in  evan-  6* 
que  claudo.  An  vero  plures  tales  curaverit      gelica  lege  ac  gratia  instruuntur  a  me,  ita 


lbid.  xxi,  Christus,  nescitur.  Non  enim  omnia  scri- 


pta  sunt  :  imo  de  miraculis  Christi,  ab 
Evangelistis  comparative  loquendo  pauca 
in  speciali  conscripta  sunt,  prout  Evange- 
lia  legentibus  patet.  Unde  de  caecis,  clau- 
dis,  ac  surdis,  de  quibus  jam  mentio  fit, 


IV  Heg.  v, 
1-14. 


Luc.  xvii, 
12-14. 


quod  divites  pauperibus  non  praepono,nec 
personarum  acceptor  sum  :  juxta  illud  Isa-  Act.  x,34. 
iae,  ubi  Christus  ait  de  Patre  :  Evangelizare    is.  lxi,  i; 
pauperibus  misit  me.  Si  autem,  Evangeliza-  /-i<c-,v<18- 
ri,deponentale  sit  verbum,  juxta  antiquam 
grammaticam,   sensus   poterit  esse,  quod 
incertum  est  an  quidam  eorum  ex  utero  B  pauperes  evangelizantur,  hoc  est,  Evange- 
matrum  tales  luerunt.  Porro  claudi  in  du-      lium  praedicant  :quia  discipuli  Christi,  qui 
plici  genere  sunt  Nam  quidam  eorum  actu      omnia  reliquerunt,   populum  baptizabant  Matth.x 
progressionis   totaliter   carent  ;  alii    recte      ac  instruebant,  ut  in  Joanne  et  alibi  inno- 

tescit.  Et  istud  verum  est,  sive  per  paupe- 
res  intelligantur  humiles,  sive  voluntarie 
inopes. 

Praeterea  patet,  quod  ad  quaestionem  Jo- 
annis  Christus  non  verbis,  sed  factis,  et 
utique  supernaturalibus  factis,  respondit, 
ut  solutio  queestionis  tanto  firmior  esset 


seu  expedite  nequeunt  ambulare.Utrosque 
autem  Christus  curavit  :  illis  gressum  to- 
taliter  dando,  in  istis  hunc  reformando  seu 
perficiendo. 

Leprosi  mundantur  a  lepra,  me  praeci- 
piente.  In  toto  veteri  Testamento  non  le- 
gitur  quis  curasse  leprosum,  nisi  Eliseus 


IX, 

27. 
Joann.  iv, 
1,  2. 


propheta,  qui  etiam  unum  solum  sanavit  ac  certior,  quanto  efficacius  est  testimoni- 

leprosum.  Christus  autem  quamplures  ta-  C  um  operis  quam  sermonis.  Rursus,  jussit 

les  mundavit  :  imo  ut  infra  habetur,  una  Christus  haec  referri  Joanni,  sciens  eum  in 

vice  decem  leprosos  curavit.  Surdi  audi-  Prophetis   supernaturaliter   eruditum,   ita 

unt,  hoc  est,  qui  paulo  ante  surdi  fuerunt,  ut  ex  miraculis  istis,  potuit  suis  probare 

me  agente,  recipiunt  auditum.  Mortui  re-  discipulis  Jesum  esse  Messiam  :  eo  quod 

surgunt.Si  Christus  quando  haec  dixit,  non  fecerit  ista  tam  imperiose,  atque  in  con- 

nisi  unum  suscitasset  defunctum,  probabi-  firmationem  suse  doctrinae,  qua  se  Chri- 

le  est,  quod  pluraliter  non  dixisset,  Mor-  stum  perhibuit  esse  (Deus  enim  falsitati 

tui  resurgunt.  Plures  ergo  suscitasse  ante  non  attestatur,  aliqua  in  illius  confirmati- 

haec  verba  pie  credendum  est,  quamvis  ex  onem  agendo),  et  quia  de  Christo  ista  fu- 

Evangelio  non  innotescat  eum  suscitasse  erunt   praedicta   per   Isaiam  :  Ecce   Deus    u.  ww, 

ante  haec  verba,  nisi  filium  viduae  :  quam-  vester  veniet;  tunc  aperientur  oculi  cae- ^6- 

vis  forte  et  filiam  archisynagogi  ante  haec  D  corum,  et  aures  surdorum  patebunt ;  tunc 

suscitavit.  Tres  autem  mortuos  suscitasse  saliet  sicut  cervus  claudus,  et  aperta  erit 


in  Evangelio  scribitur;  sed  an  plures  sus- 
citaverit,  ignoratur,  praesertim  quia  solen- 
Joann.xi.  nissimam  illam  Lazari  suscitationem  tres 
Evangelistee,  Matthaeus,  Marcus,  et  Lucas, 
scribere  omiserunt.  Matthaeus  quoque  et 
Marcus  de  suscitatione  filii  viduae  nil  scri- 
pserunt. 


lingua  mutorum.  Unde  in  Joanne  loquitur 
Christus  :  Opera  quae  ego  facio  in  nomine    joann.  x, 
Patris  mei,  testimonium  perhibent  de  me;  25- 
et  rursus  :  Si  non  facio  opera  Dei,  nolite  ibid.-a,zz. 
credere  mihi ;  si  autem  facio,  et  si  mihi 
non  creditis,  operibus  credite. 

Praeterea,  ut   saepius  tactum   est,  quos 
Christus    sanavit   in    corpore,    sanavit   et 


Pauperes  evangelizanlur ,  hoc  est,  a  me 

Matth.vj.  beati  praedicantur,  qui  dico,  Beati  paupe-      mente.  Itaque  spirituabter  caecos,  surdos, 

res  spiritu,  quoniam  ipsorum  est  regnum      leprosos,  claudos,   mortuosque   curavit   : 


ENARRATIO    IN   CAP.    VII    LUC^.    —   ART.    XVIII 


543 


imo  interim  innumerabililer  fecit  hoc,  et 
quotidie  facit.  Unde  sex  incommoda  homi- 
nis  hic  tanguntur,  juxta  tropologicum  sen- 
sum,  quae  Ghristus  per  gratiam  suam  tollit 
a  nobis.  Primum  est  excaecatio  rationis, 
videlicet  error,  ignorantia,  sen  perfidia 
mentis  :  quam  Chrislus  tollit  ab  anima, 
intellectum  illuminando  per  fidem,  cete- 
rasque  virtutes  ac  dona  intellectum  per- 
ficientia,  ut  sunt,  sapientia,  scientia,  con- 
silium,  atque  prudentia.  Secundum  est 
claudicatio  interioris  hominis,  videlicet  nu- 
tatio,  instabilitas,  acedia,  seu  obliquitas 
affectionis,  qua  montis  ad  Deum  impedi- 

Ps.wnM.  tur  processus,  juxta  illud  in  Psalmo  :  Filii 

alieni  inveterati  sunt,  et  claudicaverunt  a 

semitis  suis.  Et  in  libris  Regum  Elias  ait 

111  Reg.  vanis  filiis  Israel  :  Usquequo  claudicatis  in 

XV1"' "  '  duas  partes  ?  Hoc  malum  sanalur,  dum 
Deus  animam  divino  amore  inflammat,  et 
alacrem  facit.  Hinc  secundum  Augustinum, 
pes  animae  amor  est  :  qui  si  rectus  fuerit, 
dicitur  caritas;  si  inordinatus  seu  curvus, 
vocatur  cupiditas.  Tertium  est  animae  le- 
pra,  videlicet  carnalis  concupiscentiae  fce- 
ditas,  quae  in  divitibus  atque  potentibus 
magis  regnat  :  quam  Christus  tollit,  a  vi- 
tiis  gulae  et  luxuriae  hominem  emundando. 
Quartum  est  surditas  animae,  utpote  duri- 
tia  seu  rebellio  ejus  ad  obtemperandum 
verbis  Dei  :  quam  aufert  Christus,  men- 
tem  per  gratiam  emolliendo,  ut  docilis 
obediensque  consistat,  quemadmodum  per 
Ezecu.    Ezechielem  Dominus  loquitur  :  Spiritum 

xxxvi,  .  novlim  p0nam  in  medio  vestri ;  et  aufe- 
ram  cor  lapideum  de  carne  vestra,  et  dabo 
vobis  cor  carneum.  Quintum  est  mors  ani- 
mae,  hoc  est  separatio  ejus  a  Deo  per  pec- 
catum  mortale  :  quam  Christus  aufert,  ani- 
mam  per  caritatem  vivificando,  seu  ad 
poenitentiam  excitando.  Sextum  est  pau- 
pertas,  hoc  est  carentia  gratiae  et  virtu- 
tum  :  quam  Christus  aufert,  spiritualia 
charismata  infundendo.  Sicque  pauperes 
evangelizantur,  hoc  est,  qui  sine  gratia 
erant,  per  gratiae  infusionem  beati  cen- 
sentur. 
23  Et  beatus  est,  nunc  in  spe,  et  per  in- 


A  choationem  ac  meritum  felicitatis  futurae, 
qui  non  fuerit  scandalizatus  in  me,  hoc 
est,  ex  verbis  el  factis  ac  perseculionibus 
meis,  non  fuerit  ad  ruinam  peccati  indu- 
ctus,  mihi  invidendo,  meis  operibus  de- 
trahendo,  ea  sinistre  interpretando,  vel  de 
mea  majestate  ac  veritate  discredendo,  pro- 
pter  adversa  et  passionem  mortis  quam 
tolerabo.  Multi  quidem  visis  Christi  mira- 
culis  credebant  eum  esse  Messiam,  sed  vi- 
sa  ignominiosissima  occisione  ipsius,  a  fi- 
de  prolapsi  sunt  :  imo  et  ipsi  Apostoli  in     Matth. 

B  Christi  captione  scandalizati  fugerunt,  sic-  XXVI' 3ti- 
ut  praedixit,  Omnes  scandalum  patiemini  ibid.n. 
in  me  in  ista  nocte.  —  Porro  Christus  di- 
recte  nullum  scandalizavit,  quia  omne  ver- 
bum  et  factum  ejus  ordinatissimum  fuit ; 
sed  multi  ex  sira  infirmitate  aut  perversi- 
tate  in  eo  scandalizati  fuerunt,  ita  quod 
fuit  occasio  atque  materia,  non  causa  di- 
recta,  scandali  talis.  Per  inducta  autem 
verba,  tangit  et  admonet  Christus  Joannis 
discipulos,  qui  ut  dictum  est,  scandaliza- 
bantur  in  Christo,  dolendo  quod  magistro 

C  eorum  Joanni  sic  praeponeretur  a  populo. 

Et  quum  discessissent  nuntii  Joannis,  24 
duo  ejus  discipuli,  redeuntes  ad  suum  ma- 
gistrum,  ccepit  Jesus  dicere  de  Joanne  ad 
turbas,  id  est  eum  publice  commendare  : 
quod  non  fecit  in  praesentia  discipulorum 
Joannis,  ne  blandiens  videretur. 

Primo  autem  laudat  Joannem  de  mentis 
constantia  :  et  hoc  ideo,  ne  plebs,  quae  an- 
te  audivit  Joannem  testimonium  Jesu  Chri- 
sto  praebentem,et  jam  quaestionis  ejus  for- 
mam  audivit,  Tu  es  qui  venturus  es,  etc? 

D  putaret  Joannem  instabilem,  et  ex  levitate 
ante  testatum,  nuncque  ex  ignorantia  sci- 
scitatum.  Quid,  hoc  est  qualem  virum,  ex- 
istis  in  desertum,  quo  morabatur  Joannes, 
videre?  Plures  quippe  percurrebant  tam 
longi  deserti  itinera,  ut  eum  viderent,  se- 
cundum  Cyrillum.  Arundinem  vento  mo- 
veri*?  Jnquisitive  et  negative  legendum  •agitatam 
est  hoc.  Quasi  dicat  :  An  existis  videre  ho- 
minem  levem,  instabilem,  inscium,  et  car- 
nalem,  qui  nunc  aliquid  asserat,  et  paulo 
post  id  neget,  vel  dubitet,  qui  similis  est 


544 


ENARRATIO    IN   CAP.    VII    LUCiE.    —   ART.    XVIII 


I  Cor.  xv, 
58. 

II  Thess.u, 
2. 

Hebr.  xin, 
9. 

Eccli. \,ll, 
12. 


Prov.  xxiv, 
5. 


Ps.  i.  4. 


Kpli.es.  iv, 
14. 


25 


arundini  seu  calamo,  quein  ad  omneni  dif- 
ferentiam  loci  venlus  impellit?  Talis  ergo 
Joannes  Baptista  non  fuit;  sed  tales  sunt 
homines  passionati,  infirmi,  el  praeserlim 
laudis  propriae  amatores,  qui  impetu  pas- 
sionum  a  medio  rationis  faciliter  proster- 
nuntur, et  nunc  immoderate  laetantur, nunc 
inordinate  tristantur,  jam  nimis  inclinan- 
tur,  seu  afficiuntur  ad  aliquem,  jam  nimis 
avertuntur  ab  eo,  prosperis  extolluntur, 
adversis  franguntur,  tam  laude  quam  vi- 
tuperio  a  rectitudine  justitiae  inclinantur, 
quia  amore  privato  infeliciter  pleni  sunt, 
non  virtutibus  radicati.  Tales  ergo  non  si- 
mus,  sed  mentem  in  Deo  figamus,  nec 
aliquid  nos  perturbet  :  imo  imperturba- 
tnm  animum  habeamus,  soli  Deo  placere 
optantes,  nec  extra  ipsum  aliquid  exqui- 
rentes,  imo  de  adversitatibus,  vituperiis, 
atque  injuriis  gloriantes,  in  quantum  per 
eas  appropinquamus  saluti. 

Unde  inconstantia  vile  et  magnum  est 
vitium.  Ad  stabilitatem  vero  mentis  sacra 
Scriptura  praecipue  nos  hortatur.  Ait  nam- 
que  Apostolus  :  Stabiles  estote  et  immobi- 
les,  abundantes  in  opere  Domini  semper; 
et  alibi,  Non  cito  moveamini  a  vestro  sen- 
su;  et  rursus,  Optimum  (inquit)  est  gratia 
stabiliri  cor.  Et  in  Ecclesiastico  :  Non  te 
ventiles  in  omnem  ventum  ;  esto  firmus 
in  via  Domini,  et  in  veritate  sensus  tui. 
Quemadmodum  autem  virtus  et  sapientia 
stabiliunt  mentem,  juxta  illud  Salomonis, 
Vir  sapiens  fortis  est,  et  vir  doctus,  robu- 
stus  et  validus ;  sic  peccatum  et  passio  in- 
constantiam  pariunt,  secundum  illud  Psal- 
mistaejmpii  tanquam  pulvis  quem  projicit 
ventus  a  facie  terrae.  Itaque  Joannem  se- 
ctando,  impleamus  illud  Apostoli  :  Jam  non 
simus  parvuli  fluctuantes,  nec  circumfe- 
ramur  omni  vento  doctrinae. 

Consequenter  laudat  Christus  Joannem 
de  rigore  justitiae  in  corporis  castigatione. 
Sed  quid  existis  videre  ?  hoc  est,  ad  qua- 
lem  videndum  egressi  estis  in  eremum? 
Hominem  mollibus  vestibus  indutum?  qua- 
si  dicat  :  Si  hoc  fecistis,  errastis,  quia  Jo- 
annes  pretiosis  et  delicatis  vestibus  usus 


A  non  est,  sed  veste  humillima,  vili,  et  aspe- 
ra.  utpote  de  pilis  camelorum  contexta. 
Iste  est  sensus  textus,  quamvis  aliqui  per 
vestem  mollem  adulatoria  verba  accipiant. 
Dicit  autem  Gregorius  :  Nemo  putet  in  flu- 
xu  et  studio  vestimentorum  peccatum  de- 
esse,  quum  dicat  Apostolus  :  Non  in  veste  ir»m.n,9. 
pretiosa.  Ilieronymus  quoque  testatur  : 
Mollia  vestimenta,  mollitiem  animae  indu- 
cunt;  et  Chrysostomus  :  Mollis  vestis  rigi- 
dam  animam  dissolvit.  Ecee  qui  in  veste 
pretiosa  sunt,  id  est,  pretiosis  indumentis 

B  utuntur,  et  in  deliciis,  hoc  est  volupfati- 
bus  carnis  et  oblectationibus  vanis,  in  do- 
mibus  regum  sunt,  id  est,  in  curiis  prin- 
cipum  esse  consueverunt.  Joannes  autem 
non  ibi,  sed  in  solitudine  versabatur;  ma-  Matti,.\u,\. 
luitque  Herodem  juste  arguere,  et  propter    atarc.vi, 
hoc  incarcerari,  quam  ejus  peccata  palpa-  17 etseq- 
re,  ac  per  hoc  ipsius  familiaritatem  habere. 
Tangit  autem  Christus  haec  tria,  ad  vitam 
carnalem  spectantia,  scilicet  vestes  pretio- 
sas,  delectationes  sensuales,  loca  amcena  : 
quae  tria  pcenitentibus  sunt  spernenda. 

C  Deinde  ostenso  quid  Joannes  non  sit, 
consequenter  ostendit  quid  sit,  id  est,  per- 
fectionem  et  excellentiam  ejus  declarat. 
Sed  quid  existis  videre  ?  hoc  est,  ad  quid  26 
videndum  intrastis  eremum  ?  Ad  viden- 
dum  Prophetam  ?  id  est,  an  egressi  estis 
ad  intuendum  Joannem  quasi  prophetam? 
Hoc  Christus  quaerendo  non  negat,  sed  con- 
cedit  et  addit.  Nam  subditur  :  Utique  dico 
vobis,  et  plus  quam  prophetam,  id  est,  Jo- 
annes  ad  quem  videndum  existis,fuit  plus 
quam    propheta.    Fuit    quippe   propheta, 

D  Christi  mysteria  praenuntiando,  eique  vi- 
am  verbis  propheticis  atque  operibus  prae- 
parando.  Unde  dictum  est  supra  :  Tu,  puer,  lm.  i,  76. 
Propheta  Altissimi  vocaberis.  Fuit  quoque 
plus  quam  propheta,  quoniam  scripturas 
Prophetarum   monstravit   impletas,  Chri- 
stum    praesentialiter    ostendendo,    sicque 
Evangelistae   implevit   officium.    Et   sicut 
Christus,  sic  et  ipse  Joannes  fuit  prophe- 
tice  praenuntiatus,  fuit  et  in  utero  matris   Luc.  i,i3- 
sanctificatus,  atque  ibidem  Christo  est  at-  17' 
testatus,  et  inter  legem  ac   Evan  gelium 


Joann.  I, 
29-36. 


ENARRATIO    IN   CAP.    VII    LUC/K.    —   ART.    XVIII 


540 


/o«/m.i,2l . 


27 

Malach.m, 
1. 


Is.  xvm,  2. 

/6i<i.xxxni, 

7. 

Affff.  i,13. 


Luc.  i,76. 


/s.  xi.,  3  ; 
Matth.  in, 
3. 


Malach.m, 
1. 


28 


medius  fuit.  Nec  obstal,  quod  ut  apud  Jo-  A 
annem  habetur,  interrogatus  Joannes,  Pro- 
pheta  es  tu  ?  respondit,  Non.  Sumit  enim 
nomen  Prophetae  adsequate,  pro  eo  in  quo 
ultra  hoc  donum  non  invenitur  revelatio 
altior. 

Quod  autem  Joannes  fuit  prophetice  prae- 
nuntiatus,  subjungitur  :  Hic  est  de  quo 
scriplum  est,  per  Malachiam  :  Bcce  ego 
Deus  Pater  mitto  angelum  meum,  hoc  est 
Joannem  conversationis  angelicao  virum,et 
opus  angeli  exercentem  annuntiando  Chri- 
sti  adventum.  Non  tamen  fuit  angelus  in  B 
natura.  In  veteri  autem  Testamento  ange- 
lus  saepissime  pro  nuntio  ponitur,  sicut  in 
Isaia  :  Ite,  angeli  veloces,  ad  gentem  avul- 
sam  ;  et  rursus,  Angeli  pacis  amare  fle- 
bunt.  In  Aggaeo  quoque  propheta,  ubi  Hie- 
ronymus  transtulit,  Dixit  Aggaeus  nuntius 
Domini  de  nuntiis  Domini,  alia  translatio 
continet,  Dixit  Aggaeus  angelus  Domini  de 
angelis  Domim.Ante  faciem  tuam,o  Ghri- 
ste  Unigenite  mi,  id  est  de  proximo  ante 
te,  vel  ante  tuam  manifestationem  ac  prae- 
sentationem  in  publico.  Non  enim  Chri-  C 
stus  orsus  est  publice  praedicare  signaque 
facere,  nisi  post  praedicationis  Joannis  ex- 
ordium.  Qui  pra>parabit  viam  tuam  ante 
te,  hoc  est,  homines  sua  praedicatione,  at- 
testatione,  baptizatione,  disponet  ad  susci- 
piendum  fidem,  doctrinam,  et  praecepta 
tua,  o  Christe,  antequam  tu  publice  prae- 
dices.  Istud  expositum  est  plenius  supra, 
ubi  habetur  :  Tu,  puer,  Propheta  Altissimi 
vocaberis,  praeibis  enim  ante  faciem  Domi- 
ni  parare  vias  ejus.  Quomodo  autem  Joan- 
nes,  etiam  per  lsaiam  prsenuntiatus  est,  et  D 
viam  Christo  paravit,  semel  expositum  est, 
super  illud  :  Vox  clamantis  in  deserto,  Pa- 
rate  viam  Domini,  rectas  facite  semitas 
ejus.  Allegat  vero  evangelista  Lucas  ver- 
ba  Malachiae  magis  quantum  ad  sensum, 
quam  quoad  formam  verborum.  Sic  enim 
translatio  nostra  habet  :  Ecce  ego  mitto 
angelum  meum,  et  praeparabit  viam  ante 
faciem  meam  :  et  ita  dicuntur  haec  verba 
in  persona  Filii  Dei. 

Dico  enim  vobis,ad  confirmandum  quod 

T.  ll. 


Matth.xi, 
11. 


Joannes  sit  plus  quam  propheta  :  Major 
spirituali  magnitudine,  id  est  sanctior  et 
dignior,  inter  natos  mulierum  Propheta 
Joanne  Baptista  non  *  est,  id  est,  nullus 
Prophetarum  major  est  eo.Et  sumitur  jam 
mulier  pro  femina  viro  mixta,sicque  Clni- 
stus  de  Virgine  natus  excipitur;  et  ipsa 
Virgo  Christifera,  non  inter  natos,  sed  na- 
tas  ponenda  est.  Matthaeus  autem  plenius 
ac  latius  scribit,  Inter  natos  mulierum  non 
surrexit  major  Joanne  Baptista  :  quibus 
verbis  ostendit  Christus,  quod  nullus  illo- 
rum  fuit  major  illo.  Non  tamen  negat,quin 
quidam  ei  eequales  sint.  Magna  etenim  fuit 
sanctitas  Moysis  et  Eliae.  Hieronymus  quo- 
que  ait  super  Jeremiam  :  Neminem  puto 
sanctiorem  Jeremia.  Aliqui  vero  affirmant 
Joannem  praedi-ctis  esse  majorem.Sed  quo- 
niam  Salomone  protestante,  Spirituum  pon-  pr0v.  xvi, 
derator  est  Dominus,  stemus  contenti  ver-  " 
bis  Christi,  nec  incaute  addamus,  quamvis 
certum  sit  Joannem  quantum  ad  aliqua 
fuisse  praedictis  Sanctis  majorem  :  siqui- 
dem  in  virginitate  atque  martyrio  major 
est  Moyse.  Multae  etiam  praerogativae  consi- 
derantur  in  eo,  quae  aliis  defuerunt,  sic- 
ut  in  quodam  sermone  pulcherrime  docet 
Bernardus.  Postremo  Christus  tam  secure 
de  Sanctis  judicando,  ostendit  se  hominum 
dominatorem  ac  judicem. 

Qui  autem  minor  est  in  regno  Dei,  ma- 
jor  est  illo.  Per  regnum  Dei,  Christus  in 
Evangelio  frequenter  Ecclesiam  intelligit 
militantem,  sicutquum  ait  :  Simile  est  re-  Matth.sm, 
gnum  ccelorum  sagenae  missae  in  mare,  et 47, 
ex  omni  genere  piscium  congreganti ;  et 
rursus,  Mittet  Filius  hominis  angelos  suos,   ibid.u. 
et  colligent  de  regno  ejus  omnia  scandala. 
Interdum  vero  per  regnum  ccelorum,  ac- 
cipit   triumphantem  Ecclesiam,  ut  quum 
ait  :  Non  omnis  qui  dicit  mihi,  Domine,  /6id.vn,2i. 
Domine,  intrabit  in  regnum  ccelorum,  sed 
qui  facit  voluntatem  Patris  mei.  —  Si  ergo 
hoc  loco,  per  regnum  Dei  intelligatur  prae- 
sens  haec  militansque  Ecclesia,  sensus  est : 
Qui  minor  est  in  regno  Dei,  id  est  Chri- 
stus  qui  nativitate  et  quorumdam  aestima- 
tione  posterior  et  minor  fuit  Joanne,  quem 

35 


54(5 


ENAKRATIO    IN    CAP.    VII    LU(LE. 


ART.    XVIII 


29 


omnes  Judaei  ad  tempus  putabant  esse 
Messiam,  major  est  illo.  Christus  enim  ut 
Deus,  incomparabiliter  et  immense  exce- 
dit  Joannem,  in  omni  dignitate,  sanctitate 
ac  perfectione  ;  secundum  naturam  quo- 
que  assumptam,ut  Verbo  unitam  et  gratiae 
plenitudine  decoratam,  major  est  illo,  imo 
et  omni  intellectu  creato.  Sicque  Christus 
protulit  verba  haec,  ne  quis  ex  inducta 
laude  Joannis  incideret  errorcm,  putando 
quod  et  ipso  Jesu  Christo  consisteret  ma- 
jor.  Obscure  tamen  loquebatur,  ne  se  vi- 
deretur  jactare.  —  Porro,  si  per  regnum 
Dei  intelligatur  triumphans  Ecclesia,  sen- 
sus  est  :  Qui  minor  est  in  regno  Dei,  id 
est  infimus  Beatorum  Deo  in  patria  fruen- 
tium,  major  est  illo.  Quilibet  enim  com- 
prehensor,  perfectior  est  in  contemplatio- 
ne  et  dilectione,  quocumque  puro  viatore, 
nec  meritum  aequatur  praemio  in  actuali 
perfectione.  Nihilo  minus  multi  viatores, 
praesertim  Virgo  dignissima,  in  vita  hac 
majoris  meriti  fuerunt  quam  angeli  mul- 
ti  unquam,  imo  quam  aliquis  angelicorum 
spirituum,  loquendo  de  Virgine  gloriosa  : 
et  ita  in  dispositione  propinqua,  majores 
illis  fuerunt.  —  Praeterea  contuendum, quod 
quando  Christus  haec  dixit,  nondum  aper- 
ta  fuit  janua  regni  ccelestis  :  idcirco  ipso 
Christo  excepto,  nullus  hominum  fuit  in 
ccelo.  Hinc  quod  ait,  Qui  minor  est  in  re- 
gno  Dei,  de  angelis  sanctis  accipitur  :  qui 
non  solum  in  donis  gratise  seu  gloriae,  sed 
etiam  in  natura  specifica,  majores  fuerant 
Joanne.  Sicque  Christus  his  verbis  exclu- 
sit  errorem  dicentium  Joannem  esse  an- 
gelum  incarnatum. 

Et  omnis  populus,  id  est  vulgus,  audiens 
praescriptam  commendationem  Joannis  a 
Christo,^ publicanijustificaverunt  Deum, 
non  effective,  sed  ostensive,  id  est,  justum 
esse  dixerunt,  et  operibus  manifestaverunt, 
baptizati  baptismo  Joannis  ab  ipso  Joan- 
ne.  Ex  hoc  enim  quod  audiebant  Joannem 
ita  laudari  a  Christo,  laudaverunt  Deum  in 
servo  suo  Joanne,  per  cujus  praedicatio- 
nem  ac  baptizationem  ipsi,  Deo  agente,  ad 
justitiam  a  vitiis  redierunt :  unde  et  Deum 


Ajustum  ac  juste  operatum  dixerunt,  ope- 

re  profitentes  illud  Psalmista3,  Justus  Do-  Ps.  cxliv, 
minus  in  omnibus  viis  suis,  et  sanctus  in  17' 
omnibus  operibus  suis.  —  Denique  Deum 
justificamus  :  primo,  dum  confitemur  quod 
ipse  injustitiam  omnemque  culpam  odit, 
secundum  illud  Sapientise,  Odio  sunt  Deo  SaP.Mv,9. 
impius  el  impietas  ejus  ;   secundo,  quum 
ei  adscribimus,  quod  justitiam  et  omnem 
virtutem  bonitatemque  diligit,  juxta  illud, 
Justus   Dominus  et  justitias    dilexil ;   fer-  Ps.  x,  8. 
tio,  quod  omnis  justitia  ab  ipso  procedit; 

B  quarto,  quod  virtuosos  juste  glorificat,  et 
impios  juste  condemnat. 

Phariswi  autem,  qui  ceteris  religiosio-  30 
res  se  reputabant  el  videri  volebant,  quum 
tamen  hypocritae  essent,  et  inani  gloria 
pleni,  et  Scribw,  qui  de  legis  scientia  tu- 
muerunt,  consilium  Dei  spreverunt  in  se- 
metipsos,  id  est,  consilium  Christi,  videli- 
cet  instructionem  ejus  salutarem  de  vitae 
correctione,  abjecerunt;  consilium  quoque 
Dei,  id  est  secretum  illud  aeternae  sapien- 
tiae  decretum  de  modo  salvandi  genus  hu- 

C  manum  per  Verbi  incarnationem  ac  pas- 
sionem,  recipere  contempserunt,  Christo 
hoc  docenti  credere  respuentes.  De  quo 
consilio  Paulus  in  Actibus  loquitur  :  Non  Act.%%, 27. 
subterfugi  quominus  annuntiarem  vobis 
omne  consilium  Dei.  Hujus  consilii  con- 
templatio  dulciter  sapuit  Augustino,  se- 
cundum  quod  fertur  de  eo,  quod  non  sa- 
tiabatur  prae  dulcedine  Dei,  considerando 
altitudinem  consilii  ejus  super  salvatione 
generis  humani.  Insuper  spreverunt  consi- 
lium  Dei,  id  est  consilia  Christi  de  pau- 

I)  pertate   et   ceteris   actibus   supererogatio- 
nisr  Unde  quum  Christus  contra  avaritiam 
preedicaret,  deridebant  eum,  dicentes  :  In-  joann.  x, 
sanit;  quid  eum  auditis?  Postremo  ipsemet 20- 
Christus,  Consilium  Dei  Patris  vocatur,  se- 
cundum  Augustinum,per  appropriationem 
quamdam,  quemadmodum  dicitur  veritas,  j0<mn.™, 
ars  et  sapientia  Patris.  Quia  enim  per  mo-  6; '  Cor-  '■ 
dum  intellectualis  emanationis  procedit  a 
Patre,  ea  quae  ad  intellectum  proprie  per- 
tinent,  ei   appropriantur.  Hoc  increatum 
Dei  consilium  isti  spreverunt,  dicentes  : 


ENARRATIO    IN    CAP.    VII    LVCJE. 


ART.    XVIII 


;/i/ 


Marc.  iii 
22.  Joann 
ix,  24. 


/s.  xi.n,  19. 


31 


Z>«i((. xxxn 
20. 


32 


Quia  Beelzebub  habet;  et,  Nos  scimus  quia 
hic  homo  peccator  est. 

Jusuper  verba  ha?c,  quse  jam  exposita 
sunt  quasi  ab  Evangelista  interposita  ver- 
bis  Christi  praecedentibus  quibus  laudavit 
Joannem,  atque  sequentibus  quibus  arguit 
Pharisaeos  ac  Scribas,  intelligi  possunt  qua- 
si  a  Ghristo  immediate  post  verba  praodi- 
cta,prolata.  Eritque  sensus  :  Omnis  populus 
audiens  prsedicationem  Joannis  antequam 
caperetur,  justificaverunt  Deum,  subden- 
tes  se  ei,  et  peccata  propria  confitentes  : 
per  quod  Deum  esse  justunr,  quasi  pecca- 
ta  odientem,  monstrabant. Phariscei  autem 
et  Scribai  consilium  Dei ,  quo  per  Joannem 
docuit  confiteri,  baptizari,  et  Jesum  pro 
Christo  recipere,  spreverunt.  Hoc  ergo  spre- 
verunt  in  semetipsos,  id  est  contra  se  ip- 
sos,  contra  animarum  suarum  salutem,  ad 
propriam  perditionem  atque  perniciem. 
Vel,  Spreverunt  consilium  Dei  in  semet- 
ipsos,  id  est  ad  ipsos  directum.  De  hac  ex- 
caecatione  et  perversitate  istorum  Dominus 
per  Isaiam  praedixit  :  Quis  surdus,  nisi  ad 
quem  nuntios  meos  misi  ?  quis  csecus,  nisi 
servus  Domini?  Non  baptizati  ab  eo,  sci- 
licet  a  Joanne,  cujus  baptismum,  doctri- 
nam  et  testificationem  de  Christo  spreve- 
runt  :  sicut  usque  in  prsesens,  quidam  qui 
ceteris  religiosiores  videntur  et  doctiores, 
difficilius  corriguntur. 

Deinde  infidelium  Scribarum  ac  Phari- 
seeorum  increpationem  Christus  subjun- 
git.  Cui  ergo  similes  dicam  homines  ge- 
nerationis  hujus,  id  est  incredulae  hujus 
collectionis?quibus  illud  Deuteronomii  ap- 
tatur  :  Generatio  perversa  est,  et  infideles 
filii.  Sumitur  quoque  hic  generatio  pro 
hominibus  generatis.  Et  cui  similes  sunt? 
Quaerit  Christus,et  quaestionem  ingeminat, 
ut  audientes  reddat  ad  solutionem  atten- 
tos.  Similes  sunt  pueris  sedenfibus  in  fo- 
ro,  etc.  Ut  ait  Cyrillus,  fuit  quidam  ludus 
apud  pueros  Judaeorum,  ita  quod  conve- 
nientibus  pueris  in  unum,  dividebatur  ca- 
terva  eorum  in  duas  partes  :  qui  ad  de- 
signandam  ac  contemnendam  repentinam 
transmutationem  rerum  transitoriarum  vi- 


A  tae  praesentis,  sic  statuerunt,  ut  una  eorum 
pars  gauderet, canticumque  jucundum  can- 
taret,  alia  vero  mcerens,  carmen  caneret 
lugubre.  Insuper  gaudentibus  non  congau- 
debant  moerentes,  nec  gaudentes  condo- 
lebant  mcerentibus  ;  deinde  arguebant  se 
invicem,  cur  una  pars  se  alteri  non  con- 
formavit. 

Istis  assimilat  Christus  Scribas  ac  Phari- 
saeos,  atque  eorum  fautores.  Nam  ait  :  Si- 
miles  sunt  pueris  sedentibus  in  foro  :  quia 
in  foro  publice  pueri  ista  fecerunt,  et  di- 

B  visim  sedentes,  praedicta  egerunt;  loquenti- 
bus  ad  invicem  et  dicentibus,id  est,  quorum 
una  medietas  dixit  ad  aliam  :  Cantavimus 
vobis,  id  est,  ad  vestram  exhilarationem 
canticum  jucunditatis  cecinimus,  tibiis  : 
quia  simul  cum  musicis  instrumentis  fie- 
bat  hujusmodi  cantus,  sicut  et  David  psal-  UBeg.yi, 
mos    ore    decantans,    simul    cum    cithara  a/  Ps' XL"' 

4;  lxx,  22; 

lusit;  et  non  saltastis,  id  est,nobis  congra-  eic. 
tulati  non  estis,  nec  signa  laetitiae  chorizan- 
do  monstrastis.  Besonat  quippe  quaedam 
consona  ex  musico  organo  melodia  :  se- 

C  cundum  quam,  dum  homo  pede  et  conso- 
no  corporis  motu  se  agitat,  dispositionem 
cordis  manifestat  intrinsecam.  Deinde  po- 
nuntur  verba  exprobratoria  alterius  medi- 
etatis,  puta  mcerentium  ad  gaudentes.  La- 
mentavimus,  id  est,  lugubre  carmen  vobis 
cecinimus,  ut  vos  ad  compassionem  pro- 
vocaremus,  et  non  plorastis,  id  est,  com- 
passi  nobis  non  estis,  nec  per  fletum  com- 
passionis  ostendistis  affectum. 

Deinde  Christus  comparationem  istam 
exponit,  applicatque  ad  propositum.  Venit       33 

D  enim  Joannes  Baptista,  id  est,  Deo  agente 
atque  mittente,  natus  est,  in  mundo  vixit, 
ad  homines  a  deserto  egrediens  venit,  ne- 
que  manducans  panem  :  esca  enim  ipsius 
fuerunt  locustse  et  mel  silvestre,  ut  Mat-  Matth.m, 
thaeus  et  Marcus  habent ;  neque  bibens  vi-  *' lVarc' '' 
num  .-quemadmodum  supra  angelus  dixit, 
Vinum  et  siceram   non  bibet.  Unde    hoc  Luc.  i,is. 
loco  per  panem   et  vinum,    consueta  ac 
delicata  hominum   fercula   poculaque   si- 
gnantur.  Et  dicitis  :  Daimonium  habet,  id 
est,  Joannes  daemoniacus  est.  Impii  nem- 


548 


KNARRATIO    IN    CAl'.    VII    LVCJE. 


ART.    XVIII 


38 


pe,  quum  viderint  quempiam  inconsuetam 

abstinentiam  praecipuumque  rigorem  vifae 

servantem,  opera  ejus  sancta  perverlentes, 

34       quasi  obsessum  diffamant.  Venit  Filiusho- 

Bamchw,  minis,  id  est,  vobis  apparui,  et  inter  vos 
conversatus  sum,  manducans  et  bibens,  id 
est,  solitis  bominum  refectionibus  utens, 
et  inter  eos  socialiter  vivens;  et  dicitis  de 
me,  mihi  detrahendo  :  Ecce  homo  devora- 

'bibensvi-  tor,  id  est  gulosus,  et  potator  vini* ,  id  est 
ebriosus  et  voluptatis  gulae  amator, amicus 
publicanorum,  id  est  magnorum  transgres- 
sorum,  et  peccatorum  minorum,  id  est, 
talibus  se  conformans,applicans  et  applau- 
dcns,  ut  possit  invitari  et  delicate  susten- 
tari  ab  eis,  sicque  et  mala  culpse  fovens 
in  eis.  Itaque  praefatis  pueris  Scribae  et 
Phariseei  comparantur,  quoniam  sicut  una 
pars  puerorum  illorum  alteri  parti  mce- 
renti  non  condolebat ;  sic  isti  Judaei  Joan- 
ni  Baptistae  lugubre  carmen  canenti,  id  est 
rigorose  conversanti,  pcenitentiam  edocen- 
ti,  atque  ad  luctum  saluberrimum  invi- 
tanti,  non  consenserunt,  neque  se  confor- 
maverunt Iterum, sicut  alia  pars  puerorum 
illorum  parti  gaudenti  non  congaudebat ; 
ita  praefati  Judsei  Ghristo  inter  homines 
dulciter  conversanti,  futurae  vitae  gaudia 
praedicanti,  ad  spiritualem  consolationem 
invitanti,  acquiescere  seque  conformare 
spreverunt. 

Tales  et  modo  in  Ecclesia  multi  sunt 
homines  sensus  perversi,  qui  oinnia  alio- 
rum  opera,  etiam  bona,  interpretantur  in 
pejus,  imo  quee  optima  sunt,  pessima  ar- 
bitrantur.  Et  quia  hujusmodi  excellentia 
opera  sanctitatis  videntur  eis  impossibilia 
esse  hominibus,  opinantur  et  dicunt  ta- 
lia  cooperatione  daemonum  fieri,  eo  quod 
daemonum  ope  multa  fieri  queant,  quae 
homines  naturaliter  facere  aut  pati  non 
valent,  quemadmodum  in  arrepticiis  et 
possessis  conspicimus.  Nam  et  dsemones 
corporalem  hominis  naturam  et  harmoni- 
am  sic  possunt  immutare  ac  deordinare,ut 
homo  multis  diebus  non  afficiatur  ad  ci- 
bum  aut  potum,  neque  indigeat  :  quia  ca- 
lor  more  naturali  non  agit  in  humidum 


A  radicale.  Isti  ergo  perversi  omnia  aliorum 
facta  pessime  judicantes,  sunt  homines 
malae  inclinationis  seu  assuefactionis,  vani 
et  invidi,  qui  aliorum  non  congratulantur 
profectui,  sed  tristantur  quod  quis  eis  ap- 
paret  perfectior  :  ideoque  bonum  quod  eis 
deest,  non  laudant,  nec  sequuntur,  nec 
venerantur,  sed  persequuntur  in  aliis,  de-  Rom.  1,30. 
tractores  et  irrisores,  Deo  odibiles  :  quo 
vitio  quidam  qui  religiosos  se  putant,  ani- 
mas  suas  commaculant,  excaecante  eos  sua  Sop.n,2i. 
malitia.  Porro  alii  sunt  homines  bonae  in- 

B  clinationis  seu  indolis,  proniores  ad  con- 
gratulandum  aliorum  prosperitati,  quam 
ad  detrahendum  eorum  profectui  sive  de- 
fectui  :  quod  in  se  ipsis  non  habent,  in 
aliis  pie  mirantur,  honorant,  sequuntur  ; 
sicque  amando,  fovendo,congaudendo,par- 
ticipes  fiunt  gratiae  aliorum. 

Praeterea  patet,  quod  pars  puerorum 
gaudentium  Ghristo  aptatur,  qui  tanquam 
sponsus  inter  suos  conversans,  ad  spiri- 
tualem  provocat  laetitiam  ;  sed  pars  pue- 
rorum  mcerentium  aptatur  Joanni,qui  stri- 

C  ctissimam  in  eremo  duxit  vitam.  Quoniam 
enim   Christus  venit   quaerere  et   salvum  zuc.x.x,io. 
facere  quod  perierat,  peccatoribus  conve-  Matth.,x, 
sci  seque   contemperare  dignatus  est,   ut i0- 
sua  caritate,  communione,  familiaritate  et 
clementia,  eos  ad   pcenitentiam   traheret, 
virtutibus  eedificaret,  ad  discipulatum  su- 
um  alliceret  :  sicque  amavit  eorum  natu- 
ram  sive  personam,  non  vitia.  —  Postre- 
mo  de  horum  expositione  verborum  super  cf.inMatih. 
Matthaeum  plenius  dictum  est.  h,16-«. 

Itaque  non  assimilemur  Scribis  et  Pha- 

D  risaeis,  quibus  indociles  incorrigibilesque 
sunt  conformes  ;  sed  dociles  simus  atque 
tractabiles,  et  pueris  in  foro  sedentibus,  id 
est  sanctis  viris,  devotis  praelatis,  veris 
praedicatoribus  in  ecclesia,  quae  domini- 
cum  forum  est,  quo  fideles  ad  colloquen- 
dum  Deo  conveniunt,  ubi  et  ccelestium 
praeceptorum  jura  conduntur,  acquiesca- 
mus  :  ita  ut  spiritualiter  gaudentibus,  et 
ad  gaudendum  in  Deo  hortantibus,congau- 
deamus,  flentibus  autem  sua  seu  aliorum 
peccata,  vel  ob  alias  rationabiles  causas, 


ENARRATIO    IN    CAP.    VII    LUCM.   —    ART.    XIX 


549 


Hom. 


IS 


compatiamiir,  conformemur  et  collugea- 
mus,  sicut  ait  Apostolus,  Flete  cum  flen- 
tibus,  gaudete  cum  gaudentibus  :  ut  nec 
inordinata  lactitia,  nec  immoderata  tristitia 
inveniatur  in  nobis.  Verum  ut  Gorra  hic 
scribit,  Scribis  et  Pharissois  adhuc  aliqui 
similes  sunt,  qui  si  viderint  aliquem  hu- 
militali  studentem,  judicant  eum  hypocri- 
tam  ;  si  mansuetudini  et  patientia?,  judi- 
cant  timidum  ;  si  simplicitati,  fatuum;  si 
maturitati,  phlegmaticum  ;  si  devotioni, 
singularem  ;  si  paci  et  silentio,  melancho- 
licum  sive  phantasticum;  si  orationi  atque 
vigiliis,  indiscretum;  si  corripit  alios,  tur- 
bator  est  pacis.  Qui  cohabitat  talibus,  di- 

7o6xxx,29.  cere  potest  illud  Job  :  Frater  fui  draco- 
num,  et  socius  struthionum. 

Et  justificata ,  id  est  justa  reputata, 
honorata,  et  cognita,  cst  sapicntia,  id  est 
evaugelica  Christi  doctrina,  sapientialis  at- 
u.  que  divina,  vel  Christus  Dei  Patris  virtus 
et  sapientia,  ab  omnibus  /iliis  suis,  id  est 
universis  veraciter  veritatem  sapientiam- 
que  amantibus,  seu  cunctis  Christi  disci- 

fo.vm,  i8.  pulis.  De  quibus  per  Isaiam  testatur  :  Ecce 
ego  ct  pueri  mei  quos  dedit  mihi  Dominus. 

Joann.\m,  In  Joaiine  quoque  ait  :  Filioli,  adhuc  mo- 
dicum  vobiscum  sum.  Tanquam  dicat  Sal- 
vator  :  Licet  a  vobis,  o  infideles  Judaei, 
contemnar,  et  vana  docere  affirmer,  nihilo 
minus  electi  Judaei  me  audientes,  me  vere 
sapientem  et  sapientialia  pradicantem  co- 
gnoscunt,  fatentur,  honorant. 


35 


I  Cor. 


33. 


A      Christus  quoque  nunc  loquitur  de  filiis 
per  gratiam  adoptionis,  de  quibus  ait  Apo- 
stolus  :  Quicumque  Spiritu  Dei  aguntur,  hi   n0m.  vm, 
sunt  filii   Dei.  Interdum  vero   aliqui   di-  u' 
cuntiir  filii  Dei  rationc  creationis,  aut  spe- 
cialis   cujusdam    provisionis    :    de   quali- 
bus  per  Isaiam  Dominus   loquitur,  Filios    i*.  i,  2. 
exaltavi  et  enutrivi,   ipsi   autem    spreve- 
runt  me;  et  Christus  in  Evangelio,  Filii  Matih.vm, 
(inquit)  regni  projicientur  in  tenebras  ex-    " 
teriores. 

Prseterea,  justificari  quis  dicitur  tribus 

B  modis  :  Primo,  dum  de  injusto  fit  justus  : 
sicque  dicunt  doctores  hominem  non  ju- 
stificari  sine  gratise   infusione.  Sic  Chri- 
stus  non  justificatur.  Secundo,  dum  justus 
fit  justior  per  profectum,  juxta  illud  Apo- 
calypsis  :  Qui  justus  est,  justificetur  ad-  Apoe.  xx.i, 
huc  ;  et  sanctus,  sanctificetur  adhuc.  Et 
apud  Joannem  ait  Salvator  :  Omnem  qui  Joann.w, 
fert  fructum,  purgabit  eum  Pater,  ut  fru-  ' 
ctum  plus  afferat.  Sic  rursus  non  competit 
Christo  justificari,  nisi  quantum  ad  mani- 
festationem,  prout  de  Christo  dixit  Pree- 

C  cursor  :  Illum  oportet  crescere,  me  au-  76id.ni,3o. 
tem  minui.  Tertio,  quantum  ad  aliorum 
recognitionem,  honorationem,  seu  osten- 
sionem  :  sicut  dum  alicujus  aequitas  aliis 
declaratur,  vel  ab  eis  cognoscitur,  lauda- 
tur,  et  honoratur.  Sicque  Deo,  et  Christo 
secundum  utramque  naluram,  competit 
justificari,  sicut  et  magnificari  et  glori- 
ficari. 


ARTICULUS   XIX 


EXPOSITIO   RESIDU.E    PARTIS    HUJUS    CAPITULI    SEPTIMI    :    ROGAVIT    AUTEM    ILLUM   QUIDAM 

EX    PHARIS/EIS,    UT    MANDUCARET    CUM    ILLO. 


36 


OUOD  in  fine  pra?cedentis  articuli  Evan-  D  Jesum,  quidam  cx  Pharisans,  cujus,  ut  in- 
gelista  doctrinaliter  dixit,  jam  exem-  fra  dicitur,  nomen  exstitit  Simon,  utman- 
plariter  docet,  videlicet  sapientiam,  quae  ducaret  cum  illo.  Et  ingressus  domum 
Christus  est,  a  suis  devotis  justificari,  ab  PharisaH,  discubuit,  id  est,  cum  eo  come- 
aliis  sperni.  Rogavit  autem  illum,  scilicet      dit.  Christus  totius  humilitatis  magister, 


550 


KNARRATIO    IN    CAP.    VII    LVCJE.    —   ART.    XIX 


omnisque  perfectionis  exemplar,  nec  cum 
publicanis  propter  eorum  manifesta  pec- 
cata,  nec  cum  Pharisaeis  propter  eorum 
latentia  vitia,  praesertim  superbiam,  nec 
cum  divitibus,  nec  cum  pauperibus,  edere 
sprevit,  in  omnibus  amans  naturam,  ut  fe- 
licitatis  capacem,  atque  ad  Dei  imaginem 
factam  :  simulque  instruens  nos  ad  per- 
fectam  humilitatem,  ne  quis  nostrum  in- 
caute  aliquem  aspernetur  aut  vitet,  nisi 
quantum  docet  seu  jubet  Ecclesia. 
37  Et  ecce  mulier  qucv  erat  in  civitate  pec- 

catrix.  Quse  fuerit  mulier  ista,  aliquan- 
do  inter  expositores  grandis  disceptatio 
fuit ;  sed  nunc  sancta  Ecclesia  cum  B.  Pa- 
pa  Gregorio  tenet,  quod  fuit  Maria  Magda- 
lene.  Idem  asserunt  Augustinus  et  Beda. 
Et  quod  verum  sit,  hoc  non  solum  ex 
legenda  beatissimae  Mariae  Magdalene,  sed 
et  ex  Scripturis  canonicis,  puta  ex  Evan- 

cf.inMaith.  gelio,  evidentcr  ostendi  super  Matthaeum. 

xxvi,  7.  Tjn(je  non  videtur  de  hoc  amplius  dubitan- 
dum,  et  quae  praefato  loco  conscripsi,  jam 
non  arbitror  repetenda.  —  Rursus,  de  ci- 
vitate  est  quaestio,  in  qua  scilicet  civitate 
istud  quod  nunc  scribitur  factum  sit.  Ad 
quod  Beda  respondet,  quod  in  civitate  qua- 
dam  Galilseae  ;  alii,  quod  in  Jerusalem.  Ait 
etenim  Beda,  Augustinum  atque  Gregori- 
um  sequens,quod  Maria  Magdalene  bis  un- 
xerit  Christum  :  semel  et  primo  in  urbe 
Galilseae,  in  medio  evangelicse  praedicatio- 
Matth.    nis ;  secundo  in  Bethania  villa  Judaeae,  cir- 

j/ar/xiV  ca  terrmnum  praedicationis  praefatae,  pas- 

3;  Joann.  sione  instante,  ut  alii  recitant  Evangelistae. 

Iterum  queestio  est,  cur  Lucas  mulierem 

hanc    non   proprio   explicet   nomine,  sed 

peccatricem  appellet.  Ad  quod  ex  Marco 

evangelista  patet  responsio.  Siquidem  Mar- 

Marc.wi,  cus  inquit   :  Surgens   Jesus  mane  prima 

9-  sabbati,  apparuit  primo  Mariae  Magdalene, 

de  qua  ejecerat  septem  dsemonia  :  per 
quae  intelliguntur  septem  peccata  morta- 
lia,  quibus  fuit  repleta.  Quod  etiam  in 
principio  sequentis  capituli   Lucas  testa- 

Luc. vin,  2.  tur,  quod  scilicet  septem  daemonia  fuerunt 
ex  ea  ejecta.  Plures  quoque  Sanctorum  in- 
sinuant  eam  actibus  luxuriae  fuisse  subje- 


A  ctam.  Hinc  quasi  habituata  atque  abun- 
dans  sceleribus  appellatur  peccatrix.  Quae 
etiam  ideo  sic  vocatur,  ut  ejus  exemplo  ad 
pouiitentiam  provocemur,  desperatione  et 
pusillanimitate  non  frangamur,  divinae  mi- 
sericordiae  fiducia  inflammemur,  quantum- 
libet  vitiosi  fuerimus.  Insuper  peccatri- 
cem  eam  jam  appellat,quoniam  emendatio 
ejus  nondum  innotuit  aliis,  sed  ab  omni- 
bus  adhuc  reputabatur  peccatrix. 

Ut  cognovit  quod  Jesus  accubuit,  id  est, 
comedens  fuit,  in  domo  Pharisaii,  attulit, 

B  id  est,secum  portavit,  alabastrum  unguen- 
£i'.Alabastrum,secundum  Bedam,est  genus 
marmoris  candidi  variis  coloribus  inter- 
tincti,quod  ad  conservanda  unguenta  solet 
cavari,  quia  optime  ea  conservare  dicitur 
incorrupta.  Alabastrum  ergo  hic  sumitur 
pro  vase  facto  de  hujusmodi  marmore,  in 
quo  continebatur  unguentum  quo  utebatur 
Maria  tempore  suae  vanitatis,  pro  corporis 
sui  odore  ac  refrigerio  atque  mollitie. 

Et  stans  retro  secus  pedes  ejus.  Conside-       38 
rando  enim  peccatorum  suorum  enormi- 

C  tatem,  in  tantum  contempsit  se  ipsam,  ut 
prorsus  indignam  se  reputaret  coram  Chri- 
sti  facie  apparere,  ejus  vultum  adspice- 
re,  oculos  ad  eum  levare  :  quemadmodum 
publicanus  nec  oculos  audebat  levare  ad  z,uc.  xvm, 
ccelum,  sed  percutiebat  pectus  suum,  di-  t3- 
cens  :  Deus,  propitius  esto  mihi  peccatori. 
Hoc  et  Maria  haec,  etsi  non  verbis,  tamen 
tota  animae  corporisque  dispositione  ac 
gestu,  dicebat.  Sua  quippe  peccata,  non 
verbis,  sed  rebus  et  fletibus  confiteba- 
tur,  paratissima  utique  ad  oris  confessio- 

D  nem;  sed  tunc  talis  confessio  nondum  fuit 
preecepta  :  Christus  namque  sacramentum 
Pcenitentiae  seu  Confessionis  primo  insti- 
tuit.  Denique,  quia  publica  fuit  pecca- 
trix,  omnibus  sua  reputavit  peccata  satis 
aperta.  Lacrimis  ccepit  rigare  pedes  ejus. 
0  quanta,  quam  cordialis,  intenta  ac  pe- 
netrativa  fuit  hujus  compunctio,  contritio, 
devotio  mulieris,  quae  non  vocata  coram 
tot  discumbentibus  est  ingressa,  omnibus 
conspiciendam  se  repraesentans,  et  tam 
uberrime   coram  eis  se  ipsam   deplorans, 


ENARRATIO    !N    CAP.    VII    LUCE. 


ART.    XIX 


■     ■      I 

ool 


quum  tamen  tantse  nobilitatis  et  opulen-  A 
tise  esset  !  Sed  quia  sua  peccata  clare 
advertit,  digne  pensavit,  se  ipsam  profun- 
dissime  liumiliavit,  ineffabiliterque  con- 
tempsit.  Idcirco,  non  solum  non  verebatur 
confundi,  despici,  irrideri  ;  imo  omnia  ista 
optavit,  ut  Deo,  quem  ipsa  inhonoravit, 
aliquam  recompensationem  honoremque 
faceret,  dum  sicut  ipsa  Deum  maxime  in- 
honoraverat  per  peccata,  sic  propter  illius 
honorem  recompensandum,  se  ipsam  prse- 
bet  maxime  confundendam.Z^  capillis  ca- 
pitis  sui  tergebat.  B 

Itaque,  primo  stetit  post  tergum  Christi, 
deinde  se  pedibus  ejus  provolvit,  lacrimis 
eos  humectans.  Ex  Christi  etenim  prse- 
dicatione  fuit  inenarrabiliter  inflammata, 
compuncta,  et  tota  quasi  in  lacrimas  re- 
soluta,  ipsumque  Christum  ardentissime 
coepit  diligere.  Et  quamvis  contactu  pe- 
dum  Christi  se  judicaret  indignam,  tamen 
magoitudine  dilectionis  victa,  se  cohibere 
nequivit.  Fervidus  nempe  amor  nescit  mo- 
dum,  mensuram  non  tenet,  rationem  non 
sequitur.  Non  tamen  directe,  reprehensi-  C 
biliter  aut  irrationabiliter,  sed  superratio- 
nabiliter  operatur,  Sancti  Spiritus  sequens 
tactum,  succensionem,  et  sursum  actio- 
nem  :  propter  quod  communi  lege  non 
coarctatur. 

Et  osculabatur  pedes  ejus,  ex  dilectionis 
ardore  sereno  ac  spirituali,  et  quasi  gra- 
tias  agens  pedibus  sanctis,qui  corpus  illud 
deferebant,  per  cujus  os  seu  prsedicatio- 
nem  ipsa  fuit  conversa.  Prseterea,  quia 
pedes  sunt  inferiores  corporis  partes,  ad 
eos  audacius  fiducialiusque  accessit.  Patet  D 
quoque  ex  his,  quod  nudis  pedibus  Chri- 
stus  incesserit.  Et  unguento  ungebat,  quia 
unguentum  hoc  refrigerativum  fuit,  et  bo- 
ni  odoris,  ac  corporis  delinitivum.  Quem- 
l3Rm.iv,4.  admodum  vero  ait  Apostolus,  Omnis  crea- 
tura  Dei  bona  est,  scilicet  quantujn  ad  id 
quod  a  Creatore  naturaliter,  pure,  infini- 
teque  bono,  sortita  est.  Abutentibus  vero 
aliquae  creaturse  sunt  malae,  prout  in  libro 
Sap.  xiv,  Sapientia^  legitur  :  Creaturse  fael?c  suut 
in  laqueum  pedibus  insipicntium.  Igitur 


n. 


Maria  Magdalene  creaturis  quibus  fuit  ab- 
usa,  videlicet  propriis  membris  ac  aliis 
rebus,  orsa  est  bene  uti  in  Christo.  Oculos 
namque,  quibus  vagissime  et  lascive  fuit 
multos  intuita,  jam  lacrimando  afflixit  ; 
capillos,  quibus  se  vane  ornavit,  ad  de- 
ponendos  pedum  Christi  pulveres  immun- 
ditiasque  protendit;  labia,  qua>  aliis  libi- 
dinose  applicuit,pedibus  Christi  lacrimose 
impressit.  Sic  et  unguento  suo  jam  optime 
usa  est,  quo  ante  utebatur  perverse. 

Videns  autem  Pharisaius  qui  vocaverat  39 
eum,  id  est,  Jesum  ad  convescendum  invi- 
tavit  :  videns,  inquam,  quomodo  mulier 
ista  lacrimis  suis  pedes  Christi  rigaret, 
capillis  tergeret,  oscularetur,  ac  ungeret, 
ait  intra  se,  id  est  cogitavit,  dicens,  verbo 
mentali,  quod  est  mentis  conceptus,  ex 
quo  verbum  vocale  procedit  :  Hic,  id  est 
Jesus  iste  quem  invitavi.  Aspernanter  sic 
cogitavit,  indignans  Christo  quod  se  a  pec- 
catrice  sic  contrectari  permitteret.  Unde, 
sicut  interdum  ex  indignatione  non  expri- 
mimus  nominatim  eum  de  quo  loquimur, 
verbo  vocali,  quemadmodum  Judau  tem- 
pore  passionis  dixerunt  de  Christo,  Hunc  Lucxxm,*. 
invenimus  subvertentem  gentem  nostram ; 
et  rursus,  Non  hunc,  sed  Barabbam  :  sic  ,/oann.xvm, 
aliquando  cogitando  de  aliquo,  dedigna- 40- 
mur  eum  interiori  verbo  nominatim  intus 
exprimere,  sed  per  commune  aliquid  eum 
notamus.  Si  esset  propheta  :  cujus  est  ex 
revelatione  divina  intueri  secreta.  Itaque, 
Si  esset  propheta,  ut  multi  existimant,  et 
ipsemet  innuit,  sciret  utique,  Deo  revelan- 
te,  quce  determinate  ac  nominatim,  id  est 
quae  persona,  et  qualis  in  conversatione, 
seu  quam  sperncnda  ac  vilis,  est  mulier 
qaos  tangit  eum,  pedes  ejus  lavando,  ter- 
gendo,  osculando,  ungendo,<7^'<7  peccalrix 
est,  id  est  magna  et  inveterata  praevariea- 
trix.  —  Aliquando  in  Scripturis  peccator 
sive  peccatrix  vocatur,  quicumque  pecca- 
vit,  etiam  si  solum  venialiter  fuerit  pec- 
cans  et  poenitentiam  egerit:imo  dato  quod 
nunquam  actualiter  peccaverit  atque  ab 
omni  culpa  immunis  sit,  sed  originali  pec- 
cato  quandoque  fuit  obnoxius.  Aliter  ve- 


552  ENARRATIO    1N    CA1\    VII    LU(LE.    —   ART.    XIX 

rificari  non    possct,   quod   scriptum  est  :  A  homo  in  aliquo  delicto,  vos  qui  spiritualos 

/o6xiv,4,5,  Nemo  mundus  a  sorde,  etiam  si  unius  diei  estis,  hnjusmodi  instruite  in  spiritu  leni- 

JUX        "  fuerit  vita  ejus  super  terram.  Et   nihilo  tatis ;  itemque  :  Alter  alterius  onera  por-  Gaiat.w*. 

minus  constat  quod  infantes  baptizati  om-  tate,  et  sic  adimplebitis  legem  Christi.  Isti 

ni   careant   macula   culpaB,    et   morientes  sunt  imperfecti,  inanes  et  leves,  qui  quum 

mox  evolent.  Chrysostomus  quoque  in  ho-  modicum  quid  justitise  et  virtutum  ince- 

milia   ait   de  Joanne  Baptista,  quod   fuit  perint,  statim  fatue  gloriantur,  derisibili- 

peccator.  Interdum  magis   proprie  ferlur  ter  extolluntur,  alios  aspernantur  :  qui  si 

peccator,  qui  mortaliter  est  transgressus,  vere  illumiuati,  sapientes,  virtuosique  es- 

quamvis  pcenituerit,  et  absque  mortali  sit.  sent,  aliis  caritative  compaterentur,  consi- 

Sic  Paulus  non  solum  peccatorem,  sed  et  lio  atque  auxilio  suffragarentur.  Hinc  dicit 

iT»m.i,i5.  peccatorum  primum  se  nominat.  Propriis-  Gregorius  :  Necesse  est,  ut  quum  pecca- 

sime  vero  peccator  asseritur,  qui  in  mor-  B  tores   quosque   conspicimus,   nosmetipsos 

talibus  vitiis  jacet  scienter,  preesertim  qui  prius  in  illorum  calamitate  seu  vitiis  de- 

diu  et  animo  indurato  sic  permanet  :  sic-  fleamus,quia  in  similibus  aut  lapsi  sumus 

que  Pharisseus  Mariam  hanc  nominat  pec-  aut  labi  possumus.  Itaque  propriam  infir- 

catricem,insinuans  se  peccatorem  non  esse.  mitatem  semper  pensemus,  omnique  pec- 

Porro,  in  verbis  istis  mentalibus  fuit  hic  canti   cordialiter  condoleamus,   pensantes 

Simon   multipliciter  errans   et  peccans  :  quod  nos  quoque,  aut  tantum  aut  gravius 

Primo,  temerarie  judicando,  quia  tam  Chri-  caderemus,  seu  lapsi  essemus,  nisi  divina 

stum  quam  Mariam  judicavit  culpabilem  piefas  misericorditer  adfuisset  atque  ades- 

in  hoc  facto.  Secundo,  vitiose  indignando,  set.  Si  ita  egerimus,  vere  sapientes  mise- 

quia  tam  poenitenti  mulieri,  quam  suscipi-  ricordesque  sumus,  et  fiet  in  nobis  quod 

enti  miserentique  Christo,  fuit  indignatus.  Christus  promisit:Beati  misericordes,quo-  Mauh.\,i. 

Tertio,  culpabiliter  reprehendendo  :  nam  C  niam    ipsi    misericordiam    consequentur. 

Mariam  hanc  de  actu  pcenitentise,  et  Chri-  Propter  quod  monet  Apostolus  :  Conside-  Gaiat. n,i. 

stum  de  actu  misericordise,  quasi  de  vitio-  ra  te  ipsum,  ne  et  tu  tenteris. 

sis  actibus  reprehendit.  Quarto,  dupliciter  Et  respondens  Jesus,  non  verbis  voca-       40 

mentiendo  :  non  enim  consequens  est,  ut  libus,  sed  mentalibus,  seu  cogitationibus 

si  quis  sit  propheta,  propterea  sciat  omnia  Pharissei.  Per  quod  ostendit  se  plus  quam 

aliorum  secreta  ;  nec  ista  Maria,  quando  prophetam,  cordis  cogitationes  intuendo, 

hsec  egit,  fuit  peccatrix,  secundum  Phari-  pandendo,  ac  instruendo  :  quum  cogitati- 

sa3i  intentionem,  imo  jam  per  cordialem  ones  affectionesque  mentis  inspicere,  Deo 

contritionem  fuit  justificata,  fuitque  amo-  sit  proprium,  nec  Prophetis  id  competat, 

re  divino  succensa.  nisi  ex  revelatione  divina  ;  dixit  ad  il- 

Sed,  ut  ait  Gregorius,  vera  justitia  habet  lum,  puta  ad  Simonem  :  Shnon,  habeo  tibi 

compassionem ;  falsa,  indignationem.  Unde  D  aliquid  dicere.  Ecce  Christus  Pharisseum 

si  Maria  heec  Pharissei  se  pedibus  prostra-  reprehensurus,  quam  dulciter  eum  fami- 

visset,  eam  fortasse  calcibus  repulisset.  Et  liariterque  affatur,  et  nomine  proprio  ex- 

ecce  usque  in  prsesens,  multi  huic  Phari-  primens  eum,  facit  intentum  :  ad  innuen- 

saeo  sunt  similes  :  qui  non  obstante  quod  dum  quod  qui  alium  corripere  cupit  aut 

ipsi  fuerunt  vel  sunt  peccatis,  defectibus,  habet,   pie   ac   mititer  hoc   facere   debet, 

passionibus  squalidi,  pleni  ac  lacerati,  aliis  dummodo   per  hujusmodi   increpationem 

tamen  peccantibus  mox  immisericorditer  alter  valeat  emendari.  Ideo  scriptum  est  : 

indignantur,    detrahunt   et   illudunt,   non  Corripiet  me  justus  in  misericordia,  et  in-  ps.  CXl,  5. 

condolent,  nec  succurrunt,  non  pensantes  crepabit  me.  At  ille  ait :  Magister,  dic. 

icor.  x,ii  illud  Apostoli  :  Qui  stat,  videat  ne  cadat ;  Deinde  Christus  proponit  paradigma  si- 

Gaiat.w,i.  et  rursus  :  Fratres,  si  praeoccupatus  fuerit  ve  parabolam,  quse  secundum  sensum  su- 


ENARRATIO    IN    CAP.    VII    LVCJE.    —    ART.    XIX  553 

perficialem,   difficultatem    non   habet,  ut  A  qui   varia  Dei   beneficia   sunt  sortiti  :  et 

patet  in  textu;  sed  mystica  ejus  intelligen-  per  debitorem  quingentorum  nummorum, 

tia  pulchrior  est.  Est  ergo  parabola  isla  de  qui  multa  majora;  per  alium,  qui  rninora. 

quodam  piissimo  creditore  et  duobus  pau-  Isti  non  habent  unde  rcstituant,  id  est,I)eo 

41  peribus  debitoribus,  Christo  dicente  :  Duo  dignam  vicissitudinem  reddere  nequeunt, 
debitores  erant  cuidam  fceneratori  :  unus  nec  satis  regratiari  seu  obsequi,  praesertim 
debebat  deharios  quingentos,et  alius  quin-  pro   eo  quod   unigenitus  Dei   Filius   tanta 

42  quaginta.  Kon  habentibus  illis  unde  red-  pro  eis  assumpsit,  fecit,  ac  pertulit  :  et 
derent,  donavit  ulrisque,  id  est,  ambobus  tamen,  si  pro  posse  Deo  humiliter  regra- 
debita  illa  dimisit.Itaque  per  fceneratorem  tientur  ac  fervide  obsequantur,  benignis- 
mystice  designatur  Deus  omnipotens,  libe-  simus  Deus  humani  generis  sciens  imbe- 
ralissimus  dator  omnis  boni,  et  justissi-  cillitatem  ac  insufficientiam,  non  solum 
mus  ultor  omnis  peccati  :  qni  dicitur  fce-  B  non  despicit  eos  propter  imperfectionem 
nerator  duplici  ratione  :  primo,  quoniam  eorum,  sed  etiam  donat,  id  est,  dona  gra- 
pro  culpa  pcenam  exigit  et  infligit,  imo  tise  et  varia   beneficia   sua  auget  in  eis. 

pro  culpa  temporali  supplicium  aeternum;  Habenti  enim,  id  est  de  eo  quod  accepit  Matth.ua, 

secundo,  quia  pro  donis  naturae  et  gratiae  gratias  referenti,  dabitur,  et  abundabit. 

quae  nobis  Iargitur,   exigit  bonum   usum  Deinde  Christus  volens  concludere  Pha- 

illorum,  et  gratiarum  actionem,  atque  pro-  risaeum  ex  sui  ipsius  responso,  interrogat 

fectum  a  nobis.  eum  :  Quis  crgo  eum  plus  diligit  ?  id  est, 

Porro,  secundum  hanc   duplicem   cau-  quis  duorum  debitorum  foeneratorem,  imo 

sam  cur  Deus  fcenerator  vocatur,  debitores  condonatorem  illum,  plus  diligere  obliga- 

dupliciter  possunt   intelligi.   Si    enim  ob  tur?  Respondens  Simon,  dixil  :  /Eslimo.       43 

primam  causam  Deus  foenerator  dicatur,  Sobrie  loquitur  Phariseeus,  timens  ex  pro- 
per  debitores  intelligendi  sunt  peccatores,  C  priis  verbis  convinci  a  Christo,  cujus  sa- 

qui   pro  suis  excessibus  tenentur  satisfa-  pientiam  noverat  esse  magnam.  Quia  is 

cere  Deo,  seu  debitas  luere  pcenas.  Unde  cui  pjlus  donavit,  id  est,  qui  majorem  in- 

per  debitorem  quingentorum  denariorum  dulgentiam  aut  beneficentiam  est  adeptus. 

accipiendus  est,  qui  valde  graviter  multi-  Ille  quippe  ceteris  paribus  plus  amare  te- 

pliciterque  Deum  offendit ;  per  debitorem  netur,  quia  plus  datum  est  ei.Quanto  enim 

vero  quinquaginta  denariorum,  qui  minus  quis  ab  aliquo  majora  consecutus  est  bo- 

peccavit.  Isti  debitores  unde  reddant  non  na,  veniamve  majorem,  tanto  plus  habet 

habent,  quoniam  viribus  suis  absque  gra-  illum  diligere.  Et  istud  preecipue  verum 

tia  Dei  satisfacere  nequeunt  aut  absolvi,  et  est   et   contingit   in    rebus   humanis,   ubi 

prrcsertim   non  habent   unde  satisfaciant  amor  frequenter  causatur  ex  praecedenti- 

Deo  pro  pcense  debito  infinita?.  Sed  Deus  bus  donis  :  ideo  amor  major,  ex  donis  pro- 
donat,  id  est  indulget  utrisque,  dum  ve-  D  cedit  majoribus.ylMYte  dixit :  JRectejudi- 

niam  poscunt  et  quod  in  ipsis  est  faciunt:  casii,  id  est,  verum  a  falso  rite  discrevisti, 

imo  interdum  ex  sua  pietate  immensa  to-  veritatemque  affirmasti.ltaque  hoc  Christi 

taliter  ac  gratiosissime   praevenit   eos   et  exemplo,  approbanda  est  veritatis  prola- 

Act.™,  i  excitat  ad  se  ipsum,  ut  patet  in  Paulo  apo-  tio,  a  quocumquc  sit  pronuntiata,  nec  ex 

etsei-       stolo.  Rursus,  Deus  donat  istis  utrisque,  id  odio   seu  vilipensione   personae   debemus 

est,gratuitum  gratiae  donum  infundit,  quia  veritati  ab  ea  prolatse,  aut  sequitati  ab  ea 

sine  gratise  dono  non  fit  culpse  remissio  peractae,  contradicere  aut  reniti,  ut  moris 

Rom. in,24.  aut  justificatio,  dicente  Apostolo  :  Justifi-  est  hominum  passionibus  subjectorum. 

cati  gratis  per  gratiam  ipsius.  —  Si  autem  Deinceps  Salvator  parabolam  hanc  ap- 

propter  secundam  rationem  Deus  fcenera-  plicat   ad    propositum    seu   intentum.   Et       44 

tor  vocetur,   per  debitores   intelliguntur,  conversus  ad  mulierem.  Hoc  de   duplici 


554  ENARRATIO    IN    CAP.   VII   LVCM.    —    ART.    XIX 

conversione  verificatur.  Prsefatis  namque  A  diligenter  enumerare   dignatur;  lacrimis 

verbis  prolatis,  Christus  faciem  suam  cor-  rigavit  pedes  meos  :  quuin  tamen  lacrimae 

poralem  situaliter  convertit  ad  mulierem,  ab  interiori  trahantur,  nec  ita  habeantur 

relro  secus  pedes  suos  stantem,  vel  potius  in  promptu,  et  pretiosus  sint  humor  :  quo 

jacentem  atque  prostratam,  illos  tergendo  patet,  quod  valde  excellat  te  circa  me,  qui 

ac  osculando.  Spiritualiter  quoque  se  con-  mihi    nec   aquam    ad  pedum   ablutionem 

vertit  ad  eam,  per  respectum  mentis  suse  dedisti.  Praeterea,quam  beata  srt  pia  lacri- 

piissimum,  et  majorem  gratise  infusionem.  marum  effusio,  pandit  Chrysostomus,  di- 

Nam  et  ante  sic  converterat  se  ad  ipsam,  cens  :  Sicut  ubi  vehemens  imber  prorum- 

dicente  Gregorio  :  Quid  miremur,  fratres,  pit,  fit  serenitas,sic  lacrimis  effusis,  oritur 

Mariam  venientem,  an  Dominum  suscipi-  et  apparet  mentis   tranquillitas,  et  perit 

entem  ?  Suscipientem   dicam,  an  trahen-  caligo    reatuum  ;  et   sicut  per  aquam  et 
tem  ?  Sed  ut  verius  fatear,  et  trahentem  B  Spiritum,  sic  per  lacrimas   et  confessio- 

dicam  et  suscipientem.  Tpse  enim  ad  pce-  nem  denuo  mundamur.  Et  capillis  suis 

nitentiam  traxit  intus,  qui  per  mansuetu-  tersit  :  quo  claret,  quantum  nunc  crinium 

dinem  suscepit  foris.  DixitSimoni :  Vides  suorum    pristinum    contemnat    ornatum, 

hanc  mulierem  ?  id  est,  adspicere  et  con-  quae    pedum    immunditias    abstergit    per 

siderare  merito  debes  personam  et  facla  eos,  quum  tamen  feminae  in  decore  com- 

haec  ejus.  Unde  et  Christus  notanter  ait,  positioneque    crinium    soleant    prsecipue 

Hanc  mulierem,  quasi  dicat  :  Attende  fe-  gloriari. 

minam  istam  valde  notabilem,  cujus  gesta  Oscvlum  mihi  non  dedisti ;  ha.'c  autem       45 

haec  sunt  consideratione  dignissima,  quum  ex  quo  infravit,  non  cessavit  osculari  pe- 

ipsa  sit  poenitentise  forma,  peccatorum  ex-  des  meos  :  quo  innotescit,  quod  magis  ca- 

emplar,  et  spei  electionisque  vasculum,  in  ritative  atque  humilius  habuit  se  ad  me 
Rom.v,zo.  quo   sicut   prius   abundaverat   culpa,    ita  C  quam  tu,  qui  nec  oris  osculum  mihi  de- 

abundat  nunc  gratia.  disti  :  quod  pacis  et  amicitiae  signum  est ; 

Intravi  in  domum  tuam, invitatus  a  te:  et  fieri  consuevit  in  primitiva  Ecclesia  in 

ideo  curialiter,  caritative,  atque  hilariter  a  mutuo  Christianorum  occursu  et  salutatu, 

te  suscipi  debui  :  quum  tamen  ita  factum  congruo   loco   et  tempore.  Propter   quod 

non  sit,  saltem   tam   perfecte   ut   decuit.  Paulus  ssepe  in  suis  scribit  epistolis  :  Sa-   Bom.wu 

Nam  aquam  pedibus  meis  non  dedisti,  id  lutate  invicem   in  osculo  sancto.  Nam  et  *'■  .,q°\\ 

est,   pedes   meos  aqua,  quse  in  promptu  Christus  discipulos  suos  ad  se  redeuntes,  Cor.xm,i2; 

est,  nec  lavisti,  nec  lavari  fecisti  :  quum  seque  salutantes,  in  osculo  sancto  susci-  26;  \e'pet].[ 

tamen  hoc  de  jure  vel  consuetudine  hospi-  pere  consuevit.  Propter  quod  instante  pas-  v-  •*• 

talitatis  exsistat ;  et  Christo  praecipue  fieri  sione,  proditor  loquebatur  :  Quemcumque     statth. 

debuit,  qui  nudis  pedibus  pergens,  pedes  osculatus  fuero,  ipse  est.  Unde  patescit,  xxv1-48- 
frequenter  habuit  lassos,  pulveratos,  affli-  D  quam  plenissima  dilectione  Christus  ama- 

ctos.  Hinc  in  Genesi  leguntur  Abraham  et  verit  naturam  humanam,  hominumque  per- 

Gm.  xvni,  Lot  dixisse  ad  angelos,  quos  homines  exi-  sonas.  Hsec  autem  de  osculo  spirituali,quod 

4;  xix,  2.     stimabant  ;  Lavate  pedes  vestros.  Et  rur-  ex  vera  et  interna  dilectione  emanat,  sunt 

ibid. xxiv,  sus,  Laban  legitur  dedisse  aquam  ad   la-  intelligenda.  Porro,  sicut  amor  carnalis  to- 

32'  vandum  pedes  camelorum  et  virorum  qui  taliter  vitiosus  et  foedus  est,ita  et  osculum 

cum  Abrahae  servo  advenerant.  Ha>c  au-      ex  eo  progrediens. 

tem  :  quam  Christus   nominatim  non  ex-  Oleo  caput  meum  non   unxisti,  quum       46 

primit,  non  ex  ejus  aspernatione,  sed  ap-  tamen  nudo  capite  sim  incedens,  et  ole- 
pretiatione,  et  quia  prsedemonstrabilis  fuit  um  tale  quale  mihi  femina  ha?c  impendit, 
in  pcenitentice  actione,  et  exempli  ostensi-  mihi  sit  congruens ;  hcec  autem  unguento 
one,  ceterisque  actibus,  quae  Christus  tam      unxit  pedes  meos,  quum  tamen  pedes  sint 


ENARRATIO    IN    CAP.    VII    LU(LE.    —   ART.    XIX 


555 


capite,  loco  et  dignitate  inferiores  :  quo  A 
patet,  quod  ipsa  magis  appretiata  sit  pe- 
des  meos,  quam  tu  caput  meum. 
47  Ex  praeinductis  Christus  concludit :  Pro- 

pter  quod,  id  est,  quia  tam  caritative,  re- 
verenter  atque  humiliter  se  habuit  circa 
me,  dico  tibi  :  Remittuntur  ei  peccala 
multa,  id  est,  universa  ejus  peccata,  quae 
multa  sunt,  remissa  sunt  ei  a  me  auctori- 
tative,  secundum  quod  Deus  sum,  et  mini- 
sterialiter,  secundum  quod  homo  sum  : 
peccata  nempe  mortalia,  quantum  ad  cul- 
pam  pariter  remittuntur;  quoniam  dilexit  B 
multum  :  fervor  enim  dilectionis,  est  spi- 
ritualis  ignis  peccata  consumens.  Propter 
Prov. x,i i.  quod  Salomon  protestatur  :  Universa,  in- 
quiens,  delicta  operit  caritas.  Ideo  Petrus 
\Petr.  iv,  hortatur  :  Ante  omnia,  inquiens,  mutuam 
caritatem  in  vobis  continuam  habentes, 
quoniam  caritas  operit  multitudinem  pec- 
catorum. 

Circa  haec  oritur  difficultas.  Supra  enim 
asseruit  Christus,  ideo  quemquam  plus  di- 
ligere,  quia  plus  condonatum  est  ei ;  hic 
vero  infert  oppositum,  dicens  quod  ideo  C 
dimissa  sunt  huic  multa  peccata,quia  mul- 
tum  dilexit :  unde  in  parabola  innuit,  quod 
magnitudo  remissionis  et  veniae,  seu  do- 
num,  sit  causa  magnse  dilectionis  ;  nunc 
vero  affirmat,  quod  amor  sit  causa  doni, 
et  magna  dilectio  causa  magnae  remissio- 
nis.  Praeterea,  si  ideo  dimissa  sunt  ei  pec- 
cata  multa  quia  multum  dilexit,  apparet 
quod  dilectio,  imo  et  magna  dilectio,  re- 
missionem  peccati  praecedat  :  sicque  in 
eodem  erunt  peccatum  mortale  et  caritas. 

Ad  ista  est  respondendum,  quod  dupli-  D 
citer  dicitur  peccatum  dimitti,  videlicet 
quantum  ad  culpam,  et  quantum  ad  pce- 
nam.  Christus  autem  nunc  loquitur  de  re- 
missione  peccati  quantum  ad  pcenam  :  et 
hanc  remissionem  praecedit  et  efficit  ma- 
gna  dilectio,  non  obstante  quod  ex  remis- 
sione  majoris  culpae  major  oriatur  dile- 
ctio,  quantum  ad  actum  amandi,  loquendo 
de  una  atque  frequenti  causa  dilectionis 
majoris,  et  ceteris  paribus.Frequenter  enim 
contingit,  quod  qui  gravius  peccasse  se  re- 


cordantur,  ferventiores  fiant,  et  Deo  plus 
regratiantes,  atque  instantius  poenitentes 
ac  obsequentes,  dicente  Apostolo  :  Ubi  Rom.\,io. 
abundavit  delictum,  superabundat  et  gra- 
tia.  Non  tamen  est  consequens,  nec  Chri- 
stus  vult  dicere,  quod  semper  plus  dili- 
gant,  aut  gratiam  possideant  ampliorem, 
quibus  pltira  sunt  condonata  peccata.  Non 
enim  latro  crucifixus  cum  Christo,  et  ve- 
niam  consecutus,  ferventior  factus  est  Pe- 
tro,  Joanne,  aut  Jacobo,  nec  aliquis  horum 
Virgine  gloriosa,  cui  nullum  actuale  pec- 
catum  unquam  remissum  est  :  quia  non 
sola  peccati  remissio,  aut  doni  receptio, 
causat  et  auget  amorem.praesertim  loquen- 
do  de  divino  amore,  qui  interdum  ex  sola 
Dei  bonitate  quibusdam  perfectior  inten- 
tiorque  praestatur.  Unde  Christus  nunc  lo- 
quitur  de  causa  amoris,  et  ejus  effectu, 
prout  ad  suum  congruebat  propositum,  ad 
reprimendum  Pharisaei  errorem. 

Aliqui  vero  ad  ista  aliter  responderunt, 
dicentes  quod  qusedam  est  dilectio  remis- 
sionem  culpae  praecedens,  et  quaedam  hanc 
sequens  :  quia  in  justificatione  impii  tria 
sunt,  scilicet  primariae  gratiae  infusio,  ut- 
pote  fidei,  spei  et  caritatis,  cordis  quoque 
contritio,  et  culpae  remissio.  Et  quamvis 
haec  tria  simul  sint  tempore,  non  tamen 
causalitate.  Nam  infusio  gratiae  est  causa 
contritionis,  et  contritio  est  causa  remis- 
sionis  culpae.  Itaque  patet,  quod  primaria 
dilectio  praecedit  remissionem  peccati.  Est 
autem  et  alia  dilectio,  quae  sequitur  culpae 
remissionem.  Quum  etenim  anima  sentit 
se  Sancto  Spiritu  adspiratam,  creditque 
probabiliter  culpam  sibi  a  Deo  dimissam. 
amplius  diligit,  et  magis  movetur  ad  bene 
agendum  :  et  forte  ista  secunda  dilectio 
est  praecedentis  augmentatio,  causata  ex 
consideratione  remissionis  praecedentium 
peccatorum.  Ergo  de  primaria  dilectione 
intelligitur  quod  dicitur,  Remittuntur  ei 
peccata  multa  ;  de  secundaria  autem  locu- 
tus  est  Pharisaeus,  -Estimo  quia  is,  scilicet 
plus  diligit,  cui  plus  donavit.  Constat  igi- 
tur,  quod  Maria  seu  quilibet  pcenitens,  di- 
lectionem  Dei  primariam  et  gratiam  prius 


556 


ENARRATIO    IN    CAP.    VII    LVCM. 


ART.    XIX 


habuit  quam  romissionem  peccati,non  pri-  A 
orilate  temporis,  sed  causalitatis,  praeser- 
tim  in  genere  causae  formalis,  quum  na- 
turaliter  prius  sit  esse  gratiae,  sicut  et 
cujuslibet  rei,  quam  suum  agere  :  et  ita 
prius  est  esse  gratiae,  quam  suum  offici- 
um  oppositum,  puta  peccatum  expellere. 

Denique  huic  dicto  Gorrae  concordat 
quod  in  prima  secundae  asserit  Thomas, 
quod  justificatio  passiva  impii  est  motus 
ejus  ad  justitiam,  quemadmodum  passiva 
calefactio  est  motus  ad  calorem.  Deinde 
ostendit  quomodo  ad  justificationem  hanc  B 
requirantur  infusio  gratiae,  et  motus  liberi 
arbitrii  ad  consensum  acceptationemque 
gratiae  infusae,  et  motus  fidei,  motus  etiam 
caritatis,  sine  qua  nihil  meritorium  exstat, 
itemque  motus  liberi  arbitrii  contra  pec- 
catum,renitendo  ei  et  fugiendo  hoc  ipsum. 
Postremo  exigitur  remissio  culpae,  quia 
per  hoc  motus  justificationis  completur, 
quod  culpa  remittitur.  Asserit  quoque  Tho- 
mas,  quod  licet  justificatio  impii  fiat  in 
instanti,  nihilo  minus  inter  ea  jam  dicta 
quae  requiruntur  ad  eam,  est  ordo  :  ita  C 
quod  naturali  ordine  prior  est  infusio  gra- 
tiae,  deinde  motus  liberi  arbitrii  in  Deum, 
seu  in  gratiae  acceptationem,  tertio  loco 
sequitur  motus  liberi  arbitrii  contra  pec- 
catum  ;  remissio  autem  culpae  est  ulti- 
mum,  quia  ad  ipsam  totus  motus  ordina- 
tur.  Verumtamen  ex  parte  hominis,  prior 
est  remissio  culpae,  quam  infusio  gratiae, 
secundum  viam  generationis.Oportet  enim 
impedimentum  auferri,  ante  introductio- 
nem  oppositi.  Haec  omnia  S.  Thomas  circa 
finem  praeallegatae  Summae,  pulchre  decla-  D 
rat :  quae  ob  prolixitatem  vitandam  omitto. 

Deinceps  ait  Salvator  :  Cui  autem  minus 
dimittitur ,  minus  diligit.  Hoc  clare  vide- 
mus,  quod  saepe  qui  minus  graviter  deli- 
querunt,  tardius  confitentur  seu  conver- 
tuntur,  et  post  conversionem  remissius 
habent  se,  quam  qui  gravius  peccaverunt : 
nam  illi  minus  sibi  indultum  arbitrantur, 
et  isti  magis.  Ob  hoc  tamen  nullus  auda- 
cius  debet  peccare,  quia  et  verbum  hoc 
Christi  intelligendum  est  ceteris  paribus, 


et  ut  frequenter,  non  autem  simpliciter 
atquc  in  omnibus.  Non  enim  Maria  Magda- 
lene  plus  diligit  Deum,  quam  benedicta 
Virgo  Christifera  :  quamvis  minus  dimis- 
sum  sit  Virgini  gloriosae,  imo  nullum  ac- 
tuale  peccatum  dimissum  est  ei ;  sed  ali- 
unde  est  ei  major  ratio  diligendi  Deum 
quam  Magdalenae.  Alii  quoque  in  innocen- 
tia  sua  persistentes,  multo  ferventius  Deo 
deservierunt,  quam  multi  praecipui  pecca- 
tores  conversi  :  sicut  de  sanctissimis  Chri- 
sti  pueris  Gregorio  et  Bernardo  ac  Thoma, 
aliisque  innumeris,  certum  est.  Hinc  ait 
Chrysostomus  :  Opus  est  nobis  ferventi 
anima,  quia  nil  impedit  hominem  fieri 
spiritualiter  magnum.  Nullus  ergo  in  pec- 
catis  constitutus  desperet,  nemo  virtuosus 
dormitet,  nec  varie  confidat,  saepe  enim 
meretrix  praecedit  eum  ;  nec  injustus  dif- 
fidat,  possibile  namque  est  eum  primos 
superare. 

Dixit  autem  ad  illam  :  Remittuntur  tibi 
a  Deo  peccata  tua  universa.  Larga  enim 
Dei  pietas  veniam  non  dimidiat.  Porro 
quod  ait,  Bemittuntur,  etc,  si  intelligatur 
de  remissione  quantum  ad  culpam,  expo- 
nendum  est,  Bemissa  sunt,  sicut  praeta- 
ctum  est.  Si  vero  accipiatur  de  remissione 
quantum  ad  poenam,  exponi  potest  per 
modum  temporis  praesentis  :  quia  ut  di- 
citur,  in  hac  vice  Christus  indulsit  Mariae 
Magdalene  peccata  sua,quantum  ad  poenas 
eis  debitas,  plene  sive  totaliter,  proptcr 
ardentem  ejus  ad  Christum  amorem,  et 
vehementem  suarum  horrorem  culparum. 
Bemissio  quippe  peccati  mortalis,  aut  nul- 
la  est,  aut  totalis  ;  sed  remissio  pcenae, 
communiter  fit  per  partes,  et  non  tota 
simul,  secundum  communem  (ut  tactum 
est)  cursum,  quamvis  interdum  fiat  tota 
simul,  ob  caritatis  ingentem  ardorem,  pec- 
cati  ruborem,contritionis  intentionem,con- 
fessionis  humilitatem,  vitiorum  detestatio- 
nem  :  quae  omnia  fuerunt  in  Magdalena, 
quia  etsi  verbis  non  confitebatur,  lacrimis 
tamen,  suspiriis  atque  pperibus  hoc  age- 
bat ;  nec  tunc  sacramentum  Confessionis 
requirebatur. 


48 


KNARRATIO    IN    CAP.    VII    LVCJE.    —    ART.    XIX 


-      ■     — 

ouv 


49  Et  cceperunt  qui  simul  accumbebant  di- 
cere  intra  se,  hoc  est  cogitare  :  Qicis  est 
hic  qui  etiam  peccata  dimitlit  ?  quasi  di- 
cant  :  Quam  praesumptuosus  est  iste  !  aut, 
Quomodo  audet  sic  loqui?  Quamvis  nam- 
que  Christus  non  dixerat,Remitto  tibi,sed, 
Remittuntur  tibi  peccata ;  ipsi  tamen  haec 
verba  sic  acceperunt,  tanquam  dixisset, 
Remitto  tibi,  etc.  Frequenter  enim  Chri- 
stus  de  se  ipso,  quasi  de  alio  loquebatur 
in  tertia  persona.  Advertebant  quoque, 
quod  peccata  dimittere  Deo  sit  proprium, 

/*.xliii,25.  qui  ait  per  Isaiam,  Ego  siun  qui  deleo 
iniquitates  tuas  ;  et  cui  in  libro  Job  dici- 

Jobxw,t.  tur  :  Quis  potest  facere  mundum  de  im- 
mundo  conceptum  semine?  Nonne  tu  qui 
solus  es  ?  Sed  haec  non  sunt  contra  Salva- 
torem,  qui  secundum  quod  Deus,  dimittit 
peccata  auctoritative,  imo  cum  Patre  et 
Spiritu  Sancto  unus  est  peccati  dimissor ; 
secundum  naturam  vero  assumptam,  rela- 
xat  peccata  instrumentaliter,  atque  ut  me- 
riloria  causa. 

50  Dixit  autem  ad  mulierem.  Non  enim 
respondit  ad  cogitationem  illorum  perver- 
sam,  quia  ut  ait  Gregorius,  Ccelestis  me- 
dicus  segros  respuit  quos  de  medicamine 
deteriores  fieri  videt.  Verumtamen  non  se- 
quitur,  quod  Christus  non  responderit  il- 
lis,quamvis  Evangelista  non  scribat.  Multa 
siquidem  fecit  et  dixit  Salvator  quae  nul- 
lus  Evangelistarum  conscripsit  :  imo  eo- 

Joann.xxi,  rum  quee  operatus  atque  locutus  est, pauca 
in  speciali  scripserunt,  ut  evangelica  le- 
genti  volumina  elucescit.  Fides  tua  le  sal- 
vam  fecit,  hoc  est,  merito  fidei  tuae  a  pec- 
catis  tuis  es  liberata.  Unde  in  Actibus 
Ac<.w,9.  Apostolorum  fertur  de  Deo  :  Fide  purifi- 
Hebr.\i,6.  cans  corda  eorum  ;  et  Paulus,  Sine  fide, 
inquit,  impossibile  est  placere  Deo.  Nam 
fides  est  fundamentum  principiumque  vir- 
tutum,  et  per  ipsam  mens  primo  conjun- 
gitur  Deo.  Nec  obstat  quod  paulo  ante 
Christus  asseruit,  mulieri  huic  multa  esse 
dimissa  peccata  quia  dilexit  multum  :  ad 
eumdem  equidem  actum  virtuosum,  mul- 
tse  concurrere  possunt  virtutes.  Nunc  quo- 
que  est  mentio  de  fide  formata,  quao  di- 


25 


A  lectionem  includit,  et  operatur  per  eam.  Gaiat.\,a. 
Vade,  hoc  est,  a  me  discedens  persevera, 
in  pace  pectoris,  quousque  inducaris  ad 
pacem  aeternitatis ;  a  vitiis  quoque  cessa, 
nec    in    pristinam    vitiorum    deordinatio- 
nem  labaris,  sed  Deo  jugiter  regratieris  : 
quemadmodum  ad  Romanos  ait  Apostolus, 
Justificati    ex   fide,   pacem   habeamus   ad  /jom.v,  i. 
Deum.  Hcec  est  pax  vera  et  bona,  men- 
tis  in  Deo  tranquillilas,  quam  ad  Galatas  Gaiat.v,ii. 
ponit  Apostolus   inter   fructus    Spiritus   : 
qua  injusti  non  tranquillantur,  juxta  quod 

B  in  Isaia  legitur,  Non  est  pax  impiis,  dicit    is.  xlvmi, 
Dominus.  22;,v"'2'- 

Circa  praehabita  quaeritur,  quis  plus 
amare  et  regratiari  tenetur,  innocens  vel 
peccator  conversus.  Apparet  quod  inno- 
cens,  quoniam-  donum  innocentiae  majus 
est  dono  gratiae  restitutae.  Augustinus  quo- 
que  fatetur  :  Multo  ardentius  diligere  de- 
bes  Deum, qui  flagitiosis  queecumque  mala 
dimisit,  in  ea  te  cadere  non  permisit.  Op- 
positum  apparet  ex  eo  quod  dixit  Salva- 
tor,  verba  Simonis  approbando  :  Cui  plus 

C  donatum,  hoc  est,  condonatum  est,  plus 
diligit ;  et  cui  minus  dimittitur,  minus 
diligit. 

Ad  hanc  quaestionem  Thomas  in  secun- 
da  secundae  respondet,  dicendo  :Ubi  major 
est  gratia  ex  parte  dantis,  requiritur  major 
gratiarum  actio  ex  parte  recipientis.  Gra- 
tia  vero  ex  parte  dantis,dicitur  major  du- 
pliciter:Uno  modo,secundum  quantitatem 
dati  :  et  sic  innocens  Deo  magis  regratiari 
tenetur,  eo  quod  donum  innocentiae  majus 
sit  dono  gratise  redditae,  ceteris  paribus  ; 

D  est  etiam  donum  innocentiae  magis  con- 
tinuatum,  et  incessabilius  conservatum. 
Alio  modo,  gratia  dicitur  major,  quia  ma- 
gis  gratis  tribuitur  :  et  sic  pcenitens  magis 
regratiari  tenetur.  Eadem  autem  est  ratio 
de  amando  magis  aut  minus.  Aliqui  etiam 
dicunt,  quod  innocens  plus  tenetur  ama- 
re  Deum  et  grates  ei  rependere  ex  com- 
misso,  sed  pcenitens  ex  dimisso.  Itaque, 
quoniam  status  innocentiae,  absolute  lo- 
quendo,  melior  est  statu  poenitentiae,  patet 
quod  ceteris   paribus,   simpliciterque   lo- 


558  ENARRATIO    IN   CAP.    VIII    LUCiE.    —   ART.    XX 

quendo,    innooens   plus    amare   habet   et  A  saeum  Judaicus  populus,  per  Mariam  vero 
regratiari.  conversa  designetur  gentilitas,  B.  Grego- 

Poslremo,  quomodo  mystice  per  Phari-      rius  in  homilia  satis  prosequitur. 


ARTICULUS   XX 


EXPOSITIO    CAPITULI    OCTAVI    :    ET    FACTUM    EST   DEINCEPS,    ET    IPSE    ITER   FACIEBAT 
PER    CIVITATES    ET   CASTELLA,    PR^DICANS. 


ETfa, 
nitus 


T  factum  est  deinceps,  et  ipse  Unige-  B  spiritus   superbiae,   spiritus   fornicationis. 

is  Dei  iter  faciebat  per  civitates  et  Qui  autem  hujusmodi  vitiis  sordent,  a  dae- 

castella  Judaeae,  Galilaeae,  Samariae,  prcedi-  monibus  spiritualiter  possidentur,tanquam 

cans,  hortando  ad  bene  agendum,  et  evan-  captivi  et  servi  eorum.  A  quo  enim  quis   upetr.n, 

gelizans  regnum  Dei,  id  est,ccelestis  regni  victus  est,  hujuset  servus  est,  ut  in  se- 19, 

felicitatem  pro  praemio  dandam  justis  pa-  cunda   sua  Ganonica   loquitur   Petrus.  Et 

lam  pronuntians.  Dicitur   autem  regnum  Paulus  impiis  loquens  :  Resipiscant,  in-   n  Tim.  n, 

Dei,  et  regnum  cceleste  :  regnum  quidem  quit,  a  laqueis  diaboli,  a  quo  captivi  te-  26- 

Dei,  a  regnante  et  dante;  regnum  autem  nentur  ad  ipsius  voluntatem.  Et  infirmi- 

coeleste  sive  ccelorum,  a  loco  vel  civibus  tatibus  corporalibus.  Merito  ergo  secutae 

regni  illius.  Evangelizavit  quoque  Salvator  sunt  Christum  tanquam  magistrum  et  me- 

regnum   Dei,  id   est   statum,    processum,  dicum  cordium  corporumque  earum,  gra- 
gratiam  et  praemium  Ecclesiae  militantis,  G  tae  consistere  et  plus  proficere  cupientes. 

quse  ubertim  regnum  Dei  et  regnum  cce-  Videlicet  : 

lorum  in  Evangelio  nominatur.  Itaque  et  Maria  guce  vocatur  Magdalene,  a  castro 

nos  Christum  sectemur,  non  vana  et  frivo-  nomine  Magdalum.  Fuit  enim  soror  Mar-  Joann.xi, 

la,  sed  ccelestia  proferendo,  et  aedificatoria  thae  ac  Lazari,  filia  opulenti  atque  praeno-  ' ei  seq' 

proponendo,  pensantes  illud  Hieronymi  :  bilis  viri,  et  ex  hereditate  parentum  de- 

Omne  quod  non  aedificat  audientes,  in  pe-  venit  ei  hoc   castrum.  De  qua  dcemonia 

riculum  vertitur  eorumdem.  septem  exierant,  hoc  est  peccata  septem 

Et  duodecim,  puta  Apostoli,  ibant  cum  mortalia,  quibus  aliquando  plena  fuit.  Un- 

illo.  Apostoli  quippe,  magis  continue  et  de  et  in  Marco  legitur  :  Surgens  Jesus  ma-  Marc.xw, 

familiarius  quam  ceteri  discipuli,  Christo  ne  prima  sabbati,  apparuit  primo  Marise  9- 

Luc. vi,  13-  ubilibet  adhaeserunt :  de  quorum  electione  Magdalene,  de  qua  ejecerat  septem  daemo- 
16-  a        et  institutione  dictum  est.  Et  mulieres  ali-  D  n\a..~Et  Joanna  uxor  Chusce  procuratoris       3 

guoe   ibant  cum  Jesu,   guce  erant  curatce  Herodis :  forte  ejus  qui  tempore  quo  facta 

ab  ipso  a  spiritibus  malignis.  Hoc  dupli-  sunt  haec,  vixit,  videlicet  Herodis  qui  de-  iud.  vi,n- 

citer  intelligi  potest  :  primo,  quod  quae-  collavit  Baptistam.  Et  Susanna  :  quae  cor-  27- 

dam  illarum  fuerunt  obsessae  ;  secundo,  ut  dis  constantia  et  virtute  atque  prudentia, 

dicantur  a  daemonibus  curatse,  quia  a  vi-  similis  facta  est  praeclara?  illi  Susannee  de 

tiis  valde   multis  et  magnis   fuerunt  per  qua  in  Daniele  habetur.  De  Joanna  autem   Dan.xm. 

Christi  praedicationem  gratiamque  munda-  praefata  infra   habetur,  quod   cum   Maria  Luc.  xxiv, 

tae.  Certi  autem   daemones,  a  certis  vitiis  Magdalene  venit   cum   aromatibus  ad  se-  ,0" 

nomina  sortiuntur,  quia  ad  ea  specialiter  pulcrum,  viditque  duos  angelos  sanctos  : 

tentant,  inclinant,  inducunt.  Unde  dicitur  :  et  forte  idem  intelligendum  est  de  Susan- 


ENARRATIO    IN    CAP.    VIII    LUC.JE.    —   ART.    XX  559 

na,  sicut  ex  verbis  S.  Lucae  idem  conjici- A  fluxerant  causam  ;  sed  quidam  ex  devo- 

tur.  Et  alice  multca  mulieres.  Sexus  nempe  tione,  quidam  ex  curiositate,  ut  viderent 

femineus  ad  devotionem  solet  esse  magis  miracula,  quidam  ex  invidia,   ut  insidia- 

dispositus,   quam   sint  viri,   quia  feminae  rentur,  quidam  ut  sanarentur,  quidam  ut 

communiter  humilioris  et  mollioris  sunt  alerentur.  Dixit  per  similitudinem,  id  est, 

cordis.  parabolico   utebatur   sermone,   proponens 

Qua>  ministrabant  ei,  scilicet  Ghristo,  et  parabolas.  Est  autem  parabola,  rerum  dis- 

Matik.m,  ejus   discipulis,  qui   pauperes  erant,   seu  similium  genere  sub  aliqua   similitudine 

27'           omnia   reliquerunt,  de   facultatibus,  hoc  facta   comparatio.   Pra?terea,   multae   assi- 

e.st  opibus  suis,  quia   opulentae   fuerunt  gnantur  causae  cur  Christus  turbis  in  pa- 

atque  devotae  :  et  rationabile  esse  pensa-  rabolis  loquebatur  :  Primo,  ut  divina  se- 

bant,   ut  sicut  ipsae  spiritualia  a  Ghristo  creta,  ac  superna  mysteria,  carnalibus  et 
quotidie  susceperunt,  sic  ei  in  temporali-  B  indignis  manerent  ignota,  secundum  illud 

bus  ministrarent,  praesertim   quia  a  cor-  Matthaei   :   Nolite   sanctum   dare   canibus.  Matth.sw, 

poris  et  animae  morbis  fuerunt  liberatae  Hinc  divinus  Dionysius  in  Mystica  theolo-  6' 

per  Christum.  Unde  nec  condignum  ali-  gia  loquitur  Timotheo  :  Vide  ut  nemo  in- 

quid  ei  valebant  rependere,  quum  in  Ec-  doctorum  haec  sciat.  Secundo,  ut  fidelibus 

Eccii.xw,  clesiastico  scriptum  sit  :  Melius  est  corpus  detur  occasio  fructuosae  exercitationis,  in 

validum,  quam  census  immensus.  Quem-  addiscendo,    perscrutando,    et   exponendo 

admodum  autem  contra  Julianum  scribit  parabolica  dicta,  juxta  quod  in  Proverbiis 

Hieronymus,  consuetudinis  Judaicae   fuit,  inducitur  :  Sapiens  animadvertet  parabo-  prov.  i,g. 

ut  mulieres  devotae  de  substantia  sua  vi-  lam  et  interpretationem,   verba   sapienti- 

ctum  atque  vestitum  suis  praeceptoribus  um  et  aenigmata  eorum.  Tertio,  ut  Divi- 

et  doctoribus  ministrarent. Sed  quia  hoc  in  nitatis  perfectio  et  divinorum  proprietas, 
gentilibus  scandalum  facere  potuit,  Paulus  C  doceantur  iri  sensibilibus  cunctisque  rebus 

abjecisse  se  protestatur.Nihilo  minus  idem  aliqualiter  relucere,  quemadmodum  theo- 

Apostolus  pro   modico    reputavit,   si  illo-  logus  Dionysius  protestatur  :  Nil  (inquiens) 

rum   temporalibus   sustentaretur,   quibus  est,  quod  divinae  bonitatis  participatione 

ipse  spiritualia  impendebat,  dum    loqui-  omnino  sit  expers.  Et  ad  Romanos  ait  Apo- 

1  Cor.  ix,  tur  :  Si  nos  vobis  spiritualia  seminavimus,  stolus  :  Invisibilia  Dei,  per  ea  quae  facta  Rom.  1,20. 

magnum  est  si  vestra  carnalia  metamus?  sunt  cognoscuntur.  —  Insuper,   per   hoc 

ibid.  5.    Hinc  iterum  ait  :  Numquid  non  habemus  quod    Salvator   toties    similitudinibus    ex 

potestatem  mulierem  sororem  circumdu-  corporalium    rerum   genere    sumptis    est 

cendi,  sicut  ceteri  Apostoli  ?  Itaque  Ghri-  usus,  clarissime  condemnatur  insania  Ma- 

stus  a  mulieribus   devotis   talia   sumens,  nichaei,  qui  terreria  haec  dixit  a  principe 

dedit  exemplum  fidelibus,  quod  his  qui  tenebrarum  diabolo  esse  creata. 

aliis  spiritualia  impertiuntur,  liceat  de  illo-  D      Deinde  parabola  subditur.  Exiit  qui  se-       5 

rum  corporalibus  sustentari.  Propter  quod  rninat  seminare  semen  suum.  Hoc,  sicut 

ibid.  14.  ad  Corinthios  ait  Apostolus  :  Ordinavit  Do-  sequentia,  quantum  ad  sensum  per  verba 

minus  his  qui  Evangelium  annuntiant,  de  immediate  signatum  difficultatem  non  ha- 

Evangelio  vivere.  bet.  Sed  sensus  principalis,  imo  et  littera- 

Gonsequenter  describitur  praedicatio  Sal-  lis,  in  parabolicis  sermonibus  non  est  qui 

4        vatoris.  Quum  autem  turba  plurima  con-  per  verba  immediate  insinuatur,  sed  qui 

veniret,  et  de  civitatibus  properarent  ad  per  res  verbis  significatas  intenditur  :  et 

Matth.xm,  eum  :  sicut  in  Matthaeo  legitur,  ubi  et  quae  ita  exponenda  sunt  ista.  Itaque  ait  :  Exiit 

"e  seq'      sequuntur  habentur.  In  turba  hac,  multi  qui  seminat,  hoc  est,  Christus  seminator 

carnales  et  imperfecti  fuerunt  :  unde  non  verbi  coelestis  in  cordibus  hominum,  exiit 

omnes  propter  eamdem  ad  Christum  con-  seminare,  id  est  ad  seminandum,  semen 


360 


ENARIUTIO    1N    CAl\    VIII    LUC^.    —   ART.    XX 


suum,  hoc  est  evangelicae  doctrinac  prse- 
dicalionem.  Haec  est  seminatio  spiritualis, 

0*eex,  12.  de  qua  in  Osee  legitur  :  Seminate  vobis 

in  jnstitia,  et  metite  in  ore  misericordkc. 

n  Cor.  ix,  De  qno  ait  Apostolns  :  Qni  seminat  in  be- 

6;Gafa*.vi,  nedi cti on i b us ,  de  benedictionibus  metet 
vitam  aeternam. 

Praeterea,  quamvis  quod  nunc  ait  Salva- 
tor  de  exitu  suo  ad  seminandum,  intelligi 
debeat  de  exitu  suo  a  coelo  in  terram  per 
Incarnationis  mysterium  (qui  exitus  voca- 
Ephes.w,  tur  descensio,de  qua  dicit  Apostolus,Quod 
autem  ascendit,  quid  est  nisi  quia  primo 
descendit   in  inferiores   partes   terrae  ?  et 

Pa. xvin,7.  Psalmista,  A  summo  ccelo  egressio  ejus); 
item  de  exitu  suo  ex  utero  Virginis,  juxta 
jbid.ti.  illud  Psalmi,  Ipse  tanquam  sponsus  proce- 
dens  de  thalamo  suo  ;  de  exitu  quoque  lo- 
cali,  quo  egressus  est  de  domo  ad  publi- 
cum  locum,  ubi  convenientius  audiretur 
a  multis  :  nihilo  minus  exitus  competit 
Christo,  etiam  secundum  divinam  natu- 
ram,  quia  eo  ipso  quo  a  Patre  aeternaliter 
gignitur,  ab  ipso  exire  seu  egredi  dicitur, 

Joann.wi,  quemadmodum  in  Joanne  loquitur  :  Exivi 
a  Patre,  et  veni  in  mundum.  Quocirca  ait 
Hilarius,  sexto  de  Trinitate  :  A  Patre  ve- 
nisse,  et  a  Deo  exiisse,  non  est  significa- 
tionis  ejusdem,  quum  aliud  sit  a  Deo  in 
substantiam  nativitatis  exiisse,  aliud  a  Patre 
in  hunc  mundum  ad  consummanda  salu- 
tis  nostrae  sacramenta  venisse,  quum  exire 
a  Deo,  sit  ex  nativitate  subsistere.  Augu- 
stinus  quoque  super  Joannem  :  Exiit,  in- 
quit,  a  Patre,  quia  de  Patre  est;in  mundum 
venit,  quia  mundo  suum  corpus  ostendit. 
De  quo  etiam  Christi  exitu  Michaeas  asse- 

Mich.  v,2.  ril  :  Egressus  ejus  ab  initio  a  diebus  aeter- 
nitatis.  Rursus,  exitus  convenit  Christo 
secundum  divinam  naturam,  quantum  ad 
operationem  ejus  ad  extra,  ut  secundum 
quod  Deus  dicatur  exire,  id  est  in  actum 
procedere  :  imo  sic  Deus  dicitur  inter  ho- 
mines   ambulare  et  habitare,  juxta   illud 

Deut.  xxni,  Deuteronomii  :  Dominus  Deus  tuus  ambu- 
lat  in   medio  castrorum   tuorum.   Et  per 

Habac.m,  Habacuc  dicitur  Deo  :  Egressus  es  in  sa- 
lutem  populi  tui,  in  salutem  cum  Christo 


13. 


A  tiio.  Hinc  S.  Dionysius  ait,  quod  Deus  ad 
omnia  egrediens  et  procedens,  per  bonita- 
tis  suae  communicationem  manet  in  se  ip- 
so,  inegressibilis  atque  immobilis. 

Et  dum  seminat,  id  est  Christo  verbum 
sapientiae  salutaris  evangelizante,  aliud  ce- 
cidit  secus  viam,  id  est,  magna  pars  prse- 
dicationis  Christi  descendit  in  corda  homi- 
num  mundanorum,  carnalia  spiritualibus 
praeponentium  :  qui  secus  viam  sunt,  id 
est,  latis  itineribus  saeculi  hujus,  videlicet 
operibus  vitiosis,  adhaerent,  nec  a  lata  via 

B  perditionis  elongare  se  volunt.  Quo  contra 
per  Jeremiam  dicitur  :  Juxta  vias  gentium  jer.  x,  2. 
nolite  discere.  Est  autem  et  alia  via  bona, 
de  qua  loquitur  Isaias,  Secus  vias  pascen-  is.  xux,  9. 
tur  :  hoc  enim  ait  de  virtuosis.  Et  concul- 
catum  est,  id  est  strepitu  cogitationum 
malarum,  tentationum  et  affectionum  vi- 
tiosarum  a  fructu  boni  operis  impeditum, 
calcatum  et  victum.  Et  volucres  cceli,  id 
est  daemones  seu  aeriae  potestates  :  qui 
volucres  cceli  dicuntur,  quia  in  aere  cali- 
ginoso  morantur,  et  propter  subtilitatem 

C  naturae  eorum,  itemque  ob  instabilitatem 
et  levitatem  mentis  ipsorum,  et  quoniam 
inordinate  ascendere  sunt  moliti.  Inter- 
dum  vero  per  avem  intelliguntur  angeli 
sancti,  et  etiam  Christus,  ob  contemplati- 
onis  sublimitatem  et  velocitatem  ac  agili- 
tatem  in  eis.  Itaque,  volucres  cceli  come- 
derunt  illud,  hoc  est,  verbum  Dei  de 
praedictorum  cordibus  £udientium  suis  ten- 
tationibus  abstulerunt.  Ad  quod  spiritua- 
liter  pertinet  illud  Osee  :  Comederunt  ali-  osee  vn,  9. 
eni  robur  ejus,  et  ipse  nescivit. 

D      Et  aliud  cecidit  supra  petram,  hoc  est        6 
in  eorda  indurata  atque  rebellia,  de  qui- 
bus  Jeremias  loquitur :  Induraverunt  facies  jer.  v,  3. 
suas  supra  petram,  et  noluerunt  reverti. 
Unde  ad  Hebraeos  monet  Apostolus  :  Ad-    Hebr.  m, 
hortamini  vosmetipsos  per  singulos  dies,  13, 
ut  non  obduretur  quis  ex  vobis   fallacia 
peccati.  Et  natum  aruit,  id  est,  quum  ver- 
bum  Dei  in  corde  hujusmodi  cceperit  pa- 
rum   fructificare,  statim  cessat  ab  opere 
bono  atque  aufertur,  guia  non  habebat  hu- 
morem,  id  est  sapientiae  salutaris  fluenta, 


ENARRATIO    IN   CAP.    VIII    LVC..E. 


ART.    XX 


561 


9. 


Jer.  xvii, 

i,  G. 


graliac  rorem,  caritatisque  nutrimentum.In  A 
talibus  equidem  cordibus  non  snnt  virtu- 
les,  et  dona  Spiritus  Sancti,  saltem  stabi- 
liter.  Quemadmodum  anlem  hnmor  aqua- 
rnm  alit  et  conservat  arbusta ;  sie  gratia 
Dei,  virtutes,  et  dona  Spiritus  Sancti,  men- 
tem  nutriunt  et  conservant,  dicente  Apo- 

Bebr.xm,  stolo  :  Optimum  est  gratia  stabiliri  eor. 
Hinc  per  Jeremiam  Dominus  de  homine 
iinpio  dicit  :  Maledictus  homo  cujus  cor 
recedit  a  Deo  ;  erit  enim  quasi  myricae  in 
deserto,  et  habitabit  in  siccitate.  In  Job 

/66  vin, ii.  quoque  ait  Scriptura  :  Numquid  vivere  po-  B 
test  scirpus  absque  humore.  Itaque,  sicut 
hic  dicit  Salvator,  videmus  interdum  quod 
ex  preedicatione  verbi  cceleslis  compun- 
guntur  ad  horam  corda  lapidea,  indurata, 
timore  mortis  et  inferni  judiciique  divini. 
Sed  oriente  in  eis  aliqua  passione  seu  ten- 
latione,  mox  pravitati  consentiunt  et  are- 
Prov.      scunt,  quemadmodum  scriptum  est  :  Qui 

xxviM,  14.   menj.js  es|.  (jurge)  incidet  in  mala. 

Deinde  ponitur  differentia  audientium 
7  tertia.  Et  .aliud  cecidit  inter  spinas,  hoc 
est  in  corda  passionata,  ambitiosa  et  va-  C 
na,  qui  superfluis  curis,  inordinatis  timo- 
ribus,  mortiferisque  tristiliis  afficiuntur, 
punguntur,  torquentur,  dum  ad  temporales 
divitias  et  caducos  honores  immoderate 
adspirant.  Unde  et  talia  perdere  trepidant, 
habentibus  invident,  perditisque  talibus 
contristantur.  Hinc  secundum  Gregoriuin  : 
Nihil  quietius  quam  nihil  hujus  mundi 
appetere;  nihil  inquietius  quam  summo 
et  invariabili  bono  relicto,  vanis  et  transi- 
toriis  inhaerere.  Verumtamen,  sicut  in  Job 
Job  xxx,  7.  scriptum  est,  sub  pra?fatis  sentibus  esse  D 
multi  delicias  reputant.  Et  simul  exortce 
spinai  suffbcaverunt  illud,  id  est,  pracfa- 
t8B  affectiones  et  sollicitudines  inordinata?, 
cum  verbo  praedicationis  accepto  et  fructi- 
ficare  incipiente  pariter  erumpentes,  op- 
presserunt  fructum  operis  boni,et  germen 
virtutis  vicerunt  et  expulerunt,  seeundum 
quod  virtus  et  opera  ejus  a  vitiis  eradi- 
cari  feruntur.  Dum  enim  hujusmodi  ho- 
mines  incipiunt  aliquid  boni  cogitare  aut 
operari,   statim   exsurgunt  et  miscent   se 

T.  11. 


cogitationes  et  affectiones  de  temporalibus 
rebus,  ac  praBvalent.  Tales  suitl  homines 
passionibus  subditi,  qui  mentis  sua  agrum 
ab  hujusmodi  spinis  ac  tribulis  non  eintiu- 
dant.  Quod  qtiam  fatuum  sil,  pandil  Salo- 
mon  :  Per  agrum,  inquiens,  hominis  pigri  pr0vxxa, 
transivi,  et  per  vineam  viri  stulti;  et  ecce  30'31- 
totum  impleverant  urticae,  operuerant  su- 
perficiem  ejus  spinae.  Auferenda  sunt  er- 
go  a  corde  passiones  et  vitia,  ut  verbum 
Dei  convalescat  in  eo.  Propter  quod  per 
Jeremiam  Dominus  loquitur  :  Novate  vobis  /er.iv,3,4. 
novale,  et  nolite  serere  super  spinas;  cir- 
cumcidimini  et  auferte  praeputia  cordium 
vestrorum,  ne  egrediatur  ut  ignis  indi- 
gnatio  mea,  et  succendatur,  et  non  sit  qui 
exstinguat. 

Sequitur  differentia  audientium  quarta. 
Et  aliud  cecidit  in  tcrram  bonam,  hoc  esl        8 
in  cor  docile  ac  devotum,  scu  ad  devotio- 
nem  dispositum,  quod  vere  atque  stabili- 
ter  acquiescit  sermonibus  ;  ct  ortum,  id 
est  m  actuin  procedens  acgerminans,  fe- 
cit  fructum  centuplum,  id  est,  opus  per- 
fectum,  et  fructum    protulit   copiosum   : 
quemadmodum  alicubi   terra   fertur   tam 
fertilis,  quod  semen    in   eam    projectum 
centuplicatur.  Unde  in  Genesi  de  Isaac  le-  Gen.xxu, 
gitur,  quod  invenit  in  ipso  anno  centu-  '-■ 
plum,  quamvis  hoc  forsitan  fuerit  ex  su- 
pernaturali  terrae  illius  fecundatione.  Porro 
de  hac  fructificatione  differentiam  tripar- 
titam    inducit,    dicendo  :  aliud  (scilicet,  Matth.xm, 
fecit  fructum)  centesimum,  aliud  sexage-  23- 
simum,   aliud    tricesimum   :   quod   super 
Matthaeum  diffusius  exstat  expositum. 

Ecce  Christus  quatuor  ponit  differentias 
audientium  suas  praedicationes,  et  in  sola 
quarta  asserit  sermocinationem  suam  pro- 
ficere.  Pauci  etenim  Judaeorum,  compara- 
tive  loquendo,  per  ipsum  fuerunt  conver- 
si.  Non  ergo  praedicator,  exhortator,  sive 
orator,  immoderate  tristetur,  pusillanimi- 
tate  dejiciatur,  aut  a  bono  inchoato  desi- 
stat,  si  sua  praedicatio  sive  oratio,  non  tan- 
tis  proficiat  sicut  desiderat  :  imo  magnum 
omnique  labore  dignissimum  arbitretur, 
si  vel  unum  lucrari  valuerit,  pro  quo  fu- 

36 


502 


KNARRATIO    IN'    CAP.    VIII    LVCM. 


ART.    XX 


37 


sus  est  sanguis  Ghristi.  Christus  quippe  A 
est  seminator,  prout  in  Matthaeo  profitetur: 

Matth.wu,  Qui  seminat  bonum  semen,  est  Filius  ho- 
minis.  Ceteri  vero  prsedicatores,  sunt  vel- 
ut  cophini  seminatoris  illius,  qui  ex  ipsis 
et  per  ipsos  verba  cadestia  in  mentes  spar- 
git  humanas.  Etenim  cathedram  habet  in 
codis,  qui  hominum  corda  docet  in  terris. 
Hinc  loquitur  Augustinus  :  Ego  per  quem 
Christus  seminat,  quid  sum,  nisi  cophinus 
seminantis?  Noli  attendere  ad  vilitatem  co- 
phini,  sed  ad  potestatem  seminis,  et  cari- 
tatem  seminatoris.  B 

Hvec  qua?  parabolice  prolata  sunt  dicens, 
clamabat,  ut  audientes  faceret  bene  atten- 
tos,  et  magna  continere  mysteria  verba  sua 
ostenderet :  Qui  habet  aures  audiendi,  au- 
diat.  Quamvis  hoc  communiter  de  interio- 
ribus  auribus  exponatur,  ut  sit  sensus,  Qui 
habet  aures  intellectuales,  videlicet  capa- 
citatem  mentalem  ad  intelligendum,  au- 
diat,  hoc  est,  quae  dico  diligenter  attendat : 
nihilo  minus  exponi  etiam  de  corporali- 
bus  auribus  potest ;  eritque  sensus  :  Qui 
habet  aures  audiendi,  id  est  corporales  au-  C 
res,  per  quas  fit  primordialis  seu  sensitiva 
auditio,  audiat,  non  solum  corporaliter, 
sed  intellectualiter  quoque  audita  conside- 
ret.  Naturale  est  equidem  homini,  ut  in- 
tellectiva  sua  cognitio  ex  sensitiva  sumat 
exordium.  Interior  autem  auditus  est  ipse- 
met  intellectus,  qui  pro  quolibet  sensu  in- 
teriori  accipitur,  seu  per  quemlibet  illo- 
rum  exprimitur,  sicut  ait  Basilius.Denique 
triplex  assignatur  auditus,  videlicet  sensi- 
tivus,  intellectivus  et  obeditivus,  quia  tunc 
proprie  dicimur  praecepta  Uei  audire,  dum  D 
obedimus  eisdem.  Hanc  aurium  distinctio- 
nem  tangit  Moyses,quum  in  Deuteronomio 

Deut.wix,  loquitur  Israelitis  :  Vos  vidistis  universa 
magnalia  quse  coram  vobis  fecit  Dominus; 
et  non  dedit  vobis  Dominus  cor  intelli- 
gens,  et  aures  quse  possent  audire.  Postre- 
mo,  ut  asserit  Beda,  quoties  in  Evangelio 
vel  Apocalypsi  haec  admonitio,  Qui  habet 
aures,  etc,  interponitur,  mysticum  esse 
quod  dicitur,  demonstratur,  atque  inten- 
tius  inquirendum. 


2,  i. 


Interrogabant  autem  eum  discipuli  ejus,  9 
qum  esset,  id  est,  quid  significaret,  luvc 
parabola.  Hoc  sciscitati  sunt,  non  statim 
proposita  ista  parabola,  aut  in  navi  qua 
praedicabat  ;  sed,  ut  in  Marco  habetur,  Marc.  iv, 
quum  esset  singularis,  id  est  separatus  et  10' 
vacans  a  turba.  Ilaque  discipuli  veritatis, 
avidi  esse  debent  ac  studiosi  ad  cognoscen- 
dum  veritatem,  et  quum  quae  audierint 
seu  legerint  non  intellexerint,  a  magistris 
et  doctoribus  inquirere  intelligentiam  non 
omittant,  nec  erubescant,  quia  Apostoli 
hoc  fecerunt.  Porro  ut  adstruit  Origenes, 
parabola  est  sermo  quasi  facti,  non  autem 
facti  juxta  id  quod  dicitur,  sed  possibilis 
fieri,  significativus  rerum  per  transum- 
ptionem  eorum  quae  in  parabola  tradun- 
tur.  yEnigma  vero  est  processus  sermonis 
in  his  quae  dicuntur  quasi  facta  :  quae  ta- 
men  non  sunt  facta,  nec  possibilia  fieri, 
signant  vero  aliquid  in  occulto,  sicut  quod 
dicitur  in  libro  Judicum,  Ierunt  ligna  ut  judic.w*. 
ungerent  super  se  regem. 

Quibus,  puta  Apostolis,  ipse  dixit  :  Vo-  10 
bis  datum,  hoc  est  desuper  concessum, 
est,  et  frequenter  conceditur,  per  gratiam 
singularem,  tanquam  aeternaliter  praedesti- 
natis  ad  beatitudinem  tantam,  nosse  my- 
sterium  regni  Dei,  hoc  est  palam  intel- 
ligere  spirituales  ac  mysticos  intellectus 
divinae  Scripturae  seu  sacra  secreta  mili- 
tantis  Ecclesise.  Tam  enim  Scriptura,  quam 
militans  Ecclesia,  regnum  Dei  et  regnum 
ccelorum  vocatur,  in  qua  ccelestis  regni 
felicitas  nuntiatur,atque  spiritualium  epu- 
larum  deliciosa  refectio  continetur.  Vel  sa- 
pientia  evangelicse  legis  vocatur  mysteri- 
unrregni  Dei,  quia  est  quoddam  occultum 
incredulis  et  perversis,  per  quod  ad  re- 
gnum  supernum  pertingitur,  et  quia  quid 
sit  beatitudo  regni  seu  patriae  Beatorum  et 
qualis  sit  status  eorum,  in  ea  addiscitur. 
Unde  in  Joanne  ait  Salvator  :  Pater,  mani-  joann. xvn, 
festavi  nomen  tuum  hominibus  quos  de-  6- 
disti  mihi  de  mundo ;  et  denuo,  Haec  est  jbid.  3. 
vita  aeterna,  ut  cognoscant  te  solum  verum 
Deum,  et  quem  misisti  Jesum  Christum. 

.....  r,       o-  /•  •  -     •.  •     t.        Matth.xi, 

Alibi  quoque  :  Conhteor  (mquit)  tibi,  Pa-  25. 


KNARRATIO    IN    CAP.    VIII    LUC.f:.    —   ART.    XX 


563 


ter,  quia  abscondisti  heec  a  sapientibus  et 
prudentibus,  et  revelasti  ea  parvulis.  I)e- 
nique  Apostolis,  tanquam  posl  Christum 
summis  Ecclesias  doctoribus,  revelanda 
luculentius  erant  Scriptura?  mysteria  ac 
divina  secreta,  ut  de  his  alios  edocerent. 
Ceteris  aulem  datum  est  nosse  myste- 
rium  regni  Dei  in  parabolis,  id  est  aeni- 
gmatice  et  obscure,  propter  incapacitatem 
seu  culpam  eorum,  ut  videntes  corporali- 
ter,  non  videant  spiritualiter,  quia  meam 
humanitatem  atque  miracula  foris  cernen- 
tes,  divinitatem  meam  et  miretculorum  vir- 
tutem  non  consideraverunt,  et  audientes 
verba  mea  corporali  auditu,  non  intelli- 
gant  ea  mentali  intuitu.  Et  quod  ait  Salva- 
tor,  Ut,  non  causaliter,  sed  consecutive 
accipitur  :  non  enim  ad  hoc  Christus  pa- 
rabolice  est  locutus,  ut  illi  excaecarentur, 
sed  ad  suam  praedicationem  illorum  excoe- 
catio  est  secuta;  et  justo  judicio  negata  est 
illis,  tanquam  indignis  intelligentia  spiri- 
tuali,  quia  et  si  eam  audissent,  forsitan 
despexissent. 
11  Est  autem  Jmc  parabola,  hoc  est  ita  ut 

subditur  exponenda.  Semen  est  verbum 
Dei,  id  est,  per  semen  intelligitur  pra> 
dicatio,  seu  doctrina  verbi  ccelestis,  sive 
Scripturse.  Verbum  autem  Dei  aptissime 
semen  vocatur,  quoniam  mentem  fecun- 
dat,  opus  meritorium  inchoat,  fructum  vir- 
tutis  producit,  animam  reficit,  et  instar 
seminis  in  audientium  cordibus  spargitur. 
Sed  et  ipsemet  Christus,  increatum  Dei 
Verbum,  dicitur  semen,  juxta  illud  in  Ge- 
Gen.  xxn,  nesi  :  In  semine  tuo  benedicentur  omnes 
i8;xxvi  4;      ntes   Qhristus  etiam  orsus  est  praedica- 

xxvm,  14.     "->  * 

re,  ut  se  ipsum  audientium  cordi  insere- 
ret,  in  ipsumque  crederent  ac  sperarent, 
sicque  per  fidem,  spem,  et  caritatem   in 

Ephet.  lii,  ipsis  maneret,  sicut  ait  Apostolus  :  Habita- 
rc  Christum  per  fidem  in  cordibus  vestris. 
Prseterea  quadruplex  assignatur  semen. 
Primum  est  semen  seminatum  ef  in  utero 
Virginis   incarnatum  pro  nobis,  videlicet 

Gaiai.  ni,  Christus,  dicente  Apostolo  :  Non  dicit,  In 
seminibus,  quasi  in  multis ;  sed  quasi  in 
uno,  In  semine  tuo,  quod  est  Christus.  Se- 


17. 


16. 


A  cundum  csl  semen  seminatum  in  nobis, 
utpote  verbum  Dei,  gratia,  virtutes  el  dbna 
Spiritus  Sancti  :  de  quo  semine  hic  lit 
sermo.  Tertium  est  semen  seminatum  a 
nobis,  scilicet  opera  virtuosa,  juxla  illud 
Psalmi  :  Euntes  ibant  et  flebant,  mittentes  />s.cxxv,6. 
semina  sua.  Quartum  est  semen  scmina- 
ttim  dc  nobis,  puta  nos  ipsi,  quos  Christus 
in  sua  seminavit  Ecclesia  :  de  quo  semine 
scriptum  est  in  Isaia,  Nisi  Dominus  Sa-  /«.  i,  9. 
baoth  reliquisset  nobis  semen,  quasi  Sodo- 
ma  fuissemus.  De  quo  etiam  in  Matthaeo 

H  loquilur  Christus  :  Bonum  semen  sunt  filii  Matth.xm, 
regni,  id  est  electi.  Unde  in  Isaia  fertur  de  38' 
Christo  :  Si   posuerit  pro  peccato  animam  /s.  un,  io. 
suam,  videbit  semen  longaevum. 

Qui  autem  secus  viam,  id  est  homines       12 
auditores  designati  per  locum  prope  viam, 
penitus  infecundum,  hi  sunt  qui  audiunt 
verbum  Dei  corporali  auditu,  informique 
seu  inobedienti  intellectu,  quibus  compe- 
tit,  illud  Jacobi  :  Si  quis  auditor  est  verbi     Jacob.i, 
Dei,  et  non  factor,  hic  comparabitur  homi- 23'24- 
ni  consideranti  vultum  suum  in  speculo  ; 

C  consideravit  enim  se,  et  abiit,  et  statim 
oblitus  est  qualis  fuit.  Deinde  venit  diabo- 
lus,  non  essentise  animae  illabendo,  sed  per 
tentationis,  suggestionem  eam  aggredien- 
do  :  cujus  adventus  vitiosis  et  reprobis  est 
periculosus  et  pessimus,  secundum  illud 
Apocalypsis,  Vee  terrae  et  mari,  quia  venit  Apoc.xu, 
ad  vos  diabolus,  habens  iram  magnam. 
Invidet  nempe  humanse  saluti  :  et  tunc 
quemque  magis  cupit  tentare,  quum  vide- 
rit  eum  boni  aliquid  inchoare.  Et  quoniam 
auditio  verbi  Dei,  est  melioris  vitae  exor- 

D  dium,  potissimum  verbo  Dei  insidiatur,  et 
illud  de  auditorum  corde  auferre  molitur. 
Propter  quod  subditur  :  et  tollit  verbum 
de  corde  eorum,  hoc  est,  salubrem  verbi 
memoriam,  et  exsecutionem  obedientialem 
sua  tentatione  tollit  ab  eis,  quia  non  rite 
resistunt  diabolo  ;  ne  credentes  fide  for- 
mata,  salvi  ftant,  evadendo  peccata,  con- 
sequendo  gratiarum  charismata  et  dona 
gloriae  sempiterna.  Ad  illam  quippe  bea- 
titudinem  ascendere  nos  mortales  et  cor- 
porales  maxime  dolet,  et  impedire  cona- 


12. 


5(54 


KNARRATIO    IN    CAP.    VIII    LCCM. 


ART.    XX 


Sap.  ii,  24, 


13 


lbid.  iv,  3. 


Oseew,  16. 


Eccli.xxiv, 
13. 

XJoann.  m, 
9. 


\Mey.x,iO- 
12;  xix,  23, 
24. 


lur,  a  qua  ipse  immortalis  incorporalisque 
spiritus  est  prolapsus.  Ilinc,  prout  in  Sa- 
pientisc  libro  habetur,  Invidia  diaboli  mors 
introivit  in  orbem  terrarum. 

Deinde  exponit  secundam  differentiam 
aiiditoriim,et  sensus  jain  habitus  est.  Nam 
qui  supra  petram,  id  est  significati  per 
petrosum  et  sterilem  locum  frustra  semi- 
natum,  lii  sunt  qui  quum  audierint,  cum 
gauclio  suscipiunt  verbumDoi,  hoc  est,  li- 
benter  atque  hilariter  audiunt  prsedicatio- 
nem,  ipsa  veritate  delectati,  et  justitiam 
suam  synderesi  approbantes,  sicut  praeci- 
pue  sunt  homines  quidam  bonse  indolis. 
Et  hi  radices  non  habenl,  hoc  est  profun- 
das,  fixas  et  habituales  gratise  ac  virtutum 
perfectiones  seu  fecunditates,  et  firmum 
propositum  ac  stabile  fundamentum,  ex 
quibus  opera  fructuosa  ac  meritoria  ori- 
untur,  quemadmodum  ex  radice  virgulla. 
Hinc  in  libro  Sapientise  asseritur  :  Adulte- 
rinse  plantationes  non  dabunt  radices  al- 
tas ;  et  in  Osee,  Radix  eorum  exsiccata  est, 
fructum  nequaquam  faciet.  Porro  verbum 
Dei  radicatur  finaliter  in  solis  electis.  Pro- 
pterea  in  Ecclesiastico  Deus  Pater  ait  Sa- 
picntiae,  quse  est  Christus  :  In  electis  meis 
mitte  radices.  Hinc  apud  Joannem  scri- 
ptum  est  :  Qui  natus  est  ex  Deo,  non  pec- 
cat,  quoniam  semen  ejus  manet  in  eo.  Qui 
enim  ex  Deo  est  per  prsedestinationem, 
non  peccat  finaliter,  id  est,  in  peccato  non 
consummatur,  sed  gratia  Dei  in  ipso  fina- 
liter  radicatur. 

Quia  acl  tempus  credunt,  fide  aliquali- 
ter  tendente  in  opus,  et  in  tempore  tentati- 
onis  recedunt,  id  est,  quando  a  visibilibus 
aut  invisibilibus  hostibus,  mundo,  carne, 
dsemone  impugnantur,  mente  avertuntur 
a  bono,  et  victi  consentiunt  falsitati.  Tales 
sunt  homines  corde  instabiles  instar  ovi 
versatiles  ;  et  sicut  arbor  idcirco  radice 
privatur,  quia  valde  multoties  transplanta- 
tur;  sic  hi  virtutum  radicibus  non  firman- 
tur,  quia  nimis  facile  de  bono  in  malum 
mutantur.  Et  sicut  Saul  intcr  prophetas 
prophetabat,  et  inter  iniquos  insaniebat; 
sic  isti  inter  virtuosos  compunguntur,  et 


A  inler  vitiosos  mox  subvertuntur.  Quo  con- 

fra  seriptum  esf  :  Non  te  ventiles  in  om-    Eccu.  v, 
nem  ventum;  esto  firmus  in  via  Domini  et  lJ'12, 
in  veritate  sensus  tui.  Apostolus  quoque  : 
Slabiles  (inquit)  estote,  et  immobiles,  abun-  i  Cor.  xv, 
dantes  in  opere  Domini  semper.  Postremo,  58' 
Christus  ad  litteram  hsec  convenientissime 
protulit  de  auditoribus  suis,  quorum  mul- 
ti  visis  ejus  miraculis,  et  doctrinis  ipsius 
auditis,,  crediderunt  quod  esset  propheta 
aut  Christus  ;  sed  postea  insurgente  contra 
Christum  sacerdotuin  et  Pharisseorum  at- 

B  que  Scribarum  persecutione,  recesserunt 
a  Christo.  Prsesertim  tempore  passionis  a 
fide  ipsius  dilapsi  sunt,  quando  populus 
universus  clamavit  :  Sanguis  ejus  super    Matth. 
nos  ;  et,  Non  hunc,  sed  Barabbam.  x,xv"' 25- 

Joann.xwu, 

Deinceps  tertiam  audienlium  differen-  40. 
tiam  interpretatur  Salvator.  Quod  autem       14 
in  spinas  cecidit,  id  est  designati  per  ter- 
ram  spinosam  ac  sterilem,  lii  sunt  qui  au- 
dierunt  verbum  Dei  a  prsedicante  ;  et  a 
sollicil  udinibus ,  id  est  curis  rerum  terre- 
narum    superfluis  :   unde   ait   Apostolus, 
C  Nihil  solliciti  sitis  ;  et  Salomon,  Exspecta-  phMpp.w, 
tio  sollicitorum  peribit ;  et  divitiis,  id  est 6- 

1  Prov.  xi,  7. 

immoderato  amore  et  abusu  divitiarum  : 
contra  quod  ait  Psalmista,  Divitise  si  afflu-  />«.  LXi,  n. 
ant,  nolite  cor  apponere.  Non  enim  sub- 
stantia  creaturse,  sed  possidentis  superflu- 
us  amor  et  inordinatus  usus,  in  culpa  sunt 
et  condemnantur.  Et  voluptatibus  vitw,  id 
est  delectationibus  vitse  carnalis,  quse  opu- 
lentiam  sequi  solent.  Dives  etenim  currit 
ad  Hbitum,  labitur  ad  illicitum.  Propter 
quod  per  Jeremiam  Dominus  protestatur  : 
D  Saturavi  eos,  et  mcechati  sunl.  Euntes,  id  jer.\>,i. 
est,in  sseculo  atque  exsilio  isto,  quod  vel- 
ut  patriam  diligunt,  conversantes,  aut  cor- 
poraliter  a  loco  prsedicationis  ad  sua  eun- 
tes  negotia,  suffocantur,  id  est,  spiritualiter 
opprimuntur  et  occiduntur,  vitam  gratise 
amittentes,  et  vitia  mortalia,  quse  sunt  in- 
leritus  animse,  incidentes.  Hinc  ait  Apo- 
stolus  :  Qui  volunt  divites  fieri,  incidunt  ir*m.vi,9. 
in  tentationem,  et  in  laqueum  diaboli,  et 
desideria  multa,  inutilia  et  nociva,  quse 
mergunt  hominem  in  interitum  et  perdi- 


ENARRATIO    IN    CAP.    VIII   LIHLE.    —    ART.    XX  565 

tionem.  Et  in  Ecclesiastico  quoque  legi-  A  test  proficere,  pacem  mentis  habcre,  Deo 

Eecii.xvm,  tur  :  Post  concupiscen tias  tuas  non  eas,  glorioso  i)lacere.  Ideo  Pauhis  ad  Hebraeos 

30'31'       et  a  voluptate  tua  avertere.  Si  praestiteris  faletur  :  Patientia  vobis  necessaria  est,  ut  Hebr.x,za. 

anima3  tuao  concupisccntias  cjus,  facient  reportetis  repromissionem.  Siquidem  pa- 

te  in  gaudium  inimicis  tuis.  Recte  autem  tientia  est  virtus  moralis  qua  refrenatur 

divitiae  vocantur  a  Christo  spinavquia  pcc-  immoderata  tristitia  ex  vitso  praesentis  ad- 

nales  generant  affectiones  in  anima  possi-  versitatibus  orta.  Qunm  ergo  hsec  vita  sit 

dentis,  eo  quod  cum  limore  perdendi  pos-  advcrsis  occursibus  plena ;  imo  tanto  quis 

sideantur,  et  cum    dolore   perdantur.   Et  molestius  a  diabolo   impugnetur,  quanto 

non  referunt  fruclum :  id  est,  pro  eo  quod  se  virilius  ad  virtutes  exlendere  nititur  : 

verbum  Dei  annuntiatum  est  eis,  opus  seu  constat   quod    sine    patientia  nullus   no- 

meritum  obedientiso  non  reportant.Quibus  strum  queat  proficere. 
u  Petr.u,  timendum  est  illud  Archiaposloli  :  Melius  B      Nemo  autem  luccrnam  accendens,operit       46 

2i, *ii;Prov.  Q^  non  co<nioscere  viam   mstitiso,  quam  eam  vase,  aut  subtus   lectum  ponit,  sed 

XXVI,   I  1.  °  " 

post  cognitionem  reverti  retrorsum.  Con-  super  candelabrum,  ut  intrantes  videant 

tigit  enim  eis  illud  veri  provcrbii  :  Canis  lumen.  Hoc  juxta  superficiem  litterae,  in 

reversus  ad  vomitum  suum  ;  et,  Sus  lota  exterioribus  certum  est,  quod  nemo  ratio- 

in  volutabro  luti.  nabiliter  agcns;  accendit  lucernam,  nisi  ut 

Postremo,  quarta  audientium  differentia  lumine  ejus  quisquam  utatur  :  etiam  si 

15       cxplanatur.  Quod  autem  in  terram  bonam,  ad  horam  occultetur  lucerna,  ideo  tamen 

id  est  figurati  per  terram  fructiferam,  et  accensa  est  ut  congruo  tempore  prsebeat 

per  semen  projectum  in  eam,  hi  sunt  qui  aliis  lucem.  Sed  per  lucernam   intelligit 

in  corde  bono  per  dona  naturae,  et  optimo  Christus  Apostolos  a  se  illustratos,  quibus 

per  donagratise  :  dona  enim  naturso  ap-  regni  ccelestis  patefecit  mysterium  :  ideo 

tant  hominem  ad  virtutes,  et  subserviunt  C  plane  ut  ipsi  illud  aliis  declararent.  Unde 

gratise;  audientes  verbum  retinent,  id  est,  de  Joanne  Baptista  testatus  est  Christus  : 

auditam    prsedicationem    memoriter    ser-  Jlle,  inquicns,  erat  lucerna  ardens  et  lu-    Joann.v, 

Ps.cwm,  vant,  juxta  illud  in  Psalmo  :  In  corde  meo  cens.  Bursus,  lucerna  intelligi  potest  evan- 35' 

"'  abscondi  eloquia  tua,  ut  non  peccem  tibi ;  gelica  doctrina  ac  jussio,  secundum  illud 

et  fructum  afferunt,  id  est,  opera  virtuo-  Proverbiorum   :    Mandatum   lucerna   est ;  Prw.  vi,23. 

sa  producunt,  cognita  adimplendo,  sicut  lex,  lux.  Itemque  in  Psalmo  :  Lucerna  pe-  Ps.  cxvm, 

/aco6.i,22.  Jacobus  monet  :  Estotc  factores  verbi,  et  dibus  meis  verbum  tuum.  Hanc  lucernam  l05' 

non  auditores  tantum,  fallentes  vosmetip-  Christus  in  Apostolorum  cordibus  inflam- 

sos.  Afferunt  itaque  fructum  in  patientia,  mavit  et  illustrayit,  ut  eam  non  occulta- 

id  cst  sequanimi  tolerantia  adversitatum,  rent,  sed    panderent   universis,   prout  in 

atque  longanimi  futurorum   prsestolantia  Matthaeo  fatur  :  Quae  in  aure  auditis,  prae-  Matth.x, 

pra^miorum,  disposilionem  Dci  fideliter  el  D  dicate  super  lccta.   Insuper,   ut  Maximus  27- 

infrangibilitcr  prcostolando,  sicut   ad  He-  ait.  ipsemet  Christus  ut  homo,  lucerna  est, 

Hebr.M,  braBOS  scribit  Apostolus :  Abraham  longani-  quam  Deus  Trinitas  illustravit, ut  omnibus 

l5'  mitcr  ferens,  adeptus  est  repromissionem;  habitantibus  domum,   id   est  hunc  mun- 

76id.  xii,  i .  et  denuo,  Per  patientiam  curramus  ad  pro-  dum,  effulgeat ;  et  super  candelabrum  po- 

positum  nobis  certamen.  Unde  ait  Grego-  sita  est,  id  est  super  Ecclesiam,  sicut  ait 

rius  :  Tcrra  bona  fructum  per  patientiam  in  Psalmo  :  Ego  autem  constitutus  sum   P«.u,6. 

reddit,  quia  nulla  sunt  bona  quco  agimus,  rex  ab  eo  super  Sion   montem   sanctum 

si  non  sequanimitcr  proximorum  mala  to-  ejus,  praedicans  prooceptum  ejus. 
jacob.v,7.  leramus.  Et  in  Jacobo  legitur  :  Agricola         Porro  nomine  vasis,  intelligi  potest  oc- 

patienter  exspectat  fructum    terrae.  Imo,  cultatio  vcrbi  Dci  cx  timore  carnali  proce- 

ut  brcviter  dicam,  sinc  patientia  nemo  po-  dens  ;  per  lectum  vero  signatur  occultatio 


566 


ENARRATIO    IN   CAP.    VIII    LVCJE.    —   ART.    XX 


>. 


verbi  Dei  ex  prosperitatc  et  delectatione 
(juietis  terrensB  emanans  :  quorum  utrum- 
Maith.x,  que  prohibelur,  Christo  dicente,  Nolite  ti- 
mere  eos  qui  corpus  occidunt.  Candela- 
brum  vero  vocatur  Ecclesia,  juxta   illud 

Apoe.  1,20.  Apocalypsis  :  Septem  candelabra,  septem 
Ecclesise  sunt.  Itaque  evidenter  et  publice 
prsedicandum  docet  Salvator,  ut  nec  timo- 
re  adversitatis,  nec  amore  prosperitatis, 
lucerna  divini  occultetur  s^rmonis.  Quem- 
admodum  autem  candelabrum  in  altum 
erigitur,  et  in  ipso  lumen  levatur ;  sic  qui 
in  Ecclesiis  prseficiuntur,  debent  esse  su- 
blimes  per  vitam  virtuosam,  intusque  lu- 
cidi  per  fidem,  rectam  intentionem  ac  sa- 
pientiam,  et  foris  lucentes  per  doctrinam 
et  exemplarem  conversationem  :  in  cujus 
signum,  Creator  ab  exordio  constituit  lu- 
minaria  in  firmamento,  quod  est  pars  su- 
perior  mundi,  bestias  vero  in  terra,  quia 
carnales  et  fatui  non  debent  esse  praelati, 
sed  subditi.  Sed,  heu  !  contrario  modo  fit 
hodie,  juxta  quod  in  Ecclesiaste  Salomon 

Eccie.x,i.  loquitur  :  Vidi  servos  in  equis,  et  princi- 
pes  ambulantes  quasi  servos  super  ter- 
ram.  Nam  et  Aristoteles  ait  :  Qui  deficit 
ratione  atque  prudentia,  naturaliter  servus 
est,  etiam  si  accidentaliter  dominetur ;  et 
qui  prudentia  viget,  naturaliter  dominus 
est,  etiam  si  fortuito  servus  sit. 
17  Non  est  enim  occultum,  quod  non  ma- 

nifestetur  ;  neque  absconditum,  quod  non 
cognoscatur ,  et  in  palam  veniat.  Per  oc- 
cultum  intelligi  potest  quod  ex  propria 
natura  homines  latet,  ut  sunt  cogitationes, 
affectionesque  cordis  ;  per  absconditum 
vero,  quod  per  humanam  latet  astutiam, 
ut  sunt  exteriora  opera  callidorum,  spe- 
ciem  boni  habentia,  quum  sint  mala.  Vult 
ergo  affirmare  Salvator,  quod  omne  vitao 
hujus  secretum  in  die  judicii  publicabi- 
tur.  Sicque  verba  haec  sunt  quasi  commi- 
natoria  pcenae,  et  per  modum  commina- 
tionis,  inducentia  ad  hoc  ut  verbum  Dei 
publice  praedicetur.  Secundo,  intelliguntur 
hsec  verba  de  mysteriis  quae  Christus  ma- 
Matth.x,  nifestavit  Apostolis,  et  jussit  per  eos  ape- 
riri  hominibus  :  qui  quod  ipse  docuit  in 


27 


A  obscuro,  voluit  per  eos  clare  annuntiari 

in  mundo.  Videte  ergo  quomodo  audiatis,        18 
id  est,  solerter  perpendite  qua  ratione  et 
intentione  vobis  ista  denuntiem,  et  dili- 
genter  hsec  auscultate,  atque  ceteris  ea- 
dem  sicut  vobis  commisero,  praxlicate. 

Qui  enim  habet,  hoc  est,  dona  Dei  et 
verbum  doctrinae  sollicite  audit,  memori- 
ter  tenet,  vigilanter  custodit  et  implet, 
dabitur  ei  incrementum  gratisc  ac  virtu- 
tum.  Rursus,  Qui  habet,  id  est,  Deo  datori 
gratus  est,  considerando  unde  acceperit, 

B  gratiasque  agendo,  dabitur  ei  gratia  ma- 
jor  :  sed  et  habenti  gratiam  et  meritum, 
datur  gloria  et  prsemium  ;  habenti  bonum 
propositum  et  ferventem  affectum,  datur 
gratia  exsecutionis  et  operandi  facultas. 
Et  quicumque  non  habet,  hoc  est,  donum 
quod  habet  debite  non  custodit,  vel  Deo 
gratias  non  exsolvit,  vel  modicum  habet, 
ita  ut  comparatione  aliorum  quasi  nil  vi- 
deatur  habere(ut  illi  qui  per  locum  petro- 
sum  atque  spinosum  signati  sunt,  respectu 
eorum  qui   per  terram  bonam  notantur, 

C  quasi  nihil  habere  videntur),  etiam  quod 
putat  se  habere,  id  est  secure  aut  stabiliter 
possidere,  auferetur  ab  eo  :  quia  per  in- 
gratitudinem  et  negligentiam  suam  mere- 
tur  bonis  sibi  concessis  privari,  quemad- 
modum  dictum  est  de  auditoribus  malis 
verbi  ccelestis,  quod  per  tentationes  et  tri- 
bulationes  irruentes  vincuntur,  donisque 
gratise  destituuntur. —  Itaque,  quanto  quis 
gratiam  sibi  collatam  diligentius  timora- 
tiusque  custodierit,  atque  in  ea  crescere 
studuerit,   tanto  plus  bonis    spiritualibus 

D  abundabit,  et  mens  ejus  a  Deo  multiplici 
dono  implebitur  ;  quanto  autem  intimora- 
tior,  incustoditior,  et  vane  securior  fuerit, 
tanto  citius  gratiam  Dei  amittet.  Ideo  ait 
Scriptura  :  Beatus  homo  qui  semper  est  pr0v. 
pavidus  ;  et  rursus,  Omni  custodia  custodi  *??'"'  'f; 

1  loid.  iv, 23. 

cor  tuum  ;  itemque,  Si  non  instanter  tenu-    Eccii. 
eris  te  in  timore  Dei,  cito  subvertetur  do-^^^"' 4' 
mus  tua.  Sed  quia  hsec  multi  non  implent, 
cito  a  bono  labuntur  proposito,  dum  ab 
objectis  divitiarum,  deliciarum  aut  hono- 
rum  sasculi  hujus  moventur.  Necesse  est 


ENARHATIO    IN    CAP.    VIII    Ll'(LE. 


ART.    XX 


567 


5. 


ergo  ut   in  virtutibus    stabiles  simus,  et  A 
passiones  habeamus  rationi  subjectas,  om- 
nemque  motum  inordinatum  prompte  vin- 
cere  valeamus. 

19  Venerunt  autem  ad  illum,  scilicet  Je- 
sum,  mater  et  fralres  ejus,  hoc  est  cogna- 
ti,  non  filii  Maria?  Christiferae,  ut  mentiens 
dixit  immundus  Helvidius  ;  nec  filii  Jo- 
seph  ex  alia  conjuge,  ut  aliqui  putant  : 
quorum  aestimationem  Beda  redarguens, 
asserit  etiam  S.  Joseph  in  virginitate  man- 
sisse,  ut  pudicissimae  Virginis  custos  et 
sponsus  esset  condignus.  De  his  aut  tali-  B 
bus  fratribus  Christi,  scriptum  est  in  Jo- 

Joann.  vn,  aiine  :  Neque  enim  fratres  ejus  credebant 
in  eum.  Est  equidem  consuetudo  Scriptu- 
ree,  ut  consanguinei  alicujus  fratres  ejus 
vocentur  :  sicut  in  Genesi  Abraham  ait  ad 
Gen. xm,8.  Lot,  Fratres  sumus  ;  et  in  libris  Regum 
UBeg.x^.  Joab  ad  Amasam,  Salve,  mi  frater.  Et  non 
poterant  adire,  id  est  accedere,  eum  prre 
turba.  Dicunt  nonnulli,  sequentes  Chryso- 
stomum,  quod  diabolus  cernens  quemad- 
modum  Christus  ostenderet  se  esse  Filium 
Dei,  induxit  parentes  ejus  carnales,  ut  per  C 
illorum  praesentiam  ejus  obscuraret  divi- 
nitatem,  videlicet  ne  a  populo  Dei  Filius 
crederetur,  dum  ejus  carnalis  adesset  pro- 
pinquitas.  Sed  nequaquam  inductione  aut 
snggestione  diaboli  arbitror  beatissimam 
Virginem  ad  accessum  hunc  motam,  sed 
ex  fervida  sui  unici  Filii  dilectione,  imo 
potius  ex  Spiritus  Sancti  ordinatione,  ob 
nostram  occasione  hujus  accessus  datam 
instructionem,  sicut  subjungitur. 

20  Et  nuntiatum  est  illi  :  Mater  tua  et 
fratres  tui  stant  foris,  volentes  te  videre.  D 
Lucas  hoc  loco  non  observat  ordinem  rei 

Matth.xiu  gestae,  quia  ut  in  Matthaeo  et  Marco  patet, 

46  et  seq-\  quod  jam  dicitur,  contigit  Jesu  exsistente 

Marc.mM  in  domo  ante  praescriptum  sermonem.  Et 

fe^y lv'  quamvis   aliqui  dicant,  eum  qui    Christo 

praedicanti  nuntiavit  adesse  matrem  suam 

ac  fratres,  fuisse  insidiatorem  et  malitiose 

commotum,  tanquam  diaboli  advocatum, 

et  experiri  volenlem  an  Christus  propter 

carnales  propinquos  actum  praedicationis 

omitterct;  quod  si  faceret,  cum  de  carnali 


increparet  affectu  :  nihilo  minus  absolu- 
te  credendum    quod    in  Marco  manifeste   Mare.m, 
habetur,  videlicet  quod  iste  fuerat  missus    ' 
a  matre  Christi  et  fratribus  ejus  ad  eum. 

Qui  respondens  dixit  ad  eos  :  Mater  mea  21 
et  fratres  mei,  Jti  sunt  qui  verbum  Dei  au- 
diunt  et  faciunt .  Hoc  multipliciter  intelli- 
gi  potest  :  Primo,  ut  Christus  dicat,  audi- 
tores  factoresque  verbi  Dei  suam  matrem 
et  fratres  suos,  id  est  sibi  tam  caros,  sicut 
mater  a  filio,  et  fratres  a  fratre  amantur. 
Secundo,  quod  tanto  propinquiores  sint 
sibi,  quanto  rebus  divinis  fuerint  magis 
intenti.  Tertio,  ut  mater  Christi  spiritua- 
liter  nominetur  :  quoniam  per  contempla- 
tionem  ipsum  corde  concipiunt,  atque  per 
praedicationem  et  exemplarem  conversati- 
onem  in  aliorum  cordibus  ipsum  gignunt, 
sicut  ait  Apostolus  suis  discipulis  :In  Chri-  iconv.is. 
sto  Jesu  per  Evangelium  ego  vos  genui,  id 
est,  ad  esse  spirituale  induxi,  ut  Christus 
per  fidem  et  caritatem  esse  et  habitare 
inciperet  vestris  in  mentibus.  De  qua  ge- 
neratione  aliqui  probabiliter  dicunt  in- 
telligendum,  quod  per  Jsaiam  de  Christo 
praedictum  est  :  Generationem  ejus  quis  /«•  lim,  8. 
enarrabit?  Ibi  enim  subjungitur,  Quia  ab-  ibidem. 
scissus  est  de  terra  viventium,  ut  Hierony- 
mus  transtulit.  Septuaginta  autem  inter- 
pretes  transtulerunt,  Quia  tolletur  de  terra 
vita  ejus  :  et  redit  in  idem.  Certumque 
est  quod  abscissio  Christi  de  terra  viven- 
tium,  utpote  crucifixio  ejus,  non  sit  causa 
ineffabilitatis  suae  generationis  divinae  a 
Patre  aeterno,  nec  etiam  suae  generationis 
materna?  ex  Virgine ;  sed  occisio  illa  est 
causa  quod  ineffabiliter  admirabilis  sit  spi- 
ritualis  generatio  Christi  in  corde  creden- 
tium,  per  multiplicationem  fidelium.  Nem- 
pe  hoc  summe  ineffabiliterque  mirabile 
est,  quod  tolus  pene  mundus  potuit  ad  tam 
incomprehensibilem  fidem  ac  arduissimam 
legem  hominis  in  patibulo  interfecti  con- 
verti.  —  Denique  tales  etiam  sunt  fratres 
Christi,  non  solum  quia  in  natura  humana 
cum  ipso  communicant,  sed  et  quia  ado- 
ptivi  sunt  filii  Patris  aeterni,  et  Christo 
affectu  ac  opere  assimilati.  Unde  in  Joan- 


o08  ENARRATIO    IN   CAP.    VIII   LUCjE.    —   ART.    XXI 

Joamu i,  12.  ne  asseritur  :  Quotquol  roceperunt  eum,  A  Christus  ita  locutus  est,  ad  ostendendum 

dedit  eis  polcslalem  filios   Dei  fieri.  Ad  quod  felicior  est  conceptio  spiritualis,  quam 

Ilebreeos   quoque   ait   de   Christo  Aposto-  carnalis  secundum  se.  Ideo  Augustinus  in 

Hebr.uM.  lus  :  Debuit  per  omnia  fratribus  assimi-  libro  de  Virginitate  testatur  :  Deatior  fuit 

76irf.ii,  12.  lari ;  et  rursus  :  Non  confunditur  fratres  Maria  profitendo  fidem  Christi,  quam  con- 

eos  vocare,  dicens,  Nuntiabo  nomen  tuuni  cipiendo  carnem  Christi  :  quia  nil  ei  ma- 

fratribus  meis.  terna  propinquitas  profuisset,  nisi   illum 

Pra?terea  Christus  verba  protulit  praein-  felicius  corde  quam  carne  gestasset. 

ducta,   non  quasi   excludens   honorem  et  Ex  his  Domini  Jesu  verbis  factisque  pa- 

amorem  parentum,  quum  ipse  per  Moysen  tet,  quam  reprehensibiles  sint  Christiani, 

Exod. xx,  jusserit,  Honora  patrem   tuum  et  matrem  praesertim  clerici,  et  maxime  religiosi,  qui 

16'  e"'N'tuam;  nec  quasi  aspernans  et  negans  ma-  facili    occasione    infra  Horas   vel   debitas 

trem  et  cognationem  carnalem, quasi  phan-  B  orationes   occurrentibus   dant   responsum 

tasticum  habuerit   corpus,   ut  Manicheeus  sine  necessitate,  vel  chorum  egrediuntur, 

confinxit  :  sed  secundum  Ambrosium,  ut  et   interrumpunt   divina,  seu   verba    ina- 

paternis  mysteriis  magis  quam  maternis  nia  admiscent.  Utinam  tantum  honorarcut 

affectibus  se  debere  ostendat,  et  religiosio-  Deum  dignitatis  et  glorise  infinitae,  quan- 

rcs  copulee  mentium  doceantur  esse  quam  tum  hominem  aliciijus  reputationis,  cui  si 

corporum,  nec  propter  opus  externum  de-  colloquerentur,  non  tam  abrupte  et  irre- 

bere  omitti  opus  divinum  ;  item  ut  decla-  verenter  se  ab  ipso   averterent   seu  abi- 

raret   se   non    solum    habere    matrem   et  rent,  prsecipue  si  inferior  illo  qusereret  eos 

fratres  carnales,  sed  etiam  spirituales  ;  et  affari.  Itaque  in  hoc  ipso  nos  emendemus, 

rursus,  ut  doceret  nos  carnalem  affectum  pensantes  quod  in  libris  Regum  ait  Altis- 

abjicere,  nec  propter  cognatos  sive  paren-  simus  :  Quicumque  glorificaverit  me,  glo-    \Reg. u, 

tes  a  Dei  servitute  debere  recedere,  nec  C  rificabo  eum ;  qui  autem  contemnunt  me, 

operi   Dei  quidquam    prseferre.  Postremo  erunt  ignobiles. 


ARTICULUS   XXI 


PROSECUTIO    ELUCIDATIONIS    HUJUS    CAPITULI,    A    LOCO    QUO   DICITUR    l    FACTUM    EST   AUTEM 
IN   UNA   DIERUM,    ET   IPSE   ASCENDIT   IN   UNAM   NAVICULAM. 


0' 


36 


UIA  supernaturalis  fuit  Christi  doctri-  D  racula,  ut  unum  fulciatur  ex  alio.  Nunc 

na  ct   lex  quam    praestabat,  oportuil  ergoquoddam  maguificum  Filii  Dei  opus 

eam  supernaturalibus  argumentis,  puta  mi-  narratur. 

raculis  soli  Deo  possibilibus,  roborari,  ut         Factum est  autemin  una dierum.  Quem-       22 

constaret  eam  esse  divinam,  quum  ad  ejus  admodum  in  Marco  habetur,  quod  hic  fa-   Marc.  iv, 

confirmationem  talia  operaretur  Deus,  qui  ctum  describitur,  contigit  eodem  die  quo  35- 

falsitatis   nec  testis,  nec  confirmator  po-  preedicatio  parabolae  seminationis,  et  ac- 

test  consistere.  Hinc  in  Joanne  evangelista  cessus  virgineee  Matris  immediate  prsescri- 

Joann.  v,  ait  Salvator  :  Opera  quae  dedit  mihi  Pater,  ptus.  Et  ipse  ascendit  in  unam  naviculam. 

testimonium  perhibent  de  me.  Unde  per  Paupertalis  enim  et  humilitatis  magister, 

totum  evangelica3  legis  textum, commixtim  abjecta  et  parva  elegit,  atque  in  omnibus  iCor.i,27, 

describuntur  Christi  documenta  atque  mi-  ad  humililatem  nos  invitavit  :  idcirco  par-  "' 


ENARRATIO    IN   CAP.    VIII    LUILE.    —   ART.    XXI 


569 


vam  consuevit  ingredi  navim  ipse,  de  quo  A 
ft.xciv.s.ait  Psalmista  :  Quoniam  ipsius  est  mare 
et  ipse  fecit  illnd.  Et  discipuli  ejus,  puta 
Apostoli,  qui  ei  familiarius  adhaeserunl.  Et 
ait  ad  illos  :  Transfrctemus  trans  sta- 
gnum,  id  est  ultra  aquam  hanc  stantem, 
noii  effluentem  :  quae  etiam  dicitur  marc, 
juxta  proprietalem  idiomatis  Hebracorum, 
(|iii  quamcumque  magnam  congregationem 
aquarum  nominant  mare.  Dicitur  quoqiic 
haec  aqua  stagnum,  a  stando  :  quia  alvcnm 
quo  extra  proprium  locum  fluat,  non  ha- 
bet  ut  flumina,  sed  in  suo  sta-ns  loco,  ven-  B 
tis  atque  procellis  est  inquietum  ;  hincque 
appellatur  Genesareth,  quasi  generans  au- 
ram  crispantibus  ojus  undis  ex  ventorum 
impulsu.  Et  ascenderunt  in  naviculam. 

23  Navigantibus  autem  illis,  obdormivit. 
Qui  futuram  mox  tempestatem  et  Aposto- 
lorum  trepidationem  prsevidit,  non  casu 
aut  sine  magna  ratione,  instante  obdorrni- 
vit  periculo.iiV  descendit  procella  venti  in 
stagnum,  vel  ex  naturalibus  cansis,  vel 
potius  Deo  miraculose  sic  ordinante,  ad 
ostendendam  Christi  potentiam  ;  et  com-  C 
plebatur  navicula  aquis,  juxta  illud  Mat- 

Matth.vm,  thaei  :  Ecce  motus  magnus  factus  est  in 

"4"  mari,  ita  ut  navicula  operiretur  fluctibus. 

Et  periclitabantur  :  ita  quod  mortis  peri- 

culum  eis  instabat ;  et  accidisset,  si  non 

24  subvenisset  Salvator.  Accedentes  autem, 
suscitaverunt  eum,  diccntes  :  Pnvceptor, 
perimus.  Quasi  dicant  :  Tu  qui  tam  impe- 
rialiter  miracula  agis,adspice  necessitatem 
servorum  et  discipulorum  tuorum.  Praeci- 
pere  autem.et  dominari  propriissime  com- 
petit  Christo  ratione  suce  divinitatis,  quia  D 
sic  propria  auctoritate,  independentique 
potestate  jubet  ac  dominatur  tanquam  nul- 

li  subjectus.  Conveniunt  quoque  hsec  sibi 
secundum  suam  humanitatem, in  quantum 
omni  creaturae  praelata  et  Verbo  aeterno 
hypostatice  est  unita,  habens  super  om- 
nem  creaturam  imperialem  potentiam,  sed 
dependentem  ac  instrumentalem.  Propter 
/jjUxxvm,  quod  ipse  ait,  Data  esl  mihi  omnis  pote- 
slas  in  ccelo  et  in  terra  :  non  quod  post 
resurrectionem  primo  donata  sit  ei,  imo 


ab  incarnationis  exordio  data  est  sibi  ;  sed 
post  resurreetionem  dicitur  data,  quantum 

ad   manifeslationem  et  usum  seu  exsecu- 
tionem  solito  ampliorem. 

At  ille  surgens  a  somno  :  qui  fuit  in 
Christo  secundum  naturam  suam  scnsiti- 
vam,  non  quoad  partern  animae  snae  intelle- 
ctivam.  Nam  intellectus  et  voluntas  animae 
Christi  nunquam  a  suis  actibus  cessarunt, 
puta  ab  actibus  beatificao  fruitionis,  sed 
indesinenter  per  beatam  visionem  et  feli- 
cem  fruitionem  fuerunt  Divinitati  inten- 
tae.  Certumque  est  quod  in  divina  natura 
somnus  non  cadat.  Itaque  Christus  instan- 
te  tempestate,  sponte  se  dedit  ad  somnum, 
ut  in  se  veritatem  naturae  monstraret  hu- 
manae,  nec  rogaretur  suceurrere  nisi  prseva- 
lente  plenaria  tempestate,  sicque  futnrnin 
gloriosius  perpetraret  miraculum.Si  enim 
vigilasset,  discipuli  incipiente  tempestate 
mox  Christi  implorassent  suffragium.  Id- 
eo  quoque  voluit  tempestatem  hanc  eve- 
nire,  ut  discipuli  sui  ex  tempestatis  tam 
grandis  subitanea  et  supernaturali  seda- 
tione,  confirmarentur  in  fide,  et  ipse  se 
Dominum  maris  ostenderet,  sicut  ante  per 
signa  in  terra  peracta  Dominum  terrae  se 
comprobavit.  Nam  et  ideo  navim  ingressus 
est,  secundum  Origenem. 

Increpavit,\d  est,per  modum  increpan- 
tis  allocutus  est  eos,  ventum  et  tempesta- 
tem,  hoc  est  commotionem,  aquai  :  non 
quod,  juxta  Platonicorum  quorumdam  et 
haereticorum  insanias.omnia  elementa  sint 
animata,    sed   quia   Creatori   obediunt  ac 
subduntur  ad  nutum  ipsius,  quasi  intelle- 
ctualis  essent  naturae.Unde  et  actus  vitales 
eis  metaphorice  adscribuntur,  juxta  illud 
Psalmi  :  Viderunt  te  aquae,  Deus,  viderunt   Ps.  lxxm, 
te  aquae,  et  timuerunt ;  itemque,  Mare  vi-  {ps  CXIMi3. 
dit  et  fugit.  Hinc  scriptum  est  :  Surgens   Mare.  iv, 
Jesus,  comminatus  est  vento,  et  dixit  ma-  39- 
ri,  Tace  et  obmutesce.  Idcirco  in  omni  na- 
tura  creata  ponitur  potentia  obedientialis, 
qua  Deo  creatori    in  cunctis   obedit.  Sed 
nunc  subditur  :  et  cessavit  tempestas,  et 
facta  est  trauquillitas,  tam   materialis   in 
mari,  quam  spiritualis  in  mentibus  disci- 


570  ENARRATIO    1N    CA1\    VIII    LVCM.    —    ART.    XXI 

pulorum  de  sua  ereptioue  gaudentium  :  iu  A  a  me,  quia  homo  peccator  sum,  Domine. 

quo  miraculo  suam  divinitatem  ostendit,  Sic  legitur  in  Vita  beatissimi  Mauri  disci- 

quia  tam   imperiose  et  repente  haec  egit.  puli  S.  Benedicti,  quod  illustris  ille  Florus 

25           Dixit  autem  illis,  id  est  discipulis  :  XJbi  S.  Mauro  se  subdens,  visis  prseclarissimis 

est  fides  vestra  ?  Secundum  Matthseum,  di-  Mauri  miraculis,  non  audebat  eum  tange- 

Matth.\m,  xit  :  Quid  timidi  estis,  modieae  1'idei?  Mar-  re,  et  vix  sine  reverentiali  timore  audebat 

26  . 

iiarc.iv,  C,1S  vero  scribit  eum  dixisse  :  Quid  timidi  eum  adspicere.  Quis  putas  hic  est?  tan- 

40-           estis?  nondum  habetis  fidem?  Sed  nulla  quam  dicant  :  Major  est  quam  scimus,  vel 

est  Evangelistarum  discordia,  quia  totum  a  populo  sestimatur,  ita  quod  supra  homi- 

redit  in  idem.  Imo,  secundum  Augustinum  nem  quid  apparet  in  ipso.  Quia  et  ventis 

in  libro  de  Consensu  Evangelistarum,  om-  imperat  et  mari,  et  obediunt  ei.  Ex  quo 

nia  verba   ha?c   dicere   potuit  et   forsitan  consideraverunt,  quod  vel  Deus  esset,  vel 
dixit,  videlicet  :  Quid  timidi  estis  ?  ubi  est  B  Deo   carus   ac  familiaris,  quod  ad   suum 

fides  vestra,  modicae  fidei  ?  etc.  Itaque  ait :  prseceptum  elementa  mox  obtemperabant: 

Ubi  est  fides  vestra?  quasi  dicat  :  Constat  quemadmodum  Josue  quasi  imperans  \o- Josuex,\». 

ex  hac  vestra  trepidatione,  quod  necdum  cutus  est  soli  et  lunae  ut  starent. 

habetis  fidem   perfectam  :  quam  si  habe-  Postremo,  de  mystica  horum  significa- 

retis,  tempestatem  hanc  potuissetis  sedas-  tione   pertranseo,    quia    super  Mattheeum   ah.  xvh. 

Matth.xvn,  se,  imo  et  montes  transferre.  Habuerunt  hinc  scripsi.  Nos  vero  discipulorum  Chri- 

tamen  aliquantulam  fidem,  qua  credebant  sti   sequentes    vestigia,   ascendamus   cum 

Jesum  posse  succurrere.  Porro,quod  susci-  Christo  in  navim,  id  est,  saeculi  hujus  ad- 

taverunt  Jesum,  ex  fidei  imperfectione  et  versitates  et  tribulationes  pati  non  dedi- 

ignorantia  prodiit..Estimabant  etenim  Chri-  gnemur  ;  sed  viriliter  transfretemus  hoc 

sto  dormienti  non  omnia  tam  clare  inno-  mare  magnum  et  spatiosum,  id  est  prse-  ps. Cm, 25. 

tescere  ut  vigilanti,  quasi  somnus  in  ipso  C  sens  exsilium  inquietudine  et  amaritudine 

actum  rationis  interrumperet, ipseque  dor-  plenum,  scientes  quia  per  multas  tribula-  Ac«.xiv,2i. 

miens  eorum    periculum  non  adverteret,  tiones  oportet  nos  ingredi  regnum  coelo- 

aut  preces  non  sciret.  rum.  Denique  tentationum  tempestate  nos 

Qui  timentes  admirati  sunt,  ad  invicem  invadente,  mox  Christum  devotissimis  pre- 

dicentes.  Quamvis  aliqui  dicant  non  disci-  cibus  cum  omni  fiducia  accedamus,  eum- 

pulos,  sed  alios  qui  erant  in  navi,  fuisse  que  velut  a  somno  excitemus,  dicentes  : 

miratos,magis  tamen  credendum  est,  quod  Exsurge,  Domine,  adjuva  nos.  Qui  enim  in    ps.  xl.m, 

omnes  qui  aderant  sint  mirati,  quia  nec  di-  se  ipso  jam  nunquam  dormit,  nobis  quo-  26- 

scipuli  ante  tale  conspexerunt  miraculum,  dammodo  dormit,  dum  nos  tribulari  per- 

nec  Christi  majestatem  perfecte  noverunt.  mittit.  Imo  quo  dignior  est  anima  corpore, 

Sed  cur  facta  tranquillitate  timebant?  Di-  eo  instantius  clamemus  in  ccelum  ut  ab 

cendum,  quod  iste  fuit  timor  reverentise  D  animse  periculis,  puta  peccatis,  eripiamur, 

Zuc.v.8,9.  et  stuporis,  sicut  et  Petrus   timuit,   viso  quaih  a  corporis  nocumentis. Quumque  vir- 

miraculo  captionis  piscium   miraculosae  ;  tute  et  gratia  Christi  senserimus  nos  adju- 

vel  etiam  timuerunt,  quia  comparatione  tos,  ejus  caritatem  atque  clementiam  circa 

et  consideratione  sanctitatis  majestatisquc  nos  miserrimos  peccatores  humiliter  ad- 

Christi,  propriam  imperfectionem,  fragili-  miremur,  et  Christo  cordialiter  ac  jugiter 

tatem  et  culpam  profundius  attendebant,  regratiemur. 

sicque  divinum  formidabant  judicium,  et  Post  ha?c  recitatur  aliud  Christi  mira- 

animarum   suarum   spirituale   periculum.  culurn.  Navigaverunt  autem,  id  est,  sta-       26 

Vel  certe  timuerunt  Christo  appropinqua-  gnum  praefatum  transnavigando  venerunt, 

re,  arbitrantes  se  ejus  praesentia  esse  in-  Christus  et  ejus  discipuli,  ad  regionem  Ge- 

ibid.%.    dignos,  sicut  et  Petrus  locutus  est  :  Exi  rasenorum  :  quorum  regio  sic  dicta  est,  a 


ENARRATIO    IN    CAP.    VIII    LUC^.    —   ART.    XXI 


571 


principali  civitate  terrse  illius  nomine  Ge- 
rasa.  Circa  quod  ait  Beda  :  Gerasa  est  urbs 
insignis  Arabiae  trans  Jordanem,  juxta  mon- 
tem  Galaad,  quam  tenuit  tribus  Manasse, 
non  longe  a  stagno  Tiberiadis,  in  quo  por- 
ci  prsecipitati  sunt.  Verumtamen  Cyrillus 
ait  :  A"eraciora  exemplaria  nec  Geraseno- 
rum  habent,  nec  Gadarorum,  sed  Gergese- 
norum.  Est  enim  Gadara  civitas  in  Judaea  ; 
stagnum  autem  vel  mare  nuilatenus  inve- 
nitur  in  ea.  Sed  Gerasa  civitas  Arabiae  est, 
nec  mare  nec  stagnum  juxta  se  habens.  Est 
autem  Gergesa,  a  qua  et  Getgeseni,  urbs 
antiqua  juxta  Tiberiacum  stagnum,  cir- 
ca  quam  est  rupes  stagno  vicina,  in  quo 
ostenditur  dejectos  fuisse  porcos  a  daemo- 
nibus.  Quia  tamen  Gerasa  et  Gadara  confi- 
nium  habent  cum  terra  Gergesenorum,  ve- 
risimile  est  inde  ad  horum  terram  porcos 
fuisse  adductos.  Haec  Cyrillus.  Fuit  autem 
haec  regio  ex  alio  littore  maris  praedicti, 
ideo  subditur  :  quce  est  contra  Galilceam, 
id  est  ex  opposito  ejus. 

27  Et  quum  egressus  esset  Jesus  de  navi  ad 
terram  regionis  jam  dictae,  occurrit  ei  vir 
quidam,  non  ratione  virtutis,  sed  sexus, 
vir  dictus,  qui  dcemonium  habebat,  id  est 
a  multitudine  daemonum  possessus,  ut  sta- 
tim  patebit  ex  textu,  jam  temporibus  mul- 
tis,  ita  quod  diu  fuit  insanus ;  et  vestimen- 
to  non  induebatur ,  quia  prae  insaniae  et 
furoris  magnitudine  vestimenta  sibi  adhi- 
bita  laceravit ;  neque  in  domo  manebat  : 
daemoniaci  namque  quietis  sunt  impatien- 
tes ;  sed  in  monumentis ,  id  est  in  foveis 
seu  speluncis  pro  mortuorum  sepultura 
paratis.  Daemon  itaque  mortis  inventor  et 
prima  occasio,  vasa  a  se  possessa  facit  li- 
benter  in  sepulcro  morari,  cupiens  animas 
ad  lacum  trahere  infernalem. 

28  Is  ut  vidit  Jesum,  procidit  ante  illum. 
Homo  obsessus  Jesum  corporaliter  vidit; 
sed  daemones  Jesum  spiritualiter  cognove- 
runt,  et  vas  a  se  possessum  ad  prociden- 
dum  atque  loquendum  moverunt  :  ideo 
verba  a  daemoniaco  isto  prolata,  daemoni- 
bus  adscribuntur  et  competunt,  in  quorum 
persona  daemoniacus  loquebatur.  Procidit 


A  autem  diabolus  ante  Jesurn,  non  humili- 
tate,  sed  necessitate;  non  amore  boni,  sed 
timore  gravioris  supplicii.  Et  simili  modo 
confessus  est  et  locutus  verba  sequentia. 
Et  cxclamans  voce  magna  daemon  per  ho- 
mwwxn, dixit  .*  Quid  mihi  et  tibi,Jesu  Fili 
Dei  altissimi?  quasi  dicat  :  Nulla  nobis 
voluntatis  communio,  nulla  intentionis  et 
vitae  conformitas  :  quid  ergo  accedis  ad 
me  ?  Hoc  est  quod  ait  Apostolus  :  Quae  con-  ucor.  v., 
ventio  Christi  ad  Belial  ?  Et  in  Ecclesia-  ,5- 
stico  scriptum  est  :  Sicut  communicabit  EeciLxm, 

B  lupus  cum  agno  aliquando,  sic   peccator  il,2i' 
justo.  Quae  communicatio  homini   sancto 
ad  canem?  Deinde  tangitur  causa  cur  prae- 
fata  verba  veritatis  laudisque  Christi  dixe- 
rit  diabolus,  qui  mendax  est  ab  initio,  et  Joann.ym, 
mendacia  ex  ppoprio  loquitur  ac  libenter,  44' 
vera  autem  invitus  aut  coacte  seu  prava  in- 
tentione,  scilicet  ut  seducat  tandem,  veris 
falsa  miscendo.  Obsecro  te,ne  me  torqueas. 
Diabolus  quippe  jam  fuit  expertus  quam 
potenter  et  imperialiter  Christus  spiritus 
malignos   ejecerit  :   idcirco  formidabat  a 

C  Christo  expelli,  atque  ab  hominum  laesi- 
one  compesci  :  quod  sibi  tanto  pcenalius 
est,  quanto  plus  odit  genus  humanum.  Sed 
et  Christi  praesentia  sibi  fuit  pcenalis,  sic- 
ut  reo  praesentia  judicis,  et  servo  fugitivo 
prsesentia  domini  sui.  Timuit  quoque  a 
Christo  in  infernum  retrudi.  Jam  in  hac 
daemonum  multitudine  ccepit  impleri  quod 
ait  Apostolus  :  In  nomine  Jesu  omne  genu  PMUpp.n, 
flectatur,  ccelestium,  terrestrium  et  infer-  10' 
norum.  Nec  mirum  quod  daemon  metuebat 
a  Christo  torqueri,  cujus  jam  ccepit  senti- 

D  re  pcenosum  imperium. 

Praicipiebat  enim  spiritui  immundo  ut  29 
exiret  ab  homine.  Sed  si  Christus  hoc  jus- 
sit,  cur  daemon  statim  egressus  non  est  ? 
Et  respondendum,  quod  Christus  non  im- 
peravit  diabolo  statim  exire  :  imo  eodem 
momento  egressus  est  quo  Christus  illum 
egredi  voluit.  Cur  autem  Christus  nondum 
rogatus,  in  tantum  compassus  est  huic  ob- 
sesso,  subjungitur.  Multis  enim  tempori- 
bus  arripiebat  illum,  id  est,  diabolus  ho- 
minem  istum  invasit,  possedit  et  agitavit, 


572  ENARRATIO   IN   CAP.    VIII    LUCiE.    —   ART.    XXI 

atque  vexavit;  et  vinciebatur  obsessus  iste  A  profunditate  ac  mole,  secnndum  ilhid  Ge- 

catenis  in  manibus,  ne  manibus  suis  cui-  nesis,  Rupti  sunt  fontes  abyssi  magnae;  se-  c<m.  vm,h. 

quam   noceret,  et  compedibus  custoditus,  cundo,  pro  infernalis  ergastuli  profundis- 

id  est,  pedes  cjus  ligati  fuerunt  compedi-  sima  vastitate;  tertio,  pro  informi  materia, 

bus  et  adstricti,  ne  discurrendo  aliquem  ut   rursus,   Tenebrse   erant   super   faciem  ibid.i, 2. 

laederel  :  et  ruptis  vinculis,  non  humana,  abyssi ;  quarto,  pro  humanae  mentis  inscru- 

sed  diaboli  potestale,  agebatur  «  dcemonio  tabilitate;  quinto,  pro  divinae  dispositionis 

in  deserto,  id  est,  impellente  diabolo  per  incomprehensibilitate,  juxla  illud  in  Psal- 

deserta  currebat  :  ad  quod  eum  impulit  mo,  Judicia   tua  abyssus   multa.   Maxime  />s.xxxv,7. 

dsemon,  ne  homo  aliqua  arte  aut  potestate  autem  metuebant  hi  dsemones  ad  inferni 

tentns  denuo  ligaretur,  et  utomni  humano  profunda  jaclari  :  ad  quse  tamen  se  nove- 

privaretur  auxilio  in  deserto.  Sciebat  nem-  rant  tandem  Christi  virtute  mergendos,  sal- 
pe  diabolus  quam  veraciter  scriptum  sit  :  B  tein   in  die  judieii,  juxta  illud  Isaiee  :  In  /«.xxiv.ai, 

Eccie.  iv,  Vae  soli,  quia  si  ceciderit,  non  habet  sub-  die  illo  visitabit  Dominus  super  militiam  "• 

10'  levantem.  ceoli  in  excelso,  id  est  aerias  potestates  et 

30  Tnterrogavit  autem  illum  Jesus,  dicens.  contrarias  fortitudines,  et  super  reges  ter- 
Non  ex  ignorantia  inquisivil,  sed  ut  ex  rse ;  et  congregabuntur  congregatione  uni- 
daemonis  responsione  excellentia  virtutis  us  lascis  in  lacum,  et  claudenlur  ibi  in 
Christi    in    daemonum   expulsione   clarius  carcere. 

emicaret ;  et  ad  multiplicem  nostram  in-  Erat  autem  ibi  grex  porcorum  multo-       32 

formationem,  ut  agnoscamus  quam  innu-  rum,  scilicet  duorum  millium,  secundum  Marc.\,\z. 

merabilis  sit  multitudo  invisibilium  adver-  Marcum,  pascentium,  id    est,   alimentum 

PhUipp.n,  sariorum  nostrorum,  sicque  cum  timore  et  sumentium,  in  monte.  Nec   obstat   quod 

tremore  nostram  operemur  salutem,  in  Do-  Marcus  ait,  Circa  montem.  In  tanta  enim   ibid.w. 
mino  confidentes.   Quod  tibi  nomen  est?  G  porcorum  multitudine  constat  quosdam  eo- 

Sciebat   Christus   quod   multitudo  daemo-  rum  prope  montem,  quosdam  super  mon- 

num  esset  in  homine;  sed  quia  unus  pro  tem  ivisse.  Et  rogabant  eum,  non  ex  hu- 

omnibus  loquebatur,  ab  ipso  Christus  no-  militate,  sed  coacta  subjectione  et  majoris 

men  vel  illius  vel  totius  catervse  sciscita-  tormenti  formidine,  ut  permitteret  eis  in 

batur.  At  ille  dixit  :  Legio.  Hoc  respon-  illos  ingredi.  Ex  quo  patet,  quod  sine  di- 

dit  pro  se  et  tota  caterva  secum  hominem  vina   permissione,  rationali    creaturae   nil 

possidente.  Porro  quod  subditur,  sunt  ver-  facere   prsevalent   seu  nocere,  quando  et 

ba  Evangelistee  causam  hujus  responsio-  brutis  nocere  non  queunt,  nisi  permissi  a 

nis  pandentis.  Quia  intraverunt  d&monia  Deo.  Unde,  ut  patet  in  Job,  nec  substantiae  /061,9-12; 

multain  eum,  id  est  in  hominem  istum.  atque  familia?  sancti  Job,  nec  ipsi  beato"'4"6' 

An  tamen  fuerit  ibi  praecise  legio,  videli-  Job  aliquid  poterant  mali  inferre,  nisi  de- 
cet  sex  millia  sexcenti  sexaginta  scx,  in-  D  super  licentiati.  Sed,  cur  petierunt  in  por- 

certum  putatur.  cos~intrare?  Ad  quod  una  responsio  est, 

31  Et  rogabant  eum,  scilicet  Christum,  uno  quia  porci  juxta  hunc  locum  fuerunt,  et 
illorum  loquente  forsan  pro  omnibus,  ne  ut  graviorem  evaderent  pcenam,  velut  si 
imperaret  illis  ut  in  abgssum  irent,  id  est  reus  igne  necandus  gladium  petat;  item, 
in  profundum  inferni  aut  pelagi.  Unde  in  quia  per  porcos  signantur  luxuriosi,  in  qui- 

,i/arc.v,io.  Marco  habetur  :  Rogabant  eum  ne  expel-  bus  deemones  libenter  morantur.  Aliqui  in- 

leret  eos  extra  regionem.  Optabant  equi-  super  dicunt,  quod  tantus  sit  daemonum 

dem  inter  homines  seu  apud  eos  manere,  rancor  in  homines,  quod  et  jumentis  et 

non  ex  amore,  sed  odio,  ut  nocerent.  Abys-  ceteris  rebus  eorum  optant  nocere. 
sus  variis  modis  accipitur  in  Scripturis  :  Et  permisit  illis  ingredi  in  porcos,  non 

primo,    pro   magni    maris    immensurabili  propter  deemonum  preces,  qui  indigni  sunt 


ENARRATIO    IN   CAP.    VIII    LVC.JE. 


ART.    XXI 


573 


exaudiri,  sed  ob  alias  rationabiles  causas. 
Primo,  ut  ostenderetur  dignitas  rationalis 
creaturae  super  irrationales,  dum  ob  unius 
viri  curationem  permittitur  tanta  bruto- 
rum  suffocari  pluralitas.  Secundo,  ut  oc- 
casione  occisionis  porcorum,  istud  mira- 
culum  eminentius  divulgaretur  ad  gloriam 
Dei,  aedificationemque  hominum.  Tertio, 
ut  daomonum  crudelitas  plenius  pandere- 
tur.  Et  forte  etiam  propter  peccata  homi- 
nuni  illorum,  permisit  porcos  eorum  occi- 

33  di.  Exierunt  ergo  dcemonia  ab  homine,  ct 
intraverunt  in  porcos  ;  et  ympetu  abiit 
grex  porcorum  a  dsemonibus  agitatus,  per 
prceceps,  id  esl  valde  pracipitanter  atque 
celerrime,  in  stagnum,  hoc  est  mare  Ge- 
nesareth,  et  su/focatus  est  in  aquis.  In  quo 
facto  da3monum  patet  crudelitas. 

34  Quod  ut  viderunt  factum  qui  pascebant, 
scilicet  porcorum  custodes,  fugerunt,  ne 
damnum  porcorum  eis  imputaretur,  et  ex 
timore  ne  et  ipsi  a  dsemonibus  impeteren- 
tur.  Tam  horrendum  quoque  insolitum- 
que  negotium  eos  in  fugam  convertit,  ne 
simile  quid  eis  in  corpore  eveniret.  Et 
nuntiaverunt  in  civitatem  Gerasa,  et  in 
villas,  id  est  in  locis  ubi  habitabant  ad 

35  quos  porci  spectabant.  Exierunt  autem 
habitatores  urbis  pra3dicta3  atque  villarum, 
videre  guod  factum  est.  Naturale  etenim 
est  hominibus  nova  et  mira  atque  insolita 
libenter  videre,  nec  sufficit  eis  illa  audis- 
se.  Homo  enim  est  animal  admirativum, 
naturaliter  scire  desiderans.  Et  venerunt 
ad  Jesum,  quem  perceperunt  mirabilium 
horum  faclorem,  et  inveneruut  hominem 
sedentem,  a  quo  diemonia  exierant,  vesti- 
tum  ac  sana  mente  ad  pedes  ejus,  tan- 
quam  humiliter  gratias  referentem,  discere 
cupientem,  et  Chrisfo  de  cetero  adhaerere 
oplantem  ;  et  timuerunt  :  eodem  modo  et 

vers.  25.  causis  eisdem,  sicut  paulo  ante  dictum 
est,  expavisse  eos  qui  fuerunt  cum  Jesu 
in  navi,  quum  ad  imperium  Chrrsti  mare 
et  ventus  protinus  obedissent. 

36  Nuntiaverunt  autem  illis,  de  urbe  pra> 
fata  et  villis  ita  advenientibus,  qui  vide- 
rant,  quomodo  sanus  factus  est  a  legione, 


A  id  est,  qui  cum  Ghrislo  prasentes  erant 
quando  obsessum  ;i  dsemonum  legione  cu- 
ravit.  Ili,  inquam,  narraverunl  illis  qualiter 
Christus  da^moniacum  liberavit,  quia  de 
pastorum  affirmatione  forsan  eontenti  non 
erant,  sed  ab  eis  damnum  intendebant  exi- 
gere,  sicut  Laban  a  Jacob  ;  sed  isti  excusa-  Gen.xxxi, 

39 

verunt  pastores.  Et  rogaverunt  illurn,  vi-  " '  37 
delicet  Jesum,  omnis  multitudo  regionis 
Gerasenorum,  id  est  magna  pars  :  et  forte 
principales  gentis  illius,  juxta  quem  mo- 
dum  loquendi  dicitur  civitas  aliquid  face- 

B  re,  quia  principales  personae  ipsius  hoc 
faciunt;  ut  discederet  ab  ipsis.  Gujus  pre- 
cis  subjungitur  causa  :  quia  tlmore  ma- 
gno  tenebantur,  id  est,  grandi  terrore  com- 
prehensi  fuerunt,  secundum  modum  de 
exsistentibus  in  navi  cum  Christo  praeta-  ws.  25. 
ctum.  Ideoque  rogabanf  ut  ab  eis  disce- 
deret,  vel  quia  ejus  prasentia  se  considera- 
bant  indignos,  vel  quia  similia  aut  majora 
damna  timebant,  si  apud  eos  diutius  mo- 
raretur,  aut  plures  curaret.  Sed  miseri  isti 
et  imbecilles,  fontem  salutis  a  se  depreca- 

C  bantur  abire,  cujus  instructione  eatenus 
indigebant  :  et  hoc,  quare?  nisi  quia  eum 
non  noverant,  et  vera  in  spiritualibus  dis- 
cretione  carebant,  et  ad  terrena  magis 
quam  ad  ecelestia  ac  spiritualia  afficie- 
bantur. 

Ipse  autem   ascendens  navim  rever.sus 
est  ad  loca  et  populum  JudaBorum,  ad  quos 
primo  ac  specialiter  missus  fuit  a  Patre.  Matth.™, 
Itaque  infirmos  quibus  se  oneri  esse  con-  u- 
spexit,  ex  probitate  sua  reliquit,  praedica- 
toribus  dans  exemplum,  ut  quum  viderint 

D  se  in  uno  non  proficere  loco,  migrent  ad 
alios,  ne  ex  eorum  importunitate  aliqui  de- 
teriorentur.  Propter  quod  in  Ecclesiastico 
scriptum  est  :  Ubi  non  est  auditus,  non     EccH. 
effundas  sermonem.  El  iterum  ail  Seriplu-  xxx"  " 
ra  :  In  auribus  insipientium  ne  loquaris,  Prov.xw, 
ne  despiciant  doctrinam  eloquii  tui:  item-  9' 
que,  Quasi  cum  dormienle  loquitur,  qui  Beeii. m, 
narrat  verbum  auri  non  audienti.  9'8' 

Et  rogabat  iltum,  id  est  Jesum,  is  a  quo       38 
dteinonia  exierant,  ut  cum  eo  essel,  id  est, 
ut  permitteret  se  cum  ipso  transire,  et  se 


574  ENARRATIO    IN    CAP.    VIII    LVC.JE.    —   ART.    XXI 

in  discipulum  acceptarct  :  quod  ideo  fla-  A  talia  cooperatione  daemonum  faceret,  sic- 

gitavit,  ne  elongatus  a  Christo,  rnrsus  a  que  et  jam  ceterorum  discipulorum  pro- 

daemonibus  comprehenderetur,  et  ut  Chri-  digia  diffamata  forte  fuissent.  Et  ex  hoc 

sti  doctrina   plenius  instrueretur.  Sed  et  consuetum  esse  dicunt  in  Ecclesia,  ut  dae- 

specialem  concepit  dilectionis  affectum  ad  moniaci  et  furiosi,  quamvis  curati    sint, 

Christum   pro  beneficiis   tantis,  atque  in  uon  tamen  ad  ecclesiastica  promoventur 

ejus  praesentia,  efficientia  et  eloquentia  de-  officia. 

Ps. xuv,3.  lectabatur,  quia  speciosus  forma  fuit  prae  Deinde  describitur  obedientia  hujus  cu- 

filiis  hominum,  diffusaque  exstitit  gratia  rati.  Et  abiit  per  universam  civitatem, hoc 

in  labiis  ejus.  Ideo  ei  de  cetero  insepara-  est  per  totam  urbem  de  qua  fuit,  vel  per 

biliter  adhaerere,   corporaliterque   optavit  omnem  urbem   regionis  praefatae,  p^cedi- 

adesse  :  in  quo  utique  rationabiliter  mo-  cans  quanta  illi  fecisset  Jesus.  Jesus  au- 

vebatur.  Sed  rationabilius  fuit,  quod  Chri-  B  tem  praecepit  ei  praedicare  quanta  sibi  fe- 

stus    ei   commisit,    ut    subditur.   Dimisit  cisset   Deus  ;  sed  iste   praedicavit  quanta 

autem  eum  Jesus,  hoc  est,  a  se  redire  prae-  sibi  fecisset  Jesus,  quoniam  opera  Jesu  cre- 

cepit,  et  ad  propria  reverti  injunxit,  di-  debat  divina  potestate  peracta,  vel,  ut  ali- 

39       cens  :  Redi  in  domum  tuam  materialem,  qui  dicunt,  jam  ex  illuminatione  superna 

seu  ad  tuam  cognationem,  et  narra  quan-  credidit  Jesum  esse  Deum. 

ta  tibi  fecit  Deus,  id  est,  beneficia  tibi  a  Praeterea  oritur  quaestio,  cur  Lucas  non 

Deo  collata  cunctis  tuis  denuntia  ad  glo-  nisi  unum  daemoniacum  narret  a  Christo 

riam  Dei,  et  ad  conversionem  illorum.  in  loco  jam  dicto  curatum,  quum  Matthae-  Matth.\m, 

Circa  praeinducta  aliquae  quaestiones  oc-  us  asserat  duos  simul  ibidem  a  Christo  cu-  28' 

currunt.  Primo,  cur  Christus  huic  praece-  ratos.  Ad  quod  sancti  patres  respondent, 

pit   praedicare   mirabilia  in    ipso  patrata,  quod  unus  illorum  fuit  celebrior,  aut  ma- 

Matth.wiu,  quum  aliis  a  se  curatis  tacere  mandaverit?  C  gis  insanus  ;  sed  et  numerus  major  non 

Marc.v  43.  Secundo,  cur  hunc  ad  suum  discipulatum  excludit  minorem,  neque  econtra,  quando 

non  sumpsit?  Ad  primum  dicendum,quod  absolute  exprimitur  :  ideo  inter  Evangeli- 

Christus  huic  praecepit  miracula  sua  nar-  stas   nulla  exstat  discordia.  —  Praeterea, 

rare,  et  aliis  inde  tacere,  quia  saepe  ex  hu-  circa  verba  diaboli  quibus   superius  ait, 

militate  celanda  sunt  talia,  saepe  autem  ex  Quid  mihi  et  tibi,  Jesu  Fili  Dei  altissimi  ? 

caritate  Dei  et  proximi  sunt  pandenda.  Id-  posset  inquiri,  qualem  de  Christo  notitiam 

eo  quoque  jussit  huic  ista  narrare,  quoni-  habebat  diabolus.  Ad  quod  plene  respon-  Luc.  iv,  34. 

am  regio  illa  fuit  veri  Dei  cultu  et  cogni-  sum  est  supra. 

tione  privata.  Et  Christus  recessit  ab  eis,  Juxta  intelligentiam  spiritualem,  per  dae- 

ideo   quasi   vicarium    praedicatorem    ipsis  moniacum  istum  ferocissimum  et  furiosis- 

reliquit.  Insuper,  quoniam  Christus  dando  simum,   intelligi  potest  quilibet  peccator 

humilitatis  exemplum,  dixit  sanato,  Narra  D  in  vitiis  obduratus,  sine  verecundia  pec- 

quanta  tibi  fecit  Deus,   non,  Quanta  tibi  cans,  qui  etsi  verba  Dei  multoties  audiat, 

ego  feci  :  ideo  quando  ad  Patrem  retor-  se  tamen  emendare  non  acquiescit.  Qui  ta- 

quet  miraculum,  dicit,  Narra;  quando  ve-  lis  est,  obsessus  fuit  a  daemonum  turba, 

ro  loquitur  de  se  ipso,  hortatur  tacere.  Ex  quia  quot  mortalibus  vitiis  sordidatur, qua- 

his  claret  responsio  ad  secundum.  Ad  quod  si  a  tot  malignis  spiritibus  possidetur,  qui 

tamen  quidam  respondent,  quia  discipulis  ei  spiritualem  sensum  atque  salubrem  ra- 

Christum  sequentibus  contulit  Christus  po-  tionis  usum  miserabiliter  abstulerunt  :  ita 

Luc.  ix, i.  testatem  faciendi  miracula,  ut  infra  habe-  quod  propria  suae  mentis  vulnera  non  sen- 

tur.  Si  autem  iste  post  suam  curationem  tit,  nec  sibi  indicari  permittit,  imo  ipsum 

fecisset  miracula,  potuissent  malitiosi,  et  curare  cupientibus  indignatur;  nec  in  his 

etiam  simplices  homines,  aestimasse  quod  quae  ad  suam   spectant  salutem,   rectum 


ENARRATIO    IN   CAP.    VIII    LUC/E.    —    ART.    XXI 


O/O 


sortitur  judicium,  sed  vere  dulcia  censet 
amara,  et  tenebras  luci  praeponit.  Denique 
vestimentis  non  utitur,  quoniam  anima 
ejus,  Dei  gratia,  donis  atque  virtutibus  non 
ornatur.  Nec  manet  in  domo,  hoc  est  in 
thalamo  conscientise  suae,  nec  in  ecclesia- 
sticee  unitatis  obedientia  salutari;  sed  in 
monumentis,  hoc  est  vitiorum  spurcitiis, 
et  in  corpore  suo  mortali,  vili  ac  fcetido, 

Ps.v,  ii.  juxta  illud  :  Sepulcrum  patens  est  guttur 
eorum.  Vinciebatur  quoque  catenis  atque 
compcdibus,  id  est,  vitiosis  habitibus,  at- 
que  pravissimis  consuetudinibus,velut  dae- 
monum  laqueis,  irretitus  fuit  et  involu- 
tus,  quemadmodum  in  Proverbiis  scriptum 

iVou.v,22.  est  :  Iniquitates  suae  capient  impium,  et 
funibus  peccatorum  suorum  constringe- 
tur.  Sed  et  ruptis  vinculis,  hoc  est  pravis 
habitibus  in  actum  erumpentibus,  agitur 
in  deserto,  id  est,  per  latissima  vitiorum 
discurrit  itinera,  et  a  nemine  vult  domari. 
Catenae  quoque  et  compedes  intelligi 
possunt  prsecepta  legis  naturalis  et  evan- 
gelicse,  quibus  anima  hominis  bene  liga- 
tur,  ne  ad  vitia  derivetur.  Sed  impius, 
quamvis  animae  ejus  hsec  proponantur  aut 
constent,  nihilo  minus  ea  dirumpit,  sper- 
nit,  et  praevaricatur,  quemadmodum  per 

/«mi,2o.  Jeremiam  Dominus  ait  plebi  rebelli :  A  sae- 
culo  confregisti  jugum  meum,  rupisti  vin- 
cula  mea,  et  dixisti,  Non  serviam.  Talis 
quoque  praecipue  fuit  populus  gentilis,  an- 
tequam  per  Ghristi  Apostolos  convertere- 
tur  ad  legis  evangelicae  aequitatem.  Unde 
Augustinus  et  alii  multi,  per  terram  Gera- 
senorum  intelligunt  omnem  regionem  gen- 
tilium,  et  per  deemoniacum  istum,  popu- 


A  lum  illum.  Sicque  per  hoc  quod  Christus 
post  maris  transfretationem,  in  navi  dor- 
mitionem,  et  suscitationem,  ingressus  est 
Gerasenorum  provinciam,  figuratur  quod 
post  conversationem  suam  in  saeculo  isto, 
de  quo  ait,  Veni  in  altitudinem  maris,  post  p«.l*vui,3. 
dormitionem  suam  in  cruce  ac  monumen- 
to,  et  resurrectionem,  inlroivit  terras  gen- 
tilium,  mittendo  ad  illos  Apostolos  suos, 
et  mentes  eorum  ingrediendo  per  fidei  et 
gratiae  infusionem. 

Postremo,  quamvis  homo  vitiis  obstina- 

B  tus  inconvertibilis  videatur,  et  secundum 
cursum  communem  raro  hujusmodi  emen- 
detur,  interdum  tamen  per  omnipotentem 
Dei  clementiam  tangitur,  compungitur,  et 
salvatur,  ita  ut  virtutibus  vestiatur,  sana- 
que  mente  ad  pedes  Christi  resideat,  hoc 
est,  ejus  doctrinis  fideliter  sit  intentus,  in 
tantum  ut  omnes  qui  viderint,  obstupe- 
scant.Cui  ita  converso  praecipitur,  ut  quan- 
ta  sibi  fecerit  Deus,  proximis  suis  ad  Dei 
gloriam  eorumque  aedificationem  denun- 
tiet,  sicque  gratiam   sibi  concessam  aliis 

C  pro  viribus  impertiatur,  et  dicat  :  Quid  re-  Ps.cwm. 
tribuam  Domino  pro  omnibus  quae  retri- 
buit  mihi?  Ideo  Petrus  hortatur  :  Virtutes,  iPetr.1,,9. 
inquiens,  annuntietis  ejus  qui  vos  vocavit 
in  admirabile  lumen  suum  ;  et  rursus  : 
Unusquisque  sicut  accepit  gratiam,  in  al-  /6id.w,io. 
terutrum  illam  administrantes,  sicut  boni 
dispensatores  multiformis  gratiae  Dei.  Un- 
de  et  Isaias  ait  :  Miserationum  Domini  re-  is.  um,  7. 
cordabor,  laudem  Domini  super  omnibus 
quae  reddidit  nobis  Dominus,  et  quae  lar- 
gitus   est   nobis   secundum    indulgentiam 

D  suam. 


570  ENARRATIO    1N    CAP.    VIII    LUC.E.    —   ART.    XXII 


c 


ARTICULUS   XXII 

DECLARATIO   RESIDU.E    PARTIS   HUJUS   CAPITULI,    AB    EO   LOCO    QUO    HABETUR 
FACTUM    EST   AUTEM    QUUM   REDISSET   JESUS,    ETC. 


IONSEQUENTER  in  reliqua  hujus  parte  A  rei  sic  conjungit  hoc,  ut  non  possit  aliud 

capituli  recitantur  duo  prseclara  Chri-  factum  consequenter  intelligi.  ltaque  inuo- 

sti  miracula,   iu  quibus,   sicut  iu  ceteris  tescit,  quod  Evangelistae  non  ubique  eo- 

ejus  prodigiis,  gloriosior  ac  mirabilior  vi-  dem  ordine  gesta  et  verba  Christi  descri- 

detur  fuisse  modus  agendi  quam  opus,  sic-  bunt  :  sicut  in  ceteris  veteris  Testamenti 

ut  palebit  :  quanquam   unum   signorum  codicibus,  ac  libris  propheticis  frequenter 

istorum  non  nisi  divina  fieri  quiverit  po-  non  observatur  ordo  temporis  in  descri- 

40  testate.  Factum  est  autem  quum  redisset  ptione  factorum. 

Jesus,  a  terra  Gerasenorum  ad  Galilaeam,  Ponit  quoque  Lucas  nomen  viri  istius, 

vers.  37.  ut  praecedenti  articulo  tactum  est,  exce-  propter  majorem  certitudinem  facti  :  quod 

pit  illum  turba  hilariter  et  devote.  Vulgus  nomen  a  Matthaeo  expressum  non  fuit.  Id- 

enim  magis  adhaesit  Christo,  et  pauci  pri-  eo  Titus  ait  :  Est  autem  nomen  positum, 

matum.  Unde  et  in  Joanne   Pharisaei  lo-  B  causa  Judaeorum  qui  tunc  noverunt  quod 

Joann. vn,  quuntur  :  Numquid  aliquis  ex  principibus  accidit,  ut  ipsum  nomen  quaedam  demon- 

48, 49'       credidit  in  eum?  Sed  turba  haec  quae  non  stratio  miraculi  fieret.  Quocirca  notandum 

novit  legem,  maledicti  sunt.  Erant  enim  quod  Lyra  hic  ait :  Vir  iste  in  Hebraeo  idio- 

omnes  exspectantes  eum,  desiderantes  eum  mate  vocabatur  Jair ;  sed  nomina  propria 

a  praefata  terra  reverti,  ut  eloquentissimis  Hebraica,  quando   transferuntur  ad   Lati- 

ejus  sermonibus  et  praeclarissimis  signis  num,  communiter  accipiunt  hanc  syllabam 

instruerentur.  Omnes   ergo  qui  erant   in  us  in  fine  :  quemadmodum  Jacob  in  Ile- 

41  turba  illa,  ipsum  praestolabantur.  Et  ecce  braeo,  Jacobus  in  Latino;  et  Saul,  Saulus ; 
venit  vir,  cui  nomen  Jairus,  et  ipse  prin-  eodemque  modo  Jair,  Jairus.  Denique  prin- 
ceps  synagogai  erat.  ceps  fuit  synagogae.  Quamvis  namque  Ju- 

Marc.\,n,      Eodem  ordine  quo  Lucas,  etiam  Marcus  daei  non  nisi  unum  templum  habuerunt  ad 
"•           recitat  istud  miraculum.  Sed  difficultatem  C  sacrificia  offerenda,  in  singulis  tamen  ur- 

ad  litteram  facit,  quod  Matthaeus  ait  in  li-  bibus  suis  quasdam  domus  habebant,  ad 

bro  suo,  in  quo  legitur  quod  Christus  a  quas  causa  orationis  et  lectionis  divinae- 

Matih.a,  terra  praedicta  rediens,  ingressus  est  civi-  que  laudis,  certis  horis  confluebant  :  quae 

ietseQ-     tatem  suam,  et  ibi  curavit  paralyticum  a  dom-us  vocatae  sunt  synagogee,  sicut  jam 

quatuor  viris  allatum.  Deinde  vocavit  Mat-  vocantur  ecclesiae ;  et  qui  domibus  illis  et 

thaeum  a  telonio  ad  suum  discipulatum.  ad  eas  confluentibus  praeerant,  archisyna- 

Ingressusque  est  domum  ipsius,  et  man-  gogi  seu  principes  synagoga?  sunt  appel- 

ducavit  cum  ipso;  et  loquente  ibidem  Chri-  lati,  quorum  unus  fuit  hic  Jairus. 

sto,  Jairus  iste  accessit  eum.  Hinc  in  libro  Etcecidit  ad pedes  ejus,  scilicet  Christi. 

de  Consensu  Evangelistarum   asserit  Au-  In  quo  patet  ipsius  humilitas,  qua  imple- 

gustinus  :  Quod  adjungit,  Et  ecce  vir  cui  vit  illud  in  Ecclesiastico  scriptum  :  Quanto    Eccii.  m, 

nomen  Jairus,  non  continuo  factum  acci-  D  major  es,  humilia  te  in  omnibus.  Rogans  20- 

piendum  est,  sed  post  illud  de  convivio  eum  ut  intraret  in  domurn  ejus,quia  filia       &2 

publicanorum,  sicut  narrat  Matthaeus  ;  cui  unica  erat  illi  fere  annorum  duodecim,et 


ENARRATIO    IN    CAP.    VIII    LUCiE. 


ART.    XXII 


o/7 


Malth.  ix 
18. 


.)/a)T.v,22, 
23. 


7*06.  x,  1-7. 


Malth.  ix, 
18. 
iWarc.v, 23, 


Matth.  ix, 

18. 


/vr<?  moriebatur.  Apnd  Matthseum  sic  legi- 
1 1 1 1-  :  Ecce  princeps  unus  accessit,  et  ado- 
ravit  eum  dicens  :  Domine,  filia  mea  modo 
defuncta  cst  ;  sed  veni,  impone  maniim 
tuam  super  cam,  et  vivet.  Porro  in  Marco 
sic  scribitur  :  Procidit  ad  pedes  ejus,  sci- 
licet  Ghristi,  et  deprecabatur  eum  multtim, 
dicens  :  Quoniam  filia  mea  in  extremis 
est;  sed  veni,  impone,  etc.  Itaque  Lucas 
formam  orationis  archisynagogi  hujus  non 
ponit,  sed  causam  cur  tam  affectuose  at- 
que  humiliter  Christum  precatus  sit,  pan- 
dit :  et  innuit  triplicem  causam.  Prima  est, 
quoniam  filia  sua  moriebatur.  Secunda, 
quia  etiam  unica  filia  fuit,  ideo  magis 
dilecta,  et  de  ejus  morte  gravior  dolor. 
Tertia,  quia  annorum  fere  duodecim,  sic- 
que  quasi  ad  nubiles  annos  devenit,  et 
magna  spes  posteritatis  suorum  fuit  pa- 
rentum  :  idcirco  de  ejus  morte  vehemen- 
lissime  tristabatur,  sicut  et  parentes  Tobise 
junioris,  dum  reverti  tardabat. 

Sed  circa  haec  oritur  quaistio.  Quomodo 
Mattha3us  dicat  patrem  puellso  dixisse  ad 
Christum,  Filia  mea  modo  defuncta  est, 
quum  Marcus  asserat  eum  locutum,  Filia 
mea  in  extremis  est?  Ad  quod  patet  solu- 
tio  ex  eo  quod  Lucas  hic  loquitur,  dicens 
quod  moriebatur.  Quo  constat,  quod  Jairo 
a  filia  sua  recedente  ut  veniret  ad  Jesum, 
filia  illa  agonizabat,  et  ad  mortem  se  coe- 
pit  disponere.  Ideo  Jairus,  quum  ad  Chri- 
stum  devenit,  probabiliter  eestimavit  quod 
mortua  esset ;  mortuamque  asseruit,  juxta 
modiim  loquendi,  quo  aliquid  dicitur  fa- 
ctum,  quum  pene  jam  factum,  vel  cerlum 
est,  quod  protinus  fiet  :  quemadmodum 
illum  mortuum  affirmamus,  quem  scimus 
mox  moriturum.  Aliam  demum  solutionem 
posui  super  Matthaeum. 

Et  contigit,  dum  iret  Christus  cum  Jai- 
ro,  cujus  precibus  acquievit,  quia  dolori 
et  necessitati  ejus  condoluit.  Jairus  quo- 
que  fideliter  atque  humiliter  Christum  fu- 
erat  deprecatus,  quanquam  fides  ejus  non 
fuerit  ita  perfecta  ut  centurionis;nec  Chri- 
sti  divinitatem  cognovit,  quoniam  corpo- 
ralem  ejus   praesentiam  ad  suscitationem 

T.  11. 


A  filise  putavit  neccssariam,  ut  ex  verbis 
Matthsci  et  Marci  probatur.  Nec  tamen  ob 
hoc  judicandus  est  infideliter  accessisse. 
Nondum  enim  ad  tam  explicitam  fidem  de 
Jesu  obligabalur.  Praeterea  contuendum, 
quomodo  ea  quse  apud  mundum  sunt  emi- 
nentiora,  apud  Christum  frequenter  sunt 
viliora  seu  minus  curantur.  Nam  rogatus 
a  regulo,  ut  descenderet  ad  domum  ejus  Joann. iv, 
pro  sanando  filio  ejus,  non  acquievit  de-  4e"3°" 
scendere,  quamvis  rogatus;  ad  Jairi  autem 
filiam  rogatus  accessit ;  ad  servum  vero 

B  centurionis  etiam  non  rogatus  venire  vo-  MattKnu, 

^  •     •  •  5-7 

luit.  Et  contigit  dum  iret,  a  lurba  cornpri- 
mebatur  :  quia  non  solum  discipuli,  sed 
et  turba  copiosa,  secundum  Marcum,  ibat  Marc.wu. 
cum  Christo.  Sperabant  nempe  gloriosum 
videre  miracuhlm. 

Et  mulier  quoedam  erat  in  fluxu  sangui-  43 
nis  ab annis  duodecim,  id  est,  per  duodecim 
annos  certis  horis  sanguinis  fluxum  susti- 
nuit.  Qmv  in  medicos  erogaverat  omnem 
substantiam  suam,  id  est  omnes  divitias, 
nec  ab  illis  potuit  curari,  vel  quia  natura- 

C  liter  incurabilis  fuit,  aut  valde  difficulter 
curabilis.  Frequenter  etiam  pluralitas  me- 
dicorum  periculosa  est,  quia  saepe  sibi  in- 
vicem  in  pluribus  contradicunt,  et  se  mu- 
tuo  in  sanatione  eegroti  impediunt,  atque 
circa  particularia  faciliter  errant,  Hypo- 
crate  dicente  :  Vita  brevis,  ars  longa,  ex- 
perimentum  fallax,  judiciumque  difficile. 
Ex  quo  videtur,  quod  mulier  ista  non  fuit 
Martha  soror  Marise  Magdalene,  quamvis 
quidam  hoc  dixerint.  Martha  enim  usque 
ad  Christi   passionem  exstitit   opulenta   : 

D  aliter  eum  et  ejus  discipulos  tam  libera- 
liter  non  hospitasset  ac  aluisset.  Et  ipsa 
post  Spiritus  Sancti  missionem  legitur  su- 
as  vendidisse  divitias,  atque  ad  pedes  Apo- 
stolorum  pretium  posuisse. 

Verius  ergo  putatur  quod  in  Ecclesiastica 
historia  scribit  Eusebius  Csesariensis,  quod 
mulier  heec  fuit  civis  Caesarese  Philippi. 
Ait  ergo  septimo  libro  praefatse  Historiae  : 
Mulierem  quam  sanguinis  profluvio  labo- 
rantem  a  Salvatore  curatam  tradiderunt 
EvangelistBB,  Caesarese  Philippi  constat  ci- 

37 


578 


ENARRATIO    IN    CAP.    VIII    LVCJE. 


ART.    XXII 


vem  fuisse ;  et  praB  foribus  domus  illius, 
basis  quaedam  in  loeo  evidentiore  collocata 
monstratur,  in  qua  aerea  imago  videtur 
mulieris  illius,  quasi  genibus  provolutae, 
et  pro  sanitate  palmas  suppliciter  proten- 
dentis.  Adstat  vero  et  alia  statua  aere  fusa, 
videlicet  Christi  imago  stola  circumdata, 
et  dexteram  porrigens  mulieri.  Atque  ad 
pedem  statuae  hujus  quaedam  nova  specie 
nascitur  herba,  quae  quum  exorta  fuerit, 
excrescere  usque  ad  stolae  illius  fimbriam 
solet  :  quam  quum  herba  vertice  suo  cre- 
scens  contigerit,  vires  inde  ad  depellendos 
omnes  morbos  languoresque  conquirit,  ita 
ut  qu33cumque  fuerit  illa  infirmitas  cor- 
poralis,  haustu  exiguo  madefacti  germinis 
depellatur.  Quae  herba  nil  virium  habet,  si 
antequam  aereae  fimbriae  summitatem  te- 
tigerit,  dirumpatur.  Hanc  statuam  ad  si- 
militudinem  vultus  Jesu  formatam  trade- 
bant  :  quae  permansit  usque  ad  tempora 
ista,  sicut  nos  ipsi  oculis  nostris  inspexi- 
mus.  Praefatos  quoque  insignes  triumphos 
beneficii  sibi  a  Ghristo  collati,  statuit  ip- 
sa  haec  mulier  in  memoriam  rei  gestae. 

Praeterea  diuturnitatem,  incurabilitatem, 
et  sumptuositatem  praefatae  infirmitatis 
Evangelista  tam  vigilanter  expressit,  ut 
mox  describendum  miraculum  demonstre- 
tur  magis  praeclarum. 
44  Accessit  retro,  ex  pudore  et  humilitate, 

et  quia  occulte  voluit  tangere.  Secundum 
Lev. xv,25.  legem  quoque  fuit  immunda.  Et  tetigit 
fimbriam  vestimenti  ejus.  Circa  hoc  aliqui 
dicunt,  quod  Christus  portavit  vestimen- 
tum  secundum  consuetudinem  Judaeorum  : 

Num.  xv,  quemadmodum  in  Numeris  Deus  legitur 
filiis  Israel  praecepisse,  ut  facerenl  sibi 
quatuor  fimbrias,  per  quatuor  angulos  pal- 
liorum,  in  quibus  ponerent  vittas  hyacin- 
thinas,  quas  intuendo  recordarentur  omni- 
um  praeceptorum  Dei.Hoc  ad  caerimonialia 
pertinebat  praecepta,  et  observabatur  a 
Christo,  sicut  et  alia  quaedam  caerimonia- 
lia  jussa.  Et  confestim  stetit  fluxus  san- 
guinis  ejus.  Cum  magna  enim  devotione 

Matth.ix,  et  ^de  tetigit  vestem  Christi,  quia  ut  ait 
Matthaeus,  dicebat   intra   se  :   Si    tetigero 


21 


A  tantum  vestimentum  ejus,  salva  ero.  Tan- 
tiini  etenim  credidit  sanctitatem  ae  pote- 
stalem  inesse  Christo,  ut  redundaret  et 
diffunderetur  usque  ad  vestimenta  ipsius, 
sicque  illa  essent  instrumentum  curandi, 
in  quantum  fuerint  indumenta  Christi. 

Et  ait  Jesus  :  Quis  est  qui  me  tetigit?  hoc  45 
est,  quae  persona  taliter  me  tetigit?  Non 
ex  ignorantia  quaerit,  nec  de  qualicumque 
tactu  quaesivit,  quum  a  pluribus  non  so- 
lum  tangeretur,  sed  etiam  comprimere- 
tur  ;  sed    quaerit,   ut,  ex  mulieris    humili 

B  confessione  turba  aedificetur,  et  Jairus  in 
fide  et  spe  roboretur,  ipsaque  mulier  me- 
ritum  sortiatur,  et  Deus  ab  omnibus  glo- 
rificetur.  Negantibus  autem  omnibus,  quod 
eum  tetigissent.  Sed  quomodo  omnes  ne- 
gare  hoc  poterant, •quum  plures  tetigerint 
eum  ?  Et  respondendum,  quod  omnes,  hoc 
est  quidam  de  omnibus,  id  negabant,  ut 
sit  distributio  pro  generibus  singulorum, 
non  pro  singulis  generum.  Dixit  Petrus, 
et  qui  cum  illo  erant,  puta  Apostoli,  inter 
quos  Petrus  eminebat,  idcirco  pro  omni- 

C  bus  loquebatur  :  Prceceptor.  Ideo  Christum 
praeceptorem  vocavit,  quia  videbat  quod 
tam  imperialiter  mirabilia  perpetrabat,  et 
quia  dignum  putavit  ut  Christo  omnes  pa- 
rerent;  item  quia  praesertim  discipulorum 
suorum  magister  fuit  ac  Dominus.Magistri 
autem  praeceptores  dici  consueverunt.Un- 
de  et  Alexander  Aristotelem  saepe  praece- 
ptorem  appellat  in  epistolis  quas  ei  dire- 
xit.  Turba;  te  comprimunt  et  affligunt,  hoc 
cst,  comprimendo  corporalem  quamdam 
tibi  inferunt  pcenam  (quia  a  turba  sic  pre- 

D  mi  pcenale  est),  et  dicis,  Quis  me  tetigit  ? 
quasi  dicat  :  Mirum  quod  hoc  quaeris.  Pe- 
trus  enim  putavit  de  solito  simplicique 
contactu  quaerere  Christum.  Sed  Christus 
de  singulari  quodam  tactu  ex  fidei  magni- 
tudine  prodeunte  se  sciscitari  insinuans, 
repetit  quaestionem,  ejusque  causam  anne- 
ctit.  Nam  subditur  : 

Et  dixit  Jesus  :  Tetigit  me  aliquis,  hoc       46 
est  aliqua  persona  :  non  enim  a  viro  se 
tactum  declarare  intendit ;  nam  et  ego  no- 
vi  virtutem  de  me  exisse.  Hoc   dupliciter 


KNARRATIO    IN    CAI'.    VIII    LVCJE. 


ART.    XXII 


579 


explanatur,  quia  per  virtutem  intelligi  po- 
test  niiraculosus  iste  effectus  curationis, 
itemque  virtus  activa  hujns  effectus,  qu.e 
exivit,  id  est,  in  opus  processit,  seque  dif- 
fudit.  Nec  mirum  si  a  Christo  virtus  illa 
a  Christi  divinitale  tanquam  sanativa  pro- 
cessit,  quum  gemmae  et  herbae  nonnullae 
suo  queant  tactu  curare.  Porro  virtus  illa 
a  Christi  divinitate,  tanquam  a  causa  pri- 
ma  et  principali,  egressa  est,  et  ab  ejus 
humanitate,  tanquam  a  causa  secundaria 
instrumentali :  quia  humanitas  Christi  fuit 
suae  divinitatis  instrumentum  animatum, 
conjunctum,  immediatum,  ac  proprium, 
sicut  et  corpus  nostrum  est  animse  nostrae 
instrumentum.  Supraque  jam  habitum  est, 
Lue. vi,  19.  quod  omnis  turba  queerebat  eum  tange- 
re,  quia  virtus  exibat  de  eo,  et  sanabat 
omnes. 

47  Videns  autem  mulier,  ex  Christi  repe- 
tita  inquisitione,  et  assertione  qua  dixit, 
Novi  virtutem  de  me  exisse,  atque  ex 
vultus  sui  dispositione,  quia  non  latuit 
eum,  scilicet  Christum  sua  curatio  :  quo 
patet,  quod  mulier  hoec  imperfectam  co- 
gnitionem  habebat  de  Christo,  putans  eum 
occulta  nescire  ;  tremens  venit  :  quia  tan- 
tus  fuit  timor  interior,  quod  redundavit 
in  corpus,et  tremorem  causavit  in  eo.For- 
sitan   autem  timuit   increpari    a   Christo, 

£eu.xv,25.  quod  contra  communem  legem  ipsa  im- 
munda  ausa  fuisset  contingere  ipsum.  Et 
procidit  ante  pedes  ejus  ex  humilitate,  et 
quasi  gratias  agens,  ac  veniam  postulans, 
si  eum  in  aliquo  offendisset ;  et  ob  quam 
causam  tetigeriteum,  indicavit  coram  om- 
ni  populo  qui  adstabat,  et  quemadmodum 
confestim  sanata  sit.  Hoc  etenim  totum  ad 
Christi  curatoris  sui  gloriam    pertinebat. 

48  At  ipse  tanquam  indulgentissimus  et  vere 
dulcissimus,  dixit  ei  :  Filia  :  quia  ut  cre- 
ditur,  de  genere  Abrahae  fuit,  et  filia,  pro- 
pter  caritatem  Christi  paternalem  ad  eam, 
et  quia  electa  a  Deo,  fidei  quoque  ac  gra- 
tise  particeps  ;  fides  tua  te  salvam  fecit, 
hoc  est,  per  fidem  tuam  caritate  formatam 
meruisti  curari,  imo  et  mente,  si  quas  cul- 
pas  habebas,  sanari.  Christus  enim  quos 


A  corporaliter  curavit,  spiritualiter  quoque 
fertur  sanassc  Vade  in  pace,  hoc  est,  esto 
secura,  et  in  mentis  tranquillitale  Deo  gra- 
tias  age  ac  permanc. 

Juxta  mysticum  sensum,  per  feminam 
sanguine  duodecim  annis  fluentem,  intel- 
ligi  potest  quaelibet  anima  vitiorum  insta- 
bilitate  disperiens,  et  prsesertim,  quge  car- 
nalitim  concupiscentiarum  operibus  foetet, 
squalet  et  tabescit.  Talis  anima  seepe  se 
emendare  concupit  ac  molitur  ;  sed  desi- 
deriorum,  voluptatumque  vehementia  re- 

H  tardatur  ac  vincitur. Ideo  medicos  consulit, 
id  est,  homines  spirituales  et  praedicatores 
pro  se  orare  precatur,  atque  ut  faciant  hoc, 
exteriora  sua  eis  largitur.  A  quibus  quum 
se  curari  non  posse  advertit,  eo  quod  in 
peccandi  persistat  affectu,  sicque  obicem 
ponat  exauditioni  precis  illorum;  tunc  re- 
tro  accedit  ad  fimbriam  vestis  Christi,  hoc 
est,  personaliter  manum  ponit  ad  aratrum, 
et  Christi  molitur  sequi  vestigia,  humili- 
ando  se  ipsam,et  opera  pietatis  ac  pceniten- 
tiae  aggrediendo.  Sicque  tangendo  fimbriam 

C  vestis  Christi  sanatur,  hoc  est,  sacramen- 
ta  Salvatoris  (sub  quibus  Christus  seu  gra- 
tia  ejus  tegitur  et  consistit)  sumendo,  a 
culpis  curatur. 

Adhuc  eo  loquente,  hoc  est  Christo  haec  49 
verba  ad  mulierem  praefatam  loquente, 
venit  quidam  ad  principem  synogoga',  di- 
cens  ei  :  Quia,  hoc  est  quod,  mortua  est 
filia  tua,  noli  ultra  vexare  illum.  Marcus 
autem  sic  ait  :  Adhuc  eo  loquente,  vene-  .i/arc.v,35 
runt  nuntii  ad  archisynagogum  dicentes  : 
Quia  filia  tua  mortua  est;  quid  ultra  vexas 

D  Magistrum?  Sed  non  est  inter  beatissimos 
Evangelistas  dissonantia  ulla,  quum  non 
solum  in  sacra  Scriptura,  sed  et  in  com- 
muni  usu  loquendi  frequenter  numerus 
singularis  pro  plurali  ponatur,  et  econtra: 
sed  et  numerus  minor  non  excludit  ma- 
jorem,  imo  et  major  includit  minorem. 
Insuper  patet  ex  verbis  his,  filiam  nondum 
fuisse  defunctam  quando  pater  ejus  re- 
cessit  ab  ea  ad  Christum.  Nuntius  quoque 
de  quo  recitat  Lucas,  aliquid  boni  vide- 
batur  praetendere,  quia  nolebat  Christnm 


.*)80  ENARRATIO    IN    CAP.    VIII    LUC.E.    —    AUT.    XXII 

frustra  vexari,  id  est  eundo  ad  domum  Jai-  A  tim    in  supernaturalibus   factis.   Permisit 

ri  faligari ;  sed  erravit  dupliciter  :  primo,  etiam  secum  intrare  patremet  matrempu- 

quia  [)utabat  Jesum   suscitarc  non   posse  ellce,  quia  ad  patris  ejus  instantiam  fecit 

defunclam  ;  secundo,  quia  putabat  Chri-  hoc   signum,   et  puella  ad  suos  parentes 

stum  more  aliorum  de  necessitate  fatigari  praecipue  pertinebat. 

in  transeundo,  quum  tamen  voluntate  ejus  Flebant  autem  omnes  qui  erant  in  Jairi       52 

hoc  fieret,  piaque  dispensatione  ac  digna-  domo,  et  plangebant  illam,  id  est,  mor- 

lione,  ut  veritatem  in  se  humanitatis  mon-  tem  defunctae  corde  et  oculis  deplorabant. 

straret,  et  suis  fatigationibus  atque  labo-  Erant  etiam  ibi,  secundum  Matthaeum,  ti- 

ribus  gratiam  nobis  multiplicem  merere-  bicines,  hoc  est  quaedam  personso  lugubre  Matth.^, 

l.ur.  Prseterea,  Ghristo  molestum  non  fuit  carmen  canentes,  ut  abos  provocarent  ad 

misericordiam  impertiri,  quum  proprium  compassionem  et  fletum,  sicut  tunc  moris 
sit  ei  misereri  et  parcere  :  imo  justitiaB  B  fuit  in  funeribus  Judseorum.  At  ille  dixit: 

rigorem  ultionemque  exercere,  sibi  quasi  Nolite  flere,  hoc  est  immoderate  propter 

molestum  esse  insinuat,  dicendo  per  Jsa-  mortem  puellae  plorare,  quasi  mox  resu- 

/».i,24.   iam,  Heu  !  ego  consolabor  super  hostibus  scitanda  non  sit.  Sic  et  Apostolus  Thessa- 

meis,  et  vindicabor  de  inimicis  meis.  Alie-  lonicensibus  scribit  :  Nolumus  vos  ignora-  iThess.w, 

num  quippe  et  peregrinum  est  opus  istud  re  de  dormientibus,  ut  non  contristemini  12' 

ab  eo,  qui  naturaliter  bonus  et  pius  est ;  sicut  ceteri   qui  spem   non   habent.  Non 

et  ex   nostra   perversitate   hoc  efficit,   ut  autem  prohibet  Christus   piam  ac  mode- 

apud  Isaiam  habetur.  ratam  mortuorum  carorum  deplorationem, 

50  Jesus   autem  audito  hoc  verbo    nuntii  quum  in  Ecclesiastico  Iegatur,Luctus  mor-  Eccii.xxv, 
'respondit  ])r  t&mducti,  dixit*  patri  puellce,  eum  piis-  tui   septem  dies  ;  sed   talis   ploratio   non  13, 

sime  consolando,  atque  in  fide  et  spe  ro-  debet  excessiva  consistere,  praesertim  quia 

borando  :  Noli  timere,  quod  defunctam  C  mortuus  naturaliter  revocari  non  potest  ad 

suscitare  non  queam  ;  crede  tantum,  non  vitam   :   idcirco  homo  consolari  debet  se 

respiciendo  ad  naturalium    cursum   ordi-  ipsum,  et  considerare  quod  plorando  nil 

nemque  causarum,  secundum  quas  impos-  proficit.  In  inevitabilibus  quoque  damnis, 

sibile  est  mortuum  suscitare,  et  salva  erit,  periculis,  atque  defectibus,  praecipuum  re- 

hoc  est,  a  morte  redibit  ad  vitam  et  sa-  medium  mcestitiaeque  solamen  exstat  obli- 

nitatem.  Quo  patet,  quam  securus  fuerat  vio.  Ilinc  David  ait :  Propter  infantem  dum  Hfieg.xu, 

09    9Q 

Christus  de  miraculo  a  se  perpetrando.  adhuc  viveret,  jejunavi  et  flevi;  nunc  au-     '    ' 

51  Et  quum  venisset  ad  Jairi  domum,  non  tem  quia  morluus  est,  quare  jejuno?  Num- 
permisit  intrare  locum  ubi  puella  jacebat  quid  potero  eum  revocare  ?  Ego  vadam 
defuncta,  secum  quemquam,  nisi  Petrum  magis  ad  eum,  ille  vero  non  revertetur 
et  Joannem  et  Jacobum  fralrem  ejus.  Hos  ad  rae.  Verumtamen  variae  sunt  causae  cur 
enim  Christus   fecit  sibi   familiariores  et  D  mortui  magis  aut  minus  sint  deplorandi  : 

Matthxvn,  ceteris  eminentes  :   unde  transfigurationi  aut  quia  imparati  sublali  sunt,  aut  quia 

*■  ..         eius  interfuerunt,  et  passione  instante  as-  ex  eorum  morte  aliis  periculum  imminet. 

Ibid.  xxvi,  ... 

37.  sumpsit  eos,  coepitque  coram  eis  pavere  Non  est  enim  mortua  puella,  sed  dormit. 

ac  contristari.  Tres  quoque  suffecerant  ad  Per  hoc  negare  non  voluit,  puellam  illam 

testimonium    de   miraculo    perhibendum,  vere  esse  defunctam  morte  naturae  ;  sed 

Deut.  xix,  quemadmodum  ait  Scriptura  :  In  ore  duo-  dicere  intendebat,  quod  per  respectum  ad 

15-  rum  vel  trium  testium  stabit  omne  ver-  se  non  esset  penitus  mortua,  sed  potius 

bum.  Insuper  turbam  et  ceteros  discipulos  similis  dormienti,  quia  facilius  potuit  eam 

a  suscitatione  puellae   intuenda  removen-  revocare  ad  vitam,  quam  aliquis  nostrum 

do,  docuit  nos  vanam  gloriam  fugere,  et  valeat  dormientem  suscitare  a  somno. 
propter  ostentationem  nil  agere,  praeser-         Et  deridebant  eum,  non  parentes  puel-       53 


ENARRATIO    IN    CAP.    VIII    LVCJE.    —   ART.    XXII 


381 


6. 


lae,  sed  tumultuans  turba  exsistens  in  do-  A 
mo,  scientes  quia  mort.ua  esset ;  sed  non 
intelligebant  altitudinem  sensus  verborum 

joann.xw,  Christi,  et  eum  qui  essentialiter  veritas 
est,  mentiri  putabant  :  et  forsitan  irride- 
bant,  quod  se  ad  suscitationem  defunctae 
praeberet,  qui  tanto  falleretur  errore.  De- 
nique  frequenter  legitur  Christus  a  repro- 
bis  improbisque  irrisus,  nec  tamen  ob  hnc 
a  suae  efficientia  pietatis  cessavit.  Non  igi- 
tur  aegre  feramus,  si  a  quibuscumque  ir- 
rideamur,  nec  ob  illorum  irrisiones  a  bono 
inchoato  cessemus.  Sed  nec"ipsos  irriso-  B 
res  nostros  temerarie  judicemus,  nec  no- 
bismetipsis  inaniter  placeamus,  si  esse 
cupimus  discipuli  Salvatoris.  Etenim  qui 

Uoann.  u,  se  dicit  in  Christo  manere,  debet  sicut  am- 
bulavit,  et  ipse  ambulare.  Et  Paulus  ait  : 

/?om.xv, i.  Debemus  nos  firmiores,  imbecillitates  in- 
firmorum  sustinere,  et  non  nobis  placere. 
Hinc  loquitur  Augustinus  :  Omnes  qui  vo- 
lunt  in  Christo  pie  vivere,  necesse  est  ut 
ab  impiis  et  dissimilibus  patiantur  tan- 
quam  insani  et  stulti,  quoniam  ipsi  justi 
praesentia  bona  amittunt,  et  invisibilia  ac  C 
futura  perquirunt.  Postremo,  irrisores  il- 
Prov.xix,  ]ud  Salomonis  perpendant  :  Parata  sunt 
derisoribus  judicia,  et  mallei  percutientes 
stidtorum  corporibus. 
54  Ipse  autem  tenens  manum  ejus,  clama- 

vit  clicens  :  Puella,  surge.  Poterat  utique 
eam  resuscitare  sine  contactu  atque  cla- 
more  ;  sed  manu  sua  manum  illius  appre- 
hendit,  ad  ostendendum  quod  interior  sua 
potestas  interiora  pucllae  vivificaret,  et 
quod  corpus  suum  divinitatis  exsisteret 
instrumentum.  Imo,  sicut  juxta  Philoso-  D 
phum,  manus  est  organum  organorum,  ita 
secundum  Augustinum,  verbum  est  si- 
gnum  signorum.Propter  quod  Christus  cla- 
morem  adhibuit  :  quod  et  ideo  egit,  ut 
magnitudinem  demonstraret  miraculi,  at- 
que  ad  excludendum  omnem  maleficii  su- 
spicionem  occulti ;  itemque  ad  ostenden- 
dum  longam  illam  distantiam  qua  anima 
puellae  distabata  corpore  ejus.Anima  enim 
illius,  vel  in  purgatorio  fuit,  si  pro  veni- 
alibus  non  satisfecit;  vcl  in  limbo  patrum, 


29 


si  satisfecit ;  vel  in  inferno,  si  in  mortali 
peccato  defuncta  est  :  quod  tamen  non 
reor.  Sed  quia,  quum  haec  Christus  cla- 
mavit,  non  erat  puella,  sed  corpus  exani- 
me,  cur  dixit  Salvator,  Puella,  surge?  Ad 
quod  faciliter  respondetur,  quod  hic  po- 
nitur  pars  pro  toto,  sicut  Joannis  nono- 
decimo  :  Ibi,  videlicet  in  sepulcro,  posu-  Joann.xix, 
erunt  Jesum. 

Et  reversus  est  spiritus,  hoc  est  anima       55 
ejus,  quae  est  spiritualis  natura.  Reversus 
est,  inquam,  ab  occulto  receptaculo  suo  ad 
corpus  exanime,  Christo  jubente,  et  angelo 
sancto  (ut  creditur)  reducente.  Et  surre- 
xit  continuo.  In  quo  patet,  quam  potenter, 
imperiose,    et  gloriosissime    operatus    sit 
tantum  miraculum.Neque  enim  orationem 
fudisse  describitur,  et  adhuc  sonus  ver- 
borum  ejus  resultabat  in  aere,  quando  ef- 
fectus  tam  miraculosus,   soli   divinae  po- 
testati  possibilis,  est  secutus.  Recolamus 
quomodo   in    veteri   Testamento  Elias   et 
Eliseus  mortuos  suscitaverunt,  orando,  et  iWRey.x^, 
super  defunctos  incumbendo  frequenter  :  ^.w.a», 
tuncque  certius  cognoscemus  excellentiam  u- 
personae  et  operum  Christi  super  illos,  et 
super   signa   eorum.  Et  jussit   illi  dare 
manducare ,  ad  comprobandum  quod  vere 
suscitata   fuisset  :   sicut  et  Christus  post 
resurrectionem  suam  apparens  discipulis, 
et  de  resurrectionis  suae  veritate  ambiguis, 
Habetis,  inquit,  hic  aliquid  quod  mandu-  Imc.  xxiv, 
cetur?  Marcus  quoque  testatur,  quod  pu-  *£fan  v  42> 
ella  prolinus  ambulavit. 

Et  stupuerunt  parentes  ejus,  stupore  56 
maximo,  secundum  Marcum,  prae  admira-  ibidem. 
tione  tanti  miraculi  tam  repente  imperi- 
aliterque  exhibiti;  quibus  praicepit  ne  ali- 
cui  dicerent  quod  faclum  erat.  Hoc  Christus 
prsccepit,  non  quia  putavit  tantum  mira- 
culum  debere  celari,  sed  ut  nos  humili- 
tatem  amare,  vanitatem  et  ostentationem 
vitare  doceret.  Itaque, Christi  exemplo  lau- 
dem  humanam  jactantiamque  spernamus. 
Unde  Graecus  ait  :  Praecepit  ne  alicui  di- 
cerent,  ostendens  quod  ipse  largitor  bono- 
rmn  est,  non  gloriae  cupidus, datque  tolum, 
nihil  recipiens;  qui  vero  venatur  operum 


582 


ENARRATIO    IN    CAP.    IX    LUC/E. 


ART.    XXIII 


.VaM/i.ix, 
26. 


16 


gloriam,  aliquid  exhibet,  et  aliquid  reci- 
pit.  Postremo,  licet  Christus  pracceperit 
miraculum  istud  celari,  protiuus  lamen  a 
turba  quae  Christum  derisit,  et  puellam 
fuisse  defunctam  cognovit,  fuit  undique 
divulgatum,  juxta  illud  Matthaei  :  Exiit  fa- 
ma  heec  in  universam  terram  illam. 

Mystice,  per  archisynagogum  praelatus 
Ecclesiae  designatur  :  qui  si  filiam,  id  est 
congregationem  suam  sibi  eommissam,  vi- 
derit  vel  spiritualiter  mortuam  per  pec- 
cata  mortalia,  aut  morti  tali  jam  proximam 
per  dispositionem  ad  vitia,  statim  cum 
Hebr.w,  sollicitudiue  et  fervore  accedat  ad  thro- 
num  gratiae  Christi,  et  in  terram  prostra- 
tus,  invocet  Christi  auxilium.  Si  interea 
sibi  denuntietur,  Quia  mortua  est  filia  tua, 
id  est  indurata,  incorrigibilisque  effecta, 
non  mox  desperet,  nec  Deum  cesset  fervi- 
dissime  deprecari  pro  reformatione  illius. 
Tuncque  Christus  cernens  caritatem,  hu- 
militatem,  et  diligentiam  tam  boni  praelati 
ac  patris,  intus  consolabitur  eum,  et  a 
dejiciente  ac  opprimente  timore  eum  piis- 
sime  relevabit,atque  interius  seu  per  Scri- 
pturas  vel  angelum  dicet  :  Tantummodo 
crede,  et  salva  erit,  id  est,  de  mea  gratia 
non  diffidas,  sed  crede  me  in  infinitum 
in  omni  pietate,  bonitate,  indulgentiaque 
majorem  ac  potentiorem,  quam  alicujus 
sit  aut  esse  possit  impietas  :  ideo  congre- 


A  gationem  aut   personam    tibi  commissam 
gratiose  salvabo,  dummodo  perseveraveris  Lue. », 
fideliter  pulsans. 

Sicque  Christus  per  spiritualem  visi- 
tationem  advenicns,  tibicines,  id  est  eos 
qui  congregationem  seu  personam  hujus- 
modi  quasi  desperabiliter  lapsam  deplo- 
rant,  redarguct,  dieens  :  Nolite  sic  fle- 
re,  quia  congregatio  seu  persona  non  est 
irreparabiliter  mortua,  ut  damnati  morte 
peccati,  sed  dormit  somno  negligentiae  et 
culparum,  ita  quod  gratia  mei,  qui  omni- 

\i  potens  medicus  sum,  valet  curari.  Si  ve- 
ro  praefati  planctores  Christum  hoc  assc- 
rentem,  id  est  aliquem  ejus  vicarium  seu 
ministrum  ex  parte  Christi  sic  consolan- 
tem,  derideant,  Christus  tamen  ex  sua  be- 
nignitate  immensa  porrigit  virtutis  suac 
auxilium  spiritualiter  mortuis  ;  atque  su- 
blimi  clamore,  id  est  fervida  exhortatione, 
per  sui  ipsius  inspirationem  internam,  per 
angelicam  directionem,  per  praelatorum 
praedicationem,  per  informationem  Scri- 
pturarum  sanctarum,  per  adversitatum  et 

C  tribulationum  inflictiones  multiplices,mor- 
tuis  talibus  gratiae  vitam  restituit;  et  spiri- 
tualibus  eorum  parentibus  praecipit,  ut  eis 
dent  manducare  panem  refectionis  men- 
talis,  videlicet  sacramentum  Eucharistiae, 
panem  pcenitentialium  lacrimarum,  panem 
obedientiae  salutaris. 


ARTICULUS    XXIII 


ELUCIDATIO    CAPITULI    NONI    :    CONVOCATIS    AUTEM    DUODECIM    APOSTOLIS, 

DEDIT    ILLIS    VIRTUTEM,    ETC. 


POSTQUAM  Salvator  Apostolos  multi-  D 
pliciter  erudivit,  atque  in  fide  mira- 
culis  roboravit,  consequenter  ad  aliorum 
informationem  dirigit  eos  ;  et  ut  diligen- 
tius  audiantur,  datur  eis  supernaturalis  po- 
testas  ad  miracula  perpetranda,  per  quae 
etiam  se  divinitus  esse  missos  confirment. 


Convocatis  autem  duodecim  Apostolis,  de- 
dit  illis  virtutem,  et,  pro  id  est,  potestatem 
super  omnia  dcemonia,et  ut  languores  cu- 
rarent,  hoc  est,  vim  sanandi  morbos  con- 
tulit  illis.  Unde  quod  ait,  Virtutem,  referri 
potest  ad  daemonum  expulsionem  ;  quod 
vero  subjungit,  Et  potestatem,  ad  languo- 


ENARRATIO    IN    CAP.    IX    LUCjE.    —    ART.    XXIII 


583 


Art.  xiv 
in  (inc. 


rum  miraculosam  curatiouem.  Vel  virtus 
refertur  ad  vim  interiorem  ;  potestas  au- 
tem,  ad  potentem  exsecutionem.  Porro  in 

Matth.x,i.  Matthaeo  plenius  scriptum  est  :  Dedit  eis 
potestatem  spirituum  immundorum,  et  ut 
curarent  omnem  languorem  et  omnem  in- 
firmitatem  :  ubi  per  languorem,  intelligi 
potest  morbus  inveteratus  et  gravis,  diffi- 
culter  curabilis.  Sed  haec  omnia  exteriora 
prodigia,  sicut  et  ipsa  Apostolorum  pree- 
dicatio,  ad  spiritualem  animarum  curati- 
onem  ordinabantur,  ut  ad  eam  auditores 
per  praedicta  inducerentur.  " 

Girca  ha3C  quaeritur,  qualiter  Christus 
dedit  Apostolis  praefatam  virtutem  et  po- 
testatem  agendi  miracula  :  an  scilicet  sic, 
quod  in  ipsis  Apostolis  de  cetero  fuit  ali- 
qua  vis  realis  eis  inhaerens,ad  miraculosos 
effectus  causaliter  cooperans  et  concur- 
rens  ;  an  potius  sic,  quod  ipse  de  cetero 
voluit  per  Apostolos  facere  signa,  non  ex- 
sistente  in  eis  aliqua  vi  praefata.  Sed  hujus 
solutio  supra  inducta  est. 

Denique  in  hac  collatione  hujusmodi  po- 
testatis,  ostendit  Christus  veritatem  et  om- 
nipotentiam  suee  divinitatis.Facere  quippe 
miracula  proprie  dicta,  naturalem  creatu- 
rae  facultatem  transcendit,  secundum  illud 

Ps.i.xm,i8.  Psalmistae  :  Benedictus  Dominus  Deus  Is- 
rael,  qui  facit  mirabilia  solus.  Aliis  vero 
hanc  conferre  virtutem,  prorsus  divinum 
est,  Divinitatique  proprium.  Propter  quod 
ait  Cyrillus  :  Attende  hic  divinam  Filii 
potestatem,  naturae  corruptibili  non  con- 
venientem.  Agere  namque  miracula  aderat 
Sanctis,  non  natura,  sed  Spiritus  Sancti 
participatione;  sed  hanc  etiam  aliis  conce- 
dere  potestatem,  omnino  alienum  erat  ab 
eorum  virtute.  Qualiter  enim  possit  natura 
creata  supra  Spiritus  Sancti  dona  habere 
dominium?  At  Dominus  noster  Jesus,  tan- 
quam  naturaliter  Deus  exsistens,  imper- 
titur  gratiam  quibus  vult,  non  invocans 
in  eos  alienam  virtutem,  sed  infundens  ex 
promptuariis  propriis.  Iloc  itaque  constat 
ex  dictis,  quod  Christo  ex  parte  suee  deita- 
tis  competebat  hanc  potestatem  conferre, 
non  ex  sua  humanitate,  nisi  instrumenta- 


A  liter.  —  Sed  his  objici  posset,  quod  Elias 
ascensiirus  in  paradisum,  dixit  ad  Elise- 
um,  Postula  quod  vis  ut  faciam  tibi,  ante-  1vfle5r.11, 9. 
quam  tollar  a  te:  Eliseo  autem  petente  ut 
duplex  spiritus  Eliae  in  se  fieret,  obtinuit  ibidem. 
quod  petivit,  Elia  (ut  apparet)  faciente  seu 
dante  :  et  ibidem  per  spiritum  duplicem 
intelligi  solet  gratia  Spiritus  Sancti  ad  pro- 
phetandum,  et  ad  miracula  peragenda.  Et 
respondendum,  quod  Elias  non  fecit  nec 
dedit  Eliseo  suum  dupbcem  spiritum,  ni- 
si    per   modum    causae   instrumentalis  ac 

B  meritoriae,  utpote  impelrando  ipsi  a  Deo. 
Postremo  in  hac  donatione  Apostolis 
facta,  vehementer  humiliata  est  altitudo 
diabolicae  pompae,  dum  humilibus,  idiotis 
atque  simplicibus  illis  Apostolis,  piscato- 
ribusque  egenis,  super  omnia  daemonia  po- 
testas  est  distributa.  Sic  plane  decuit  im- 
pios  spiritus  mortalibus  ac  corporalibus 
subjici  creaturis,  qui  Domino  majestatis 
immensae  assimilari  volebant. 

Et  misit  illos prcedicare  regnum  Dei, hoc        2 
est,  ccelestia  bona  beatitudinemque  seter- 

C  nam  hominibus  annuntiare,  et  Deo  obedi- 
entibus  polliceri.  Circa  quod  dicit  Chryso- 
stomus  :  Considera  quod  non  committitur 
eis  aliquid  sensibile  praedicare,  sicut  Moy- 
ses  et  Prophetae  bona  promittebant  terre- 
na;  sed  regnum  ccelorum,  et  quaecumque 
continentur  in  eo.  Misit  autem  illos  ad 
praedicandum  combinatos,  ut  dicit  Marcus,  Marc. %■,-. 
et  sanare  infirmos  ab  infirmitatibus  cor- 
poris  et  animae.  Ideo  autem  praedicationis 
officio  Christus  gratiam  miraculorum  ad- 
jecit,   ut  ostensio  miraculorum   attestare- 

D  tur  magnitudini  promissorum  :  quia  ut  ait 
Hieronymus,  hominibus  illis  rusticanis,  et 
absque  eloquii  venustate  pollicentibus  re- 
gnum  Dei,  nemo  crederet,  nisi  signa  effi- 
cerent,  ut  fidem  daret  verbis  virtus  osten- 
sa,  novaque  facerent  qui  nova  docebant. 

Et  ait  ad  illos  :  Nihil  luleritis  in  via,        3 
id  est  nullum  eorum  quae  mox  specialiter 
nominabuntur.  Quum  enim  arcta  sit  via,  Mattk.™, 
exonerare  se  debet  viator,  praesertim  si  se- 
qui  hunc  cupit  qui  exsultavit  ut  gigas  ad  P*.xvm,6. 
currendam  viam.  Neaue  virgam.  Idem  ha- 


584 


ENARRATIO    IN   CAP.    IX   LVCM.    —    ART.    XXIII 


Matth.  x 
10. 


Marc.  VI 

8,  9. 


betur  apud  Matthaeum,  ubi  et  calceamenta 
Apostolis  prohibentur.  —  Sed  contrariari 
videtur  quod  in  Marco  ait  Salvator  :  Nihil 
tideritis  in  via,  nisi  virgam  tantum ;  et  ut 
calceati  essent  sandaliis.  Et  respondendum, 
quod  secundum  Augustinum  libro  de  Con- 
sensu  Evangelistarum,  Christus  ad  litteram 
permisit  Apostolos  virgam  portare,  ad  os- 
tendendum  quod  victui  necessaria  eis  ab 
auditoribus  deberentur.Consuetudo  etenim 
erat  apud  Judaeos,  quod  doclores  et  prse- 
dicatores  eorum  virgam  ferebant  in  ma- 
nu,  in  signum  doctrinae,  el  item  in  signum 
quod  hi  quibus  praedicabant,  tenerentur  eis 
victualia  ministrare.  Porro  hoc  loco  et  in 
Matthaeo  virga  metaphorice  et  spiritualiter 
sumitur,  pro  innitentia  cordis  super  quam- 
cumque  rem  temporalem,  ut  sit  sensus  : 
Neque  virgam,  id  est,  non  innitamini  ali- 
cui  temporali,  sed  Deo;  juxta  illud  Isaiae  : 
is.  i.,  io.  Quis  ambulat  in  tenebris,  et  non  est  lumen 
ei  ?  Speret  in  nomine  Domini,  et  innitatur 
super  Deum  suum.  De  sandaliis  vero  di- 
cendum,  quod  sunt  incompleta  calceamen- 
ta,  nec  reputantur  pro  calceis. 

Neque  peram,  id  est  repositorium  victu- 
a\"n\m, neque  panem,  quanto  minus  cibaria 
delicata,  neque  pecuniam;  neque  duas  tu- 
nicas  habeatis,  id  est,  vestem  superfluam 
non  possideatis.  Hinc  Glossa  Bedam  se- 
quens,  testatur  :  Simplex  vestimentum  est, 
quidquid  alicui  necessarium  est  secundum 
qualitatem  loci  aut  temporis;  duplex  au- 
tem  est,  quod  ultra  necessitatem  est.  Hie- 
ronymus  quoque  ait  :  Non  dicit  ut  aliquis 
instante  frigore  unica  tunica  contentus  es- 
se  debeat,  sed  ut  in  tunica  vestimentum 
intelligamus  :  ne  alio  vestiti,  aliud  nobis 
futurorum  timore  servemus.  In  quo  repre- 
henduntur,  qui  parthicas  vestiunt,  et  qui 
equos  onerant  mutatoriis  vestimentorum. 
Itaque,  secundum  Gregorium  Nazianzenum, 
Mittens  Christus  ad  praedicandum  discipu- 
los,  sic  vult  eos  virtuosos  esse,  sic  constan- 
tes  atque  modestos,  et  ut  breviter  loquar, 
ccelestes,  ut  non  minus  propter  eorum 
modum  vivendi,  quam  propter  verbum, 
evangelica  propagaretur  doctrina.  Unde  se- 


A  cundum  Chrysostomum,  quasi  ex  homini- 
bus  angelos  fecit  eos,  jubens  eos  omni  ter- 
renarum  rerum  sollicitudine  ac  cupiditate 
carere,  ut  sola  cura  teneantur  doctrinse,  et 
totam  spem  suam  in  Deo  constituant,  men- 
teque  libera  praedicationi  et  ceteris  actibus 
vacent  divinis. 

Sed  circa  haec  quaeritur  :  Christus  nam- 
que  coepit  facere  et  docere,  cur  ergo  Apo-  Act. .,  i. 
stolis  prohibuit  ista,  quum  ipse  in  praedi- 
cando  tulerit  sacculum,  peram,  pecuniam, 
quorum  custodem  posuit  Judam?  Cui  quum 

B  in   Ccena  dixisset,  Quod  facis  fac  citius,  joannxm, 
putabant  Apostoli  quod  dixisset  ei  Jesus,  27-29;x"-6' 
Eme  nobis  quee  ad  diem  festum  necessaria 
sunt,  aut  ut  egenis  aliquid  daret  :  nam  et 
loculos  habuit,  et  quae  mittebantur,  por- 
tavit.  Denique  in  Joanne  habetur,  quem- 
admodum  discipuli  introierunt  civitatem  md.  iv,  8. 
Samaritanorum  ut  emerent  cibos.  Et  re- 
spondendum,  quod  Christus  haec  ex  elee- 
mosynis   habens,  tulit  et    habuit  ea   pro 
communi  gregis  sui  ac  egenorum  neces- 
sitate,  non  quasi  propria  privataque  bona: 

C  dans  posteris  formam,  quod  ob  totius  sus- 
tentationem  congregationis  haec  licite  ha- 
beantur.  Hoc  quoque  sciendum,  quod  juxta 
temporum  et  locorum  ac  negotiorum  di- 
versitatem  et  congruentiam,  Christus  di- 
versa  dedit  praecepta  discipulis.  Bis  autem 
misit  ad  praedicandum  discipulos  :  semel 
ante  passionem,  et  pro  tunc  dedit  eis  prae- 
inducta  mandata,  quia  tunc  eis  satis  ab  au- 
ditoribus  praestabatur,  quoniam  libenter 
audiebantur  ab  eis,  eo  quod  non  praedica- 
rent  tam  incomprehensibilia  et  supernatu- 

D  ralia  de  Christo  sicut  post  ejus  passionem. 
Quando  secundo  missi  sunt  a  Christo  ad 
praedicandum,  et  praedicaverunt  supermi- 
rabilia  de  Domino  Salvatore,  cceperuntque 
Judaeorum  ac  gentium  vitia  publice  incre- 
pare  :  propter  quod  a  pluribus  invite  au- 
diebantur,  sicut  Salvator  praedixit,  Eritis  zucxh.it. 
odio  omnibus  hominibus  propter  nomen 
meum  :  ideo  tunc  permissi  sunt  secum  fer- 
re  praedicta.  Unde  in  Coena  Christus  ait 
Apostolis  :  Quando  misi  vos  sine  sacculo  md.xm, 
et  pera  et  calceamentis,  numquid  aliquid  35, 36- 


ENARRAT10    1N    CAP.    IX   LVC&.    —   ART.    XXIII 


585 


n. 


defuit  vobis?  Quibus  respondentibus,  Ni- 
hil,  adjecit  :  Sed  nunc  qui  habet  saccu- 
lum,  tollat,  id  est,  secum  portet,  similiter 
et  peram. 

Deinceps  Christus  docet  discipulos  unde 

4  necessaria  habeant.  Et  in  quamcumque 
domum  intraverilis,  gratia  hospitandi,  re- 
ficiendi,  quiescendi  ac  instruendi,  ibi  ma- 
nete,  et  inde  ne  exeatis,  hoc  est,  eam  non 
totaliter  relinquatis,  quasi  non  redituri  ad 
eam,  quamdiu  vidtis  in  urbe  seu  villa  ea- 
dem  praedicare  :  et  hoc  intelligendum  est, 
nisi  rationabilis  causa  mutandi  hospitii 
eveniret.  Et  quod  ait,  In  quamcumque 
domum,  non  de  qualicumque,  sed  de  ho- 
nesta  domo  debet  intelligi.  Propter  quod 

Matth.  x,  in  Matthaeo  dicitur  :  In  quamcumque  civi- 
tatem  vel  castellum  intraveritis,  interroga- 
te  quis  in  ea  dignus  sit,  scilicet  vestro  in- 
gressu,  ut  sit  bonae  famae  atque  laudabilis 
vitae,  ne  ex  diffamia  et  vitiis  hospitis  ve- 
stri  incurratis  infamiam,  et  alii  in  vobis 
scandalizentur,  vestramque  contemnant  do- 
ctrinam.  Prohibet  igitur  Christus  frequen- 
tem  et  inordinatam  hospitii  mutationem, 
levitatis  discursum  seu  gyrovagationem. 
Hinc  ait  Ambrosius  :  Alienum  a  praedica- 
tore  regni  ccelestis  cursitare  per  domos,  et 
inviolabilis  hospitii  jura  mutare.  Et  Cyril- 
lus  :  Jussit  eos  in  una  domo  manere,  ut 
nec  hospitem  gravent,  eum  videlicet  di- 
mittendo,  nec  ipsi  gulositatis  et  levitatis 
suspicionem  incurrant.  Hinc  in  Ecclesia- 

Ecciixxix,  stico  scriptum  est  :  Nequam  vita  hospitan- 
di  de  domo  in  domum.  Unde,  ut  mentem 
nostram  valeamus  stabilire  in  Ueo,  corpus 
nostrum  a  discursibus  vanis  discamus  fre- 
nare;  et  qui  praedicator  est  verbi  Dei  seu 
pastor  ovium  Christi,praedicatione  et  exte- 
riori  necessaria  seu  utili  occupatione  ces- 
sante,  ad  quietum  se  tribuat  locum,  et  Deo 
intentus  sit,  orando,  legendo,  providendo 
et  contemplando,  imo  et  se  ipsum  sagaci- 
ter  discutiendo,  purgando  ac  perficiendo, 
ut  illic  gratiarum  charismata  sortiatur  a 
Deo,  quae  postmodum  devotissime  propo- 
nat  atque  communicet  populo. 

5  Et  quicumque  non  receperint  vos,   id 


31 


A  est,  hospitium  vobis  negaverint,  et  sermo- 
nes  vestros  contempserint;  exeuntes  de  ci- 
vitate  illa,  id  est,  dum  inde  exitis,  etiam 
pulverem  pedum  vestrorum  excutite  in  te- 
stimonium  supra  illos,  id  est,  in  testimo- 
nium  seu  signum  magnitudinis  culpae  ac 
damnationis  illorum,  abjicite  versus  illos 
pulverem  qui  pedibus  vestris  adhaesit,  non 
ex  impatientia,  sed  zelo  justitiae.  Excutien- 
dus  est  itaque  pulvis  pedum  in  illos  :  pri- 
mo,  in  testimonium  quod  usque  ad  illos 
devenerint,  ita  quod  illi  excusalionem  non  joann.xv, 

B  habeant  ignorantiae  suae;  secundo,  in  testi-  "■ 
monium  perversitatis  illorum;  tertio,  in  te- 
stimonium  quod  terrena  eorum  non  quae- 
rant  ;  quarto,  in  testimonium  quod  eis 
communicare  non  velint;  quinto,  in  testi- 
monium  futurae  damnationis  illorum  qua 
in  infernum  excutientur. 

Praeterea,  ut  elicitur  ex  praedictis,  Chri- 
stus  hoc  loco  septem  prohibet  praedica- 
toribus,  pastoribus  et  praelatis.  Primum 
est  pluralitas  sarcinarum  seu  multiplicitas 
temporalium  onerum,  quum  dicitur,  Nihil 

C  tuleritis  in  via.  Propter  quod  scribit  Apo- 
stolus  :  Omnis  qui  in  agone  contendit,  ab    i  Cor.  ix, 
omnibus  se  abstinet.  Praedicator  autem  et 25' 
praelatus,  si  vere  hujusmodi  sit,  contra  pec- 
catores  agonizat.  Secundum  est  rigor  im- 
moderatus,  quum  ait,  Nec  virgam.  Tertium 
est  curiositas  victus,  dum  dicit,  Neque  pe- 
ram.  Quartum  est  avaritia,  quum  scribi- 
tur, Neque  pecuniam.  Quintum  est  vestium 
superfluilas.  Unde  ait  Apostolus  :  Haben- irim.vi.s. 
tes  victum  et  quibus  tegamur,  his  contenti 
simus.  Sextum  est  instabilitas,   dum  ail, 

D  Ibi  manete.  Septimum  est,  non  communi- 
care  iniquis  et  induratis,  quum  subditur, 
Quicumque  non  receperint  vos. 

Deinceps  subditur  Apostolorum  obedi- 
entia.  Egressi  autem,  id  est  corporaliter  a       6 
Christo  euntes  ad  loca  praefixa,  circuibant 
per  castella,  per  civitates  quoque,  ut  patet  Atatth.  x, 
ex  verbis  Matthaei.  Unde  patet  quod  loca    " 
minora  negligenda  non  sunt  propler  habi- 
tantium  paucitatem,  praesertim  quum  ma- 
gnum  atque   pra?  cunctis    mundi    opibus 
desiderabile  sit  sallem  unum  convertere. 


58G 


ENARRATIO    IN   CAP.    IX   LUCE. 


ART.    XXIII 


Ezecli. 
xxxiv,  2  et 
seq. 


MOLTC.   VI, 

12,  13. 


Joann.  iv 


/.«c.  vi,  10. 


/6irf.  iii.  I 


Evangelizantes,  id  est,  aliis  salutaria  do-  A 
cumenta  tradentes  :  non  de  bonis  illorum 
se  ipsos  delicate  pascentes,  sicnt  jam  mul- 
li  (|iii  de  lacte  lanaqne  ovinm  pascnnt  et 
vestinnt  semetipsos,  qnibns  tamen  non 
praedicant.  Propter  qnod  per  Ezechielem 
seterna  eis  damnatio  praedicitur.  Et  curan- 
tes  corpora  languida  materialiter,  et  ani- 
mas  peccatrices  spiritualiter,  ubique,  sine 
personarum  acceptione,  puta  in  omni  loco 
ad  qnem  directi  fuerunt,  et  ubi  aegros  cn- 
ram  optantes  repererunt.  Sed  nunc,  proh 
dolor  !  mnlti  sunt  qui  se  animarum  medi-  B 
cos  profitentur,  et  tamen  malis  exemplis 
occidunt  quos  spiritualiter  sanare  tenen- 
tur.  Porro  Marcus  haec  Apostolorum  gesta 
plenins  exprimens  :  Exeuntes,  inquit,  prae- 
dicabant  tit  pcenitentiam  agerent,  et  dae- 
monia  multa  ejiciebant,  et  ungebant  oleo 
a?gros  multos,  et  sanabantur.  Joannes  qno- 
que  evangelista  testatur  quod  baptizabant. 
Et  ecce  horum  tam  magnifica  operantium 
unns  exstitit  proditor  Jndas !  Nullus  ergo 
prsesumat,  nec  periculosam  sibi  securita- 
tem  promittat,  sed  et  dona  gratiae  gratum  G 
facientis,  humilitatem,  mansuetudinem,  pa- 
tientiam,  magis  quam  dona  gratise  gratis 
datae,  expulsionem  dsemonum,  efficienti- 
am  sanitatum,  optemus. 

Auclivit  autem  Herocles  fetrarcha.lste  est 
Herodes  Antipas,  filius  Herodis  cujus  tem- 
pore  natus  est  Christus.  Hic  vero  Herodes 
fuit  Galilsese  tetrarcha,  ut  dictum  est  supra 
plenius.  Omnia  qurn  fiebant  ab  eo,  id  est 
prsefata  miracula  Christi,  et  qualiter  disci- 
pulos  mitteret  ad  preedicandum  atque  cu- 
randum,  et  baptizaret  per  eos.  Omnia  au-  D 
tem  opera  Christi  audivit  in  generali  magis 
quam  in  speciali,  quanquam  multa  etiam 
in  speciali  perciperet.  Fama  etenim  Chri- 
sti  undique  fundebatur,  quoniam  nunquam 
in  veteri  Testamento  legitur  quisquam  tot 
perpetrasse  miracula,  nec  discipulis  suis 
tantam  potestatem  dedisse.  Et  hoesitabat, 
anxie  ambigendo  de  Jesu  quis  esset.  Circa 
quod  ait  Chrysostomus  :  Peccatores  scien- 
tes  et  nescientes  quemque  strepitum  per- 
timescunt  :  peccatum  enim  nemine  argu- 


ente  hominem  prodit,  nemine  accusante 
condemnat,  et  pigrnm  ac  timidum  reddit 
deUnquentem. 

Causa  quoque  timoris  subjnngitur.  Eo 
cjuod  diceretur  a  quibusdam  :  Quia  Joan- 
ncs  Baplista  surrexit  a  mortuis.  Qno  audi- 
to,  expavit  Herodes,  ne  forte  plagaretur  ab 
eo  qui  tantae  videbatur  et  erat  potentise, 
sicnt  quinqnagenarii  fnerunt  ab  Elia  pla- 
gati.  Itaqne  isti  credebant  Jesum  esse  Jo- 
annem.  Sed  constat  quod  isti  non  diu  aut 
nunquam  noverunt  facialiterque  viderunt 
Jesum.  Si  enim  ante  decollationem  Joannis 
ipsum  novissent,  non  taliter  sestimassent. 
—  Circa  hsec  quseritur,  quomodo  Lucas  as- 
serat  hsesitasse  Herodem,  quum  in  Mattheeo 
et  Marco  scriptum  sit,  quod  Herodes  af- 
firmaverit  Jesum  esse  Joannem.  Matthseus 
nempe  ait  dixisse  Herodem  :  Hic  est  Joan- 
nes  Baptista ;  ipse  surrexit  a  mortuis,  et 
ideo  virtutes  operantur  in  eo.Ad  quod  Au- 
gustinus  respondet  in  libro  de  Consensu 
Evangelistarum,  quod  Herodes  primo  hae- 
sitavit  propter  rumorum  varietates  ;  sed 
postea  credidit  Jesum  esse  Joannem,  sicut 
et  alii  quidam,  propter  vitae  sanctitatem, 
famae  eminentiam,  et  quia  congregavit 
multos  discipulos,  et  per  Apostolos  bapti- 
zavit.  Hi  quoque  putabant  Joannem  post 
suam  resurrectionem  ad  potestatem  majo- 
rem  promotum,  et  ideo  jam  miracula  age- 
re,  quamvis  ante  suam  decollationem  nul- 
lum  fecerit  signum. 

A  quibusdam  vero  dicebatur:  Quia  Elias 
apparuit.  Non  dixerunt,  Surrexit,  sed,  Ap- 
paruit,  quasi  de  paradiso  reversus,  scientes 
eum  non  fuisse  mortuum,  sed  translatum. 
Hi  ergo  putabant  Jesum  esse  Eliam,  pro- 
pter  miraculorum  potentiam  atque  justi- 
tiae  zelum.  Ab  aliis  autem  dicebatur  :  Quia 
Propheta  unus  de  antiquis,  id  est  de  nu- 
mero  antiquorum  vatum,  surrexit,  putan- 
tes  Jesum  esse  aliquem  illorum.  Multiplex 
autem  error  exstitit  in  Judaeis,  et  quidam 
eorum  putabant  animas  transcorporari.Di- 
cit  etiam  hoc  loco  Theophilus:  Judsei  resur- 
rectionem  mortuorum  exspectabant  in  vita 
carnali,  et  in  comessationibus  ac  potibus. 


IV  Hea.  i, 
9  et  seq. 


Matth.xw, 
2;  Marc.w, 
14. 


IV  Req. 
II. 


KNARRATIO    IN   CAP.    IX   LVCJE.    —   ART.    XXIII 


587 


9  Et  ait  Herodes.  Secundum  Matthaeum, 

Matth.xw,  loquchatur  pueris  suis.  Joanncm  ego  de- 
''  collavi.  Hoc  ait,  secundum  Chrysostomum, 

non  suum  piaculum  ostentando,  sed  suam 
formidinem  consolando.  Attamen  ei  potest 
HHeg.i,\6.  dici  illud  Davidis  :  Os  tuum  locutum  est  ad- 
versum  te,  dicens,  Ego  interfeci  christum 
Domini.  Quis  autem  est  iste,  de  quo  ego 
audio  talia?  quasi  dicat,  Aliquid  magni 
<'sse  videtur.  Et  qucerebat  videre  eum,  an 
esset  Joannes,  cujus  faciem  noverat,  et  ex 
curiositate  optans  videre  miracula.  Sed  de- 
siderium  Herodis  fuit  acedieo,  superbiae  et 
indevotioni  admixtum  :  alias  facile  perve- 
nisset  ad  Jesum  in  Galilaea  tunc  praedican- 
tem.  Dicit  autem  Chrysostomus  :  Quam 
magna  res  est  virtus  !  Nam  Joannem  de- 
functum  Herodes  formidabat,  et  prae  timo- 
re  eliam  de  resurrectione  philosophatur. 

10  Et  reversi  Apostoli  a  locis  in  quibus 
praedicaverunt,  ad  Jesum,  narraverunt  illi 
qua>cumque  fecerunt,  daemones  expellen- 
do,  infirmos  curando,  homines  instruen- 
do.  Haec  suo  nuntiaverunt  magistro,  quasi 
illi  totum  adscribentes,  non  se  ipsos  ja- 
ctantes.  Et  assumptis  illis,  secessit  seor- 
sum  in  locum  desertum,  qui  esl  Bethsai- 
dce,id  est  propinquus  civitati  sic  dictae,  de 
qua  Petrus  et  Andreas  fuerunt.  Denique, 
prout  Matthaeus  et  Marcus  describunt,  de- 
collato  ab  Herode  iniquo  S.  Joanne,  vene- 
runt  discipuli  ejus,  et  nuntiaverunt  hoc 
Christo.  Quo  audito,  abiit,  sicut  jam  di- 
ctum  est,  non  timore  Herodis,  quem  po- 
tuit  unico  annihilare  imperio,  sed  ob  alias 
causas  :  quarum  unam  Marcus  tangit,  di- 

Marc.  vi,  cendo,  Erant  enim  qui  veniebant  et  redi- 
bant  multi,  et  nec  spatium  manducandi 
habebant.  Alia  ratio  fuit,  ut  doceret  praedi- 
catores  atque  praelatos,  post  occupationes 
externas  vitae  activae  recurrere  ad  locum 
abstractum,  ad  vacandum  contemplativae 
actibus  vitae. 

11  Quod  quum  cognovissent  turbce,  secutai 
sunt  illum.  Diversi  enim  diversas  ob  cau- 
sas,  ut  dictum  est,  ssepe  Salvatorem  sequi 
solebant.  El  excepit  illos  caritative  ac  pie, 
delectatus  devotione  simplicium.  Minores 


Joann  1,44. 


Matth.  xiv, 
12,    13; 
Marc.  vi, 
30,  31. 


31. 


A  quippe  et  simplices  sequebantur,  majores 
et  scioli  perseqnebantur,  quemadmodum 
usque  in  praesens  contingit.  Et  toquehatur 
eis  de  regno  Dei,  videlicet  de  magnitudine 
gaudiorum  ccelestium  et  beatitudine  vitae 
ftiturae;  et  eos  qui  cura  indigebant,  puta 
infirmos,  sanabat,  tanquam  piissimus  me- 
dicus.  Exsistentes  etiam  in  peccatis  et  cu- 
rari  spiritnaliter  cupientes,  sibique  acquie- 
scentes,  sanavit  ab  animarum  languoribus 
seu  peccatis. 

Subinde  describitur  praeclarum  Christi 

B  iniraculum.  Dlcs  autem  cceperat  declina-        12 
rc  Unde  Matthaeus  ait  :  Vespere  autem  fa-  Matth.w*, 

15 

cto.  Et  accedcntes  duodecim  principales 
discipuli,  Christo  familiariores,  atque  ad 
alloquendum  eum  audaciores,  dixerunt  il- 
li  :  Dimitte  furbas  quas  docendo  et  curan- 
do  detines  tecum,  ut  euntes  in  castella 
vitlasque  qua'  circa  sunt,  id  est  huic  loco 
propinqua,  divertant  et  inveniant  escas  : 
quia  hic  in  loco  deserto  sumus,  in  quo  ni- 
hil  venale  apparet.  Quamvis  Apostoli  hoc 
ex   quadam    compassione    et    providentia 

C  videantur  dixisse,  suam  tamen  imperfe- 
ctionem  in  verbis  his  multipliciter  osten- 
derunt  :  nnn  credentes,  vel  potius  non 
pensantes,  quod  Christus  turbam  posset 
miraculose  reficere  ;  opinantes  quoque, 
quod  turbae  cum  Christo  manentes  possent 
fame  periclitari. 

Ait  autem  ad  illos  :  Vos  date  illis  man-       13 
ducare.  Hoc   ait   omnium   sapientissimus 
magistrorum,  imperfectionem  fidei  disci- 
pulorum  pie  redarguens,  quasi  dicat  :  JVon 
solum  ego,  sed  et  vos  potestis  illos  refice- 

D  re,  si  tamen  tantam  fidem  habetis  ut  de- 
cet.  At  illi  dixerunt :  Non  sunt  nobis  plus 
quam  quinque  pancs,  ct  duo  pisces :  qui  pa- 
nes,  secundum  Joannem,  hordeacei  erant;  joann.\i,9. 
nisi  forte  nos  eamus  et  emamus  in  omnem 
hanc  turbam  escas.  Ita  discipuli  sunt  locu- 
ti,  non  quasi  suo  indignantes  magistro,  aut 
irrationabiliter  eum  esse  effatum  insinu- 
are  volentes,  sed  ad  designandnm  quam 
impossibile  eis  esset  propria  potestate  im- 
plere  quod  dixerat  Christus.  Ideo  subdi- 
tur  :  Erant  autem  fere  viri  quinque  mil-       14 


588 


ENARRATIO    1N   CAP.    IX   LVCJE. 


ART.    XXIII 


.l/(l///l.XIV 

2i. 

.Xum.  1,3. 

Marc.  vi, 

41;  Joann. 

vi,  10. 


Joann.  vi, 
5-9. 


Marc.  vi. 
40. 


15 


16 


Jacob.  i,17 


////.  utpote  praeter  mulieres  et  pueros,  ut 
alii  Evangelistse  testantur.  Viri  quoque  di- 
cuntur  in  Scripturis,  qui  viginti  annos  ad 
minus  sortiti  sunt.  Alii  etiani  Evangelistae 
ahsolute  affirmant,  quod  fuerunt  quinque 
millia  virorum.  Scriptura  cnim  divina  de 
minuliis  numerorum  vim  non  facit,  vide- 
licet  an  fuerunt  modice  plures  aut  pau- 
ciores. 

Dcnique  apud  Joannem,  ubi  miraculum 
istud  describitur,  leguntur  Christus  et  di- 
scipuli  aliqua  inter  se  de  materia  ista  locu- 
ti,quae  Evangelistae  alii  non  scripserunt.il- 
lic  quippe  habetur, quod  interrogavit  Jesus 
Philippum,  dicens  :  Unde  ememus  panes 
ut  manducent  hi?  Deinde  dixit  Andreas  : 
Est  puer  hic  unus,  qui  habet  qninque  pa- 
nes  hordeaceos  et  duos  pisces  ;  sed  haec 
quid  sunt  inter  tantos?  Sed  hoc  cum  istis 
facile  concordatur.  Et  ut  in  libro  de  Con- 
sensu  Evangelistarum  asserit  Augustinus, 
ex  hac  varietate  loquendi  salubriter  edoce- 
mnr,  nihil  esse  qua?.rendum  in  verbis,  nisi 
loquentium  voluntatem  :  cui  demonstran- 
dse  invigilare  debent  omnes  veridici  nar- 
ratores,  quum  de  homine,  vel  de  angelo, 
vel  de  Deo  aliquid  narrant. 

Ait  autem  ad  discipulos  suos,  id  est  ad 
duodecim  Apostolos  :  Facite  illos  discum- 
bere  per  convivia  quinquagenos,  ita  ut 
quinquaginta  sedeant  in  ordine  uno.  Sa- 
pientis  est  omnia  agere  ordinate  ;  et  taliter 
ordinatis  poterat  facilius  cibus  inferri.Sed 
obviare  videtur  illud  Marci  :  Discubuerunt 
per  centenos  et  quinquagenos.  Ad  quod 
libro  de  Consensu  Evangelislarum  Augu- 
stinus  respondet,  quod  istud  nullum  mo- 
vere  debet,  quia  Lucas  partem  dixit,  et 
Marcus  totum.  Et  ita  fecerunt  Apostoli, 
sicut  Christus  eis  injunxit,  et  discumbere 
feeerunt  omnes. 

Acceptis  autem  quinque  panibus  et  du- 
obus  piscibus,  respexit  in  coelum,  signifi- 
cans  se  missum  a  Patre  aeterno,  et  quod 
nisi  virtute  coelesti,  divina  et  supernatu- 
rali,  facturus  esset  istud  miraculum,  item- 
que  quod  omne  bonuin  desursum  est,  de- 
scendens  a  Patre  luminum  ;  et  benedixit 


17 


A  illis,  scilicet  panibus  et  piscibus,  dando 
eis  ut  mox  multiplicarentur  :  sicut  in  Ge- 
nesi  legitur  irrationabilibus  benedixisse.  nen. 
Quo  facto  nos  informavit,  ut  cibum  non 
accipiamus  nisi  benedictione  prsemissa. 
Et  fregit  panes  in  aliquas  magnas  partes  : 
non  in  minutias  scidit, sed  frangendo  mul- 
tiplicabantur;  et  distribuit  discipulis  suis, 
ut  ponerent  panes  et  pisces  multiplicatos 
ante  turbas.  Et  manducaverunt  omnes,  et 
saturati  sunt,  non  de  quinque  panibus 
duobusque  piscibus  tantum,  sed  de  eo  in 

B  quod  omnipotentia  Christi  multiplicavit 
quinque  panes,  duosque  pisces.  Et  subla- 
tum  est  quod  superfuit  illis,  fragmento- 
rum  cophini  duodecim.  Ex  quo  constat, 
quod  panes  et  pisces  tam  pauci,  multipli- 
cati  fuerunt  in  maximam  multitudinem 
panum  et  piscium,  quia  de  reliquiis  tot 
sportae  impletae  sunt. 

Porro  de  spirituali  hujus  miraculi  in- 
tellectu  tot  a  doctoribus  dicta  sunt,  ut 
pene  superfluum  videatur  quid  addere  : 
unde   nec  moralitati  nunc   immorari   in- 

C  tendo,  praesertim  quoniam  super  Joannem    injoann. 
multa  hinc  scripsi ;  nunc  vero  modice  tan- art' xvl' 
gam.  Itaque  per  turbam  praefatam,  quae 
Christum  corporaliter  sequebatur,  intelli- 
gi  possunt  universi  fideles,  qui  usque  in 
praesens  ejus  vestigia  imitantur,  sicut  ait 
Joannes  :  Qui  se  dicit  in  Christo  manere,  Uoann  n, 
debet  sicut  ille  ambulavit  et  ipse  ambu- 6- 
lare.  Per  Apostolos  vero  signantur  praelati, 
quibus  praecipit  Christus  ut  docendo,  ex- 
emplariterque  vivendo,  alant  sibi  commis- 
sos.  Sed  quia  praelati  sine  Christi  ope  et 

D  gratia  nihil  valent,  profitentur  se  ad  spiri- 
tualem  hanc  nutritionem  suis  viribus  im- 
potentes  :  idcirco  necesse  est  ut  dona  gra- 
tiae  eis  concessa,  quae  per  panes  quinque 
duosque  pisces  figurantur,  perficiantur  ac 
multiplicentur  a  Christo.  Quumque  a  Chri- 
sto  hanc  subventionem  rite  petierint,  ip- 
se  libenter  eis  auxiliatur,  praecipiens  ut 
greges  sibi  commissos  discumbere  faciant, 
eisque  dona  sibi  concessa  communicent. 
Praeterea,  per  primum  pancm,  intelli- 
gendus  est  panis  poenitentiee,  id  est  cordia- 


KNARRATIO    IN   CAP.    IX    LUC.E. 


ART.    XXIII 


»89 


Ps.lxxix,6 
Ps.  ci,  5. 


ifcc/i.xv,  3. 


Jer.  111,  IS 


1  Tim.  iv 
12. 


I  Cor.xi.il 


I  Thess.  v, 
17. 


Rom.  viii, 
18. 


II  Co>\  i,3, 
4. 


Ps.xxx,"20. 


lis  contritio  pro  peccatis,  confessio  oris,  et 
satisfactio  operis  :  ad  qnem  panem  debent 
praelati  snbditos  suos  hortari,  et  corda  co- 
rum  ad  compunclionem  movere.  De  quo 
pane  accipi  potest  illud  in  Psalmo  :  Ciba- 
bis  nos  pane  lacrimarum ;  et  rursus,  Per- 
cussus  sum  ut  fcenum,  et  aruit  cor  me- 
um,  quia  oblitus  sum  comedere  panem 
meum.  Secundus  est  panis  doctrinae  :  de 
qno  in  Ecclesiastico  legitur,  Cibabit  illnm 
pane  vitae  et  intellectus.  Unde  per  Jeremi- 
am  Uominus  loqnitur :  Dabo  vobis  pastores 
jnxta  cor  meum,  et  pascent  vos  scienlia 
et  doctrina.  Tertius  est  panis  exemplaris 
vitae  :  qui  subditis  praecipue  necessarius 
exstat,  praesertim  quum  absque  eo,  panis 
doctrinae  modicum  prosit.  Cujus  enim  vi- 
la  despicitur,  praedicatio  parum  curatur. 
Ideo  ait  Apostolus  :  Esto  exemplum  fide- 
lium  in  verbo,  in  conversatione,  in  cari- 
tate.  Quartus  est  panis  Eucharistiae,  qui 
bene  confessis  salubriterque  instructis  est 
porrigendus.  De  quo  dicit  Apostolus  :  Qui- 
cumque  manducaverit  panem  hunc  et  bi- 
berit  calicem  Domini  indigne,  reus  erit 
corporis  et  sanguinis  Domini.  Quintus  est 
panis  orationis  seu  meditationis  devotae, 
qui  mentem  valde  confortat.  Unde  pro  sub- 
ditis  praelati  incessanter  intercedere  de- 
bent,  et  ipsos  ad  orandum  inducere,  quum 
dicat  Apostolus  :  Sine  intermissione  ora- 
te.  —  Insuper,  per  duos  pisces  panibus 
bonum  saporem  praestantes,  intelliguntur 
consolatio  gratiae  in  praesenti,  et  spes  feli- 
citatis  futurae  :  quae  duo  reddunt  animae 
universa,  etiam  adversa,  suavia,  in  tantum 
ut  cum  Apostolo  dicat  :  Non  sunt  condi- 
gnae  passiones  hujus  temporis  ad  futu- 
ram  gloriam,  quae  revelabitur  in  nobis;  et 
item,  Benedictus  Deus,  qui  consolatur  nos 
in  omni  tribulatione  nostra.  Hanc  consola- 
tionem  copiosissime  sensit,  qui  tam  affe- 
ctuosissime  dixit,  Quam  magna  multitudo 
dulcedinis  tuae,  Domine  ! 

Postremo,  subditorum  gregibus  ita  re- 
fectis,  manent  copiosae  reliquiae  :  quia  quo 
spiritualia  bona  liberalius  communican- 
tur,  eo  amplius  abundant  atque  augentur, 


vi,  13. 

18 


A  in  tantum  quod  et  ipsi  praelati  meritis 
eorum  quos  praefatis  nutriunl  panibus, ad- 
juvantur.  —  Postremo  quaeii  posset  ad  lit- 
teram,  an  seu  quid  polavit  haec  turba  in 
refectione  praescripta.  De  quo  quid  arbi-  inJoann. 
trer  scripsi  super  Joannem. 

Et  factum  est,  quum  solus  essel  orans, 
erant  cum  illo  ct  discipuli  ejus.  Videtur 
in  verbis  his  esse  oppositum  in  adjecto.  Si 
enim  solus  exstitit  orans,  quomodo  secum 
erant  discipuli  ejus  ?  Vel,  si  erant  cum 
illo,  non   solus  fuerat  orans.   Sed  ad  hoc 

B  facile  respondetur  :  Primo,  quia  si  oralio 
ista  in  sensu  formali  sumatur,  ita  quod 
dictio,  Solus,  excludat,  non  communionem 
personae,  sed  actus  orandi,  potuit  esse  so- 
lus  orans,  etiam  si  in  medio  multorum 
millium  non  orantium  stetisset.  Secundo, 
quod  dicitur,  Erant  cum  illo  et  discipuli 
ejus,  non  oportet  intelligi,quod  prope  cor- 
pus  ipsius  steterunt,  sed  quod  turba  quae 
pasta  fuit  recedente,  Apostoli  non  abie- 
runt,  sed  secum,  id  est  non  longe  ab  ip- 
so,  fuerunt.  Tertio,  Solus,  potest  hoc  loco 

C  facere  exclusionem  extraneorum,  et  non 
domesticorum,  sicut  episcopus  dicitur  es- 
se  solus  in  domo,  quamvis  cum  eo  sit 
familia.  Itaque,  Christus  ut  homo  oratio- 
nem  facturus,  secessit  seorsum,  non  quod 
aliorum  tumultu  aut  strepitu  mens  ejus 
posset  in  devotione,  attentione  vel  con- 
templatione  ullatenus  impediri  ;  sed  ad 
nostram  informationem  hoc  egit,  ut  prae- 
sertim  tempore  orationis,impedimenta  de- 
votionis  et  occasiones  distractionum  vite- 
mus.    Propter   quod   apud  Matthaeum   ait 

D  Salvator  :  Quum  oraveris,  intra  in  cubicu-  Mauh.n^ 
lum  tuum,  et  clauso  ostio  ora  Patrem  in 
abscondito.  Praeterea,  sicut  Joannes  refert, 
Jesus  facto  praedictae  refectionis  miraculo,   Joann.  n, 
fugit  in  montem,  sciens  quod  venturi  es-  15' 
sent  quos  pavit,   ut  raperent  eum  et  fa- 
cerent  eum  regem  :  ideo  forte  nunc  dici- 
tur,  quod  erat  solus  orans. 

Et  interrogavit  illos,  dicens  :  Quem  me 
dicunt  esse  turbce .?Non  ex  ignorantia  quae- 
rit,  sed  ut  occasione  responsionis  disci- 
pulorum   instruat  eos.  At  illi  dixerunt  :       19 


590 


ENARRATIO    IN    CAP.    IX    LUC.E. 


ART.    XXIII 


Mtittlt.  xvi, 
14. 


vers.  8. 


Joann.  vn, 
40,  41. 

/ftirf.xn,42. 


/6/</.  vi,  14. 


Matth.wi, 
13. 
Marc.  viii, 

27. 


20 


Joannem  Baptistam,  alii  aittem  Eliam, 
alii  dicunl  jvta,  id  est  quod,  Propketa 
unus  de  prioribus  surreccit.  Matthseus  au- 
tem  adjungit,  quod  etiain  quidam  dixerunt 
eum  esse  Jeremiam.  Cur  quidam  dixerint 
Jesum  esse  Joannem  Baptistam,  alii  Eliam, 
alii  quemdam  veterum  vatum,  paulo  ante 
jam  dictum  est.  Omnes  itaque  isti  resur- 
rectionem  credentes,  putabant  viros  san- 
ctos  post  resurrectionem  suam  majoris  es- 
se  potentiae  :  et  quoniam  Christus  prae 
ceteris  vatibus  fuit  miraculis  gloriosus,  di- 
cebant  eum  esse  aliquem  praecedentium 
Prophetarum.  Verumtamen  quidam  ex  tur- 
ba  credebant  atque  dicebant  Jesum  esse 
Christum,  sicut  in  evangelio  Joannis  fa- 
cile  demonstratur,  qui  etiam  multos  ex 
principibus  asserit  credidisse  in  eum.  Et 
apud  Joannem  habetur  :  1111  ergo  homi- 
nes,  quum  vidissent  quod  fecerat  signum, 
videlicet  in  praefata  turbse  refectione,  di- 
cebant,  Quia  hic  est  vere  Propheta  qui 
venturus  est  in  mundum,  videlicet  Chri- 
stus  :  ut  Chrysostomus  tangit,  qui  circa 
verba  Joannis  sic  ait :  Ex  hoc  quod  dicunt, 
Qui  venturus  est  in  mundum,  manifestum 
est  quod  Prophetam  quemdam  principa- 
lem  exspectabant ;  et  ideo  quod  dicitur, 
Hic  est  vere  Propheta,  in  Graeco  cum  ad- 
jectione  articuli  ponitur,  ad  ostendendum, 
eum  ab  aliis  esse  Prophetis  discretum. 

fnsuper,  ut  Matthaeus  refert,  ista  in- 
terrogatio  facta  est  in  partibus  Caesareae 
Philippi,  sed  Marcus  factam  enarrat  eam 
in  via  in  praedicta  terra  :  quod  ab  invicem 
non  discordat,  quia  exsistendo  in  illa  pro- 
vincia  ambulavit  in  ea,  et  ambulando  in 
ea,  jam  venit  et  fuit  in  ea.  Lucas  autem 
non  exprimit  ubi  sit  facta  quaestio  ista  : 
nec  tamen  immediate  facta  est  post  turbee 
refectionem,  ut  ex  Matthaeo  et  Marco  pa- 
tescit,  nisi  saepius  facta  dicatur.  Unus  au- 
tem  Evangelista  quaedam  omiltit  quae  alii 
ponunt,  nec  ipsi  beatissimi  Evangelistae 
semper  ordinem  rerum  observant  gesta- 
rum  in  describendo. 

Dixit  autem  illis  :  Vos  autem,  qui  mihi 
familiariores  estis  et  facta  mea  ac  sapien- 


A  tiam  meam  prae  ceteris  scitis,  imo  expe- 
rimentaliter  noscitis, quem  meesse  dicitis? 
Rispondens  Simon  Petrus,  prae  omnibus 
et  pro  omnibus  aliis  Apostolis  :  qui  ab  in- 
fantia  sua  vocatus  est  Simon,  et  postea  Joann.i.a. 
a  Christo  vocatus  est  Petrus  ;  dixit  :  Chri- 
sturn  Dei  esse  te  dicimus,  id  est  regem 
Messiam  Dei  electum,  a  Deo  in  lege  ac 
Prophetis  promissum,  et  nostro  hoc  tem- 
pore  divinilus  missum.  Matthaeus  vero  Pe- 
tri  responsionem  plenius  exprimit,  scri-  Matth.%si, 
bens  :  Tu  es  Christus  Filius  Dei  vivi.        10- 

B      At  ille  increpans  eos,  prcvcepit  ne  cui       21 
dicerent  hoc.  Solus  Petrus  respondit ;  sed 
quia  pro  omnibus  dedit  responsum,  exi- 
gentibus  forte  ab  eo  id  ipsum  Apostolis, 
ideo  Christus  increpat  omnes.  Sed  cur  in- 
crepat  eos  ?  quum  veritatem   locutus  sit 
Petrus  :  imo,  ut  in  Matthaeo  legitur,  Chri- 
stus   pro  hac   responsione   Petrum   vehe- 
menter  laudavit,  dicendo  :  Beatus  es  Simon  im.  nei 
Bar  Jona,  etc.  Et  respondcndum,  quod  in- seq- 
crepatio  hic  extense  accipitur  pro  seriosa 
commissione  tacendi,  per  modum  increpa- 

C  tionis  prolata.  Unde  Marcus  :  Comminatus  j/a>-c.vin, 
est  (inquit)  eis.  Vel  forte  pro  aliqua  alia  30- 
culpa  increpavit  eos,  ut  istam  commissi- 
onem  diligentius  observarent,  ut  moris  est 
facere. 

Praeterea  quseritur,  cur  praecepit  Apo- 
stolis  istud  tacere,  quum  ipsemet  saepius 
aperte  se  dixerit  Christum,  imo  et  Deum 
verum,  dicendo  Judaeis :  Ego  et  Pater  unum  joann.  Xi 
sumus  ;  et,  Pater  quod  dedit  mihi,  majus 
omnibus  est,  puta  divina  essentia,  quam 
Filius   per  generationem   seternam   habet 

Da  Patre.  Et  rursus  :  Quaecumque  facit  Pa-  iMd.  v,  19. 
ter,  haec  et  Filius  similiter  facit ;  et,  Sicut   joid_  26- 
habet  Pater  vitam  in  semetipso,  sic  dedit 
et  Filio  vitam  habere  in  semetipso  ;  mul- 
taque  talia,  quae  sacratissimus  scribit  Jo- 
annes.   Denique  Joannes  Baptista  publice   /o?a\  1,26- 
praedicavit  Christum  venisse,Jesumque  es- 36- 
se  Christum  etiam  digito  demonstravit.  Sed 
et  utilissimum  fuit  Judaeis  scire,  quod  Je- 
sus  esset  Christus.  Cur  ergo  prohibuit  hoc 
ipsum  Apostolis?  Et  respondendum,  quod 
Christus,  utpote  increata  ac  infinita  sapi-  icor.1,24. 


30. 
lbid.  29. 


RNARRATIO    IN    CAP.    IX    LUC.E. 


ART.    XXIII 


591 


Sap. vni, i.  entia  Patris,  omnia  ordinate  sapienterque 
egit,  congruo  loco,  aptoqne  tempore  :  id- 
eo  aliqua  bona  quibusdam  ad  tempus  pro- 
hibuit,  ut  postea  congruentius  fierent.  In 
tantum  quoque  verbis  et  signis  declaravit 
se  esse  Christum,  quod  Judsei  se  per  igno- 

y0a/i«.  xv,  rantiam  omnino  excusare  non  queunt  ; 
non  tamen  tam  evidenter  hoc  manifestavit 
ante  suam  passionem  ut  postea,  ne  sua 
passio  impediretur,  qui  ad  hoc  venit  ut 

[Cor.n,8.  pateretur  :  qnem  si  Dominum  gloriae  co- 
gnovissent,  crucifigere  non  ausi  fuissent. 
Hinc  ergo  ante  suam  passioiuun  noluit  ab 
Apostolis  praedicari  esse  se  Christum,  ut 
post  suam  resurrectionem  et  ascensionem 
hoc  opportunius  facerent.  Ipsi  quoque  Apo- 
stoli  non  fuerunt,  ante  passionem  Chri- 
sti,  tantse  sapientiae  fortitudinisque  in  Deo, 
quod  idonei  erant  praedicare  Christi  divi- 
nitatem,  aut  pro  hoc  ferre  persecutionem 
et  mortem,  ut  tangit  Ambrosius;  qui  etiam 
dicit  :  Dominus  Jesus  Christus  praedicari 
se  primo  noluit,  ne  ullus  strepitus  nasce- 
retur,  et  ut  fallat  principem  mundi,  ut 
declinet  jactantiam,  doceat  humilitatem,  et 
ne  rudes  ac  imperfecti  adhuc  discipuli 
maximas  praedicationis  molibus  oppriman- 
tur.  Postremo,  et  ipse  Christus  rationem 
prohibitionis  suae  adjecit,  ut  subditur. 
22  Dicens  :  Quia  oportet  Filium  hominis 

multa  pati,  et  reprobari  a  senioribus  Ju- 
daeorum,  qui  erant  quasi  judices  ordinarii 
eorumdem,<?£  principibus  sacerdotum,  sci- 
licet  pontificibus,  et  Scribis,  id  est  legis 
doctoribus.  Quomodo  factum  sit  hoc,  infra 
Z.UC.XXU,  duobus  capitulis,  in  quibus  passio  conti- 

Htm;  netur,  describitur.  Et  occidi,  et  tertia  die 

resurgere.  Quomodo  autem  istud  oportuit 
seu  necessarium  fuit,  infra  diffuse  habe- 
tur.  Et  nunc  breviter  tangi  potest,  quod 
necessarium  fuit,  non  quia  alitcr  genus 
humanum  liberari  ab  omnipotente  Deo  ne- 
quiverit,  absolute  loquendo,  sed  quia  nul- 
lus  fuit  alius  modus  tam  aptus.  'Rursus, 
necessarium  fuit,  non  necessitate  absoluta, 
sed  potius  ex  suppositione,  quia  Deus  ita 
prsedixit,  et  necessitate  conditionata,  vi- 
delicet  si  Scripturae  verificari  deberent. 


A  Postquam  Salvator  passionem  suam  prae- 
dixit,  consequenter  declarat  eos  qui  per 
ipsum  salutem  cupiunt  adipisci,  oportere 
sequi  ejus  vestigia.  Nam  sequitur  :  Dice-  23 
bat  autem  ad  omnes,  videlicet  ad  turbam 
in  generali.  Secretiora  namque  sua  myste- 
ria  solis  revelavit  discipulis,  sed  quae  ad 
salutem  omnium  exiguntur,  omnibus  pa- 
tefecit.  Si  quis  vult  post  me  venire,  id  est 
me  spiritualiter  sequi,  meae  conversationi 
conformari,  ad  patriam  felicitatis  pertin- 
gere,  ut  ubi  ego  sum  et  ipse  sit  mecum,  joaim.xm, 

B  abneget  semelipsum ,  hoc  est,  propriam  vo-  24- 
luntatem  relinquat,  pristina  vitia  deserat, 
vitam  suam  pro  Deo  et  veritate  morti  ex- 
ponat.  Propria  autem  voluntas  hominis 
appellatur,  quse  Deo  et  sacrae  Scripturae 
praeceptis  ac  documentis  contrariatur,  per 
quam  quis  propria  commoda  quaerit,  et  ad 
se  ipsum  inordinate  reflectitur,  atque  quae 
Deo  displicent  obtinere  molitur.  Hinc  ait 
Basilius  :  Abnegatio  sui  ipsius  est  totalis 
praeteritorum  oblivio,  et  recessus  a  pro- 
priis  voluntatibus.  Et  tollat  crucem  suam, 

C  id    est,    cruciformem    seu    poenitentialem 
conversationem  aequanimiter  portet,  dueat, 
sustineat,  et  omnem  tribulationem,  tenta- 
tionem,  seu  persecutionem,  et  adversita- 
tem  sibi  occurrentem  viriliter  ferat,  corpus 
suum  castiget,  domet,  et  rationi  servitu- 
tique  Dei  subjiciat,  sicut  ait  Apostolus  : 
Qui   sunt   Christi,  carnem   suam    crucifi-    Gaiat.  v, 
xerunt  cum  vitiis  et  concupiscentiis.  Ad  24- 
quod  etiam  ad  Romanos  nos  exhortans  : 
Obsecro/inquit,  ut  exhibeatis  corpora  ve-  Rom.mA. 
stra  hostiam  viventem,  sanctam,  Deo  pla- 

D  centem,  rationabile   obsequium   vestrum. 
Porro,  secundum  Gregorium,  duobus  modis 
crux  tollitur  :  primo,   corpus  (ut  dictum 
est)  per  abstinentiam  affligendo  ;  secundo, 
animum  per  compassionem  circa  alios  af- 
fieiendo,  sicut  ait  Apostolus  :  Quis  infir-    ucor.xi, 
matur,  et  ego  non  infirmor?  Quis  scanda-  -'•'• 
lizatur,  et  ego  non  uror?  Et  iterum  :  Flete  Aom.xn,i5. 
cum    flentibus.  Haec   autem   agenda   sunt 
non  uno  die  dumtaxat,  sed  perseveranter    uatth. 
usque  in  finem.  Propter  quod  subdit.  <juo-  xx'v-  l3_ 
tidie.  Unde  et  Zacharias  locutus  est  :  Ser-  75. 


592 


ENARRATIO    1N    CAP.    IX    LUC.E. 


ART.    XXIII 


14 


viamus  illi  in  sanctitate  cl  justitia  coram 
ipso,  omnibus  diebus  nostris.  Et  sequalur 
me,  id  est,  per  praedicta  mihi  adhaereat, 
obsequatur,  el  per  semitas  vilae,  per  vir- 
tutum  itiuera,  mea  sectetur  vestigia. 

Deuique,  juxta  praBinductam  expositio- 
nem,  uecessarium  est  ad  salutem  cunctis 
fidelibus  abnegare  se  ipsum,  et  tollere 
crucem  suam  quotidie  :  ut  scilicet  quan- 
tum  ad  ea  quae  divinis  repugnant  praece- 
ptis,  et  ceteris  quae  ad  salutem  exiguntur, 
abnegemus  nos  ipsos,  nostramque  crucem 
Matth.s»,  tollamus  quotidie,  eundo  per  arctam  viam 
quae  ducit  ad  vitam. 

Alio  modo   hsec  exponuntur,   prout   ad 
consilia  supererogationisque  opera  perti- 
nent,  ac  religiosos  concernunt,  ut  sit  sen- 
*  si  quis  sus  :  Qui*  vult  post  me  venire,  id  est  ad 
perfectionem  tendere  atque  pertingere,sic- 
ut  ego  in  omnibus  totius  perfectionis  for- 
mam  me  praebui,  abneget  semetipsum,  id 
est,   propriam  voluntatem   omnino    relin- 
quat,  illam  Deo  per  votum  obedientiae  offe- 
rendo,vicario  Dei,  tanquam  Deo  in  omnibus 
quae   professionem    respiciunt   obediendo, 
ut  faciunt  religiosi  claustrales  :  quibus  di- 
ligentissime  est  pensandum,  quid  de  hu- 
jusmodi  voti   fida  ac  celeri    persolutione 
dicat  Scriptura.  Scriptum  est  equidem  in 
Oeuf.xxm,  Deuteronomio  :  Quod  semel  egressum  est 
23'  de  labiis  tuis,  observabis,  et  facies  sicut 

promisisti  Domino  Deo  tuo.  In  Ecclesiaste 
Eceie.v,z.  etiam  praecipitur  :  Si  quid  vovisti  Deo,  ne 
moreris  reddere ;  displicet  enim  Deo  stul- 
ta  et  infidelis  promissio.  Imo  secundum 
doctores,  promissio  illa  obligat  magis  quam 
juramentum,  ut  jam  inveniatur  perjuro 
deterior  claustralis,  qui  professionem  su- 
am  implere  non  satagit.  (Verumtamen  ad 
primam  horum  expositionem  verborum 
spectat  quod  dicit  Gregorius  circa  haec  ver- 
ba  :  Quia  nisi  quis  a  se  ipso  deficiat,  ad 
eum  qui  super  ipsum  est,  non  appropin- 
quat;  nec  valet  apprehendere  quod  super 
se  est,  si  nescierit  mactare  quod  est.)  Con- 
sulit  autem  Christus  triplicem  abnegatio- 
nem,  in  qua  fundatur  professio  seu  pro- 
missio  trium  virtutum,  quae  de  cujuslibet 


A  religionis  essentia  esse  dicuntur.  Prima  est 
abnegatio  rerum  exteriorum  :  de  qua  in- 
fra  habetur,  Qui  non   renuntiat  omnibus    Luc.  mv, 
quae  possidet,  non  potest  meus  esse  disci-  33' 
pulus.  In  hac  fundatur  paupertas.  Secunda 
est  abnegatio  eorum  quae  sunt  partim  in- 
tra  nos,  et  partim  extra  nos,  ut  sunt  uxor, 
soboles,  et   cognati.  De  qua   abnegatione 
infra  dicit  Salvator  :  Si  quis  venit  ad  me,    Hid.it. 
et  non  pdit   patrem  suum  et  matrem  et 
uxorem,  non  potest  meus  esse  discipulus. 
In  qua  fundatur  continentia.  Tertia  est  ab- 

B  negalio  sui   ipsius,  de  qua  hic  :   in  qua 
fundatur  obedientia. 

Et  tollat  crucem  suam  quotidie,  id  est, 
observantias  regulares,  arctas  et  arduas, 
seu  statuta  monastica  rite  observet  :  quod 
est  vere  Christo  oonfigi,  ejusque  passio-  Gaiat.ujo. 
nibus  communicare  et  compati  ;  quod  et 
praecipue  meritorium  est  consolationis  gra- 
tiae  in  praesenti,  glorificationisque  patriae 
in  futuro,  secundum  illud  Apostoli  :  Sicut  n  Cor.  1,5. 
abundant  passiones  Christi  in  nobis,  ita 
per  Christum   abundat  consolatio  nostra. 

C  Et  iterum  :  Fidelis  sermo  :  si  commortui   iinm.n, 
sumus,  et  convivemus  ;  si  sustinemus,  et11'12- 
conregnabimus.  Itaque,  qui  internam  con- 
solationem  jam  cupit  gustare,  et  demum 
aeternam  beatitudinem  possidere,  qui  Chri- 
sto  vult  conformari  in  gloria,  modo  non 
aspernetur  pati  convitia,  aspera  et  adver- 
sa,  imo  glorietur  in  talibus,  sicut  nos  hor- 
tatur  beatissimus  Petrus  :  Communicantes    iPetr.w, 
Christi  passionibus  gaudete,  ut  in  revela-  13' 
tione  glorise  ejus  gaudeatis  ;  et  Paulus  : 
Semper   mortificationem  Jesu  in  corpore    ucor.iv, 

D  nostro  circumferentes,  ut  et  vita  Jcsu  ma-  10,  u' 
nifestetur  in  carne  nostra  mortali.  —  Et 
sequatur  me,  qui  descendi  de  ccelo,  non   Joann.si, 
ut  facerem  voluntatem  meam,  sed  ejus  qui 
misit  me. 

Haec  itaque  observare,  est  religiosorum, 
qui  se  ipsos  Deo  totaliter  velut  in  holo- 
caustum  in  sua  professione  obtulerunt,  nil 
sibi  de  se  ipsis  proprium  reservantes  :  qui 
si  quod  voverunt,  digne  impleverint,  op- 
timi  sunt ;  si  autem  implere  neglexerint, 
pessimi  comprobantur. 


38. 


ENARRATIO    IN    CAP.    IX    LUCE. 


ART.    XXIII 


593 


Quod  autem  abnegatio  ista  et  propriae 
crucis  portatio  quotidiana  sint  assumen- 
24  dae,  consequenter  Christus  ostendit.  Qui 
enim  voluerit  anirnam  suam  salvam  face- 
re,perdet  illam.  Verbum  hoc  per  se  sum- 
ptum,  dupliciter  potest  intelligi;  sed  quia 
mox  subditur,  Nam  qui  perdiderit  animam 
suam  propter  me,  salvam  faciet  illam,  sen- 
sus  litteralis  est  iste  :  Qui  voluerit  ani- 
mam  suam  salvam  facere,  id  est,  in  prae- 
senti  voluerit  eam  in  propriis  voluntatibus 
desideriisque  nutrire  et  conservare,  seu 
carnalem  salutem  sortiri,ve!  a-mortis  tem- 
poralis  eripere  pcenis,  fugiendo  martyri- 
um,  perdet  illam,  id  est,  damnationi  aeter- 
nse  obnoxiam  faciet,  perditamque  in  futuro 
comperiet  :  ita  quod  mortem  temporalem 
pro  justitia  fugiens,  mortem  incurret  aeter- 
nam  ;  et  carnalem  prosperitatem  amplc- 
ctens,  veram  amittet  salutem.  Hinc  com- 
muniter  dicitur,  quod  impossibile  sit  nunc 
cum  mundo  gaudere,  et  postea  cum  Chri- 
sto  regnare.  Econtrario  autem  subjungitur: 
Nam  qui  perdiderit  animam  suam,  id  est, 
in  praesenti  voluntates  et  concupiscentias 
ejus  mortificaverit,  instar  Pauli,  qui  dixit, 

Gaiat.  ii,  Vivo  autem  jam  non  ego,  vivit  vero  in 
me  Ghristus,  seu  poenis  mortis  exposuerit 
eam,  ita  ut  vita  prsesenti  ac  sensitiva  pri- 
vetur,  propter  me,  id  est  amore  mei,  et 
finaliter  propter  me,  ut  me  summae  feli- 
citatis  objectum  in  aeternum  possideat,sa^- 
vam  faciet  illam,  id  est,ad  veram  perducet 
salutem,  et  per  mortem  seu  mortificatio- 
nem  temporalem  pertinget  ad  vitam  glo- 
riae  aeternalem.   Huic   simile  est  quod  in 

Joann.  xu,  Joanne  loquitur  Christus  :  Qui  amat  ani- 
mam  suam,  perdet  eam ;  et  qui  odit  ani- 
mam  suam  in  hoc  mundo,  in  vitam  seter- 
nam  custodit  illam. 

Porro  quod  dictum  est,Qui  enim  voluerit 
animam  suam  salvam  facere,  perdet  illam, 
per  se  acceptum  potest  et  ita  exponi  : 
Qui  voluerit  eam  in  futuro  vere  facefe  sal- 
vam  sive  beatam,  perdet  eam,  id  est,  in 
saeculo  isto  afflictionibus  seu  poenis  mor- 
tis  exponet.  Per  tribulationes  enim  per- 
venitur  ad  requiem,  juxta   illud   Psalmi- 

T.  11. 


20. 


25 


A  stae  :  Transivimus  per  ignem  et  aquam,  etP*.Lxv,i2. 
eduxisti    nos    in    refrigerium  ;    itemque  : 
Quantas  ostendisti  mihi  tribulationes  mul-  p«.u«,20. 
las  et  malas  !  et  conversus  vivificasti  me. 
Unde  Judith  ait  :   Omnes  qui  placuerunt  Juduh «n, 
Deo,  per  multas  tribulationes  transierunt   ' 
fideles;  illi  autem  qui  tentationes  non  sus- 
ceperunt  in  timore  Domini  et  in  patientia 
sua,  exterminati  sunt. 

Insuper,  quod  sic  temporaliter  perdenda 
est  anima  ut  in  aeternum  salvetur,  Chri- 
stus    subjungit   :   Quid  enim  proficit  ho-       25 

B  rno,  si  lucretur  universum  mundum,  id 
est,  totius  mundi  hujus  delicias,  divitias 
et  honores  acquirat,  et  temporalia  cuncta 
possideat,  se  ipsum  autem  perdat,  id  est, 
damnationem  aeternam  mereatur  atque  in- 
currat,  et  detrimentum  sui  faciat,  id  est, 
bonis  gratiae  privetur  in  saeculo  isto,  et 
donis  gloriae  in  futuro,  sicque  se  ipsum 
spiritualiter  quasi  nihilum  faciat  et  inane, 
spiritualium  detrimentum  seu  carentiam 
incidendo?  quasi  dicat :  Talis  non  proficit, 
sed  ineffabiliter  deficit ;  et  quanto  videtur 

C  felicior  praesentia  obtinendo,  tanto  exstat 
miserior,  vilior  et  pauperior,  spiritualibus 
bonis  carendo,  aeterna  quoque  supplicia 
promerendo.  Unde,  quanto  anima  corpore 
consistit  praestantior,  tanto  plus  eligenda 
ac  obtinenda  sunt  bona  ipsius,  videlicet 
virtutes  ac  dona  Spiritus  Sancti,  felicitas- 
que  aeterna.  Sed  et  omnis  delectatio  vana 
vitae  praesentis  cum  indicibili  aspernatio- 
ne  vitanda  est,  ampre  coelestium  gaudio- 
rum.  Denique  ista  auctoritas  applicari  so- 
let  contra  quosdam  qui   zelum  animarum 

D  habere  videntur,  sed  non  secundum  ve-  Rom.x,  2. 
ram  discretionem  :  qui  circa  aliorum  con- 
versionem  seu  profectum  in  tantum  se 
occupant,ut  negligant  semetipsos.Qui  con- 
tra  caritatis  ordinem  agunt,  quia  tenetur 
homo  post  Deum  praecipue  amare  se  ip- 
sum  et  propriae  providere  saluti,  atque 
in  primis  implere  quod  ab  ipso  exigit 
Deus.  Unde  et  caritas  dicitur  incipere  a 
se  ipsa. 

Deinceps  Christus  per  comminationem 
poenae  inducit  ad  observantiam  praedicto- 

38 


594 


ENARRATIO    IN    CAP.    IX    l.VCJE.    —   ART.    XXIII 


27 


26  rum.  Nam  qui  me  erubuerit  et  meos  ser- 
mones,  id  est,  cx  pudore  mundano  et  vi- 
tioso  omiserit  confiteri  me  ct  dogmata 
mea,  verecundans  publice  confiteri  coram 
adversariis  fidei  atque  justitiae,  se  in  ho- 
minein  crucifixum  credere,  in  illo  spera- 
re,  eumque  adorare  ;  verecundans  etiam 
confiteri  ea  quae  christianae  sunt  fidei,  ut 
quod  Deus  est  unus  et  trinus,  quod  Uni- 
genitus  Dei  est  incarnatus  ac  crucifixus, 
quod  Christus  in  unitate  personse  est  Deus 
et  homo,  quod  futura  sit  resurrectio  mor- 
tuorum  :  quae  interdum  confiteri,  fuit  se 
irrisioni  innumerabilium  incredulorum  at- 
que  crudelium  tyrannorum  ex\)oi\eve\luinc 
Filius  hominis  erubescet,  id  est,  per  mo- 
dum  erubescentis  se  circa  illum  habebit, 
eum  abjiciendo,  quasi  verecundaretur  de 
ipso  :  sicut  et  paterfamilias  servum  im- 
pium  nominare  dedignatur,  et  ad  se  per- 
tinere  verecundatur  asserere  ;  guum  ve- 
nerit  in  majestate  sua,  id  est  in  magna 
et  summa  sua  potestate,  virtute  et  gloria, 
et  Patris,  id  est  in  praefata  majestate  divi- 
na,  quaa  sibi  et  Patri,  haud  dubium  qnin 
et  adorando  Spiritui  Sanclo,  una  est  et 
communis,  et  angelorum,  id  est  cum  po- 
tenti  et  maximo  angelorum  exercitu  :  quod 
erit  in  die  judicii,  quando  Christus  in  ma- 
jestate  et  gloria,  omnium  Beatorum  valla- 
tus  agminibus,  descendet  ad  judicandum 
Luc  xxi,  vivos  et  mortuos,  ut  infra  clarius  descri- 
betur.  Tunc  nempe  reprobos  dijudicabit, 
repellet,  damnabit. 

Vel,  quod  ait,  In  majestate  sua,  potest 
ad  glorificatam  suam  humanitatem,  ejus- 
que  creatam  referri  potentiam,  omni  alii 
creatae  potestati  praelatam.  Non  enim  in 
secundo  adventu  venturus  est  in  humilita- 
te,  passibilitate  et  infirmitate,  sicut  in  pri- 
mo  adventu,  dum  venit  ut  judicaretur  ; 
sed  in  humanitate  glorificata,  impassibili, 
praepotenti,  ut  judicet.  Sic  itaque  veniet 
in  majestate  sua  creata,  humana,  et  Pa- 
tris,  id  est  etiam  in  majestate  divina  sibi 
ac  Patri  communi  :  et  tunc  Deus  et  homo 
ab  omnibus  esse  scietur ;  non  tamen  ejus 
divinitas  a  reprobis  per  speciem  cogno- 


A  scetur ;  ct  angelorum,  quia  ha?.c  majestas 
illorum  asseritur,  in  quanlum  ci  dcscrvi- 
unt.  —  Potest  quoque  ita  intelligi  :  Quum 
venerit  in  majestate  sua,  id  est,  quum  post 
suam  passionem,  resurrectionem  et  ascen- 
sionem  apparuerit,  atque  resederit  in  re- 
gno  suo  coelesti  ac  glorioso,  quod  etiam 
est  regnum  Patris  ut  principis,  et  ange- 
lorum  ut  civium  ac  servorum.  Kx  tunc 
cnim  Christus  in  natura  humana  perfecte 
glorificata  coepit  particulare  exercere  ju- 
dicium.  —  Insuper  exponi  potest  hoc  mo- 

B  do  :  Quum  venerit,  id  est,  esse  innotuerit, 
in  majestate  sua,  id  est  in  vera  deitate 
ac  majestate  divina,  tanquam  Deus  verus, 
geternus,immensus.  Christus  quippe  usque 
ad  Spiritus  Sancti  missionem  et  publicam 
Apostolorum  praedicationem,  non  cogno- 
scebatur  esse  verus  Deus  a  viatoribus,  nisi 
paucissimis;  sed  misso  Spiritu  Sancto,  per 
Apostolorum  praedicationem  coepit  hoc  in- 
notescere  multis.  Est  autem  consuetudo 
Scripturae,  ut  aliquid  tunc  fieri  esse  scu 
venire  dicatur,  dum  manifestatur. 

C  Circa  haec  quaeritur,  utrum,  et  quando, 
ac  qualiter  confessio  fidei  necessaria  sit 
ad  salutem.  Ad  hoc  Thomas  in  secunda 
secundae  respondet  :  Quum  fidem  confite- 
ri  sit  quid  affirmativum,  non  cadit  nisi 
sub  praecepto  affirmativo.  Praecepta  autem 
affirmativa  obligant  semper,  sed  non  ad 
semper  :  imo  obligant  solum  pro  loco  et 
tempore,  atque  secundum  alias  circum- 
stantias  ad  virtutum  opera  requisitas.  Hinc 
fidem  confiteri  tunc  solum  est  de  necessi- 
tate  salutis,  quando  per  hujus  actus  omis- 

D  sionem  honor  Deo  debitus  ei  subtrahere- 
tur,  aut  proximorum  utilitas.  Si  autem 
fides  videtur  periclitari,  tunc  quilibet  te- 
netur  fidem  publice  confiteri ;  si  vero  ex 
confessione  fidei  oriatur  major  seditio,  aut 
infidelium  irrisio,  et  nulla  proximorum 
utilitas,  tunc  non  esset  laudabile  fidem 
confiteri,  ne  canibus  sanctum  detur.  jaatth.-m, 

Sed  quoniam  ardua  sunt  quae  Christus  6- 
de  sui  imitatione  cruciformi,et  toleratione 
martyrii,  abnegationeque   sui  praemonuit 
seu    praecepit,  consequenter   promissione 


ENARRATIO    1N   CAP.    IX    LUC.K.    —   ART.    XXIV 


595 


quadam  solalii,  et  remunerationc  in  vita 
27  praesenti,  ad  illa  inducit.  Dico  aulem  vobis 
vere  :  Sunt  aliqui  hic  stantcs,  ct  meum 
sermonem  hunc  audienl.es,  qui  non  gusta- 
bunt,  hoc  est,  non  experientur  aut  sen- 
tient,  mortem  naturalem  ct  corporalem  : 
qusB  a  Sanctis  fertur  gustari,  quia  tam  cito 
eis  pertransit,  et  quasi  vitao  aeternae  in- 
gressum  eam  suscipiunt ;  donec  videant 
regnum  Dei,  id  est  militantem  Ecclesiam 
in  sacculo  isto  inclyte  exaltatam,  innume- 
rabiliter  quantum  ad  supposita  credentia 
multiplicatam,  et  per  quatuor-plagas  terrae 
diffusam.  Quod  non  solum  ante  B.  Joan- 
nis  evangelistse  mortem  constat  impletum, 
sed  et  ante  Petri  et  Pauli  occisionem :  quod 
alibi  satis  monstravi.  Et  ipsemet  Paulus 
Coioss.  i,g.  ad  Golossenses  testatur  :  Evangelium  per- 


A  venit  ad  vos,  sicut  et  in  universo  mundo 

cst  ;  et  fursus,  Evangelium  praedicatum  Coioss.i, 
est  in  universa  creatura  quae  sub  coelo  cst.  23' 
Sic  cxponit  Gregorius.  Ambrosius  vero  et 
Theophilus  sic  exponunt  :  Donec  videant 
regnum  Dei,  id  est  gloriam  in  qua  justi 
erunt.  Hoc  autem  dixit  de  sua  transfigura- 
tione,  quae  forma  erat  gloriae  futurae  in 
regno  coelesti.  Sunt  aliqui  hic  stantes,  vi- 
delicet  Petrus,  Jacobus  et  Joannes,  qui  non 
attingent  mortem,  donec  tempore  transfi- 
gurationis  meae,  videant  in  qua  gloria  erunt 

B  qui  me  confitentur.  Glorificatio  etenim  il- 
la  corporis  Christi,  similitudo  et  signum 
fuit  gloriae  quam  in  regno  coelesti  habitu- 
ra  sunt  corpora  electorum.  Itaque  ex  per- 
ceptione  praesentium  munerum,  certa  effe- 
cta  est  exspectatio  futurorum. 


ARTICULUS  XXIY 


PROSECUTIO    EXPLANATIONIS    HUJUS    CAPITULI   NONI,    A   LOCO   QUO    DICITUR 
FACTUM    EST    AUTEM   POST    H^C    VERRA,    ETC. 


28 


Matth.wn 
1,2. 


CONSEQUENTER  describitur  qualiter 
Ghristus  implevit  quod  in  fine  pree- 
cedentis  dixit  articuli  :  Sunt  quidam  hic 
stantes,  etc.  Factum  est  autem  post  Iiaic 
verba,  in  praecedenti  scripta  articulo,  fere 
dies  octo,  hoc  est,  quasi  octo  dierum  tem- 
pus  defluxit,  et  contigit  quod  subditur  : 
et  assumpsit  Petrum,  et  Jacobum,  et  Joan- 
nem,  et  ascendit  in  montem  ut  orarei.  Et 
facta  est,  dum  oraret,  species  vultus  ejus 
alfera,  et  vestitus  ejus  albus  et  refulgens. 
Matthaeus  istud  clarius  pleniusque  descri- 
bit,  in  tantum  ut  quod  ibi  habetur,  sit 
quasi  expositio  horum  verborum.  Sic  equi- 
dem  dicitur  ibi  :  Assumpsit  Petrum,  et  Ja- 
cobum,  et  Joannem  fratrem  ejus,'et  du- 
xit  illos  in  montem  excelsum  seorsum,  et 
transfiguratus  est  coram  eis ;  et  resplen- 
duit  facies  ejus  sicut  sol,  vestimenta  au- 
tem  ejus  facta  sunt  alba  sicut  nix. 


G  Circa  haec  primo  inquiritur,  cur  Lucas 
dicat,  Factum  est  post  haec  verba  fere  dies 
octo,  etc,  quum  Matthaeus  et  Marcus  affir-  .u„»/,.xv„i 
ment,  quod  post  dies  sex  fecerit  quae  hic  i;*i»«.»i 
scribuntur.  Ad  quod  respondetur,  quod 
quamvis  absolute  Lucas  dixisset,  Post  dies 
octo,  adhuc  tamen  repugnantia  nulla  es- 
set,  quia  intelligendum  esset  per  inclusio- 
nem  diei  in  quo  Christus  ista  praedixit, 
itemque  diei  in  quo  ea  implevit.  Si  vero 
dicendo,  Fere  octo,  intellexit  septem  dies, 
intelligendum  est  per  inclusionem   unius 

D  dierum  illorum.  Matthaeus  vero  et  Marcus 
dies  integros  intermedios  computarunt. 

Insuper  quaeritur,  cur  dumtaxat  tres  se- 
cum  assumpsit  Apostolos,  et  cur  istos  ma- 
gis  quam  alios.  Et  respondendum,  ut  in   Deut.xw, 
ore  trium  staret  suae  testimonium  trans-  ^j  , 
figurationis,  et  ob  summae  Trinitatis  de- 
signandum  mysterium.  Numerus  quoque 


596 


KNARRATIO    Ii\    CAP.    IX    LVCJE.    —   ART.    XXIV 


ternarius  diversis  de  causis  fertur  perfe-  A  tata  est  substantia  carnis  Christi,  aut  quan- 


clus.Nam  et  Philosophus  loquitur  :  Oninia 
super  tria  ponimns.  Assumpsit  autcm  Sal- 
vator  hos  tres  Apostolos,  lanquam  pree- 
cipue  sibi  familiares  et  eminentes;  et  ut 
asserit  Damascenus  :  Petrum  assumpsit, 
tanquam  futurum  totius  Ecclesise  praesi- 
dem  et  pastorem  ;  Jacobum  autem,  tan- 
quam  moriturum  pro  Christo  ante  alios  ; 
Joannem  vero.  tanquam  theologise  puris- 
simum  organum,  ut  visa  gloria  Filii,  quae 
Joann.  i,i.  liou  subjacet  tempori,  resonet  illud  :  In 


titas  ejus,  sed  qualitas  clarificala;  nec  sola 
facies  Chrisli,  sed  tota  ejus  caro  hujusmo- 
di  fuit  splendorc  perfusa.  Quod  si  tantam 
clarilatem  assumpsit  quantam  post  resur- 
rectionem  et  nunc  habet  in  corpore  suo, 
constat  quod  vultus  ejus  quasi  ineffabili- 
ter  sit  clarior  sole.  Denique  rite  factum  est 
istud  Christo  orante,  ad  designandum  quod 
tempore  orationis  vultus  interior  mentis 
divinilus  illustratur,  quod  item  per  orati- 
onem  meremur  glorificationem  futuram, 


principio  erat  Verbum,  etc.  Porro  Ambro-  B  quodque  fervor  atque  devotio  orationis  dis- 


sius  ait  :  Petrus  assumitur,  qui  claves  re- 
gni  coelorum  accepit;  Joannes  quoque,  cui 
committitur  Mater;  et  Jacobus,  qui  primus 
solium  sacerdotale  conscendit.  Ex  quo  ver- 
bo  Ambrosii  sequi  videtur,  quod  Jacobus 
iste  exstitit  Jacobus  Minor,  qui  Christiano- 
rum  primus  fuit  in  Jerusalem  pontifex  : 
quod  etiam  Augustinus  super  epistolam  ad 
Galatas  sentire  videtur.  Sed  quia  in  prse- 
allegato  verbo  Matthsei  evangelistse  mani- 
feste  habetur,  quod  assumpsit  Jacobum  et 
Joannem  fratrem  ejus,  certissime  est  te- 
nendum,  quod  fuit  Jacobus  Major.  Aliqui 
vero  pie  excusant  quod  ait  Ambrosius  et 
habetur  in  Glossa,  dicentes,  quod  per  so- 
lium  sacerdotale  intelligunt  ccelum,  quod 
est   solium   Christi    primi   pontificis,    vel 


positio  est  ad  transfigurationem  ac  ecsta- 
sim  mentis.  Unde  in  Actibus  fertur,  quod 
Petro   orante,   cecidit   super   eum  mentis  Act. 
excessus. 

Praeterea,  in  resurrectione  futura  qua- 
tuor  erunt  dotes  corporum  glorificatorum: 
claritas,  agilitas,  impassibilitas,  atque  sub- 
tilitas  :  quse,  ut  dicitur,  erunt  in  corpori- 
bus  ex  redundantia  beatitudinis  animarum 
beatarum  in  corpora  sua.  Quum  ergo  ani- 
ma  Christi  a  primo  suae  creationis  instanti 
C  fuerit  Divinitatem  per  speciem  beatifice 
videns  tam  clare  ut  modo,  prsefatee  dotes 
ex  tunc  fuissent  in  corpore  ejus  ex  redun- 
dantia  prseinducta,  nisi  divina  dispensatio- 
ne  fuisset  redundantia  illa  dilata  :  quee  ta- 
men  in  transfiguratione  hac  fuit  permissa, 
quantum   ad  claritatem  ;  quamvis  aliqui 


martyrium,  quia  in  primitiva  Ecclesia  sa- 

cerdotes  et  episcopi  primi  ad  martyrium  dicant,  quod  claritas  illa  non  fuit  dos,  nec 

trahebantur.   Certumque   est,   quod   inter  dotis  habuit  rationem,  licet  fuerit,  secun- 

Act. xii, 2.  Apostolos  Jacobus  Major  primus  per  pal-  dum  essentiam,  ejusdem  rationis  cum  cla- 

mam    martyrii   alta  conscendit  coeli   em-  ritate  quae  ponitur  dos.  De  ratione  namque 

pyrei.  est  dotis,  ut  fixe  permanenterque  insit ; 
Ascendit  itaque  Christus  in  montem  Tha-  D  sed  claritas  illa  inerat  transeunter. 


10. 


Matth. 
xxvin,  10. 

II  Petr.  l 
1S. 


29 


bor  in  Galilaea  (in  quo  postea  undecim 
Apostolis  se  ostendit,  ut  in  Matthaeo  legi- 
tur  :  de  quo  monte  Petrus  in  secunda  sua 
ait  Canonica,  ut  dicetur),  ut  oraret,  insi- 
nuans  quod  preesertim  tempore  orationis 
elevanda  sit  mens  ad  Deum,  et  a  terre- 
norum  affectibus  separanda.  Et  facta  est, 
dum  oraret,  species,  id  est  dispositio  seu 
figura,  vultus  ejus  altera,  id  est  mirabili- 


Insuper,  de  hac  materia  scribit  Tho-  Thom.part. 
mas  in  tertia  parte  :  Voluit  Christus  coram  jj.*43»"* 
discipulis  transfigurari,  ut  ostenderet  eis 
mercedem  exspectandam  in  patria,  dandam 
pro  tribulationibus  vitee  prsesentis,  ut  per 
hoc  in  laboribus  et  passionibus  vitse  hujus 
animarentur,  et  certificarentur  de  praemio. 
Dotes  autem  corporis  gloriosi  ex  beatitu- 
dine  animee  derivantur,  ideo  claritas  illa 


ter  alterata,  quia  radiosa  atque  splendiflua      Christi  in  transfiguratione,  ex  ejus  divini- 
instar  solis;  non  autem  substantialiter  mu-      tate  felicitateque  animee  suse  fuit  origina- 


ENARRATIO    IN   CAP.    IX   l.VCJE.    —   ART.    XXIV 


507 


Exod. 


ta.  Hinc  asserit  Damascenus  :  Clarificata  A 
fuit  et  Moysis  facies,  sed  claritate  extrinse- 
cus  adveniente.  Christus  autem  ex  innato 
divinitatis  fulgore  est  clarificatus. 

Et  vestitus  ejus  albus  refulgens  effectus 
est.  Hoc  S.  Marcus  clarius  describit,  di- 

Marc.  ix,  cens  :  Vestimenta  ejus  facta  sunt  splen- 

2"  dentia  et  candida  nimis,  quasi  nix,  qualia 

fullo  non  potest  super  terram  candida  fa- 
cere.  Sed  qualiter  factum  sit  istud,  diver- 
simode  assignatur  :  quoniam  Augustinus 
sentire  videtur,  quod  claritas  seu  albedo 
in  Christi  vestimentis  apparens,  non  fuit  B 
subjective  in  eis,  sed  ex  aeris  illustratione 
alba  apparuerunt  ac  splendida,  sicut  pars 
coeli  vicinior  soli.  Aliis  tamen  apparet, 
quod  ad  futuram  corporum  eleclorum  glo- 
rificationem  declarandam,  vestes  Christi 
sint  veraciter  in  se  dealbatae  et  glorifica- 
tae.  Claritas  etenim  vestimentorum  Christi 
praefiguravit  futuram  claritatem  Sancto- 
rum,  gloriamque  resurrectionis  venturae  : 
propter  quod  angelus  resurrectionis  domi- 

i6t«/.xvi,5.  nicae  testis  ac  nuntius,  in  veste  candida  in 

Marco  legitur  apparuisse.  C 

Et  ecce.  Recte  preemittit  demonstrati- 
vum  hoc,  Ecce,  quia  res  valde  magna  at- 
que  notabilis  subditur.  Duo  viri  loqueban- 
tur  cum  illo.  Erant  autem  Moyses  et  Elias 
visi  in  majestate,  hoc  est,  in  magna  clari- 
tate,  dignitate,  seu  reverentia,  apparentes. 
Hi  duo  prse  ceteris  apparuerunt,  quia  prae 
ceteris  patribus  veteris  Testamenti  in  mul- 
tis  excellenter  laudantur,  ac  ceteris  praefe- 
runtur,  praesertim  in  gloria  miraculorum, 

iVum.xii.s.  in  vita?  sanctitate;  et  sicut  Moyses  fuit  mi- 
Eccii.  tissimus,  sic  Elias  erat  justissimus.  Tam  D 
praoclara  igitur  membra  tanquam  praeci- 
puas  Synagogae  personas,  decentissimum 
fuit  cum  Christo  Domino  Synagogae  appa- 
Matih.n,  rore  ac  loqui,  quia  et  Christus  simul  mi- 
tissimus  fuit  atque  justissimus.  —  Speci- 
alem  quoque  hi  duo  viri  conforraitatem 
habent  cum  Christo.  Nam  Moyses  legisla- 
tor  ac  mediator  fuit  populi  veteris  Testa- 
menti,  et  facie  ad  faciem  loquebatur  cum 
Deo,  quem  etiam  in  hac  vita  per  speciem 
creditur  conspexisse;  sed  et  tantae  clarita- 


30 


31 


xi.viii,   1   el 
seq. 


29. 


Exod. 
xxxiii,  1 1 


tis  habuit  vultum,  quod  filii  Israel  eum  Exod. 
nequibant  adspicere.  Sic  Christus  populi  *™IV' 
novi  Testamenti  legislator  est  et  media- 
tor,  cujus  anima  a  suo  exordio  incessanter 
vidit  Deum  per  speciem,  et  tanti  splendo- 
ris  in  hac  transfiguratione  habuit  faciem, 
quod  Apostolorum  reverberavit  intuitum. 
Elias  vero  secundum  Christi  praecurret  ad-  Maiachis, 
ventum,  suisque  precibus  ccelum  clausit  'jaCOb.s, 
ac  reseravit,  et  in  virginea  puritate  per-  ,7< 18> 
mansit  :  sic  Christus  claudit  et  aperit  re- 
gnum  cceleste,  cujus  ingressum  prohibet 
impiis,  et  praestat  electis.  Rursus,  per  Moy- 
sen  vere  defunctum,  et  Eliam  nondum 
mortuum,  monstratum  est  Christum  esse 
vivorum  mortuorumque  judicem.  Per  quo- 
rum  etiam  apparitionem  apertissime  con- 
demnatao  sunt  haereses  asserentium  alium 
esse  Deum  legis  ac  Prophetarum,  et  Deum 
evangelicae  legis,  et  quod  Prophetae  de 
Christo  praelocuti  non  sint.  —  Denique 
Christus  testes  suse  transfiguralionis  ades- 
se  voluit,  tam  Sanctos  veteris  Testamenti, 
quam  Sanctos  novae  et  evangelicae  legis, 
ad  insinuandum  quod  homines  utriusque 
Testamenti  salventur  per  ipsum. 

Tenendum  est  quoque,  quod  Moyses  et 
Elias  personaliter  et  vere  adfuerint,  non 
in  similitudine  quadam,  aut  angeli  in  eo- 
rum  persona,  ut  quidam  dixerunt.  Moysen 
autem  quidam  dicunt  ad  horam  suscita- 
tum  a  morte,  atque  in  proprio  corpore 
apparuisse.  Unde  Hieronymus  ait,  quod 
resurrexit  ab  inferis.  Augustinus  quoque 
super  Joannem  de  beatissimi  Joannis  evan- 
gelistae  disputans  sepultura,  idem  sentire 
videtur,  inter  cetera  dicens  :  Quasi  divina 
virtus  non  potuerit  ad  horam  corpus  Moy- 
sis  suscitasse,  videlicet  in  Christi  transfi- 
guratione.Alii  opinantur,quod  apparuit  in 
corpore  assumpto,  ut  angeli  :  quod  etiam 
Thomas  in  tertia  parte  affirmat.  Postremo, 
do  Elia  tenendum  est,  quod  in  proprio  cor- 
pore  de  paradiso  terrestri  adductus  sit  vir- 
tute  divina,  angelico  forsan  obsequio. 

Et  dicebant  excessum,  hoc  est  passionem 
ejus,  qitcm  completurus  erat  i)>  Jerusalem, 
hoc  est  complete  passurus  seu  completu- 


598 


KNARRATIO    IN   CAP.    IX    LVCM. 


ART.    XXIV 


18. 


20. 


9. 


rus,  quia  se  ipsum  tradidit  in  mortcm,sic- 
joann.x,ul  i ii  Joanne  loquitur  :  Nemo  tollit  ani- 
mam   meam  a  me,  sed  ego  pono  eam.  Et 
7s.  I.MI,  12.  ab  Isaia  dictum  est  :  Tradidil,  in  morlem 
Gaiat.  ii,  animam  suam.  Apostolus  quoque  :  In  fide, 
inquit,  vivo  Filii  Dei,  qui  dilexit  me,  et 
tradidit  semetipsum  pro  me.  Dicitur  autem 
passio  seu  mors  Christi  excessus,  quia  in 
ea  ostensus  est  excessus  summee  dilectio- 
nis  et  pietatis  ejus  ad  nos,  et  propter  ex- 
cessivum  ejus  dolorem  pro  nobis,  atque 
ob  excessivam  crudelitatem  Judseorum  in 
WMach. x,  eum.  Denique  in  libro  Machaba?orum  ha- 
betur,  quod  Antiochi  vitee  excessus  ita  se 
habuit.  Quo  patet  quod  per  vitae  excessum 
mors  designetur,  in  qua  preesens  vita  ex- 
ceditur,  quoniam  extra  intrinsecum  ter- 
minum  ejus  transitur.  Itaque,  de  Christi 
passione,  tanquam  de  profundissimo  ma- 
ximoque   mysterio,   preeclarissimi   viri  hi 
loquebantur  cum  Christo,  ei  gratias  refe- 
rendo,  pro  mundi  salute  precando,  Judseo- 
rum  impietatem  mirando  atque  dolendo. 
32  Petrus  vero,et  qui  cum  eo  erant,  scilicet 

Jacobus  et  Joannes,  gravati  erant  somno. 
Si  ante  hunc  somnum  coeperunt  Christi 
claritatem  prsefatam  conspicere,  ac  etiam 
Moysen  et  Eliam,  mirum  quod  tam  cito 
obdormierunt,  quum  tam  insolita  visio  ti- 
morem,  stuporem,  totiusque  naturae  in- 
gentem  alterationem  et  concussionem,  per 
quse  somnus  satis  diu  aufertur  ac  impedi- 
tur,  incutere  soleat.  Hinc  Chrysostomus, 
asserens  eos  ante  hunc  somnum  Christi 
claritatem  vidisse,  per  somnum  intelligit 
incussum  eis  vehementem  stuporem  ex  vi- 
sione  prsedicta  :  neque  enim  nocturnum 
tempus  erat,  sed  lucis  excellentia  gravabat 
oculorum  eorum  debilitatem.  Ambrosius 
quoque  concordare  videtur,  dicendo  :  Pre- 
mit  incomprehensibilis  splendor  Divinita- 
tis  nostri  corporis  sensus,  nec  Dei  gloriam 
humanorum  ferre  potest  corruptela  mem- 
brorum.  Verumtamen  textui  magis  conso- 
nare  videtur,  ut  de  somno  naturse  seu  cor- 
porali  dormitione  haec  exponantur  :  nam 
protinus  subditur,  Et  evigilantes,  etc.  Ita- 
que  reor  quod  antequam  Christi  transfigu- 


A  rationem  seu  clarilatem  videre  coeperunt, 
somno  oppressi  sint,  Christo  videlicet  ante 
suam  transfigurationem  satis  diu  orante  : 
quo  interea  transfigurato,  experrecti  sunt 
Apostoli,  et  tunc  Christi  fulgorem  conspi- 
cere  orsi  sunt.  Quod  et  textus  insinuarc 
videtur.  Nam  subditur  :  Et  evigilantes,  vi- 
derunt  majestatem  ejus,  hoc  est,  clarita- 
tem  magnificam  et  eminentiam  ejus  supra 
Moysen  et  Eliam,  de  quibus  subjungitur, 
et  duos  viros  qui  stabant  cum  illo  in  ver- 
tice  montis.  Hinc  dicit  Theophilus  :Christo 

B  orationi  vacante,  Petrus  somno  deprimi- 
tur,  quia  infirmus  erat,  et  quod  humanum 
erat  implevit ;  excitatus  vero,  ejus  glo- 
riam  cernit. 

Quseritur,  quomodo  Petrus  et  alii  duo 
Apostoli  Moysen  et  Eliam,  quos  ante  non 
viderant,  tunc  noverunt.  Ad  quod  aliqui 
dicunt,  quod  illustratione  claritatis  prsedi- 
ctae.  Arbitror  autem,  quod  Moyses  et  Elias 
se  ad  Apostolos  benignissime  converte- 
runt,  et  eos  amorose  adspexerunt,  ac  ali- 
quo  signo  se  innotuerunt  eisdem;  vel  forte 

C  Christus  audientibus  Apostolis  alloqueba- 
tur  nominatim  Moysen  et  Eliam,sicut  ami- 
ci  convenientes  solent  se  invicem  ex  no- 
mine  salutare. 

Et  factum  esl  quum  discederent  ab  illo, 
videlicet  Moyses  et  Elias  a  Christo  :  quia 
reponte  dum  Christo  complacuit,  dispa- 
ruerunt,  atque  ad  sua  reversi  sunt  loca ; 
ait  Petrus  ad  Jesum  :  Prwccptor ,  bonum 
est  nos  hic  esse,  hoc  est,  valde  delectabile 
et  securum  est  nos  tecum  in  monte  hoc 
commorari,  ut  te  in  tanta  claritate  et  glo- 

D  ria.hilariter  contemplemur.  Forte  hoc  dixit 
Petrus  etiam  ideo,  quia  videbat  quomodo 
Scribae  et  Pharisaei  Christo  insidiarentur; 
ideo  optavit  in  loco  hoc  tuto  manere.Chry- 
sostomus  vero  ait  eum  ideo  hoc  dixisse, 
quia  a  Moyse  et  Elia  audivit  Christum  in 
Jerusalem  passurum  esse.  Sed  non  apparet 
certum,  quod  Petrus  verba  illa  Moysis  at- 
que  Eliae  audierit.  Lucas  namque  jam  scri- 
psit  verba  illorum  prolata,  antequam  Petri 
et  aliorum  Apostolorum  somnum  et  exci- 
tationenrf  describat.  Et  faciamus  fria  tabcr- 


33 


ENARRATIO    IN    CAP.    IX  LVCM.    —    ART.    XXIV  590 

nacula,  unum  tibi,  unum  Moysi,  et  unum  A  manufactum  fabricat,  ct  in  illud  ingredi- 

EHa>.  Non  sex,  sed  tria  tabernacula  fieri  tur  cum  Prophetis,  ut  ostenderetur  quod 

flagitabat,  reputans  se  et  condiscipulos  su-  non  minor  cst  Patre  :  sicut  enim  in  veteri 

os  in   tabernaculis  illorum  trium  magno-  Testamento  habitare  in  nube  Dominus  di-  Exod.xw, 

rum   posse  manere,  quemadmodum  servi  cebatur,  sic  et  nunc  nubcs  suscepit  Do-  VlLw'  •] 

in  domibus  dominorum    suorum   moran-  minum,  non  caliginosa,  sed  lucida.  Nam  etc. 

tur  :  sc  tamen  in  tabernaculo  magistri  sui  obscuritas  legis  transierat.  Sed  quia  nunc 

manere  optavit.  Arbitrabatur  quoque  Eliae  dictum  est,  Factum  est  quum  discederent 

desiderabilius  esse  in  hoc  monte  manere  ab  illo,videlicet  Moyses  et  Elias,ait  Petrus, 

cum  Christo,  quam  terrestri  in  paradiso.  Bonum  est  nos  hic  esse;  alii  aliter  haec  ex- 

Haec  autem  locutus  est  Petrus  velut  in  ponunt  dicentes,  quod  nubes  obumbravit, 

vehementi  stupore  et  ecstasi  mentis.  Ideo  non  Moysen  et  Eliam  qui  jam  abierunt, 

subditur  :  nesciens  quirl  diceret,  hoc  est,  B  sed  Apostolos,  temperans  eis  splendorem 

prae  affectionis,    admirationis,   delectatio-  Christi  transfigurati  ad  intuendum.  Augu- 

nis,   devotionisque    magnitudine,    sensum  stinus  quoque  libro  de  Consensu  Evange- 

propriorum   verborum   non    multum   aut  listarum  testatur  post  recessum  Moysis  ac 

non  satis  advertens,  nec  consideranda  con-  Eliae  haec  contlgisse. 
siderans.  Non  enim  consideravit,  quod  si  Et  timuerunt  Apostoli  cx  tam  admira- 

Christus  ibi  maneret,  non  praedicaret  ne-  bili  visione.  Nec  obstat,  quod  etiam  laeta- 

que  miracula  faceret,  nec  pro  salute  sse-  bantur,  et  dulci  devotionis  perfundebantur 

culi  moreretur,  sicque  hominum  salus  im-  affectu,  quia  de  eadem  re  secundum   di- 

pediretur.   Insuper,   non  in  terra,  sed  in  versas  considerationes  variae  concipiuntur 

coelo  locus   mansionis    finalis  quaerendus  affectiones.  Apostoli   itaque  gloriae   Chri- 

est,   nec  in  contemplatione  claritatis  hu-  sti  congratulabantur,  et  in  adspectu  tantae 

manae  naturse  Christi,  sed  divinitatis,  est  C  pulchritudinis  oblectati  fuerunt  :  propter 

constituenda  felicifas.  —  Porro  Marcus  ali-  quod  ibi  manere  optabant.  Hujusmodi  au- 

am  hujus  inadvertentiae  Petri  causam  as-  tem  timor,  humanae  fragilitatis  est  signum 

signat,  dicendo  quod  ipse  aliique  discipuli  atque  effectus,  quae  magnarum  rerum  ad- 

j/arc. ix,s.  eraut  perterriti  :  quia  et  hoc  naturale  est  spectum  ferre  non  valet  sine  pavore.  Id- 

homini,  viso  aliquo  insolito,  supernaturali  circo  ait  Gregorius  :  In  quantam  miseriam 

atque  magnifico,  formidare,  ut  plenius  di-  cecidimus,  qui    ipsum  bonum   ferre  non 

l«ci,\i.  ctum  est  de  formidine  Zacharise.  Excessi-  possumus  ad  quod  creati  sumus  ?  Intran- 

vus  quoque  timor,  sicut  et  ceterao  passio-  tibus  illis,  videlicet  Moyse  et  Elia,  ut  ali- 

ncs  immoderatae  seu  pracdominantes, usum  qui  dicunt, in  mcbem.Sed  quia  jam  dictum 

rationis  valdc  impcdiunt.  Nam  et  anima  est  quod  Moyses  et  Elias  nunc  abierunt, 

vehementer  in  actu  unius  potentiae  occu-  potius  ad  Apostolos  refertur  :  qui  dicun- 
pata,  in  aliarum  usu  actuque  virium  mi-  D  tur  nubem  intrasse,  quia  operiebat  prote- 

noratur  et  debilitari  asseritur.  gebatque  eos,  quanquam  ex  tam  insolito 

34  Hivc  aulem  illo  loquente,  facta  est  nu-  terrerentur  operimento. 

Matth.\sw,  bes,   lucida,    secundum    MatthaMim   :  quae  Et  vox  facta  est  de  nube,  dicens  :  Hic       35 

supernaturaliter  facta  vidctur  angelico  fa-  est  Filius  meus  dileclus.  Hoc  ipsum  supra  Luc.w,u. 

mulatu,  quia  et  declivius  descendit  quam  diligenter  expositum  est.  Christus  quippe 

solent  descendere  nubes,  ut  statim  pate-  est  Filius  Dei  Patris,  Patri  coaeternus,  con- 

bit;  et  obumbravit  eos,  hoc  est,  temperate  substantialis  et  coaequalis,  a  Patre  infinite 

operuit  eos,  videlicet  Christum,  Moyscn  et  dilectus,  in  quantum  est  Deus ;  in  quan- 

Eliam,  secunduin    quosdam.   Ait  namque  tum   vero  est  homo,  plus  est  dilectus  a 

Theophilus  :  Pelro  dicenle,  Faciamus  tria  Palre  seu  tota  superbeatissima  Trinitate, 

u,  12.       tabernacula,   Dominus   tabernaculum  non  quam  universitas  creaturarum  simul  accc- 


600 


ENARRATIO   IN   CAP.    IX   LU(LE.    —   ART.    XXIV 


pta.  Ipsum  audite,  auribus  cordis  et  cor-  A  dacem  facit  Patrem,  quia  non  credit  in  te- 


Joann.  xiv 
6. 


poris,  ei  in  omnibus  obediendo,  quum  ipse 
sit  via,  veritas  et  vita,  nemoque  veniat  ad 
Patrem  nisi  per  ipsum.  Ipse  enim  est  sum- 
mus  magister  alque  salvificus  mediator. 
Et  si  graviter  peccaverunt,  qui  Moysen  Dei 
servum  non  audierunt,  nec  ejus  jussioni- 
bus  paruerunt  :  quam  enormiter  peccant, 
qui  unigenitum  Dei  Filium  non  advertunt, 
nec  per  obedientiam  venerantur! 

Denique,   similis  facta  est  apparitio  et 
contestatio  in  Christi  baptismo,  et  trans- 


stimonium  qtiod  testificatus  est  Deus  de 
Filio  suo. 

Postremo,  Thomas  in  tertia  parte  :  In  Thom.part. 
transfiguratione,  inquit,  atque  baptismo  ^q" 
Christi,  vox  Patris  audita  est,  Hic  est  Fi- 
lius  meus  dilectus,  ad  ostendendum  quod 
Christus  sit  Dei  Filius  naturalis  :  cujus  fi- 
liationis  similitudinem  quamdam  sortiun- 
tur  fideles  per  gratiam,  quae  in  Baptismate 
dalur,  el  per  lumen  gloriae,  quae  in  ejus 
transfiguratione  significabatur  :  unde  Spi- 


figuratioue.  Sed  ibi  ostensus  est  Spiritus  B  ritus  Sauctus  in  nube  lucida  in  transfigu- 


z,uc.in,22.  Sanctus  in  forma  columbae,  ad  ostenden- 
dam  Christi  innoceutiam  ;  hic  autem  in 
nube  lucente,  per  quam  Spiritus  Sancti 
illuminatio  atque  a  calore  vitiorum  grati- 
osa  refrigeratio  designantur.  Hinc  asserit 
Beda  :  Sicut  Domino  in  Jordane  baptizato, 
sic  etiam  in  monte  clarificato,  totius  Tri- 
nitatis  mysterium  declaratur,  quia  gloriam 
illius  quam  in  baptismo  confitemur,  in  re- 
surrectione  videbimus.  Nec  frustra  Spiri- 
tus  Sanctus  hic  in  lucida  nube,  illic  appa- 


ratione  apparuit.  Jn  gloria  namque  futura, 
oinnes  Sancti  fulgebunt  ut  sol.  Matth.xm, 

43. 

Et  dum  fieret  vox  Patns  praelata,  quae  36 
angelico  ministerio  fertur  formata,  inven- 
tus  est  Jesus  solus,  hoc  est  a  Moyse  et  Elia 
corporaliter  separatus.  Non  autem  est  hoc 
intelligendum,  quod  usque  ad  vocis  hujus 
prolationem  Moyses  et  Elias  cum  Jesu  per- 
manserunt,  quia  ut  dictum  est,  ante  jam 
abierunt,  ne  ad  eorum  aliquem  crederetur 
vox  facta  :  sed  ut  ait  Matthaeus,  quum  fie- 


ruit  in  columba,  quia  qui  nunc  simplici  C  ret  vox  illa  magnifica  et  tubalis,  audientes   /fiuZ.xvu, 
corde  fidem  quam  percepit,  servat,  tunc      eam  discipuli,  ceciderunt  in  facies  suas, 
luce  apertae  visionis,  quod  credidit,  cernet.      timueruntque  valde;  et  accessit  Jesus  et 
Bursus,  quoniam   Christi   baptismus   fuit      tetigit  eos,  dixitque  eis,  Surgite,  nolite  ti- 


figura  et  causa  nostrae  regenerationis  in 
gratia,  et  ejus  transfiguratio  figura  et  causa 
fuit  nostrae  clarificationis  in  gloria,  decuit 
utrobique  Christo  testimonium  perhiberi 
a  Patre  pro  nostrae  fidei  confirmatione.  Co- 
lumba  demum,  quae  de  terra  est,  gratiam 
vitae  praesentis,  nubes  vero  de  coelo  appa- 
rens,  gloriam  vitae  ccelestis  cougruentius 


mere;  et  tunc  inventus  est  Jesus  ab  eis 
solus,  cessavitque  claritas  sui  vultus,  ita 
quod  poterant  eum  irreverberatis  adspi- 
cere  oculis. 

Et  ipsi  tacuerunt ,  et  nemini  dixerunt 
in  illis  diebus  quidquam  ex  his  quai  vi- 
derant  in  hac  transfiguratione  :  quia  ut 
Matthaeus  et  Marcus  describunt,  descenden-    ibid. 


praefigurat  :  ideo  in  baptismo  columba,  in  D  tibus  eis  de  monte  Christus  praecepit,  Ne- 


Marc.wfi. 


II  Petr. 
16,17. 


I  Joann.  v, 
10. 


transfiguratione  nubes  fuit  ostensa. 

Praeterea,  de  hac  re  princeps  Apostolo- 
rum  in  sua  Canonica  inclyte  loquitur  :  Non 
indoctas  fabulas  secut',  notam  vobis  feci- 
mus  Domini  nostri  Jesu  Christi  virtutem 
et  praescientiam.  Accepit  enim  a  Deo  Patre 
honorem  et  gloriam,  voce  delapsa  ad  eum 
hujusmodi  a  magnifica  gloria  :  Hic  est  Fi- 
lius  meus  dilectus,  in  quo  mihi  bene  com- 
placui,  ipsum  audite.  Hinc  etiam  Joannes 
scribit  :  Qui  non  credit  in  Filium,  men- 


mini  dixeritis  visionem,  donec  Filius  ho- 
minis  a  morte  resurgat.  Cujus  jussionis 
multae  sunt  causae  :  Prima,  ut  doceret  nos 
Christus  propriam  perfectionem  seu  ex- 
cellentiam,  quamdiu  hic  vivimus,  occul- 
tare,  nisi  forte  causa  valde  idonea  requirat 
oppositum.  Secunda,  ut  personis  devotis 
daret  exemplum,  non  faciliter  nec  sine 
rationabili  causa  revela.tiones  suas  manife- 
standi.  Unde  et  Paulus  non  nisi  post  qua-  iicot.mi, 
tuordecim  annos  raptum  suum  descripsit.  2> 


ENARRATIO    IN    CAP.    IX  LUCiE.    —   ART.    XXIV                                               601 

Tertia,  ne  visio  ista  ob  suam  magnitudi-  A  ditorum,  gustata  dulcedine  vitse  contempla- 

nem  incredibilis  putaretur,  et  sic  alii  non  tivae  ex  inspectione  pulchritudinis  incre- 

credendo   peccarent.  Quarta,  ne  tempore  atee,  voluerint  praelatum  suum  ab  operibus 

passionis  gravius  scandalizarentur,  qui  an-  sanctis  vitae  activae  retrahere,  et  cum  illo 

te  polerant  aedificari  ex  visionis  hujus  re-  in  contemplationum  exercitiis  permanere, 

latione.  Apostoli  quoque  fideliter  ac  obedi-  non  acquiescendum  est  eis,  sed  ad  descen- 

enter  tacendo, reliquerunt  nobis  exemplum  sum  sunt  inducendi,  dum  caritas  hoc  re- 

tenendi  in  secreto  quod  nobis  secrete  in-  quirit. 

sinuatur  aut   occultandum    committitur   :  Et  ecce  vir  cle  turba  exclamavit,  di-       38 

imo  oppositum  facere,  est  contra  fidelita-  cens:  Magister,  obsecro  te,  hoc  est,  per  sa- 

tem  et  ex  suo  genere  peccatum  mortale,  cra  te  rogo  :  estque  obsecratio  dignissima 

secundum  Thomam.  Propter  quod  in  Eccle-  species  orationis,  et  ad  impetrandum  ef- 

Eccii.     siastico  scriptum  est  :  Qui  de*nudat  arcana  B  ficacissima ;  rcspice  in  flium  rneum,  id 

amici,  fidem  perdit ;  et,  Denudare  amici  est,  oculo  pietatis  et  subventionis  eum  in- 


xxvn,  17 
lbid. 


mysteria,  desperatio  est  animae  infelicis.  tueri   digneris.  Haec   oratio  probitatis  sa- 

In  Proverbiis  quoque  Salomon  loquitur  :  gacitatisque  fuit,  quia  in  generali  locutus 

Prov.w,n.  Qui  ambulat  fraudulenter,  revelabit  arca-  est,    et   Christi   adspectum   confessus   est 

na;  qui  autem  fidelis  est,  celat  amici  com-  esse  salvificum.  Quia  unicus  est  mihi  :  id- 

missum.  Damascenus  insuper  ait,  quod  id-  eo  magis  condolendum  est  mihi,  eo  quod 

eo  Christus   jussil   visionem    taceri,  quia  alterius  prolis  solatio  caream,  et  iste  mi- 

sciebat  alios  discipulos  adhuc  imperfectos,  hi  tam  carus  necessariusque  consistat.  Et       39 

tauquam  nondum  plenam  Spiritus  Sancti  ecce  spirilus,  utique   malus,   puta  diabo- 

infusionem  sortitos  :  idcirco  fuissent  forte  lus   :  qui  ob   naturae  subtilitatem  dicitur 

immoderate  tristati,  si  a  tam  prscclarissi-  spiritus,  et  ratione  peccati,  diabolus  ;  ap- 
ma  visione  se  agnovissent  seclusos  ;  et  ne  Qprehendit  eum,  id  est,  invadit  et  obsidet; 

proditor  ad  invidiam  concitaretur.  et  subito  clamat  hic  filius  meus  ex  repen- 

Consequenter  describitur  mira  obsessi  tino   ac   vehementi    dolore  ;    vel   spiritus 

37       cu rati o.  Faclum  est  autem  in  sequenti  clie,  clamat  per  ipsum,  seu  ipsum  facit  clama- 

descendentibus  illis,  videlicet  Jesu  cum  Pe-  re  ;  et  elidit,  id  est,  prosternit,  juxta  illud 

tro,  Joanne  et  Jacobo,  cle  monte,  in  quo  Matthaei  :  Saepe  cadit  in  ignem  et  crebro  Mattkxm, 

transfiguratio  facta  est  Christi.  Verba  au-  in  aquam;  et  dissipat  eum  cum  spuma,  id  u 

tem  haec  sonant,  quasi  Jesus  et  tres  isti  est,  membra  ejus  quasi  confringit,  undi- 

Apostoli  pernoctassent  in  monte,  quemad-  que  eum  vexando,  fatigando  ac  debilitan- 

Ekc.  vi,i2.  modum  supra  scriptum  est  :  Exiit  Jesus  do,  ita  quod  facit  eum  spumare,  secundum 

in  montem  orare,  et  erat  pernoctans  in  illud  Marci   :  Ubicumque  spiritus  appre-   Marc.  i\, 

oratione   Dei.  Occurrit  illi  turba  multa,  hendit  eum,   allidit  ipsum,  et  spumat,  et  ''' 
quae  fuit  circa  alios  novem  Apostolos  con-  D  stridet  dentibus,  et  arescit;  ct  vix  disce- 

.i/rt)c. ix,  gregata;  et  ut  in  Marco  habetur,  viso  Jesu,  dit,  hoc  est,   saepe  non  nisi  cum  magna 

accurrens  salutavit  eum.  Quemadmodum  difficultate  recedit  a  filio  meo,  et  ab  ejus 

autem  Christus  cum  discipulis  in  montem  vexatione  cessat,  dilanians,  id  est,  gravis- 

ascendit,  ut  oraret  et  divina  perageret,  de-  sime  affligens,  eum,  in  tali  vicissitudinato 

inde  ad  turbas  cum  discipulis  rediit,  ut  recessu.  Quibus  verbis  innuitur,  quod  ju- 

fraternae   caritatis   opera   adimpleret  ;  sic  venis  iste  non  fuit  continue  obsessus,  sed 

praelati  cum  officiatis  et  bonis  filiis  suis,  certis   horis,   tanquam   arrepticius   :  ideo 

debent  ssepe  ad  loca  secreta  confugere,  ut  scriptum  est  in  Matthaeo  :  Quia  lunaticus  Mattki-m, 

contemplativae   actibus   vitae   insistant,  et  est,  et  male   torquetur.   Dicuntur  nempe  u 

rursus  ad  activae  opera  vitae   reverti,   ut  lunatici,    quia   secundum    lunationes   seu 
proximis  suffragentur.  Si  autem  aliqui  sub-      tempore  noviluniorum  furorem  incurrunt. 


602 


KNARRAT10    1N   CAP.    IX   LU(LE. 


ART.    XXIV 


40 


.V-illh.wu 
18,  19. 


Alarc.  ix 
»i,  33. 


41 


Ps.  xxiii,  G. 


Deut.  xxxn, 
5. 

Matth. 
xxin,  86. 


Et  rogavi  discipidos  tuos,  id  est  novem 
Apostolos,  qui  te  exsistente  in  monte,  man- 
serunt  cum  turba,  ut  ejicerent  illum,  et 
non  potuerunt.  Aliqui  dicunt,  quod  vir 
iste  false  accusat  Apostolos,  ita  quod  de- 
fectus  ejectionis  diaboli  non  fuit  ex  partc 
Apostolorum,  sed  viri  istius,  scilicet  pro- 
pter  incredulitatem  ipsius  :  et  hoc  satis 
videretur  posse  defendi,  si  non  adspice- 
rentur  nisi  verba  Lucae  ac  Marci  ;  sed  ea 
quse  in  Matthaeo  scripta  sunt  intuendo,  in- 
venitur  oppositum.  Idcirco  dicendum,  quod 
defectus  iste  fuit  partim  cx  imperfectione 
fidei  discipulorum,  partim  ex  imperfecti- 
onc  fidei  patris  hujus  obsessi.  Ait  quippe 
Matthaeus  :  Accesserunt  discipuli  ad  Jesum 
secreto,  et  dixerunt  :  Quare  nos  non  po- 
tuimus  ejicere  eum  ?  Dicit  illis  Jesus  :  Pro- 
pter  incredulitatem  vestram.  In  Marco  au- 
tem  Jesus  loquitur  patri  huic  :  Si  potes 
credere,  omnia  sunt  possibilia  credenti. 
Et  exclamans  pater  pueri,  cum  lacrimis 
ait  :  Credo,  Domine,  adjuva  incredulitatem 
meam.  Patet  ergo  quod  habuit  fidem  (ali- 
ter  non  rogasset  pro  hac  re,  primo  Apo- 
stolos,  postea  Christum),  sed  imperfectam. 

Respondens  autem  Jesus,  di.xit  :  0  ge- 
neratio  infidelis  ct  perversa,  usquequo  ero 
apud  ros,  et  patiar  vos?  Hoc  loquitur  Chri- 
stus  patri  pueri,  ut  aliqui  dicunt,  ceteris- 
quc  Judaeis  incredulis.  Alii  dicunt,  quod 
non  patri  pueri  hujus  obsessi,  sed  solis 
induratis  Jadseis  ista  locutus  sit.  Loquitur 
autem  Scriptura  de  duplici  gcneratione, 
videlicet  bona  et  mala  :  ita  quod  univer- 
sitas  hominum  electorum  virtuose  viven- 
tium,  nominatur  generatio  bona  :  de  qua 
fertnr  in  Psalmo,  Haec  est  generatio  qua> 
rentium  faciem  Dei  Jacob.  Reprobi  vero 
vitiosique  homines  dicuntur  generatio  ma- 
la  :  de  qua  in  Deuteronomio,  Generatio 
prava  atque  perversa ;  et  in  Matthaeo,  Ve- 
nient  heec  omnia  super  generationem  is- 
tam.  Itaque  generatio  dicitur  infidelis, 
quantum  ad  intellectum  ;  perversa,  quan- 
tum  ad  affectum,  quasi  a  Deo  et  a  via 
veritatis  ac  aequitatis  aversa.Praeterea,Chri- 
stus  locutus  est  verba  haec,  non  ex  indi- 


A  gnatione  culpabili,  sed  ex  affectu  et  zelo 
justitiae,  qui  aliquando  appellatur  indigna- 
tio  bona,  videlicet  contra  peccata.  —  Ita- 
que  ait  :  Usqueguo  ero  apud  vos,  per  cor- 
poralem  praBsentiam,  et  patiar  vos,  id  est 
vestram  infidelitatem  et  pravitatem  quas 
detestor,  et  propter  quas  tristor?  Hoc  ait, 
insinuando  quod  cito  esset  recessurus  per 
passionem  de  sacculo  isto,  et  quod  ad  Pa- 
trem  optaret  reverti;  item,  quod  vitia  ho- 
minum  penitus  abominaretur.  Non  autem 
quasi  impatiens  aut  taedio  victus  haec  pro- 

\\  tulit,  sed  gravitatem  infidelitatis  illorum 
declarans,  quod  post  tanta  sua  documen- 
ta,  exempla  atque  miracula,  non  fuerunt 
conversi. 

Adduc  huc  filium  tuum.  Hoc  Christus 
praecepit  patii  obsessi,  non  quod  absen- 
tem  curare  non  posset,  sed  ut  ad  aliorum 
aedificationem  miraculum  publice  fieret. 
Et  quum  accederct  obsessus  ad  Jesum,  eli- 
sit,  id  est,  in  terram  projecit,  illum  dai- 
monium  et  dissipavit  :  sicut  expositum 
est.  Ideo  autem  Christus  permisit  daemo- 

C  nem  hanc  suam  crudelitatem  exercere  in 
puerum  istum,  ut  daemonis  malignitas  tur- 
bae  magis  claresceret,  sicque  saltem  timo- 
re  poenarum  vitam  corrigerent ;  item,  ut 
miraculi  magnitudo  ad  Dei  honorem  cla- 
rius  monstraretur  ;  atque  ad  innuendum 
quod  diabolus  homines  tunc  fortius  ten- 
tat,  quum  cernit  eos  velle  vitam  corrigere, 
seque  ab  eis  debere  repelli.  Et  increpavit 
Jesus  spiritum  immundum,  puta  diabo- 
lum,  ob  tantam  suam  ferociam  :  quia  etsi 
non  absque   permissione  divina  ingressus 

D  est  juvenem,  crudeliter  tamen  et  prava  in- 
tentione  eum  vexavit.  Apud  Marcum  aper- 
tius  scriptum  est  :  Comminatus  est  Jesus 
spiritui  immundo,  dicens  illi  :  Surde  et 24, 
mute  spiritus,  ego  tibi  praecipio,  exi  ab 
eo,  et  amplius  ne  introeas  in  eum.  Quo 
patet,  quod  diabolus  fuit  surdus  et  mutus. 
Dicitur  autem  diabolus  surdus  et  mutus 
ab  effectu,  quia  possessum  a  se  surdum 
facit  ac  mutum.  Sed  circa  hoc  quaestio  ori- 
tur,  quia  jam  dictum  est,  quod  puer  iste 
apprehensus  a  daemone,  mox  clamavit.  Et 


42 


43 


Marc.  ix, 


ENARRATIO    IN    CAP.    IX    LVGJE.    —   ART.    XXIV  603 

respondendum,  qtiod   fecit  eum  mutum,  A  intuitu  homines  ad  Dei  venerationem  in- 

id  est  impotentem  ad  loquendum,  non  ad  diicerentur.Oiiamvis  autem  Christus  hujus 

confuse  vociferandum.  actor  miraculi,  fuerit  verus  Deus,  hi   ta- 

Kt  sanavit  puerum  daemonem  expellen-  men  hoc  ignoraverunt,  sed  divina  virtute 

do,  et  puerum  a  sua  corporali  infirmitate  eum  crediderunt  istud  egisse.  Dicit  quo- 

sanando,  auditum  quoque  et  loquelam  ei  que  Salvator  in  Matthaeo,  genus  hoc  dae-  Mattk.xm, 

restituendo.  Sicque  quatuor  signa  in   eo-  moniorum  non   ejici    nisi    in  oratione  et 20" 

dem  simul  peracta  sunt,  quum  daemonia-  jejunio  :  quod  ibi  expositum  est. 
cus  liberatur,  aeger  sanatur,  mutus  loqui-  Juxta   mysticum    intellectum,   Christus 

tur,  auditque  surdus.  Sed  tria  haec  signa  perfectis  ascendit,  eos  contemplationis  gra- 

posteriora,  ad   primum  per  concomitanti-  tia  illustrando  ;   imperfectis  ac  turbis  de- 

am  quamdam  se  habuerunt,  quoniam  ju-  scendit,  dum  eos  de  facilioribus  instruit, 

venis   iste  ex  naturali  causa  non   habuit  B  et  leviora  eis  proponit  ac  jubet,  qui  alta 

loquendi  aut  audiendi  defectum,  sed  dae-  capere  nequeunt.  Porro,  per  obsessum  lu- 

mon  indisposuit  organa  sensuum  ejus  ac  naticum,  surdum  ac   mutum,  intelligitur 

virium,  aegritudinemque  vexando  induxil  :  quicumque  magnus  peccator  :  qui  instar 

idcirco  expulso  diabolo,  alia   incommoda  lunae   mutatur,  et  in   vitiis  nunc  crescit, 

paulatim  cessassent.  Sed  Christus  ea  su-  modo  decrescit ;  qui  surdus  est  corde  ad 

pernaturaliter  fecit  cessare,  puerum  citius  obedienter  audiendum  ea  quae  suam  con- 

ab  eis  eripiendo   quam   potuisset  natura.  cernunt  salutem,  et  mutus  ad  laudandum 

Marc.  ix,  Nam  Marcus  testatur  :  Exclamans,  et  mul-  Deum  devote,  ad  confitendum  salubriter, 

tum  discerpens  eum  diabolus,  exiit  ab  eo  ;  ad  orandum    instanter.  Talem   apprehen- 

et  factus  est  sicut  mortuus,  ita  ut  multi  dit  diabolus,   inducendo  eum  ad    peccati 

dicerent,  Quia  mortuus  est.  Jesus  autem  dilectionem   atque   consensum  ;   clamare- 

tenens  manum  ejus,  elevavit  eum,  et  sur-  C  que  facit,  per  intentum  peccandi  affectum, 

rexit.  ldeo   subditur  :  et  reddidit   illum  per  murmurationem,  praesumptionem,  et 

patri  ejus  :  ita  quod  pater  ejus  possedit  impiorum   verborum   garrulationem.   Eli- 

eum,  qui  paulo  ante  fuit  a  daemone  obses-  dit   eum,   in  diversa  vitia   praecipitando  : 

sus,  et  patri  suo  ablatus.  dissipat,    per   inordinatarum    affectionum 

H  Stupebant  autem  omnes  in  magnitudi-  malarumque  cogitationum  corruptionem  ; 

ne  Dei,  id   est,  in   tam   magnifico   signo  stridere  facit,  per  iram,  impatientiam,  et 

divinae  potentiae  ostensivo,  tam   imperia-  rancorem  ;  spumare  facit,  per  luxuriam  ; 

liter  facto,  vehementer  mirati  sunt  :  imo  aridum  efficit,  per  indevotionem  bonorum- 

ex  consideratione  effectus,  ad  contempla-  que  operum  omissionem;  vix  discedit,  te- 

tionem   admirationemque   causae   promoti  nendo  peccatorem  in  consuetudine  vitio- 

sunt,   ita  ut  divinae  potentiae  immensita-  sa;  dilaniat  quoque,  naturalia  vulnerando, 
tem  sunt  admirati.  Et  hic  est  potissimus  D  seu  vires  inficiendo,  et  ad  bona  infirmas 

fructus  hujus  miraculi,  ut  scilicet  ex  ejus  reddendo. 


25,  26 


604  ENARRATIO   IN   CAP.    IX   LVCJE.    —   ART.    XXV 


Eccli 


ARTICULUS  XXV 


KLUCIDATIO    RKSIDUiE   PARTIS   HUJUS   NONI   CAPITULI    I    OMNIBUSQUE   MIRANTIBUS 

IN   OMNIBUS   QU.E   FACIEBAT,    ETC. 


/~\U()l)  in  Ecclesiastico  sapienter  consu-  A  ita  ut   proprie   dicatur  homo,  qui   ratio- 


litur, Christus  se  implesse  ostendit, qui  nem  sequitur;  et  humanum,  quod  pium 

omuibus  ipsum  magnificantibus,  futuram  et  rationabile  est  :   nihilo    minus   major 

suam  passionem  et  aspernationem  attendit,  pars  hominum,  non  rationem,  sed  sensu- 

suisque  praedicit  Apostolis,  sicut  Evange-  alitatem,  seu   concupiscentias   ceterasque 

lista  prosequitur.  Omnibusque  mirantibus  ejus  passiones  sectatur  :  ita  ut  homo  ap- 

in  omnibus  quat  faciebat,  id  est,  univer-  pelletur,  qui  carnalis  est ;  et  humanum, 

sis  miracula  ejus  videntibus,  admirantibus  quod  erroneum  exstat  ac  fragile,  quemad- 

de  cunctis  mirabilibus  quae  agebat  :  quia  modum   dicimus,  Humanum   est  deficcre 

non  minus  admirabilis  fuit  modus  agendi  et  peccare. 

quam    facta  ejus   mirifica,   eo   quod   tam  At  illi  ignorabant,  id  est,  non  intelli-       45 

potestative   ac   imperiose   egit  miracula  ;  gebant,  verbum  istud,  et  erat  velatum  ante 

dixit  ad  discipulos  suos,  puta  Apostolos,  B  eos,  id  est,  intellectibus  eorum  fuit  occul- 

quibus  tanquam  familiaribus  et  amicis  sua  tatum   atque   ignotum.    Hoc   est   velamen 

Luc.  vni,  revelavit  secreta  ;  quibus  et  dixit,  Vobis  ignorantiae,  de  quo  dicit  Apostolus  :  Ve-  ncor.  m, 

datum   est  nosse   mysterium    regni  Dei   :  lamen  super  cor  Judaeorum  positum  est.  15, 

Ponite  vos  in  cordibus  vestris,  non  libris  Ut  non  sentirent  illud,  id  est,  sensum  ver- 

tantum,  ut  multi,  nec  tantum  in  cordibus  borum  istorum  non  gustarent,  nec  pene- 

aliorum,   ut  illi   qui  praedicant  qua?  non  trarent.  In  quo  magna  eorum  simplicitas 

implent,  sermones  isios,  et  eos  tanquam  de-  innotescit,  quum  Propheta?  tam  evidenter 

11  Tim.  1,  positum  custodite,  utpote  mysterium  pas-  Christi  praenuntiaverint  passionem,  ipse- 

sionis.  que  Christus  eam  tam  praeclare  praedice- 

Filius  enim  hominis  futurum  est   ut  ret.  Non  enim  solum  protulit  verba  quae 

tradatur  in  manus  hominum,  hoc  est  sen-  Lucas  hic  recitat,  sed  ut  Matthaeus  et  Mar- 

sualitatem  sequentium.  Unde  quod  ait  hic,  C  cus  habent,  verbis  his  addidit  :  Et  occi-  MattKrm, 

Hominum,  sonat   in  vitium,   sicut   quum  dent  eum,  et  tertia  die  resurget.  Sed  no-  22 \Marc' 

1  <?or.  ni,3.  ait  Apostolus  :  Quum   sit  inter  vos  zelus  tanda    sunt   verba    Bedae    dicentis    :    Haec 

et  contentio,  nonne  carnales  estis,  et  se-  ignorantia  discipulorum  non  tam  de  tar- 

cundum    hominem   ambulatis  ?  Interdum  ditate  quam  de  amore  nascitur  :  qui  car- 

vero  in  Scripturis  hoc  nomen,  Homo,  so-  nales  adhuc  et  mysterii  crucis  ignari,  eum 

nat  in    bonum,   et  virtutem    insinuat,   ut  quem  Dei   Filium    cognoverunt,   occiden- 

ibid.*v,zz.  quum  Paulus  testatur  :  Si  secundum  ho-  dum  credere  non  valebant.  Et  quia  per  fi- 

minem,   id   est   rationabiliter,    ad   bestias  guras  atque  parabolas  loqui  solebat,  etiam 

pugnavi  Ephesi,  hoc  est,  contra  homines  quae  de  sua  traditione  praedixit,  figurali- 

bestiales  disputavi  in  Epheso.  Batio  vero  ter  aliud  significare  putabant.  Sed  his  vide- 

hujus  diversitatis  est,  quoniam  licet  homo  tur  contrarium,  quod  in  Matlhaeo  scriptum 

a  rationali  perfectione  speciem  sortiatur  :  D  est,  Et  contristati  sunt  vehementer,  scili-  %% 


RNARRATIO    IN    CAP.    IX    LUC^.    —   ART.    XXV 


605 


cet,  auditis  his  verbis  :  quod  non  fuisset,  A 
nisi  intellexissent  eum  de  sua  passione 
haec  loqui.  Ad  quod  respondendum  vide- 
tur,  quod  quidam  eorum  aliqualiter  intel- 
ligebant  haec  verba,  quamvis  non  plene  : 
nam  et  paulo  ante  Petrus,  Jacobus  et  Joan- 
nes  audierunt  in  monte  Moysen  et  Eliam 
de  Ghristi  passione  conferre. 

Et  timebant  eum  interrogare  de  hoc  ver- 

bo,  id   est,  quid   sermo   iste  significaret. 

Gujus  causam  expositores  assignant,  quia 

jam  ante  audierunt  Petrum  dure  increpa- 

ri  a  Christo  se  occidendum  praenuntiante,  B 

eo  quod  persuaderet  oppositum,  dicens  : 

Matth.\\\,  Domine,  propitius  esto  tibi,  nam  hoc  non 

"ibid  23    er^-  P,>0Pter  quod  audivit  a  Ghristo  :  Vade 

retro  me,  satana;  non  sapis  ea  quae  Dei 

sunt,  sed  quae  hominum.  Itaque,  si  ista  de 

causa,  timebant  Ghristum  interrogare  de 

inlellectu  verborum  istorum,apparet  quod 

ulique  consideraverunt  eum  de   passione 

sua  profari.  Ad  quod  puto  dicendum,  quod 

quidam  eorum  suspicabantur  hoc  ipsum, 

sed  dubii  erant,   non  intelligendo  plena- 

rie  :  ideo  cupiebant  interrogare,  sed  for-  G 

midabant  redargui. 

46  Intravit  autem  cogitatio  in  eos,   quis 

eorum  major  esset,  id  est,  de  hoc  cogitare 

cceperunt,  vel  ex  diabolica  suggestione,  ut 

aliqui  dicunt,  vel  ex  vanitate  infirmitatis 

humanae  :  fuitque  istud  tentatio  quaedam 

ambitionis,    quia   de    prgelatione    solliciti 

sunt  mente.  Et  ut  ait  Ghrysostomus,  Ghri- 

stus  saepe  permisit  discipulos  suos  in  co- 

gitando,  loquendo  et  operando  errare,  ut 

ex  illorum  errore  occasionem  accipiat  do- 

cendi  regulam  aequitatis.  Ait  quoque  Cy-  D 

rillus  :  Multipliciter  insidiatur  diabolus  di- 

ligentibus   optimam    vitam,    et   quos   per 

earnales  illecebras  superare  non  potest,  per 

desiderium  vanae  gloriae  molitur  dejicere. 

Porro,  hujus  tentationis  occasio  fuit,  se- 

cundum  Theophilum,  quia   deemoniacum 

praedictum  curare  nequibant  :  eis'de  hoc 

altercantibus,  et  uno  dicente,  Non  propter 

meam    impotentiam,  sed   alterius,   curari 

non  potuit  :  ut  ex  hoc  accensa  contentio 

fuerit,  quis  eorum  major  esset.  Chrysosto- 


mus  aliam  causam  assignat,  dicendo  quod 
audita  morte  Magislri  sui,  coeperunt  cogi- 
tare  quis  illo  occiso  eis  deberet  praeesse. 
Alii  alias  tradunt  causas  :  quia  videli- 
cet  novem  Apostoli  viderunt  tres  seorsum 
in  montem  ductos,  humanum  quid  passi 
sunt ;  et  item  quia  videbant  Petrum  prae 
ceteris  in  multis  honorari  a  Christo.  Un- 
de  et  saepe  hanc  tentationem  incurrerunt. 
Nam  primo,  de  ea  cogitaverunt,  ut  dicitur 
hic.  Secundo,  de  ea  disputaverunt,  juxta 
illud  Marci  :  Interrogavit  eos,  Quid  in  via  Uarc.a., 
tractabatis?  At  illi  tacuerunt  :  siquidem  38, 33- 
inter  se  disputaverant,  quis  eorum  esset 
major.  Tertio,  disputatam  Christo  deter- 
minandam  proposuerunt,  secundum  illud 
Matthsei  :  Accesserunt  discipuli  ad  Jesum  Matih. 
dicentes,  Quis,  -putas,  major  est  in  regno  XVI"' '" 
ccelorum  ?  Et  non  obstante  eorum  increpa- 
tione  et  Christi  responsione  ac  informati- 
one,  adhuc  quarto  etiam  in  Ccena  novis- 
sima  contenderunt  de  ista  materia,  sicut 
infra  habetur  :  Facta  est  contentio  inter  Luc.xxu, 
eos,  quis  eorum  videretur  esse  major.  —  24' 
Tantam  autem  imperfectionem  sapientiae 
ac  virtutum  permisit  Christus  suis  caris- 
simis  inesse  discipulis,  puta  Apostolis, 
non  sine  maxima  dispensatione  ac  ratio- 
nabilissima  atque  utilissima  causa.  Ex  hoc 
enim  fides  christiana  potissimum  confir- 
matur,  quod  primi  illi  praedicatores  ipsius, 
usque  post  sui  occisionem  Magistri  tantae 
imperfectionis  fuerunt,  et  subito  tantae 
perfectionis  in  omni  sapientia,  virlute,  at- 
que  constantia  sunt  effecti,  ut  certissimum 
est  non  nisi  divinitus  fieri  potuisse. 

Postremo,  etiam  inter  pauperes  Chri- 
sti,  inter  eos  qui  mundo  per  vota  solen- 
nia  abrenuntiaverunt,  inter  claustrales,  is- 
ta  ambitionis  stultitia  invenitur  :  ex  qua 
demum,  secundum  Gregorium,  culpae  in- 
numerabiles  oriuntur.  Quam  nisi  religio- 
sus  funditus  exstirpaverit,  sciat  se  parum 
aut  nihil  profecturum,  et  nunquam  ad  ve- 
ram  perfectionem  venturum.  Tantam  ergo 
insaniam,  velut  infinitam  amentiam,  ac 
totius  profectus  venenum,  prorsus  abji- 
ciamus. 


006 


KNARRATIO    I.N    CAP.    IX    LVCJE.    —    ART.    XXV 


39;  Act.  i 
2V 


17 


47  At  Jesus  videns,  visu  mentali,  cogitati- 
ones  cordis  illorum  :  quas  vidit,  tam  per 
intellectum  divinum  et  increatum,  quam 
per  intellectum  humanum  ;  apprehendit 
puerum,  et  statuit  illum  secus  se.  Puerum 
ilium  quidam  dicunt  fuisse  S.  Martialem, 

48  unum  de  septuaginta  duobus  discipulis.  Kt 
ait  illis,  volens  interiora  illorum  sanare, 
ignorantiam  informare,  virtutes  inserere, 
Jesus,  qui  cogitata  illorum  cernendo,  et 
verbo  et  facto  se  ea  vidisse  probando, 
Deum  se  esse  monstravit  :  quia  et  Salo- 

m/ieg. vin,  mon,  et  Petrus  in  Actibus  ait,  Tu,  Domine, 
solus  nosti  corda  omnium. 

Quicumque  susceperit  puerum  istum,  id 
est,  hospitaverit,  seu  caritative  tractaverit 
hunc  puerum  innocentem,  seu  quemcum- 
que  pauperem  designatum  per  ipsum,  in 
nomine  meo,  id  est  ideo  quia  fidelis  est, 
pertinensque  ad  me,  atque  ob  meum  amo- 
rem,  et  ad  honorem  nominis  mei  (sicut 
Coioss.  iii,  docet  Apostolus  :  Omnia  qusecumque  fa- 
citis  in  verbo  vel  opere,  omnia  in  nomine 
Domini  nostri  Jesu  Christi  facite,  gratias 
agentes  Deo  Patri  per  ipsum),  me  recipit, 
quia  tam  gratum  est  mihi,  ac  si  meae  per- 
sonse  id  fieret,  mihique  reputo  factum  : 
Matth.\w,  juxta  illud  Matthaei,  Quamdiu  uni  ex  mi- 
40'  nimis  meis  fecistis,  mihi  fecistis.  Et  qui- 

cumque  me  recipit,  modo  jam  dicto,  vel 
etiam  per  spiritualem  inhabitationem,  et 
obedientialem  subjectionem,  recipit  eum 
qui  me  misit,  videlicet  Deum  Patrem,  et 
ejus  gratiosam  inhabitationem.  Pater  quo- 
que  honorem  Filio  suo  exhibitum  sibi  ar- 
bitratur  impensum.  Filius  etiam  protesta- 
joann.s,  tur  :  Ego  et  Pater  unum  sumus.  Et  apud 
3°ibid  xiv  Joannem  loquitur  :  Si  quis  diligit  me,  ser- 
23.  monem  meum  servabit,  et  Pater  meus  di- 

liget  eum  ;  et  ad  eum  veniemus,  et  man- 
sionem  apud  eum  faciemus.  Itaque  Deum 
recipimus,  dum  famulos  et  pauperes  ejus 
suscipimus  propter  ipsum,  quia  tunc  ca- 
ritatem  et  gratiam,  seu  caritatis  et  gratire 
incrementum  meremur  :  caritatem  autem 
et  gratiam,  seu  earum  augmentum  susci- 
piendo,Deum  suscipere  dicimur.  Deus  quo- 
que  sibi  reputat  factum,  quod  ex  caritate 


A  fit  suis  pauperculis  ac  ministris  :  imo  et 
injuriam  eis   illatam   sibi  judicat  facfam, 
quemadmodum  per  Zachariam  fatetur:Qui  zach.n,%. 
tetigerit  vos,  tanget  pupillam  oculi  mei. 
Et  in  Proverbiis  Salomon  ait  :  Qui  calum-   prov. XIV, 
niatur  egentem,  exprobrat  factori  ejus.  —  31- 
Ilis  verbis  docet  Christus,   non  prselatio- 
nem,  sed  humilitatem  et  paupertatem  esse 
quserendam. 

Potest  autem  et  ita  exponi  :  Quicumque 
susceperit  puerum  istum  in  nomine  meo, 
id  est,  proprietates  el  formam  hujus  in- 

B  nocentis  juvenis  propter  me  in  se  acce- 
perit,  imitatusque  fuerit,  me  recipit,  id 
est,  me  spiritualiter  induit,  et  mihi  ve- 
re  unitur,  placet  ac  incorporatur  :  sicut 
ait  Apostolus,  Induimini  Dominum  Jesum  R0m.xm, 
Christum.  Quicumque  autem  ita  me  reci-li- 
pit,  recipit  eum  qui  me  misit,  quia  in  eo 
Pater  per  gratiam  magnam  manet.  —  Prae- 
terea,  Christo  secundum  humanitatem  com- 
petit  mitti,  non  solum  a  Patre,  sed  etiam 
a  Spiritu  Sancto,  imo  et  a  tota  superbe- 
nedicta  Trinitate,  videlicet  etiam  a  semet- 

C  ipso  secundum  quod  Deus  est,  ut  dictum 
est  supra.Unde  apud  Tsaiam  loquitur  Chri- 
stus  :  Et  nunc  Dominus  misit  me,  et  Spi-  /g.  Xhmn, 
ritus  ejus.  10- 

Deinde  praeinductum  verbum  Christus 
corroborat.  Nam  qui  minor  est  inter  vos 
omnes,  id  est  ceteris  humilior,  et  minorem 
seu  viliorem  se  reputans,  aut  profundius 
se  ipsum  Deo  subjiciens,  hic  major  est,  id 
est  perfectior,  seu  in  gratise  donis  subli- 
mior.  Deus  enim  humilibus  dat  gratiam  :  jaCob.  iv, 
et  tanto  majorem,  quo  plus  humiliaverint G# 

D  semetipsos.  Se  enim  humiliando  et  Dei 
omnipotentiae  substernendo,  ad  suscipien- 
da  gratiarum  charismata  mentes  suas  di- 
gnificant  et  coaptant.  Ideo  Petrus  horta- 
tur  :  Humiliamini  sub  potenti  manu  Dei,  iPetr.v,&. 
ut  vos  exaltet  in  tempore  visitationis. 

His  humilitatis  auditis  prseconiis,  Joan- 
nes  quemdam  reprehendisse  se  sciens,  et 
non  satis  humiliter  se  hoc  fecisse  metu- 
ens,  dixit  quod  subditur.  Respondens  au-  49 
tem,  id  est,  ad  verba  Christi  convenienter 
correspondenterve  loquens,/o#?mes,  dixit: 


KNARRATIO    IN    CAP.    IX    LUC.E. 


ART.    XXV 


007 


Prwceptor ,  vidimus  quemdam  in  nomine 
luo,  id  est  per  invoealinnem,  adjuratio- 
nem,  seu  expressionem  nominis  tui  seu 
tuae  personae,  ejicientem  dcemonia.  Tales 
fnerunt,  de  qnibus  in  Actibus  legitnr,  qui 

Ac;.xix,i3.  dixerunt  :  Adjuro  vos  per  Jesum  quem 
Paulus  praedicat.  Et  prohibuimus  eum  hoc 
amplius  facere  tanquam  indignum,  quia 
non  sequitur  nobiscum,  id  est,  te  cum  no- 
bis  non  sequitur,  vel  corporaliter  commu- 
nicando,  vel  spiritualiter  omnia  relinquen- 
do,  vel  modo  utroque. 
50  El  ait  ad  illum  Jesus  :  Nolite  prohibere 

illum  aut  similes  ipsi  a  tali  officio.  Qui 
enim  non  est  adversum  nos,  pro  nobis  est, 
id  est,  qui  aliquid  docet  aut  agit  quod  non 
est  doctrinae  meae  contrarium,  in  quan- 
tum  hujusmodi  est,  pro  noslra  est  parte  ; 
nec  a  tali  actu  est  prohibendus,  quia  et 
una  veritas  confirmatur  per  aliam.  Sic  et 
iste,  quia  in  nomine  meo  dsemonia  ejicit, 
nomen  meum  glorificat,  et  per  consequens 
de  me  mala  loqui  vix  potest.  Unde  in  Mar- 

Marc.ix,  co  legitur  Christus  dixisse  :  Nemo  est  qui 
faciat  virtutem  in  nomine  meo,  et  possit 
cito  malum  loqui  de  me.  Porro  daemones 
ejicere,  sicut  et  infirmitates  miraculose 
curare,  ac  prophetare,  est  donum  gratiae 
gratis  datae  :  ideo  bonis  malisque  commu- 
ne,  nec  requirit  dignitatem  vitae  in  eo  qui 

Matth.sn,  agit.   Ideo  super  illud  Matthaei,  Multi  di- 

"'  cent  mihi  in  die  illo,  Domine,  nonne  in 

nomine  tuo  prophetavimus  ?  asserit  Glos- 
sa  :  Miracula  facere,  prophetare,  et  daemo- 
nes  ejicere,  interdum  non  est  meritum 
illius  qui  haec  operatur;  sed  invocatio  no- 
minis  Ghristi  hoc  facit,  ad  condemnatio- 
nem  invocantis,  vel  ad  utilitatem  eorum 
qui  vident  vel  audiunt ;  et  licet  despician- 
tur  qui  faciunt,  Deus  tamen,  cujus  invo- 
catio  hoc  principaliter  facit,  honoratur. 

Porro,  si  Joannes  illum  putavit  pro- 
hibendum  ab  ejectione  daemonum,  quia 
corporaliter  non  venit  post  Chrisfum  sic- 
ut  Apostoli,  erroneum  fuit,  quum  nec  Jo- 
annes  Baptista  ita  secutus  sit  Christum. 

/6id.xn,30.  Alibi    tamen   ait   Salvator  :   Qui  non  est 
mecum,  contra  me  est.  Sed  hoc  de  cor- 


38. 


A  porali  praesentia  intelligendum  non  est, 
sed  de  spirituali  consensu.  Hinc  itaque 
dieit,  Beda  :  In  haereticis  et  malis  Catholi- 
cis,  communia  sacramenta.  in  quibus  no- 
biscum  sunt,  detestari  et  prohibere  non 
debemus,  quamvis  Dominum  non  nobis- 
cum  sequantur.  Denique  philosophi  et 
Sarraceni  multa  dicunt  consona  fidei  no- 
strae;  et  Paulus  apostolus,  quorumdam  po-  tu.  i,  it-, 
etarum  testimonia  ad  confirmationem  su-  Actxvll>28- 
orum  assumit  dictorum.  Sic  et  sapientium 
illarum  Sibyllarum   testimonia,  ad  super- 

B  abundantem  fidei  roborationem  a  sanctis 
Pafribus  allegantur. 

Factum  est  autem  quum  complerenlur,        51 
hoc  est  appropinquarent,  dies  assumptio- 
nis   ejus,    id    est    tempus    passiouis,    seu 
ascensionis.  Tempus  autem  passionis,  tem- 
pus  assumptionis  vocatur,  quia  per  pas- 
sionem  de  mundo  fuit  ad  Patris  dexteram 
assumendus,  juxta  illud  Joannis  :  Ante  di-Joann.xm, 
em  festum  Paschae,  sciens  Jesus  quia  ve-  l" 
nit  hora  ejus  ut  transeat  ex  hoc  mundo 
ad  Patrem.  Et  infra  loquitur  :  Nonne  sic  /jUC.  xxiv, 

C  oportuit  pati  Christum,  et  ita  intrare  in  i6- 
gloriam  suam  ?  Et  ipse  faciem  suam  fir- 
mavit,  id  est,  stabiliter  situaliterque  di- 
rexit ;  nec  huc  atque  illuc  divertit,  sed 
mente  constanti  ac  imperterrita,  Jerusalem 
versus  iter  arripuit,  sicut  subjungitur  :  ul 
iret  in  Jerusalem  :  quia  ibidem  myste- 
rium  passionis  fuit  complendum,  et  ibi  ve- 
rus  Agnus  exstitit  offerendus,  ubi  agnus 
typicus  immolabatur. 

Et  misit  nuntios  ante  conspeclum  suum,       52 
videlicet  Jacobum  et  Joannem.  Et  euntes 

D  nuntii  isti,  sicut  eis  Magister  praecepit,  in- 
traverunt  in  civitatem  Satnaritanorum  : 
cujus  nomen  hic  non  explicatur,  sed  fuit 
civitas  aliqua  sibi  in  via  occurrens ;  et 
dicunt  nonnulli,  quod  fuit  metropolis  re- 
gionis  Samariae,  quae  appellatur  Samaria, 
quia  Samaria  interdum  est  nomen  urbis, 
interdum  regionis  ;  ut  pararent  illi,  vi- 
delieet  suo  Magistro  ingressum  sivc  ho- 
spitium,  et  Samaritanos  exhortarentur  ad 
suscipiendum  Christum  et  ejus  doctri- 
nam  :  quemadmodum   sequenti   capitulo 


608 


ENARRATIO    IN    CAP.    IX    LU(L£. 


ART.    XXV 


Lue,  \.  I . 


53 


7bann.iv, 9 


Gen.  xi. ui 
32. 


Juann.  iv 

20. 


u 


Num.  xxv, 
7,8;Ps.cv, 
30,  31. 
\VReg.i,\0, 
12. 


legitur,  quod  septuaginta  duos  discipulos 
uiisil  binos  e(  hiuos,  iu  omuem  civita- 
tem  et  locum  quo  erat  venturus. 

Et  non  receperunt  eum  Samaritaui  :  vel 
sic,  quod  iu  urbem  eorum  uou  introivit, 
ut  dicit  Theophilus  ;  vel,  quod  ei  uec  re- 
verenter  occurrerunt,  nec  audientiam  ne- 
que  hospitium  praebuerunt  ;  quia  facies 
ejas  erat  euntis  in  Jerusalem ,  id  est,  vul- 
tus  sui  dispositione  praetendebat  se  Jeru- 
salem  versus  proficisci.Vel  Samaritani  hoc 
perceperunt,  ideo  eum  suscipere  renue- 
bant  :  Primo,  ut  asserit  Beda,  quoniam 
Samaritani  non  coutebantur  Judaeis,  nt  pa- 
tet  in  Joanne  :  sicut  nec  .Egyptii,  juxta 
illud,  Illicitum  est  .Egyptiis  comedere  cum 
Hebraeis.  Secundo,  quia  Samaritani  dete- 
stabantur  pergentes  in  Jerusalem  causa 
orationis,  dicentes  debitum  orationis  lo- 
cum  apud  eos  consistere.  Propter  quod 
mulier  Samaritana  objecit  Christo,  dicens  : 
Patres  nostri  adoraverunt  in  monte  hoc, 
et  vos  dicitis  quia  Jerosolymis  est  locus 
ubi  adorare  oportet.  Porro  Salvator  cuncta 
praenoscens,  quamvis  praesciret  Samarita- 
nos  nec  se  nec  suos  nuntios  recepturos, 
misit  tamen  ad  eos,  quoniam  quantum  in 
se  fuit,  voluit  plebem  illam  ad  meliora 
allicere  :  sicut  et  ipse  praedicavit  plurimis 
Judaeorum,  quos  ex  sua  praedieatione  sci- 
vit  pejores  futuros. 

Quum  autem  vidissent  Jacobus  et  Joan- 
nes  Samaritanorum  hanc  culpam,  dixe- 
runt  :  Domine,  vis  dicimus,  id  est,  placet 
tibi  ut  dicendo  agamus,  ut  ignis  descendat 
de  coelo  aerio,  virtute  divina,  et  consumat 
illos,  propter  tantum  eorum  excessum  in 
te?  Secundum  Ambrosium,  dixerunt  hoc 
bono  zelo  et  amore  justitiae,  scientes  hoc 
ipsi  Phinces  ad  justitiam  reputatum,  quod 
fornicantes  transfodit,  atque  Eliae,  quod 
ignem  de  ccelo  impetravit  ad  suae  vindi- 
ctam  injuriae,  vel  potius  ad  punitionem 
peccati  deridentium  ipsum.  Sed  Beda  af- 
firmat  Apostolos  adhuc  rudes  ista  dixisse 
affectu  vindictae.  Hoc  quoque  praesumpti- 
onis  fuisse  videtur,  quod  ipsi  adhuc  tantae 
imperfectionis   exsistentes,  potestatem  et 


A  imilationem  tam  perfecti  viri  ac  praeclaris- 
simi  vatis,  puta  Eliae,  usurpant  :  cui  tamen 
poslea  in  sapientia,  potestate,  ac  perfe- 
ctione  nequaquam  minores  fuerunt. 

Et  conversus,  id  est,  vultum  ad  eos  di-  55 
rigens,  seu  ab  allocutione  pia  ad  increpa- 
tionem  rigorosam  se  vertens,  increpavit 
illos,  et  dixit  :  Nescitis  cujus  spiri/us  es- 
tis,  hoc  est,  quo  spiritu  moveamini  non 
pensatis,  videlicet  an  Spiritu  Sancto,  vel 
proprio  ;  seu  propriae  animee  dispositio- 
nem  non  advertitis,  propria  passione  fu- 

B  scati,  et  arbitrantes  vos  bono  dicere  zelo, 
quod  dicitis  zelo  indiscreto,  seu  vitioso, 
aut  passionato  ac  perturbato.  Passiones 
quippe  rationis  obscurant  judicium,  et  ira- 
to  apparet  quod  omnia  liceant  sibi  quae 
passio  suggerit.  Ideo  Seneca  loquitur  :  Ira- 
scenti  tibi,  id  est,  dum  irasceris,  nihil  tibi 
volo  licere,  quia  dum  irasceris,  omnia  tibi 
putas  licere.  Isti  autem  Apostoli,  quia  per- 
sonaliter  missi  fuerunt  ad  Samaritanos,  et 
quoniam  consanguinei  fuerant  Christi,  ad 
prsecipuam  suam  familiaritatem  admissi, 

C  idcirco  prae  ceteris  Apostolis  pro  Christo 
zelati  sunt,  et  ita  locuti. 

Filius  hominis  non  venit  animas  per-  56 
dere,  corporalem  vitam  exstinguendo,  et 
animas  in  peccatis  mortalibus  exsistentes 
protinus  a  corpore  avellendo  atque  dam- 
nando,  dum  homines  peccant  :  idcirco  non 
vult  suam  injuriam  mox  ulcisci  :  cujus 
patientiam  mansuetudinemque  sectari  de- 
bent  ejus  discipuli ;  sed  salvare, earum  pce- 
nitentiam  longanimiter  exspectando,  imo 
et  ad  poenitentiam  eas  hortando  per  se  ip- 

D  sum  et  suos  ministros.  Huic  simile  est  il- 

lud'Joannis  :  Non  misit  Deus  Filium  suum    joann.m, 
ut  judicet  mundum,  sed  ut  salvetur  mun- ,7- 
dus  per  ipsum.  Et  Paulus  :  Christus,  in-  i Tim. i,is. 
quit,   venit  in  hunc  mundum  peccatores 
salvos  facere.  Hinc  ait  Ambrosius  :  Non 
semper  in  eos  qui  peccaverunt,  est  vindi- 
candum  :  quia  nonnunquam  amplius  pro- 
dest  clementia,  tibi  ad  patientiam,  et  lapso 
ad  correptionem,  sicut  et  ipsi  Samaritani 
post  Christi  ascensionem  celeriter  credi-  Ac<.vm,s 
derunt,  ut  in  Actibus  habetur.  Insuper  Ti-  etseq' 


ENARRATIO    IN   CAP.    iX   LUC^.    —   ART.    XXV 


609 


•Ambrosius  tus*  testatur  :  Christus  contra  Samaritanos 
non  commovetur,  ut  ostenderet  quia  non 
habet  ultionis  studium  virtus  perfecta,  nec 
ulla  est  iracundia,  ubi  plenitudo  est  cari- 
tatis,  nec  excludenda  est  infirmitas,  sed 
juvanda  :  procul  sit  a  religiosis  indigna- 
tio,  procul  sit  a  magnanimis  cupiditas 
ultionis. 
37  Facturn  est  autem,  ambulantibus  illis, 

videlicet  Jesu   et  ejus  discipulis,  in  via, 
dixit  quidam  ad  illum.  Sicut  ex  his  quae 
Matih.M»,  per  Matthaeum  scripta  sunt,  comprobatur, 
seq'    istud  non  accidit  statim  post  immediate 
praehabita  :  ideo  Lucas  non  exprimit  tem- 
pus,   nec  viam   determinat,   insinuans   se 
ordinem  historiae  non   servare.  Sequar  te 
quocumque  ieris,  hoc  est,  tibi  in  omnibus 
adhaerebo,  in    prosperis  et  adversis.   Sed 
non  sincero  ac  simplici  corde  hoc  dixit, 
sed  falso  ac  ficto,  sicut  ex  Christi  respon- 
sione  elicitur. 
58  Et  ait  illi  Jesus,  cordium  secreta  con- 

templans  :  Vulpes  fooeas  habent,  et  volu- 
cres  cceli  aerii  nidos  :  quod  ad  litteram 
planum  est,  quoniam  vulpes  in  antris  suis 
morantur,  et  aves  in  nidis  prolificant ;  Fi- 
lius  autem  hominis  non  habet  ubi  caput 
suum  reclinet,  hoc  est,  pauperrimam  in 
hoc  mundo  vitam  elegi,  ita  quod  nec  do- 
micilium  habeo  proprium,  nec  aliquod 
temporale  reclinatorium.  Ex  qua  ratione 
elicitur,  quod  vir  iste  perversa  intentione 
Christum  accessit,  Vidit  quippe  quod  Chri- 
stus  discipulis  suis  potestatem  contulit  fa- 
ciendi  miracula  :  ideo  voluit  fieri  ejus 
discipulus,  saltem  per  corporalem  imitati- 
onem,  ut  et  ipse  potestatem  a  Christo  adi- 
pisceretur  praefatam,  atque  per  ejus  usum 
honores  ac  mundi  divitias  obtineret;  vel, 
ut  Christum  induceret  ad  plurimorum  cu- 
rationem,  sicque  ab  illis  lucra  require- 
\vjte(/.\,  ret,  sicut  Giezi  a  Naaman  Syro.  Simili  in- 
idetscq.  jentione  Simon  magus  locutus  est  Petro 
Act. vm, i9.  atque  Joanni  :  Date  mihi  hanc  potestatem, 
ut  cuicumque  manum  imposuero,  accipi- 
at  Spiritum  Sanctum.  Denique,  secundum 
Matth.wu,  Matthaeum,  simulator  iste  fuerat  scriba  : 
unde  per  suam  peritiam  confidit  se  plu- 

T.  11. 


19. 


A  rima  lucraturum.  Sed  Christus  ei  verba 
respondit  inducta,  tanquam  dicat  :  Quum 
tantae  sim  paupertatis,  quid  quaeris  me 
sequi  ob  congregandas  divitias?  Vel  di- 
cit  hoc  ista  intentione  :  Si  vis  me  sequi, 
oportet  te  paupertatem  meam  voluntari- 
am  sponte  sectari,  omnemque  cupiditatem 
vitare. 

Queeritur,  quomodo   dicat   Salvator  nil 
se  in  hoc  saeculo  possidere,  quum  tamen 
apud  Joannem  protestetur  :  Pater  diligit  joann.m, 
Filium,  et  omnia  dedit  in  manu  ejus.  Sed  35- 

B  et  virgo  Maria,  quae  parentibus  suis  unica 
fuit  ex  parte  patris,  domum  et  opes  ab  eis 
accepit.  Et  respondendum,  quod  Christo 
secundum  naturam  assumptam,  ab  incar- 
nationis  exordio  data  fuit  a  Patre  pote- 
stas  atque  dominium  super  omne  creatum, 
sed  potestate  hac  usus  non  est  quantum 
ad  actualem  temporalium  possessionem  et 
usum  ;  imo  vitam  elegit  pauperrimam  : 
Primo,  ut  suse  inopiae  merito  bonis  gratiae 
in  praesenti  et  bonis  glorise  in  futuro  di- 
temur.  Propter  quod  ait  Apostolus  :  Quum  ucor.  vm, 

C  dives  esset,  propter  nos  egenus  factus  est,  9' 
ut  ejus  inopia  divites  essemus.  Item,  ut 
non  solum  verbis,  sed  et  factis,  futuram 
vitam  doceret  quaerendam  :  quod  maxime 
egit,  omnia  temporalia  perfectissime  con- 
temnendo.  Rursus,  ut  viam  perfectionis 
verbo  et  opere  praedicaret,  ipse  quoque 
ccepit  facere  et  docere.  Quoniam  ergo  om-  Act.  i,  i. 
nium  mundanorum  ac  transitoriorum  ve- 
nit  docere  contemptum,  decuit  eum  omnia 
illa  plenissime  abdicare.  Hinc  Christi  pau- 
pertatem  Jeremias  admirans,  ait  :  Quare  jer.  m,  8. 

D  quasi  colonus  venturus  es  in  terra,  et  qua- 
si  viator  declinans  ad  manendum  ?  Postre- 
mo,  Virgo  Christifera,  Christo  praedicatio- 
nem  suam  incipiente,  si  temporale  quid 
possedit,  creditur  vendidisse  atque  paupe- 
ribus  contulisse.  Non  enim  minus  quam 
Apostoli,  qui  omnia  reliquerunt,  implevit  Matth.™, 
consilia  Christi.  27- 

Possunt  autem  verba  inducta  metapho- 
rice  sic  exponi  :  Vulpes,  id  est  simulatores 
et  callidi,  foveas  habent,  hoc  est  dolosita- 
tes  excogitatas  et  duplicitates  profundas, 

39 


GIO 


ENARRATIO    IN    CAP.    IX    LUC^.    —   ART.    XXV 


39 

Matth.y\ 

21. 


Exod.  xx 
12. 

ro6.xu,12 

60 


61 


in  quibus  latent,  suamquc  abscondunt  ne- 
quitiam,  et  volucres  cce.li,  id  est  ambitiosi 
et  arrogantes,  in  altum  se  erigentes,  nidos 
habent,  id  est  prrelationes  seu  dignitates 
terrenas,  in  quibus  finalitcr  corde  quie- 
scunt,  illis  magis  quam  bono  incommu- 
tabili  adhaerentes  ;  Filius  autem  hominis 
non  habet  ubi  caput  suum  reclinet,  in  ta- 
libus  scilicet. 

Ait  autem  ad  alterum  :  Sequere  me. 
Iste  alter  jam  ccepit  esse  Christi  discipu- 
lus,  secundum  Matthaeum  :  ideo  Christus 
invitat  eum  ad  sui  perfectam  sequelam,  ut 
cunctis  relictis  sibi  perfecte  adhaereat.  Ille 
autem  dixit  :  Domine,  permitte  mihi  pri- 
mum  ire,  et  sepelire  patrem  meum.  Ad  hoc 
enim  se  obligatum  putavit  prsecepto  legis, 
quae  jussit  honorare  parentes  :  imo  mor- 
tuos  sepelire  est  unum  de  operibus  mise- 
ricordise,  de  quo  et  specialiter  ore  angelico 
commendatur  Tobias.  Dixitque  ei  Jesus  : 
Sine  ut  mortui  in  anima  per  mortale  pec- 
catum  seu  infidelitatem,  sepeliant  mor- 
tuos  suos  morte  naturse;  vel,  Mortuos,  ea 
morte  qua  et  illi,  ut  scilicet  tales  se  invi- 
cem  opportuno  sepeliant  tempore.  Tu  au- 
tem  vade  et  annuntia  regnum  Dei,  id  est, 
ccelestis  regni  beatitudinem  prsedica.  De- 
nique  Christus  his  verbis  honorationem 
et  sepulturam  parentum,  opusque  pieta- 
tis  non  vetat  simpliciter,  sed  in  casu,  ad 
insinuandum  quod  omittenda  sunt  opera 
minus  virtuosa,  ut  fiant  opera  virtuosio- 
ra,  et  quod  corporalibus  ac  terrenis  prse- 
ferenda  sint  spiritualia  ac  divina,  quan- 
do  necessitas  aliud  non  requirit  aut  ca- 
ritas.  Ideo  dum  parentes  habere  queunt 
aliunde  victum  aut  sepulturam,  non  est 
propter  illorum  sustentationem  aut  se- 
pulturam  omittendum  opus  divinum,  cce- 
leste  ac  spirituale,  praesertim  si  magna 
sit  operis  hujus  necessitas,  ita  quod  ex 
ejus  omissione  seu  dilatione  animae  pe- 
riclitentur. 

Et  ait  alter  ad  Jesum  :  quem  alterum 
quidam  dicunt  fuisse  Christi  discipulum, 
sed  imperfectum  :  Sequar  te,  Domine,  ti- 
bi  perfecte  de  cetero  adhsesurus ;  sed  per- 


A  mitte  mihi  primum  ire,  et  renuntiare  his 
quce  domi  sunt.  Sic  et  Kliscus  ab  Elia 
vocalus  :  Osculer  (inquit)  oro  te,  patrcm  UMeg.  xa, 
meum  et  matrem  meam,  et  sic  sequar  "' 
le.  Preeterea  aliqui  dicunt,  quod  iste  vo- 
luit  renuntiare  domesticis  suis  seu  co- 
gnatis  sive  parentibus,  eis  dumtaxat  va- 
ledicendo,  seque  ab  eis  licentiando,  et  ne 
qusererent  eum;  alii  dicunt,  quod  volebat 
eorum,  consensum  exquirere,  et  eos  su- 
per  re  ista  consulere. 

Ait  ad  illum  Jesus  :  Nemo  mittens  ma-       62 

B  num  suam  ad  aratrum,   hoc   est,  vitam 
pcenitentialem,    seu   meliorem,   qua   ager 
cordis  excolitur  per  vitiorum  exstirpatio- 
nem,  spiritualemque   gratise   insertionem 
ac  fecundationem,  et  operum   productio- 
nem   bonorum,   aggrediens,  et  respiciens 
retro,  id  est,  a  bono  inchoato  deficiens,  et 
mente  ad  ssecularia  rediens,  sicut  filii  Is-  Exod.w, 
rael  corde  in  /Egyptum  reversi  sunt,  aptus  2' 3' 
est  regno  Dei,  hoc  est  dignus  felicitate  re- 
gni  coelestis  :  quia  qui  perseveraverit  us-   Matth.x, 
que  in  finem,  salvus  erit,  et  sola  perseve-  —• 

C  rantia  coronatur.  Hinc  de  talibus  loquitur 
Petrus  :  Melius  erat  non  cognoscere  viam  iiPetr.  n, 
justitiae,  quam  post  agnitionem  retrorsum  21,22- 
reverti.  Contigit  enim  eis  illud  veri  pro- 
verbii  :  Canis  reversus  ad  vomitum ;  et, 
Sus  lota  in  volutabro  luti.  His  verbis,  ut 
asserit  Gorra,  non  reprobat  Christus  ac- 
tum  renuntiandi  domesticis,  sed  pericu- 
lum  eundi  ad  illos.  Ideo  quoque  Christus 
haec  ait,  ut  doceat  quam  periculosa  sit  mo- 
ra  serviendi  Deo  :  et  preesertim  periculo- 
sum  est  redire  ad  suos,  causa  consulendi 

D  eos  super  religionis  ingressu,  nisi  forte 
spirituales  exsisterent.  Continuandum  est 
ergo  opus  bonum  inceptum,  et  quse  pro 
Deo  reliquimus,  rursus  appetere  non  de- 
bemus,  ut  faciunt  ambitiosi  et  vani,  qui 
quum  diu  fuerunt  in  claustro  ad  officia 
accenduntur  tam  fatue,  et  carnalia  quse 
reliquerunt  pro  Christo,  rursus  visitare, 
intueri,  tractare  peroptant.  Unde  ait  et  Be- 
da  :  Si  discipulus  Dominum  secuturus  ar- 
guitur,  quia  vel  domui  renuntiare  velit  : 
quid  fiet  illis  qui   nulla    utilitatis   gratia 


ENARRATIO    IN    CAP.    IX    LUCjE. 


ART.    XXV 


011 


saepe  visitant  domos  illorum  quos  habent 
in  mundo?  —  Vel  sic  :  Nemo  mittens,  etc., 
aptus  est  regno  Dei,  id  est  dignus  illud 
aliis  praedicare. 

Itaque  verbis  his  Christus  illos  tanquam 
vere  insipientes  redarguit,  qui  propter  non 
necessariam  rerum  suarum  seu  parentum, 
vel  aliorum  propinquorum  dispositionem 
aut  provisionem,  omittunt,  seu  periculo- 
se  dispendioseque  differunt  religionis  in- 


A  gressum,  aut  vitae  perfectionem.  Tam  in- 
effabiliter  etenim  magnum  est  salutis  no- 
stra?  negotium,  ut  omnia  vana  et  frivola 
sint  sine  dilatione  spernenda,  nec  aliqua 
temporis  portio  est  infructuose  seu  ne- 
gligenter  expendenda.  ldcirco  ait  Scriptu- 
ra  :  Non  tardes  converti  ad  Dominum,  eccU.w,*, 
et  ne  differas  de  die  in  diem.  Subito 9- 
enim  veniet  ira  illius,  et  in  die  vindictse 
disperdet  te. 


INDIGES 


LOCA  S.   SCRIPTUR^  PR/ECIPUA 

QVM  AD  ILLUSTRANDUM  COMMENTARIUM 
AB    AUCTORE    PASSIM    ALLEGANTUR 


GENESIS. 


LEVITICI. 


IV,  13.  Dixit...  Cain  ad  Dominum  :  Major  est 
iniquitas  mea,  quam  ut  veniam  merear, 
302  D. 

IX,  6.  Quicumque  effuderit  humanum  sangui- 
nem,  fundetur  sanguis  illius,  91  C,  296B'. 

XVII,  12.  Infans  octo  dierum  circumcidetur 
in  vobis.  421  C. 

XVIII,  21.  Descendam,  et  videbo  utrum  cla- 
morem  qui  venit  ad  me  opere  compleve- 
rint,  103  C. 

XXI,  6.  Risum  (inquit  Sara)  fccit  mihi  Dcus ; 
quicumque  audierit,  corridebil  mihi,  71). 

XXII,  16-18.  Per  memetipsum  juravi,  dicit 
Dominus  :  quia  fecisti  hanc  rem,  et  non 
pepercisti  filiotuo  unigenito  propter  me,  be- 
nedicam  tibi.et  multiplicabo  semen  tuum...; 
possidebit  semen  tuum  portas  inimicorum 
suorum;  et  benedicentur  in  scmine  tuo  om- 
nes  gentes,  404  C. 

XXX,  13.  Dixit...  Lia  :  Hoc  pro  beatitudine 
mea ;  beatam  quippe  me  dicent  mulieres, 
395  A'. 

XXXVII,  22.  Non  interficiatis  animam  ejus 
(Joseph),  246B. 

XLIX,  10.  Non  aufereiur  sceptrum  de  Juda,  et 
dux  de  femore  ejus,  donec  veniat  qui  niit- 
tendus  est,  et  ipse  erit  exspcctalio  gentium, 
21  C,  230  A'. 

EXODI. 

III,  14.  Dixit  Dcus  ad  Moysen  :  Ego  sum  qui 
sum  ;...  sic  dices  filiis  Israel  :  Qui  cst  misit 
me  ad  vos,  176 D'. 

XX,  17.  Non  concupisces  domum  proximi  tui. 
nec  dcsiderabis  uxorcm  ejus,...  non  ancil- 
lam,  non  bovem,...  nec  omnia  quse  illius 
sunt,  368  A. 


II,  13.  Quidquid  obtuleris  sacrificii,  sale  con- 
dies;...  in  omni  oblatione  tua  offeres  sal,  59C. 

XIX,  18.  Non  quaeras  ultionem,  nec  memor 
eris  injuriae  civium  tuorum,  518A. 

NUMERORUM. 

XV,  35,  38,  39.  Dixit...  Dominus  ad  Moysen  :... 
Obruat  eum  (transgressorem  sabbati)  lapi- 
dibus  omnis  turba...  Faciant  sibi  (filii  Israel) 
fimbrias  per  angulos  palliorum,  ponentes 
in  eis  vittas  hyacinthinas,  quas  quum  vi- 
derint,  recordentur  omnium  mandatorum 
Domini,  H5D'. 

XXIV,  17.  Orietur  stella  ex  Jacob,  et  consurget 
virga  de  Israel,  221). 

XXV,  4.  Tolle  (ait  Dominus  ad  Moysen)  cun- 
ctos  principes  populi,  et  suspende  eos  con- 
tra  solem  in  patibulis,  ut  avertatur  furor 
meus  ab  Israel,  9A. 

DEUTERONOMII. 

IV,  2!).  Quum...  qua>sieris...  Dominum  Deum 
tuum,  invenies  eum  ;  si  tamen  toto  corde 
quaesieris,  et  tota  tribulatione  animae  tuae, 
437  B. 

VI,  6,  8,  9.  Erunt...  verba  haec...  in  corde  tuo,... 
et  ligabis  ea  quasi  signum  in  manu  tua, 
eruntque  et  movebuntur  inter  oculos  tuos ; 
scribesque  ea  in  limine  et  ostiis  domus  tuae, 
251  A\ 

VIII,  2.  Recordaberis...  itineris  per  quod  ad- 
duxit  te  Dominus....  ut  affligerct  te.  atque 
tentaret,  et  nota  fierent  quae  in  tuo  animo 
versabantur,  81  B. 

XVII,  6.  Nemo  occidatur,  uno  contra  se  di- 
cente  testimonium,  298B. 


616 


LOCA    S.    SCRIPTURjE    PR.ECIPUA 


XVIII,  15.  Prophetam  de  gente  tua...  sicut  me 
suscitabit  tibi  Dominus...  ;  ipsum  audies, 
197  D. 

XIX,  15.  In  ore  duorum  aut  trium  testium 
stabit  omne  verbum,  298 B. 

XXIII,  25.  Si  intraveris  in  segetem  amici  tui, 
franges  spicas,  et  manu  conteres ;  falce  au- 
tem  non  metes,  1471)'. 

XXV,  5,  6.  Quando  haBitaverint  fratrcs  simul 
et  unus  ex  eis  absque  liberis  mortuus  fu- 
erit,  uxor  defuncti  non  nubct  alteri ;  sed 
accipiet  eam  frater  ejus,  et  suscitabit  semen 
fratris  sui,  et  primogenitum  ex  ea  fdium 
nomine  illius  appellabit,  ut  non  deleatur 
nomen  ejus  ex  Israel,  13  G. 

XXXII,  15.  Incrassatus  est  dilectus,  et  recalci- 
travit,  163  A. 


II  PARALIPOMENON. 

XV,  1-1,  15.  Juraverunt...  (Judsei)  Domino...  in 
omni...  corde  suo...,  et  invenerunt,  69A. 

XVII, 7-9. Misit  (Josaphat)  de  principibus  suis,... 
et  cum  eis  Levitas...  ct...  sacerdotes,...  ha- 
bentes  Hbrum  legis...;  ct  circuibanl  cunctas 
urbes  Juda,  atque  erudiebant  populum, 
501)'. 

XXIX,  11.  Filii  mei,  nolite  negligere ;  vos  ele- 
git  Dominus  ut  stetis  coram  eo  et  ministretis 
illi,  colatisque  eum  et  cremetis  ei  incen- 
sum,  375A'. 

XXXV,  18.  Non  fuit  Phase  simile  huic...  a  die- 
bus  Samuelis  prophetae,  sed  nec  quisquam 
de  cunctis  regibus  Israel  fecit  Phase  sicut 
Josias,  286 B. 


JUDICUM. 

XIII,  22.  Morte  moriemur,  quia  vidimus  Deum, 
414  G. 

XVI,  3.  Dormivit...  Samson  usque  ad  medium 
noctis;  et  inde  consurgens,  apprehendit  am- 
bas  portse  fores...,  impositasque  humeris 
suis  portavit  ad  verticem  montis  qui  respi- 
cit  Hebron,  355  C*. 

I  REGUM. 

II,  25.  Si  peccaverit  vir  in  virum,  placari  ei 
potest  Deus ;  si  autem  in  Dominum  pecca- 
verit...,  quis  orabit  pro  eo  ?  2  MB'. 

II  REGUM. 

VIII,  18.  Filii...  David  sacerdotes  erant,  14D'. 

XVII,  25.  Amasa...  erat  filius  viri  qui  voca- 
batur  Jethra  de  Jezraeli,  qui  ingressus  est 
ad  Abigail  filiam  Naas  sororem  Sarviae,  quse 
fuit  mater  Joab,  10B. 

III  REGUM. 

XIII,  2.  Ecce  filius  nascetur  domui  David,  Jo- 
sias  nomine,  11  C. 

IV  REGUM. 

XX,  1,  3.  ^grotavit  Ezechias  usque  ad  mor- 
tem;  et  venit  ad  eum  Isaias...,dixitque  ei :... 
Morieris...  et  non  vives.  Flevit  itaque  Eze* 
chias  fletu  magno,  11  C. 


TOBLE. 

IV,  16.  Quod  ab  alio  oderis  fieri  tibi,  vide 
ne...  alteri  facias,  520  C. 

XI,  17.  Benedico  te,  Domine  Deus  Israel,  quia 
tu  casligasti  me,  et  tu  salvasti  me,  400 A'. 

XII,  12.  Ego  obtuli  orationem  tuam  Domino, 
212A. 

—  15.  Ego...  sum  Raphael  angelus,  unus  ex 
septem  qui  adstamus  ante  Dominum,  158  A'. 

—  20.  Tempus  est...  ut  revertar  ad  eum  qui 
me  misit,  418  A. 

JOB. 

XXX,  20,  21.  Clamo...,  et  non  exaudis  me ; 
sto,  et  non  respicis  me  ;  mutatus  es  mihi  in 
crudelem,  93 A'. 

XXXI,  1.  Pepigi  fcedus  cum  oculis  meis,  ut  ne 
cogitarem  quidem  de  virgine,  67 B. 

XXXIII,  15,  16.  Per  somnium  in  visione  no- 
cturna,...  aperit  aures  virorum,  et  erudiens 
eos  instruit  disciplina,  17 D'. 

XXXIV,  10,  11.  Absit  a  Deo  impietas,...  opus 
enim  hominis  reddet  ei,  et  juxta  vias  sin- 
gulorum  restituct  eis,  193  C. 

XXXVI,  13.  Simulatores  et  callidi  provocant 
iram  Dei,  83 B'. 

—  19.  Depone  magnitudinem  tuam  absque 
tribulatione,  378B'. 

—  22.  Ecce  Deus  excelsus  in  fortitudine  sua, 
et  nullus  ei  similis  in  legislatoribus,  365A. 

XXXIX,  9.  Numquid  volet  rhinoceros  servire 

tibi,  aut  morabitur  ad  prsesepe  tuum?  418  D'. 

XLI,  24.  Non  est  super  terram  potestas  quas 


LOCA    S.    SCRIPTUR.E    PRiEClPUA 


617 


comparetur   ei,   qui    factus  est  ut   nullum 
timeret,  154B. 

PSALMORUM. 

I,  4.  Non  sic  impii...  ;  sed  tanquam  pulvis 
quem  projicit  ventus  a  facie  terrae,  37  D\ 

—  5.  Non  resurgcnt  impii  in  judicio,  430B. 
X,  5.  Dominus  in  templo  sancto  suo,  254 D. 
XV,  -10.  Nec  dahis  Sanctum  tuum  videre  cor- 

ruptionem,  318A'. 

XVII,  45,  46.  Populus  quem  non  cognovi  ser- 
vivit  mihi,...  filii  alieni  mentiti  sunt  mihi, 
235B'. 

XVIII,  5.  In  omnem  terram  exivit  sonus  co- 
rum,  320  B. 

XXI,  2.  Deus,  Dcus  mcus,  rcspice  in  me,  135A'. 

—  7-9.  Ego  autem  sum  vermis  et  non  homo, 
opprohrium  hominum  ct  abjcctio  plebis. 
Omnes  videntes  me  deriserunt  me ;  locuti 
sunt  lahiis,  et  moverunt  caput.  Spcravit  in 
Domino,  eripiat  eum  ;  salvum  faciat  eum, 
quoniam  vult  eum,  310  G. 

—  10.  Aruit  tanquam  testa  virtus  mea,  et  lin- 
gua  mea  adhaesit  faucibus  meis,  308  A. 

—  17.  Quoniam  circumdederunt  me  cancs 
multi,  concilium  malignantium  obsedit  me, 
305  D. 

XXIV,   15.   Oculi  mei  semper  ad  Dominum, 

175B'. 
XXXIII,    4.    Magnificate    Dominum    mecum, 

394  A. 
XXXIX,  8,  9.  In  capite  libri  scriptum  est  de 

me,    ut   facerem   voluntatem    tuam ;    Deus 

mcus,  volui,  294A. 
XL,  10.  Homo  pacis  meae,  in  quo  speravi,  qui 

edebat  panes  meos,  magnificavit  super  me 

supplantationem,  288  G. 
XLIV,  8.  Unxit  te  Dcus,  Deus  tuus,  oleo  laeti- 

tiae,  272  B. 
XLVI,  6.  Ascendit  Deus  in  jubilo,  et  Dominus 

in  voce  tubae,  358  C. 
XLVIII,  13,  21.  Ilomo  quum  in  honore  esset, 

non  intellexit ;  comparatus  est  jumentis  in- 

sipientibus,  413A'. 
LXI,  11.  Divitiae  si  affluant,  nolitc  cor  appo- 

nere,  217A'. 
LXVII,  33,  34.  Psallite  Domino...  qui  ascendit 

super  coelum  cceli  ad  oricntem,  358  C'. 
LXVIII,  2,   3.   Salvum   me   fac,   Dcus,   quoni- 

am    intraverunt   aquae    usque    ad    animam 

meam;...  veni  in  altitudinem  maris,  et  tem- 

pestas  demersit  me,  170  G'. 


LXVIII,  21.  Et  sustinui  qui  simul  contristare- 
tur,  et  non  fuit,  101 A'. 

—  22.  Dederunt  in  escam  meam  fel,  et  in  siti 
mea  potaverunt  me  aceto,  308 B. 

LXXI,  6.  Desccndet  sicut  pluvia  in  vellus,  et 
sicut  stillicidia  slillantia  super  terram,  19 C. 

—  10.  Beges  Tharsis  et  insulae  munera  offerent, 
reges  Arabum  et  Saba  dona  adducent,  25 D. 

—  18.  Bcncdictus  Dominus  Deus  Israel,  qui 
facit  mirabilia  solus,  2041)'. 

LXXII,  23.  Ut  jumcntum  factus  sum  apud  te, 
ct  ego  semper  tecum,  413A'. 

—  26.  Deus  cordis  mei,  et  pars  mea  Deus  in 
aeternum,  145  C. 

—  27.  Perdidisti  omnes  qui  fornicantur  abs 
te,  341 B'. 

LXXVI,  3.  In  die  trihulationis  meae  Deum  exqui- 

sivi,  manibus  meis  nocte  contra  eum,  229B. 
LXXYII,  34.   Ouum   occideret  eos  (Israelitas), 

quaerebant  eum  et  revertebantur,  etc.,475C. 
LXXXIV,  9.  Audiam  quid  Ioquatur  in  me  Do- 

minus  Deus,  HIA'. 
XC,  11,  12.  Quoniam   angelis  suis  mandavit 

de  te  ut  custodiant  te  in  omnibus  viis  tuis ; 

in  manibus  portabunt  te,  ne  fortc  offendas 

ad  lapidem  pedem  tuum,  431)'. 
CIII,  10.  Qui  emittis  fontcs  in  convallibus,  in- 

ter  medium  montium  pertransibunt  aquae, 

143  B'. 
CIV,    18.    Ferrum    pertransiit   animam   ejus, 

431 A. 
GIX,  1.  Sede  a  dextris  meis,  donec  ponam  ini- 

micos  tuos  scabellum  pedum  tuorum,  20 C. 
CXVII,  20.  Haec  porta  Domini,  justi  intrahunt 

in  eam,  94  G'. 

—  25,  20.  O  Domine,  salvum  me  fac ;  o  Do- 
mine,  benc  prosperare  ;  benedictus  qui  ve- 
nit  in  nomine  Dbmini,  231  C. 

CXXXVIII,  22.  Perfecto  odio  oderam  illos,  516 G. 

PROVEBBIOBUM. 

IV,  3.  Ego  (Salomon)...  fui...  tcnellus  et  uni- 
genitus  coram  matre  mea,  14 A. 

IX,  4.  Si  quis  est  parvulus,  veniatad  me,  2031). 

X,  7.  Memoria  justi  cum  laudibus ;...  nomen 
impiorum  putrescet,  284 C. 

XI,  7.  Exspectalio  sollicitorum  pcribit,  87 B. 

XII,  21.  Non  contristahit  justum  quidquid  ei 
acciderit,  333 IV. 

XIII,  4.  Vult  et  non  vult  piger,  174A,  417A. 
XVIII,  19.  Frater  qui  adjuvatur  a  fratre,  quasi 

civilas  firma,  210B. 


018 


LOCA    S.    SCRIPTUR/E    PR^CIPUA 


XIX,  25.  Pestilente  flagellato,  stultus  sapien- 

tior  erit,  208 D'. 
XXI,  30.  Non  cst  sapientia,  non  est  prudentia, 

non  cst  consiliurn  contra  Dominum,  316A. 
XXVII,  8.   Sicut   avis   transmigrans   de   nido 

suo,  sic  vir  qui    derelinquit   locum    suum, 

125  B. 

XXIX,  21.  Qui  delicate...  nutrit  servum  suum, 
postca  sentiet  eum  contumacem,  270B. 

XXX,  4.  Quod  nomen  est  ejus,  et  quod  nomen 
filii  ejus,  si  nosti  ?  388A. 

XXXI,  6,  7.  Date  siceram  nrcerentibus,  et  vi- 
num  his  qui  amaro  sunt  animo  ;  bibant  el 
obliviscantur  egestatis  sure,  307  D'. 

ECCLESIAST/E. 

III,  4.  Tempus  flendi,  ettempus  ridendi,  514  A'. 
XI,  3.  Si  ceciderit  lignum  ad  austrum,  aut  ad 

aquilonem,   in    quocumque   loco   ceciderit, 

ibi  erit,  44713. 

CANTICORUM. 

I,  2.  Oleum  efTusum  nomen  tuum,  84B. 

—  12.  Fasciculus  myrrhae  dilectus  meus  mi- 
hi,  inter  ubera  mea  commorabitur,  428  C. 

V,  2.  Ego  dormio,  et  cor  meum  vigilat,  1061)'. 

—  3.  Lavi  pedes  meos  :  quomodo  inquinabo 
illos?  263  C. 

VII,  13.  Omnia  poma  nova  et  vetera,  dilecte 
mi,  servavi  tibi,  171  C. 

SAPIENTLE. 

II,  24.  Invidia...  diaboli  mors  introivit  in  or- 
bem  terrarum,  564  A. 

III,  13.  Felix  est  stcrilis  et  incoinquinata,  quae 
nescivit  torum  in  dclicto,  383  A. 

VI,  26.  Multitudo...  sapientium  sanitas  est  or- 
bis  terrarum,  325. 

VIII,  21.  Scivi  quoniam  aliter  non  possem  esse 
continens,  nisi  Deus  dct,  214  C. 

XI,  17.  Per  quae  peccat  quis,  per  haec  et  tor- 
quetur,  514A. 

XII,  16.  Virtus...  tua  (Domine),  justitiae  ini- 
tium  est,  224  B. 

ECCLESIASTICI. 

III,  18.  Quam  malae  famae  est,  qui  derelinquit 
patrem  !  et  est  maledictus  a  Deo,  qui  ex- 
asperat  matrem,  179 A. 


III,  19.  Fili,  in  mansuetudinc  opera  tua  perfi- 
ce,  et  supcr  hominum  gloriam  diligeris,  54A. 

—  27,  29.  Cor  durum  habebit  male  in  novis- 
simo  ;...  cor  nequam  gravabitur  in  dolori- 
bus,  161 1). 

X,  9,  10.  Avaro...  nihil  est  scclestius...  Niliil 
est  iniquius,  quam  amare  pecuniam  :  hic 
enim  et  animam  suam  venalem  habet,  522  A. 

—  11.  Languor  prohxior  gravat  medicum, 
541 B'. 

—  13.  Quum  enim  morietur  homo,  heredita- 
bit  serpentes,  et  bestias,  et  vermes,  255D'. 

XII,  6.  Benefac  humili,  et  non  dederis  impio, 
73  D. 

XVII,  12.  Mandavit...  unicuique  de  proximo 
suo,  208B. 

XVIII,  16,  17.  Nonne  ardorem  refrigerabit  ros? 
sic  et  verbum  melius  quam  datum.  Nonne 
ecce  verbum  super  datum  bonum  ?  519  A'. 

XIX,  1.  Qui  spernit  modica,  paulatim  decidet, 
56B'. 

XXIV,  44-46.  Doctrinam  quasi  antelucanum 
illumino  omnibus,  et  enarrabo  illam  usque 
ad  longinquum,...  et  illuminabo  omnes  spe- 
rantes  in  Domino,...  et  relinquam  illam 
quaerentibus  sapientiam,  363. 

XXVII,  4.  Si  non  in  timorc  Domini  tenueris  te 
instantcr,  cito  subvertetur  domus  tua,  97 A'. 

XMX,  13.  Perde  pecuniam  propter  fratrem  et 
amicum  tuum,  73 B'. 

—  31.  Vita  nequam  hospitandi  de  domo  in 
domum,  585  C. 

XXX,  15.  (Melius  est)  corpus  validum,  quam 

census  immensus,  559  B. 
XXXIII,  31.  Si  cst  tibi  servus  fidelis,  sit  tibi 

quasi  anima  tua,  100D. 
XXXIX,  6.  (Justus)  cor  suum  tradet  ad  vigi- 

landum  diluculo  ad  Dominum,  331 D. 
XLIV,  20.  Non  est  inventus  similis  illi...,  qui 

conservavit  legem  Excelsi,  425B. 
L.  6,  7.  Quasi   stella  matutina  in   medio  ne- 

hulas,  et  quasi   luna  plena...,   et   quasi  sol 

refulgens,  sic  illc  effulsit  in  templo  Dei,  3. 

ISALE. 

I,  11.  Holocausta  arietum  et  adipem  pingui- 
um...  nolui,  H2A'. 

—  24.  Heu,  consolabor  super  hostibus  meis, 
et  vindicabor  dc  inimicis  meis,  580B. 

V,  1,  2.  Vinea  facta  est  .dilecto...,  et  sepivit 
eam,  et...  sedificavit  turrim  in  medio  ejus, 
et  torcular  exstruxit  in  ea,  236  C. 


LOCA    S.    SCRIPTUR.E    PR^CIPUA 


619 


IX,  1,  2.  Primo  tempore  alleviata  est  terra  Za- 
bulon  et  terra  Nephthali,  et  novissimo  ag- 
gravata  est  via  maris  trans  Jordanem  Ga- 
lilaeae  gentium;  populus  qui  ambulabat,  etc, 
48B. 

—  6.  Parvulus...  natus  est  nobis,...  et  vocabi- 
tur  nomen  ejus,  Admirabilis,  Consiliarius, 
Deus,  Fortis,  Pater  futuri  saeculi,  Princeps 
pacis,  240  G. 

X,  23.  Gonsummationem...  et  abbreviationem 
Dominus...  faciet  in  medio  omnis  terrae, 
79B. 

XI,  10.  Badix  Jesse  qui  stat  in  signum  popu- 
lorum,  ipsum  gentes  depreca»buntur,  et  erit 
sepulcrum  ejus  gloriosum,  315D. 

XXT,  10.  Tritura  mea,  et  filii  areae  meae,  quae 
audivi  a  Domino...,  annuntiavi  vobis,  236B'. 

XXIV,  21,  22.  In  die  illa  visitabit  Dominus 
super  militiam  coeli  in  excelso,  et  super  re- 
ges  terrae,...  et  congregabuntur  in  congre- 
gatione  unius  fascis  in  lacum  et  claudentur 
ibi  in  carcere,  169B. 

XXVI,  16.  Domine,  in  angustia  requisierunt 
te,  in  tribulatione  murmuris  doctrina  tua 
eis,  196D'. 

XXVIII,  9.  Quem  docebit  (Dominus)  scien- 
tiam  ?  et  quem  intelligere  faciet  auditum  ? 
Ablactatos  a  lacte,  avulsos  ab  uberibus,92D'. 

—  16.  Haec  dicit  Dominus  Deus  :  Ecce  ego 
mittam  in  fundamentis  Sion  lapidem,  lapi- 
dem  probatum,  angularem,  pretiosum,  in 
fundamento  fundatum  ;  qui  crediderit  non 
festinet,  238 A'.     . 

XXX,  26.  Lux  solis  erit  septempliciter,  sicut 
lux  septem  dierum,  168D. 

—  33.  Praeparata  est...  ab  heri  Topheth,  a  rege 
praeparata,  profunda  et  dilatata;  nutrimenta 
ejus  ignis  et  ligna  multa,  278 B'. 

XXXVII,  29.  Quum  fureres  adversum  me.  su- 

perbia  tua  ascendit  in  aures  meas,  242 D. 
XLV,  25.  Ad  eum   venient,  et  confundentur 

omnes  qui  repugnant  ei,  152  A'. 
XLYTII,  16.  Et  nunc  Dominus...  misit  me,  et 

spiritus  ejus,  133  A. 
XLIX,   1.   Dominus  ab  utero   vocavit  me,   dc 

ventre  matris  meae  recordatus  est  nominis 

mei,  387  B'. 
L,  6.   Corpus   meum   dedi   percutientibus,  et 

genas  meas  vellentibus ;  facicm  meam  non 

averti  ab  increpantibus  et  conspuentibus  in 

me,  299  A'. 
LIII,  1.  Brachium  Domini  cui  revelatum  cst.? 

396  A'. 


LIII,  2.  Et  ascendet  sicut  virgultum  coram  eo, 
et  sicut  radix  de  terra  sitienti,  19D. 

—  8.  Generationem  ejus  quis  enarrabit,  quia 
abscissus  est  de  terra  viventium,  567  C'. 

—  10.  Si  posuerit  pro  peccato  animam  suam, 
videbil  semen  longaevum,  167A'. 

—  12.  Cum  sceleralis  reputatus  est,  309B. 
LVI,  7,  8.  Domus  mca  domus  orationis  voca- 

bitur  cunctis  populis,  ait  Dominus,  77B. 

LX,  6.  Omnes  de  Saba  venient,  aurum  et  thus 
deferentcs,  et  laudem  Domino  annunliantes, 
25  D. 

LXVI,  19.  Mittam  ex  eis  qui  salvati  fuerint  ad 
gentes  in  mare,  in  Africam  et  Lydiam,  ten- 
dentes  sagittam,  in  Italiam  et  Graeciam,  ad 
insulas  longe,  ad  eos  qui  non  audierunt  de 
me;...  et  annuntiabunt  gloriam  meam  gen- 
tibus,  320  G. 

JEREMLE. 

I,  6.   A,  a,  a,   Domine  Deus,...   nescio  loqui, 

quia  puer  ego  sum,  232  C. 
IV,  2.  Jurabis,  Vivit  Dominus,  in  veritate,  et 

in  judicio,  et  in  justitia,  68  C. 

—  14.  Usquequo  morabuntur  in  te  cogitatio- 
nes  noxiae  ?  H0A'. 

XII,  9.  Numquid  avis  discolor  hereditas  mea 
mihi?...  Venite,  congregamini...  ad  devo- 
randum,  500 D. 

XIII,  23.  Si  mutare  potest  /Ethiops  pellem 
suam,  aut  pardus  varietates  suas,  et  vos 
poteritis  benefacere,  quum  didiceritis  ma- 
lum,  156  A. 

XIV,  8,  9.  Quare  quasi  colonus  futurus  es  in 
terra  et  quasi  viator  declinans  ad  manen- 
dum  ?  Quare  futurus  es  velut  vir  vagus  ? 
105D,  163  C. 

XVI,  16.  Ecce  ego  mittam  piscatores  multos, 
dicit  Dominus,   et    piscabuntur  eos,   489 C. 

XVII,  14.  Sana  me,  Domine,  et  sanabor,  121  C. 
XXIII,  24.  Si  occultabitur  vir  in   absconditis, 

ct  ego  non  videbo  eum  ?  76 B'. 

—  28.  Quid  paleis  ad  triticum  ?  453B. 

—  29.  Numquid  non  verba  mea  sunt  quasi 
ignis,  dicit  Dominus,  et  quasi  malleus  con- 
terens  petram  ?  479  D'. 

XXXI,  15.  Vox  in  excelso  audita  est  lamenta- 
tionis,  luctus  et  fletus  Bachel  plorantis  filios 
suos,  et  nolentis  consolari  super  eis,  quia 
non  sunt,  29 B. 

—  22.  Creavit  Dominus  novum  super  terram  : 
Femina  circumdabit  virum,  18  C,  3871)'. 


020 


LOCA    S.    SCRIPTUR.E    PR.ECIPUA 


XXXVI,  18.  Ex  ore  suo  loqucbafur  (Jercmias) 
quasi  legens...  omnes  sermones  istos,  et  ego 
scril)ebam  in  volumine  atramento,  370A. 

LI,  25.  Ecce  ego  ad  te,  mons  pestifer,  ait  Do- 
minus,  qui  corrumpis  universam  terram, 
200  G. 

BARUGH. 

III,  24.  0  Israel,  quam  magna  cst  domus  Dei 
et  ingens  locus  possessionis  ejus  !  220  G'. 

EZECHIELIS. 

II,  6.  Increduli  et  subversores  sunt  tecum,  et 
cum  scorpionibus  babitas,  444A'. 

III,  4-7.  Fili  bominis,...  non...  ad  populum 
profundi  sermonis  ct  ignotse  linguae  tu  mit- 
teris;...  et  si  ad  illos  mittereris,  ipsi  audi- 
rent  te ;  domus  autem  Israel  nolunt  audire 
te,  quia  nolunt  audire  me,  142 C. 

—  17.  Speculatorem  dedi  te  domui  Israel, 
350  C. 

XXXIV,  22,  23.  Salvabo   gregem  meum,  et... 

suscitabo  super  eas  (oves)  pastorem  unum, 

qui  pascat  eas,  servum  meum  David,  184  C, 

290  C'. 
XXXVI, 20.  Polluerunt  nomen  sanctum  meum, 

60B'. 

—  26.  Auferam  cor  lapideum  de  carne  vestra, 
'  et  dabo  vobis  cor  carneum,  35A'. 

DANIELIS. 

VII,  10.  Millia  millium  ministrabant  ei,  et  de- 
cies  millies  centena  millia  adsistebant  ei, 
381 B. 

IX,  17,  18.  Propter  temetipsum  inclina,  Deus 
meus,  aurem  tuam,  et  audi,  498  C. 

—  26,  27.  Post  hebdomades  sexaginta  duas 
occidetur  Cbristus;  et  non  erit  ejus  populus 
qui  eum  negaturus  est;...  et  finis  ejus  vasti- 
tas,...  et  usque  ad...  finem  perseverabit  de- 
solatio,  186  C,  305 D'. 

XII.  3.  Qui  ad  justitiam  erudiunt  multos,  quasi 
stellae  (fulgebunt)  in  perpetuas  seternitates, 
62  A'. 

OSEE. 

VII,  9.  Comederunt  alieni  robur  ejus,  et  ipse 

nescivit,  560  C. 
IX,  15.  Exosos  habui  eos  propter  malitiam  ad- 


inventionum  eorum  ;  de  domo  mea  ejiciam 
eos,  non  addam  ut  diligam  eos,  258  C. 
XI,  1.  Quia  puer  Israel,  et  dilexi  eum  ;  et  ex 
/Egypto  vocavi  filium  meum,  27B',  183A'. 

MICH/E/E. 

IV,  <S.  Et  tu,  turris  Gregis  nebulosa  filiae  Sion, 
usque  ad  te  veniet...  potestas  prima,  regnum 
filiae  Jerusalem,  413  C. 

V,  2.  Egressus  ejus  ab  initio,  a  diebus  aeterni- 
tatis,  160A'. 

VI,  8.  Indicabo  tibi,  o  homo,  quid  sit  bonum, 
et  quid  Dominus  requirat  a  te  :  utique  face- 
re  judicium,  et  diligere  misericordiam,  et 
sollicitum  ambulare  cum  Deo  tuo,  255B. 

VII,  2,  5,  6.  Vir  fratrem  suum  ad  mortem  ve- 
natur;...  ab  ea  quae  dormit  in  sinu  tuo  cu- 
stodi  claustra  oris  tui,  quia  filius  contume- 
liam  facit  patri,...  filia  consurgit  adversus 
matrem...,  nurus  adversus  socrum...,  et  ini- 
mici  hominis  domestici  ejus,  131  C. 

HABACUC. 

III,  18.  Ego  autem  in  Domino  gaudebo,  et  ex- 
sultabo  in  Deo  Jesu  meo,  421 A'. 

ZACHARLE. 

II,  3,  4.  Ecce  angelus  qui  loquebatur  in  me, 
egrediebatur,  et  angelus  alius  egrediebatur 
in  occursum  ejus,  et  dixit  ad  eum  :  Curre, 
loquere  ad  puerum  istum,  384 D. 

III,  8.  Ecce...  ego  adducam  servum  meum 
Orientem,  408 D. 

VII,  10.  Malum  vir  fratri  suo  non  cogitet  in 
corde  suo,  63  D. 

VIII,  21.  Vadam  etiam  ego,  437D'. 

IX,  9.  Exsulta  satis,  filia  Sion;  jubija,  filia  Je- 
rusalem  :  ecce  rex  tuus  veniet  tibi  justus  et 
salvator ;  ipse  pauper,  et  ascendens  super 
asinam,  et  superpullum  filium  asinae,  230  A. 

XI,  12,  13.  Dixi...  :  Si  bonum  est  in  oculis  ve- 
stris,  affertc  mercedem  meam  ;  ct  si  non, 
quiescite.  Et  appenderunt  mercedem  mcam 
triginta  argenteos.  Et  dixit  Dominus  ad  me: 
Projice  illud  ad  statuarium,  decorum  pre- 
tium  quo  appretiatus  sum  ab  eis,  303  C. 

—  17.  O  pastor  et  idolum  derelinquens  gre- 
gem  !...  Bracbium  ejus  ariditate  siceabitur, 
et  oculus  dexter  ejus  tenebrescens  obscura- 
bitur,  149 A',  263 A',  504 C. 


LOCA    S.    SCRIPTUR.E    PRJSCIPUA 


621 


XIII,  7.  Framea,  suscilare  super  pastorem  me- 
um,  et  super  virum  cohaerentem  mihi,  dicit 
Dominus  excrcituum  ;  percute  pastorem,  et 
dispergentur  oves,  290 C. 

XIV,  5.  Fugietis  sicut  fugistis...  in  diebus  Ozise 
regis  Juda,  475  C. 

MALACHLE. 

II,  7.  Labia...  sacerdotis  custodient  scientiam, 
et  lcgem  requircnt  ex  ore  ejus,  quia  angelus 
Domini  exercituum  est,  138 A. 

—  10.  Numquid  non  pater  unus  omnium  no- 
strum  ?  numquid  non  Deus  unus  creavit 
nos?Quare  ergo  despicit  unusquisque  no- 
strum  fralrem  suum  ?  205A\  252B. 

IV,  5.  Ecce  ego  mittam  vobis  Eliam...  ante- 
quam  vcniat  dies  Domini  magnus  et  horri- 
bilis,  140  A\  188  A\ 

—  6.  Gonvertet  (Elias)  cor  patrum  ad  filios,  et 
cor  filiorum  ad  patres  eorum,  198A'. 

MATTHM. 

X,  23.  Quum...  persequentur  vos  in  civitate 
ista,  fugite  in  aliam,  27 B. 

LUCjE. 

IV,  18.  Spiritus  Domini  super  me,...  evangeli- 
zare  pauperibus  misit  me,  136  C. 

V,  8.  Exi  a  me,  quia  homo  peccator  sum,  Do- 
mine,  17B. 

JOANNIS. 

I,  33.  Ego  nesciebam  eum  ;  sed  qui  misit  me 
baptizare  in  aqua,  ille  mihi  dixit  :  Super 
quem  videris  Spiritum  descendentem,  et 
manentem  super  eum,  hic  est  qui  baptizat 
in  Spiritu  Sancto,  40  C. 

—  45.  Quem  scripsit  Moyses...  et  Prophetae, 
invenimus  Jesum  filium  Joseph  a  Nazareth, 
30  A'. 

III,  20,  21.  Omnis...  qui  male  agit,  odit  lu- 
cem  ;...  qui  autem  facit  veritatem,  venit  ad 
lucem,  297B. 

VI,  51.  Ego  sum  panis  vivus  qui  de  coelo  de- 
scendi,  80 A'. 

VII,  41,  42.  Numquid  a  Galilaea  venit  Christus? 
nonne  Scriptura  dicit,  quia  ex  semine  Da- 
vid,  et  de  Bethlehem  castello,  ubi  erat  Da- 
vid,  venit  Chrislus?  5C. 


VIII,  12.  Ego  sum  lux  mundi,  48 A. 

XV,  24.   Si  opern   non    fecissem   in   eis,   quae 

nemo   alius  fecit,  peccatum   non   haberent, 

119  C. 

ACTUUM. 

I,  5.  Vos...  baptizabimini  Spiritu  Sancto,  non 
post  multos  hos  dies,  33  C. 

—  15.  (In  coenaculo)  erat...  turba  hominum 
simul  fere  centum  viginti,  356  B'. 

—  18,  19.  Suspensus  (Judas)  crepuit  medius, 
et  diffusa  sunt  omnia  viscera  ejus;  et  notum 
factum  est  omnibus  habitantibus  Jerusa- 
lem,  3021). 

II,  29.  Sepulcrum  ejus  (David)  est  apud  nos, 
313  D\ 

III,  18.  Deus...  quae  preenuntiavit  per  os  om- 
nium  Prophetarum  pati  Christum  suum,  sic 
implevit,  403  C. 

—  24.  Omnes  Prophetae  a  Samuel  et  dein- 
ceps,...  annuntiaverunt  dies  istos,  241 A'. 

IV,  31.  Quum  orassent,  motus  est  locus  in  quo 
erant  congregati,  et  repleti  sunt  omnes  Spi- 
ritu  Sancto,  391  A\ 

V,  15.  (Multitudo  credentium  augebatur)  ita  ut 
in  plateas  ejicerent  infirmos,...  ut  venien- 
te  Petro,  saltem  umbra  illius  obumbraret 
quemquam  illorum,  et  liberarentur  ab  in- 
firmitatibus  suis,  338 B'. 

VIII,  10.  Hic  est  virtus  Dei,  quae  vocatur  ma- 
gna,  259  C\ 

XIX,  4.  Joannes  baptizavit...  populum  dicens, 
in  eum  qui  venturus  esset  post  ipsum,  ut 
crederent,  hoc  est  in  Jesum,  33  A'. 

—  13.  Adjuro  vos  per  Jesum  quem  Paulus 
praedicat,  344  A. 

XXIII,  3.  Percutiet  te  Deus,  paries  dealbate, 
71  C\ 

—  6.  Sciens...  Paulus  quia  una  pars  esset  Sad- 
ducaeorum  et  altera  Pharisaeorum,  exclama- 
vit  :...  De  spe  et  resurrectione  mortuorum 
ego  judicor,  131 A. 

AD  ROMANOS. 

II,  5.  Secundum...  duritiam  tuam  et  impoeni- 
tens  cor,  thesaurizas  tibi  iram  in  die  irae  et 
revelationis  justi  judicii  Dei,  85 D. 

XI,  25,  26.  Doncc  plenitudo  gentium  intraret. 
ct  sic  omnis  Israel  salvus  fieret,  219 D'. 

XII,  21.  Noli  vinci  a  malo,  sed  vince  in  bono 
malum,  71  C. 


622 


LOCA    S.    SCRIPTUR.E    PR.ECIPUA 


I  AD  OORINTHIOS. 

II,  8.  Si...  cognovissent.  nunquam  Dominum 
gloriae  crucifixissent,  191 D. 

—  15.  Spiritualis...  (homo)  judicat  omnia,  90A. 

III,  6.  Ego  plantavi,  180B'. 

—  11.  Fundamentum...  aliud  nemo  potest  po- 
nere,  praeter  id  quod  positum  est,  quod  est 
Ghristus  Jesus,  189  G. 

IV,  5.  Nolite  ante  tempus  judicare,  quoadus- 
que  veniat  Dominus,  qui...  illuminabit  abs- 
condita  tenebrarum,  et  manifestabit  consilia 
cordium.  129  D. 

V,  7.  Pascha  nostrum  immolatus  est  Christus, 
286  A. 

VII,  33,  34.  Qui...  cum  uxore  est,  sollicitus  est 
quae  sunt  mundi,  quomodo  placeat  uxori  ; 
et  divisus  est...  Virgo  cogitat  quae  Domini 
sunt,  ut  sit  sancta  corpore  et  spiritu ;  quae 
autem  nupta  est,  cogitat  quae  sunt  mundi, 
quomodo  placeat  viro,  162  A. 

XI,  27.  Quicumque  manducaverit  panem  hunc, 
vel  biberit  calicem  Domini  indigne,  reus 
erit  corporis  et  sanguinis  Domini,  37  A. 

XII,  7.  Unicuique...  datur  manifestatio  Spiri- 
tus  ad  utilitatem,  538  A. 

—  8-10.  Alii...  per  Spiritum  datur  sermo  sa- 
pientiae,  alii...  sermo  scientiae....  alii  gratia 
sanitatum,...  alii  operatio  virtutum,  alii  pro- 
phetia,  alii  discretio  spirituum,  274A. 

XV,  25.  Oportet  autem  illum  regnare,  donec 
ponat  omnes  inimicos  sub  pedibus  ejus, 
20  A'. 

—  28.  Filius  subjectus  erit  ei  qui  subjecit  si- 
bi  omnia,  ut  sit  Deus  omnia  in  omnibus, 
271  C\ 

—  52.  In  momento,  in  ictu  oculi,  in  novissima 
tuba  ;  canet  enim  tuba,  et  mortui  resurgent 
incorrupti,  267  C 

II  AD  CORINTHIOS. 

V,  4.  Nolumus  exspoliari,  sed  supervestiri, 
247  A. 

VI,  10.  Tanquam  nihil  habentes,  et  omnia  pos- 
sidentes,  219  B'. 

X,  4-6.  Arma  militiae  nostrae  non  carnalia 
sunt,  sed  potentia  Deo,...  destruentes...  om- 
nem  altitudinem  extollentem  se  adversus 
scientiam  Dei,  et  in  captivitatem  redigentes 
omnem  intellectum  in  obsequium  Christi,et 
in  promptu  habentes  ulcisci  omnem  inobe- 
dientiam,  364. 


XII,  11.  Niliil...  minus  fui  ab  iis  qui  sunt  su- 
pra  modum  Apostoli,  1 1 8 B ' . 

XIII,  3.  An  experimentum  quaeritis  ejus  qui 
in  me  loquitur  Christus  ?  31 D'. 

AD  GALATAS. 

I,  10.  Si...  hominibus  placerem,  Christi  servus 
non  essem,  127B'. 

—  19.  Alium...  Aposlolorum  vidi  neminem, 
nisi  Jacobum,  fratrem  Domini,  295 D. 

III,  1.  0  insensati  Galatae !  65B. 

IV,  19.  Filioli  mei,  quos  iterum  parturio,  do- 
nec  formetur  Christus  in  vobis,  159B'. 

VI,  1.  Fratres,...  si  praeoccupatus  fuerit  homo 
in  aliquo  delicto,  vos,  qui  spirituales  es- 
tis,  hujusmodi  instruite  in  spiritu  lenitatis, 
151B'. 

—  4.  Opus...  suum  probet  unusquisque,  et  sic 
in  semetipso  tantum  gloriam  habebit,  et  non 
in  altero,  272  C. 

—  16.  Pax  super...  Israel  Dei,  402B. 

AD  EPHESIOS. 

III,  14,  15.  Flecto  genua  mea  ad  Patrem  Do- 
mini  nostri  Jesu  Christi,  ex  quo  omnis  pa- 
ternitas  in  coelis  et  in  terra  nominatur, 
252  C. 

—  18.  Ut  possitis  comprehendere  cum  omni- 
bus  Sanctis,  quae  sit  latitudo,  et  longitudo, 
et  sublimitas  et  profundum,  378 D'. 

IV,  13.  Occurramus  omnes...  in  mensuram 
aetatis  plenitudinis  Christi,  355  A. 

VI,  15.  Calceati  pedes  in  praeparatione  Evan- 
gelii  pacis,  124B. 

—  19.  (Orate)  pro  me,  ut  detur  mihi  sermo  in 
apertione  oris  mei  cum  fiducia,  339  C. 

AD  PHILIPPENSES. 

I,  29.  Vobis  donatum  est  pro  Christo,  non  so- 
lum  ut  in  eum  credatis,  sed  ut  etiam  pro 
illo  patiamini,  345 D'. 

II,  21.  Omnes...  quae  sua  sunt  quaerunt,  non 
quae  sunt  Jesu  Christi,  328  C. 

111,13,  14.  Ego  me  non  arbitror  comprehendis- 
se ;  unum  autem,  quae  quidem  retro  sunt 
obliviscens,  ad  ea  vero  quae  sunt  priora  ex- 
tendens  me  ipsum,  ad  destinatum  perse- 
quor,  55  C. 

IV,  13.  Omnia  possum  in  eo  qui  me  confortat, 
226  A. 


LOCA    S.    SCRIPTURJ=:    PR.KCIPUA 


023 


T  AD  THESSALONICENSES. 

IV,  1(3.  Deinde  nos  qui  vivimus,  qui  relinqui- 
mur,  simul  rapiemur  cum  illis  in  nubibus 
obviam  Christo  in  aera,  350  C. 

I  AD  TIMOTHEUM. 

IV,  1.  Spiritus...  manifeste  dicit,  quia  in  no- 
vissimis  tcmporibus  discedent  quidam  a  fi- 
de,  261 A'. 

—  8.  Corporalis  exercitatio  ad  modicum  utilis 
est,  114  C. 

AD  HEBR^EOS." 

I,  3.  Qui  quum  sit  splendor  gloriae,...  sedet  ad 
dexteram  majestatis  in  excelsis,  249 D'. 

—  14.  Omnes  (angeli)  sunt  administratorii  spi- 
ritus,  385  C. 

II,  16.  Nusquam...  angelos  apprehendit,  sed 
semcn  Abrahae  apprehendit,  398  C. 

—  17,  18.  Debuit  per  omnia  fratribus  similari, 
ut  misericors  fieret,  et  fidelis  pontifex  ad 
Deum...  In  quo  passus  est  ipse  et  tentatus, 
potens  est  et  eis  qui  tentantur  auxiliari,  41 B'. 

V,  7.  Cum  clamore  valido  et  lacrimis  offerens 
(preces),  exauditus  est  pro  sua  reverentia, 
294  C. 

—  8.  Didicit  ex  iis  quae  passus  est  obedien- 
tiam,  439  C. 

JACOBI. 

I,  5-7.  Postulet  a  Deo,...  et  dabitur  ei... ;  postu- 
let  autem  in  fide  nihil  haesitans.  Qui  enim 
haesitat,  similis  est  fluctui  maris  qui  a  ven- 
to...  circumfertur.  Non  ergo  aestimet  homo 
ille,  quod  accipiat  aliquid  a  Domino,  233 D\ 

II,  13.  Judicium...  sine  misericordia  illi  qui 
non  fecit  misericordiam,  278 C,  526D. 

—  19.  Tu  credis  quoniam  unus  est  Deus,  bene 
facis  ;  et  daemones  credunt,  155  C. 

III,  11.  12.  Numquid  fons  de  eodem  foramine 
emanat  dulcem  et  amaram  aquam  ?  Numquid 
potest...ficus  uvas  facere,  autvitis  ficus?  95B'. 

I  PETRI. 

II,  19-21.  Haec  est...  gratia,  si  propter  Dei  con- 
scientiam  sustinet  quis  tristitias,  patiens  in- 
justc.  Quae  enim  est  gloria,  si  pcccantes  et 
colaphizati  suffertis  ?  Sed  si  benefacientes... 


sustinetis,  haec  est  gratia  apud  Deum  :  in 
hoc  cnim  vocati  estis,  57 13'. 

III,  15.  Parali  semper  ad  salisfactionem  omni 
poscenti  vos  rationem  de  ea  quae  in  vobis  est 
spe,  127  C. 

—  20,  21.  In  (arca)  pauci,  id  est  octo  animae 
salvae  factae  sunt  per  aquam  ;  quod  et  vos 
nunc  similis  formae  salvos  facit  Baptisma, 
32  D\  269  A. 

IV,  10.  Uuusquisque  sicut  accepit  gratiam,  in 
alterutrum  illam  administrantes,  sicut  boni 
dispensatores  multiformis  gratiae  Dei,  123  C. 

II  PETRI. 

II,  5.  (Deus)  octavum  Noe  justitiae  praeconem 
custodivit,  458  C. 

I  JOANNIS. 

III,  2.  Nunc  filii  Dei  sumus,  et  nondum  appa- 
ruit  quid  erimus.  Scimus  quoniam  quum 
apparuerit,  similes  ei  erimus,  quoniam  vi- 
debimus  eum  sicuti  est,  522  B\ 

—  8.  In  hoc  apparuit  Filius  Dei,  ut  dissolvat 
opera  diaboli,  403A'. 

IV,  17.  Sicut  ille  est,  et  nos  sumus  in  hoc 
mundo,  74B'. 

—  20.  Si  quis  dixerit  quoniam  diligo  Deum, 
et  fratrem  suum  oderit,  mendax  est,  249  C. 

JUD^E. 

14.  Prophetavit  autem  et  de  his  septimus  ab 
Adam  Enoch,  458B'. 

APOCALYPSIS. 

I,  5.  (Gratia  vobis  et  pax)  a  Jesu  Christo,  qui 
est...  primogenitus  mortuorum,...  qui  di- 
lexit  nos,  et  lavit  nos  a  peccatis  nostris  in 
sanguine  suo,  407 D',  412  C. 

—  7.  Videbit  eum  omnis  oculus  et  qui  eum 
pupugerunt,  298  C. 

III,  18.  Vestimentis  albis  induaris,  et  non  ap- 
pareat  confusio  nuditatis  tuae,  243 B\ 

—  20.  Ecce  sto  ad  ostium,  et  pulso ;  si  quis... 
aperuerit  mihi...,  intrabo  ad  illum,  et  coe- 
nabo  cum  illo,  et  ipse  mecum,  H3D. 

XVIII,  7.  Quantum  glorificavit  se,  et  in  deliciis 
fuit,  tantum  date  illi  tormentum,  34  D. 

XXI,  l.Vidi  coelum  novumetterram  novam;  pri- 
mum  enim  coelum  et  prima  terra  abiit,  268D. 


INDEX    ANALYTICUS 


AARON.  Quaenam  fucrit  illius  uxor,  81)'.  — 
Ex  illius  progenie  quomodo  constituti  sint 
xxiv  sacerdotes  principales,  372  B'.  —  Ex 
illo  orti  sunt  parentes  S.  Joannis  Baptistae, 
372  C. 

ABIAS.  De  ejus  vice  erat  Zacharias,  pater  Prae- 
cursoris,  quo  scnsu,  372 A'. 

ABIATHAR,  pontifex.  Sub  illo  David  intravit 
domum  Dei,  333 A'. 

ABNEGATIO,  quid  sit,  192A',  594B',  ct  quo 
sensu  neccssaria  ad  salutcm,  592A.  —  Tri- 
plex  abncgatio  est  de  consilio,  5921).  — 
Quomodo  per  volum  obedientise  religiosae 
perficiatur,  192  C,  592 B. 

ABOMINATIO  desolationis,  quid  sit  ad  litte- 
ram,  262 B',  et  mvstice,  263  A'.  —  Quomodo 
in  templo  Jerusalem  fuerit,  262  C. 

ABRAHAM,  «  Patriarcharum  maximus  »,  6A', 
ditissimus  et  tamen  non  cupidus,  217 A\ 
perfectse  obedientiae  forma,  7B.  —  Quare  in 
Terra  promissionis  sepeliri  voluerit,  313  C. 
—  Ex  semine  ejus  incarnandnm  crat  Vcr- 
bum,  404 G.  —  Spiritualiter,  quomodo  ge- 
neret  Isaac,  7A'.  —  Filii  Abrabae  quo  sensu 
ex  lapidibus  suscitari  possint,  35 D. 

AHSCONDITUM  non  est  quod  non  cognosca- 
tur,  quo  scnsu,  566  D. 

ABSTINENTIA  est  vitae  spiritualis  initium, 
514  B,   et  mentem   optime    roborat,  500  C. 

ABUNDANTIA.  Ex  abundantia  cordis  loqui, 
quid  sit,  156 A.  —  Qui  babet  dabitur  ci  et 
abundabit,  quo  scnsu,  162 A'. 

ABYSSUS.  quoluplici  modo  in  Scripturis  acci- 

piatur,  572 D. 
ACEDIOSI  designantur  per  arbores-quae  nul- 
lum  faciunt  fructum,  417 C,  et  per  bomi- 
nem  cujus  dextera  erat  arida,  504  B'.  — 
Inter  illos  quinam  religiosi  et  elerici  sint 
computandi,  504  C.  —  Quomodo  sint  cu- 
randi,  504 D'. 


ACHIMELECH,  pontifex,  pater  Abiatbar,  illum 
habuit  successnrem,  333  A'. 

ACHIOR,  propter  virtutes  suas,  stalim  admis- 
sus  est  ad  ritum  Judaeorum,  184  A. 

ACOLYTHUS.  Hujus  officium  quomodo  Cliri- 
stus  impleverit  et  approbaverit,  471  A'. 

ACTUS  habet  speciem  a  fine,  75 C.  —  In  inte- 
rioriltus  actibus  magis  consisiit  ratio  meriti 
et  demeriti,  5311).  —  Omnis  actus  ex  ca- 
ritate  procedcns,  meritorius  est  vitae  aeter- 
nae,  520  C. 

ACUS.  Quo  sensu  facilius  sit  camelum  per 
foramcn  acus  transirc  quam  divitem  sal- 
vari,  217  C. 

ADAM  vocatus  est  filius  Dei,  quo  sensu,  459B. 
—  In  ccstasi  erat  dum  formaretur  Eva, 
213  C.  —  De  Christo  verbis  et  rebus  locutus 
est,  403  C.  —  De  pcenitentia  ejus  non  du- 
bitatur,  459  C.  —  Utrum  sepultus  sit  Calva- 
riae  loco,  an  in  Hebron,  307  A'. 

ADMIRATIO,  quid  sit,  103A,  107B',  494D'.  — 
An  fuerit  in  Christo,  103 B,  535 B.  —  Maria 
ct  Joseph  mirabantur  super  his  quae  de 
Christo  dicebantur,   quonam  sensu,  429 A. 

ADOLESCENS.  Ejus  mors  quare  miserabilior, 
537B.  —  Adolescens  filius  viduae  Naim  quid 
designet,  538 B'  ;•  quomodo  suscitatus  fuerit, 
536D,  537 A'.  —  Adolescens  quisnam  sin- 
done  amictus  Jesum  vinctum  secutus  sit, 
297  B',  352  A'. 

ADORATIO.  Alia  est  latriae,  alia  duliae,  98 C, 
467  A'.  —  Quo  sensu  Christum  adoraverint 
Magi,  25A,  discipuli,  177B',  et  mulier  Cha- 
nanaea,  183  B. 

ADRIANUS  imperator  suam  statuam  erexit  in 
templo  reaedificato,  262  C,  et  omnes  Ju- 
dneos  a  Jerusalem  expulit.  2621)'.  263 A. 
ADULATOR.  Plus  nocet  ejus  lingua  quam  gla- 
dius  persecutoris,515A. — Falsi  propbetaequo- 
modo  Judaeos  adulatorie  deceperint,  515  A\ 
ADULTERIUM.  Propter  illud  quando  et  quare 
dimittenda  sit  uxor,  214D. 


T.  11. 


40 


620 


INDKX    ANAI.YTICUS 


ADVERSARIUS.  Quam  prompte  cum  adversa- 

rio  consentiendum,  66D.  — Mystice,  estScri- 

ptura  veJ  lex,  66B'. 
/EGEB.    Spiritualiter,   quomodo   aegros    sanct 

Ghrisii    discipulus,    .*i">8  < T.  —   /Egrotantes, 

praescrtim    pauperes,  visitandi   sunt,  534  15. 
/EGYPTUS  valdc  apta  est  ad  considerationem 

astrorum,  quare,  3111).  —  Cur  in  hanc  re- 

gionem  fugerit  Christus,  27  C,  et  quomodo, 

433  G. 
/ENIGMA,   quid  sit   et  in   quo  differat  a  pa- 

rabola,  562  B'. 
/ETAS.  Quaenam  sint  diversae  aetates  mundi, 

221A,  et  hominis,  222B. 
AGENS  instrumentale  non  sortitur  efficaciam 

nisi    prout    a    principali    agente    movetur, 

1901)'. 
AGER,  mystice  est  vita  activa,  Scriptura,  caro 

Christi,    109  D',   vcl    congregatio   justorum, 

263 C,  aut    Ecclesia,   21)9 D.   —  Quo    sensu 

fuerit  ager  figuli,  qui  postea  Haceldama  vo- 

catus  est,  302  B'.  —  Ager  Fullonis,   quare 

sic  vocatus,  302  C. 
AGILITAS.  Per  illam   dotem    Christus  in  coe- 

lum  ascendit,  quo  sensu,  3S8D'. 
AGNES  (S.).  Quaedam  cjus  verba  referuntur, 

241 A'. 
AGNUS.  Ibi  verus  Agnus  erat  offerendus,  ubi 

agnus  typicus  immolabatur,  607C'.— Agnus 

paschalis,  qui  vocatur  Pascha,  280 A,  quan- 

donam  sacrificatus  sit,  280  B. 
AGONIA  Christi  in  horto,  qualis  fuerit,  294  A'. 

—  Yide  Christus. 
AGRICOL/E,  mystice  sunt  praelati  et  doctores, 

236B'. 
ALABASTRUM,    genus    mai*morei    lapidis,   in 

quo  unguenta  servantur  illaesa,  282A,  351  C. 
ALBERTUS  (B.)  Magnus,   O.  P.  theologus  ce- 

leberrimus,   episcopus    Ratisboncnsis,   cita- 

tur,  4171)',  4521)'.  —  Allegatur  etiam   ejus 

liber  de  Laudibus  B.  Virginis,  19B'. 
ALEXANDER  Magnus,  ssepe   in  cpistolis  suis 

Aristotelem  praeceptorem  appellat,  578  C. 
ALEXANDER  unus  ex  pontificibus  seu  princi- 

pibus  sacerdotum  perhibetur,  280  C. 
ALEXANDRIA.    Ejus   Ecclesia   fundata   est   a 

S.  Marco,  325,  qui  ibidem  discipulos  habuit 

a  Philone  laudatos,  325. 
ALMA  duo  significat,  scilicet  adolescentulam 

et  absconditam,  19B. 
ALPH/EUS  pater  fuit  Jacobi  minoris,  500B'. 
ALTARE  dignius  est  quam   donum,  254  C.  — 

Mystice,  est  fides  vel  caritas,  05 D.  —  Quo- 


modo  relinquatur  munus  ante  altare  ut  re- 
conciliatio  procuretur,  0515'.  —  Non  licuit, 
templo  stante,  fieri  sacrificium  nisi  in  alta- 
ri, excepto  casu  dispensationis  divinae,254B. 

—  In  altari  incensi.  quod  vocabatur  ctiam 
altare  aureum,  375B',  quomodo  thymiama 
crematum  sit,  375D.  —  Altare  holocausto- 
rum  erat  in  atrio  templi,  375D. 

ALTILIA  designant  spiritualia  fercula,  241 1)'. 
ALTUM.  Quarc  sic  vocetur  aqua  maris  a  littore 

remola,  487A.  —  Mystice,  quisnam    in   al- 

tum  ducere  debeat,  48715. 
AMBITIO,  praesertim  religiosis  vitanda.  0051)'. 

—  De  illa  quomodo  Christus  tentatus  sit, 
44D.  —  Hanc  tentationcm  incurrcrunt  Apo- 
stoli,  quare,  005D,  ct  quotics,  005A'.  —  Am- 
bitiosi  designantur  pcr  invitatos  cuntes  ad 
villam  suam,  242  C ;  quomodo  illis  faveat 
diabolus,  40715,  et  quaenam  sit  illorum  pu- 
nitio,  220  C. 

AMBROSIUS  (S.),  episcopus  Mediolanensis,  sae- 
pe  allegatur,  14  D,  34B.  etc.  —  Ab  illo  amici 
Job  reges  vocantur,  21 B'.  (Migne  Pairol. 
lat.  tom.  14-17.) 

AMEN,  dictio  Hebraica,  quare  translata  non 
sit,  81  C.  —  Est  orationis  signaculum  fru- 
ctuosum,  81  C. 

AMICUS,  quomodo  diligendus,  74  C,  520  A', 
521 A.  —  Quid  sit  magis  meritorium,  dili- 
gere  amicum  vel  inimicum,  741)'.  —  Spiri- 
tualis  amicitia  insolubilis  est,  521  A,  et  fru- 
ctuosissima,  210  A.  —  Moris  est  amicorum 
in  secreto  colloqui,  191 D'. 

AMINADAB,  primus  secutus  est  Moysen  in 
mari  Rubro,  cum  tribu  Juda,  8D'. 

AMOR  multiplex  est,  520  A'.  —  Pes  animae 
dicitur,  543 B.  —  Fervidus  amor  modum 
nescit,  551 B.  rationem  non  pensat,  182B', 
et  communi  lcgc  non  coarctatur,  551  C,  sed 
ad  unionem  impellit,  420B.  —  Perfcctus 
amator  de  praemio  non  rcquirit,  scd  de  di- 
lecto,  21815'.  —  Amor  proprius  omnium  vi- 
tiorum  origo  cst,  304.  —  Amor  carnalis  quo- 
modo  noceat,  435 D.  —  Cf.  Caritas. 

ANDBEAS  (S.),  apostolus,  discipulus  Joannis 
Baptistae,  380 B',  ter  a  Christo  vocatus  est, 
4815',  49A.  --  Praedicavit  in  Achaia,  359 A'. 

—  Quomodo  gaudens  ad  crucem  suam  vc- 
nerit,  512 D. 

ANGELUS  est  spiritus  ad  Dcum  inavertibiliter 
conversus,  41 D,  cujus  natura  altior  est  quam 
humana,  13913,  et  mira  potestas,  381 B',  ita 
ut   illi  corporalia  prompte  obediant  quoad 


INDEX    ANALYTICUS 


G27 


motum  localcm,  3161)' ;  attamen  in  pluri- 
bus  locis  simul  esse  nequit,  .'{84 1).  —  Quid 
sit  illius  cognitio  matutina  et.  vespertina, 
439  A.  —  Quo  sensu  omnes  angeli  ante 
Deum  adstare  dicantur,  381  A,  quod  supe- 
rioribus  ordinibus  singulariter  competit, 
dum  inferiorum  est  ministrare,  3811».  — 
Ulrum  angeli  superiorum  ordinum  ad  ex- 
terius  ministerium  mittantur,  38") C.  —  Quo- 
moilo  ab  angelis  audiat  Deus  quae  aguntur 
in  mundo,  242 A\  —  Quilibet  bomo  sortitur 
angelum  specialem,  205 C,  cujus  quanta  sit 
cura,  44 A,  203B',  praesertim  erga  electos, 
468 A'.  —  De  nostro  profectu  vere  laetantes, 
quo  sensu  de  nostris  peccatis  contristentur 
angcli,  211  1)'.  —  Apparerc  solent  impro- 
vise,  376  C,  cum  inconsueto  splendore  ac 
fulgurco  vultu,  376 C,  terrentes  primum, 
sed  mox  consolantes,  355 D,  ita  ut  a  malis 
spiritibus  secerni  valeant,  377  A,  380 D'. 

Ad  incarnationem  Verbi  potissimum  or- 
dinata  sunt  omnia  ministeria  angelorum, 
385 C,  qui  a  principio  felicitatis  suae  illud 
mysterium  cognoverunt  saltem  quoad  sub- 
slantiam,  385 C.  Quo  sensu  Christo  subjecti 
sint,  108 A,  cui  ministraverunt,  quomodo, 
45B.  —  Illorum  ministerio  data  est  lex  Mo- 
saica,  366  D,  propheticae  revelationes  com- 
muniter  factae  sunt,  425 D',  columba  et  vox 
formatae  sunt  in  Christi  baptismo,  39  D, 
4-55D'.  —  Angelus  qui  pastoribus  Bethlehem 
apparuit  in  specie  hominis,  413  D',  an  fuerit 
Gabriel,  416 C,  et  quare  tanto  splendore  cir- 
cumdatus,  414 A.  —  Canticum  angelicum  a 
quanta  multitudine  editum,  4-I6C,  quomodo 
intcrprctandum,  4101)  et  seq.,  et  a  quonam 
complementum  acceperit,  417  D'.  —  Quo- 
modo  angelus  Christum  confortavcrit  in 
agonia,  294B'.  —  Terraemotus  qui  secutus 
est  Salvatoris  resurrectionem,  productus  est 
ab  angelo,  316D',  qui  deinde  revolvit  lapi- 
dem  sepulcri,  quare,  317A,  354  D'.  Cur  illi 
species  adolesccntis,  355  A,  aspectus  sicut 
fulgur  et  vestimenta  sicut  nix,  317  C,  355B. 
Quomodo  mulieribus  resurrectionem  Chri- 
sti  annuntiaverit,  317A',  et  illas  miserit  ad 
hanc  annuntiandam  discipulis,  317 C,  spe- 
cialiter  Petro,  quare,  317  D',  355  A'.  Non 
solus  crat  ille  angelus,  sed  alter  vel  duo 
cum  illo,  355  C.  —  Tempore  Ascensionis  an- 
geli  a  Christo  plcnius  mystcrium  Incarna- 
tionis  didicerunt,  385  D'.  —  Angelica  hierar- 
chia  ecclesiasticam  gubernat,  27  A,  et  sacri- 


ficio  Missae  angelus  adsistit,376D\  —  Mortu- 
orum  suscitatio  ministerio  angelorum  fiet  in 
(ine  mundi,  168  C;  cum  Christo  apparebunt, 
193  M',  276  D\  congregabunt  electos,  267 B',  et 
ultimi  judicii  erunt  exsecutores,  quomodo, 
168B,  277  A.  In  eodem  die  oommovebun- 
tur,  quo  sensu,  266 B\  —  In  V.  T.  saepissi- 
mc  angelus  pro  nuntio  ponilur,  54513.  — 
Summi  Begis  milites  dicuntur  angeli,416C, 
ct  eorum  auxilium  per  montes  designatur, 
263 B\  —  «  Angelus  »  quare  vocetur  sacer- 
dos,  138  A,  necnon  Joannes  Baplista,  137 D'. 
Angelis  cognata  est  virginitas,  386  A.  siqui- 
dem  virgines  angelicam  dueunt  vitam,215A. 
—  Falsum  est  nullum  hominem  inter  ordi- 
nesangelorum  in  coelo  possc  collocari,139A\ 
ANIMA  est  corporis  cndelechia  seu  forma. 
2461)',  nccnon  motrix,  530D;  continet  in 
se  formas  inferiores,  et  convenientiam  ha- 
bet  cum  angelis  in  intellectuali  perfectione, 
3571).  Quanta  sit  ejus  nobilitas,  205 D.  — 
Quomodo  distinguatur  a  spiritu,  394 B'.  — 
Circa  actum  unius  potentiae  multum  inten- 
ta,  impeditur  in  actu  alterius  potentiae, 
333  C.  —  Ejus  immortalitas  deducitur  ex 
libris  Moysis,  240 A',  247 B,  Job,  247 C,  et 
Prophetarum,  246  C.  —  In  anima  separata 
manent  radicaliter  vires  sensitivae,  247A.  — 
Sicut  corporis  ita  et  animae  numerantur 
aetates,  quo  sensu,  378 C.  —  Anima  aeter- 
naliter  stat  in  illo  affeclu  in  quo  recedit  a 
corpore,  96  C\  127  D\ 

Anima  fidelis  soli  Deo  serviat  propter  se, 
44 C,  86D',  405 C,  cum  potentiis  suis  om- 
nibus,  100  C,  pcr  cultum  latriae,  45  A,  et  non 
tam  homini  quam  Deo  in  homine  ministret, 
44 D.  —  Totis  viribus  Dominum  magnificet, 
394  C,  et  per  bona  opera  glorificet,  60 A', 
coram  fidelibus  et  gentilibus,  60 C,  non 
propriam  sed  Dei  laudem  quaerendo,  60D', 
410B',  522B'.  In  divinae  sanctitatis  conspe- 
ctu  se  profunde  humiliet,  390  B,  sibi  autem 
non  optet  gloriam  nisi  in  Deo,  secundum 
Deum,  et  propter  Deum,  416  C.  —  In  om- 
nibus  divinae  voluntati  obtemperet,  94  D', 
284 D,  et  quod  de  illa  comprehendere  non 
valet,  omni  reverentia  veneretur,  144A.  — 
In  praesentia  Dei  se  constituat,  56  A\  4051)', 
ct  cuncta  peragat,  406  A,  perseveranter, 
406B;  Deo  vacet,  485A,  492A,  in  Deo  figa- 
tur,  544B,  et  gaudeat,  7B\  ejus  miseri- 
cordiae  fidens,  550  A'.  Illi  grata  cssc  cone- 
tur,  276  D,  461 IV,  Creatorem  suum   ubique 


628 


INDEX   ANALYTIGUS 


ct  semper  honorando,  80  C,  nec  illum  con- 
temni  tolerando,  40  C.  —  Tanto  minus  Deo 
conjungitur  quanto  amplius  transitoriis  im- 
plicatur,  53  G.  —  Quomodo  ab  illo  sanetur, 
163  C,  vel  ejus  admonitionibus  non  acqui- 
escens  puniatur,  257 D'.  —  A  S.  Spiritu,  per 
dona  ipsius,  redditur  bene  mobilis,  329A', 
et  apta  ad  Deum  contemplandum,  56 B.  — 
Qualem  vult  Dcum  esse  sibi,  talem  se  ex- 
hibeat  alteri.  911)'. 

Quanta  devotione  incarnationem  Verbi  re- 
colere  debeat,  38413,  totum  alTeclum  in  Chri- 
sto  stabilire,  145  C,  opera  sua  in  illo  fun- 
dare,  97 A'.  Etenim  quo  plcnius  Chrislum 
imitatur,  eo  perfectior  est,  527  C,  et  illum 
diligere  nequit  nisi  omnia  ejus  mandata 
servet,  320  C.  —  Mystice,  quomodo  fiat 
Bethlehem,  in  qua  Jesus  nascitur,  26 A',  imo 
Christi  mater,  393B',  vel  sponsa,  241  C,  il- 
lumque  infantem  deosculari  possit,  428  C, 
ac  muneribus  laetificare,  25A'.  —  Propter 
ipsum  spiritualiter  circumcidatur,422  A,  ab- 
neget  semetipsam,  et  tollat  crucem  suam, 
192A',  se  perdat  in  praesenti  vita,  privatum 
amorem  exstirpando,  192 D',  ut  se  ipsam  in- 
veniat  in  futuro  saeculo,  13213',  193 A.  — 
Jesum  quomodo  quaerere  debeat,  4d8  C, 
437B,  illum  in  solitudinem  sequi,  185B', 
necnon  ungere,  284  C;  ejus  crucem  adspi- 
cere  ut  sanetur,  279  D,  ut  Christo  patienti 
condoleat  et  conformetur,  129  C,  299  D,  309  C, 
3131),  346 A',  ejus  incendatur  amore,  306 D', 
312 A',  et  ad  moriendum  pro  illo  erigatur, 
130A.  —  Denique  illum  mystice  sepeliat, 
quo  sensu,  315B. 

Quomodo  pacem  in  se  habere  valeat,  et 
cum  aliis,  56 C,  409  G,  417  C.  —  Invidiam 
fugiat,  bona  opera  proximi  laudando,  503  A  ; 
amando,  fovendo,  congaudendo,  particeps 
fiat  gratiae  aliorum,  548B',  nec  aliquem  in- 
caute  aspernetur  aut  vitet,  550A,  sed  quasi 
propriam  aestimet  fratrum  necessitatem, 
73 A';  cum  pauperibus  conversetur,  483 C, 
et  languidis  cum  omni  compassionis  affectu 
subveniat,  490 A'.  —  Per  indiscretum  rigo- 
rem  non  se  onerosam  exhibeat,  37413,  et 
peccatoribus  non  detrahat,  5521),  pro  quibus 
exorare  monetur,  483D',  523A',  ad  indigna- 
tionem  non  proniorquam  ad  compassionem, 
484A,  552B'.  Se  ipsam  potius  quam  alios 
satagat  reprehendere,  528  C,  et  injurias  ma- 
gnanimiter  sustinere,  46  G.  —  Si  quem  of- 
fenderit,  veniam    postulet,  65  A',  quampri- 


mum,  66D  ;  si  vero  offensa  fuerit,  ignoscere 
tanlum  tenetur,  sed  reconciliationem  pro- 
vocando,  opus  magnae  perfectionis  cxhibet, 
65 A',  66B.  —  Inimicos  suos  propter  Deum 
diligat,  52213',  eis  bcnefaciendo,  74B,  et  pro 
eis  preces  fundendo,  74  C. 

Triplici  via,  purgativa  nempe,  illumina- 
tiva  et  unitiva,  perducitur  ad  cordis  mundi- 
tiam,  56 C,  quam  semper  intendat  et  exco- 
lat,  tanquam  onmium  exercitiorum  finem, 
5I!I).—-  Digne  ambulet  vocatione  sua,  276A', 
pane  obedientiae  et  lacrimarum  cum  pane 
sacramentali  enutrita,  26 A'.  —  Ne  vanitate 
seducta  gratias  gratis  datas  desideret,  sed 
potius  gratiam  gratum  facientem,  96  C.  Vas 
enim  gratiae  esse  debet  intus  mundandum, 
25513',  et  quotidie  in  gratia  crescere,  55  C, 
pro  nihilo  tamen  reputans  quod  egit,  55 D, 
et  nunquam  se  satis  justam  existimans, 
510A'.  Quo  magis  se  gratiae  praeparat,  eo 
copiosius  illam  sortitur,  55  A',  ct  in  vita 
gratiae  conservatur  ac  roboratur  per  ver- 
bum  Dei,  43  A.  Studeat  ergo  veritatem  co- 
gnoscere,  562A',  cogitare  poenas  inferni,  ut 
nihil  carnale  illam  delectet,  38B,  necnon 
futuri  judicii  rigorem  et  gaudia  electorum, 
279A.  Omnia  salubria  quae  audivit.  retineat 
et  ad  actum  reducat,  42013.  —  Mundum 
cordialiter  contemnat,  515  C,  cum  ejus  de- 
liciis,  5151)'.  —  Non  tamen  indiscrete  sed 
paulatim  ad  perfectionem  asccndat,  500 D', 
quia  sine  patientia  proficere  nequit,  565 A'. 

—  Oculum  mentis  semper  ad  ccelum  erigat, 
85B',  et  conseientiam  emundet  ab  intentio- 
ne  corrupta,  84 C,  peccatum  deflens,  437  C, 
ac  magis  eligens  mortem  pati  quam  veni- 
aliler  peccare,  20  3  D'.  —  Superbiam  fugiat, 
552 A',  et  singularitatcm,  4211),  praesertim 
in  operibus  devotionis,  61 A.  Ilumanam  lau- 
dem  declinet,  imprimis  si  magnum  aliquid 
fecerit,  105A,  492 A';  nec,  de  sua  justitia 
confidens,  se  aliis  praeferat,  220A',  224B', 
sed  amet  nesciri,  4113',  339B.  Correctionem 
patienter,  gratantcr  et  amorose  recipiat, 
2091!',  non  vincatur  a  malo,  210B',  nec  pro- 
pter  irrisiones  a  bono  inchoato  cesset,  581 B. 

—  Omni  ignaviae  ac  negligentiae  111  i  est  re- 
luctandum,  26913',  corporalis  infirmitatis 
medela  non  multum  nec  absolutc  quaeren- 
da,  490 D,  vitanda  tam  laetilia  inordinata 
quam  immoderata  tristitia,  549 A,  vel  tur- 
batio,  387  A,  servanda  prudentia  simplex, 
et   prudens   simplicitas,   1261).  —  Studeat 


INDEX    ANALYTICUS 


629 


aures  obturare,  ne  verba  nociva  audiat, 
126C;  non  de  frivolis  sed  cle  coelestibus  lo- 
qui,  558C;  bonis  transitoriis  seterna  prae- 
ferre,  86D',  et  temporalibus  uti  ad  spiritu- 

alia  augenda,  85 A.  —  Post  occupationem 
externam  ad  cor  suum  rcdeat  ut  oret,  77 A', 
maxime  pro  vitiis  fugandis,  491 C',  et  recol- 
ligatur,  485  A,  492  A. 

Quid  agere  debeat  in  tribulationibus  et 
tenlationihus,  570B'.  —  In  tribulationibus 
non  coniristetur,  174 A',  nec  turbetur,  260B; 
scd  eas  patienter  accipiat  tanquam  pecca- 
torum  suorum  pcenas,  57B',  512  C,  imo  lae- 
tanler,  58B,  512  0',  ct  quas*  magna  Dei  be- 
neficia  reputet,  345  D'  :  non  solum  propter 
retrihutionem,  58D,  scd  etiam  ut  Christo 
passo  assimiletur,  58 A'.  —  Scmpcr  ad  tcn- 
tationem  se  praeparet,  409 C,  quia  tcntatur 
co  amplius  quo  devotioni  magis  studet,  401). 
In  tentationihus  non  dejiciatur.  462A',  scd 
tunc  satagat  Christum  fiducialitcr  invocare, 
402B',  custodiae  cordis  insistere,  46 A',  car- 
ncm  suam  crucifigere,  402  C,  scnsus  exte- 
riores  refrenare,  nc  mors  per  corporis  fe- 
nestras  in  illam  intret,  07  B.  Oculos  aver- 
tat  ne  videant  vanitatem,  67C,  praesertim 
temporc  orationis,  204  B',  et  familiaritatem 
fugiat  ejus  qui  peccati  occasionem  praebet, 
67A'.  —  Semper  ad  mortem  se  disponat, 
269  A',  350 C,  el  thesaurizct  sibi  spirituales 
divitias  quas  sine  fine  possideal.  85 B'. 

ANNA,  mater  Samuelis.  Ejus  canticum  cum 
B.  Virginis  carmine  in  aliquibus  coincidit, 
393  D. 

ANNA,  prophetissa,  plena  fuit  omni  virtute, 
432  C,  sed  imprimis  per  jejunia  ct  orationes 
ad  gratiam  prophetiae  ascendit,  432A.  — 
Quo  sensu  non  discesserit  de  tcmplo,  432  A. 
—  Quomodo  Dominum  confessa.  432  B', 
433A,  el  nohis  imitanda  sit,  432A'. 

ANNAS,  pontifex  erat  anno  quo  Praecursor 
coepil  praedicare,  441 A.  —  Quarc  primum 
ad  illum  ductus  sit  Jcsus.  297A'. 

ANNUS  Domini  acceptus,  csl  tempus  gratiae, 
473 D,  vel  praedicalionis  aul  passionis  Chri- 
sti,  473 B'. 

ANSELMUS  (S.),  Cantuariensis  archiepiscopus. 
Allegatur  ejus  liber  dc  Vcritatc,  "365B.  (Mi- 
gne  Patrol.  lat.  tom.  158.) 

ANTICHBISTUS  quando  venturus  sit  ignora- 
tur,  quare,  200  C.  —  .•Edificabit  (ut  dicitur) 
tcmplum  in  Jerusalem,  2031),  et  maxime  in 
Terra  sancta  Christianos  persequetur,  203  D. 


—  Tempore  ejus  multi  cadent  a  fide  pro- 
pter  persecutionem,  201  A',  quae  gravissima 
erif.  264B,  205 C,  et  durahil  annis  tribus 
ciim  medio,  2041).  etsi  hrevianda  sit.  quo 
scnsn.  204  C.  —  Antichristus  miracula  vera, 
sed  ad  fallendum,  operabitur,  204  C,  non 
tamcn  illa  qua3  totam  naturae  crcatfn  facul- 
falem  excedunt,  2041)'.  —  Ipse  ct  praedica- 
torcs  ejus  vocantur  pseudochristi  el  pseudo- 
prophetae,  20415'.  —  Seductis  ah  illo  dabun- 
tur  quadraginta  quinque  dies,  vel  circiter, 
ad  poenitendum,  200 A,  sed  quidam  ejus  sa- 
tcllites  in  sua  duritia   perdurabunt,  209B. 

—  Illo  occiso,  quomodo  totus  mundus  ad 
fidem  sit  convcrtendus.  262A'. 

ANTONIUS  (S.)-  Citatur  ejus  Vita  a  S.  Atha- 

nasio  conscripta,  377 A. 
APELLES,  haeresiarcha,   auctor    fuit   alicujus 

evangelii  apocryphi,  3,  309  C. 
APEX,  particula  in  summitate  litterae  posita, 

62  A. 
APuLLINABIS,  haeresiarcha,  corpus  Christi  di- 

vinitati  essc  consubstantiale  docebat,  421 B'. 
APOSTOLI.  Unde  illorum  nomcn,  505D';  cur 

dicantur  lux  mundi,  00A,  necnon  filii  Chri- 

sti,  499A,  et  combinati  numcrentur,  122C. 

—  Electi  sunt  ut  essent  Christo  quasi  col- 
latcrales,  334  C,  et  ad  prsedicationem  prae- 
cipue  ordinati,  505D'.  Magis  continue  et  fa- 
miliariter  quam  ceteri  discipuli  adhreserunt 
Salvatori,  558  C,  qui  sua  secrela  illis  reve- 
lavit,  604  B,  et  probabiliter  illos  baptizavit, 
38B'.  — Ex  illis  quidam  divites  crant,  218A'. 

—  Ex  hahitu  vel  aliis  signis,  facile  agnosce- 
bantur  ut  Jesu  discipuli,  229 A'.  —  Ante 
Christi  rcsurrectionem  impcrfccti  erant, 
220A',  541  C,  in  fide.  107 A.  177 B'.  28.3 A', 
587  C.  et  in  fortitudine,  591 B;  quod  pcr- 
misit  Jesus  ut  fidcs  postca  confirmaretur, 
quomodo,  605C.  —  Illoruin  praedicatio  qua- 
lis  fuerit  ante  el  post  Passionem,  123C.  Ju- 
bentur  primum  solis  praedicare  Judaeis,  qua- 
rc,  122B'.  Duas  tunicas  habere  rjuo  sensu 
prohiheantur,  584  C.  Virga  quomodo  ad  lit- 
teram  illis  permittatur,  non  autem  spiritu- 
aliter,  124 C,  584 A.  Quare  antc  Passionem 
illis  prapcipiatur  nihil  possidere,  123D,  584  C, 
ct  nihil  secum  portarc,  123A' ;  sccus  autem 
post  Passionem,  1231)'.  584D'.  Praedicave- 
rnnt  in  locis  unde  orli  erant,  1331)'.—  Quis- 
iiiiin  dignus  sit  illos  recipcre  ad  vescen- 
duni  vel  quiescendum,  124  C,  el  quomodo 
Christo    placeat,    132  C.    —   Quomodo  post 


G30 


1NDKX   ANALYTICUS 


praedicationem  se  correctioni  submiserint, 
337A',  ct  in  desertum  locum  ducti  sint, 
3371?'.  —  Cur  illis  data  sil  miraculorum 
facultas,  1211),  5821),  et  potestas  super  om- 
nia  daemonia,  58315'.  Non  ante  Passionem 
sed  postea  mortuos  suscitasse  leguntur, 
123 B.  An  montes  ad  litteram  transtule- 
rint,  233  C.  —  Quo  sensu  habuerint  po- 
testatem  ligandi  et  solvendi,  207 1)'.  —  Sae- 
pe  tentationem  ambitionis  incurrerunt,  quo- 
modo,  605A'.  —  Quidam  eorum  aliqualiter 
intelligebant vcrba Christi  se  passurum  prae- 
dicentis,  603A;  quare  alii  illa  non  penetra- 
verint,  604 B'.  —  Quare  contristati  fuerint 
in  ultima  ccena,  287 B'.  Sc  nunquam  a  Cliri- 
sto  reocssuros  affirmaverunt,  quo  scnsu, 
291  C.  Quanta  illorum  tristitia  in  horto 
Gethsemani,  293 A,  et  quomodo  Christo  re- 
licto  fugerint,  2971).  Mcestissimi  etiam  fu- 
erunt  in  triduo  sepulturae,  499 B'.  —  Post 
resuiTectionem,  quoties  Jesus  illis  apparue- 
rit,  318 IV.  In  monte  Thabor  illum  viderunt, 
319 D,  adoraverunt  adoratione  latriae,  319  A', 
et  ab  illo  missi  sunt  ad  docendas  omnes 
gcntes,  320  C,  ad  praedicandum  omni  crea- 
turae,  quo  sensu,  357  C.  Quomodo  incre- 
dulitatem  eorum  exprohraverit  Christus  in 
die  Ascensionis,  356D'.  —  Spiritu  Sancto 
repleti  sunt,  460B,  et  ab  illo  innovati,  1141). 
—  Quomodo  ubique  praedicaverint,  194A, 
262  C,  359  C,  et  quanto  miraculo  orbem  ad 
fidem  converterint,  488D'.  —  Illis  divinitus 
adjuncti  sunt  Mattbias,  Paulus,  Barnabas  et 
Silas,  506 B.  Multi  autem  surrexerunt  falsi 
apostoli,  121 A'.  —  Saepe  allegant  sensum 
potius  quam  verba  V.  T.,  23B',138A'.  -  Illos 
vere  humillimos  quomodo  Christus  exalta- 
verit,  397D.  —  Cf.  Discipuli. 

APPABITIONES  Christi  post  resurrectionem 
quot  et  quales  fuerint,  318IV.  —  Quo  sensu 
apparere  dicantur  Deus  et  angeli,  370  C. 

AQUA.  Frigidam  aquam  praebens  non  perdet 
mercedem  suam,  quo  sensu,  133 A'. 

AQUILA.  Ubicumque  fuerit  corpus,  illic  con- 
grcgabuntur  et  aquilap,  quomodo,  263  C. 

AQUILEGIENSIS  Ecclcsia  a  S.  Marco  fundata 
est,  325. 

AQUILO  designat  infernum,  447B. 

ARATRUM.mystice  esl  vita  poenitentialis,610B\ 

ABBOB,  quid  designet,  95 IV,  155  C,  446  C, 
447  A.  —  Non  potest  arbor  bona  fructus  ma- 
los  facere,  neque  arbor  mala  fructus  honos, 
quo  sensu,  93C,  153D',  529B,  530A.  —  Quid 


significcnt    arhores    quae   fructum    nullum, 
447C,  vel  inutilem,  vel  honum  aut  malum 
faciunt,  4471)'. 
ARCHELAUS,  filius  Herodis  Ascalonitae,  favit 
palri  suo  meditanti  Christi  occisionem,  30B. 

—  Quando  in  exsilium  relcgatus  sit,  4401)'. 
ARCHIPPUS,   filius   Philemonis,   et   episcopus 

Colossensium,  quos  Paulus  cxcitat  ad  illum 

admonendum,  20SA'. 
ABEA,  mysticc  est  Ecclesia  quotidie  a  Deo  pur- 

gata,  37  C,  452  B',  et  in  judicio  purganda, 

quomodo,  452A'. 
ARENA.  Mvstice,  quid  sit  domus  supra  are- 

nam  aedificata.  97IV,  532B. 
ABGENTUM.  mvstice  est  scientia  et  eloqucntia, 

530 IV,  vel   sermo  coloratus,  124 IV.  —  Ejus 

possessio  Apostolis  prohibetur,  123D. 
ARIMATR/EA,  civitas  Judaeae,  alio  nomine  vo- 

catur  Ramatha,  314 A'.  —  Ex   illa  venit  Jo- 

seph  decurio  qui  petivit  corpus  Jesu,  3141V, 

et  illud  sepelivit,  314D'. 
ABISTOTELES,  quem   saepe  praeceptorem  ap- 

pellat  Alexander  Magnus  in   suis  epistolis, 

578  C,  passim  citatur,  521),  74B,  136A,  etc. 

—  Allegantur  cjus  libri  Ethicorum,  300 A, 
Rhetoricae,  91 B,  de  Anima,  439B.  —  Ter- 
narii  numeri  perfectionem  affirmat,  194B'. 

—  Antonomastice  «  Philosophus  »  vocatur, 
521),  etc. 

ABIUS,  haeresiarcha,  quantorum  auctor  ma- 
lorum,  169A'.  —  Ejus  error  in  quo  sistat, 
237 C,  et  quomodo  confundatur,  379B'. 

ARPIIAXAl),  utrum  fuerit  pater  Sale  natura- 
lis,  an  tantum  Iegalis,  458  D. 

ARS  humana  naturam  imitatur,  sed  non  ad- 
aequat,  88  A.  —  Successive,  non  subito  ope- 
ratur,  149  D. 

ARUNDO  quassata  quid  significet.  ct  quomodo 
Christus  illam  non  confregerit,  151 C.  — 
Vento  agitata  quid  repraesentet,  137 C,  543 D'. 

AS  nummus  est  parvi  valoris,  130C.  —  Duo- 
bus  assibus  dipondium  aequivalet,  1301). 

ASINA  super  quam  sedit  Christus  in  die  Pal- 
marum,  quomodo  inventa  sit,  229  C.  Depu- 
tabatur  ad  usum  pauperum,229C  —  Mystice, 
significat  Synagogam,  ejusque  pullus,  popu- 
lum  gentilem,  quare,  2301!'. 

ATHANASIUS  (S.)  allegatur,  490 C.  -  Citatur 
Yila  S.  Anfonii  ab  illo  conscripta,  377A. 
(Migne  Patrol.  gr.  tom.  25-32.) 

ATIIENIENSES  philosophi,  quid  exclamaverint 
visa  eclipsi  quae  tempore  passionis  Christi 
accidit.   3111)',   et  quomodo   inde  erectum 


INDEX    ANALYTICUS 


631 


fuerit  altare  inscriptum  :  Ignoto  Deo,  3HD'. 

AUDITUS  triplex  distinguitur,  562 D. 

AUGUSTINUS  (S  ),  episcopus  Ilipponensis,  opi- 
nari  videtur  Jacob  in  utero  sanctificatum 
cssc,  7A'.  —  Quam  dulcis  illi  fuerit  con- 
lemplatio  consilii  Dci  de  salvando  humano 
gcnere,  540  C.  —  AUegantur  ejus  libri  de 
Civitate  Dei,  363,  465  A,  470 IV,  etc.  de  Con- 
scnsu  Evangelistarum,  434 C,  4S6B',  4981)', 
etc,  de  Sermone  Domini  in  monte,  50!)  C, 
de  Virginitate,  159  D,  568  A',  Enchiridion, 
516  C,  cpistola  ad  Dioscorum,  433B'.—  Sae- 
pe  cilatur  adhuc,  154  A',  160A',  etc.  (Mignc 
Patrol.  lat.  tom.  32-46.)     . 

AUGUSTUS.  Quare  ita  cognominctur  Oclavia- 
nus  Caesar,  41015.  Non  nisi  hvperbolice  di- 
citur  universo  orbi  imperasse,  410A';  sub 
eo  tamen  inaudita  pax  fuit  in  mundo,  ad 
qnid  praefigurandum,  410C,  417A'. —  Qua- 
dragesimo  secundo  sui  imperii  anno,  41015', 
edictum  constituit  ul  describeretur  universus 
orbis,  quo  sensu,  41013,  et  quare,  410 C.  — 
In  quatuor  partes  divisit  regnum  defuncti 
Ilerodis  Ascalonitae,  440  C,  ct  quinquaginta 
septem  annis  regnavit,  410 IV,  44015. 

AUHES  mcntales,  quid  sinl,  16213,  et  quomodo 
lieatae,  16'3D.  —  Qui  habet  aures  audiendi 
audiat,  quomodo,  56215'. 

AURUM,  mystice  est  fides,  caritas,  donum  sa- 
pientise,  25A',  5'30B\  vel  sapientia  saecula- 
ris,  124 A'.  —  Auri  possessio  Apostolis  prohi- 
betur,  1231).  —  .lurare  per  templum  fortius 
obligatquam  jurare  per  aurum  templi,254A. 

AUSTER  designat  regnum  ccelorum,  447B. 

AVARITIA  gravissime  damnatur  in  Scriptura, 
84D'.  —  Quomodo  thesaurizent  avari,  841)', 
85 C,  et  divitiis  serviant,  86D',  quarum  fal- 
laciam  experiuntur,  164B'.  —  Avari  ani- 
mam  suam  venalem  habent,  285 A.  In  pa- 
rabola  designantur  per  euntes  ad  nego- 
tiationem,  242 C  —  De  avaritia  quomodo 
Christus  tentatus  sit,  441). 

AZYMA.  Sic  vocatur  manducalio  azvmorum, 
351 A.  —  In  Pascha  azymos  panes  sumere 
non  licebat  Judaeis  nisi  mundi  essent  secun- 
dum  legem,  2831)'.  —  Prima  dies  Azymo- 
rum  quandonam  acciderit  in  hebdomada 
Passionis,  28,315.  —  In  azymo  pane  Christus 
Eucharistiam  consecravil,  286C,  ut  Lalini 
sentiunt  contra  Craecos,  quorum  varia  argu- 
mcnta  relelluntur,  285  C  —  Circa  consecra- 
tionem  inazymovelin  fermenlato  quomodo 
mutala  fuerit  Ecclesiae  disciplina,  28615. 


B 


BALAAM,  elsi  ariolus,  divinitus  prophetavit, 
96  A\ 

BAPTISMUS,  quotuplex  sil,  ?2A\  357A\  —  Iia- 
ptismus  Joannis  Baptistae,  quid  fuerit,  32D, 
33C,  quo  scnsu  baptismus  poenitenliae,  44213, 
in  remissionem  peccatorum.  442 C  In  quo 
dilferat  a  sacramentis  V.  L.  331).  —  Quae- 
nam  ejus  forma,  33 A',  et  ob  quas  causas 
collatus  fuerit,  33A'.  —  Gratiam  praeslitit 
non  sua  virtute,  329  A,  sed  ex  fide  susci- 
pientis,  331)',  361).  —  Quomodo  fuerit  in- 
choatio  quaedam  sacramentorum  N.  L.,  31 D. 
Nec  pucris  nec  feminis  dabatur,  331)',  4531)'. 
—  An  rebaptizandi  fuerint  Jesu  discipuli  a 
Joanne  tantum  baptizati,  39  D\ 

Baptismus  Christi,  qualiter  a  Joanne  prae- 
dicatus,  328 A'.  Cur  et  quomodo  Salvator  ba- 
ptizari  voluerit,  38C,  40A,  nostro  Baptismo 
efficaciam  praebens,  38  D',  455 C.  —  Sacra- 
menti  Baptismi  quaenam  fuerint  figurae, 
321)',  quaenam  sit  forma,  320  D,  mysterium 
SS.  Trinitatis  exprimens,  320  A',  et  qui  effe- 
ctus,  40  B,  455  C.  —  Idem  sacramentum 
quo  sensu  dicalur  baptismus  poenitentiae, 
4411)',  et  quomodo  peccata  remittat,  494  B, 
prima  post  naufragium  tabula,  472  C.  —  In 
illo  imprimitur  character,  329A,  et  sine 
illo  non  sufficit  fides,  quo  sensu,  357A'.  Qui 
ficte  ad  illud  accedunt,  gratiam  non  reci- 
piunt,  329 A,  441 D',  an  rebaptizandi  sint, 
32913.  —  Baptismum  quomodo  praecedat  ca- 
techismus,  32013'.  —  Quonam  sensu  in  no- 
mine  Christi  baptizati  fuerint  aliquando  pri- 
mitivae  Ecclesiae  filii,  320 1).  —  Quid  sit 
baptizare  in  Spiritu  Sancto  et  igni,  33B, 
3715,  129  A,  45LB'.  Baptismus  sanguinis  in 
quo  sistat,  33 C  34613. 

BARABBAS,  quisnam  fuerit,  304C 

BARNABAS  (S.)  divinitus  constitutus  est  apo- 
slolus,  50615. 

BABTIIOLOM.EUS  (S.)  apostolus,  dives  erat, 
2I8A'.  Praedicavit  in  Armenia,  359A\ 

BARTIM/EUS,  unus  ex  duobus  caecis  prope 
Jericho  curatis,  346 A'. 

BASILIDES,  haeresiarcha,  auctor  fuit  alicujus 
evangelii  apocryphi,  3,  169  C. 

BASILIUS  (S  ),  episcopus  Caesariensis,  citatur, 
4481)',  449  C  40215,  etc  (Migne  Patrol.  gr. 
tom.  29-12.) 

BEATI,  quare  filii  Dei  vocentur,  52215'.  el  in 
Deum  transformentur,  522  C;  quomodo  sa- 


632 


INDEX    ANALYTICUS 


tientur  in  gloria,  55B',  510B',  ita  ut  unus- 
quisquc  illorum  de  sua  felicitate  plenissime 
si(  contentus,  22315',  et  ab  aliis  beatus  dica- 
tur,  398D'.  —  Utrum  praenoscant  quantum 
beatitudinis  quilibet  electus  adepturus  sit, 
223 B'.  —  Quatuor  dotibus  decorabuntur  eo- 
rum  corpora,  4631).  —  Coelum  empyreum 
est  illorum  mansio,  217A. 
BEATITUDO.  Cognitio  fidei  est  beatitudo  vise, 
393  B,  et  inchoatio  quaedam  visionis  beati- 
ficae  in  palria,  393A.  —  Beatitudo  seterna 
quomodo  designetur  per  denarium  diur- 
num,  221 C,  2231)'.  —  Est  status  omnium 
bonorum  aggregatione  perfectus,  270  A', 
275 A,  et  ad  illam  sine  gratia  gratum  fa- 
ciente  nemo  pervenit,  366B'. 

Beatitudines  sunt  actus  virtutum,  51  C, 
a  fructibus  Spiritus  Sancti  differentes,  54  C. 

—  In  qualibet  earum  ponuntur  meritum  et 
praemium  proportionatum,  52 C,  509 B', 510  A, 
ita  tamen  ut  omnia  haec  praemia  unum  et 
idem  sint,  57 IV.  —  Cur  beatitudines  aliae 
post  alias  in  Evangelio  ordinentur,  52  B', 
54D,  55A.  Inter  octo  beatitudines  munditia 
cordis  est  summa  ad  quam  aliae  referuntur, 
52A',  paupertas  vero  spiritus  est  ceterarum 
fundamentum,  53 C.  —  Ouatuor  beatitudi- 
nes  apud  Lucam  cnumeratae  quomodo  prae- 
cipuis  mundi  cupiditalibus  adversentur, 
513  C,  et  virtutibus  cardinalibus  aptentur, 
513D. 

BEDA  (Ven.),  Ord.  S.  Benedicti,  citatur,  34  A\ 

37D,   171 C,  etc.  (Migne  Patrol.  lat.  tom. 

90-95.) 
BEELZEBUB,  princeps   daemoniorum.  Per  il- 

lum  inferiores  daemones  a  Ghristo  cjici  di- 

cebant  Pharisaei,  119A',  152B'. 
BENEDICTIO  alia  est  consecrationis  vel  dona- 

tionis,  428B',  alia  laudis,  428  C.  —  Quomodo 

maledicentibus  sit  benedicendum,  517D,  et 

quando  silenter,  517  A'. 
BENEFICIUM  corporale  quandonam  denegan- 

dum  impio,73D,vel  indiscrete  petenti, 519A'. 

—  Pro  benefacloribus  exorandum  est,  534  A, 
et  illis  benefaciendum,  521  C.  —  Qui  pin- 
guia  habent  Ecclesiae  beneficia,  quomodo 
eleemosvnam  facere  debeant,  519  C. 

BEBNARDUS  (S.),  abbas  Clarae  Vallis,  saepe 
allegatur,  16 D',  100  B',  etc.  —  Citatur  ejus 
liber  de  Consideratione  ad  Eugenium,147C. 

—  An,  juxta  illum,  Incarnationis  myste- 
rium  ignoraverint  angeli,  385 D.  (Migne  Pa- 
trol.  lat.  tom.  182-185.) 


BETHANIA,  idem  sonans  ac  domus  obedien- 
tiae,  233A',  eral  viculus  Lazari,  Marthae  ac 
Mariae,  2321)'.  —  Cur  illuc  secesserit  Chri- 
stus  in  die  Palniarum,  2321)'. 

BETHLEHEM  civitas  David  vocatur,  quare, 
4111).  —  Duplex  cst  locus  hujus  nominis, 
21 A.  —  Prophetia  Michaeae  de  Belhlehem 
Juda  quomodo  intelligenda  sit,  juxta  du- 
plicem  ejus  versionem,  23 B',  et  impleta  sit 
in  nalivitate  Domini,  41 1  D'. 

BETHPHAGE,  villa  sacerdolum  juxta  montem 
Oliveti  sila,  2281).  Quid  ibi  actum  sit  in  die 
Palmarum,  2281). 

BETIISABEE,  justa  perhihetur,  10A'.  Erat  vera 
David  uxor,  quurn  natus  est  Salomon,  10 D. 
—  Quare  in  genealogia  Salvatoris  ponatur, 
8A'. 

BETHSAIDA,  civitas  supra  mare  Genesareth, 
pertinens  ad  fines  Zabulon  et  Nephthali, 
47 B\  patria  S.  Petri  apostoli,  104 A.  —  De 
impcenitentia  notatur,  142  B. 

BLASPHEMIA,  quid  sit,  299 A,  4931)',  ct  quotu- 
plicis  generis,  I54B'.  —  Blasphemia  contra 
Spiritum  in  quo  sistat,  154  C\  155 A,  et  quo 
sensu  irremissibilis  sit,  154 D',  155 C.  —  Se- 
cundum  legem,  blasphemi  interficiebanlur, 
299  B. 

BOANERGES,  seu  filii  tonitrui.  Sic  duos  filios 
Zebcdaei  vocavit  Christus,  quare,  334 D. 

BOETIUS  (B.),  philosophus,  citatur,  4761)'.  (Mi- 
gne  Patrol.  lat.  tom.  63,  64.) 

BONUM,  quotuplex  sit,  516B.—  Primum  atque 
potissimum  est  nomen  Dei,  216A',  qui  nem- 
pe  est  universale  bonum,  79  D,  summum 
bonum  cui  nisi  fucrit  conjunctum  cor  no- 
strum,  non  perfecte  quiescit,  146A.  Nullus 
est  bonus  per  essentiam  nisi  Deus,  216 C, 
creatura  vero  bona  est  per  parlicipationem, 
216  C.  Ex  misericordia  Dei  procedit  quid- 
quid  in  nobis  boni  est,  279 B'.  —  Bona  tem- 
poralia  ordinantur  ad  bona  spiritualia, 85A, 
449A,  quae  terrenis  incomparabiliter  prae- 
stant,  219  B'.  Bona  privata  dimittenda  sunt 
propter  vitandum  scandalum  infirmorum, 
non  autem  Pharisaeorum,  72B'.  —  Omnibus 
optare  debemus  bonum  spirituale,  516 B,  ho- 
nuin  vero  naturae  et  fortunae,  in  quantum 
saluti  expcdiens  est,  516B.  —  Bona  tempo- 
ralia  quomodo  quaerenda  sint,  89A,  et  ad- 
jiciantur  Deum  quaerentibus,  89B.  In  pium 
usum  convertenda  sunt  quae  derelinquun- 
tur,  219 D,  449 A.  —  Arbor  bona  non  potest 
malos  fructus  facere,  ncque  arbor  mala  bo- 


INDEX    ANALYTICUS 


633 


nos  fructus,  quo  sensu,  93  C  Bona  loqui 
bcnc  scu  recta  intentione  nequit  ille  qui  in 
malitia  permancl,  155D'.  Malum  in  bono 
quomodo  vincere  valeamus,  51815.  —  Nul- 
lum  bonum,  ctiam  in  percato  mortali  fa- 
ctum,  manct  irrcmuneratum,  quo  sensu, 
520  B'.  —  Beatos  Deus  super  omnia  bona  sua 
constituct,  270 A'.  —  Bonis  Ecclesise  abuti, 
quantum  sit  peccatum,  448 C.  Bona  Eccle- 
siae  et  reipublieae  non  sunt  dimittcnda  pro- 
ptcr  vitandum  scandalurn,  72 A'. 

BOOZ,  ditissimuset  tamen  non  cupidus,  217  A', 
forte  vixit  trcccntis  circiter  annis,  10 A. 

BRIGITTA  (S.).  In  ejus  Revclationibus  quid 
narretur  de  nativitate  Christi,  412  A',  de  il- 
lius  vultu  cujus  adspectus  tristcs  consolaba- 
tur,  486 A,  et  de  doloribus  Mariae,  430 D'. 


C.KSAB.  Unde  hoc  nomen,  quod  halmit  Julius 

qui  devicit  Pompeium,  440A,  deinde  Octa- 

vianus   cognominatus    Augustus,  410 B.   — 

An  licuerit  Judaeis  tributum  Caesari  solvere, 

244  C.  —  Imagincm  Caesaris  Pilatus  in  tem- 

plo  collocavit,  202  C. 
CjESAREA   Palaestinae.  Ibi    degebat  Cornelius 

centurio,  188 B. 
C.ESABEA    Philippi.   Quare   sic  vocetur    urbs 

illa,   188A,   olim   appellata   Lais   et    postea 

Paneas,  188  B. 
CAINAN,  quonam  sensu  fuerit  filius  Arphaxad, 

458 C.  —  Alter  ejusdem  nominis  exstilit  filius 

Enos,  459A. 
CAIPHAS,    alio    nomine    Josephus,    quomodo 

constitutus  sit   pontifcx,   441  B.    Illo   officio 
•fungebafur  anno  quo  passus  est  Dominus, 

441  A.  Quarc  vcstimenta  sua  sciderit,  Jesum 

de   blasphemia  accusans,  2081)'.  Quomodo 

vidcat  Filium  iiominis  sedentem  a  dextris 

virtutis  Dci,  208  C. 
CALCEAMENTA,  quo  sensu  Apostolis  prohibe- 

antur,  124  A. 
CALIX   cruciatum   designat,  225  C.  Per  inte- 

riora   ejus    intelliguntur    animae    interiora, 

255  B'. 
CALVABLE  locus.  quare  sic  vocatus,  307 A\  — 

Utrum  ibi  sepultus  fueril  Adam,  307A'. 
CAMELUS.   Quo  sensu    facilius    sit   camelum 

per   foramen    acus  transire.  quam   divitem 

salvari,   217 C.    —   Quinam    camelum   glu- 

tianl,  culicem  colantes,  2551). 
CANDELABRUM,  mvstice  est  Ecclesia,  566 A. 


CANIS.  Quinam  designentur  pcr  canes  quibus 
sanctum  non  est  dandum,  02 B'.  Non  rst 
bonum  sumere  panem  filiorum  ei  mittere 
canibus,  quo  sensu,  1831)   184A. 

CAPHARNAUM,  urbs  praecipua  Galilaeae,  98D, 
330 B,  supra  mare  Genesareth  sita,  47 \\  per- 
tincns  ad  fines  Zabulon  ac  Nephthali,  471'.', 
quare  civitas  Chrisfi  vocetur,  100 C.  — Mira- 
cula  ibi  facta  narrantur,  081),  104A,  1001)', 
efc. —  De  superbia  et  impcenitenfia  notatur, 
142  A'. 

CAPTIVI  dcsignant  vitiis  implicatos,  473  \. 

CAPUT  mentem  designat.  84 A.  Quomodo  mv- 
stice  ungcndum,  84  B.  —  Caput  Ecclesiae  est 
Chrisfus,  203  D. 

CABIATIIABBE.  Sic  vocabatur  Hebron,  quare, 
et  quinam  ibi  sepulti  sint,  307B'. 

CABITAS  per  vestem  nuptialem  significatur, 
243B'.  Fundatur  in  communicatione  felici- 
tatis  aeternae,  73B',  estque  rcgina  virtutum, 
279.V,  395B,  quas  omnes  movel  et  excitat 
ad  agendum,  517 C.  Per  illam  dignoscuntur 
Christi  discipuli,  344  D',  et  Deus  se  ipsum 
dat  nobis,  quomodo,  404 B',  606 D.  —  Quam 
fructuosa  sit,  210A,  400t;,  quam  prompte 
ac  delectabiliter  operetur,  517  C.  Quasi  pro- 
priam  aestimat  necessitatem  proximi,  73A', 
de  cujus  bono  exsultat  ct  tristafur  de  malo, 
211  C,  peccantibus  semper  ignoscens,  2I0.V, 
etsi  aliquando  poenam  non  dimittat,  210B', 
et  ex  illa  aliquod  odium  procedat,  73 C.  — 
Sine  illa  nihil  de  condigno  meremur.  I33D, 
nec  habemus  rectum  divinorum  saporem, 
344A';  omnis  vero  acfus  ex  illa  procedens 
mcritorius  est  vitae  aeternae.  520 C.  —  Ordo 
caritalis  quisnam  sif,  132A,  193C,  448D, 
527B'.  —  Caritas  quomodo  praecipiatur,73B*, 
248 B,  sive  in  Deum,  248 C,  sivc  in  proxi- 
mum,  2481)',  510C.  In  duobus  caritatis  prae- 
ceptis  continentur  omnia  praecepta,  249 A, 
sicut  conclusiones  in  primis  principiis,  249  C, 
ita  ut  caritas  sit  finis  virtutum  ac  praece- 
ptorum,  24!)  I).  —  Illam  quomodo  promo- 
vcant  consilia  evangelica,  248  C.  Ejus  per- 
fectio,  in  ccelo  tantum  possihilis.  quaenam 
sit.  248B.  —  Unus  cst  illius  habitus.  diversi 
autem  actus,  249 A\  intcr  quos  cst  correctio 
fraterna,  208 A,  200 C.  Per  actus  intcriores 
praecipue  praeccptum  caritatis  adimplefur. 
531 D.  —  Signa  caritatis  quandonam  adver- 
sariis  exhibenda,  5I7D',  5I8A.  —  Quanto 
perfectius  Dcum  quis  diligit,  tanto  amplius 
homines  amat,  518 B.  —  Ahundanlia  peccati 


634 


INDEX    ANALYTICUS 


mors  cst  caritatis,  261 D'.  —  Cf  Dilectio, 
Correctio  fraterna. 

CASSIAN.US  (Joannes)  citatur,  65  D'.  (Migne 
Patrol.  lat.  tom.  49.) 

CASTELLUM,  quid  sit  ad  litteram,  124C\229A, 
583D',  el  mystice,  230  A'. 

CATECHISMUS,  quomodo  Baptismum  praece- 
dat.  320B\ 

CATHEDRA  pro  doctrina  accipitur,  250C,  vcl 
pro  judiciaria  potestate,  2501). 

CAUSA.  Ab  illa  elfectus  bonitatem  sortitur, 
529C,  el  illi  proportionatur,  529B'.  —  Pri- 
ma  causa  per  causas  sccundas  operatur, 
87  A\ 

CEDRON,  torrcus  situs  in  valle  Josaphat,292A. 

CENSUS.  Numisma  census  quid  sit,  245C. 

CENTUPLUM  rcdditur  mundum  relinquenti- 
bus,  219A',  quod  non  carnaliter  est  intel- 
ligendum,  345  C. 

CENTURIO  urbis  Capharnaum  ex  parte  Roma- 
norum  ad  quid  deputatus,  101 B,  533C. —  Cul- 
tor  erat  unius  Dei  veri.  100 D\  534A,  et  Ju- 
dseos  diligebat,  quarc,  533B'.  —  An  in  pro- 
pria  persona  ad  Cbristum  aceesserit,  99D', 
100B',  533A'.  —  Ejus  fides,  humilitas,  cari- 
tas  et  sapientia  laudantur,  100  G,  534A'.  — 
Gur  Gbristum  rogaverit  ne  domum  suam 
intraret,  100B\  —  Ejus  servus  obiisset  nisi 
miraculose  curatus  fuisset,  533B.  —  Quo- 
modo  centurio  Gbristi  potentiam  intellexe- 
rit,  101 B,  534B',  et  Israclitarum  fidcm  su- 
peraverit,  101 D,  535A'.  —  Figura  fuit  Ec- 
clesiae  ex  gentibus  congregatae,  101  G\  — 
Moraliter,  est  bonus  praelatus,  535D',  vel 
intellectus  cui  parent  diversi  affectus,  536A. 

GEREBRUiM.  Utrum  principale  animae  sit  in 
cerebro,  an  in  cordc,  182 B. 

CHANANiEA  mulier,  quomodo  pro  filia  sua 
rogans,  182B',  primum  repelli  visa  sil,  183 A, 
deinde  autem  laudata  sit  et  exaudita,  183 C\ 

—  Ouo  illi  asperior  in  verbis,  co  benignior 
intus  fuit  Gbristus,  183 D\  —  Mystice,  Glia- 
nanaea  cst  Ecclesia,  184 B. 

CHRISTIANI  quam  beati,  399A.  Illorum  con- 
gregatio  nunquam  tofaliter  destruetur,268C. 

—  Gbristianus  impius  magis  damnatur  quam 
infidelis,  531 A,  et  cadil  super  lapidem  seu 
Ghristum,  rjuo  sensu   2)S!)C. 

CHRISTUS,  id  est  unctus,  414C.  Sic  proprie 
vocatur  solum  Verbum  Dei  incarnatum,  6A, 
188  G\  425B',  et  propter  nos  quodammo- 
do  abbreviatum,  79A,  seu  Verbi  persona 
increata  in  duplici  natura  subsislens, 4141)'; 


ctsi  plures  Cbristi  dicti  fuerint,  5B',  et  in 
illo  nomine  tota  Trinitas  aliquo  modo  in- 
telligatur,  189D,  3201).  —  Duplex  Cbristi 
aatura  per  dupiex  nomen,  Jesum  et  Emma- 
nuel,  designatur,  19A.  Aliter  dicitur  verus 
Deus,  366A,  Dominus,  415A,  536B',  Unige- 
nitus  Dei,  385C,  Filius  Dei,  353A',  increata 
Sapientia  Patris,  142A,  Sol  justitiae,  168A', 
Oriens  ex  alto,  408  C,  Lumen  luminum, 
118D\  Rex  regum,  Judex  ac  Dominus  uni- 
versorum,  2(171),  Rex  Messias,  mundi  Sal- 
vator,  188 C\  414A',  Salutare  Dei,  426A', 
443D',  Sanctus  Dei,  480 A\  481  B\  Sanctus 
Sanctorum,  353 A',  tolius  puritalis  ct  intc- 
gritatis  auctor,  386A,  pontifex,  472C,  tcm- 
plum  Divinifatis,  4721),  bracbium  Domini, 
396A',  427 A,  consilium  Dei,  546 D\  virtus  et 
sapientia  Patris,  328  D\  facies  Dei  Patris, 
3281),  primogenitus  mortuorum,  primoge- 
nitus  omnis  crcaturse,  412 C,  mundi  prcti- 
um,  353A',  medicus  animarum,  4!!8A,  et 
corporum.  331  B\  summus  Propbeta  ac  Do- 
minus  Prophetarum, 231  B\ rex  lsrael,388B, 
lapis  abscissus  de  monte  sine  manibus, 
238  I),  lapis  angularis,  238A',  legislator  Cbri- 
stianorum,252C\  primus  ac  principalis  ma- 
gister  evangelicae  vcritatis,  327B,  et  sum- 
mus  doctor  Ecclesia\  241 A.  —  Quare  etiam 
dicatur  puer,  150A,  electus,  150B,  qui  ven- 
turus  est,  134 A\  Filius  bominis.  148D,  filius 
David,  filius  Abrabam,  6B,  249C,  leo,  161B, 
rbinoceros,  419A,  avis.  161 A.  —  Cf  Jesus, 
Verbum. 

De  Christi  divinitate  ef  humanitafe.  In- 
enarrabilis  est  Cbristi  generatio,  sive  divina, 
sive  humana.  sive  spiritualis;  aliqualiter  ta- 
men  describitur,  6A\  Cbristus  cst  Filius 
Dei,  unicus,  unigenitus,  naturalis,  non  ad- 
optivus,  188  C,  327 A,  coa^ternus  et  coaequa- 
lis,  3871)',  cujus  divinitas  demonstratur  ex 
propbetiis,  4801)',  necnon  ex  ipsius  Christi 
gestis,  H0C,  138C,  1481),  201  C\  583C,  etc. 
—  Secundum  divinitalom.ubique  est,2(i4B\ 
omnia  implet,  imo  ipsis  illabitur  essonliis 
rerum,  534  C.  Omnia  potest,  secundum  suam 
absolutam  potentiam,  332A' ;  et  tantum  se- 
cundum  potenfiam  ordinatam,  337B,  vcl 
socundum  cxteriorem  apparcntiam  dicitur 
aliquid  non  potuisse,  332 A',  33!) C.  -  ln 
utraquo  sua  natura  quomodo  sit  magnus, 
387  C\  bonus,  216  D,  benedictus,  391D\san- 
ctus,  3801).  In  illo  est  una  personalilas  et 
una  filiatio ;  dua?  vero  generationes,  sicut 


INDEX   ANALYTICUS 


635 


et  duae  naturae,  390IV,  et  quandam  venustis- 
sima  permixtio  ccelestium  et  terrcsfrium, 
415 A\  Quomodo  cxierit  a  Patrc,  221  C, 
560A,  qui  omnia  illi  tradidit,  quo  scnsu, 
144  B,  320 A,  325. 

Humanilatis  cjus  quanta  sit  pcrfcctio, 
4501)';  quo  sensu  fuerit  instrumcntum  Spi- 
ritus  Sancti,  imo  totius  Trinilatis,  400  1)', 
472A,  sed  praesertim  Verbi,  461A. —  Quo- 
modo  anima  ejus  fuerit  creata,  carni  unita, 
ac  utrumque  Verbo  hypostatice  conjunelum, 
3!)01),  ita  ut  ipsummct  Verhum  sit  assum- 
plae  humanitatis  hypostasis,  390  B'.  Qua- 
propter  Christus  ut  homo  excedit  omnem 
perfcctioncm  omnium  ereaturarum  simul 
sumptarum,  36A\  39B\  216  0,  387D\  ct  illi 
subjecta  est  omnis  creatura,  104A\  etiam 
angelica,  168A,  482B'.  —  Quomodo  unctus 
sit  a  Spiritu  Sancto,  472A,  illoque  plenus, 
150B\  460 C,  470 C,  471  D\  ae  tanta  gratia 
donatus  ut  tota  creatae  mcntis  capacitas  in 
co  fuerit  completa,  391 1)',  nec  unquam  in 
gratia,  caritate  vel  contemplatione  profece- 
rit,  150  C\  —  Quo  scnsu  fuerit  compre- 
liensnr  simul  et  viator,  454  0,  403  0,  505  0, 
569  A\  Quatuor  dotes  corporis  gloriosi  utrum 
ante  resurrectionem  suam  habuerit,  195 B, 
479A,  596A'.  —  Ejus  scientia  quam  perfe- 
cta,  51  C,  174B',  471  C\  494C.  Quomodo  in 
Verbo  noverit  omnia,  103  B,  332  C\  etiam 
futura,  MOC.  —  Qualis  sit  ejus  sapientia 
infusa,  4380',  scientia  acquisita  et  cxpcri- 
mentalis,  10  3C,  439  B.  —  Intellectum  agen- 
tem  habuit  ejusque  operationem,439B. — Ad- 
miratio  quo  sensu  fuerif  in  illo,  103A,535B. 
Non  ex  ignorantia  interrogabat,  sed  ex  aliis 
causis,  225 B,  2270',  342 C.  —  Pcr  spiritum 
ejus  quid  intelligatur,  332 B'.  —  Corpus  ejus 
verum  erat,  non  phantasticum,  159A\  370B, 
sed  perfecte  animae  subditum,  479A.  —  Ejus 
passiones,  seu  propassiones,  non  praevenie- 
bant  sed  sequebantur  voluntatis  imperium, 
292B' ;  infcrior  enim  pars  animae  illius  su- 
periori  obediebat,  33  10.  Unaquaeque  po- 
tentia  in  illo  exercuit  actum  suum,  non 
impediendo  alterius  actum  potentiae,  333 C. 
—  Cbristus  fuit  vere  passibilis,  333  C,  et 
secundum  naturam  humanam  non  differt 
ali  aliis  hoiniuibus,  quantum  ad  esscntialia 
speciei,  387 C\  Non  tamen  omncs  defectus 
nostros  assumpsit,  sed  cos  dumtaxat  qui 
intcgrilati  cl  perfeclioni  naturae  non  repu- 
gnant,  104(7.  —  Qualis  in    eo  fuerit  som- 


nus,  106 D',   569 A\   qualis  ira,   et  tristitia, 
333  C. 

De  Christi  adoentu  et  vita.  Christus  a 
qualibet  Persona  divina  missus  est  ut  ho- 
mo,  1320',  606C;  multotics  figuratus  non 
solum  per  dcterminalas  personas,  sed  per 
totum  populum  Judaicum,  271)',  ct  praenun- 
tiatus  in  vetcri  Testamento,  186 C.  —  Ad 
veram  pacem  conferendam  advenit,  quod 
praesignabat  pax  sub  Augusto  stabilita,410C\ 
417 A\  —  Quanam  die  conccptus  sit,  .383  0', 
homo  pcrfectus  a  primo  instanti,  18 C,  ct 
quare  in  Galilaea,  non  in  Judaea,  384 A\  in 
Nazarctb,  non  in  Jerusalcm,  385 B.  Cur  ejus 
conceptio  Spirilui  Sancto  appropriata  sit, 
16  0,  ct  quonam  scnsu  nativitas  vocari  pos- 
sit,  18B.  —  Natus  est  tricesimo,  ut  fcr- 
tur,  anno  rcgni  Ilcrodis,  27  A\  in  Bethle- 
hem,  23D',  41 10',  dc  Virgine,  190,  386A, 
389 A\  desponsata,  16B\  Quo  sensu  primo- 
genitus  Mariae,  412  A ;  quibusnam  pannis 
involutus,  412A',  et  in  quonam  praesepio 
repositus,  412  C,  abjectiora  ct  corpori  gra- 
viora  eligens,  413C.  —  Pasloribus  quare 
nuntiata  sit  ejus  nativitas,  415B,  ct  a  quo- 
nam  angelo,  416  C.  Illum  essc  hominem, 
regem  et  Deum  testati  sunt  Magi  verbo,  22  B, 
opere,  25A,  ct  munerihus,  25D.  —  Quo- 
modo  circumcisus  octavo  die,  420 IV,  gra- 
vissimo  cum  dolore,  422 A\  ct  quibus  de 
causis,  421  B\  Nomcn  Jcsu  accepit,  420  C, 
tanquam  novum  ac  proprium,  421 A,  quo- 
modo  interprctandum,  420 C,  421  C.  —  In 
templo  praescntatus,  423D,  quinquc  siclis 
rcdemptus  est,  423  C\  420 A.  Quo  sensu  in- 
telligenda  sint  quse  tunc  Simeon  dc  il- 
lo  prophctavit,  426 C  et  seq.  In  /F.gyptum 
fugit,  quare,  27B',  et  quomodo,  43.3C;  cu- 
jus  regionis  idola,  illo  advenicnte,  corruisse 
feruntur,  27 C.  —  Deinde  crescebat  et  confor- 
tabatur  spiritu,  quo  sensu,  433 A';  quomodo 
pleuus  sapientia,  433 1)',  et  tamen  in  illa 
proficiens,  438 B'.  Quanta  ejus  gratia,  434 A, 
sive  gratia  capitis,  43915',  sivc  gratia  unio- 
nis,  439 C. —  Factus  annorum  duodecim, 
434 B',  436  0,  rcmansit  in  Jerusalcm  nesci- 
cntibus  parentibus,  quare,  435 A;  ct  cur, 
sedens  in  medio  doctorum,  4351!',  audierit 
illos,  435 C,  cl  interrogaverif  435 0".  13(11!. 
Inventus  in  tcmplo,  parcntibus  suis  locnlus 
est,  437  0,  non  reprchcndendo,  sed  aliquo 
sensu  instruendo,  437  B'.  —  Subditus  erat 
Mariae  et  Joscph,  438 A,  illis  quotidie  mini- 


636 


INDEX    ANALYTICUS 


strans,  227A,  ef  ita  optimum  obedientiae 
praebens  exemplum,  438D.  —  Cur  1>;» pl  i z;i i-i 
voluerit,  el  quanta  cum  humilitate,  38C, 
329  I?,  incipiens  quasi  annonim  triginta, 
457  A.  A  Joanne  baptizatus,  ipsum  baptiza- 
vit,  38B',  postea  probabiliter  etiam  Aposto- 
los,  38B',  sed  alios  generaliter  non  baptiza- 
vit,  37B,  328B'.  —  Per  Ghristi  baptismum, 
qui  est  figura  et  causa  nostrae  regenerati- 
onis,  600  G,  data  est  aquis  vis  purgativa 
pcccati,  435  G'.  Quaenam  fuerit  hujus  ba- 
ptismi  forma,  45415'.  —  Quo  sensu  tunc 
coelum  apertum  sit,  454D',  Spiritus  Sanctus 
sub  spccie  columbse  descenderit,  391),  40B, 
329  C,  455B,  et  vox  Patris  audifa  sif,  39A'. 
Post  baptismum  suum  Christus  oravit,  qua- 
re,  454 A,  utrum  pro  se,  an  pro  nobis,  454B. 
—  Cur  deinde  in  desertum  abierit,  41  A', 
4(51  C,  462 A,  quid  ibi  egerit,  32!)A',  quomo- 
do  jejunaverit,  41 G',  ct  quarc  quadragin- 
ta  diebus,  42  B,  463 A.  Esuriit  divina  dis- 
pensationc  ac  propria  voluntate,  463 C,  ita 
ut  mirabilior  fuerit  ejus  fames  quam  je- 
junium,  411)'.  —  Quomodo  tentari  volu- 
erit,  461  A\  quare,  462 D,  et  utrum  per  qua- 
draginta  dies,  vel  tanfnm  postea,  402  B. 
A  Lucifero  ipso  fertur  lcntatus,  404A,  465B, 
sub  specie  eremitae,  460 1).  Triplex  ejus 
tenlatio  exponitur,  42  C,  464B.  Quaenam  ex 
illis  tribus  fuerit  ultima,  45  D,  ct  quomo- 
do  ad  illas  aliae  omnes  reducantur,  469C.  — 
An  Christum  volando  per  aerem  porfavc- 
rit  diabolus,  43  A',  460  C.  Supra  pinnacu- 
lum  templi  assumptus,  Jesus  invisibilem  se 
reddidil,  43C.  Quomodo  illi  omnia  regna 
terrae  ostensa  sint,  466 A'.  —  Bursus  illum 
tentavit  diabolus,  quandonam,  469  A',  et 
utrum  illum  noverit  esse  Deuin,  404  A', 
4G5A'.  —  Cf.  Angelus,  Magi,  Maria,  etc. 

De  Christi  prcedicatione.  Ante  Joannis 
incarcerationem  coepit  Christus  praedicare 
et  signa  facere,  47 A.  Utrum  praedicaverit 
tribus  annis  cum  mcdio,  457 B,  vel  tantum 
duobus  annis  cum  medio,  457  C.  Civitales 
omnes  ct  castella  Gnlilaese  circuivit,  119  B', 
et  specialiter  loca  ad  quaa  Apostolos  prae- 
misit,  1331)',  etiam  ambulando  frequenter 
docens,  227  C.  Delectabilis  visu,474C,  485  D', 
4S0A,  nudis  incedebat  pedibus,  30B',  451  C, 
5511),  5541),  et  nudo  capite,  283 B,  babcns 
sacculum,  peram,  pecuniam,  123B',  584A', 
ef  probabiliter  quatuor  fimbrias  in  vesti- 
mento,  H5D',  5781).  Solebat  ad  domos  ami- 


corum  suorum  diverfere,  non  ex  necessitate, 
sed  ex  dignatione.  lOiA,  331 A.  —  Non  per 
librum,  sed  viva  voce  docuit,  quare,  3.  Vcr- 
ba  ejus  erant  verba  gratiae,  474 C,  ignea, 
330 C,  operativa  ct  penetrativa  cordis,  1HA'. 
Magister  intus  illuminans,  252D,  docebat 
sicul  pofestatem  habens,  quo  sensu,  97 D', 
330C,  471  B,  480 A.  Nova  et  supernaturalis 
ejus  doctrina,  218 B,  omnium  philosopho- 
rum  placita  superaf,  304,  et  ipsam  ratio- 
nemtranscendit,  98B.  —  Quam  eloquens  fu- 
crit  Christus,  479 D',  quam  discretus  in  suis 
praeceptis,  133 B',  584  C,  quam  blandus  quum 
bona  commendaret,  terribilis  quum  illicita 
increparet,  192  C,  199  D.  Conformans  ser- 
moncm  suum  audientium  capacitati,  336A', 
leviora  illis  proposuit  qui  alta  sapere  ne- 
quibant,  603 B'.  —  Misertus  supcr  turbas, 
120B,  quo  sensu  non  vcnerit  vocare  justos, 
sed  peccatores,  112 C,  498  C:  arundinem 
quassalam  non  confregeril,  nec  linum  fu- 
migans  exstinxerit,  151 C ;  pauperes  evan- 
geiizaverit,  472A',  et  contritos  corde  sana- 
verit,  472  B'.  —  Quare  in  monte  fuerit  per- 
noctans  in  oratione,  505  C,  et  Apostolos 
quomodo  elegerit,  505 D',  nec  sapicntes  nec 
nobiles,  500A.  —  Sermo  Domini  in  monte, 
51A,in  Galil8eaprsedicatus,98D,  directus  est 
praesertim  ad  Apostolos,  59  B,  509  A,  ef  le- 
gem  evangelicam  continet,  509  C.  —  Quo- 
modo  turbae  irruerint  in  Christum,  485D,  et 
quare,  501),  331  G.  Cur  frcquenter  docuerit 
juxta  mare,  335A,  vel  in  synagogis,  471 B, 
485B'.  In  synagoga  Nazareth,  non  forluito 
sed  deliberate  reperit  textum  Isaiae  quem 
legit,  471  C.  —  Quo  sensu  non  missus  sit 
nisi  ad  oves  quae  perierant  domus  Israel, 
122  A',  183  A  ;  non  venerit  mittere  pacem 
sed  gladium,  131  D  ;  non  clamaverit  neque 
locutus  sit  in  plateis,  151 A  ;  gallinae  pullos 
congreganti  se  comparaverit,  257B';  cl  de 
discipulis  suis  dixerit  :  Ecce  mater  mea  et 
fratrcs  mei,  159  A',  507  A'.  —  Aliquando  ver- 
bis,  aliquando  factis  aliquid  designavit  aut 
praemonstravit,  341 C,  505C.  Allegando  ve- 
tus  Testamentum,  frequenter  sensum  potius 
quam  verba  exposuit,  23B',328C.  Aliquaejus 
praecepta  ac  consilia  observanda  sunt  se- 
cundum  animi  praeparationem,  etdummodo 
aliunde  expediat,  520B.  —  Quomodo  Hero- 
dianorum  hypocrisim.eluserit,  245B,  et  con- 
tra  Sadducaeos  animae  immortalitatem  cor- 
porumque  resurrectionem   demonstraverit, 


INDRX    ANALYTICUS 


637 


240.V,  insuperabilis  atque  infallibilis  argu- 
mentator.  240IV.  Moysis  instar  posuit  be- 
nedictiones  justorum  ct  malcdictiones  im- 
piorum,  252  C.  Quo  sensu  Praeceptor  a  Pe- 
tro  dicatur,  578  C,  et  a  Judaeis  Propheta 
magnus,  538B.  —  Etsi  se  esse  Cbristum 
praedicari  noluerit,  191 C,  330B',  331D,  di- 
vinitatem  suam  insinuavit,  1)8  B',  ct  affir- 
mavit,  1481),  1701)',  502  B'.  Paucos  tamen 
Judaeorum,  comparative  loquendo,  sua  prae- 
dicatione  convertit,  561 P'.  —  Ad  quid,  ten- 
dat  cjus  doctrina,  364.  Quare  et  qnam  dili- 
genter  obediendum  Christo  legislatori,3681V, 
cujus  verba  non  praeteribunt,  268D. 

Fecit  quod  docuit,  105A',  ct  se  ipsum  pro- 
posuit  in  exemplum,  527  C,  omnis  perfectio- 
nis  ac  sanctitatis  exemplar,  128  C.  Secun- 
dum  humanam  naturam,  in  omnibus  obe- 
divit  Spiritui  Sancto,  3201),  cujus  septem 
donis  plenissimus  fuit,  329A'.  Quanta  ejus 
humilitas,  100 A',  105  A,  106  D,  paupertas, 
105 D,  483  C,  609 IV,  obedientia,  61  B,  201  D', 
misericordia,  580 A,  mititas  et  amabilitas, 
145  C,  338 B.  —  Actio  ejus  nostra  est  in- 
structio,  470  A.  —  Neminem  potuit  scan- 
dalizare  directe,  sed  tantum  occasionaliter, 
201  B'.  Quare  magis  vitaverit  scandalum 
Gentilium  quam  Pharisaeorum,  201 A'.  Alii 
scandalizati  sunt  ex  divina  ejus  majesta- 
te,  alii  cx  humana  ejus  humilitate,  136 C. 

—  Quomodo  legem  impleverit,  61 B,  63 A, 
ct  tamen  interdum  transcenderit,  491 D.  Sab- 
batum  non  violavit,  quo  sensu,  61 B'.  Cur 
leprosum  tetigerit,  contra  legis  prohibitio- 
nem,  99 A,  491 A'.  —  A  mulieribus  devotis 
victum  sumpsit,  quare,  559  C.  —  Cur  fugerit 
illos  qui  eum  regem  proclamare  volebant, 
176  C,  Herodem  post  Joannis  incarceratio- 
nem,  174 C,  587D,  et  Pharisaeos  insidiantes, 
149  C.  —  Quanam  de  causa  in  montem  as- 
cenderit  orarc  solus,  176  C,  vel  in  desertum 
sccesserit,  105A,  331 A',  et  quomodo  vitam 
instituerit  solitariam,  484 IV.  —  Non  ex  im- 
patientia,  sed  ex  zelo  justitiae,  Scribas  et 
Pharisaeos  increpavit,  178  C;  filios  autem 
Zebedsei  de  nimio  zelo  reprehendil,  608 A'. 

—  Pius  magister  discipulis  suis  quietem 
concessit,  sed  non  longam,  337B'.  Jllos  so- 
lcbat  osculari  ad  se  redeuntes,  554  C.  —  De- 
votione  simplicium  delectabatur,  5871).  Par- 
vulos  quam  blande  receperit,  2151);  quos 
complexans,  quid  significaverit,  345  I).  — 
Erat  tamen  ctiam  peccatorum  amicus,  quo 


sensu,  141 1),  497 B*,  548 C.  Peccalores  ad 
quos  ingressus  est  vere  poenitentes  fuerunt, 
1241)',  et  qui  illum  corporaliter  receperunt 
in  mundo,  etiam  spiritualiter  receperunt, 
133  A.  Mariam  Magdalene  quomodo  Chri- 
stus  praedicatione  sua  converlerit,  551  B,  et 
illi  poenitenti  peccata  remiserit  multa,  etiam 
quoad  poenam,  556  C.  —  Quid  narretur  de 
vultu  ejus  tristibus  consolalionem  ingeren- 
te,  486A.  —  Non  venit  ministrari,  sed  mini- 
strare,  quo  sensu,  2261)'.  Quomodo  quatuor 
ordinum  minorum  officia  impleverit,  471 A'. 

—  Quomodo  peccata  remiserit,  555A,  557B. 

—  Multa  fecit  et  dixit  quae  in  Evangelio  non 
scripta  sunt,  557  C.  —  Cf.  Apostoli,  Evange- 
lium,  Lex,  Parabolae. 

De  Christi  miraculis.  Nullus  in  V.  T.  tot 
et  tanta  fecit  signa  ac  Christus,  120A,  184 A', 
586  D,  cujus  innumerabilia  fuerunt  mira- 
cula,  484 A,  sed  pauca  specialiter  scripta, 
542A.  —  Miracula  fecit  Christus  propria 
virtute,  ut  Deus,  470 A',  et  creata  potesla- 
te,  ut  homo,  470B'.  Quomodo  illa  per  hu- 
manitatem  suam  operatus  sit,  99A,  M7A', 
492 C,  nempe  per  animam,  482D,  per  cor- 
pus,  228  A,  339  A',  484  C,  per  manus,  98  D', 
215  B',  etiam  per  vestimentum,  1161).  — 
Quos  corpore  sanavit,  illos  curavit  et  in  ani- 
ma,  50 C,  228B,  542 D',  579A',  corporum  cu- 
ram  ordinando  ad  animarum  salutem,  503C. 
Interdum  sua  miracula  occultari  jussit.  in- 
terdum  vero  publicari,  quare,  H8A',  149D', 
336  C,  574  C,  et  utrum  peccaverint  qui  si- 
lentium  de  illis  praeceptum  non  servave- 
runt,  118  B',  332  A.  Modo  rogatus,  modo  non 
rogatus  signa  fecit,  quanam  de  causa,  483  B'. 
Varia  ejus  miracula  summatim  recensentur, 
541 B',  542D'.  In  illis  magis  mirandus  est 
modus  agendi  quam  actio,  99B,  et  Pharisaei 
nulla  ex  parte  illa  poterant  calumniari,232B'. 

—  Quomodo  supra  mare  Genesareth  ambu- 
laverit,  176B',  et  Petrum  ambulare  jusserit, 
177  A;  necnon  tempestatem  sedaverit,569C. 

—  Qualiter  panes  bis  multiplicaverit,  175A, 
184  B.  —  Quomodo  transfiguratus  sit  in 
monte  Thabor,  194  C,  596 D,  et  quare,  595 B', 
596 D'.  Cur  dumtaxat  tres  Apostolos  secum 
assumpserit,  595 D',  et  quare  Petrum,  Jaco- 
bum  et  Joannem  elegerit,  596 A.  Claritas 
ejus  qualis  tunc  fuerit,  194 IV,  195C,  596 C, 
et  veslimenta  ipsius  an  fuerinf  immutata, 
1951),  597B'.  Pluribus  de  causis  eodem  tem- 
pore    apparuerunt  Moyses  et  Elias,    195  C, 


(»38 


INDRX    AN.U.YTICUS 


597  C,  de  Christi  passione  loqucnlos,  196  C. 
Cur  cliam  manifestata  sit  tota  Trinitas, 
197A';  quale  testimonium  a  Patre  acoepe- 
ril  Christus  transfiguratus,  197 C,  599D', 
idcm  ac  in  suo  baptismo,  quare,  197  B'. 
Adfuif  ctiam  Spiritus  Sanctus,  cur  sub  for- 
ma  nubis  lucentis,  OOOB.  De  illa  transfigu- 
rationc  Christus  silcntium  praecepit, quanam 
de  causa,  198B,  0001)',  601B.  —  Sanavit 
multos  surdos  et  mutos,  ac  caecos  et  debilcs, 
340  A',  necnon  quamplures  leprosos,  542 C, 
sed  praetcr  caecum  et  claudum  de  quil)us 
loquitur  Joannes,  incertum  est  an  curati 
fuerint  alii  a  nalivitate  caeci,  claudi  vel  sur- 
di,  542A.  —  Quomodo  sanafi  fuerint  varii 
daemoniaci,108B,  U8D',  152B,  199C,  330B', 
3421),  480B.  602  C\  et  quo  sensu  Christus 
in  potesfate  et  virfute  imperaverit  immun- 
dis  spiritibus,  4821).  Quare  daemoni  silenti- 
um  imposuerit  etiam  vera  proferenti,481D', 
et  illum  esse  Dci  Filium  confitenti,  484B'. 
—  Cur  lcprosum  sanatum  ad  sacerdotes  mi- 
serit,  991),  491 A'.  —  Mulierem  Chananaeam 
pro  filia  sua  orantem  quomodo  primum  re- 
pellere  visus  sit,  183A,  deinde  autem  lau- 
daverit  et  exaudierit,  183  C.  —  Surdum  et 
mutum  in  Decapoli  quare  apprehenderit  se- 
orsum,  339  A',  qualiter  sanaverit,  et  cur 
tunc  ingemuerit,  necnon  postea  ad  Lazari 
sepulcrum  lacrimatus  sit,  339 C.  —  Quomo- 
do  juxta  Bethsaidam  caeoum  illuminaverit, 
340  C,  et  quare  non  in  instanti,  sed  paula- 
tim,  341 B.  Alios  prope  Jericho  duos  csecos 
sanavit,  227 A',  346 A',  quorum  tetigit  ocu- 
los,  quare,  228 A.  —  Quomodo  ambo  pa- 
ralytici  in  urbe  Capharnaum  curati  fue- 
rint  :  alter  servus  centurionis,  102 D',  aller 
per  tectum  translatus,  cui  dimissa  sunt  pec- 
cata,  493  C.  In  eadem  urbe  multos  infirmos 
sanavit.  484 B,  quare  per  manus  impositio- 
nem,  484  C.  In  domo  Petri  et  Andreae,  483  B, 
quomodo  socrum  Simonis  a  febri  liberave- 
rit,  483  C.  Qualiter  sanatus  fuerit  homo  ha- 
bens  manum  aridam,  503A',  et  mulier  a 
fluxu  sanguinis  curata  sit,  579 A.  —  Quare 
Christum  tangere  quaesierint  omnes,  507  A', 
et  quo  sensu  virtus  de  illo  exierit  ad  sanan- 
dum,  507  B',  508  D'.  —  Quomodo  Christus 
evaserit  manus  eorum  qui  illum  praecipitare 
conabantur  prope  Nazareth,  478  C,  479 A, 
et  quale  prodigium  tunc  accidisse  narretur, 
479  C.  Illo  jubente,  487A,  Petrus  ejusque  so- 
cii  concluserunt  copiosam  piscium  multitu- 


dincm,  4871),  miraculose  adunatam,  quibus 
modis,  488  C.  Pcr  statercm  in  ore  piscis 
creatum  Christus  tributum  solvit,  201  C.  — 
Cur  in  desertuni  secesserit  post  miracula, 
4841)',  492A.  —  Filium  viduae  Naim  quomo- 
do  suscitaverit,  S36D,  537 A',  cliam  spiritu- 
aliter,  537  C,  et  quare  tanta  misericordia 
rnotus,  536  C,  537  A.  Filiam  Jairi  quam  po- 
tenter  ad  vitam  revocaverit,  581 B';  cur  il- 
lius  manum  tcnens  et  simul  clamans,  581  C, 
coram  tribus  tantum  Apostolis,  580 D.  Tres 
mortuos  corporaliter  suscitavit,  per  quos 
dcsignatur  triplex  genus  spiritualis  resurre- 
ctionis,  538 A'.  —  Verus  Deus  probatus  est 
quum  secreta  cordium  revelavit,  4941),  pro- 
pria  virtute  imperialique  modo  signa  fecit, 
5321)',  et  miraculorum  potestatem  Apostolis 
transmisit,  583  C. 

De  Christi  gestis  ante  passionem.  Fre- 
quenter  Christus  praenuntiavit  se  passurum, 
quare,  200  C,  224  D'.  —  Sabbato  ante  Palmas 
erat  in  domo  Simonis  leprosi,  281 A',  ubi 
caput  ct  pedes  ejus  unxit  Maria  Magdalene, 
282 A,  283 B,  quam  Jesus  defendit,  quonam 
modo,  283B'.  —  In  die  Palmarum  veniens 
Bethphage,  quid  ibi  egerit,  228D.  Dominum 
se  affirmans,  229 D,  quomodo,  requisitis  per 
discipulos  asina  ct  cjus  pullo,  229A,  super 
utrumque  animal  sederit,  230B,  et  sic  Ju- 
daeos  et  Gentiles  sibi  subjiciendos  significa- 
verit,  230  C.  Ovantes  turbae  clamabant  :  Be- 
nedictum  quod  venit  regnum  patris  nostri 
David,  quo  sensu,  346 D.  Qualiter  Jerusalem 
ingressus  sit,  231 A,  ejeceritque  de  templo 
vendentes  et  ementes,  231  C,  quanto  mira- 
culo,  347B,  4781)'.  Quomodo  caecos  et  clau- 
dos  ibidem  curaverit,  232B,  et  principes  sa- 
cerdotum  indignantes  confutaverit,  232 B'. 
Quare   postea  Bethaniam   secesserit,  232 D'. 

—  Die  sequenti  ficulneae  sterili  cur  male- 
dixerit,  233B.  Viduam  pauperem  laudavit 
propter  duo  minuta  in  gazophylacium  mis- 
sa,  quo  sensu,  349A.  Quomodo  illum  esse 
Christum  Judaei  cognoverint,  240  B',  etsi  illos 
latuerit  ejus  divinitas,  240D'.  Illum  occidere 
quare  voluerint  Judaeorum  principes.  237B'. 
Quomodo  Christus  Scribis  et  Pharisaeis  ma- 
ledixerit,  252  C.  —  Feria  tertia  post  Palmas, 
egressus  de  templo,  Bethaniam  petiit,  258  C. 
Quod  praedixit  de  templi  destructione  potest 
etiam  referri  ad  ultimum  judicium,  259B'. 

—  Feria  quarta  mansit  in  Bethania,  quare, 
280B'.  Eadem   die  consilium   contra  illum 


INDKX    ANALYTICUS 


639 


fecerunt  principos  sacerdotum  et  scniores 
populi,  2801)'.  A  quibus  traditns  sit  in  mor- 
tem,  224C.  Quomodo  illum  vendiderit  Ju- 
das,  284  C,  et  quare  pro  triginta  argenteis, 
284 D'.  —  Feria  quinta  ultimam  coenam 
fecit;  apml  quemnam,  2861)'.  Qualiter  se 
tradendum  esse  denuntiaverit,  287 A\  quo 
duplici  signo  proditorem  indicaverit,  2871)', 
288A,  quam  pie  simul  et  terrihiliter  Judam 
admonuerit,  2881)',  cujus  scelus  in  Psal- 
mo  xi,  prssnuntiatum  est,  288  C.  Christus, 
Pascha  seu  Agnus  paschalis  vocatus,  286 A, 
panem  non  fermentatum,  286C,  in  corpus 
suum  transsuhstantiavit,  289„\,  per  verba 
consecrationis,  quorum  sensus  ex|ionitur, 
280 C.  Quid  tunc  fregerit,  289  A.  Ut  creditur, 
ipse  corpus  suum  et  sanguinem  sub  sacra- 
mento  accepit,  290B,  ct  Judae  etiam  tradidit, 
28915.  Quanta  illius  caritas  in  Eucharistia, 
290  C,  et  quare  illam  consecraverit  post  agni 
paschalis  comestionem,  2!)0A.  —  Ante  pas- 
sionem  suam  Extremam  unctionem  insti- 
tuit,  337 C.  —  Apostolorum  dispcrsionem 
prsedixit,  Zachariam  allegans,  quo  sensu, 
290  B\ 

De  Christi  passione.  Quare  Christi  passio 
dicatur  cxcessus,  196  C,  598 A.  —  Qui  illum 
occidcrunt  magis  peccaverunt  quam  Sodo- 
mitae,  126A\  —  Quomodo  Cbristus  languo- 
res  nostros  tulerit,  et  dolores  nostros  porta- 
vcrit,  10413',  superabundanter  pro  nobis  pas- 
sus,  462  0',  et  nobis  in  omnibus  promeritus, 
462 D.  Quanta  mansuetudinis  et  patientiae 
exempla  in  passione  dederit,  29313',  296D, 
298 A\  303  C,  304 A.  —  Quo  sensu  contrista- 
tus  in  borto  Gethsemani,  29213,  293A\  mor- 
tem  naturali  affectu  abhorruerit,  292  C,  etsi 
ad  illam  paratissimus  fuerit  secundum  vo- 
luntatem  et  rationis  judicium,  293  C.  Gratio 
ejus  in  eodem  horto  qualis  fuerit,  29313, 
quare  tribus  vicibus  repetita,  2941),  quo  sen- 
su  conditionalis,  293  C,  et  exaudita,  294C; 
quomodo  nobis  imitanda.  2931).  Quo  sensu 
impossibile  fuerit  ut  Cbristus  non  biherel 
calicem  passionis,  293  D,  2961)'.  Quomodo 
in  agonia  factus  sit,  294A',  et  ab  angelo  con- 
fortatus,  29413'.  Tempore  passionis,  superior 
pars  ejus  animae  in  inferiorem  noir  redun- 
davit,  quo  sensu,  294A'.  —  Ingenti  affectu 
obviam  ivit  adversariis  suis,  295  A.  Quare 
Judae  osculum  acceperit,  29515',  antcquam 
sua  voce  Judaeos  prosterneret,  296  A.  —  Pri- 
mum  ad  Annam  duclus  est,  quare,  297 A\ 


Falso  coram  Caipba  accusatus,  29815,  cur 
tacuerit,  298A',  et  deinde  pontifici  interro- 
ganti  se  Filium  Dei  esse  responderit,  29815'. 
Quomodo  Petrum  respexerit  el  converteril 
post  illius  triplicem  negationem,  300D'.  Ab 
hora  captionis  suae  usque  ad  auroram  duris 
poenis  afflictus  est,  3011).  —  Ductus  est  ad 
Pilatum,  quomodo  vinctus,  301D'.  Coram 
eodem  accusatus,  30315',  quid  illi  dixerit, 
303C\  Quare  gravissime  jussus  sit  flagellari, 
304  C.  Illi  Barabbas  antepositus  est,  quanta 
excaecatione,  305C,  et  quomodo  exauditi  sint 
Judaei  qui  postulaverunt  sanguinem  ejus  cs- 
se  super  se  et  super  filios  suos,  303  C.  — 
Antequam  judicarctur  ad  morlem,  30613,  in 
praetorio  illusus  ct  spinis  coronatus  est,  quo- 
modo,  306D,  et  an  jussu  Pilati  vel  persua- 
sione  Judaeorum,  milites  Cbristum  tam  in- 
digne  cruciaverinl,  307  A.  —  Crucem  suam 
primum  bajulavit,  sed  postea  onus  illud  Si- 
moni  Cyrenaeo  impositum  est,  quare,  307  C. 
In  Calvariae  loco  quale  vinum  Christo  obla- 
tum  sit,  307 C\  353B,  et  quantum  ille  siti 
laboraverit,  308A.  Quia  quatuor  erant  mi- 
lites  custodicntes,  ejus  vestimenta  in  quatu- 
or  partes  divisa  sunt.  308  C,  praeter  tunicam 
inconsutilem  et  artificiose  elaboratam,  3081), 
a  Beata  Virgine,  ut  creditur,  308 C.  —  Chri- 
stus  in  c.ruce  nudus  suspensus  est,  308  C, 
quota  hora,  353C,et  cur  inter  duos  latrones, 
309B.  Qualis  inscriptio  supcr  caput  ejus 
posita  sit,  308 D\  et  quare,  309A.  Cur  non 
descenderit  de  cruce,  sicut  injuriose  illum 
exhortabantur  Judaei,  3091)'.  Ipsum  etiam 
duo  latrones  illudebant,  sed  postea  unus  cx 
illis  poenitentiam  cgit,  quare,  310  C\  353 A\ 
et  quam  benignum  Christum  expertus  sit, 
311 A.  Quomodo  tunc  tenebrae  factae  sint 
super  universam  terram,  311 A,  per  tres  ho- 
ras,  311  C,  et  quid  de  hoc  narret  Dionysius 
Areopagita,  311  C.  —  Quanta  tormenta  Chri- 
stus  pertulerit  in  cruce,  312 C,  et  quo  sensu 
fuerit  a  Deo  derelictus,  312D.  Mors  crucifixo- 
rum  quare  gravissima,  312  C.  Eliam  a  Chri- 
sto  erucifixo  vocari  quinam  dixerint,  312.V, 
35315'.  —  Emisit  spiritum  quanam  cum  li- 
bertate,  3I2D',  et  quanto  clamore  praemisso, 
quo  audito  credidit  centurio  illum  essc  Fi- 
lium  Dei,  313A,  3531)'.  Post  mortem  illius 
quodnam  templi  velum  scissum  fuerit,313B, 
ct  ad  quid  significandum,  313  C.  Cur  eodem 
tempore  terra  supernaturaliter  mota,  petrae 
scissae,  et  monumenta  aperta  sint,  313D.  — 


(JiO 


INDEX    ANALYTICUS 


Jesus  crucifixus  pcr  serpentcm  aeneum  figu- 
ratus  erat.  2791).  Ex  latere  ejus  in  cruce 
dormientis  sacramenta  N.  L.  fluxerunl  el 
cflicaciam  acceperunt,  3681).  Est  liber  in 
quo  resplcndet  quidquid  ad  salutem  per- 
linet,  2791).  Noa  tantum  in  cruce  sed  a 
principio  creationis  animae  suse  se  ipsum 
tanquam  hostiam  obtulit,  472  C.  —  Redem- 
ptio  nostra  per  ejus  passionem  completa 
cst,  401 D',  et  ad  omnes  se  extendit,  quo 
sensu,  -498 D.  Qualiter  genus  humanum  ah 
omni  peccato  liheraverit,  18 A\  et  quam  sa- 
picnter  nostram  salutem  operatus  sit,  3. 

De  Christi  resurrectione  et  ascensione. 
Resurrectionem  suam  quomodo  Christus 
praedixerit,  298  C,  317 A\  —  Quare,  curan- 
tibus  Joseph  ab  Arimathaea,  31413',  et  Nico- 
demo,  315A,  sepultus  sit  in  novo  sepulcro, 
314 L)\  et  honorabili  modo,  315  C.  Quo  sensu 
ibidem  manserit  tribus  diebus  et  tribus  no- 
ctibus,  157 D.  —  Qualiter  visitaverit  et  illu- 
minaverit  in  limbo  detentos,  408B'.  —  Quo 
sensu  in  resurrectione  sua  regnum  suscepe- 
rit,  320 A.  —  Surrexit  de  sepulcro  ante  la- 
pidis  revolutionem,  317 A,  utrum  in  aurora 
an  media  nocte,  355  C  Custodes  autem  il- 
lius  resurrectionem  non  viderunt,  sed  no- 
verunt,  quomodo,  319A.  Terraemotus  qui 
secutus  est  Christi  resurrectionem,  produ- 
ctus  est  ab  angelo,  3161)',  qui  deinde  revol- 
vit  lapidem  sepulcri,  quare,  317A,  354D', 
muiieribus  Salvatoris  resurrectionem  an- 
nuntiavit,  317 A\  ct  illas  misit  ad  hanc  an- 
nuntiandam  discipulis,  317  C,  specialiter  Pe- 
tro,  quare,  317D\  355A'.  Quinquies  apparuit 
Jesus  in  die  Paschae,  31813',  et  quinquies 
postea,  318C.  —  Quomodo  Mariae  Magdale- 
ne  apparuerit,  primum  soli,  318B,  et  de- 
inde  cum  aliis  mulieribus,  318 C;  quare  in 
prima  apparitione  1111  prohibuerit  suos  pedes 
tangere,  318  D.  Duobus  discipulis  cur  in  ali- 
ena  effigie  sese  ostenderit,  356B.  Fratres  vo- 
cavit  discipulos  suos  post  resurrectionem, 
quare,  318 A\  —  In  die  Asccnsionis  undecim 
Apostolis  apparuit,  356A';  erantne  cum  illis 
etiam  alii  discipuli,  356B'.  Quo  sensu  lunc 
novissime  sese  manifestaverit,  356 C.  Ex- 
probravit  incredulitalem  eorum,  quomodo, 
356D\  et  misit  eos  in  universum  mundum 
ad  praedicandum  Evangelium  omni  creatu- 
rae,  320  C,  357  C,  promittens  illis  miraculo- 
rum  potestalem,  357  C\  et  plus  conferens 
quam  promisit,  358  C.  Quomodo  ad  coelum 


empyreum,  qui  est  proprius  ejus  corporis 
locus,  273 B\  ascenderit  sua  virlute  divina, 
358C\  sed  ef  per  dotem  agilitatis,  358D\ 
nube  illum  suscipiente  et  duobus  angelis 
postea  apparentibus,  quare,  359  A.  Quo  sen- 
su  sedeat  a  dextris  Dei,  359  A,  sine  fine  re- 
gnaturus,  388  D. 

De  Cliristo  sanctificatore.  Quanto  mira- 
culo  Christus  mundum  ad  se  converterit, 
61)',  238  C,  488  D\  567 D.  —  In  utero  Virgi- 
nis  tam  humanam  naturam  quam  Eccle- 
siam  sibi  desponsavit,  499 C.  Quomodo  suo 
corpori  mystico  uniatur,  132  C.  In  Ecclesia, 
cujus  est  sponsus,  113 C,  et  caput,  203D, 
semper  inhabitat  per  praesentiam  spiritua- 
lem,  114 A,  320D',  321  A,  per  fidem  et  gra- 
tiam.  atque  per  sacramentalem  exsistenti- 
am,  26413'.  —  Quod  fit  membris  ejus,  flt 
capiti,  203A\  278B.  Quomodo  sua  vestigia 
sequentibus  prolinus  obviet,  175A,  et  in  me- 
dio  sit  eorum  qui  congregantur  in  ejus  no- 
mine,  210B.  —  Qui  non  est  cum  illo,  con- 
tra  illum  est,  quo  sensu,  607 D,  et  tamen 
qui  non  est  adversus  illum,  pro  illo  cst, 
607 B.  Qualis  sit  ejus  unio  cum  anima  de- 
vota,  241  C.  —  Sicut  fulgur  advenil  in  Eccle- 
sia,  265A\  quam  benignus  erga  pceniten- 
tem,  211  D,  et  quam  terribilis  erga  immise- 
ricordem,  212  C.  Qualiter  tribulentur  ejus 
praesentia  carentes,  176 A\  quos  non  statim 
visitat,  ut  ipsorum  meritaaugeantur,  176  C, 
sed  tandem  potenter  adjuvat,  177  C,  et  om- 
nino  pacificat,  17713'.  —  Quomodo  spiritua- 
liter  reficiat  sequentes  se  in  solitudinem, 
185B'.  Qualiter  dona  Spiritus  Sancti  confe- 
ral,  4721)'.  Ejus  meritum  nobis  applican- 
dum  est  per  sacramcnta  Ecclesiae,  vel  per 
fidem  et  caritatem,  18A'.  Quo  sensu  aliquis 
dignus  sit  illi  servire,  37A.  Quomodo  Chri- 
stus  spiritualiter  generetur,  567B',  cujus  fe- 
licior  est  conceptio  spiritualis  quam  carna- 
fis,  568A'.  —  Multiplici  modo  est  signum 
cui  contradicitur,  4301).  Quomodo  spiritua- 
liter  mortuos  suscitet,  582B',et  manum  im- 
ponat  omnibus  qui  contriti  ad  eum  acce- 
dunt,  484D.  Per  corpus  ejus  genus  huma- 
num  in  corpore  et  anima  sanandum  est, 
484  C.  —  Auctoritate  ejus  dics  dominica  loco 
sabhati  celebralur,  502  B\  —  Cf.  Anima,  Ec- 
clesia. 

De  Christo  judice.  Quomodo  Christo  ju- 
dicium  competat  etiam  secundum  humani- 
tatem,  452  C,  et  quo   sensu  ab    illo    igno- 


INDEX    ANALYTICUS 


641 


rctur  ultimi  judicii  dics,  268B'.  Qualiter 
tunc  sicul  fulgur,  2651),  in  nubibus  venturus 
sit,  207  C,  cum  corpore  glorificato,  2761)', 
et  sessurus  super  scdem  majestatis  suae, 
277B,  ad  reddcndum  unicuique  secundum 
opera  cjus,  193  B'.  Ejus  imperio  mortui  sur- 
gent,  267  A'.  Ut  Dcus,  Cbristus  judicabil  per 
auctoritatem  ;  ut  bomo,  per  exsecutionem, 
219  C.  Quo  sensu  venturus  sit  in  majestate 
sua  et  Patris  et  angelorum,  594  C.  Tunc  ap- 
parebunt  in  ccelo  crux  ejus,  ceteraque  Pas- 
sionis  arma,  267 A.  —  Judex  non  durus  sed 
justus,  275 C,  statuet  oves,  id  est  electos,  a 
dextris  suis,  277  C,  et  hoedos,  id  est  repro- 
bos,  a  sinistris,  277 A';  omnia  abscondita 
manifestabit,  nisi  interim  in  confessione 
aperiantur,  335B  ;  proprioque  ore  ultimam 
sententiam  pronunliabit,  150D\  quibusnam 
vcrbis,  277B',  278A'.  In  illa  die  pcrfecte  sibi 
copulabit  totam  Ecclesiam,  271  C.  —  Cf.  Ju- 
dicium. 

CHRYSOSTOMUS  (S.),  Constantinopolitanus 
cpiscopus,  quid  sentiat  dc  tribus  quatcrdenis 
generationum  in  Christi  genealogia,  15 C. 
Quid  referat  de  Isaia  propriam  mortcm 
praediccnte,  11A',  etde  exspectatione  stellae 
qua3  Magis  apparuit,  22 A'.  Quomodo  oran- 
dum  sit,  edocet,  78 B.  Citatur  saepius,  6A', 
9B',  10  C,  12 D',  etc.  (Mignc  Patrol.  gr.  tom. 
47-64.) 

CIBUS  non  est  accipiendus  nisi  benedictione 
prsemissa,  588  A'.  Ex  natura  sua  bonus,  po- 
test  esse  occasio  spiritualis  immunditiae, 
180A.  Ejus  purior  pars  in  corpus  comeden- 
tis  convertitur,  18 IB'. 

CIBCUMCISIO  fiebat  octavo  die  a  nativifate, 
399  C,  non  sine  gravissimo  dolore,  422 B,  et 
in  ea  imponebatur  nomen,  399 C.  —  Quare 
circumcidi  voluerit  Cbristus,  421 B'.  —  Spi- 
ritualiter,  quomodo  circumcidi  dcbcamus, 
4-22  A. 

CIRCUMINCESSIO  in  Trinitate,  quid  sit,  460B'. 

CIVITAS  supra  montem  posita,  quid  signifi- 
cet,  60  C. 

CLARITAS  Christi  in  Transfigurationc,  qualis 
fucrit,  1941)',  195  C,  596  C,  ct  quid  designa- 
verit,  597 B.  —  Glaritas  tanto  copiosior  erit 
in  corporibus  glorificatis,  quanto  eorum  ani- 
mae  Deum  clarius  vidcbunt,  168 D. 

CLAUDI  duplicis  generis  aCbristo  curati  sunt, 
542B.  Spiritualiter,  quinam  sint  claudi,  ct 
quomodo  ambulent,  136 D,  543 B. 

CLAUSTRALIS  religiosus  perjuro  deterior  in- 

T.  11. 


venilur,  si  professionem  suam  implcre  non 
satagat,  592  D. 
CLAVI    Christi    apparebunt    in    die   judicii, 

207  A. 

CLAVIS,  in  spiritualibus  quid  sit,  189C,  I91A. 
Poteslas  clavium  in  quo  resideal,  1891)',  ct 
quando  data  sil  omnilms  Apostolis,  191 A. 
Utrum  sint  dum  clavcs  i-caliter  condistin- 
ctae,  190  A,  191 A. 

CLEMENS  Alexandrinus  tcstatur  evangclium 
S.  Marci  a  S.  Pctro  approbatum  fuisse,  325. 
(Migne  Patrol.  gr.  tom.  8  et  9.) 

CLEMENS  (S.)  Papa,  quid  narret  in  suo  Itine- 
rario  de  S.  Petri  pcenitentia,  301  C.  (Migne 
Patrol.  f/r.  tom.  1.) 

CLERICI  quinam  sint  acediosi,  504  C.  Clericos 
saecularibus  negoliis  se  implicantes  Clirislus 
de  Ecclesia  repellit,  232  A. 

COELUM  cst  corpus  spbaericum,  «  ubique  aeque 
remote  distans  a  terra  »,  267 D'.  Si  vespere 
rubcat,  serenitalem;  si  mane,  tcmpestatem 
praenuntiat,  quare,  186  C.  Coelum  ct  terra 
transibunt,  quo  sensu,  268  C.  Coelum  post 
dicm  judicii  pulchrius  crit,  268C.  Coelorum 
summum  quid  sit,  267  C.  —  Coelum  empy- 
reum  est  proprius  locus  coi'poris  Christi, 
273B',  et  Beatorum,  217A,  273C.  Quare 
thronus  Dei  vocetur,  69B,  2o4D.  In  princi- 
pio  mundi  creatum  fuit,  277B',  et  electis  tri- 
plici  sensu  paratum,  277  C.  Ibi  nullus  se- 
nescit,  sed  sempiterna  juventus  consistit, 
355A.  —  Begnum  ccelorum  quid  sit,  31 D, 
53 D,  et  cur  primse  ac  ultimae  beatitudini 
tanquam  praemium  assignetur,  57 C.  — 
Quomodo  coeli  aperti  sint  super  Christum 
baptizatum,  39A,  454D'.  —  Per  coelos  in 
quilms  Deus  residet,  intclliguntur  vcl  Beati, 
7i)B',  et  sancti  homines,  79 C,  vel  cceli  ma- 
teriales,  79 B'.  —  Signum  de  coelo  quodnam 
petierint  Pharisaei  et  Sadducaei,  186 C. 

COENACULUM  in  quo  coenam  ultimam  fecit 
Christus,  cujus  fuerit  domini,  286  D'. 

COGITATIONES  sunt  verba  mentalia.  quse  per 
verba  vocalia  exprimuntur,  182A.  — Cogita- 
tiones  aliorum  homo  cognoscere  nequit.  nisi 
Dco  revelante,  152C.  Cogitationum  mala- 
rum  incensor  non  actor  est  diabolus,  182  C. 

COGNITIO  hominis  intellectiva  a  sensitiva  su- 
mit  exordium,  562  C. 

COLLEGA  bonus  de  lapsu  sodalis  sicut  de  pro- 
prio  dolet,  287B'. 

COLLIS  omnis  humiliabitur,  quo  scnsu,  443  D. 

COLUMBA,  quomodo  et  quare  Spiritum  San- 

41 


G42 


1NDEX    ANALYTICUS 


ctum  repraesentaverit,39D  40A,455B,600B. 
Designal  etiam  Christum,  424 B,  gratiam  vi- 
tae  praesentis,  600  C,  simplicitatem  et  man- 
suetudinem,  424(1  455  C.  Quomodo  simpli- 
ces  ut  columbae  inveniamur,  12(11).  —  Co- 
lumbae  erant  pauperum  hostiae,  232A,423D'. 
Quare  columbarum  pulli  pro  purificatione 
matrum  oblati  sint.  424  D. 

COMPASSIO  Marise  quam  fructuose  meditan- 
da,  43115'. 

COMPBEHENSOB  quilibet  cbarius  videt  et  ar- 
dentius  diligit  Deum  quam  aliquis  purus 
viator,  138D',  546B.  —  Quo  sensu  Cbristus 
fuerit  comprebensor  simul  et  viator,  454D, 
4(53  D,  505 D. 

CONCILIA  generalia  a  Spiritu  Sancto  regun- 
tur,  210  C. 

CONCOBDIA  quam  sit  utilis.  209D',  210B. 

CONCUPISCENTIA  quandonam  sit  voluntaria 
et  mortale  peccatum,  67 A.  Triplici  concu- 
piscentiae  respondet  triplex  tentatio,  43  C. 
Praeceptum  Decalogi  de  concupiscentia  quo 
sensu  a  Judaeis  intellectum  sit,  66  D'. 

CONDEMNATIO  non  quaevis  scd  inordinafa  ve- 
tatur,  524  C.  —  Licet  reos  condemnare,  etiam 
ad  mortem,  524  D,  et  aperte  peccantes  dam- 
natione  dignos  asserere,  5241). 

CONFESSIO  duplex  est,  nempe  propriae  culpae, 
et  laudis  divinae,  143  C,  432  C.  — Confessio 
sacramentalis  instituta  est  a  Christo,  32 D, 
cujus  passionis  merito  datur  gratia  salubri- 
ter  confitendi,  431  B\  Ad  illam  tenetur  etiam 
qui  per  contritionem  a  peccato  curatus  est, 
99 B',  491  B\  Omnia  abscondita  manifestabit 
Salvator  in  die  judicii,  nisi  interim  in  con- 
fessione  aperiantur,  335  B.  Confessores  poe- 
nitentias  nimis  graves  injungere  non  debent 
noviter  poenitentibus,  500 D.  —  Quaenam 
confessio  baptismum  Joannis  praecesserit, 
328  C\  —  Confessio  fidei  quomodo  remune- 
retur,  130  B'. 

CONJUGES  in  religionem  ingredi  volentes  quo- 
modo  separari  possint,  214A.  —  Cf  Matri- 
monium. 

CONSILIUM  Dei  Pbarisaei  et  Scribae  spreve- 
runt,  quo  sensu,  546 B\  547 B.  —  Consilia 
evangelica  utrum  difficilius  adimpleantur 
quam  praecepta  moralia,  146  B\  —  Per  con- 
silium  etiam  intelligitur  traclatus  de  poena 
infligenda,  63B\ 

CONSOLATIO  quomodo  lugentibus  conceda- 
tur,  541)',  511  C,  et  quo  sensu  animam  refi- 
ciat,  145B'. 


CONSUETUDO  cst  altera  natura,  501  A\  Habet 
vim  legis  si  bona  sil  et  laudabilis,  434  C\ 
Difflcillime  convertuntur  mole  consuetudi- 
nis  impiae  depressi,  339 D\  495(1'. 

CONSUMMATIO  saeculi  quomodo  peragenda 
angelorum  ministerio,  168 A,  259  C. —  Vide 
Judicium. 

CONTEMPLATIO  mentem  Deo  infigit,  381 A' ; 
per  illam  Christus  spiritualiter  concipitur, 
159B' ;  et  ex  illa  procedit  exsultatio,  394A'. 
Certum  non  exigit  locum,  381  A\  qui  tamen, 
si  sublimis  sit  seu  opportunus,  excitat  ad 
Deum  ferventer  contemplandum,  176C.Con- 
templativae  vitae  exercitiis  quomodo  vacan- 
dum  in  solitudine,  492A.  —  Ad  contempla- 
tionem  quomodo  disponant  virtutes  et  do- 
na,  56B,  virginitas,  215A,  humilitas,  146A, 
mansuetudo,  53 D',  ordinata  tristitia,  196 C\ 
Qualiter  fleant  ad  altissimam  contemplatio- 
nem  evecti,  51 1B.  Munditia  cordis  cum  ar- 
denti  contemplatione  Dei  identificatur,  56 C. 

CONTEMPTUS  mundi  quomodo  a  Christo  prae- 
dicetur,  515  C\  Nemo  contemnendus,  quare, 
2051). 

CONTBITIO  peccato  aequari  debet,  quomodo, 
445 B.  Qui  per  illam  sanatus  est  a  peccato, 
nihilo  minus  sacerdoti  debet  confiteri,491B\ 
Per  contritos  corde,  quinam  intelligantur, 
472  B\ 

CONVENTUS.  In  medio  ejus  Deum  laudantis 
Christus  adest,  210  C. 

CONVEBSIO  mentis  in  quo  sistat,  145 B.  Mun- 
di  ad  Christum  conversio  quantum  sit  mi- 
raculum,  358 D,  4881)'. 

CONVIVIUM  quale  Matthaeus  Christo  fecerit, 
lllB',  et  quid  mvstice  significet,  113 C. 

COB  quandoque  pro  mente  accipitur,  182  C. 
Per  illud  etiam  desiderium  et  cogitatio  cor- 
dis  exprimuntur,  85A'.  Utrum  principale 
animae  sit  in  corde  vel  in  cerebro,  182B.  — 
Ex  abundantia  cordis  os  loquitur,  quo  sen- 
su,  529  C\  et  qua?  procedunt  de  ore,  de  cor- 
de  exeunt,  quomodo,  182A. 

COBBONA,  gazophylacium  seu  locus  oblatio- 
num  erat,  302  A\ 

COBNU  significat  potestatem,  402B',  regem, 
402  C,  vel  denuntiationem  magnae  rei,402A\ 
—  Cornu  salutis  quomodo  Christus  erexerit, 
402  A\ 

COBOZAIN,  civitas  supra  mare  Genesareth  si- 
ta,  pertinens  ad  fines  Zabulon  et  Nephthali, 
47 A\  de  impoenitentia  notatur,  142  B. 

COBPUS  est  animae  instrumentum  in  agendo, 


l.NUKX    A.NALYTICUS 


Gi3 


530 D.  Corpus  humanum  elementa  continet, 
el  ad  coeliformem  aeqUalitatem  reducitur, 
357A'.Corpus  glorificatum  ad  nutum  obedil 
animae,  358D',  el  quatuor  dotes  habet,  4(>:>>D. 
—  Corpora  ccelestia  incorruptibilia  csse  af- 
firmantur,  4541)'.  —  Ubicumque  fuerit  cor- 
pus,  illic  congregabuntur  et  aquilae,  (|uo 
sensu,  265  C. 

CORRECTIO  fraterna  omnes  obligat,  208A, 
semper  sed  non  ad  sernpei',  208  C.  Quando- 
nam  ejus  omissio  licita  sit,  208  C,  vel  illici- 
ta,  2081).  Quomodo  facienda,  339A',  520A, 
552 D',  et  accipienda,  209B',  23915'.  Quantae 
sit,  utilitatis  communitati,  2081)'.  —  Ordo 
corrcctionis  exponitur,  2071).  Quando  et  cur 
tesles  in  illa  adhibendi,  207  A',  209 C.  Indigni 
sunt  alios  de  parvis  accusare,  qui  magnis 
subjacent  vitiis,  178  C'.  Praelati  quomodo 
subditos  corrigere  deheant,  208 B,  et.  subditi 
praelatos,  208A'.  —  Publica  pcccata  qualiter 
corrigenda,  2081)'. 

CRASTINUM.  De  illo  semper  solliciti  csse  de- 
bemus  quoad  spiritualia,  non  autem  quoad 
temporalia,  quare,  89 R'. 

CHEATOK.  Illi  soli  innotcscunt  initium  et  con- 
summatio  mundi,  268  A'.  —  Yide  Dens. 

CREATURA  refertur  ad  Deum  relatione  reali, 
246 C.  —  Quid  in  illa  sit  potentia  obedicn- 
tialis,  107  D,  5691)'.  —  Rationalis  creaturae 
dignitas  quanta  sit,  75D,  248R';  de  illa  prae- 
cipuam  curam  habet  Deus,  871).  Quo  sensu 
liomo  dici  possit.  omnis  creatura,  357  C.  — 
Creaturae  inanimatae  non  obediunl  proprie 
nisi  Deo,  quo  sensu,  107.V.  —  Non  crealu- 
rse  substantia  sed  inordinatus  usus  condem- 
natur,  564  C;  creaturis  autem  finaliter  ad- 
heerere,  est  spirituale  adulterium,  157B.  — 
Divina  virtus  in  creaturis  relucet,  70A.  id- 
coque  qui  jural  per  illas  eadem  obligatione 
tenetur  ac  si  per  Deum  jurasset,  70A. 

CRUX  apparebit  in  die  judicii,267A.  Moraliter, 
quid  significct,  132C,  591  C.  Religiosorum 
crux  qualis  sit,  592B'.  —  Mors  crucifixorum 
quare  gravissima,  312  C. 

CUBICULUM,  spiritualiter  est  cor  hominis,77A\ 
Quomodo  in  illud  intrandum  sit  ad  oratio- 
ncm  faciendam,  77  C. 

CULICEM  colantes  el  camelum  glutientes  qui- 
nam  sint.  255D. 

CULPA  sine  gratiae  dono  non  rcmittilur, 
553  D. 

CUSTODES  sepulcri  Cliristi  resurrectionem  non 
viderunt  sed  noverunt,  quomodo,  319A.  Qua- 


liler  mentiri  edocti  sint,  319A,  et  quanta 

liujus  mendacii  absurditas,  3i9B. 
CYPRIANUS   (S.),  Carthaginiensis   episcopus, 

allegatur,  455B.  (Migne  Patrol.  lat.  tom.  4, 

col.  506.) 
CVRILLUS  (S.),  Alexandrinus  episcopus,  cita- 

tur,  472 R',   476  A',  481  D\  etc.  (Migne  Pa- 

trol.  gr.  tom.  68-77.) 
CYRINUS,  praeses  Syriae,  quomodo  fecerit  de- 

scriptionem  ab  Auguslo  edictam,  4101)',  et 

quare  a  Syria  illam  inceperit,  41 1R. 


D 


1LEMON,  spiritus  dicitur  ob  naturae  subtilita- 
tem,  diabolus  vero  ralione  peccati,  f!01R'. 
Aliquando  etiam  vocalur  leo,  101R,  fortis, 
154A,  inimicus  homo,  167R',  immundus, 
quare,  480 R.  —  Licet  natura  ejus  sit  hona, 
tota  tamen  inente  ad  malum  intentus  est, 
541  C,  a  Deo  inconvertibiliter  aversus,  411), 
96B',  et  peccat  in  omnibus  quae  agit,  480B, 
541 C.  Tanquam  Deum  se  adorari  desideral, 
44  B\  et  si  posset,  ipsam  Divinitatem  occide- 
ret,  481  A\  Quanta  illius  superbia,  467  C, 
invidia,  480A',  4811),  perfidia.  43D',  334B, 
571  B\  —  In  illo  permanserunt  naturalia  in- 
tegra,  276  C.  Illius  potentia  quanta  sit,  548  D. 
Utrum  aliquo  sensu  i!li  tradita  sint  mundi 
regna,  46  A,  4661)'.  Non  essentia?  animae  illa- 
bitur,  sed  per  tentationis  suggestionem  il- 
lam  aggreditur,  563  C,  dolens  nos  ascendere 
ad  beatitudinem  ex  qua  prolapsus  est,  563 D\ 
Incensor  non  actor  est  malarum  cogitalio- 
num.  182  C,  neque  cordis  occulta  rimatur, 
1821). 

Quomodo  Jcsum  tentaverit,  forte  in  for- 
ma  hominis  religiosi.  42 C.  —  Frequenter 
vacillavit  in  dignoscendo  Christo,  quomodo, 
421),  305A,  330A',  464A',  481  R\  tanfam 
de  illo  hahens  notitiain  quantam  ipse  Chri- 
slus  permisit,  465  C.  Si  Jesum  tanquam 
Messiam  ccrto  cognovissct,  non  ignorasset 
illum  esse  Deum,  480  C,  484 A'.  Quomodo 
el  quarc  Christum  assumpserit  et  posuerit 
super  templi  pinnaculum,  43  D;  ulrum  pu- 
taverit  illum  lihenter  vel  coacte  secum  ten- 
dere,  45  C,  el  quo  scnsu  illi  omnia  regna 
mundi  ostenderit,  44  A\  46  C.  —  Cur  daemo- 
nes  in  porcos  se  mitti  petierint,  el  a  Christo 
ohtinuerint,  108 R\  Quo  sensu  Jesum  voca- 
verint  Eilium  Dei,  1081),  334A,  quod  Chri- 
stus    illis    prohihuit,    quare,    330B\   334R. 


044 


INDKX    ANALYTICUS 


Illos  solo  imperio  Salvator  ejiciebat,  507D. 
Quarc  Judam  ad  eumdem  prodendum,  uxo- 
rem  vero  Pilati  ad  liberandum  incitaverit 
daemon,  305 A,  qui  etiam,  si  possibile  csset, 
non  omitteret  Anticbristum  inducere  ad  Je- 
sum  occidcndum,  481  A\ 

Daemonis  suggestione  contra  Ecclcsiam 
surrexerunl  haeretici  aliique  reprobi,  107 IV, 
qui  ex  illo  oriuntur,  non  crcatione,  sed  pra- 
vilatis  imitatione,  167  C.  —  Nititur  praeser- 
tim  prosterncre  proficicntes,  463B',  602 C, 
et  solitarios,  463  C.  De  spiritualibus  vi- 
tiis  tentat  quos  vidit  vitia  carnalia  su- 
perasse,  463 D\  Cur  ad  tempus  nos  inten- 
tatos  relinquat,  469 B\  Ad  illum  vincendum 
quomodo  prosint  oratio  et  jejunium,  200 D, 
vel  carnis  mortificatio,  462  C.  Facile  illi 
dominatur  qui  edomuit  passionem  ab  illo 
succensam,  200  B\  —  Quaenam  sint  dae- 
monis  domus  et  vasa,  154  B,  158  C,  358 A\ 
Quando  ab  uno  populo  ejicitur,  fortius  ni- 
titur  alium  decipere,  158B.  Quomodo  am- 
bulet  per  loca  arida,  158 B,  et  domum  suam 
supra  arenam  aedificet,  97  C.  —  Daemones 
nihil  agere  possunt  nisi  permissi  a  Deo, 
77D',  572  C.  Diversi  daemones  de  diver- 
sis  vitiis  tentant,  200D,  et  ab  illis  nomina 
sortiuntur,  558 D.  In  peccatum  recidens  pe- 
joribus  daemonibus  subjicitur  quam  antea, 
quare,  158 B'.  Daemones  ex  odio  cupiunt 
esse  cum  hominibus,  336  D,  572 D,  quos  cru- 
ciando  delectantur,  108A'.  —  Ubique  ferunt 
secum  ignem  suum,  108B',  et  rcproborum 
sunt  tortorcs,  saltem  usque  ad  ultimum  ju- 
dicium,  212  C.  Per  volucres  cceli  designan- 
tur,  quare,  160  C. 
D/EMONIACUS  est  quasi  vasculum  impletum 
daemone,  108C,  154B,  571  D,  qui  per  illum 
loqui  potest,  quo  sensu,  108  D,  118  D',  571 D. 
—  Duo  daemoniaci  regionis  Gerasenorum 
quomodo  vexati  sint,108C,  et  liberati,  108B'; 
quorum  sanatio  conversionem  obstinatorum 
significat,  109B'.  —  Daemoniacus  caecus  et 
mutus  qualiter  curatus  sit,  152B,  daemone 
prius  ejecto,  152  C,  et  mystice  quem  desi- 
gnet,  152  C.  —  Daemoniacus  in  synagoga 
Capbarnaum  quomodo  liberatus  sit,  330B', 
480B,481D',  verbo  impcriali,  non  adjurato- 
rio,  330 D',  et  quem  figuret,  482 B'.  —  Daemo- 
niacus  lunaticus  qualiter  tortus,  1990,  342  A\ 
601  C,  et  sanatus,  199B',  343A,  002C.  — 
Qu.irc  daemoniaci,  etiam  post  curationem, 
ad  Ordines  non  promovcantur,  3361)',  574  A\ 


DALMANUTHA  utrum  idem  sit  locus  ac  Mage- 
dan,  180  B,  340 C. 

DAMASCENUS  (S.)  Mariae  gcnealogiam  descri- 
psit,  15D\  Citatur,  14  C,  76  C,  etc.  (Migne 
Patrol.  gr.  tom.  94-90.) 

DAMNATUS.  Esse  damnatum,  quo  sensu  sit 
pejus  quam  non  esse,  288A'.  Malus  Christia- 
nus  gravius  damnatur  quam  infidelis,  531 A. 
Damnati,  si  posscnt,  ipsam  Divinitatem  oc- 
cidcrent,  481  A\  —  Cf.  Reprebus. 

DANIEL  (lc  Christo  ejusque  passione  quam 
evidenter  scripserit,  540  C.  In  ejus  propbetia 
nuntiatum  cst  lempus  quo  Christus  ven- 
turus  et  occidendus  essct,  186  C,  necnon 
Jerusalem  civitas  destruenda,  237  C. 

DAVID,  «  regum  maximus  »,  0A\  ditissimus 
fuit  et  tamcn  non  cupidus,  217 A\  —  Panes 
propositionis  comedit,  excusatus  propter  ne- 
cessitatem,  147 B',  502  C—  Quomodo  consti- 
tuerit  viginti  quatuor  sacerdotes  principa- 
les,  372B',  inter  quos  fuit  Abias,  372 C.  — 
In  genealogia  Salvatoris  quare  solus  nomi- 
netur  rex,  10  C.  Quo  sensu  Christum  vocet 
Dominum  suum,  249D',  quem  ex  ejus  se- 
mine  oriturum  Judaei  communiter  nove- 
rant,  249  C.  —  Filii  David,  quomodo  sacer- 
dotes  dicantur,  14D\ 

DEAMBULATORIUM  templi.  Super  illud  ascen- 
debant  ad  praedicandum  doctores  Judaeo- 
rum,  129  B\ 

DEBILIS  dicitur  qui  unam  manum  habet  in- 
validam,  184D. 

DEBITOB.  Omnis  homo  debitor  est  Dei,  et  de- 
bitorem  habet  proximum  suum,  quo  sensu, 
211 A'.  Duo  debitores  fceneratoris  quosnam 
designent,  553  C.  —  Dimittendum  est  debi- 
toribus  nostris,  quomodo,  80  D',  82  D',  524  C, 
utrum  cliam  quoad  poenam  justam,  80D'. 

DECALOGUS,  non  solum  opera.sed  etiam  ver- 
ba  ct  cogitationes  praeceptis  suis  attingit, 
63 C,  quod  patebat  jam  cx  veteri  lege,  63 D. 

DECIM/E  de  minimis  rebus  a  Pharisaeis  et  Scri- 
bis  solvebantur  ct  requircbantur,  quare, 
254  D\ 

DEFECTUS  aliorum  qui  considerat,  suos  mi- 
nus  attendit,  528  C. 

DELECTATIO  actibus  virtuosis  est  annexa,7A\ 

—  Delectatio  vana  sedulo  vitanda,  593  C. 
DENABIUSdiurnus,quiddesignct,221C,223D\ 

—  Denarius  numerus,  quomodo  sit   primus 
numerorum  torminus,-271  C. 

DENUNTIATIO  publica,  quando  sit  obligatoria, 
2081)'. 


INDEX    ANALYTICUS 


m 


DESORIPTIO  ah  Angusto  edicta,  410A,  qua- 
lis  fuerit,  410  B;  quomodo  prima  facta  sit 
a  prseside  Syriae  Cyrino,  411 A.  Quinam  ad 
illam  convocati  sint,  41113,  et  quid  professi 
sint,  411 C 

DESERTUM  est  locus  aptissimus  ad  orandum, 
331 A',  ct  ad  conlemplandum,  409 B'.  —  An  a 
Spiritu  Sancto  in  desertum  ductus  sit  Chri- 
slus,  401)',  et  ubi  situm  fuerit  illud  deser- 
tum,  41  C.  Uluc  secessit  Jesus  ut  solitariam 
vitam  commendaret,  4 1 A ' . 

DESPERATIO  est  pcccatum  contra  Spiritum 
Sanctum,  302A*. 

DEUS  dicitur  Dominus  ratione-gubernationis; 
Salutarc,  ratione  justificationis,  304 IV.  Illi 
soli  convenit  nomen  tetragrammaton,  42A'. 
Bonum  vero  est  primum  atque  potissimum 
ejus  nomen,  216  A'.  Unus  est  enim  bonus, 
21GC,  et  universale  bonum,  79 D.  Quo  sensu 
sit  Pater  noster,  79B,  et  Deus  IsraeJ,  401 B- 
—  Ejus  essentia  quid  sit,  396A.  Animam 
non  babet,  quum  sit  simplicissima  unitas, 
150A'.  Absolutc  loquendo  solus  perfectus, 
248 B';  389 D,  infinitam  habet  pcrfectionem, 
75  C.  —  Qualis  sit  ejus  immensitas,  79 B',  et 
quam  intime  praescns  in  omnibus,  79  C. 
Quo  sensu  illi  adstct  angelus,  381 A,  et  om- 
nis  mens  creata  intra  illum  sit,  381 A'.  Cce- 
lestium  atque  terrestrium  moderator,  143 B, 
in  ccelo  empyreo  quomodo  resideat,  416 A', 
et  maxime  operetur,  69B,  79B'.  Quo  sensu 
dicatur  apparere,  376 C,  inter  homines  am- 
bulare  et  habitare,  560 D.  —  Scicntia  Dei 
quanta,  78 A,  130 D.  IUius  proprium  est  co- 
gitationes  mentis  inspicere,  133  C,  152  C, 
552  C.  Quarc  in  Scripturis  frequenter  loqua- 
tur  per  modum  ignorantis,  268  C,  recordan- 
tis  vel  obliviscentis,  398 D,  et  quo  sensu  au- 
diat  ab  angelis  quae  in  mundo  agunlur, 
242A'.  Uli  soli  innotescunt  quae  ex  simplici 
ejus  lihertate  depcndent,  268A'.  Beprobos 
non  novit  scientia  approbationis,  273A'.  — 
Dei  voluntas  nulJa  Jege  praestringitur,  383B, 
infinitaque  gaudet  potcstafe,  390  A,  395 B',  ita 
ut  illi  possibilia  sint  omnia  qua?  sermone 
significantur,  389 D',  nec  contradictioncm 
implicant,  218 C,  et  potestatis  magis  quam 
infirmitatis  sunt,  390 A.  —  Crcator  et  mode- 
rator  universorum  temporum,  4761)',  cuncta 
de  nihilo  fecit,  446B.  Solus  ad  nutinn  vento 
et  mari  imperare  potest,  107  C,  omnilmsque 
inanimatis,  107A'.  Facillime  rerum  naluras 
commutat,  446  C,  et  illi  competit  agerc  in  in- 


stanti,  quiim  placet,  4901)',  494C.  Ab  illo 
procedit  quidquld  esscnlia?  vel  exsistenliae 
est,  180B',  quidquid  in   nobis  honi,  279B'. 

—  Ut  prima  causa  operatur  per  causas  se- 
cundas,  87A',  ejusque  voluntas  causam  non 
habet,  sed  essentialiter  cst  sapientia  atque 
justitia  infinita,  144  A.  Quid  sit  ipsius  volun- 
tas  antecedens  et  conscquens,  206  C. 

Deus  est  sanctitas  prima,  fontana,  exem- 
plaris,  immcnsa,  395 C,  causa  et  ratio  om- 
nis  sanctse  dilectionis,  2481)'.  Quo  sensu  ve- 
lit  omnes  salvari,  207A,  et  tamcn  aliquando 
homines  indurare  dicatur,  482  C.  Non  per- 
mitteret  mala,  nisi  posset  ex  illis  elicere  bo- 
na,  335  C.  Non  valet  esse  falsitatis  assertor, 
98B,  vel  testis,  357 C.  —  Solus  dimittit  pec- 
cata,quonamsensu,82D',110B,407C,493D\ 

—  Quanta  ejus  misericordia,  396  B,  523 B, 
cujus  viscera  quid  sint,  407  D'.  Quam  beni- 
gnus  erga  pcenitentem,  211 D,  et  quomodo 
per  caritatem  se  ipsum  det  nobis,404B'.  Om- 
nia  diligit  quantum  ad  id  quod  sunt,  243  C, 
sed  ipsi  prsecipua  cura  cst  de  rationali  crea- 
tura,  87D,  130  A'.  Est  sponsus  animarum,  qui 
primo  sibi  desponsavit  Synagogam,  deinde 
Ecclesiam,  341 C.  —  Ejus  clementia  quan- 
ta  sit,  524  C.  —  Dona  naturne  et  bona  for- 
tun?e  bonis  et  malis  largitur,  523  B,  quare, 
522  A'.  Nullum  bonum,  etiam  in  peccato  mor- 
tali  factum,  relinquit  irremuneratum,  520 B'. 
Electos  supra  condignum  remunerat,  et  re- 
probos  citra  condignum  affligit,  526  C.  Ipse 
cst  merces  et  felicitas  Beatorum,  522  C. 

Deus  est  objectum,  causa  et  finis  fidei, 
347 B,  ad  quam  confirmandam  multa  ope- 
ratus  est  miracula,  357  C.  Diligendus  est  ex 
toto  corde,  tota  anima,  tota  mente,  tota  for- 
titudine,  quo  scnsu,  247  C;  nec  diligitur 
proximus,  nisi  diligatur  et  Deus,  216D'.  — 
Illi  soli,  pcr  latriffl  cultum,  45A,  467A',  ser- 
viendum  est  propter  se,  44 C,  et  finaliter, 
467 C  Quamvis  non  egeat  nostris  laudi- 
bus,  justissimum  est  ut  omni  modo  glorifi- 
cetur,  80B,  4161).  Quid  sit  illum  magniti- 
care,  393 C,  394B,  et  justificare,  546 A'.  — 
Quantum  timendus  sit,  130B,  fide,  spe  et 
caritatc  colendus,  4051)'.  Utrum  odio  haberi 
possit,  86 C.  Ejus  nomen  quomodo  pollua- 
tur,  394 A,  et  in  illum  peccare  quam  grave 
scclus,  211 A'. —  Curorandus  sit  Deus,  quam- 
vis  omniscius  et  immutabilis,  78 C.  Oblatio- 
nes  quare  illi  exhibendae,  65 D.  Non  vult  sibi 
offerri  quae  aliis  debentur,  1791). —  Quomo- 


G'i(> 


1NDRX    ANALYTICUS 


do  recipiatur  dum  pauperes  propter  ipsura 
suscipiuntur,  606D.  Cur  pacifici  vocentur  11- 
lii  Dei,  5715.  —  Doi  proprium  cst  omncs  su- 
perbos  humiliare,  252B',  396D'.  —  Niliil  ei 
placet  nisi  in  fidc  et  caritate  agatur,  65D. — 
Quomodo  in  templo  habitet  tanquam  in 
propria  domo,  254  C,  etsi  coelum  vocetur 
ejus  thronus  vel  sedes,  254 D.  —  Deus  non 
plene  comprehenditur  nisi  a  se  ipso,  144D'. 
Quod  de  illo  comprehendere  non  valemus, 
omni  reverentia  veneremur,  144  A.  Perfectis- 
sima  autem  cognitio  quee  in  via  haheri 
potest  dc  illo,  cst  per  ahlationem  seu  nega- 
tionem,  quo  sensu,  145 A.  —  Cf.  Christus, 
Spiritus,  Trinitas,  Verbum. 

Dii  genlium  quinam  fuerint,  77D',  18SD'. 

DEXTERA  significat  cogitationem  bonam,7(>  A', 
prosperitatem,  pietatem  et  consolationem, 
376  D. 

DIABOLUS.  Quare  sic  vocetur  daemon,  GOIB'. 

—  Vide  Dsemon. 

DIES  quandoque  accipitur  indeterminate  pro 
tempore,  160 A.  Dies  retrihutionis,  quid  sit, 
473  C. 

DIGITI  designant  discretionem,  339 B'. 

DILECTIO  alia  est  gratuita,  alia  mercenaria, 
521 B.  Diligere  est  alicui  bonum  velle,  74B. 

—  Cui  minus  dimittitur  minus  diligit,  quo 
sensu,  5501),  et  quinam  plus  Deum  diligere 
teneatur,  innocens  an  peccator  conversus, 
557B\  —  Dilectio  praecipitur  erga  proxi- 
mum,  73B',  etiam  inimicum,  74A,  52015', 
521 A'.  Non  autem  diligitur  proximus  nisi  di- 
ligatur  et  Deus,  2161)',  qui  est  causa  et  ratio 
omnis  sanctae  dilcctionis,  248D'.  —  Diliges 
proximum  tuum  sicut  te  ipsum,  quo  sensu, 
2481)'.  Quomodo  ad  fraternam  dilectionem 
nos  inducat  oratio  dominica,  79  C.  Quflenam 
amicorum  dilectio  sit  meritoria,  520 B',  et 
utrum  sit  magis  meritorium  diligere  ami- 
cum  quam  inimicum,  74D'.  —  Spiritualis 
dilectio  per  virginitatem  accenditur,  215  A  ; 
fervens  peccata  consumit,  555  B;  perfectis- 
sima  vero  est,  dum  naturalem  amorem  sibi 
substernit  ac  perficit,  520  C.  —  Cf.  Caritas. 

DILIGENTIA  quanta  opus  sit  ad  scribendum 
de  rebus  divinis,  371  D. 

DIONYSIUS  (S.)  Areopagita,  «  princeps  theo- 
logorum  »,  27 A,  «  deiformis  theologorum 
dux  »,  171  C,  vel  simpliciter  «  Theologus  », 
190  C,  quid  narret  de  eclipsi  solis  quae  acci- 
dit  Christo  patiente,  31 1  C.  —  Citatur  ejus 
Theologia  mystica,  92  C,  Ecclesiastica  hie- 


rarehia  lOOIT.Epistola  ad  Demophilum,54  B, 
251  A,  Epistola  ad  Polycarpum,  1 1  C,  314 C. 

—  Allegatur  etiam,  (>B\  (I2A\  80B\  etc. 
(Migne  Patrol.  gr.  lom.  3  e!  4.) 

DIONYSIUS  Cartusianus  aptissime  demonstrat 
cx  animre  immortalilate  futuram  corporum 
resurrectioncm,  2461)'.  —  Vehementer  de- 
plorat  cupiditatem  quorumdam  praelato- 
rum,  255B,  et  increpat  sacerdotes  qui  car- 
nalibus  vitiis  inquinantur,  382  A',  vel  cos 
qui  Ecclesiae  bonis  abutuntur,  448  C.  —  In- 
vchitur  etiam  contra  illos  qui  Pharisaeo- 
rum  invidiam  imitantur,  141  D\  —  Librum 
suum  de  Antichristo  ad  memoriam  revo- 
cat,  265  A. 

DIPONDIUM  duos  asses  valet,  1301). 

DISCIPULUS  non  est  super  magistrum,  quo 
scnsu,  128 A\  527  A.  —  Christus  multos  ha- 
bebat  discipulos,  507 A,  qui  satis  imperfecti 
el  rudes  crant  ahtcquam  Spiritum  Sanctum 
accepissent,  177A,  187 A\  200A,  202A,  57015. 
Bcputabant  tamen  se  unum  cum  Christo, 
1821)',  illique  familiarissimi  erant,  184D',  et 
amore  devincti,  200 C\  ita  ut  non  Irbenter 
a  suo  magistro  separarentur,  176B,  338B, 
illisque  solis  Jesus  mysteria  sua  secretiora 
revelaret,  591 A'.  —  Quare  bini  missi  fu- 
erint,  2281)'.  —  Saepius  non  habebant  man- 
ducandi  spatium,  proptcr  turbam  concur- 
rentem,  14715.  334B',  337  C.  —  .Taculatoriis 
orationibus  frequentibus  intendebant,  499A. 

—  Quinam  et  quare  Christum  in  furorem 
versum  esse  existimaverint,  334 B'.  —  Cur 
increpaverint  illos  qui  parvulos  Christo  of- 
ferebant.  215C;  Salvatori  templum  ostende- 
rint,  258 IV;  et  inler  se  disputaverint  quis 
eorum  major  esset,  343 A\  —  Post  tempe- 
statem  sedatam,  quare  timuerint,  570D. 
Quantus  illorum  dolor,  quum  Christus  pas- 
sionem  suam  prsenuntiaret,  200  C,  et  ejus 
verba  quomodo  tunc  intellexerint,  343  D.  — 
Duobus  discipulis  Emmaum  pergentibus 
Christus  apparuit,  356A,  in  alia  cffigie,  quo 
sensu,  356B.  —  Cf.  Apostoli. 

Discipuli  Prsecursoris  quomodo  peccave- 
rintChristi  discipulos  rcprchcndendo,  113B\ 
Aliqui  eorum  erant  virtuosi,  aliqui  vero 
carnales,  539  C,  qui  nonnihil  mordacitatis 
contra  Salvatorem  habebant,  134  C.  Quare 
duo  discipuli  fuerint  a  Joanne  Baptista  ad 
Jesum  missi,  539B'. 
DISCBETIO,  quomodo  in  monitis  babenda, 
450  C,  et  in  perfectionis  acquisitione,  500 C. 


INDEX    ANALYTICUS 


647 


—  Spirituum  bonorum  malorumquc  discre- 
tio  qualiler  fiat,  377 A. 

DISPENSATIO,  quibus  condilionibus  sit  legiti- 

ma,   502  1).   —   Ejus  matcr   est   necessitas, 

quare,  147  C. 
DIVERSORIUM   civitatis   Bethlehem,  quid  fu- 

erit,  4121)',  et  in  quo  loco  situm,413B'. 
DIVITI/E   omnia   vitia    fovent,  397  C,  564  C. 

Ularum  fallacia  in  quo  sistat,  1G4B',  217 D. 

—  Illis  servire  quid  sit,  8GD',  et  quare  a 
Christo  spinae  vocentur,  565A.  —  Facilius 
est  illas  nondum  possessas  moderate  amare, 
217B'.  —  Quum  relinquuntur,  in  pium  usum 
sunt  convertendae,  2191).  —  Difficile  est,  sed 
non  impossibile,  divitem  salvari,  2I7D,  nisi 
divitias  magis  amet  quam  Deum,  217  D'. 
Multi  fuerunt  ditissimi  et  tamen  non  cu- 
pidi,  217 A\  513 C.  Quinam  divites  dimit- 
tantur  inanes,  397B',  398 B,  et  reprobentur, 
5I3B',  quinam  vero  laudentur,  3971)'. 

DIVOBTIUM  quandonam  locum  habuerit  apud 
Judaeos,  671)'.  —  Cf.  Matrimonium,  Uxor. 

DOMINIGA,  auctoritate  Christi,  502  B\  observa- 
tursicutolim  sabbatum  apud  Judaeos,  471 C. 

DOMINUS  dicitur  Deus,  ratione  gubernationis, 
394 B\  atque  praesidentiae  omnium,  401 D, 
ita  ut  solus  independens  habeat  dominium, 
401 A';  unde  illi  soli  nomen  Domini  plene 
competit,  401 D,  et  in  Scripturis  modo  ab- 
soluto  defertur,  53GB'.  —  Duobus  dominis 
non  subordinatis  nemo  potest  servire,  86 D. 

—  Non  est  servus  super  dominum,  quo  sen- 
su,  128  A'.  —  C/.Deus. 

DOMUS,  mystice  est  Ecclesia  a  Christo  aedifi- 
cata,  97  C,  53tD\  et  omnibus  hostibus  for- 
tior,  97  D,  vel  conscientia,  aut  operum  bo- 
norum  structura,  97B.  —  Domus  patrisfa- 
milias  designat  corpus  corruptibile,  269 D\ 

—  Domus  diaboli  quid  sit,  154B.  —  Quo- 
modo  spiritualiter  domus  supra  petram 
fundetur,  531  C\  nec  dejiciatur,  531 IV  ;  qua- 
liter  autem  supra  arenam  aedificetur  a  stul- 
to,  97 B',  532 B,  a  praelato  vitioso,  532  B\  et 
a  daemone,  97  C. 

DONUM.  Illo  dignius  est  altare  in  quo  offer- 
tur,  254 B.  —  Date  et  dabitur  vobis,  quo 
sensu,  525  A.  Qui  habet  dabitur  ei,  quomo- 
do,  566  A\  —  Dona  Spiritus  Sancti  sunt  ha- 
bitus,  51 C.  In  quo  differant  a  virtutibus, 
51  C\  et  quinam  sint  illorum  effcctus,  41  A. 
Ex  illis  quatuor  intellectum,  tria  voluntatem 
perficiunt,  56 B.  Quo  sensu  illa  conferat  Chri- 
stus,  472  D\ 


DBACHMA,  octava  pars  unciae,  valet  sex  obo- 

los,  201 A. 
DUBIA,  an  semper  in  meliorem  partem  inter- 

prctanda,  91 D. 
DULIA,  est  virtus  quae  personis  creatis  debi- 

tum  impendit  honorem,  467 B'. 
DUBANDUS  (a  S.  Portiano),  Ord.  Praed.  theo- 

logus,  citatur,  528  B. 


E 


ECCLESIA  militans  rcgnat  in  nomine  Christi, 
170  C.  qui  est  ejus  sponsus,  113  C,  et  caput, 
203D,  in  illa  semper  residens,  114  A,  321  A. 
—  Comparatur  areae,  37  A\  grano  sinapis, 
165D,  fermento,  166  A,  sagenae,  170D,etvo- 
catur  regnum  ccelorum,  62  C,  170  C.  —  Quo- 
modo  super  petram  aedificetur,  189  C.  —  In 
electis  praesertim  consistit,  189B',  sed  nunc 
bonos  ac  malos  continet,  et  quosdam  de 
omni  genere  hominum,  170 A\  —  Ecclesi- 
astica  hierarchia  ab  angelica  gubernatur, 
27A.  —  Matri  Ecclesiae  in  omnibus  est  ob- 
temperandum,  94D\  cujusagendi  ratio  erga 
haereticos  quaenam  sit,  109  D.  Quod  raro 
contingit,  non  est  lex  Ecclesiae,  457A'.  — 
Ecclesia  primitiva  in  magna  sobrietate  vixit, 
114A,  499  C.  Ejusdem  filios  quomodo  Chri- 
stus  exaltaverit,  397 A\  et  vera  pace  dona- 
verit,  405 D,  quorum  tamen  multi  cecide- 
runt  a  fide  propter  acerbitatem  persecutio- 
nis,  26 1A\  —  Ecclesia  per  orbem  diffusa 
est  ante  occisionem  Petri  et  Pauli,  595B,  et 
usque  in  finem  mundi  durabit,  388D,  in 
die  judicii  quomodo  coadunanda,  271  C. — 
Qui  Ecclesiae  habent  pinguia  beneficia,  qua- 
liter  eleemosynam  facere  debeant,  519  B\  et 
quantum  peccent  qui  ejusdem  bonis  ab- 
utuntur,  448  C. 

ECLIPSIS  solis  quae  accidit  Christo  pendente 
in  cruce,  quomodo  a  Dionysio  Areopagita 
visa  sit,  311  C,  et  a  philosophis  Athenien- 
sibus,  311 D'.  Quaenam  quinque  miracula 
in  illa  facta  sint,  311 D. 

ECSTASIS.  In  ecstasi  crat  Adam  quum  for- 
maretur  Eva,  213  C.  —  Quasi  in  ecstasi  lo- 
cutus  est  Petrus  ad  Christum  transfigura- 
tum,  196  C. 

EFFECTUS  a  sua  causa  bonitatem  sortitur, 
529 C,  ct  illi  proportionatur,  529B'. 

ELEAZARUS,  Ananiae  filius,  quomodo  ponti- 
fex  Judaeorum  constitutus  sit,  441 B. 

ELECTI  oves  vocantur,  277  C,  et  benedicti  Pa- 


(JW 


1NDEX    ANALYTICUS 


Iris,  i[uo  sensu,  2771?'.  Illis  paratum  est  co?,- 
lum  triplici  modo,  277  C\  Etsi  pauci  sinl  re- 
lalive  ad  vocatos,  224 D.  tanlus  est  illorum 
numerus  quantus  augelorum  sanctorum, 
224  A\ —  Quomodo  Christus  animam  suam 
dederit  pro  elcctis,  227  0,  289  IV,  qui  perire 
non  possunt,  204  D,  205  B.  —  In  die  judicii 
congregabuntur  a  quatuor  ventis,  207 IV,  a 
summo  coelorum  usque  ad  terminos  eorum, 
quo  sensu,  207 C,  et  separahuntur  a  repro- 
bis,  277  C.  Omnes  simul -remunerabuntur, 
222  D\  supra  condignum,  526 C. 
ELEEMOSYNA,  quomodo  facienda,  73B,  in  se- 
creto,  75 D\  An  possit  in  aperto  fieri,  7GB. 

—  Si  non  corporaliter  tribui  valeat,  saltem 
spiritualiter  detur,  73B.  Beneficium  corpo- 
rale  quandonam  denegandum  impio.  731), 
vel  indiscrete  petenti,  519A'. 

ELIAS,  «  ardentissimus  zelator  justitiae  »,140  A\ 
«  maximus  divini  honoris  ac  legis  aemula- 
tor  »,  195 D\  quadraginta  diebus  jejunavit,  ni- 
hil  edens  nec  bibens,  463 A.  —  Ejus  tempore 
quomodo  clausum  sit  coelum,  477A.  Quare 
missus  sit  ad  viduam  Sareptanam,  477D. 
Suscitavit  mortuum,  sed  non  imperando  ut 
Christus,  117  D.  Ex  dispensatione  divina 
bovem  obtulit  in  monte  Carmelo,  254 B.  — 
In  paradiso  terrestri  subsistit,  190B.  — 
Quare  apparuerit  in  transfiguratione  Chri- 
sti,  195  C\  597  C,  et  utrum  tunc  personali- 
ter  adfuerit,  190  A,  597  C\  —  Cur  pro  Elia 
Jesus  a  quibusdam  Judseis  habitus  sit,  188  D, 
580  D\  et  sub  ejusdem  Prophetae  nomine 
designetur  Joannes  Baptista.  1401),  198 B', 
379 C.  —  Praecedet  Elias  secundum  Christi 
adventum,  140 A\  195  C,  198 C,  380B,  et  cre- 
ditur  rediturus  ad  populum  Judaicum,188A\ 
quem  totum  convertet,  Antichristi  menda- 
cia  aperiens,  198 A\  458  D'. 

ELISABETH,  uxor  Aaron,  crat  filia  Aminadab 
et  soror  Naasson,  8D\  373  A. 

ELISABETII,  matcr  Joannis  Baptistae,  erat  ex 
stirpe  Aaron,  372  C.  Quonam  sensu  ante 
Deum  justa  dicatur,  373 B.  —  Duplici  mi- 
raculo  filium  suum  concepit,  quomodo, 
374 B\  389 D',  et  quando.  382 B'.  Quare  se  oc- 
cultaverit  quinque   mensibus,  382B',  383 A. 

—  Bepleta  Spiritu  Sancto  jam  ante  prolis 
suae  conceptionem,  391  A\  quomodo  Mariam 
allocuta  sit,  391  B\  392  D\  et  quanta  cum 
humilitate,  392A.  —  Qualiter  nomen  filii 
sui  cognoverit,  antequam  Zacharias  locutus 
fuisset,  400  A. 


ELISEUS,  «  praecipuus  director  Israelilicae 
plebis  »,  477  B',  suscilavit  mortuum,  H7D, 
attamcn  miracula  minora  ct  rariora  fccit 
quain  Christus,  184.W 

EMMANUEL,  quid  significet,  181)'. 

ENDELECHIA,  scu  forma  corporis,  cst  anima, 
2401)'. 

ENOCII,  quo  sensu  dicatur  septimus  ab  Adam, 
458  C.  —  Cum  Elia  venturus  cst  ad  refel- 
lendum  Antichristum,  4581)'. 

ENOS,  quo  scnsu  coeperit  invocare  nomen  Do- 
mini,  459  A. 

EPIPIIANIUS  (S.),  Salaminius  episcopus,  ci- 
tatur,  421  B'.  (Mignc  Palrol.  gr.  tom. 
41-43.) 

EPISCOPUS  quam  doctus  esse  debeat  in  Scri- 
pturis,  171 A.  —  Adde  Praelalus. 

EQUUS.  Beprehenduntur  qui  equos  onerant 
mutatoriis,  584  D. 

ESS/EI  putabant  se  sine  gratia  posse  salvari, 
34 A,  sed  Christo  non  restiterunt,  et  vitam 
quasi  monasticam  ducebant,  245B'. 

ESUBIES  Christi  ad  ficulneam  venientis,  quo- 
modo  intelligatur,  233 B.  —  Esuricntes  qui- 
nam  bonis  impleantur,  397A',  398B.  Beati 
quinam  sint  esurientes  corporaliter,  510B, 
et  spiritualiter,  55  B,  510  A';  quomodo  sa- 
tientur  in  coelo,  55  B\  510  B',  necnon  in 
terra,  55A\  510 C. 

EUCIIABISTIA,  in  qua  vere  praesens  est  Chri- 
stus,  283  C,  289  C,  321 A,  est  omnium  lega- 
lium  sacrificiorum  finis,  veritas  et  consum- 
matio,  290  A.  —  Quare  illam  instituerit 
Christus,  290  A,  et  quanta  cum  caritate, 
290  C.  Non  in  fermentato  panc  Euchari- 
stiam  consecravit,  280  C,  scd  in  azymo, 
289 A,  ut  Latini  sentiunt  contra  Graecos, 
285  0.  Pancm  in  corpus  suum  transsubstan- 
tiavit,  289A,  et  vinum  in  sanguinem,  289D, 
per  verba  consecrationis,  289  C,  289  A\  quae 
suam  vim  consecrativam  retinent,  2901).  Vi- 
num  autem  quod  consecravit  Christus,  pu- 
tatur  fuisse  lymphatum,  289D.  —  Quam 
salutares  effectus  Eucharistiae,  290  B,  quae 
satiat  animam,  55 A\  510 C,  et  cujus  perce- 
ptio  est  figura  futurae  unionis  cum  Christo 
in  patria,  290  C.  Quo  sensu  dignus  sit  ali- 
quis  Eucharistiam  consecrare  ac  mandu- 
care,  37A,  451  C.  Melius  est  illam  recipcrc 
ex  fervore,  quam  ab  illa  abstinere  ex  timo- 
re.  103B'.  —  Utrum  mutata  fuerit  Ecclesiae 
disciplina  circa  consecrationem  in  azymis 
vel  in  fermentato,  2801V. 


INDEX   ANALYTICUS 


049 


EUNOMIUS,  haeresiarcha,  dicebat  Filium  Patri 
esse   minorem  ct  puram  crcaturam,  237  C. 

EUNUCIIUS  triplicis  generis  est,  214 IV.  Cur 
aliquis  fiat  spiritualiter  eunuchus,  215 A. 

EUSEBIUS,  Caesariensis  episcopus,  auctor  Ec- 
clesiasticae  historiae,  quid  narret  de  muliere 
a  sanguinis  fluxu  sanata,  110B,  5781).  ct 
de  monumento  ab  illa  erecto,  U6B,  578  A. 
(Migne  Patrbl.  gr.  lom.  20.) 

EUSTACHIUS  (id  estEustratius,  Nicaecnsis  epi- 
scopus  xii°  saeculn,  Aristotelis  commentator) 
falso  docet  nullum  homincm  inter  angelo- 
runi  ordines  in  coelo  posse  collocari,  139A'. 

EUTRAPELIA  cst  virtus  per  quam  homo  mo- 
dcrate  se  habct  in  ludis,  514B'. 

EVA  formata  est  dum  Adam  versarctur  in 
ecstasi,  213  C.  Ab  illa  viro  posterisque  cjus 
propinata  est  damnatio,  350 A. 

EVANGELIUM  Jcsu  Christi,  quid  sit,  327  A, 
ejusque  veracitas  quomodo  confirmetur, 
538 D'.  Vclut  epistola  nobis  a  Deo  per  Chri- 
stum  transmittitur,  1)8 C,  illique  subjicienda 
est  omnis  scientia,  364,  nam  cjus  doctrina 
incomparabiliter  documenta  philosophorum 
superat  perfectione  ct  certitudine,  364-.  — 
Evangelium  regni,  quid  sit,  49  A',  119  C, 
262 B,  329B'.  —  Evangelium  omni  creaturae 
praedicandum,  357 C,  per  totum  mundum 
diffusum  est,  165 D',  tempore  Apostolorum, 
2621),  ct  plenius  post  Antichristum  diffun- 
delur,  262  A',  3491).  —  Quatuor  evangelia  ad 
quid  composita,  3.  —  Evangclia  apocrypha 
plura  enumerantur,  3,  369  C. 

Evangelistse  quomodo  a  divino  Spiritu 
edocti,  370 A.  Signantur  per  quatuor  ani- 
malia  de  quibus  Ezechiel,  4.  Quo  pacto  con- 
cordcnt,  quando  divcrsimode  referunt  verba 
a  multis  prolata,  407  C.  —  Non  pauca  de  vita 
Salvatorisaliis  narrantibusdidicerunt.370A'. 
Non  omnia  documenta  vel  prodigia  Chri- 
sti  scripserunt,  371 A,  486 D',  557  C,  et  parum 
curant  de  ordine  historico,  4<S0D',  406  C, 
576A',  590D.  Frequenter  describunt  in  com- 
muni  Christi  miracula,  M9D',  quae  etiam 
simul  cum  ejusdem  verbis  referunt,  quarc, 
232 C,  5081).  Saepe  allegant  scnsum  potius 
quam  textum  veteris  Testamenti,23B\  138  V. 
—  Matthaeus  moralem  Christi  doctrinam 
maximc  descripsit,  4,  303  ;  Lucas  magis  hi- 
storicus  est ;  Joannes  de  Verbi  incarnati  di- 
vinitate  sublimius  loquitur,  303.  Sapientia 
naturalis  in  Joanne,  moralis  in  Matthaeo, 
rationalis  in  Luca  praecipue  fulget,  303. 


EXCOMMUNICATIO  per  Apostolos  eorumque 
successores  pronuntiari  potest,  207C. 

EXEDB/E,  domunculae  circa  templum  sitae,  in 
quibiis  cubabant  sacerdotes,  375  \. 

EXITUS  Christo  convenit  ex  parte  sive  divinae 
sive  humanae  naturae,  quo  sensu,  100  A'.  — 
Exitus  viarum,  mystice  sunt  vitia  et  errores, 
243  A. 

EXOBCIST/E  Judacorum  dacmones  ejiciebant, 
104 A',  3301)',  482 B,  proferendo  exorcismos 
a  Salomone  editos,  153 D.  —  Exorcistac  offi- 
cium  quomodo  impleverit  Christus,  471 A'. 

EXPIATIQ.  Hujus  nominis  solennitas  qualitcr 
apud  Judaeos  celebrala  sil,  375  C,  decima 
die  Septembris,  3751)'. 

EXSULTATIO  ex  plenitudinc  interioris  jucun- 
ditatis  signa  laetitiae  foris  ostcndit,  58B. 
—  Ex  contemplatione  et  caritatis  actu  pro- 
cedit,  394A'. 

EXTBEMA  UNCTIO  infirmorum  fuit  ante  pas- 
sionem  a  Christo  instituta,  337  C. 

EZECHIAS  ut  sanctus  laudatur,  11B.  —  Cur 
aegrotans  tantopcre  flevcrit,  II  C.  —  A  Ictali 
morbo  pcr  Isaiam  sanatus  est,  478 B,  ct  in 
cjus  gratiam  dies  pene  triplicata  fuit,  11  C. 

EZECIIIEL  fertur  praeclara  fecisse  miracula  in 
Chaldaea,  478  C. 


FACIES  facile  immutatur  secundum  divcrsas 
animae  affcctiones,  83  C.  —  Conscicntiam 
designat,  84A.  Quomodo  mystice  lavanda 
sit,  84  B. 

FAMA.  Ejus  cura  non  est  negligenda,  quare, 
438  B'. 

FATUUS.  Qui  «  fatue  »  dicit  proximo  suo, 
ille  cst  qui  manifestam  infert  contumeliam, 
03  B\ 

FEBBIS,  mystice  quid  sit,  483  C.  —  Febrici- 
tantcm  Petri  socrum  quomodo  curavcrit 
Christus,  104  B,  483  C,  et  quanto  miraculo, 
104  C,  483  D. 

FEBIA.  Quare  Christiani  hoc  nomine  vocent 
dies  hebdomadae,  316  C. 

FEBMENTUM,  mystice  in  honam  vel  in  malam 
partem  sumitur,  quarc,  100.V. —  Exponitur 
fermcnti  parabola,  100 A.  —  Per  fcrmentum 
designatur  doctrina  Pharisaeorum  e1  Sad- 
ducaeorum,  1871)'. 

FERVOR  in  quo  sistat,  4I8C,  et  quinam  sint 
ejus  cffectus,  5101)'.  —  Novo  vino  compa- 
ratur,  quare,  500 C.   —  Fervorem  respicit 


650 


INDEX    ANALYTICUS 


Deus  pntius   quam    laboris   diuturnitatem, 
223  C.  Fervor  dilectionis  peccata  consumit, 
555 1?. 
FESTUCA   parvum   peccatum   significat,  92 A, 
527  C\  quare,  528B'. 

FESTUM.  Cup  in  festivis  diebus  al>  operibus 
cessandum,  471  C.  —  Festa  Judaeorum  :  vide 
Agnus,  Expiatio. 

FICULNEA  sterilis,  quomodo  ct  quare  Christo 
maledicente  arefacta  sit,  233 B.  —  Quid  si- 
gniflcet,  2331). 

FIDES  est  fundamentum  principiumque  vir- 
tutum,  557D.  Ilabet  Deum  pro  objecto,  cau- 
sa  et  fine,  quomodo,  347B.  —  Fides  formata 
dilectionem  includit  et  per  eam  operatur, 
557A',  cum  merito,  393A.  —  Manet  tamen 
fides  in  Cbristianis  peccantibus,  239  C,  sed 
informis  et  mortua,  96 B,  357 A'.  —  Per  mi- 
racula  veritas  cjus  prohatur,  49  C\  359 C, 
quomodo,  357  C.  In  Evangelio  fides  multi- 
pliciter  et  efficacissime  demonstratur,  364. 
Mundi  conversio  ad  fidem  quantum  sit  mi- 
raculum,  358 D.  —  Sine  fide  impossibile 
est  Deo  placere,  357B';  ideo  Gentiles  illa  ca- 
rentes  nibil  meritorium  operabantur,221D\ 
Non  sufficit  tamen  fides  sine  Baptismo, 
357  A\  saltem  in  voto,  357  B'.  —  Omnia 
possibilia  sunt  crcdenti,  quo  sensu,  200B, 
233  B\  342  C.  —  Fides  sicut  granum  sinapis 
quandonam  esse  dicatur, et  quomodo  montes 
transferat,  200B;  modicam  vero  fidem  quis- 
nam  habeat,  177D.  In  oratione  qualiter  fides 
requiratur,  234A.  Fidei  confessio  necessaria 
cst,  594 A,  quandonam,  594 C.  —  Cognitio 
fidei  est  inchoatio  qua?dam  cognitionis  bea- 
tse  in  patria,  393  A,  seu  beatitudo  viae,  393B. 
Quod  autem  fides  comprehendere  nequit  de 
Deo,  cum  omni  reverentia  veneretur,  144A. 

FIGULUS.  Quo  sensu  figuli  ager  dictus  sit,  qui 
postea  Haceldama  vocatus  est,  302  B'. 

FILIA.  Sic  in  Prophetis  saepissime  designatur 
congregatio  populi,  229  C. 

FILIATIO  conccrnit  pcrsonam,  390B'.  —  Ejus 
ratio  in  quadam  assimilatione  consistit, 
74A'. 

FILIUS  aliquando  pro  filia  etiam  accipitur, 
quo  sensu,  374A'.  —  Filius  Dei  quomodo 
missus  sit,  237B.  —  Filii  Dei  quomodo  fiant 
homines,  522A',  549A'.  —  Exponitur  para- 
bola  duorum  filiorum,  quorum  alter  obedi- 
entiam  renuit  sed  postea  praestitit,  alter  e 
contra,  235 B. 

FIMBBIA.  Juesi  sunt  Israelitse  ut  sibi  facerent 


quatuor  fimbrias,  H5D'.  251  B\  in  quibus 
Pharisaei  posuerunt  acutissimas  spinas,qua- 
re,  251  C.  —  Fimbriam  vestimenti  Cbristi 
tangcntes  quomodo  curati  sint,  I78A'. 

FIMS  duplex  distinguitur,  86B;  actui  dat  spe- 
ciem,  75 C,  estque  praecipua  inter  omnes 
actus  circumstantias,  751)'.  —  An  mala 
opera  fieri  possint  propter  finem  bonum, 
86  B. 

FLETUS  iaudabilis  qualis  sit,  51 1B,  et  quo- 
nam  risu  remuneretur,  511  C.  Quomodo  fle- 
ant  Deum  contemplantes,  5HB. —  Quisnam 
fletus  in  inferno  inveniatur  ante  et  post  re- 
surrectionem  corporum,  102C,  244B.514  B'. 

FLOS.  Florum  pulchritudo  quanta  sit,  88A. 

FOENERATOR  mystice  cst  Deus,  553B,  cujiis 
debitores  duplicis  generis  sunt,  553  C. 

FORNICATIO,  per  quam  aliquando  adulte- 
rium  intelligitur,  2141),  spiritualiter  quid 
sit,  341 IV.  —  Puella  de  prosapia  sacerdotali 
fornicans,  tanquam  adultera  lapidabatur, 
384  C. 

FBATRES  Christi  dicuntur  ejus  cognati,  20  C, 
567  A,  vel  consobrini,  159  B  ;  spiritualiter 
autem  sunt  ejus  discipuli,  quo  sensu,  159A', 
567  A'.  —  Qualiter  omnes  fratres  simus, 
252  A . 

FRUCTUS  dcsignat  opus  virtuosum,  565 C.  — 
Fructus  Spiritus  Sancti  quid  sint,  51  D\  et 
in  quo  differant  a  donis,  virtutibus  ac  bea- 
titudinibus,  51  B\  —  Fructum  afferre  in  pa- 
tientia,  quid  sit,  5651).  —  Quid  designetur 
per  arbores  quae  nullum,  447C\vel  inutilem 
vel  bonum  fructum  faciunt,  447D'. 

FRUMENTUM  designat  opus  perfectorum,  aut 
fervorem  caritatis,  335 C. 

FUGA  tempore  persecutionis  quando  capes- 
senda,  vel  non,  128 B.  Fugere  propter  pro- 
priam  infirmitatem  non  est  semper  illici- 
tum,  128  C. 

FULGUR.  Quo  sensu  illi  sequiparetur  adventus 
Christi  sive  in  judicio,  265D,  sive  in  Eccle- 
sia,  265  A\ 

FULLO.  Ager  Fullonis,  quare  sic  vocatus,  302C. 

FUR,  mystice  est  tentator,  269  D\ 


G 


GABBIEL  Dei  fortitudo  interpretatur,  385D'.— 
Quo  sensu  adstet  ante  Deum,  381 A. —  Quid 
de  illo  narretur  in  V.  .T->  384  C.  Danieli  in- 
dicavit  tempus  in  quo  Christus  venturus 
esset,  186  C.  —  Quomodo  Zachariae  appa- 


INDEX   ANALYTICUS 


651 


ruerit,  370  C,  ct  quare  a  doxtris  altaris  in- 
censi,  .'570 1).  —  Immediate  a  Deo  missus 
csl  ad  Mariam,  384 f),  quare,  3851)',  el  quo 
apparatu,  387A.  Quonam  in  loco  illam  in- 
venerit  et  qualiter  orantem,  380R.  Quibus 
vcrhis  illam  allncutus  sit,  386 C  ct  seq.  Quo- 
modo  denique  rcverenter  recesserit,  390  C. 

—  An  pastoribus  Refhlehem  locutus  sit,416C. 
GALILjEA  transmigratio  interpretatur,  384 B'. 

Quare  in  illa  conceptns  sit  Christus,  384  A'. 

—  Galilaea  gentium,  quid  sif,  47  C. 
GALLINiE    pullos    congreganti    sc    comparal 

Christus,  quare,  2S7B'. 

GALLUS.  Quo  sensu  secnndum  e.jus  cantum 
praecesserit  tertia  Petri  negatio,  291  A\ 

GAUDIUM  proceditex  actuali  dileetione,394.\\ 
sed  potest  simul  esse  cnm  timore,  respcctu 
diversorum,  318A.  —  Impossihilc  cst  nunc 
gauderc  cum  saeculo,  et  postea  cum  Christo 
rcgnare,  132 D,  593 B.  —  Quomodo  gauden- 
dum  in  tribulationibus,  58 B,  512 C.  Quo 
sensu  intelligcndum  illud  :  Intra  in  gau- 
dium  domini  tui,  275 A. 

GAZA.  Ejus  portas  asportavit  Samson,  figura 
Christi  resurgentis,  355  C. 

GAZOPHYLACIUM.  In  illud  mittebantur  ohla- 
tioncs  pro  templo  ejusque  ministris,  348 C. 

—  Quo  sensu  laudetur  vidua  quae  duo  mi- 
nuta  ibidem  ohtulit,  349  A. 

GEHENNA  ignis  cs!  poena  infcrnalis,  63B'.  — 
Filius  gehennae  quisnam  vocetur,  2S3A'. 

GELASIUS  (S.)  Papa  citatur,  502 A\  (Migne 
Patrol.  tat.  tom.  59.) 

GEMM/E,  mysticc  sunt  scptem  dona  Spiritus 
Sancti,  530  C. 

GENERATIO  et  Genealogia.  Inenarrabilis  est 
gencratio  Christi,  sivc  divina,  sivc  humana, 
sive  spiritualis,  6A\  —  bihcr  gencrationis 
Jesu  Christi  quo  scnsu  intelligatur,  5A\  — 
In  genealogia  Christi  ponuntur  tres  quater- 
denae  gcncrationos,  101)',  121)',  15 B,  omit- 
tuntur  vero  Ochozias,  Joas  et  Amazias,  10 C, 
quarc,  8B\  —  A  quibus  descriptae  sint  gc- 
ncrationcs  quae  non  habentur  in  veteri  Te- 
slamento,  12 C.  —  Lucas  sacerdotalem  Chri- 
sti  gcncalogiam,  Matthaeus  autem  regalcm 
describit,  quo  sensu,  14D',  458B,  et  quo- 
modo  amho  Evangelistae  eamdem-enarran- 
tcs,  in  aliquibus  quoad  formam  discrepent, 
131)',  14  A\  459R'.  —  Christus  quo  pacto 
spiritualiter  generetur,  S67B'.  —  Generatio 
hominum  duplex  est,  hona  ct  mala,  quo 
sensu,  002  D. 


GENESARETH.  lTnde  hoc  nomen.  509R.  Lacus 
Genesareth  vocatur  maro  juxta  consuetudi- 
ncm  idiomatis  Hebraeorum,  48  R\  106  B\ 
569A.  Dicitur  etiam  mare  Galilaeae,  vel  mare 
Tihcriadis,  480 R.  —  Quomodo  ihi  sedata  fu- 
crit  a  Christo  procella,  107 C. 

GENESER.   Vide  Gcrasa. 

GENTILES  fidc  carentes  nihil  merilorium  ope- 
rabantur,  221  D\  —  Quo  sensu  multi  eorum 
honi  vocari  possinl,  243C  —  Quomodo  dies 
hehdomadae  nominavcrint,  310  R,  et  circa 
divinam  providentiam  erraverint,  88 C 

GEIIASA  vol  Gcnescr,  principalis  civitas  regio- 
nis  Gerasenorum,  108A,  fuil  ox  opposito 
Galifaeae,  109A,  571  R.  —  Mystice,  quid  sit 
ingressus  Christi  in  illam  regioncm.  109A\ 
Daemoniacus  ihidcm  sanatus  quem  designet, 
5741)',  5751),  et  quare  inler  discipulos  Sal- 
vatoris  non  admissus  sil,  3301)',  574 C. 

GETHSEMANI  erat  villa  juxla  pedem  monlis 
Olivcti,  292  A.  —  Quomodo  ihi  Christus  in 
agonia  fuerit,  292 R  et  scq. 

GLADIUS  dolorem  dcsignat,  430  f)\  vel  vor- 
hum,  431 A.  —  Omnis  qui  acccperit  gla- 
dium,  gladio  peribit,  quo  sensu,  290A'.  — 
Quomodo  Christus  non  vcnerit  mittere  pa- 
ccm  scd  gladium,  131 1). 

GLORIA,  quomodo  Dco  cantanda,  4101),  et  no- 
his  exoptanda.  416 C\  —  Majorem  conseque- 
tur  gloriam  qui  plurihus  donis  idonoc  usus 
est,  275R.  —  Corpus  glorificatum  ohedit  ad 
nutum  imperio  animse,  3581)'.  —  Gloria 
vana,  quae  etiam  fervidos  tental,  75B\  quam 
deflenda  sit.  76A,  251  C,  270A'.  416D';  et 
quomodo  vitanda,  75 R\  in  eleemosyna,  751)', 
necnon  in  oratione,  70  C,  771). 

GLOSSA  (Walafridi  Strahi)  passim  allegatur, 
106 A.  lllC,  239D',  etc.  (Migne  Patrol.  lat . 
tom.  113  o(  114.) 

GOLGOTUA  seu  Calvariae  locus,  quare  sic  vo- 
cctur,  307  A\ 

GORRA  (Nicolaus  de),   Ord.  Praed.  theologus 
xiii0  saeculo,  «  magnus  Scripturarura  expo- 
sitor  »,  478  C,  citatur,  301  A\  37515,  392  C, 
cfe.  —  Aliqua  ejus  scntcntia  non   approha- 
tur,  478 A. 
GILECUS  expositor  (id  est  unus  cx  variis  sori- 
ptorihus  in  Catena  Graecorum  Patrum  in- 
sertis)  citatur.  304,  41 1R.  4301),  etc. 
GRATIA    naluram    non   dcstruit    sed    perficit, 
520  C\   Quihusnam    Gnaliter    prosit,   3961 
Quomodo    remittat    pcccata.    494  R,    5531), 
multiplicefur  vel  amittatur,  5(iGl)\  —  Sine 


052 


INDEX    ANALYTICUS 


illa  nemo  justificatur,  2181),  finaliter  stabi- 

litnr,  1801)',  et  ad  beatitudinem  perducitur, 
366BV  Illam  suscipiendo,  Deum  suscipere 
dicimur,  606D.  —  In  gratia  qui  magis  pro- 
ficit,  majorem  gratiam  ct  gloriam  conse- 
quetur,  276A.  —  Ante  Christum  minor  fuit 
gratia,  223R.  —  Gratiae  gratis  datae,  bonis 
malisque  communes,  607  C,  non  sunt  desi- 
derandae,  sed  potius  gratia  gratum  faciens, 
96  C,  586  C. 

GKATITUDO  erga  Deum  quam  fructuosa,  162 A', 
276  A. 

GREGORIUS  (S.)  Nazianzenus  citatur,  5841). 
(Migne  Pafrol.  gr.  tom.  33-38.) 

GREGORIUS  (S.)  Nyssenus  episcopus  citatur. 
4251),  521  C,  524(1.  (Migne  Pafrol.  gr.  tom. 
44-46.  J 

GREGORIUS  (S.)  Papa  saepe  sermones  in  lihro 
legebat,  485R'. —  Frequenter  allegatur,  65D, 
67R,  135C,  etc.  (Migne  Patrof.  lat.  tom. 
75-79.) 

GULA,  quomodo  reprobetur,  5131)',  et  in  in- 
ferno  puniatur,  51415.  —  Qualiter  de  gula 
tentatus  sit  Christus,  42 R',  431). 


H 


HARITUS  est  quasi  altera  natura,  529A'.  — 
Habituatum  in  vitiis  quomodo  regat  dia- 
bolus,  152(7,  et  sanet  Cbristus,  152D'. 

HACELDAMA.  Ager  hujus  nominis,  quare  sic 
vocatus,  302 D',  ct  quanam  intentione  a  prin- 
cipibus  sacerdotum  emptus  sit,  302 C. 

H/ERETICI,  quomodo  virtufes  simulent,  95  A, 
et  dignosci  valeant,  95  D.  —  Ex  diaboli 
suggestione  perversa  dogmata  invenerunt, 
167 R'.  —  Utrum  sint  tolerandi.  169R,  vel 
occidendi,  169 D.  —  Hapresiarchae  sub  nomi- 
ne  pscudoprophetarum  designantur,  261  C. 

HEBRON  vocahatur  Cariatharbe,  quare,  et  qui- 
nam  ibidem  sepulti  sint,  307  R'. 

HELI  fuit  pater  Joseph  secundum  lcgem,  13R, 
457  C. 

HELVIDIUS,  quid  contra  virginitatem  Mariae 
impie  dixerit,  20A'. 

HERRA,  quid  designet,  335 C,  530 C. 

HERODES  I  /Vscalonita,  quare  sic  vocetur, 
372 R.  Natione  Idumaeus,  21 R,  erat  prosely- 
tus,  23A',  244D.  Putabat  Christum  in  primo 
suo  adventu  temporaliter  regnaturum,  23A'. 
—  Ejus  regnum  complevit  scptuaginta  heb- 
domadas  a  Daniele  praedictas,  et  adimplevit 
vaticinium  Jacob  de  Juda,  21  C,  186  D',  372 D. 


—  Cur  turbatus  fuerit  de  Magorum  adven- 
tu,  23  A.  —  Quanta  cjus  hypocrisis,  241), 

crudelitas  ct  obcaecatio,  281)',  440B'.  Quan- 
donam  decrcvcrit  Jesum  perdere,  26  C,  28A, 
el  necem  Innocentium  imperaveril,  28R.  — 
Dicitur  regnasse  triginta  septem  annis,  27A'. 

—  Quomodo.illo  mortuo.ejus  regnum  fuerit 
divisum,  30 A,  172R,  440 C. 

HERODES  II  Anfipas,  filius  Herodis  Ascaloni- 
tae,  qui  regnavit  in  Galilaea,  30  C,  lcgem 
Moysis  reccpit,  172  C,  ct  tamen  adulterium 
atque  incestum  commisit,  453A'.  —  Mctu- 
ebat  Joanncm  Raptistam  tanquam  virum 
sanctum,  173  A,  sed  victus  Herodiadis  amo- 
re,  173  C,  illum  incarceravit,  47  C,  134  A, 
172R',  ct  decollavil,  173R'.  Putavit  Chri- 
slum  essc  Joannem  Raptistam  a  mortuis 
suscitatum,  quare,  172  C,  586 R'.  —  Tcmpore 
Passionis  cur  fuerit  in  civitate  Jerusalem, 
2141),  et  Jesum  videre  quaesierit,  587  A, 
qucm  illusit,  21R,  372 R. 

HERODES  III  Agrippa,  qui  Jacobum  decollavit, 
et  Petrum  incarceravit,  21 R,  ab  angelo  per- 
cussus  est,  372  C. 

HERODIANI,  quinam  fuerint,  244 D.  —  Hypo- 
crisis  eorum,  244  A',  quomodo  a  Christo 
elusa,  245 R. 

HERODIAS,  filia  Aretae,  rcgis  Arabum,  453 A', 
adulteram  cum  Herode  unionem  contraxit, 
172 R'.  —  Utrum  mortem  Joannis  Raptistae 
cum  Herode  consentiente  praeordinaverit, 
173  R'. 

IIIEMS,  mystice  est  tepor  sive  exstinctio  cari- 
talis,  264  A. 

IIIERONYMUS  (S.),  in  Hngua  Hebraica  maxi- 
me  eruditus,  91),  contra  Julianum  Aposta- 
tam  quid  scripserit,  559R.  —  Aliqua  ejus 
sententia  contra  Lyrae  impugnationem  vin- 
dicatur,  8R;  alia  vero  non  admittitur,  6C. — 
Citatur  ejus  liber  ad  Helvidium,  20  C,  171 C. 

—  Frequenter  allegatur,  6A\  8D,  10 C,  etc. 
(Migne  Patrol.  lat.  tom.  22-30.) 

HILARIUS  (S.),  Picfavicnsis  episcopus,  utrum 
ediderit  cantici  angelici  complementum, 
417D'.  —  Cifatur  ejus  tractatus  dc  Trinitate, 
560 C.  —  Allegatur  etiam,  10 C,  12D,  14 C, 
etc.  (Migne  Patrol.  lat.  tom.  9  et  10.) 

HIPPOCRATES  allegatur,  577  C. 

HISTORIA  scholastica  (P.  Comestoris)  citatur, 
14A,  27  C,  478 C.  —  In  aliquo  non  approba- 
tur,  181  C.  —  Cf.  Magister  in  historiis. 

HOLOCAUSTUM,  quare  totaliter  combustum, 
375 A. —  Figurat  statum  religiosorum,  375R. 


INDEX    ANALYTICUS 


653 


HOMICIDIUM  prohibetur  extra  ordinem  juris, 
216  B\ 

IIOMO  est  animal  socialc,  5:5!)!!',  et  admirati- 
vum,  400  I)\  573  C.  —  In  Scriptura  frequen- 
ter  caro  vocatus,  4441»,  a  nativitatis  exordio 
ad  mortis  occasnm  continuo  tendit,  447A, 
et  contra  naturam  ejus  est  otium,  448  A.  — 
Intellectiva  ejus  cognitio  a  sensitiva  sumit 
exordium,  562  C.  —  Ex  aclibus  suis  cogno- 
scitur,  530 D,  ita  ut  bonus  nequeat  agcre 
mala,  ncque  malus  bona,  quo  sensu,  53015. 

—  Quarc  jumento  comparetur,  413  A\  et  no- 
men  ejus  interdum  in  bono  sensu,  interdum 
in  malo  accipiatur,  511 IV,  6Q4C.  —  Quanta 
sit  ejus  dignitas,  205  C.  Ad  supcrnaturalem 
beatitudinem  creatus,  365A\  babet  angelum 
cuslodem,  205 C\  et  ad  illum  omnia  quo- 
dammodo  ordinantur,  357 D.  Quo  scnsu  fi- 
lius  Dei  dicatur,  549A',  et  fiat,  522A',  om- 
nisquc  creatura  vocari  possit,  357  C.  —  Cur 
ex  visione  ccelestium  turbetur,  376B',  et  ti- 
meat  considerata  Dei  potestate,  400B'.  —  Di- 
vcrsoe  hominis  aetates  distinguuntur,  222 B. 

—  Omnis  homo  debitor  cst  Dei,  et  debitorem 
habet  proximum  suum,  quo  sensu,  21 1  A\  — 
Humanum  vocamus  quod  rationabile  est  et 
pium,  424  C\  —  Homines  quare  nominibus 
bestiarum  designentur,  444  B'.  —  Quidam 
de  omni  genere  hominum  ad  fidem  conver- 
si  sunt,  243  C. 

HONOR  sequitur  fugientem,  76 D\  339  C.  — 
Multi  simulant  se  honores  fugere  ut  illos 
consequantur,  76  C- 

HORA  incensi.  quid  sil,  375  C.  —  Horas  cano- 
nicas  interrumpere  sine  nccessitate,  quam 
reprehensibilc  sit,  568 B'. 

HOBREUM  designat  regnum  coelcsle,  37  B\ 
452  B'. 

HOSANNA,  quid  significet,  231 B,  346  C. 

HOSTI/E  spiritualcs  quaenam  sint,  66  C. 

HUGO  (de  S.  Victore),  canonicus  rcgularis,  ci- 
tatur,  176B',  479 A.  —  Non  approbatur  ejus 
opinio  de  dotibus  corporis  Christi  ante  re- 
surrectionem,  195 B.  (Migne  Patrol.  lat.  tom. 
175-177.) 

HUMILITAS,  in  quo  sistat,  52  C.  A  Christo 
commcndatur,  226  C,  364,  qui  fuit  ipse  hu- 
milis  corde,  quo  sensu,  1451)'.  —  Humilitas 
cst  radix,  custos  ct  fundamcntum  virtutum, 
53  C;  disponit  ad  profcctum  gratiae  ct  ad 
incrcmentum  gloriae,  203B.  —  Quinam  sint 
cjus  effectus,  146D\  443D.  —  Humiles  quo- 
modo   exaltet  Dcus,   397  D,   606  C,   illisque 


mysteria  revelet,  143 A\  —  Humilitas  refu- 
git  laudationem,  3861)',  390B.  Yiri  tamen 
perfecti  interduin  possunt  proprias  virtutes 
hniniliter  commcmorare,  quo  sensu.  1571)'. 
—  Majori  humililati  adest  major  carilas, 
203  C.  —  Viri  sancli  bonis  dure  loquuntur 
ut  eos  humilient,  341)'. 

HUMOR,  myslice  quid  sit,  560 1)\ 

HVMNUS.  qualis  dictus  fucrit  post  novissimam 
Ccenam,  290  A'. —  Citantur  hymni  SS.  Sacra- 
menti,  404 A\  ct  S.  Joannis  Baptislae,  409D. 

HYP0CBH7E  non  nisi  cum  magna  diligentia 
agnoscuntur,  530 A\  —  Quatuor  hypocrisis 
spccies  recensentur,  83  A\  —  Hypocritae  pro- 
vocant  iram  Dei,  8315'.  —  Quomodo  orent, 
76 C,  interdum  in  angulis  platearum,  76  C, 
et  sacrilegi  fiant,  77A.  — Qualiter  jejunent, 
83B,  vestimenta  ovium  usurpent,  95A,  et  a 
fructibus  dignosci  possint,  951). 

HYPOSTASIS.  Iri  Christo,  Yerbum  aeternum  est 
hypostasis  humanitatis  assumptae,  390B'.  — 
Unio  hypostatica  quomodo  peracta  sit.390D. 


I 


IDOLOLATRIA  tempore  Christi,  et  diu  ante, 
in  toto  mundo  regnavit,  exceptis  Judaeis, 
222  A. 

IGNATIUS  (S.),  Antiochenus  episcopus  et  mar- 
tyr,  citatur,  16  B\  295 D.  —  Ejus  ad  B.  V. 
Mariam  epistolae  memorantur,418C\(Migne 
Patrol.  gr.  tom.  5,  col.  626.) 

IGNIS,  quid  designet,  317 C,  451 D',  452 A.  — 
Omnis  igne  salietur,  quo  sensu.  344  C.  — 
Ignis  inferni  quomodo  sit  obscurus,  102 A\ 

IGNORANTIA  penitus  volita  ad  malitiam  per- 
tinet,  155 A.  —  Peccatum  ex  ignorantia  pro- 
cedens,  quomodo  excusabile.  154B'. 

IMPBECATIONES  veteris  Testamenti  qualiter 
interpretandae,  517  A. 

INCABNATIO  Yerbi  est  magnificentissimum 
Dei  opus,  396 B',  nostra  deificatio,  401  D\ 
inchoatio  nostrae  rcdemptionis,  401 D'.  — 
Quam  plane  elucidetur  in  Evangelio,  et 
quanta  devotione  recolenda.  38415.  —  II- 
lam  quomodo  angeli  noverint,  385B'.  — 
Cf.  Christus. 

INCENSUM,  quo  sensu  intelligatur.  375 A,  et 
quid  sit  hora  incensi,  375  C.  —  Quomodo 
illud  oblatum  sit  in  altare  incensi,  37515,  et 
intra  Sancta  sanctorum,  376B. 

INCONSTANTIA  est  vile  et  magnum  vitium. 
544B.  —  Quinam  sint  ejus  effectus,  544A. 


(554 


LNDEX   ANALYTIEUS 


INFANTES  baptizati  morientes,  mox  ad  coelum 

evolant,  552  A.  —  Per  infantes.  aliquando 
designantur  illitterati  et  innocentes,  2:i2C. 

INFERNUS  dicitui*  simul  cum  coelo  crealus, 
278B'.  —  In  illo  non  cst  remissio,  1551), 
ejusque  poenae  sunt  aeternae,  38A.  —  Quo- 
modo  ihi  inveniantur  tenebrae,  1021),  ignis 
obscurus,  d02A',  flctus  et  stridor  dentium, 
102 B'.  —  In  illum  quando  mittatur  impius, 
95D'.  —  Cogitatio  inferni  quam  utilis,  38B, 
et  quam  insensati  qni  ad  -illum  cum  gaudio 
currunt,  452D'.  —  Portae  inferi,  quid,  189A'. 

INFIRMITAS,  quomodo  a  languore  distingua- 
tur,  121  C.  —  Si  corporalis  sit,  non  absolute 
ejus  medela  est  quaerenda,  4901);  secus  si 
spiritualis,  491 C.  —  Peccatum  ex  infirmi- 
tate  procedens,  quomodo  excusabile,  154B'. 

INIMICI,  quomodo  diligendi,  7-4 A,  516 A,  et 
qualiter  pro  illis  orandum,  74  C.  —  Quo 
sensu  intelligenda  verba  V.  T.  quae  odium 
inimicorum  innuere  videntur,  5161)'. 

INNOCENTES  martyres,  quando  necati  sint, 
28B,  et  cujus  aetatis  fuerint,  28  C.  —  Quo 
sensu  Rachel  illos  ploret,  29  C.  —  Quorum- 
dam  ex  illis  ossa  asservantur,  28  C 

INNOCENTIA  in  se  melior  est  quam  pceniten- 
tia,  2061).  —  Multi  innocentes  ferventius 
Deo  deservierunt  quam  peccatores  conversi, 
556  A'. 

1NTELLECTUS  agens.quomodo  operetur,439B, 
et  in  Christo  fuerit,  439  C. 

INTENTIO  operationi  imprimit  speciem  mora- 
litatis,  86A.  —  Intentio  perversa  dupliciter 
vitiosas  reddit  actiones,  86  C. 

INVIDIA  omnia  etiam  bene  gesta  sinistre  in- 
terpretatur,  502 D'.  —  Quanta  Pharisaeorum 
et  Scribarum  contra  Christum  invidia,  501  C, 
502  C,  503  C. 

IRA,  quid  sit,  64A' ;  quandonam  mortale  pec- 
catum,  63D',  64C,  aut  veniale,  641)',  65A  ; 
quandonam  vero  justa  et  obligatoria,  64 B. 

—  Irae  inordinatae  triplcx  est  gradus  ct  pce- 
na,  63B'.  —  Ira  per  zelum,  qualis  sit,  333B. 

—  An  ira  possit  esse  in  Deo  et  in  angelis, 
65  A. 

ISAAC.  quomodo  interpretandus,  7D.  —  Figura 
Christi  fuit,  7C,  ditissimus  ct  tamen  non 
cupidus,  217  A'.  —  Quare  in  Terra  promis- 
sionis  sepeliri  voluerit,  313  C. 

ISAIAS,  non  solum  propheta  sed  et  evangc- 
lisla  dicendus,442D,540B,  stilo  eminet  inter 
Prophetas,  364.  —  Ezechiam  sanavit,  478  B, 
et  ad  ejus  instantiam  sol  a  naturali  cursu 


cessavit,  119  C.  —  Quandonam  in  spiritu 
Jesum  viderit,  163B'.  —  Explanantur  vcl 
citantur  varia  ejus  vaticinia  de  Joanne  Ba- 
ptista,  31 A',  de  Christo,  150A,  187  A,  471  C, 
praesertim  patiente,  309B,  310A,  ctc,  et  de 
Judaeorufn  incredulitate,  1621)'.  —  Qua  mor- 
te  occubuerit,  et  quomodo  illam  praedixerit, 
11 A'. 

ISIDORUS  abbas  (S.  Isidorus  Pelusiota)  cita- 
tur,  501  D.  (Migne  Patrol.  gr.  tom.  78.) 

ISIDORUS  (S.),  Hispalensis  episcopus,  citatur, 
106A,  366B.  (Migne  Patrol.  lat.  tom.  81-84.) 

ISMAEL.  pontifex  Judaeorum,  quomodo  con- 
stitutus  sit  post  Annam,  441 B. 

ISRAEL,  quem  designet,  122A',  402B,  et  quo- 
modo  illum  susceperit  Dominus,  398  C, 
401 B'. 


JACOB,  utrum  in  utero  sanctificatus  sit,  7A'. 

—  Ditissimus  crat  et  tamen  non  cupidus, 
217 A'.  —  Prophctavit  de  adventu  Christi, 
1861)',  cujus  figura  fuit,  7C.  —  Quarc  in 
Terra  promissionis  sepeliri  voluerit,  313C. 

—  Spiritualiter,  quid  designet.  7  B'. 
JACOBUS  (S.)  Major,  frater  Joannis  evangeli- 

stae,  filius  Zebedaei,  et  Mariae  sororis  B.  V., 
49  C,  506  A',  quare  Major  appelletur,  121  C\ 
et  Boanerges,  121  C\  334D,  506A'.  —  Triplex 
fuit  ejus  vocatio  ad  apostolatum,  489A'.  — 
Praedicavit  in  Hispania,  359  A\  et  ab  Herode 
Agrippa  decollatus  est,  226A,  346A'. 

JACOBUS  (S.)  Minor,  filius  Alphaei,  506 B\  fra- 
ter  Simonis  et  Thaddaei,  506 C,  quare  Minor 
appellatus  sit,  506 B\  et  frater  Domini  di- 
ctus,  122 A.  —  Simillimus  fuit  Christo  in 
lineamentis  corporis,  2951),  506B'.  —  Vovit 
se  non  comesturum  donec  Jesus  resurrexis- 
set,  114  A,  318  C.  —  Praedicavit  in  Jerusa- 
lem,  359A',  cujus  primus  episcopus  fuit, 
506  B\ 

JAIBUS,  qualem  habuerit  fidem,  M5A,  577D. 

—  Ejus  filia  vere  mortua,  117A,  580D',  quo- 
modo  surrexerit,  117  C,  581  C.  —  Mystice, 
quis  sit,  H7D',  582 A. 

JECHONIAS  seu  .Toakim,  rex  Juda,  quomodo 
obierit,  et  quem  habucrit  successorem,  12  A. 

JEJUNIUM  est  actus  abstinentiae,  cui  quadru- 
plex  finis  assignatur,  83  A.  —  Ejus  cffectus 
quinam  sint,  84 C,  200 A\  432B.—  Quomodo 
jejunent  hypocritae,  83  B,  ct  quid  sit  jeju- 
nium    infructuosum,    114  B'.    —   Jejunium 


IMDEX    ANALYTICUS 


yoo 


aliud  est  in  tribulatione,  aliud  in  gaudio, 
quo   sensu,  499  C\   —  Quare   quadraginta 

diebus  jejunaveril  Ghristus,  4215. 

JEREMIAS,  sanctifieatus  in  utero,  188A\222B, 
quomodo  fuerit  Ghrisli  figura,  379 G,  ipsum- 
que  viderit,  163  C  —  Fertur  mirabilia  per- 
petrasse  in  /Egypto,  -478 G.  —  Quare  illi  ad- 
scribatur  prophetia  de  Juda  proditore,302D\ 

JERICHO.  Quomodo  prope  hanc  civitatem  duo 
caeci  curati  sint,  227 A'. 

JGKOSOLYMA.  Sic  appellata  est  a  Salomonc 
Jcrusalem,  434  C\  quae  etiam  civitas  Regis 
magni,  id  est  Dei,  vocatur,  09  D,  et  per 
quam  designatur  tota  Judaea.  vel  plebs  Is- 
raelitica,  432D'.  —  Cur  ejus  habitatores  tur- 
bati  fuerint  de  Magorum  adventu,  23 B.  — 
Signa  quaenam  ejus  excidium  praecesserint, 
260  A\ 

JESSE,  pater  David,  dictus  est  etiam  Isai  et 
Naas,  10  B. 

JESUS.  Quid  significet  hoc  nomen,  18 D,  387 B\ 
420  C\  et  quomodo  Christo  sit  novum  ac  pro- 
prium,  421 A,  ab  Angelo  vocatum,  421 B, 
a  Maria  et  Joseph  impositum,  20D',  421  C. 

—  Jesus,  filius  Josedec,  fuit  figura  Christi, 
18B\  387B',  421 A.  -  Adde  Christus. 

JOANNES  (S.)  apostolus,  filius  Zebedaei,  et 
Mariae  sororis  B.  V.,  49  C,  506  A',  quare 
Boanerges  appellatus,  121  C,  334  D,  506  A\ 

—  Juxta  multos,  fuit  spousus  in  cujus  nu- 
ptiis  aqua  in  vinum  conversa  est,  et  virgo 
permansit,  49 D.  —  Triplex  fuit  ejus  vocatio 
ad  apostolatum,  489  A'.  —  Quomodo  in  Coe- 
na  a  Christo  acceperit  signum  certum  de 
proditore,  288  A,  et  in  atrium  Annae  Petrum 
introduxerit,  297 IV.  —  Praedicavit  in  Asia, 
359 A',  et  ultimus  evangelium  scripsit,  4713, 
de  Christi  divinitate  sublimius  loquens,  363. 

—  Quo  sensu  mortem  pro  Jesu  sustinuerit, 
226A,  346A'. 

JOANNES  (S.)  Baptista  multis  nominibus  ap- 
pellatur,  407  A,  ct  dici  potest  horizon,  liga- 
mentum  ac  cingulus  novi  et  veteris  Testa- 
menti,  137 D',  544 D'.  —  Quo  sensu  vocetur 
angelus,  138A,  327B.  545A,  Elias,  140D, 
198B',  vox  clamantis  in  deserto,  443 A.  — 
Quomodo  praenuntiatus  sit  per  Malachiam, 
137D',187A,545A,etperIsaiam,31-A'.187A. 

—  Cur  illum  Christus  ante  se  praemiserit, 
31  A.  —  Ex  stirpe  Aaronis  fuerunt  ejus  pa- 
rentes,  373A,  justi  ante  Deum,  373B,  et  ho- 
minibus  amabiles,  399D;  ubinam  habitave- 
rint,  391 A.  —  Duplici  miraculo  conceptus, 


374  B\  in  utero  sanctificatus,  222  B,  et  re- 
pletus  Spiritu  Sancto,  379B,  392 C,  quomodo 

exsultaverit,  392  15',  et  utrum  usum  rationis 
tunc  habuerit,  391 B,  392 D.  —  Mulli  in  na- 
tivitate  ejus  gavisi  sunt,  quo  sensu,  378 G, 
ipsique  Sarraceni  illam  celebrant,  378  A\  — 
Quare  circumcisus  sit,  399 D\  et  nomen  ejus 
quid  significet,  3771)'.  —  Cur  in  deserlis  vi- 
xerit,  409 B\  et  quanta  ejus  perfectio,  541 B, 
humilitas,  36  C\  3281)',  451  A,  lortitudo, 
140A\  mortificatio,  137  A\  379  A,  544D,  di- 
scretio,450B,  constantia,  137C,  543D'.  —  Quo 
sensu  inter  natos  mulierum  ilio  non  sit  ma- 
jor,  138  A\  545  A\  et  quare  plus  quam  pro- 
pheta  dicatur,  137  C\  544 D'.  —  Quomodo 
praedicare  coeperit,  31B,  441  C;  qualis  fuerit 
ejus  praedicatio,  36  C,  140 C,  4481),  et  quam 
fructuosa,  380B\  448B,  449A'.  —  Baptismus 
ejus  quid  fuerit,  321),  33  C,  44213,  450 B',  qui- 
bus  ministratus,  33 D\  546  D,  et  qua  forma, 
454  C'.  —  Quomodo  Christum  baptizaverit, 
38 C,  329  B,  et  utrum  solus  viderit  colum- 
bam  ac  vocem  audierit,  40  C\  456  C.  Cur 
postea  ad  Jesum  duos  discipulos  miserit, 
134 A,  540 D',  et  qualem  de  ipso  notitiam 
habuerit,  13413,  135  D,  539D'.  —  Ante  mor- 
tem  suam  nullum  signum  fecit,  172  B\ 
586  C.  —  Quare  ab  Herode  incarceratus, 
47 G,  134 A,  172B',  et  quomodo  decollatus, 
17313'.  —  Sepultus  est,  ut  dicitur,  in  urbe 
Sebaste,  174B'. 

JOANNES  de  Mandevilla,  Anglus  peregrinator. 
Ejus  Itinerarium  citatur,  479  C. 

Adde  Cassianus,  Chrysostomus,  Damasce- 
nus. 

JOATHAN,  pater  Achaz,  justissimus  dicitur, 
11B. 

JOB  non  statim  exauditus  est,  quare.  93A\  — 
Ejus  liber,  apud  Hebraeos  authenticus,  247  C, 
rhetorice  scriptus  est,  364,  et  in  illo  decla- 
rantur  animae  immortalitas  ac  resurrectio 
morluorum,  247  C. 

JONAS  in  pisce  conclusus  Christum  sepultum 
figurabat,  157 D.  —  Miracula  non  fecit  in 
Ninive,  157  C,  et  tamen  hanc  civitatem  ad 
pcenitentiam  adduxit,  157  A'. 

JOSAPHAT.  In  valle  hujus  nominis  fiet  ulti- 
mum  judicium,  1701)'. 

JOSEPH,  filius  patriarchae  Jacob,  ditissimus  et 
tamen  non  cupidus  fuit,  217A'.  —  Quomodo 
iutelligendum  juramentum  quod  emisit  per 
salutem  Pharaonis,  091)'. 

JOSEPH  (S.),  sponsus  Mariae,   cujus  filius  fu- 


656 


INDEX    ANALYTICUS 


erit,  13B,  457 C,  ot  cur  ejus  potius  quam 
I?.  Virginis  origo  describatur,  ISB'.  —  Fa- 
ber  lignarius  ul  fertur,  171  A',  392A,  castis- 
simus  fuit,  385A,  388B',  ita  ut  in  virginitate 
porinansoril.  S67A,  et  Mariae  cuslos  fuerit, 
418  C\  cum  qua  sola,  171  C,  matrimonium 
contraxit,  12 D',  411B\  a  lege  coactus,  16 C. 

—  Quo  sensu  illam  non  cognovorit,  191)', 
et  quanta  illius  erga  ipsam  rcvcrentia,  19  C. 
Utrum  illam  acceperit  in  domum  suam  sta- 
tim  post  desponsationem,  17  B'.  —  Probabi- 
liter  vendidit  omnia  sua  egenisque  contulit, 
105C,  et  per  manus  ejus  Maria  eodem  modo 
bona  sua  erogavit,  424 A.  —  An  profoctus 
sit  cum  B.  Virgine  ad  visitandam  Elisabeth, 
17 B'.  —  Certus  fuit  de  uxoris  castitate  ante 
nuntium  Angeli,  17A,  qui  illum  filium  Da- 
vid  vocavit,  quaro,  17 D',  385 A,  411 A'.  — 
Fertur  in  Bothlehem  duxisse  bovem  et  asi- 
num,  412  C.  An  confecerit  praesepium  ubi 
.Tesus  nascens  repositus  est,  412  C.  —  Quo 
sensu  pater  Christi  vocatus  sit,  423  A,  428 D', 
et  quam  beatus  in  muniis  suis,  429  A'.  —  In 
/Egyptum  abiit  forte  cum  jumento  quod 
vehobat  Mariam  ejusque  Filium,  26D'.  — 
Quomodo  Jesum  amiserit  in  Jerusalem, 
435A,  et  quantus  ejus  dolor  fuerit,  436  C. 

—  Forte  vivebat  adhuc  quum  Christus  jam 
praedicaret,  105  C. 

JOSEPH  ab  Arimathaea,  roboratus  in  fide, 
354  A',  quomodo  corpus  Jesu  sepelierit, 
314  D'. 

JOSEPHUS  (Flavius)  historiographus  passim 
citatur,  30 A,  260 A',  313  C,  etc. 

JOSIAS,  «  vir  sanctissimus,  »  11 B',  cujus  no- 
men  praenuntiatum  fucrat,  11  C,  occisus  est 
a  sagittariis  Pharaonis  Nechao,  11  C,  186A. 

—  Quinam  fucrint  ejus  filii,  11 D'. 

JOSUE  Christum  figuravit,  18 B\  387B',  420D'. 

—  Inordinate  pro  Moyse  zelatus  est,  539D. 

—  Ad  cjus  instantiam  sol  a  naturali  cursu 
cessavit,  H9C. 

JUDA.  Tribus  hujus  nominis  quare  principa- 
tum  obtinucrit,  81).  —  Frequenter  cum  tri- 
bu  Levi  per  matrimonia  conjuncta  cst,  15A. 
Ablatum  ab  illa  sceptrum  signum  erat  ad- 
ventus  Christi,  186 D'. 

JUDjEA.  Quid  intelligatur  per  fincs  Judaese 
trans  Jordanem,  212 D. 

JUDiEI.  Triplcx  fuit  cis  regimen,   15 C,  372D. 

—  Gentiles  contemnebant  ut  canes,  478  A\ 
ipsorumque  domos  ingrediondo  conlamina- 
bantur,  286A.  —  Quandonam  illis  alienige- 


nas  ducere  licuerit,  9B.  De  suis  tribubus 
uxorcs  accipere  tenobantur,  372 C\  .'585 A, 
nisi  viri  cssent  dc  tribu  saccrdotali,  372D'; 
ot  grandc  existimabant  opprobrium  non  ha- 
bore  sobolem,  377 A\  382 C.  Quandonam 
apud  illos  frater  fratriam  ducere  coaclus 
sit,  457  D\  —  Tribus  vicibus  in  anno  omnis 
masculus  corum  dcbcbat  Jerusalem  adire, 
434B,  sed  somol  tantum,  si  multum  remote 
habitaret,  434 D.  Quonam  ordino  tunc  in- 
cesserint,  435B.  —  In  Parasceve  praepara- 
bant  cibos  pro  duobus  diebus,  354  A\  — 
Cur  in  Paschali  solennitate,  annuente  im- 
peratore,  dimissionem  unius  vincti  impe- 
traverint,  352  D\—  Solebant  a  sabbato  voca- 
re  dios  hebdomadae,  .316  C,  signum  quaerere 
quum  audircnt  aliquid  admirandum,  380  C, 
vcstimenta  sua  scindere  in  signum  doloris 
do  injuria  Deo  illata,  298 D\  libros  nominare 
a  rebus  in  exordio  Iractalis,  5,  Scripturam 
V.  T.  reverenter  tractare,  474A,  ct  sepultu- 
ras  sumptuosissimas  sibi   facere,  315A. 

Quomodo  erravcrint  dc  matrimonio,  68  A, 
de  juramcnto,  68A',  de  poena  talionis,  70C, 
de  inimicorum  odio,  73  C,  de  statu  homi- 
num  post  rcsurrectionem,  246A.  Aliqui  eo- 
rum  putaverunt  animas  ex  uno  corpore 
ad  aliud  transmutari,  140 C,  586D'.  —  Quo 
sensu  progenies  viperarum  vocati  sint,  34  B, 
35 A.  —  Christum  communitcr  noverant  de 
semine  David  nasciturum,  118B,249C\  sicut 
praedictum  fuerat,  134 A\  sed  multi  eorum 
putabant  illum  in  primo  suo  adventu  tem- 
poraliter  rcgnaturum,  23A\  105A',  379B, 
425D.  — An  ct  quomodo  cognoverint  Jesum 
cssc  Messiam  seu  Christum,  239B',  240C, 
250B'.  —  Pauci  illorum,  comparative  lo- 
qucndo,  Salvatoris  praedicatione  convcrsi 
sunt,  561  D\  —  Quare  illorum  principes 
Christum  occidere  voluerint,  237B'.  —  San- 
guis  Christi  fuit  super  illos,  ut  postulave- 
funt,  237  C,  305  C.  —  Quam  caeci  fuerint 
Jesum  crucifixum  illudontes,  309D',  et  fa- 
mam  illius  jam  mortui  exstinguere  conan- 
tes,  316A.  —  Nunc  ubique  dispersi,  307A, 
quid  exspectent,  474  A\  et  quid  faciant  quo- 
tidie  contra  Christum  ejusquo  discipulos, 
158  C.  —  Non  generaliter  convertentur  ante 
finem  mundi,  128A',  primi  vocatione,  sed 
ultimi  salvatione,  219 D\ 
JUIXEI  auctores  :  Joscphus  (Flavius)  hislorio- 
graphus  passim  allcgatur,  30A.260A',  313C, 
etc.  —  Philo,  «  eloquentissimus  Judaeorum  », 


INDEX    ANALYTFCUS 


G57 


librum    scripsit   de  laudibus  discipulorum 

S.  Marci,  325.  —  Rabbi  Moyses  vcl  Moyses 
/Egyptius  (Maimonides)  citatur,  42215,  4431)'. 

JUDAS  (S.)  apostolus,  fraler  seu  consobrinus 
Christi,  171B',  Thaddaeus  etiam  et  Lebbaeus 
vocatur,  506  C. 

JUDAS  Galilaeus  tri!)utum  Caesari  solvendum 
negavit,  244  C. 

JUDAS  Iscariotes,  quare  sic  vocatus,  122  B, 
28415'.  —  Non  cordis  affectu  Christum  se- 
cutus  est,  nisi  forte  pro  ccrto  tempore, 
218A'.  —  Cur  intcr  Apostolos  electus  sit, 
506  D';  quo  sensu  diabolus  dicatur,  129A,  et 
an  illi  promissum  sit  sederc  cum  Christo 
judice,  21915.  —  Custos  sacculi,  pcrae,  pe- 
cunise  quae  Jesus  habuit,  123 B',  cur  indi- 
gnatus  sit  contra  Mariam  Magdalcnc,  283 D. 

—  Quomodo  Christum  vendiderit,  284  C,  et 
hoc  scelus  praenuntiatum  fuerit,288C,302D'. 

—  In  Coena  dupliciter  a  Christo  indicatus, 
2871)',  288  A,  quomodo  cum  illo  intinxerit 
manum  in  paropside,  2881)',  et  quam  callide 
locutus  sit,  288A'.—  Pie  simul  ac terribiliter 
admonitus,  2881)',  corpus  Jcsu  accepit  ut 
alii  Apostoli,  28915.  —  Qualiter  in  horto 
magistrum  suum  osculatus  sit,  295A';  quo 
animo  triginta  argenteos  principibus  sacer- 
dotum  retulerit,  302  B,  ct  laquco  se  suspen- 
deril,  302  D,  magis  peccando  desperalione 
quam  proditione,  302A'. 

JUDICIUM  diversimode  accipitur,  90B,  150 C, 
523  C.  —  Quid  rcquiratur  ut  licitum  sit, 
90  C,  et  quomodo  de  manifestis  judicandum, 
90 A',  91 A,  524  D.  —  Quandonam  judicium 
sit  mortale  peccatum,  91  C,  ct  quihus  modis 
fiat  detestahile,  901)'.  —  Judicium  discre- 
tionis  quomodo  flat,  151 D'.  —  De  quo  judi- 
cio  reus  sit  qui  irascitur,  63  A,  et  quo  sensu 
non  praemeditandum  quid  loquendum  sit 
in  judicio,  127 C.  —  Judex  qualis  essc  de- 
bcat,  306A  ;  an  pcccati  reus  judicare  possit, 
92A  ;  quomodo  judicandus  a  Deo  qui  male 
judicavit,  91 13'.  —  Coram  judice  bona  tem- 
poralia  repetere  an  liceat  fidelihus,  71 D', 
519D',  etiam  religiosis,  72  C,  520  A  ;  an  illud 
expediat,  72 D,  520  A,  et  aliquando  sit  ohliga- 
torium,  72A'.  Quandonam  etiam  ad  judices 
infideles  recurrere  fas  sit,  721),  520  A. 

Judicium  aliud  est  particularc,  aliud  uni- 
versale,95D',  24315',  35015'.  — Ultimumjudi- 
cium  ctfinis  saeculi  simul  erunt,  et  per  eadem 
signa  praenoscentur,  2591).  —  In  illa  die  sol 
et  luna  obscurabuntur,  quandonam,  200  A. 

T.  11. 


—  Fidcles  qui  tunc  vivi  reperienlui',  in  igne 
confiagrationis  purgali  morientur,  452 A',  et 
mox  cum  aliis  suscitabuntur,  350C. —  Om- 
nes  in  valle  Josaphat  perducentur  ante  Chri- 
slum,  1701)',  219A,  cujus  apparebunl  crux 
ceteraque  passionis  arma,  267A.  -  Electi 
a  rcprohis  separabuntur,  277  C,  et  ex  verbis 
suis  justificabitur  aut  condemnahitur  omnis 
homo,  156A'.  —  Christus  ut  Deus  judicabit 
per  auctoritatem,  ut  homo  per  exsecutio- 
nem,  219  C.  Quo  scnsu  etiam  judicaturi 
sint  Apostoli  ct  perfecti,  219 C.  —  Quomodo 
judicium  ad  vietoriam  sit  perduccndum, 
152 A,  ac  media  nocte  perficiendum,  272  A'. 

—  In  illo  omnia  occulta  rcvclahuntur,  129 C, 
33515,  566 D,  et  ratio  reddelur  ctiam  de  ver- 
ho  otioso,  156 C,  necnon  de  omissionihus, 
447B'.  —  Judicium  ultimum,  cujus  exse- 
eutorcs  crunl  sancti  angeli,  168B,  243D', 
celerrime  finietur,  265  A'.  —  In  illo  quomo- 
do  locuturi  sinl  homines,  961).  —  Christus 
proprio  ore  novissimam  sententiam  pronun- 
tiabit,  1501)',  278  D',  et  reddet  unicuique 
sccundum  opcra  ejus,  193B'. 

JUGUM.  Per  illud  designatur  obscrvatio  prae- 
ceptorum,  146  B. 

JULIANUS  apostata.  Contra  illum  quid  scri- 
pserit  S.  Ilieronymus,  559B. 

JUBAMENTUM  quandonam  illicitum,  68  C, 
69B,  quando  vero  licitum,  68B,  69A',  imo 
actus  latriae,  69 A.  —  Illud  comitari  dehent 
veritas,  judicium  et  justitia,  68  C.  —  Quan- 
donam  per  creaturas  liceat  jurare,  69 A'.  — 
Quomodo  juramenti  origo  sit  quoddam  ma- 
lum,  70B'. —  Superbi  juramenta  sua,  quam- 
vis  illicita,  implere  volunt,  ne  mentiri  vi- 
deantur,  174B. 

JTJSTIFICATIO  impii  quomodo  fiat,  555  C.  — 
Quo  sensu  aliquis  juslificari  dicatur,  54915'. 

JUSTITIA  triplex  est,  373B.  —  Per  illam  intel- 
ligi  potest  quaelihet  virtus,  405 C,  vcl  vir- 
tus  cardinalis  qua  unicuique  suum  datur, 
424 D'.  —  Ex  illa  quomodo  pax  procedat, 
409 D.  —  Justitia  Dei  primum  quaercnda, 
quonam  sensu,  88  C.  —  Quinam  esuriant 
et  sitiant  justitiam,  55B,  et  qualiter  satu- 
rentur,  55 A',  510 B'.  —  Quinam  propter 
justitiam  persecutionem  patiantur,  57  C, 
512  A. 

JUSTUS  ante  Deum  quonam  scnsu  aliquis  vo- 
cari  possit,  373 B.  —  Prudentia  justorum 
quid  sit,  3801).  —  Chrislus  non  venit  vo- 
care  justos  sed  pcccatorcs,  quo  sensu,  112C. 

42 


638 


INDEX    ANALYTICUS 


LABOR.  Ouomodo  omnes  diversis  modis  labo- 

rent,  145C. 
LACBIM/E.   Quam  beata   sit  pia   lacrimarum 

effusio,  554  A'. 
LACTENTES  designant   aliquando  illitteratos 

et  innoeentes,  232  C. 
LAMECH,  alter  de  Seth,  alter  de  Cain  oriun- 

dus,  458 A'. 
LAMPAS,  mystice  est  fides-cum  bonis  operi- 

bus,  272  C,  et  ornatur  testimonio  conseien- 

tiae,  272B'. 
LANCEA   quae  iatus   Christi  transfixit.  in  die 

judicii  apparehit,  267 A. 
LANGUOR.  quid  designet,  121  C. 
LAPIS  angularis  est  Christus.  238 D.  Qui  ceci- 

derit  super  lapidem  istum,  confringetur;  su- 

per  quem  vero  ceciderit,  conteret  eum,  quo 

sensu,  239l>.  —  Quomodo  ex  lapidibus  filii 

Abrahae  suscitari  possint,  35D,  -440  A. 
LATRIA   est  virtus  Deo  cultum  cflerimoniam- 

que  impendens,  401  D',  467A'. 
LATRONES  qui   cum  Jesu  morti  traditi  sunt, 

non  leguntur  sua  patibula  bajulasse,  307 D. 

—  Utrum  amho  primum  Chrisfum  blasphe- 

maverint,  et  quare  unus  ex   illis   poeniten- 

tiam  egerit.  310C,  353  A'. 
LAUS.  Per  illam  capitur  henevolenlia  ejus  qui 

oratur,  227  C. 
LAZARUS  jam  sepultus.  figurat  consuetudine 

vitiosa  oppressos,  538R'. 
LECTOR.    Quomodo    illius    officium    Christus 

impleverit  et  approbaverit,  471  A'. 
LEGTUS,  mystice  quid  sif,  495D,  et  quomodo 

tollatur.  495B'.  —  Per  decumhentes  in  illo. 

significanfur  contemplativi,  2691). 
LEGATUS   fideliter  proponaf  verba   miffentis. 

541 A'. 
LEGIO  conlinet  sex  millia  sexcenta  sexaginta 

sex,  296  D',  572  D. 
LEO  interdum  Christum,  interdum  vcro  <lia- 

bolum  designat,  161  B. 
LEO  (S.)  Papa  I.  quid  doceat  de  generatione 

Christi,  6R'.  —  Ssepe   citatur,  521)',  146D', 

502A',  etc.  (Migne  Patrol.  lat.  tom.  54-56.) 
LEPROSUS.  Illum  tangere  et  frequentare  Ju- 

daeis   non   licehat,   99  A,   281 C.   —   Leprosi 

quamplures  a  Ghristo  curati  sunt.  542  C.  — 

Leprosus    in    civitate    Capharnaum,    99  C, 

quanto  miraculo   mundatus,  99B  ;   quomo- 

do  Jesum  adoraverit,  98 B',   et   quam   fidu- 

cialiter  sanitatem    petierit,  98  C,  3311)'.  — 


Quare  jussus  sit  tacere,  99 B,  491 B,  et  ad 
sacerdotes  ire,  991),  491 A'.  An  peccaverit 
silentium  non  servando,  332  A.  —  Mystice, 
quomodo  leprosi  mundentur,  1361),  491  C, 
543  C. 

LEYI.  Tribus  hujus  nominis  cum  qualibet  alia 
matrimonia  contrahere  potcrat,  15  C,  et  sic 
cum  trihu  Juda  frequenter  conjuncta  est, 
15  A. 

LEX.  quid  sit,  365A.  —  Multiplex  distinguitur  : 
nempe  lex  aeterna,  365B;  lex  naturalis  in 
genere,  365 C,  et  in  homine,  365 A';  Icx  su- 
pernaturalis  vel  divina,  366 B  ;  et  lex  huma- 
na,  365 C,  cujus  conditiones  exponuntur, 
366B.  —  Vim  legis  sortitur  laudabilis  con- 
suetudo,  434  C,  et  in  casu  necessitatis  lau- 
dahiliter  a   lege   dispensatur,   147 C,  502D. 

—  Qusenam  sint  duo  praecipua  legis  natura- 
lis  preecepta,  520  C.  —  Lex  Mosaica  et  lex 
evangeliea  habeht  eumdem  finem  eadem- 
que  principalia  praecepta,  366  C.  Prior  ad 
posteriorem  quomodo  viam  paraverit,  366B'. 

—  Lex  evangelica  perfectior  lege  Mosaica, 
5181),  ex  parte  legislatoris,  366 D,  cxcel- 
lentius  vitia  exstirpat,  367A',  virtutes  pro- 
movet,  3671)'.  ad  felicitatem  perduc.it,  368G, 
et  omnibus  promulgatur,  368A'.  —  Lex  Mo- 
saica,  quo  sensu  fuerit  administratio  mortis, 
367  C;  an  quaedam  mala  permiserit,  367B', 
et  manum  non  animum  cohibuerit,  367 D'. 
Etsi  in  multis  interiora  ordinaverit,  368A, 
circa  exteriora  magis  occupatur,  368  C.  — 
Lex  evangelica,  quae  nullum  prorsus  malum 
permittil,  367  C,  coelestia  bona  promittit, 
367 A,  terrestria  vero,  saltem  communiter, 
lex  Mosaica,  308 B'.  —  Lex  evangelica  per 
portam  angustam  designatur,  94 A',  atta- 
men  facilius  impletur  quam  lex  Mosaica, 
quo  sensu,  146  B'.  —  Ambae  inter  se  diffe- 
runt  ut  lumen  et  umhra,  366B',  amor  et 
timor,  368  C. —  Legem  veterem  quomodo 
impleverit  Ghristus,  61 B.  Ejusdem  legis 
praecepta  caerimonialia  usque  ad  Passio- 
nem  vim  obligandi  retinuerunt,  99  A\  — 
Iota  aut  apex  non  praeteribit  a  lege,  quo 
sensu,  61  D'.  —  Aliqua  legis  mandata  mini- 
ma  dicuntur,  quia  pertinent  ad  incipientes, 
62 B.  —  Quod  raro  contingit  non  est  lex 
Ecclesia\  457A'. 

LIBELLUS  repudii,  quid  fuerit,  67  C,  quando- 
nam  apud  Judaeos  datus,  213B,  et  quo  sen- 
su  a  Moyse  permissus,  214B. 

LIBEB    generationis.  quomodo  intelligendus, 


INDEX   ANALYTICOS 


659 


5A\  —  Judaei  libros  a  rebus  in  exordio  tra- 
ctatis  nominabant,  5A\ 

LIBERALITAS  facit  hominem  aliis  valde  acce- 
ptum  et  carum,  52515.  —  Liberalibus  Deus 
benedicit,  etiam  in  lemporalibus,  525 D. 

LIBERTAS  alia  est  spiritualis,  alia  corporalis, 
201C  —  In  illa  fundatur  radix  peccati,  204 D. 

LILIA  agri  quam  spcciose  a  Deo  vestiantur, 
87D'. 

LIMBUS.  An  ct  quomodo  sancti  in  illo  detenti, 
Cbristi  passionem  noverint,  5401),  et  qua- 
liter  illos  Jesus  visitaverit  ac  illuminaverit, 
408  B'. 

LINGUA,  quomodo  refrenanda»  5291)'.—  Lin- 
guarum  gratia  pene  innumeris  data  est  in 
primitiva  Ecclesia,  quare,  358 A.  —  Spiri- 
tualiter,  quisnam  novis  linguis  loquatur, 
358  A\ 

LINUM  fumigans,  quid  designet,  et  quo  sensu 
a  Ghristo  exstinctum  non  sit,  1511). 

LITTEBATI  difficilius  corriguntur  quam  idio- 
tae  ac  simpliees,  448  C. 

LOCUSTA  significat  herbam,  radicem,  et  avi- 
culam,  32A.  —  Quaenam  fuerint  locustae 
quibus  vescebatur  Joannes  Baptista,  32  B. 

LUCAS  (S.)  «  evangelista  lucidissimus  »,  364, 
de  Antiochia  oriundus,  Ghristi  discipulus 
fuit,  364,  369B,  et  deinde  Pauli,  370D.  —  Ma- 
gis  historicus  est  quam  ceteri  Evangelistae, 
363,etsi  non  semper  ordinem  historiae  servet, 
60!) B.  Supplevit  multa  a  Matthaeo  et  Marco 
omissa,  369 C.  Ab  Apostolis  quomodo  audie- 
rit  quae  refert,  370  G,  necnon  a  B.  V.  Maria, 
419  D',  ex  inspiratione  tamen  Spiritus  San- 
cti  illa  scribens,  370  A',  419  D'.  Quo  sensu 
omnia  Christi  gesta  et  documenta  narret, 
370  D',  et  utrum  sermonem  in  montc  fa- 
ctum  referat,  58 B'.  —  Ejus  veracitas  qua- 
liler  confirmetur,  538 D'.  —  Quo  pacto  cum 
Matthaeo  concordet  in  genealogia  Christi, 
13B,  14A',  et  in  ceteris  narrationibus,  45B', 
106  C,  108B,  etc.  —  In  Bithynia  mortuus 
est,  364. 

LUCERNA  sub  modio  non  ponenda,  quo  sen- 
su,  335A,  nec  sub  vase  aut  sub  lecto.  565B', 
566 A.  —  Designat  Christum,  5651)',  vel  Apo- 
stolos,  565B',  vel  evangelicam  doctrinam, 
335  B,  565  C. 

LUCIFER,  princeps  daemonum,  dicitur  fuisse 
tentator  Christi,  42 C.  —  Adde  Daemon. 

LUCTUS,  qualis  beatitudinem  afferat,  54 A', 
511 B,  554  A'.  —  Luctus  in  morte  carorum 
non  sit  excessivus,  580  C 


LUDUS  quidam  apud  pueros  Judaeorum  usita- 

lus  describitur,  547D. 
LUNA  obscurabitur  in   die  judicii,  quomodo, 

266  B.  —  Qualiter  multiplici  miraculo  soli 
supposita  fuerii  tempore  Passionis,  311 D, 
per  tres  horas.  311  C.  —  Mystice,  est  Eccle- 
sia,  266  C. 

LUNATIGUS  vexatur  singulis  lunationibus, 
quando  luna  est  plena,  50A,  6011)'.  —  My- 
stice.  quis  sit,  603  B'.  —  Lunaticus  post 
Transfigurationem  curalus,  199  B',  602  C, 
erat  surdus  et  mutus,  602 D',  non  naturali- 
ter,  sed  agente  daemone,  603B.  Quare  illum 
sanare  non  valuerint  Apostoli,  00215. 

LUPUS.  Per  lupos  rapaces,  quinam  intelligan- 
tur,  95  C,  126 B. 

LUX,  quotuplex  distinguatur,  60B,  102.V.  — 
Quo  scnsu  lux  mundi  vocentur  Apostoli, 
60  A. 

LYBA  (Nicolaus  de),  Ord.  Min.,  notissimus 
postillator,  saepius  citatur,  9A\  14A.  37D, 
etc.  —  Ejus  sententia  refellitur,  8B.  480 C. 
—  Tacito  nomine,  verbo  «  Quidam  »  desi- 
gnatur,  et  improbatur,  37 1B'. 

LYSANIAS  Abilinae  tetrarcha,  cujus  filius  fu- 
erit.  440 B'. 


M 


MAGEDAN.  Ibi  Josias  a  sagittariis  Nechao  le- 
taliter  laesus  est,  186  A.  —  An  idem  sit  ac 
Dalmanutha,  186  B,  340  C. 

MAGI,  sapientes  et  reges,  21B',venerunt  in  dro- 
medariis,  24  C,  a  Perside,  21 B'.  Nati  fcrun- 
tur  de  stirpe  Balaam,  21 C.  —  Astronomiae 
intentos  Christus  eos  adduxit  per  stellam 
apparentem,  488B',  quam  viderunt  in  terra 
sua,  22  G.  —  Quid  referatur  de  hujus  stellae 
exspectatione,  22A'.  —  Parati  pro  Christo 
sanguinem  fundere,  22A,  Magi  illum  esse 
hominem,  regem  et  Deum  testati  sunt  ver- 
bo,  22B,  opere,  25A,  et  muneribus,  25D.  — 
Muncra  eorum  quid  significent,  et  quomodo 
spiritualiter  offerenda,  25 A'.  —  A  quonam 
responsum  acceperint  ne  redirent  ad  Hero- 
dem,  25D'.  —  Omnium  gentium  conversio- 
n em  figuraverunt,  26  A. 

MAGISTER  fallax  quantum  noceat,  253  B.  — 
lllum  non  sola  doctrina  sed  vita  bonum 
facit,  215  C.  —  Non  est  discipulus  super 
magistrum,  qua  ratione,  128A'.  —  Unus  est 
magister  Ghristus,  quo  sensu.  252 A. 

MAGISTEB  in   Historiis.  Sic  vocitatur  Pelrus 


660 


INDEX    ANAt.YTICUS 


Comestor,  auctor  Historise  scholasticse,  14A. 

—  In  aliquo  non  approbatur,  181  C  (Migne 
Patrol.  lat.  tom.  198.) 

MAGISTER  Sententiar.um,  id  ost  Petrus  Lom- 
bardus,  citatur,  42  C,  1901).  —  In  aliquo  non 
approbatur,  181 C  (Migne  Patrol.  lat.  tom. 
191  et  192.) 

MAGNUS  coram  Domino  quisnam  vocetur, 
378A'.  —  Referuntur  quatuor  dimensiones 
magnitudinis  spiritualis,  378  C. 

MAHOMETUS.  Illo  majorem  esse  Christum  fa- 
tentur  Sarraceni,  3951). 

MALEDICTIO.  Quomodo  maledicentibus  bene- 
dicendum,  517D.  —  Cbristus,  Moysis  instar, 
posuit  benedictiones  justorum  et  maledi- 
ctiones  impiorum,  252  C 

MALUM.  A  quo  malo  nos  liberari  postulemus, 
81  B\  —  An  mala  opera  fieri  possint  pro- 
pter  finem  bonum,  86 B.  —  Arbor  mala  non 
valet  bonos  fructus  facere,  neque  arbor  bona 
malos  fructus,  quo  sensu.  95 C  —  Quid  sit 
dies  malus,  aut  diei  malitia,  89  C 

MAMMONA  significat  divitias,  vel  daemonem 
de  avaritia  tcntantem,  86  D'. 

MANASSES  Isaiam  jussit  lignea  serra  secari, 
11  A\  sed  captus  poenitentiam  egit,  11 B'. 

MANDATA  erant  in  V.  L.  moralia,  judicialia 
et  caerimonialia,  247  C  —  Omnia  Cbristi 
mandata  sunt  servanda,  quare,  320 B'.  — 
Cf.  Lex,  Praeceptum. 

MANDEVILLA.  Vide  Joannes. 

MANICH^US  (id  est  Manes)  haeresiarcha,  nec 
Moysen  nec  Prophetas  recepit,  247 D.  Diversi 
ejus  errores  reprobantur,  46A,  159A',  379B', 
421 B',  490 B',  559  C 

MANSUETUDO,  quid  sit,  53B',  145C,  333C; 
quinam  ejus  effectus,  53 D',  146 D\  et  prae- 
mium,  54  C. 

MANUS  scandalizans.  quo  sensu  abscindenda, 
67B\  2041),  205 A.  —  Quid  dextera  manus 
significet,  67B',  quid  sinistra,  504B.  —  Ma- 
nus  Domini,  quid  sit,  401 A.  —  Per  manuum 
impositionem  super  oculos  caeci.quid  signi- 
ficaverit  Christus,  341 B.  —  Ilomo  manum 
dexteram  aridam  habens,  149  D,  quomodo 
curatus  sit,  149  C,  et  quid  moraliter  desi- 
gnet,  149D,  504B'. 

MARCION,  haeresiarcha,  dicebat  corpus  Ghristi 
esse  phantasticum,  159.V. 

MARCUS  (S.)  evangelista,  Levitici  generis  et 
sacerdos,  325,  in  lege  eruditus,  328 B,  disci- 
pulus  Petri  evasil,  evangeliumque  scripsit, 
quomodo.  325.  —  Quo  pacto  concordet  cum 


Malthaeo,  108B,  115 C,  124 A.  148 C\  etc,  cum 
Luca,  228 C,  296 C,  300 A,  310B',  etc,  cum 
Joannc,  291  A,  296 C,  300 C  301  B,  ctc 

MARE.  Sic  Hebraei  vocabant  quamlihet  ma- 
gnam  collectionem  aquarum,  106 B',  332  C, 
569A.  —  Ejus  motus  quomodo  naluraliter 
generetur,  106  C  —  Quomodo  scdata  fuerit 
procella  in  mari  Genesareth,  107  C,  et  super 
illius  fluctus  turbulentos  deambulaverit  Chri- 
stus,  176B',  ac  Petrum  deambulare  jusserit, 
177  B. 

MARGARIT/E,  quo  sensu  non  mittendae  ante 
porcos,  92 C  —  Exponitur  parabola  pretio- 
sae  margaritae,  170A. 

MARIA,  cceli  regina,  domina  mundi,  quoniam 
Genitrix  Dei,  384 D\  393 D,  omni  pura  crea- 
tura,  prout  in  esse  creato  subsistente,  prae- 
stantior  est,  396  C  —  Ejus  nomen  quomodo 
interpretandum,  384  C  —  Vocatur  etiam, 
benedicta  in  mulieribus,  386D',  391B\  com- 
parentalis  Patri  aeterno,  386  A\  genitrix 
causae  causarum,  386B',  Christifera,  418 C, 
Virgo  divina.  393 D,  sponsa  Christi  singula- 
ris,  271  B\  angelorum  domina,  396  C  — 
Erat  de  tribu  sacerdotali  ex  una  parte,  15  B, 
384 C\  et  de  tribu  David,  385A.  Ejus  genealo- 
gia  refertur  secundum  Damascenum,  15D\ 
Quanta  Marise  pulchritudo,  19D',  cujus  ca- 
stitas  refulsit  in  corpore,  17 A'.  —  Profecit 
quotidie  in  caritate,  gratia,  ceterisque  virtu- 
tibus,  460  C,  altissimorum  angelorum  trans- 
cendens  puritatem,  159B,et  meritum,  546  C. 
—  Quandonam  virginitatis  votum  emiserit, 
388B'.  — Quomodo  ad  maternitatem  divinam 
disposita  fuerit  per  humi!itatem,395A,  ac  per 
caritatem,  395B,  et  a  tribus  Personis  Trini- 
tatis  qualiler  exaltata,  395  C.  —  Vero  matri- 
monio  conjuncta  estcum  Joseph,12D',384B', 
qui  erga  eam  quam  reverenter  se  habu- 
crit,  19  C  An  ipsam  statim  post  desponsa- 
tionem  in  domum  suam  acceperit,  17 B'.  — 
Lifterata  et  in  lege  erudita,  388  C,  solita 
crat  conspicere  angelos,  387  A,  et  mystcrium 
SS.  Trinitatis  jam  noverat  quando  Gabrie- 
lem  audivit,  389  B'.  —  In  quo  loco  et  quo- 
modo  orans  inventa  sit  ab  Archangelo,  386B, 
quo  sensu  salutata,  386  C,  et  turbata,  386  C 
Non  dubitavit  de  verbis  Gabrielis,  sed  non 
statim  respondit,  quare,  387B;  quomodo  de- 
inde  sc  humiliaverit,  390B,  et,  quasi  infinita 
dignitate  sublimata,  386A',  395A',  Verbum 
conceperit,  390  C,  de  Spiritu  Sancto,  388  C, 
obumbrante  virtute  Altissimi,  389 A.  Eodem 


INDEX    ANALYTICUS 


GGl 


tempore,  quanto  gratiae  incrcmcnto  donata 
sit,389C, beatior Christum  concipiendo  men- 
tc  qunm  corpore,  389 F),  393  A\  —  Quare  ab- 
ierit  in  montana  cum  festinatione,  390 D',  et 
in  quam  civitatem  Juda,  391 A.  Quomodo 
salutaverit  Elisabeth,  391 A,  et  quanta  cum 
cfflcacia,  392 C  —  Ejus  canticum  quam  ex- 
cellens  et  quahtcr  interpretandum,  303  D  et 
seq.  ;  quare  in  Vcsperis  decantandum  et 
quanta  cum  devotione,  398  B'.  —  An  Maria 
reversa  sit  in  Nazareth  antequam  Joannes 
Baptista  nasceretur,  399  A'. —  In  asino,quem 
ctiam  bos  comitabatur,  412  C,  creditur  ad 
Bethlchem  accessissc,  26D'wubi  noverat  se 
parituram,  411 D',  412  A'.  —  Non  fuit  ei  lo- 
cus  in  diversorio,  quo  sensu,  4121)',  413 A. 
Quomodo  Christum  mundo  ediderit,412D, 
primogenitum  suum,  412 A,  ante  partum,  in 
partu,  ct  post  partum  intacta,  389 B'.  Illum 
propriis  manibus  involvit,  412  D,  quibus  pan- 
nis,  412 A',  et  in  quodnam  praesepium  re- 
clinaverit,  412  C  —  Mystice,  qualiter  rhino- 
cerotem  in  suo  gremio  ceperit,  419 A.  — 
Quo  scnsu  conscrvavcrit  omnia  verba  de 
Ghristo,  419B',  438D,  quo  silentio,  420A,  et 
utrum  tunc  in  fide  profecerit,  419  C  — 
Circumciso  Filio  intime  compassa  est,  422A'. 

—  Quarc  purificationis  legem  adimplere  vo- 
luerit,  423 B,  illi  non  adstricta,  422  D'.  —  In 
/Egyptum  fugit,  20 D',  et  deinde  Nazareth 
rediit,  ubi  deliciac  Christi  csse  cum  illa, 
38  C.  —  Etsi  parentum  hereditatem  con- 
secuta,  G09B',  paupertatcm  coluil,  423D',  et 
pauperibus,  probabilius  per  manus  Joseph, 
bona  sua  distribuit,  421 A,  609  D'.  —  Quo- 
modo  puerum  Jesum  amiserit,  435  A,  quan- 
to  cum  dolore,  436  C,  et  inventum  in  tem- 
plo  quo  sensu  allocuta  sit,  436 B'.  —  Quanta 
cum  reverentia  Filium  suum  habuerit,438A'. 

—  Frequenter  a  Christi  infantia  praecogita- 
vit  quanta  ille  passurus  csset,  384  D',  430 D', 
et  animam  ejus  pertransiit  gladius,  quo 
sensu,  430 D',  431 A.  —  Quomodo  stcterit  in 
Calvariae  loco,  314 C,  cum  quibusnam  mu- 
lieribus,  314B,  et  discipulis,  314  D.  Illius 
compassio  attente  meditanda  est,  307 D.  — 
Tunicam  Jesu  inconsutilem  creditur  clabo- 
rasse,  308 D.  —  Ab  ipsa  discipuli  Cbristi, 
praesertim  Lucas,  de  aliquibus  dicuntur  in- 
structi,  419 D'. 

MAHIA  Cleophae,  soror  B.  Virginis,  314  C, 
506  C,  quomodo  ab  angelo  Christi  rcsur- 
rectioncm  audierit,  317 A'. 


MARIA  Magdalenc  (S.),  filia  opulcnli  viri, 
558 C,  in  civitate  peccatrix,  282B',  550B, 

est  poenitentiae  forma,  peccatorum  excm- 
plar,  554B.  —  Quomodo,  Christi  praedica- 
tione  inflammata,  •'»•'»1 1>,  in  domo  Simo- 
nis  Pharisaei  lacrimis  pedes  Jesu  rigaverit, 
550D',  et  quo  unguento  illos  unxeril,  551D. 

—  Quam  perfecla  illius  convcrsio,  551 A', 
552  C,  555 A,  5561)',  et  quo  sensu  ejecta 
sint  de  ea  septem  daemonia,  558 C  —  In 
Bethania  autem  pedes  ct  caput  Domini  per- 
unxit,  282 C,  quali  ungucnto,  282D',  283 B. 

—  Post  resurrectionem  Christus  illi  apparuit 
primum  soli,  318B,  prohibens  nc  suos  tan- 
geret  pedes,  318D,  et  postea  cum  aliis  mu- 
lieribus,  318C.  —  «  Apostolorum  apostola  » 
vocatur,  quare,  I556A.  —  Mystice,  pcr  illam 
designatur  conversa  gentilitas,  558A'.  — 
Legenda  ejus  allegatur,  282B',  550B. 

MABTIIA  (S.)  Christo  ministrabat  in  domo  Si- 
monis  leprosi,  282 A. 

MARTIALIS  (S.)  dicitur  fuisse  puer  quem  Chri- 
stus  Apostolis  ostendit,  606A. 

MABTINUS  (S.),  ob  suam  liberalitatem,  fuil 
aliis  valde  acceptus  et  carus,  525B.  ■ —  Dor- 
sum  praebuit  caedentibus,  71  B'.  —  In  ejus 
Vita  narralur  quomodo  Satanas  in  angelum 
lucis  transfiguretur,  377  C. 

MABTYBES  saepe  tantam  consolationem  sen- 
serunt  ut  vix  dolorem  perciperent,  312D. — 
Multi  Sancti  ad  martyrium  se  ipsos  obtule- 
runt,  128  C 

MATEB,  quonam  scnsu  relinquenda  propter 
uxorem,  213A'.  —  Qui  amat  matrem  suam 
plus  quam  Christum,  quomodo  peccet,131  D'. 

MATHUSALEM  obiit  antc  diluvium,  anno  co- 
dem  quo  terra  inundata  est,  4581!'. 

MATRIMONIUM,  quid  sit,  214  C  -  Ejus  indis- 
solubilitas  a  Christo  probatur.2131). —  Status 
matrimonialis  inferior  cst  statu  viduali.  et 
praesertim  virginali,  1611)',  214A',  ct  magis 
meritorium  est  conjugatis  christianis  peni- 
tus  continere  quam  prolem  generare,382D'. 

—  Quomodo  scparari  possint  conjuges  in 
rcligionem  ingredi  volentes,  214A.  —  Cul- 
tus  disparitas  matrimonium  dirimit,  9C 

MATTHjEUS  (S.),  vocatus  etiam  Levi,  111  D, 
filius  Alphaei,  332  C,  dives  erat,  218 A',  vecti- 
galium  collector,  111  C  —  Quomodo  illum 
respexerit  et  vocaverit  Christus,  1 111),  496 B, 
qucm  statim  sequcndo,  Matthaeus  incaute 
non  cgit,  496A'.  —  «  Gloriosissimus  sapien- 
tissimusque    evangelista  »,  279  D',   in    quo 


(i(!2 


1NDEX    ANALYTICUS 


loco  scripserit,  quis  ejus  scopus,  5A,  i|uo- 
modo  de  se  ipso  humiliter  loquatur,  122A, 
496A,  et  quare  pcr  hominem  signatus  sit,4. 

—  Prae  ceteris  Evangelistis  moralem  Ghristi 
doctrinam  refert,  363.  —  Quo  pacto  concor- 
det  cum  Luca,  13 B,  14 A',  18  C,  etc,  cum 
Marco,  108  B,  115  C,  124  A,  etc,  et  cum 
Joanne,  291 A,  296 C,  300 A.  —  Praedicavit 
in  /Ethiopia,  359 A'. 

MATTHIAS  (S.)  divinitus  constitutus  est  apo- 
stolus,  506  B,  et  praedicavitin  Judeea,  359  A'. 

MAURUS  (S.)  abbas,  ob  praeclarissima  mira- 
cula  quantam  venerationem  consecutus  sit, 
570A'. 

MAXILLA.  Percussus  in  dextera  maxilla,  quo 
sensu  alteram  praebere  debeat,  71  A\  518  C. 

MAXIMUS  (S.),  Taurinensis  episcopus,  citatur, 
565 D'.  (Migne  Patrol.  lat.  tom.  57.) 

MEDICUS  alius  corpora,  alius  animas  curat, 
H2B.  Pluralilas  medicorum  quare  pericu- 
losa,  577  C\  —  Medico  non  egent  qui  sani 
sunt,  sed  qui  male  habent,  quo  sensu,497D'. 

—  Sunt  medici  spirituales  qui  exemplis  suis 
animas  occidunt,  586 B. 

MELCHISEDECH   utrum  fucrit  idem  ac  Sem, 

et  quare  dicatur  fuisse  absque  patre  et  ma- 

tre,  458  A'. 
MENSURA  qua  mensi  fueritis,  remetietur  vo- 

bis,  quo  sensu,  335  C,  526  A.  —  Mystice,  quid 

sit,  525B',  et  quibus  dotibus  polleat,  525C. 
MERCES  justorum,  quid  sit,  222  C,  522  C.  — 

Cf.  Beatitudo. 
MERITUM  pensatur  secundum  magnitudinem 

interioris  affectus,  magis  quam  operis  ex- 

terioris,  526A. 
MESSIAS.    Illum    esse  Deum    declarant   Pro- 

phetee,  480D'. 
MESSIS,  mystice  quid  sit,  120 A\  167 C,  336 A. 
MICHAEL  (S.)  archangelus,  olim  princeps  Sy- 

nagogae,  384  C,  nunc  princeps  et  custos  Ec- 

clesiae,  quid  clamaturus  sit   in   die  judicii, 

267  A\ 
MILLENARII,  quomodo  Evangeliurn  carnaliter 

intellexerint,  345  C. 
MIRACULA  sunt  divinae  veritatis   argumenta 

et  Dei  sigilla,  49 B',  98  C,  357  C\  568 D,  per 

quae  maxime  cor  hominis  vincitur,  536A'. 

—  Quomodo  illorum  Deus  sit  causa  princi- 
palis,  507 D\  et  Sancti  ad  illa  cooperentur, 
508A.  —  Interdum  fiunt  non  merito  ope- 
rantis,  sed  recipientis,  96  A'.  —  Quam  libere 
et  imperialiter  illa  operatus  sit  Christus, 
99B,  107 C,  110 C,  etc.  —  Miracula  Aposto- 


lorum  nunc  corporaliter  iterari  opus  non 
est,  quare,  358  D,  488 D\  et  quomodo  spiri- 
tualiter  caeci  videant,  ctc,  136 D.  —  Quae- 
nam  miracula  solus  Deus  opcrctur,  quae- 
nam  vero  et  Antichristus,  2641)'.  —  Adde 
Christus. 

MISERICORDIA,  quid  sit,  et  quomodo  in  Deo 
inveniatur,  523 A.  —  Per  illam  Deo  assimi- 
lamur,  56 A,  523  C.  Ejus  septem  opera  nu- 
merantur,  277 C,  de  quibus  potius  quam  de 
aliis  in  judicio  discutiendum  est,  quare, 
279 B.  Spiritualia  autem  ejusmodi  opera  cor- 
poralibus  praestant,  279  C,  523 A.  —  Quinam 
misericordes  misericordiam  consequantur, 
55  C,  523  C.  —  Quid  sibi  velit  illud  :  Mise- 
ricordiam  volo  et  non  sacrificium,  112A\ 
148C. 

MOLA  asinaria,  quid  sit,  203 B'.  —  Per  molen- 
tes  significantur  activi,  2691). 

MONS,  quomodo  provocet  ad  elevationem  in- 
ternam,  505  A'.  —  Mystice,  est  Cbristus,  60  C, 
juslitia  Dei,  263 A\  angelus,  vel  intelligentia 
spiritualis,  263 B',  et  etiam   daemon,  200 C. 

—  Mons  omnis  humiliabitur,  quo  sensu, 
443  D.  —  Civitas  supra  montem  posita,  quid 
significet,  60  C.  —  Montes  quosnam  fides 
transferat,  200  C,  et  Apostoli  transtulerint, 
233  C. 

MONUMENTA  aperta  post  Christi  mortem,  quid 
significent,  313  A\ 

MORS.  Ejus  naturalis  timor  non  reprobatur, 
sed  frenandus  est,  130  A.  —  Quum  illius  hora 
ignoretur,  ad  illam  semper  parati  simus, 
269 A\  350 A\  —  Mortem  quomodo  gustent 
Sancti,  595 A.  —  Quid  sit  umbra  mortis, 
408 A\  —  Mortiferum  quisnam  sine  nocu- 
mento  bibat,  358 B'.  —  Mortui  Christo  dor- 
miunt,  272  D,  quomodo  deplorandi,  580 C.  — 
Mystice,  qualiter  mortui  resurgant,  136  A\  — 
Mortui  sepeliant  mortuos  suos,  quo  sensu, 
106 C.  —  Quo  sensu  aliqui  Christi  discipuli 
mortem  non  gustaverint  donec  vidissent  re- 
gnum  Dei,  595  A. 

MOYSES,  legislator  Judaeorum,  252 C,  366D, 
praenuntiavit  Christum,  231  B\  cujus  typum 
gessit,  597  D.  — Non  dedignatus  est  a  Jethro 
corrigi,  208B'.  —  Quadraginta  diebus  jeju- 
navit  nil  edens  nec  bibens,  463 A.  —  Quare 
et  qualiter  in  Transfiguratione  apparuerit, 
195  C,  597  C. 

MULIERES  quae  Jesum  sequebantur,  quo  sensu 
curatae  fuerint  a  spiritibus  malignis,  558 D. 

—  Quaenam  mulieres  sleterint  juxta  crucem, 


INDKX    ANALYTICUS 


6G3 


314B,  et  ad  ungendum  Christi  corpus  vene- 
rint,  310  C. 

MUNDITIA  cordis,  quse  csl  summa  inter  octo 
beatitudines,  52 A',  cum  ardenti  Dei  con- 
tcmplalionc  identificatur,  56C,  ct  summo- 
pcrc  persequenda  est,  56D. 

MUNDUS,  quomodo  finem  accepturus  sit,  168 A, 
259C;  utrum  innovandus  ante  vel  post  ju- 
dicium,  2001).  —  Diversae  mundi  setates  rc- 
feruntur,  221 A  et  seq.  —  Vae  mundo  a  scan- 
dalis,  quarc,  204 B.  —  Mundi  conlemptus, 
quomodo  a  Christo  praedicatus,  193B,  515C. 

MUNUS  Dco  oblatum  juxta  Pharisaeos  a  pa- 
rentibus  sublevandis  dispensabat,  quo  sensu, 
179B.  —  Quomodo  muniis  anlc  altarc  re- 
linquendum  sit  ut  reconciliatio  procuretur, 
65 IV. 

MUTI,  quinam  a  Christo  curati  sint,  1 4 S  I ) ' , 
340 A',  3421). 

MUTILATIO  mcmbrorum  an  liceat  propter  vi- 
tanda  peccata,  205B. 

MUTUUM,  quomodo  a  dono  differat,  522 D,  ct 
sine  spe  retributionis  sit  dandum,  521B', 
522  A. 

MYRRHA,  quid  dcsignet,  25B'. 


N 


NAAMAN  ab  Eliseo  curatus,  fuit  Dco  et  Pro- 

phetae  gratus,  477  D'.  —  Typus  erat  Ecclesiae 

ex  gentibus  congregatae,  4781). 
NAASSON  fuit  Aaronis  levir,  81)'. 
NABUCHODONOSOR,  rex  Bahylonis,  quid  cge- 

rit  crga  Jechoniam  ejusque  filium,  et  Sede- 

ciam,  1 1 D'. 
NAIM,  civitas  parva,  quae  duobus  milliaribus 

distabat  a  monte  Thabor,  536D. —  Quomodo 

propc   illam   suscitatus  fucrit   filius  viduae, 

5371). 
NARDUS  super   caput  Jesu  clTiisus   a   Maria 

Magdalene,  qualis  fuerit,  283  A,  351  D. 
NATIIAN,    in    genealogia    Cbrisli    descriptus, 

quis   fuerit,  13  D',  et  cur  saccrdos  vocetur, 

14  \r. 

NATUBA  nibil  fruslra  efficit,  2461)';  operatur 
successive,  non  subito,  149 C,  sed  non  adae- 
quat  artem  divinam,  88A.  —  Nibil  natura- 
lius  quam  benefacerc  consorli  natur 83,279 A'. 

NAVICULA,  mysticc  cst  crux  Cbristi.  107C,  vcl 
Ecclesia,  107  D'. 

NAZAR/EI  vinum  non  bibebant  tempore  con- 
secrationis  suae,  379A.  —  Liber  Justorum 
vel  Nazaraeorum  citatur,  399A'. 


NAZARETH.  Quo  sensu  de  hac  civitate  oriun- 
dus  Christus  dicatur,  231B',  433B. 

NECESSITAS  multiplex  distinguitur,  10115'.— 
Esl  mater  dispensationis,  147C,502D,504B. 

NEPIITIIALI.  Terra  hujus  nominis,  quare  voce- 
tur  via  maris  simul  cum  terra  Zabulon,  47  G. 

NICODEMUS,  quid  egerit  in  sepultura  Christi, 
315  A. 

NICOLAUS  Antiochenus,  quid  de  mulieribus 
docuerit,  261D*. 

NINIVIT^E,  quomodo  poenitentiam  egerint, 
157A',  sed  forte  non  perseveranter,  1571!'. 

NOE  utrum  diem  diluvii  praedixerit,  209 A.  — 
Ex  illo  ct  exsistcntibus  cum  illo  in  arca  pro- 
pagatum  est  omne  bominum  genus,  2001;. 

NoMUN  Domini  tetragrammaton  soli  Deo  con- 
venit,  42 A',  240  0,  et  deficil  omne  nomen 
a  dignitate  Patris,  et  Filii,  et  Spiritus  San- 
cli,  388A.  —  Nomen  Dei  quomodo  sanctifi- 
candum,  80  A".  —  Sex  nomina  lcguntur  prae- 
nuntiata  in  V.  T.,  3771)'.  —  Apud  Judaeos 
nomina  imponuntur  propter  aliquam  pro- 
prietatem,  18  B'. 

NOVITIUS.  Quare  1111  concedatur  annus  pro- 
bationis,  114  D',  500D'. 

NUBES,  quid  designet,  197 A\  600D.  —  Qualis 
fucrit  in  transfiguratione  Christi,  197  C, 
599  1),  et  quosnam  obumbraverit,  197  C, 
599  D. 

NUMMULARII,  in  templo  Jerusalem  quid  ege- 
rint,  2311)'.  —  Mystice,  sunt  boni  doctores 
vel  auditores,  275B'. 

NUPTI/E,  spiritualiter  designant  sempiternam 
beatitudinem,  273 C.  —  Exponitur  parabola 
rcgis  qui  fecit  nuptias  filio  suo,  241 B. 


0 


OBEDIENTIA  quam  fructuosa  sit,487D,—  Di- 

versi  generis  superioribus  quomodo  obedi- 

endum,   438B.   —    Per   obedientise   volum 

propria  voluntas   prorsus   abjicitur,    192C. 

—  Berfccta   obedientia  plus  peragit  quam 

tenetur,  423  C. 
OBLATIONES  Dco  factse,  quid  significent,  65D. 
OBLIVIO  pra^cipuum  est  moestitiae  remedium 

in  damnis  inevilabilibus,  580 C. 
OBSECRATIO,  quid  sit,  432B,  498C,  ei  quanta 

ejus  virtus,  432A'. 
OCCASIO   peccati   removenda.  07  C,  vcl  prae- 

cavenda,  126 C. 
OCTAVIANUS.   Vide  Augustus. 
OCULUS,  spiritualiter  esl  ralio  illuminala  vel 


664 


INDKX    ANALYTICUS 


intentio  recta,  851)'.  —  Oculus  simplex  et 
oculus  nc(juam,quid  sit,85D',86A. —  Oculus 
scandalizans.quo  sensueruendus,67C,204C. 
—  Oculi  interiorcs  quomodo  beati,  163  C. 

ODIUM  perfectum  cx  caritate  procedens,  quid 
sit,  7.'5C.  —  Proptcr  Christum  odio  haberi 
optabile  est,  quo  scnsu,  261  C. 

OLEUM,  mystice  quid  sit,  84B,  272 B,  et  a  qui- 
busnam  vendatur,  273 A. 

OLIVRTI  mons  cst  inter  Jerusalem  et  Betha- 
niam,  346C.  Illuc  solebat .Chrislus  tempore 
nocturno  venire  ad  orandum,  290B'. —  Hinc 
templum  et  civitas  Jerusalem  manifestissi- 
me  adspiciuntur,  259B. 

OMISSIO  interdum  est  pcccatum  mortale,  36  C, 
447 A',  et  in  die  judicii  terribiliter  punietur, 
447B'. 

ONUS  Christi,  quo  sensu  leve,  14GB.  —  Quo- 
modo  homines  onerentur,  145D. 

OPTIMI  in  omni  conditione  pessimis  juncti 
sunt,  quare,  269 D.  —  Optimi  vocabantur 
olim  priucipcs  et  praesidcs,  371 B'. 

OPUS.  In  operc  bono  quomodo  pcrseveran- 
dum,  337 B',  et  qualiter  Deus  unicuique  se- 
cundum  opera  ejus  sit  redditurus,  193 B'.  — 
Opera  virtuosa  aeternaa  vitse,  probabiliter  de 


condigno,  meritoria  sunt,  392B. 


Salva- 


buntur  sine  operibus  propriis,  pueri  bapli- 
zati  ante  discrctionis  annos  defuncti,  193  C. 

—  Qusenam  sint  misericordiae  opera,  277  C. 

—  Opus  servile,  quid  sit,  149B,  504A;  qua- 
rc  in  diebus  festivis  omittendum,  5031)', 
nisi  inveniatur  motivum  excusans,  286 B, 
504  B. 

OBATIO,  quomodo  dcfiniatur,  76 C,  347D,  et 
quanta  ejus  efficacia,  77.C,  78  C,  93 A,  200 A', 
347  D,  quae  crescit  cum  numero  orantium, 
2I0B.  —  Quomodo  orandum  sit,  79B,  93A, 
210  A,  234 A,  505  A\  et  quisnam  indubitanter 
exaudiatur,  210  B.  —  Pro  calumniantibus 
qualiter  orandum,  517D'.  —  Excitat  ad  ora- 
tionis  fervorem  locus  secretus,  77 D,  505 D, 
sublimis  vel  opportunus.  176  C,  505 A';  et 
orationis  domus  esl  templum,  232A.—  Quo- 
modo  orent  hypocritae,  76D,  et  sacrilegi  fiant, 
77A.  —  In  nocte  quare  orandum,  505B'.  — 
An  prohibeatur  in  publicis  locis  orare,  77 A, 
et  quo  sensu  vitandum  in  oratione  multilo- 
quium,  77 C.  —  Orare  licet  ut  corrigantur 
a  Deo  obstinati  in  malo,  517B'.  —  Qui  non 
ignoscit,  contra  se  orat,  80  D'.  —  Oratio  do- 
minica  explanatur,  79Aet  seq.  Quam  excel- 
lens  sit,  79  A.  An  impleatur  in  praesenti  vel 


in  altera  vita,  82C.  Quinta  cjus  petitio  quare 
maxime  pensanda,  82  A'.  —  Oratio  Christi 
in  horto,  qualis  fucril,  293B,  et  quomodo 
nobis  imitanda,  293D. 

OBDO.  Ad  ordines  angelorum  homo  clevari 
polest  in  coelo,  139 A'.  —  Ordinum  rnlno- 
rum  officia  quomodo  Christus  impleverit, 
471 A'. 

ORIGENES  citatur,  1001),  220 B,  257 A,  etc. 
(Migne  Patrol.  gr.  tom.  11-17.) 

OS.  Non  quod  intrat  in  os  coinquinat  homi- 
nem,  quo  sensu,  180  A,  33!)  A.  —  Quffi  pro- 
cedunt  dc  orc,  dc  cordc  exeunt,  quomodo, 
182 A,  529  C. 

OSCULUM  aliud  procedit  cx  vera  dilectione, 
aliud  ex  carnali  amore,  5541)'.  —  Osculum 
pacis  dari  consuevit  in  primitiva  Rcclesia, 
554  C. 

OSTIABIUS.  Hujus  officium  qualiter  Christus 
impleverit,  471  V. 

OTIUM  esl  contra  hominis  naturam,  448A.  — 
Otiosi  signantur  per  arborcs  quae  nullum 
fructum  faciunt,  447  C. 

OVIS,  mystice  quid  sit,  20GB,  277  C.  —  Ovium 
vestimenta  quomodo  usurpcnt  falsi  prophe- 
tse,  95 A.  —  Per  oves  in  medio  luporum, 
quinam  designentur,  126B.  —  Rxponitur 
parabola  ovis  perditae  quae  reperta  est,206A. 

OZIAS,  quo  scnsu  a  Joram  genitus  perhibea- 
tur,  10  C.  —  Rum  poenituit  de  sua  praesum- 
ptione,  11 A. 


PAL./ESTINA.  Rjus  incolae  solent  ad  omne  ver- 
bum  parabolam  applicare,  500  A,  et  diebus 
festis  capita  ungere,  84A.  —  Ibi  tecta  domo- 
rum  plana  sunt,  129  B'. 

PALRA  dcsignat  rcprobos,  37 B',  452 B'. 

PANIS  quotidianus.  quomodo  accipiatur,  80  C. 
—  Panis  nostcr  supersubstantialis,  quid  sit, 
89A'.  —  Quomodo  peracta  fnerit  a  Salva- 
tore  duplex  panum  multiplicatio,  175  B', 
185B.  —  Non  in  fermentato,  286 C,  sed  in 
azymo  pane,a  Christo  consecrata  estRucha- 
ristia,  289  A. 

PAPA  cur  mutet  nomen  quum  sedem  Petri 
accipit,  506  D'. 

PABABOLA,  quid  sit,  162C,  559A',  et  quomodo 
differat  ab  aenigmate,  5G2B'.  —  Syriae  et 
Palsestina3  incolae  solent  ad  omne  verbum 
parabolam  applicare,  500 A.  —  Rxponuntur 
parabolae  seminantis,   160  C,  559D',  zizani- 


1NDEX    ANALYTICUS 


668 


orurn,  165  C,  107 13,  168  B\  grani  sinapis, 
1651),  fcrrnenti,  166 A,  thcsauri  in  agro  abs- 
conditi,  16915',  pretiosae  rnargaritae,  170 A, 
sagense  in  marc  missae,  170 C,  ovis  perditae 
ct  inventac,  206A,  rcgis  cum  servis  rationem 
ponentis,  210  C,  patrisfamilias  operarios  in 
vincam  conduccntis,  22013,  hominis  cui  alter 
filius  obedientiam  renuit  sed  postea  praesti- 
tit,  alter  econtra,  23513,  regis  (jui  filio  suo 
fecit  nuptias,  241 B,  dcccm  virginum,  271 B, 
hominis  talenta  scrvis  suis  tradentis,  273B', 
seminantis  cujus  terra  ultro  fructiflcat,  335 C. 

PARALYTICUS,  mjstice  quid  sit,  103A',  4951), 
536  C.  —  Quomodo  a  Christo  curati  sint  ser- 
vus  centurionis,  102 D',  et  alius  paralyticus 
in  Capharnaum,  1091)',  494  C. 

PABASCEVE  unde  nomcn  acceperit,  354  B'.  — 
Tunc  Judaei  praeparabant  cibaria  pro  duo- 
bus  diebus,  354A'. 

PARENTES,  quo  sensn  dimittendi  sint  proptcr 
uxorem,  213A'.  —  Quomodo  illis  rcvcrentia 
exhibcnda,  178  L)',  2191),  438  C.  —  Propter 
illorum  inopiam  nemo  despiciendus,  475A. 

PAROPSIS,  quid  sit,  287  D\  et  quid  designet, 
255  B'. 

PAHTIIICE.  Hcprehcndunlur  qui  illas  vesti- 
unt,  5841). 

PAHVULUS  non  contemncndus,  205  C,  sed 
imilandus,  quomodo,  202A',  203A.  Etiam 
nondum  natus  habet  angelum  custodem, 
205  C—  Quo  sensu  parvulorum  sit  regnum 
ccelorum,  215.V.  —  Parvulus  aliquando  di- 
citur  qui  nondum  attigit  vicesimum  annuin, 
185  C. 

PASCIIA,  quid  sit,  280 C,  285C,  351 A,  quando- 
nam  celebratum  fuerit,  et  quot  diebus,434C. 
—  I n  hac  solennitate  dimittcbatur  unus  vin- 
ctus,  quarc,  304C,  352D'.  —  Cf.  Agnus. 

PASSIO  Ghrisli  est  profundissimum  maxi- 
mumque  mysterium,  598B.  —  Quare  dica- 
tur  excessus,  196  C,  598  A;  quo  scnsu  neces- 
saria,  293 D,  2961)',  quam  fructuose  medi- 
tanda,  279D,  43113',  ct  imilanda,  299  D, 
306  D',  etc.  —  Quomodo  meritum  ejus  ad 
univcrsos  se  extendal,  3961),  402  A,  406  C. 

PASSIONALE  Sanctorum  (id  est  Martvrolo- 
gium,  vel  Legendarum  eollectio)  citatur, 
506  C. 

PASSIONES,  ex  sc  indifferentes,  qualiter  bonae 
vel  malae  fiant,  641).  —  Passiones  immode- 
ratae  usum  rationis  impediunt,  599 G,  608B', 
et  suffocant  verbum  Dei,  1641)',  561D. 

PASTOH,  quibusnam  virtutibus  pollere  debeat, 


566  B,  el  quomodo  vigilare  teneatur  super 
ovcs  suas,  415C.  —  Maximum  Dci  bcncfi- 
cium  cst  pastor  bonus,  120C,  1811).  —  Vide 
Prsedicator,  Praelatus. 

PASTORES  Bethlehem  tres  fuisse  dicuntur, 
4131)',  ct  vigilasse  juxta  turrim  Gregis, 
413C.  —  Quomodo  illis  nuntiata  sit  nali- 
vitas  Chrisli,  4131)',  qucm  ut  Dcum  nove- 
runt,  419B.  —  Qualiter  honos  animarum 
pastorcs  figurent,  415  C,  et  imitandi  sint, 
420  A'. 

PATER  ccelestis  vocatur  Deus  Pater,  vel  tota 
Trinitas,  741),  771),  79  C  —  Solus  Pater  no- 
vit  diem  judicii,  quo  sensu,  268A'.  —  Quo- 
modo  Filium  suum  generet,  456A,  diligat, 
39 A\  150 C,  et  illi  omnia  tradat,  144B.  — 
Quomodo  in  abscondito  videat,  76A\  77D, 
84  C,  et  resideat,  83 C,  quantaque  ejus  pie- 
tas,  881),  93 D'.  —  Multiplici  scnsu  Deus  est 
unus  Pater  noster,  25213. 

PATIENTIA,  quae  passionem  tristitiae  ordinat, 
53  C,  565A',  quam  necessaria  et  fructuosa 
sit,  5651).  Aliqua  tamen  patientia  est  irra- 
tionabilis  et  funesta,  64 C,  7113,  73 A. 

PATHIABCH/E  filiis  suis  benedicehant  per  ma- 
nuurn  impositioncm  et  orationem,  215  C; 
circa  sepulturam  suam  valde  solliciti  erant, 
315A,  quare,  313  C. 

PAULINUS  (S.),  Nolanus  episcopus,  citatur, 
43115.  (Migne  Patrol.  lat.  tom.  61,  col.  416.) 

PAULUS  (S.)  divinitus  constitutus  cst  aposto- 
lus,  506B.  —  In  lege  perilus  crat  et  a  Ga- 
malicle  instructus,  256  C.  —  Dcum  per  spc- 
ciem  contemplalus  est,  256  C.  —  Interdum 
humilia,  intcrdum  magna  de  se  loquilur, 
quo  sensu,  387  G.  —  In  Graecia  praedicavit, 
359 A\  et  Dionysium  Areopagitam  ad  fidem 
convertit,  quomodo,  3111)'.  Sub  nomine  ejus 
quidam  scripscrunt  aliquas  cpistolas  apo- 
cryphas,  369 B'. 

PAUPEHTAS  volunfaria,  quomodo  divitias  con- 
temnat,  52D\  et  quam  fructuose.53D,  2I9C. 

—  Quinam  paupcres  beati  sint,  52  C,  509 D. 

—  Pauperes  evangelizanlur,  quo  sensu,  136B. 

—  Quibuscumque  pauperibus,  etiam  non 
christianis,  merilorium  cst  propter  Deum 
bencfacere,  2781).  Illis  quomodo  superfluum 
crogandum,  44815',  449 B. 

PAX  interna  el  externa  in  quo  consistat,  56  C\ 
125C,  131 B,  416D',  a  quibus  virtutibus  pro- 
cedat,  3441)',  409  C,  et  quomodo  servetur, 
3441)'.  —  Quo  scnsu  revertatur  a<l  illos  qui 
eam  frustra  aliis  exoptant,  125 D.  —  Pacifici 


OOG 


INDEX    ANALYTICUS 


vocabuntur  filii  Dei,  quare,  57  B,  e1  pax  est 
certuin  indicium  quo  dignoscuntur  disci- 
puli  Ghristi,  344  D'. 

PECCATUM,  cujus  fundamentum  in  libertate 
jacet,  204D,  quanfa-  sit  malitiae,  445D.524C, 
quantum  fugiendum,  2031)',  e1  deploran- 
dum,  437  C.  —  Unum  peccatum  mortale 
suo  pondere  ad  aliud  trahit,  45315',  et  tanto 
gravius  est  peccatum  quo  majorgratia  spei*- 
nitur,  125C,  et  meliora  sunt  ipsa  dona  na- 
turalia,  276D.  —  Peccatum  omissionis  in- 
terdum  mortale  est  infernumque  merctur, 
36  C,  96A,  447B'.  —  Peccatum  contra  Spiri- 
tum  Sanctum,  quid  sit,  154C,  et  quo  sensu 
irremissil)ile,  154  D\  —  Nil  tam  liomini  no- 
civum  quam  peccatum,  5161),  cujus  tyran- 
nis  pessima,  473A.  Etsi  naturam  non  de- 
struat,  276  C,  plurima  infert  mala,  473 D', 
521  B,  532 A\  mentem  vulnerat,  34  D,  occidit, 
543 D,  inter  illam  ac  Deum  velut  murum 
elevat,  163B,  et  vas  diaboli  peccatorem  effi- 
cit,  3581).  —  Peccata  quomodo  remittantur, 
407  C;  quandonam  totaliter  quoad  poenam, 
556 D\  —  Illa  solus  Deus  dimittit  simplici- 
ter,  bomo  vero  secundum  quid,  821)'.  — 
Omnia  mortalia  simul  remittuntur,  211 D, 
etiam  aliquando  non  recordantibus,  483B'; 
sed  qui  in  voluntate  peccati  remanet,  non 
absolvitur,  191  A.  An  semel  dimissa  peccata 
redeant  eadem  et  puniantur,  212B'.  —  Pec- 
cator,  in  Scriptura,  multiplici  sensu  accipi- 
tur,  5510'.  Quam  benignus  sit  Deus  erga 
peccatores,  211  0,  quorum  Christus  amicus 
dicitur,  quo  sensu,  141  D ;  quibus  non  detra- 
hcndum,  5521),  sed  condolendum,  552 B\  et 
pro  quibus  orandum,  4831)'.  —  Quinam  sint 
peccatores  vitandi,  H3B,  1241)',  497B'.  — 
Peccator  in  vitiis  obduratus,  quomodo  inter- 
dum  convertatur,  575 B'.  —  Peccatrices  quare 
in  genealogia  Salvatoris  annumerentur,  8A. 

PELAGIUS,  haeresiarcha,  falso  docet  hominem 
sine  gratia  justificari  posse,  2180. 

PEBA,  repositorium  victualium,  123  A\  584  C, 
quid  significct,  124B'. 

PEBFECTIO  quanta  sit  in  Deo,  75  C,  qui  abso- 
lute  loquendo  solus  perfectus  est,  248 B'.  — 
Vir  perfectus  quis  dicatur,  378  C.  Quomodo 
in  via  perfectionis  aliquis  paulatim  profi- 
ciat,  341 B,  500D\  et  dirigendus  sit,  500 C, 
nec  praeceptorum  observatio  illi  sufficiat, 
217C. 

PEBIPATETICI,  quid  sentiant  de  passionibus, 
640,  de  beatitudine  et  de  virlutibus,  52  A. 


PERSECUTIO.  Quinam  propter  justitiam  per- 
secutionem  patiantur,  57 C  —  Persecutiones 
quomodo  inter  praemia  assigncntur,  345  0'. 

—  Non  timendi  persecutores,  12!)  C. 
PERSEVERANTIA  sola  coronatur,127D\262A, 

610  C. —  Quomodo  pcrseverandum  in  bono 
opere,  337  B\  el  in  Dei  servitio,  400  B. 
PES,  quid  designet,  40!) A,  543B,  — Pes  seanda- 
lizans,  quo  sensu  abscindendus,  204D,  205 A. 

—  Per  pedes  Dei  quid  intelligatur,  69  C. 
PETBA   significat  Deum   Patrem,   97  C,   Cbri- 

stum,  97B,  vel  fidei  firmitatem,  970.  —  Su- 
pra  petram  redificata  domus.quid  sit,531B\ 
et  quare  non  dejiciatur,  531 D'.  —  Petrae 
quse  Christo  mortuo  scissa^  sunt,  quid  signi- 
Hcaverint,  313  0. 

PETBUS  (S.)  apostolus,  qui  primum  Simon 
vocabatur,  deinde  Petrus,  id  est  firmus,  et 
Cepbas,  id  est  principalis,  nominatus  est, 
48B,  121  A\  189B,  334 C,  506B'.  —  Erat 
filius  Joannis,  1880',  de  civitate  Betbsaida 
oriundus,  sed  in  Capharnaum  babens  do- 
mum,  104A.  —  Triplex  ejus  vocatio  qualis 
fuerit,  48 B',  49 A,  et  quo  sensu  omnia  di- 
miscrit,  218 A\  —  Jam  ante  piscationem  mi- 
raculosam  credidit  Jesum  esse  Christum, 
488 B.  —  Quomodo  supra  mare  Genesareth 
ambulaverit.  177 A,  divinitatem  Christi  con- 
fessus  fuerit,  188  C,  590  A\  pro  omnibus 
Apostolis,  590B' ;  quale  praemium  sua?  con- 
fessionis  acceperit,  18!) B.  Satanas  tamen 
postea  vocatus,  quo  sensu,  I92B.  —  Trans- 
figurationis  testis,  194  B,  utrum  audierif 
Movsen  et  Eliam  cum  Jesu  loquentes,  196 C; 
quid  ipse  dixerit,  196  0,  quasi  in  ecstasi  po- 
situs,  196  C.  —  Magnus  ejus  fervor,  488A', 
sed  tamen  ante  Christi  passionem  simplex 
et  rudis  fuit,  541  C.  —  Agoniae  Jesu  testis, 
292  B,  auriculam  Malchi  amputavit  ante- 
quam  Christus  ligaretur,  296 C.  —  Quomodo 
anfe  secundum  galli  cantum,  291  A\  ter 
S~alvatorem  negaverit,  299  C\  3C0A,  et  ubi, 
30 1B.  —  Quid  narretur  de  amara  ejus  poe- 
nitentia,  301  B\  et  quare  specialiter  illi  nun- 
tiata  fuerit  Chrisli  resurrectio,  317D'.  —  An 
majora  quam  Jesus  miracula  operatus  sit, 
338B'.  —  Bominum  piscator  fuit,  quo  sensu, 
489B,  et  praedicavil  in  Italia.  359 C.  —  Navis 
Petri  concuti  potest,  non  mergi,  108 A. 

PETBUS  Lombardus.  Vide  Magister  Senten- 
tiarum. 

PBABIS/EI,  quorum  secta  erat  honesta,  34A, 
et    solennior  apud  Judaeos,   348 D,   fuerunt 


INDEX    ANALYTICUS 


667 


illorum  clerici,  491 C,  ct  inter  se  multos 
Scribas  et  sacerdotes  numeraverunt,  348  C. 

—  I)e  religione  specialitcr  tumebant,  497  0, 
et  opera.non  dcsideria  prava,vitabant,62C. 

—  Quanta  fuerit  illorum  perversitas,  180  C, 
ambitio,  1191),  cupiditas,  253  C,  254  B,  hy- 
pocrisis,  179  C,  251 A',  255 A',  invidia,  ma- 
xime  contra  Chrislum,  1191),  232.V,  492B', 
501  C,  qucm  insidiosc  intcrrogabant,  148B', 
2I3A,  cujus  increpatione  deteriores  facti 
sunt,  239  A',  et  a  quo  maledicti  sunt,  quo- 
modo,  252  C.  —  Litteraliter  Scripturam  in- 
terprefantes,  Salvatoris  doctrinam  intellige- 
re  non  valebant,  501  A'.  Qualiter  contra 
Spiritum  Sanctum  pcccaverint,  155 D,  et  quo 
sensu  consilium  Dci  spreverint,  546  B',  547 B. 

—  lllorum  invidiam  multi  imitantur,  141  D', 
549  A. 

PHILIPPUS  (S.)apostolus.qui  erat  e  Bethsaida 
et  frater  Nathanaelis,  121  D',  quomodo  fuerit 
vocatus,  121 C.  —  Praedicavit  in  Scythia, 
359  A'. 

PHILIPPUS,  tctrarcha  Itureae.  Ejus  uxorem 
abstulit  Herodes  Antipas,  440A'. 

PHILO,  «  eloquentissimus  Judaeorum  »,  librum 
scripsit  de  laudihus  discipulorum  S.  Marci, 
325. 

PHILOSOPIIIA  triplex  est,  naturalis,  moralis  et 
rationalis,  363.  —  Philosophi  multa  dicunt 
fidei  nostrae  consona,  607 A',  attamen  illo- 
rum  documenta  moralia  evangelicae  doctri- 
nae  comparari  non  valent,  quare,  364. 

PHLECON  (Trallensis),  historiographus,  quid 
narret  de  eclipsi  facta  tempore  passionis 
Christi,  312  A. 

PHOTINUS,haeresiarcha,dicebat  Christum  ante 
Mariam  non  fuisse,  379  B'. 

PHYLACTERIA,  quid  fuerint,251  D.quomodo  in 
fronte  ligaverint  illa  Judaei,  251  A',  et  dila- 
taverint  Pharisaei,  251 1). 

PILATUS,  cujus  agnomen  qualc  fuerit,  315A', 
440G,  cx  Burgundia  oriundus,  juxta  Lyram, 
315B',  ct  paganus,  394A',  judex  a  Bomanis 
constitutus  est,  302 A,  quandonam,  440  C,  ct 
in  templo  imaginem  Caesaris  collocavit, 
262  C,  non  diligens  Judaeos,  nec  ab  illis 
dilectus,  30 i  B'.  —  Ghristum  quomodo  in- 
terrogaverit,  303  C,  Judseis  proposuerit  di- 
mittendum,  304 D,  et  tamen  gravissime  fla- 
gellari  jusserit,  304  C.  —  Uxor  ejus  quali- 
ter  pro  Jesu  intercesserit,  304  C,  post  visio- 
nem  a  diabolo  procuratam,  304  D'.  —  Etsi 
Pilatus  manus  suas  laverit,  305B',  vehemen- 


tcr  peccavit,  306A.  —  Qualem  inscriptio- 
nem  in  cruce  Jesu  poni  curaverit,  3081)',  et 
quare,  30!) A. 

PINNACULUM  templi,  quid  fuerit,  43 B'. 

PISCATIO,  quomodo  praedicationem  figurct, 
48  C.  —  Piscatio  miraculosa  duplex  fuit, 
altera  quum  vocatus  est  Petrus.  4871),  al- 
tera  post  Resurrectionem,  489 D'.  —  Quid 
signilicent  duo  pisces  cum  panihus  multi- 
plicati,  589  C. 

PLANTATIO,  quid  designet,  et  quo  sensu  era- 
dicetur  vel  non,  1801). 

PLATO  philosophiam  quomodo  perfecerit.363. 

—  An  rccte  doceat  principale  animae  csse 
in  cerehro,  182B.  —  Erravit  dicens  animas 
ex  uno  corpore  ad  aliud  transmutari,  140 C. 

—  Platonicorum  qualis  fuerit  doctrina  de 
Deo,  363,  de  heatitudine  et  virtutihus,  52  A, 
de  passionibus,  64 C,  de  anima  post  mor- 
tem,  246 D',  et  d'e  elementis  animatis,  569  C. 

POENA  non  semper  peccantibus  est  rcmitlen- 
da,  210B',  quare,  347  B'.  —  Poena  peccati 
communitcr  per  partes,  aliquando  tamen 
tota  simul  remittitur,  556  D'. 

POENITENTIA  tripliciter  sumitur,  31  C.  —  Pec- 
catorum  medicina,  341),  an  melior  sit  quam 
innocentia,  206 C.  —  Baptismus  poenitentiae, 
quid,  32 A,  33B.  —  Digni  poenitentiae  fru- 
ctus,  quinam  sint,  445B,  et  poenitentihus 
quaenam  spernenda,  544 IV.  —  Pcpnitentiae 
sacramentum  est  sccunda  post  naufragium 
tabula,472C,  498 A'.  Quanta  sit  ejus  efficacia, 
445A',  et  quomodo  peccata  remittat,  494B. 

POMPEIUS  Magnus  Judaeam  Bomanis  suhju- 
gavit,  244  C. 

PONTIFEX,  in  die  Expiationis,  cur  incensum 
ohtulerit  intra  Sancta  sanctorum,  376 B.  — 
Pontifices  seu  principes  sacerdotum  qui- 
nam  fuerint  Christi  tempore,  280C,  441  A. 

—  Adde  Bomanorum  Ponlificum  gesta. 
PORCI.  Quare  in  eos  mitti  petierint  daemones, 

et  Jcsus  concesserit,  108B',  572 C,  573  A.  — 
Per  porcos,  quinam  intelligantur,  92  C,  et 
quomodo  margaritis  seu  donis  gratiae  ab- 
utantur,  92  D'. 

PORPHYHIUS  «  scelcratus»,  quomodo  mcntia- 
tur  de  S.  Matthaeo,  496  A'. 

POHTA  angusta,  94  C,  ct  porta  Iafa,  quid  si- 
gnificct,  94A'.  —  Qualiter  per  portam  in- 
telligantur  actus  virtutum  theologicarum. 
94 C.  —  Portae  inferi,  quo  sensu  accipian- 
tur,  189A',  et  non  praevaleant  adversus  Ec- 
clesiam,  189B'. 


0(58 


INDEX    A.MAI.YTICUS 


POTENTES  propter  sua  peccata  frequenter 
praematura  morte  auferuntur,  397  B. 

POTENTIjE  cognoscuntur  per  actus  et  ohjecta, 
5301).  —  Anima  in  actu  unius  potentiae  ve- 
hementer  occupata,  in  aliarum  usu  virium 
minoratur,  598D.  —  Potentia  obedientialis 
in  creatura,  quid  sit,  1071),  569 D'. 

PRyECEPTUM  quandonam  imperfecte  vel  per- 
fecte  impleatur,  2-481).  —  Prsecepta  quan- 
doque  dispensationem  admittunt,  14-7 C.  — 
Praecepta  affirmativa  obligant  semper,  scd 
non  ad  semper,  447  A'.  —  Praecepta  V.  L. 
erant  moralia,  caerimonialia,  et  judicialia. 
61 H,  216B',  373  C\  —  Praecepta  Decalogi 
non  solum  opcra  sed  etiam  verba  et  cogi- 
tationes  attingunt,  63  B  ;  quod  patebat  jam 
ex  V.  L.,  63D,  661)',  368A.  —  Utriusque  le- 
gis  praecepta  moralia  eadem  sunt,  sed  faci- 
lius  in  lege  evangelica  implentur,  quare, 
146B\  —  Quoad  praecepta  caerimonialia  dif- 
ficilius  erat  Mosaicam  quam  evangelicam 
legem  servare,  146B',  374 C.  -  Cf.  Lex, 
Mandatum. 

PR/EDESTINATIO  Dei  non  tollit  libertatem 
aut  contingentiam,  296 D\  —  Non  fit  ex 
meritis,  quo  sensu,  78  C;  nec  frustrari  po- 
test,  264  C,  ct  proinde  prophetia  ejus  sem- 
per  impletur,  quomodo,  297A.  —  Praedesti- 
nationis  dari  potest  ratio  generalis,  1431)', 
non  autcm  specialis,  quo  sensu,  144 A.  — 
Ubique  praedestinati  mixti  sunt  reprohis, 
269C,  quos  Deus  non  novit,  quo  sensu,  96B\. 

PB.EDICATOR,  quibusnam  virtutibus  pollere 
debeat,  50B',  586A,  et  quomodo  ad  praedi- 
candum  se  prseparare,  462  A,  470  A.  —  Di- 
gnus  est  cibo  suo,  quo  sensu,  124 D,  sed 
temporalium  posscssio  quantum  illi  noceat, 
123  A\  —  Non  illi  ad  litteram  jubentur  om- 
nia  quae  Apostolis  praecipiuntur,  124B,  sed 
tamen  nec  timorc  adversitatis  nec  amore 
prosperitatis  sermonem  Dei  occultet,  566  A, 
devitet  hominum  adulationes,  492  A\  adju- 
torcs  sibi  quaerat,  si  opus  sit,  487  C,  loca 
minora  non  negligat,  585D';  si  non  audia- 
tur,  ad  alium  locum  migret,  573 D\  non 
autem  dc  domo  in  domum  currens,  quare, 
125A,  585  C.  —  Quinam  peccatores  illi  visi- 
tandi  sint,quinam  vitandi,  124D'.  —  Studcat 
sappius  se  ahstrahcre  a  plebc  ac  strepitu, 
343  B,  contemplationi  et  orationi  vacare, 
105B,  125B,  176D,  184 C,  super  Scriptu- 
ram  sermones  suos  stabilire,  471 D,  pruden- 
tiam  serpentis   habere,   126 C,   et  columbae 


simplicitatem,  126 D,  arundincm  quassatam 
non  confringere,  nec  linum  fumigans  ex- 
stinguere,  quo  sensu,  151  A\  de  thesauro 
suo  nova  et  vctera  proferre,  171 A,  se  ipsum 
non  palpare,  193D,  nec  animas  per  mala 
exempla  occidere,  586 B,  scd  per  praedica- 
tionem  el  vilam  exemplarem  Christum  ge- 
nerare  in  cordihus  audientium,  159 B'.  Pa- 
rum  enim  curatur  praedicatio  cujus  vita 
despicitur,  589 B.  —  Qualiter  peccet  qui  do- 
cet  quod  ipsc  non  facit,  62 D,  251 B,  528 B, 
ct  quid  agere  debeat,  528 B\  —  Totum  Deo 
adscribat  fructum  praedicationis,  488D,  cu- 
jus  tinis  es<  liomines  a  carnalibus  ad  spiri- 
tualia  duccre,  162A. 

PB/ELATUS  in  vita  contemplativa  et  activa 
perfectus  sit,  59D\  621)',  601D,  orationi  va- 
cct,  105 B,  1761),  non  tamen  adeo  ut  ne- 
gligat  curam  suhditorum,  294  B;  vitam  alio- 
rum  alta  puritate  transcendat,  62  D',  sal 
terrfe  fiat,  59B,  et  lux  mundi,  59 C\  ver- 
bo  el  exemplo  praesit,  526 C,  et  oves  sibi 
commissas  foveat,  50D\  magna  sollicitu- 
dine,  294B,  5351)'.  —  Quomodo  subditos 
corrigere  debcat,  208B,  sed  et  eorum  corre- 
ctioncm  accipere,  208C,  pronior  ad  monen- 
dum  quam  ad  praecipiendum,  486B',  et  ma- 
gis  cupicns  diligi  quam  timeri,  486B',  ali- 
quando  tamen  terribilis  in  increpationibus, 
192 D.  —  Quando  illi  peccata  sint  denun- 
tianda,  208 D\  et  quo  sensu  de  hoc  prae- 
ceptum  dare  valeat,  209  D.  —  Quomodo 
Jairum  imitari  debcat,  582A,  et  congrega- 
tionis  suae  spiritualem  resurrectionem  ob- 
tinere,  582 B.  —  Qualitcr  peccet  qui  docet 
quod  ipse  non  facit,  62D,  251B,  528B,  et 
quid  agere  tcneatur,  528B'.  —  Redarguun- 
tur  qui  praelaturam  suscipiunt  non  idonei, 
59 D\  Amovendus  est  praelatus  indiscretus 
aut  non  cxcmplaris,  59 B\  Quantum  no- 
ceat  non  solum  impius,  253B,  sed  et  cu- 
pidus,  255 B,  et  passionatus,  526  C.  Malis 
praelatis  quando  sit  obediendum,  251 A,  et 
ab  illis  quomodo  cavendum,  263  A\  —  Prae- 
latorum  electionibus  praemittendae  sunt  ora- 
tiones  devotissimae,  505B'.  —  Praelatis  plus 
datum  est,  unde  et  plus  exigetur  ab  eis, 
273  D\ 

PRjftMIUM  merito  proportionatur,  525B',  imo 
illud  excedit,  138 D',  335  C,  magisque  pen- 
satur  sccundum  interiorem  affectum  quam 
secundum  opus  cxterius,  526  A,  sed  de  illo 
non   rcquirit   perfectus  amator,  218B'.  — 


I.NDEX    ANALYTICUS 


6G9 


Praesens  tempus  non  est  tempus  praemio- 
rum,  sed  meritornm.  222 V.  Beatitudinum 
praemiaunum  et  idem  sunt,  quomodo,S71)'. 
—  Triplex  est  paupertalis  voluntariae  prae- 
mium,  219C. 

PR/ESEPIUM  in  quo  Cliristus  nascens  reposi- 
tus  est,  quare,  413A',  an  confectum  sit  a 
S.  Joseph,  412  C. 

PR/ESUMPTIO  fugienda  est,  4-49  C,  457  A'. 

PRANDIUM,  mystice  quid  sit,  241  C. 

PRIMOGENITUS,  quo  sensu  accipiatur  in  Scri- 
ptura,  2015'.  —  Frequenter  illi  nomen  patris 
imponitur,  399  C.  —  Primogcnita  Domino 
consecrabantur,  423  D,  divcrsimode,  423 B'. 

PRINCIPES  sacerdotum,quinam  intelligantur, 
23D,  280 C,  372 C.  -  Quanam  intentionc 
agrum  Haceldama  emerint,  302  C,  et  cur 
illud  Deus  permiserit,  302 D'. 

PRINCIPIUM  primum  naturaliter  notum  in 
agibilibus,  quid  sit,  94B. 

PROCLAMATIONES  in  capitulis  religiosorum 
non  nisi  de  levibus  culpis  fieri  debent,  209 D. 

PROPIIETA  non  est  sine  honore,  nisi  in  patria 
sua,  quo  sensu,  172 A,  4751)',  476  C,  illum 
vcro  recipere  nomine  Prophetae  quam  meri- 
torium  sit,  133 B.  —  Prophetae,  ex  quibus 
multi  illitterati  et  egeni  exstiterunt,  171 D', 
interdum  verbis,  interdum  signis  propheta- 
verunt,  341  C,  et  diversa  tormenta  pertule- 
runt,  236 D',  S12C,  SISB'.  Plura  illorum  mi- 
racula  referuntur,  478 A.  —  Incarnationis 
praecones,  3,  140  C,  403  D,  Messiam  esse 
Deum  declarant,  480  D',  sed  primum  ejus 
adventum  in  paupertate  et  humilitate  de- 
scribunt,  230 A.  —  Quomodo  Christum  cu- 
pierint  videre,  163  D,  et  quali  visione  adspe- 
xerint  quae  de  illo  praenuntiaverunt,  163 B', 
etsi  multi  eorum  non  viderint  quae  Apostoli 
viderunt,  quo  sensu,  163  D'. —  In  illorum 
libris  aperte  declarantur  immortalitas  ani- 
mae  et  resurrectio  mortuorum,  247  C.  — 
Falsi  prophelae  quinam  vocentur.  95A;  cur 
spinis  tribulisque  comparentur,  95A',  et  Ju- 
daeos  qualiler  deceperint,  5ISC. 

PROPIIETIA  de  Cbristo  in  uulla  mundi  aetate 
defecit,  403 B.  De  ejusdem  advcntu  diversae 
prophetiae  referuntur,  186  C.  —  Prophetia 
comminationis  aliquando  non  impletur, 
291 D',  semper  autem  impletur  prophetia 
praedestinationis,  quo  sensu.297  A. —  Prophe- 
ticaerevelationes  communiterangclorum  mi- 
nisterio  factae  suut,  425 D'.  —  Per  prophetias 
fides  nostra  certissime  confirmatur,  403  C. 


PROPINQUUS  et  Proximus.  Quomodo  Christus 
propinquos  separcf  ab  invicem,  sive  spiri- 
tualiter,  sive  localiter,  131  C,  et  quo  sensu 
illos  odio  habere  debeamus,  132 B.  —  Dili- 
ges  proximum  sicut  te  ipsum,  qua  ralione, 
^48D'.Non  diligitur  proximus, nisi  diligatur 
et  Deus,  216D'.  —  Proximis  faciamus  quod 
ab  illis  fieri  nobis  peroptamus,  94 A.  —  Qui- 
busnam  virtutibus  homo  reddatur  suavis 
proximis  suis,  374  A. 

PROSEEYTI  quinam  vocati  sint  in  veteri  lege, 
253  A'. 

PROVIDENTIA  divina  a  Cbristo  laudatur,  130C, 
sed  illam  gentiles  vcl  non  attendunt  vel  ne- 
gant,  88 C. 

PRUDENTIA  justorum,  quid  sit,  380  C,  et  quo- 
modo  ex  illa  pax  procedat,  409 D.  —  Quali- 
ter  praedicatores  fiant  prudentes  sicut  ser- 
pentes,  126  C,  et  quibusnam  prudentibus 
abscondita  sinfmysteria  fidei,  143  C. 

PSALMI.  In  Ps.  xxi  passio  Christi  potius  nar- 
rari  quam  praenuntiari  videtur,  135  A',  3 10  C, 
540  B.  —  In  Ps.  xl  Jesus  praedicitur  a  disci- 
pulo  suo  tradendus,  288  C.  —  In  Ps.  lxxvii 
David  vel  Asaph  loquitur  in  persona  Christi, 
quomodo,  166B'.  —  Psalmus  xc  falso  sensu 
allegatur  a  diabolo,  468 D.  —  Initium  Psal- 
mi  cix  explanatur,  249D'. 

PUBLICANUS,  quisnam  sit, 207  C,  235 D',  495 D\ 
—  Multi  publicani  praedicante  Joanne  Ba- 
ptista  se  emendaverunt,  449  A'. 

PUERI  clamantes  in  foro  el  ludentes,  quosnam 
designent,  141 A.  —  Pueri  qui  Christum  lau- 
daverunt  in  templo,  232 D,  cujusnam  aetatis 
fuerint,  232  C. 

PULVIS  de  pedibus  Apostolorum  quandonam 
excutiendus.et  ad  quid  significandum,125A', 
585  A'. 

PURIFICATIO  matris,  quomodo  facta  sit  se- 
cundum  legem,  422 D.  Illi  Maria,  etsi  non 
adstricta,  422  D',  se  subjicere  voluit,  quare, 
423  B. 

PUSILLUS.  Vide  Parvulus. 

PYTHAGORAS  contemplativae  magis  quam  ac- 
tivae  sapientin?  institit,  363,  et  viva  voce,  non 
per  libros  docuit,  3. 


R 


RAAB  ad  Judaismum  conversa,  9B.  a  Sal- 
mon  duci  meruit,  etsi  meretrix  fuerit.  9C. 
—  Quare  in  genealogia  Salvatoris  invenia- 
tur,  8A. 


070 


INDEX    ANALYTICUS 


RABANUS  (Maurus),  Moguntinus  episcopus,  ci- 
tatur,  32B,  266A'.  (Migne  Patrol.  lat.  tom. 
107-112.) 

RABBI  non  vocandus  Ghristi  discipulus,  quo 
sensu,  2511)'. 

BABBI  Moyses  vel  Moyses  /Egyptius  (Maimo- 
nides),  citatur,  422  B,  443  D'. 

UACA  vacuum  significat,  03 D',  vel  confusam 
indignationem  denotat,  63A. 

BACHEL,  ubi  sepulta  sit,  413  G',  ct  quo  sensu 
Innocentes  martyres  ploret,  29  C. 

BADIX.quid  designet,  446  C  447  A.  —  Quinam 
radices  non  habere  dicantur,  564 B. 

RAMA  est  interdum  nomen  loci,  interdum  no- 
men  commune,  29  A'. 

RAMI  arboris  signant  hominis  desideria,447G. 

RAPHAEL  archangelus,  quo  sensu  ante  Deum 
adstet,  381 A. 

RATIO  speculativa  et  ratio  practica  quomodo 
procedant,  366  A.  —  Rectae  rationi  in  omni- 
bus  est  obtemperandum,  94 D',  ita  ut  caro 
et  sensualitas  rationi  obediant,  ratio  autem 
Deo,  166  C.  —  Ratio  designatur  per  oculum, 
85 D\  et  per  lumen,  86  C. 

RECONCILIATIO  quam  prompta  esse  debeat, 
66 D,  et  quam  perfecta,  65  D',  212 B'.  —  Ante 
oblationem  facienda  est,  quando,  65  A',  et 
quomodo,  65B'. 

BEDEMPTIO  nostra  per  Christi  passionem  com- 
pleta  est,  401  D'.  —  Quo  sensu  ad  omnes  se 
extendat,  4!)8D. 

REGENERATIO  corporum,  qualis  futura  sit, 
218  D'. 

REGNUM  Dei,  quid  sit,  153  G',  239 A,  335  C, 
485B,  545 C,  quomodo  adveniat  in  Ecclesia 
sive  triumphanti,  sive  militanti,  80C,329D'. 
—  Primum  quaerendum  est,  88 B',  tanquam 
finis  noster,  88  C'.  —  Mysterium  regni  Dei, 
quid,  562 C  —  Begnum  coelorum,  quid  de- 
signet,  31D,  53D,  62C,  122D',  170C,  quo 
sensu  vim  patiatur,  139 C.  140B,  et  par- 
vulorum  sit,  215 A'.  Nemo  in  illud  ante 
Christi  passionem  ingredi  potuit,  123  A.  Qui 
minor  est  in  illo,  major  est  Joanne  Ba- 
ptista  in  terris  degente,  138 D'.  Minimus  au- 
tem  in  illo  quis  intelligatur,  62  C.  —  Filii 
regni  quinam  vocentur,  102  C. 

BELIGIOSUS  propriam  voluntatem  omnino 
relinquit  per  votum  obedientiae,  592B,  et 
triplex  abnegatio  ab  illo  requiritur,  592 D. 
Crux  ejus,  quid  sit,  592 B',  et  quomodo  fe- 
renda,  592  C  Illi  quam  vitanda  ambitionis 
tentatio,  605 D',  et  lingua  qualiter  refrenan- 


da,  529 D'.  —  Beligiosorum  status  per  holo- 
caustum  figurabatur,  375A,  592D',  et  pro- 
fessio  religiosa  magis  obligat  quam  jura- 
mentum,  5921).  —  Beligiosi  quinam  sint 
acediosi,  504  C  —  In  capitulis  religiosorum 
non  nisi  de  culpis  levibus  proclamationes 
fieri  debent,  2091).  —  Utrum  de  ingressu 
religionis  parentes  sint  consulendi,  010D', 
vel  illum  impedire  valeant,  106B.  Quomo- 
do  separari  possint  conjuges  in  religionem 
recipi  volentes,  214A.  —  Quare  novitiis 
religiosis  annus  probationis  concedatur, 
H4D'. 

BEMIGIUS  (Antisiodorensis),  O.  S.  B.  theolo- 
gus,  citatur,  267  C  (Migne  Patrol.  lat.  tom. 
131,  col.  868.) 

REPROBI,  qui  hoedi  vocantur,  277  A',  citra 
condignum  affliguntur,  526  C,  sed  pcenam 
sibi  invicem  augent,  2571),  et  vellent  se 
non  esse,  288  A'.  —  Quomodo  fleant,  514 B', 
et  de  aeternitate  pcenarum  doleant,  452  D', 
jugiter  remanentes  in  affectu  peccandi,  96  C 

—  Illorum    numerus    quantus    sit,    224 A'. 

—  Voluntas  Dei  non  est  causa  ipsorum 
damnationis,  quo  sensu,  206A',  et  nullus 
est  tam  reprobus,  ut  divinae  clementiae  pe- 
nitus  expers  exsistat,  396  D. 

RESURRECTIO   mortuorum,   quae   ex    animae 

immortalitate  deducitur,  246  D',  ex  Scriptu- 

ra  demonstratur,  246 A',  247  C.  —  Resurre- 

ctio  spiritualis  in   quo  sistat,  430B.  —  Re- 

surrectio  Christi.  Yide  Christus. 
RETE,  mystice    quid    sit,   489  C,  et  quomodo 

laxandum,  487B.  —  Bete  Petri  partim  ru- 

pto,  nullus  cxcidit  piscis,  487A'. 
REVELATIO  superna  non  est  divulganda  do- 

nec  Deus  voluerit,  382  C. 
RHINOCEROS.  Quid  de  illo  narretur,  et  quo- 

modo  per  ipsum  Christus  mystice  designe- 

tur,  419A. 
BISUS  inordinatus  reprobatur,  514  G. 
BOMANI.  Apud  illos  nemo  ad  mortem  dam- 

nabatur,  nisi  praesentes  essent  accusatores, 


303  D. 


Nescientes  sanguinem  Christi  ulti 


sunt,  242B',  caede  Judaeorum  quos  illis  Deus 
tradidit,  238 A. 

Bomanorum  Pontificum  gesta  (id  est  Li- 
ber  Pontificalis  Anastasii),  417 D'.  (Migne 
Patrol.  lat.  tom.  127  et  128.) 
RUTH,  quae  laudalur,  9  D',  propter  virtutes 
suas  statim  ad  ritum  Judaeorum  admissa 
est,  184A.  —  Quare  in  genealogia  Ghristi 
ponatur,  8A. 


IiNDEX   ANALYTICUS 


G71 


SABBATUM.  In  eo  fieri  prohibetur  opus  ser- 
vile,  quo  sensu,  149B,  504 A,  et  quarc,  472 C, 
503  D'.  —  Judaei  non  recte  intelligebant 
praeceptum  de  sabbati  observatione,  149 A, 
503 D',  quod  quaedam  opera  permittebat, 
01  B\  147  C,  148 D\  504B.  —  Quomodo  sab- 
batum  servatum  fuerit  a  Christo,  61  A\  qui, 
ut  Dominus  sabbati,  148 D,  illius  celebrita- 
tem  ad  primam  feriam  transtulit,  148  A'.  — 
Quid  sit  prima  sabbati,  316 B,  355D',  et  sab- 
batum  secundum  primum,501D. —  Mystice, 
quid  sit  sabbatum,  264  A. 

SACEBDOS,  quare  angelus  dicalur,  138A.  Pro- 
fundius  quam  populus  debet  divina  pene- 
trare,  375  C.  —  Principes  saccrdotum  qui- 
nam  fuerint  in  V.  T.,  23D,  280C,  372C. 
Sacerdotes  Judaeorum  pascebant  se  ipsos, 
non  gregem  sibi  commissum,  120  C,  et  nite- 
bantur  Cliristum  in  verbis  capere,  236  B. 
Sub  imperio  Bomanorum,  quomodo  venale 
fuerit  sacerdotium  apud  Judaeos,  441 A.  — 
Sacerdotcs  N.  L.  habent  claves  regni  coe- 
lestis,  273A,  remittunt  peccata,  494B,  et 
corpus  ac  sanguinem  Christi  consecrant, 
2901),  quam  damnabiles  si  carnalibus  vitiis 
inquinentur,  382A'. 

SACBAMENTA  V.  L.  quid  fuerint,  33  D.  Non 
sua  virtute,  sed  fide  suscipientis  gratiam 
praestabant,  33  D';  sacramenta  autem  N.  L. 
gratiam  continent  et  conferunt,  273  A,  366C, 
508D.  —  Sacramenta  Ecclesiae,  quae  sunt 
spiritualiter  medicinalia  vasa,  367  C,  nobis 
applicant  meritum  Christi,  18  A\  368  D,  de 
cujus  latere  in  cruce  dormientis  fluxerunt, 
368  D. 

SADDUCLT,  quid  docuerint,  34 A,  245 A',  et 
quomodo  Christum   interrogaverint,  245 B\ 

SAL  designat  discretionem,  59  C,  prudentiam, 
344 C,  vel  hominem  discretum,  344B'.  — 
Sal  terrae  quomodo  iiant  praelati,  59  B. 

SALATIIIEL,  cujus  filius,  12 C,  13B\  458A. 

SALIVA  sapientiam  figurat,  quare,  339B', 
340  D'. 

SALMON  cur  Bahab  duxerit,  quae  meretrix 
fuerat,  9A. 

SALOMON  quam  gloriosus  rex,  87  D\  157  D'. 
—  In  libro  Proverbiorum  moralem,  in  Ec- 
clesiaste,  naturalem,  in  Canticis  cantico- 
rum,  rationalem  simul  et  moralem  sapien- 
tiam  scripsit,  363.  —  Edidit  exorcismos  seu 
adjurationes  quibus  utebautur  exorcistae  Ju- 


daeorum,  153 D.  —  Qualiter  consilium   Dei 
tentaverit  immutare,  29A. 
SALUS  quam  diligcnter  operanda,  193  C,  610 15'. 

—  Ad  statum  salutis  innumeri  perducli  sunt 
ab  Abraham  usque  ad  Christum,  221  B\  qui 
erexit  cornu  salutis,  quo  sensu,  402  A\  — 
Quid  sit  scientia  salutis,  407 A\ 

SAMABITANI  erant  natione  gentiles,  122  D. 
Quare  Christum  non  receperint,  608A. 

SAMSON  sanctus  fuit,  378A,  et  nazaraeus  Dei, 
379  A.  —  Quomodo  Christum  resurgentem 
figuraverit,  355  C. 

SANCTI.  Quilibet  eorum  dicitur  in  aliqua  vir- 
tute  amplius  splenduisse,  425B,  sed  stultum 
est  de  illis  disputare,  quis  alio  major  sit, 
nisi  quantum  ex  Scripturis  elicitur,  138  C. 

—  Sancti  quomodo  miracula  operentur, 
482  A\  491 D',  et  mortem  gustent,  595  A.  —  In 
Sancta  populo  non  licebat  ingredi,  375  B',  et 
in  Sancta  sanctorum  solus  pontifex  intrabat, 
375D',  et  offerebat  incensum,  quare,  376B. 

SANGUIS.  In  illo  consistit  vita  animalis,  115  C, 
et  per  illum  frequenter  designatur  totus 
homo,  302  C. 

SAPIENS,  quomodo  se  habeat,  371  A\  et  sanet 
habitantes  in  terra,  325.  —  Quibusnam  sa- 
pientibus  abscondantur  fidei  mysteria,  143  C. 

SAPIENTIA,  quotuplex  distinguatur,  363.  — 
Quo  sensu  justificata  sit  ab  omnibus  filiis 
suis,  549  B.  —  Lex  aeterna  idem  est  ac  in- 
creata  sapientia,  365 B.  —  Sapientia  huma- 
na  quam  vana,  363.  —  In  libro  Sapientiae 
praenuntiatur  Christi  passio,  310 D. 

SABBACENI  multa  dicunt  fidei  nostrae  con- 
sona,  607  A',  Christum  ejusque  Matrem  ho- 
norant,  395D,  nativitatem  S.  Joannis  Bapti- 
stae  celebrant,  378  A\ 

SATANAS,  quomodo  in  angelum  lucis  trans- 
formetur,  377  C.  —  Quid  sit  ejus  regnum, 
153  B,  et  synagoga,  158  C  —  Cf.  Daemon. 

SATUM  est  mensura  Palaestinae.  unum  mo- 
dium  cum  dimidio  capiens,  166 A.  —  Per 
sata  etiam  intelliguntur  fruges  seu  segetes 
agri,  147  B. 

SCANDALUM,  quanta  vigilantia  vitandum,  67  C, 
20315',  sed  quali  discretione,  72 A.  181 A. 
504 D,  519D.  —  Scandalum  activum.  quid 
sit,  180  C,  et  quandonam  mortale  peccatum, 
203  C.  —  Vitandum  est  scandalum  pusillo- 
rum  magis  quam  Pharisasorum,  quo  sensu, 
181B,  504D. — Necesse  est  ut veniant  scan- 
dala,  20415,  scd  perfccti  non  scandalizant 
nec  scandalizantur,  204A. 


672 


INDEX   ANALYTICUS 


SCBIB.E.  quorum  mulli  Pharisaei  erant,348C, 
Judaeorura  fuerunl  doetores  ei  legisperiti, 
231).  250A'.  —  Reprobatur  illorum  superbia, 
497D,  cupiditas,  253C,  avaritia,  254B,  255A, 
hypocrisis,  255  A\  330C.  —  Consilium  Dei 
quomodo  spreverint,  540B\  547B.  et  quali- 
ter  maledicti  sint,  252  C  —  Perversa  inten- 
tione  unus  ex  illis  Christo  se  obiulit,  105 B'. 
—  Cf  Pharisaei. 

SCBIPTUBA,  quantum  praestet  philosophorum 
libris.  363;  quomodo  animam  enutriat,  42D', 
102  D,  sapientiam  naturalem,  moralem  et 
raiionalem  contineat,  363,  thesaurusque  sit 
in  quo  invenitur  quod  omni  statui  congruit, 
171 B.  —  Scriptura  nusquam  errat,  286D, 
et  anteponenda  est  sententiae  doctoris  cu- 
juscumque  catholici.  188 C.  Per  verba  ejus 
tentationibus  obviandum,  46B'. —  Scripturae 
sensus  litteralis  datur  duplex,  27  C\  aut 
multiplex,  34D\  —  In  illa  saepe  ponitur 
plurale  pro  singulari,  482  D\  pars  pro  toto 
et  totum  pro  parte,  537D;  multa  intelligen- 
da  sunt  in  sensu  composito,  non  diviso, 
530  C;  frequenter  mutantur  persona,  tem- 
pus.  vel  numerus,  83 C\  384 A,  588  A  ;  inter- 
dum  de  diversis  quasi  de  eisdem  sermo 
habetur,  475  C.  —  Non  irreverenter  tractan- 
di  illius  libri,  474A,  aut  alleganda  illius  ver- 
ba,  474  B. 

SECRETUM  pandere,quale  sit  peccatum,  601 A. 

SECUBIS  designat  rigorem  justitiee  divinae, 
35  C\  446 D',  comminationem  S.  Scripturae, 
36 A,  transitum  prassentis  vitae,  447  A,  vel 
mortem.  446  C\ 

SEDES,  quid  significet,  218 D\  et  quomodo  ses- 
suri  sint  cum  Christo  judice  Apostoli  viri- 
que  perfecti,  219  A. 

SEMEN  quadruplex  distinguitur,  503 D.  —  De- 
signat  verbum  Dei,  164  C,  335 A\  aut  evan- 
gelicam  praedicationem,  560A.  —  Exponun- 
tur  variae  seminantis  parabolae,  160 C,  165D, 
167  A,  335  C. 

SENECA  (Annaeus).  pbilosophus.  citatur,  95 D. 
209  C\  374  B,  etc. 

SENIOBES  populi,  quinam  fuerint  apud  .Tu- 
daeos,  178  C,  250  C,  289  C\ 

SEPTENABIUS  numerus  universitatem  desi- 
gnat,  158  A\ 

SEPULCBUM  Jesu,  quare  novum  fucrit,  314D'; 
et  mystice.  quomodo  Christus  in  illo  pona- 
tur,  315B. 

SEPULTUBA.  Quo  sensu  ad  patris  sepulturam 
ire  Christus  alicui  prohibuerit,  105D',  610  C. 


SEBMO  in  monte,  qui  legem  evangelicam  con- 
tinet,  509C,  an  referatur  a  Luca  sicut  et  a 
Matthaeo,  58 B\  5091!. 
SERPENS, quare  sil  prudentiae  tjpus,  126C. — 
Serpentes  dicuntur,  invidiosi,  pungitivi,  et 
callidi.  250 D.  —  Serpenles  tollere,  quid  sit 
ad  litteram,  358 A,  et  spiritualiter,  358  B\  — 
Pcr  serpentem   aeneum.  Cbristus  crucifixus 
figuratur,  2791). 
SERVUS  fidelis  et  prudens,  quisnam  sit,  270  A, 
et  quomodo  remuneretur,  270 A';  malus  ve- 
ro  servus, quis  vocetur,  270B',  275 A\  et  qua- 
liter  puniatur,  2701)',  2751)'.  —  Qui  voluerit 
inter  vos   primus  esse,   erit  vester   servus, 
quosensu,  226  C. 
SIBVLLA,  quid  de  Christo  praedixerit,  299A'. 
—  Sibyllarum  testimonia  a  sanctis  Palribus 
allegantur  ad  fidem  roborandam,  6071!'. 
SIGNUM  aliud  est  rememorativum  praeteriti, 
aliud  prognosticum  futuri.  1571).  —  Sumi- 
tur  pro  indicio,  pro  miraculo  et  pro  vcxil- 
lo.  430 D.  —  Diversa  advcntus  Christi  signa 
referuntur,  186  C.  —  Cf.  Miracula. 
SILAS    divinitus    constitutus    est    apostolus, 

506  B. 

SIMEON,   qui    inter    sacerdotes    fuit    famosus 

atque  grandaevus,  424D',  qualem  Christi  ad- 

ventum  exspectavcrit,  425  C.  —  Explanatur 

ejus  canticum,  426Cet  seq.,  quod  in  Com- 

pletorio  cantandum  est,  quare,  428 B. 

SIMON  (S.)  Cananaeus,  apostolus,  frater  Jacobi 

Minoris,  506  C,  vocatur  etiam  Zelotes,  qua- 

re,  122B,  506  C\  —  Ubi  praedicaverit,  359 A\ 

SIMON,  Caiphse  filius,  quomodo  pontifex  con- 

stitutus  sit,  441 B. 

SIMON  Cyrenaeus,  quare  sic  appellatus.  353A, 

et  cur  Christi  crucem  ferre  coactus  sit,  307  C, 

353  B. 

SIMON  Essaeus  dixit  se  esse  Christum,  259D'. 

SIMON  leprosus  an  curatus  fuisset,quum  Chri- 

stus  esset  in  ejus  domo,  281  A\ 
SIMON  magus,  quomodo  Samaritanos  seduxe- 
rit,  259  C,  et  quid  de  se  ipso  scripserit.  259  C. 
SIMON  Petrus.  Vide  Petrus. 
SIMON  Pharisaeus,  quid  cogitaverit  de  Christo 
et  de  Maria  Magdalene,  551 B',  et  quomodo 
reprebensus  fuerit,  552 D\  554B.  —  Mystice, 
est  populus  Judaicus,  558  A'. 
SIMONIA    reprobatur,    123  C,    et    simoniacos 

Cbristus  ab  Ecclesia  sua  rcpellit,  232A. 
SINAPIS.   Grani    sinapis  parabola  exponitur, 
165D.  —  Quomodo  fides  habeatur  sicut  gra- 
num  sinapis,  200B. 


I.NDEX    ANALYTICUS 


673 


SINDON  munda  quae  Christi  corpus  involvit, 
significat  conscientiam  puram,  31515. 

SION,  mons  in  quo  erant  templum  Dei  atque 
palatium  regis,  22!)  D',  quare  dicatur  civitas 
David,  411 D.  —  Ita  etiam  designatur  urbs 
tota  Jerusalem,  22!) D',  411  D. 

SOGRATES,  activae  potius  quam  contempla- 
tivae  sapientiae  deditus,  363,  viva  voce,  non 
per  libros  docuit,  3.  —  Quomodo  circa  ora- 
tionem  erraverit,  78  B'. 

SOL  est  causa  generationis  in  inferioribus, 
268 A.  —  Quomodo  miraculose  obscuratus 
sit  tempore  Passionis,  31 1D,  et  quo  sensu 
in   die  judicii  lumen  amissurus  sit,  266 A. 

SOLITUDO  est  locus  aptissimus  ad  orationcm, 
331 A',  ad  poenitentiam  et  contemplationem, 
461 D,  ibique  invenilur  Christus,  1851)'.  — 
Solitariam  vitam  Jesus  opere  commendavit, 
461 D,  sed  si  penitus  sit  solilaria,  non  est 
sine  periculis,  463  C. 

SOLLICITUDO  ordinata  est  pars  prudentiae, 
87  C,  superflua  vero  prohibetur,  87 B. 

SOMNUS.  Quare  tempore  somni  fieri  soleant 
revelationes  divinae,  17 D'. 

SPH/ERA  (liber  de),auctoris  Arabi,  ut  videtur, 
487  A. 

SPICA,  quid  designet,  335  C. 

SPIN^:,  quid  mystice,  561  C,  564B',  565A.  — 
Spinae  quibus  coronatus  est  Christus,  crant 
junci  marini,  306  B',  de  quibus  refertur  te- 
stimonium  alicujus  comitis  S.  Ludovici,  re- 
gis  Franciae,  306  B'. 

SPIRITUS  quotuplex  sit,  41  C,  et  quomodo  ab 
anima  distinguatur,  39415'. —  Spirilus  prom- 
ptus  est,  caro  autem  infirma,  quo  sensu, 
293  D'. 

Spiritus  Sanctus,  qui  digitus  Dei  dicitur, 
427  A,  et  cui  bonitas  appropriatur,  16  D,  est 
verus  Deus  ubique  praesens,  379D,  a  Patre 
Filioque  procedens,  471 C.  —  Quibusnam 
infundatur,  379  D,  quosnam  vero  impleat, 
379 A',  460  C,  et  quo  sensu  non  sit  in  pecca- 
toribus,  379 D.  —  Multi  sunt  gradus  pleni- 
tudinis  cjus,  460 A.  — Quare  illi  approprien- 
tur  revelationcs  propheticae,  425  D',  ct  quid 
sit  baptizare  in  Spiritu  Sancto  et  igni,  3715. 
—  Quomodo  in  forma  columbae  super  Chri- 
stum  baptizatum  descenderit,  3!>D,  40  A, 
45515,  per  nubem  figuratus  sit  in  Trans- 
figuratione,  197  A' ;  Apostolos  innovaverit, 
114D,  per  linguas  igneas  in  die  Pentecostes 
apparens,  455B  ;  Evangelistas  inspiraverit, 
370  A';  et  quo  sensu  loquatur  in  Christi  te- 

T.  11. 


stibus,  127.V.  —  Dona  ejus,  quid  efficiant, 
41 A,  329 A'.  —  Desperatio  cst  peccalum  con- 
tra  Spiritum  Sanctum,  302 A'. 

STABILITAS  loci  «ommendatur  ad  mentis  sta- 
bilitatem  acquirendam,  12515,  quae  maxime 
oplanda,  54415,  ad  quam  aptissimus  est  mi- 
tis  et  humilis  corde,  146  A. 

STATER,  cujus  valoris  fuerifct  quomodo  crea- 
tus  in  ore  piscis,  201  C. 

STATUS  diversi,  quomodo  repraesententur  in 
parabola  seminantis,  161  C.  —  Saepe  in  sta- 
tu  inferiori  inveniunlur  perfcctiores  homi- 
nes  quam  in  stalu  superiori,  1611)'. 

STELLA  Magorum,  scdulo  exspectata,  22  D, 
qualis  fuerit,  2215',  3015',  ubi  apparueril, 
22  C,  et  quando,  28  A'.  Quomodo  Magos  prae- 
cesserit,  2415',  et  cur  ad  tempus  disparuerit, 
22  C.  —  Stella  habens  gladii  formam  per 
annum  super  Jerusalem  pependit  ante  illius 
ruinam,  260 B'.  —  In  ultimo  die,  stellae  ca- 
dent  de  coelo,  quo  sensu,  266  A'. 

STEPHANUS  (S.)  protomartyr,  in  lege  peritus, 
256  C,  quo  sensu  dicatur  Spiritu  Sanclo 
plenus,  460A. 

STOICI,  quid  sentiant  de  virtutibus,  52 B. 

STRIDOR  dentium  in  inferno  qualis  invenia- 
tur,  102  B',  244  B. 

SUPERBI  quam  stulti.  453A.  Privantur  divinae 
veritatis  illustratione,  143  15',  et  aliis  do- 
nis  supernaturalibus,  16215'.  —  Dei  propri- 
um  est  omnes  superbos  humiliare,  252 B', 
443  A'. 

SUPERBIA  cst  omnium  viliorum  regina,  159 A. 

—  De  illa  quomodo  Christus  tentatus   sit, 
43D,  467D'. 

SURDI,  mystice  quomodo  audiant,  136  D,  543  C. 

—  Surdi  a  Christo  curati,  339 D,  340 A',  342D. 
SUSPICIO,  quid  sitet  unde  procedat,  91 R.  — 

Triplex  ejus  gradus  exponitur,  91  C. 

SYMMACHUS  Papa  utrum  ediderit  comple- 
mentum  cantici  angelici,  et  quid  de  illo 
incipiendo  decreverit,  417 D'.  (Migne  Patrol. 
lat.  tom.  62.) 

SYMPHONIA  alia  ad  audaciam,  alia  ad  laeti- 
tiam,  alia  ad  planctum  inducit,  U7A. 

SYNAGOGA  designat  ipsam  Judaeorum  collc- 
ctionem,  471 A,  vel  locum  orationis.  49  A\ 
76D,  33015,  533 C.  —  Sponsus  ejus  dicitur 
Deus,  3515'.  —  Quomodo  eradicari  potuerit, 
180 A'.  —  Synagoga  Satanae.  quid,  158  C.  — 
Quid  in  synagogis  agant  quotidie  Judsei 
contra  Christum  ejusque  discipulos,  1581 ". 

SYRIA  est  medium  terrae  habitabilis,  4111!. 

43 


0**  1. 


l.NDKX    ANAI.YTICUS 


TABERNA.    Qui    libenler   est  in   illa,   diaholi 

filius  reputatur,  435B'. 
TALENTA,  quid  significent  in  parabola,  274  G. 
TALIO.  Poena  talionis,  quam   perperam   non- 

nulli   Judaei    inlelligebant,   70  C,    quare    in 

V.  L.  sancita,  70  C. 
TECTUM  designat  sublimitatem  virtutum    et 

contemplationis,  263  C,  495 A'.  —  Tecta  do- 

morum  in  Judaea  qualia  fu&rint,  332  D,  493  B. 

—  Super  quaenam  tecta  praedicare  jubean- 
tur  Apostoli,  129 B'. 

TELESPHORUS  (S.)  Papa  instituit  ut  solis  epi- 
scopis  liceret  canticum  angelicum  incipere, 
417  D\  (Labbe  Concilia,  tom.  I,  col.  563.) 

TEMPLUM  non  formaliter  sanctum  est,  sed  in 
quantum  ordinatur  ad  honorem  Dei,  253 D', 
qui  in  illo  tanquam  in  propria  domo  habi- 
tat,  254  C.  —  Jurare  per  templum,  fortius 
obligat  quam  jurare  per  aurum  templi, 
254A.  —  Templum  Jerusalem  Christus  po- 
tuit  destruere  et  cito  reaedificare,  309  A',  sed 
hoc  sensu  non  locutus  est,  298B.  —  Quare 
in  illud  intraverit  die  Palmarum,  231  C.  — 
Quodnam  templi  velum,  Christo  mortuo, 
scissum  fuerit,  313  B,  ad  quid  significan- 
dum,  313  C,  et  quae  narrentur  de  prodigiis 
in  eodem  loco  eademque  hora  patratis,  313  C. 

TEMPUS,  quo  sensu  ipsius  Dei  sit,  vel  alicujus 
hominis,  476 D'.  —  Tempus  vitae  praesentis, 
non  infructuose  expendendum,  406B,  611  A\ 
tempus  est  poenitentiae  et  moeroris,  132 D, 
511  B\  meritorum  non  praemiorum,  222 A\ 

—  Tempus  gratiae  quandonam  inceperit, 
499  C.  —  Apud  Hebraeos  tempus  designat 
annum,  264A'. 

TENEBR/E.quid  signiflcent,  86  C,  102 B',  129  A', 
et  quid  sit  potestas  tenebrarum,  297  C.  — 
Tenebrae  exteriores  quomodo  sint  in  infer- 
no,  102  D,  243  D\  —  Per  sedentes  in  tenebris 
quinam  intelligantur,  408B'.  —  Tenebrae 
quales  factae  fuerint  dum  Jesus  in  cruce 
pendebat,  311  A,  et  quo  sensu  ad  universam 
terram  extensae  sint,  311 B,  312B. 

TENTATIO,  quid  sit,  245B,  et  in  illa  quid  agen- 
dum,  46  A',  570 C.  —  Deus  neminem  tentat 
ad  malum  tentali,  81 A,  nisi  permissive, 
81 A' ;  sed  tentat  seu  probat  electos,  quare, 
81 A.  —  Petendum  est  ut  non  inducamur  in 
tentationem,  quo  sensu,  81 C,  et  tentationi- 
bus  obviandum  per  Scripturae  verba,  46 B', 
462 A\   maximeque   per   orationem,  293  C, 


462 IV.  —  An  viri  perfecti  postulare  possint 
ut  tententur,  81  A\  —  Cur  tentatus  sit  Chri- 
stus,  41  B',  462  D,  et  qua  triplici  tentatione, 
43  C.  —  Deum  tentare,  quid  sit,  44  B,  468 D\ 

TERENTIUS  citatur,  478  B\ 

TEBBA,  quo  sensu  sit  scabellum  Dei,  69  C,  et 
quid  per  ejus  terminos  intelligatur,  267 C. 

—  In  fine  saeculorum  transibit  quoad  acci- 
dentia,  non  quoad  substantiam,  61 C,  et 
postea  erit  clara  ut  aurum,  268  C.  —  My- 
stice,  quid  sit  terra,  335B',  561 13'.  —  Mites 
quomodo  terram  possideant,  54  B.  —  Ter- 
raemotus  Christo  mortuo  supernaturaliter 
eveniens,  quid  significaverit,  313 D. 

Terram  sanctam   multi  Christiani  visita- 
verunt  tempore  Apostolorum,  538 D\ 

TESTES,  in  correctione,  quando  et  cur  adduci 
debeant,  207 A\  209  C.  —  Testes  mendaces 
quinam  vocandi  sint,  298  D. 

THABOR.  In  illo  monte  transfiguratus  est 
Christus,  194  C,  596  D,  et  post  resurrectio- 
nem  Apostolis  apparuit,  319  D. 

THADD^IUS  (S.)  apostolus,  aliter  vocatur  Ju- 
das  Jacobi,  et  Lebbaeus,  quo  sensu,  122A, 
506  C.  —  Ubi  praedicaverit,  359 A\ 

THAMAR,  quare  in  genealogia  Christi  ponatur, 
8A. 

THEOPHILUS  cui  scribit  Lucas,  an  fuerit  prin- 
ceps  saecularis,  37 1B',  et  mystice  quisnam 
sit,  371  C. 

THEOPHILUS  (id  est  Theophylactus),  Bulgariae 
archiepiscopus,  citatur,  364,  370 D,  371 A', 
etc.  (Migne  Patrol.  gr.  tom.  123.) 

THESAURUS,  quid  sit,  84B',  85A',  217A,  et 
quotuplex,  84  C,  156 A,  529 A\  —  Quomodo 
thesaurizandum  in  coelo,  85B.  —  Olim  the- 
sauri  in  agro  inventi  pro  media  parte  fue- 
runt  dominorum  agri,  169  C.  —  De  thesauro 
Scripturarum  qualiter  proferantur  nova  et 
vetera,  171 A. 

THOMAS  (S.)  apostolus  praedicavit  in  India, 
359A'.  —  De  illo  refertur  aliquid  forsan 
apocryphum,  71  C. 

THOMAS  (S.)  Aquinas,  quid  doceat  de  Bapti- 
smo,  32  C,  et  de  Oratione  dominica,  81  D'. 

—  Ejus  hymnus  de  SS.  Sacramento  allega- 
tur,  404 A'.  —  Saepe  citatur,  16  B',  68  D',  etc. 

THOMAS  (S.),  Cantuariensis  archiepiscopus  et 
martyr,  quam  fortiter  bona  Ecclesiae  repe- 
tierit,  72  A'. 

THUS,  quid  designet,  25 A\ 

TIBERIUS  Caesar.  Quintusdecimus  ejus  impe- 
rii  annus,  fuit  tricesimus  aetatis  Christi  et 


INDEX    ANALYTICUS 


67o 


Praecursoris,  44015.  —  Sub  eodem  passus  est 
Salvator,  215  C. 

TIBICINES,  quinam  fuerint,  et  quare  adhibiti 
in  funcre  magnarum  pcrsonarum,  116D\ 
580  A\ 

TICIIONIUS  (Afer)  scptem  regulas  dedit  ad  in- 
tclligendam  Scripturam,  4751).  (Migne  Pa- 
trol.  lat.  tom.  18,  col.  15.) 

TIMOR  alius  est  servilis,  alius  filialis,  110D\ 
318B,  396 C,  alius  inordinatus,  alius  ordi- 
natus,  292 A\  —  Ex  variis  causis  quomodo 
oriatur,  197D\  482B.  —  Timor  immodera- 
tus  impedit  usum  rationis  et  linguse,  196  C\ 
377 B,  et  frenandus  est,  quomodo,  130A, 
414C.  —  Deo  serviendum  est  sinc  timore, 
quo  sensu,  4041.)'.  —  Timor  et  gaudium 
possunt  simul  csse,  sed  respectu  divcrso- 
rum,  318A,  537D'. 

TITUS.  In  manus  ejus  a  Deo  traditi  sunt  Ju- 
daei,  238A. 

TITUS,  Bostrensis  episcopus  (Pseudo  Titus  in 
Lucam),  576 A\  609 A.  (Migne  Patrol.  gr. 
tom.  18,  col.  1069.) 

TOUCULAR,  mystice  est  altarc,  quare,  236 A\ 

TRABS  magnum  peccatum  significat,  92 A, 
527  C\  quare,  528 B\ 

TRADITIONES  seniorum  apud  Judseos  qua> 
nam  fuerint,  178  C. 

TR.UANUS,  imperator.  Quid  de  illo  in  senatu 
fucrit  proclamatum,  410  B'. 

TRANSFIGURATIO  Chrisli  cst  figura  et  causa 
nostrae  glorificationis,  600 C.  —  Cf.  Christus. 

TRIBULATIONES.  Quinam  sint  illarum  opti- 
mi  effectus,  513A,  et  quid  in  illis  agendum, 
570B'.  —  Quomodo  gaudenduni  in  illis, 
58 B,  512  C,  pcr  quas  Deo  offenso  satisfaci- 
mus,  512  D\  mercedem  coelcstcm  acqui- 
rimus,  58 C,  512 A\  Christo  assimilamur, 
58  A\  513  A,  et  Sanctis,  512  C\  —  Cur  justos 
tribulari  velit  Deus,  1741).  —  Qualiter  tri- 
bulentur  carentes  praesentia  Christi,  176 A\ 
qui  eos  non  statim  visitat,  ut  ipsorum  me- 
rita  augcantur,  176  C\  sed  tandem  potenter 
adjuvat,  177 C,  ct  omnino  pacificat,  177B'. 

TRIBUS.  Ex  suis  tribubus  uxores  accipere  de- 
bcbant  Judaei,  quare,  372  C,  385 A,  nisi  viri 
essent  de  tribu  sacerdotali,  372 D'.  —  Tri- 
bus  terrae  plangcnt  omnes  in  die  judicii, 
quo  sensu,  267B. 

TRIBUTUM,  etsi  a  se  non  debitum,  20 1B,  Chri- 
stus  solvit,  quonam  miraculo.  201  C.  —  De 
illo  Romanis  solvendo  dissentiebant  Judaei, 
244  C. 


TRINITAS  vocatur  Pater  coelestis,  74  D,  771), 

79 C;  deficit  vero  omne  nomcn  a  dignitate 
Patris  et  Filii  el  Spiritus  Sancfi,  388 A,  ct 
Trinitas  non  ex  lumine  naturali  sed  ex 
rcvelatione  cognoscilur,  145 A.  —  Quod  de 
una  Trinitatis  Persona  affirmatur,  de  quali- 
bct  trium  Personarum  vere  accipitur,  145  A, 
ubi   non  obviat  relationis  distinctio,  2681!'. 

—  Quomodo  trcs  Personae  se  invicem  dili- 
gant,  45615,  ct  sibi  cornplaceant,  456  C.  — 
Per  circumincessionem  qualiter  divina  quae- 
libet  Persona  in  aliis  insit,  460 B\  Trinitas 
quare  manifestala  sit  super  Christum  ba- 
ptizatum,  40B\  et  transfiguratum,  197 A'; 
quomodo  tres  Pcrsonaa  diligant  Jesum  secun- 
dum  humanam  naturam,  456B,  et  in  illo 
sibi  complaceant,  456  D.  —  Trinitas  quomodo 
pcr  formam  Baptismi  designetur,  320 A\  et 
in  nomine  Christi  intelligatur,  1891),  320D. — 
Qualiter  Mariam  exaltaverit  Trinitas,  395  C. 

TRISTITIA  est  vel  inordinata,  292  C,  quae  non 
cadit  in  virum  perfecturn,  333 B',  vcl  ordi- 
nata,292A\quae  contemplationi  favct,  196  C. 

—  Qualis  tristitia  in  Ghristo  fuerit,  333 C. 
TBITICUM  designat  electos,  37 B',  452  B'. 
TUBA  angclorum  in  die  judicii  qualis  futura 

sit,  267  A\ 

TUNICA,  mystice  est  vetus  homo  cum  actibus 
suis,  263  C.  —  Tunica  non  est  dcncganda 
illi  qui  aufert  vestimentum,  quo  sensu, 
518  C\  519  B.  —  Tunica  Christi  quare  in 
sorlem  conjecta  sit,  3081). 

TURBA  quare  cjecta  sit  de  domo  Jairi,  U7C. 

—  Cur  ad  Ghristum  audiendum  turbae  con- 
currerint,  507  C,  559  D. 

TURBATIO  alia  est  sancta,  386 C,  quae  etiam 
in  Christo  fuit,  38  5D',  alia  vitiosa,  387A. 

TUBBIS.  mystice  est  templum,  236A'.  —  Tur- 
ris  Grcgis  prope  Bethlehcm  sita,  ubi  Jacob 
moratus  est,  413  C,  dicitur  locus  in  quo  vi- 
gilabant  pastores  quibus  nuntiata  est  Christi 
nativitas,  413 D'. 

TURTUR  dcsignat  Christum,  424 B,  el  castita- 
tem,  424  C.  —  Par  turturum  offcrcbatur  a 
pauperibus  pro  purificationc  matris,  quo- 
modo,  423 IV. 

TYRUS.  Ejus  incolae  crediderunt  Apostolis, 
maxime  Paulo,  142  C. 


u 


UMBRA   mortis  est  vita  impia,  vel  saeculum 
praescns,  408  A\  aut  oblivio,  408  B'. 


676 


IMDKX    ANALYTICUS 


UNCTIO  capitis,  mystice  quid  sit,  84A. 
UNGUENTUM  signat  opera  pcenitentiae  cl  sa- 

luiis  remedia,  530C. 
USURA,  quomodo  reprobanda,  521  A\  522 A, 

praesertim  si  fiat  de  bonis  Ecclesiae,  521 1)\ 

—  Qnonani   sensu  Judaeis  permissa    fuerit 
erga  extraneos,  68 A,  52115'. 

UTRES  veteres,  quid  significent,  114  C\  500  C. 

—  In    utres  novos  mittendum  vinum   no- 
vum,  quo  scnsu,  114A\  500B'. 

UXOR  quandonam   apud  Judaeos  dimitti  po- 
tuerit  vel  non,  67 D\  68  C. 


V 


V.E  communiter  in  Scripturis  idem  sonat  ac 
aeterna  damnatio,  252 L)\  513B'. 

VALENTINUS,  hseresiarcha,  corpus  Christi  de 
ceelo  delatum  fuisse  docebat,  421 B'. 

VALERIUS  Gratus,  quosnam  pontifices  in  Je- 
rusalem  constituerit,  441  B. 

VALLIS  omnis  implebftur,  quo  sensu,#443D. 

VAS,  mystice  est  cor  hominis,  272  C.  —  Vasa 
diaboli  dicuntur  perversi,  154 B. 

VELUM  templi  quodnam  scissum  fuerit,  Cbri- 
sto  mortuo,  313 B,  et  ad  quid  significan- 
dum,  313(1. 

VENTI  quatuor  designant  quatuor  principales 
mundi  partes,  267 B\ 

VENTILABRUM  signiflcat  judiciariam  Cbristi 
potestatem,  371!',  452  C. 

VERBUM  frequcnter  in  Scripturis  pro  facto 
seu  re  significata  accipitur,  372 A,  418  C, 
482  C.  — Vcrbum  mentalc,  est  mentis  con- 
ceptus  ex  quo  verbum  vocale  procedit.,551  B\ 
ad  illud  exprimendum,  65  C,  156A,  182  A.  — 
Verbum  otiosum  quid  sit,  156  C.  —  Verbum 
Dei  semen  est,  563  C,  panis  ctiam  animse 
dicitur,  42D',  465D';  fidem,  spem  et  cari- 
tatem  roborat,  43  A  ;  omne  malum  exstirpat 
et  bonum  promovet,  466  B'. 

Verbum  aeternum  est,  in  Christo,  assum- 
ptae  humanitatis  hypostasis,  390 B\  quantam 
illi  communicans  promerendi  ac  satisfaci- 
endi  efficaciam,  406  A\  —  Verbi  incarnatio 
quam  plane  a  Luca  elucidetur,  384 B,  et 
quanta  devotione  recolenda,  384B.  —  Cf. 
Christus. 

VERECUNDIA  quantum  a  Sanctis  servata  sit, 
383  B\ 

VERITAS  neminem  palpat,  192 D,  et  odium 
generat,  127  C.  —  Approbanda  est,  a  quo- 
cumque  prolata,  553  D\ 


VESPASIANUS  ex  ordinatione  divina  contra 
Judseos  venit,  242A'. 

VESTES  pretiosae,  mystice  sunt  virtutes,  530 C. 

VIA  arcta  quae  ad  salutem  ducit,  qua^nam  sit, 
94  C.  —  Viae,  mysticc  sunt  virtutcs,  242 D\ 
vel  praecepla,  442 D'.  —  Viae  Domini  quae- 
nam  intelligantur,  407B,  442 B\  et  quomodo 
parandae  sint,  442  A\ 

VIATOR.  Vide  Comprehensor. 

VIDUA.  Vidualis  continentia  praestat  conjugali 
caslitati,  162A.  —  Vidua  Sareptana  typus 
crat  Ecclesiae  ex  gentibus  congregatse,  478D. 
—  Viduas  quomodo  sibi  allexerint  Scribae 
et  Pharisaei,  253  C. 

VIGILANTIA,  quomodo  a  Christo  commendata, 
350 A,  et  a  praelatis  servanda,  350 B. 

VIGILLE  militum,  tempore  praelii,  noctem  in 
quatuor  partes  dividcbant,  176 B\ 

VINDICTA  non  est  quaerenda  sub  ratione  vin- 
dictae,  sed  medicinae  atque  justitiae,  71 D, 
et  a  privata  persona  non  cst  exercenda, 
71B. 

VINEA  Ecclesiam  designat,  220C,  221 B,  vel 
Synagogam,  236 C.  —  Exponitur  parabola 
patrisfamilias  opcrarios  conducentis  in  vi- 
ncam  suam,  220  B,  et  vineae  locatae  agricolis 
qui  filium  possessoris  postea  occiderunt, 
236  C,  348  A. 

VINUM  novum,  quid  significet,  114  C\  500  C, 
et  quo  sensu  in  utres  novos  mittcndum, 
114B\  SO0B'.  -  Quale  vinum  Christo  da- 
tum  sit  in  Calvariae  loco,  307  C. 

VIPERA.  Quomodo  parricida  sit  ejus  proles, 
445A.  —  Quo  sensu  Judaei  vocati  sint  pro- 
genies  viperarum,  34 B,  444 A\  ct  viperae 
proprictates  participaverint,  35 A,  445 A. 

VIB.  Sic  vocatur  in  Scriptura  qui  saltem  vice- 
simum  annum  attigit,  176 A. 

VTRGA,  quo  scnsu  Apostolis  pcrmittatur  vel 
prohibcatur,  124 C,  584 A.  —  Designat  rigo- 
rem  vindictae,  124  B'. 

VIRGINITAS  angelis  semper  cognata,  386A, 
est  sublimis  perfectio,  non  praeceptum, 
214 C,  215B,  et  multo  praestat  continentiae 
viduali  et  conjugali,  16 1D\  —  Angelica  est 
vita  virginis,  215A,  quae  quanto  castior  tan- 
to  sit  humilior,  391 B,  nec  libenter  tardet  in 
publico,  390 D\  —  Decem  virginum  parabola 
clucidatur,  271 B  et  seq. 

VIRTUS  cst  habitus,  51  C,  circa  bonum  diffi- 
cile,  94  C;  consistit  in  medio,  94  D  ;  differt 
a  potestate,  583A,  et  a  donis  Spiritus  Sanc.ti, 
quomodo,  51 C.  —  Actibus  virtuosis  dele- 


INDEX    ANALYTICUS 


677 


ctatio  annexa  est,  7A\  et  opcra  virtuosa 
sunt  aetcrnae  vitae  meritoria,  probabiliter  de 
condigno,  392B.  —  Yirtulibus  cardinalibus 
qualiter  aptentur  quatuor  beatitudines  apud 
Lucam  enumeratae,  513 D.  —  Qua  ratione 
vere  virtuosus  probetur  homo,  530A\etquo- 
modo  viri  perfecti  possint  intcrdum  pro- 
prias  virtules  commemorare,  157  J )'.  —  Vir- 
tutes  coelorum  in  die  judicii  commovebun- 
tur,  quo  sensu,  2f>fiB'. 

VITA  praescns  ad  fuf  uram  ordinanda  est,  132C, 
et  utilius  cst  in  hac  vila  puniri  quam  aeter- 
naliter  condcmnari,  203  B'. 

VITIA  septcm  sunt  principalia^et  unum  sim- 
pliciter  capitale,  159 A. 

VOLATILIA  vcl  Volucres,  qualiter  a  Deo  pa- 
scantur,  87 A'.  —  Volucres  cceli  designant 
Christum,  161 A,  560  C\  animas  contcmpla- 
tivas,  principes  ad  fidem  conversos,  16SB', 
vel  daemones,  160C,  560 B',  aut  ambitiosos 
et  arrogantcs,  610 A. 

VOLUNTAS.  Ejus  est  alias  potentias  ad  actus 
suos  movere,  417D,  et  ab  illa  potissimum 
homo  dicitur  bonus  vcl  malus,  417B. —  Ali- 
quando  voluntarium  cum  involuntario  per- 
miscetur,  173 D'.  —  Voluntas  Dci,  esscntia- 
liter  justa,  224B,  non  cst  causa  damnationis 
reproborum,  quo  sensu,  206A'.  —  Propria 
hominis  voluntas,  quid  sit,  591 B',  et  qualiter 
abjicienda,  192  A'.  —  Homines  bonaa  volun- 
tatis,  quinam  sint,  417 A. 


VULPES,  mystice  sunt  simulatores  et  callidi, 
609  D\ 


ZABULON.  Terra  Zabulon  quare  via  maris  vo- 

cetur  simul  cum  terra  Nephthali,  47 C. 
ZACHAHIAS  Joiadae  Blius  Iapidatus  est,  230  D'. 

—  An  de  illo  Christus  locutus  sit,  257A. 
ZACHABIAS  propheta,  «  cujus  liber  sententio- 

sissimus  pulcherrimusque  consistit»,  372 C, 
praedixit  humilem  Christi  ingressum  in  Je- 
rusalem,  229  C\  et  descensum  ad  limbura, 
540 D  ;  dispersioncm  Apostolorum  tempore 
Passionis,  290  C\  et  Judae  prodif ioncm,  303  ( :. 
ZACHABIAS  sacerdos.  pater  .loannis  Baptistae, 
crat  de  vicc  Abia,  quo  sensu,  372 A\  376C, 
an  summus  sacerdos,  375B.  —  Quare  turba- 
tus  sit  viso  Angclo,  376 A\  quomodo  dubi- 
taverit,  380  C';*loquelam  amiserit,  382C,  et 
scripto  Joannis  nomine  recuperaverit,  4001). 

—  Canticum  cjus  quodnam  habeat  objectum, 
401 C,  qualiter  sit  interpretandum,  401 D  et 
seq.,  necnon  cantandum,  409A'.  —  Utrum 
Zacharias  occisus  fuerit  a  Judaeis,  257A. 

ZELUS.  Ira  quae  dicitur  per  zelum,  in  quo 
sistat,  64C\  <>5B.  —  Zelum  indiscretum  ha- 
bent  qui  aliorum,  non  vero  suae  saluti  pro- 
vident,  593  D'. 

ZIZANIA  designant  haereticos  et  persecutores, 
167B'. 


ADDENDUM 


C/ECUS.  Duo  caeci  quomodo  curati  sint,  118 B, 
in  Nazareth,  H8A,  et  an  bcnc  egerint  si- 
lentium  a  Christo  praeceptum  non  servando, 
H8A'.  —  Alii  duo,  quorum  unus  Barti- 
maeus,  340A',  qualiter  sanali  prope  Jericho, 
227 A\   et  mystice   quid  clamor  eorum   si- 


gnificet,  228B'.  —  Csecus  propc  Bethsaidam 
illuminatus,  340  C\  quare  non  statim  visum 
receperit,  341B.  —  Quinam  spiritualiter  sint 
caeci,  473 C,  et  quomodo  curentur,  543 A.  — 
Caecus  si  carco  ducatum  praestet,  ambo  in 
foveam  cadunt,  quo  scnsu,  181  C,  526A\ 


T.  U. 


43. 


INDEX   fxENERALIS 


ENARRATIO    IN     EVANGELIUM 
SECUNDUM   MATTHiEUM. 

Prologus 3 

Articulus  I.  Expositio  primi  capitnli  :  Li- 

bcr  generationis  Jesu  Cliristi  ....  5 
Articulus  II.  Deierminalio  dubiorum  con- 

cernentium  locum  istum 13 

Articulus  III.  1'rosecutio  expositionis  liu- 

jus  capituli  primi,  ab  eo  loco  quo  dici- 

tur  :  Ghristi  autem  generatio  sic  erat  .  16 
Articulus  IV.  EluciiJatio  capituli  secundi  : 

Quum  ergo  natus  esset  Jesus.  etc.  .  .  21 
Articulus  V.  Prosecutio  expositionis  liujus 

secundi  capituli :  Qui  quum  rccessissent.  20 
Articulus  VI.  Expositio  capituli  tertii  :  In 

diebus  autem  illis  venit  Joannes  ...  31 
Articulus  VII.  Elucidatio  capituli  quarti  : 

Tunc  ductus  est  Jesus  in  deserlum  a 

Spiritu 40 

Articulus  VIII.  Prosecutio  expositionis  hu- 

jus  capituli  quarti,  ab  eo  loco  quo  dici- 

tur  :  Quum  autem  audisset  Jesus.  .  .  47 
Articulus  IX.  Elucidalio  capituli  quinti  : 

Videns  autem  Jesus  turbas,  ascendit  in 

montem 51 

Articulus  X.  Prosecutio  expositionis  prae- 

senlis  capituli,  ab  eo  loco  quo  dicitur  : 

Vos  estis  sal  terrae,  etc 59 

Articulus  XI.  Elucidatio   sequenlis  partis 

hujus   capituli,  usque  ad  finem  ipsius, 

videlicet  :  Audistis  quia  dictum  est  .  .  70 
Articulus  XII.  Explanatio   capituli  sexti  : 

Et  quum  oratis 70 

Articulus  XIII.  Expositio  Orationis  domi- 

nicae  :  Pater  noster 79 

Articulus  XIV.  Declaratio  residuae  partis 

praesentis  capiluli  :  Quum  jejunatis  .  .  83 
Articulus  XV.  Explanatio  capituli  septimi : 

Nolite  judicare,  uf  non  judicemini  .  .  90 
Articulus  XVI.  Expositio  capituli  octavi  : 

Quum  autem  descendisset  de  monte.    .     98 


Articulus  XVII.  Prosecutio  exposilionis 
praesentis  capitnli  :  Et  quum  venisset 
Jesus  in  domum  Petri 104 

Articulus  XVIII.  Explanatio  capituli  noni : 
Et  ascendens  in  naviculam,  transfre- 
tavit 109 

Articulus  XIX.  Elncidatio  capituli  decimi  : 
Et  convocatis  duodccim  discipulis  suis, 
dedit  illis  potestatem,  etc 121 

Articulus  XX.  Explanatio  residuae  partis 
hujus  capituli  :  Ecce  ego  mitto  vos  .     .    126 

Articulus  XXI.  Elucidatio  capituli  undcci- 
mi  :  Joannes  autem  quum  audisset  ope- 
ra  Christi  in  vinculis 134 

Articulus  XXII.  IVoseculio  expositionis 
praesentis  capituli,  ab  eo  loco  quo  ba- 
bctur  :  A  diebus  autcm  Joannis  Daptistae.   139 

Articulus  XXIII.  Explanatio  capituli  duo- 
dccimi  :  In  illo  temporc,  abiit  Jesus 
sabbato  per  sata 147 

Articulus  XXIV.  Prosecutio  expositionis 
praesentis  capituli 152 

Articulus  XXV.  Expositio  capituli  tertii- 
decimi  :  In  illo  die  exiens  Jesus  de  do- 
mo,  sedebat  secus  mare 160 

Arliculus  XXVI.  Prosecutio  expositionis 
praescntis  capituli,  ab  eo  loco  quo  di- 
citur  :  Tunc  dimissis  turbis,  venit  in 
domum 107 

Articulus  XXVII.  Expositio  capituli  quar- 
tidecimi  :  In  illo  tempore,  audivit  Hero- 
des  tetrarcha  famam  Jesu,  etc.     .     .     .  172 

Articulus  XXVIII.  Declaratio  capituli  quin- 
tidecimi  :  Tunc  accesserunt  ad  eum  ab 
Jerosolymis  Scribae  et  Pharisapi     .     .     .  178 

Articulus  XXIX.  Expositio  capituli  sexti- 
decimi  :  Et  dimissa  turba,  ascendit  in 
naviculam 186 

Articulus  XXX.  Explanatio  capiluli  septi- 
midccimi  :  Et  post  dies  sex,  assumpsit 
Jesus  Petrum,  et  Jacobum,  et  Joannem 
fratrem  ejus 194 


680 


INDEX   GENERALIS 


Articulus  XXXI.  Explanatio  residuse  partis 
hujus  capituli,  ab  eo  loco  quo  dicitur  : 
Et  quum  venisset  Jesus  ad  turbam    .     .  199 

Articulus  XXXII.  Explanatio  capituli  oc- 
tavidecimi  :  In  illa  hora  accesserunt 
discipuli  ad  Jesum 202 

Articulus  XXXIII.  Elucidatio  capituli  no- 
nidecimi  :  Et  factum  est,  quum  con- 
summasset  Jesus  sermones   istos,  etc.  212 

Articulus  XXXIV.  Expositio  capituli  vice- 
simi  :  Similc  est  regnum  coelorum  ho- 
mini  patrifamilias  qui  exiit  primomane.  220 

Articulus  XXXV.  Elucidatio  capituli  vice- 
simi  primi  :  Et  quum  appropinquasset 
Jerosolymis,  et  venisset  Bethphage    .     .  228 

Articulus  XXXVI.  Explanatio  capituli  vi- 
cesimi  secundi  :  Simile  factum  est  re- 
gnum  ccelorum  homini  regi     ....  241 

Articulus  XXXVII.  Expositio  capituli  vice- 
simi  tertii  :  Tunc  locutus  est  Jesus  ad 
turbas,  et  ad  discipulos  suos    ....  250 

Articulus  XXXVIII.  Explanatio  capituli  vi- 
cesimi  quarti  :  Et  egressus  Jesus  de 
templo 258 

Articulus  XXXIX.  Prosccutio  expositionis 
hujus  capituli  vicesimi  quarti  :  Statim 
autem  post  tribulationem  dierum  illo- 
rum  sol  obscurabitur 266 

Articulus  XL.  Expositio  capituli  vicesimi 
quinti  :  Tunc  simile  erit  regnum  ccelo- 
rum  decem  virginibus 271 

Articulus  XLI.  Enarratio  capituli  vicesimi 
sexti  (de  passione  Christi) :  Et  factum  est, 
quum  consummasset  Jesus  sermones    .  279 

Articulus  XLII.  Elucidatio  residuae  partis 
hujus  capituli  vicesimi  sexti     ....  292 

Articulus  XLIII.  Expositio  capituli  vicesi- 
mi  septimi  :  Mane  autem  facto,  consi- 
lium  inierunt  omnes  principes  sacer- 
dotum 301 

Articulus  XLIV.  Explanatio  residuae  partis 
hujus  capituli  vicesimi  septimi     .     .     .  308 

Articulus  XLV.  Enarratio  capituli  vicesimi 
octavi  :  Vespere  autem  sabbati,  quae 
lucescit  in  prima  sabbati 316 

ENARRATIO     IN    EVANGELIUM 
SECUNDUM  MARCUM. 

Prologus 325 

Articulus  I.  Expositio  primi  capituli  :  Ini- 
tium  Evangelii  Jesu  Christi  Filii  Dei.     .  327 


Articulus  II.  Elucidatio  capituli  secundi  : 
Et  iterum  intravitCapharnaum  post  dies 
octo 332 

Articulus  III.  Exposifin  capituli  tertii  :  Et 
introivit  iterum  in  synagogam     .     .     .  333 

Articulus  IV.  Declaratio  capituli  quarti  : 
Et  iteruin  coepit  doccre  ad  mare  .     .     .  335 

Articulus  V.  Expositio  capituli  quinti  :  Et 
venerunt  trans  frctum 336 

Articulus  VI.  Enarratio  capituli  sexti  :  Et 
egressus  inde,  abiit  in  patriam  suam     .  337 

Articulus  VII.  Exposifio  capituli  septimi  : 
Et  conveniunt  ad  eum  Pharisaei  et  qui- 
dam  de  Scribis 338 

Articulus  VIII.  Elucidatio  capituli  octavi  : 
In  diebus  illis,  iterum  quum  multa  tur- 
ba  esset  cum  Jesu 340 

Articulus  IX.  Explanatio  capituli  noni  : 
Et  dicebat  illis  :  Amen  dico  vobis,  quia 
sunt  quidam,  ctc." 341 

Articulus  X.  Explanatio  capituli  decimi  : 
Et  inde  exsurgens,  venit  in  fines  Judaeae.  345 

Articulus  XI.  Expositio  capituli  undecimi: 
Et  quum  appropinquaret  Jesus  Jerosoly- 
mae  et  Bethaniae,  ad  montem  Olivarum.  346 

Articulus  XII.  Expositio  capituli  duodeci- 
mi  :  Et  ccepit  illis  in  parabolis  loqui.     .  348 

Articulus  XIII.  Expositio  capituli  tertii- 
decimi  :  Et  quum  egrederetur  de  tem- 
plo,  ait  illi  unus  cx  discipulis  suis    .     .  349 

Articulus  XIV.  Explanatio  capituli  quarti- 
decimi  :  Erat  autem  Pascha  et  Azyma 
post  biduum 351 

Articulus  XV.  Expositio  capituli  quintide- 
cimi  :  Et  confestim  mane  consilium  fa- 
cientes  summi  sacerdotes,  etc.     .     .     .  352 

Articulus  XVI.  Enarratio  capituli  sextide- 
cimi  :  Et  quum  transisset  sabbatum, 
Maria  Magdalene,  etc 354 

ENARRATIO    IN    EVANGELIUM 
SECUNDUM  LUCAM. 

Prologus 363 

Articulus   I.    De    perfectione    evangelicae 

365 


legis. 


Articulus  II.  Elucidatio  prologi  sancti  Lu- 
cse  in  evangelium  suum,  scilicet  :  Quo- 
niam  quidem  multi  conati  sunt.  Item  et 
primi  capituli  :  Fuit  in  diehus  Herodis 
regis  Judseae,  sacerdos  quidam  nomine 
Zacharias 369 


INDEX   GENERALIS 


081 


Articulus  III.  Prosecutio  expositionis  hu- 
jus  capituli  primi,  ab  eo  loco  quo  ha- 
betur  :  In  mense  autem  sexto,  missus 
est  angelus  Gabriel 383 

Articulus  IV.  Expositio  evangelici  cantici 
christifcrae  Virginis  Mariae,  videlicet  : 
Magnificat  anima  mea  Dominum ;  et 
exsultavit  spiritus  meus,  etc 393 

Articulus  V.  Explanatio  residuae  partis 
hujus  primi  capituli,  in  qua  et  canti- 
cum  Zachariae  elucidatur    .....  399 

Articulus  VI.  Expositio  capituli  secundi  : 
Factum  est  autem  in  diebus  illis,  exiit 
edictum  a  Caesare  Augusto  ......  410 

Articulus  VII.  Prosecutio  expositionis  hu- 
jus  capituli  secundi,  ab  eo  loco  :  Et 
postquam  impleti  sunt  dies  purgationis 
ejus  secundum  legem  Moysis   ....  422 

Arliculus  VIII.  Enarratio  capituli  tertii  : 
Anno  autem  quintodecimo  impcrii  Ti- 
berii  Caesaris 440 

Arliculus  IX.  Proseculio  e.xpositionis  ca- 
pituli  hujus  tertii  :  Factum  est  autem, 
quum  baptizarctur  omnis  populus    .     .  453 

Articulus  X.  Elucidatio  capituli  quarti  : 
Jesus  autem  plenus  Spiritu  Sancto,  re- 
gressus  est  a  Jordane 460 

Articulus  XI.  Prosccutio  expositionis  hu- 
jus  capituli  quarti,  a  loco  quo  dicitur  : 
Et  regressus  est  Jesus  in  virtute  Spiri- 
tus  in  Galilaeam 470 

Articulus  XII.  Elucidatio  capituli  quinti  : 
Factum  est  autem,  quum  turbae  irruc- 
rent  in  eum,  ut  audirent  verbum  Dei    .  485 

Articulus  XIII.  Prosecutio  expositionis  hu- 
jus  quinti  capituli,  a  loco  :  Et  factum  est 
in  una  dierum  et  Jesus  sedebat  docens.  492 

Articulus  XIV.  Expositio  capituli  scxti  : 
Factum  est  autem  in  sabbato  secundo 
primo,  etc. 501 


Articulus  XV.  Prosecutio  expositionis  hu- 
jus  sexti  capituli  :  Et  ipse  elcvatis  ocu- 
lis  in  discipulos  suos,  dicebat  ....  509 

Articulus  XVI.  Prosecutio  hujus  sexti  ca- 
pituli,  ab  eo  loco  quo  dicitur  :  Sed  vo- 
bis  dico,  qui  auditis  :  Diligite  inimicos 
vestros 516 

Articulus  XVII.  Elucidatio  capituli  septi- 
mi  :  Quum  autem  implesset  omnia 
verba  sua 532 

Articulus  XVIII.  Prosecutio  expositionis 
hujus  septimi  capituli  :  Et  nuntiaverunt 
Joanni  discipuli  ejus  de  omnibus  his     .  539 

Articulus  XIX.  Expositio  residuae  partis 
hujus  capituli  septimi  :  Rogavit  autem 
illum  quidam  ex  Pharisaeis,  ut  mandu- 
caret  cum  illo 549 

Articulus  XX.  Expositio  capituli  octavi  : 
Et  factum  est  deinceps,  et  ipse  iter  fa- 
ciebat  per  civitates  et  castella,  praedi- 
cans 558 

Articulus  XXI.  Prosecutio  elucidationis  hu- 
jus  capituli,  a  loco  quo  dicilur  :  Faclum 
est  autem  in  una  dierum,  et  ipse  ascen- 
dit  in  unam  naviculam 568 

Articulus  XXII.  Declaratio  rcsiduae  partis 
hujus  capituli,  ab  eo  loco  quo  habetur  : 
Factum  cst  autem  quum  redisset  Jesus, 
etc: 576 

Articulus  XXIII.  Elucidatio  capituli  noni  : 
Convocatis  autem  duodecim  Apostolis, 
dedit  illis  virtutem,  etc 582 

Articulus  XXIV.  Prosecutio  explanationis 
hujus  capituli  noni,  a  loco  quo  dicitur  : 
Factum  est  autem  post  haec  verba,  etc.  595 

Articulus  XXV.  Elucidatio  rcsiduae  partis 
hujus  noni  capituli  :  Omnibusque  mi- 
rantibus  in  omnibus  quae  faciebat,  etc.  604 

Index  locorum  S.  Scripturae 615 

Index  analyticus 625 


Emendanda.  Pag.  151 A',  lin.  10  :  propinquum,  lege  propinquam;  —  302 A,  lin.  1  :  morti  dignos,... 
morte  dignos ;  —  577C,  lin.  6  :  Hypocrate,...  Hippocrate. 

Dubia.  Pag.  17B',  lin.  1  :  potenter  forsan  patenter ;  —  501A',  lin.  3  :  similitudo,...  consuetudo. 


Typis  Cartusiae  Sanctae  Mariae  de  Pratis.  Monstrolii. 
J.  Arnaunk  typographus. 


• 

01 

372/. 

1 


tf" 


,--*■■