Tj^ttsetûeb ta
©je ^Htbrarg
ai tht
^mtestig ci tEorwito
H. A. Pottinger Esquire
Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto
http://www.archive.org/details/operatheologicicOOcolo
PAULI
Rupellenfisj
Presbjteri Ecclejîa Anglicanœ > S
BiblLambetkana Curatoris
OPERA,
Theologici , Critici & Hiftorici
argumenti.
Gallia Orientaîis,
Varia Opu feula.
Bibliothèque Choifie.
Sele&ae Clarorum Virorunu»
Epiftola?.
Obfervationes Sacras in variaS.
Scriptural loca.
Paralipomena ad Guil. Cavei
V.CChartophylacem de
Scriptoribus Ecclefiafti-
cis»
Rome Proteftante*
Icon Presbyterianorum.
Parallèle de la pratique de P
Eglife ancienne & de cel-
le des Proteftans de.,
France.
Lettre au Mr. Juftel fur PHi-
ftoire Critique du V.T*
Mélanges Hiftoriques.
Catalogus MStorum Codicum
Ifaaci Voffii,
Jun&im edita curante
Tft 4LEERTO J7ABRICIO*
J ,R 8c Prof. Publ
HAMBURGl, fumtu CHRISTIANI LIEBEZE1T,
Typis SPIERINGIANIS, AX.MDCCIX.
*4
i?ïffîr
V I R 0
SUMME VENERANDO
D. JOANNI
VOLCMARO,
REV. MINISTERII HAMBUR.
CENSIS SENIORI GRAVISSIMO,
AC SCHOLARCH^E,
JO. ALBERT. FABRICIUS.
^^-•Ampridem circumfpexi ah'-
quodmunus Te dignum, Vir
fumme Révérende, quo non refer-
)( 2 rem
rem quidem aut penfarem Jîngula-
rù Tua in me tejîatœ benevolentiœ
magnitudinemy(neque enim hoc mea
ejî opis)fed publiée faltem demonjlra-
rem > non malum me ejfe nomen3neque
ingrat a oblivionime mandajje, quan-
tum Tibidebereme&agnofcam pro-
be, ǣ libenter profitear. Cum vero
propriimihi Jupellex ingenii nihil
cum maxime fupveditet , quod vene-
randoNominiluo audeam offerre,pa-
tere , quœfo> meam inprœfentivicem
apud Tefujîinere hominem doftijfî-
mumy cujus opéra à me hoc in volumi-
ne colleëta ac comprehenfa Tibipotw-
Jîmum dicare confecrareque volui
Non
Non afpernaberis , fpero, virum qui
& politiffimœ Galliœ originem débet >
cujusTu regniper plures annos non
pœnitendus hofpes fmjli9 °é- eas ingé-
nu ac doÛrinœ notas fcriptis fuis infi-
xit,ut prima caveœ * eruditorum tu-
lerintpunBumyé' cupide Jînt le£ta atâ
expetita ab omnibus elegantiorum lit-
ter arum fiudioJîsMoc proxeneta lice-
at & mihi confidere de Tua porro in
mevoluntate, quam impofterum mo-
que non deflnam demereri quibm po-
tero qfficiis > votisg ajjlduis pro falute
Tua nuncupatis.Faxit Deus, ut quod
familiarem quondam Tuum y vivis
theu nuperereptum, optant em coram
X 3 audire
* Infra p. 67 1. fcq.
auàire me memim\Senior qui esRepc-
rendiOrdinis >Senex etiam diufuper-
Jîs in Eccle/iajlicœ & Scholaflica rei
HamburgenJis>incrementum,Seni£
Tibi etiam contingat folidum acper-
enne ex virtute ac felicitate liber o*
rum Tuorum gaudium percipere.
ScripJÎ Hambmgi XII. Cal. Aprilis
Anni Chrijîiani ch h ce VIII I.
AD
.£. ■' AD LECTOREM
TLT0" diffiteor,Leclor Benevoleyinter fcriptores nojlr* «mit ntulttttn mefcnt-
1 ^Ll Per ^ibui/fe Pauh Colomefw, ejutfa ingenii monument or ttm Uclione à pfa-
yk ribus annis impenfe delellatum fuife, Cumprimis btcce eo fe mihi nomi-
J^ 1 neprobaruntfi multis e?iam,fcio, a lits placent placefantque, quod paucû
sompkftuntur nonpauca, eatjsper/picue & eleganter^wc petite è trivio/ed ex rario-
rioribus libris cumjudicio deleiïa , & velut in coroUas ex amants contexte flofculis^
infignltis doclifimorum virorum objervationibus. HijlorU prœfertim UttemrUflu-
diofosquinpraclara mulot do ce a t , nemo, qui ejui fcripte evolverit, dicetfecus , 0*
erunt forte fe,qui in parvis ejus libelles plus rar* inventent indujirU , quam in volu-
tninofn quorundam centonibus , omni deftituti* feleclu & amœnitate. Cum igitnr
LiebezeitionoJiro,ddHtterarumfludiajuvandaprono,plAceretColomefiiGalliamOri-
tntelem fumtu fuo recudendam dare, aucfor ipfifui, ut etiam alia ejusdem auUorù
fcripte parvtmolis f omnia,non minus temende ftderate in librariis tebernis,pra\o
fimulfubjici pateretur,quodnon dfficuher ei à me eft perfuafum. Habes igiturpr*-
fentiin Volumine primo lotopofttam Galliam quamdixi Orientalerrv#/r# alte-
ram lot upletiorem édition em adornafje Autlor dicitur,quemadmodum fane n obi lis il-
la se fœcundifftma virorum doUorum natio , uberrimumprsbet augendi® 'cumulan-
de hujus de Gallis Orientelium litterarum gnaris argumenti materiem, [edquorfitm
ejusfcbeda manu exaratepervenerint , perinde ut, quam concinnafjefertur, Italia^
Hifpania ac GermaniaOrientalis,Vita item Jacobi Sirmondiauclior, Clavis locorum
plurium in feriftis Bal/aci^Catelogus librorum Johannis Colomtfù Dotloris Medici,
(qt(i noftri Pattrfuit:) Differtetio de dubiisfcriptoribusy aliaque ejus ingenii monu-
ments.juxta cwn ignarijfimis fciom
Sequuntur dâncepsColomefti opukuh>Luteti<e primum vulgdtaA. MDCLXFIH,
in quibus eleHo'.u^five ut autlor vocat^cimeliorum litterariorum libellas jum de viris
doli'u ftngularu ex famïliaribus IfJ'offù fermonibus magnam par te accepta, in quibus
aliquandofiden eruditi defiderant. Multa tamen in his funt mendacia j inquit
Morbofius ;, f\ juale illud deCafpareBarthio horrendum,qui concubinam
fuamRhenouflfbcavcrit, quod ejus cum Scriverio amores deprehende-
rit,& plurimi zYlZ.Con/lat fane non effe omnia expiomte^qu<e in Scaligeranis, & fi-
milibus libeUis raduntur , ite% netfc in hifee Colomefianis , quo titulo inter Evremo-
niiOpufculorut appendicem reçu fa bac fingularia non itapridem in Belgio funt ,
omnium verittempraftiterim^fupprimere tamen Ma no lui, fedy ut in Parifienfiat-
que Ultrajetltaeditione faUum , Clavi Epiftolarum Scaligeri,Cafauboni &
Salmafii , btvibusque ateruditis'm Quintilianum notis prœmittenda curàvi.
Bibliotheca Xt&zprimum (iteem vîdit RnptU* A.MDCLXXXlI.Sed extat & altéra tditio
poftumaAmftelvimenfii, quant ut UcHpUtiorem expnmi curavi.Ep\(to\x fingulares Virorum
Clarorum /'» eièus p. jôô.oceurrit etiam Amant vetst iiS Chryfiflcmiinttrprttis prtfatio ai
EvaKgetutll4,«*iHCkrtfjt'omoDuc*/exfatau8ior)fuaf£Coiome/!9^
Romant
•J- Hinc frigidcommateVir doftus,cajus non inficiandas aliquot hallucinationes nofter infra p 7S9.
etj.modcfto ftylootavit,Coloaicfiam vocat lt £r'*nd,AmcHrtlts petits Uvrets, '«J-f I. l.Polyhift. c.If.
Romani Gr*ee*$ latine a fi editis LondiniA. MDCLXXXVH,/e/i« in k»c xtluraioe (empare.
re volut 'Clémente omijfo , quoniambic nnatnmpaucis Colomefis notulit ofortuniore locolegi
turin Pat ri bus ApoficlicisdeBiffimiCoteleriirecufi/ Amfitlodami^cnrafoannis Clerie$ V. C.f-
gitur et'tam in Bibliotheca Patrum Apojrolicorum , quamin ftudiofirum ufiss A. MDCXCIX,
vutgavit Rev. DoBor quondam meus , Ls'pfienfis Ecclefi* & Academi* lumen ,diuutinam non
occtduum, Thcmas Ittiçtus. Ob fimïtem caujam pr*termtfinotulat Colome/iifive animadver-
fttms adfieeunda Scaligerana & dialogos Gjraldi de poetis antiquis , longe enim rtBius Mat
ait an i s fcrspteris,quem illuflrant , pagina fiubfiratas tvolverit in Scaligeranis Amftelo&ami
reeufis,^ in iuculentaGyraldi Operum editione Leiden/î, qnamfiparatim de/criptas in bec VO'
èumine}in quoporrefitcetdunt Obfcrvationeî facrx latin* & Gattic* in varia fitcra Script ur a
G allie* 3^ illtus verfionis leca, vulgat* prtmum a Celomefie Amfielodami Anno MDCLXXiX.
ix qua repetit animadverfionem adlocum Euechtelisfluaextai p. 670. alioqu's ficutusfitmedi-
tiûntm auBiorem emendatioremque Londinenfim. Multa in bis obfervatiembut ingenio/ê Ç*}
eruditenotatafinties , lice t aliquando plus jnfiofortaffè videtur tr'tbuereCritico acumins (£
LXX.fxrerprefttm translations , ncnnunqutm pxdobaptifmo ejfe iniquior. NamquodPe*
trsts Bal'tusV.C. i» Lexice fito Hjlorico Crit'sco,ubi Celomefii memoriam perfiquitur, att,fstfpi~
cienemftttjfr.eumfub extrtma vit*,Sccinifuffragatum e(jeh*tefi , bujus crsmsnationis, qnalis
fine cerft/Jimis argumentls/pargi in publient» nunquam débet, vix ullum aliudsnfiriptis bifit
■vefiîgium depn hendtre point .Paralipomcna de ScriptoribusEcclefiafticis ex optima editione
Lendinenfid<firsptafisnt,CKiD\iïeitationemd£?hoùifcï'ipÙtfiparafimantea
AuBor snfiruit,
Nomnvitusfpero dth'snc videbis IsbeOum par si m fréquenter haBtnus obviusn ,qnemc\om%ttk
ProteftantemCWewy?*-» infcripfitjjueniam in Mo collegit retenttora tefiimonia virorum in Ro-
man* Ecclefia doBi/fimerum,qu* tapitibtu variis doBrinst Prote(lanttum /ùbfiribunt, At proies-
ma duo opufiula,lcot\ l'resbyteriaiu rum 1 heologerum CCollatio praxeos Ecclefia; vrteris
CUIT» praxi & moribusProteftantiumGalli.r, tune quum maxime gravis perfècutsonis procella
capittbttt Hugonottarum inGallia imminebar, ab auBort, Epifioptffantiumfiitscet partibus ad-
difto, ad invtdiam mifiris inopertuniffimo tempore faeitndam vulgat ay grave Colomefio odium
multerumy($ aierbam Mam * Pétri, qui crédit ur auBor ejfe, Juriri inv eB'sxnm contraxerun/.
Epi fiolam ad Juftelinm,^** animadverfiones adRteh Simonu Hrfi. Crttiea K T, Ici a nennulla
tantinet , depromfi ex appendice ifiVbffiiadPomponium M lamjxcufàLondtni d,M DC LXXXW.
Mifccllanea Hiftorica vulgataprimum Araufione A, M DC LXXV.tx édition locupletiore Atn-
ftelodamenfiqu* txtat inter opéra Evremonii : Catalogum ^a/^MStommCodicum If. Vos»
Çi\,qut jam translati fiunt in Eiblitthecam publieam Leidtnfem^petti ex ma^ne Mo ac pradart
•volumineCatalcgorum^demonflrante ditijfimam copia Mftorum librorumyquib$sAnglia/ûperbot,
H*cJunt,LeBor bénévole >qu*pr*finti UlroexColomepanapenu Tibiexhtbe\tur,quibusplura
hauddubie adjungendafiippeditafjet divesprst'larts necvulgartbus objirvaionsbtu Ce/ome-
fis indu/rria^nifiluBus animt Mum/ùb snitium A,MDCXC1J, Londini a erbofato extinxsfftt*
Anfimotrorss dttiturfuijfe aura infellcier.qu* Patrono ipfisss AribsEpifeepo lasstu>artfnfiypro~
fter eaulfationemnon violandARegi"Jacoko datajides remtto^Mufis ejus ad/ptrsverat. JVovt sndt
aBttm a Viris Exeellentijlmis , ut Sereniff. Ducs Holfatist cemn.endatuâ ad ptfeBuram Ssblt'o-
thecs Gottorpienfis voearetur,&\>idebatur aceepturus conditioners* ,fi-d conjmtm agrttudtne
ejî citius quam rem confits datumfuit. Citerumfrufira equidtm requsret tn 'oc votumint vs~
tam G.y. Kjjîi,Epifiolût ejut à Lolomefio A, MDCXC.Lcndini editts pram'tjfamjtsa eadtm quotP
obvia efi tmeditiene Epift<. larum repetit a Auguft*. l'indeliccrum A, MDCXCl, >msfi etiam k*e>»
fionem GaUicamTertullianei tsbri adMartjres ,qu4tprodiitRupeU*A.MDCLX^ll.Epifiolas stem
Xegin*. Snecorm» CH1{ISTIN&, qn*r*A. MDCLXXXVll. vtelgai/it Colemefius* egeveetUmattfcittam
fHxJit.ts reperire nnsquampothi. Dejiderabis qHotfo fitam Iac.Sirmcndi *A. MDCLXI. Inci datant, &
Epigrammata alwqutfoématia, qtt* Afadrigalia <unlgo vocamHS , Gatlicefertpta & pttofHbjeila sAnno
MDCLXIX'I»terimbis,qu*tibtj*màmet>fferHntitr, &qitadnrepotHiyfr» captutuo frère aCVale,
*UpritdeMr.Arn.u<n*.2.p.*96. feq. jOS.feq. \Jk*-a Ail
GALLIA
ORIENTALIS,
GALLORUM
QVI
LINGUAM HEBRiEAM
Vel alias ORIENTALES
Excoluerunt
VIT JE,
Variis hinc inde prœjidiis adornatœ,
Labore & Studio
PAULI COLOMESII,
RUPELLENSIS,
Ad edittonem, qu& lucem \>iâit
HAG.E-COMITIS.
ExTypographia ADRIANI VLACQ. M DC LXV.
PRALCcLLENTISSLMO VîRO
D SAMUEL! BOCHARTO-
}Stinmore pofiïum > VIR RE-
VERRNDE, ut qui Scri-
pt a fua in lucemedimtjpiros
principes patronos quœrant.
Mibi bafce fiudiorum pri-
mitm emijjuro , non diu co-
gltandum fuit, cujuspotis-
fimum nomme h arum frons
redimiretur. Tu enim ex bodiemis Reipuhlicœ U-*
terariœ Proceribusjiatim animooblperfatus es, eu-
jusope'o aufpiciis dubiumfamœvadumtenîarem,
Etcerte, cuipotius^quàmtibi , GALLIAM no-
firam dicarem ? In ea de Gallu linguarum Orienta-
liumperitisfimis , quantum tenuitus nojira patitury
dijjerimusflu autemprimoGalhs es0^quodmajm
e]i, VIR EXIMIE^ nataliumfplendore inter Gai-
los ClarisJimusJDeinperitia tua, in Unguisprœfertim
Orient alibus, talis reapfe tantacfe eji «, ut avi nofiri
quocfedo&isfimosinjiuporem abripiat, Hoc fane no-
runt iidem ïlli eruditi^qui immenfum iïïudDE DIS-
PERSIONE GENTIUM Opus.aliquot abhinc
)( 2 amis
anrit? abste editum^vel leViter attigere :De quo re-
ffisfimefenfit Senatus Parifienfis h audit a pridem 11-
hifire Decm, HIERONTMUS BIGNONIUS,
cum Opère tuoperlefl-ojn hœc Verbaftatim erupHji-
temunciulibusexaranda^ SCALIGER> DRHSI-
US, FULLERUSprce BOCHARTO INEPTL
UNT. Quidigitur, VENERANDE SENEX,
diBurumfuijjè exifiimasintegerrimum illum^toga-
tum.fi noVisfinjastuasLucubrationes De ANIMA-
LIBUS BIBLICISy duobm ingenttbmvolumini-
bmexcufaJnfpicerefatafiVijJent? Debitu dubïo
proculencomits ac laudibus 5 Opm 2? Opificem con-
décor aj]et. Verum BIGN0NI1 uicem prœfta-
bunt alloue quos imprïmu lïterarumOrientaliunL*
capiet amor.à quibu* «v m^ç m* m bU* «ukAk, maximum
earum Do&or atefc Promotor audies. Hos inter cum
nomenprofitear meum,multacfeScriptw tuu mç debe-
re agnojcam;boc animigratipublicumpignwiacci-
pia^:emxerogo,méq^y iiceièmulîwunumjnclyti no-
minutui (iudiofisfimum putes. Vak,VIR PR/E-
STANTISSIMEiacNeJioreos annosfeliciter impie!
Lutetiae Parifiorum, Kal.Decemb.1664. D.T.
DicatifTimus
PAULUS COLOMESIUS.
AD
AD
, .
LECTOREM.
Riennium eft Se amplius , Le&or
Candide-) cumad Glarorum Vifdrum,fin-
^ V;, i guarum Orientalium cognitione înfïgni-
^*^^" um,Vitam adornandam , variahinc inde
Ex his
teftimonia collegimus.
GalloS) amore Patrie
vi&i 5 hodie praemittimus : Quod inftjtutum probarunt
Orbis literati Principes D. D. Gilbertus Gaulminus,Sc Sa-
muel BochartttSy quos Parifiis & Cadomi hac de re con-
fulere licuit. Belgas autem , Italos 5 Germanosy(LAnglos^
&alios, fifaventdexter Apollo, brevi dabimus. Bene
Vale, Adi Le&or , & ftudia noftra ac vigilias , precibus
mis adjuva. Hagœ-Comitis 4. Kal. Aprilis An* 166c- In
sedibus Viri fummi D. If. Qosjti, cujus fingularem erga
me benevolentiam depraedicabo?
Dum thjmo pafcentttr apes} dum rore cicadœ.
X 3
IN-
INDEX
Gallorum, quorum Vire in hoc Opère adornantur.
Leodegarius Agathocronius, Pag*!?
Anfelmus ab Annunciatione, 272,
Pbilippus Aquinas, z$fy
LudovicusHenricusAqu'was^Pbilippi
fiïtus* z<é
Jojepbus ArbusJIus, % 2 g
Leonardus des Aubiers, 2-2
Uadrianus Auzout, 270
B
Efaias Baiîlius, 1 1 x
D.Banneret. n?
D. Bajirius, 149
Matthtus Beroaldus, 45
Bon aventura Cornélius BertrAWUs. ég
Z>» Biche teau, iyO
Pbilippus Bignon^tus, z 8
Stepbanus Blancus> Ijo
Armegandus Blafii. I
Samuel B oc bar tus, t^^%él
Jobannes Bodinus, 74
Enimundus Bonefidius% 5*7
Jobanne/ Bonius, 146
Petrus Boquinus, 3 i
Petrus Bojquillonias, 1^5
Jobannes BouUfius, y 7
Jobannes Brod^us, 2.8» 2 67
Ludovicus Budéus, 1 f
Mattbaus Budaus. z y 7
Jobannes Burdelotius, 1 y O
AZgtdius Burdinus. 3 y
Domina deCahnges, 271
Jacobui Cappellus. 1^7
LudtvifUsCappellusjJacobi fréter 223
Jdcobus Cappellus ; Ludovic ifilius. 244
Z>0 Carpius» $
Jobannes Carr&us, 228
Tbeopbilus CajTegrAin, 2 7 1
P<tf aw CafîeUanus, 1 2,
Andréas Cengâdanius, 103
Antonius Rodolpbus Cevallerius, 4 5
Jobannes Cheradamus* 4
Bertinus Cornes, I a
Robert us Conftantinus» 102,
Dionyftus Cordefius, 1 B 2
Dionyftus Coronauu 7
Petrus Coftus, 24;
Jobannes Cro/uf, 184
Alphonfus & Jobannes à Crucêl 94
P^w/ CurceUtus* 1 %
D
a 66
259
7
*7*
Petrus Daneftus,
Ofeas d" Arvieu,
Claudius d"* Auvergne,
Timotheus Delonius,
Jobannes Droffaus,
BernArdus f$ Petrus Durand,
F
Petrus Faber, 148
Gulielmus Fabrlcius\ £
Guido (S Nicolaus Fabricii, 4 1
Palerianus Flavignius, 1 8 2>
Thomas du Four, 245"
Ambrofius Fricbîus, Z4f
Jobannes Fronto, Zjp
G
Jacobus Gaffarellus, 153. 2 60
Franc if eu s G a/ us, 17
Francifcus Gallaupins, 156
0';
Pag. 230.16}
87
246
244
ijo
2,68
2<5l
24Ô
2JI
GilherM Gaulminns.
Gilbert us Genebrardus.
Martinus Gilbertut.
Jacobus Goujfttus.
Robertus Guellin*
Jacobus Gui/onius.
Domina de Guimenê.
Cîaudius Guiraudus.
H
Cîaudius Hardiœus*
AcbiUes HarUus.
fmncijcus ab Hotman. 1 64
Stcpbanus Hubert us. 14^
I
Jobannes kjanly. 4
Guido Micbael le Jay. 'z6^
Arnoldus Infulanus. 6j
prancifcus Jordantts. 9 1
Antonius Jordanus* 245
pmncifcus Junius. ^4
K
Cïetnens Kyriacus. 271
L
jobannes Lapidant;. 3
Cbriflophorus Lauretttt* **- ^70
JEgtdius Locbienjis. I j-6
D.Lopez* 2 2g
.Pf/rw Loumtw, 245
M
Petrus Marti mus. '6j
Jobannes Martinus* 93
Janus Maumontins. 6z
Jobannes Mener us. 47
Petrus Bertrandus Merigontul 17 f
Jobannes Raymundus Merlinus. 1 6
Marinus Merfennius* 270
Cîaudius Molinius^ 5*3
Maria Molin<ea. a 7 2,
Stephanus Monachius. 16 Z
Joannes Edttardtts du M<*n\n\ 16 B
Jobannes Morintts*
D. M or in m.
Philippin Montâtes»
Simeo Afui/tus.
Framijcui Muratkes.
P
Jobannes Parvus.
Nùo/aus de Peirefs.
D. Perefius.
Thomas Perierius*
Jobannes Plantnvititts.
Diùnyfius Petavius.
Samuel Petitus.
Petrus PichereUus¥
Amoldut Pontncus.
Jobannes Portb&ftusl
Gulieltnus Pofleïïus.
Pag.ï^s
262
M7
V9
ï
228
161
■ 18I
217
169
z6
10?
6}
S9
Earthohmœus à Pulchro-ponderc, 2 1
„ Q
Ludovicus Querculus. 3 g
D. à Quercu- viridi. 5 6
Jobannes Quinquarboretts. <5j
R
Alanus Reflaldus, ô"
David Rivaltius. no
Dionyjius de Rives, 5, 1 1
Petrus Robertus. 278
^»»4 Robama, 165
D. Roure. z^i
Andréas Ryerius. 1C1
S
Jobannes Salignacus. 2 5
Cîaudius Salmafius. 1^3
Jobannes Sangelafiur. 1 (J
Lodoica Saracena, no
Jofephus Juftus Scaliger. 112
D.Servinas^Ludovici jilius% ij$
Robertus Stephanus* 22
T
Melchifedech Nicolaus Thevtnot, z 6%
D.Te~
/>• Tenant ius.
Pag» îiz
Jûfue le faffeur.
Pag- «8
Paulus Thomas.
185
Prancifcus Vatablus,
8
Paulus Thomas, Paulifilius,
217
Petrus Vatterius.
219
Pontus Tbyardœus,
ÎQI
Petrus Viftor.
144
Julianus Troterellus.
5
Blafius Fïgenerius.
çz
V
Petrus Pignalius,
146
Claudius Vadanus.
di
Arnoldus de Filla-noVA%
z
Johannes V*ur<eus,
iSS
Jofepbus de Poi/ttr,
137
Petrus Vatta,
35
Y
Johannes Baptifta Valltus.
161
David Tveriês.
i8ï
johannes Varnerius.
144
GALLO-
1
<*H(o)§4fr
GALLORUM
QJJI
LINGUAM HEBR/EAM
Vel alias Orientales excoluerunt
VIT£
<■!■ ")
ARMEGANDUS BLASH,
De Monte- Peffulano.
^ALIORUM primus , quod fei-
am , qui Linguas Orientales
ab anno millefimo ducente-
fimo excoluerit , fuit Arme-
gandus Blafii, Doctor Medi-
ctis, régnante Philippo, Lu-
do vicicogncmineSandti6'lio»
Isautem,cum praeteralias lin-
guas effet Arabica: peritiffimp,
Avifenac & Averrois operaLa-
tine vertit & Commemariis
illuftravit. DequoficCI.Du-
retusin Thefaurolinguarum>Pa? 4U: .
7/ mefeuvient avoir le u dans une certaine Hiftoire de France , ^ue ^u s^îliornm
temps du Roy Phil. fils de S. Louis en /' An de Salut 1174. floriQ oit ««copia mihi
très foavant Médecin, nommé Ermengard , lequel commenta tout /f/fafta eft à
Oeuvres A ' Averroes & d" Avicenne. Pareillement Nie Vignier Liv. charisfimo
3. de fa Bibliothèque Hifloriale appelle ce perfonnage Maiflre Amau-^°^to '
gand Blaifede Monpellier Docteur en Médecine, lequel il dit avoi* **j0gg Théo-
/ An de Salut nçu translaté de langue Arabesque en la Latine les fuf'\ogixS: po-
dits Averroes & Avicenne. Ha?C DuretUS. litiojum ii-
A AR- terarum ^a*
diofiffimo.
z G A L L I A
ARNOLDUS
De yilla-Nova*
ExvariisAu- « Ragonenfes, fat fcio, ArnoldumVilIanovanumCathalo-
«iJLniaeaîTererehodieque conantur , fedfruftrâ, cumnatus
fiunGalliaNarbonenfi, in oppido Villanovano, Anno
Domini 1300. Annum agensfere vigefimum, adParifien-
fem Academiam cum aîiis fe contulit, hinc poft annos decem
Monfpehum profe&us,Doc"tores qaosdam Medicosibiaudi-
vit; atqueinde inltaliamad Philofophos Pythagoreos con-
cefrit: Ab hisin Hifpaniam ad Arabes fe recepit. Decreve-
rat ad Grascos progredijVerumpropterGraeciaebelIa à propo-
fito deftitit. Reverfus demum in Galliam medicinam docu-
*sicPJJonî*it,&inartePaîonia * vitam duxit, vir Graecae linguae peritus,
°^ebr^sdeadde&Hebraic3e, utvidereeftin explanatione libelli Tara-
Medidna gramnuton: Arabicas etiam haud ignarus. Porrô natura: fe-
Scriptavo. creta adeorimatus eft,utaltins poft œtatem fuam nemo fermé
cat Rhemni penetrarit,unde multa îlli fcripta tribuuntur, de quibus a'J1' c*
us Fan^%v«£o«çunquamcogitavit: horum Catalogum leges apud Re-
^sef^us°~_maclumFufchm^
nex vinetus annos in Gallia fubftitiflet, audiens Petrum Aponenfem>Me-
inmanufcri-(3icumceleberrimum, Bononiae docentem,abInquifitoribus
ptis Codd. ficJei vexatum , ac verens ne propter fua de Antichrifti adven-
înus Favi- C" tu Vaticinia in Monachorum nianus veniret , clam aurugit in
■«s. Siciliam,ubi à Federico Siciliae Rege in magno honore habitws
eftîtandemqueabeoRomammilîusadPontificemfanandum,
inmaridiem obiit, Genusfecundum quosdam fepultus, C!a«
ruitAnno m 40.
MatthiasFrancovvitzius,cognomento F!acius,in Cata-
logoTeftium veritatis p. 799 Edit. prima?, Amoldusde Novavil-
Hunc maie Ai Hiffumui, virexlmie emdïtus, Lwguarum Hebraka^ GraiCdiy Arabi-
Hifpanum e* & Lœtinœ, Pb'ilofopbhe & ThsclogU perittffimus , jtoru'it ante annos
faek Flacius.^, gètetiffaut à Paçt c jusque SpiritUdliktti inter Hœretùos , quoâ eë-
rum errorcs reprehcndit. Multa ad.nodum /crip fit quorum qttadam.*
adhuc mvtmunt ur, RaUus babet h /lut fcriptum de SpurcitiU Pfeud&»
SLeligiolontm* Paulôpoft : Habuit bit Vo^or non paucos Audit ov es
&
c
ORÎENTALIS. ,
& SeiïAmet etiam poft mortem , praefertim in Hifpania, quos
Papifta:Arnoldiftasvocaverunt,&tanquam Haereticos perfe-
cuti funt atrocifilnre.
Johannnes Mariana JefuitaLib. 14 cap, 9. Rerurrij
Hifp. Arnoldui Villamva, ut Rtgt dccumbemi adejfet , Barcinone ve-
tier m y rei medicx ea tcmpeflate peritijjimus , majori tamcn famo-j
qukm laude , quod nobîleingeniumy eruditiûnem maximum, pravis
fupcrflitionibus , pr avis que de rcltgione opiniombus fcedare vifus fit,
Ôuonomine aliquantopofl ab Inquifitoribus ignominia notztus eft, //'- De ArnaMs
briquttfuos magno numéro ediderat,reprobatit Sx humano fcmwe_j> lllan°van°
quibusàam in vafe mcdicamentisbomïnis corpus effbrmafleyquî ajjîrmet) qU?|lum in
autorem babeo. (hipendo o-
pcre de No-
JOHANNES LAPIDANUS. ^tU?
ïrca Annumi475» Parifiis claruit Joh» Lapidanus,Theo«
logus , & Joh. Reuchlini, GraecèCapnionis, in Hebrai-
cis Prseceptor, Harcipfe Rcuchlinus in Apologiaj do
quo alibi.
JULIANUS TROTERELLUS,
Andegavenjîs.
HUjus in Hebraica literatura peritiam difce ex Califti Flo-
réntini Andegavi ad eum Epiftola, Philelphi operi de Li-
bcrorum educatione prarfixa, Vir es, inquit, profetlo [uni-
maeruditione & Jummadofîrina «que prœditus, ac (anBimonia c<etè~
ri* ita pr&ftas, ut te veluti firmijfimum vir tut uni omnium columen Cf
celant & cb[erx>entt$ ' quafi venerentur omnes, Qui* Propbetas He-
brœos dlvinaque volumtna amphore memeria tenuitj ut in monitis fala-
tnribus Cbrifiianam plebem concionaturus adfummum bonum perduce*
res ? QuU (f divùm (S bominumjurafubtiliore comp/ecîitur ingenio f
Quù rerum caufas natumque folertiam diligent ius rimât us eft ? QuU
unquam pulcbrius mores tUosfquibus virum appellimmm bonum^enarra-
refuetuse/î ? SJhtù tzntneloquii ubertnte (plendefcat ? utquepaurisin*
finitx comprebendam^tu alter Leontinus Gorgzat non folum audes^ut iUey
federiam [apienter faeiUimeque potes & defendere & graviter profiter it
A % quic*
4 G A L L I A
quicquidnorint ômnes. Tôt us escœleflis ,• neminem itafaxeum, Itit
ferreum exifl tmaverim^ qui tefelicem dub/tet, Habentprocul dubio
& Andegavi & Piclones^quo cuncîos provocent Hebr<sos,Gr£cos atqut
Romanos^ g au de a t acUtetur Piiîonum Academia^qua te tantum a/u-
ynnum produxit, quo tan demperpetuum eft de eus confecutura, H aclc •
nus Califtus. Obiit eirca Annum i f oo*
EPITAPHIUM
Auth. Joh. GallojRemenfi.
Hkfous orhis bonos , Pifttfpes unie a gentisy
Qui fufer Elyfios conterit afira tares*
KeUigio, proiitœs, mufœ (f virtutis origo9
H&c tecum intumulo nunc Juliane jacent,
JOHANNES à JANLY,
BurgiinduSt
ffsg. 4?2,&r\Eeoh«capud Petrum à San&ojuliano in Hiftoria Bur-
327. JL/gundiaeleguntur) André Pouf et t an ijoj.fet receu Cbanoi-
ne (S Archidiare de Cbâlon, & finalement devint Doyen par ia-»
cejftonde Meffire Jeh. dejanly l'an 1 $06. Hune autem Hebrai-
cae linguae fuifle càllentiffimum, fequentia ejusdem notant: De
la Maifon dejanly l'eglize de Ch'klon a eu deux Chanoine s, dont l un
fut Doyen homme de ftnguliere érudition & dottement ver je en la langut
Hébraïque. Claruit Anno 1 J03 •
JOHANNES CHERADAMUS.
DE eo hacc tradit Beza in limine Hiftoriae Ecclefiafticae:
Environ P an iji/» la langue Grecque fut enfeigme publique-
ment à Parti par un Franfoù furnemme Cheradamus^bomme bien
ver je tantes Lettres Hebraiqttes queGrecque s, combien quilfufl d'écrit
fort kger & de petit fens. Eundemvocat doclifiimus Mercerus
NotisinGrammaticamClcnardi)Pir|v« quoad ekmevtorum He-
brakQrum
ORIENTALIS. j
br/ticorum myfieriaplus fatis curlofum. Hujus fcf îpta font, Alpbabe -
tum myfticum Parif. 15-32. PraefationcsGratcae in ?. Ariftopha-
nisComœdJas7Pari(iisunàcum ipfîsComœdiisexcufae,& ver-P ^
noqusedamGaIlica,dequ.aVcrderiusinBibliotheca. Claruit
Auno ijzo.
N
LEO CARPIUS,
Burdegalenfis.
Icolaus Borbonius, Poëtarum fui temporis facile Prîn<
ceps,Juvenis hujus trilinguis vitam & mortem hoc epita-
phioelegantifiime complexuseft
Jguijœcet hic Lingu&s Gr&cam , Hebr&AtnAtque Latin Ain
Calluit ac docuit ,• vivere dignm erat*
fatriA Buydigde, r.otnen Léo Carpius, ingens
Delictum Cbaritum , Pieridumque dectisx
Sripere incenfis dum tentAt aI &dibus omneis^
{JAÏatrem cumpArvù FrAtribtis Atque Pâtre w7
SerïAtis reliquis bunc flamniA abforbuit unum,
H&c Juïeni finis non inbonefia fuit*
Claruit fub Francifco primo.
JOHANNES PARVUS,
HUjus faepe meminitinEpiftolisNic. Clenardus (dequopag, m.
alibi) fedinprimisinprolixa illaad ChriftianosEpiftoIa,
cujus finis defideratur, Inter Tbeoiogus, inqrait , quem qatfe
prœferam Joh. Parvo ? quicum mibi menfafuit commun:* toto biennioy
quemque non minus quhmpArentem cbarijftmum venerari debeam. Is
tum annes natus effet fexaginta duos, non contentas Grœcis ineris,
quas occupatijfimus templifuntlionibus didicit , a me etiam initia-
tus efi HebraicU , quas noUurnis vigïïm mm ardenter concupivit , ut
paucù menfibtii fine cor tic e naret , ut utnr ver bis Horatii, Citeras
dotes & viri probitatem bine coUigite , quod, chm muiiis egregie do-
A 3 &*
6 GLLl A
BU JpeÏÏattque vite non careat Lujttania $ tamen rtuper Rex incfy*
tus , nuUi provebendo ReligionU negotio fecundus , cteteris poflbabi-
tù , fua (ponte defîgnavit Epifcopum , eut quoi quoi Htbraicis ti-
teru fefe tradiderunt , annos precari convenit Neftoreos , adeo ma~
*as. ir g*um poffident in Epifcopo Parvo Stud'rorum Patronum, Et in alia_>
ad Latomum Praxeptorem: Nifi Deus Amicum hrgitus effet Ma-
giflrum Job. Parvum , DoBorem Parifienfem, baud fcio An balle»
nus fubftitiffem inter LufitAnos, Ejl hic dives Admodum , non CAno-
nicus folum , verum eÙAm Arcbid'iAconus Templi , qui non minus ab»
fenttA me a cruciaretur quàm ego illius , Adeo vivimus Amice & fA»
miltAriter, Videor mihi verjari in Padagogio noflro. Domum ba-
bee e regionc'dlius, cum menfApofita efi,vocor, Inter corne dendum
legitur aliquid HebrAicè è Teftamento^eteri y tâ Gr£cè è TefÎAmento
novo : dubÎA conferimus , & Aller Alterius fcientÎA fruimur , quando
(S ipfe bas literas non ignorât^ & duos habet domi confAnguineosjjic
[Atûperitos, HucusqueClenardus» ClaruitAnnoi|$6.
Al
ALANUS RESTALDUS,
Lanus Reftaldtis Calignius linguam Hebraram Lutetîac
kdocuitinCollegioCameracen(icircaannum if4o. Hu-
jus Grammaticam vidi apud Wechelum quinquennio
port: excufâm , & Perro Caftellano, Tutelenfium tune Ept-
feopo, dicatam, Qualisautem hic fuerit , paucisdocetjoh.
QLiinquarboreus,ejusdem linguae haudmulto port apud Pa-
rifienfis Profeflbr,in Epiftola praefatoria ad Paulum Para-
difum > (dequo alibi) in Opus de Re Grammatica He-
Panfiise '" Dr2eorum , AUnum% inquit , Re/hldum Calignéumt magna eru-
ditionu virumytn Hebratcis Prtccptêrcm babui. ClaruiC Anno
GULIELMUS FABRITIUS,
Mit* An. [\E co tanquam Hebraicè doâiffimo Robertus Stephaflus
M4°« J-Zloquiturfub finem praefationis ad Leclorcm in Biblia-»
Vulgata : Cpportunum, inquit, ejfe video, ut te ex Anima
falvere jubcaw 5 qu§d tafntn An te fatiurus nen fum^nam pro officia
btminù
ORIENTAL r S.
hominit grato animopr&diti, /ignovero beneficiumacteptum h Gutie/-., ,
me Fabritio^Canonico Pithwenfi^ amico & familiœri nofiro^ viro £fe- forte Joh
bràce, Gr<ece & Latine eruditiffiwo , qui in hUBibliis emendandis & Vultejus
iucis cognât is annotandit , candido & libérait ftudio me p/urimum-t?z& 4}.&
êdjuvit, Claruit An, if40. m.. Epigr.
H
JOH AN NES DROSSyEUS.
Ic Samarianus in Neuftria Juris- confultus fuit, tefto"^^0"
>Simiero, inBibliothecae Gefnerianae Epitome, & Paf*citFr.àcrucè
tîtionesGrammaticasfcripfit Lat. Gr.Gall. & Hebraicaecenomanen
lingux, item Methodum Juftinianaeam. ClaruitA. 1J45. fainiiibiioc.
DIONYSIUS CORONS US.
DE eo fie Nie. Borbonius Lucio Stella? in Nugas , Parif.
1 f J 3. ïideo Firos Nobiîes & fumma teftimatione pr<editosy
adprime efje meiftudiofes , id quod partim Gulielmo Mainoy
viro fane magnotf fufpickndo , partim Dt Coron<eoy bomini triurns
linguarum peritia admirando^acceptum fera. Idem ad eum in_*
Nugis.
Joh. Bruyerinxis Campegius, Joh. Galfredo &
Hieron. Montuo medicis , in 3. Sediones Collectaneorum
de re medica Averrois 1537. Arabumac Maurorum de me'
dicina commentarios prorfus baud ejfe negligendos^ aliquando me do-
cuit ntjler Me Dionyfius Corontus , triplici lingua ornatifflmus^ La-
tina , Gr<tc a , atque Hebrta , mihique oiim in UterU Grtcis pra-
ceptôr,
D.Erafmus Francifco Archiep. Ebredunenfi 1522,
p. 674. Epiftol. Reddita e/itf Dionyf. Coronti epiftola,tu<e béni'
gnitatis alumni) perquam arguta fane & aeturata^ fie ut Bud*i Si'
txium po(fis agnofeere.
Pet. Buneîlus jEmilio Perroto,Venetiis. p 45-. Ep.
£ch Dionyf. Ckoron&um & Rod. Vonyfjonum apud Cardinatem lurno-
nium vivere : borum ego confuetudine ac fermone^quamdiu Botwni*
fui, it a [umdeleRatus , ut inderedirttf ab optimis virUavellimihi
iraviffimum viderttur,
Rob,
8 GALLIA
. . Rob. Cor,ftantinus in Nomenclatore, Chalcondy-
PMiduIH! e"larn ait fe vidifleLutetixapud Dionyf. Coronzeàm,ProfefiG-
non calcon-remRegium,tùm temporis transferendoeo diftentum , fed
dryilum. hacc verfio , utautumo, nonprodiit.
Dionyf. Coronaei Elogia etiam habentur apud Sal-
monium Macrinum inPoêmatibus, & Dionyf. Lambinum-.
in Epiftolis prasfatoriis. An. i f7p, excufis,pag. lcilicet 1 19. &
143. Claruic An. 1J46'.
FRANCISCUS VATABLUS,
Ambidnenfts.
P.* Tbusno YTRancifcusVatablus in Ambiants natus, quem HebraciipG
fcaliis. JP Lutetiac Hebraicas literas profitentem admirati funr,
Chriftiani veromaximo cum frucftu docentem audive-
runt, exhacvitamigravit iy.Kal.Apr.Annii^?. IsGraec*
linguac peritiiïîmus, multa exAriftotelein Latinamtranftu-
lit : dein reli&o Philofophiaz ftudio ad S. literas fetoturrL»
applicuit: multaque hujusgeneris fubejus nomine circumfe-
runtur,ac Notationes inprimis in Vêtus Teftamentum, ab Au*
ditoribus ex illius Praelecliombus excerptae: namipie, fivo
naturali pigritia,quod iili exprobratum eft,five morte praeven-
tus,nihil omnino fcripfit,facisque habuit,facrae linguaearcana_,
difcipulisdiligentioribusaperire, illuftrinominis fui fama &
alieno prafconiocontentus,
Leodegarius à Quercu ad Ioh» Fournium de
Vatabli morte*
Dumfierem Vroceres Itngua modo morte perewptos,
Fleviffem Vatabltwiyfimodoflere fatis,
Nam jaffiurafuit graVior , caruiffe Vatablo,
ghiam doftis, quos me fier e dolent er ais*
Sed quotksvolui flendo dejcribereluElu'tni
Tum Vatabli nimius me dolor impediit^
Sic etenim doiui , fi-cfletibus ora r'igaVt^
Ut minimum abfaent^ quïnficrem Niobe.
£)u;propterfeci , quod n obi lis ille Ihimantts ,
Vela\>i luBtimrfhigere quem neqtùi.
LEOD£-
ORIENT ALI S. »
Variorum Teftimonia de Vatablo
& ejus Scriptis.
ROb. StephanusLeftoriin Bibliaàfe A. u^o. ex'Cufa-,,
Dcdimuî operam haud mediocrem, ut Fr. Vatab lu* ^Uebrœ arums
titerarumProfejJor Regius dotlijfimus , & in Architcctonice non
fulgariter exercitntus , no bU ob oculos poneret Tabernaculi Mofaici,
Templi Saïomonù , & prœcipui corum indrumenti difjtcillimam (S ob-
fcuri/Jimam conftruclionem. Quodquhm libentcr & alacriter public*
UtilicntU caufa prœftiterit fummus iUe vir , certo fcimus, quàm exacte
vero tf périt e, tu cognojces, £(î enim Fr, Vatnblus prêter mulmrums
rerumcognitionem, fummo & acutijjimo judicio prωitus , inhispr*-
fertim,qu£ ad germanam Bibliorum Interpretntionem pertinent. £>uod
dum confidero, non poffum non pet ère à Deo oft. max. ut per longamu»
($ incelumem vimmliceat latablo nojiro aliquidmemorUprodereyquod
libros V. T. faciliores reddat.
Gui. Pcfteliusjin Alphabetis duodecim linguarurru
1 5" 3 %. Ex I atinii fr. Vatnblus, Leclor Regiut,Lwguam Hcbrœam tant
diligent et docet , ut nil poffis merito requirere.
Idem in Libello de Affinitate Linguarum: Statue»
ram apud me, Candide Leclor, hune Ltbrum in lucem non emitterd%
nifî perlecîo iilo , mihi aritmum ad edendum fecijjet non vulgarù judicii
homo Fr, Vatablus, Leclor Regiuf, quopraceptore HtcrarumHebr. fum
ufus, in quo admirerts tam mrarn tamefo exaclam omnium difciplind-
rum atcjjtrirtm Linguarum peritiam , ut merito addubites, quam puer
primum didicerit.
Joh Quinquarboreus Paulo Paradifo in opusdere
GrammaticaHebraeorum,Parir.iy 46. Dtâijfmum virumFrJatA*
blum, expltcandi S. Script urœ nodosfaciUtate & interpretandifidelitdtc
celeberrimum, haud lubens prêter ierint, quem unum cum AlanoReftal^
do Calignio prœceptorem habui.
Angélus Caninius (dequoalibi)Ledori inlnftic Sy-
rïacas Parif 1 y f 4. Quidde Munfter» Grammatica Hebrœ* vir eruà'f
tiffimus Fr. Vatablus, (ut unum, qui rnultorum inflar e(l, laudcm)\cn[e»
rit, plurimiadhuc, qui iU%m audivtrejeflari pojjunt.
B Joh.
io G A L L I A
Joh.MerceruSïgenuinusVatablidifcipulus^eftori,
inTra&atumR JudzeHifpani de Accentibus, Parif. i^é.Hoc
qu'uqu'id c/i D. Patablo, infignU doclrin* viro , & in veteribus Hebrœo-
rum monumentu perquirendis diligentijfimo^cujus feiicem & fanftam-»
recordationem nulla temporU vetuftas exbujufce Lingu£ candidatorum
animU obliterabit ) acceptumferes.
Idem in Comment, injoh.pag. u. Edit.Geneven-
fis> Acccpi D. Vatablun laudand* mémorise , ration em intellexiffe-j,
verfuum omnium Jobi & Pfalterii, (S quosdam Canones adfacilius ra-
tionem intelligendam pr<£(cripfijfe , quos (peramus Miquando prodi-
turos.
Pet. Picherellus in OpufculisTheologicis,ab Andr.
RivetoeditiSjp.Z/l.Fluvii) In Hebrœo Fluvius , jed placet maxi-
me fw gui ari s fitproplurali, Effilage numcri non rara. IdquodPr.Vata-
blus , vir ut fummœ cruditionis, fie acerrimijudicii , annotavit in fuis
pr&leÏÏijnibiis Jlebr Literarum RegiusProfeffor^meuspaulo antequam è
vlvis excederet Prœceptor,
Bezain Iconibus i?8°» At tey Vatabk , qusm He*
braa docentem Hebrti quidem funt admirati , Cbri/liani vero pluri-
rimimaximo curn fruclu audiverunt , quo tandem loco babebimuf,
qui qtiodaliis S. literas interpretando impertiebas 7 usque adeo ne*
g'exeris , ut etiam ejuraris ? Age tamen , fumma eruditio dil'tgcn-
tiaque tu a /oc uni tibi quoque in bujus Sacrarii veftibulo compara-
rint.
SammarthanusinElogiisp.i8.ir. Vatabhi^exGamacbio
agri Picardi oppido ortus , (acris Bibliis ex H^raira fide longé ca*
ftius quàmantea Latine converfis , nomen tternitati confecravit
fuum,
Godefridus Tilmanus Cartufîa; Parifienfîs Mena-
ehus , D. Joh, Gropper© in duas Chryfoftomi Homilias à feLa-
tinitate donatas , Parif» lf)^.Fidelirelatu Fr.Fatab/ididici, Jac.
Tabrum Stapuîcnfemex Georgii Pacbymcrx Parapbr. in Dionyf. Areo-
pagitam magna ex parte expifeatum cjfe fua Scbolia. Idpoiijfmum-a
deprehendi collât ione Si boliorum in Opus zr&i Ûhuv oyopclTUV.
L'urentius Villavincenrius Hifpanus Lib. 2. de ratio*
Hicex An- neStudii Theologici C. i.Poterit candi^atUilbeologidtAnnotatio*
dreacnirardi nesqu* vulgQ Vatabli 4kuntHryin S, [uarum Mufarnm conclave ad-
à pamaHy- ^
f ern Opère *
ORIENTALIS. n
friberetfuarumprœjidio fi ufusfuerit^ incredibili facilitatccunBa , qu<& de Rationc
abflrufa , ardu a a ut difficilia in S. Bibliis ignorât i Je* -monts Htbraici^tu^n rlieo
caufaoccurrerint , inteûigettS affequetur. Affirmant enim quamplu- °SIC1 l,um
rimi viri cruditi conflanti (ententia , neminem majori vil eruditiones ut notat eru'
velfide , m/tgifque perfpicua cxpojîtione , jacros Libros V,7Jnterpre- ditifllmus
tatum effe,quam Fr. Fatablum}docJijJimum ProfejforemRegiumHeb.Li- Anglus joh,
terarumParifwitm. Ramoldus
Fauftus Socinus in Traftatu de Servatore lfP4«^»prâa! dé
Vatablus doftijfmè ($ elegantifjimè y ut ferè foiet 7 ita annotât , &c. Rom. Ecclc-
Iclem ibidem , Hoc loco non pojfum fatis mirari Fr. Va- fiac Idolola*
tablum , bominem Hebraicç dottiflimum (f acerrimo judicio prœdi- tna.Sexceru
tum, tic. ; ^gjjf
Cornélius à Lapide Proïegomenis îh Epiftolas Pauli, noravi aIL
Vatablus Catholicusfuit , (edejus Script a ab Hsreticis exeufa & depra- quando , fi
vatafunt. Alioquivir ipfs fuit egregie dotlus tamïn Hebrœis quam-jDcus adfit ,
inGracis. Acute Litcram breviterque perfequitur, fcdfepè ànojiro^iti(**-
Interprète diverfus efi ; Habet enim ipfe propriam verfionem^ velpotius
perfwnem Tigur'mam Leonif Hebrœi. , intelligit c-
Jehan Porthaife dansfaParafceve àl' Examen dcl'quem falfô
Euchariftie p. 48. Jeconjetlurc Vatable avoir efi è altéré par Jehan /e_* Hebrazum
lard (if par Robert Ejlienne. vocat.
Jofephus Acofta in Iibro de Natura Novi Orbis SaJa-
manticae exeufo A. 15*89. pag. $$.Rob, Stephanus , velpotius Fr.
Vatablus , W Hebraicè doftiffimus , utegoàPrœceptore dijctpuloiliiut
accepi ) in Se holiis ad cap. y. Itbri tertii Rcgum , (Se .
Sebaftieh Rouillard dans Ton Hift. de Melun im-
primée 1' An. 1(5x2. p. 60%. V Abbaye de Bellozane eflant venue-*
kvacquer par le trefpas de Fr. Vatable ou Guafieble , célèbre Profefjeur
du Roy en la langue Hébraïque , le Roy François premier la donna À
Atnyot.
Fr. Vatablus cum Iaudeetiam appellaturà Theveto
To. 2. Cofmographiae p. 643. Joh.Ifaacoin libro contra Lin-
danump. 148. Joh.Vaeuraeo inter Flores Epigr.Lcod. à Qyer-
cu, p. 3 fp.Tomi 1. Joh. Vultejoin Poëmar. p, 6$\ Germano
Valente in Virgilium p. 200. Bucholccro filio inChronologia,
Stapletonoj. part. Promptuarii Cathol. p. 1 8 i.&aliis.
B 2 BER-
xx G A L L I A
BERTINUS COMES,
Stapulenjîs.
DE eo fie Jacobus Du Breul monachus S. Germani à Pratis
in Antiquit. Parifîenfibusp. 6$%> Bertin le Comte natif d' Ef-
taples en Boulonnois , fuît [abrogé à Patable V an 1 547. Cui fe-
Epift.PrccfatTeruccinitLambinus,Carolum9.Regemalloquens,5"^£»r/V^
inHoratium. inquit > Pâtre tuo, Job. Mèneras, Bertinui Cornes 5 Job, J^uinquar-
Igor eus Ling, Hebr&am docuerunt.
PETRUS CASTELLANUS,
Lïngomnfis.
ESt vero quod Pétri Gaftellani Lingonenfis, eloqnentifïî-
miviri & quatuor Linguarum peritifïîmi,beatos mânes
thano & honorifica recordatione profequamur, Quicumapud
maximum Regem gratia & amhorîtate plurimum valeret, hac
fortis benignitate non ad fua ipfius commoda , fed ad commu-
nem Reip. utilitatem ufus eft. Hoc enim potiffimum fuafore
Francifcus Primus,qui quotidie Hlum deLiteris differentem li-
bentifïimeaudiebat , célèbre illud ProfefforumCollegium.»
Lutetiaefovitatqueauxit , quodoptimarum artium inGailia
ferninariumextiti{Te,nemoeftqui nefeiat. Quidigitur magis
«Equumeft^quàmejufjquiMufasinftauravit, nomengrataMu-
farum commemoratione vigere fempiternum? Vel eô magis,
quod pium iftud mortales juvandi ftudium neinipfaquidem
morte ornifit,cumAureliae(cujus Pontificatum, Matifconen-
feabdicato , fufceperatyinterconcionandumrepentinofan-
guinis iftu perculùs , animam de grege fuo bene meritamDeo
reddiderit. Hxc&aîiadeeodemrefertPetr»sàS. Julianoin
Antiquitatibus Matifconenfibus , his vevb\s:Petrus Caflellanus
Personnage, qui outre lefingulier f$ avoir qui eftoit en foi, au oit beaucoup
vof.tgè (5 veu , fut par le Roy François Premier du nom retenu four
en fes repas luy foudre les quefiions qu' illuy feroit , £5' luy difeourir des
faits qui fe propoferoyent. En quoyilfut fi heureux qu il fatisfit
toufiours bien à la Curiofith de (on Prince. ratant donc f Evefcbé
de Ma[con , le Roy la luy donna. Mais il s^y trouva un Cont-
fetitear >
O R I E N T A L I S i}
petit eur , auquel il donna, V Evefché de Tulle s, & par ce moyen demeu-
ra paijible de Mafion , & en prit pojfeffnn en Décembre ij^q. Depuis
il permuta Mafcon avec Orléans , ou il mourut f ai [an t le devoir do
bon Eve f que , ce que [es Domcjiiques & autres ne penfoyent eflre ave-
nu fans que fes jours luy eufjcntefté abrégez par poifon. Hactenus
Perrus à S. Juliano. Hanc mortem aliter narrât Beza in Hift. Pag. 79. &
Ecdefiaftica , &ex eoHenncusStephanas&ChaiTanionius,^'
ille in Apoiogia pro Herodoto , fub finem Lib. 1 . hic in Exem-
plis memôrabilibus Judiciorum Dei , pag. io<5. Claruit
An. 1547.
TUMULUS,
Auth. Mich, Hofpitalio Galliàe Canccllario 3
Sipulcbrum efi Ducibuspugnando occumbere mortem ,
Pontifîci prnlc hrum débet /anSîumque vider i ,
Sic laternm nixuque omni conttndere vocis y
Ut Vires mediafacientem verba corona
DeficUnt , fudoque fatifeat linguapalato*
Ac quondamfortis qui vicit Olympia miles
Retulit (f multas vit? or certaminepalmas ,
€t quam nuHa viri virtmperfregerat ante,
Sternitur ille fit t tande?n confeBus Çf œfln,
Difcite Paftores bveftro munere fungi ,
Commiffbs curare grèges , & denique nullum
Servandi caufa pecoris vit are dohrem ;
Ne c dubitare animam multispro miUtbus unant
CoiïftcrœreDeo, at meliori redderevitœ,
Variorufn teftimoniadeCaftdlano&
ejus feriptis.
THuanusad Annum If47. Tetrum Caficllanum^virmn pro*
bitate (f morum gravit ate & doclrina prœftanrijfimum , Epi-
feopatu Matifconenfi , magnique Eleemofynarii dignitate remune* Le Catalo-
ravit , ac magifirum Bibliothecxpofi Buda obitum confiituit Rcx Iran* gue «JesMaL
eifeus, Ares de laLi-
B3 Jdemhtûlïfi
14 G A L L I A
Royale de- Idem ibidem , PetrusCaflellAnusknonnuUisexSùrhonU
puislegrand^r«w Collegio jampridem infeflorum , quod Rob. Stephanum-»
Plul*Budf adver'jus eos texifet , Accufatus ejl, quoi in extrema Oratio»Ljy
Ri o. ault fc ' £**w /w Franc ifci Régis funere habuit , Jperare atque per/uafum habt'
trouve à la rtf dixiffet , ite^/j animam vit a fanSiiJJïmedffa , fimul Atque ccorpore
f>ag.4.72.8ccxccj(fif/et , protinus cœhreceptAmejfie , neque expiatorùs uïïis ignibut
iuiv.duTr. eguijfe * quafi de tertio locoy ut ipfi ajebant y de quo tôt rntper àPro-
jCSpl .xo\~te(tAntibus contrôler -fie excitât* fuerant , addubitaffet ,- eamque ob
dreffepar *çauïam quofdam è (no numéro ad Regem delegarunt , qui à Job*
cet excelle nt Mendoza Regiorum Difpenfatorum Principe excepti , hoc facetotf
çzrfonnzgc apto pro tempore refponfo elufi funt. Scio> inquit > quïd buevene*
Mt-du Fuy ritis , nempe ubilocorum Francifci Herioptimi anima nunc fie , «/nz_j
eflat d ns I ^AfttlUtié ut maie fentiente , controverfamini : Catcrum vobis con-
rnonà\icmt\fîrmareP0J]um j %** Franciscum «ptime noverim , Zw ?#>» ingénié
comme en femper fut/Je , ut diubar ère uttoloco quantumvis amœno & commode
celle de Mr. nunquamçotuerit , utmibi adPurgatorium non mor<e faciendxcau-
Icn Frère fadivertiffevideatur , fedtAntum utvinumtllAc tranfeundo ÀpocillA-
(quieftoit ' " i /7 , . a> ,. ' . . r„ j
Prieur de S t0reProMoredeguJtandum acctperett guo Auditocxm vidèrent Sorbo-
Sauveur) nici,Cafîelianum plus in aulavalefè Regia^ quàmuteinegçtiumfacef-
les Lettres Scfere pojjent , pudore confuft domum reverterunt.
ceux qui
ont &?"« Le Chevalier Cafal au Pape Paul 3. deParisIeif.de
pertetres May 1 f47. p. 5 10. des Epitres aux Princes recueillies par Ru«
confidera- feelli & traduites d' Italien en François par Bellcforeft : L\
We. Evefquede Mafcon a fait f or ai [on funèbre du Roy François fort dofîe-
menttf bien à propos , faufqrf Un1 apasejlé bien écouté > kcaufedeU
grande plainte & pleurs émeus par les paroles mefmes du dit Evefqucjt
Je tafeheray d? en avoir une Copie que/ emoiray à vo/ïre Sainteté*
Alanus Reftaldus Calignius D. Pet. Caftellano Tu-
telenfium Epifcopo , in Inftitutiones Heb. Parif. i)"45". Infti-
tutiones noftras HebrAicas ante oclo annos ut cunque à nobis feriptas &
aiovvuLoùç public At as , nunc multb ftudiofius appenfas, & multis locis lû-
cupletior es f Atlas rurfus emittimus , utapudte Ling, HebraicA péri"
ttjjtmuni) nojïrAm indufiriAm multis numtris amplifie atam ejje^deliffi^
meteftentur.
Joh. Quinquarboreus D. Petro Caftellano Mati-
feonenfium
ORJENTALIS. 15
conènfium Epifcopo, in Paraphr. Chaldaicam Threnorurru
Jeremiae à fe Latine verfam An. 15-49. Has noftras Lucttbmtiones
ob idad te mîtto, tibique nuncupo, anod cum Lingua um Hebraic* (f
Cbaldaic* peritiam optime calleas , de ht s retJiffime judic are potes,
Joh. Mercerus eidem in Chaldaram Transi ationem
Abdix& JonaeàfeLatino fermone donatam , Parif. ij-yo-
Cum ftngularem tuant bumanitatem anima /tgitarem , qua Literatos ac
fiudiofosviros ipfe Literatiflimus*, ai que nuïlo non difcip lin arum lin'
guarumqut génère inftrutliflimu* foies excipere , hxc tuo (ubjicere judi-
cio^ut quibifceinLinguïs (Hebr*adkQ& Cbaldxa) non médiocres
progrejfusfecer/sy mibi vifumeft» Rigotiopro-
Petrum Caftellartum adharc laudant Joach. Perioni-fundiffimo
us Epiftola Praefatoria in Politica Ariftotelis, & in Orationem Arittotelis
proCiceronisOratore contra Ramum. Martialis Rogerius ?J3J^jJ^
in Ladiwm Ciceronis, Fr. à Vicomercato in Difceptationemu cscf.scaliget
Peripaticam de anima rationali, Jehan Chaumeau p. $43 do Exercit 307.
rHift\deBerry,Joh.Sturmius Epift. in Antipappos j# Dufe£Ur)quS
Tillet. p. 2 54. des Rois de Francejacobus Goupilus in Traili-infel^f"e"
\t- j r \ . r T" r • t "t CaftelL-
anum, Vigenere dans les Annot. fur TiteLive p 1002. *a* nus, prolixe
gautius in Lib. de Chirurgia, Joach. du Bellay dans Tes Poêfies aoccc Mc-
p.76. Adr.Turnebuslib. 24.0.20. Adverfar. Leod. à Querculanchthonir»
p. } 64. To. 1 . Farraginis Epigr. Joh. Vultejus p. Ï6, Epigr. Ma- Refporfiàne
rot dans Tes Epigr. à V imitation de Martial , Pet. Gallandius p. ^Colon,cn-
i$. OrationisproSchola Parifienn\dBunellusp. 75". & $7. Ep. 'a utEp.
Jac.Sylvius Epift. in Methodum Medicamenta componendijprafat.in
Mizaldus initio Aériarum Ephemeridum, Daubigné p. 7;. & Qumtil-ope-
8i» du 1. Tome de fonHiftoire? La Croix du Maine dans fa ra»
Biblioth. &alii perpauei.
LUDOVICUS BUD/EUS?
Pari[inus.
LUdovrcusBudan3S,Guli>imiGaI!ia?quondamO^^
us, & Hcbraicœ Lingua? arnid Gène venfes ProfefrurjPfal-™^-^,^ "
mosDavidisex Kebraso féliciter Latine vertit, & notulisfidem con-
auxit$aliaquedaturus erat, ni faevaParcarum manu in juven-veruone,(ic
tute erepms eflet> circa A, US G. Meianch-
* ' *' thon in Epi*
Jekftolaad
té G AL L I A
r s^Epifto- Jeh* Crerpin au Ledeur fur la Vcrfion Fr. des Pfeau-
larum,Coilc-meSc^e Louis Budé ifjl. No/ire bon Frère Mai/Ire Louis Budé A
clore Joh. travaillé à la Verfion de ces Pfeaumes aufi fideÛement qu1 il efloit poffiblef
Manlio Baf. car outre qu "il efloit bien entenduen la langue Hebr, é qu il avoit efté
if6f v çmt fort bien enfeîgnê aux Lettres humaines , il efloit extraordinairement
hue quispi- ,.,. ° ' '
> ,,■ diligent,
amexGalua &
nobilisvir Le Citadin de Genève IOOÔ\p, 42. Au rang des Pri*
ac d oétus , feffeurs en langui Hébraïque eft eferit Louis fils du grand Budé,
qui narrât
honeftilïimam matronam vidnam Budaei,una cum filiabus L.utetia migraiïe adCalviniEcele-
ftam , ut ibi & vocem Evangclii audiat,& longius abfit à faevitia,quac in regno Gallico ad-
verfus Evangelii Studiofo exercetur. Hoccxemplomatronacvalde moveri rnultos homincs
in Galba idem affirmât; propterca quod iportui mariti fui doétiiTnni & gravi!T;mi v;ri judi-
cio exiftimatur hanc doclrinamampleclijdcqua ipfummultapie difïcruilTc ante raortom
confiât.
Johannes Raimundus Merlinus,
Romanenfis apud Qelphinates.
CIrcaidemtempusLaufanae &GenevaeLing. Hebraeam do-
cuir Joh. Raimundus Merlinus, homo Theologus, utpo-
te qui Colloquio Po(Tiaceno,decennio poft habto,cumBe-
za&aliis interfuit. Scrip(it expofitionem GailicamDecalo-
gi, Laufanncc A.ifdz.cxcufam j ejuspraeterea cura ac ftudio
Oecolampadiiin Jubum &Danielem commentarii caftiga-
tiores prodiere. ClaruitA. iy^.
Pet. Martyr (de quo alibi) Cal vinoTigur. 2f. Nov,
I f 6 I .Collegas tuos adunum meo nomine faluta, prxfertim doUiffimum
virum Merlinum , Hcb, Lingu* Profefforem , ebariffimum Fratrem*
Ant. Fayus in vkaBezaep. 14. Erant Laufann* A.
1 5" 48. dotlrina & pietate viriinjîgncs, Pet rus Vire tus Eccltju Paflor^
Joh, Raimundus Mer/inus) Heb. Lingu£ Profejjor, quibusBeza cbarijjfi-
mus erat»
JOHANNES SANGELASIUS,
Ëngolifmpnfis.
t\ san-Ma-TOh. Sangelaiur,perilluitri & antiquiffimo Lufitanorum-
xcminodicat JStenimateortus > cum utnusque Linguae cognitione ani-
muai
Huic Abba-
O RI E NT AL I S. 17
rtium informafîet, Hebraicaehaud indiligentemopôram de-fuaSymboit
dit , quo nomine à Mercero ejusdem Linguac fcientifïimo , utî°h Laezius
ftatimdicam, laudatur. Hisadjecitmorum probitatemvi-PoPularis
taequeinnocentiam haud vulgarem , unde UticenfisEpifco-^^itaA*"
patus illi à Rege demandatus eft. Claruit An. 1 s s z. ^6it *to. Ad
Joh* Mercerus Cb/ervando in Cbriflo Patri Joh. Sangela- quorum cal-
fio , virotS ' eruditione & ' morum integritate celebraùjfimo , dignijfimo cem extailt
Uticenfium Epùcopo , inOrum Apollinem , velPhifippumpo-^^CaB"
tius, deSacrisnotis , àfeverfione&obfervationibusilluftra-^un^ut;.
tum A , 154 8* Hebraica Lingua te inprîmù obletlari t inque ea à mul- cenfem Epi*.
tisannisnon fegniter efièverfatum/intelligo. Etpaulopoft 5 /ftjfcopum.
non contentm fiudiis,qu£ qui* in Prœfule neceffario poftulet , in pêne-
traita etiam Gracarum & Hebraicarum Literarum tête abdere vo-
iuijîi.
Fi\de Corlieu dansTHiftoire d1 Angoulefine 1 $70*.
p. 1 40. & fui V. Ily avoit au/fi à Jngoufefme deux nobles Seign. Frères,
Mettre laques (lifez lean) de S. Gelais Evefque d' Uzais & Doyen d1
Angoulefme , €f Charles de S. Gelais Archid* de Luxon : Ces deux hom-
mes autant vertueux que nobles , de fc endos de V ancienne famille de Sk
Gelais > laifferent une perpétuelle mémoire de leur nom parplufieurs be-
aux & fuperbes édifices , de [quels ils décorèrent leur ville nourrijfe ,• mes-
me ment d1 une Chapelle qu ils firent baftiren V Eglife Cathédrale au-
tant belle, & riche quilen fufl au Royaume de Irance,
FRANCISCUS GAJUS,
ABofco Normanno*
Hic locum obtinet Francifcus Gaius , àBofcoNormanno
Dominus , Linguac S. in Schola Genevenfi Profefïbr , &
urbis Ecclefiaftes. Inter Patris meiSchedas,duas hujusEpi- cjaruit Aa
ftolasad Fr.Beraldum fcriptas invenio,qiiarura hoc eft Apo-,H4t'
graphum,
D, Fancifco Beraldo, Grœcamm Lkeramm apttd
JHonpelgardknfes Profejfori.
Fr. Gaius Salntem*
QUum tuas Litcras, quashuic Tabellario dederas , quihas
adtedefcrt , accepiflem , cœpi primum cogitare,qua
Ç Lin-
i8 GALLI A
Lingua ad me fcripfifle s, eadem ad te,' etfi ïgnarm?fcribendum
mihi eiïe , ita harum Iiterarum fuavitate , elegantia & copia af-
feftusfum : Certusteanimum meumtibigratificaricupien-
tem infpefturum , non verba horrida & incompta, Sed his
praetermiffis ad tuas Literas venio. De Robcrto communi
amico fie habeto : cum ad nos hinc veniret cum mis Literis ,
viae ignarus deflexit per errorem ad munitionem quandarru
Caefaris imperio parentem , ubi in carcerem conjeÂus triduo
egit, deindeLiteris fuis omnibus & rébus aliis fpoliatus, di-
miflusvenit , cœpitconfufealiquid narraredeLiterisàteao
eeptis , & inter caetera de quodam cognato brevi hue venturo ,
qui,quisfit,quaefo , & de omnibus aliis rebusquàmcitôpote-
ris,velis perfcribere,fimul de tuis omnibus. Quum enim co-
gnovero,quid fit & quis ille confanguineus, videbo quomodo
poflimaliquomodoutilisefTe. Intereaaudienste tuos Libres
accepifte > non pofiumquintibi congratuler , &quodmeos
nonhabeam,conquerarapudte: horumenim opedeftitutus
cogor dies nodefque vigilareinhisquaerendis, quze meiLibri
fponte &fine labore fuppeditabant. Hoctamen inlabori-
busmefolatur , quodhic habeamAuditores, qui mihi Librof
&optimosfuppeditant , intereadummeiafferentur , quod
quandofuturumfit,adhucfjmincertus.Dominus].Cproinfir-
mitate mea,ut novit figmentum fuum, mihi hadenus ita adfi>
it,ut nihil quicquam mihi defuerit , & ut veluti manu captum
primummein Angliamdeduxit, ficfimulcum Ecclefiaredu-
xit,inEcclefiam omnium,quaï hodie exiftunt,meo judicio,faci-
le Principem, tum ob piifîimos Magiftratus , qui in evehendis
ftudiofis,coërcendis&in ordinemeogendisimprobis, nihil
praetermittunt j tum ob verbi Dei Miniftros , ea pietate , mo-
rum integritate, omnium virtutum &do(ftrinarum genero
inftrucliflimos : Adde bonorum Civium non concemnendum
cumerum, Gallorummagnameopiam, Italorum& Anglo-
rum. Quare non immerito,mi Beralde, magni femper fecifti
& facis hanc Genevenfem Ecclefiam , quam quotidie mecum
ores quaefo in multos annos confervari & augeri ad D. N. J. C.
propagandam Gloriam,& ut fidèles paffim à fummo ilio Anti-
chriito Romano & ejus miniftris ac fautoribus abacli & exagi-
tati,
O R I E N T A L I S. ï>
tati, fincera verbi Dei praedicatione fruentes , aliquèm à Ia-
boribus intermifïionem & confolationem accipiant. Si quan-
do lîcebitpcr otium, D. Cal vinum,non minus benignum&
familiarem quam pîum & doctum>poterisconvenire& con-
fuîere.Prseterea hîc reperies bonum numerum virorum pieta-
te & doftrina illuftrium, qui te bénigne excipient, & ne pluri-
busdemeointeanimo dicam , tibi perfuadeas velim , me,
quantus quantus fum,tuam.QU2e hîc fit mea conditio,paucis ac-
cipe, fi nefeis; (forte enimaliisliteris tibi fcripfij fi quando Ro-
bertusStephanus eget mea opéra , ego quod pofTum diligen-
ter & sequo animo pratfto.Interea hora 1 1 .publicè interpretor
quosdam Pfaîmos , &à prandionobilemaliquemalioqui vi-
rum doctum doceo Grammaticam Hebraicam, ii mei Audito-
res mihi neceïïaria fuppeditant.Interea nefeio quomodo ab eo
tempore;quo hue venimus, aëris intemperie,ut arbitror, im-
beciiliores fuimus', fed cum tempore, fa vente Chrifto, prifti-
num robur recipicmus.MuIta reftabant,quae volui ad te feribe-
bere,fed per temporis anguftias non licet, Saluta quaefo nomi-
nenoftromatrem&uxorern, &Rudolphum tuum. Vale.
Genevae 19. April, 1574.
Idem Sidem*
QUum tuasliteras accepî,habebam fcripta!,quas ad ternit-
kterem, cum primum eflfem naftusTabellariumjQuibus
te certiorcm facerem eorum,quae die'praecedenti cum maxi-
ma animi argritudine audieram,fratrem noftrum,quem ad te-»
vocaveras,unà cum matre & fororein carcerem conjectum-»*
Miror,cum jamfaepiusadnosfcripferis , te nunquam illius
mentionem fecifle. Quod tamen jure mutuae inter nos amici-
tiae multis rationibus debuifti, nifi judicio prorfus careo. Prn
mum quod tibi tamnotumeffetquam mihi, omnem fupelle-
cliletn meam,& {} quid mihi deberetur,in illius manu efle reli-
clum.Quare fi aut ab illo aut abs te efïem admonitus,dediflera
operam,ut,G quac mihi pecuniac ab illo deberentur, & haberet
admanum, emerentur mihi quacdam,quibus indigeo. Eo
mihieftejuscafus gravior, quodaudioillum habuiffeadmo
cum multis literis circiter j$\ libras Gallicas, Haccadte^
C x pau-
zo G A L L I A
paulô Hberius fortaffe «Juàm par fît, quod tamen?fi me amas,
boniconfule, &quamcitopoteris fcribe, quomodo cumillo
a&um fuerit. Si vivit& valet j fiquidilliusnomine expende-
ris (ut fi re aliqua cget à przedonibus fpoliatus ) bona fide red-
dam, tantum abeft utaegre feram illum mea perdidifTe, certus
enim fum,nihil quicquam fine aeternaDei providentia e venirc.
Sed ut ad ea, quae ad me fcribis veniam, gaudeo te fatis perfpi-
cere,fccclefïam noftram non à viris fani judicii & probatis mo-
ribus, fed aut ab improbis aut levibuscriminari. Nec inter-
careputanovume(Te,hcEC defidelibusEcclefîaeMiniftrisjafla-
r'u ldautemimprimis fieri videtur, quod vitia & vitiofos
acerrrimeinfe&entur&arguant,nec ullomodo ferre velint,.
Quifuorum fcelerumconfcientiaagitati hinc migrant , non
mirum fi déblatérant, cum & hïc Praecones illi verbi Dei afla-
due patiantur$necenimitarepurgataeftnoftraEcclefia,utnon
habeatfuosproditores , Simones & omnis generishoftes.
Quantum extuis literis potui colligere, segre tibi eft, quod iftic
habeashominesbonarumliterarumofores ac fimul Hterato-
rurmquod ut conftanti animoferas,fummisprecibusàDeo CX
M.peto$Tibique perfuade te non temere iftuc vocatum.Quod
fi non licet pluribus prode(Te,ne fît moleftum paucis efTe utilis.
Ita in his regionibus vivito,ut non tibi fed Chrifto vivas. Et in-
terea dum Dominus aliquam conditionem fatis honeftam ob-
tulerit, fac quantum poteris exiguosfumptus>utfinobis erit
niigrandum>quodChriftusavertat,nedem'tuamurnecefTariis.
Quonaodo hic habeam,etfï ut arbitror fatis intelligis, tamen à
me hoc habeto,Pra?lego hîc quibusdam ( quorum multi pau-
peres) qui ditiores plus aequo fortaiïe fîbi vivunt, quare paucas
pecuniolasexcipiens,velinvitus (quod tamen fponte& libère
facio ) parce & fobriè vivimus» Plura eram ad te fcripturus,
nifî alio avocatus cogérer finem facere. Servet te nobis De-
us incolumem & Amicum : Saluta matrem & uxorem meo &
uxoris nomine. Vale. 1 2. Juî.
Tefiimonia de Gaio.
Hic enim
jpïiflimus ac
integerrim>
tains
; pierre de la Place dans Ton Hifl.de France fous François IL
JT pag. 2 j 7. Le Roy prieit k Roy de Navarre qW il fe faîftfi de cer-
ORIENTALIS. %i
Pracfcs hanc
tains Predkans & Miniflres de Genève, entr autres d' un certain Bois» Hifloriam
normand & d"1 un David, accu fez d" efire Sedu5leursé fcripfit , ut
Le mefme à la p. a??„ Ceux de la Maifon de Guife avoy-* L ' ,ev"f*
ent envie d avoir prife fur le Roy de Navarre,(f ffachans que ledit Bois- probatur
normand efloit grandement ejlimê parluy pour /on ff avoir ÔT autres,
ver tus, ils firent mettre une recharge de la propre main du Roy au bout
d'une mifftve, V afjeurant qiï ilcognoiffoit ledit Boifnormand & David
ft mcfchans qu ils eftoyent dignes de toute s peine s.
L'Autheur du Citadin de Genève p. 41» 1606. Au
rang des Profeffeurs en langue Hébraïque Fr. le G ay Sieur de Boifnor-
mand.
LEONARDUSdes AUBIERS,
esÇndegdvenJts*
DE eo fie Fr. à Cruce in Bibliotheca 1 ^84. Léonard des Au*
biers , Gentilhomme Angevin, iffu de /' ancienne & très illuftre_j/
Maifon delaRochedes Aubiers enAnjou,Docleur en Théologie (5 Mai fi re
d'Efcolle en ly Eglife St. Julien duMans , de laquelle il fut Doyen Jl efloit
vulgairement appelle le Sieur d' Argentré, qui efloit le nom d' un Bénéfi-
ce duquel il jouijfoit. llefloit eflimt V un des plus jçavans Théologiens
de France pour /on temps , & avoit grande cognoijjance des langues Hé-
braïque, Grecque & Latine. lia eferit une Oraifon funèbre fur /e_*
trefjtas de Mefftre Guillaume du Bellay Seig. de Langey , laquelle il prO'
non fa aux funérailles du dit Sieur en l '£gt. de St. Julien du Mans, Pan
1S43' ou environ: Elle n efl encore imprimée. Il mourut au Mans
de la Pierre Pan ijffi le 3. jour de Mars , âgé de éo. ans ou environ.
Jl efloit Oncle de Mr. des Aubiers, Gentilh, Angevin, Advocat au Parte"
ment de Paris, homme fort docie. Haec Fr» à Cruce,
BARTHOLOM2EUS A PULCHRO PONDERE,
*Uafco.
HUjusmeminit Fr. à Cruce in Bibliotheca , hïs verbis:
Barthélémy du Poix Gafcon , natif d'* Aux près Tolofe , bom*
me do fie es langues , & fur tout en la Ch aidée : Il s"* appelle autre
C j ment)
ïg G A L L I A
mnt) de Beau PolX) dit en Latin a Pulchr* pônderel I) a traduit de
langue Chaldke en Francis les Sentences de Ben-Sim , nepveu du Pro-
fhete Hier e mie } lesquelles il a enrichie s d" annotations^ imprimées à An-
gers r An iyS9> Il fiorijjoit h Angers au dit an. Hax Fr, à Cruce,
RORERTUS STEPHANUS,
Parifnm.
it&is. R ObertusStephanus,HenriciParifienfisTypographicirca-.
X\ A.i j 1 6.Filius,& Jodoci Badii itidem Typographi Gêner,
virHebraicaeLinguaehaudignarus, Typographorum fecun-
dum Aldum Manutium Romanum , & Joh. Frobenium Ba(î-
leenfem,Clari(îîmusfuit.Cuiob îdnonfolumGallia,fed uni-
vcrfusChriftianus orbis plus débet, quàm cuiquam fortiffimo-
rumbelliDucumobpropagatos fines Patria unquam deboitj
majusqueex hujusunius induftria, quàmextotpraeclarebel-
lo & pace geftis ad Francifcum decus , & nunquam interitura
gloriaredundavit» Sed migrante ad Deum Optimo non fo-
lùmPrincipe,fedLiterarum Fautoreac Parente eximio, indi-
gna, bene merito de patria civi toteditisHebraicis,Graccis&
Latinis libris,gratiarepenfaeftà Sorbonicis , qui hominerru
Reip. invigilantem,&quasvis arquas conditiones accipere fo
paratum demonftrantem, non defierunt Iaceiïere,donec illo
vcxationum injuftarum pertsfus, ex necefïitate confilmm cœ-
pit, & relifta patria Genevam adextremumfecontulif $ ubi
tantaprudentiapublicamfimul&privatamrem curavit , ut
quamvistot adverfitatibusconflictatus& incommoditatibus,
quae folum vertentibus neceflario perferendse funt,- tamen in_i
opère afîiduus ad ultimum vitac fpiritum laudabile rei Litera-
riaeadjuvandaspropofitumconftantertenuerit ,• ac tandenu
cum 5-6. Annum vitae ageret>7- Id.Scpt. A.i f îç. fatis concefïît,
foris gloriâ dives j & domi Liberis,qui Genevae manerent reli-
claopuleotafuppelledtile: hancenim legem,ingratae Patriae
pertaefus, nontamejusodio, quàmju(ta?,utputabat , ultio-
nis ratione in Teftamento dixit, Itaque Robertus filius, qui
eandemartemLutetice fumma cum laude pro facultatibus
exercuif, ab haerediute paterna omninoexclufuseft,quam.j
Henri-
OR I E N TA L I S. $
Henricus alter filius cum Francifco Fratrc cf evit» Inter caetera
tanti viriScripta , Linguae Latins Thefaurum amplifîimurru
habemus; à multîs pridem laudatum & in aeternum laudan*
dum.
Projbpopoejain Rob. StephanumBibliopolamfuitem-
ports facile Principem , Genevœ.
<duth. Francifco Beraldo ? Nicolai Filio , Jjng+ poëmatibûT
Grœcœ ibidem tnmProfe[fore+ àRev.Pàren-
J JJ te mecum
C I V I S & H O S P E S.
ffAttS.
C fublicacur toties ifth^c monuments pererr/is^
\JManibm atque/acram cur teris Hojps humum?
H, Scire AvcOjStephani jaceant ubinam ojja Roberti >
Hune mihi defignat nulla Columna tocum*
C Quid refert refeiffe > \>iro nifo rte q uietem
Vts optare ^falm eut data perpétua efi ?
Oderit is \>otum hoc , Patria quem /ponte reliBa
Hue vert adduxit relligionis amor*
Ht Née me b£e cauja moïet , nec ïnania murmura noVi ,
Non incantfttisjpargere corpus aquis*
Sedmihinefcio quœprtentant gaudiapeBtis
Cernenti Peter um clara Sepulcbra virum,
G Quem chros inter memoras & laudibtu ejfers >'
Ergo aïiunde tibi notm , Amice Juît,
H. An for et ignotm ; Cujm tôt feriptaper orbe m
ïerfantur doèla no&e dieque manu ?
€> Vie igisurftnunc tumuhts refplendeat auro ,
CMarmorea addiderit fi 'quoque ftgnaVaros \
Hxcfterilifico mox dijeutienda vel&Po ,
Majus eipoffent conciliare deem ?
NuncVerotêt babetmonumenta illufiria^quet funt
lumfua tum peterum quœ monument a dédit v
VaricK
24 GALLIA
Variorum Teftimonia de Roberto Stephano&
ejus Scriptis»
HEnnStephanusPaulofilioinAgelliumParif. 1578, De~»
Avi tui Rob. Stephani familia non défunt ^ qui te ftari foffunt,
fein ea quod aliainnulla , ad rem Literariam quod attinet , vidif-
fe : ipfas etiam famulas magnam Latinarum vocum partent intelligen-
tes j multa etiam , fedquasdam depravateloquentes. AvUautem
tu£ , eorumquœ Latine dicebantttr (nifiraritts aliquod vocabulum^
intermùceretur) haud multo dtfficilior erat inteUeclusyquam fi ditta~»
fermoneGallicofuiJfent. Quld de (uperftite , fororemea, amitaau-
temtua •, nomine Katbarina , dicam ? llla quoque eorum^qu£ La-
tine àicunturfmterpretem non defiderat ; multa verètf ip fa codent-*
loqui fermone poteft , (f quidem ha (licet nonnunquam impingat )
ut ab omnibus intelligatur. llnde Mi h<*c Latin* LingU£ cognitio ?
Artem cette Grammaticam baudmagiftram babuit , nec alius illi
bac inre, quam ufus provins. Et quoniam hune in fermonem inci*
ai , utfcias^quam facultatem discendi Linguamillam famiiiayqu<e
mibi paterna efl^fuppeàitarit > audi rem oppido quam dignam, qu<e
tnter illius famiii* memorïas ( ut Gelliano utar vocabulo ) refera»
tur, Fuit tempus cum avns tuus, Rob, Stepbanus , Decemviratum.»
quendam Literarium domi baberet , eumque ut 7ïgu*toi§vv\ , itœs
etiam 7tâ,yyhoùoso)> , namut ex omnibus nationibus confiât tu , ita~»
etiam omnium Linguarum erat. Decem bi , partim Literati , par-
tim Literatijftmïviri , quorum quidam corre&torio munerefungeban*
tur ( tique pr&fertim qui Epigrammata poftremx ejiis Editioni
Ibefauri prdfixerunt ) quum ficut exdiverfis oriundi erant gentibus,
fie etiam diverfum fermonem vernaculum baberent , Lingua Lati-
natanquam communi interprète tnter fe utebantur. Ac cums
ex bis 10. modo bos modo illos famuli partter & ' famuU de rébus ^qu*
ipfiipfaquevelnoverant velfaltem conjeclarc poterant , colloquentes ,
quin etiam in menfa quotidie cum de altU , tum vero ils, quorum-»
illa folet argument um fugger ère > fermonem babentes audirent , ita
fuas paulatim aures ver bis iUorum affuefaciebant , ut non Jolum-»
plerique eorHm7qu<& dicebant intelltgere > fedquœdam etiam eloquiva-
/crent.
Theodorus
ORIENTALIS. 2;
Theodorus Bezainv. ii.cz. Matth DeRobertiSte-
pbdnitf dotlrina(S ' fide , ac etiam longe rcligiofifjima i»facrispr<ejer-
timexcudendis diligentia , neminem pium ambigere arbitrer.
Idem eundem fufè laudac in Jconibus &Prafat. înNv
T. Anni 1 5" fp^quae brevitati ftudens , & à noXv^u^ ^jç,ac mi-
nus fleceflàriis in hoc opère abhorrens,Iubenspratereo.
Sammarthanusin Elogio Henr. Stephani, Intereot
qui de re lit er aria bene meritifunt , Robert i Stephani, ParifienfisTypo-
graphifolertijfimi fpkndidiffimi que , magna cum pr'nxis nec uUoœvoperi*
turalausfuit , velex illo ampli jftmo Latinitatis Tbe/auro, quemomni*
bus ejtis Lingua fludiofs plurimo fumptu , plurimo fudore , plurima dili-
gentia deprompfit.
La Croix du Maine dans fa Biblioth. Robert E(lienne_»
Pariften efloit fort dotle es langues, Heb. Gr. & Latine ? tf outre cela en
laFrançoife, en laquelle il a compofk. un Traité de Grammaire imprimé.
par luy mefrne , (f depuis par un de [es fils nomme François , V an if 6p ,
DuVerdierdans la Préface defaBibliot. 1 j8î« Fran-
çois premier voulut que les MSS, de fa Bibliothèque fortiJJ'ent en lumière ,
donnant cette chargea Rob.Eflienne le plus diligent de tantd' Impri-
meurs qui ayent jamais eflk 5 qui outre la beauté, des char avères dont il
fefervoit à f imprejfion des Livres , mit encore peine qu avec fa propre^
induflrie C? incroyable labeur , iltinffent de la meilleure correUion qu il
fuflpojfible. Et «' eufl efté qu il abandonna tant honorable entreprise-* y
delaïjfant /avilie de Paris pour aller demeurer hors le Royaume , le mort'
de en bref temps eufl joui de la meilleure part des bons Au t heur s de cette*»
Librairie ■> ou iï eufl acquis gloire immortelle.
DeRoberto Stephano pîura (i velis, adi Jac. Sylvium
ïfagoge in linguam Gallicam , Joach. Camerarium in Epiltolis
p. 4<58« Joh. Frifium in Praef. ad Diclionarium Latino Germa-
nicum. Machur. Corderium 5 CalviniinLiterishumanio»
ribuspraeceptorem, inColloquiorumPraefatione. Du Puis
fur le Dictionnaire de Nicod , & alios.
D
LEODEGARIUS AGATHO-
CHRONIUS.
Eeofic ClaudiusMinos Prsefarione in AkiatiEmblema-
ta à fe commentariis doclifiimis illuftrata : Aid an
D Librum
z6 GALLIA
Librum Embkmatum cum de manibtis fere non deponercm , (S multas
in eo perobjcura deprebenderem , in quibrn h&rebam diutim , & in mul-
tisnitendo fudans , quodtunc inopia prejjïis libros nonbaberem , fcisc'h-
tAb.tr ex Leodegario Ag.itbocronio , Bcneditlino Divionenfi, homine
verè pio , & in Hebrœa ^ Graca Latinaque linguanon mediocriter ver fa-
ts , nnde mibi omnes oodi ($ fcrupi diffolvipojjent. llie quidem de non-
nullis me liber è admonuit , (cdhoc maxime jtt fontemip(umftfieripo(Jct
adirem , ex quo rùmirum Emblema quodque fumptum ejfe confiât et > &
Alciatum Atciato Interprète , quoad ejtu maxime feripoffet^enarrarem.
Hucufque Minos. Hic Monachus Gallicè dicebatur Léger
Bontemps, decujusScriptis confule VerderiuminBibliothe-
ca. ClaruitAn. 1560.
PETRUS PICHERELLUS
Pichcrellum |~^E hujus vita & morte in hsec verba Thuanus Lib. 4.
facitEflb- \-J vitae fuse , ad An. 1 f 89. Sub Fefperam TheodoriciCaftrum in-
mztâtmtùs- grefjusTbuanus , cum Tympanum propter cuflodiam notJurnam pulfa-
batem vir retur^ inter armorum flrepitum in via obviam habuit Petrum Picberel*
■ , „ 1 j 1" lu m j Firmitate Auculphi in proximo natum , (f in Effomenfi Coenobio «
vid Blonde!- ■ ' . Z. e . . « ■ -rr
lus in ^\,xù.olitnmona(ticamprojc\Jum ; homtnem trium linguarum peritijjtmums
dationibus & acutiffmijudicii , quijo, Vatablo (4) olim cum Jo. Salignaco & Job.
Gallicis de Mercero , operamnav avérât j quiprenfumbabenis equumfiflit , ad
Euchaniha qUemreptnte converfus Thuanus , cum ecquid inter arma t$ tubas ifibic
\a\ ^tcJocorumageret , percontaretur , illc& diverforium fuum in proximo
Francisco.* oftendit y & ' eadie^quAtuordecim bons , obfirmatis contra flridorestf
honores auribus , dixit , quatf annum <etatis /p.clauferit , tffinem
élaborât is in B. Paulum commentants impofuerit , alfoluta adPhtle-
monem Epiftola , jamqueomnia deferiptahabere , pnelis , cum corn-
moditas (efeoffetret , committenda , qtiod ut contingeret , provoto-
rum fumma exoptare : Se iftius œtatis nuUam adhuc corporis magnam
debilitat'wnem (entire , ocults & auribus integris valers > mentis pri-
(linam vimfervare , fedut juvenibus multa accidere certumfit , qu<e
ipfos fenefeere nonftnant^ fie certijfimum e/fe, fenes diu vipère nonpoffes>.
Huic Thuanus pofl élaborât os in B. Matthœum (S Lucam Comment arios
ÂUtorfuerat , ut in Paulum feriberet , & Me , eoautore , munus
injunelum
ORIENTALIS. 27
tnjuntlum alacriter fufceperat, quodinco interpretnndi génère, paucos
admodum digne fe exercuiffe arbitrer et ur. Nam extra caufam religions
diligentiam Theodori Bezœ lœudabat,fedpoft ejus meffem magnum fibi té
a lits fpicilegium reliclum die ébat, Sed mata forte accidit, ut haud multô
pofl placidiffima ejus morte fccuta,res omnis adb&redes de venerit,bomi~
nés ligitiofos , qui , dum feCadmtavicloriautrimfoconficiunt^Avun-
culifupelleclilem diffipari té in mamu aliénas tranfirepasfifunt, à quibus
vixfpes e[t, ut red/mi té ad public am utilttntem prodire pojjint, Haite*
nus Thuanus» Hujus Opufcula Theologica , qux reperi-
ripotuerunt, partirai antea édita, partirnmanuexarata, in_»
unumcollegit&publicavit dodiffimusTheologusAndr. Ri-
vetus a, LugduniBatavorum A. 1629. Claruit A. 1560 <* Horum
Andr. Ri vet dans fa Refponce auxLettres de la Mille- 0Purcucr5
tiere,p. 1 69,8c fui vantes, Voicy encore une autre cenfure de la Sorbo-^ qJ*™^!
ne fans rien fpecifer té fans faire aucune application raifonnte de /'^»tum probo
lâzp. contre les Opu feule s de Pierre Picberel, qui eftoit decedé en la Com-'m Difierta-
munion deï Eglife Romaine , en unpetitPrieuréde l ''Abbaye dêjfome,ou tioneGallica
fans aucune (fecifeation le premier deSeptembre, il: condemnent le livre *A e*»tum
de Picherel,comme mefebant té abominable, infetlt de la puante Lèpre ^a cJj tjttt]
Calviniene, té puant comme laCaverne de i enfer ; té 'veulent que cette iuse(t : />:
cenfure foit publiée , de peur que les Domeftiques de lafoy comme en une cou-verte d'
tempe fie n aillent brifer la navire de leur Confcience, té ne foyent cire on^ ^utheurs ca-
venus par laletlure de ce Livre frauduleux, Elleeftauffy in/urieuje_j>c e<"
au nom de l ' Autbeur,quiy eft appelle Defertor té P erdueUis.
Teftimonia de Picherello & ejus
Scriptis.
THeod.deBezeau premier Tome de Ton Hift. Ecclefïafti-
que page 692. Les Conferans du coflé des Théologiens, furent
MailîardDoÙeur de laPacultéde Sorbonne,lesDotJeursSaltgnac,De(j>en ■
fe, Bout Hier, avec un homme dolle nomme Picberel.
If. Caufabonus(de quo alibi)Exercit.i<5.inBaronïum>
numéro $<?.Jam nomen Mijja Hebraicum ef[e velChaldaicum,putidts-
fimum commentum efî, hominum neque Hebrtas ne% Chaldaicas literas
D z intelli-
28 G A L L I A
intelligent yium>aut eertejudicii çrorfus nuïïius : quod ab eruditijfimis
viris luce cUriut efl demonftratum, in primU autem k viro longe dû'
tlifftmo Picberello Presbytero^ in locum Mattb. de S, Cœn* lnflitutionz->t
AliaTeftimonia légère potes apud Thuanum ad An.iftfz.
&inPoêmat* pag.i^i. & feq. edit. Patiflonii} cui addeBe-
zam Libro citato~p. 663. & 704, & Gatakerum in Cinno p«
136, & feq.
PETRUS CURCELL&US,
Çandenfis.
PEt. Curceîteus Candenfis apudTurones , vir Hebraici?,
Graecis Latinisque literishaud leviter tinclus, Parifiiscla-
ruitAnno ij6i; HujusScriptarecenfetFr. àCruce Cenoma-
cenfis inBibliocheca,
PHILIPPUS BIGNONiEUS;
Aremorkm.
a. 1 soo!"™ Ç^^rc* Annum i^i.Linguam Hebraeam Genevx * docuït
quolsge'ele- V^Philippus Bignonxus Aremoricusj inter difcipulos ba-
gantiffipf» buit magnum illum Junium, dequofuo Ioco dicemus, qui
vTofïn orati-grata recordacione in vita Tua ejus meminit, his verbis ; Vrïva-
■nemino ['fimp^/ Bigvon£-if Nations Aremorictu ( 'quinunc RxpclU vtvit)cum
tum r,rpcmi .... . „ ° , . . ,, * >.• -
P 12. & feq a"u Càndidatu Hebrœ* Ltngu* me esc pu m/tituere. i\Utor Cl VIS
ubilocoBi- Genevenfi5Galliceedtr.ip.42. haec de eodem hzbçt: Anr.wg
gnonseus des Projeteurs en langutlUbraïque e[î eferit Transi* de Benjon , Gentil*
*;a!e,csitur homme de Bretagne* ubilocoFrancifci, leeendumex JunioPhi-
JOHANNES BRODiEUS,
QIuro?ienfa.
F.tSaiTîmaT-tJ[^-PrîCce^€n^s ingenii Vir, Ca?f3roduniTuronum ex hô-
tKaoo in iTAneftaBrodasQrumfamilia , Pâtre Ludovici Régis ciibicu-
£iogiis, lario
ORIENTALIS. 19
lario genitus, abdicata Jurisprudentiae cura , cuiadolefcens
apudBiturigaSjdocloreAlciato, aliquotannosinfpem civilis
vitaeimpenderat, totumCeadutriusque Linguae bonarumque
artium cognitionem&fcientiamapplicuit, Quarum incredi-
bilemamorem jam olimàpueritia conceptumauxit etiam&
inflammavitipfa Pétri DanefiijGallorum ida£tatisdoc"tiffimi,
confuetudo&familiaritas, dumamboGeorg» Selvam, Régis
ad Venetos oratorem, in legationis ornamentum fecuti , eru-
dita fila felicis Itaîiae ingénia, Sadoletos, Egnatios, Bembos,
flaminiosr&eorum fimilespatianimorum contentione fu-
perare contendunt. Hos enim Brodaeus omnes, particn Ve-
neriiSj partim Romae Georg Armeniaco Régis item ad'Pontifî-
cemlegato cornes afcitus,&viditfamiliariter> &propter ftu-
diorumconiunclionem facile fibi conciliavit. Hoc etiam->
aliquantôfuperior, quod ad eas>quibus pariterincumbebant,
elegantiores literas > & Mathematicas artes, & Hebraeam_»
Ch3lda?amqueLinguamin(uperadhiberet. Quare in Galli-
am reverfus multa fcrip{ït& publicavit totactantis laboribus
non indigna , in quibus principem Iocum tenent varia: Le-
ctiones, diligentiffimique in multosGraeca? Linguae Autores
Commentarii, maximeque inEpigrammata Iabore&indu-
ftriaPlanudismcnacbicoUeda, quorum & Brodaeusbonarru
partem Latina venuflate convertit. Inter ha?c beata otia cœ*
3ebs& facratus cùmad fexagintatres annos honeftè piequo
vixifTer, fub exitumprimicivilisobreîigionem Beîli , cœpit
levi tentarifebricula, fed ad extremumexithli, dumque viri-
bus paulanm dericientibus debitum à Sacris îiteris animi foîa>
îium petit, Fegente Anagnolta, inter fuorumampîexus& la-
crymasfeiicemanimam Deoreddidir. Funeratus eftCaefaro-
duni, Martinianain xde, tumulotenui nec admodum ope-
rofo, fed&Brod«aegentis infîgnibus &ipfîs amicorum E!o~
giis honeftato,Anno 156J,
M
Variorum Teftimonia De Brodée &
ejus Scriptis.
Llretus Var. Lecl. Lib 10. c 6. Secutm efibomo muît<eac
variœ LecliQnisi Job,,Brsdaw,qtti Pedematc in hoc Juvenalis ver fa
D $ legen-
3» G A L L I A
legendum pronunciaverit. Hujus ego Mîfcellanea , in quibus hoc tradi*
dijje ferturyquamquam magnofiudio quœftta, nunquam tuçfo adbuc re-
ferire potui ; Sed facile tnmen ipfo Pedematls nomine video eum aliquod
falmtionls genus intellexiffe.
Jof.Scaliger inlocoscontroverfos Rob.Titii ij8<£.
P.38.Z)* Strato non eft cur incomparabilis viri manibtuJch.Brod&i in(ul-
tes .Habet enimiUe ScoticaEpigrammatz,qu£ tibi objiciat , (5 Muret 0^
Catullianos GaUiambos, Fuit auiem de bonis literis optime méritas, ftqut*
alius, acneltalos quidem tuos excipio.
Nie. Fullerus (de quo alibi) in Mifcellaneis Theolo-
gicisp, ?5"7.edit. Argentoratenfis làyQ.Joh.BrodœmTuronenftr,
vir eruditus,qukm diligentifftme perconmtui , (5 ' omni a penitut dédit a
oper de mari Rubro (crumtui, rei iftius vetitntem ex oculatis teflibus
compluribus exploratiffime cognitam explicat in Mifcellaneis Lib, 3,
cap,ç¥
Gui CanterusNov.Left.Lib. £.c. 2 5 .Brod&u primum.»
(nam hoc quidem loco nomen ejus tacere non poffum)à.7rouDTU legendum-»
cenfuit, Non rides, Leclor, h&c cum legvs ? Ego certefine rifu non feribo.
Nam quU credidiffet unquam ( ut vocem ipfam excutere (uperfedeam)
tant* letlionis virum itnfuiffe omnium carminislegum rudem'd imper i-
tum,ut,quodne per fomnium quidem unquam fecijfet Euripides , fecun-
do loco Spondœum collocaret pedem,
Baptifta Sapinus,Confiliariu<;Regius,Epifi:ola Praefa-
toriaadD.Fr.MauniumBurdegalenfium Archiep. inBrodaei
Notas ad Eliripidem I f 6 1 . Edidit fuperioribus annis Job. Brod&ut
luronenfis , Pr<eful Amplijfime , in Epigmmmatum Grscorum-»
& Oppiani de Penatione Libros , Annotationes docliffimas , & omni
Jcientiarum génère refertijfimas , quœ illi non mediocrem hudenu>
apud Literatos pepererunt & benevolentiam cênciliartint. Nam
cum in Gallia & Imita , ab ineunte <etzte non Jolum Literarum
fiudioflffimus , fed avidiffimus vifiu effet , neque ftuàia unquam,
tametft in Cardinalium Ûf Magnatum aulls verfaretur , remifts-
fet 5 fperabant omnes,qui noverant , infignem aliquem fœtumedi-
turumf <egre ferebantquc illius ftudia fi tu quo dam & fquallorcj»
confumi. Quo de km, uterat ab omni ambitione aliemsfîmust ne
Audiret quidem , t5 privât* vit* felicitate ac ftudiis taptta , [oli-
mriam quodammodo vitnm degeret , de quibus nunc dtxi Anno-
tationes
ORIENTALIS. 31
tationes in lucem edidit : non quod bisce laudem àliquam captaret ,
fedut utilïtati public* confuleret. Nam quod ad Epigrammatas
attinet , opus id fane arduum , difficile 5 0* immenfum erat , ex
plurimorum aathorum fententiis , fcriptîsque compofitum : Lociiru*
bis in fini ti obfcuri , tf vix acri ingenio pervii, Oppianus adeo fibi
parum eonftans , adeo laccrus & obfcurus , ut author ipfe (i revixif-
[et f opus fuum procul dubio non agnovijfet. In bis vero exponen-
disreflituendisquetantam diligent iam adhibuit , utnibilintaftum-*
reliqucrit , nihildenique prœtermiferitj quod ad alicujus rei lucem-*
facere videri pojfet, Suspeftus fortafje ero , quod tam prœclare de eo
fentiam , quicumapudmemultis nominibus cojnmendatusfit , /#wz_*
patria , affinitatù & amicitia arclioris accejfione perfuafum mt_sy
amicb potius quam fincerè judicium ferre exifiimabis. At Sigismun-
diGelenii viri dotli & de litcrit bene meriti [entent ia me tuebitur , quiy
cum nunquam Brodœum vidijjet , fie in Prafatione Epigrammatum-*
de eo fentit , ut ad ejus laudes nibil accéder e pojfit , Leonem verè ex
unguibtujudicans j Ego vero, cujus efflagitationibus & opéra , ilîa in *
lucemprodierunt , cumdotlis Brod<eumprobarifeufi , (fremfuccef-
fijfie i in ëuripidis Irœgœdias Annotationes excudendas extorfi ; jed
cum Typograpbum conqueri audiiffem , quod nuUius pr<£clari vinau~
tboritate infignes prodirent 5 ac Brodœum noftrum tanquam Plagia-
riumànonnullis , qui non novijfent^notari , autin fuspicionemveni*
repojfe : oper<e pretium me faciurum exiflimavi , fi in tali re amico
adejfem^ £f, quantum po/femi teflimonio meo bu/us trimini* fuspicionem
diluerem.
Quae de eodem Thuanus habet, a hic non appono ,
quia eademferèfunt cum Elogio Sammarthani. Ipfa tamen H<Jft""1 ' 54,
filegerecupis,perme licet.
Joh. Leunclavius notisin Xenophontemp. 1068»
edit. Parif. Certe hoc ipfum d^uct^mfA.iSa. , quodinepte altevifub"
flituitur , profeiïum ab homine G allô fuit , Brodœo mmirum Turonen~
fe , quem tamen ego tantum abefl , ut infetlari propterea velim ,
ut etiamverc lubenterque fatear, multa fui fie ab itl» viro retlenon—»
inunoautbore reflituta, Nimirum aliqumdo bonus dormit at Ho*
merus.
JuftusLipfiusnotisadTacitiGermaniamjLugd^atj^p'
jib»
il GALLIA
Joh.Brodœus h<ec delllyjfis errorcm MUceUaticù [cite coar-
* Ncfcivit£tf/> j Brodœusvirfive adelefcens^ patins , acrisingenii , probijudi-
Lipfius Bro- j# leclionis diffufe . qstcmnon maris inore fam<c effe mirer , /W0
P* indignor,
rio mafo- Tho, Dempfterus in Indice Authorum in Antiquita-
rem JuvenistÇS Romanas Rofini, 161$* Johanne s Brodant criticus magna em~
eciam voca- ditionk.
tUrvc!ad" Jac* Durantius CafelîiusJ.C in Variisp. 3 z. 15-82,
g ' Pîr egregix eruditionis Job . Brod<eus.
*Voycs *J. BongarsàScaJigerdeStrasbourg!e27 Juilî.iôog,
les Le ttres Je V0UJ envoiray ce que /' ay de la main de Brodceus fur le Simplicius.
Fr.à Scali- Deeodem Jof. Scaliger Lib. i.c.zf. Aufon.Lecl.Li-
^rr^u^'"pfîUsEpift.<îy. bis, Centurie i.mifcell. Caufaubonusin v. 14.
Renés p, 22,'c 3. Lucar. Bon, Vulcanius in Agathiam p. 6. Paulus Leopar-
&33i>. dusacerrimivir judicii , Lib. 7.c* i j.Emendationum. Joh.
Savaroad Sidonium p. 209. Epiftolarum. Hotomannusde
verbis feudalibus voce Marchiones» Gerbelius in Gracia p.
io8.Hein(iusadTheocritum p. 3 8 i« edit.i<5ç>/i»PetrusFaberin
Agoniftieop. jf j,& 64|.edic i5-?j\&aliit
FERUS BOQUINUS,
BiUîrix.
1
PEtrus Boquinus TheologusReformatus,& Heb. Ling.Pro-
feffbr , cumLaufannarmanè&àprandio ConcionemCa-
techeticam habuifiet, vefperi aiterius concioni interfuiQet,in_j
cœnahilarisfuifiet, eahnitadeambulando ferecreaflet, do-
mumregreflus, dumramiliarem quendam segrotantem con-
folaretur? i^draç e&tv cœpit 9 &cumdixiffet> Domine fu-
fcipeSpiritum, &adfervum accurrentem, Ora .'placide ex-
fpiravit A, 15-82..
HujusScripta qusedam Theologica recenfentur in_j
Catalogo Libb. Bibliothecas Bodleianx 5 Aliainhujusvita, à
Melch. Adamo fufè feripta.
p 9 JehanChaumeauSeîg. deLafiaydansfonHiftoirede
aS-24J. Berry imprimée Tan. 15- éd. LesDûcicurs que f ay cognent dans la
noble Académie de Bourges, font Maijlre Pierre Beucquin , Profcfjeur
de U langue Hébraïque , &c. Lud,
ÔRIENTALIS 3J
Lud.MafuriusinPoëmatibusBaf. i$74-P« 89.
rlurima cum Zancho docuit Docîore Boqnînus^
Doclrina inftgncs (f ptetate viri„
De eodem Cl. Alberius Triuncuranus Epift. praef.
adJoh.Bovium, inTheophraftiCharacleresif 82. Zanchius
inMifcellaneis ijo$. Beza in quadam ad Thomam Tiliurru
Epiftola , & alii.
JOHANNES SALIGNACUS,
Petrocorius.
DE eo fie Thuanus ad A. 1 f 47« Exfc Patablidifcipulisfuit Job.
Salignatus^nobills Petrocorius.
La Croix du Maine dans fa Bibliothèque 1 f 84. Jo
ban de Salignac Docteur en Théologie , natif du pais de Lymofin , homme
fort doeîe es langues , & principalement en Hébreu. Ha. ejcritplufieurs
Livres tant en Latin qii en François , defquels il y en a quelque s uns im-
primez à Paris & en autres lieux, llflorifjoit à Paris du temps deChar-
lesp.fanisCi. Lemefmeàla p. 495* dumefme Livre, dit
quae /. Salignac eftoit de Perigrod, & qu'iljïoriffoitfous Henry 1. En»»
quoy je crois qu'il le faut plutoft fuivre, fur tout après letes-
moignage de Mr. deThou , quiîedit eftre du mefme lieu.
Pour le temps au quel Salignac floriffoit , Tonne peut révo-
quer en doute , qu'il n' ayt vefeu fous Henry fécond & Charles
o.commela Croix du Maine lediticy , puisque luy mefme
nous en aflure dans une lettre à Mr. Calvin , qui fe lit parmy
celles de ce grand homme.
Gui. Poftellus Praefat. ad Leftorem in librum deLin-
guarum affinitate if 3 g. Ad hune Librum edendum mihi animumfe-
cit Fr, Fat ab lu s. Non diffimile vifum e(l Joh. Salin &o prim£ not£ &
eruditionis Theologo , mihi amicijfimo , £f quem rêvera mérita Vatablus
agnofeat difeipulum , ut pote qui non tant um fa cr arum Literarumab»
firufaferutetur , jed qui more Pr<sceptoris nullum difeiplina genus fibi
intaftumvelit autrelinquat.
Gilbertus Genebrardus in Ifagoge ad legendos Rab-
E binos
34 G A L L I A
binss PariC ifo*}» p. 4. ti$ ipAa^eVaTwOEcto^iriAN. s*A. £
yAeSÎjtiç U&iç zs&çdrhj.ln fequentibus habentur verfLsHebraeo-
Graeci. Lud. Mafurius , Poêmat. p. 8?. 1574.
JEde S&lm&us convivam Ut us arnica
Çxcipit j tf mtmorigaudia mente gerit.
Prima Salin dus tjftiufarum gloria ^mecum
Regia quem multos Viderat aula dies.
hac à ntmU Claudius Grangaeus in Hiftoria de Bello Civili p. 1 4.
nelegianim- \^%g,Anno i$6u LutetU diem fuumobiit Adrianus Turnebus.
ad-oerfk , Puriorem is religionem animo ampletlebatur , metu tamen periculi
utnecfe- y#^w ea de re fententiam occultabatt Perum cumfe mortifero m$ï'
quenttabis y0 urgeri fentiret , monltu & bortatulob. Saïmiaci Parif. Théo-
Tauti Maau-log'1 , qui palam a Pontifient ad huangeltcos tranfierat , eamfepro-
ùiadPet. bareprofejfus eji fideiconfejfwnem , quant ëuangelici [ex ante ann'n pu»
Terpiwa. bUcaf[ent.
**ui'efted;« Joh. Gui. Stuckius Praef. ad Left. in Antiquitates
2wV,quod"*Convivales An. ifgl. exeufas , Po/ïquam peregrina inheak
de T\iïncboyParentibus mets mijfus fum , Laufann* Job. Randono & Francisco Be-
taliviro, raldo , (5 Argentin* Fr. Hotomanno , Job. Sturmio , & LutetU
nUa:xm^^0.PariJiorum (quo bis profeftus fum) SanEîogermano , Carpentarto,
xumoTCyàli[[Ramo , Forcadello , Turnebo , Lambino , Aurato , Peregrino ,
fumà Yalute Mercero , Salignaco , Genebrardo , Quinquarboreo , Jjhercu/o,
péri i (Te ? ô Ûf Tubing* Scheggi» y Heylando , Crufio , Lieblero , Htzlero , &
magnum Patavii R Menabemo Jud<eo , PanzeroUo& aliis Ling.Lat. Gr.He~
malum, nec^4^^ totiufque iyKVKho7rctto*eia.c optimis fide/ijfimùque Prœceptoribus
"™mœctn-f"'»*ftu- , , , , ^
pio, nam Gilles Ménage dans les origines de la langue Fr. p.
plebs impe- 5 f g. Salignac LeBeur du Roy& ProfeJJeuren langue Hébraïques j
rua, licen-Canticaquœ dicuntur graduum , dicuntur HebrtU ab afeendendo
ùx cupida ,j,_ y^yçideft j[cctJJi0„um y qu<efc. pûpulus cum afcenderettf pete-
rms mirum \ret Jerofolymam , cane bat. Sefe enimpii, ad [olemnia fefta ex Dei
dottos wrosprtceptoproperanteiiconfirmabant bis canticis & (olabantur : Cui (S boc
réélis ancea
feniîbus euntesorTendere &labimatura jam aetate . quisnon ingemifeat? Al'tA»tc mmorts
moment 1 babes inLtbttlo inJcriptoRsTCtzzd' e'Ulde, que m cum bono Dto propediem tdititrus
ftm.
confinât
OR1ENTALIS. $ f
confondu quod efl in bis Ca.nttr.is , Afcenfonum.Salignac fe trompera
PJeaumes font ainfy appeliez des quinze degrez qu'il y av oit depuis /c_»
parvis qu on appelloit Azarayjusq' au Temple Hecar , fur lefquels les Le>
vites eftant affis chantoyent tes Pfeaumes,
DeeodemCarpentariusin Refponfione ad Thefla-
lumOflatump 7. 17^4 BezainhiftoriaEcclefiafticaTomoi.
p. 6px. 603. &704. & alii.
PETRUS V A L L A,
Parifinus.
DE eo,tanquamSyriace dodtiflimo, Lambinus Epift. Prae-
fatoriaad EnricumValefïum Andium Ducem, Lut.i /£7.
Fratri tuo-)\x\Q^i\\.-iAlenconienfium Duci Praceptor contigit PetrusValla,
Antifles Ecclefiœ Sagienfis, vir omnium laudatnrum atcfc ingenuarum
artium, duarumcfc Unguarum eruditarum Gr<zc& & Latin*, & pr<etere4
Syriaca périt ijfimus ,• deinde eo morte immatura extinfioyRoùertusFur-
nerius,Ambianenjts, Obiit An. I y 64.
La Croix du Maine dans fa Bibliothèque, Pierre du
Pal, Parifien, DoBeur es Droiffs, Eve s que de Seesen Normandie^hom-
me docîe es langues, & ver/é en plu fleurs arts , fciences & difctplinesy
(S fur tout Grand Théologien, In fequentibus Scriptorum Cata-
loguai texit, quem hue referre fuperfedeo.
De eode.nThuanusad A» 1561.& ifôi.
B
/EGIDIUS BURDINUS,
Partjtnus. tiuno in
Elog.
Rularto fucceflit jEgidius Burdinus Parifïenfis , in cujus s» Femme
hominisobefo graviquecorpore vividum & velox inge-^ nonir"0,t
nium licebat admirari , vel obid maximequod fepultis, utfu^eeaiî *.
quidem videbatur, altilïimo femper fopore fenfibus,cum in-ijelleforeft
dehnenter fterteret, nihilominus & loquentes probe audi- dédie lez.
ret,&ilIisappofitifTimererponderet. Difciplinas certeomnesToirecies .
tanta celeritate hauferat , utpueripfos Linguarum& Philo-Hl^ TraS*~
E 2 fophiae*1110'
lé GALLIA
fophiae Magiftros lacefferet ac propè fuperaret» Quotus vêro
quisque potuit è noftratibus reperirij qui ad eum LinguaeGrae-
caepervenhTetufum , ut, quod vir illemaximus in Arifto-
phanem egregièmolitus efi: , antiquos Graccia* autores , fua
ipforum linguaexplicandosenarrandosque fufciperet? Prae-
cipuumtameneiftudium fuit Jurisprudentia, cujus aufpiciis
forum ingreflus,qualemfequantumque gefterit,ex eo potuit
intelligi, quod unusinter tôt excellentes caufarum Patronos
elecluseft,quigraviffimumilludRegii cognitoris munusiru
fupremoRegniSenatufuftineret. Tandem eo,quem dixi,
corporis habitu,in apoplexiam facile incidit* qua repente op-
preflus , Anno 1 570. aetatis y 3 . expiravit. Caeterum ex tanti
viri îaboribus , praeter Graecos illos Commentarios,leguntur
paucatantum , quibus nonnullamjurisGallici partem inter-
prétatif eft. Adeô Iectitfimis illis hominibus,qui maxima^
Reipublicaenegotiagerunt , parumvelotiîvel etiam anîmi
fupereftad meditandum & fcribendum.
£ G I D i O BURDINO
Claudius Efpencseus hoc Carminé
parentavitt
Sufiinuiffe diu tam muîta negotia mirum efi
Corfore tam craffb y tam modicoque Virant*
Corporeo fed mens vivax indu fa Jepulcbro
Res potuit tantôt Jufiinuijfiè dm,
Audiit Çfkgit moment 0 & fer ip fit eodem,
€t refpanfa pari Jedulitate dédit,
face vir & bello bonus , aptus & utilis urbi,
Commodm Me foro , commodtts Me domi.
Qiiemmodh res-, caufa* modo curia Vidit agentent^
Sollicitifque domus femper aperta rets,
Siccine tam \>tgiles , quos h&c tam mœfta tulerunt
S*cula9 ne quod agant défit \agunt animam?
Vario-
ORIENTALIS. $7
Vâriorum Teftimonia de Bordino
& ejus Scriptis.
LA Croix du Maine dans fa Biblioth : Mejjire Gilles Bourdln
Chevalier} Seig, d' Affyy Bougival , Santo, Rouveray & autres
Seigneuries , ConfeiUer au privé Confeil du Roy & Procureur General
de [a Majeft'e au Purlement, Ce Seigneur eft oit fort dofîe es Langues^
Grand JurUconfulte & extrêmement verfé ts affaires d" Eftat. Il
mourut à Paris V an 1570. Plufteur s dotles hommes ont eferit des Epi-
tnphe s fur la mort d iceluy ', imprimez ebez R9Ù* Efiienne en mefme~9
an nie ;
André Thevet Liv. 15» de fa Cofmographie 5 Gil-
les Bourdi») Procureur General, outre la parfaite cognoiffance du Grec,
Arabe, Hébreu & Cbaldaique, a fait voir par [es œuvres qu il y a peu
d" hommes en France qui ï ayent en rien efgalt¥
Pierre de Konfard dans rÔdezj.duliy. y. parlant
deBourdin.
Il doit fur tout a\>oir le prix
Comme aux trois langues bien appris^
Faifant feule as des dotles hommes y
gui par [on fcaVoir honoré
A presque tout feul redoré
Cet âge de fer ou nous fommes,
Joh. Auratusin Poêmat. p, 161. Se feq„
Nam Grœcam, Latiam juvenis caliebat, Hebr<eam
Jamfenior Linguam^ Chaldaicamque fimul*
&qux fequuntur.
Amadis Jamin dans Tes Poefies. p. 124.
Qui ne feait des Bourdins (f Bru/arts le feaboir.
Et comme ils rf ont jamais oublié leur devoir.
Pour bien (ervir les Rois d ' un fi délie courage.
Le Père Jacob dans Ton Traité àts Bibliothèques 5
E % La
1% G A L L I A
La mémoire de ce très fç avant Giiïe s de Bourdin , Procureur General du
Roy au Parlement de Paris , neflpas feulement recpmmandable pour les
grandes qualitez d^efprit qu'il poffedoit , ni pour les dotles obferva-
tionsfurla Coujlume de Moulins qu'il a laijjé au public ; Mais elle lis
doit encore eftre pour une très exquife Bibliothèque qu il avoit érigé avec
de grandes defpences & de grandes foins , laquelle a mérita beaucoup
de louanges par deux exceliens Poètes de [on temps , ff avoir Pierre dt^
Ronfard $ Jeb. d ' Aurat.
De eodem Joh. imbertus popularis meus in Enchir.
p» A. î.edit. 15 5 8julianus Taboetius in Régal. Paradox part,
$.p. 1 iQ.Fr.BalduinusEpift. Praefatoria in opéra Eguinarii Ba-
ronisj. C. Gohoriusinlibrode notis & ziphetis p. 6.5. Adr.
PelaeusEpift. in Lib.de rei aliéna: diftraclione. Lud. Dorleans
in Expoftulatione p.78. ]ac. Prevoftaeus in Orat p. k.$. Steph.
PafchafiusinEpigr. p.22. Bam.Briflbnius p. 117. Oper. Var.
Mornacus in Elogiis, & multi alii.
LUDOVICUS QVERCULUS,
Turonenjîs.
LUdovicus Querculus Matri mea? cognominis, in Supremo
Senatu caufarum Pacronus>CollegiiquepatriiGymna(iar-
cha , Linguam Hebraeam in Collegio Vindocinorum doenic
circaAnnum 1572. utteftatur ejusEpiftoIa queedam Gallica_,
ad Fr. Beraldum,quam ex Autographo hic exhibeo.
A Àdonfieur MonfieurBerauld, Principal du Col-
lège de la Rochelle.
MOnfieur&antianamy,Dieum'a donné le vouloir àct>
matin de vouseferire de mes nouvelles, comme j'ay en-
tendu des voftres parMonfieur le Principal deVendofme.Sça-
cliezdoncs'il vous plaift que par la grâce de Dieu f arrivayen
cefte ville des le 24. Avril dernier parte, ou je me prefentay à
Meilleurs pour encommencer à bien faire,mais il s' y trouva
des Adversaires aufïi bien que à Montargis,commevous avez
bien
ORIENTALIS
19
bien fçeu, & m' aviez promis de rn en faire le difcours 5 mais je
vois bien que m'avez oublié; Dieu cependant m' incita d'al-
ler vifiter les Eglifes Réf. en Touraine , ou je remis en mémoi-
re, Nemo Prophetaféc. Pourquoy m' en revins encore en mon
Hermitage,ou j' ay trouvé peu de fecours finon en Dieu qui m'
aconfervé en bonne famé corporelle jufques icy. Lors
voyant que leRoy eftoit à Blois je me retiray chez Mr. de Valo-
res , ou Berauld me prefentoit quelques fois le hanap quand je
dîfnois avec Ton dit maiftre , qui commençoit à goufter la ver-
tu & douceur de la Langue Hebraique» Cependant quejo
pourfuivois en vain de rentrer en mon Collège de Tours , jo
devifois quelques fois avec Meilleurs les Marefchaux de Fran-
ce , Meilleurs les Gardes des Seaux , Meilleurs du Confeil Pri-
vé , Monfieur 1' Admirai & fa noble Compagnie, & autres gens
de lettres , qui me promettoyent toute faveur. Toutesfois je
n* ay jamais fçeu autre chofe impetrer d' eux finon que le Roy
mandoitàMr. le Prevoftde Paris de chafler mes Voleurs du-
dit Collège , &eftablirung Oeconome qui jouyroit cepen-
dant &c. & de tout nulle exécution. Ne faut oublier que Mr.
de Morvilliers me donnoit quelques fois à difner avec fa noble
compagnie,ou je n'eftois pas toujours muet , non plus qu1 à la
fainte table de Monfieur de Lizy,qui me nourrifibit volontiers
tant qu'il rat à la Court. Lors voyant qu'il eftoit temps de fe-
mer, je m' en revins en ma petite loge, ou j'en commençay
defemer la vérité Hebraique au Collège des Vendofmois,
mais après avoir bien travaillé , nul ne me prefentoit ung
voirre d' eau froide,finonMeilieurs laMeziere &Chreftian qui
m'ont appelle pour difner avec eux quelquesfois,& Mr. le Mi-
niftre par trois fois. Meilleurs duConfiftoirecognoifians que
XlïouXIIIperfonnes avoyent profitèennoftreEfchole, en-
viron la S. Martin , me firent prefent de 1 5. Livres fans autre
promeflfe , dont j'ay vefeu quelque peu de jours a fiez efcharfe-
ment. Aujour d' huy pour vivre j'emprunte de quelquesAmis,
ou vends partie de mes Livres , & engage l'autre en attendant
en patience le joyeux advenement de laRoyne deNavarre,ou
autre fecours qu'il plaira àDieu m'envoyer en continuant mon
labeur &C. Ludovkus guerculus Gymnaftarcbd Ccllegii Turonen*
40 G A L L I A
fis, & publient WD'p'ft fl®1) Profeffor , diefêcunda Januarii horo-t
prima <ruuu fcœ Heb, GrammaticamClenardifeduloprofcquetur , ma-
gis feria propediem aggreffurm inCollegio Vindoiinorum. Si Dieu
euft voulu que je fuflfe demeuré à Montargis durant la mala-
die de Monfieur de Ville Marefchal, comme Mr. Beroald , je
me perfuade qu'il m'euft légué quelque chofe & à d'autres in-
digensdontjeluyeuffe faitmemoire , comme je faifois lo
temps paflé devant qu'il receuft aucuns flateurs à fa table:efcrit
ce4.Januier 1772.
Voftre antlan amy
LOYS CHESNEAU.
Teftimonia de Querculo.
CArolus Molina?us,Gallia? & Germanise Doftor , in Coîia-
tione 4. Euangeliftarum p. 1 f 1. edit» if6f, VocU Hofan*
nagenuinifenfus me montât virpius & doiïus Dominus Lud.QuerculuSy
Hebraicarum Lit er arum Profeffbr } ($ in Supremo Senatu Advoc a tus >
CoUegiique Turonenfis Prœfeiïus,
Marcus Ant. Muretus Jano Brinoni Lut. 8. Kal Dec.
I J f î ♦ Cornes Alfinotts multa de te bonorijicentijftme commemoravit ,
tùm ea^qu* tu in Lud. guerculum hominem optimum £T doftifîmum-* >
injlitutorem oiim tuum , benigniffime & feci/ii & quotidie facis*
Leodegariusà Qyercuad Janum Brinonem deejus
benignitate in Lodoicum Querculum olim fuum Praecepto-
rem ? p. $76. Tomi t« Florum Epigrammatum if 6s*
Joh. Gui. Stuckius de Querculo cumlaude , Pracf.ad
Lect. in Antiquit. Convivales i y gi.
Ad ClarilTjmum virurn Joh. Brinonem in Querculi
ex ejusdem Praeceptoris commendationem 5 Fr. Beraldi
wss. Epigramma.
O R ï E N T A L I S, 4i
Atepqzmfe. foc®*- a-Qodgiv dftiwci^vf}
Hùv dl' dur*] ?*;P& ai^u.fjf.S^'/i , qd]J ar/nT/;\\&*
cSSvc-î'/iç P$ct*ç iàguuc7Ui , ira XaQ/îsoct
Kcù tyv^.vyjv xevS&ç tÏj x$cn mo-nocc
À'£;^ &ç ev%Xç oç •mTSSji y* èiviïpjp, Jiêctcrxeiç
Movjjoiç ^etOTiivoig fÀ,y^f/,oeri K&pTnÇogttv.
GUIDO&NICOLAUS FABRICIJ,
JACOB1 FiLiL
Hic IocumjuremerenturhiduoFratres.àpatriaFaleziani,
tum ob (ingularem Orientalium linguarum cognitio-
nem, tumobinfumtam in Biblia Complutenfiahaudpœni-
tendam operam. Age igitur, quandoquidem pukhrum efl:
laudibus efferri, fed à laudaro viro,quodnam fuericde iis Judi-
ciunn laudatidimi viri Benedicli A rix,(de quo ali bi ) à loco in_,
quonatuseft,Montanidicli,paucisvideamus; Sicautem illo
deGuidone, Guidonemlabriciumjum génère tum obprtcUras /t ni- Prx fat. x&
mi dotes verè nobilem , atque intcr Clarijftmos GaïïU Poè'tas nonim-Lz& inB:-
tnerito connumemndum, Catholica Ecclcfiœ & ' rcLigionU Chriflian* /?«- a Reâia>
diofi$imumy Hebraici idlomatis peritifiwum^ atque adeo Syriac£ lin*
gutinfigni cognitione ornatum, noneji quod meùverbù hoc loco corn'
mendem ; S) ut quippe infignU eruditio & opsm,qua nos in hoc opère mi*
rificejuvk^ ipfaperfefatts prœdicitnt,à Studiofis omnibus hulc viro plu*
rimum deberi. De Nicolao vcro haec ibidem addit : Nie. Labri-
cium, Guidonis Fratrem, in AntiquU ac potijfimutn in Hebm ica linguœ-j
noninfcliciter vcr(dtum , qui [un diligent'tA & continués laboribus in-»
hoc opère tranferibendo > interpretnnde & corrigendo inter catteros no*
F bis
4i G A L L I A
tU et Uni adj tintent o fuit , huicCamlogd mérité inferendum duximtts.
Claruerunt An, ij7i*
AliaTeftimonia de Fabriciis Fratribus*
JOh. Buxtorfïus, Joh. Uytenbogardo, BafiK 15-.Mart.t610.
In Lexico Chald. Syr.Thalmudico •• Rabbinkonon tnwfcribo allorum
errores^quodfecit Guido Fabricius (quantus tamen vir ! ) fcd novoftudio
& labore exquiftto , ex ipfismet Aut&ribus HebrxU fignificaU colligo, ac
triorumcrratTz corrigû, exemple omnia iUuftrando.
S. Boch3rtusinGeographia S.p. i$i.guodvir,qui>n
bis lueris p.:ucos htbuit œquales, Boderianm in Lexico Chaldaico^ admi-
rât ione m explieat vocem p.TSC non fine admiratione legi. In loco^quem
citât ex Libro Vaikrk Rabba^nibiltale babetur, nec ibi explicatur pTK)
Jedurm tv/SlïP! ex Dan. •?, Af,
La Croixdu Maine dans fa Bibliothèque.^ le Bure,
Sieur de la Boderie^ natif de Falaife en Normandie, homme des plus do-
51 es es langues que nom ayons veudenojlre temps > Précepteur de Mon ~
fieur Frère du Roy & (on Interprète h langues étrangères. In fequen-
tibus afferunturejusScripta Gallica.
Le mefme au mefme Livre $ Nicolas le Fevre , frert^
puifnê de Guy le Fevre, tous deux hommes très dofîes es langues,
Thuanus ad A. 1 y ?8» Arias Montante egregiam admodum
navavit operam in RiUiorum Complut enfmm editione^cum Fabriciis Bo-
derianis Fratribus ValezianU AntverpU.
Andr. Thevet Liv. 1?. c.z$. de fa Cofmographio ;
Qu eflce que je diray de Guy le Fevre tnnt bienaujfi versé aux langue s ,
finon qu'il a tafcb'e <sT imiter la facilité des plus doHes Rabbins qui furent
onques des fiechspaffez : Il nous l ' a certes bien monflré traduisant /e_»
N. T. de langue Syrienne en Char aller es Hebrieux^ depuis mis en Latin
& imprime dans la Bible d' Anvers*
De eodem Fr. à Pulchro Nernore in Cofmographia
To.i.p. 117, quamfiplacetconfule, nam Liber non eft ad
manum*
ANTO-
ORIENTALIS. 45
ANTONIUS RODOLPHUS CEVAL:
LERIUS5 Jldoïtcampienjîs*
Hic Moncampio vico juxta Viram in Ulteriore Neufiria fta-
tuseft, familianobili, quippeexqua Cevallerii Agnelli ex Thuanî
Fratres prodiere , qui ingenium in Poé'tica exercuerunt. Is Hiftoriis ia
cùm àpuero linguae Heb. operam dedifietLutetiae Parifiorum 8vo,nam
fub Fr. Vatablo, in Anglia Oxonii fub Paulo Fagio, inde inter ^S. alu*
domefticos Elifabethse , qu<e poftea Regina fuit , afcitus > eu- eiun *
pidam difeendi Virginem Linguam Gallicam docuit» Dein
poftEdvvardifextiabituni, inGermaniam profec"ius,uxoris
Immanuelis Tremellii filiam ex priore marito in uxorenu
duxit, ita ut vulgo Tremellii gêner crederetur, cumeoque
Linguae S. peritiftimo majores femper in eadem progreflus fe-
cit : Dein Argentinam Anno 1 55-9. evocatus eft. Aureliae Al-
loborgum diu polt magna cum laude nec minore in cmnes
fructu docuit > ut ex Thefauri Sanclis Pagnini multa acceflione
locupîetati editione, ab eo tune temporis procurata,patet.
Quadriennio dein exaclo , patriae vifendae defiderium ut aliqua
ex parte expleret , Cadomum venit , in eaque urbe pacacè
manfit, quoufquebellocivilirecrudefcentein Angîiampro-
fugerecoaclus,à memori Regina perhumaniterexceptusefr.
Facîa demum apud nos pacc>Cadomum revertitjunde tandem
^nno 1 J72. pofttumuftum Parifienfem rurfus migrare coa-
clus , cùm'fibiin Angliam neceflariô renavigandum videret ,
homojampridemvaletudinarius , adGrenezaram Anglicanx
ditionisïnlulamnaufeabundus divertit; in eaque morbo fata-
lioppreffus, exeunteSeptembriAnno aetatis 6y. decefïlt , re-
littofilio(nomineEmmanuele)qui Cantuarias vixit. Prarter
Grammaticam linguae Hebra?ae exactiiïirnam , & Thefaurum_»
quem dixi , Novam Bibliorum Editionem quadrilinguem ag-
greflus fuerat, magna diligentia adornatam , cujusprimam
partem,qua Pentateuchus & Jofuse liber continentur , manu
ip.'ïuseleganterdefcriptam mihividerecontigit. Hisaddo
verfus Hebrœos in Joh. Calvini mortem , inter PoëmataBe-
zac,& DrufïiElogiumhujus vitaeinfertum,
F 1 * Vario-
44- G A L L I A
VariorumTeftimoniadeCevallerio&ejus
Sçriptis*
IMmanucl Tremellius (de quo alibi) Friderico Com. Pal. in_»
Hofeamijrôl. Rucerotf F agio ut speris adjutor Cantabrigiam
tnijfus fumunà cumgenero mcoAnt, Cevéllerio , tu) us lie et eruditio
ad tantorum virorum cxceUentiamnon accéder et (nonenimhoce)usfe*
rebatœtas) t amen ad promovenda Heb. Studia , ideft folid<eTbeolo»
gU nervos , ejus ardor 1$ incredibilis diligentia plurimum contulit at
frofuit.
Th Beza Praef.ad Leftoremin N. T. Anni 155-9.
Hebraifmos plurimos obfervavi , par tim doftijfimorum hominum com*
mentariis , partim quorundam amicorum (f collegarum meorum at
prœfertim Ant. CevaUerii {bominis non vulgari doUr'maJS^flngulari
quodam)udiciopr*ditï) diligentia , opéra, , ac éruditions fummoperè
ad) ut us,
Joh, Drufîus (de quo alibi) in Libello devoceElo-
him p. j f. In voce Elohim ponitur in Jhefauro Pagnini /itéra C qu£
Cev aller ium fignificat. IseratAnt, Rod, Cevallerius natione G ' allas ,
que m honoris cauja nomino.
Idem Tetragrammato fuo inferuit Ant. Rod. Ceval-
leriiEpiftolamadEpifcopumElienfem,cumE!ogio.
idem Praefat. ad Leclorem in Ofeam : Hune Prophetam
Pr&ceptor meus f, m. Ant» Rod, Cevallerius dicebat omnium difficilli»
mum effe.
Idem in Quaîft. Hebraicis p. $-<5. C/arifimus vir A. Ce-
vallerius, quo deelore ufus fum in Angliatf dofttffimo ($ mei amant is-
fimo &c,
Id e m pag. 1 4 f . Excellent is doftrina vir Ant, Cevallerius ,
quem honoris caufa nomino , (Se.
Bonaventura ConuliusBertramus D.Chriftophoro,
Comiti Pal. in Comparationem Gratn Heb. & Aramicse 1574.
C<eterumplurimi de bis rébus memoria noftra feripferunt 5 ($ qu'idem.»
intercctteros Antonius Cevallerius ? pt m>v\r dociijfimui -, cuiinbac do-
eendtprovincia juccejft.
Idem Epift. Praefat.ad Arnoldum FerreriuminThe-
faurumlinguaeS. fuis&aliorum notis illuftratum , de Cevâl-
lerio fa:pe cura laude>
Eun*
ORIENTALIS. 4y
Eundem îaudat Pet. Cevalerius Praef. in ejusdem Ru-
dimenta linguar Heb. à fe obfervationibus aucta , Ânno i y?o.
Simeo Muifius in Caftigationibus Animadverfionum
Morini 1 6 $ ?. p. 1 6 5 . £luis Grammaticorum non docuit Kibbuts h'
co Schurec non rare ufurpari ? ita docuit dociijjimus & accurat\(fi~
mus Ant. Rod. CevaUerius , Rudiment, Heb. Lingue Traft. 2. c. iz»
Ita poji eum BX.Bertramus , fer quant diligent item Grammati-
i/tj.
Joh.Seldenus (de quo alibi) Lib. i.deSynedriisHe-
brœorump. did.Verfionem Cevallerii, puto Antonii , tantHierofb-
lym'itanœ qukm Jonathanis Par rphrafis , mecumnuperrimècommunU
cavit vir eruditif. optimufque Mer nus Cafaubomis ex fupellefîile fc, Pa-
tris lib) raria , in qua delituerat,
MATTH&US BEROALDUS,
Parifinm.
MAtthaeus Beroaldus vir Theologïcarum , Hiftoricarumj*
& Mathematicarum rerum gnarus,Linguam Hebraeam
Aureliaeprofitebaturcirca Annum if6f. DeinGenevampro-
fedus , PhiloH phiam ibidem docuit. Claruit A. if 75. Ni-
hilabeoeditum vidi , prauer Chronicon , dequoVofÏÏusin
Gperede Scientiis Mathematicisp. 2$z.&feq 5 Filiumreli-
quitnomineFrancifcum, DominumdeVerville> cujusScri-
pta extant»
Teftimonia de Beroaldo.
JOh, Mercerus Ledîori in Traftatulum R. Judaede Accenti-
b us , Pa ri Ç 1 $7ô\ ExFr. Vatabli Bibliotbeca bac & ait a nobifcum
à Mattb.Bcroaldo>magn£fpeijuvene)COmmunicata , tibi impertirifta-
tuimus.
IdemLing.S. Studiofis in LibrumR. JudaedeAccen-
tibus 15- é<), Débet îs bac omnia Matthto Beroaldo } bu jus Llnguœapuâ
Aure liant dotlijftmo Prof effort.
Lambertus Danaeus ? p. 8 1 1 . Operum Genevas 1 j 8 u
F y lUa
4S G A L L I A
Ilîa Paradiji Regio , Mefopotamiam'^ felicemArabtamtf ' SyrU partent
orient akm adDamafcum completlitur , ut nos docuit Beroaldus, vir iru»
Hebrtis doiïiflimus.
Th. Beza in A et» 1 3 . 10. Hoc loco aïiam fupputandi ratio*
nem inïït vir Beau memorU , (S meus fuperioribus annis in bac Scclejùt
a Hinc patet collega a Beroaldus.
Bcroaidum Jofephus Scaliger in Opufculis à Cafaubono editis,
Ecclefi^Ge-pt i 41 , Beroaîdum^optimum (5 ' eruditijjimum pirum, non puduit Anna
MTVftS vigefimo nono atatis Herodoti initiant Cyrirepetere,
rem. ^e co Jem » Lingua: s* Aurelise Profeiïbre, cum lau-
de Aubignaeus in Hiftoria , ad A. 1 y 7 2. & 1 f 7 f .
I.MalIotà Monsieur Berauld Principal du Collège»
ExAutopra-de Montargis , Enbabetis tandem Literas , Mi Beralde , quibus
pho, adSantonumPortumevocamini , fuperefî,utinteUigamus , quomodo
vobis placeat oblata conditio , ^«^ plerifque omnibus videtur opima~>
nequeullomodorecufanda. Kamfiiieftis , tu inquam , MiBeral-
de , & utrique nojlrum conjunclifjimus Beroaldus , quicumbono-t
AurelU venta. , Zte/ (/fc ?»;';# exijlimo) vocatïonem fequi velitis , rfrf-
£0 ££0 operam^ut cum eritis ad iter parati , dentur vefirum utriquo
a Gafo , nim. quinquaginta nummi aurei ex mandata D. Amiralii , a ^«i prêter an -
Collinii, cui nuaflipendia jo. Librarum pollicetur omnem & Principum (5 ' Rupel-
àSacris ^^{en[îum humanitatem. Cujufmodicunque futurus tandem fitrerunt-»
Mal loti us, noj}rarHm eventus , non pote/lis tutius habitare , quÀmubi-, advi-
tandas impiorum injidias , degunt ipfi Scclejiarum Conformatores ,
tttcunque alibi fit vel cœlum ckmentius vel conditio luculentior,
Sednoloegoquicquam ampliut inullam partem. Pale , Suavijfimt^
Beralde , *• «w Conjuge Chariffima , # »c/ amare perge. GijieUio-
neraptlffimè Àr. A!W/. A/<*/kf 1J71.DD.& Fratres exoptatijfimos^Cbamie-
rium (S Docîijfimum Berçaldum^meis verbis falutabis^fi non efi mole-
fium,
Scaliger in Epift. 1627. p. 25*9. PugionisfidàbocunU
cum Exemplar , prêter aliud^quodpenes Mattbxum Beroaldumfuit^To-
lofx extare (cio.
De eodem vide Querculi Epiftolam à nobis fupra al-
latam. Dananirn pag.poo.Operum. Bertramum in Epift.
Gallicis ad Scaligerum. Choifny ibidem , & alios.
JOHAN-
O R 1 E N T A L I S. 47
JOHANNES MERCERUS,
Uticenfîs.
Sllblato è vivis Fr. Vatablo, Hebraicarum Litérarum apud ^j^?"
Gallosinftauratore, unus inejuslocum fuffici promeruitnauo ai1*'
Joh.Mercerus , cui primas in eo génère doâi omnes magna
cum ingenii admiratione deferebant, &eôquidem majore^,
quod ferius ad haec ftudia fe applicuit. Cùm enim,ut erat ho-
nefta ortus familia , in eam fpem à fuis educaretur, ut fibi ad
Reip.gubernacula&dignitates viampararet, JuriCiviliope*
ramadolefcens AvenioneTholofœque primùm impenderat,
ejusque otii non levé documentum ediderat Hermenopulo è
Graeca lingua fidelifiimè transîato. Sed longé graviora funt
& homineChriftiano digniora,quac mox inJobum& in omnes
Prophetas magna diligentiapariquejudicio commentant eft;
plura etiam prêEftiturus, nifiVenetiisrediens, quofe,tumul-
tuanteiterurn Gallia, inFerreriiLegati Regii comitatucon-
tulerat,apudNitiobrigespatriamfuamjlethali morbo depre-
henfus,ante annos occidififet. Corpore fuit gracili & à ftudio-
rum laboribus macilento, fed voce robufta & virili, quac Au-
ditorium probe impleret : Temperantia autem, pudore,mo-
deftia &caeterisanimi bonis , fupra variât doctrinae IauderrL*
nullifecundus. Cui&hocafnperum indulgentiaconcefiiurL>
eftjutfibi quodammodofuperftes, non omninô cum morte-»
interiret. UxoremenimduxeratJaniMorelliAllerii, Ebro-
dunaei,nobilisviri,&AntoniacDeU)inae filiam, CamiMae Mo-
relias virginisdodiCfimeefororemjquo ex connubio JofiamFi-
lium,ClaudiiSalmafiimeritiflimum focerum, aliquanto poft
fufcepit. AîialedudigniflimarecenfetBezainlconibus, &
Epiftola Praefatoria in doctiflîmi Merceri in Jobum Commen-
tarios j cui adde Praeftantiflimum Thuanum ad Annum 1^75.
qui Mercero ultimus fuit.
Johannis Merceri Scripta.
Evangelium Matthaei * exHeb. Latine verfwm? Parif. * De hoc£v-
K'jJ* II. *ng«Iioi»
Tabu*
48 GALLI A
Hlftoria Li-Tabulae in Chaldaeam Grammaticam.Parif. i y 50. £
brorum, ChaldaeaTranslatio Abdiae & Jona:, ibid. 15^04»
quamfub Targum Jonathanis in Aggaeum, ibid. iyf 1. 4.
manibust».Traflatulus de Accentjbus J0bi,Prov.& PfaImorum,Autore
R.Judafilio BilhamHifpano, ib.i 570". 4.
Duodecim Minores Prophète Chaldaicè cum verfione & no-
tis, Anno 1557. 4»
Joël cum R D. Kimchi Commentariis &Indice Locorum , qui
exThalmudecitantur, Par. 1 $77.4.
ytf£ ^,^9 Libellus Ruth, cum Scholiis Maforae ad marginem &fuccincla
p.w.com.in ineundemexpofitione,cujusAutorinMs.exemplariprae-
yœ»mtN6n ferturR.D. Kimchi ibid. 1563.4.
defP^°'^n_LiberdeaccentibusScriptu a?Auth.R. Juda,ibid. 1 j <5 f .4.
^JÎ^'^g'AlphabetumHebraicum, ibid. 15^.4.
ri^quinpocb^^nnoiD Erudiriointelledus(exProverb. 1. 3J Provcr-
ftt metrorû biorum Libellus, Auth. R.Haj Gaon j cum verfione Lat.
Heb.ratioin- ibid. l$6l. g.
P^^J^itfS myp Scutella argentea, Libellus fententiarum , Auth.
perotiumlL ^ Jofeph. Hyffopxo cum Verf, Lat.ibid. 1^9.8.
cucrit, per-AbenEfrainDecalogum.Lut. 1*68.4.
vcfligarc Comment» in Genef. à Th Beza editus.Gen. 1 y) 8- Fol.
conabor, jn jobum, Proverb. Ecclef, & Cant. Cant. ab eodem , ibid.
if 75» fol.
Iny. Minores ProphetasâPet.Cevaîlerioeditus, fol.
. OrusApolloNiliacusdeS.Notiscumobfervat. Par. 1571. 8«
Pr ^^^Grammatica Chaldaica cum Abbreviat.Parif. 1 $ 60. 4. 4
poilicctur Notas inThefaurum Ling. S.Pagnini , Lugd. 1577. f°l*
Lexicon Epiftola ad Joh. Calvinum inter hujus Epiftolas.
Rabbiuico-
Thalmudi- . . ,
cum.utp. Vanorum Teibmonia deMercero ex
mjâf' ejusScriptis.
THeod. Beza Epifr. Praefat. in Ecclefiaft. 1^98. Ecckftaftes
Solomonis à nonnullis bene doffùjam eft expUnatris y fett impri-
mis eruditijjïmï Joh, MerceripU m, Commentnriis diligemijfime illufird*
ttuifuit enim Ole in Acad. ParifignCtRfgius po/l lamblum diligcntiffimtu
fimul
ORIENTALIS. 49
fimultf eruditijftmus permultis annis ProfeJforjiUocertt, cui fucceflif^
doftrina non inferior , juàicio etiam fortafje in difcernendis Rabbino-
rum aberrationibus fuperior.
Idem in v.7. c. 3. Matth. de Pharifkis > Unâeftcvoca-
tifint > fcribit vir fingularis & dollrin<e & judiciijoh. Mercerusp, nt.
in Animadverfionibus adSantlis Lexicon. Eundem Jaudat in V. I 0„
c. 6. & 1 7. c. 7. ejufdem Euangelii.
Joh. Tilius Carolo Lotharingo in Euang. Heb.
Matthaei ? Par. 15" y 5". Utverbum de verborelîgiofijftmè converte-
returboc Euangelium curavi , adhancquerem facram , Joh. Mer"
ceri doctrinal cognitioneprœftantisjud/cioqueacri prœditi , & de li~
teris Hebraicis , fi qui s atatis nofîr* eft^optimè meriti , opéra [uni-»
u[us.
Thomas Nelus (de quo alibi) Epift. Praef. adRegi-
naldumPolum , in Notas ad Aggxum &c. Par. \$S7- lnter
amicos primo apud me loco ejfe débet ^ 7ro7iS.ûùv cdiû^i^ cl^ùv D.
Job. Mère er us , S. tingua in Academia Lutetiana Profejfor Regius,
que m honoris eau fa , & ea qua praceptorem decet objervantia-»
colo.
Gilb. Genebrardus in Ifagoge Rabbinica edit. Parif.
1 5 87. p. 1 3 . In vocabulo TPS\Q Vau tantum exprejjum efl adoften-
dendam letlionem , ac proptereafte notandumeli 5YQD à Rad. TCO
utifuolocointer doeendum annotavit Joh, Mercerus,Regius HngUteS.
Profeffbr , vir certe enjus diligent tant & meritum in linguam illam fu-
tur a tempora uufquam non loquentur,
Louis Servin dansfes Playdoycrs 1619. p. 341. cite
Maiftrejean Mercier, Profefteur du Roy en la langue S. Le- ^
quel, ditil, nous avons fouvent nommé le plus ff avant Chrefiien <k-*convcrfion
nojlre temps , par le tefmoignage de feu Mr. le Pref. du Ferrier, a de ce grand
Dionyfius Lambinus in Lib. 1. Satyrarum Hora-Perr°nnase
tii , Sat. 1, EgoAmbubaias non muîieres j fedctvhyjiùç , idc/lTi-v'**' w
bicines quofdam Barbaros , à Barbara voce Ambub , qU£Tibiatnfigni.jowc de^es
fie aty appeliatos efje dieo, idque à Petro * Mercerioy Collega meo , vir» lin- Mémoires, à
gu* Heb, fcientijftmo^audbi. 'a Lettre F.
S. Bochartus in Geographia S. p.oz. Ex Getheredefcen-^ j, '" j1"'
diffe fcribit Mener us Acarnanes,Caresfi BaRrianos^vicinos interfcpo- kanne.
G ptàos.
So G A L L ï A
fulos. ^uodviro aïioqui impenfè doBo excidijfe mirum efî. Cums
nemoftt,qui nefciat,quantis locorum intervalles , kfe invicem dijftti
fint Acarnanes in Gracia prope Epirum , CaresinAfia minore , è
Regione RbodilnfuU , Ù Battriani in intima Afia ultra mart^
Çafpium.
Frjuniusin TremelliiSpecuIario contra Genebrar-
dum } Celeberrimum virum D, Job. Mercerum pu memorU apud
ûmnes bonos , praceptorem quondam tuum [ft tibi difcipulo effe pla*
cuijjet) tuum ergo praceptorem , ilium nonne meminifti Gramma*
tico opère Chaldaicum Targum ad normam Cbaldœôrum Danielis
& Efdrœ (criptorum recudere ? Et illius tamen antiquitatem , Ge-
nebrarde , tu ipfe prœdicas in tuo Cbronico : frtftitam a Mer ce-
to operam relinquis loco fuo. Jguid non rtprehcndis faclum^ ?
Jguid? nifi quia tant um virum tadebat honoris caufa (debuerasenim
vejligia cjtts laudare & fequi )ut prœceptorem nominarey & pudebat car*
père ?
EftiennePafquier dans Ton Catechifme des Jefuites,
p. zg. Mercerus efioit fi esloigné de brigues , qu'Une cognoiffoit que/es
Livres Hebrieux , avec lefquels il communiquait tous Us jours fans en*
treceffe ) Grand tf fvperlatif en cette langue , voire au jugement des
plus doftes ayant le deflus de tous les Juifs ; En tout le demeurant des
affaires du monde un vray Chifre,
Joh Drufius JoliaeMerceroinEpift. p, i^AmoteMer-
tere amabilem multis decaufis , Çedimprimis quiaPatrcm habuifttde
lingua Heb. optime meritum , ÛT quia paternis vejligils injïflens , di-
gnum tepr*ftiis,qui ab omnibus amerts.
Ittem in Obfervat. 1594. p. 3 dg. Joh. Merceri ju->
âicium femper feci plurimi , qui unus inter eos, qui Studio, Hebraica-*
traïïarum & L'itéras S. expluarunt , tantum eminet , quantum lenta
folent inter vibuma cuprcffï, Eundem citât cum laude p, 1 J.Quarft*
Heb. 1599*
Claudius Minos,p.4Q. & feq. Comment, in Emble-
mata Alciati Parif. 1 fgj* Tabula bujus de Afmo fimulachrum ar-
genteum bajulante , rationem uno àifîicbo complexus efî Job. Merce-
r us, Heb. Un g. Dotlor Regius, quod meminiabeodtm non femel in/ugge-
Jïu obiter dillum.
guid
O R I E N T A L I S. j-i
guid fibi )>ult Afimu ter go myflerid portant ?
IndoBos videos fœpe prœejje facris.
Joli, Gui. Stuckius in limine Antiquitatum Conviva-
îium I S 8 2- Aliud quo% vocabulum conviviumfignificans reperitur
Amos. 6.7. nH£> de quo Menertup,mt Pr&ceptor meus obfervandut
dijfcrit in fuis commentants \
Pecrus Martinius Epift. Praef. ad Othonem Coli-
gnium Gard. & Amiralii fratrem , in Gramm. Hebr. Par,"
l ^ 67. Hanc Grammaticam collegi partim ex Kimcbio (f Ella Levi-
/2, partim ex Job, Merceri Regii Prof e [forts eruditi/fîmis Pralefthni-
bus, prhatisque fermonibtts , eut debeobocquicquid in me eji Heb.câ*
gnitiouis & ' dotlrina,
Fr. Junius in Orat. habita infunereLucaeTreîcatii
LeidenfisTheologi,A. i£o2» LutetUStudiisoperamdans, Bo-
nis innotuit) in eis autem facile primas tenuerunt magna duo luminas,
quajam eotemporepnelucebantmultis Religioni* facemy Job. Mené'
ru s y vir totius humanioris literatur* inteïïigentiffimus, Régi tu Hebjing^
Profejfor, eruàitione 5 [olertia, diligetitiaque pr<eflanùffmus y & Pt*
trus Ramus.
Joh. Porthaife dans fa Parafceve à l'examen de TEu-
chariftie à Poictiers 1 ôoz.La Diftintlion de Latrie (S de Dulie e(i ex-
preffement recognue au grand DiÏÏionaire de Santles Pagninus en la di*
ftion Schacbabp. 2928, Comme portent les Annotations evulgu&et
par vous faits le nom de Jeb. Mer cents Profeffeur Royal des langues k
Paris ^ tf de B.Corn. Bertrande Tbouars, &d' Ant, Chevalier Prof. des
langues kGeneve^desquels deux premiers je loue î érudition^ la modeftie^
comme les ayant bien cogneus & 'pratiquez: tellement que quand /e_j
trouve quelque chofe moins dotle ou trop piquant es œuvres quavez evul-
guez en leur nom , je ne leur attribue point affeuremem , mais plufiojl a
quelque s moufcbes infectes , qui ont bonny la rare condition de Fr. Vam-
b!e, de I. le Mercier (S de Corn,, Bertran t qui eujfent bienfait un plus
grand fruités1 ils rfeuffent point efté transportez de vos opinions \ le ton»
jetlure Valable avoir eflk, altertpar le h. (e fard & par Rob. Eflienne-*,
Quand cft des Efcrits de Merceries £5* deBertramus>en ce quiefl mué^fay
grande fufpicion a furEm.Tremellius JuifCbrefiien. hocconick
ThuanuS ad A, 1 5 47 t£xVambli difcipulisfuitjo. Mèneras î0'
G 2 llticenfisy
jz G A L L I A
l Iticenfis , Cbri/lianorum in Hebraicis hnge doftiflimus , qui admaximas
tarijftmi Pr&ceptoris laudes hanc adjecit,quod Hebraicorum Carminum
rationem^qu<e battent» nobti incognito eftrferJpecJam ilie babuerit,quâm
r n^n-,m & fe fcriptti aliquando traditurumreceperat. a
à nobis no- JacobusBongarliusBodnanusin Epiit.ad Joach.Ca-
tato,inMar-merariump»l88- edit.Leydenfis ^Mittoadte opujcula quœdams
gine Syllabi amicorum^in qui bus miraberis hominem jamdeclinantem & canefcen-
Scnptorum um ^UiiiçltHm Ariftdineti amatorivs Patronum, Sed ita vifum amicêjo-
' fit Mer cero,filius ts Merceri iUius,cujus in Hebraicis celebris famak
LipfiusJofiaeMerceroLugd.Bat. Id. Mart. 15-81. Fa*
tn&aliquù radius te illucet hmagm illo Pâtre , cu/us eruditio& virtu/,
(Lira apud omnes.
If. CafaubonusJoh.Porthaefiop. 463. Epift. edit.
Hagienfis. Non minimafane difficultas eft^omnes basMafor* notati-
onesrecîeintelligere 7 qua reexcelluit olimdivinus virJoh.MerceruSj
emniumChriftianorum noftri feculi fine controverfiaHebraicè docliflimus,
Ab eodem laudatur in Strabonem p. 1 iz,& in Exercic, contra
Baronium p. 3 r 6> edit.Genevenfis.
Thomas Erpenius fdequo alibi) inOrar. deling.
Arab. loi 1 » Nonpoffum qu*n hîc appellent magnum illum & in Lite-
rUBbraicis (fCbaldaicû ver[atijfimum)Jo.Mercerumyquicumjamfene-
fîutemattigijjet-) paulè fc^antequamvitnexcederet , folo Arabie arum
Literarum defideriojn Orientem dicitur cogitnfJe.Animadvertebat ritmi-
rum vir (agaciflimus^tenebrœs illas^quibus plurima vûcabuia tf fententi*
in utraque illa lingua circumfufa funt,Arabi<e fplendore difeuti facile pos-
fe. Eadem ferè habet p. 74.
Ant. Clementius in Vita Salmafïi 1 6j6. IsuxoremftU
fumpfît nobilijfimam & generofijfimam Matronam Annam Merceriam-*y
Filiam amplîjjimi ac dofîijfimi viri Joft<e Merceri de Bordes^ GryniaciDo-
miniy magni illius viri Job, Merceri , variis atçfeeruditijfimis ingenii mo~
numentis inclyti , Filii,
De eodem Bertramus Praef. in Comparat.Gramma-
ticae Hebrese & Aramica* , & in Thefaurum Pagnini à fe & aliis
audtum, Danaeusc.26. Tr.de Antichrifto,ac in Harmoniarru
Prov. & Ecclefiaftis, ad calcem Merceri commentariorum in_>
cosdemLibros, Jac.du Breul in Antiq. Par. p.7 j 8«& alii.
CLAU-
O R I E N T A L I S, 53
CLAUDIUS MOLINIUS.
CIrca Annum 15-74.* claruit Claudius Molinius , Verbi
DiviniMinifter , acHebraicildiomatis periciâinfi"gnis,*QiL0»&,a-
cujusEpiftolamzelo& pietate nitentem , àtinearum, quo^° v,uta™
pulverabatur , imperio , vix vindicatam , hiclubens fub»Teftimoniis
jungam. infra nou-
mus,
D. Francifco Beraldo CL Molinius S. per Filium Dei
Jefum Chriftum D4N.
TAmetfi Iongam Epîftolam fuperioribus menfibus ad mefI ufte
fcrip{ïfti,hadienustamennonpotuitibirefpondere. EratLJttrcde
tota illa Epiftola referta fingulari pietate, qua femper nos pro-ciaude du
fecutus es. Sed habebat eadem mortem Tagautii , & uxoris Moulin , de
tuae graviffimum morbum ; Hase fummum dolorem mihi attu- Fcntenay le
lerunr, qui etiam morte tuorum liberorum vehementerau-^55eà ^*
cluseft. Tarn multa eodem anno tibiDeus adverfairnmifït> dame de
quorum omnium me participerai eflefcïto» Uxorem Tagautii Soubifc fut
vobis, qui iftic vi vitis, fcio efle quàm cofnendatifTimam,quum la mort de
Ctmulier prudens&relieiofèChriftiana. DominusSubizanus^0"1"1^*
T . r 1 « .° ., , n. ion Mary,
tuas Literas légère voluit , quibusnon leviter motus elt, tedansle j(e_
enim valde amat , & falutem tibi & uxori optat.Quo verô loco Cuei! de cel-
finthicres noftrae jam accipito. Nos plané faepèconficimur les qui ont
laboribus, nec pofiumus fatisfacere noftro muneri. Magiftra- ffte' ecrites *
tusnonnosquidem perfequitur , fed nec idem fatis juvat,^1^^^
quumalioqui populus facile ample&eretur Euangelium. Epi-mefmefu_
fcopusMalleacenfis nihil tentat,quod Ecclefiae huic impedi-jer, imprimé
mento efTe pofilt , quanquarnhabeat hoc oppidulumfuaed/oj- l'An ijr8.
kvjtîcùç praecipuam federn* Eft alter quidamEpifcopus Luxuo-
nenfis , qui habet Collegium Canonicorum nobis non parum
infsnfum. Nam ubinuperLuxuoniumappulffemj Vicarius
illiusEpifcopi & magnaCanonicorum turba &Sacrificuîorum,
veneruntinmeumeubiculum , unde longa oratione conati
funtmededucere , utfanèin carceremintruderent j quodut
tmius facerent , primum evocarunt foras hofpitem, ac de-
G } duxerunt
54 G A L L I A
duxeruntin aedes Epifcopi , deinde miferunt ad me duos ex
Canonicis, quimequoque colloquendicum Vicario gratia-.
evocarent: Sed cum furdo fabulas canerent , adeft tandem.»
(utcœpidicere)Vicarius , magnocin&usfuorumcomitaui}
quinihil etiamà meimpetrare potuit , quantumvis leniter
dcîiiulcere conaretur, Certè aîlutus homo cubiculum fuum
pollicebatur , verumnuUaejufmodiconditioplacebat, vide*
bam enim hofpitem non redire, & fie mecum argurnentabar,
ut facile concluderem,nonefTe fatis tutum cum V'icanoprofi-
eifei. Pergebam itaque paucos pifciculos nobis in cœna appo-
fitos edere , & tantum non ridere eorum conatus , quos nul-
lum habit.uros locum feiebam. Aderat prae roribus magnus
hominum numerus, aderant & meretrices Canonicorum non
paucae, quaenoslibenter voraflent : Quiverôexipfîscivibus
no'ftrac caufae favebant , iftiufmodi meretrices digitonota-
bant , &ipfis Canonicis oftentabant , hisfere verbis : En
probi homines,qui veftras etiam meretriculas vobifeum ad-
duxiftis , utviatoribus,nulla revos offendentibus , infidias
ftruatis. Hue tandem delapfa eft fpeciofa Vicarii fquem &
titulusAbbatis non parùm inflat)Oratio : Tu,inquit illo*
nullapetita venia concionandiin variis hujus Diœcefis locis
concionatuses , quofdam etiam locosnominatimexprimens.
Adhaecegofic, utfcias, mi Domine, quadere fimeoncio-
natus , quaequereligionis capita traftaverim , te per Deurru
oro , cras ut mihi liceat fine ullo tumultu , publicè vel in foro
velinTempîo deiifdem capitibusdicere 5 Tumautem cala-
mo excipient, fiitavidetur, quae à me proponentur,& fi pro-
pofitumfuerit,quod minus facris Bibliorum Libris confonum
fit , ftatimabipfa concione excutere poteris , per me licet,
Quid? tuminquitVicarius , concionaberis ! Ego verô tam_»
non fum id tibi permiffurus , ut potius ea authoritate,qua prae-
dirusfum , tibi modo praecipiam prohibeamque , ne hicaut
alibi in totanoftraDioecefiullarationeunquam pofthac con-
cioneris. Quodautem haclenus concionatuses , peenaerit
carcer, quemequidemnunctibidenuncio, aejammefeque-
re. Hictamenjulïusnonftatimfequor, fedagogratiasDeo,
quod ejus nomine mihi denuhciaretur carcer , ac polliceor me
poftero
ORIENTALIS.
51
pofterodierefponfurum , fiquidhaberent criminis , cujus
accufarer, verum intereafineret, meome cubiculoprocar-
ccre ea nocle uti, Tum Vicarius , heus hofpes , inquit , (nam
jamredierat) tu hune igiturobfervato , uterasad interroga-
tarefpondeat: hofpes excipiensait>nonfo!eo, ubimihiper-
folutumeft, quoddebetur, meosretinerehofpites. Nihil
praeterea tentant Canonici, nihil Vicarius. Difcedunthujus
farina; omnes , excepto uno , qui cum noftris remanfit. Egi-
musftatimomnesDeo gratias , &citatisquibusdam Biblio*
rumlocisdeincremento veterisEcclefia?, quantum potuimus>
Gnguîorumanimos inflammavimus& oblecravimus,utnete-
perent , fed pergerent eô conftantius, quô Diabolus eos acrius
urgereconabatur. Quùmilluxitdies , admit nobiîis quidam
nonobfcurinominis> àcujus fratrepericulofèaegrotanteevo-
cabar j hic voluitmeftatim fècumabducere, ut fratrem con-
folaremurde vitapericlitantem 5 putavitamen nonpriusdis-
Tedendum, quàm ille nobilis Vicarium adiret, ut fi quid habe-
ret Vicarius , aut caeteri Canonici , proferrent 5 nihil omninô
pranerea tentarunt , nec aliud quicquam aiTecuti funt, quàrru
quod ridiculos fefe praebuerunt* Det illisDeus meliorem.»
mentem* Ab eo ipfo die cœpit Ecckfia ilîic radices agere &
florere, utferëubique horum locorurn. Utiname{Tent, qui
diligenterexcoIerentagrumDomini, &meffem inhorreum
Chrifti coiligerent. Raritas verorum verbi divinipraeconum,
quanta hic fit,omnes omnium vocesteftantur. Quoridienos
adeunt vicinae Ecclefia? , ut fibi de aîiquo Paftore provideamus.
Conjiciuntmeprofedoinflerum, hujufnioilifancla? expoftu-
lationes Tu, mi Domine Beralde, precareDeum,utnoftra
tempeftate f ilius Dei ubique agnofeatur, Siquid verô habes?
quod icribas, is qui noltras Literas tsbi reddir, ftatim cîabit ope-
ram,utadnostutôperieratur. Uxoritux (alutemexmedict-
to , caeteris denique Amieis omnibus, D. Ribbito jmprimis&
ejusuxori,itemviduarTagautiifin^uiarisamici& Prseeptotis
mei. D. à Colungîis, Sarraceno > ab Archa &c. Stribebarru
17. Aug. Fontenaii 1561» Saluu viduam Tagautii uxoris
meae nomme,
Tefti-
56 G A L L I A
Teftimonia de Molinio.
I AncelotduVoefinSieurdelaPopeliniere, dansfonHift»
Nequamihij^ «JeFrance, To. 2. p.26?. Du Moulin chargeoit en fomme_»
nota în'ura- ^ noblejje <f eftre feule caufe des Guerres Civiles , ($" qu on la dtvoît
tur , candi- chajlier (non eux (impies & povres gens) parce qu'ih forçoyent le tiers
de hic Eftat d^excuter leurs pa fions ? tf prendre les armes quand bon leur fem-
agnolco,mi ■ y^^ Ce qui ne (er voit que d^accroiflre leur infolcnce & donner Heu
iuslociindi- , - . . ti /■■? ^. • r -a ri
m me de aux charges injurportables qtf il reçoit d eux , a j ouf tant que Jionlss
bereClariili punijjoit félon leur mérite , la Jufîice auroit lieu en Fraccefê fe main-
mo v'iro D. tien droit tout le Royaume en un per durable fiT très heureux repos. Mais
Ifaaco I Tan- qnlin4on luy voulut faire réitérer ces propos , il dit qtf ores qrfileuftpar-
ciico, 5 b, ^ en gênerai , il rient en doit pourtant parler que d'aucuns qui ne (ont
Studiofo nobles que de vent & par opinion , nerefjcntansricn decettevertuqui a
Amico mto donné fource à la première & plus excellente noble fet II fut pendu &
chariffimo. e(lr angle V An 1574. à Benêt près de Fontenay , en réputation d'un des
plus doctes Minifires de la France , (S qui avoit les trois langues Hébraï-
que 5 Grecque (5 Latine des plus à commandement, Ile/toit fort libre
en paroles , taxait tous hommes {ans efpargner un feul.
Th. de Beze dans Ton Hift. Ecclefiaftique , Z1 An iy6\%
Les Minifires députez quiefioyent k la Cour , leur envoyant exprès Clau"
de du Moulin Mini/Ire de Fontenay le Comte , pour les avertir & prier de
fe garder défaire une telle faute.
D'Aubigné dans Ton Hift. l'An i<jj/\,LeDuc de Mon*
penfier fit pendre le Mini/Ire du Moulin à Benêt »
D.àC^UERCU VIRIDI3
DEeoficPopelineriusinHiftoria , ad Annum 15^4. Chef-
nevert riche , puijné de V Aubouiniere , do fie , éloquent & bien-»
ver je es Lettres Hébraïques , Grequestf Latines , extrait d'ancienne^»
noble Je , £f qui de long temps avoit acquis grande réputation par my les
Proteftans, tant pour fa dollrine , que pour eftre eflimé avoir fait [on— »
devoir , au ficge de la Rochelle i avoit eferit & commencé de publier
uud'tfc9urs centre quelques chefs , demy imprimé par T advis despre»
murs
ORIENTALIS $?
miers , maù non au contentement de plnfieur s , qui ne pouvant foufrir
que ce a Chefs & d autres y fu/fent calomniez, les en avertirent auffy toji\
Somme qui cedifeours efiantfous lapreffe à la Rochelle 1$ preft d^e/lrC-»
Achevé y fut retardé par la plus fa;ne partie, Claruît eodem anno»
Idem ad A. l J78. Chefnevert Miniflreyrkhe (fdofîe, (JfcfrdHaecduo !<v
tilbomme de Poitou , fut tué à Fontenay le Comte» ca *,**,.fuP-
' < peditavit
JOHANNES BOUL^SIUS, SL.
Arrotcnfis in DmceJtÇarnutenfi.
TOh. Boutefius Presbyter, linguam Hebra?am Parifîis docuit
J inCoIlegioMontis-acuti, Anno 1 576. quofucceflujipfo
oftendit, AuguftinumThuanum, lanumGuelleum&Barna-
bamBriflbnium , Senatus Parifienfis tria lumina , hisverbis
COrtîpellans , Veftrum Pauperemperpetuum BouUfe Sacerdotem , fl^Epifi; ?tx-
contra & ftatuta Cotlegii tf Senatus placit a denegantur viiïui & vefîltui fat. in lin&.
(fflu-dits necejjaria , illaminima,qu£ h.ibebat antequam emltterctur^- Compen-
Romam inprocurationem bonorum & Ecctcfa Dei , eripitcy defeh'dît'ôi ^l um*
&diligitet Hujusfcriptafunt.
LinguaeSanftœCompendium.Parif. ifjô.Fo].
Alphabetum Hebraicum,ibid.if 7f.eademforma.
Varia Dictionum HgnificatioadMyfticos Scripturœ fen-
fus» Par. 8- tj/f,
Interpretatio 70. Hebdomadarum Danielis. ibid.
i'Hiftoire du Miracle avenu à LaonP An if66, AParis,
en mefme année.
Teflimonium de Boutefio.
La Croix du Maine dans fa Biblioth. Jean Roulai fé Prc
ftre^ Pofejfeur des Saintes Lettres Hébraïques? & Pauvre du Collège*
deMontaguk Paris , natif de Ia Paroiffe d'Aroulau Perche Goiiet7 au
Diocefe de ChArtres,
ENIMUNDUS BO&EFIDIUS,
Cbabovknjîs.
ENimundumBonendiurn,virumHebraicè do6li(Timum,hoc
Elogio condecorat EruditorumEV««jttwç-îff nulli Tecundus,
H (Thua-
S% G A L L I A
(Thuanum.înteîligo) ad A. if74» Sexto , inquït , £/'</. /*-
bruarii , Genev* 7 cùm tantum $$> annos exegiffet , fato funUus e/i
Jinimundtts BonefidiusyCbabopii ignobilivico in palentino agro natus^bo-
moprobustf fimplex ■> quicumpedem p a tri a nunquam extulijjet , ta»
mm Hcbraicis , Gr*cis& Latinis Literisita egregie inftrutlus eraty
tttinceleberrimisOr4)isAcadcmiis operamStudiis dediffefubprtflantiflU
mis magijtris crederetur : In Juris autem fcientia , quant Valent i*
a Reponc profit ebatur , adeb excelluit , m Jacobus Cniacius 9 quiprineipatum
Axiftoteles. Mitu tenebat , alicubi fcripferit , ftmoriensrogetur^ utolimTbeo^bra-
fius , a non alium baberefe , ^ww difcipulis fuis poffet ofiendere. Pofi
tumultum Parificnfem , à Fr. Hotomano invitatus , Genevam con*
ce fier at 7 ubi Jus Orientale , eu/ us jant fpecimen aliquod edideraty
majore opère iduftrare aggrejfus , morte poft biewium fupervenien-
te , fpemdefetanto viro auftore concept amfefellit. Cui me n une tan»
quamprœceptori de me [ecundum ipfum Cuiacium & Fr. Roalde/Ium-j ,
quibus fimul eodem tempore operam Valenti* navavi , optimé mé-
rita y hoc monument o 7 parent are tquutn juftumque dttxu Hsec
Thuanus,
Teflimonia de Bonefidio.
BictftCnîs.TAc. Cuiacius Obfervat, Lib. V. cap» zo: AcquUjcê magU
cii locus dej Hefycbio , qui Camum , quodgenus e{t ornamenti equeftris vitifti
que fupra frano , Curcumam interpretatur. ^uem locum mihi indicavit
TiMianus, Enimenduus BonuJ-fidius jCollega mtns erudttiftmus , quiadveram-*
juris cognitionem fummam adjunxit périt iam triurn Linguarttm^ ,
fimul ac pietatem & morum integritatem eximiam. Hune fi mo-
riens roger , quod olim Arifloteles , folum habeo ex bis, qui moS
quidem Jus Civile publiée profitentur -, quem difcipulis mets ofiendertjt
fopn.
De la Refponce au Cavalier Savoyflen p. 43. Ah
r*ng des Jurifeonfultes qui ont eflçà Genève , Enimundus Bonefiàiut
magninommis apud Cuiacium,
De eodem Job. Paulus Zangmaifterus in Jeuberti
PharmacopœamLugd.1579. Pefnotusin Paradoxts Jouberti pt
loo.BoDayenturalrlandusinOpere deEmpbafip.2 j.& feq.iyy,?.
Ludo*
ORIENTALIS, J9.
tudovicus Charondas Epift» Pracfat. in AuthenicascumPan-
deâis i>7j.&alii.
GULIELMUS POSTELLUS,
Banntonius Dolevurifis.
Hlcapud Barentonium Normanniae Vicum obfcuris omis Ex Satn.
parentibus^cum ingenium apprimè capax &ad concipien- martu & au-
das artes idoneum à naturas bonitate accepiflet, melioris difei- »«.
plinae fubfidio deftitutus , ea nitidiorisEloquentixfacultato
caruit,quae una maxime do&orum hominum (criptis dignita-
tematquefpiendoremafferre poteft. Adolefcentiamvixatti-
gerat,quandoipfe adhuc docendus difficile docendi munus
aggreftiiseft, cumquemultos vitaeannos in vicinorum libe-
ns erudiendis , ac perpetuo ftudiorum labore traduxi (Tet tan-
dem èLudimagiftropagano, crearusàBege peregrinarurru
Linguarum Profefïbr, inurbem venit , editis locupletibus
Cornmentariis,quibusduodecim inter fe différences & varias
linguaefuperbadoctrinae oftentatione explicantur- Nequc
multopoftvifendi Orbis cupiditate incenfus reliquit Galli-
am > confeclaque fedecim annorum peregrinatione , Venetiis
demum confedit: Ubi nefciocujus mulierculaepraeftigiis ab-
furdaquaedam&impiade Religione commentuseft,qua: de-
inde Lutetiae frequenti auditorumturbapublicavit; cùm fo
morte obita revocatum ad fuperos & juvenilî aetati reftitu-
turn inepte mentireturj magna quidem ftolidae pîebis admi-
ratione,prœfertimeorum,quiante profe&ionem eum nove-
rant,quod videlicet meminiflent jam vetulum & canefcentem
hincabiifle , quemlongopoftintervallo reducem nigranto
barba & œvi flore confpicuum cernèrent. Sicenim eoseapta-
bat, fimulatoque per pigmenta miraculo fidem fuisnugisat*
cmeauétoritatemconciliare conabatur. Sed urgente Magt-
ftratu,violatacperfuafionisreus , aufugit inGermaniam,& in
FerdinandiCaefarisaulatamdiùfuit, dutn recantatis erroribus
in patriamredeundi&publicèprofitendi facilitas à Principe-»
redditaeft. Atcùmeodemreciderevideretur, exSenatusde-
H i creto
6o G A L L I A
crcto in 0. Mar î'mi Monafterium reiegatus efl, quo in fecefiu
viribusintegris ad alterum & octogefimum fuperioris feculi
pervenitannumjccntenarioque proximusinteriit. Hujusfcri-
pta leguntur apud Gelherum,SirnIerurn, à Cruçe, Verderium
&alros. Incercodicesvero MIT. quos ex Oriente ad vexit, pri-
mas tenuerunt,Avi(enaeOpus de remedica^.1 voll. praeter fi<
nem 3.,Ebenbitarde(implicibus medicamentis, Abulfeda^
Cofmographus, cujus Geographiae Compendium à fe transla-
tum D. Rhamufio Venetiis rcliquit j his adde Grammaticarci*
Samaritanam à Sacerdote Jacob filio Mugiaffim confcriptam i
ut Arabicam , characlere Afiatico,Francifco Raphelengio(de
quoDeojuvantealibi)donodatam> & Damafceni Opéra Sy-
riacè,quxOttoniHenrieoEIecT:oriPalatinocurnalîU M(E op-
pigneravit.
Variorum Teftimonià de Poftello
& ejus Scriptis.
THuanus ad Annum i j 8 1 . Poft Jacobum BtUium Prttn*unu>
eommemorandus venit longe difj>ar •& pieate& ingenio , fedfor-
txffe haud minore fama Gui. PoftellusJSarentonio vico in Neufiria loco
ignobili natus, qui PbîlofopbU & Matbematicarum artium (ludiapri-
mumprofeffus, & inde longinquU peregrinationibus linguarum exter-
narum m maxime Orienmlium cogritttonem adepttts , innumera exotici
g u fi us fcripta pajftm in Imita , Germ.mia & apud no s edidit , & cums
Venetiis effet, VirginU vetuU eu jus dam familiarimte ufus , in errorem
dclirum juxtt ac detejîandum de feminei fextu falutarireparationta
nondum confummam incidît , quem domum rever/us inter legen*
dam public avit & défendit. lerum aceufatus à Tbcohgù tf à Ma-
gi/lratu increpitus, mntum propana omni prœleclionum ufu ad tem-
pus interdid.'.is efl } Scd cùm rurfus pralègendi pruritu mngeretur^
Yetrallationem , libello ad Reginam parent em direfio , A. bu/ ut
jaculi 64. complexus efl, qua non mm errorem fatetur , quant in-
terpremtione per fanaticos fenftu detorta eludit , rurfus que dum Ma-
thematica Rudimcnta, quod iUi psrmijjum erat , Audifribus pu-
bliée interpretaretur^ tandem quœftionem repofuit , ob quam interdi-
re
O R I E N T A L I S. €\
fo pleneïnpoflerum public ar um praleBionumufU) in Mênâftet iunu»
Sammartinianum Lutetiè relegatus efl , ubi centenario proximusjf^
ut ipfe credi volebat, impoUutam a congre ffuvenereo , naturam pro»
feJJ'uif cm robuftœ adeb fanitatis conflantiam tribuebat ? tandem quart*
fûjlBillium iedeceffit.
Francifcus Baconus deVerulamio inTrafl.de longae-
vit.&breVitatevitstinhomineSed. ip. ,? Vir capite motus Pa-
ftellus,& non intègre ornnino pbantafa , m. gnus Peregrinator &
Mathematicusfé htreticapravitate nonnibiladflerfus.
La Croix du Maine dans fa Bibliothèque; Guil. Po-
fiel natif de la Paro'tffe de Barenton au dioeefe d^ Auranches en Nor-
mandie , fur Je s fins & limites du pays & Comté du Mainte. Is
X» appclloit Dolerie, qui efioit le nom d"* une Seigneurie qui aparté-
noit aux Pofiels ou Potels , en laquelle il nasquit environ r an dt*
Salut 14JJ. Ce que je peux prefumer ainfy , encore s que je n ayt^
jamais fieu au vray le jour ^ T an de fa n ai (Jane e. Car des V an 1513*
il efloitfi docte , iS tellement renommé que V on voici les Epig. qui s'en-
fuivent en des Autbetirs Latins, qui eferivoyent de luy pour la rareté de
fonffavoir} ce qui s"* enfuir.
Et jura & leges, noftique Gulelme Poëtas,
Hisqueviros unus, tresfuperare potes.
Et aut repart fe lit cet autre Difticbe, fait en faveur du die
Tofieljlequel efl comme s' enfuit:
Logiftam fi quis, fiquis reperire Poêtarrt,
Phiiofophumvecupit, te petat,omnis homoes.
Les vers fus dit s [e lijent au Livre £ un Poè'te nomméHum-
bertus MontU-Moretanus , intitule Herveis , (S au Livre qu il
compofa de la guerre de Ravenne en Italie V an ijiz. Lesquels f ay
exprefjement alléguez , a fin que /' on facbe combien ledit Poflelavoit
ef âge quand il mourut ; Car il efl à croire qu en V an 15 11. ou ijij. il
avoitpaur le moins zj, ans, efiant (ï dotle comme le deferit ledit Po'ë»
/f, & par tonfequent qutlferoit mort âgé de quatre vint quinte oufei*
ze ans enV an i-)%h Dam la Bibliothèque de Mejfire René de VoycryFi-
eomte de Paulmy, BaiUy de Tour aine 5 fe void la (onfejfwn de foy dudit
H 3 frfitl,
6% GALLIA
Pofiel , eftrhe & figwh. de /a main, J ' ay peu au ffi plus de /#, Trai-
tez divers efcrits de la main de Pofiel par devers le Sr. de la Serre Pro-
vençal. Il fut envoyé es parties d ' Orient par le commandement duRoy
François premier^ avec le Sr, delà Foreft,Ambaffadeur de fa Ma)efié
vers le grand Seigneur , & luy fut délivrée la fomme de 4. mille e feus
pour la t.fotsy duquel voyage il remporta plufieurs beaux Livres à la~*
main.
Flot. Raymond dans fon Anti-Chrift p. 1 2. à Paris
lf99' Je croy que fi noftre Poftel fe fufl trouvé ailleurs qu en cette fa-
fncufe& Catholique ville de Parù^qiï il euftmù en crédit fa mère Jane,
pour s /' oppofer à l ^entreprife de David George \ s ileftpojftble qu' une fi
grande Ame aytefié efprife d'une (i grande fureur.
Antoine du Verdier dans fa Bibliothèque 1 f Sf. Guil-
laume Pofiel fut confiné pour le refte de fa vie au Monaftere de S. Mar-
tin des Champs à Paris, ou en conftderation de fon profond ffavoir(quoy
4 . que confus') luyfut affigneé la portion d1 un Moine pour fa nourriture-» *.
Corrige ex g( a demeuré /^ dedans bien 18. ans , ou il eft mort en l' an ij8^ *
aagé de plus de cent ans. Je l 'y eftois allé voir en Compagnie de Char*
les & Barthélémy Macé, Libraires deParis^ pour luy monftrer quelques
Livres efcrits en main en Langage Arabique , lesquels fay depuis donné.
a cet excellent & très dofîejofeph Scalig er, St ayant difeouru avec luy
fur la Philo fopbie, & fur quelques point! s de Théologie, je cogneus par
(es propos , ou qu'Un* avoit pas le cerveau biencompofé, ou qu" il efloit
méf chant & malin. Outre ce je le cogneus poffedé d'une extrêmes
ambition & arrogance 5 cay luy après plufieursfiens difeours chiméri-
ques ou je nentendois rienfé luy mefme je croy ne les ent en doit pas ^{en-
tre lesquels cet impudent affeura que tout homme qui aurait la cognois-
fance & feience qu'il avoit, ne mourr oit jamais) ilfe mit par après à dire
mille maux dvfeuReverendi/fimc Charles Card. de Lorraine^ par infi-
nitéd* ambages fe voulait dire aucunement Prophète.
Hierofme de Monteux p. 23 1 .de laConfervation de
Santé traduite par Vaîgelas,à Lyon iff^.Me.Guill Pofiel homme
bien verfé aux bonnesLettres m'a a fermé fur fa foy que navigeant en-»
Credatjuda- Grece^Afie & aux Indes Oricntnles , il devint tout chenu à caufe de l'air
us Apella, mar mimais après qu'il fut eft é quelque temps en terre ferme j tout ie~>
» on e$o. poilgrii luy tomba , & en lieu de ce luy luy revint le noir.
Job.
ORÏENTALIS. £$
Joh. Ifaac (de quo alibi ) Judaeo-Chriftianus , in_»
Graîtl. Heb. 1 764. p. io» Arabes Çtquando literam fubfequen-
tcm procèdent i annellendam , & ad eam quafi attrabendam in pro-
nunciatione ejfe fîgnificare volunt , ut author quoque eftmagntuillt^
Poflelluf^nuUi cognitione variarum Linguarum fecundus , affigunt ad
ejitf circulum 0 , Latinorum perfimilem , quem ob id Gtime vacant > id
c(i retraciionem.
Joh, Albertus Widmanftadius (de quo alibi) Epift.Hujus N T?
Pracfat. ad Ferdinandum Imperatorem m N»T. Syriacurru, rarô obvU «
Viennae 1/55. Dum ad mandat a tua confie ienda r neceffaria omnia mihi copi-
Apparantur 7 infperantibw no bu intervenu Gui Poftelius , vir , fupras am ^ecit ®-
ttatis noftra conjuetudinem y fupraetiam multorum çaptum , mirabili'*^'}L?nQ^St
tereruditus, qui parte Afî* meliorc femel iterumque peragrata^ ma- ojxNeomy-
gnastë Syriac&& Arabica lingua^ opes confeBatus , minime vulgare[iatSc clarif-
nobU attulit adjumemum\ kquomulto majusbabituri eramus , ritfi per-^mï viri D.
ver fi quidam bomine s , confie! û de periculo (ibi procreato rumoribus •■JJoh.Flanci
eumy ne biediutius bœreret , deterruijfient, Confirmavit aufemfufp*- Um\a(loris
êionem ei motam inopinatus eventus j nam cum KaL Mai/ Anni Juperio- primi cerii .
rù clam abiijfet , ac pridie Non, Félix NeapolitanusSacerdos Franci- haud dege-
ftano inftituto devotus , corpore , figura yfacie & ftaturafimiUimm , Ju- ner FiH&s,
Hum Brixienfem ejutdem ordinisfocium trucidaffet^aïque Sénat ut nofter
faricidam è fugaretrabendum cenfuijfet jfintfiro cafu accidit , ut Pofiet-
ttu in Venetorumfinibus ob banc fimiiitudinemin cujlodiam trader etur 3
unde altero die , Superis ejrts innocentiez fuffragantibtu , elapfus fuit,
Theod. Beza in v. 22.C. ao. Joh., quidam Agyrta no*
ftrù temporibus aufus eftfefe ipfumjobannem palam profiter^ quem infa*
nufyfednibilominusfceleratusPofiellus/efe animam Adami babere/aefi-
tans yjratyemfuam Lutetia vocitabat ,- & illc quidem Tolofafuit cremœ*
tus y P&ftetlus verd)Cum bac fèriùerem t adbuc LutetUpofi tôt blafpbi'
mias à Sorbonijlis etiam ipfis tolerabatur,
Wilhelmus Lindanus (de quo alibi) in Panoplia^
Evangelka 1564. p. 173. Alins porn refif qui omnes omnium notL-z
modo Hœreticorumfedtf Judœorum atque Turc arum adeo r ne dicams
Atbeorum conciliaturus cum Chrifiiana veritate opiniones , feribit (ex
femperfuilje crédita Sacramenta , licet alicubifeptem. Sic enim efl in
tlbctlo, cui ab omnium mor.ftrorum eonciliatione nomen Panthenofia fi'
ftumeft y cujtis e quidem plurimi s ex eau fis baud fmiltbus autboremopi*
n«r Wilb. PofleUum , qxife infrontifpicioHeliatn fingit Pandocbeum,
M
64 GALLIA
Jof.Scaligerin Opufculis i^io. p.4^1. DePoftclli
His Opufcu- Gramwatica Arabica penè exciderat moncre^eam ex vulgarlbusArabum
lis ufus fum Magiftrorum prceceptionibus colleclam effe , ut non ni fi interprète P/Ve_»
benc îuo funftUifit . quare eum bonam opérant navajfe deque Arabifnto eono»
Viri D Jaco- mine optimè meruiffe dubitandum non eft. Sed de eo hoc certoprtdha*
bi Guakcrii.r? poffum , eum Arabica lingua non adtà quantum videri volebatpcri'
in Ecclefia tumfuijfe : Namprœter qu<edam^qu<e parùm cavijje vidcttir in Hijioria,
D.Petriapud Qr'ientai^ ex familiari ejus colloquio id plane deprebendere potui '. Eodcm
f "f tCft' is e ntm cub'ut*to uftfumus , (f meo letlo Mi eeffi , quum fperarem me ex ejus
vi°ilantifïu tongreffu quotidiano aliquem fruèlum percepturum: Sednondum hebdo»
mi , & variis mada intégra mecum habit avérât , eum in carcerem conjetlus fuit , ho-
Scriptis edi- nio,quem infania ab omnis malitUfufpicione vindicarepoterat. Et qui
tis clan. aliter de eojudicant, longe decipiuntur. Imperitiam Arabitmi pûtes
animadvertere ex interpretattone prirni capitti Alcorani , quam Matrem
votant Mujfulmanni , quam omnem prêter tria aut quatuor verba infe*
René delà ^terreddidit. Idem Iaudaturà Scaligero in Opère deEmeri-
Fon tafche datione temporum p. 66 \ . Edit. Genevenîis.
de répondre Pafquier dans Ton Plaidoyé contre les Jefuites , à la
à cela, dansp, 3 37. de fes Recherches j llya environdix Oudouzeans, que C
la Detenle UfJ ^ Kaj ^us ancîens fuppofis , [achemina en cette ville , homme qui vous
P 199. " Paffe ^e tant en ftavotr y comme vous les [impies manœuvres j c ' efloit
Me. Guill, Poftel'j Nous le vifmes prefeher lire (if eferire j Ilavoit untj
grande fouflane jufques k la mi jambe , la robbe longue agrafée , »«_j
Bonnet à P Epi fcopale ^ accompagna d^unvifage blefme ÛT fec y quint-»
découvroit qu'une grandifftme aufterité , £5" nous célébrait une mejftjt
Pafquier ra- avec plu fleurs cérémonies efiroites , non communes a l'Eglize. Cepen-
portela dant que nous aporta iP. Une Mère Jeanne , une impie tk. y unehere(ie_»
mefme cho.^Ja; detefiable dont on ait jamais ouy parler defpuis Padvenement des
fedansfon / y c "
Catech. & N.ù.l.L,
Henry reti-
enne dans fon Apologie pour Hérodote , aux quels on peut ajouter Popeliniere dansT
Hift. dcsHiftoircs p. 443. & fuiv. & de Beze dans l'on Hift. EccleuaftiqucTo 1. p.S7.
Joh. deLaunoy/TheologusParifienfis dodtifïïmus,
Libro de Varia Ariftotelis Fortuna in Acad. Parifienfi p 60.
edit. HagienllS j Fuerunt qui Poâelli errores per certa capita digejje*,
runttfcdqua tanguntArifïotclem in illorum numéro minime collocarunt.
Jet. Gualterius hoc egregie prœftitit in tabulis ChronographicU, quibtst
Etcitfix Catholic* fiatum defcripfit : fed non fdtti capie, cur vir Tbeo«
logus
ORIENTAXIS £$
logus Htrcticis accenfuerit Gui. Poftellum-, quem cutri ex BelUrmino &
Appendice ad Genebrardi Cbronograpbiam , thm ex aliis certo nove-
rat y Catbolicte communionis participer obiijje. Non omnU enim qui er~
rores doc et , dicendus eft Htreticusy fedqui pertinaciter^vinccndi flu*
dioy & feorfim âb Ecclefia docett Si quis autem Pojlcllum ita corn'
tn:ndareveUet.,ut commendari nonpoffetmagis , Çujjiceret e a notarié)
quibus infiitutum de ilîo fermonemGualterius concludit } Ubi(Lute-
tU)($ipfeA. f)7S, docentem audiviy tanto audit orunt , quafi ad
redivivum & inufitat* <etatis Dotlorem accurrentium numéro y t arna-
que ingeniiydoiïrinx multiplias ac memorie demonftratione , ut vix cre-
dipojftty dixeritque alïquanào vir acris judicii Maldonatus illum ado-
cutus ) mirari [e talent in ntundo virum exiflere^ cujus ut i que quoi ver-
bay totejjcnf apopbtegmata.
Angélus delPasPerpinianenfîs Monachus, inSym-
boîum pag. 6zz. Romae 1614. Inter H<ereticos PofieUani funt a.
Wilb.PofleUe^BarentQnio. Hic linguarumpr ope omnium ad miracu-
lum ustfo fecundum Lindanum périt us , nxviis Tbalmudifiarum eft
ufus , Clavem abfconditorumàfœculofcripfity ubitfuœ ncc Apofloli^nec
Ecclefia totapotuity (e docîurum profit et ur j gloriatur Ange lum Raziel
varia fibi myfleriarevelaffei undefcripfit multa dicîante forte Diabo-
lo f qui fe in Ange lum Lucis illi transformarat.
PaulusMeruIa(dequoalibi)p. 244. Animadverf.in
Ennium 1 f ç> f. Gulielmus PofisUus^miraculum iïïud fuo <evo natur£,
Praceptor olim meus 5 £f c .
Gabriel Naudaeus in Bibliographie Poîitica 5 Taies
ejfepoffunt 4. Vbri de Or bis terra Concordia Gui. PoJleUiBarentonii. In
quibus ferme folis nibilineptum aut quodridiculum non effet immifcuit,
feduniverfaw religionum omnium informationem inftituit j noftramçje
pr<efertim rationibus tampropriiS) quamex aliarum confutatione de-
fumptis y valde quidem acute fubtiliterque confirmât & flabilit¥ Idem
autor in j. Libris de Rep, Turcarum , quos nondum pariter luxât a~>
mente compofu't-y Relig. Mahomet icœ fummamy nibil quidquamvei
minutijfimarum ejus ceremoniàrum prœtermittenstfomplexus eft.
DexodemTheod.Biblianderin Lib.de rationo
I commuai
66 G ALLIA
commani omnium linguarumjClaude Paradin dans Tes Devi*
fcs augmentées par Fr. d' Amboife 1 62 z. p.77. Thevet dans fa
Cofmograph.T. 2. p.64$. Joh. Rod. Lavaterus inTrad.de De-
fcenfuChriftiadlnteros i(5io.p. i8<>.Erpenius in Orar. do
ling. Arabica,Naudaeus in Syntagmate de StudioLiberali ,Vos-
fiusïnOperedeScientiisMathematicispag. 40. &2y7- Guh
CamdenusinBritanniap.7fj\edit. in 4. Du Breul in Antiqu.
Parîf.Theophiius Raynaudus Jefuita>in Libro de Sobria Sexus
Feminei frequsntatione, &aliicomplures.
CLAUD1US VADANUS.
DE eo fie Fr. à Cruce in Bibliotheca 5 Claude du <?«è, dit Fada*
nus^Preflre^ natif de la Paroi ffe d' 'Juluers le Hamon près Sable à
drx lieues du Mansjoomme dotle es langues Hebraique3Qreque & Latine,
In feq. Scripta notantur» Ciaruit A. 1 /84«
JANUS MAUMONTIUS;
Lemovix.
N On eft hîc filentio prartereundus Janus Maumontiuî,
(de quo ne y* quidem ( quod mirorj Thuanus &
Sammarthanus) virlinguarum Grsecae , Hebraicae, Turci-
caeque> ut in Scriptisdefeteftatur, haud ignarus 5 Danefii
acTufani difcipulus, & Julio Cacfari Scaligero Phiîofopho
maximojHugoni Salelio Poëtae fuo tempore infigni , atiis-
quecharisfimus. Hujus Opéra legunturapudVerderium,&
Fr. à Cruce, quHeeohaectradit } Jehan de Maumont natif du
dit lieu au pays de Lymofin> qui eft une très ancienne Baronnie dut
laquelle le dit Sr, de M/iumont eft iffu, homme très docte es langues^
& principalement en Grec , grand Théologien & Orateur très fjcondy
florit k Paristau Collège de S Miche /3 dit de Senacb {du quel il eft Printi»
fal) cette Année I J 84,
Ttftimonia de IWaumontio.
'Ilbmus Genebrardusin Orati- ne Gallica raro obvia, in
LobitumPet.DauefibPanliis 1577. p. 1 f. Ceux qui entap-
prh
O R I E N T A L I S. é7
pris du Grec , voire du Latin à bon efcient , fçauroyentbien dire (iMeffi-
re Pierre J>ants efloit verfé dans ces deux langues i Mejfteurs Amiot
grand Aufmonier tf Eve fane d^Auxerre^J. de Maumont Abbé de Bello-
zane , Camus Confeilier du Roy & Greffier du privé confe il , Jaques des
BiUyAbbk.de S. Michel ^ Briffbn Advocat du Roy , Poftel, Montmoreau,
Aurat, Quinquarbre , duChefne^ Dur et , & infinit autres , qui font
encore en pleine vie , & font fortis defon offic we,
JuU Cœfar.ScaligerEpift. Praefat. ad Vafcoranum in
LiKde Subtilitate contra Cardanum 1 55*7. Naiïusjanum Mati*
wontium , fumma virum nobilitate, rara eruditione , fingulari erg a me
fide atque pie ta te , tuum intima familiaritate necefjarium , per eum tibi
hoc Opus mitto. Idem in Ep. ad Leftorem , Janus Maumontius y
virtifgeneris nobilitate , & linguarum , nature, Deif cognitione iUu-
fris , fcripfit ad me de Cardani morte. Idem in Epift. & Poêmati-
bus , hujus cum laude fa?pe meminit.
Andr.Thevct dans fa Cofmographie p, £44. Jenes
laijjeray le Seigneur de Maumont , très fç avant Perfonnage , qui tradui*
fant S. Ju/iin le Martyr & Zonare-, de Grec ennoflre langue vulgaire j
ce qu'homme auparavant luy navoit voulu entreprendre , (S plu/ieurs
autres bons Livres , s'eft rendu admirable h lapojïeritè,
La Croix du Maine en René de Birague , Mr. deMaû*
mont a eferit en Latin un Eloge t$ bien ample dif cours de la vie de ce Car»
dinal , le quel il fera bien tofi imprimer,
Joh. Vultejus p, 116, Epigr. piftiebon duplex ad Mm*
montium.
JOHANNES PORTHiESIUS,
lOhannem Porthaefium in pagoD.DionyfiiGaftinenfisapucI
J Cenomanenfes natum , in Hebraica Literatura fuifle non»,
mediocriter verfatum , palàm facit Genevenfium Phcenix
Ifaacus Cafaubonus , Epiftola 3 90» *♦ Depropofita qut/lione, in-*.^- ****
quitipfumalloquens,/^/>4^Âr/&4^; Plane divina res eft Hebreeo-^™* *
rum Critica, quam ipfiMaforam vacant , quodtu non ignoras, qui, ut vU
deo , inhac paUftra te exercuifti. Hocpraeterea patet ex ipfis
Porthsefii feriptis , inquibus meminime obfervafle plurima_.
loca, Hebraifmi peritiam redolentia. Plura de Porthacfio qui
volet j légat diflertationem fatis prolixam de ejus vita 9 à Jo-
I 2 hanne
éZ G A L L I A
hanne Mafculo Andegavenfi Gallicè fcriptarrù ClaruitAn.
l j 84. > & obiit in decrepita aetate,
Variorum Teftimonia de Portha^fio &
ejus Seriptis,
L;
A Croix du Maine dans fa Bibliothèque j Frère JebanPor»
nhais on Porthœts, dit Portbœftus , Do fleur en Théologie , C Pro-
vincial de f ordre des Cor de lier s, homme fort doBe es langues & des plus
renommezThcologiens de [on ordre , comme il l'a bien fait paroi/Ire en^»
diven lieux de France, & autres pays efiranges ou il a fait fe s Predica»
dons. In feq. Scripta quœdam afferuntur.
Is. Calaubonus inEpift.p. 467. Fgoverby mtPor*
thafi, te confulere qukm à te confuli malim. Tu enim major ,tibï «?e_»
efi dequum cedere 5 qusd tf Ubentiffimè facio : Ne c tibi folàm ve/pr opter
éttatem {ut de eruditione nihil disam ) viro venerando ; (edvero etiam->
cuivis ètrivio, qui me aliquid docere fuerit parât tu. Epiftoladata
eftLutetiaeA. 1603.
Thuanus ad A. 1 f8?. JohannesProtafiusIrancifcanus ali-
quA literarum ofientatione clarus^caterùm impudentia fîngularipr<edituf„
Florimondus Raemondus in Fabula Joannae, àCa-
rolo filio édita, Burdigalac i6oi.p. 41. Protafius Francifcani
ordinis decus-, adflringendamfidempriusjurejurandodevinclus , mihi
m °jr . obteftatus efl , (e eo in loco Sigebertum integrum volvifjefé ne vel levifji*
ene Gallica, mAm ttmbram hujus fabule vidij/e.
Pierre Vi&orPalma-Cayet, dans fonDifcours delà
Vray e Eglife , I f Q I ♦ Monfieur Prothais Abbk. de Fontenay le Comte, t?
a il pas prefcbé cbrefltennement en vray Orthodoxe au milieu de vos rui~
net?
Joh.Dallaeus, virin Patrum leftione verfatifïîmus,
& Ecclefiae Parilienfis difertiffimus Concionator , in Aureo
Traftatu de Ufu Patrum , à Joh. Mettayerio,adFanum Quîn fi-
ni magninominisEcc!efiafte,Latinitate donato , p. \zô. do
tandem Porthaefio h e C habet:G?«/«e Romane StudiumJoh.quendamPorth&fi*
fraudem no- um tranfoerfum quoifr egit , dùm queEufebius de edificato ($ exornato à
rendus v r" C°nftant;nùTemplo Hier ofoly mit ano feribit^ita interpretntus efly fed hue
in rraftatu acceffit aurearum lmaginunvrgentearumque vis infinita,- Un-
de
O R I E N T A L I S." 69
de Bcïïarminur rœcus ccecum ducem fequens, concluait infua de Imagi- <ie imaeinî-
nibus facrés difpuratione > Eufebium in Libris âevitaConftantini (dice-bns, Gallicè
re , in Templù à Confiant ino extruUis in PaUftina, fuijje maximam co- & Latine
fiam imaginum aura arum & argenté arum , et fi ëufekius nihilhabeat de ^dlto> Llb 3»
Imaginibus.
DeeodemPaulusFoxius, Regius apudPontifkem.»
Orator, in EpiftolisGallicè editis,p, 360» |Si> & J5"8. &Au-
bignaeusinHifl:ona,To»5.p.2g7.
JOHANNES QUINQUAR.BOREUS,'
Aunlacmjts ^wernus.
INvidisBlatteronibusfimoremgefïiiïet Joh.Quinquarborei
Pater, deftlionunctaceremus; nondefueruntenim^uico-^Q^;^
narentur ei perfuadcre , ut filiutvr à fanftifïimo linguae He-quarborei
braicaeftudioexcolendoavocaret; quem infententiamfuam-»Scriptis,
haud dubièpertraxilïcnt, ni apud illum pluris fuiflet authoritas
amplifïimi viri Raymundi Cabrol. Juris utriufqueDoftoris,
&in ArverniaadRegia vecligaliaEIedi 5 cuifanè , eftquod
gratiasagamus , cumhujusviriimpulfu , Joh. Quinquarbo-
reusdodi(îimisPraeceptorib«s Vatablo , Paradifo&Calignio
ufus j invirum Hebraicè&Chaldaicè egregièdodum non.,
modo mox e vaferit,fed & eafdem poftea linguas,frequenti au-
«litorum turba Parifiis inColîeg. Fortetaeodocuerit} Profef-
forum tandem Decanus , obiit Anno 1587« Hujus fcripta-,
font.
VerfioThargum Jonathanis inHofeaeJoè'lis &Amo-
fi Prophetias j ac etiam in Ruth & in Jeremiae Threnos , incer-
toAuth. Chaldaeo , cumNotis , Parif. 1576. 4. IncujusEpi-
flolaPraefatoria ad Cardinalem Lotharingum pollicetur ver-
fionem omnium Vet. Teft. librorum Chaldaicè fcriptorum.
Notas in Grammaticam Heb. Clenardi, Parif. ijô^.
4. Ibidem A. 1 y s p. primum excufam, eadem forma.
Opus de ReGrammaticaHebraeorum. Parif. 1549.4.
Epitomepraecedentis Opens, ibid. 15-81.4.
Editio Munfteriana Evangelti fecundum Matthamtn
cumPraefatione, ibid. 157 1. 8*
I 3 Verfio-
70 G A L L I A
VeriïonesLibb. quorundam AvifenaeexHebrafo , notantur
inBibliothecaMedica Pafchalis Galli Villefanenfis , D.
Medicu
Verfus Hebrsei in laudem Cofmographiae Theveti»
TeftimoniadeQuinquarboreo & ejus
Scriptis,
3 Oh. Mercôriss in v. i. c. i . Ecclefiaft. j Kimcbiwqmt , (fimoâi
ipfe author eft eorum Comment ariorum^quos àCollega meo D.£htin«
quarboreo commodato babeo > namnonfiliwftd paterpotius eorum au-
thor videtur , aut alius quisquam) U , inquam , monet fentire nennuU
los , génère feminino fefe appcUajfe Salomonem , quod Librum hune
jam grandis tf fenex feripferit , quumjam elanguijfent ejus vires , fe-
mina more , quod eçofrivolumputo*
Jacobus Prevoftaeus Orat. f. de vet.ac noftrorutxu
temporum Comparatione, Parif. 15*70. InterHeb. LinguaPre»
fe flore s Parifienfes ptffum nominare ££uinquarboreum , qui ad Lue ras
Hebrakas variarum rerum cognitoncmadjunxit,
Tho. Beauxamis dans Ton Armée de Satan contre T
Euchariftie) Paris 1576. Cette mefme âiclion Gupbieft couchée au
texte Hébraïque de S. Matthieu , que Maifire Jehan des Cinqarbres Le»
fîeur du Roy aux langues , homme fort doeîe , a reveu & fait imprimer
à Paris par Martin le Jeune.
Marius Ambofius in Orationibus de docendi mune-
refîbi delegatO, Par. 1 f 77. Ludovici Regii Jlipendium mibi ftatk-
tum eft : £>ua in re maximas gratias D. Quinquarborto viro optimo ,
ho m inique doïïiffimo & agere & babere debeo , ad cujus prudentiam^
omnes cogitationes & conftlia me a tanquam adillam parvulam Cynofu-
ram direxijfe me , opinor , £5* certè nunquampœniteblt*
Gilb.Genebrardus in Ifagoge adRabbinos legendos,
Par. 1 f 87. Abbreviationum Heb. Breviariummagno Studio forum bonê
D, Job. Quinquarboreusfé xtatis & virtutis merito noftra Cathedra
Regius Dec anus , adfnemfuidere Grammatica Hebr&orumQperù juftd
~ rxagnitudine non ita pridem ad/ecit <, autlis tf ad fuoS autborc s revota-
tis j quas in unum c$rpus Job, Mcrcerus adcalcem fu* Çh aidais* Gram*
maticxredegerat.
De
ORIENTALIS. ft
De eodem Sixtus Senenfis (de quo alibi ) in BibHoth»
qui maîè eum Arelatenfem vocat j Joh. Ifaacus in Libello con«
tra Lindanum p. $♦ La Croix du Maine dans fa Bibliothèque j
DuBreulin Antiquit. Par.p.7^ FrancifcusTaylerus , ( de_/
quo alibi) in ProœmioVerfionisTargum Hierofolymit^&
alH,
ARNOLDUS INSULANUa
DEeofic Jacobus duBreul in Antiquit. Parifienfibus pag,
j6 1 ♦ 1 6 1 1 r VAn 1 jS 7. Arnoult de V Isle, au Comptes de )a~»
Rccepte générale de Paris, efi qualifié Lecleur & Profeffeur du Roy en
lafacuhk de Médecine en langne Arabique en ï1 Univerfité de Paru-, &
efiou encore en charge f an ijgo. Maintenant Mr, Hubert exene tf$
office,
PETRUS MARTINIUS,
jMtormùnm Navarrus.
CUm ea Navarra? pars,in qua natus eftMartinius,Regi Chri-
ftianifïimo pareat,non immerito inter Gallos cenferi pot*
eft : HicautemcumLutetiae Jacobum Carpentarium & Pe-
trum Ramum célèbres tune PhilofophosaudiviffetjJoh.Mer-
cerum &Genebrardurn PrarceptoresinHebraicis habuit> fub
quorum dudu tantum profecit , ut Hebrzeac lingua? Gramma-
ticam,Cardinali Caftilionaeo dicatam,haud muîto poft edide-
rit 5 q^am deinde variis acceffionibus locupletatam,raulti tùra
in Germania,tùm in BeIgio,publicè interprétât» funt» Anno
i5"7 2.Rupellamveniens,ColIegiiGymnanarcbamacHebraicae
linguaeProfe(Toremegit,Orationepriush2bitadeAcadernia à
Rupellenfibus inmtuta,Gallice& Latine ibdem exeufa. AHa
feripta leges in Catalogo Librorum Biblioth.Bodlejanae. Uxa-
rem duxerat forma? venaftate confpicuam » ideoque Henrico
niagno (utexvenerandoSene fa?piusaudivi ) pergracam. **Haec&a?îa
ObiitSenex Rupell* > circaAnnum 1549. notamus in
Opère cui ti-
tukis &,Cuf>ido»jHr h IbrinefHl'HiJtQtre \ii4m9ttrni«ttos Rois depuis Daçeierh
Tcfli:
7z G ALLIA
Teftimonia de Martinio & ejus Scriptis.
JOh.Buxtorfius Pater (de quo alibijin Thefauro Grammatico
I 09. p>>, Ghùfubtiliorem vel accuratiorem literarum Àivifionenu»
requirunt^babeant eam ex Petro Martinio } viro dum viverct in Lit cris
Hebraicis accuratiflimè dûffo.
Andr.Ri vêtus in Ifag. adScripturam \6iy. Modefthu
idem argument um tralîavit vir pius &T doBus, cujm aliquando audito*
rem me fuiffè memini, Petrus Martinim Navarruf in 7i%'joA$j4et
Grammatica Hebr<££^ in quaprobare quidem conaturrfuncia etmte Hie-
ronymi non dum ex litige , fed inde [cqui^Ebrœa fine punftis incerta eJpLj)
negat.
BONAVENTURA CORNELIUS BERTRA-
MUS ? PiEto-lhoanmJis*
BOnaventura Cornélius Bertramus,Thoartio Tremollio*
rumoppidoinPiftonibushoneftafamilia natus, Lutetiae
prima literarum fecitftipendiafubHadrian-oTurnebo&Joh.
Stracelioj deinfubAngeloCaninio (de quo alibi) & Joh.
îv5ercero,Orientaliumlinguarum Profeflbribus peritiffimis,
Hebraicae & Aramicse operam dédit. IndeTolofam &Divc-
namCadurcorum profectus , Jurrs Civilis fcientiaeincubujt,
atque intérim linguam Hebraeam cum FrancifcoRoaldefio
Juris Civilis in eaAcad. Profefiore, penitius imbibitj cum-
que vix intumuItuCadurcënfiinfeftas perfequentium manus
efTugi(ïet,Genevamfecontulit, ubi facroverbi divinimini-
fterio fundtus eft j biennioque port, Sedem vacuam? perAn-
toniiRodolphiCevallerii (de quo fupra) abfentiam, na&us,
JinguamHebrcEam publice in ea urbe docuit , uxoremquo
duxit GenovefamDenofam,Th.Bezaeconjugi unicè charam*
Sub idem tempus , Sanftis Pagnini Thefaurum magna ac-
ceflione ex obfervationibus Joh.Merceri,ip(iusCevalIerii,ac
fuislocupletatum edidit, nec nonHebra?aeac Arameaelingua:
Comparationem & de Politia JudaicaCommentarium,àCon-
ftant.L' Empereur luculentis obfervationibus illuft ratum j qui
ex
ExThuano
'
ORIENTALIS. 7}
ex omnibus ejusOperibus maxime comendatur. *Recognovit * His addo
etiam verfionem Gallicam Bibliorum, fuafu & hortationibus Epiftoiam
ProfeflbrumGenevenfium. PoftearelidaGeneva,Franken-adScaiige-
talam in Palatinatu profeclus A. 1 ç g6. in fuo munere afïiduus, f"1^11^.,
Lucubrationes Frankentalenfesà loco diclas publicavit, ac^1^ *nIll
tandem à BernatumRepublica Laufanam evocatus,inpubli-dcm,acver_
ca Profeffione Anno clima&erico fuo defecit. A. 1 5*94. fus Hebrsoi
in Pfalmos
Variorum Teftimonia de Bertramo & ejus
Scriptis.
Bezx.
LEs Pafteurs & Docteurs de l' Eglife de Genève , aux Ama-
teurs delà Vérité de Dieu , fur leur VerfionFr. de la Bi-
ble ; Nous avonsaujfi ajoute certaines figures , mais àla[fin & hors du
Corp de P ouvrage ) qui pourront fervir à l'intelligence de certains p/tf-
fages , en quoy a particulièrement travaillé un Dotle Perfonnage <r/e_»
nojîre Compagnie grandement verfé en la langue Hébraïque tf en la Le*
6lure du vieux Te/lament.
Theod.Bezainv. 14.c7.Adl. &iquUroget,quinamhh
locuijam olimfuerit depravatus , perplacet mihïBertrami Cornelii, met
in hac Ecclefta Genevenfî Collège conjunBiffimi^conjeclura , qui Lucarnes
put at non wéne fed-ffâi/reç ferip/tffr.
Is. Cafaubonus Notis in N. T. i$%j.Dotfijffïmo wVjHuncLi-
Bertramo CorneliOjCollcg£ dum fiaret b<ec Schola meo , videtur v0x^rumcuvnA'
Trçdnqjungenda cum KoAuviet, , ut fignificetur^hanc primamfuiffe colo- ' mu , *
niam^qua occurreret venientibus exAfia. haluù à viro
Idem in Strabonem 1 5*87 ■. Magna gratia habeatur ak-mihiamicif-
Riffimo viro Corne lio Bertramo , non facrarum tantum Lit er arum, quas "mo> D- An"
diu magna cumfua laude eft profeflus , fedtotius etiam bumanitatispe- rca e cr"
riti(ftmo , quiveram lecHonemhujus loci divinavit , eamque mihi antt 'nc\am lu
aliquot annos oflendit, Placet autem illi^ut pro ov lii^aiq 0ï/3âi'7o/Philofophi-
®su)V fjtcvov t legamus cv7rzç rç#/ ciQovnq ®iu>v povov y qua conjeclura^ quo glc-
nibilingeniofius , nibilprobabilius dici queat* ri °r com"
Tneod. Beza Prarr. ad Lectorem in Mercen in Ju- nunc RUpei_
bumCommentârium 1 tf^Ctterum ne fuaquidem laude fraudan-\zY\v\wm Eo
dus Cornélius no/ler videtur , ejufdcmMerceri qmndam di[cipulusf efcleliafte di-
K nunc£nï[hmo*
74
G A L L I A
nunc meus in bac Etclefia Collega : Huic fiquidem nonparva ex parte dé-
bet ur ijlitu L'bri editio , cum vix alitu reperiri potuiffe videatur , qui
bxc à Mener o minutijftmis cbaratteribus , ac jugientibus penè Citer U in
adverfariis defcriptajegendo confequeretur.
Lambertus Dansus inOperibus i f8$. p. 4i%.Eccle-
fiafticœ difciplma in Isge veteri à Deo ipfojam traditafuit , ut libello de
Politiajudaica doiïijfimè jampridem docuitCorn. Bertramus,Hebrai-
c& tingu* Prof c for eruditijfimus & Collega meus, Eundem laudat
p. p.oo,
Jeh. PorthaefedansfaParafceve à l'examen de l'Eu-
chariftie p. I g? . I 6oi- Pcutefire auffî que B. Bertrand Corneille.»
de Thovars , mon h»n tf docîe Amy , ri ayant rien dit du mot Beritb en
/on Enrichi ffement à Calepin fur le mot Teftamentum , Calvin as
penfe qu'il ri y avoit point de mot en Hébreu qui fignifiafi Tejla-
ment*
Antonius Fayus in Vita Bezae 1606. p. 4g. Pefttj
correpta c(i Gemvefa Denofa unicè char a con/ugi Bezœ ; erat enimfra»
tris ipfius filia^ tenerrimè à cunis apudBezam càucata , & 'tandem cla-
rijfimoviro facrarum atque Heb> Lit er arum fcientijfimo Corn. Ber trame
nupta.
Daniel Chamierius in Panftratia To. 1. p. 423»
1 6 z 6* Verfionem N* T. Syriaeam B. C. Bertram tu , vir linguarum.»
Orient, çeritiffimiis, meus in Hebraica iS Ar arnica Prtceptor, Antioch.
Ecclefid nafcenti adfcribit , Pr<ef. in Comparationem fuam Gram, Hcb,
C .tramica.
Deeodem Joh.DrufïusinEpift. p. 1 5*1. Simon Gou-
larr & Jeh. de Tournes dans les Lettres à Scaliger >Cafaubonus
inEpift. p. 43^ And. Rivetus inExercir. inGen. 1653. &in_»
Dialyd Dtfcuiïionis Grotianse p. 397. Dan. Hein(ius (de quo
alibi) in Exercit.S. p. 14;« Conft. l'Empereur Pracf. in ejufd,
Politiam Jud.&alii.
JOHANNES BODINUS,
jdndegdvenjis.
Ex Tbuanw -
TOhannesBodinus in Andibusnatus , «puer, utquidam-i
Jcerto affirmarunt , inCarmelitarum Cœnobio vitamreli-
gtofam profeffus , dein voto immatura actare fado folutus,
gna-
ORIENTALIS, yf
gnaviterliteris operam dédit , linguarumque non vuîgari
peritiafibicomparata, omnium artium circularemambitum
anîmo ingenti complexus eft.Cumque initio in foroParifienfi
patronumegilTeccontentiofaeilliusmilitice pertarfus, fcriptio-
ni fe totum addixit, periculoque in Oppiani Cynegeticis inge-
niifa&o, quxSc déganter Latine ac frite vertit, &dodi(îimoidem fcnfit
commentario interpretatuseftj cgregiodocumento perilla-,™ optimus
quantum in literis humanioribnsvaleret , edito 3 mox ani-?:do^?im9
muni ad majora appulit, & pofl: Methodum Hiftoricam,& ^tershâfiii
re monetaria, accuratas contra Malaftretum Di(rertationes,pr0œmio ire
Opus magnum de Rep» Gallice publicavit, in quo ut omni fcï- oppianum,
entiarum génère non tindi fedimbutiingeniifidem fecit, (icub!&Bodini
nonnullis , qui rectejudicant, nonomnino aboftentationisf? lfto:e
innato genti vitio, vacuum le probavit.Poitea & Uaemonoma- artert adjok
niam Gallice itidemfcripfit, in qua dum materiam ab aliiscocinum
tantopereagitatamadverfusjoh. Wieri plerumque fententi-JCtum.in
am,enucleatius retraclat , magicae rei ac vetitarum iftiusmodi ^uo df °.P*
artium crimen minime effugit. Dum haec fcriberet,à Rego JJ.*"1 Qnam
Henrico j.quiliteratisdifceptationibus perotium oblectaba-vere autem
tur,ad famiîiarefecretumcum plerisque aliis viris dodlis faepi-Thuanus &
us eft admiifus, magnamque laudem ex iis reportavit,quippe_> Kittershufi»,
qui inzenium in numerato haberet , & paratam ad omnia^,00"111^"!3"
... 7 r . , rmm in Op-
quae proponerentur, pulcnerrimarum rerum copiam,qua pol- pianurn RJ,_
lebat,acrimemoria eftunderet. ./Emulatione dein quorun-dino tribu-
dam, qui in Aulapluspoterant, cum fegratiaeloco motum_>ant, difcee*
videret, in Francifci Alenconiorum Ducis, (qui poftea Bel- Bongarfioi»
gicarum Provinciarum Ordinibus deferentibus principatum_iT mom15,
inivit) fatnilia, obrarameruditionem, & non vulgarem re-
rum externarum cognitionem, honorificum locum ténuité
eumque in Angliam & Belgium aliquot annis fecutus eft-
Poftea eomortuo, LaoduniClavati Praftura donatus eft , ad
quam fe recepit , & jus magna probitatis & integritatis opi-
nioneafïiduèdixit» usquead A.iy8#- quo turbatis ubiquo
rébus, cum ab initio Proteftantium doclrina: addiclus crede-
retur, neque tune abea multum alienus putaretur , heno-
ticae factioni cum aliis nomen dédit, & multa de Rege legi-
timoque ejus fucceiïbre haud fatis digne pronunciavit , quac
K z magno
7<5 G A L L I A
Hincpatet, magno fadioforum plaufu ubique evulgata funt» Sedeutru
errarcjiu- . errorem admirabili deinfperata horum motuum claufula prae-
choieerum fagio ftatim emendavit, annumque &menfem, qudpax,cum
fldim,3h m minus putabatur, coituraefler,praedixit, eventusqueejusjudi-
noio'oicoas ..ciumcomprobavit. Demum A, ijotf.ineunte Majofeptua-
fcrit BodinuR^nario major peftifera lue correptus, pubiicatopriusnaturae
obnffe Anno Theatro,quo rerum caufas & effecîiones ad principia fua repe-
IJ8j. tins exequitur,quafi Cygnea cantione, vitam , vanis ftudiis fie
& fortuna agitatam Laoduni chudtMa^entu Thuanus. Praeter
fuperioraBodinifcripta , alialegunturapud fr. àCruce,Ver-
derium, Jamem&alios, in Bibliothecis. QuandoquidetïL»
hîcdeBodiniScriptisagitur,Leclori non invidebo ejusdem
Epiftolam etfi paulô prolixiorem , in quafe doctrine noftrae
addiclum prodit,à D. Piclerio, nobili Àndegavo, parenti mco
communicatam A. 1649
I.B.Ï. Botruo S.P.D. Reâe fufpicabaris me tùm Lute-
tiae fuifferedieram enim ante Non.Decemb. cum redditae mi-
hituaeliteraefuerunt,binasautemaccepi: altéras A. D, XII.
Cal.Janu.) altéras Idib. Febr., utrasquecumAmicislibenter
communicavi, apud quos maximam de tua eloquentia, de-
que poiitioredoclrina opinionem concitafti; ego verofiefta-
tuo , nibil ornatius aut puriusab ipfis eloquentiae fontibus
manare potuifie.Nofti opinor ingenium meum, qui nec blan-
diricuiquam^ecaffentationemcujusquam fine moleftia fer-
re poflum. Te verô, qui omnium optime à natura, uberius et-
iamàvirtute informatus es , certefeio laudibusnunquamin'
folefcere : fed bis quafi adminiculis ad virtutem magis ac ma-
gisinflammari. Pergeigitur& huic excellente naturae obtem-
péra, tequeipfumimitare: Namqui melius alterum adftu-
dia laudis hortari , aut alteri exemploefle poffit,quàm tibi tu,
video nemincm: îtaquemeabsteamari non tantum laetor,
verùmetiamtriumpho, tu vicifïim cave putes quenquam cui-
quam eflTe chariorem quam tu mihi. Cum enim tua te natura
moresqueoptimiommbusamabilem faciunt, tum veromei
fenfus cumtuis fenfibus ita congruunt, ut hajeamicitianon
cafu conciliata, fed natura conftituta e(Fe videatur, prsfertiiru
cumdifientiamus inter nosinrerura divinarum opinionc
Ex
ORIENTALIS. 77
Ex quo incelligi poteft eos errare, qui neceflariam in amiciria
rerum divinarum confpirationem putant.Tametfi enim fino
religioneautdivininuminis alicujusmetu una de pulcherri-
mis virtutibus, juftitia,quaeque ex ea exi(tit,humanae focietatis,
fides,vixfibiconftare poflevidetunnihilominustamen inter-
dum tanta natura? vis, ac bonitaseft>ut invitos ac répugnantes
homines in mutuum arnorem pertrahere pofïit jcujus rei argu-
mentum nulium majus extare pote(t,quam ipfiusM.Tullii>qui
fe ipfe in eo maxime refutat,quodPomponium AtticumEpicu-
reum nobilem invitusamavit, & quidem.incredibili amoro,
tametfiEpicureos acerrimè eitinfeftatus; quare nondubito
quin nofter hic amor,qui brevi tantum incrementum accepit,
fi rerum quoq; divinarum confenfus acceflerit,ad fummum fit
perventurus,quodutfiataliquando,teoroatqueobteftor, vel
utmeinfententiamdeducastuam, velhortanti mihiaflentia-
re.Scripferam prioribus ad te literis hune in m©dum:Nec te au-
ferant variac deReligionibus fententia?,modo illud habeas ani-
mo comprehenfum,veramReligionem aliud nihil effe quarru
purgatae mentis inDeum verum converfionem. Ad haec ita re-
fcribis,ut meam vel potiusChrifti Religionem latenter incre-
pare,atqjhujusBelliCivilis,quoGailia tota jam exarfit,caufas in-
de velut ab ultimo principio deducere videaris j hoc profeclo
tibi aflentior, illud etiam addo, verae Religionisargumentum
nulium majus e (Te, quam cum in eafortiter oppugnanda vires
humanacconjurantjtumillajadhnturinvulgus, ab Religione
bellorum initia prohcifci>quae vetas eft non foJum in Chriftia-
nos,fed etiam inChriftù" ipfum contumelia jaclata.Sedquid il-
le?non venipacem,ait,conciliare,fedbella ferere, liberosirL»
parentes amare, virum in uxoremiquae verba detettabilia ple-
risq;, hominiverointelligentipraeclaravidentur, rationem_»
enimfubjecitjCumdiceretxit^oJ^/^om, rerum humanarum ac
mundi hujus principem,alta quiète tantifper frui,dum potenti-
orillumde arcedeturbareconaretur , tumenim graves cieri
tumultusacbellacivilianafci: Hasigituraccufationes refuta-
runtolimAthenagorasJuftinus,TertulIianus, Arnobius, La-
clantius,maximè tamen Auguftinus in libris de C.D.quos pro-
pterea fcripfit>uLGothorum clades ac bella ci vilia,quae inChri-
K 3 flum
78 G A L L I A
ftum régerebantur , ab hominum impietate ac innocentiurrL»
Chriftianorum crudeliflimis fuppliciis manare docerer.Efl: er-
goReligio bellorum principium^ w^Çg^^^perinde ut me*
dicinafalutarisinveteratum morbum finemagno fenfudolo-
risaclanguentisgemitucurarenonpoteft:IIIudautem confiât
internos , hominemeximiaquadam conditionecreatumac
praeclarisvirtutibusà Deofubornatum de via deflexiffe, ex
quo labes alterna mortalium animos fie invafît, ut nec praemiis
ullis ad virtutem incitari, nec fuppliciorum acerbitate à vitiis
deterreri poffint:Itaq$ in perpétua nocle & caligine verfare*
mur,nifi Deus O.M, ftatis temporibus fummam virtutem in_j
quibusdamexcitaret, ut ab iisreliquimortalesàreclocurfu
virtutis aberrantes dirigerentur/rales extiterunt duob^ circiter
annorum milhbus,decem illi,quos hiftoria S.compleclitur int-
tio r ?s3£$.h\m$,cjùv,&. utriusq,- aetatisProphetae.Omitto Pytha*
goram,HeracIitum,ThaIem,Solonem, Ariftidem, Anaxago-
ram,Socratem,Platonem,Xenophontem,Hermodorum,Ly-
curgum,Numam,Scipiones,Catones,quos viros ? qua virtute,
integritate,fapientia florentes?Nulli ex his omnibus impiorum
calumnias evaferunt>multi exilio mulclati, nonnulli ante aras
caefi,alii alio fupplicio damnati funt quafi feditiofi cives$tamet(i
omnes fumma virtute ac virtute conjuncli, ac parum abeft, ait
d r u ev!" Auguftinus, /«quinPlatonici fiantC hriftiani.CumautemPlato
e 'S'c-4'un jusrje [ cuitum animorumqj imortalium vim ac poteftatem
ubiq^ prsdicaret, tantisper fibi credendum efie dicebat,dum fe
prae ftantior facratius aliquid afFerrct} Is erat Chriftus, qui cceio
aelapfus in terras,quafi ferulaPalladis aeternae facros ignés arri-
piensfeledosvitarpuriorishominesarflavit, ut fl3gitiorum&
feelerum immanitatc pollutum orbem perpurgaret,ac morta-
lesexecrandafuperfxitione obligatos ad verum praepotentis
Deicultumperduceret, ipfetamencum fuis crudelitïimo ac
turpi(ïimogenerefuppîiciiarfecluseft,quodviolatisreligioni-
bus regnum afTe&are dicereturjSed tam magna vis extitit ejus
difeiplinar, ut contra omnes hominum improboruminfidias,
contraq j mirabiles Tyrannorum crudelitates , qui annos am-
plius trecentos illamoppugnarunt^eperfeipfatueretur^quo*
adConftantinu$Augurtus,Gallorum,GermanorHm,Britanno-
rum
ORIENTALIS. 97
rumlegionibus, Chriftianinominis fiducia ere&us, facrurru
Bellnmipfeprivatus, adverfus fuum pnncipem , adverfusS.
P.Q. R. pro Chriftiana Religione fufcepit,ac Ty rannos fpecio-
faPnncipum appellationeabutentes ad crudelitatem,de impe-
rio deturbavit. Idem anteaMofes,acJudasMaccab«eus facere
non dubitarant , templaque & urbes florentifïïmas folo aequa-
verant, utneveftigiumquidem tantae impietatisullumexta-
ret i quis dubitec quin hoc ipfum tentatum fit , Deo permitten-
te , propter caedes ac fediones bonorum, qui turpiflimamLi
iiJu)Xo&a,viw aboiere conantur. Hanc igitur, Mi Botrue , facri
belli caufam efle opinor , placet tamen eorum,qui nos oppu-
gnant , prarcipua quidam argumenta refutare,in quibus difpu-
tationis fumma verfatur. Annos mille quingentos , ajunt,bea-
torum animos eorumque ftatuas coluimus : Miflam celebravi-
mus: 6u^e^?¥ia*adoravimus : purgatorios ignés credidimus,
denique falfam religionem fimulare, fcelus j veram diffimula-
re nefas eft, quae à di vina majeftate funt aliéna : Num igitur paf-
fus eft Deus O.M, nos in tantis erroribus verfari, ac feipfum ab
impiismiferelacerari? haecillicopiofeamplificant. Primum
iUudfalfume(t,quodpofueruntdeAnnorum numéro, quia_»
nullae ante annos odtingentos ftatuae, nulla fexcentis annis aq-
ToAarfW* : nulla mortalium 2fcra5sWis ante annos quadringen-
tos:ultricesverôflammasanimis purgandis, Graeci & Afiatici
femper abhorruerunt. Arque de rébus his ipfi teLibri,quibus
adpietateminformamur,abundanter erudirepoflunt, quaeà
me nunc brevitatis caufa omittunturj tum quod ex iifdem fon-
tibus illa , quibus ego , haurire facile pofïîs. Demus illud deni-
que fexcentos aut mille annos in impia fupermtione homines
vixiife , an propterea fcelus illud in Deum regerere debemus ?
eodem fané argumento fatendum fit,Sceleratum fuifieDeutn-,
qui tôt annorum miïlibusante Chriftum omnes homines, ex-
ceptis(fic enim voxdivinateftatur) millibus feptem,in teterri-
maKaxoJcufxopcav KctT^îUxjèaheiaL vixiffe permiferit, abfurdum
hoc , illud igitur. Confimili ratione Proculus mundum arter-
numftatuens>negabat tantabona,quae videamusDeuniaeter-
num rébus genitisinvideretamdiupotuifie. Cum igitur hsdi-
fciplinac fibi non confèntiant & earum fundamenta labefadtari
videamusjdubiumnon eft)quin cartera confimili cafu ruitura_>
lint?
go G A L L I A
Tint , cujusmodi eft illa diuturni filentii praefcrïptio, quanquam
A. i^49. fréquentes antea qaidem extiterunt imerruptiones , puta Ber-
\xzx\ti\.C*teradeCider antur, de quibus in haec verba adReverendïï
ParentemD. Pidîerius ; Je vous envoyé ht Lettre de Bodin que fayfait
copier fur T original , que fay imparfait comme vota verrez , fefperes
pourtant vous envoyer bien toft le reflète fera lors qu* un de mes Ami* qui
ra & qui ne me r a jamais voulu donner , fera revenu de la Campagne.
Ha?c D. Pifterius, à quo ne hilum quidem ab eo tempore Pater
accepit.
Variorum Teftimonia de Bodino &ejus
Scriptis.
OAmmarthanuS in Elogiis : Job, Bodini Andegavcnjis felicijp-
&mum ingeniumfuit. £ui cùm ab adolefcentia bonis Uteris egre-
çitimbutus effet , imprimùque gentium omnium hiftoriam abfolutifft-
mè coller et , illiut legenda Metbodum libeUo brevi quidem illo, fed fane
lucukntiflimo, complexus efi. Fuit hoc Mifama furgentU aufpicium^ ,
quam editis de Rep.fex Libris , varia multiplicique érudition* & (lu-
pendaexemplorum varietaterefertis , abundèpoftea confirmavit atque
auxit. Ntque vero-, quam fcriptis compar avérât exiflimationem^^
prafent'u fuaminuebat , fiquandoinfamiliaribominum congre fudc*
quacunque re propofita dilertè copiofeque âijputaret. ££uo magis mi*
randum eft^hominem ea facultate prxditum internobiliores curi<e Pari*
fienfis advocatos locum obtinere non potuiffe y pr*fertim cum squales
haberet Briffonios , Pafchafios, Pithceostf altos compluresingeniilau*
de priantes viros , qui amœnioribus etiam difciplinis incumberent ,
ncc eo minus celebriter in for i luce verfarentur, Hac enim refive ne*
glcftafive infeliciter tentnta , reliquit Lutetiam , adk<efitque Serenif-
ftmo Andium Duci, Régis fratri , quem in Angliam fccutus , cum^
illic è ftsggefîu publico fua Script a juvenibus cnarrari comperijjet , ex
hoc inufit.it £ glorioU proventu y non mediocrem vigiliarum fuarum.»
frutlumfibi vifus eft collegiffe. Trajecit inde adBelgas in ejusàem Prin*
cipis comttatu , quo mox intempeftive fublato , LaoduniVer»manduo-
rum , ubiMagiflratumgerebat , inclinante jamttate acquievity al-
t croque demumpoft urbcm illam à Rege obfefam (S ' expugnatam anno in
ctelumftrecepit.
Idem
ORIENTALIS. 81
Idem in Augerii Ferrerii Elogio, SubUtus efl évita-*
dum feveriore Bodini cenfura notatus, provacatusque^ fufceptam advcr- Eademhabet
fus eum de Rep.difputationem adornaret. J hu anus ad
Thuanus ad An. 1 f7Ô. Interea iS.KaL Jan. referente^ Hlft<
Petro Verforio , in Comitiis caput de Religione agita tum fuit , de*
cretumque,ut ad unitatemCatholic<e Apoftolica Roman aReligionis omnes
Regi£ ditioni fubditi populi revocarentur y initié addita claufulas y
dum id citra bettum & publlcx quiet U perturbationem fier et; fed pojl-
ea tenait , ut nulla conditione appofita id quavis rationefieret. Qu*
audit 0 Job, Bodinus fcriptis ad pofieritatem vicluris fatis clarus , &
quiproplebejo ordine Peromanduorum Pr*fet~tur<e nomme comitiis in»
tererat , exclamavit ea petit ione violari Edicîa, & violât U Sdifîis adar*
ma regno loties tune fia neceffario conclamari,qu& libéra vox illi magnam
invidiam conflavit. Itaque cumvider et homofuturiprovidus conjura-
tionefatfa eo animos inclinare , (ffatali Régis ac conftliariorum ejus
cœcitateefiicif ut ab Mis ,qui probibere poterant^ pr<epo(ieraprudentiay
in ea re diffimularetur, bujusmodi publias fibiperritciofistë inpublicum
nibilprofutUYM admonitionibus deinceps abftinuit* Polir idie Durocor»
toro Rbemorum , Catalauno , & Augufla Suejfionum , homines à fa*
clio/is fubornati venere , qui Bodinum contra mandata fua interceffijfe
dicerent \ quibus in ConÇiftorio Regio audit is y nibilommus pronuncia~
tum t y?, Bodinum nibil nifi refîè fecijffe.
Idem ad A. 1 5 77, Cùm Job, Bodinus ab Auguflodunen*
fi Episcopo rogaretur, utpkbeii ordinù nomine fecum & cum Monmorinâ
ad Condaum proficisci vellet , ille & afperam hyemis jam inclinât a atate
tempeftatem cauflatus , cum pr<eterea fe minus huic oneri idoneum dice-
ret-f qttod pacis tuendte ab initia author , ex eo in multorum fufpicionenL^
incidijjet , tandem fe exe ufavit, (fin ejus locum Pet. Ram Pifîavienfit
Praetor fujfefîus efl.
Idem ad A. 1 f 8p. Cum Laodunenfes non parèrent , qua in
tivitate advocaiusfifci erat Jo.Bodinus^homo multiplia eruditione no tus ,
SenatusConfultumfit , quo pracedenti 4. Non Mart,fafto parère jube-
bantur , quo allât oy Bodinus , (quippe quiolimProtefiantiumdoè7ri~
nœ addtcju* , nec ab ea multum unquam ptflea alienus , Aknconii Du-
eem^dum à Regefratrt dijfideret , fecutm fuerat) & fablum laudavit 5
& habita ex confilio Epifcopi adpopulumoratione , (crupulum c confeien-
tiis & metum ex animis amovit y cum diceret tôt urbiumtf civitatum.*
L fumma
S* G A L L I A
Çummâtonfenfione defeïïlonem , non rebeiïionem poffedicï , nequepœ*
namf quapaucorum delinquentium effe fiolet , aàexemplum in tant a^»
wultitudine mereri', incufato intérim Rege quafiperfido & hypocritasy
& faÏÏo de Regni fucccjfione finifiro augurio , narn ut in vita fingulorum
bominum annum 6 3 . Climaftericum effe acfere lethalem , fie cum k VA"
ramundo , k quoferiem Regum nofirorum pacrii Annales repetunt y ad
Henricum III. 6$. Reges numerentur , videriRegem buic Regno Franci*
€0 fatalem & ultimum ex eafamilia fore, Ita Laodunenfes adParifien-
fium unionem accejferunt annitente Bodinoy quoàtf ipfe lit tris ad Bar-
nabam BriJJonium datis , qua typis édita funt , teftatus efi.
^lfh^r ! Piene Matthieu To- u de fon H*ft' d' Henry 4. p.
de l' AnoTc- z 3 7' ^°^in eft<lnt ùtt Angleterre au voyage de Mr. de Mompenfier y \ta
terre , ne rendit odieux aux Anglois & indiferet aux Francis pour fa curiofttç..
peut rien DUnanten ia Maifon d 'un Seig. du pays , ilfejetta fur les prétentions
prétendre à desprfa£CS ^ \a couronne d' Angleterre^ dit qu une Prinsefj'c en efioit F
la couron- for;t;ef.eprefompt;pe , finon quelle enfufi exclufe comme née hors le paUy
Hiir. de°Mr par une l&y dont tlri avait jamais (ieu f autbeur n?Voriginey (fn'avoit
de Th.ou. peu apprendre ou elle fe trouvoit. Vous la trouverez , refpond le Seigneur
Anglois , a» dos de la Salique. Repartie qui mit k rouet ce difeoureur ,
Autogra- tf (Uyfij cognoiflre qu'il ne fiait pas beau aux Bflrangers d'efplucber les
phn'sNico ^yetsd'unEfiae.
hnmRitters Jacobus BongarfiiisCIariffimo viroD. Conracîo Rit-
hufium , tershufio J. C. Profeffbri , Francofurti 4. Aprilis 1 600. De Bo*
Conradi fili- £m0 qU\^ cognoverim^pautis accipe. Libros deRcp, cum primum ede*
Umfi a- rentnrylegi avide y Anna yriififaUort i)?6. recens tum kGermania. In*
de mia ]m\s gcmum hominis arridebat , place bat multa illa leftio , fed quoties attin~
Profeflo - gebat res Germanie as, vidzbam hominem errare turpiter & ' judicium^
rem , ex qnopaflim defiderabam. Ven'w inde ad audiendum Cujacium, inaudierat is
clanflimus ttWgi re £ ftodino , Librum requirit , is nuUas erat apudBibliopolas:
VI '° çGyo" Mittitadme, quem Hifioriarum fivdiofiorem novcratrfuam Juris Tri-
noviws Aca- bonianici. Librum k me accipit , & aliquot poft die s data occafione iru»
demis Le y-bominempublica in lectione mfurgit , per duas horas & quodexcurrebat
denfib hodie arattone perpétua. Rccitatio illa k quibtudam adBodinum mittrtur. Is
lumen, 1 .a fa aitera editiom £p?Jlolampr*mittit eperi , infcr/ptamPibracio, quain
"N ribereae CujacUitn attacher bivebitury fedeorumyqux Cajacitu notaveratyinifia,
Die 2 1 .Sept. altéra editione nec vohm reliquit nec Vifligium , A, tyS\* Venio in-
Anni \fr>i.dew Daniam , Principes & magnos viros comenio , quorum %quod fit
de
ORÏENTALIS. g;
de Bodlno Judicîum ? Ego ignorant fcripfiffe iUuni,quod eos morderety Qu«
rejpondeo, baberi pro homine magni ingenii, judiciinulliuf. Tum hi, A« I6"4f. L>.
fcripfiffe Ulum dû gente & moribtuDanicti falfijfima. Confulo tndeCaro^x^txl°^ dc
lum Danc<eum,Regium in Dania legatum , virum & dotlrina & ufu re~ ab ?ofo Gnî.
rum & pictote inftgncm : h mtbi fi atim paginas aliquot profert injcri-xicvlo com-
ptas ipfiPibracio, quibus quercbttur faft am fibi in]uriam,qui falfa & in- muni cata,ti-
eptafr.ribens deDanicis rébus ,Uudaffetliter as fcriptas ab ipfoDancdo tnn - ^e acl Rev'
quam vif m # lettas : Sedfibi ifla fcribere aperte & craffe confia a^nun- Parre".teT
quamveniJfeinmentem,petcreutfequentieditioneretrallentur; alias
accufaturum hominem apud Regem.Sxcerpferat Dancteiu mendacia illi-
Ui de Danicis omnia,quœ cum ex fer ibère ego cuperem-, nec vacaret difee*
denti, dicebat Danc£us,mn ejfc exferiptione opui, nam ne nominare qui'
dem unquam Daniam aut Sueciam a ut alium Septentrionis illius lotum
fine mendacio. Idem in Poloniamihide fuis rébus multi confirmarunt.
Etsmtmos Bodini, quacumdjj de exteris acircumforaneo quolibet audt-
rety ea absçu aiia. cura nomre & publicarc. Jam edidiffe illum lefliones
Turnebi in Oppianumpro fuis-, nerno noflrorunt ignorât : Sed in libris de
Rep, ntonitusypkrafe mutavit in melius. Ego primant tantum editionent
legifccundam infpexi leviter,fit non inutilU ejtis opéra 5 ea certe non eftf
ad quam de duc 1 ' debeat aâolefcens tanquam adfontem aut put um rivH-
lum» Sed de hisplus fatU% Vale^vir clarifiimcj (5 me ama,
Idem in Juftinum p.ji.Not. 15*8 1. Sparûanm refera
Baffianum occifo fratre, Papiniano mandaffe,ut in fenatu pro fe Ûf apud
k populumfacinus diluer et : Illum refpondiffe, non tnm facile parricidium
exeufari quamfieri. Fuit illa Principe Juris-ConfultiCygneavox'.quam
miror bominem,fiDis placet, polit icum & Jurù-Confuttum tfChrifiia»
num in Libris fuis de Rep, reprehendere pejfimo exemplo , Recle enim &
çrdmefecit Papinianusfé viri boni officiumfuntlus efi^qui ntoripr<eoptx*
vit, quam Tyranno impia iS iniqua imperanti parère. Idem Ole in eopec-
tattfuod Papinianum Imperatorù confanguineumfacit , contra quant*
Spart ianus,quem ille auBorem Uudat 5 Juris- Confultus cognationem #*
affinieatemnefeit diliinguere, Facit quodRbetores [oient, quibus coh*
etffum efi ementiri in hiftoriis aliquid, ut aie ère videantur argutius*
Montagne dans Tes EfTais Liv.x.Ch.j i. JebanBodinefl
un bon Aut heur de no fin temps , (S accompagna de beaucoup plus
L * de
g* G A L L I A
de Jugement i que la fourbe des Efcrbailieurs de fon Siècle , C mérite*
qu on le juge & confidere.
Joh.Gcorg Godelman Ep. in Difputationem deMa-
gîSjFranc. i ^^%.J ob.WierumJo.BodinusJuris-Confultus refutavit^non
tamen /7*, ut multisyqui contrarium cum Ifiero fentiuntfOmninofit fatis
faiïum,
La Croix du Mainedans faBiblioth. Job. Bodin Advocat
de if lus doUes & renommez de tout le Parlement de Paris , Maifire des
Re que fie s de Mr, frère duRoy, homme fort docle et langues M fltrit àLaon
en LaonnoiS) au pays de Picardie cette A, ij $4.
Gabr. Naudaeus in Bibliogr. Politica ,• In Politicis
nuUus jaculum extra metam expedivit , excepto Job. Bodino , eut
uni tnntum cateri concedunt , quicunfa unquam de Rep. Libros edi*
der<L>,
Quantum lentafalix pallenti ceditoliv*.
Nec immerito fane : cum animum inquietum ac vaftis*
fîmum, quem acceperat à natura^ tam pertinacifiudio , tam inexbau-
fia do ci r in a f tam admimbili judicio ex cuit um , ad rerum omni-
um comprehenfïonem attulerit , ut fuperatis linguarum pêne omni-
um aefeientiarum d/fficultatibus , non modo nature Tbeatrum novis
rationibus extruxerit , fed Regnorum > quotquot in mundo conflit utn
fuere , fpecies 9 Irges , inflituta , arc an a denique & virtutes ag
witi.1 in ordinem fapientiffmè reduxerit , ac, ielut Phcenix unie us
fui fteculi , feipfum tandem confumpferit in contemplatlone altioris
iUitu (apienti* , cujus fecreta révérer i pot i us ac admirari dcbuîjfetj
quàm ip fa in médium & examen^ velut rellqua, omnia voeare, Sa-
ne quantum ad ejus Remp.ftetlat, fatendumeft^opus ejjeelabomtum-»
ingenby expolitum induflria, perfetlum judicio^ CT ita numeris omni-
bus abfolutum-, ut qui ab ipfodifcejferit , haud difimilis videri pcffit
nautis illis antiquioribus , quineglecla vel ignorant Cynr fur* pratflan-
tia ) navigationis {ut cttrfum ad avicultrum quarundam placitum^»
dirigebanty fepiusçfc per sautes & faxa précipites ferebantur. Scio
equidemy Fabium Albergatumhomincm Italum , & Serrium , at
Augerium Ferrer iurn Gallos^ magnis cooatibtu, (S Libris adideon-
fequendum editis, periculum illi ac ruinam intenmfje : Sed eventus
docuit^eundem fuiffeiftw pugn* eventum^ quem Pygmœorum tutru»
Hercule:
us
O R I £ N T A L I S. 8>*
Hercule : ut nonjam ad miniatas aluujus Attici aut Hypemttici cet as
trepidare debeat* fedad Ecclefi*(olius judicium: eu jus cenfuris quo-
niam vebementius urgetur , quam inimicorum argumentis , bine efi
éjuodipfius Librievohi minime debeant-, nifi obtenta friui^ & hune &
quoslibet autores Polithos hgendi facultzte.
Idem ibid. Diverfas interfe religion es commi fer un trions
fine dijpendio verœ pietatis fuperioribtis annis Hier on. Cardanus in Libris
fuis de fubtilimte, & Job Bodinw compofito, fed nondum edito , (at*-
que utinam nunquam edatur ) de rerum fublimium arcanis ingenti '
volumine' a quodequidem Jcfuitam Poffevinum , non perpemm ^-«Lutetiae vidi
ipfojudicium tulijfey argumenta ejje pot efi validiffimo certe manife-ïn Mufeo
ftiffimoqw. Clarîifimi
, * A Viri D.Rriot,
Chrift.ColerusinEpiftoîa de Studio Politico 5 (fcrî-defbriptuniè
pta A. 1 60 1 t)Bodini Refp. magis ardu a & eruditz. Non caret carpto- ^ ' ^°d,ce
ribus. Mihi quofanimis fe diffunderevidetur, Sed facile efi in operojo sUccorum
libro, quodreprebendasjnvcnire, Regiiiîe.
ArnoldusClapmarius in NobiliTriennio , feripto A.
1 60 f ,De bifee uti&de omnibus^Metbodus aecuratijftma nobis tradim efi
À Job.BodinO)Virb eruditijjïmo & plurima lefîioms,
HugoGrotius(dequoalibi)inEpiftolaadV. R. Joh.
CordefiumCanonicumLemovicenfem, Lutetiam, i</.Sept.
1 6 } 4. Uteras à te attulitjReverende Senexy Vefier Cramoiftus^ & Bo»
dini feriptum manu Librum legi digniffimum. In quo opère Bodinunu*
agnovt , qualem exifiimavi femper^ bominem rerum quam verborum
fiudiofiorem > Latinitate utentem haud plane nitida , metricarum le-
gum pueriliter imperitum fGracis literis vix imbutum , Hcbmicorum-*
morum ac fententiarum fatis gnarum , non ex interne linguœ iUius
tognitione , fed ex amicitia^quam coluit cum doclifimis Hebrœorunis)
qu<e in illo ^.ijpqÇo^/oui eam,qu<e in Cbrifiianîs requiritur^nonparum^
labefaftavit. In hifioriis & tcflimoniis citandis , video eum à vero
fiepe abire , negleflu malo credere quam dolo -, quanquam interdum
Vix efi, ut doli fujpiclonem ejfugiat. Cœterum n'tbil mibi novi Liber i s
adaugendum de veritate Religt Cbrifiiandt librum bine impofuum in*
telligo»
Joh.Gillot àScaliger de Paris 9 deFewrier 1607. Ceux
L $ qui
%6 G A L L I A
qui montent en chaire icy font des contes , déclament contre Boûin tout
an Sermon , & le déchirent fans Je fouvenir que ce vilain a eftè de la li-
gue & efl mort Juif ^ (ans parler deJ.C.parles dernière s paroles que j\
ay envers de luy.
joh.ScaIigerCaroïoLabbaîoLugd.Bat.4. Kal. Mart;
l6o*]. lUudvelim ex te fcire^quare Pontifiai mm acerbe quotidie in Bo-
dinum déclament. Certe quodmancipium ambitionisfucrit, proptered
odio illis ejfe eum non crediderim. Aliamfubeffe caufam necefje eft 5
quam ex te fcire velim. Hujus igitur mm inopinati odii caufam , & quart
hominem pridem mortuum canes ex tumuto eruant^efo ejus mânes quic-
fcere ftnant^ à vobis exfjieblo.
GrotiusD.Cordefîojo.Oftobr. 1654. Placuiftetibi,
qu£ de Bodini Libro mihi vider i ftgnifcaveram, gaudeo, ut qui judicium
tuumfemperfecerim maximi. Librum ipfum , etiamft fcirem btrere ibi
adhuc Cmmoi/taci farcinoif mit t ère mmen Francofurtum non audcremy
im infefia funt vi* non à Cxfarianis mntum , fed à Fœderatorum mi'
litibus,
Claudiu$Sarraviu5,virdum viveret & omnigenaJ
eruditione&Senatoria dignitate illuftris, in Epiftola ad If.
Vofïium £7ttT£o;?>9^<J!w,Holmiam>Lut.2i Jan.rëfi. Bodini
Liber ,quemrogas, revertu efldiffîcilis,necexmtinBiblioth.Regia^ ne^
in Thuana, aut Richeliana aut Mazarina. Nedj Puteani fratres^ne^
Bignoniut, ne^ Patinus, nefo Mordus eum habent. Audio mmen-*
haberiinîer Libro s nuper fato funtli Praftdis Memmii , quos ejus vi-
dua diligenter cujiodit. Opemm fuam mihi addixit Valefius^ut indta
eumeducaty quodvivente Domino penè impoffibi/e fuijfet , im follicite
fuaftbi unifervabaty eum nullo communie an da. Interea natlus funt-»
priorem librum èfeptem,quibus opus confiât, quem ftatim deferibendum
eurabO) & ad Incomparabilem Reginam allegabo.
Idem eidem Lut. 3. Fcbr. i6ji» Bodini de abditis
rerumfublimium arcanis y hune mntum^quem jam mitto^Librum-ay
baftenus nancifei potui, Sum olim ex auftoris Autographo^qui tum-j
erat Joh. Cor défi, defcripfit Ardifius vir dotlus , in Caflelleto quoi
vocatur Confiliaritts* Priusquamdutemreiiqtta perfecijfet, repe»
titus eft liber y quijam nuspiam comparet. Du une Corde fit ex foro*
re ntpottm eum fecumin qutndam Lemovicenfem pagum affrortoffï-».
ORIENT A' LIS. 87
&dquidiftofjepotefdiïumJît) nsfcitur. \ Vicunt alii fcrtptum horribilid
carminés vifitm flammis tthricibus effe dut ma '.certè effe dandunt ^potins
quant cum quoquam communicandum.
Idem eidemLut. if. Mark i£f i. In Catalogo MSS.
Codd. Bibîiotbeca Memmlan* non inveni dejideratum Bodini DUlogum,
quemproculdkbioaliqutifurripuerit*
Idem eidem , i $ . Apr. 1 6$ i . apud Cenomanorumj
Hrbem 5 ^uicquid contra fentias > Bodini Dialogiis , cttjus printum-»
L'thrummiji, Isefi^quem pofiulat Sereniffima Regind. Jgu*e»imju-
daicam & Cbrifthnam Rd'tgioncm fpeïïant) babentur in feqaentibur.
Repertum e(l ejus açographum MS.fednolunt illud cêmmunicare , iwè
necipfe vidi; Scrvatur enim velut pretioftjfimum xupfaiov Bibliotbece
Cluniatenjis. Ltber non facile reperitur, Stetim atqueinurbem re*
diero, qutretur dilîgentijfimè.
De Bodino & eju* fcriptislegeprseterea y fivacat*
Camdenum inBriranniap. 781. Mizaldum in Memorabil. p»
6.v. MiraeuminEiogio Jac. Meyeri, Kekermannumad cal-
cem GymnafiiLogici & in Traét, de natura Hiftoriac.Popeline-
rium in g. Odyff. ut in 1 o. Dempfterum in Indice in Antiquic,
Rofini. Mart. Delrium inOmims& erratis ad j.partemSyn-
tag. TragœdiarumAnt. ifoj.IrlanduminTracl.deEmphafï
p. 45-. Indicem Libb, prohibit. Roms 1 5 96- p. -6, Dreflerum
inOrat.de quatuor Monarchiis, &multos aiios, quos, ne>
Leftori taedio fim > omitto.
GILBERTUS GENE BR ARDU S.
A
F vernia bonis îngeniis Fœcunda , hune edidit Sacrati Or-
dinis eruditum virum , qui S. linguaeRegius apud Pari- Ex Sam-
fios Interpres , Hebraics antiquitatis arcana plurima & ea ma- ma»h. ia
xime,qua? ad rationes ternporum fubducendas pertinent,adhi- ^11**
bitoperfpicacis ingeniilumine , perquilivit acinlucempro-
tuîit. Hoc enim ex fonte ortum eftChronologicum îlludOpus,
&alii,quinuncfunt inmanibus hominum , fimilis induftriae
fœtus, ab eo vigihis & Iaboribus elucubrad. Multa ille ex
Hebt & Gra:cis accuratè tranftulit , multa recognovit, Multa
cora-
88 G A L L I A
commmentatmeft. NoviffimequeMufarum penetralia in-
greflus, amatoriumSalomonis Latine tentavit, poëma molle
illud quidem ac tenerum, fed pium, quo Servatoris purifllmos
DcGcnebar-in Ecclefiamfuamamores intelligi fapientiffimi hominestra-
docciam didere» Nec eum ab inftituta verfionedeterrnit , quodalii
cum lande fammae doftrinx vïri & hujus aetatis facile Principes, Poëcae le-
Sammarr p0res omnes & gratias in eodem carminé transferendo felici£
Eloeïojac. finie jamimpendiiTent. Hisftudiisinfenefcentem, partaque
teillii. " praeftantis eruditionis opinione latè celebrem , Gregorius
XIII» eorum commendatione,quià Regio nomine defcive-
rant, Aquenfi Archiepifcopatu donavit, Sed magnanimoRe-
gc rerum potito , impetratam his authoribus à Pontifice digni-
tarem diu fervare ac tueri non potuit. Fato fanclus efi: Semu-
ri Burgundionum > quo in Oppido non ignobile Sacerdotium
poffidebat, A. falutis iyp7. circiter actatis A. &o.H£c Sammar-
tbamu, Genebrardi OperumCataiogus extat in Libro,cui ti-
tuluseft La S, Liturgie $ quibusaddeEpiltolam ad Benedichim_i
Ariam de puritate fontis Hebraci , Lut. 7. Kai. Decem. 1 5-74. à
doftifïimo viro D. Ant. Hulfio,Ling. Sanctae Bredx apud Bâta-
it: A(jcalcem vos hodie Profeflore, vuIgatam>*exAutographo à viroHe-
nimirum braicae veritatis folertiflimo Indagatore D. Andr, Colvio fîbï
pfaim. Heb.communicato*
typis edito
o^am cum' Variorum Tefthnonia de Genebrardo &
alnspartim ejus SCrjptjSt
cditis , fcd
non ubivis rT"tHuanu$ ad A, 1 5-93. Gilb.Genebr ardus , quifepro Archiepi-
occurrenti- J^ jc0^0 ^qucnfi gcrebat , ex altercatione in verbà contumeliofa-*
àQLxt\lfac\JontraHierQn. Hennequinum SueJfionenfemSpïfcopum exarfu , eum^»
ampublici. & ALmarum ipfius fratrtm Rhedonum Epifcopum tepentemtS inbonA-*
caufa prœvaricatorem ditlitans. Dequibus cum pofteaiUi conque/li
ejfent , Genebr Ardus quam temere verba protulerat , tam turpiter
fcbeda etiam tradita propria mamfubfcripta po(î aliquot die s recanta-
vit.
Idem ad A. 1 5*97. Apudnos hoc nnno Gilb. Genebrardus
pAtr'tA Arvernus > Prefejfione MenedicUnus , Semurii inAduis , ubi
êpimum
ORIENTALIS 89
opimum faeerdotium habebat '., in vivis effe défit Se xag en/trio ma) or ,
qui diu Literas Hebrakas magna frequentia in Regio Audïtorio Lutetie
do cuit , (f pet bas turbot , non intervenJente Regiinominis autborita-
tey Aquenfts Archiepiscoput creatusefi , obidque dign'nateea, rebui
perpacem ordinatis , jïatim exutus. In caufa Regnt & Script is fuis ,
qu£ complut a & multijug£ eruditionùplenx evulgavit, iniquior (S acer-
bior, & zitaquamfiylotemperantior creditus. De eodem aà An.
1J77.& if 89«
Joh.QuinquarboreusJoh.CamufioinInfiit.Heb./«-
teïlexi ex G.Genebrardo,dotli[fimograviffimoque Theologo & in Literis
Hcbraicis collega meo chariffimo^ tehifeediebus ample xum ejje ruri Heb.
Literarum ftudium , (f non médiocres fruclus inderctuliffe.
Steph. Claverius adClaud.i^oz. p. 8.Mifc. Inftgnem
tilum Hebrai.a Iingu<e Antiflitem confuluimus.
La Croix du Maine dans fa Bibl. Gilb. Genebrard natif
d^ Auvergne, Dofîeur en Théologie tf Profeffcur du Roy ts Lettres Sain-
tes & Hebraiques à Paris , l'un des plus favans hommes en cette lan-
gue & des plus grands Théologiens de noflre temps , très confomméês ht'
(loir es faintes & profanes,
La Popeliniere dans fonldée de l'Hiftoire accomplie
lf9Ç. Les Arabes content depuis PHigire, Sefl à dire depuis la fuite
de Mahomet l'an de Chrifl jçz. bien que d'autres la commencent à fan
de Cbrid qpi. que Bodin (S autres reprennent , & Genebrard dotle & la-
borieux Théologien de Van du.
LipfiusFr.RÀphelengio F,Lutetiam$ Ego audiendi ri*
bi Genebrardi author fum in Hebrxis,
Jac. Prevoftaeus Orat f . de vet. & noftrorum tempo-
rumComparatiane Par. 1570. InterHeb, lingu<e Prof eff ores Pari*
ftenfes , pofjum nominare Genebrardum , quem quiprxlegentem ac con»
cionantem audiverunt , prster eximiam Heb. lingu<e cognitionem y fin-
gularem ejus dofirinam admir an tut.
Petrus Faber Saniorianus, Tolofanus Praefes , in Do-
decam. p. 1 1 7. edit. 1 5"Q2. DelocoPfalmi top, v. 19. confuluinupero1
G Genebrardi, clari/fimi Theologi Hebrœarumque Literarum Prof efforts
fine controverfia doftijfimi > adDavidem Comment arios ^ quos mecum
attukram.
Idemp, 144. Delocis duobus Auguftini &Profperi
M ad
po GALLIA
ad verf. 7. PP. 109. juxta vulgatam ,e*plieationem facientibusj
Hos à me citâtes cum hic legiffet Genebardus in Autbentico nondum ex-
cufo y quodipft à me Cl. ViUarius antequam typis mandaret , bonafidt->
commodavcrat , tamdiu id pênes febabuit , donec fuorttm in Davident^
comment ariorum quarto, (quam adornabat) in manus hominum venir et
editio , in qua demtim ifios , itidem citavit au t bores graviffimos , nec
fecutus efi ramen ,* credo ne quidpiam didiciffe commonfirantibus nobis%
Aut defententîa decejfiffe vider etur,
Joh. Seldenus in Opère de Jure naturali & gentiutrL.
Lond . 1 6 10 p. 1 z 7. J9*i» O in hifce praivit ferme Gilbertus Ge-
nebr ardus , Archiepfcopus Aquenfis , Literis HebraicU cette apprimtj
eruditus & Rabbinicis.
Pet.MartiniusLcclori, in Juliani J -s^ajSar» Epi-
ftolas , Parif, 1 5* 8 3 • Cum bafce Juliani reliquias fummo viro Cf in-»
* M , N.id cfl Sacra Th. facultate Doclori eruditijjimo ac Prof effort Rcgio M. N, * G.
magiflro Genebrardo communie affemus , ejus fuafu typis mandandas atqueinpw
noftro, ut in blicum proferendas efjc duximus,
tanouvi- " Jaques Gillot Confeillerà lagrand'Chambre, &T
mus. un des plus dignes hommes de Ton temps 3 dans une Lettre à
* A lap. Scaliger*parIeainfydeGenebrardj Genebrardfe mon/ire non feu-
416. de ceLiementMoine^mais furieux ,à déclamer fur un mot qu Un 'a pas jugé ' efire
les qui luy e n des Livres SfpaçnoU qu'il extolle.
écrites. Lud. Dorleans in Novis Cogitationibuf-ad Tacitum
p- 388» Par. IÔ1Z. Dominus Genebrardus^ Arch, Aquenfis , de cujus
pietate ($ dotlrina tam in Grœcis (f Hebrœis quamLatinis Literis tôt as
gloriatur Gallia , meamfirmat fententiam.
Idem p. 5 1 O.v. Deminum Genebrardttm,Aq. Arcb, in-*
Cbronol qui varias opinioncs de Cbrijli Jefupajfione recenfet & compotiit,
liirf&culorum memoria dignus , ($ quo Gallia (e jatlavit alumnot
Sebaftianus VerroniusinChronicop. 472. 1 795?./»
rébus divin is tradendis clâruit A. /j$o, G. Genebr ardus linguarum S.pe -
ritijjimus, Theologusgraviffimus,
Du Brcu! dans Tes Antiquitez de Paris 1 6iz. p. 77 g.
Gilbert Genebr ard Docteur en Théologie , Religieux de V ordre de S. Be-
noifl , eftoit Profe/Jeur du Roy en langue Heb, des l ' an 157J. & ly an
tjpz. e fiant Prieur de S, Denis de la Cbartre , il fut esleu Arche»
vefque d'Aix, Il deceda au mois de Mars Canijg]% (S efi en-
terre
ORIENTALÎS. pi
terre au Prieuré de Semur en Bourgongne> II a tompofe' ph/ficurs bélier
œuvres , le Catalogue desquelles fe trouve à la fin du Livre intitule » La
Sainte Liturgie-Pierre tfgtuliâe qùo infra ,fucceda à GencbrardC
an ijpz.
Bened.AriasmCornmeritariolode varia Libb. He-
braicorurpfcriptione&leftionejejusdem Bibliis prarfixoj De
punclorttm Antiquitzte, dcclum maturumçfc judicium Autoris co?nmcn»
dam , quœ à G Genebrardo, pio prudente attfc eruditijfimo viro, variii
in locis indicamfunt ma gis qukm ex profcjfo pertraElata.
Scaliger Job.Buxtorfio, Lugd, Bat. Kal. Jun. 1 6o6.
QuodGenebrardus monachus de Rabbinoriim letlione magis tenmvït
qukm abjclvit) id,ut tu melius judicare potes , nibil aliuâ efl , quam cen-
to ex alienispannis confutus. Longe inflrufliorem Magiftrum poflulat
iUudopus qukm Gencbrardur.:, qui obtreiïando plus fam* apud/ui/imi-
les, qukm docendo apudjludtofospeperit fibi.
Pet. GafTendus in Vita Peireskii p. 5 j.edit Hagienfis,
A,iâo2, Deflefîcreinde volebat Se mur mm y œdes illas invi[urus}in quibus
ante f. annos Genebrardus obierat. De eodem p. 6j.
Deeodem Valadierp. 202.del'AugufteBafiliquede
S. ArnouljPantaleonTheveninfurduBartasp.yy.Joh.Dadre-
uSjin Approbatione Pfal.Gailic Phil.àPortis,Scheckius inApo-
logia contra eu m ; Fr.Scorfusin Proieg.ad Theophanis Hu-
milias, BellarminusLib. 1. de verbo Deic. 2o.&Lib. 1. do
Chriftoc. 5. in fine.Petaviusin Epiphaniurn p. 223. Cafaubo-
nusinBaronium p. f inédit. Gen.Danaeusp. 1 300. Operum,
Brovverus adVenantiumFortunatum p.22.edit.Moguntinen-
fis, i6o$.Naudé dans fon Addition &c.p. Z41.& alii.
FRANCISCUS JORDANUS,
DEeofic Jac. du Breul in Antiquitat. Parifîenfibus pag»
7 y 8. U An 15 $7. fucceda k Jehan de Cinquarbres natif d^Oreil-
lac en Auvergne, )rr. Jourdain Dotleur en Théologie , lequel deceda~>
l'an ij pp. au mois de Septembre , £f eft enterré au Minimes de Ni"
geonlez Paris, De eodem Genebrardus in Chronographia_,
p.357. edic. i;8f.
M Z BLA-
9i G ALLIA
BLASIUS VIGENERIUS,
Sanportianus aptidBorbomos.
Clrcafînemftiperioris fecuîi fatis conce(tît feptuagenario
major Blafius Vigenerius,vir Hebraicè & Rabbinice do-
dus, cujus plurima Scripta leguntur apud Fr. à Cruce, Verde-
rium,&alios,acdequointerlegendum, fequentia teitimonia
notavi,
Popeliniere dans Ton Hift.desHiftoires 1/9?. p.363.
Les figures & plate peinture de Pbilo/Irate font faites Françoifes f & la~
borieufement commentées par Blaife de Vgnere->lequel par la fuite qu'il
en fit publier P an ijpâ.tf autres laborieux efcrits , a plus moyenne d*
C*cK S. n0nneur à [on pays , & à me finement * ville de Nivernais fa naiffance,
eurçam. ^ ne ^ ap0rte'je recommandation pour deu'e ' recognoijfance de fes
mérites.
Simon GouIartSenlifien fur la i.Sem. de du Bartas
p.4pg. A» Gen. 1603. Bl Vignere a traduit auffi beaucoup de Livres
quef ay leu & releu 5 quant à moyje donne le prix à Amiot : Je recO"
gnois en Vigencre beaucoup A* adrcffejf des traits bien cboifis 5 mais l '
autre a je ne (çay quoy qui je maintient mieux ce me femble.
Florimond de Raymond dans (on AntipapetTe p. 47.
160 7, Chalcondyle ne parle pas un fetil mot de cette Jane^comme on peut
voir par la belle traduction de noftre Parron François Blaife de Vgenertj^
lequel neufi jamais voulu corrompre le texte de cet Autheur, ny faire cet
infâme larcin de tuy d; rober presque une page entière.
Gul.Sofiiusin VitaHenricjMagnip.141.16z2> f*/il
mus Jaeobus Amiot us Pr<efuly docuit terfe fari , dedit$s nervos orationi
nofira. Blafius l igenerits toros addidit ornatumqi . Audax utero, ver"
ba invenir e, obfokta conchnare ^fimplicia componere^ ex tr aria nonfint^
examine admittere,
Tho.Dempfterus in Indice Autt. in Antiquitates
Rom. Rolini 1613. VigeneriusOiticus eruditiJjimus.Eunàçmcura
Iaudecitatp.41 1 .
De eodem VerderiusinBibîioth.Faber Saniorianus
Lib. j.Setneftriump.zi^. & 219. CaefarNoftradamus dans Ton
Hiit. de Provence p. 297. Verderius filius in Cenfione Autt.
p. 48. & 174. edit, i.& aliiplures.
Tefti-
ORIENTALIS. 2?
Teftimonia de Vigenerio & ipfius
Scriptis*
BLaife de Vigenere fut premièrement Secrétaire du Duc de
Nevers, & enfuite de.Henry III.
Dans fa Préface fur fonTraitê des Chifres,il nommeJ
cet ouvrage Y eslite de Tes plus recherchez labeurs , & dit qu'
il y a 40» ans qu'il fait fervice à la maifon de Nevers. Son Livre
eft imprimé en 1587.
A la page 17. il dit qu'il vida Rome l'An 1^49.10
Card. Carpy,Seigneur de gentil efprit.
A h page $4.ilditquilfereflbuvient d'avoir ven en
fes jeunes ans eftant nourry avec le General Bayard, premier
Secrétaire d'Eftat du Roy François, Mr.de la Bourdaifiere.
Alapage$7y.iIditqu'ilfutenvoyè en Flandres&
Zelande Y an 1 s 59- à l'embarquement du Roy d1 Efpagne.
A la fin du mefme Livre,fe trouvent ces mots, Blaife
de Vigenere de la Fille deS.Pour^ain es enclaves de Bourbonnais & d 'Atf
vergne , /' exerçait Apres les méditations de (fus dites l'An de Salut Jjjlf.
& de [on ange le Climat! erique*
JOHANNES MARTINUS.
TOh.Martinum,profetfione Medicum, à HnguarumOrienta-
Jliumeximiacognitionelaudat Pontiflcius Atlas JacobusDa-
vy, Cardinalis Perronius,in limine AclorumColloquiiFon*
tis BellaquaH, his verbis : Au lieu du Sieur le leure qui ne peut arri-
ver ajfcztofl (ucceda le Sieur Martin LeUeur 0) Médecin du Roy^ hom-
me tres-fwgulkr en toutes (or tes de Sciences , & particulièrement e/
langues Latine ^Grecque, Hébraïque £5* Arabique. Ex ejus fcripfis>
viditantum Diftata in HippocratisLibrurn de vulnerîbus ca«
pitis,QuxconfutatNicolausVincentiusinEpiftoIaadStepha-
numNaudinumBerfurienfem , A» 1578- exeufa. Claruit A.
i<5oo. t
Antoine de Laval dans fe&DefleinsdeProfeffions
Nobles-, 1615 .p. 4 3 . Jcfçay bien que tout le Monde ne peut pas rc(fem-
blcr en la Médecine à Mijjieurs du Laurens-y de Lorme^Martinj Dur et fê
autres miracle s de nos ans,
M j Pet.
94 G A L L ï A
Pet.Laphileus Anutio Foêfio in Hippocratis Opera_*
Gr. & Lat. Francof. I jo f, Johanni Martino Medkoy ingenio dociri-
nacfo excellentifé qui ad banc editwnemSymbolam munifice contulit^No»
tas in Lib. Htppocratis arB r c* xiÇa.^ tp&)u*tgôv cxiutiendas dedi-
mut. If ubi Corn, de vulneribtis capitUin lucetn ediderit , explorât '<£_»
cmniaea babebunt, qu& in Libello HippocratU Çimmeriis yenè teneur ù
adhuc involutn videntur.
De eodem cumlaude &ejusinHippocratemObfer-
vationibus Anutius Foëfius Praef. ad Lecl. in Hippocratis Opé-
ra^ Francof. ij^f.
ALPHONSUS & JOHANNES à CRUCE,
(k Cbevrieres*
j tu°"T TQs alloquitur StephanusLaploncins Richetta,Epi(lo-
^n'Rein^£llaPraîfatoria inLexithericon * Grseco LatinumTurno-
fiura , Ger.ni eXClifum j T&dium,\\\c\\i\\.,quod Serviana [olitudo videbatur alla*
manorum tara, prtclartipbilofophUoblellamentis omniex parte levavimus , nefo
hodiemo- tamen ideo reliquat minores artes , qu<e buic Regin<t anciUàri pareft,
rum doctiUi- iiYiguarum in quant utiliffimum ftudium négliger e vobis vifum. Null a
c 6 Var * ' enimdies.abiit , per'dludtemptu^quod Parent vefler egit in Aula Régis,
Lcél, in 4tta velHcbraicè aliqu'idvel Grâce vobis non fit leïïum f 15 fiqutndê
tulit opportunitas felellum. Utrumque enimvejlrum <t>ihiQ()ouov)uxta
ac <PiA èïk>ivot, nemo nefcit , qui vos de confuetudine novit. Hoc tejlan-
tur epiftoUrfuas Hcbraice (5 Grœce advariot fer ibère confueviftis : Sed
in Mis annis vixfatis adhuc firmis tantum eruditionit ejfe quis credat ?
Credet qui vobife um Grâce colloquetur : Credet quipoterit , (5 volet in
Hebr£isexperiri. ClarueruntA. 1608.
FRANCISCUS JUNIUS,
Bhurix.
Hic dupîici de'caufa locum obtinet Francifcus Junius , qua_>
nimirum linguaeS. in Academia Leydenfi Profefïbr , &
cjusdem ac Arabica: fatisgnarus 5 fedcumhujusvka abipfo
con-
ORIENTALIS. çf
confcriptafitj &ejusdemOperibus préfixa paffîm occurratj
de morte folum ha?c addam , quae apud Thuanum habentur :
Anno y inquit , 1 601 . Menfe Oftob, Fr. Junius in Biturigibus Cubis* * ut fc- di-
ApudqudsnatuSyobùt, cum annum tAMumjj. attigiffet^ vir dejulto- ftinguantur
rioingenioy quimultaconatus , an adfecutus fit , quodmolicbatur j<afo-aIiltun,S'r.
ftorum eritjudicium j Lugduno Batavorum, ubi diuprofejfus e[î ob re- "* . '-fl^18
rumnovarum fufpicionem f abOrdinibus Belgii exatlus > & -d/torjïî ~uommu[c'.
ubidefecit , kNorimbergenfi Republic a bonorifico jlipendio invitatus. tropoliseft
HaecThuanus, quemmiror alTercreJunium Alcorfiidefecif-BLudegaia
fe , *cumexOrationibus inejus funerehabitispatea^ipfurruj.^^1"01*
obiifTeLugduni Batavorum , quoloco abAmpliiïimisOrdi- ec*£Ul^em
nibus nunquam exactus eft y£que falfum eft,quod idem ait errorcm no-
deNorimbergenfivocatione, hsecenim omnianonin Juni-tafTe dcprc-
um , fed in Hugonem Donellum celeberrimum Juris-Conful' hendoGui.
tum jure competunt. Jam h*c notaram, cum in Vofïii Hey-*1^1™ in
delbergenfis Opus de Hiftoricis Latinis incidens , eadem , fed Apài°^
fufiusanimadverfa abillo praeftantiffimo viroreperi > * quoContraÀmy-
non parum iaetatusfum. Locum adeatLeclor fi velit,& oleum,raidum p.
fcio , non perdet. 'o8\l548\
Lett.
Variorum Teftimonia de Junio &
ejus Scriptis*
HUgo Grotius in Epiftolam MS. ad Ger. Joh. Vofïïum ,29.
Septemb. 1621. De HiftoriaTbuani quodmones , inquifivi
diligent er. In eo exemplari, quod ad ctuToypdÇa fidem diligenterà
PuteaniscoUatumefi , fiinde aliquando nova inftituatur editio •, vi»
àeo omne illud , derebusnovis , exfilio , &Noriberga, indu-
tlum ejje. £t fane fi quis^qu* duobus in locis fuper Do:.ello ab eodem-a
Thuano [cripta funtyconferatyinveniet bac eo pertinerû. Errormibina-
tus inds vidaur, quodTbuanutrfuœ de viris doUis eifuggerebantur^ an»
notabat plerunque in (cbedis fingularibus , quales aliquot vidi , ;'«_»
quibuifepe duorum triumve biftoria fortuite conjungebatur ; quam Me
deinde locis fuis inferendam nous quibusdam indicabat, Undeferipotuk
15 ' faciumputOy ut du<eparticuUaddiverJos bomines pertinentes , de*
fcribentium errore , notis illis m a le obfcrvatisy coalefcerent, Certt^
qui Indieem confecere , eis fuboluifje error videtur , ut advertes^fi qu<e-
tai Soceri nomen, intérim illud diJfimuUre nequeo > illud de defultoria
Scientia
56 G A L L I A
Scientïa , mnabexfcript6re,fedabipfoejfeThuano , non t amenée
fenfu^qui levitatem animi uUamftgnipcety fedpotius infanabilem quart»
dam cupiditatemper omniaftudiorum gênera fe diffundendi : de cujus
fucceffu qmd aUisjudic iumpermittit haud dubie Crû h a fpcUat, Nam
Théologie a cjus , quacertèpotiffima^ nefeio an adTbuanimanus vene-
rint) namfiveniffent, judicajj'et haud dubiè cumScaligero , quieum
judicii acumine Theologis ferme omnibus praferebat : pracipuèverà
pacit i$ moderationis ftudiumf avorabili aliquo elogio projecutus mort*
(uoThuanus fuerat , (i Irenicen,& qua aliaejus funt argument i , ai
ipjïus m anus pervenijfent. Egoquiutrituquememoriam , ut feis,,
fumm.i reverentia profequor , autfor fum, ut tu quoque^fiquidhac in re
pro Soceri extfiimatione faciendum cenfes, ita idfacias^ utfimuite Tbua*
ni obfervantem oflendas.
Ideminalia EpiftoîaitidemMS. ad eundem, 16.
Odlobr» \6lJ. Alto quoque nomine me debitorem habes^ quod viri
tnaximi Fr.Junii mernotiam ad ver fus Thuani errorem vindicaveris.
Merebatur hoc viri iUius fanUitas^ qusfemper mihianimo obverfatur^
& cujus exemplo me fentio non minus adpieratemprofeci/fe-, qu<tm omni-
bus quos un quam legi Libris. Neminem hominum uovi^cui defulto rii
Vd$£X\\\nomen minus conveniret \ iUudvero bonis omnibus perplacet ,
quod cum hac pietate modejîiam conjunxifti , £f ita tîim de Scaligero tùm
de Thuano locutus es , ut oflenderis majorem te aliarum in utroque vir-
tutum habuijfe rationem 5 qukm imprudenti<e hujus , illius vero averfi
A Junio animi , cujus ego certiffimus fum te/iis , Mérité vero in hoc tuo
officiopartem mihi vindico , qui ferme fub oculis Junii , omnium earum
étrtiumyper quas olim nonnullis placebamus , jecifundamenta. Neque
vero uUam omitto occaftonem prœdicandi quantum ipft debeam: quod egoy
ftme inpatria gradummeum obtinere fivijfet fortuna , maluijjem rébus
in omnes^qui adipfum pertinent , quam verbis oftendere, Nunc contra
evenit^ut^u'bus egogratia eram debitor, abiis ultrb accipiam bénéficia^
reddendi vero tempus pro fpicere non poffum , fperare vix audeo.
Gerardus Joh.Vofïius inEpiftolaMS, ad Lud. Cro
CÎum Theol. Amftel. 7. Id, Augu. 1 6%f. Socer meusVr. Juniusy
tanti cum à multis rétro annis nominis foret, poftremis tamen vitx annis
crebrb illudin ore habebat , magis & magisfe in dies videre 5 quam txul->
tafefugerent, Ita ille^ qui cum novelîis Dofforibus foc ia rat antiquoqqui
ttiampArtium (iuditnonpanlo minus Uborabat, quam vulgbfierifolct.
Sibran-
ORIENTALIS. 9?
SibrandusLubbertus inTraclatu dePrincipiisDogm.
ChrifL 1 5" 9 1 . p. 1 7 ft.Doffijfimus vir & linguarum Orientnlium perU
tiffimiu Fr, Junitis aliquot Libros N. T. ex lingnaArab, in LAtinanu»
vertit.
Lipfius Fr. JunioEp, 14. Cent. 2. Mifcell. ^P^^lX^l"
bumanicrte non novit 1 (S qui novit non amet ? At tu rnmen ^'^«'«cùropalate
inmelargiter fane declaraflîcum epifïola [uavifime fcripm , tum tnu-fab nominc
nere adjuniïOy quod merito mibi carum, Monumentum enim ingeniiHzbrzo Na-
tuieft,parumilludadguftum vulgi fateor : Sed AmbroÇiatf Nefîar^1 • Agmo-
nobis, quïbui paulo acrior judicii iUe fenfus. Sane in implicatiffimo fcri- ^3 ^0 vu -
pto utilemfubtiiemifc operam navafti , & lumen pr<gîulijli tocis, in queîs ^e qUO proii.
éternumformjje caliga(Jemus. Multiplex notitia linguarum boc tibixz Voffiusia
dédit y ut talia ifla interpréter i noflro œvopoffis unice , & dixeram petite Opère de
unas. De iis^quœ Epifîolis ad Attitum obfervitaffe te fer ibis , & offert H ' "• Gr*cifl
mittere, valde velim. ultimje. * ' "
Theod.Beza in A&. 4.14.1S/V conjidt vir doiïijjîmu* Fr,
Jumuiflui Arabicam iUamverfionemLatine edidit. De eodem fi£-
pe alibi.
Simcon RuhmgiuS Clarijfjïmodoclijfimoque viro D, Fr.
Junio SS. Tb.&lingU£S. Doftori & Profeffbriprimario , in ThefeS
de Matrimonio fub ejusdem prsefidio propugnatas , Ann.
If. Cafaubonus Jac. Bongarfio , Gen. 18- Kalend*
Jan. iypf. Poffem lertullianum fufcipereexplicandumi fedeams
provinciam audio jam a Fr. Junio efjefufceptam i quifiacerrimo illi^qu*
polletfingenio minut indulferit, non alium ille A fer vindicem pofeert
débet,
Bon.Vuîcanius Epift. adLeft.in Agathiamif?4,.D*
loco nonuno ReverendumClariflimumfovirumF.JuniumiCollegamnte»
um confuluijdj, cumfruUu.
Jac.CruciusJac»Filio,Delphis 4,Kal. April, 1632.
Magnum iUum Theologum , Fr. Juniumftudiofum adhuc , b'inos tan»
tum anni (patio Libros (eliitaQe ferunt : BibliaHebraa & Inftitutiones
Calvini , ex quorum indefeffa leftione tantumprofecit , quantumnemu
fëerarey autpollicerifibi audeat.
Tho.Erpenius in Orat. de lingua Arab.p.7 ?. Domi in
IwgUA Amùic£ cognitionc profecerunt-fama notiflimiEmmJrewel*
N Uns
$g G A L L I A
lim &Frt Junlus^fummi vîri necfine honoris prafathne nomtnanài , qui
quanti linguam Arabie amfecerint , quamfe véhément er fludium ejus
promet un/ voluerinty feriptis fuis abunde funt teftati,
CafparSchoppiusFr.JunioN.V. p. 316. Sufpedt.
Ledl. iyP7» Autorummendas ingeniofioribus exterminandas relin-
quewufy t'tbi^potijftmum Fr. Juni-, eruditorum decus-, qui praclarù ta-
isfcriptU^quamvispauculis , quid in tenebris veterum iUuminandis (S
maculis eluendts poffesyfatisjamfuperqHe DocJorum circulo decla»
rafti.
Joh.IfaciusPontanusNotis in Macrobium p. z\é,
1 fjy.Batbyllas Hylas diffus cfi y quod inamorîbus fuerit Pylad* Domi-
no i vifum idfere Clarijjimo peritiffimoque viro Fr. Junio, quem ($ me»
m'mi de hoeper occafionem confuluijfe.
Fr.DoufaJanifiliusNotisinLucilii Reliquias 1^97.
p, 1 08. Hune [esquiver fum Lueilianum e(Je, ut tf proxime fequentemy
fagacijfime odorat us e(i Clarijfîmus vir Fr, Junius , columen Lyc*i
mftri.
Idem p,l I<5» Ch vir Fr.Junius^non minus humantorum
ffUam Sacrarum Literarum inteUigens^ea ita àfe refiitutn nobis in die A-
vit nuper,
Hugo GrotiusNotisadMart.Capellami???. Hune
îoeum Pauli de Hijpania eb libentius afcrîbo , quod e'jusntihi indieiunu»
fecerit vir omni (tudiorum génère ClariJf.Fr. Junius , cujus me ko/jitio
felicem judico.
IdemNotis in LiK de Verit.R.C.p. 508. edit. Parifi-
Cnfis y Ab 1Dï< Acabenen eorrupte pro Acadene dttlam fufricatur pro-
habiliter diligens in feripturarum interpretatione Fr, Junius-, qui & a/ta
ftonpaucaobfervavit eorum, qu<ejam pofuimus^
Idem Papizans fub finem Voti pro pace Ecclefiaftica
fi 641. Frljunio multum debeo, fed dicam quod res efl\Multum ilie vir
viditde vero : Jgup minus verumomne aut agnofeeret aut cloquer s-
tur , retinebat eum Çalvini autoritas, quam ei, in qua emt , parti
fimnino tttendam cenfebat, quxfola ratio etiam X>. Tilenum dinde-
iinuit,
And.Rivetus ad huncVotiGrotiani locum 5 Fr, Junl-
vmyirum Mvqttsmfath iaudatumyadfuas parte sGrotius trabere volue^
rat%
O R 1 E N T A L I S: 99
ratyquaftfavllJeteiApofiap^quamvocantfancloruni^ Oppofui exc.â.
ad Hebrœos ipfius Junii verba, quibus contrarium epincitur. (Quant am
injuriant faciat memoria D. JuniiyPiriCiariJJimi 5 iUiui qui Gêner et
fuit y Ger.Job.fofliijudiciofubmitto. £go certe ita fentio, nomment
inter Tbeoiogos nofiros repertumfuifje^qui minus jurant in perba cujus-
quam Magifiri , qui aliorumfententias aquius expenderit , (f périma*
diligentior fuerit indagator.
Is» CafaubonusMcurfio4.Non. Jun. itfij» «^ète^Hac etia»
tua-) quorum fpem facisyeo avidius expeblo , quia de prajiantifj. Fr. Ju* intellige de
nio plane idem tecumfentio j Ignofcamru ver à t*î pL&KcvpUy , qui facitè Curopahtc
u?i\aç cv éc&tâç Tv d\} <»7ru^fi7af xpo^ov. àjunio edi*
Abrah.ScultetusTo.4. Meduliae Patrum p. 11 7. /Vf- t0»
ni tu aliquanto ex Hiftoriograpb û ecclefiaftich c au [am petit i ab Qcciden-
talibus confiliijuxta & auxiiii , récitât Pr<eceptor quondam meus Fr,
Junius 0 paxafiTyç in Animadverf. in Bellarm* ïo< 3. Ltù. t.
DominicusBaudiusCorn. vanderMyle Dom.Prid.
Kal» A pr. 1 607. Ajunt more nopum & exemphperniciofum ejfe , d ta*
pmulprofejftones fufiinere ; idnequidemwDfJunio(at qua/ivirojpo-
tuijfe tolerari.
Idem eidemLugd.Bat. ^Non. April. 160%. Edita-»
efi ante annos tir citer ocio , magni viri Fr. Junii Oratio adeomponendas
turbellas intempérante juventutis , (ed Oratio defeiïa nervis ac viri-
bus , quœferèuniverfaconfumitur aliudagendo , differendoque des
fubtilibus ineptiis , qu<e [omnum potius pariant ^quàm acuieumdefigant
in mentibus legentium , tamen excepta efi appiaufu , & fotidam indo
laudem reportavit.
LipfiusPauloMeliflb,Lug. }îat.\d.Sçxt.if%7.Carmfoai!Ia
veftra , quibus Principi Anh ait ino parent ai is , me reerearunt , tua inpri"
mû , fane dotla : Sed & F. Junii , quem ego nefeiebam h arum etiatn*»
ejfe Mufarum. lUe autem efi in primo cboro¥
Idem Regnero Grutero , Lugd. Bat. 3, Id. Sext.
1 5* 8 9» Statum & formam Academiœ veflr&per te cognovi , probus efi
fedinprimis ille vir magnus , quem jure taudas, Junium inteUigo 5 eut
tu , mi Grutere , adhtre , £f retondit a multa bauri 9 ex arcano ilîo ube-
riqtte penu,
ClaudiusSalmafiuSjvirpofthomines natos doftifïï-
N ^ mus,
loo G A L L I A
mus, inEpift. adVofïïum, Leydae Id. Mart. 1 63 f . Nndlus
tertius , CUrijfime Vojfi , accepi literas à Pu teams fratribus , ^#/7*
plurimum per me falvere jubent , fimulque rcddi tibi per me cupiunt
literas , ^/m/ &/V &4foj , quibtu olim Heydelberga in banc AcademiawL*
evocatus clarijjima vir mémorise Socer tuns¥ Si nondum vifie
tibi [itère , gratas fc\o futur as ,• fivife , gratus erit tibi eorum ani-
ma s. Inter [cbedas veteres fibi repertas cas fcribit mihi major Fra-
trumt
Vofîîus in Opère de Arte Gramm» p. 142. Dicert^
nonbabeo, utrum omnia^qu£ in MSSt Tritbemii continebantur^an non-
nulla tantum malorum conjliterintSpirituum commerciis. Jguodfiefty
ut multum metuo , jure dviôy^ctOovflammis abfumi curavit Eleïïor Pa-
latinus Frid. ^. c ujus illudin Bibl'iotheca aflervabatur. Indigne idfert
*lseft Au- in Cryptograpbia fua Lib, $,c. tj. Gufiavus Selentu ,* eoque nomint-t
gu us ux -mj)eY'ui£ argUît Socer um meum^fummumvirum^Fr.jHm'um^ quiab
fis hodie Bletlore confultus , fcripto ha3enus ineàito , fententiam fuam de ijib§c
oéiogena^ Tritbemiano Opère longe aliam tulerat^ quam Selenus veUet.
ïio major. Idem inOperedeHift. Gracis p. 264. edit, 16 ri.
GeUfiiCyziteni Libros & ' alia quœdamad Nicœnam Synodum pertinent
tiavertitCl. vir, nec tôt modo tingu&rumjedrerumetiam divinarum (S
bumanarumfiientiffimusFr. Junius^Socer meus beat* mémorise. Eos
dono accepi à filio ejus Fr. Junio , vir 0 génère quidemy fedmagis tamen
multijuga eruditione nobili, Iralationem banccum nous inipfunt-%
Gelafium nojirts , publlco baud invidtbo , ubi prima [e offeret edendi
eccajio.
Idem in Opère de Philologia ^.i%.FeliumLongumde
Ortbograpbia Commelinus juris fecit publia cum ca/îigationibus Soceri
mei, Fr. Junii. De eodem in Opère de Idolol, p. 1200.&
Lib. de Vitiis Sermonis p. 48 v & feq.
Hugo Grotius Voffio 16$ s. p. 74>». Epift. Armin,
Tria dos probationem in Libro de V. R. C, dir-etle aggrejfus non(um , me-
mor ejus^quodà viro magno^Socero tuo, audieram , peccajje Pleffieum (S
âUos , quodrationibus à naturapctitU , (S Platonicis fape non valde appo-
Jitis teftimomis aftruere voùt/JJlnt rem non poncndam tn illa cum Atheis ,
Paganrsjjudœis &c. dilputiUione, qui omms adS. Literas ducendifunt,
ntinde ta lia hauriant , qutnifiDeo femel patcfaciente cognofci ne-
queunt.
Con-
O R I E N T A L I S. 101
. Confiant. L' Empereur Notis inParaphraf.Jachia-
dœinDanielemdeFr. Juniohxchabet,- Magnum Se Aligerum ab
dyoftolorum temporibus haclenus pâremlheologumnullwnvidiffe f<ecu~
lum y dixijfe fer tint.
De eodem Kekermannus in Traft. de Natura Hifto *
riae p. 46. Chamierius in Panftrat.To. 1. p. 424. Du PJeffis dans
Tes Mem. To. 2 p, 277. 297. 647. 93 1. & 942. Les Lettres àSca-
ligerp. 175-. 203.242. 28?. 327. 372. 45-0. &4fi.Dionyf.Le-
beus Batiliius in Emblem. p. 42. David Home Paft. deGergeau
dans Ton Contraflafin p. 3 3 1. Rivetus in Ifag. ad Scripturam p»
179. &Lud.Molinacus Pétri filius in Paramefip. jyf.ubiloco
HiftorictsGrœciS) legendum Hifioricis Latînis»
PONTUS THYARD^EUS,
Afatifconenjîs.
POntus Thyardeus Bifïïanus , nobili familia in Heduis natus
efl: , qui exafta trium linguarum cognicione , & in ju venili
setateexcultus, inPoëticavernacula prirnumlufit; deinMa-ExTlluan»
thematicisartibus&PJatonicaedodT.rinaefe totummancipavit,& alm
acpoftremôTheologicisftudiis j in quibus omnibus multa^>
fed ferè Gallicè fcripfit , reconditac feientise ubique plena. In
aula etiam vixir,& Henrico $. gratiofus, ab eo Cabilonenu*
Epifcopatu donatus efl: , &p3ulôante mortem octogenario
major , de re&a nominum impoiitione Commentarium vul-
gavit, & ad Philonis JudaeiLibellos à fe illuftratos pro auclario
addidit. Cumin libris affiduus effet, cîbomuîto, quippe_>
vaftocorpore, utebatur, &generofavina, qualia illis loris
circa Ararim nafeuntur, aqua nulla admifta cirra temuîentiam
bibebat, cumque dormitum ibat , quod mirumeft, largo
femeraçihauftu fine valetudinis difpendioproluebat. Tan-
dem cum ic.amplius annos facro munere magna pietatis &
doftrinae laude defundlus,Cyrum ex fratre nepotem fibi fuper-
ftitem fubftituiflet , integris animi & corporis fenfibus ad me-
liorem vitam migravit , 7. Eid. O&ob A. 1604. œtatis 84- Alia
leges in Elogiis Sammarthani p. 20^. edit» 1616»
Téffi-
L
*
102/ G A L L I A
Teftimonia de Thyardaso & ejus
Scriptis.
A Croix du Maine dans fa Biblioth. PombusâeTyardGentïlk.
'Ma(connoiS) Seign% de Biffy, Evefque de Cbaalon en Bourgongntj
filsdejeh. TyardS,deBiJJy & de Marcbife-ul , Lieutenant gênerai au
Bailliage de Mafconnois , & de Mademoifeïïe de Ganay fille de Mr, l^jt
Sou* Chancellier de France , nommé de Gannay * , lequel Jehan eftoit fils
V an i f 09 ^ £ftteme ^ Tyard jadis Prefident de Dijon & depuis premier Prefident
de Dole en Bourgongne / ' anifco. ou environ. Ce quej ay répète affez
avant pour V honneur 0* refpetlqueje porte au ditSr. deChaalon, tant
pour fon f^avoir en laPoèjiey ksMatematiques j en la Philofophie , (S
fur tout en la Théologie qui eji aujourdhuy Ça principale profejfion , les*
quelles chtjesfay recogneiies en luy par Ces eferits feulement , fans avoir
jamais eu ce bien de le voir oucognoijlre, In feq» Scripta afferun-
tur.
Le Père Jacob dans Ton Traité des Biblioth» i^4f.
p. éiç. Maiftre Nie, Boyer Confeiller au Parl.de Dijon a commencé fa
Bibliothèque par f achapt de tous les Livres de Théologie de IdBibliotbe*
que de ce grand & ' dotteEvefque âeChalon^Pontus deThyard^qui en avoit
fait une de s plus belles de fon temps,
David Home dans fon Contraffaflin 1612. p. 378,
* Utinam Nous produirons icy le fragment d 'une Epitre * d 'un Evefque de l'Eglize
hacc ÊP'ft°'a Romaine , plus gavant que tous ceux que le Je fuite allègue , qui nous re-
teref ^ eX" frefsme l'humeur des Je fuit es à clabauder , dire des injures & nommer
Hérétiques tous ceux qui leur defplaifent , c* efl Àfcde Pont us de Thyard
Evefque de Chaalons , Perfonnage d" un ff avoir rare^ & qui vivra tous*
jours parfes eferits,
Deeodem Joach. du Bellay dans fesPocfies p. 337.
Pierre deS. Julien dans les Antiquitez deMafcon p. j $ 3 .& $6 y.
LaGuesle dans fesRemonftrances p. 119. edit. Par. itfn. 4»
Antonius Molinius Epift. Praefat. in Manilium 15-5-1. E. Paf-
quier dans Tes Lettres p. g. 76, & $ 1 6. & dans Tes Recherches
p. 340. &(5 $0, Pantaîeon Thevenin fur du Bartas p. 14. & 424.
Meilleurs deSteMarthe dans leur Généalogie de France p. $.
edit. 4. Scevole de Ste Marthe dans fes Poëfies p. ?i. B!on-
del
ORIENTALIS, 103
del p. 1 20. de la Déclaration de la linéarité desEgîi(e$ &c,
& aliû
ANDREAS CENGADANIUS,
Qtntaber.
ANdreas Cengadanius linguam Hebraeam Lefcarii apud
Benearnenfes docuit A. 160 j. Extant Thefes Théolo-
gie* dePerfona Patri$ & Filii, àPetro Fitanoei dicatae j eo-
dem anno.
ROBERTUS CONSTANTINUS,
Çadomenfîs.
BEza annofior &fummHsBezac amicus Rob. ConftantinusExTtouno;
annum i6of.claufit,CadomoinNeuftria inferiore natus,
triumlinguarumperitiffimus, &Graecaepraecipue ac Latinae,
qui Jongam vitam in ftudiis & peregrinationibus confwm-
pfit. Fuit & Julii Caefaris Scaligeri domefticus,& Commen-
tariainpartem Theophrafti ab auclore non édita poft ejus
mortem publicavit,quodàpIagiicnmine,cujusaliquando in-
fimulatus fuit,eum libérât. Vixit ad annum usque 10 j. inte-
griscorporis& mentis fenfibus, & memoriaadhucvalida3 &
tandem pleuritide correptus, é.Kal. Janu, defecitf
Teftimoniade Conftantino & ejus Scriptis.
3111. Cxfar Scaliger Jano Maumontio Ep. jj. edit. \6oot
Scito baud im dût multum effe^ cum ilîos ïtbros dedi Lugdunum-*
ferferendot Robert 0 Conftantino , eu jus integritas & fides nijt<equ4'
rent ingentem eruditïonem , hoc intervenaient e ca(u quid harioUn*
dam mihifuerity nefeiam.
Jof. Scaliger Jul.rTIiusFr.Vertunïanop, ^j.Opufc.
De Contenu Commentario in Diofcoridem; non éft qued du-
bitetde emendatianibus Plinianisex capitede CrocO) nam tant vera
funt-, qufan verum efî^utd ipje defrehendit^Rob,Qonftantinum Aftnum
104 G A L L I A
effe in bonis âutoribui traïïandis i nullius îgnorantUm infeftatus fumy
à meipfo cnim incipiendum effet : impudentiam tamen ferre non poff unis)
quamfiferrem in Roberto Conflantino y mibi contra bellum gerendum
effet cum et modeftiaycum qua mibi femper bene convenit.Sçdnontanti
ifl ConffantinufjUt mode/liant meam ab ejus impudentia fuperari fî-
nam, hoc dico , quia^ut retleContentus nofîer animadvertit-, homo ine*
ptijfmus ex Plinianis maie intelleftis bonam [ententiam je eruere poffe-»
fferavit,
Thuanus Lib. 2. de Vita fua, Hinc thuanus & Pithœus
Monmlbanumpetîsrunt} ubi Cl. Grangœum & Robert um Onflantinum
viderunt.
Mich. NeanderinPraef. deBibliothecis if6j. pagt
77. Robert î Confiantini Galli libri fequ entes ab ipfo annis fuperiori»
bus promiffi.
Artificiofa Tabula, in qua Gr. linguae origines continen-
tur.
De Accentuum Graecorum rationebrevis Commentatio»
ElegantiaelingusGr. ejusquecum Latina comparatio.
Compendiofa methodus ftudiiGraecae linguae & de ejusdem
Autorum ledione Tradlatio»
Thefaurus rerum & verborum linguae Grxcx perlocos
communes. Promifit idem ConftantinusediturumfeAn-
tiqaitatum Graecarum &Latinarum Libres 5. quos ut
quam primumcumcaeterisàfepromifïïs edatin iucem_i,
viriftudiofiacdo&i omnes optant.
Idem p. Il 3» & feq. Job, Ferrerius Pedemontnnus Biblio-
thecam omnis generis feriptorum ante aliquot annos fe editurum pro-
mi fit, & promi fit fimïle quoddam argument um etiam docliffimus vlrRob,
Confiantinu^GalîuSj de Grœcis literispr<eclare batlenus meritus,
Rob.ConllantinusînitioNomenclatoris,Pari(if^»
Apoffolii Byz \ ntii Parœmias Gracas Latine vertit R, Conjlantinus MS,
Pet.Pantinus Lectori in ApoftoliiParœmias abHein-
fio ed itas A . 1 6 r 9 . JFruftra batlenus expeftavimus m ajorem Ada-
giorum Apoftoîii editionem, kRob,ÇonflantinoL,exicograpbo in Tiguri»
na Bibliothecaçridem promiffam*
ARNOL-
O R I E N T A L I S. io£
ARNOLDUS PONTACUS,
Burdegalenfis.
EOdemannocommunempatriam repetiit Arnoldus Pon-
tacusènobiliPotitaciorumfamilia , Genebrardi, utin_»
fcriptis profitetur, primum Auditor,deiu Vazatenfium Anti-
lles; virHebraice&Rabbinice doftiftimus, acdequofkma-
gnusScaliger adEulebiiChroniconaj $ Quumh* not* , in-aMnAdckn-
QU\t>propèadexitumperduft<e effent , Cbronicon Sufebianum § j<tf xût-dw.cdit.jtfoS
g/w Dotnini Arnoldi Epifcopi fdfatenfis, viridoiï'rffimi & bumamjftmi%
rxiffu ipfixs accepimus , quod licet ea animi ahurit Me k nobis exce-
ption cftyqtum & autoris virtus & operis meritum exigebatj tnmsn hoc
noftrum gaudiumproprium ejje repentinus de ejus viri morte nuncius non
pajfus e(î:qui eo mihi acerbior fuit^quod ei gratta referenda aut faltenut
habend&occafîonemmibiprœreptameffe videbam: & ejus obitu nonfo-
lum Aquimniam noflram claro lamine, fed (J> me veteri Sodali orbatunLs
ejfetfiéumÀpaeris eidem prtceptori oltm ButdegaU operam dediffcmust
fif ex eo, qua focietntefludiorum amicitia coaluerat, cam nunquam dis-
paru as vitœ aut locorum intervalla^ aut longinquitas temporis dijfohe-
re poterit ; quin ut Ole de me fcmper honorificentijfme loquebatur, ita~»
eum ego fumma obfervantia at% amore coluerim, Nam quanti ego illius
mores doclrinamfo fecerim^facio^, fciunt atfy tefiaripojfunt , qui homi-
fient de facie ftbi ignotttmex fola prdidicatione noftra, atquefoiam fidem
noftram (ecuti^amare atqs obfervare cceperunt. Quum igitur iile eptimusy
modeflijfimus & doclijfimus vir, mntum diligent iœ 6f laboris ad bujtts
Chronici refiitutionem attulerit , quantum in hoc génère feribendi^ autV.Sciitzut à
nemo aut pauci ante eum prœftare potuerunt,facere non pojfum quin ^Scaiigcr, <k
ejus editionem , & jludium incredibile^quo iUam excoluit , diligentiam . " j a^x
indefeflam, quatetferiptos codices inter fe contulit > quibus p&ftttnL^ iSoï^ 7e '
laudibus commendem. Haec Scaliger. Plura de eodetn leguntur vous envoyé
inLaudatione Funebri. v&aijtnf»-
xeirt de feu
tdr ,dt Baz,as,fleUqaeUe je vous avois p4rlèa.Leyden% qtiirnAefieAJjez. mxLt'fèe à recouvrer,
4 taufe que i 'Aut heur a fait perdre tous le: exemplaires, qu'il a peu,
Arnoldi Pontaci Scripta. . Cui f
Chronographia , à G. Genebrardo awfta a) & ei dicata, piementum
Par, 1 j %f. fol. In hac editionc extat Arru Pontaci EpiItoJa^ attexait jo-
O ad armes Mar-
quifms.
106 GALLIA
\vAit-~r , tadG.Genebrardum,incuiusfinehaec habett Adtebrevîmtttam
Burdcgal» notas & emcndatwnes Eufebtam Coromct , a mcjamprtdem inchoatasy
A. 1604 Ei\-nunc veroperfefîas. a) Adjiciammeas exHebr&oCommentnriorumRab*
febiiChro- binicorumè S.ilmonti Jarcbi, Aben-Efratf Dav. Kimchiinç. minores
niçon etiam prop}}et(U convcrfiones.Nam cœteril. ideft: Abdias, Jonas, Sophonias*
•didit Au- . S: , ... n . . ,, . >\ - ■ - ?>
bcrtusMirac-*^ "*dem tiluflrati^annu adbinc \4.mea tnterpremtione invulgus mma*
usCauoni- runt, b)
eus Antvcr- Lettre à Mr. de l'Ange, Confeiller de Hourdeaux, efcrito
pienfis&alii. cje Rome ]»an Y y ^ contre les Jefuites. Elle fe trouve à
A t-fCcT ^ la P-61- & fuiv* da Pîayd°yé de d« Mcfail pour 1' Uni-
versité.
Remonftrance du Clergé de France prononcée devant le-»
Roy le $. de Juillet 1579. Alianonvidi.
Variorum Teftimonia de Pontaco &
ejus Scripus.
T E Père Jacob dans fon Traité des Biblioth. p. 649. MJl*
a> e Sr^n y^jPontnc a) Prefident au mortier de Parlement de Bourdtaux^neveu
aujourd' huy &u B>oUe Arnaud de Pontac Evesque de Bazas, a hérité de la Biblietbe'
le chef de que de (on onde+quila de beaucoup augmentée,
fon Parle- Henricus Spondanus Apamienfis Epifcopus , & Jo-
mcÏc'ah0 nanms RupeilacquondamPraefecli Frater , Notis inBaronii
Guyenne. ' Epit. Ad A . 3 89. num. 1 6. ArnoldusEpifcopus Vafatenfis Pontacus,
(uptsf&pè mentionem habuimusfjir Hibra'uarum Literarum & Hi.fl or i*
Ecclefeafticœ peritiffimus.
Gabriel de Lurbe dans faChroniqu-e Bourdeloifo
1 594^.4.9. Arnaud de Pontnc natif de BourdeauxySvesque deBa'
* Eadem ^.zasrecommendabh pour (on [\ avoir ($ piett. *
feet in edit. Delà 1. Partie des Mémoires du Clergé, à la fin^//*»
Latina, Je Bazas eft d'une bonne famille de Bourdeaux) fort aigu en di(cours &
digne de grans affaires* voyez la p. 1 89.
PapyriusMafTonusin Opère deEpifc. Rom. if8^»
p. 275. HasCotlegiiCard'naliumadCkmentemV. /itéras , Amaldns
VafatenÇis Epifcopuiy & BurdegaU Qvis y virque doctiffimusnuper ad
m s mi fit.
Idem
O R I E N T A L I S. 107
Idem in Notitia Epifcopatuum Gaîliae 1606. p, yo.Va-
fatum &dém Sacram à Segrcgibus dirutam A. is$o, 'Métope Novembri,
Arnaldus Epïftopus èf ami lia Burdegalenfi gentis Pontacioruminflaura-
vit, fupremUtabulis uoo@.aureos innumerato adidopus perficicndum
relinquens.
Flor.Raymond dans fonAntichrift p. 22. & fuiv.ryçp.
Je pourrais amener icy beaucoup d^ autres belles observations fur ce nom
deChreflicn, que je tiens d "un dotfe& digne Prélat de noflre Guyenne,
Am. de Pomac Evefque de Bazas, Mais par ce que parmy les divers
discours que] ay veu de luy y qui font les fruits de Ces Çolitudcs , il y en.*
A un fur cefuiet \ je m en déporte fous Cefperance que fay qui/ne mut
voudra frujlrer de [es labeurs.
Joh. Forfanus Minorita Revcrendiffmo ac Ilgilantijfimê
inChrifîoPatri-i Arnoldo Pontaco Vazatenfium Antijliti dignifjlmo, in
Refolutiones Scoti in 4. Libros Sententiarum , Parif. 1 y 79.
J. Gillot à Scaliger p. 95 . du Recueil de Lettres qui
luy font écrites } Je ri appréhende nullement l'édition de ïëujebe dejt
Mr. de Bazas Pontac , non que je ri e [lime beaucoup [§n f avoir , & que_t
je ne recognoiff'e qu'il a grande cognoiffance de la langueHebraique prin»
eipalement & de THifl. Ecclefiaftique : Mais Une fçauroit faire ces
que vous ferez , & quand Me fçauroit faire , il ne le fer oit pas ou ri
oferoit le faire, V Eufcbe fedoit manier librement & par perfonnes
qui ne craignent point de cenfure. Jly a des exemplaires fi remplis de__*
ibofes ajoutées par des Moines , que peu fe trouveront bons après les
vojires,
Lemefmeaumefme, de Paris le i8.deJanu,itfof.
p. 1 09» J'ay cberchtpar toutfijepourrois recouvrer PSufebe de Mr.
deBazas , mais je ri ay peu en trouver j fitoft quefenaurayunjelt^
•vous feray tenir, s'il efloit pojfible que vous Veuffiez avant que le vo-
fire fu(l imprime , ce jeroit le meilleur, Li fez aufll les pages } 2 %.
930. 346.550, 398-417» 4i6«<HO. 478« & 502. du mefmo
Recueil.
If.CafaubonusJof.ScaligeroLut. 13.KaI.N0v. 1605.* Dc eûjeîn
Editor Aquitanus Antagonifta tuus (ei^9u $ ùruç) aliquot million chfonico
MSS, Sufebiorum <6ngerit , Ûf eorum diurna noBurna colla tione fuis per-. I dem in Ep .
fuafit unum fe fapere. Non rides ? * acj Carolura
Idem eidem Eid. [an. 1 604.7)* Antaçomfta tuiceffatione L' ^baeum,
° * »»*cdic. 2.
ic8 G A L L I A
non magis tu foUicitus es, qua m ipfe (um, Omnlno cumulus aïïquisglo*
rU tu* accedet , fi procédât ejus editio, Sedbono animo efio» Nuncio
tibifervcre opus BurdegaU , nifidecepit me nuper nefcio quis , à quo nti-
bt communie ati (unt loci al/quot in Eufebio conclamati\ quorum refiitu-
tïonem oftiatim tôt a urbe petit per fuos, novus Me editor. Quidmulta?
cîtm nullus effet /Efeulapius repertuSjVentum ad me, Erant quadam^y
de qu'ibus non cenfui eundum in confiliumpag. 3. edit. £<«///. La tona Jo«
* Samvhis vi$ conjux tune palitia fugit , *rejpondiJiatim , legendum ejje con-
Salmafio, y.jux ufurpatitia, h. e.7ra,ft>c{.Kq. De cœteris refponfum à me ^adirei
Id.Jan.1644 ad alios1 qttibiu otiipliu quàm nobis„
L gi'o/tmho-
icT^iL Jdem eidem 6 Ka1, APr- T 6o4" eP"copm r*f4tt»ftj(rr%
m Libropo. Vflt nuper -jbrevi Ce editionem fuam miffurum , quam ego ftatim ad tZ-».
fierure bnne Ejus liter arum par s magna fuit de te , quem popularem fuum appellat,
verfiattem, Sic autem magnifiée de tua in Lheris fingulari prajlantia loquitur } ut ne
qmcomU- ^ ipfe quidem poffem magnificentius.
"medicinlm Idem eidem Non. Apr. i<5c>4, De0pere^nricL^ui_Spa9
factas : Nam nuper adtefcripfi>& de ftngulari honore acreverentia,quam ipfe tibipr<e»
Latcmajovis/?^/ \ quin etiam defatofuo conqueritur , quaclin mentem unquamftbi
conjux tune venerit^ut banc fubiret provineiam : nunquamfatturus^ utfanBè ajfir-
pçrtitia tu- mat ^ çl(je tUQ conjH\0 anterefcijjet aliquid. Equidem ut ne diffimulemr
0/ ' ipft 'non wife^icordia me qutdam Mi ru inceffit^ nam ex paueis, quœ vidi, folifsge-
fatisfaat. nus \criptionis totum cognovi, Aufim ajfîrmare omni affeverationeycum
Cafanbonus ' in e un de m authorem [cribatis , nihiltamen dicluros eodem modo. £uod
legebat [enfi tçt augurium me non fallit meum , aque vitabitès uterque , Me ne dicat ali~
'pUn^ltnten- ^utdnon protritum , tu ne aliquid , cujus ante noùtiam veldoftijfimi èœ-
/wûftirpa- buerint.
ntiafjêdver. Idem eidem Lut. S. Eid. Feb. 1 tfoy. Nunc Mud fîgni»
fnsejfe de';et,ficabatibi, public atum ejfe tandem Burâigalcnfem Eufcbium y eu jus edi-
ft ■verjns ejje t'lonfo aufhor duo exemplaria mibi cumprimû * radijuffit^ akerum tibi ut
pnat. * tu ~curayem obnixefum rogatus^fimulut fignificarem^OperùPatrem & ' [um*
t^ideenfes. Titopere tTjgeniitui dotes admirari , & amicitiam fuam offerre,fimodo tu
Q**dfi Tcr-Mam non dedignerù ; JjhtiLibros tradidit 1$ domum meam curavit affe-
ma . y endos Front 0 Duc a us ^ Jiatim prolato indice , tanquam conferiptis ta-
bulas , Pontacijudicîum de tuù in Remp. Literariam meritis , mihipro-
bavit„ De ipfoquidem Opère non adeb impudens fumy utquidipfefen-
tiam profiter iprifu Aufim > quàm à te dottus fumm^quântlillud fit faù-
tndum,
Idem
ORIENTALIS. iop
Idem eidem4. Eid. Maj. idoj. Eufehlum Âqmtanicum
njtâeotlbl non dit-ç lucre, Dolco vicemiUius viri, qui magnant dubîo
frocul percepturus fuit-, fivixijfet baïïenus , exaquitatejudicii tuivo*
luptatem. Equidem exiftimo^non infelicem ab eo pofitam in eo operam ,
ut ChroniconEufcbii legeretur,quale abHieronymo eft olim public atunLs^
fedquak ab ipjo Eufebio debuerat concipi , hoc veto e(i quod à te uno ex-
petUmus.
Idem eidem 8. Kal. Sextil 1 607I Miratleramuspaulà
tinte & meritijfimè quidem , viriprœftantijfimi longeque doftifftmi Ar-
naldi Pontaci Epifcopi Va fat en fa fidem , induftriam , 0* in affetlapari*
ter <£tate diligentiampropè fine exemploy in tôt conferendis antiquis
membranis , ex quibm pulcherrimam illam fuam Eufebii editionem con-
cinnavit : qu<e prius ab ipfo fufcepta , qukm de tuo conftlio quic quanta
refciftet , (utfepius ipfum mihi literisfignificajje teneo ) eodem fere t em-
pote edi capta eft cum tua. SedPrtfulti ampli jfimi immature obi 't m , &
iibifrutlum veljucundiffimum amicitU,qua eratis invicem junïïi, (f ipfi
gaudium ademity quonuncfungeretur ineeftimabiti, cum vider et opus
à fe féliciter inchoatum-ffeliciffimè à te effe confummatum. Confiât mihiy
ipfum, fi jam vivent y quacruditionefuit , quoergate affetlu & ' can~
dore in aflimandi* tuis virtutibus f non minus acrem Operù tui adverfm
invidos & obtreclatores vin die em fttturum}quàm ajjiduum tuarum latt-
dum apudbonospraconem,
Mr. Maichi-n à Mefïire Ârn. de Pontac fur faTheoîa-
gte Payenne 1657. Enfin je ne peux point vous faire fouvenir qut^
MeffireAm.de Pontac E. de Bazas a eft'e la merveille de fon Siècle»
en pieté , en lumières & en eognoifances : qu'il a efté le Père des do-
fies , & ne leur a jamais refuftfon Secours 9 fa Protection & ' fe s Affi-
flances.
De eodemCafaabonusp. rof .Comm.inchoatorurn
mPolybium. Scaïigerp, 2j6> Animadverf, in Chron. Eufebii*
utp.51}. Opufcul.Sarrir PetitusLib.^c. ?,Var.Led.VoiTius
in Hift. Pelag. p. 3 1 , edic ultimae. & in Opère deScientiisMa-
thematicis p.40i.Cayer dans fonDifc. de la vraye Eglife p,
147. David Blonde] p. 12.12.de la Primauté. Raemondus in_>
Fabula Johannae Papifls p. 4p. i6z. & 25-0. Louer, dans fesAr»
refis p. 70. de Ycdit. de Paris, 1 609. &alii.
O 5 WDOI-
Qn
no G A L L I A
LODOICA SARACENA,"
Lugdunenfis.
^Uiscredet Lodoicam Saracenam tenellam adhuc virgi-
^nem, oftavum quippe annumtantumagentern , La-
tints, Grarcis&HebraicisLiteris probe excultam? Athocaf-
feritLud. EnocusTheologtas, Epiftolaad Petrum fiiium in_j
♦Gcnev» Lib. 2. Partitionum Grammatic» -,* Precibus y inquit, àDeote^,
* i f9t nibil non impetrare poffe , Fratres Saraceni Latine Gratcque docii ,
quafifigno fublato , fatii ofîendunt : Prœcipuè pero eorum Soror Lodoi*
ca, annosoclonata , fratribusquam ipfa paulomajicfctttis t neutriui
iinguœ, fednc Hebraic£ quidem laudem relinquens, Illiberale effet, te
puerum Genevx atque aâeb in SchoU & in ipfis Literis natum ($ educa-
tum , eruditione fuperari à Medici filioU , & Lugduninata , (S ea~»
Homo inftitnta , cujus veflibulum , fore s , partetcs tantum non crê-
pant epihpfiam , ardentes febres , pefiem (S fexcentos idgenut mor»
bot > in finit am que eorum curation cm. llîa et fie uni fuaviffimisfratri-
bus dolliffimoparenti eft cbarifftma i feito ta-men, Fdi , ftfrtnis quant
c aie ar tins in te magii me egere inteUexero , multb te mihi fore ebario-
rem.
IdemfirmatAwhorCivisGenevenfisp. ^.Pbiliber*
ttu Saracenus Medicus fuperfiitem rehquit filiam Lodoicam Saracenam ,
LiterasHebraicas , Grtcas & La tin as doffam<, Marco Offre do Dotlêri
Medico-t è nobiliffimaOffredorumCremonenfium familia^ ctiamnum^
junftam matrimonio. Id eft Anno 1 606.
DAVID RIVALTIUS,
Qtiomanenjts*
CIrca A. 1607. claruit David RivalciusàFIorentia , ftirpo
nobili,&Ludovici decimi tertiipraegloriofiffimcememo-
riaeGalIi3mrn Régis poftNicol.Fabrum Praeceptor, virlingua-
rum Si Mathematicarum Artium peritiflimus 3 de quo in hune
*^ut'3-lXalmodurnCafaubonusad Scaîigerum feribens , * SyUogen quan-
w* . 1 07-janJi inquit , Vocabulorum Arnbicorum Latine verforitm^S quo-
rundAW libdlorum imsrprctatisncm , eximiiu Matbcmatictu , &
lin»
ORIENTALES. ni
Unguarutn etiam exotlcarum apprime peritusDavidRivaltitts àfloren-
ùanobùcum communie avit fa inaliaadeundem Epiftola, * Ha- * ^.Kal.
driamu Gulielmut nafttts erat, me a aut amicorum meorum Huberti & ^Ug, 1604.
Florentiivirorumeruditijfimorum opcy quatuor autquinque Arabum-x
Grammatkas manu exaratas.Evmdcm literis eompellat Scaliger
p. 424 & feqq, Opufculorunu
Rivaltii Scripta.
LesElemens de l'Artillerie, àParisiéoy» 8.
L' Art d'Embellir, à Paris idog. 12.
ArchimedisMechanica,cumObfervationibus> Par. xéif.
fol. Eadem Gallice. Plura non vidi.
Teftimonia de Rivaltio.
C~>AfaubonusJof.Scaligero Lut. f. Id. April» 1604. J!j>ui
jEpiftolam ad te fcripftt, virefi tibidefacie notus , fuit enim ifiie
cum Comité Saltenfi, ante alterum opinor annum. Si propius bominem
noffes-) hauddubie non minus amares^ quam tefufpicit ac veneratur.Nu!»
lum cft Literarumgenustfuod non attigerit , etiam Arabicas & bit &
tùm. Rom<t effet, Sedpracipuum illiits Studiumfuit sr£< tu p ottyfjictiçt.y
in quo muhu ipjum [cripftfje , teftes nos fumus oculati. Archimedem-*
etiam Latinum fecittf Gallicum, ut nobi Haïti nofira gratifie aretur^
Ego ajfirmo tibi^ & modejlijfimum virum ejfe & tua benevolentia di-
gniJJimum-3.
Thomas ErpeniusPrœf. ad Leftorem in Proverb.
Arabica Abillbeid,& aliorum^Lugd. Bat. 1*523» Natlus Ro»
m*efi hune ProverbiorumLibellum vir clariffimm dotlijfimui^ D.deJF/o-
rence, Chr'/ftiartiffimi Régis Ludovici XIII, Prxceptor : qui & e un dent,? y
ut eft Oritnmlium linguarum v aide fluàio fus , ab Arabe quodam Maro'
ttim in Latinum fermonem transferendumfibi euravity & inpatriam re-
verfus cum V. Cl, If. Cafaubono communie avit.
De eodem Vollms in Qpere de Scientiis Mathemati-
cisp. i8g.&feq»
ESA*
m
G A L L I A
ESAIAS BAILLIUS.
I
I Ntér variorum Epicedia inObitum Venerandi Beza?, mémi-
ni me legîfTc verfus Hebrzeos Efaiac Baillii, Paftoris Ecclefiae
a)Saîc cnimLugdunenfis, a)quibus evincitur, iilum Hebraeam linguarru
fonant non nefci viffe , ideô intcr hujus & aliarum Cultorcs 3 hune ei
f.E.U locum alïïgno. ClaruitenimAnnoiôo/.
Des A&es du Synode National tenu à la Rochelle P
an i £o7.MfiT. Pour la Province de Bourgongne) Lionnois^ Foreft , &
Baviolois, fe font prefentez Me Jzaie Bail Pajleur dePEglizede Lion% CJÎ
die, Daniel du Promy Pafteur de l 'Eglize de Gex,
D. TENANTIUS.
D^Tenantius verbi divini Minifter, linguam Hebraeam
"Montalbanidocuitcircaannum i<5o8.ExtantPauliFerrii
Metenfis ( qui etiamnum in urbe patria feptuagenario major
cum laude concionatur)ad eum verfus Gallici , inter ejusdemj
Poe ma ta A. 1610. exeufa.
JOSEPHUS JUSTUS SCALIGER,
Aginmnfis apud Nîtiobrigcs.
JOfephus JuftusScaligerJuliiCaefaris cognomentoTonfià
Burden filius , Benedicti nepos , Nicolai pronepos, Guliel-
mi cognomentoGrofïî abnepos,& C3nis z.cognomento Faci-
niatnepos,natuJeft AginniNitiobrigum Anno i^o. pridie
Nonas Augufti,matre Andietta de Roca Lobeiaca Aginnenfi,
nobilifTimaMatronajFratresbabuit quatuor, Stephanum SiU
vîum majorem natu , in Novempopulaniafatofunclum,Au-
detum fuffocatum puerulum à geruia fua,Leonardum interfe-
&um 1 s 6g. ad oppidumPidtonum Laudunum, & Janum Con-
ftantium occifum factione nobilitatis in Tranfilvania. His
parentibusortusjofephus , exSacroLavacrofufceptuseft in_»
;£de Hilariana à viro nobili Gerarto Landa,qui eum non do
nominc
Ex miis
cjusdem
Scjciptis.
O R I EN T A L I S. iij
fH>mineîuo,quodaverfabatur , fed Jofephum Juftum nomi-
navit.Annosnatusundecim,cumLeonardo&JanoConftan-
tio fratribusBurdegalam à Pâtre miflus, triennium primis elc-
mentisLatinitatis operam dédit. Inde peftilentia exaclus ad
Patrem fe recepit. Qui,quandiu fuit apud eum filius , ab eo
quotidie declamatiunculam exigebat. Quia verô verfus Patris
cxcipiebat,ex hac neceffitate aliquem faporem Poëtices imbi-
bit>itaq;& vcrfu & profa oratione,Patri pro captu setatis fatisfa-
ciebat. Annoaetatisdecimonono, Lutetiam poft obitum pa-
tris petiitjLiterarumGraecarumamore, ubi poftquam menfcs.
duos Adrianum Turnebum audiviflet, in Mufeum Te abdidit>
& in illo piftrino inclufus, vix delibatis conjugationibus Grae-
cis,HqmerumcumInterpretationearreptumuno& 20. die-
bustotumdidicit: Poeticaevero dialecli veftigiis infïftenî,
Grammaticam fibi formavit? neque ullara aliam poftea legit*
Reliquos Poetas Graecos intra quatuor menfes devoravitj neqj
ullum Oratorem autHiftoricum prius attigit, quam Poetas
omnesteneret.Biennium continuumGraecis literisirnpende»
rat, cum ad Hebraeas eum impetus animi rapit.Et quam vis ne
unamquidemliterulaminealinguanofiet, tamenadeam di-
fcendam nullo alio Magiftro quàm feipfo ufus eft. Anno 1 f £$.
Generofum virumLud. Caftansum Rupipozaeum>Pi&avien-
femaliquantôpoftEpifcopum > in variis peregrinationibus
comitatus eft. ReliquaadmortemusqueScaligeri (quaefuit
A» itfoo.MenfeJan. ) fatisaccuratè perfequitur magnus He-
roisnoftri difcipulusDan.Heinfius,induabus Orationibusin
ejusfunerehabitis, fed multo plenius feliciffimi ingenii vir
DominicusBaudius,in illa fua pereleganti de eodem argumen-
to Oratione.
Jofephi Scaligeri Scripta.
INfcriptiones Antique à Grwtero cum fuis éditas Heydelb. De fe &Scrï-
1601. fol. ptisfiiisfuft
Conjedanca in M. T. Varronem de lingua Lat.Par. I 704, 8. |c "&'*
Caftigationes & Notae in Verrium Flaccum & Pomp. Feftum-»Stadium V*
Par. 1576, 8. 3;*, Opufç.
P ' Letfio-
U4 G ALLIA
Le&iones AufonianacLugd.primumeditaeA.1y74. 16. dein-
deHeydelb, A. 1588- 8» tandem Burdegalas cum Noti$
Vineti A. 1x97.4«).
Notae & emendationis in CatulI.Tibull.Propertium,Par. 1 j 77
8. Heydelbergae, A. 1600. auftioresrecufae, g.
* DehisinNotae&caftigationesinManiiium,Pàrif.primum éditas * A..
Manil'mm 1 f 79.deindelocupletiores Lugd.Bat. A. lypo. deniquç
Notisiege Argentoratià Boecleroau&iores publicatar. 4.
^ct Pan Opusde'emendatione Temporum, Parif. apud Patiflbnium
fis F.piaoUtn pnmumeditum A. 15*83. roi. deinde audius eadem-.
ad Franci- Forma recufum , Lugd. Batav. An, 1798. & Genevac
fcumVietam, j\, l6lQ-
in Libros CyclometricaElementa Lugd.Bat. 1 S9^. 4to,cumAppendi-
r r cibus.
fS9}. Altrampiychi Oneirocnticon cum Caftigat» Gr. & Lat» Parif.
if9?. 8.
Cenfura de nominis Jouberti Orthographia, Pafch.Gallus in». *
B blioth. Medica p. zo8.
EmendationesadTheocritum,Mofchum & Bionem,in Theo-
criti editioneHeinfiana A. 1604.4.
a) Hune La- Stromateus Proverbialis a) inter Adagia Schotti> de quo Ca-
tine vertu faubonusLib, 7. Anim.ad Athen. Primo editusfuitLugd.
Bronche^ Bat* A lé°°*
ftms^junV EpiftolaadJanumDouzamde vetuftate & fpIendoreGentis
prud'entia: Scaligerae,& JuliiPatrisvita,àJanoDouzafilio édita Lug.
apud Ley- Bat. A. 1594.4.
dénies Prc- poëmata edit.Scriverianae citantur ab Hegenitio p. i jo.Itiner»
fc«c»,r Frifio-Hollandici,.6}o.i«.
xxm in ejusNotaeinCarminaEmpedoclis^p.ij.PoefeosPhilofophicae Gr.
lawd. fun. operâHenrici Stephanii?7$.
Diatribe Critica ad Martialis Libellum de Specraculis, p. 1 3 9»
& feq. Notarum in eundem Poetam,edit. Scriverianar.
Ànimadveriionesin ChroniconEufebiiLugd. Barav. \6o6.
auftiores Amftelodami reeufae A. 1 6<"8.accurante fummi
ingemiviroD.AlcxandroMoro>Panfïenhum hodieEc-
cldîafta?.
Notas
ORIENTALIS *iTf
Nota>inTe>rtullianumdePallio, *p.447.0pufcul.à Cafaubo-*idem Ter-
noedirorum Par. 1610. 4. cum Traftatu de i€quinodii$. tuiiiani
ibid A. 1 6 1 j.à Rutgerfio vulgato, °PUS notis
Lvcophronea£Ça{]andra:InterpretatioineditioneMeurfiana.velcom: .,
r-f 1 • r-^- u • 1 A t „ r. i- mentariisil-
Fionlegium Epîgr. Mamans Gr. Lut, 1607. 8- cum proîixa_,luftrarunt
CafauboniadeumEpiftolajinquaàcap.adcalemlaudatur. Rhenanus,
ElenchusTriharrefii Serrarii,Franek. idoj*. £• fiwrtmim
NotaeirtLucanumLipf. ij8p-8. de la Barre,
Conjedanea.Lugd. Bat. 1*10. S- taSS'Sk
Notae in Senecam Tragœdum.Lugd. Bat. 1 61 1. 8. Mercenu
Nota in Vct. Poetarum Cataleda ad finem VirgiliiGcrmaniRigaitius,
Valentis Guellii , Antverp. «5"?y. fol. Audtiores reeufas Accrda &
A. 1617. 8. cumFrid.Lindenbrogii Notis. ain , fed
Sententiac Publiant totidem verfibus Graecis , &Dionyfii G»tpi0na5ie
tonis Difticha itidem Graecè , cum Notis , Lugd. Bat. utoptime,
IÇ98» 8«UtPar. \6o6» Scaligero
Diatribe de Arte Critica , ex Mufaçp îoach. Morfi. Leyd.matorSal*
idi?. 4. mafius-
Elenchus Oratt. Dav. Parai. Lugd.Bat. 1^07.4. ' *» tr .
„ . «, , P- x c> • ■ -r» i Maullacus
Opus poithumum de re nummana , a Savoto citatum in Tr.de notis ad Plu.
NummiS. tarchumdc
Epiftoiae Lugd. Bat. 1 627. a Heinfîo édita?. 8. Fluviis fc
Animadverforum Liber in LocoscontroverfosRob.Titii.Lut. I5,I,p J!,cc"
i5 8<5.8.fub nomineYvonisVilliomari. dequoFl.Chri-^^r
ftianusin AriftophanisIrenam,Lut. 158p. p. 13$. jof Scâlige-
ManipulusNotaruminN.T.GenevaeeditumA. 1610.4. riMifceiia-
Proverbia Arabica cum Interpretationc, 1614. 4« nea,qu3e po-
Statuituràquibufdam Author Confutationis Tabulas Burdo-JJ^ ,ehabc-
num Lugd. Bat. A. 1 600. fub nomine J. R. B. id eft , Ja-
niRutger(ïi Batavi éditas , in 8. quibus facile attention scaliger
Lege Scaligerum in Epift. p. 614. edit. 1627. fuit eriani
Author eft etiam Notarum in Hiftoriacn Aromatum Garfiae ab Eçlogarius
Horto$ legeVopircumFortunatumPlempium (dequoVe"-Not,m
1 alibi) p. sf.Lib. 2. Canonis Avifens. auStii
Caefarex ejusdem Recenfione (liçet frons Libri dilTimtiletjnulisinfc-"
Lugd. Bat. editus. dequoCafaub. Praef. inOpufculaScal. ruitCafau-
Etalia. bonus,
Pé, . ^ quemvide
x ScnptaJlEpmolif
P. i9U
U6 G ALLIA
«Htt&e&
oderliait Scripta â Scaligero promifla , quorum Frag-
um m ss.co. menta aiTervantur in Bibliotheca Ley-
b!iothencal" denfi & alibi.
fua ^caliger
habuit, * Nimadverfiones in LXX. Interprètes & alias Bibliorum.,
£*££ «L verfiones 5 Cafaub. p. 6 3 7. Epift.
mixLey- Linguarum Arabicac & jfcthiopicaelnftttutiones , Scaligerad
denfitefta- Manil. p. 277. i s 79»
mémo lega-^tbiopicam & jEgyptiacum Pfalterium ; * Lubbertus inOpe-
cltab°ur re de PrinciPiis chrift- Dogmatum p. 27?. & Epift. Gai-
exuat°adS licacad Scaligerump. 217.
caicem m- Nonius , Fruterius Lib. 1 . Verifim. c. 7.
bliotiv ori-plautus cumNotis, JanusDouza inEpiftola adFalkenburgium,
e»t johao. & Cafaubonus in Epiftoiis p. jio.Scaligeripfead Feftum
HennciHot- _ ... «...ïifcJL;; .
tiriRerifdc P- 20$. edit.Patmonii.
quoaUbi) Strabocum Comment. Cafaubonus Epift. Praef.adJactLecli-
iinguac Ara- um in eundem Authorem.
bLca: apud Geliiuscum Animadv.Scaliger ad Varr. p. 206. 1 f 87.
^ fî at°h ^orn. Celfus 4) de re Medica , Fr» Vertunianus Praef. in Hippo-
SePromo!" Crat,s Librum de Vulneribuscapitis , & Joh. Tornarfius
toris. in Epift. Gall.p. 325".
PfaîmraîiquotDavidisGrarceverfi , quorum editionem polli-
«^Ccîfum,
cetur Cafaub. in Epift. p. 311.
m'pXSecunda etiitio VitaePatris , Peireskius in Epift. Gall. ad Se.
cebaturjolr, p. 8 2.
WaisusD. Colle&iolegum Atticarum , Salmafius in Epift. p, 272* Ca-
M. de cujus faub, p. 6 3?. Epift. Grotius Job» Cordefk>30. Oftobr.
morte Sam. ./, ,
gp-^G^NotacinNovumTeftamentum , Ch. de Harlay Frère de Mr.
cisp 44z m le premier Prefident, dans les Lettres à Se. p 12e. voyez
eundemAu- aufîi les pages 200. 3 09. 327, 328. & 3*3. utHeinfium.»
thorcm No- p,0 36.Exercit. S. & Cafaub. p. y 12. Epift.
^"g^Marius Plotius Sacerdos Grammaticus cum aliis > Scaliger
ardus vor- NotisadCatullum , & Peireskius in Epift. Gall. ad eurcu
ftiu?,Medic'r- p. g 3, & 246.
«1* apud LeydenfesprimariusProfeflbr.de o,uo Curweus inejus laudatione funebri.
Jofephus,
é
O R I EN T A L I S. 117
Jofephus , *)CafaubonusExercit. x. in Baronîum fub fine nu
Arabica ling. Thefaurusfuprajo. millia vocnm continens , mXerfio!
Cafanb. p. 63 8. Epiftol. ut p. 2;?. & 3 1 3,Et alia. nibus ilto-
ftratum fe
Scripta Scaligero dicata. *£*£
muelPetituî,
SAtyra Menippaea. Somnium. JuftiLipfii. dequoin-
Petronius Joh à Wouveren.Lugd, Bat. 1 f p$\ izl &à,&retras
Apuîeii ApologiaCaufaboni 1594. 4. quo alibi) C
Gloflarium Car. Labbsci. EpiftPrxfa-
CatuIIus&c. JaniDouzaefilii, Lugd. Bat. if9i. 11. toriainLib,
MunfterusHypobolimacus&Virgula divinaDan,Heinfii;Lugd, ?-&eiP- Hcl»»
Bat. I^op. 12. ; morte"»-
Arnobius Everharti Elmenhorftii. vcntus3hunc
Stlius Italicus HeinfiijLugd. Bat. 1 600. 1 6. Authorcm
ExercitationesCriticaeMeurfii j Lugd. Bat. 1799. g. evulgavic,
Thefesjuridicae deTutela ■> Jac. Efprinchardi Nobilis viri»
popularis mei, Scaligero* Cafàubono & aliis ,(ut aliquan-
do probabo)accepthTimi. Editas funtLugd. Bat.Ati/?7.4,
Etaliamulta*
Scripta coatra Scaligerum;
FAbuîa BurdonumAut.Cafp. Schoppio , à Scaligero, uti
diximns,confutata, fubnominejani RutgerfiiBatavi.
Apologia Adriani Romani Equitis Auratipro Archimedo,
quem etiam défendit David Rivaltius in Prolegom. ad
hune Authorem. Adriani Apologianon Wirzburgi,ut
prarfeferttitulus, fedGenevae rêvera editaeftA. 1597.
de qua confule Epift. Gail. jam toties à nobis citatas p. 74,
&40/.
Difputatio Joh. Fabri Bambergenfis de Nardo & Epithymo.
Mog 1607.
Mathematica proLucano Apologia *Aut,Fr.InfuIanoParifi-Hancconfu«
no Procuratore, 1^82.4. de quoMornacusinEIogiisp.tav4tSc;l,i-
7y. Rapinus in Poematibus p. 73. & Lipfius Epift. 74-fnMaSu8,
Cem.i.Mifcell. Scripta ^
nS G A L L ï A
Scripta qua?dam Mathematica Clirift. ClaviiS.I.dequoRob*
Balforeus in Epift. Gallicis ad Scaligerum.
Orationes Chronologies Dav. Paraei,àScaligero confutatar.
Liber de VariisAnnorumformis, Aut. Tho. Lydiat,Anglo,
quem caftigat Scaliger Proleg. in Canones Ifogogicos $
de quo lege, Volïium in Opère deScientiis Mathemacicis
\ ?.z}6.
MinervalNic. Serarii pro Trihaeretico. Mog.iô*oji8.
Rabbini & Herodes ejufdem , Mog. 1 607. g.
a) Hune Au-ChronoIogiaDan' EngelhartGraecèAngelocratoris a) (de quo
thorcm Bucholcerus in Ind. Chronologico : f pp.) Cafleiiis excu.
ignorabat fa fol. A. idOL Et alla.
Andréas Ri-
vetusin Re- a-\ • r> r t J
fponiione Qui bcaligerum Iaudarunt*
adCoerïetae-
riaii^Fa1 a-" P^u^us Manutius Pet. Perpiniano Lugdunum, Roma?, p.
rum PleflTxi * 2-7 8» Epift. Lugd. If 74, Tu mets verbis érudition imprimis &
p. f 54,7 o.i.probum adolefcentem Jofephum Scaligerum -, fie jlLutetu, falutes
velitn,
Fr. Fluffas Candalla Leftori in Trifmegifti Piman-
dram à fe reftitutum , Burdigalae 1 5 74. Uftu fum in hoc Opères
reflituendo > Jof% Scaligeri Juvents illujlrijfimi, non mintu linguis Orien»
talibus eruditi , quàm conditioner pro/ api a prtclari , opéra,.
Le mefme fur le melme Ouvrage,à Bourdeaux 1 5-79.
Pour traduire plus aifement cet œuvre , nous nous fommes aidez de f In-
telligence & fecours d'un Jeune Gentilhomme nommé. Jofeph de / E(cale_%
de très grande & ancienne race , grandement perfé auxpbrafes des lan-
gues , tant Grenue y Hébraïque qu* aujfi Syriaque, comme à la Latine
qui luy ejl peculiaire.
Fr. Vertunianus D. Laur. Jouberto , inHippocra-
tisLibrumdevulneribuscapitis, Lut. 157g. Cum ineunte anno
l577» Fr.Caftameus Rupipozdus^Mecœnas meus , me aànepotulumex
•rtTuffolii fratre curandum vocajfet , ibi a) iUuftrijJimum ac docîijfimum Joje-
€c. quod eftpbum Scaligerum, magni illius Jul, Claris filium-f & ipfum ve*
Rupipozcc terem Rupipoztgorumy domus Literatorum n ut r ici s , alumnum in*
orum Ca- ve„jt
Itrurn,
Lipfiu*
OR.IENTALIS. np
Lipfius Jofia?Mercero,Lugd. Bat io» KaLOctobr.
1 f 87 Jvonùhlliomari in Titium antepaucos dits vidimus. Ne/cio an-»
recens letlio me ita ceperit j fed non videor fcriptum bellius legijfe a
multis annist Non décima UU Mu fa, Plautus , pejfit aliquid magis
Mujœum. SeddicfodesquUfcriptar? Non enim ille falfus Jvo. "irw-
ovpy&iir/tTVfAOv içéu. ««À£7a/ Je /lié Si/piôç. Mentiar an verum-*
âicam ? jttbet me animus. Scaliger nofler e[iy Lumen iîlud & Colu»
mcn literarum. Non divin avi ?
Nie» Vincentms a) PiftavienfisChirurgus Stéphane a) iseft ipfe
NaudinoBerfurienfiin Notas ad Joh. Martini Didtata in Hip~Sca''Ser> ut
pocr. Librumdevuln.capitis, 1 /78. Quodinattero literarum-» ç,c D° cu^ar"
tuarum c api te rogas , an Jofepbum Scaligerum norim , 0* ut tibi quisj qU*3rcjus qu,
qualûf quidhominisjityftgnificem\ hocunum tantum re/pondere pof-à\u$,
(itMy iîlumejfe hominem otiibonejîi amant iffimum ', meliorem enim-t
partem literti impendit, im tamen ut non rare venatu fe exerce at*
Ctterum ftudiofîffimus etfy(f ut rem tibi aperiam y homo e(i minime^
malus* Familiaritas & necejjitudo mihi cum eojam antiquitus inter-
cedtt» Quinpridie quamhas t'itéras ateiperem , eum in bac urbz~»
& vidi Ûf allocutus fum. Hue tamen raro comme are folet. Rufticum
enimfe dicit , C ut ipje nobifcumjocari fo/ejy k nabis urbanis alienum
Ce effe profit et un
Idem ibidem , Si de veritare defcrîptionis futur arum ea-
pitisjudicium pênes Jurifconfultos efi : eur non etiamCaftigationem Hip-
focratis Jofepho Scaligero viro erudito Martinus permit tit ? ^uidfiiUi
dicam y Scaligerum îllum y eut , ut video j parum ipfinoto , more canum
fibiatrat , etiam Jurifconfultum effe adeo non obfcurum , ut Jac. Cttja*
cittffjurifconfuttrts noftrî feculiprineeps , eum (ibi CoUegam adfcifcere^t
fuperioribus menfbus voluerit : quodipfis Cujaciè ad Scaligerum literis
tibitrihorio confirmarepojfim?
Papynus MafTonus in Vita Cujacii , Codicum MSS,
quos pojjidebat , joj.Scaligerum^ 'ulii filium , Nitîobrigum dginnéor-
iuniyeruditifjimum virum , ktredemfe relicîurum ta priva tis colloquiis
nonfemel dixiffefertur,
JacobusReviusHiftoria? Daventrîenfis Author.Epî-
ftolarumGallicarum Farragincm edidit,Hardervvici A.1624
exeufam, in quajofephus Scaliger, a Regibus, Principibus,
Ducibus , £pifcopis, Abbatibus j Monachis, & aliisViris,
tuna
ito GALLIA
tùm gônerê tum eruditione Claris,blandè compellatur ; hune
librum fibi comparare debent omnes Scaligeriani nominif
ftudiofl
LipfiusJacoboCujacio, Lugd. Bat. Id. Mart. lf%7*
Vîdi nuper Tvonis in mifellum Tttium. Periit infelicijftmus hominurru»*.
hoc unommcnfelix^quodabilla manu\ tudnea»Scaligeri} anutriusfy?
Nam prêter vos,fallor , aut nemo fcfcribat»
FlorcnsChriftianusHenrico Magno âStudiis, No-
tisin AriftophanisPacem, pag. 1 3 $. edit. Parifienfis 1 f 89. g.
ubi deloco Polybii 9 Abfurdum ejl Coronaplumeaornari milaumjt
Galeas , quodmerito reprebendie adverfus Tait Locos controverjos Tvo
Aremoricus in fuis in locos iUos Animadverfis : cujus viri eximiam doclri-
nam ûT infuperabih ingenium ex aureolo Mo ItbeUo^mnquam ex ungueLe-
onem-) admirari cogor< Et fane unm 'die aut aller efi (dicam libère quod
(entio, cum bonay utjperoy magni amici venta ) que m cum Jof.Scaligertf
comparandum babemus7 cuique omnes magnam gratiam babere debe-
mus Cifalpini^quodltali acett & HbemPmncorum ingénia ntmium afirin*
gentis virn retuderit & acrimoniatn remolliverit , feceritque ut Titius il*
ie Horatianus faftidire lacus & rivos au fus apertos , /am fit avis Tttias
aut tnoveat eormcularifumj fané iflius plumât jam non ego empftjjenu»
ticiviUitio.
Jacobus Auguftus Thuanus ad A. 1 f f 8. Sx Julii C*+
farts Scaligeriiiberis,ultimus bodie fuperat Jofcpbus JuflusScaliger^qui
fecundum Patrem nunc in ter literatos (f in re lit er art a principem Jinct
* «• nWitroverJiatocumtenetyPereeruditorunjPhœbuSy ut polttifftmi ingenii
ooinor * Far-*'/r * eum^digitavitt De bocplumut dicam neepudor ejus patitur*
tafius.de quo necpe r ingentia ipfius erga me mérita Itcet^quanquam minime vereor^ne
infra inter propterea de eo minus vent pradicare videar ; cum quicquid dixero^opi*
cacteros Sca- nione omnium vero minus fa, Sedpotius ejf, ut tnnti viri nomen per tran-
ligen ^àTiZ~fenuam appcllaffe contenu y cultum, quo divinum ejus ingenium cuntj
•^ ' raramorum probante conjunclum^ projure amicitU, quamibi cum Mo
intercéda , profequimur^ venerabiliftlentio , ut in facrisfieri am.it , ob»
fgnemus.
Idem adA. I $y%, Scaliger Valentia Cavarum, ubiCuja*
cio opemm navabatrfofi tumultum cum Enimundo Bonefidio celeberrimo
Juris in ea Acad. Pro/ejfore , Qeneyam concejjerat) unde nullisprecibut
revocaripotuitt
Idem
ORIENTAUX kl%
Idem ad A. 1 60 j.Doïuit mihi valdey quod mmftomachosè
tumprœclaro Matbematko Fr. Viem * altère atus fuerit initio Scaliger, *De qu0Sca-
ckm de Cyclometricis interipfos ageretur. Sedvirgenerofus tuncVie-Wgtt p. y<r.
mm ignorabat , & agrepropterea ab Mo reprehendi fer ébat 5 cum non'*?1 &. Baudii
âum fatis perpendijjet , an citra paralogifmum > quod probandunL^^^^^*
fufeepsrat , demonftivjjet^ Imfo poftea honorifica recanmtione {eipjumim% in E "
cafiigavh , ($ inarcanoprœcipuam erga Viçmm ab eo tentpore reveren- 3 07. edit.
tiamftrvavit, Ha^ienOs,
Idem Libro 1. devita (uaj Valent]* primant Ibuana
cum Jof. Scallgero contrat! a efl amicitia , quem tune confuetudine &
poftea dum lïcuit convitlu , & in abfentiaper l'itéras incredibiliftudio
& affeclu per 38 1 annos indefmenter coluit $ eafc re , quam fibi ab impro»
bis hominibus exprobrari & v'itio vertl inteUexit , in fin u gaudet & pa->
Um gloriatur , tnntnôfo ex recordatione ejus nunc ctiam volupmtta
perfunâitur, ut e ont urne lias , convitia , calumnias , & pericula & in-
commoda, abinjufioillorumod:o , fi Deo placet , ob id profetla , fi
detur eptio , mm dulcis t$ bonr/ï*, mmq3 crudït* confiietudinis amis-
fione aut etiam obl'vione nolit redimere. Et hoc ipfispro omni adiU
lorum virulentiam refponfione ditlum cupit, Atifo id perfancîe qui*
dem afieverare poteft , toto eo temporc, quo mnti virifamiliarimtc-»
fibi frui datum efl, nunquam eum de religionis controverfis capitibut
àifputantemaudiviffe , aut fibi compertum de Us ad alios feribert*
confueviffe : ne^vero ni fi pr avocat us de ils , nec ni fi invitiffimus, dif-
férât. Etid verumejjefcit tom illuflris Caftanxorum familia , cupts
Princeps Lud, Abennius , qui Oratoris Regii apud Pontificem mune»
re mnm cum laude defuncltts eft , fciunt ejus filii Joh» RupipozœuS)
atque adeo Henricus Ludovicus Epifcopus Piftapienfis 9 * qui & do- *Ex quùEpî-
mi apud Patrem & in Hoïïandia diu cum eo fuit, uterque /7#/i7tt_» fcoPus fa<^
confuetudine ejus eruditiorcs redditi, kmajorum Religione pro-e ..minus a~
pterea minime de fciverunt. Qu/ifi vero extra Religionis caujffam-t^c3iy eïQ c_
nonmulmpr<eclara Œ" fupracaptum {quantum adliteraç) b umanum-» git, ut patet
ineo admiranda effent , qu£ bonus quis0s ab eoeognofeere & doceri ex Epi (to la,
merito cuperet , & pr opter mm raras in eum à Deo cumulatas dotes ^ JP'urn
non ipfe obfervart ac pr*cipue veneratione coït a bonis quwus^mere- S* ^ ^a
fttur* earum quaî
Idem ibidem ; Niphus Pbilofopbus Pamvinus , £gerrimt*zà Sc.Gallicè
firent Jul,C*f.Scaligerum mnti nominisvirum , if ah $ua* tn P4-fcr'Pt*funt*
Q_ rentm
iiz G A L L I A
rentem coquebatfm fiîïum evomuit \Cf cum non haberet, quodinntrum^j
diceret , gentis exagimnd<e occajionem cœpit , cognitoquelhuanum-»
arftacumJofScat/gero/unclumamicitia, eum in arcano feducit ; Ûf
hnga oratione^ut erat in dicendo vebemens, non credulo adolefcentipcr-
fuaderi conatus *>/?, Julium parentem Bened/Bi Burdonis F. Scali'
geri twmen mentitum ejfe , £f jam tum Burdoniœ fabula initi»
*NotatGuil umfecit, quamdeinde alti * maligne (par ftrunt , & grandibus po/l-
landinum, ea Hbris c At ni fie is manu puni en dis magna fa a cum infamia et-ul-
idxpsium gArum*
If. Cafaubonus in omnibus fuis Scriptis, Scaîigerum
débita îaude femper profequitur, ( ut videre eft in Athe-
n2eo,Suetonio,Per(i^, Exercitationibus in Baronium&aliis)
fed inEpiftoîis prarfertim, ubi (inguiis ferèpaginis,Scalige-
riElogia occurrunt j quibus ne Ledîoremobruam? hîctan-
tùm exfcribam,quae de Scaligeri morte habet idem Cafaubo-
nus Notis ad vEneam p. 9 1. De Columbarum ufu ad nunciosde»
/mW0/(inquittermaxirnus ille vir ) legant o\ (piXopaSouv-
7îç, filubet^ quœ notis fuis ad Spbtram Barbaricam Manilii fcripfit,
decus illud aternum <evi fui Jojephus Scaliger 5 vir1 aut Héros potius^
& quidem Hero'è magno fatus y in rantum laucUndus , in quan-
tum virtus & meliores l/'terœ pofjunt intelîigi, Quarum illtj»
ccuuoi/i^ oti^ , magniiuâinem , amplitudinem , majcfiatem déni*
que penè fohis quum animo viderit , ingenio fuerit complexus , di'
vina & fine exemplo fellci induftria per totum vit ai curriculum bentj
de lis mererinunquam ceffarit : Quantum innupero ejus obituRejp,
iitemria fecerit jafturam , quantum & quam ouqKiÇM vu/nus ac~
ceperlt , omnes intelligtmt eruditi , in quorum pefforibui p>obitas%
candor , Çi\aXv)Ji-x , tf gratus animus , nimis , ah nimis ! mr*
hoc fœcufa virtuces , babitunt.: Certè quorum mentes à rationis ufu
4tçj3 adeo fenfu communi \5sr0 fyz/uiïixç tçcy JioQ>X(a.Qiiot4 non ex.i-
ruerunt. Ko s qui vivum pari femper profccuti veneraeione fumus &
pietntis affellu ^ atçjj optimum parent em noflrum^ quique Itéras éfc«
ts-clSùuç amamus , necj3 acerbijfimi nobis cafus recordari ftne mœfltffi'
mo gémit u , fine <£gerrimis fuffiriis , fine profufifjimis lacrymit p$s-
fumus : nctfo porro avocare animum ab cjus mcmoria £T acerrimo
doioris hujus fenfu, valemus. Quodigitur unum fuperefi^dolorem^
nofirum p luclum a<fu7BV recor -dations virtutts (S prajiantt* S
m
ORIENTAL! S. 12}
vlv fjLetKA^m foîamur. InfequentibusPoêmateGrarco ei parera
tat, quodcumaliis ejusdem Poëmatibus &Epiftolisnonubi-
vis obviis , (i Deus vitam dederit , in lucem emiiïurus fum.
Flor» Raymond p. 261, de Ton Anti-Chriftifpp. f
aurois icy occafton de traiter plus au long de t 'an civil des nations plus fa*
meufes qui ont jamais efté ; maU farce que ce juict ne fer oit que four les
per {ormes de fcavoir , qui peuvent voir: dans les doclrseferits di Jo-
feph de tSfcale digne fils du grand Jules , ÎOeil de ^Europe (S la Met'
veille des Lettres , tout ce qui s* eu peut dire y je ne touchera? que ce qui
concerne les Romains,
Lemefmep zôo, tournée. LedoUeVEfcaleen\orL^
Examen fait fur le Calendrier , approuve (S loue l "entreprife du Pape^ Ûf
recognoifl que c eji à fa Sainteté démettre la main à cette corre-
ction,
Lemefmep.943.edit. 1607. On dit qu Un y a que ItJ
motSzc qui fe rencontre en toutes langues. Je remets cela à no/lreMer~
cure y Rare truchement des langues & l'ornement de noftre Agen qui s '
honore de fa naifjance.
Juitus Lipfius Epift. Quxft. Lib. 3 .Ep. 1 $• Cujaciunt^
Lut et U effe audio : eodem venturum Scaligerum, Hui \ quà m pulchm
êccafio , fi tempora concédèrent , Semones illos conjuncîim (alutandi! mo*
riarnifipluru mihifuerit tUos duos virosalloqui , quàm Rom. Confulem
videre triumphantem.
Idem Lib. 3. Ep. 20. Tciïqu£rere quiâ fentiam de Scali»
geri Fefio ? Ego vero quod de Script is ejut omnibus 5 nibilpojje divinius ;
fie enim loquendum, quotient de Scaligero } que m profeflo omnes
Mttj£y
---'-- — — — i&i o' ActAii^ Y\yà.7téjv h7ttïkùùV,
Jguàm multa iUe nova , quàm multa vetera , non leBa^ non
•vifa^ non audit a aliisdepr omit \ DamoniumbominU, Et quidtergi»
verfamur , nos c<steri volamus ficut umbr*.
Idem Cent. i.Ep. 21. Scaligeri ad Aufonium ^ entibi: 0
virum j ôfilium à pâtre magno magnum*
— meritôcuidoclior'erbis
Submiffis defert fafeibus imperium.
Enim vero ille unus efi ? quem miramur , quem œwulawur ,
M ne mentiar j eut invidemus. Eelicem Galîiam hoc Sole ! cujus cla-
Q^ x ritat
U4 G A L L I A
fitas non aâ cos folum qui nunc fane, fedadpofteros diffundctur , qu/tm
diu qui de m erit in terris nomen Lit er arum.
DominicusBaudius(G*Caflandri, quod pauci no-
runt affeda> Corn* vander Myle , z i . Jan. 1 609.
Heu quantus Héros ilicetnobis fuit!
Sed terra tanti nonerat capaxboni.
ëxtintlum eft hera 4. matutina hodie^ Lumen faculi , decus
virtutunt, princeps ingenii ac doctrine , Magnus Héros abfque contro-
ver fia nojler Scaliger. Ajfertum & redonatum eft patrio cœh nubile il-
ludpignu* ac depofuum , quod fat a terris commodarant. Nunc in lu-
clu eft animus , tait tantoque Patrono or bat us.
Idem Adr.àMathenes & Corn. v. Myle , xj. Jan.
Ekgenitius j 609 * Non eft dubium quin magno in moirorefitis ob Herois noftri abi»
inltiner. t'l0nCYnin c<xleftempatriam->ubi nunc <eternafelicitaîefruitur. Corpus
Fnfio-Holi. 1 r. > ■ • • il'. /"„ L t\- r> •
6 autemyhofpttturn tngentts anima , mandabitur fepuitura; Dte Domintca
de Scalig;eri p oft horam fecundam àmeridie. Cavit teftamento , ut fepeliatur in±*
Sepuichro,- sa parte Templi Gallici , quam infidere folebat auditurus facrascon-
lntxnema clones , nec aliud monumemo incidivoluit nifi hac brève Qracu-
parte Laft dis ,
hsc ah"3 Jofephus Juflus Scaliger Jul. CadT. Fil. heic
Ecclefia expeâat rcfurre&ionem.
empta
eft, nem ï- Scio vohU curx fore^ut prafentia veftra funtts rnaximî virl
fli cada- cohoneftetur. Nullumbabet inkis locis propinquitate Çanguinis fibi }un-
Ver h UC élu m , je à admirateres fu<e virtutis ac doftrinœ fupra fortem humanam
in ferre li- reliquitp)urimosy imo omnes^qui fenfum retinent humanitatis, Egre-
SCt* - gia Liber alitas }qua Blbliotbecam public am auxit fidei commiffb fuprem*
votuntatu, meretur ut publn è ratio babeatur eorum^quos légat ts bonefld-
pit. Hi enim ccnfndi funt tanquam neceffarii & gêner epropinquï: Nam
adamicitias haudvulgsres conftituendas major em vim babet nature fi'
militudo quam legitjanltio 7 morumgermanitas quam majorumferiesy
volumatis deleBus quam fortuit a {ors nafeendi. Litera amiferum Deeus
AtqueOrnamentum fieculi. Nos eum non a Ho defidsrto lugemus}quam^»
filins par entem : etiamficareamus externo habit u tnccremiumydefixus b4-
retintimtsfenfibus do for +
Idem
O R I E N T A L I S, n/
Idem Maximil. Urientio 4, Kal. Feb. 1 609. hupllù
tttulo vere tu nabis vates es, & quod carminé tam féliciter lu dis , ($ quod
augurextitifiimaximee calamitatis , qua fumus afflicli extinclo lumi~
ne Literarumfiojlro Scaligero, qui 2/, die hujus menfis terras reliqult ,
titpatrio cctlo cale (lit anima redonaretur. Ego tfHeinftus noflerpubli'
ce ipfi parentavimus , tanquam communi omnium doftrinarum parentit
(5 pri mario faculi viro , cujus vir tûtes & fupra heminem laudes incor*
ruptius afiimabit & venerabitur fequens a tas, poftquam fublatafunt ex
cculis,
InterDanielisHeinfiiOrationes, extatPanegyrïcus
Jof. Scaligero ab eo diftus. Laudatur praeterea in ejufdemExer-
cit. Sacrisfaepifïimè, & alibi.
De eodem Hugo Grotiws Notis in Mart. Capellam &
Phaenomena A rati & Germanici.
Cl. Salmafïus Joh.BeverovicioLeydœNon.Decemb.
l6$l Succeffi tertè maximo virorum Scaligero Tu fjKtxa^nri , ut Ion go
temporis intervalle , ita longiore meritorum interftitio. Fuit ille vir ,
quod etiam omnes invidi fateantur inviti , atatù fu<e dotlijfimus , eut
nec fequentesomnesparem feront autvidebunt , ut nec tukrunt pr'io»
res. Si me fuccejfijje vider i vixpojfumpati , cum nihil minus ex dofîri'
tl£ difparilitate conveniebat.
Sammarthanus in Elogio Jul. Cœf. Scaligeri , Is muU
tos Liberosgenutt , te que impnmis , 0 Jofephe , numeris omnibus longes
dotliffime ., patrig* ftmillime , cujus ego ingratiam hoc quicquid efl Elogii
meditabar->breve tllud quidem & exiguum 5 fed fut urum fort ajfe aliquod
apudpojlcros mutuœ no(lr£ ebaritatu ac benc volent i£ monumentum,
ïn alia Sammarthani Elogiorum editione Anni fc.
1 6 1 6, h «ec habentur 5 Jul, Cœfar Scaliger multos Liberosgenuity Te'
que imprimis fSJof, Jufte , <eternapefteritatù memoria dignijfime, quem
ingrat a Gaîîia pajfa eft Jîbi eripi , Batavia melior non excepit modo , fed
& viventem bénigne fovit , Cf mortuum honeflijfimo tumulo decoravit*
Nés autemveteris amicitU conviclusque gratifftmi nusquam immemo-
res , hoc Epitaphium brève quidem illud, fed fane periflîmumy bona eum->
eruditorum venia tibi confecravimus,
guotibiprœcipue lu&u, quo> Jufte , pareniem
Carminé , cjuando eîUm te fera, îarca tulit ?
Q 3 Acct*
i%6 G A L L I A
Accipe doctcntm qutcumque p>tra)>ir/ius umbris
yiunera^ (f ilia ttbi tu qi.oquc facrafh-ta^
Qtùcquidemm Uudum Ltbcrhicpirtiîur in omnesj
Hoccerte tncyitis consent omnetuis*
PetrusGaflencîus In VitaPeireskii p. *$.edi(. Hagi-
Ad. A.i6o$*ç[\Ç\$iConftituerae cum Scaligero primumqutft ignotus co'doqvi, quam-
ebrem nomine tnutato Epiflolam commendatitiam , quaftà Peireskio
confcriptamy mijjamque illi oitulit. Scaliger autem ea perle et a, ipfum eft
humanisme in Peireskiï gratiam compîexus. Poft multos confertos fer*
monss ($ 'proâttclos obiter Libres , voluit Peireskius ex nefeio quapaucas
Une Ai ex fer ibère y ubi vero ille chartam , calamumque exhibait , ac ïnter
diiïandum primas limas, ebar acier em vidit-, & ièio%u(>i*v agnovit ; tum
in ample xus proruens , gratiofijfime conque (lus eft fraudem, Cum de*
inceps variis de rébus colloquerentur fuavijfimè , Scaliger inter ester a~*
dedaravityveUe fe quidem iteratb procurare editionem Eufebii , (nemps_*
von plané arridebatyqusjam tum primum abfolvebaturjitemquePatrrni
inAriflotelem de animalibusCommentarii, Sed ejje tamen animum rede-
undi poflea in Galliam, (f apponendi offa fua Juin Parent is offtbus. Cum
excepijjet autemPeireskiusynonefte ilium igitur îts^cSo^ov moriturum-»,
illacrymatus Scaliger verbum ea de re non adjecit. Interpretatus illi
Peiresklus numifmata varia acprsfertim Siclos , donatus eft,invitus li-
cetj Çtngulari Semiftclo , cujus iUeprtcsteris interpretationemfuerat
demiratus. Donavlt ipfe multa vicifiîm-, i$ quodfuit ill: jucundifftmumy
exhibuityquam detulerat-, expeclatam icbnograpbiam cuminferiptis car-
minibus Sepulcbrorum Scaligeranorum. ScilUet eam demum (uperiore
Martio Verona obtinuerat , nec pluribus literis datis baberepriuspotue-
ratyob varios morbosNicbezoUfé quod Sylvius Donius,qui illam aggrej-
ftet primusfucrat , tnterperficiendum obiijjl't. Unum de quo Peireskius
avebat Scaliger um interrogare , Œ* non efl tamen unquam au fus , »e_>
rem moleflamfaceret , fuit Qpus illud Cyclometricum feu de circuli qua-
dr attira an te duodecim annos in lucem emiffum , ac flaiim à Fr> Vie'
ta f Adriano Romano 9 (pofteà quoque à Cbriflopboro Clavio , bomi-
numS.I. yeufjtéTÇiKOTclTM) aliisqueineo puhere exercitâtijftmit erro-
ris convîclum, Nimirum prsmonitus fuit^non poffe illi eam Cdmari-
nAmfine quadam bile moveri, Quodattinet vero adGenealogiamynon
frofcjjus eft quidem, fe fubdubitare an rêvera attineret ad Veronenfes
principes , quorum flirpem iUe in fe défît uram aviver abat : Sedpaulo ta~
men
ORIENTALIS. 117
men llbcrins, & quaftvelut^qu:dc£teris refponderetur^ accipere > pro~
pofuit ipji) qua à ScioppiOy Guillandino-) aliuçj3fucreobjct7a,
Lipfîus p.^f» Antiq. Lésion. Antverp, 15 g f . txplU
câvtt hoc nuper in Adverfarii* juis illud Galliœ decus Turnebus , cui
p/acctyCzpCTQ crineSj effe b lande (5 amatorieojculandi caufa capil-
los prehendere^ ut & aura folebant. Tum ego magnum virum-.Dei-
niy nominasinquam magnum , Ûf cutfortnjJemhiiftudiiifimilemh.il
ntasriùjlratulit: namnon feretno'o dicere, quia jam nunc e(l Adole-
fcens in G allia nobilU^quiTumebi laudi fuccrcfcit. De quo quid (5
quantum augurari debeamus , nift deprecatus numine Uva, non auftm^
dicere.
Joh. Wou verius Seb.à Bergen Lugd.Bat.Non. Sept.
\*jA(,Sca1iger agit Lugduni , fedpublicitusnon legit , ncq3 lefturus
unquamf ne deregetur quid dignitati. QuinquagenArius ferèjcœlebfy
fiaturx mediocris (5 j acte G allie a*.
Fr. Balbus in Vita Nie» Fabri ejusdem Opufculis pré-
fixa, Parif I614. In Mathematicù dijiiplinis excolendis ea animi actes
fuit) ut dotlifftmi Scaiigeri ingeniofum de circuit dimenftone conatumy
{tum ejus demonflrationem coram JtA, Thuano^Gul.Fario,Pet,PithœOj
Ant. Oifelio , in ipfis Tbuani tdibus Monanthoitus faceret , (5 ' finem
fuum féliciter ajjecutum Scaligerttm contenderet) errore non careres
frimus animadverterit, quod (5 ingénue pofiea Scaliger ipfe 5 quo erat
candore-f agr.ovit.
Paulus Merula Notis in Ennium 1 fQj.\>.ioi.OfcitantU
tne* hacinre obviam ivit h uni a ni tas N. V.Jof.Scaligeri^quem Ajjpj,
Ampli jf mi Or dîne s Bamviœ^Zelandiœ , (5 Occident a lis Fri/tœ , in hanc
Acadcmiam exGallia vocarunt. Cum illo qux mihi intercedit amicitia^
fïQclivù plane eft adomnem comhatem facilitntemque.
La Croix du Maine dans fa Biblioth. Jofeph des
l ''Efcale ou de la Se aie , Gentilhomme François y fis de ce tant renom*
me Jules Cœfar de la Scala dit Scaliger ,tous deux iffus des Ducs des
Peronneenlfzlie. Aucun ne peut douter que cettuy cy ne foit réputé
l'un des plus dotles (5 ffavans Gentilhomme s de France , foit pour les
langues ou pour toutes fortes de difeiplines : De quoy rendent unajjez
faffifant tefmcignage fes tant dofles auprès mts en lumière fur di-
vers
iig G A L L I A
VersfujetS) en quoy Un a point dégénère de (on Père ejitmé mesmepâr
fes ennemis le plus jqav,nt de noftre fie de. Cettuycyjof. de U ScaU
ri 'a encore rien efcrit en noftre langue Fr. dont j aye cognoijfancerfnon
quelques Poèmes qui ne font en lumière. Ilfltrit cette année ifSf. &
travaille fans cejje à illuflrcr les Sciences par fes docles efcrits tant cru*
Philofopbie qii'en Mathématiques.
Ant. du Verciierdans faBiblioth. JulesCafarScaligera
efcrit en RimefranÇoife un Livre intiulé* Les cent dixains de l' hom-
me vertueux,^ ce miracle de naturejofcph St aliger fon fils *bommt^
d "incomparable doclrine , ma monfiré efcrit s de la main de VAutbeur.
Buxtorfius Pater Hollandix Ordinibus in Thef.
Gramm. linguae S. I6C9. Chm iUufirijfimum Belgii lumen & Hc*
ros incomparabilis Jof, Scal/ger} (ôqutprofufiffimœ l.icrymœ tnntum-*
literarumdecus* tantam prudentU affluentiam , morte in uno illo ex-
tinclam fatis digne unqtiam défier e poffunt") ad banc Hcbmifmi rejlau'
rationem mepro illuflri fua bumanitate cobortntusfit^ debui txntiHeroie
judicium magnificere.
Balzac dans fon Socrate p. iéi.8c fuiv. à la f\nj6fz
En matière de vers les opinions deJofephScaliger cjloyent plus faines que
celle de Jules. Elles eftoyent pourtant bien hardies £T quelquefois mefme
téméraires. Ajoutons malitieufes à téméraires. Car que ne dit-il point
du pauvre Lucainîil le traite d"1 enfant , d'ignorant, de ridicule. Une
traite guère s plus mal fon grand EnnemyScioppius. J* avoue qu> ailleurs il
trie fait p lai fir defe déclarer pour Ovide & d'en prendre U protellion con-
tre leCritique Viftorius. Il dit déplus que la Ibebaide de Seneque efi un
mauvais Poème & Ceffay d" un apprenti ; Lipje dit au contraire que Peft
une pièce divine & le chef d"* œuvre d "un maifire. A qui des deux croi-
rons nous ? ni à Pun nia P autre* mon Révérend Père j l'un en dit trop y
& P autre trop peu.
Joh.DrufiusPk'ov.Fœd.OrdinibusinLibrumHafmo-
nsorum 1 600 .4. Ut hune Librum notU iUuftrarem*autor mihifuit
pr inceps Jof. Se aliger* cujus unius judicium plurîs efi apud mc,quÀms
omnium feiolorum ^iozAcycovy qui Je fuaq2 tant um admirant ur , citent
omnia ex alto contcmnunt.
Andr.RivetusinCriticoS.p.iyf. & feq. edit. 1642,
EufebiiChromco, quifoluspoterat, manummedicam adhibuit magnus
Jof.Sc aliger }edito Latine Cbrwico cumGrtcù reliquiù,qu<e colligipotue-
runt.
ORIENTAtlS. il?
rmt) tum nota & cafligationibuj.Ghtôd opus vidi z, cura emendalum-a
i$ au Hum ; ab Au tore in extremU agent e, dotlijfimo fr, Gomaro pU me»
meri* commifjumfê CommelinU Eratribtts Bibliopolis à parente [uo reli*
ttumadeditionem novamparatum & de/linatum, qua fruftrahattenu*
expeclam efl.
Cafp. BarthiusPrœf. ad Left.in Anitnadverf.adClau-
dianum Han. I £ 1 2. Ut de omnibus itn de hoc Mf, cacoetbe^ Incom»
parabilis bujus avi Script or Jof Se aliger9 benejudicaffe mihi femper w(-
fus eft^fc.pericubfum effe ad maie conciliât i cujusfycodicis ab ineptijfi»
mi* quibuttfoolim monachU aut padagogû deferipti varietatem, mvas in
Autoribm turbot dare. E(fe quidem tutijfmum hoc emacuUndigenut)
fedaccuratn in exemplaribus eletlione & judicio minime pulgari epus effe^
alioqui facile carbone s pro tbefaurù ufurpari. Cui opt'.me de omnibus
literis taeriti Senis decreto facile omnes calcul» fuit Jub/cribunt, qui
reclam ad auclores prifeos viam (S viderunt (S vifatn calcare non.*
timuerunt.
RichardusThomfon Dom. Baudio Cantabr. <5. Kal.
Aug.ldo^, ScaltgeriElenchumvidit * Profetlo itn efl ut fc ribù, *contraSer«
Jiwjutc^i Xj Téçyt7u non pqpaù&funt) qu& cjfundit» Ego illum /^/-rariuinfe.
lum nec dum ex manibus depofui , etiamfialiquoties per léger im. Plant
divinum feriptum efl. £>uid Loyolit* fafturifwt, proximù hU nundinii
(cibimttsymn leviter eospupugit.
SibrandusLubbcrtusinOperedePrincipiisDogma-
tum Chriftianorum p. 2 79. 1 5 9 1 . Altbiopicum &AîgyptiacumPfat».
terium \e in lucem emijjurum promijit illud de eus politiorum literarum
Jof. Scatiger.
Theod.Beza in v.zo.c.16 Matth. H*c de Pafchatis con»
vivio^ex magm illius Jof.Scaligeri^ amiciffimi mei , hominis à reconditx
doclrina & tum juditiiacumine^tum indefatigabilidiligentia^nunquam
fatis laudati , libro de emendatione temporum fextof non immeritode»
jcripft, Eundem Iaudat in Elogio Patris.
Bon.Vulcanius Praef. ad Le&orem in Agathiarru
1 5-94» Plane ouù dyccôy ?v%y affulfit AgathUpariter tf mihi au»
Qicatijfimum illud JuliumSidusy magnus yinquam , Ole JofephusSca»
Uger-, maximi Jul. Catf F. qui mihi merito, quoties dignus aliquis vin»
dice no dm otcurritjuit ctKg/@içzcm oùji^d^a èmlw. Cujus qui»
dem optotiffimus inbant Aeademiam advemm utinam Latinam Aga-
R tbiê
MO G A L L I A
thU met editïonem antevertiffet. Plurimum enîm ïlliiu literatorumPritt-
tifUjudicio in lotit >ionnullis,de quibus ambigcb am,tributffem , eut uni-
verjus dctlorum confejfus libens ajjurgit ,fafcer^3fubmittit. De eQ-
demp. j 3.N0C& 252. Jornandis.
Guillaume de Salufte Seig. du Bartas dans fa Secon-
de Semaine,au Livre intitulé Babyione.
CMais le /eul homme peut difeourir d> attrempance,
De force, à? équité, d? honneur , (f de prudence,
De Dieu, du Ciel, de Veau, de h terre & des airs
Avec termes chotfis fignifians divers
Defvcbppant fin coeur non par un /eul langage,
Ains comme Scaliger, ?ncr))eille de nfflre àgei
Le Soleil des jçavans qui parle eloquemment
Hebrieu, Grégeois, Romain, Sfpagnol, Allemand^
François, Italien, Nubien , Arabique,
Syriaque, Perjan, Anglois, & Cbaldaique ,
Et qui Cbameleon transfigurer fe peut ,
0 riche bfiuple e/prit ! en tel autheur qu1 il t>eut3
Digne Fils du Grand Jule, & digne frère encore
De Sylve fin aifhê que la Ga/cogne honore*
Cafpar Scioppius Scaligeriano nomini tune devotusj
inTra&am de Criticis Vet. & Recentionbos; Jamdeillis
littrarum triumvir is, qui A. tjâf. Criticos Libros feribere coeperunt,
(S hodie vivunt, tnibi in mentem venit ; Si mmen Jof, Scaliger um, Di-
tviJuluC£faris,uteumMuretusredeappellat, filïum , uUî mormliums
iomponipar efi, eu jus ScriptnaureatanquAmancylia cœlodclapfacum
birrore & religtonequadam omnes erudhi tratlare f oient froe illa tem-
forum ratio nés, novefed'mcredibili arte (S ' dexterime componunt, (tve
CatztleiïaVîrgilù& Veterum Poetnrum, fiveCatulium, Tibullum & Pro-
perttum, five M/inlUi Aftrovomha,firje Varronù Opéra ; five Fcfii ds^t
verborum fignificatione Libros , five Aujonii denicjj Po'èmata , omnia,
dnte cerruptiflima& ' nentini homîni nato intellect a, admirabili f5 ' pror-
fut divino judteto & ingenio adeb reflituit & iUufirat , ut nune vel
fueris legi illa inteUigique pojfmt. Atqut hune & generk fclendore
*c
O R I EN TA L ï S. 131
ac vetufiats omnibut omnino Rcgibut & Principibut fuperiorent , (S
omnium divinarum & bumanarum rerum [cientia cum nullo omnino ho-
mine comparandum , cum nominari audiunt , quicunque hujut Sttt-
diiCriticivituperationem , gloriam fuam cxiflimant j non cos perver-
titMis fua in judkando panitet ? non ilii nomen Scaliger um quod &
inCritkisfamiliamducit protinus reformidant ? O tempora ! 0 ma'
resl
Mart, Ant» Delrio JeTuita in Adverfariis in Tragœd,
Senecae 158?* Jofephus Scaliger rara vir doftrina , & acutijjimo inge-
niopraditus*
Fr, Ragueau p. 5-26» desDroits Royaux \60o.J0fephtu
Sc/tiiger candidiffimiu Script or f ingemofy ingens y
JuliusCaefarBulengerus Sorbonae Dodor , Lib. 12.
Hift. fui temporis j Seqttuttu efl anntu m'tUefimus fexfientefimus nonusy
Jofepbi Scaligeri morte feralis , quonoflra atatneminem majori ad
literasgenio y ingenioquetulit , & forte ante atlajacula parem omni
detlrina génère non babuerunt, Obiit iz. KaU Februar, Lipfitts biennio
ante excefferat , anno 1606. décima Kal. April, eruditione nojiro Scali*
gero longe impar , novitate tamen (ïvenuflateftyli Belges acceptior.
De utroque fi fa* eft , judicium meum interponàm , (S libers ort-» ,
quis fit animimeifenfus y indicabo. Lipfius Saturnalia > de Ampbi-
theatro y deGladiatoribus , élégant iy fiquisalius , ftylo ferip/ît: Sed
Petrat Faber^Tolofani Scn.1t m Frincepsyvir longe dotliffimm adverfeu
enm vindicias incla *nat. E Semeftribut fuis libros Ole s inftgnï plagio fab-
le fto s effe défendit , quoi orationis flore conveflierit ? ne femel quidem
dut bore appellato. Alit Stratégie* ab eodem repetunt , £9* manum in-
jiciunf, mnnuûi de Commentants adTacitum litem intendunt, Fnli-
terisGraeisquam longe à Scaliger o , & Cafaubono , pluribiaque aliis
■abefî\ nonnulh ftyltnovitatem , & corruptelam incufant> Fatcndum
tamen efl , bominem eleganti interpaucos ingenio natum , indefeffo
fiudio , recondita eruditione lit er aria reiplurimum commodajje. De
Scaliger 0 , omnis oratio ejus commendatione inferioreft^ utenims
emittamtUa,qu*juvenis adVarronem, Fefium 9 TibuUum , Proper-
tium , CatuUum incomparabili doUrina enotavit , quis divinum iilud
de emendatione ttmporumOpus , quis ad Eufebium , & Maniliuma
feriptadigna oratione commendet? Nihtiabeo ni fi magnum , & in-
ctmparabile f rodât , ftpiè de fide Catbolica jenfiffet } hullum *Var-
R l \rone
I2i G A L L I A
rone & Julio ^farefelicius^mt omnium Hier Arum cApAcius ingenïum
fuiffe pronunciarem.
Erycius Puteanus Dan. Heinfîo , Lovanii 6 Kal.Sext.
1 608. p. i. Epift. à Boxhornio editarum , Lugd. Bat. 1 647. 0
tevero noningeniofum tantumy fed generofum , quiperfonam fcurre
ietrabis f & impudendijfimo fycopbant* ! Nos vapulanti fie favemus ,
ut infra fcehtf etiam infamiamputemus, quo divinum illud nomen Se ah'
geri petulamijfime impetivit. Quid feeit tamen ? te/A m Solem mifit \
non fat U nef arias ^niftut famam e/us Uderet , quem venerari de huit :
imà quem veneratus efi, ut majo ri cum [celer e oppugnaret. Luat igitur
& ' £ternainfamia erucietur mi fer : nimium feitx etiam, quodperfum'
mum dedectu vive t. Ipfum Heroèm pro familia fcrtbere audi* : quem bo'
ni omnes librum avide expeclantymali timent. Inter bonos illos ut tu me
ferio cenfeas , clariffime vir, vebementer rogo.
Idem eidem p. 7. Héros tuus, illuftris plané , ac dignus ma-
joribus fuis vir , perfeftijfimolibro quanta infit veritati vis , ofiendit.
Jjïuùpudor (ycopbantam nubet? Nos verb Heroi illi applaudimus , qui in
txtrema feneëlute tam infîgnepietatis officium , familU manibus prœjïi-
lit : non fiai majores jfedfe major ib us reddidit\
&perobftantes catervas
Explicuitfua vidor arma.
Legi ^ relegi totamConfutationem , legendam bîc amicls dedi , Meut*
fentiunt , dignum effe , qui iUuflrifiima nafcereturfiirpe. Ffére ergo
Troè's i fed ne de fin an t , tllefactt , qutextendere familiam fuam nonpê-
te fi , nifiut tlaudat.
Pet. FaberSaniorianus in Agoniftico. p. 242. if^/f.
In fuperioribus qmd de Profcbolo dixi , hoc Jof Scaligerum quo que in-»
Aufoniank Icllionibus trader e comperi ,Critrcumbujus <evi nofiratem^»
pr<e c<eteris Unguarum omniumgnarum $ apprimè intelligent cm tet ut in
hoc eerte Ut er arum génère nemo qui cor aut os babeat compararier au fit.
De eodem cutn laude p, \6y. fpf.&<5jO.
J.Richer au 2. To du Mercure p* 407*Fan 1 ôoç.Le 21,
de Janvier J of. Scalîger mourut en Hollande j àefloit Framois de n.;tion,
fils de fuies C<ef. Scaliger & iffu des Princes de Veronne : Pour fa docJri»
ne Apres fa mort > U a efié appelle la mer de toutes fiiences , Aujfiefioit
ee
ORIENT A LIS. in
ce ungran4perf§nnage. Je le vis ptfferÀ Tours Tan ifpo. lors quil
delaijja la France pour aller à Leyden.
Abrahamus ScuItetusTo. $♦ Medullar Patrum p. 6\
Prtterea iubronicon Eufebii legitur bodie ab Hieronyme translatum-*.
Bditum illudefî eut» reliquiis Gr*cisyqu<e cotligi potuerunt , an te bienni-
um Lugd Bat. ab illo feculi noftrî Apolline Jof.Sc aligero , cum eruditif-
fimis ejusdem Notisfé Cajligationibus in La t. Hieronymi translationem
C Graca Eufebii,
Bucholcerusad A, I 5*40. Hoc annonafciturJofepbus,Juft
Cafarisfilius , Scaliger , virfummè admirabili tum eruditione tum judi-
ciopr<tditWy& magniiWtus de Temporum emendatione OperisAuthor^ die
éf.Aug, horii 24. po/î nteridiem , Aginni Nitiobrigum.
Tho. Erpenius in Orat, de ling. Heb. & Arab. 1^21.
ïnter eosyquilingu& Heb.ftudio fummopere deleÛatifunt, fuitJofScali-
ger^fingulare Leydenfis Académie hauditaprïdem de eus, qui quantum
ejus cognitione & ftbi & aliis profuerit , immortalitate dignijftmo ejus
Opère de emendatione temporum-) ut de aliis taceam, abunde tejlatur,
Jac. Crucius (de quo alibi) Lud» de Dieu Delphis 8.
Kal. Sext. I rôj I . jQuales olim fuere Reucbtini , Merceri , Vatabli , Pa~
gnini &c. 15 non itapridem magnus Ole Scaliger, quem ultimum inSce»
namproduco ^quodtanquam Aquitain nubibus & or bis Literati Impe-
tator ac eruditionisPrinceps reliquis palmam pr<eripere & apicem fummœ
laudis obtinere videatur^ tta in Hebrms non ad fluporem ^ fedad mira"
culrnn dotlus.
Tho.Gatakerus (de quo alibi) inDiiTertationedo
N« T« Stylo adverfusPfochenium p. 27* jjW» nec ad ferments prà*
frietatem aftrinxit feDefiderio magno vir major ille , & Pâtre etiarn^
fummo in nonnullïs longe faperior , cum in Prcleg. adCanones tfagogicos
(Jn quibus adverfus Theologos quofdam tam eruditone quarn pietate ve-
r endos , fub Catharorum ac Prophetarum nsminibus per animi impoten-
tiam )CalamumJhinxit aterbius) dum de Mundi natalibus diJferityeos
qui ad Alquinoclium vernum referunt refedendo , av7z%$ovct aliquem-»
ahurn eis fingendum ait, qui Adamo panem pinferety âepferet , coquerety
coquuntur fiquidem panes , at nec pinfuntur^nec depfuntur etiam.
Lud.CarrioNot. inSalluftium, p. 250'. edit.Plantï-
Ci iÇyy.VerbaSallujliiflua àServio abfunt^primus èScbedisPet.Danielis
inlucem dédit amicus noJlerJofepbusScaliger^de quo illudhabeo affirma*
R j n
iî4 G A L L I A
replus eum in Grtca Latin a lingua\ externa dôme flic a ântiquitate^omni
deniq3 omnium artium encyclop&dia mcmoria tenere^quam quifquam ce*
rum^qmfe doclostf effe & âici volunt-, bac quidem atate ignore t.
Chriftianus Matthias inTheacro hiftorico, p. gio;
Ult. partis , Amfterod. 1 64.3. Jofephusjuft. Scaliger Jul. Ctf.filius,
vir ingeniofifimus,wariarum linguarum cognitione inftruftiffimusyomm-
que doftrinarum génère excultitfimut, magni illius de Emendatione tem-
porum Operis Autbor, DeeoitaP. Scriveriui
...... ...... . -..-_ eruditione
Idumaus7 Arabs , Syrwcfo (f Indus,
Cbald<eus Jimul ALthiopffo Civis j
G)uemque Achœmenii (uutn vocarent^
Pela fg ut fimultf fimul Latinus ,
6t Grajus vêtus , 0* quotidianus ,*
Et Tbufcui fimul (3 fimul Britannus j
Et quod altéra fiecula obfïupefcant f
Hifpanus fimul (^ ' fimul Batavus,
Jean Cafïmir Dauquoy de Couvreîles dans Tes Voya-
ges MSS* T an 1 609. Au de fus du temple d' Heydelberg cfl la tant re-
nommée (S célèbre Biblioteccfo Palatine , qui fournit tous les /ours tant de
bons Livres qu on peut dire avec vérité qu'il en (ort plus que de tou-
tes les autres Béliotb. enfemble , & n'en excepte pas me (me la Va-
titane i laquelle feu Mr. Jofeph de tEfcale , Juge compétent en ces ma-
tières làypojïpofoit à celle cy , ayant v eu le Catalogue de lune & de f
Autre.
François Ogier Auteur de l'Apologie pour Balzac,
ch. 1 o. de la Cenîure de la Doétrine Curieufe de GaralTc 162$.
Les féconds a qui s' 'attache la malignité de Garaffe , & pour le( quels of-
f enfer ilfe tirem a^o. lieues à quartier dejon droit chemin , (5 delaifje*
ra toute autre affignationpour importante qu elle (oit y (ont les Seigneurs
de l'E/cale Père & Fils , Jules C<e(ar tf Jofiphe, deux efclat tantes lumi-
ères de ce dernier fie de en âotlrine & en érudition , & particulièrement
Jofepbe , Perfonnage tellement relevé au deffus de la commune fufifan-
ee y qu'il femble que Dieu ayt voulu monflrer en luy jufques ou peut don-
ner la forcée la capacité de refprït humain Jl avait une ft profonde cogno-
iffknce des langue s & de s Science s que cefi merveille comme une feule te-
ORIENT. ALI S. itf
fie a -peu fufire à comprendre tant de chofes enfemble. Cefl la moindre de
[es louanges que la grandeur & la noble (Je defon extraction en laquelle»
néanmoins ilpouvoit conter facilement autant de Rois & de Prince s^que
tes autres h peine peuvent nombrer d1 hommes en la fuite de leurGcnealo»
gie> Or comme la fortune les a iniquement privez de leurs richejjes &
Prin'cipautez: auffy lamedifance leur a voulu ravir injuflement l bon'
neur d yeflrefortis d"1 une fi noble famille. Un Gafpar Sebioppius la plume
la plus vénale y & le plus infâme Sycopbante qui fut jamais , entreprit de
monflrer que la Généalogie dont ils (e vantoyent, efloit controuvie, & que
les Efcalcs j' attribuoyent faufjement le nom & 'les armes des Princes de
Veronne & Comtes de Burden,
Le mefme après avoir défendu les Scaligers,au mefmc
ch. Or ce que je dis pour les Seigneurs de PEfcale, n'efi pas qu ils^ayent
befoin d^une fi faible defence que la mienne. Je ffay combien mon-»
ftyle eft au de fous de leurs mérites^ & qu'il leur fert beaucoup moins
que la Cigale qui vint au fecours d" Eunomus , , lors quiljouoit de la
Cythre en plein théâtre : Toutefois il me femb/e que tous ceux qui ont
quelque inclination aux bonnes lettres , partie ipans neceffairement
à leurs docles labeurs , font obligez de maintenir P honneur de ces II-
lufires te fies , & de /' oppofer aux calomnies dont on les charge faujje-
ment i non par neceffttë qu'ils en ayent , e fiant hors de coup pour ceU
efgard , mais pour fatis faire au devoir (f à la confeience : Car /e_»
vous lai (je à p enfer quels Carabins ce font que Schioppius & Garafftj^
(S telle autre vermine pédante s que y pour aller choquer ces braves
(hampions ou en leur honneur ou en leur dotlrine^ La fueur leur de*
•vroit monter furie front , quand ils fongent feulement à attaquer ces
grands hommes , desquels les noms leur doivent ^/frvipfopenètimen»
da fono.
Ant. du Verdierdans fa Biblioth. : Ce digne Jaf.Sca*
Hger homme de fingulier jugement & rare dotlrine a voulu voir le s pro-
jets de cet ouvrage , que je luy monfiray Cannée tjSz. en Forefi , e n~»
r une de mes maifonsyou de fa grâce ■> comme auff en cette ville de Lion
il m efi venu vifiter quelques fois. Il loue aufti Scaliger en Guill.
Poftel , comme nous l'avons remarqué dans la vie de ce-
luy cy.
Georgiu$BuchananusinHift.Scotia;i58$'p.i2.verfa.
In bis Sewcaverfibus , pro Scutabrigantes> Jof Scaliger Julii fi-
jitfs
i}6 G A L L I A
lias legendum cenfet , Scotobrigantes, isjuvenis quanta fît erudU
tïone ($ ' judicio , quafa in vetujiis Scriptis conf étendis induflrÎA-, & ab-
ftrufis fenftbus entendis Acumine y monument a ab eo édita teflantur. In
prafentia autem^ cumres Britannica* illuftrandas fufcepiffem^ ejusju*
dicium non cenfui omittendum*
Aucor Apologiae proHeinfio contra Crojum 164Ç.
p . * . Netjj verti pojfeftbi vitio exiftimabat Heinfius, quod à Beza ht^s
Exercit.S.diflemiret i Cum pra fer tint mcminiffet , que è maxime fum-
vïofo , ut non raro ex eo audivimus^ Scaligero intellexijjet fiepius , que
cum Beza nemo arcliori vertfidei ac amoris vin euh conjunllus vixit un*.
quam i adeoutfratrem, quod ex literis eorum nec dumpublicatispa-
tet ) alter compelUret alterum , nefe hilarior unquam magnus Vie vir
effets quam cum Bez<efu£ meminifjet^qui intérim jfrequentius quam ps-
luijfet, ab Emfmo diffenfiffe eum judteabat,
«L'original CafaubonàM.Perillaudans uneLettreMiï.* écrite de
de cettcLet- parjs . je viens de recevoir des Lettres de M.Scaltger,queje voudrais
prefté parM P0Hr beaucoup queuffiez veiies,pour ce quiy efl eferit touchant le Pape (f
Tandcbaras,^ Jefuites.Certes c 'efl un divin homme .Sa Pieté me ravit plus quefu»
Fadeur de hdoiïrine^ui efl neantmoins prope fupra humanum captum,
Rochelle, & \àzvc\ Conr.RittershufioLut.Non. Sept. 1 609. In Sèa-
un es p ^i\peYUm nihiheftram Ac^demiam fcripfiffepoterO'ne credere .<? Ego folus
obnaeans * , . /., • . _ 4 a jj c t s ;__
hommes que bicfum,qui public a voce aufus fim (9V \xclkcl£/.tUu defîere, Nam 0 puyotç
je cognoiflè, Thuanusjuftijfimamftlentii caufam babet, qui tamen unus omnium ma*
xime & amavit virum admimtus<fo efl, (5 nunc quofcfatofunfîi mémo-
riam religiofe colit, CsteriLojolitis hune refyeftum habuere, ut ip forum
in gratiam eum ne laudarent , quem ipjî quQtfa laude omni major em fa-
tentur,
Jaques de Lavardin dans THift.de Scanderberg 161 1.
p . f 8 ? • Ce nom célèbre de la Se aie ayant tant de temps reluy en la Princi-
pauté de Peronne, tf de portion très noble d'Italie, & depuis enduré trop
longue Eclypfe par l'ordre fatal de toutes chofes , ou lavarieteordinaire
des accidens humains qui je viennent me s 1er au cours de n offre vie ; re-
/plendift encore néant moins par C univers plus que jadis glorieux , d ' une
clarté nouvelle & immortelle, par la divine lumière de cet te Encyclopédie
de toutes les bonnes feiences Jofepbrfls du grand JulesC* far de laScattj,
très noble rejetton de fi rare C excellente fiante, miracle de fa patrie^)
& denoftre France l ornement,
Joh.
ORIENT.ALIS. i$7
Job. Tornaefïus Dion. LebeoJC. in Variarum LecT.
Libellum inPetronium i f 7 < .Meum quoq'j laboremvalde levarunt
Jof. ScaligeriCatulefta, viriproculdulno cruditioneprœfiantifiimi, à quo
prtclaramultnfieramas , velingtniis feJicis/imi* nondum comperm ,
quamvis amplisfimamjam gloriam con/ecutus fit ob ea perfpkacijfimi
iudicti fui monument a, qu£ diutius latcrc noluit.
Mr. du Plefïîs à Meilleurs les Eftats des Pays Bas,do
Saumur le li.d'Aouft 1 595 . Meffieurspour refiome à celles qu'il
vous à pieu m? e fer ire , à ce que je vous ajfiflajfe vers fa Ma je fié pour obte-
nir que Mr. deP 6f cale vous alla fi trouver : Je vous diray librement
quel honneur que je vous porte n'a pas efit peu combattu du devoir na-
turel envers ma patrie , voyant attirer par bonne fies voyes ailleurs , ce
que par toutes voyes nous devions retenir (f rechercher .Je n ay pat efiz
au fit moins honteux pour nous tous yde voir que la ver tu que Dieuavoit
fait naifire en ce Royaume,ayt eflk, mieux cogneue tfrecogneue ailleurs.
Ce que je veux imputer par faveur a nos Guerres 0 pluflofi qi? à autres
caufes moins fupormbles. Encores certes qu au milieu des vofires9
vous fait es faillir le Proverbe , appellans défi loin ce Perfonnagc, par
la bouche duquel parlent toutes les Mufes. Mais enfin je me fuis
refolu de me rendre à vofire defir (S intention , tant pour le fervioL*
que je vous ay voué de long temps comme à une féconde patrie, qu* en
haine mejme de nofire ingratitude. Et vous ajoufteray feulement
Meffieurs , que je ne puis a (fez louer vofire ménage ' , *T avoir ffeu choi-
fir entre tous un perjonnage tel , qui feul vous peut tenir le lieu de~>
plu fieurs, & duquel plu fieur s -^quelque s bien choifts qu'ils foyent , à peine
pourront emplir la place.
Dcm.BaudiusAug, Puteano Lugd. Bat. 19. Mart,
Mirât ur llluflris Scaliger , qui fattum fit, ut ip fus *&m-
corcttr/^dnov de Decimis ederetur. Negat fe vidiffe,imo vixper umbram
recordaripotefi,quidolimfibi in eo argument 0 exciderit. Quantum ex
vultu ejus tffermone conjeci,non admodum favet munerar iis, qui fine fuf-
fragio autloris hofee ludos populo prabuerunt , injuriofe feduli dum de-
mer eri fi udent. Jam in Eufebii editionem incumbit, Jedoper* non^s
Admodum calent: itaq, vix erh ut an te biennium (uprema mantts im*
ponatur„ Quidtum ?
Tarda venitferisfaftura nepotibus umbram,
S Rod,
138 G A L L I A
Rod. Botereius in VitaHenr.M.p. 123.1^11. Scalige-
rttm magnum illum literatur£ Dïïlatorem , ad Baravos abeuntem^
pramiis retinerevoluh ., abfentemgraviffime tulit , ut que amifjl /aclu»
ram folaretur^Jufium Lipftum , <eque magnum lumen & columen Lite*
rarum cvocare cogitabat , fedfatis invidentibus , Galiia tnnto bond
caruit.
Andr. Schottus JefuitaNot.in Aurelium Vi&orem
p. 1 88- l-J.JÇJfam de ocellatts conjecturam mihi ocellus Europe Scali-
ger fuppedimvit , c on fuit us à me in coron a doffijffimorum hominum^dum
Lut et 'ne pomeridianis borU tnnquam in Athemeo convenire folerent,
Joh. Rofinus Joh. Georg. ab Heufienftein in Lib. 2.
Antiq. Rom. I5'8o» Propone tibi viros illufires , inter quosnons
filendi mihi funt Lumina illa GaUiœ Julius Ce far Pater fé Jof Eilim Se a*
ligeri^qui in tanta eruditorum luce fie emïnent,
Ut pura nofturno renidet
Luna mari,Gnidiusve Gyges.
L' Autheur desMemoires fous Charles ÎX.To. 1 .pag.
69O. l J7<5, fan 15 7Z. V Evesque de Valence penfoit pour les di-
vers moyens qu'il fe propofoit trouver à Strasbourg pour Coadjuteuts
le Con/eiller Malloc , C Abbé de S. Rufz & le Sr. Scaliger. Il
le voulait fervir de ces trois qu il avoit fort bien choifts aujfi, Malloc
efioit homme deConfeil& qui e/crit bien en Latin, L' Abbk qui eft
homme de Compagnie , fer oit les voiages par le Royaume dePolognc*,
Scaliger qui efl le plus dotle jeune Gentilhomme qui vive aujour-
d^ huy , iS qui pour rf avoir atteint tout au plus que le 34, ande~*
fon âge , a une exacte cognoijj'ance des langues 5 & presque s de toutes
feiences , au demeurant propre en toutes compagnies 5 (f bien affe-
ctionné à la Religion. Quant à Malloc fa maladie V empefcha dt_»
venir. L'Abbé de St. Rufz & Scaliger e fi an s arrivez a Strasbourg,
&ri y trouvans l'Eve s que , entendons anffi les nouvelles du mafja-
cre, s\n retournèrent,. L Abbé penfoit , que (on Oncle ne pafjeroit
outre ,& que ce ferait temps perdu. Scaliger dete fiant les cruautez com-
rnifes en France -, fe contente d'eftre paffèfi avant , £f fe retira en lieu
ou il peufl profiter davantage , fans btejfer fa cvnjcience , commet
il fit auffi , f ai fane valoir les grâces que Dieu luy avoit faites. La eau-
r>
ORIENTALIS. i$p
fepour laquelle il fuivoit Mon lue, eftoit dautant qu'ayant e pu dik en-»
droift à Valence fous le Docleur Cujas , ilavoit eft é infwuc par ledit Cu-
jas en la bonne grâce de TEvefque , quiriavoitpas mal eboify en attirant
ce perfonnage (les Ance/lres du quel ont ejlkScigncurs de Vérone) à l'ac-
compagner en ce voyage.
De eodem Cafaubonus in Epift.edit. Hagienfis p. 3 5,
48. 5 8. 63. 72. bis. 73. 74- H4- 14Ï-M8- iz8.xj 5.506. &feq.
3 f 3. 478. 482.48$ 424-48r.49 ».49f-4P6.$ 00. yo1.fo4.fOf,
j07.414.f7f. 621. &671. InHift.Aug.p 28. 79.204. & 230.
In Exercic. contra B. edit. Gen. p. 23. 29. 00. 1 5 1. 140- &
40S. In Athen. Praef. adLeft. Lib. i.c.9. utLib. g.c 11. In
Suet, 1610. p. 160. 162. &190. InTracl. de Satyrica Gra>
corum Poefi p 160. InLaertium p. fo. &84. InApul.Apo-
log.p.i4f. In Strabonem p. 73.90. lof. & ziz. & alibi.
Lipfius Lib. 4. Epift. Quaeft. Ep. 2f . Lib. Eleét. 2. Cent. 1.
Ep.6. &i3.Ad.Tacit. Annal. Lib. 13. & if. Cent. Epift. ad
Germ. &GallosEp. 16*. 32. f 9. & alibi. Schioppius inSufp.
Lecl. Lib. i.Ep. i.& 10. ut 16.&19. Lib. 3. Ep. 17. & iz. Lib.
4. Ep. 11. Lib. 5-, Ep. 22. & Libro de ArteCritica. Bour-
delotius in Heliodorum p. 44. Gronovius in Opère de Pec.
Vet.p. 25-o.Drufius in Epift. p. 18. Meurfius in Excerpta Ar-
nobii. SethusCalvifiusinitioChronologiae. Rurgerfiusad
calcemPoëm. Nie Heinfii. Pafchafiusin Epigr. bisaut ter.
DuretusinThefauro linguarum p. ç66. Baudius in Epift.
i^fo.p.23. 27.32. f2.i8i- &inPoëmat. faepe. Rapinusin
Poêmat. p. f ?.&73» Scevole deSte Marthe dans Tes Poëfies
pag. 4f. 91. &9#. Janus Douzain Petronium 1783. p. 60.
1 76. & alibi. JanusDouza filius immatura morte exemptus,
in Catuîlum &c. p. 40. 66. 7f- & 12 o. Scriverius in Martia*
lemp. 17.49- 140". 243. *H» iS9» l^j* &feq. Danaeus c. 16.
Tradt.de Anti-Chrifto. Wouverius in Petronium p 630.&
é3j.edit. r^if. Vinetusin Aufonium faeoe. Pet. Gruterus
inEp.p. 7.Dumbarus in Poemat. p. 87. Sarravius in Grotii
EpiftolasadGallos. Bongarfius in Juftinum p. 16. Nie. Fa- #
berinControverf.Senecs. Jac. Eyndanus inPoemat.p. 87. ^LI
xv /-> *f -t_ jn¥ 1 o , .' ., T _°/ coniultorum
Nic.Cragius *Lib. 2. deFep.Laced. c. 4. Stevvechius inVe-scmo Cuja.
getium p. 134, & 3f 1. Colvius in Apul. faepe. Nie. Vigniercîus, juxta
S Z àlâ^ckerman-
num Lib, t.
Politice*.
140 G ALLIA
à la fin de faPref. fur les Fartes des Latins &c. Pithoeus inju-
venalemEpift. adLeftorem. Mornacusp. 4. 15-.& 378. Di-
geftcrum. Nanfiusin Nonnump. 38. VolTius inlnftit.Orat.
p.4f.&p. IJ9. 2. part. Pet. Faber Lib. 3. Semeftrium p. 31.
Luc. FruteriusLib. i.c. 7. Vérifiai. SavaroadSidoniumfaepe.
Durantius Cafellius inVariis p. zy. 3 8« v. & 8?« v.Et quis omnes
enumeret l
Qui Scaligerum reprehenderunt.
Illfius Lipfius inDiaîogo de recta linguas Lat. pronunci3tione
p. 61, 1 60p. MJgnuf Scaligtr non hic à nobis \ qui brèves aut pofi-
iione longas omnes gravât. Haudprobo : £T arma in Ctfarem hune fu-
mam cum Grawmatico Sénat u.
Idem Dom. Baudio Lovanii <5, Id. Feb. 1 60 s .Nuncia*
de viro Scâligero Epipbane mibi novum , aliter de me loqui : Novum ,
ne que olim & nuper/ic folet : trifte etiam, non nego 5 quia & exemplum
d'fplicet j & vereor ut bœc res longius eat. Non défunt utrimque, qui
vider e velint nos commijjos. Etjam Epigrammata in médium projici-
untur , quafiproludia , & feruntur ab eo fcripta. Ego ver bis (f (cri'
ptis ctiam abnuo % (ffortiter nego apudAmicos, Heu , frutlus t(ii (f
quafi kx.'fijr/\!A(*X& Literarum funt .<? Pudct & piget. guidautem à
mecaufceefl ? Quid , non de eobene honefleque femper fenfi ? dixi ,
fcripfi ? Or bis e(i te/lis. At enim Diva difplicet. £flo. Ergo & m,
oderit ? ergbtf in re èi>oz£tictç confenfum imper et ? Nos hic liberi,
nec fervi vel uUorum Heroumfumus. Aliud e(Je opinor non cauf<t fed
coloris : ($ die am. Sunt mibi amici, qui ipfi non funt-, & bocfortt(f^
mordet , aut fufpicioties granit , quasprobitas & candor meus (per*
nunt. ^uamftepe deillo bénigne âpud aver jantes etiam locutut/tm-j,
fcio 7 1$ dolentlbus aut culpantibus multis. H<cc prxmia : fed omit»
to:
VofTius Leclori in Opus deHift. Latinis \6ij. Acerbe
ut fummus vir Thuinut de Juniopronumiaret , fecit Amicus ejus , vir
cœtera igng'r.is , fedquodin al'm damnât , prafidens , [*pe etiam-*
turgtns lolig'mis fucco , aefi quis non per omnia âffentiret , vehemens
alieni nom; >iis obt 'ectator, quo vitio non mediocriter fœdibat egregia-Sy
imo admiranddi animi dota. Non me barblari hic j /ed certijjima^i
pro-
O R 1 E N T A L I S. 141
promere y multispoffimindiciU contprobare y- Seâeafuntviri iûlut me*
rit a , ut qutdam fautes fit honoris cattfa taceri. Quodfiquù ambigat,
indicia iftorum aliqua reperiet in literi* ejus bocce anno in urbe Lugdti-
fienfinoftra editis , ttbi Ole ne merU quidem calumniis abflinuit , quibw,
fcio y facile cavrffet , fi vel per fomnium venijjct in mente m -fore ut cvi_»
more malopofi obitum quomodocunque divuîgarentur. Sed utcumqtte
Jehabeantifta, illudtamen nemolaudaverit fatis, quodidemilie^ujus
nomini parcendum putavi, licctplerifquedum viverent y minus feœquum
prœberet) defuntlu tameniisdemcandidumfeexbiberet virtutumprà-
conem. £$uo honore etiam memoriam Junii fui/Je profecutum^divim
ejiis verficuli teftantur.
Barthius ad Claudian. \6\ 1. p. 7. Ovidii Hbrorumin-
feriptionem delriftibia curnon tolerandam cenfuerit Divinus Scaliger ,
tgo fané nuïlus video. Non docet , aie-, in iis Ovidius de Trifiibtts. At
queritur, & nullum carmen eft^ quodnon deTrifiibus quamplurima adla-
crymas ufeue lcgcntium^ quiritetur. Non ergo video^cur convenientior
fit inferiptio EhgUrum Triftiumy quàm de Trifiibus ; cum trifie Authorïs
fatum unie a fit librù iilis mater ia.
Jch.Befly dansfadofteHiftoire des Comtes de Poi-
tou î p. T op. Certes il ny a point de doute que le deffunt Sieur de la Sca-
le ^ perfonnage incomparable , s* il euft ve\cu^eu(l change d^ opinion, £5*
tet ratlc ce que Georges * Mtrula en fa Géographie raporte tenir de luy, * LifezPauI
que leBearn a toujours e fie tenu en pareil droit de Souveraineté que le^ * s -1C ante
Royaume de France , doutant que Bearn fouloit ejlrc un fief immédiat du Saltnafîmn
Duché de Guyenne & arrière fief 'de la Couronne. reponen-
Salmafius in Soîinum p. tu £>uodadditSolinus, latro- ?lim,cenr^
r • o. / n ' .;; i 11 m , bat doetilii-
vumfacmw Deo coarguente detectum ittud, de latronibus , magis Iby- mus Ponta .
coconveniret, quem ut évita latronc s [uflulerunt , fie librariie chronicocuszA hune
Eufebiinomen ejus expunxerunt , tf Hippiumcarminum fcrïptorem ^roEufebiilocu.
eo fubfiituerunt ad annum MCCCCLXXVII. Ita igitur repone 5 Iby MlLUls rt^?
cuscarminumfcriptoragnofciturV^M*^'^
fuper illo Hippico vulgato. p"^/ qxZ
Idetn inTertullianum de Palîiop.7.& fq, edit.Par.ch P:22-le"
1622» Immamter errât vir maximtts,qui animadverfwnlbus in Eufebium P,' 'pyS ve
r 1 • - • . ^v r». . 1 r.j 1, . 11. s- ,sn .r. Hippys , ciî-
lcrWMtfrimitiasOperum7ertuUiamhunclibellumdePauicfutjfe,quodfa-\nsVaX\z
tU fuper que confutavimus fuprat Nec levîor efl errort quem errât idem, Scripta af-
S 2 ^wfert,Iib.4.C
3. Operis de
• Hift.Grsecis,
i4i G ALLIA
dum afferlt )TertuïïUnttm,qui togatus eraty opta habuiffe pallio prière m
habit um mut are , ut eo profitent ur fe chrifihnum^propterea quod pra~
prium cbriflianorum effet Pallium non minus quamGr<ecorum. Ignofcant
mihitantiviri manet,paucisy quajam tradentur , idfalfijfimum ejfe co»
gnofcipoterit. Ex feq. hoc patet»
Le mefme à Mr. du Puy de Diion le 1 4. deMars 1 6ig,
Scdliger aubout de la Notice quilafait imprimer, met, Ha? funt XVII.
Provinci<e,inquasAuguftu$CxfarGallias divilii, &in quibus
*IaLihtCjeConftantinusmagnusalia officia & magiftratus conftituir. llfe
Trimatu , trompe comme je monflreray ailleurs * , & cette divifion eh tant de Pro-
p. ztfo, vinces neftpas d^Augufle , fous le temps duquel*, (5 bien long temps après
jus que s À Confiant in la Gaule nefloit divifée quen 4 Provinces»
Joh. FredericusGronovius inStatiiSylvas 1637. p.
1<^,Manilius lib. 1.
Perfidis & victor, ftrarat quae claflibus sequor.
lta fcribendum , vulgo qui. QupdScaligerum dcceptt , ut
interfortijfimos heroes Xerxen collocaret, timidiffimum hominem^pofire-
tnum in prœlio , primum infuga , qui fe mina for tiffimè pugnante in litore
êtiofui fpeftator fedebat : ut deindeputaret viiïoremPerfidis dici proRege,
Atqui Tbemifloclem dicere voluit Manilius.
Balzac dans Tes Entretiens p. 117. de l'edit. de Hol-
lande j Jofeph Scaliger apublit à fon de trompe ce que je voulois vous di-
te à t 'oreille ic'ejl dans un Livre qui a pour Titre , Confutatio Fabulas
*Pedera(l$- BurdôIXMIMCi ou vota trouverez tes paroles injurieufes: Joh. Cafa-.
am aidra- Archiep. Beneventanus Etrufco carmine,&c. * Et cum hoc no-
vit. Quod mine maiè audiret,id Jambo fatis frigido & illepido ad Germa-
carmenè nos cxcufare conatUS eft. Je ne fuis pas pourtant de ï avis de ce Prin-
s c" " ce dédaigneux. Et (on Altcffe de Vérone , me pardonnera fi jeftime moins
Sleidanus , &s vers que nous avons d\Ue -, & du Prince Jules fon Père , que ceux qtf
ad An. mi.elle efiimeÇtpeu.
CarolusMo-
linaeus inOrat. habita Tubingac A. i f f 4. referenteWolphioLecl:. mcmorabil. cent. 1 rî.Sinv
lerus in Epir, Bibl. Gefncri. Tho. Nageorgus ad fincm Regnil'apiftici, HenryEftiennc ch,i3«
dui. livre de fon Apol. pour Herod. Cyprianus àValcrain Tractatu Hifpanicode Papa p,
23 4 joh. Juellus in Apol. Ecclefoc Anglicans , p. 69. Andr. Rivetus fub hnem c. 3. Caftig.
Not. in Ep.Molinxi adRalfacum Gisbertus Voetius inDifput. Seleétis.lo. 1 p.toj.&
alii. Sed nemo . quod feiam , practer Rev. Parentem , animadvertit, idem Po'ëma centra no-
tatum à Gulielmo Cantero Pontificio , Theodori fratre, qui in hacc verba, Pracfat. inPropcr-
tium edit. Plantini 1 f 69, Ouisferat, quodfuperioribus annis aciidit ^Cafitlem e/uendam^fum-
mum prope dignitatis m Hterarchta gradum obtmentem , carmtntbus turptsfimis tnJHndafiagi~
tiafua publiée préidicart\En egregtumfamilit divin* columen: eut turpitude fat'ts per fi magna
non dui'tturtnifl adeam impMdtntijJuna accédât gltriatio. H3CC & alia in Libcllo uollro inferi*
pto , Raretez. d' eftnde.
O R I E N T A L I S» 143
Le mefme p. 2 1 r. Les deux Scaliger s ont eftk deux mer-
veilles des derniers temps , & [ans leur faire faveur , on peut les oppofer
s laplusfavante antiquité '. Un y aperfonne qui honore leur mérite plus
que je f au. Très volontiers je fou/cris aux éloges qu'ils ontreceusdeMr.de
Thou 6 de Mr. de Ste Marthe. Ils efioyent dignes du nom de Héros qui
leur à eflédonnk. en France,auxPaïs-Ba,s t$ en Allemagne,maisfofe dire
avec le rejfett qui leur efi deu,que l 'un & l'autre Héros Père & Fils,aufi
bien que les deux cou fins Achille & Ajax, ont peu travaillé k retenier leur
colère y & qu'ils fe font laiff't aller à d "efi ranges emportemens :
Sarpius irarumque omnes effudit habenas
Et Pater &natus.
L'un & CautreHeros a fait plus d 'une fois l'Hercule furieux,
en de bien légères octafionsfé pour desfujets de peu d 'importance.
Apres avoir aportè des exemples du Père , voicy cd
qu'il dit du È'ÛSjSr.aliger le Fils n'a point dégénéré de Jon Pere-Ilnefioit
pas moins paffionnéymoins fongueux ^moins impétueux que luy. Ile(i vray
qu'il a eu déplus juft es fujets que luy de refjentimenty & que fa vertu a
e/îé[ouvent& 'cruellement pcrfecutée. Mais les fautes d'autruy nejufiifient
pas lesfiennes Et comment A't-ilo\é appeller un de fes ennemis Ster CUS
diaboli,*» autre Lutum ftercore maceratum 1 après avoir lit tou-
tes les in (lit ut ion s Oratoire s ^qui font dans le Monde y toutes les Rhetori*
que s Grecques & Latines : Apres avoir peu plus de cent fois dans l ' Or A"
teurde Ciceron cet exemple condamné , Glauciam citfiae ftercus,^«i
efi à la vérité un vilain mot^mais qui n'aproche point le la vilenie de celuy
du jeune Scaliger,
Le mefme à l'incomparable MrXonrart>p. 2 6?. £a~»
Attendant que je vous envoyé un fécond cb. de Mecœnas7employez furies
périodes que je viens de traduire la faculté divinatrice denoflre cherMr*
Mtnage-,autrement fa (agacitê Scaligerienne. Il fe mejprit néanmoins
une fois en fa vie V illumine Scaliger : celuy que l.ipfe appelloit une Aigle
dans les nuées tf un Diable cf homme. Mur et prit pour dupe cette Aigles
qui v»loitfi kautfé en fit accroire à ce Diable qui eftoitfifin. fe vous con-
ter ay l'aventure une autrefois * de peur Xejlre trop longfl de vous lafjer * Balzac ne
des ehofesmesmesquevous avez defirées. conte cette
Hiftoire en
aucun endroit de fesOeuves,Ia voicy en deux mots. Muret voulant éprouver la capacité de
Scaliger , luy envoya fans fe nommer une Epigramme Latine de fa façon;Scaliger l'ayant
jugé fort ancienne,Muret ne put i'empecher d'en rire,ce qui obligea en fuite Scaliger a fai-
re ce Dj (tique;
Qui
î44 G A L L I A
Quirigidaeflammasevaferat anteThoIofàe
Rumetus, fumosvendiditille mihi.
HisAnimadverfionibus hanc addam» Scaliger
Pra?f.inChroniconEufebii , & pag. 7» notarum, Hierony-
mum reprchendit, quod librum Job ex Syriafmo & Ara-
bîfmo coropofitumputarit, cum fit, inquit , parus putusHcbra*
ifmns\ in quo magnus illevir valde fallitur 5 eumcertunu
fït>librum Jobi Arabifmisquàm plurimis featere , ideoquo
à Dodilîimo Bibliandro Arabum Theologus alicubi appel-
letur j hoc Iuculenter oftendit Clarifïimus Hottingerus in_.
Thefauro Phi!ologico,p. 707. Idem fepalam faciururn pol-
. *Llb I,rciicebatur in Gecgraphia S. * D. Samuel Bochartus Cado-
cs*c,I/'raenGs Ecclefiaftes , quod an fecerit, juxta cum ignarulï-
mis feio.
Deeodem Voffius in Fragmenta Tragieorum, p.g.
&i2.Camdeniisin8ritannia7p.?$.&3^2,edit.ïn 4. Scriverius
in Martialem, p.g. 10 .& iuBuxtornus junior (de quo alibi) in_.
Exercit. inHift.S. Cœnar. SalmafïusinOperede Annis Cli-
maclericis,p-8 1.& 5 Sz.&alii permulti.
PETRUS VICTOR PALMA CAJETANUS,
Navarms.
Hic libellas IN Libelle cui titUÎUS eR Avertiffement fur la depoftîon du Sieur
éditas eft A. LCayer du S. Miniflcre & fur fa Révolte , AuthoreFr. Loberano
\i*u Domino de Montigny, Parifienfi quondamEcdefiafte, ha?c
pagina quinta leglintur 5 Les Plaintes contre le Sieur Cayer eftoyent
quilavoit quitté lEglize de Poitiers quiluy avoit ejlkor donne érfour /ê_t
fourrer par mauvais moyens, premièrement en celle du Roy , i5 depuis
en celle de Madame : qu" il j. addonnoit tellement aux Sciences curieu-
fes , qu on l ' appelloit ordinairement Petrus Magus , & qu il s*eftoit
porté peubonneftement à V endroit d'uneDamsifelle. Ob hïC & alia
Cajetanusmunere motus ad Pontifkiostranfiit,apud quosin_»
Francifci Jordani(de quo fupra)Iocum fuffedus, linguatnHe-
braeam docuk.Obiit An. i<5 io,Scripta tanti non funt,ut hîc re-
ferantmv
Vario-
ORIENTALIS. i4j
Variorum Teftimonia de Cajetano &
ejus Scriptis*
J. Richeraui.Tome du Mercure, p. y 50. L'an 1610. mourut
le Docteur Pierre Vtïïor Cayer ^ lequel ri a jamais eu cf ennemis quts
ceux auxquels ilavoitfaitplaifir: lleftoit né fous cette Planette,& ce
laluy a continué jusque s après fa mort. Il pafja de cette vie en l'autre
au Collège de Navarre, & eft enterre k St. Viftor : Ses habits , [a forme
de vivre & fa curiofité à chercher laPierre Phi/ofophale le rendoyent mk-
prifable-, autant que fa dotlrine lefaifoit honorer , (5 la fait regretter k
ceux qui particulièrement le cognoiffoyent. Et pour moyje l ' ay cogna
pour un très bon Franfoû^nullement tranfalpin, & lequel m1 a ditpluficurs
fervic es qu'il avoit faits au feu Roy dignes & notables.
Jaques du Breul danslesAntiq.de Paris 161 2. pag.
7/ g» Van ijçp. fucceda k Fr. Jourdain dans la Profejfion de la langue
Hebraique Pierre ViUor PalmaCayet, lequel trepaffa P an 1610, lejeu-
dy zi.jour de Juillet & Fefle de S.ViclorjS fut enterrt à St*Viftor devant
le crucifix & auprès de l Image de St, Fiel or ¥
Le mefrne p. 1 C75. Mr. Cayer /' efl meftris enfon ffl.ft.de U
Paix entre les Rois deFr. & ' d^Effagne^furlenarréquilafait des RecoU
IcftfjOuildit qu ils font un nouvel ordre.
Ant. deLaval dans fesDefleins de Profeflions nobles
1 6 1 3 .p. 3 il. Pour voirl Hifloire univerfeUe en un Corp /, je cenfeiUcrois
volontiers la Chronologie du Dotle Genebmrd,pourjuivie & augmentées
par cetO racle de toutes langues M. le Dofteur Cayer.
Théodore Agrippa Sr.d'Aubignê, dans Ton Baron de
Faenefté>àMailIé 1619. p.Jz.tk ÇuiV.F.MonJîeurCayerm'amon/lré
des Libres de Magie compoufezpar luy de dus pieds de haut , il m a fait
hoir dans une Couque d"* ufj ou ilfaifoit iou petit homme abec des germes
des Mandragores , de la foye cramauftett un fuient pour parbenir k des
chofes que je ne bus pas dire^Il m'a monftré les images de Cire qu ilfaifoit
fondre tout veUement pour ef chauffer le ceur de lagalande^ (S celles qu'il
blefjoit d une petite flèche pour faire périr un Prince k cent lieues de la,
Lifezla fuitte.
Théodore Tronchin dans fa Préface fur la Defenfo
de nos verfions idio. Pierre Cayer entre autres fait s pour lesquels il
T fut
146 G A L L I A
fut depofédu S.Mlniftere-ifut aeeufhpar tefmo'ins dignes de foy d 'avoir
communication avec les Démons, Apres qu'il fut déposé , au lieu d?s
fe recognoiflre , il alla de mal en pis , & fe revoir* de la vmye reli-
gion. En fuite il fut tellement abandonné de Dieu qu'il contrat! a avec
Saan forts le nom de Terrier Prince des Efprits fouflermins , fe donna à
/uy corps tf ame àprefent & à jamais, à condition que luypromifl ledit
Ef^rit quille r endroit heur eux ts di/jutes contre ceux de la Rcïgioru*
Ù le rendrait accomply en la cognoifjance des langues. Ce contrat!
figné defang fut trouve après fa mort^tf a efii veuparplufteurs des gens
du Roy,
Touchant le mefroe v. René de Lufinge dans Ton Li-
vre de la manière de lire THiftoire p. 1 9. tournée.
FRANCiSCUS MURATHES, Çahijfo*
nenfis Volcay& JOH. B O N IU S,
Andu^jenjis Occitanus.
HlduoVerfusHebrseosinObitumBezce feriprerunt , qui
magnam Hebrailmi peritiam fapiunt» Claruerunt A,
idio.
o
PETRUS VIGNALIUS.
kEeo fie Jacobus du Breul inAntïquit. Parifienfibus pag.
'7 j- g. \6lz. Pierre lignai fucceda a Genebrard Tan ijé2, £f
tient encore faplace, Deeodem inhaec verba SimeoMuifius
Notisad Gramm.HebraeamBelIarmini i6i2.pjé. DeRegu-
faDagefch& Raphevide ingeniofiffimum £f docHjfimum Pctrum Vi~
gnaîium "Rfi in Annomtiombus adlnjlitutiones Gtuinquarborei ad c, f>
*Pariritfop.»ciaruicA. i6ix.
STEPHANUS HUBERTUS,
Aunlianenfîs.
infcgerrîm^ TTUjus memïnit idem Jac. du Breul m Opère modo lauda-
acdoaifli- j Tfo p.76'1. hisverbis, Mr* Hubert exerce maintenant Ucbarge
nusScaator • r ^0
ORI ENTALÎS, 147
de LeSîeur tS Profefjeur du Roy en la f Acuité de Médecine en langue ArA- p# Harcfy '
bique en Tllniverfité de Paris ^ayant fuccedé à Arnoult def Isle» Parifrisintec
Schedas af-
fermât St. Huberti Orationcm, in AuditorioRegio habitarn, antequam Arab. Iinguae pro-
fesfienemaufpicaretur. Idem pênes fe haberernihi dicebat, cjufdetnEpiftolamadScali-
gerum MS. quam unà cum Oratione lubens mecum communieaflèt , nifi paucis port diebus
Lutetia difcefliiTem.
JornBaptifta Vallius inLimineProœmii, Didtionarii
Latino- Arabici , Par, I 63 2. 4. Nulliferède lingua Arabica Libri
erant editi , quandoprimum Stcpbanus Hubert us vir dotliffimus , publiée
in Régie Pariftorum Auditorio difertè de ea dijjeruit , anno fupra mille*
jimum fexccntefimo,
ïs. CafaubonusJof.Scaligero Lut. 6. £id» Decemb,
1 60 1 . Nafîi ducem ad fludid Arabica , imrcdibili quadam cum v§-
luptate paucos ntenfes illis lit cris impend imus, Dux Ole fuit Hubertut
Meâicus, qui Arabie am linguamjuffus à Rege in hac Schola profiteriycunt
à (guœftoribus nummum Âdhuc nullumpotuerit extorquere , & SchoU &
urbi coaBus eft vakdicere. Vir eft optimus , £f qui in Africa lingua prin*
cipia edotlus , alterumjam annum non in féliciter in eofludio eft verfattts.
Ingrat us ftm nifimeplurimum illi debere agnofeam, ^uanquam non*
nibiltf nos eumjuvabamus , pr opter aliquem ufum Bebraatf Syriact
lingua , in quibus ipfe opérant adbuc non pofuit»
Idemeidem Lut. 8- Kal.Sextil. 1607 -. Inter lingua Ara*
bica cultorcsprincipem apudnos locum obtinet StepbanusHubertus Aure-
lianenfis , Régis Me dieu s , vir doïïiffimus 7 & qui tuas hoegenus vigilias
juxta mecum fitit.
Tho. Erpenius in Orat. de ling, Arabica 162 1. p. 73.1
Neque grave fuit quibufdam , ut hujus lingu<£ cognitionem fibi compara*
rent , longinqua , periculofa , & fumptuofa itinerafufcipere* JNic. Qe-
nardus , Stepbanus Hubertus , aliique hacfola de eau fa in Africam profe*
clifunt.
Idem Acad. LeydenfisCuratoribus in Gram. Arab*
i<5l 3. Cum nuUa baclenus Grammatica Arabica à Cbriftianù evulgatd
fit, qu<e Philarabum defiderio fatùfatiat , vifum mihi fuit banc in lucem
edere , congé ftam partim ex mets obfervationibus , partim ex ip forums
Arabum ScriptisGr ammaticalibus ^quorum copiam habui ab Amicis funt*
mis ac Arabismi cuitoribus eximiis 5 Stcphano Hubert 0 CbrifiianifftmiRe*
gis Medico & Lit er arum Arabie, in Acad.ParifîenfiProfef^çre Regio-fiuh
BedWeUo & //. ÇafanbonQ^
T z K
*IscftPhi-
148 G A L L I A
Jof Scaliger Is. Cafaubono Lugd. Bat. 1 £0 2. îd. Jan.
Utinawlïbertus bucfe recepijfet ! Impetrajjem kCuratoribusAcadcmia ut
adProfeffionem admitteretur. Hoc meo fujfragio adcptia fuit apte bien-
nlurn quidam ex Judœo Chriftianus , * quo ego in Thalmud Pr<eceptore_>
nandus de" ufus/um> ^e^ l^e °^llt diem ) & mca ftttdia orba reliquit.
quo P. yp4. Mau(Tacus*Not. inPIutarchum de Fiuviis, Tolofac
EpW. i6i5".p. 176. de loco Marcic. 3.V. n.Reftat utkfeqv\iU.ud,ftgni-
*Dehoc/£f^cor illi malum eft, Arabs Paraphrafles itainterpretatur,& ut
Kaefide C ^ lo$uerentur Latini^ paticur deliquiumcordis j (74///,lecœurluy
fiw esùi fauc,«tf», infurorem verfuseft, aut extra fe eft , qu&caàerewn
in Hiftoria P°JTunt m Salvatorem no/hum. Hanc interpretationem primum ex Ara-
Dodorum bica Parapha afr eruijje Stepbanum Hubertum Regium dum vivebat Ara-
mii hanc ^f4, hngu* Profeffbrem Lutetia audivi , quœ tantoperèpojtea magno Ca»
pracvertat fiwbono arrifit , ut eam cap. 7. Exexcit, 14. in Annah Ecclef. repetierit.
clariffimus n De eodemScaliger inOpufculis 16 10. p. 446, 4/0. &
Sorberius, 436,&feq.
PETRUS FABER,
Arvtrnm*
PEtrusFaberParifiis primo aliquandiu degit, Hteris huma'
nioribus fub HadrianoTurncbo operam navans 5 dein ibi-
dem HenricumColinium Amiraliifiliuminftituit> àquoma-
gnoperè diligebatur. Tandem Rupellam veniens, Collegii-
quepraefecturam adeptus , ut&Hebraica: linguac (quam cal-
lebat) docendac munus j utroque fumma cum laude defunftus
cft. Permultis clarifïimis viris innotuit,fed imprimis Amplif-
fimoPrccfidiJac AuguftoThuano,qui ad eum plurima fcripfit,
tanquam ad intimae admiffionis amicum , in cujus rei fidem_i ,
verba fubjungam quibusinquadam ad eumEpiltoIaufuseftj
de locis in Hiftoria fua , volentibus ita Pontifiais , à fe mutatis,
èiutavi, \r\<\u\i)[ed coaftus. Haec ipfeFaberolim retulit Avo
meoSî Hieronymo Colomefio, Ecclefoe RupellenfisPaftori
digniffimo, ut ex Rev. Parente fxpe audivi Obiitocloge-
nario major, circa An. \6\j. Nihilabeo editum vidi,praeter
Commentarios in Libros Academicos Ciceronis, &Oratio-
nem pro Caeçinna,
Vario
O R I E N T A L 1 S, 149
VariorumTeftimonia de PetroFabro,
TOh.SpondanusinHefîodum if$>2.p, 166. Hune locum Uefychiï
\ P. Faber Arvemus obfcurum exifiimabat 1$ vet. cujusdam Codick lu»
ce indigere.
Joh. Greno Petro Fabro S. linguœ apud Rupeïlenfes Profef-
forl Regio doftiffimo , Avumulo (uo ; m Thefes juridicas de Nuptiis,
An. 1601,
Daniel Gorraeus eidcm inThefès de Perfeclione Scri-
ptural, An. 1600»
Daniel Chanetuseidem inThefès deVotis,eodem A.
DionyfiusLebbeusinEmblemat. xj?4» p. ^i.AdPet*
Fabrum Arvernum.
Defiderius Heraldus, in Adverfàriisp. 1. if?o. Parus
Faber Arvemus , vir longe cruditiffimus & optîmus , legendum exifiimat
in limim Vet. Gloff. ab Henr„ Stephano excufi > ab ftratura.
Idem p. } 6. Pet. Faber Arvemus vir magnuf , nequeun-
quamjtne laude appellandus , cum Gbjfarium animt gratta una alîquan*
do infpiccremus , legendum mihi dixttpro Abetuarium , Abfîuariunut j,
quodeji Auclarium¥
Idem p. (53. Pro Rubicula lege Rabicula y ut legendum con*
jecerat docTtjJimus Petrus Faber Arvemus ^optimè.
Le Maire, Efchevins & Conseillers de la Rochelle à
MeflieursS<*aliger &Junius, delaRoch. le 5-. de Sept. ifQQ.
Ayanse/lè privez depuis quelques années en ça de Mr. Faber personnage
de grand mérite t à caufe de fon âge & indifpojîtion j nous avons mis las
main à la plume pour vous (uplier de nous trouver quelrfc bonne fie homme
fropre à nous ferpir en la charge de Principal*
D. BASIRIUS.
D. Bafirius Sagienfîs Archidiaconus ex Syrïaco Gallicè ver-
tu Converiionem Lycidae Syri& Cleorithar Rhodienfis.
Liber Rothomagi excufuseft, An. 1625-. Legi etiam ejufdem_»
Additamentum ad TorquatiTafiiHierufalemJiberatarn, ver-
fibusGalliçis. Garnit A. idip.
T z ROBER-
i/o G A L L ï A
ROBERTUS GUELLIN;
Carnutenfis*
Ex'Pœdica- -p*. R0bertu$ Guellin Carnutenfîs, Doftor Theologus inllni.
tore Carnu '
teo Nie. le
r^N^T^X verfitate Cadomenli, Carnuti habitum ordinis Praedica-
Fevre, 1^37. torum induit zg- Jan. 1594. Vir fuit multas îedtionis, Hebrasi
Grzeciquefermonisnonignarus. HujusScriptafuntjTracla-
tus de Imaginibus -, deCultu Sanctorum j de Obfervatione die«
rumFeftorum;InftitutioneslinguaeS.&alia. ObiitMatifco-
ni ) menfe Jan. Anni 1 6zo. yEtatis 4$.
STEPHANUS BLANCUS.
Hic verbi Divini Minifter & Hebraicae linguse Profeflbr fuit
Dise, velut veteres nominabant,Deae VocontiorumirL*
Delphinatu,circaA. i£i4.Extant hujusCarminainSympho-
niamScharpiiTheologia* ibidem ProfelToris. Vidietiam_i
cjufdem Thefesde Providentia Dei ab Abrah. DinneroHelve-
tio-Glaronenfipropugnatas, An. i<548.undecoliigo,eumSS,
Theologiam in eadem Academia tandem docuiiïe. Claruic
An, i6is*
D.BICHETEAU,
AUdio D. Bicheteau linguam Hebrzeam efle profeftumj
Montalbani, An. i<5z6,Plura quivolet,Montalbanenfe$
confulat.
JOHANNES BURDELOTIUS,
Senonenjîs.
JOhannes Burdelotius Auîici Confilii Advocatus , linguis
Orientalibus in Orbe erudito radiaviteircaan. iéiy.quod
ex quibufdam ejus Scriptis luculenter deprehenditwr 5 quorum
hiceftCatalogus.
Notas
ORIENTALIS; tfi"
Nota? in Lucianum,quas alibi extemporales & praecipitatas, ac
fibifomniantifurreptasdicit, * Lut. 1 6 1 ^ fol.
Notas in Petronium.Par. 1618.&. *Pa<y nlm>
NotaeinHeliodorum.Lut.i(5i5>.g. i7.&'i«>.
Pfalmi 4. Hebraeo-Latinicum Comment» R,D. Kimchi. Lut.Anim ad
i£l?. 4. Heliod,
Verfus Latihi in laudem Notarum Dempfteri in Antiq.Rofmi
1^13.
Epigramma in vet. Rabb. in exponendo Pentateucho modos
tredecim,Aut.Phiî.AquinateJudaeoChrifl:iano \6%6.
Apologia proHeliodoro feorfim edita5quam citatAnimadvcr-
fionibusineundem Autorem p. 3,
Idem p. 5". 'îK^oXcq pafimapuâ Geographosy ut in UxcerptU de Co[mo»
graphia Gemijli & Plethonls Mf. quem Librum cis paueos die s la-
ci reftituam, interprcmtum & animadver\urn, jS*
Pag. 6. pollicetur Librum de Navibus, &p. 24. Libellum de
antiqnis & novis Navigiis, qui idem eft.
Pag. 9. Librum ad Petroniumpromiftde multiplia fuppelleftile accnm*
bentium,
Pag, 1 $ .68. & 94» Be/itum Maximum noflrum vfëÀ iffîijfe * ctspau-*Ex Catalc-
coi dics daturiu fum. go Ccdd.
Pag. 1 3 . citât librum fuum de Coloribus. fhec- PetrT
Pag.i 7.81 1 9. Pollicetur librum de Politia Athenienfium. LuSetoti?
ï*ag.l$.dchillem Tatium effeHeliodoriSimiam 5 fi Gaulmino weo^s. Bcatus
morem gemm^ad Aib.Tatium declarabo* Maximus de
Vag.iS.z6. 5 6. tk 61. citât Paufaniam fuum. Anima, joh.
Pag. z* Brevife daturum pollicetur Librum de variis fu p pi i- f^^ rete°
ciorum generibus. 1 rf e e'
Pag. 1 f ♦ De Symbole nos Regii Symbohrum & HieroglyphQrumfcriptû"
tes alibi pro noflro munere.
Pag.5"i.f$,58.&ég. citât Mixra fua, id eft Mifcellanea,
Pag.73. & 90- citât Notas fuas in Apul.Fîor.
Pag. 106. DeHymno Hymen&iejmtfo autore, copiofe dijjerui ad Où fer*
vationes Ant.Mornaiii. * *P o •
Pag. ? 6> Nos de bU ApotryphU cum Interprçtibiu Legis Mofaic* copiose9^ u%àit, '
alibi, i$is.
Pag;
tjx G ALLIA
Pag. 1 1 4. citât Notas fuas ad Saluft. Catil.
Praef. ad Heliodorum loquitur de Prolegomenisfuis, in
libres omnes Amatorios,tanquam vulgatisj &fub
fincm, pollicetur verfionem Latinam Heliodorû
Teftimonia de Burdelotio & ejus
Scriptis.
LE P. Jacob dans Ton Traité des Bibliothèques 1 64 fM p. 701,
Entre les hommes dofîes & curieux qui ont efi'e en ce fie de feu M.
Jean Bourdelot en a cftè Vun , car ilavoit une grande cognoiffance des
langues Orientales & des bons livres quil ramaffa avec un grand la-
beur four enrichir fa Bibliothèque qui conftfle en livres imprimez , &
divers MSS. Arabes , Hébreux , Grecs & Latins } laquelle eft aujour
<Thuy conferpke par M. Pierre Bourdelot [on neveu , Médecin de Mon-
feigneur le Prince de Condé , qui l 'augmente des meilleurs livres du
temps.
Joh.Pricaeusad Apul. Apolog.p.4» Parif. lôtf.Do-
ftijfimtu& amicifftmusjoh, Bourdelotius (fiepius ïnter qui* quittas bat
advocandus mihi) cenjet acquiefeendum vulgata leftioni.
Léo Allatius Praef, ad Led. in lib. de Patria Homeri,
Lugd» I640. Anonymum utrumfo de Homero^ftudio ac cura eruditiffimi
mihique amkiffimiJoh.Bouràelotii & (AocKUg/Tt: > Bibliotheca Régi A
Partfienfis fuppedimvtt.
Balzac à Mr.Conrart p.i ç g. de Tes Lettres 1 ô\f 9. J* ne
csgnois point le Mr, Bourdelot dont vous me parlez. Il efi vray que l'An-
cien Mr. Bourdelot qui a fait imprimer Pétrone tf les œuvres de Lucien-*
eft oit mon Amy particulier ^ & fur cette vieille cognoijjance jepourray
bien m" addrefjer a celuy cy.
Hilarion de Code dans la Vie du P.Merfenne p. 8 5 »
Feu M. Jean Bourdelot avoit une parfaite connoijjance des bons Livres
& des langues Orient. & a donné au public les œuvres de Lucien qu il 4
traduites de Grec en Latin,
Antonius Mornacius inObfervationibus ad i4.Libb.
Digellorum Parif. 1 6\6. p. 995". J%ui ejffent Hymenai Hymni cunL-»
va/de ambigerem , obfervavit mihi vir eruditu* J. Bourdelotius7
qui dallai nuper in Lttciamm notas edidit , bipartites in hune mo-
dum
ORIENTALIS. ifj
dumful[fe^ut fc.priwutnmembrum contïneret Mufarum & Gmtiarum
invocatienem , alterum laudes mariti & c on/ agis.
NicolausBorbonius verfusGraecosfcripfitin laudem
LucianiBurdelotii , extant inter Poemata, pag. 160. edir.
Pe-trus GafiTendus in Vita Peireskii p. 171. Pctri
Burdelotu confuetudine voluîtplas quam ob'uerfrui , tùm cb dotes pro-
prias, tum ob tntercedentem cum erudito illius Avunculo Job.Burdelotis
Amicitiam.
Johannes Dallams viro orftatiJ/îmoK.N. Lut. Kal. Apr.
1 6 5 £. De ultimi commatis Pfalmi vicefimi explanationo ;
AddepoftremèJobannemBurdelotiumdoUiffimum ac clari(Jimum vi-
rttm , qui infua iUa à dotliffimo Muyfio laudata ac carminibiu Hebrai-
cUetidm commendatn ^.Pfalmorumvcrjîorje , hoc commate Hebrœo fie
expreffitp.z.Domine fer va 5 Rexexaudiatnosindie,quainvoca«
verimus.
PETRUS BOSQUILLONIUS,
Sedanenjîs.
Hic linguam Hebraeam Rupellae docuit, circa annurru
1611. dein EcclefiœPaftorcreatus, bienniopoft urbem
fubaétam caelebs obiit.
JACOBUS GAFFARELLUS,
Provinciale.
IAcobus GafFarellus D.yEgidii Prior, & Protonotarius Apo-F* Gaff?.r?l'
ftolicus.patrem habuitD. GaffarelJum, matrera Lucretiam l Pns*
Bermondiam,honcftiilimammatronam. His parentibus
natus,fedulo literisoperam dédit j fedHebraicisimprimisde-
leftatus, in iispertotam vitamcumlaudeverfatus eft$ Perfi-
casetiamattigit j hocunumin eoculpes , quodScriptores
Cabalifticcs plusasquo adamaverit,per cetera vir doclilïimus.
ClaruitAn. 1635.
V Gaffa-
i/4 G A L L I A
Gaffarelli Scripta.
Rabbi Elea de fine Mundi Latine verfus, cumNotis , Parif.
1^29. 8-
Index Codicum Cabalid.MlT. quibus ufus eft Joh.Picus,de quo
Seidenusinfrain Teftimoniis.
Un Traité de la poudre de Simpathie&des Talifmans.
Tradtetus de Cabala & in eum Mer(ennu$,MfT. in BibL Pei-
reskii.
EpiftolaPraefat. inR. Leonis MutinenfisLibellum de Ritibus
Hebraicis.
PrœfatioinHiftoriam Belli Conftantinopolitani Pauli Rha-
mnufii.
Hic i.berCuriofïtezinouies,àParis 1629.8. refutées par un nommé de
Sorbona: Pa- r Isle, (qui eft Sorel ) l'an 163 6. dans Ton Traité des Ta-
rifienfiseea. lifmanS.
eft" "de quo PaS* »• de ces Curiofitez rimprimées Y an 1650. VidcCribrum
lege RivetÛ Cabalifticum.
in Decalogû Pag, 3 9 Je montreray ailleurs que jamais Galatin ne fut V Autbeurdtt
p. 3 2,16 3 7. & dotle Livre de Arcanii Catbol. fidei.
Voetium m Pag.^j t nous mettrons au jour s'ilplaifi à Dieu dans fort peu de temps
BÎb' fcïcâis no/ire Avertiffement aux Docteur s touchant laneceffité des Un*
parc, prima, gue s Orientales, Vide Appendicem,
p.izi &7II,
SS™ KcaS~- Variorum Teftimonia de Gaffarello & ejus
Ôatio habe- ScrïptlS.
tur, p. 30^.
^Xiani^T E P. Jacob dans fon Traité des Bibliothèques \6tf. pag.
fiYeSorellil *— <479* M* & Cardinal de Richelieu envoya le doUe Jaques Gaffarel
en Italie , /w/r ramafjer les meilleurs Livre s Mff^ imprimez quil pour-
voit trouver \
Le mefmeaumefmeLivre P.-04. JW. Jaques Gaffa*
relD. en Théologie, Protonotaire du S. Siège & Prieur Commandatairz.»
de S. Gilles, a fait une très curieufe Bibliothèque en bons Livres,
tant en langues Orientales qu* en communes ? somme luy me [me le-»
temoi-
ORIENTALIS. i5j
témoigne dans la Préface qu'il a mife devant VHifloirc de la Guerre de
Conft antineple de Paul 'Ramnufio.
PetrusGaflendusinVitaPeireskii, adA.itfj;. Sic
qutajdcobm GaffareUm, vlr & Hebratcis literistâ ahis dotibm clarus ,
perfabatur Venetils , menfurari per eum curavit ,qu£pretio(avafa-*
adveffa ex Cjpro 0" Confîantinopoli in S. Marc* Tbefauro babcn-
tur,
Gabriel NaudarUS, Eruditiflîmovirojae, Gaffarello Prio-
ri D, JEgidii in S. Tb. & Jure Canonico Dotleri (5 Protonotario dpoftoli*
co, inBibliographiam Politicam. Jn medio Diflertationis
ha^C habet , lïtrum Galatlrm cmnia fua ex Pugïone fidei haufcrit'y
tuum ejlomninbflatuere , erttditijfime Ga far elle r qui lingu£ St difjî-
cuit at es omnes grallatorio paffu fuperajli, ($ plures ac meliores in ea~*
libros evolvi/ti) quàm quivU alitu eorum^ qui nunc funt, nondicamtav~
tum <etate tibiftmiles , fed etiam profcffione.
Idem in limitée ejufdem Diûertationis: ®uampluri-
mos minime fugit , te unumprœ multis , non ut liber alibut modo difci»
plinis ex cuit um imbutumque (antiiorù lingu£ facultate praclarijfîmas ,
fed tanquam ad reliquats omnes difciplinas faclum à natura , Ûf dili-
genti arte expolitum , ab illuflriljimo fapientiljimoque viro Domina
Tbuillerio , Chriflianiffimi nojlri Régis ad Sereniff. Remp. Venetanu,
Oratore exceUentiffimo , feleclum fuijfe , quo cum de rébus gra-
vijfimis communicare & (ubcifivis borvs fcrmones Uterarios mi(cete**
pofet.
Seldenus lib. z. de Synedriis Hebraeorum i<5f 3. p.
6% I. Pari fils An. îéji. au [tu efl J acobtu Gaffarellu* Trium Scriptorum
Cabalifiicorum velut jam àfe repertorum Dtflorationes edere 5 in Libel-
lofcil. cui tituluseft ,Codicum Cabalift. MSS, quibus eft ufus
Joh, Picus Cornes Mirandulanus.
Joh Croius (de quo !TS infrà) in Specimine conje-
éturarum inquaedam Patrum loca, 162.1. De Dœwonum Symbolis
quiplura [cire volet , confulat Paracelfum , & nuperum Script or em Gaf*
fareUum Opère Gallico && r çoixeicouctTOûv*
Mr. Ménage réfute Gaffarel furlemotTalifmanj à
la p. 840. de Tes Origines.
Th©ma§ Bangius (de quo alibi) in CœloOrientis&
V % ; prifci
»
if<5 G A L L I A
prifciMundi Triade } Havniae 1657. P* il^>Siquid temporlsln»
dulgeret gememium typorum avaritia , impenderemus charafteribus
cœleflibus ad libellant cœlefils veritatls exptndendi* , & àsra fi çpèGAqç
viri eruditi & ingemofi M, Jdcobi Gaffarelll Gdli vindican*
dis.
FRANC ISCUS GALLAUPIUS,
DEeo fie Petrus Gaflendus Philofophus eximius in Vita_»
Peireskii ad An. 1630. Francisco Gallaupins Nobi/is Aquen-
fts , Hebraicèdotlit* , fiquisaliiu , & peregrinationis Oricntalis cu-
pidijfimtis ) MarckevïlltumapudPeireskium redit urum , pr&flolaba-
tur. Idem ad An. fequentem j llnicus comparatus fuit nomina*
tus anteGallaupius , qui non multum tamen temporis Conflantinopoli
moratus , difceJJJt in Libanum montent , 0* c u m Maronitls ita conjiitit^
utetiamnumeum MU degat. Claruit An. 1633.
/EGIDIUS LOCHIENSIS.
CLaudius Salmafius Jac. Golio (de quo alibi) Dîvione Id.
Feb. 1656. AcccpiàD, Peireskio l'itéras commendatitias ad
D, de Loches , quiCapuccinorumPriorefl apudFanum S. Romorantini,
haudlongè ab Aurelils ftum, quibité eum pro jure amiciti<e rogat , ut
omnia mibifua in linguis Orient alibusfluarum efl calleniiftmus , adytas
aperiat (9 imper tiatur. llle ipfe efl^cujus li ter arum Apographum apud
me vidifli à Peireskio mijjum, in qu 'btisjeperitum lingU£ PerJîc<e,Aztbi-
Opic<£ t Turcic<e & Arabicx pr&d'u abat j ntcj3 idfanè immérité , utikplu'
rimU Lutetioi didici^qui ipfum probe norunt. Invifere eum decrevi pri*
ttfquam ad vos redeam.
GafTendus in Vita Peireskii , p. \6%% Cum circa An.
1633. vir omninb bonus Aigiditts Lochienfis è Capuccinorum f.imilia ex
JEgypto redire t , ubl toto feptennio linguis Orient alib.it operamnavarat,
magna exuftatione À Peireskio exccptttsefi , à quo non parum (ubfidii
in ea regione acceperat. Memorabile autem ejlyvifam ipji Bibliothecam
finies
•
O R I E N T A L I S. 157
otites mille volumlnum , quorum par s non exîgua prœfe fer y et œvîAn-
toniani notas j intercalera vero animadvertijfe fe dixït Mazbapho-*
Einok feu Propbetùm Enochi , librum £urop£ pridem invifum , illic
autem charaftere ac idiomate Althiopko conftriptum» Claruit An.
JACOBUS CAPPELLUS.
INter linguae S. Profe (Tores mericô Iocum damus viro fummo
Jacobo Capello , qui eam Sedani ad Mofam V. D. Mini-
fteriofugens , fimul profefius e(l ; dein frequenti auditorio
SS.Theologiamhaudmultôpoft ibidem docuit. Obiitcirca
An. 1^14.
CapelliScripta.
EpigrammainObit'jmCarolasàMarkaSedani, 1 £^4>
DeMenfurislib. 3. Francof. 1607.4.
Hiftoria facra & exotica ab Adamo ufquead Auguftum, Sedani
' 1613.4.
Hiftoria ab Aug. nativitate ad Imp. Valentinianum ,' ibid.
l£z2.4,
LesTrophêesduP. Gontery, àSedan 1613. 8»
LesLivrcesde Babel, à Sedan 1616. g.
Apologie pour nos Egiifes, à Sedan lÔrug.
La Dodrine de nos Egiifes , à Sedan 1 619. 8.
Ecclefiae Romans Sanclitas , Francof. 1619. 4.
Vindiciae pro Ifaaco Cafaubono , ibid. 1619.4.
DelaDocïrinedes Vaudois, àSedan 1618. 8.
AtTertiobonaEfideiadverfusRofvveidum, ibid, 1619. 8.
Plagiarius Vapulans contra Cotonum.
Obfervationes in Epiftolam ad Hebraeos , Sed. 1 624. 8-
DeSede Romana libri aliquot,citati p. 3 1 $.Doc~trinaeEcde-
fiarum Reformat. Gallicè.
Epiftôla ad Joh. Forbefium Patricii Filium in hujusCom.in_»
Apoc. Amftel. 1646*
Tabula Chronologica,Hift. Apoftolicae Ludovicifratrisprae-
fixa. V 3 The-
if8 GALLIA
Thefes Hiftorico-Theoîogicae ThefiumSedanenfïum Synta-
gmati nuper excufo infertae.
AdlocaqusdamutriufqueFœderîsNotcE unàcum FratrisSpi-
cilegio , paucis abhinc annis Lugd» Bat. editae. Plura non
vidi.
Teftimonià de Capeilo & ejus Scriptis.
JOs. Sca!igerCafaubono,Lugd. Bat. prid. Id. Sept, iéo6> LU
bellumCappelli de re nummariafrujlra ad te fcripft m an eum effcBonum
vtrum e/fe non dubito 5 induftrium etiam ex ejus Scriptis probare pcjjum ;
fedtamcn mm in hoc jludio quam in Ckronologicis eum falli 7 met & lïlius
non parvi refcrt eum monere.
Is. Cafaubonus Jac. Cappeîlo , Lond. 2 3 . Nov. 1 6 1 z.
Tu verô , PrœftantiQime CappcUe , beafïi me nuntio Utijftmo de editio-
ne tuarum lucubrationum Chronologie arum , quibus utinam frui brevi
poffimui : Obfecro tefac me utfciam quomodo procédât Operis tui editiOy
t$ qttod fit tuum inftitutum yfortajje enim incidemus inpropoftum idem
autfimile.
Tdem Jof. ScaligeroLut. Non.Quint. 1606. Mlttoùhi
Capelîi viri optimi Optu novum, quodtë l'itéras ejufdem habet adjunllat»
Henricus Spondanus Apparatu ad Annales Ecclef,
Baronii. p. 8. verfa, edit. Moguntinenfis,- Accuratè quo^dc ils
Jac, Cappeïlus , (licet extra caftra SccleÇi* Catholic<e militans) injua-»
Hijioria , ubi multoram expenfts opinhnibus ^firmat ipjejuam annorum
plus minus quatuor millium.
Frid. Spanhemius in Dubiis Evangelicis,part. prima,
p. 1 fiç. Jacobum Cappeïlum virum crudttijjimum Juper hoc Cainane Lu-
teii& ante annos complures confului, in eademe^ fententia conflanterfuiÇ»
fe mcmini) quam in Hifioriafua facra & exoticaprefeflm eratt
Chrift. Juftellus Notis in Codicem Canonum Ecclc-
fiac Africana?, p. 131. Parif. 1 6 1 f. In ifta temporis de Pafcbati* cele-
bratione notatione mendum effe^monuit me vir clarifimus cbarijfîmufque
Jacobus Cappellus harum rerum peritijftmus , emendationisqut^
rationem mihi tndicavit , quam illiacceptam refer.
DelideriusHeraldusinApologet.Tertulliani.Lut.itfrj
Jir clarifimus JacobusCappeUuf^afnis meus^ divinarum humanarum^
rerum
ORIENTALIS, ij9
rerutn cognkione pr<eftantijfimtii,njonuit meper /itéras, în tfla tempormn
cowputntiohe TcrtuUianum À péri vicinia aliquo modo abermffe. Sed h£ç
erudit'ijftmo hçwini in Cbronico exaclijfimoj quod adornat , plenius tra*
Banda reUnquimtu.
Sam.BochartiisinGeographiaS.p.^.jW^/C?/^/-
lus o (AeLKet^/jvjç affinù meus^ quem honoris caufa nomino; in feq affc rt
locum,exhujusNotisinGen. nondum editis,excerptum $ in
CUJUS fine hzec habet,f/^c ille vireximius(S de me optime mer'ttus.
Frid.Gronoviusinlib. de pecuniavet.p in.Libetad-
dereverbaviriiiobilis& dofîiJftmiJac.Cappdlifliii Agricole de fubtiït-
t*te concéder e velle non videtur.
DeeademJo.Phil.Paraeus inVitaDavidisPatris, Lud.
Cappeîlnsjoh.DallxoinHift.Apoftolicam 1^43. Jof.Scaîiger
in Canonibus Ifagog.p. 3 07. edit.Eufeb. 1 606. L' Empereur
NotisinRemp. Judxorum Bertrami, p. 430. Grotius iru
Annot.adLibrosdeveritateRelig.ChriftianaEp.30g.edit.Pan-
tienfis in 1 i.Andr. Rivetus in Gen. p.23 i.edLiu6$ $.& inExod,
parte fecunda^./j.edit.ié^.BodiartusinGeograph.S.p.S^i-
&gôo,&alii»
SIMEO MUISIUS,
&étmliâmnjï$.
CIrca Annum 163 3. in Regia Parifienflum Academia ïin-
guamHebraeamdocuit SimeoMuifius , EccleficeSueflio-
nen(isCanonicus& Archidiaconus j quo tempore cutn Rev.
ParensLutetiacdegeret, aliquotiens ipfum audivit , eoquo
lubentius,quod virumHebraice doclifïimum auditoribus ca-
rentem faepe videret.Sednil mirumSorbonaeScholafticoslin-
guam S.floccifacere,cum absque hujus cognitioné > Epifcopo-
rum incuriâjSacerdotes quotidie fiant.
Muiiîi Scripta.
Notaein Gram.Hebra?am BelIarmini,Par.i<522*'8>
CommentariusHebra?o-LatinusR.D.Kimchi&RtS. Jarchiin
Malachiam>Parif.itf 1 g. 4.
Pfal*
iéo G A L L I A
Pfalrflus 1 1 2.. cum Comment. R.D.Kimchi, 4^ ^
Comment.R.SJarchi,AbenEfrae&D.Kimchiin Pf! ip» Parif.
idio. Latine verfi.
VerfioCommentariorumKimchiinPfalmos,quampollicetur
Epift.Praef. in Gram.Bellarminn
Commentarius in 4.PfalmosHebr20-LatinosBurdelotii,curn
Comm. R.D Kimchî.
A (Tertio prima veritatis Hebraica?, Parif 16 5 1 , g.
Aflfertio fecunda ibidem , 16 ^4. cum variisfacriseod.voK
Caftigatio Animadverfîonum Morini, Parif. 1639.8.
Idem calculum fuum appofuit Diclionario Hebraso - Rabbini-
co Phil. Aquinatis, Parif. 1 ôiy. fol.
Nota: ad librum primum Criticce S. Lud. Cappelli, hujus Ope-
ri Parifiis An. 1 <5j o. excufo,infertae.
Teftimonia de Muifio & ejus Scriptis*
Mr.Godeau Evesquede Vence, à la fin de la Préface fur fa
Paraphrafe des i feaumes, T ay pris les ver fions quedesAu-
theurs modernes approuvez ont faites du texte Hébreu ^entre lesquels je
dois nommer par honneur h Sieur deMuis^Profeffeur en la langueSaintey
qui nous a donné une ver fton nouvelle des P feaumes & un Commentaire
dignes de très grande louange,
Joh.BourdelotiusPraef.adLecl. in 4, Pfalmos He-
brsEO-Latinos, Lutetiae \6n.).Patentem aditum lucemcj-mearecepe-
re àjubare Solis illitu purijfimi clariffimi D.de Muis, Regù Profefforis, de
cujus doRrina, meritis^virtutibtu,nuUa quam illius arte compamndis^ ut
apud Deum amat fieri, plura fentio quam loquor.
Andr.RivetusinGen-p.138.edit.in ^.DeTextusHebrâi
àvjtvrict légat ur docliffima Lucubratio viri clariffimi Simeonis de Muis,
facmrum Hebr<sarumq3 litemrum Parifiis Prof efforts RegiiAn. 1631, edi-
ta^inquaveritntemHcbraicamfortiter affcrit , & nequidquam anni>
tente contra Morino , Pentnteuchi Samaritani autoritntem labcfaiïat,
Joh.DallaeiJS viro clariffimo atfc eruditiffimo Sim.MuifofvCi
verfîonem verficuli ultimi,PfalmiHebraicevicefimi,Lut.men«
feMart. i<5$<5.
Idem
ORIENTALIS. 161
Idem viroornatiffimoN.N. Lut Kal.April. i6%6> Cum
fHOrtntium nemofu^ eu jus ego non verear offenfam tum hum mihi adver-
farium contigiffè doleoy que m ob exceilentem rerum Rcbraicarum periti*
am , egregiaque in originale m divin if œderis lïîcraturam merim j prœ-
cipuo fsmper, ut par erat-, loco ac numéro habui»
Thomas Gatakerus in DiflTert. de N.T.ftylo i 649 p.
6. verfa j E conjuetudine Idiomatis Hcbnrici , verbo future temp&ris^
rem qu&fierifoleat, fréquenter a£ cleg&mer exprimi^obfcrvat vir doeïû-
firaui Simeon de Muis in Satris variis e, u.
Vidlorin Pouli hot RecollecT:,dans fesMotifs qui obli-
gent à rentrer dans Y Egl.Romaine 1 6 $ 7. p. 1 iç* La Vulgate_*
n'a jamais cftt déclarée erronée par aucun autre que par le feul Mini/Ire
Vaille *j qui toutefois ri* a peu prouver que V Accent Athnac foit par *C*e8unc
tout difiwftif en la Bible ^ffecialemcnt aux Pfeaumes, (S non par fois Pur.c c °~
tonjonUif^ comme luy reproche Mr, de Muis ProfeJJeur du Roy en tan- ^tà' fat jes
gfte Hébraïque. Pandefles. p.
Deeodem Abrah. Ecchellenfis in Epiftolis Apolo-ij*. &fair.
getiois p, 47. 1647.& aliû. de v edk- dc
Gryphius.
JOHANNES BAPTISTA VALLIUS,»"^™*
tAltisfîodonnfis. g*^
Trente , &
IOh.Bapt. ValliusRegiusling, Orientalium interpres , dooleafhr fuic
fe& ftudiisfuisbaec habet inProœmio Diclionarii Latino-leh^"tat^"
Arabici; StephanusHubertus, inquit, vir dotliffimus publiée Pariftis^^^ *
ira difertè de Lingua Arabica differuit anno fupra mille ftmum fexcente-
fîmO) ut interplerosfcy me quocfa impulerit^ne illam prorfus aut né-
gligèrent velignorarem , fed addifeend* iiïitis lingu<e ardore in aies cre-
feente^ cum non effet ^ qui dilucidè fatis émergentes animo tenebras effu-
garet, difficultate fuperatjis^ fruflratentato inutili, ut mihi vtdeba-
tur} (ludioy illud torpefeere patienter ferebam. Cum vero tandem
Anno 160$. Romam adiiffem, & Job. Bapt. Raymundum, lingua hu»
jufee inter Septentrionales viros Parentem, fuiffem allocutus , eique no-
tumfeciffem quo animo ambieram Arabicas /itéras, fimulg- oftendis*
femiibrosy quo s qutfieram (S compararam , non ille modo vir perhu-
manus mihi Evangelia Arabica, typis exeufa at<fo Avifcnant oflendit,
[ed etiam fax erga me benevolentU pignusaccipere ac fervare voluit.
X Inde
\6i G A L L I A
Inde ego alacriores anttnos refumens, (épius apud me fum medimm^
num etiam indufirU aliquidme* , Arabie* lingue illu(irand<e eonferre
fojjem , ab eotfo t empare tenmvi plurima , qu* viatn mihï facilenL*
fternerent) adpenetranda tnm injuet* & inufimt£ nobu lingti* arcam,
HucusqueVallius, CIaruitAn.10'34. quo&obiic.
Vallii Scripta.
Epiftolaad Achillem Harteum SenatusPrincipem,inCa*«
fiodori Opéra Parifiis excufa, An 1600.2. vol. 8-
Carmen ad PetrumDanielem J.C.ob locupletifïïmamMau-
ri Servii Honorati in Virgilium editionem , Parif.
1600. fol.
DiftichoninEmblemata Alciati cum Minois Commenta-
riis, Parif.ï6oi.8.
Gratulatorium ExaftichumGabr.Sionitae & Joh. Efronitas
* Hic liber Maronitis}deGeographiae Nubienfis * verfione Latina,
efttantum Parif. I élO.4.
Epitome Diftionarium Latino -Arabicum Davidis Régis , Parif.
majomOpe- 1 c *
ris,cnjusAu- 1031* 4.
îor dicitur
Sharifol Edrifi;qnodprimus,opinor,ex Abulfedamonuit,Anglia decus Seldenus, p. jjj.
UxorisHebraicaePlnrade eôdemOperelegesapud Edvv. Pocockium (de quo alibi) Nctis
ad Spécimen Hiftoriae Arabum Abulfaraii p. 1 2 2.& $72.Hujus Aldrifii Vitam feiipfit Johan-
■aesLeo Africanus,vir (nifi Cbriftianam fidemcum Punica tandem commutajret) fané exi-
«ai»S; inOpere de Viïis liluftribus.qui apud Arabes fuerunt> Mf.
Teftimoniade Vallio & ejus Scriptis.
GAbriel Sionita & Joh.Efronita in Libello de Moribus Ori-
rientalium, eap. 1 i.ad cakem Ge®graph. Nubienfis;
Taies fucos ficuti (S nunios, quorum fupra meminimui , Ùfplera^ alia-*
multa vider e efi in ter res mirabile* & /intiquas Job. Bitpt, Du Vallis>
qui tnnm diligentia ac fagaci indagatione eas undhfa requifitas
éfportavit , ut quatun$ de re ferc fermo incident >illam , firarafit^
fiatirn ex [m GazopbyUxio promat -, ujum doceat & proprietates in-
dhet,
Jaques
O R I E N T A L I S. 16}
Jaques Gaffarel dans Tes Curiofitezinouies, p. 119.
16$ o. Quelques uns de ces Talismans ne font plus aucun effet, comme
ceux que m'a communiqué Mr. du Pal, homme très (avant en ces Curio-
fitez , dont le nombre qu il a dans [on Cabinet eft prodigieux.
Jaques de Bie à la fin de fc n Avantpropos fur TExpli»
cation des Médailles delà France Métallique » à Paris 1635»
fol. Je n *ay peu faire reujftr mon dejjein qu1 avec P affiftance favorable
deplujieurs perfonnts de fç avoir : entre le j quelle s f? tfi principalement
employé le Sieur Jcb, Bapt. du Val personnage ver (é en toutes louables eu-
riojitez , mefmes en la cognoifjance des langues tantOricmales tju'au*
très i ce qui luy fit donner place e:itreles interprètes du Roy en ces lan-
gues étrangères : llavoit aujfy une grande cogno'tjfance des Médailles y
dont il me fournit bon nombre , les décrivit ($ en expliqua le (ens, H
en fit mefmegra ver & battre plufteurs à je s dtpens. Or la mort l 'ayant
cependant furprit avant P exécution entière de ce dejfein, je n'ay laiffé
dy aporter tout le foin & la diligence qui m'a cfit pojfiblepour lefuivre £f
continuer.
De eodem Reverendifîimus Waltonus Prolego*
menis in Biblia Polyglotta , Londini exeufa , & aliù
ANDREAS RYERlUS,
Atfarcwiacenjts*
ANdreasRyeriusDominusàMalezair, Ordinis SanctiSe-
pulchri Hierofolymitani Eques, vir Arabica? & Turcicae
linguaeperitifïimu§jclaruitA. 1654. hujusScriptafunt
Grammatica Turcica , Parif. 1 630. & 1 62 3. 4.
GuIiftan*ou'Empire des Roles,compoféparSadi Prince *MusIa«liaî
desPoëtesTurcs&Perfans,trad. enFr.à Paris 1634.8. Sadi Rofari-
L'Alcoran trad. en François, à Paris 1 647. 4. um l>,0,iti-
cum è Perfi-
Teftimonia de Ryerio & ejus Scriptis* num rermV
nem vertit,
]Oh. HenricusHottingerus in Gram. Chaldaeo-Syra i^i»pMnu5t vit
ïpi.H^Sn prolnferno ufurpatum^reperies in Alcorano Gaïlicè 4Lj c\t Gcorgius
Ryerio accuratijfimè^tneojudicio, verfo p.zo%. Gentius,dc
quo alibi.
X z Vopifcus
A]
104 GALLIA
VopifeusFortunatusPlempius Letton in Avifenam
* Hoc opère * à fe verfum & Scholiis illuftratumLov. 1 65 a. fol. Dhm Vateria-
frui li cuit nam Avifen<e editionem expetlo , cum hoc 1. Tomo prodeambulabo , nobi-
beneficio Uffimum Dominum -Indre am du Ryer Toparcham in Malezair , qui Alc$-
«ani imivlya„umetega„t;jjtmèj„iifjgHam foi vernaculam Gallicam vertit vmdi*
cf«joh Sri- mut*
gnetteDo-
***** FRANCISCUSab HOTMAN,'
Parifinus.
Ndrê du Ryer A Mr. Hotman Seig, de Morfontalney Abbé de St.
^Marcy Confeiller au Parlement , Sur fa Traduction duGuli-
itan de Sadi ,1634. Vos voyages ne vous ont pas feulement donnk U
cognoijfance de l'Italien & Efpagnoly mais avec le Latin, Grec&He-
breu , votre eftude vous a acquis une parfaite intelligence du Syriaque (S
de V Arabe ; Et un peu après. LesCbrefliens qui [ont en Orient atten*
dent avec impatience cette fameufeBible, à laquelle travaille ce génie des
langues le Sr. Gabriel Sionite , que vous avez receu dans voftre Maifon-»
afin d'accomplir cet incomparable ouvrage.
Gaulminus adLibb. devita& morte Mofis 1(52^ p.
40 6. Hujus locime admonuit Ampli jjimus Sénat or Hautement . virlin*
guarum Orient alluma ' ftudiofijfimus (f callentijftmus.
Saumaife écrivant àMr. Goltus de Paris le 13. d'OcfL
1 <5 } f. Je n'aypeu encore bailler voftre Cofmographie Syriaque au Sr.
De liocTe- fabrielSionita , lequel nefi pas en la ville , mais en une Maijon des
vel potius Champs, qui apar tient à Mr< Hotman de St. Marc , ou efi auffy Mr. le Jay
Fœdere,Sal- & toute fa famille.
mafms -mE- Philippus Aquinas Lectori in Lexicon Hebnco-Rab-
pift.p. 4/+. & binïcum Ibzy.Hoc ingenii noftrifiudiorumfa fœtufic mère , ut nul"
ac \X plS lum ktepretiumintelligas exigipractergratiam, neq^tamen illammibi
um fcï'ibens/ofam ambitio'è vindico 5 cujus ampliffimumfrutlum iis velim imper tias^
in R'pifi ad vins illu(lri§mis Augufîivo Potier Bellovacenfi Epifcopo 3 Er, de Hotman
Callos Clarijfimo Curiœ Panfienfis Sénat ori &c,
hXntna 5 ^oh' Ge;rëius Niflelms,(de quo alibi) Prœf. ad.Letf.
eootrovcE- inTeftameuum Muhamme«iis*,Arab. & Lat.Lugd. Bat.iô y 8.
fiàrttm Kei' H°c 0pliS Europa incognitum fuit , ufque dum à Pâtre Patifico Staligera
gioius.p 28. ex Oriente afportatumcjl , quod Nobiiijjimus illeSuprem* Curi*P>rï-
ed)t 16 i9. Çunfis
&alii.
GRIENTALIS. i6;
Jfen/ts Senator Franc iscuê Hotmannus Gabrielî Siontt* è Monte Lib dm
oriundo y ad Latine interpretandunt tradidit,
Théophile de Viaut , à Mr. de St Marc Homany Confeïl-
ierau Parlement, dans Tes Lettres publiées par Mairet> àParis
1642. 8« Clarwit A. i<5$4.
ANNA ROHANlA,
Princeps*
HAnGlîIuftriiïîmam & Sapientiffimam Prmcfpem Hebraï ^uîns inRe-
cis Literishaudleviter fui (Te tinftam, teftis fuit tyro&rWthmûrm&
Rev Parefts , dum Parifits degeret 5 quotiefcunque enim ipfam phii. Aqui-
adiret, Vet. Teftamenti caputaliquod Hebraicè Iegenterrunas Epiftola
inveniebat , & , quod mirere rne in Ecclefïa quidem hocce ftu- **«&t. in
diumdeferuit, cumetiam illic, dumHymniDavidici decan-Caplt"'?Pa"
tarentur,ipfaînterimHebraicoIdioma!e mente pfalleret,nam,H^0-nex
iJCrecliffimèdixitaliquis, GaUieam
Non vox fed -jotum , non chordula Mujïca , fed cor , fer monem
Non damans , fed amans cantat /'» aure Dei„ verfa,
Nihil ab ea editum vidi pranerEpiftoIas quafdamGalli-
cas , & Poemata eadem linguâ > fi modo > qua erat modeftia^ ,
hase ediderit. CiaruitA. 1654.
TheodorusTronchinusin Oratione Funebri3 qua^
HenricoDuci Rohanio publiée parentavit A. 16$. Ex Liberis
Catbarin* du Fârthenay [upr (lit es [tint adbuc lllufirijfimus Beniamiru*
DuxdeSoubize, & Illuftriffima SororAnna Mufarum de lit U & orna-
memnm.
De eadem cum îaude , Anna Maria à Schurman (de
qua alibi) in Epiftolis à Frid. Spanhemio editis A, 1 6jo, p. 15)3.
&feq.
CLAUDÏUS HARDI&US.
CLaudiusHardiaeuSjSebaftiani apud Cenomanos vecliga-
lium Quaeftoris nTtus , Curise Parifienfis 1 . Advocatus , &
paaîôpoft m Caftelîo Confïiiarius,vir MathematicârumAr*
lium & Arabicas linguaeeximiègnarus , claruit A. 1 63 j* Ex-
X 3 liant
1(5(5 G ALLIA
tant Euclidis Data cum Graeco Marini Philofophi Commenta-
rio î utrumque ab eo Latine verfum Scholiisque illuftraturcu
Pluraleges in Appendice.
Teftimonia de Hardi^o & ejus Scriptis*
LE P. Jacob dans Ton Traité des Bibliothèques 1 6 ^^t Citant
à la Bibliothèque de M. Hardy Confeiller au Chaftelet , elle fait bien
voir la cognoijjance qu'il a des bons Livres , particulièrement des Mathé-
matiques & des langues Hebraifytf Arabes^,
VotfiusinOperede Scientiis Mathematicisp. 453.
Euclidis Data etiam è Gratis Latinafecit Claudius Hardy, SebajK filitut
acfelicius idpraftitit qukm antea Bartholomaus Zambertus.
Sarraviusls. Vofïïo, LuL 5. Feb. \6$\. BodiniLU
brum de abditis rerum fublimium arcanUo'im ex Authoris autographe ,
defcripftt Ardiftus vir dttlus , in Cajielleto , quod vocatur , Conjilia-
rius,
Pet.GafTendusin VitaPeireskii p. 187. Extat Codex
Euangeliorum Arabkus pênes illuftrem Mon-morium , quo Prafationes
intégra continentur. Habent HU expereruditi Hardy ai Interprétation
ne ifuijfe Matthai Svangelium Hebraicèfcriptum Anno Claud/i 1. Afcen*
fîonisç.
Petrus Morinus part. 2.Exercit.Biblic. p.jv.edit.
fol. Vir Clarijfimus Lat. Gr. & Heb. ,fedprafertim Arabica lingua péri*
tiffimus y nec modo Jurifprudentia, verum etiam variarum fcientiarum.
confultijftmus D. Hardy, Regius in tribunali Parificnfi Confiliarius , mi-
hi veterem codicem dédit utendum Hebraicé manufcriptum , Librunu*
fc, Grammaticum R. Jonafilii Gant.
JOHANNES MORINUS,
BUfenfis.
TOh. Morinum Congregrationis Oratorii Presbyterum , ïn_i
JlinguisOrientalibusfuiire verfatifïimum , fed Pentateucho
Sama-
O R I E N T A L I S. 167
Samaritano nimis addictum, Scripta clamant ; hujus Sciagra-
phiam Autore P. Conftantino, ( quam Lutetiâ difcedensà
clarifiïmo viro D.Henry PatricioLugdunenfi, eumaliisdono
accepi) légère potes inlimine Exercit. Biblicarum ejusderru
cdit. in fol.
Morini Scripta,
Biblia LXX. Interpr. cum Praefat. ac Prolegomenis * 5 Par. gomena
J.Vol.fbl. l6l%. confurarunt
Exercitationes in utrumqueSamaritanorumPentateuchmttFr. iayior&
* Parif. 1^31.4. -ArL:b°Htiug
Exercitationes Ecclefiafticae, PariC 1 6i6. 4. AmàeLda.
Exercitationes Biblicar.Lut. 1^33.4» dein fecunda parte au-mj Cxcufoi
clioresrecufae.fol. An. 1635.
Traclatus deSinceritate Heb.Graeeiquetextus dignofcen- *Hasia(ujs
da> Parif. 1654. 8vo. contra Taylerum , Bootium, acAntl™onrT
Ulfium- .„.,. tationibus
GrammaticaSamantana , abHottingero citata in Biblio- confutavit
theca Orientai^ p. j 11. joh.Henr.
Ordinationes Neftorianorum, Syriacè cum verfione,idemHottinSer*
ibidemp.288.
Verfio Epifîolarum à Samaritanïs iEgypti ad Scaligerunoj
fcriptarum; GafîendusinVitaPeireskii.p.68.
Verfio tertiac Praefationis Eliae Levitae lib.Maforeth , &c.do
qua Jof. Ant. Gonçalez de Salas in Diflertatione dedu-
plici terra, 1 éyo.p. 163«
Idemcalculum fuumadjecitLexico Hebraeo- Rabb, Phil.
Aquinatis, A. i62?.excufo.
La Vie de Bellarmin trad. de T Italien de Jaques Fuligatti, à
Paris 16 j j. 8»
L'Hiftoire de la délivrance de PEglife Chreftienne par Y
Emp. Conftantino Paris i^o.fbl.
Pluranonvidi, Cîaruit Anno ic>3 j.
Vario-
i6g GALLIA
Variorutn Teftimonia de Morino &
ejusScriptis,
PEt.GaflendusinVitaPeireskii p. éj. & 68. Samarimni
sEgypti duabtu Scaligeri Epiftolù refponderant , [ed quod 1U4
inGenebrardi aliorumquc manus incidiflent, détente funt. Donec
Scaligero mortuo Peireskius & obtinuit , ($ per virum impen/c^
doiïum Job. Morinum è Congregatione Oratorii , Latinas fieri eu-
ravit.
Idem p»l6 1 . Ut compter etur m/tgnorum Bibliorumedîtfo)
ferdoïïitsillejoh. MorinuscurAbat Pentnteucbum Samaritnnum.
JofephusAntoniusGonçalezinDiiTert.deduplici ter-
ra p. I éo.Plcmmfptfiusfy ijÎA nojfe qui ve/tt, adeat virutxperitijpmum-*
ling. Orientnlium^ eruditwnUtfo multimodœ omnifeium Job, Morinurrut
Exercit, in Samarimn. Pentnteucbum.
Petrusde Marca nuper ArchiepifcopusPari(]enfis,in
Opère de ConcordiaSacerdptii&Imperii, Sorbonae cenfwra
notatOjedit, 1 64 1 .p. joz.îÛuftrlffimi Bironii de ConftantimDonatiO"
ne conjetlunimrcfellitpir eruàitijf. Job. Mprinus varii* argument is*
idem indifiertationedePrimatuLugdunenfi &ca>
terisPrimatibus p.uCj.Par. i6^^DeArclatenfis Epifcopi autorimts
& CAterorum vicarhrum^/eganter & erudite vir celcberrimusjob .Me*
rinut in ëxercitntionibtu Ecclefiajlicisk
Léo ÀllattUS DoEliflimo viro (5 'de EcclcjtafticaAntiqaitatt
meritiffimojob. Morino in Diflert. de recentiorum Graecorum_i
TempIisp.98.2.part,Qbfervat. deRebusEcclefiafticisGraeco-
rum,Parif.i64<5.
Bartholdus Nihufius' initio ProIogiGaleati înLeo-
nîs Aîlatii Confutationem Fabula: de Jok Papifla,Col. 1 64 f„
Ptrfuadcre nobU quidam Académie or um Helmeftadenftum veut, Fr.
Guicciardini pueriliter irati , nefao quas neritA* à Pithœo Catbolicê
laudatijfitno exornatM hojiïli in Rom, Pontificem Prologo, An ito-a
Jit, inquifivi in GaUiis , ubi Pitbœut vixit , ac deprehendo tcftt^
nonunO) effe merum figmentum ab inimtcaCatbolkis & falfarijs
tnanuprofeclum. Audiatur nûm vetfohu Job, Morinus, Amicus me"
ta eximius , cujus nomen teleberrimum ubique Pentium , Prtfatio
Ma
ORIENTAL! S. ify
i&/, (inquit fcribens a<fme ) in Difcurfum Guicciardininon e[i Pitbcei\
in Pithœi Operibus ante paucos annos diligenter collectif & editU non-*
ex fa t. Deinde legi in Bibliotbeca Thuana duos G (tic ciardini de Origi-
ne poteftatis , #V . varias editiones t in quibus Pithœi nomen non e(i
ijliprafationiprafixum ; quapropter inpgnem optimo viro injuriant Qer*
manu* iîie in fer t.* *IseftGeor-
HugoGrotius Joh.Cordefio i?.Sept. 1634. Kp^^f*™
Çntmoipus fpetlanâas ntihi exhibuit Morini erudttas Difjermiones. Luthe ranus
Sam.Bochartusin€eographS»p» 8f?. De duplicic.s.E,
Hebrœorum cbaraftere vide dotliffimum Morinum in Pent. Santaritn*
num Exercit. fecundte^c.4.
Hottingerus in Biblioth Orient.p.188. Ordinationet
Neflorianorum è Vaticana Bibl. deprontptas Syriace cum verfione edidit
Job. Morinus ab Ekellenfi adjuttts.
Joh.Viccars (de quo alibi) in Decaplis^tfjo.p.tfi. *HujusAa-
AliiQnter quos Mttrtmu) quibus de bac infcriptioneSinaica in ntontc^g^ Opus,
OrebcoUoquiumhabui * aliter fentiunt^nepry quidem de my II erio fo- Pcrhumani-
BrianusWaIton(dequoalibi;inDiflert. de linguiSeftaTcrna^
Orientalibus 1 d;g. p«4 1 . Job. Morinus vir doBiffimus , cui mul~ tiiïîmo Vira
tuntoblaborei in Samarimno Pent. docli omnes debenty 4. habuit exem-V.jzc. Gui-
flaria, quibus ufus eft in editione Parifienji bcrto.in Ec-
Idem p.u%.Mirume/iJob. Morinum virum alias ^^f'tlûv^'
fnum, ftatuere tant Gracam jo quàm vulgatam Latinam divin* 4#/wv-Miniftro/
mtis effe^cum interfe fapijjime difcrepent & contraria affirment* * Hic Vio
Eundem tacite notarSim Muifius in fine DiflTertat.de carfli ,ocus
Textus Hebr. Autoritate,Commentario in Pfalmos prxfixacut ^™ \°™ „
in ipfo Commentario in v. 7. Pralm.40. fecundum Hebraeos. b^ £ J£
De eodem cum laude Voffius in Harmonia E vangel. ThcmusObe-
p. j ^©«Naudaeus in Epigraramatibus p. 1 2.edit.Parif. & alii. cini itali,
SAMUEL PETITUS,
Nemaufenjis*
EOdem quo Morinus tempore vixit Samuel Petitus V. D.
M. & SS. Théologie apud Nemaufenfes Profeflbr , vir
Hebraicè & Cophticè docliflimus , & in omni Antiqui-
Y tate,
l7o GALLIA
tate, Ecdefiafticapracfertim, oculatiffimus. Hujus Scripta
funt.
Mifcellanea. Pariniô'jo. 4.
EclogxChronologtcac,Parinid3 !♦ 4Xes mefmes en Fr. im-
primées en mefme année.
VariaHediones.Parif. 165^4. in quarumlib.4. c. 8« Gorio-
nidemdenovoverlum & Notîs illuftratum feediturwn
pollicetur.
Cornmentarii in Leges Attica6,Parif. 1 6$ f ♦ fol.
Obfer vationes. Parif. 1 Ô41.4.
Diatriba de Jure, Principum ediclis &c. Amftelod, 1 649,8.
cumaliadeDiflïdiorum Caufis>Effe&is, &Remediis.
InEp.PraefatoriaadSalmafium,Sam.Sorberiuspo(teâ Pon.
tificius , (e editurum promittit Avunculiin Jofephumj
Animadverfiones, quamvis ad umbilicum haud per*
du&as.
Virfus Latini in obitum W. Sçhikardi,ad calcem Orationis
kiejus funere habitat.
VariorumTeftimonia dePetito&ejus
Scriptis.
GAfiendus in Vita Peireskii, p. 14?. Menfe Julio Anni i6zg.
Nemauft cum foret, commenâavttmmmvi tutem, eruditionem?-
que Sam.Petiti quibusdam ex Primoribtu Au lieu , ut Micbaeli Maril-
iiaco Pro - Caxcellario, Antonio Ruz&o Deffiati MarcbhniALrarii Pr*fe-
ïïo & a lits. Erat Petito pr<e manibus Fafeïculus MifceUanearum Obfer-
vationum in bonos Autores : imfe ipfiautorfuit cum aliorum inferendo-
rum, tumnonnegligenda interprétation» inea^qux HngUA Punica^»
apud Panulum Plauti efferuntur.
Idem p. 16 8« Salmafiui Petitusque ex paucis librts com-
munie aï i s in lingua Copticaplurimum profecerant.
Idem p. 19 f. Cum Sam. Petitus appamret tum nov.im
Interprétât ionem } tum eruditas in Jofepbum Notas-, obtinuit ipfi per
Holfieniumvariorum locorum toUationem tum tribus Odicibus Vati-
tank Mjf.
Sam.
ORIENTALIS, 171
Sam» Sorbiere à Mr. Patin, D. en Med. p, 44 i . de fe«
Lettres 1 660. Les Animadverftons de feu mon Oncle fur Jofephe%
(ont entre les mains de [a Veuve , qui les garde comme un 7 bref or , du*
quel elle efpere de retirer une bonne fomme d 'argent. Je ne fay filfts
trouvera quelques doftes curieux affez riches pour acheter des Efcritures
indig-rfies, qui demmderoient beaucoup de loifir & d y érudition Talmu-
dique , afin quelle s peuff ente ftre mifes en efiat de voir le jour } qua$
verôauthoripfenonabfolviiïet, moriens pro non inchoatis
haberi votait.
Le mefme à Mr. Ménage , d'Avignon le 10. Juiî!.
\657.Jenevotu puis rien promettre dujofepkedcfeu Mr. Petit morL*
Oncle , ny de la Crtticfc de Croi , V. la p. $ 6 3 ♦
Sarravius Jac. Palmerioà Grentmefnilio Lut. 14.J11J.
1 6 3 y . Mittc cita qtufê cenfuram tuant de loco DemofthenicaSyngraph*
c*r« HJp ActK^/TH a Sam.Petito in Comment ario adLeges Atticasex-
plicato. Ghtodpoftulo duabus de eau fis. Prima quia quotidie expe->
ftamus Petitum bue venturum y & gratum erit mibi tuti armis infiru *
Ho cum illo decertare : Altéra quia 0 7mvv Salmafius pofiremû fuis feribe*
bat y fe in (no novijfimo Libro de modo II fur arum , totum iûud Petit i ca»
fut de llfuris Atticis perperam ah eo int elle Hum confutaffe, Etjuvabit
videre-f quid illiprtripuerù.
Idem eidem Lut. 4. Non. Aug. 1 63 9. Amœnitatemin*
genii tut , verborum vocumfa copiant , eertè nonpoffum fatis mirari. Si
jam audet congredi Petitiu , fpondeo ipfum ad te dedutlum tri vitJum-3 ,
vinftumfa omoscà xeïçpç 'dCru^Tic-i ljbtâ,o~i. PufiUum fuiifo nominis
virum eumprœftabo , ni fubmtfjèfegerat.
Idem Alex. Moro 26. Decemb. 1630. ^uoddeCa-
jlrenfibtts tuùpurpuratis & eruditiffimo Petito narras , magnopere pla~
cuit: illo s ego impenfe cola & venerory bunc eiiam amo. Acceditmz-»
aliquando Sam. Sorberitu ejus nepos , qui efî adkuc ai -r itucçpïç tiM-
tujç Minifierii Ecclefiafiici 3 quem ego cum ob doUrinam fingularexn^» ,
tum maxime obpatrui magnam (f itt ôiKaix èpfaTaffyjlut famam rna-
gnifacio.
Idem Fr. Gronovio Roth. 2.N0V. \dj^o. Se d qui omi]-
fus Petit tu ? Nunquidlicuit Nemaufum excurrere ? An eumtibire*
Àuciex Italiaferva* ? Ver endum t amené fl, ne , omifja MaplagoL-3%
Y 2, aliè
i7t G A L L I A
âlibdivcrtas, idqueoptimoviro, qui te fumnte colit , foret acerblf»
mum*
De eodem p. 1 7. & 20. Epift.
SalmafiusHug.GrotioDivione8.Ic3. Maj. iô^o&xU
gui Nemaufenfis auguror tibi lecla Mifcellanea, Si quid vert quoque
mihiaugurarilicet, civiyvaç & xatByvcsc. Profeclo de meo permit-
9 . . tes mibi utfenfum tuum^qualis fit, conjeclura ajfequar, Nonputo tibi
rum incom. Pr°bafle> ut deinceps Canijfampro Capna * iegamtts, t um certumfitfri~
parabilem bus brevibus illam difîionem in Plauto confiare. Nec Caniffam effe.»
D. Sam.Bo- IHvuuitk^v cenfebis, nec inde diftam cum td Autumabis h bco Attica urbii
chartum in ^uvlaapyîç nomine. Idem fer endum judicium de cateris omnibus corre»
A 1 b iïionibus Plautinis. Nulia quippe efi ex omnibus, quampro ver a aeproba-
Biblicis tafumereaufim)mult<sabfurdijpm£. ^uas inGracùs Autboribus ex-
part. i,p. cogitavit,ntbilo meliores. LegemSenariiJambiciapudGracosComicos
*^4. nonvidetur tenuijje , adeofiepe contra metri menfuram offendit¥ In_*
Punie is Plautinis an melius Mi faccefferit , tuum efio judicium. Non~»
tantus fumHebr<eus,ut me interponere audeam , video tamen,multa ejfa
quo> non cobareant ,• tfvideor etiam idpofjè ojîendere , cumpauîo plus ac-
€cfferit firmitatù fludiU meus in Hebraismo (S ' ArabUmo,quibus nunc ton»
juncîim (£ tottu incumbo.
IdemeidemDivione Kal. Jan. 1630. De Exiguo per-
molefïum mibi accidit,quod fcripfifli^Vlutum itii Arifiopbanis, quem élu-
tidavit, nibilprofuiffe, ut Alfculapiumfâltem aliquem reperiret, qui vert
Pluti ocuios aperiret infuigratiam . Dtfcrucior non in takm ineidifje y
quakm indue tt Comieus. De Punie is Plautinis tecumfentio} velPluto
çaciorem in plerisçfo deprebendi.
Idem Gui. Staackmanno Hagam , Leydse}, Eid. Jan.
lé}f.De Profejfore vefirœAcademU è GaÙis eligendo , huit Profcjfioni
digne exeqtienda idoneus mibi vider etur Aubcrtinus Eccleft* Parif. Pa-
ftor ;fin refpueret , (uccedaneus ei dari pofjet Sam, Petitus Nemaufenfis
Bcclefia Minifier , quifedufux locique cumaliis multùs dubius efi , ob
vexationemyqu<efit Ecclefiu in G allia Reformatas , inperegrinit atem re»
datlis pierijtfoearum Pafioribttf , aeper alias etiam criminationes fuga-
tis. Petitus bic nomine dotlrina magnas efi , nam & Script is multisJAm
incUruit-j quibus cruditijfimum fe ling. Orient alium ofiendit i$ inomnï
Antiquitatc Ecclefiafiica perfatijjlrr.um 3 ne deTbeclogia ac Pbihfopbia-»
dicam , eujus eftperitifimus,
Grotius
O R l £ N T A L 1 S. 175
Grotius Peireskio Lut. 22. Majti^. Cumjofe-
phum interpretandum fufceperit 2Jetitus , magna vir diligent i<e lingua-
rum% fciens -ymultum eo nomine gaudeo , paratus conferre quicquid
potero,quodin hoc negotiorum aftufanè exiguum eft,
Sam. Sorbiere à Mr. de Marmieife Evesque de Con-
férant, de Rome le 4. le Mayiôfy. p. $26. de Tes Lettres, f
éty eficprefentt deux fois à bai fer les pieds du Pape , qui m a donné auffy
longue audience quefay deftree. Sa Sainteté m a refpondu en la langue
que je luy parlais; An tu es ille Sam. Petit! nepos? & m'afaitqueU
que s que fiions Çur les docles de Hollande 3 dont elle avoit entendu parler
à Munflcr*,
Grotius SalmafîoLut. ï3-Maj. i6$o,Extguoomniaqu*
fcribis dixeram i ille vero obfurduit , ne hoc quidem mibi credens^non-*
pojje Senarios anapa/lo claudi. Vides tui librum infcripferit. lvit tra-
diturus ipfe rus , ubitnm Utitia dator agebat. Cum magnas expccla*
retgratias , forte & aliquidde imbre^quiin Danampluit , non modo vi-
dere eum non potuit , fed cum in fi ar et, vix effugit quin Janitoribus va-
fularet. Ade 0 nibil illi profuit aut Plutum Arifiophanis demeruiffLs ,
dut eum, qui in Gallia Pluti locum tenet* De Pœnulo dixi illi quod res eft^
non aliam in illa nobilifcena quarendam interpretationem ab iis^qu* La*
tinèfequuntur : fed Punica bis ejje pofita , ex diverfis (c. Codicibus du»
flicata Scriptural quidem ita, ut pofterior fit priore corruptior & voci-
bm quibusdam omijfis contraftior» Mirum efl,quœ ille nobii ex Gracie
mminibus proprtis appellativa Syriacafecerity &quam confufos fenfus.
Idem Joh. Cordefio j o» O&0D.16 3 /\.Petiti Leges Atti-
tas vider e aveo , ut cogno/cam,anfupraScaligericolle£îionem, qua ufum
me memini , aliquidprafliterit.
JdemCÏ.Sarravioi8. Jan» 1640. Exiguusnofier, vir
bonus eruditufque nodum in feirpo qu<eritynon metuenda met tiens. Nam
finoviFœderis authoritatinon obftant tôt qua olim deprebenfe funt , &.* Intell jgit
quotidie deprehenduntur, difcrepantesScriptura, quid mali facit qui * in dodifli-
vettFœderis librisfive exOrientalioribusJudais five exlnterpretibus Anti-wnm ^.ua'
fuis , aliquœsfuijftprater eas, in quas incideruntMaforeta, fedulo objer' „,*„„ ^™ '
vat (5 'verecunde docet. Hebraicis
Gerardus Joh. Voflius Samueli Sorberio, Amftelod. Prscepto-
Kal, Janu. 16 J 4» Ut fatUfasiam expeftationitux, prêter affeclummu-ttm> <5UIC«~
tuum requirit amor meus erga Afvuncnlum tuumSam. Petitum* qui te fie tjcam Sa*
v j'/' • cram jam
* 3 «"'£'' Jtumadorna-
verat ,
174 G A L L I A
diligit , & eut magnopere objlrittus eft tôt us or bis llteratus. In fine-»
Êpiftolae j Felictfftmum annum exopto eximio Petito.
Thomas Reinefius lib. r. var.Le&.c. if.Ingemofîp»
mus Petit us, virnon fuinominis^fedvertinter Gallorum lïteratorunu*
maximes numerandus.
M.Sorbieredansl'Hiftoirede Ton changement do
Religion , à Paris 165-4^ S- ?• 10. & 1 ï.feftois chez feu M.Petit
mon Onde (perfonnage que la publication de quelques ouvrages de Cri*
tique rendent afjez connu parmy les ffavans) quiprenoit foin de mon~»
éducation & m aimait beaucoup* Aujft luy renàoisjc tous les refpeclt
tf toute la foumiffion que je devois à fa qualité , à f on âge , &àfon-a
mérite, ? ob fer vois toutes fes paroles ^ je prenois garde à toutes fes
action, } & je me propof ois fa probité & fa modération en exemple , fi
je ne pouvais atteindre à fon efprit & à (en érudition. Je Ventendois
parler tous/ours reveremment de V Antiquité Ecclefia/lique dont il avait
une grande cognoiffance , efiimer beaucoup les SS. Pères, pri fer l'ordre
du bon gouvernement , & blâmer Véteurdifjement & U mauvaife^
conduite de ceux qui brouilloyent l 'eflat fous prétexte de Religion^ j'ofe
croire qu'il eut enfin donné, les mains , fi Monfeigneur le Cardinale Ba-
gni & Monfieur de Peirefc euffent, dans une plus longue vie, eu plus dt loi-
fir de le retirer duparty auquel il efloit attaché*
Lemefme atameime Livre p. 111 Demandant de Pa-
ris à M. Petit fonfentiment fur lefujet des troubles que je voyais nat/îre-»
en Angleterre , /'/ me répondit de Nifmes dans fa Lettre du 2c , d"1 Aoufl
que la Hiérarchie efloit infiituée depuis le temps des Apôtres. Hie-
rarchiamefledixi jamabipfis Apoftolorum temporibusinfti-
tutam , utdiflenfionum plantariaevellerentur , &fchifma-
tumfeminatollerentur, &intra hoc intervallum , quod eft
ab AnnoNeronis quarto ad feptimum ejusdem , totoorbo
decretutn fuifie , utunusde Presbyteriseleclus , Epifcopus
ku,i kfyylw diclos , caeteris fuperponeretur , & ad eurru
omnisEccîefiaecurapertineret. Habes paucis, fedtibiuni?
animi mei fenfum in hoc negorio. // ne vouloit pas que je /e_>
deferaffc à {es Collègues 5 & ceri eft au fft que dix ans après fa mort, que
je leur fais f avoir quelle efloit fon opinion fur cette matière.
De
ORIENTAUS. 175
De eodem And.Rivetus in Decaîogum i 63 7. p. 1 77.
VotfiusinOper.ç4çMoloIatria,p. 1 iptf.&deScientiisMathe-
maticis p.238.Pet.rus de Marca in libro de Concordia Sacerdo-
tii & Imperii p.49.Bochartus in Geograph, S, p. 849.Seldenu$
in Mari CIaufo,Lond. 1 63 6. g .p. 1 84, & aliû
PETRUS BERTRANDUS
MERIGONUS.
HIclinguamHebr. & Graecam docuitParifiis cîrca An.
i6]6. Scriptafunt, VerfusGraecitnGabr. Naudaei Opus
infcriptwm, Addition à V Hijloire de Louis XL An. l£jo. CXCU-
fum , & Grammatica Graeca Clenardi , acceffionibus aliquot
lo#upletata.
L' Autheur de la Gram. Greque de Port - Royal,dans
fa Préface, Entre ceux qui ont le mieux travaillé à eclaircir ou à ampli-
fier la Gmmm ire de Clenard^doit eftre mis Mr. Merigon^qui a en feigne
U langue Grecque (f Hébraïque dansP Univerjîtéde Paris.
NICOLAUS CLAUDIUS FABRICIUS
de PEIRESCj Belgenferii natus*
DEmagni hujus literatorumMaecenatis , aeternaque me-obiit .
moriadignilïimi Senatorisvita, fiquiddodiifiimis&ac-js^
curatiflimis Pétri GarTendi & Joh, Jacobi Buccardi lucubratio-
nibusadjiciamjCrœfithefauristeruntium addere meritô exi-
ftimer, acpofl:Homerum,quodajunt? Iliada. Obfervettan-
tùm leclor fequentia de eodem teftimonia, à Borellojcaftrenfi
Mediço in Auftario ad ejusdem Vitam haud notata.
Teftimonia dePeirefcio.
Nie. Claude Fabry à Scaliger, d' Aix le 1 y. Fev. J 1 604, Des
que? ayeftk hors démet Tbefes publiques , il n? a fallu re fou-
dre à prendre mes degré z deDofteur es Droits félon la couftume duPaisy
félon laquelle enti autres form'aliteZy il à eft&MceJfaire de banqueter &
fefteyer
17« G A L L I A
feftoyer deux ou trois fêis tous Mefteurs de la Cour du Parlement , tous
Me fieurs de la Cour des Aydes, Comptes & Finance f, la plus grande*
fart des Dames de la Ville , # une bonne partie àe la Noble fie de tout le
Pats : ce qui ameine une fuite de Rais, Vifites (S autres compliment
desquels je ne penfois jamais voir la fin. Au refie lors que mieux je cuidoii
eftre délivré de ce tracas, voila que Mr. deC allas mon Oncle me fait refi-
gnation de fon eftat deConfeiller en la Cour de Parlement , £5* nfembar*
que par ce moyen en une infinité d* autres affaires , qui m'ont desja im-
portunè beaucoup plus que je ne voudroit y veu que mon humeur feroït
fluftoft de vivre en liberté,
H. Grocius in Epiftola Mf. adCafp. BarIaeum,Lut. 1 4t
Apr. 1 6 j y,Siquis eft, pro quo liceat inverecundum efjepetitorem,is fuit
Peirefius, folitus benefacere & ignotis rS non petentibus. Célébrât us in
Imita efi Orationibus. Nunc etiam car mina ex toto orbe ad ornandam^»
ejus memoriam coUiguntur,quadragintut quod nunquam faftum eft fin-
guis, Ego,majoribusoperumimpar , Bpigrammate Latino profecutus
fum viri de publico,ac de me quoque optime meriti nomen.
If. CafaubonusJof.Scaligero,Lut.(5,Non.Maj. tdotf,
Vir nobiltffimm,cuihas trado, nibilcertihabet defua iflhuc profefîionzj,
Is eft Peirefius Provincialis,tui obfervatijftm us Ofiendit ille mihi tuo» *
rum majorum, qui Vérone imperitnrunt,monumentn, fiquidjudico 4%}-
dyccç&Mtinam pofjent illa iftbic edicum tut s notis,
Salmafius ad eum faepe inEpiftolis.
LemefmeàMr.duPuy, à Grigny le ijjuill. \6i%t
Je vous renvoyé la Lettre de Mr. Peirefc & vous en remercie comme
je luy fais pour les remarques de V antiquité, qu'il a daigné rechercher fi
eurieufement à mon u/et.
IdemVoflio, Leyda? 14. Kal Jan. 16^4. De Anto-
niniana Columna, (criptum nuper mihi eft à Sénat ère /Squenfttalium eu»
riofiffimo, quimulta adtnftttutum pertinent ta lubmifit ex ditiffim/t fua
antiquaria fuppelleélile , extare ejus in bis locispleraqj exemplaria manu
exprefta tf tranferipta.
Idem Jacobo Golio, Divione Idib. Fcb. 1636. Debu*
manitate & beneficentia Peirefcii nofiri qu* dicis , profctlo verijfimo-»
funt, nibitftdicide ejus candore, liber Abatte , ac magntficentia poteft,
quinomnia omnium verbafatlis exuperet Quod ruborem inde tibi fuff'u'
fum narras tillum deleri ex tuo iUo ingenio veltm]injuriam quippe optim»
viro
O R I E N T A L I S. 177
vit» péri putû } quum timide bénéficia, qu& mm cupide offert £T cupî*
dius confert y accipiuntur, Obligatur cum obl'tgat, Nihilunquam^*
taie vidi.
Idem in Opère de Prirnatu,p. 104. Habemustf para*
phraftmArabicamCanonumNktenorum , quant natli fumus bencpcio
nunquamfatts laudandiviri§ /tentai £/tx Nie. Peirefcii,
LeoAliaciusp.jz. Animadverf. ad Antiquitates He-
trufcasIngiramiijParif. 1640» Nie. Faber Peirefius immaturius
nobis ereptus, & nobilifjïmo Academicorum Humoriflarunt Rom£,dum-3
b<ec feribof funere hone/latus , Hieronymo Aleandro feripferat-, Kalenda-
rium à Salmafio laudatum vetuftijfimum efje.
Sarravius Jacobo Palmerio, Rothomagi Non» Aug.
1 6^-C.Prodibit breviNic.Fabri Peireskii^ viri <eternafama dignrffimi vh
ta à Gafjenào confcriptZ) in quaplurima nature expérimenta mira & no-
va proferuntur„
AntoniusCIementius in Vm Sa\maCn ; Pcr ïdem tem^
pus commoàum accidit, ut amicitiam fuam itli 15 ' fingularem affettums
uitro offerret vir Cf eruditione (5 génère nobilifpmus , ne c fine honoris
prtfationè nominandus Fabricius de Peirefcy Regius in Aqu*-Sextienfi
Curia Senator,literarum, dum vixit, magnus infiaurator^ literatorunt
Macenat plane incomparabilis.
I d e m i b i d e m , Mulm perperam, nefeio quo fato, in Vitn Pet'
reskii À Gajfendo relata, alias for ta jfe doiebimus,
Joh.MorinusinOpufc. Hebraro Samarir.p 9?. Edi-
tionejamperafta , très alii Pentateucbi Hebr<eo~ Samaritani Codices
nobis fupervenerunt ab amplifftmo viro , (5 Antiquitatis prûfan<e
& Eccleftaflica (ludiofijfimo Peirefcio , Senatore Aquenjï , ad nos
fnijji.
Fr.Ogier dans fa Cenfure delà doéïrine curieufe de
Garafle, ch. f . 1625. Cet homme fans doute ne voidqu a travers laLu*
nette de Mr. Perez^qui fait paroi/Ire un Ciron gros comme un Limaçon,
les Puces groffes comme des Crocodiles.
Boxhornius Conft.Hugenio, in Vitam Agricola: à fo
Notis illuftratam,Lugd.Bat.i64i./Vr/f/rfff#w<7?, quominusfuos
liait m Mo li no s , fuos GallU Peirefcio s , ver os Apolline s Mufarum, invide*
te neceffe haberemus,
2 H.Gro-
178 G A L L I A
H. GrotiusBen.Auberio Maurerio, Lot. 12. Apr.
1 6 2 1 Juteani & Perczi/, qui fine mora, ut adventus mei nuntium ac-
ceperevidme vifendum accurreruntycomitati nibilnon debeo.
Idem adPeireskium fepe,in Epiftolis adGallos,i£f o;
fag. 315-. Idemin AnnotatisadLibrumdeVeritateR. G'.Parif.
1 640.3. Nkolai Damafceni reliquias aliquot nuper accepimus bénéficia
viri ampli jfimi Nie, Peirefii , in cujus morte & literce 0" /itérât i omnef
damnant tncredibilefecerunt.
J.F.GronoviusinLib. de Pecunia vetere, p. 401;
l6$ 6 .Unumnon fine gemitu leghfantliffimum illum & divinum fabri-
cium Peirefclumy autores omnes & Qrœcos potiffimum , qui dt*
ponde ribus & menfuris fetipferunt , per Bibliothecas VaticAnAmsy
Mcgiam , Auguftanam, esteras, exfcrtbi curaffe, ut cum bominibus ifto-
rum fludiofis communicaret, llbi tnlem ? Unde talem ? ^uando
raie m? Quo tbefaurus ijledevenit ? Aut qui s ejus copiant mibi /4-
fîurus efl ?
Jac Gaffarel dans Tes Curiofitez inouïes, 1 6 ?o.p. 1 7 j .
Je ne dis rien de cet inflrument merveilleux qu* on voiddans le Cabinet
de Mr. de Peirefc, monftrant les heures y & le jujle mouvement du flux
& reflux de la Mer, par le mouvement <sT une eau bluajlre enfermée dans
un tuyau de verre fait en cercle , dans lequel ou void par fois cette eau
entièrement fufpendue.
Le mefme au mefmeLivre, p. 177* Mon/leur de Pei-
refc, duquel '/ ay parle cy devant , très curieux & ff avant dans l'Anti-
quité , a parmy le grand nombre des raretez de fon Cabine t, comme j ay
desja remarqué, plu fleurs de ces figures Talifmaniques qu'il ne m" apiu
faire tenir , à caufe du commerce de Lion rompu par le malheur de la
maladie.
Malherbe dans fesLettres, p. j-44.de Tes Oeuvres,
publiées par Porchères d'Arbautfoncoufin, Tan iû$o. Jcpriay
Monf.de Peirefc de rendre vojlre Lettre à Mr. le Garde des Sceaux ,cc*
qu il fit félon fa cour toi fie accoutumée.
Le mefme à Mr.l'Evesque cîeRiez,le 1 f.d'Aouft 1 61 1
Mmfieur de Peirefc , de qui je tiens lapitoiable nouvelle de Mr. te Garde
des Sceaux y me Va en mefme temps aucunement adoucie , parce qu il
m'efent de la bonne volume qu" en cette oicaficn le Roy atefmoignée pour
Mr. Aibier,
Le
O R ï E N T A L ï S. 179
Le mefmc à Mr. Coeffeteau , Je viens d 'apprendre par
Une Lettre que Mr. dePeirefc m'a efcrite le don que le Roy vous à fait de
TEvefchtdeMarfeille.
Nie, Coeffeteau à Mr. de Malherbe, de Mets !e 15-,
Oftob. 1 621. dans le Recueil de Lettres de Faret; Jemereferve
à efcrircÀMr, dePerez par un Gentilhomme qui nia icy apporté de [es
Lettres
BalzacàMr.l'Huillier îeif.d1 Aouft 1^40, Je voue
doit une Lettre il y a long temps (f la nouvelle de la mort de Monfteur
de Peirefc exigerait de moy quelque chofede plus qu'une Lettre 5 fîj£->
me confeilloù aux premiers mouvement quefay eus & à la cou/lume^t
qui fe pratique. Mais toutes fortes d \ Offices ne fe doivent pas rendre
À toutes fortes de perfonnes, Ce fer oit off enfer la Philo fophie 5 cf dou-
ter de laprofeffion que vous en faites , de vous traiter comme les hommes
vulgaires , & 'je voy bien que Seneque a confolk.de s femmes & un va-
let t mais je ne voy pas qut per forme ait jamais ofé confoler Scnequ£jt
Je demeure d"* 'accord avec vous , de ce que voué dites de plus haut O de-»
plus magnifique de voflre amy : Et fi vous me permettez de me fervir eu
François d'une parole empruntée de Grèce , fajoufte que nous avons
ver du en cerax&pcrfonnage une pièce du naufrage de T Antiquité (S le$
reliques dufiecle d'or. Toutes les vert tu des Temps Heroiques s'efto-
yent re tir ces en cette belle ame, La corruftion univerfelle nepouvoit
rien [urfa bonne confiitution , ÛT le mal qui le touchoit ne le fouilloit pat.
Sagenerofitt n'a e/lt ny bornée par la mer ny enfermée au deçà de s Alpes:
Elle a femtfes faveurs (Sffes courtoifies de tous coflez : Elle a receu des
remercimens des extrémité z de la Syrie & du fommet mefmedu Liban.
Dans une fortune médiocre il avoit les penfées d' 'un grand Seigneur , &
fans l 'amitié d'Augufle il ne laiffoitpas d^eflre Mécénat* De fortes
qù après cela je n ay pas beaucoup de peine à vous avouer qu il
confervoit à la France la première gloire de fa franchi/e y (5 la bonnes
opinion que les étrangers ont encore d 'elle. Je croy aujfibien que vous,
Monfieur , qu' il fera pleuré de tout ce qu il y a de grand & ' dilluftreLi ^
de raifonnablc tf d'intelligent dedans & dehors le Royaume. Je m'af-
feure que l 'Italie en fera commémoration enfes dotfes affemblées , # qu*
dufiecle des Princes Barber in s , Rome ne peut pas eftre indife rente pour
u <7e mémoire ft chère aux Mufes. Je ne doute pas mefme que le S. Père 9
q ni Ta eflimé > ne le regrette , & qu'au milieu de la lumière qui l ''envi-
renne au deffus de nous , ilnejoufre que ce nuage monte d 'icy bat jufques
àIuj. Z % Le
jgo G A L L I A
Le mefme à Mr. Chapelain le r.deMay 1^37. Je-*
ne favois point le mérite extraordinaire de ce Mr. le Confeiller de * * *
& vous eftes le premier qui me l'avez mis kfi haut prix. Feu Mr. de*
Malherbe ejloit un de (es particuliers amis , 0* m en par hit quelquefois ^
mais feulement comme d'un homme extrêmement curieux , grand ama*
teur de Relations & de Nouvelles , grand chercheur de Médailles & de
Manu fer ît s > grand f ai feur de Cognoiffances aux Pais efi ranger s , grand
Admirateur de tous les Douleurs de V Académie de Leyde , ($c. lime
femble que tout cela ne fait pas un grand perfonnage^ Je ne doute point
qu'il ne fufi officieux & fidelle amy. Mais il y a de la différence entre*
les vertus héroïques-, ($ les vertus des particuliers: entre la gloire & la
bonne réputation j & par conjequent entre Mr, le Prefident de Thou j (S
Mr. le Confeiller de***.
Le mefme au mefme 8- de Jan v. w54ci Croyez vous
an refle que Mon/leur de la Roche foucaut n'av oit jamais ouy parler de vo-
fire Mr. de Peirefc , & que force autres perfonnes qui ne font ny barbares
ny ignorantes ne le cognoijjent non plus que luy ? Vous voyez par là que.*
fa réputation ejloit bonne , mais que c' efi le Seigneur Italien qui a en-
* C cft\eRe-trePrù de la faire grande , & que fa Panglojfie* efi pluftoft un ef-
cueildes {et de fes folie stations , qu'un devoir volontaire dont les peuples Je foyent
Eloges don- avifez.
nez à Mr. de
queentou-" Le mefme au mefme le i£. Fev. 1*540. Je fuis très
te force de perfuadé du mérite de Mr. de Peirefc , mais cefl de fa réputation que je
langues que vous parlois , (S vous {avez qu'il y a un donum famae que tous les Do»
Jeh Jaques tles nepojfedent pas , & qui fait cognoiflre ceux qui le pojfedent non feu-
'n lement du Sénat & de l'ordre des Chevaliers, mais encore du menupeu»
imprimera ,.*'»'-.,
Rome à la pie tf des Artijans.
fin de fa Ha-
rangue, Le mefme au mefme le 14. Juilî. 1641. Vousmavez
parfaitement oblige de me faire copier le pajfage de la vie de Mr. de Pei-
refe ou il efi parlé de vous Gf de moy. LHiflorien a donné droit dans mon
fens & dans mon inclination de me placer auprès de vous. Cejl dune^»
faveur m'en faire deux. J' eujje voulu feulement quil eufltouchtuft
mot denojhe amit/k) & erat huic Iocus , & que dans lafaccejjion de*
Malherbe ilneufipas oublié, vojire Po'êfie Lyrifo, Je eonnois qu'il [ait l *
Art
O R I E N T A L I S, igi
art d'efcrire&que fa Latinité eft du bon tewpsfê partant il fera grand
honneur à la mémoire de [on amy,
Lemefmeaumefme!ez3.d'AoLift. 1641. Vomneme
difiez point que Mr . T Huillier ejl un ancien Romain travefly , & qrfil
fait des vers Eiegiaques fi approchans de ceux d** Ovide. Je voudrois
bien les voir À la fuite de la vie de (on amy Mr. de P cire je , afin de les voir
avec toute la pompe & toutes les lumières de Fimprefîion.
Balzac a aulïi fait une Diftertation (qui fe lie dans Tes
Oeuvres di verfes) fur une Harangue prononcée dans l'Acadé-
mie de Rome, quieft celle de Jeh. Jaques Bouchard Parifien
fur la mort de Mr. de Peirefc.
Gilb. Gaulminus Le&ori in Theod. Prodromurru
l6l$. J£u* Authori noftro deerant^ Amplijftmus dePeirezSenator ex
VaticanoCodice de/cribi curavit opéra & pccKocg/TX Barclaii, Eade m
habet inNotis ad hune Authorem p. 5 40. & y 5 y.
Jacobus Sirmondus in Notis ad Sidonium 1661. p.
147, Integrum conflit utionis Honorii ($ Tbeodojïi exemplum , quod
V. C, Mie, Pabricii PeirefcbiiSenatoris Aquenfis beneficio natlm fumyboe
loco/ubjiciam, quod in eo nonpauca/int7 quam in hacîenus editis , me lia*
ra (S ' aufîiora»
DAVID YVERUS,
Rupifulcaldknjts.
CIrca Annum 1 640. cîaruit David Yverus , Theologus , &
praeftantifïimi yiri D. Yveri Engolifmenfis Ecclefia? hodio
Pafloris Parens, vir in Hebraica literatura prœclarè admodum
verfatus Monuit me elegantiffimi vir ingenii D, Joh. Faureau
amicusmeus, à Petrojarrigio tune noftro , eum tacite defi-
gnari in virulento illo contra Jcfuitas Scripto Lugduni Batavo-
rumedito, in quo (pagina nim, odhvajmentionem facit Epi- «
ftolse, abeoad Jefuitam nomineBeaufés, Hebraicè fcriptae.An*T 4 '
Haec tantum de Yvero.
Z 5 DIO
D!
ïgî, G A L L I A
DIONYSIUS CORDESIUS,
Pdrijînm.
ANno 1^41. Lutetiaediem obiit Dionyfius CordefluSjRegïs
in Caftello Confiliarius , vir Latinè,Gra?ce & Hcbraicè do-
dus , cujus obitum difertiffima Oratione luxk D. Goddasus*
Vcncienfîs Antilles, ad quam Leclorem remitto.
JOHANNES PLANTAVïTIUS,
Lutevenfis Epifçopus.
Eeo fie Lud. Jacob in Tractaîu de Bibliotbecis , p. (55g,
M, Jean Plant avy de la Paufe Svefque de Lodeve , efi tres bien verfè
dans les feiences divines & humaines , comme aujji dans les langues Hé-
braïque , Grecque & Latine : Les ouvrages qu'il a donnez au public eu
font des evidens tefmoignagesj /ef quels luy acquièrent une grande repu»
tation , auffy bien qu'une célèbre Bibliothèque^ qu 'il la faite par unegran-
* Cui adde de recherche de bons livres. HujusBibliothecaRabbinica*âSeI-
chronolo- denocitaturlibro fecundode Synedriis Hebrœorum, p. 14.J*
eiam Prxfu- ^ mern jnj me Wifie Mich. Beraldi Scriptura de J uft ificatione
lurnLodo- ^U, . *__- r J
venfmmA. contra eundem. Claruit An 1642.
1634. excu- Rivetus in Jefuitavapulante , c. ij^v. 16. Jefuitx.»
fam 40» ignorare non débet nuperrime Epifccpo s Albienfem, Nemaufenfemfé ex
uipojlata miniftro Epifcopum fabJumJob. Plant avitium Paufanum Lode-
venfemy adverfui Regem (tetiffe pro MommorantiopcrdueUionisreo}&
eundem cum eo reatum incurrijfe.
Joli. Morinus part. 2 . Exercit. Biblic. p. 3 4 8. edit.fol.
Pir eruditiffimuf & illufîri(fimus Paufanus ëpifcopiu Lodovenjïs feribitin
Bibliotb, Rabbinica librumS^rh^ft Comment arium eQemq.pofle-
r tore s Mo fis libros , edttumque ejje Confiantmopoli^ /i»,iszo>& Vent'
tiUAn.i}4"jt
VALERIANUS FLAVIGNIUS.
Cïrca idem tempos Hebraas literas Parifiis profeflus eft Va-
lerianus Flavignius , cujus extant Epiftolac de Heptaplis
FarififinfibnSi Audio etiamnum vivere»
Tefti-
ORIENTALïS. 185
TeftimoniadeFlavignio & ejusScriptis*
RïchardusSrnitharusLeclori inLibrosde Autore&EflTen-
tia Proteftanticae Religioms?Parif 162.9.8. Cafanbonus ait*
quandodixiî, utimihivirfide digniffimus D. Flavignius, quieuwau'
divit, retultt, quoddum Cardivaâs Bellarmini Dijputzriones legebat^de
omni Religione dubitare incipiebat. Dum vero Cardinalh BaroriùAn*
raies evoivebat, fcnfim ad Pap/âicam /idem ampklhndam fe impelli^
ri* r *Quamvere
ftnUtbAt. ^ UoTiFlavi.
HottingerusEpift.Prarrat. inDiuert. Mtrcell. ro^Vgnfodicator,
De Heptaplis Parijïenjibus conquerentem audiamus Falerianum F/a- ex maximi
vigrimm Dotlorem Sorbonlcum , Unguarum if rerum 0riermHunu»vnxm^^Om
caUentïjfimum^ Epiflola adFr. de Fleury Dott> Sorbonieum pag. 7.niJ,m. ., ?'
*h&fa „, . dîfccs! US
Brianus WaltoninDmert. de linguis Orient. iô"c8.
Tt.z^Cum vulgAtu Latina Hebrxo in omnibus non reffovdeaty bor meri->
to in Farifienfibus culpat Valerianus Flavignynuper RegtusProfefforHe-
braicus Lutetiœ, in Epi/lolis,quas de HepmplisParijtenfibus (ftylo licet ni-
mis acerbo ) edidit,quod nuUam trausUtionem babeant , qus Hebrto ad
dmujjtm refèondeat*
TIMOTHEUS DELONIUS;
V. D. M.
IciinguamHebraramMontalbanidocuitcirca A. 1644. &
in lucem emiîitConeiones aliquot ibidem excufas»
PAUL US THOMAS,
larnacienjts.
p
* De qui bus
Auïus Thomas Johanr.îs Filins, vir Hebraicè docliffimus}Cum taude
claruitapudEngolinmenfes A. 1642. Extant Poemara*Ra!zacius in
qusedamabeo édita, qu# légère aliquando volupefuit. EjusfP- Seiea,s
in Hebraicis peritiam notât Jarrigius in Libro fupra citato pag. ^** "a|^g
oftava y blS verbis, UHebr eu ejî un langage eflranger & barbare^ e(j.T; ,& njc>
au P B aufts , car an en point mentir tlnencognoift ny les pcmffsylSoïbomus
m Jet Lettres* & ne ffay sUfQait tourner la Bible du bon co/ïé.PA0* Po«"
284 G A L L I A
Ayant receu Vanpaffê d"1 un de nos mimftres une lettre en Hébreu Jl 'cou-
rut de Ruffet à Angoulefme toute la nuit pour en avoir /' interprétation-*)
($ 'la R.fponfe, de Mr .Thomas de Maisonnette homme {avant , (5 qui a>
une parfaite cognoijjance de cette langue, Cet bonne [le bom?H£ ne peut
nier ce que je du.
jo.croi.pa. JOHANNES CR.OIUS,
triam acce- 7 i ' r
ptam fcro UtiCenJlS.
piitïimo Se
doftiffitno /~>Irca Annurri i6fot vixit in feneclutem vergens Joh.
T.heologo v>Croius,Johannis,Scriptisquibusdamclarifilius,Biterrcn-
3]o.Pepmo^sa . OccitanosEccIe(iaftes,virHebraicarumliterarumco-
amico meo .r • /*•«•*» in.- • • 1 r M •
m paucis. gnmone iniigms,& in Patrum lectione minime hofpes. Hujus
Scripta funt:
Spécimen Conjeclurarum & Obfervationum in quaedarru
Origenis,Irena?i&Tertullianiloca 1632.8. quod refellit
Peta vius in fine S y nefii Operum Gr. & Lat.edit. 1 640,
InhujusSpecim.pg. citât varias Lediones fuas.
Pag.99. citât Syntagma de nominibus Melïia*.
Pag. 1 50. poliicetur fe propediem editurum Latine Librum
*HuncLati- Creationis * f quem nueaces Rabbini Abrahamo tribu-
ne vertit A. . : * _ °
KJ42.joh. unt) cumquinqueCommentarns.
Ritangciius, Refponfe à la Lettre & au Difcours de Balzac fur laTrage-
dequo alibi. die à" Heinfius, intitulée Herodcs infamicida 1641» fans
UyaaufTi nom d' Autheur„ Mais que Mr. Sarrau Y un de plus il-
un aivSc1 luftres Sénateurs du Prince des Parlemens, marque efrre
intitulé; &- Mr.de Croï , efcrivant à Mr. Morus à lap 54. de les
mticon-vaïn- Lettres»
eu, imprimé
à Genève 2. en pîufieurs volumes.
*)leliquas ut
audio.aflcT- Obfervationum S. & Hiftoricarum in N. T. pars pnor. *
vatD.Roure Genevae 1644.4. in quibus Heinfium faepe exagitat ;
(de quo m- cujusdefenfionemfurceperuntBataviinApologia, An.
W*C'% 1646. édita 8. F
îineposQ^e '
ut hacc Si
alia multa eiu6dcm,cum literarumS Studiofis prompte communicct,obnîxe rogamus.
In harum Obferv. p. f.poIliceturalteramObfervationurrLi
partem,
O R I E N T A L I S, i8f
m partem, & in fine mokas alias. Pag. 106. citât prîroanu
part, obferv. in V.T.
Pag. 11 y. pollicetur notas in Mattharum.
Pag.i7J.citatCommeiitariosfuosinManilium. a) a) Pag. ï ?t.
Epiftola ad Frid. Spanheraium de M. Amyraldi Théologie '}*****
celeberrimifententia > ab Andréa Riyeto Epiftolae fuse HemQlc-
ApologCtlcainferta. nM.quaî»
Preuve de noftreConremon de Foy pari Efcnture, impn-ciem Alex.
mêe à Genève 1* an 1 64 r . 8. & augmentée l'An 1 6 fo» Mros edidit,
A la fin de la Préface au Lecteur, il promet deux Traitez,dJJ'SenceE
dont T un confirmera nôtre confelîion par les Tefmoi- ^^jj™,,,
gnages des Pères, & Y autre par ceux des Ad verfaires, quem^men'
datiffimutft
Variorum Teftimonia de Crojo & &auau«
" habemus»
ejUS Scnptisf ejcaminabi-
HGrotîusinEpiftoIa Mf. ad If, Vofiîum,Lut. 1 g.Mart ,1^4? .
'Croji liber multum hic /egitur,creditur in eoOpcre nonBezœfamam
tant unt vindicajfe , fed tfgrat ificari voluijje Salmafto^ Idem Ole Crojus
Pemvium tmftat indignù modis ; U rejponfurum (e negat , ideo quoi
norit annua augeri Mini(trù}contra quos fcribitur,
Sarravius Alex. Moro Lut.Id. Jan, 1 64.1, Viditua indî»
ci», 4 Crojirejponfionem adBalfaciunt pro Hein(îot Pturima certefapi*
unt eruditionemaltijfimam: fed linguam GaUicam & Styîum quod at»
tinet , /luit incultus , dijftpatusyinelaboratus , habebitq2nonpauca po-
litijfimi ingenii & vibrantU orationis Adverfariiu^etiam in ipjo argument
torque regerat. Opus itaqj laudojnon opificemyidem al quando de Garris»
folii tut Poèmate dit! ur us. Sedan Crojus ipfe autor edcndP. vix credam^,»
Scioenimtf certofcio^habere eumpr<emanibus fatU amplum volumeru*
Notatorum in Exercit. S,§ÇoMx.iêix Leydenfis. Ergo quem GaUice, hoc
efttfuafî intra privatosparietesy opus ob mufleum laudaverit, Latine ■> id
efijper tôt unt orbem ter r arum in re non natte i , fuggiUabit. Explica~>
quffo mibiifîud quidquideft AZnigmatU : nifi forfanQronovius-) quem^t
iftamDiatribam ad vos detulijje audio ^voluit Hein fium^ad quem abiturie»
baty bacfive arte ftve officia demereri.
Idem eidem Lut. 1 5*. Jan. 1 6\4>Reddit&mihi /untantici
tuiObfervAtiones mProlegomenajacentùiS 'afftifti AutorU}oro quitus ma-
A a g»**
i%6 G A IL I A
gnas tibi debeo & agogratias, Opus efi eruditUmy VArîum, elegansj
mnlti-jugi âoblrina £3" lepore refertum,Piacet prtfertim BvfA,ôç àj^voo^
quo hominem audab~lert nec fubperfona^ aggredttur. Si autem info/ope-
nehœrens tffÇS7nihcûùùitot infcitU & d>t£/aîot4 por tenta proftigavitrfuid
non fper émus amante s ,ubi ipfa adyta referaverit ? Unum vereor^ ne lan-
gue feat ejtis impetttsyquia Adverfarius nihilefi repoftturus. Tanturn enim
„H ç vbttfUt bibat^ * in fua quondam fama fefe jatlanstcum de futura deffe*
aliis,qu2e \x\ret- Q^odcum dico^vides opinor^nullas ejje Principe partes in h.ufabii*
iisdemEpi- /*, nec is juperis labor eft.
ftolis de Joh.CoftabadiusinEpigr.iéj7.p#i04.
Heinfio oc-
£urrunt,Lc- ' Spongum babet doBm rigido cumpitmkeCrojttsf
rat vixlevi- lergere feuhbros Çivc polireveUt.
tatis notam V arc ère ne(ciiu efi, magnis non abftinet timbris^
effugiet ma- Et ni fi fit verœx.nulltis amkus erit*
gnusilleTo- . -' . _ _. ,
eatus De Débet at ef/e ter es ^ totm benef. ictus adunguem,
quo lege Noftfibzvultparciyparcerenemo velit,
ftrenuum
patemsefa- j0h, Seldenuslib. primo de SynedriisEbrseommj
mx v|"di" i £f O.p. 2 i Ç.Jam ditlU de Paulino Judaie* excemmunicationis ufu.ac-
Heinfiurri c*dât quodin erudiïijjimi viri Job.Cro/ifacrarum & Hiftoricarum obfer-
Notis ad vationum nondum puto typû mandatarum occurrit, de Anatbrmatis ufh
Ovidium p in Mo ante memoratoRomanorum l'oco c.p. v.j.Optxbam ego ipfeAnathe*
37 f ■& feq- ma efje à Cbrifto, A ritu & formula jnquityExcemmunicationis traclaeft
Torni pnmi ^c loquendi formula. Duo autem Excommunicationis gênera apudju'
d<eos erant,NidduifiveSchammatha,quo quisper p die s ligabatur , &
Herem cum maleditlionis & dirarum obnunciatione .Gr<eci utramcj3 banc
Exiommunicationemvocarunt Anatbema, Itn enim exponenda Junt
bœc HafycbiiGrammaticorum dolliffimi , aW^£,u«*} (7r<zç^tT^f cixci-
vcouir(@^. Utrafa Sxcommumcationii formula utitur D.Paulus variis
in locis. Cum optât fier i oucifeua à Chriflo,(peclat ad priorem Excom»
munteationis formulam. Et Anatbema hoc in loco nihil aliud ejl yuants
Niddui. Hujus quotfoffecieii. Corjâ, 22. meminit. Adalteram vcroEx'
communie ation'n fpeciem ffetlat 1. Cor.j, cum eum, qui inceftoflagitfo
Chrijlifidi m , (3 * ReVgionem polluer at Cbrijlianam-, excommunie at bis
verbii, >yc*i (jtyj ùt, à-ru,» ra o-ûofjt,a,7i (S"ct Sic Me, Locumdejcrip/it mi"
bi vireximifts Patrie in s j 'uni us.
De
ORIENTALIS. 187
Deeoderncumlaude, idemlib.i.p. if8.
Seîdenonon malè cornes addetur Tho. Gatakerus
îtidem Anglus , Criticorum quos hucufque legerim accuratif-
fimus>quideJoh.Croïohzechabet, inCinnofc. p. 11 y.ItrSui-
dade fingendo & explkando , uticlarijjimo Heinfio non accedo, itanec
viré doÛifftmo Joh. Cr'oio (qui adverfus illum iniquiorem paulopajfim /o
prtbetj per omnia iftic ajjcntiri queo.
Idem ibid. p» 1 15. Sedtt 'ridkulus plané error e/l,quod
vir docliffimus ÂwT^c^udqv TiXcùiv non femel ApoUodorum ridkulum
reddidtt 3 atqui , ut illudne moneam (quodquùq, ferè Gr&cit UterU vel
levijjitnè tinftïts non nefck^^Xfio nonytX&ov ridkulum denotare. Ge-
loi nomen Comico ilii non à rtfu adbœ/it , fedàpatria j Gclafc, {te fie Ste*
thani Byzantini Abbreviatore) urùs fuit SicilU 7 juxta quofdam à Gela
fiumine prêter Ubente , juxta alias à Gelone conditorefte dkla. Indzs
deduftum for mute gemin* nomen gentilitium , ah iîia nominis ratientj
TtXcu@« , ab i/ia ftAa®*.
Pet. Molinasus Praef. injudicium deAmyraldi Libro
contra Spanhemium, Roterod. 164?. sk egit Àmyraldm cum->
prœftantijjimo Croyo , c ut quanquam oculatijfimo if prudenti impofuit ,
eumg3utfratremcomplexuse(lt Quinunc de t cela fraude apertè da-
mnât Amyraldum & dettfîatur.
Nie. HeinfiusinOvid.To.i.p. 375". \66\.Necqueror
de Joh. Croyo , qui nonjolum oblitus patri<eque patrùque Latini ac com-
muniumjludiorum^ fedordinù quoq3 fui 5 homoTbeologut fenio confe~
fîumParentem meumnulia provocatus injuria petulantiffimè ex agita*
vit, Audio enim illum à Collèges fuû ojficii admonitum , quibus facinus
ijlud barbarum dùplkebat, refipuifje.
De eodem Dallarus in Opère de Pfeudepigr. Apofto-
licis p.404. bis. Sarravius in Epiftolis p. 09. & 1 1 8- Amyral-
dus Epift. Praef. inTraclatum deLiberoarbitrio, & inSpeci-
mine contra Spanhemium p. ro^.&feq. ut p. (Sf.Prarfat.Apo-
logeticae in idemOpusj & alii,
JOSEPHUS de VOISIN,
Bmdigalenjïs.
JOCdeVoifinSenatorBurdegaleniis , virdeLiterisHebrai-^
cisbenèmeritus, Raymundi Martini Pugionemndei*Pari- j^™"^*
fiis edidit A, 16 ;i. Folio , ex MS. Codice Coiiegii Fuxenfis
Aa 2 De
* UtrumCa-
188 G ALLIA
txhoc Ope- De aliis quibusdam ejusScriptis ErudkiffimuîSeldcnpJ inUxo-
tc.utvo- reHebraicap«44l. DeDavidUconjugioy pcccato, & quabucfpe*
lunt ,haufe- fiant C&terU , alia habentur in R. Ifraelis Ben'Mofis Collcclionibus ex
rit, expen- gobar ^ Difputationiejusdemde anima Cabaliftica, pridem àjof. dt*
*TkcU*™ Voifin aàJeUis' Idem Lib* 2t de synedriis Hebracorwm , , in_
hujufv?ta. Hminei De Tradition continua le- gis , magifirorumqut hic dijfenfti
varioy opéra pretium erit confulere pra aliis qu& diligen^er nuper con-
gejfttjof. de Voifin Lib> de lege divinac.f. tarifa i6fo» Garnit
eod. Anne*
Teftimonia deJoC de Voifin- & ejus Scriptis.
Joh. Morinus part. i. Biblic. Exercit. p. 201. edit. fof.
Raymundi Martini Pugio . cftfons limpidus , è quo Galatinus areano-y
omniafuain Libres fuos derivavit , ut (igiUatim bxc adnotavtt (f de"
monfiravitvir Clariflîmtu & Literarunt Hebraicarum & Rabbin ic arum
peritijjimus Jofepbusde Voifin , qui ante paucos annos Raymundi Opéra
bucusque latitantiain lucem edidit , notisque dofiijfimù auxit 1$ di-
tapit.
AbrahamusEcchellenfis inHiftorra Arabum ad cat-
cem Chronici Orientais p. z 1 o. De locoifaiadwn apudmefo»
1er ter cogitabam , en bonis avibus b*ec meditanti adeft Sapbnath Pa-
baneabHebraorumArcanorum révélât or Joft de Voîftny vir pietatisy do-
firina , ac omnis generis eruditionis ornamentù Clarijfimus , quemque*
von (0 la Hebraiea lingua commendat fumma peritia , fed multo m agis
Rabbinicarum dijciplinarum admirabilis cognitio.
Hilarion de Cofte dans la vie du P. Merfenne p. 07.
1649* M. Jofeph.de Voifin , Preflre , Conseiller & Aumônier dts
Ifonfeigneur Armand de Bourbon Prince de Conty , natif & iffu d^unL*
bonne famille de Bourde aux , cjî très [avant aux langues Hébraïque &
Grccfacomme il 'à fait paroi/ire dans fonLivre delà Théologie des Hébreux
(f autres Traitez.
D
CLAUDIUS SALM ASIUS,
Divionenjts.
E virorum maximi Vira & Scriptis , quaeinfronteejuP-
demEpiftolarum habet Antonius Clementius , hic non
repeto,
ORIE-NTALIS. i8j>
repeco» Duo fat habeo monere : unum , Clementium er-
rare,dum vuk Sirmondum àSalmafioad incitas redactum (ob
Éuchariftici nimirum editionem) nec aufum poftea cum eo pe-
dem conferre; contrarium enim patetex SirmondiPropem-
ptico An, 1622. edito, cui Salmafius ne hilum quidem unquam
repofuit. Alterum, Jofias Merceri Commentarium in Tertul-
lianiOpusdePallio(dequo anxièCIementius) extare ad cal-
cemOperumTertulliani , editionisSonnianae. Adplures
abiitvirincomparabilisAn. i6ji. Incujesmortem haec ceci-
nit politiffimus Balzacius :
iQtpenetraffe locos , refèraffè tôt ahdita rerum ,
Et vidijjè unum quicquidubique Utet\
Laus ea Salmaftdâ ,potes huïc quem opponerenoftr»
jEtaspri/ca tuum , Roma/uperba tuum / *
AliadeSalmafioîegesmejusVitaabamplifïimovïrci
D.Phil. de IaMare SenatoreDivionen(ï,brevi,(ut audio)eden-
4a. Salmafii Scriptis, de quibus Clementius , haec adde:
Variât Epiftolae ad Sarravium inter hujus Epiftolas pag. nim,
76. 8p.no 129. 174. 230-25 f. 242. &feq.
Fragmentum Epiftolae ad Gronovium p. 157. & feq. hujus
Not. ad Statii Syl vas 1657.
Fragmentum Epift. ad Puteanos, p. a$o. Vitae Peiresk. edit*
Hagienfis.
Fragmentum Epift. ad. If. Voffium p. 4. hujus Not. ad Jufti-
num 1640,
Fragmentum Epift. ad Boxhormum Griniaco \6$ 1. Pag. %°
hujus Apologie adverfusDialogiftam pro Commentario
ad AgricolamTaciti 1642.
Epiftola GalhcaadPhil» Vincentium RupellenfemTheolo-
gum, quam ex Autographe hic exhibeo 5 dataeftLugde
Bat. 2 8 . Decemb, 1 64/.
Il y a fi long temps que je vous fuis redevable d'une
refponfe que îa honte que j' ay d'avoir tant mis à vois r'eferire,
A a 5 m
ipo
G A L L I A
m'a prefque contraint à ne le point faire du tout : J'ay pourtant
fuivy le meilleur confeil,quia efté de prendre le party du de-
voir, quoy que trop tard, furl'afleurancequej'ay prifequo
voftre bonté feroit fi grande en mon endroit , que vous me re-
cevriez à vous demander pardon, ne pouvant vous payer d'au-
cune excufe qui nous peult fembler valable. Il eft pourtant
vray que lors que je receus celle que vous me fiftes la faveur de
trfefcrire , j'eftois fort indifpofè , & le fus encore quelque-»
temps après , & ne fâchant d'ailleurs à qui bailler mes Lettres,
le temps s'eft efcoulé jusqu'à ce que j'ay jugé quafi hors de pro-
pos de vous efcrire , après avoir pafle le terme dans lequel j'
eftois obligé par devoir de vous refpondre. Je vous diray enco-
re quenvosefcrivant en ce temps là que la voftre me fut ren-
due, je ne pouvois vous cacher beaucoup de chofes , quene-
antmoins je trouve plus à propos de ne pas mettre fur le papier,
& que j'eufle peu vous dire mieux dans une conférence de bou-
che, fi elle euft efté auffipofïible comme elle eftoitimpoffible.
Tout cela m'a retenu un long efpace de temps dans lefilence
que j'euffe encore gardé plus long temps fans Tadvis que me
donna il y a trois jours le Sieur de Rochefort, que vous eftiez à
Paris , & que vous y deviez faire fejour de quelques femai-
nes. Je n'ay donc pas voulu perdre cette occafion vous fâchant
fi près , de m'acquiter de mon devoir , & vous faire mes excu-
fes de ce que j'avois tant tardé à m'en acquiter. Pour le Sr. Jar-
rigequi faifoit une bonne partie de voftre Lettre , ilfaudroit
compoferunehiftoire pour vous bien informer de toutes fes
avantures , & de ce qu'il a fait & foufert icy. Enfin voyant
qu'ilavoit peu d'efperance de l'avancer au miniftere pour des
raifons que vous favez peuteftre d'ailleurs; j*ay obtenu do
Meffieurs les Curateurs qu'il auroit permifiion de lire publi-
quement en Eloquence deux fois la femaine , avec promeflo
qu'on recompenferoitfon travail, & qu'on luydonneroit la_j
chaire de cette Faculté, s'ilcontentoit fon Auditoire, &jo
ne doute point qu'il ne le face.Quant à voftre conjecture dans
le paftage de St. Ambroife,touchant l'invention de la croix , je
la trouve bien fondée & très vrayfemblable,& les raifons que
vous pofez pour l'appuyer me femblent invincibles, J' avois
conceu
ORIENTALIS. i<>i
conceu auparavant que cette fable avoit eftée inventée peu de
temps après la mort deConftantin,& qu'Ambroife pouvoir en
avoir ouy parler, puis que de Ton temps cela fe debitoit, com-
me une chofe vraye, car Cyrille Hierofolymitain en fait aulTy
mention en fesCatechefes» J'ay trouvé encore beaucoup de
chofes fur ce fuie t depuis que mon Traité a veu le jour. Je vous
prie encore une fois de vouloir m'accorder uneAmneftie pour
ma parefle du paffé, & pour la mieux effacer de voftre efprit je
tafcheray dorefenavant à reparer cette faute par la diligence^
que j'apporterayâ répondre promtement à toutes celles qu'il
vous plaira m1 efcire. Cependant foyez très perfuadé que je fuis
de cœur & d'affe<5tion,&c.
VariorumTeftimonia de Salmafio & ejus Scriptis}
Ac primum eorum qui ipfum
laudarunr.
If.Cafaubonus Georg. Mich. Lingelshemio; Breton.4. Non;
Sept 1 606. Scripferampaucis ante diebus ad te, vir nobilijJime,fed
di[tedentemàme Amicumhuncmeum , utftudiorumcaujaifihuc /c_>
lonferretj nonpotuidimitterefinemeis commendatiis> E(t enim pro-
feflo dignijfimus , que m omnes boni ament. Omitto tncredibilem ent-
ait ionem pari modefiia condiam : llludequidemplurisfacio^quodpuri-
orem rcligionempalam non dubitavit nuper prof teri^patris volunmte in"
fuper habita : qui cu/S^cuTrivov n 7rciSd>v , optnbat tzcitofenju uemm-a
pietatem coli. Nonmiror frigut optimiviri^quimulios annos (ietçûtroùç
TvvçtwçcvxZoùwifi^j tandem fuccubuit infatni ilîi anno ijyz. At
tœlum pietatemfofilii admiror r($ faufia omnia illiprecor ÀDeo O.Af. Is
tiunc <egre impetrata à Pâtre veniaadetindiAcadem'ta* Ger mania ve-
fir<s}($ propria quafivoluntnte 1 jed & fuafu etiammeo , ex omnibus
Vejîmrn * potijfimum elegit , adquawfe conferret. Sponfor illi fui* Heidelber-
tu<e benevolentU, neft dubtto fore ipfiaà tuam amplitudimrn velmea^j gen^m fc,
gratta aditum»
Idem Scaligero Lut. 1 r. Kal.Mart 1 607. Sft quidams
Juvems Divionenfis Salmaftui > ad miraculum dû et /t s , qui Heydel?
berg*
ici G A L L I A
ter g a in BlbliothecaPalatina cum altos ingentesThefaurot refcrtt, tum
quofo Agathianam zkJotiv §r S^ny^fAixciTuv kvkXh , ubi multa la-
tent Greecanicx Afufe delibatiffimot delicU, jed & nequitU, Ego/latim
cum ipfoyut editionem procuraret r cusxêeT^.
ftoise'haaé- JolephusScaliger Claudio Salmafio fuo S.Bew/icilf
nus iucditse ja** $us fa*s me onerafti. Habes mejam lotum in tere tuo. Quantum tibi
mihi coçïâ debeamfcio. Quando (olvamnefcio. Accepiigiturrù ^çiçimikci, dcj
^cit>wltcY^-quibus idemtecumfentio. Monarbaliaplane (unt. Frufîum alîquem
ditione ac jam ex leftione eorumpercepi. NecjL vero opemm lufi in legendotâ cer-
ma£ nus D. tefi mn U^A A^a re tommendanda ejfent, eofolo ejjent^quodpoft tôt a»"
Marquardus nos è latebris oblhionis erutafunt. Multum novitas nos afficit : (S ve*
Gudius,Hol- tufta, qu£ diulatuerunt, poflqu4mlucemviderunt,novafunt. Quid
Utus. dicam deprocemio iïïius Gazenfts Grammatici 1 certe féliciter audax eft.
Si talis ejl in toto Opere%qualem promitttt proœmium , non dubitem il-
luntcumNonnocomparare.Jguidfacias? is erat hujus fec'uliftyius , ut
nibil bonunt ditlum effet ^nullumPoe ma yonpicoàiç nifi <zs*(M,x.%Kwàiwéj->
f3/ov* lltinamper tuas occupationes liceat tibi dejcr ibère totum (S ad
me mit tere. Noli dttbitare , qui» multa cognitu digna babeat, qut na-
bis materiam utilium notarum fuggerent^quas omnes tibimittam, Cer-
tè te in bac <etate tam bene de literir mereri non minus ad glêriam tuant-»
quam ad public am titilimtempertinet, Epigmmmata olUkSotu vellem
e qu'idem te caftigatiora edere, & quidemmeamoperam tibi non invi-
derem . Sed quœdamfîne meliore codice emendari non poffunt , 0* ega
non minus ingenium meum quam vires corporis fenefeere jamàudum &
fentio & queror. Conftlium de editionehoc duntaxat dare ' poffitm-».
ScisAnthologiam in capita diflinftam effe. Auclor tibi fuerimy>eliU*i-3
cuèv.Som infua capita conjicere cum nota quadamtfu* moneatlcclorents
eanovaejje; velomniailla cwiK.eoTix.in calcem Anthologie con/icere_>
diftinïïaper capita, utefl ipfa Anthologia , ut letlor feiat ea referre ad
capita Anthologie. Alterutrumfacias neceffe eflfé fortaffe prius pr£-
tulerispo/ieriori , ut omnino editio fit eademflux ante Planudem eratj
qui mi fer è eam deformavit. Expctlo igitur Johannem Gazenfem, quem
dabisJudœBonenvittiOyUt /latim eum mittat adajf.nem fuum Johannem
Commelinum, Mercatorem Amftelodamenfem. Audio te ab ampliffintê
Senatorepatre tuo in patriam reweari proxima œflatc , aut autumno.
Ghtod (î im efl , non peeniteret te bue ad nos tmnsiiffè , & nos invife-
. rçt Nibil mmen aufim tibifuadere prêter anrmi tut voluntatcm > a ut vU
cum-
O R I E NT A L IS, t9i
eommùditatem. Nam altéra compendiofiorefi, Habcmus Haga ant-
plijfimum Prafidem Petrum Janinium veflratem, cum quopatruelUpa-
tris tui efly quos ego nudiut tertius convenu Et antea aliquot dics ufut
fum bofpitio ipfius Prafidis, qui & humanijfime me excepit , & invitât
me dtmifit. Quicquid amplum , magnifie um de eo dixero , minus qukm
pro ejui virtutibus dixero, Vale, & me ama. 6. Kal, çriores Eebruarii
JulianiiôoS*
Stephanusjohannis Stephanius inEpiftoIaMC ad
Gerardum Joh. Vofiiurr^Soraef.ld.Jun. id/^i, Salmafio equidem
viro Celeberrimo > & f<eculi noflri VarrOM\innotefcere ve bernent er dit"
cuperem j fiidoneus mihipararius & proxenem obtingeret , qui animos
fioftros mutui amorù vinculo conjttngeret^aut faltemadamicitiam ipfi-
usfacilem mihi aditum pararet.Huic rei cum ntminem te aptiorem fei-
am,peramanterrogo, imo omnibus abs te precibus contendo , utfidelem
bac in parte operam mihi pr<efles , & quacun^poterùs ratione ( poteris
autemplurimù) mntiviri favoremtf benevolentiam concilier e mihifo
comparareftudeas. Ut vero ipfefortajfe ardui bu/us negotti initiumfa*
cerem , if velut fundamentum ponerem , titeras Salmafto inferiptaî
exhibendas duxi: quai velim prima quafroccafione, Lugdunum Bâta»
vorum, per bon* fidei internuncium, ad Salmafium perferendas cu-
res ; verum non fine ad/uniïù tuis literis , qu& noflris gratiam parU
Ant & autoritatem, Epiftolio meo comitem dedi Simplicii Corn*
tnentarium in Epitletum , manu Clarijjlmi Meurfù adexemplar Ms¥
diligent er emendatum ; que m ip fi fore gratiffimum confido,
L'Auteur de la lettre à un Amy, de Fontainebleau
le f. Janvier itfri. qui fe lit à la fin de l'Eloge du Marefchal
deGaflion, imprimé depuis quelques mois j Encore moins me
trouverez vous un fécond Saumaife , qù un fécond Gajfion, Unt*
cognoiffance universelle Va rendu le Prince des belles Lettre s Je Pert^
£T le Dofteur de tous les fqavans , (S le Cenfeur des Cenfeurs, Ceux
dont la Critique eji la plus efiudite & lapins exatle, redoutent la fe*
Périt é de la fienne. Le s plus beaux écrits confultent cet Oracle es en»
droits les plus difficiles des autheurs , des langues & des feiences. La
France, la Hollande, l'Italie , la Suéde V ont recherché, avec une de*
ferenct , qu elle nom 'jamais eue pour aucun autre homme. Ne voue
fafcbezpas fijevousdisy queny le Prime de U Mirandole9 lePhœnix
Bb de
i94 G A L L I A
defonfiede, ny les deux Scaligers, le prodige du fteclepajfe , quand Ht
Auroyent formante par leur richeffe les belles lumières que ce grand hom-
me poj[ede , ils ne peuvent pas neantmoins égaler tous trois enfemble^par
celles qu ils nous ont fait voir , celles qu il nous a données»
Antonius Per iander in Vita Fr, Guieti, hujus in Te-
rentium Commentariis praefixa , Argentoratii6f7, inter
êmnes Claudium Salmafium (eujiu ttomen non ut literati aut [cientiU ex-
tutti, fed ut ipfarum litemrum ac feientiarum , quarum vindex /7/e_*
Acpracipuut ajjertorfait, inter dotlos colitur ) amicum inprimU ha-
huit i Licet enim uterfa non femper eandemfoveret fententiarn , ntbil m-
men ex eo mutu# inter ipfos bsnevolcnti<r.detraclum e /l , eum Guietus
Salmafiiin literas mérita nunquam non pr&dicaverit , 1$ Salmafins
quoçjjGuieti ertiditionem plurimifecerit, quodvel fola ejus prsfatio in
Obfervationts fuat ad Jus Atticumtf Romanum, ubi inter alios illu-
firesvirosGuieti cum honore meminit, abunde teftatur,
Phil. Jacobus Mauîlacm Viro Clarijfmo CLSalmazio, in-,
Appendicem ad Notas fuas in Harpocrationem,ToIofae i <5i 5.
libib&c dedicare UbuitiSalmaziy qui a & me amas , & ' neminem me-
lius te Harpocmtionem nov'fle jciunt omnes eruditi , qui àtejamdiuex-
feefant tôt preclara & illufiria Opéra > ut Stephanum de urbibtis , Epi-
grammam Gr<eca veterumfieoponica 5 Solinum, Hiftoria Augufta Scri-
ftorety & alia innumera , quorum dominm ac pop flores*
3dem in Judicio de Plutarchi Libelle de Fluviis &c
ï6i5*.p. 19 rf .Legitimum ïllius Collecîionis Geoponic£ parentem * nemo
. R"n.c iu" mormlïum qui hodit vivunt patefacere potefl,nlfi unicus ille ClaudiusSal*
Caffianum wazius^quemopus ifiud longe me lius & auBius darepoffe tam confiât no-
Baiïum, Pro-^j quam omnibus Rempublicam litemriam eimuitum debere, ac magis
legom.inSo- impojîerum^nifi quid finijlri accident \quod 'avertat Deus^ debituram,
linump.a. 6".
verfa,cuino Louvan Geliot pag. 107. des Armoires , ta-,
M fftUr i Maifon des Saumaifes à Dijon 'porte d' azur au chevron onde d'or,
€od. ]udicioc0floy& ou 4c compagne, de trois glands de mefme , deux en chef & un
p.194. plura en pointe. De cette maifon des plus anciennes font if/us Bénigne Saumaife
dicemus in & pierre Saumaife Sr. de Cbazans, dignes Concilier s au Parlement,
Critico Gen* fmn~
tili, fwede
ORIENTALIS. ,95- *
François Procureur gênerai en la Chambre des Comptes , & encore^ D b- « ..
ledocleClaudiusSalmaflus , r une des lumières de noftre Siècle , rffcptoribus
quelquoyqtfilfuft tout jeune efcrivant le grand Jo[, Scaliger , /'/ ^w-Ethnicis
mente l'une de [es Lettres par ces mots; NuiKjuam à tais difcedo nifi-Commenta-
doclion ' ^0- Fruflr*
Pet.Scriverius ad calccm Vet, Tragic. CoIIcaan.nus»^
léto* Fétus ea Tragœdia (nomine Medea) ex Virgilianis verfibits fw-vimusBar-
/f.*-/* , £«/'#/ &« (pecimen exbibemiif, extat , ^<?«?/ eruditiffmttm Clau- Êhiatiùm de
dium Salmaftum , magnum GallUfue ornamentum : propedie}rL-»co^tm*x'
forte'ex vetufiijjimis membrank in lucem emittenda j cum aliis antiquvs Sument®
monument is compluribm , baclenus inédit is , quorum fpem nobis facit
iniïotts ad Hi/l. Aug< Scrîptores.
Mauflactts in fudicio dePIutarchiLibeîIo deFîuviis
1 6 1 f . p. 16 1 . & feq. Euflacbius in verbojiffiwis adBceotiam Homeri
ftve navium in liiad. 2« Commentants , fragmentum adducit ex hoc
Opère fub Plutarchi nomine* Ego non adhuc incidi in Sufiatbii verba->*
quamvis admodum diligenter ejus integros Comment arios in lliad. z.
pervolutarim & percurrerim. Quare fidem Claudii Salmazii viripro - ***' c mcmo-
fefto maximitf literatijfimi kic appcilo.* Isdum unà inChrift, RegisUZ}&^us&
aula verfaremur , & de futur a hujufceopeUa editione confabularemur , EuftatWUo
indicavit mibi banc Euftathii auiïoritatem , fanciequejuravit^ fe olim^, eus extat a<5
hoc ob[ervaffe pro confirmanda hujusLibelli Epigraphe ^quam putaverat^-^- T. p,
AÏiquando rejiciendam, ?8i cdit.Ro-
Hugo Grociusin limine Notarum adStobsiFlori-^^1110*
legium , Par if. 1 6l). K C. Claudii Salmafù eruditionem confumma- , ^4. '
tiffimam filentio venerari malo , quàm laudes ejus ingenii met culpa de- & notavit
terere¥ illuftrisSta»
P-
cjuo4
Idem in fine Sylva ad Fr.Aug.Thuanum 1622. ^f!3'}
Optimus InterprcsVeteris Salmafius avi.
Idem in Annot. adLib. deVerit.R.C. 1640. p. $og.
*ytN eft Aracca^quam in Sufianeponit Ptolcmœus, unde Areccœos Cam-
pos Ttbullo dici notavit in Solinianis vir infinité IcUionis Cl. Salma-
$AS.
Claude Gafpar Bachet Sr. de Meziriac dans fesCom-
ment, fur les Epitres d'Ovide 162 6. p. 6 1 2.
Non b<sc Aîfonides , feâfitia Phaftas Mu.
Il faut corriger fuivant le MS. de Meit du Puis,
NonbtcsEfonides, fed Phafias Aletine^
B b % J'avMt
• i96 GALLIA
J'avoue que le premier qui ma fait prendre garde à cette cor"
retlion , c'eft le dotle Mr, Saulmaize à qui elle plaifl grandement, C
ifipourquoyje ne puis faire moins que de l 'approuver , veu la cognoijfan»
ce quefay de fa rare fufifance aux bonnes Lettres & du parfait jugement
dont ileft doué.
Le me foie p* 7 f 2. Je reçois k bras ouvers la belle corre*
Slion de Mr. Saulmaize , tirte de l'excellent MS, de Mejf. du Puis , ou ce
fajfage eft ainfy couché*
Dum fréta mitefeunt & amorjdum temperet • - -
Fortiteredifco&c.
I?ou Mr, Saulmaize conjetlurefort judicieufement qù il faut
lire :
Dum fréta mitefeunt, &amor: Dum tempore & ufu
Fortiter edifeo triftia pofle pati,
Lud. de Dieu (de quo alibi) in Animadverf in A&.
Apoftûlorum 1^34. p. 6<J. H<ecdenomine poLptycivcumitalufif-
femus , & conjeiïuris omnia tentaffemm , Clariffimut Fir 5 omni l'ité-
rât^* génère excultiffimus , CT in diffufa eruditione AZgyptiaae etianta
linguœperitiQimus Claudius S aima fi us uno verbo nos expedivit : In ea~>
*Idem notztenim lingua fietpâv Saturnum (ignificare * ajfîrmavit , ide^ex Alphabeto
ex Onoma- jigyptiaco Rom a adfe miffoy ubi nomina feptemplanetarum fcriptafimul
ptiaco Petro ^ explicatacontinerentur.
Valiseus (de JacobusCruciusTheod.Schreveîio, Delphis i6$6.
quo alibi) in pt f 04. Epift. De Salmafii reditu in Galliam fparft qu'idem apud nos
itinerario rumores , crudifateor ^ & parummtbigrati. VirumenimmeduUîtus
Orient p, amo7 coloy veneror,tanquamrarumfeculidecus, & dotlrina miracu-
Verfionis '^umr dequeeonibilàmetamfplendïdidicipote/l, utadmeritorumfub-
Callic», limitatem afjurgat. Quideum impulerit nefeio, nifiquod fort * (fis aè'ri
veftro ,non fatis fuerit ferendo > ejw^ajperitatt céder e malttfrh tempe-
fîivèi qukm longitu cumeo collutlari. Optajfem longiorem Juventuti
tioftr* Batavœ tanti luminis ufuram & AcademU fubfcUia diutius hoc
principe literarum condecorari.
PetrusGa (Tendus in VitaPeireskii, p. io%tA. 1619«.
inardefeebant Studis inter memoratum aliquoties pereruditttm Jac.Sir-
tnondum & Claudium Salm/tfium 7 illud aliuà humanioris literatur*
de cm eximium, circa qu<eftioncm célébrez»-) eut /ib uno anno locum dede-
*Has DiiTer- derat Jac. Gothofredus duabus Dij]ertationibus*de Suburbicariis Regio*
tationes nibns
ccuiura
ORIENTALIS. i?7
nikns & Ecdeftis , feu de Pr*}eiïur* & Epifcepi urbis Rom* ^oecefî J not^\t
conjeUura, jac. Sirmon-
dus,quam
Salmafms confutat in EpiftoJa ad Anonymuml'arifiis & Lugduni BatavorunTexcufa ; Hanc
cxcepitSirmondi Adventoria, cui repoliiitSalmafms Eucharifticon .àSirmondoconfuta-
tum, inPropemptico,A 1622. De eodem argumente» fcripferunt Jac. Lechafleriusvir do-
ftiiïimuà A. i5 1 s. Aleandcr junior in Tractatu Luteriae edito A 1 6 1 g> fed tecnperatis prias,
tnqatt Gajftndus tnVitaVeireskji ,qua: ilie de Conciliorum Pontifïcumquc authoritate atti-
gerat, qu&que adverfusfententiam improbatam refperferat pauioacerbius, Hos feciuus cft
David iîlondeilusjde quo Grotius & Sarravius in Epiftolis , i Ile p. 457. hic p 4.
Gilb. Gaulminus Ledori in Theod. Prodromurru
161 f tNofirttm de boc Authore edenâo confdium viro docTtffimo nobisque^»
amkijfimo Claudio Salmafw cum aperuiffemus 5 ille manu fua defcriptum
ex Bibl. Palatt ad nos mi fit.
Cafp. Scioppius in Confultationibus deScholarum &
Studiorum ratiane,inter Authores jEtatis ferreae j HiftorU Au»
guftœ Scriptores cum dotliffimis If Cafauboni , (f Literarum Principe
Claudii Salmafù Comment ariis, qui Salmafim multa alla edidittqu<e do»
fîorum omnium punctatulerunt , fedmibi r.ecdumvifa.
Lud. Crocius in Inftrudtione de ratione SrudiiTheo-
logici j Sagacijfimus Patrum Cenfor efl Erfmtu Roterodamus^ cui ad»
jungimus viros x<xr/evTaç , pohtos & illufires I/. Cafaubonum , Dan,
Heinftum (fClaudium Salmafium, novum decus Academiœ Leydenfis,
Hugo Grotius CI. Sarravio i8.Jan. 1640. Virosillos
tnagnos duos* qui tanto inter fèfragore collîduntur, fi poteftis , fifiite^ Heinfmm
fidobtineri nequit j refrigerateeos 5 ne nimius impetus judicationis ve- £ & Salma-
ritatioufet. fmm.
Tho. Gatakerusin Diflêrt. de N. T. Stylo, contrat
Pfocheniumi648 p. f$.D*J. qutflioneflingua nim. Hettenijlicd)
quia efl ovo/icltuv Parquet, \]^i?\gv , £f de quo Heroum par nobilejamdu»
dum art amen acre fat if inierunt , ego intaclam prêter ibo.
Andr.Riverus inApolog. pro Maria Virg. p. 1\J*A
me interrogatus nobiliffimustf Clanffimus Salma fus 'zfët iijç XoX^Sy
(5 ' quid illud effet quod placentas invicem mitterent ? monuitme, in ve»
teriEeclcfiapojlfcflumnativitatisy immédiate célébrât a fuiffe 7zè,£7n-
Ao^t* <£ dylxç ®icr'hi<) ut loquitur Balfamony quoàfefium non ceffa-
vttpod hune Canon em ? fed id tan tum quod placentas in vice m mit te*
rent. Alioqui cclebrabatur adhuc tempore Balf amonts illud fejlumtyg.
Bb 3 Joh>.
i?& G A L L I A
Jo. Frid. Gronovius Not. ad.StatiiSylvas 1637. Ite<
rum Propemptico Metïh
Sint, quibus exploret rupes gravis arte molorchuj»
Hune locum plane defperaram, Sed opportune nos fublevavit
Varro iUe & Eratofthenes Se cuit noftri Claudius Saimajius,
Joh. Henricus Hottingerus in Exercir. Antimorin.
\ 644. p. ^Z.tinguaMgyptiaca ah Hebraa èiq 2^ ttcctoÛv difiat. Nan$
ttt ex copiofofatis LexicoCopto- Arabico MS. unk cum Grammatka, Ro-
ma t nifallor , adClarijjimum & nobilijfimum Qlaudium Salmaftum mif-
Jo, colligere eft, vix duo triave ex tant verba pure A^gyptiaca^qua velali*
qua ratione cum Hebrtis conveniant,
Joh. Croius in Obfervat. S. 1 644. p. f> ghùdam in hoc
fiudlo majorent adhibuerunt dîligtntiam \ Omms enim Ev ange lior unis
voce s numerarunt , ut te/lantur, qu<e diligentiffimus h arum rerum tnve*
Jligator Saîmafiui è Vett. Libris defcr'tpftt in Prolegomenis inSolinum.
Idem p. Ip8» -Alibi Petavïr fomnia & errores inviftiffimit
refutabimus argumentis^finobisDeus otiwn & vitam dederit^autft quat
partes jam ipfinobU fumimus , easnonpr<eoccupet} nunquam Çatti laudA*
tus Salmafius.
Idem p. 22 5 *Contra hoc de lingua Hellemfiica Comment uni
jam fcripfît hujus [<eculi decus , eruditijfimus (£ iUuftrijfimus Salmaftus
Pr*/, in Librum de modo Ufurarum. Atlum non agemus , etfipofl tan~
tum tamque diligentem virum altquidde hoc argument o dicamus j in bac
enim tam immenfa Lstlionk & rerum rneffe, fpic<e quidam bine inde col'
l/gend* , reftant.
Idem p. 14p. Unde vocem Ilo^icr/xcç Hefychlus bauferit,
nondum potuimus invenire, Idfacerepotefl unus Salmaftus , qui hujuf-
modi rerum vet a & animans efl Bibliotbeca. V. p. 2 y j .& 7 f *
Hugo Grotius in Epiftola MS. ad Ger. Joh. Voffium ,
Lut. 20. O&obr. 1630. Nuper totus Senatus Parlamenti Dhionenfis
ad Regem prêtes admoverat , ut Salma/îumjtbi habere collegam liceret,
pâtre parato ei fuam dignitatem tranferibere. Sedo o-^PpayiêoCpC^a.^
* Marillacus*£0W0 ^ uyi ve( nomen religions increputt , afper ($ inexorabilts ,
c* dixit fe prius regnijiatum in maxima pericula daturum 9 qukm ut , [ta
confeio, Huguenottus ad id honoris irrepat. Vides ut ubique animus ve-
rt amans & fervitutû impatiens domina ob[tet¥ Non tan tum apudilium
foterumbteç mala } ut non de Ecclefiajiîca amiquitate optimè mereatur;
CfiJHS
ORIENTALIS. \çj9
Cujus Argument i quôd fub manu s fumpferat opusj fupra fpem crefcie,
mira (5 ne ipfiquidemfatis cognim eruditionù ubertnte, Multa in illum
indûment er dixit Petnviusinacceffionellranologii S$ Juliani, ad qua^
me quoefc auUore^ conjlituit non ordine rejpondere y ne obtineant quoà
velint^Jî illi meliora ex manibus extorque ant, nefo maleditla maledi-
cli-s tôt idem ulcifei, fed ubi ejus quodtratlat argument t [eries permife-
rity res rébus opponere, & pofteritntijudhium relinquere ? mer plura-i^
uterfelicius léger it,
Gerardus Joh.VofTiusinEpiftoIaMf, adM.Zueriimi
Boxhornium, Amftelod. io.Kal.Decemb. 1631. QupdSalma*
fit te amicit'i£ infmuare veltiJ}onumfattum* Quidcnim non abfummo
iUovirodifcerepoteris , fieoàmico maris ? iacilehoc viderepotuifti
velexiisyquœfcripftt ineos Hifloricos j quosnunc babes fub manibus.
Quem emm exiftimas eo in génère tam multa bona doUiffimum quemqus
âoeere poffe? Square eo viro laudando non facile peccabis: pstius metuen*
dum-) ne cùm omnia) qu& cenfesy dixerisfinfra ver as ejus laudes fub fifl as ¥
M du Puy Prieur de S. Sauveur écrivant à M. Nie,
Heinfius le S* O&ob. îéf6. foublioisâe vousparîerde ce Tome^j
de Lettres qu'on a imprimé de M. de Saumaife , que je riay point encore
veu: Sa femme fans doute aura eu affez de vanité pour avoir envoyé les
mémoires de fa noble (fe à celuy qui a fait la Préface, Car jamais le de"
funt ne m'en a entretenu. Cela ejl vray quil efloit de bonne famille £5*
deftderée dans le pays, mais Un a jamais prétendu fe dire defeendre de~*
Ducs de Bourgongne & moins encore de Rois de France.
AlexanderMorus inOratione quseCalvrnusinfcrï-
bitur, p.T4.edit. Genevenfis> Nuper idipfum vir itiu/ïris Claudius
Salmaftus, quem honoris caufanominoy autoritate fua firmatum vo*
juitjcum in aureo contra Grotium libello , malle fe dixit , optio fi deturf
veliwumlniÙltUtlonfcOpuf, * quawqujcunfcfunt àGrotio fcriptZy * Salmafms
fcripfiffe* Quavox quanti facienâafit%non ignorant, qui Salmafiumin-*xt malle f*
teUieunty «1 unicum
cujus fe pectore tota vetuftas librum &c.
Condidit, & major collectis viribus exït.
Jacobus Gothofredus Clarijfimo & Dottijfimo nro Claudio
Salmafîo, in Fêter is OrbisDefcr/ptionem}àJe verfione & notisilluftramwy
Genev* iâz8. 4.
• IdemProIeg. ad idem OptfS3/&»f totiusOrbùDefcriptio-
20O G A L L I A
nem peramicè mihi communie avit Claudius Saint a (tas Ole non tnagit \i*
terarumhodie, quant Amicorum meorum purpura.
Huj'F.pifto- Andr.RivetusinCriticoS. id4z.p.ij(5. BarnabeEpi*
lae n^em!lie-y?0/(tr maximampartem Grâce [cripmm non mpridem vidi apud Clarijfi-
ribus Clem. >»«>» Salmafiumfé 'Latinum excmplar integrumex veteri Interprétatif*
Alex Hb.z. f .ne deferiptumex BibltothecaCorbeienfi,în quo reperiuntur plemgj citntn
8t6. Suomzt.inLibrifStromatumClemcntû Alex andrini'yunde conft are poteft^vetuftu-
Ongenes Ij. fimam efl*e de eamentionemjn qua etiamnibil an'tmadvertiyquod b<ere*
arsf / cc°x^fîm çapî at,quinimo fanttû exbormtionibus referont agnovi.Barnaba ta-
Ce I fum&al \~men ejje genuinumfœtu ajfeverare non aufinty cum illi ip/ïvetereSyqui ejus
bi.Tertullia utuntur teflimonio^non eam référant ïnter Libros Canonicos,quod mmen
nus Lib, àcfieriiiebtretrfBarnabam baberet autorem.Incipit Avete filii & filial.
pudicitia c.
20 Eufebius Lib-6.ct4.Hifl: Ecclefiafl.Hieronymus in Script.Ecctefiaft-Cata1ogo;in fine
Lib.de nominibusHebraicis, & in c.43 .Ezechielis. Suidas voce 0i/ïi/:«.Erecentioribus,Gro-
tiusinEp.adGallositfjo.p. 3<>4.SarraviusinEpiftoIis p,i ro Dall3eusLib.2.c.4.Trac"latus de
t feudepigraphis,hujus Epiftolac editores Hugo Menardus & D.If.Vofiîus,& alii.
Idem p. 1 ÇO.Audio Qracum ExempiarEpiftoU Polycarpi aâ
PhiUbaberi à quodam viro dol~loLuteti<c,cu}us etiam potiundi nobisfpent
fecit ceîeberrimus Salmaftus , à quo exemplar Latinum habui EpiftoU
Barnabe, vp.240.
Idem p. 5 oj.Damafi, ut fertur, Pontificale ejfe Anajlafii
Bibliothecarii exiflimat Bellarminus^quod ex parte verum eft. Liber ex-
eufus eft Movuntiafub Ana(la(iinomine , procurantibus Je fuit is anno
1601. An idfidelitcr faclum //, facile deteftum fuijfetjfi duo exemplarité
M(f, à Marquardo Freheroipfn communicata efjent admanum. Cla-
riflimus Salmafius fraudem ab iufuiffe commij]am,mtbi ajfîrmavit Cum
* Hanc enim in Freheri Mff. exmret Hiftoria Papijfe Johann*, * eam exprès-
rêvera fui (Te ferunt tn duobus exemplaribus, au* cum MIT. ad Freberum miferunt.
contendunt ' • a " -
Jac. Capel- ln
lus inApo-
logia pro Eccleflis Reform. pag. n4- Coockein Dialogo. Pleflkus in Hiflcria Papa-
tus, pag. 163. & feq. Rivetus in hvijus Operis Defenfione pag. fço. Cognardus
& Marefius in Refponfionibus ad Blondellum , & alii. Pernegant vero Coetfc-
txus in Refponflone ad Pleflàcum pag. 497. & feq. Raimundus in Fabula Johanna:.
Léo Allatiusin Opère de eod.argumento , & alii Pontifiai, quibus hac in parte adjun-
go D Blondelium virum dofiifllmum & in Antiquitate Ecclcflaftica verfatisfimum àqur»
ftatSarraviusinEpiftolisp. 41. 172, 17 S- i&'î- 215.224. & 227. ubi alios fententiac fuaete-
fteslaudat, Chamierium fc. Molinseum &Rochartum ; A quibus diffcntitGervafius ïil.
berienfis (MarianoScoto antiquior) inOrbisDcfciiptionc, QthonilV. lmp,dicata,quJim
MS. vidi apud U, If, Voflium.
O R I E N T A L 1 S. 201
In aliU omnibus eam omiferunt. Inde fatlum efi, quod argument 9
utnntur adverfus banc Hijioriam ab Anafiafii filent i 0, cul linguant*
prxciderunt.
Idem in Dialyfi Difcufilonis Grotianae Roterod*
1 646. p.i6çt Primat um illum quem ufurpant non à Deo ejje fcd ab
honAnibus^nuper probavit , qui tout m banc materiam trahi andam fufce-
Vitfé ejm fundamenta firmijfima pofuit , Vir Incomparabilis ? waximiu
Salmafuts 7 pojl quem Homerum fi quis Iliada eonfcr ibère petit, inutilem
laborem fujcipict*
Idem p. 171, lndicaverampr<eterea inprimis Animadver-
JionibtuJValloni* Meffalini Dijfertationem de Epifcopis & Presbyterù , à
quo ungttem Grotius abftinuit , ut qui fciret neminem eum impune la~
cefjiturum -, & ' fe ab eometueret j relitla Petnvio fui defcnjione , qui
nuncbabetin quofe exerceat.
Idem p.604. Dallai de Pœnis (f SatUfaUionibus humants
Traftatum breviDeo dante publia juris faciam ', donec vir maximus^qui
jamdiuparamm habet de Pœnitentia veterumplenijfimam Hijioriam, ex
divite [uo penu pramat,qu<£ plenijfîme harum rerum Carioforum votis fa-
tiifacîant. Aut fallor, aut is ipfe eft, qui nuperrime adjuftum Pacium
fub nom in c Simplicii Verinijudicium [uumprotulit depofiumo Libro H*
Grotii,
FraFuIgentionellaVitadelPadrePao!oi64<5.p.ii8.
Fu vijîtato ilPadre conLettere da'piu Letterati di Frantia,GiUet,Lefchaf*
fter^ Salmafio, Ricbcr,Bocciello, Cafaubono,
Joh.Schildius in Extremis Senecs Lugd.Bat. 1 6^f. p.
ultima» De hoc antiquorum morbo, dicam-, an licentia (ingendt, &
adultérin a pro legitimis ofientandi, mulm confulentibus nol/is in coranu*
rejpondit , acpropediemplurafeculoreprœfentxturumfefepollicitus eji
llluftris Vir Claudius Salmajius , quem fi folem hujus Ac adcmia , prin-
cipem eruditionis appellavero^omnia quidem magna & cxcelfa , fed i»'
fra meritorum ejus magnitudinem dixero.
Johannes Pricaeus Not»ad Apuleii Metamorph»
id^O, p.6q.Z. Alludunt Saltntoriam& ' Pauli iïïa 'dj^vjfjtôvuç ^ xj?
lûfcivyut monji ravit (quo Opère autem non memini)Virmaximuî Sal-
majîus.
Ce Gaul-
loi G A L L I A
Gaulminus ad Libres de vita & morte Mofîs 1619.
p.t 3 f. Mfopus interpres CaUiflhenis verfionem fuamy ConftantioCon-
ftantiniM.filio dicavity quamexCodicedoftiffimiSalmafiiolim de (cri-
pfimus,
Joh.Seldenus in Uxore Hebraica 1 646. p.414. De fe»
mims veUndis confuie qui ad prioris EpiftoU adCor.cap.n. feribunt , £3*
pirumpraftantijffimum Claudium Salmafium in Ep. adAndr, Colvium de
Virorum Cafarie & mulierum Coma.
Idem p. 49 7. Deftrlftiori $ mçveiotçfignificattone confuie
mprimiseminentijfimumbonarum literarum PrincipemQl, Salmafiunu»
in Trapezitico.
Idem p«5"43 . Confulas qu* diâm m rem de Judaifmo ejus-
modi retentione obi ter optime monuit V'tr maximus Cl, Salmafius in~*
Specimine illo fingulari ac egregio medel* febricimntibus juhinde nimi-
urn & caligantibus in Sacri Sermonis explicatiene myftarum ingeniisyex
iiteris bumanioribus liber aç^ ac felici per eas facrasçfc fimuldisquifi*
tione adbibenday Epiftolam de Coma dico 5, quale item eft eximium iliud
élterum de llfuris.
Frid. Spanhemius in Exercit. de gracia univerfâlir
Lent Claris- Lugd.Bat. 1 646. p. I $ 1 3 . Poftquam fuper'wrajam fsripfifjem^on-
fimum The- fulere mlhi vifum, quamvis in re obvia, ut Grœca fie omnis alius erudi-
©logurrv W.tionisprincipem , lUuftremvirum Claudium Salmafium^ Çummumtf
Amyraldum ineomparafcle feculi nofiri decut , an TP yvwçov § ©g» exponi potius de*
j»inis beat per id quodpoteftj an per id quod débet agnojci de J>eo Rom.i.ip. Re*
ftondit bac verba: Quod attinet ad locmn Pauls Rom, /. 19, 7° ynwçiv §
4&eès nuïïo modo exponi poteft per idquodcognofci débet de Deo j preprie
id eft y quod de Deo cognofeitur, At Hlud quod cognofeitur, îlludipfum
eft quod cognofci poteft. Et fie yvcaçov idem eft quod mfcibiie , ut v cu~
^rfPvjenfibile, T°vot}T°v intellig/bile^o^Ty vifibile & ctéçpTv invifebile*
HugoGrotiusinDifimationedeAntiChrifto p. 79,
adcaîceinNot.inEvang, Amftelod. 1641* Judic,iumdecanone
PafchaU libenter ego me viro cruditiomy eximix & multis ex eau fis no~
bilijfimo Claudio Salmafio deùere agnofea.
Gisbertus Voetiuspart. i. Difp. Seleft. p.762, Peftt.
iujufce de ireatiove Difputationis edttionem Vir nobilijfimus , idem-
que Çeltberrifflut Polybifior ? in antiquis Scriptoribus atque antiqui-
tztiùus-
O R I E N T A L I S, aoj
tâtibus verfatiffimus Salma/tuf, notât edidit in Epicletum & 'Simp!îcium$
ubi exprofeffo eruitStoicorum aBorumcfo veterumPbilofopbiam de anima
humant natura &facultatibus¥
Mon Père écrivant à Mr. Blondel alors à Paris , de la
Rochellelep. deDecembr. 1648. Apresmavoir brouillé les Car~
tes y vous voulez rendre ma partie plus forte par des Autboritez quep
avois voulu omettre , & que je comprenais fous le grand aveu de Mr> dtjt
Saumaife , qui a plus dévoré de Livres que n'en 4 Serenus Sammonicus
dans Jules Capitolin.
J. Cabeliavius Claudio Salmafiofuo S. D. Convalulfle&xh&otf**
te , vir Divine , Amice maxime , non fine ineffabili Utitiaintei-^**
lexi. Unde & mérita Deum fam dévot tus venerari pergo. Nec enim
tanto Mufe Antiftite adhuc careant. Dilexijli me femper , quodegê
qu'idem rébus omnibus humanis , qu*velter-optat<e mihi cœlitus con~
t ingant , baStenus prefero , ut quoà optemampûus , nihilomnini
appareaty nifthocunum forte , utCabeliavium, cœleflium tuœrunt*
virtutum & doèlrin* plané incomparables obfervatorem ac cultorem^
maximum , profingulari bumanitate tua > pro fide tua & ' confiant U
peramare dures \ Ita tandem, video , omnisKuva,Xûû7rf]fcinme pe-
nitus fegnefcet. Quamquam homines nequam & malignes , te ami-
cofaltemtf patrono-) magnoperequidcuro ? Mitto nunc ecceEpitha-
lamium tuum , perelegans & venuflum totum , in nuptias olim m-
firasplenoconditumadfefîu. Curabobocigiturrecudi , te volentes
tamen tffincnte. Caufam nofii. Médium tituli fpatium vides , quod
honore velis nupero replere. Non obfirepo pluribus. Itafalve , mi
Héros , (fperfevera me dignari. In Bclle/lano nojlro. Ipfis KalMajis$
Jac.Ouzeliusad.Minutium Felicem , p.?; \65z.Ma-
mm prius o(cularifolebant , ac tum demum eam ver [us iUum que m ado*
rabantporrigebant : ut rette contra Lîfftum obfervat virfiupend<e 0* ad
miraculum retondit* eruditionU exceïïentiffimusSalmafi'M in No tu adFl*
VopUcï Probum,
Alexandre Morus à Mr. de Saumaife ; Menfieur,Mada- Ex^utogtU
me vofire Femme m'a défendu de vous e fer ire en autre langue que celle qu pho,
elle entend & parle fi bien. Vous me permettrez donc de vous dire <?«_»
bon François^ que notufommes tout eftonnez devoir fi pende vos nouvel-
les : EtfifeftoU aujjy familier avec Monfieur de Mevizan quavec Mr. du
Fltffis^e leprierois quilluypleufi m" envoyer toutes les Centaines un billet
Ce t qui
204 G A L L I A
qui mînformafl de vojîre fanté, qu* efl la chofc du monde dont je fuit II*
*De zoSz.x-Pitu enPeme' Aprcfent que vous avez noflre Mr. Grand m ai fon* , f
ravius in E-efpere qu'il aura la gloire de vous ramener, tf vous Monfieur celle d'avoir
pift. p. z6i, fait mentir tant doifeaux de mauvais augure , qulcrientjour & nuit à
met oreilles le grand Pan eft mort, S"ilefl bien vrayque cette uni<fc
Reine m ait envoyk (on Portrait , {car je ne puis encore m'afjeurer d 'un
Çigrandbonheur ) il faut que je luy rende tout les hommages dont je fuis
capable , Faites moy [avoir vojîre avis fur ce fu 'jet , Monfieur, afînut
que je ne face point de contretemps : Et fi quelque jour par bazar d ilfe_»
■par bit de moy devant fa Majeflé , faites moy la graie de ne perdre point
Voccafwn de luy dire , qu* en la conque fie qiï elle a faite de tant dL*
cœurs , le mien efl le plus affujety & le plus plein de T admiration déjà ver-
tu & de fa gloire. Que ne fuis je maintenant à vos coflez & fous voflrL*
aile! Pourquoy faut il que je contemple de fi loin , £T queje me confume
en foupirs avant queje meure ! Ne fer ay-je point admis àlaveue de vos
grands myfîeres ? Que faut il faire pour mériter de voir voflre DeefftJi
Si cet Aflre efl oit au ciel nous le verrions tous , fif Dieu V ayant envoyé
fur la terre , faut-il que nous foyon s privez de ce bonheur ? Je ne II*
verray donc que fur une toile j je ne vcrray que la feule ombre de la lumiè-
re dont vous jouiffez : qu il me foit permis de phi/ofopher pour ma confo-
iation & de croire que Dieu m'a voulu prefcrver de V Idolâtrie par cl*
moyen'. Car fifeftois de t ordre de ces Bienheureux qui voyent ce wi-
racle en original , je fuis affez fragile pour eftre tentt de fléchir le ge-
Yiouil <2T d "offrir quelque grain d ''encens. Je l 'avoue mefme il efl à crain-
dre que (on image face tort à Dieu dans nos Iles , (S quelle n'eblouiJjL*
vos yeux bien qu'elle ne doive par oiflre que fous la nuée, Je Fattcns avec
une dévotion que je ninterrompray jamais , (S queje ne crois plus inter-
rompre, puis queje me dis, &C»
Coftardans Tes Entret. avec Voiture, p. 16. 4. Il faut
que je confulte les Oracles & queje madreffe aux Saumaifes (S aux Me-
nages qui /ont les Garde-trefors deiAntiquitt •, & qui voyent fi clair
dans les plus noires nuits des Hifloires & des Fables les plus éloignées qu?
ilfemble qu'ils ayent eflk de tous les fiecles tâ de tous les règnes.
JacobusGothofredusinitioProlegJnPhiloftorgïum,
I £4 £. Job. Antiochenfis 3 hbro ïï& "^^mcAoyictç, Heraclio Imperan-
te, fub initium feptimifeculi, nonnulla è Fhiloftorgii Hifloria defumpfit ,
InCap.iy. qttAbab.es mfummiviriamici^ mei Cl. Salmafti PUniani* leftionibia.*
Cor-
O R I E N T A L I S. 105
Cornélius TolliusLeftori in Palaephatum deTncre-
dibilibus» xô^ey.Animum imprimis confirmavit vir illuftrijfmus &'
incomparabilis Claudius Salmafius^quiPaUphati & Phornuti (uppedi-
tavitmihiex veterilibro Lwdinenfî âvzyçftÇo)/. V.Tollii Notas in_j
eundem Authorem.
Adolphus Vorftius inPetXunœi funebriLaudatione,
An» 1 6 3 g . Po fi remis vîtœ annis admirarï quoq ue c œpit Cl. Sa Ima -
ftum,promptuariumiUud omnigen<£ eruditionis inexhauflum & Acade~
tnU nofiroi ac literarum pereuntium nobile fulcrum , e oque infuper uti
familiarius.
Balzac dans Tes Oeuvres diverfes 1.^44, 4. p. 6%. Avant .
que de rien déterminer [ur les Lettres écrites à Cleopatre , * ilriy auras ft0jarum u\î
point de mal de tonfulter finfallible Monfieur de Saumaije, Les Rejfion- verkjs me_
/es quife rendoyent autrefois à Delphes , ri efloyent point plus certaines minit Do-
quelesfiennes. Tous les Impo/ieurs de T Antiquité '. Tous les Sinon s Œ'&iflimus
tous les UlyJJes de Grèce ne font, point affezfîns , pour luy faire prendre /' Barthius
un pour l'autre. Et il nous dira d 1 abord ' ft ce que nous luy pre(€t)te'*'ons ^r\dx\^l
efi légitime ou baftardyfifefl or de Mine ou or d 'Alchymie, num p. i% u
Le mefme dans Ton Barbon 1648. p»i8. No/ire ïncom-tâït. i<ri2.
p arable Saumaife , quife joue des Gryphes & des Enigmes , qui ne trouva clecpatra m
jamais de li u difficile , en quelque part de la Rep, des Lettres qu'Hait mis "M?" '. f /Js
le pied * qui a fait des chemins dans les Précipices , qui a pénétré par fa quarvm*
tout , s" arrêter oit icy fans c gérance de pafjer outre 3 luy quifçait les fe^ge rmanitate
crets de Lycophron & de Perfe , avouer oit que cet homme efi beaucoup b* adhuc fub
plus couvert, & plus dijfimulè queux- ^eltÏL %%
BaJzacius Dan. Ferrerio p. 2^4. Epift. à Menagio ediyj*'",^;^
tarum I 6 y I . Libellos meos laudat feculifui Phcenix , Clarijftmus $al- baufijfe me-
tnafiusy de quo dixitjampridem l irgilianus Jupiter. moratur.
Huic ego nec metas rerum nec tempora pono , ,Has FP'ft°-
rngeniura fine fine dedi, £££**■
Stnuperrime Mercurius Grotianus ^tefle optimo Corde/io,Çi fit aJiquid; Typogra-
quod nefciat Salmafîus , id non homini fed fcientise deeft. phi nuper
^EgidiusMenagiusSerenifïimaeChriftinaeinEpifl:oIasrecu^eriint»
Balzacii , 1 6 j" I . In Latinis , quantum quidem egojudicare pojjunt^ ,c"n^cl0P"
nonpaucosproculàferelicjuit. Atqueitamccumfentit , àquodiffentire^^^^
nef as, , OaudiUs Salmaftus , vir undecanque dociifiimus , tf qui
divinis in omni difciplina lucubrationibus hoc confeeutus efi , ut
Ce j jam
10(5 G A L L I A
jam non hominis \ fed ipfiusmet fcientU Salmafius nomen habeâ»
tur,
Mauffacus Not, ad Plutarchum deFluminibuS, &c.
p.ll 9. & feq. K«<|7375 (pçovqtreiç otuv %ar% fJLcirlw <Ppovùi) Certa eft bu-
jus ver fus hœc reflitutio > cujusprimus Parens eft Claudius Salmaftus vit
fiupend* eruditionis 5 quïcum locam hune à me tentât um in notis ad
Harpotrationem voce vifig/Zuv obfervaffet , amicifftmè poftea] commu-
nie avit,quid de eofentiret.
Moyfe Amyraut dans fon Traité de la Vocation des
Pafleurs 1 649. p. 27 3 ♦ Les Anciens (5 les Modernes ont prouvé fi
clairement que les Bglizes eftoyent autrefois gouvernées par le commun-»
Confeil des Pafleurs ou Anciens , & depuis naguère s encore le premier
homme de nodreftecle en a eferit de telle forte qu'Un eft pas bejoin qu'Qn-*
y retourne.
Idem in CompellationeadPhil.Vincentium 1^49.
p» 3 3 . Habeo pênes me Utero* iUuftrijfimi & incomparabilis Salmafti y
qu<e me docuerunt^ Spanhemium , poftqua m animum ad me refutandum
appulit y par tint tgritudine animi , partim labore corporis propemo»
duminfanoadeofefefatigaviffe^ ut bis terve leflulo affixus, (5 femper
cum aliqua invalet udine lut! a tus , tandem aliquando toto corporeveluti
fideratus animam exhalaverit,
Michel le Faucheur dans fon Traité de la Cene,i<5$ y»
p. 191 tLa Liturgie Egyptienne attribuée fauffement à S. Grégoire, Jo
t'offre Seigneur les Symboles de ma rançon ; car il y a en fEgyp-
*/V»NICrMBOAON, Cefl àdireiùovpQoXa,, ainfy que j'ay appris de
ce grande incomparable homme Mon fleur Saumaife, qui en a un ancien
MS> & non comme a traduit Viftor Scialac Maronite du mont Liban-» ,
Praecepta Ltberationis mear.
Himclocum Mofes Amyraldus Pracfat. in Spécimen , p. 38. Z>*-
mihi indica- mttm reverfus, & ab ea cura , qu<e me ante Synodum follicitum habue*
vit chariflî- rat, plane liber , verum domefticis curis implicitus, quidvir dofius de né*
mus cogna-y^ contreverfia decreturus effet, conftanter ofperiebar: Donec iUujlrijft-
aUS\ ' n\iaS mus & fupra omnium laudes Salmaftus, item C/ariffimu/ Rivet us , certum
ex incerto reddidere. Alter enim cum rogatus mit ter et ad me humanif-
ftme nefeio quodremedium (aluberrimum à (e probatum » utfiqua rd~
tione poffem 9 morbumquounicamea, (fverèunica, ftlia conflit! ab a*
tur j quoque tandem incredibili domus mea luftu extintla eft, levaremy
Çqut
O R I E N T A L I S, 207
(q ho mminefibi me vir incomparabilis in uternum obftrinxit ) fcripfitt
vire docîo im conjiitutum ejfe mec uni inire tertnmen,ut jam in ejus Opère
fre/afudarent,
MaufTacus Jn Judicio dePJutarchi Itbelîo de Flumini-
buSj&C p. 192. & feq. ArrianiKiw^TîKop nefciocurhatlenus
nonvulgatum fuerit. Hoc tuntum feioy illudOpus ab owatijfimo& omni
vir tutum génère cumulât ijftnto CL Salmafio dejcriptum fuijfe ex Cod, Mf.
Biblioth. Palatin*, (S hue vs£ fuijfe negletlum , quod Xenophontis ne~
menvetusiUamembranapraferret t quodifo qui in eaminciderant, norias
wnimadvertijjent, Arrianum ettam Xenophonta vocari, Eruditijftmus
Rigaltius ami eus nofler,dum curaret Script or es de re Accipitraria & de
cura canum excudi, in animo qu'idem habuh y kvuj^7jkov illttd Arriani
fimulederC) quod à Salmafio babebatt fed credo Jypograpbi ejusfpemfe»
feUerunt,nam quia Gr<ecum erat, fine verfione Latin a, qu£ hodierna efi
fupinitasj noluere hoc Opus typïs mandare.
Sam.Sorbiere à J4K />*//'», d'Orange^. 44 2,& fuiv.de
fes Lettres léô'o.La perte de Barlaeus , de laquelle vous me de-
mandez quelques circonftances, n'eftpasdurang de celle de
Walaeus & de Veslingius, quoy qu'il fuft très galand hommuj
car il fe trouvera tousjours plus d'excellens Poètes, que d' ex-
celleras Medecins.Lors que j'eftois à Amfterdam on parloit di-
verfement de h fin de fa vie , comme s'il y avoit eu de la me-
lancholie qui l' euft avancée. îl efl: vray qu'ayant fait une Orai-
fon funèbre en vers fur la mort du Prince d'Orange? &que lo
Docteur Spanheim en ayant prononcé une en profe, il fupor-
ta tres-impatiement l'inégalité de leur recompenfe:Car>com~
me difoitplaifammentMr.de Saumaife , on firune étrango
beveue, donnant la paye de Cavalier au Fantailin,& celle de
FantafTin au Cavalier.BarlaîUS n'eut que cinq cens livres , &
l'autre eut cinqcensefcus. De ce dernier je ne vous puis dire
que ce que Ton publioit lors qu'il fut decedê , que Saumaifo
l' avoit tué & que Morus avoit efté le poignard. L' Hiftoire eft
longue, & pour la toucher en peu de mots, jen'ayàvous dire^
ficen'eft que Mr. de Saumaife n'aimoit point feu Mr. Span-
heim, par quelque jaloufie d'efprit & de réputation dans l'Es*
choie* que pour le mortifier il fit appeller en Hollande Mr,
Morusjduquelilnecognoiflbitquele nom ? mais qui eftoir
lo
log G A L L I A
le fléau & Paverfion de Ton Collègue j que le Docleur remua-*
ciel & terre pour rempefcher de venir,& qu'il mourut lors qu?
il eut nouvelles quefonAdverfaireeftoit en chemin. Cepen-
dant il faut rendre cette louange à la mémoire de ce docle Al-
lemand, je dis mefme de l' aveu de Mr.Saumaife, qui ne prodi-
guoit pas les fiennes : qu'il avoit la tefte forte & bien remplio
* jepouvois<* érudition* $ qu' il eftoit propre aux affaires, ferme & adroit,
mcconten- ardent & laborieux, Il faifoit des Leçons publiques en Theo-
ter de rapor- logie quatre fois la femaine ; il en faifoit de plus d' une forte de
terdelaLet privées à fes écholiers $ ilécoutoit lespropofans; ilprefchoit
Sotbiere ce en ^cux 'angues> ^a fienne & la noftre j il vifitoit ks malades $
qui touchoicil eferivoit uneinfinité de Lettres ; il compofoitenmefmo
Mr. de Sau- temps deux ou trois livres fur des fujets tout diferensjil aiTiftoit
Tiaife; mais tous les mercredis au Confeil de fon Alteffe qui l'attiroit à la_,
ay cre^uc Haye; il eftoit Recteur de Mlniverfité 5 & parmy toutes fes oc-
n0<? c;, ""cupations,ilnelai(Toit pas de faire la recepte & la dépence de
îeieroitpas r n • i • j o r • t •
narryJe lire la mauon qui eltoit pleine de Penuonaires. Je ne puis pas por-
i;y tomes ter mon jugement de fon Antagonifte, fans vous le rendre fu-
ces particu- fpe^parce quileft mon intime amy depuis le Collège, c'eft
iantez, à dire depuis plus de 2 f.ans, & que j'ay livré pour luy des Ba-
tailles , ou le P. Jarrige s' eft rencontré; mais il eft certain &
tout le monde avoue qu'il à l' efprittout de feu, qu'il a de vaftes
penfées, qu'il brille & qu'il efclattc extraordinairement.
Le metme à Mr Je Sa um aï fe, à laHaye le 10. de Mars
1 6jo. Je vous prie de me communiquer quelques mémoires
pour un honnelïe homme Bailly de S, Vaft, qui prépare plu-
îieurs volumes dePortrais & d'Eloges des perfonnes illulties. Il
a eferit à un curieux de ma cognoiltance , pour avoir quelques
particularitez qui vous concernent, telles que font les princi-
pales Epoches de voQre vie , la publication de vos ouvrages, &
la généalogie de voftre maifon. Je ne fay comment voftre mo*
deïlie recevra la liberté que je prensdevous faire cette de-
manderais je crains que fi vous nous la refufez,elle ne donne
occafionàTHiftoriende commettre quelques beveues; car il
ne laidera pas de parler de vous encore qu1 il n1 en reçoive au-
cune inftrudion , & peut eftrequ' il en parlera fur des récits
moins ridelles qu'il ne feroit à defirer.
1 Le
ORIENTA LIS. ro?
Le mcCme à Mr. PAbbèCofiar, à Paris le 17« d'Avril
jéj 7.Ceft beaucoup que de nous eftre divertis agréablement,
& j a y ouy dire à feu Mr.de Saumaife, que je preflois fur le peu
que nous cognoi(Tons,& fur la négligence de Tes écris , qu'il
mettoit de l'ancre fur du papier aux heures que les autres jet-
toyent des dez fur uneTab!e,& que c'eftoit là un jeu auquel les
gens de Lettres tafchoyent de fe defennuyer.
Mr.Chefneau écrivante mon Père de Leyde le $r.d'ExAutogr»-
Aouft 1 64 8 . Nofire Fille efi éclairée de deux grandes lumières, de Mr, pho-
de Saumaife le Père des Sciences relevées & des langues ; & de Mr. Span-
beim cet accompliTheologien & parfait Orateur,}' ay i honneur de com-
muniquer avec eux ordinairement , & ils me tefmoignent ajjez de bien»
veiUance par leur réception.
Thomas ReinefiusLib.i.Var.Lecl:. c.6. EftisSalmafi*
us y cujut exquifitiffim* eruditiêni tnntàm tribuoy ut non modoy qu<e doftè
adbonosautores notavit,&ingeniofe ijïorum me délit excogitavit^mntum
non exofcukr plonge j^ mets aborthis praferam : Sedultrofrivolis mets ce-
dere para tus fim, fi ipfi contra vider i videam.
VoffiusinOperedeHiftoricisLatinisp. 6çz. &feq^
1 6$0>A5tbicusIfter five potiusJuliusOrator admodum corruptè editus eft:
Jedeum ex antiquiffimU Schedis (credo Codd. Bibliothec* Thuane<e & Pétri
Danielis )auiïiorem & emendatiorem^quàm hatlenus prodiit j pollicetur '<
ingens illudliierarum ColumenCl. Salmafius in fuis adHiftori<e Aug<Scri~
P tores Commenmriis.
Idem p.^.i.To.Operisde Idololatria. DeElagabah
erudite adEufebium magnas Scaligery eruditius ad Lampridium Cafau -
bonus^eruditijfime adeundem Salmafius annomvit.
Idem p.248.0peris deScientiis MathematiciSj&^Co»-
fïantio & Confiante Imperatoribus, vixit Anonymus ille Script or Grœcus,
qui veteris or bis De/criptiouem reliquit. Hic latine olimfed barbare red-
dit us fuit» Ac tralationem illam à Clariff.Salmafio acceptnm è Codice Fr>
Juretiediditjac. Gothofredus J.C.Grœtè pr<eterea cum nova Ferfiont^
prodire poluit. Notas et iam eruditas addidit.
Idem p. io8-To.2.Inftit,Poetic, Fidemaximi viri Jof.
ScaligeriEpiftolam z^.ad Cl. Salmafium tum magnam Reip. Literari<e
$em j nunc eximium ejus & inccmparabile ornamentum,
Dd Do
*i£ G ALLIA
DéèodemScaîigerinOpu(curi$,p.4^2,&feq.Carau-
bonus & Grotius in Epiftolis. Balzac dans fes Lettres choifïes;
dans Tes Entretiens de Tedit. de Hollande, p. 15-4. & dans fes
Lettres àMr.Conrart. p. 14. 2?. 3 1. 342,418* &fuiv. Ménage
dansfes Meslangcs 165-2. p. 78. & 63. &dans fes Rem. fur
l' Aminte p. 1 59. 177. & 284. Sarravius in Ep. p. 39.40. 4ô\72#
126. 87. 177,204. 205-. 206. 207. 20g. 209. 262. 268, 311.
312, ut 231. A.M àSchurmaninEp. p.269- & 371. Selde-
nusinUxore Heb.p. 624. &Lib. 1. deSyned.Hebr. p,42$.&
578. BoxhorniusEp. Praefat.inHift. Aug. Scriptores 1632.
SorberiusEp.Praef.inOpus de Antiqua Orthographia Torna-
ciexcufum fol. A. 1632. And. Rivetus PraHeft. in Decalog.
&inDi{Tertationedeterminovitar. GulielmusFraterEp.Praef.
inVindic.Evang.de Juftificatione. Boileau dans la Vie d"
Epictete fort fouvent. AmyraldusinDefenfione Calvini p.
91. Spanhemius Ep. Praef. in Epift. Bongarfii , &inDubiis
Evang.part.2.p.402. Cheitomaeus in Vocibus Graec. Barb. N,
T. p. fi^Plempiusin Avifenamp^f. 147. 212. & 288. Gui,
Wats in GloîT.Matth.Parifienf. voççAmbaffiatio. Bochartus in
Ep. de poteftate Reg.p. 142. cdit. Amfterod,utinGeogr. S,&
alii fine numéro»
Qui Salmafium reprehcnderunt.
- A NdreasCoîviusa K Claudio Salmafa S. P. Dordrefti
hmDoPrdre-*^Lr?,-ful" l640, Diaeft>vir famme, quod in aeretuo fum
ai habui abfapermunereTrapeziticojquodjamcumfœnore perfolvam.
Autore,viroPerlegiOpusilludtuum , dequo, nifihircâ me poftulafTes,
pietate, eru-judicarenullusauderem Scioenimquamcurta mihifitdomi
flitionc ,. acfUpejiex : novi quid fit criticum agere, hoc prasfertirn tempore;
wodo VSnC "idque de tamis viris,quosmundus admiratur. Utar ergo li-
bertate concefia; fed continebo me intra limitesTheoIogiac &
amiciti£nonfic!ae;cujus reverentia, ut in Praefatione loque-
ris, te tacere fecit : quamquam ipfis Theoîogis adeo rnihi non
faverevideris} quafïipforumproprium fitineptire, quod il-
îos putant,qui ad illum gradum crifeos aut literaturae non per*
vene-
ORIENTAL IS. ai*
vônerunt, quo afcenderunt illuftres îllae anïrrtae , quos Heroas
vocant, folos asternis laudibus dignos. In Praefatione ais.^a
h*c tredat excepta Theologis ? Oua phrafi etiam videris uti,
lîbi deD. Heinfîo Ioqueris, jjïuis hocpojjet dkere nifi hic ? P.
15-7. tanquam de futiliffimo mortalium : £$uis dubitare pof*
Cet prœter Tbeologum ? P. 2 S 4. Illttd imper t mens etfiLfltinunt^
non fit , nid ft Theologicump. 572. Ego non exiftimo teita».
judicare, quodefie Theologum & Literatorem fint àmtçuxa,
Omitto Patres , Kieronymura ? Cyprianum , &,in quera ipfe^
fcripfifti,TertuUianum, &,quempraemanibushabeS) Arno-
bium : an non Erafmus,Melanchthon, aliique, illuftres anima:
iftius faeculi fuere Li teratores ? Certè malè habet communem
noftrum amicum D. Votfium , quod Socerum ejus D» Junium
Theologum Gallum , olim vocaveris Terrentm beftiam , qui
àmultishabetur aquila in nubibus : certè fubtilitate ingenii
multis non cedit. Et ut mortuos pr£teream,annon,quem jara
nominavi , Voffius , Theologus ? Grotius etiamfi fummus Ju-
ris-confultus &Iiterator, tamen Theologis accenferi vultjUt
jarrt brevihocoftendet Annotationibus fuis in N» T. Temet-
ipfum condemnas, qui quantus fis in S. Scriptura & antiquita-
tibus,mundopalamfecifti tuisScriptis , inqueiisoftendiste
arcanaS.TheoIogiae penetralïe. D. de Dieu, quemeum ho-
nore nominas,annon Theologus &Literator ? D.Spanhemius,
D.Petitus, annonTheologi&Critici? Subordinata ergo hsc
funt, aut faltem efle debent, non pugnantia. Haec obiter,quae
facilecondonabisBatavoamico , aefilicet addere , Theolo-
go , feribenti Salmafio , quiutliberrimè aliorumnotaviter-
rores , ita &fibifieri abamicisvult& petit. NoftididturrL.
Sapientis , Melioraeffevulneraamiciquàmfraudulentablan-
dientis ofcuîa : imô ipfe tanquam viles animas rejicis adulato-
res. Quod ad ipfum Opus attinet, in eo multa praeclara inve-
nio , & libens fateor, me non videre, quid refponderi poffit ar-
guments tuïsè Scriptura , Patribus, Conriliis , JureCivili
& reclis rationibus petitis : per qua? omnia luculenter oftendis,
quodTrapezitas, modôintracancellos àMagiftratibus pofitos
maneant, ad Sacram Synaxin admitti debeant. Obiter etiam
multa S. Scripturae loca difïicilia & hadenus non bene intel-
Dd i lecla,
2ii G A L L I A
leâa,explicafti. Sed non omnes fa ventes habebis in eo,quod
fubfinemtradasdepanegW^V* Quod fi interpretandum ut
piHas,tunccertèmuIti malèoraverunt,orant&orabunt. Ma-
gna pietatisportio eftviftum corporisfolida fide à cœlelti Pâ-
tre orare. Hoc Jacob fecitGen. 2 8.Salomonpen. Proverbio-
tum. Quod fi omnes eflent fine cura corporis, tune omnes ef*
fent fpiritualesrtales autem omnes nec poflunt efTe nec debentj
utloquerisp. 339. Necputo te fentire Oratfonem hanc tan-
tumpraefcriptamdifcipulis, utdefermone habito inmonto
viderisaffirmarep. 309. nam tune caeteri non deberentquoti-
die funderc has preces ad Deum Patrem ipîorum. Non video
quomodo conciliari pofïint,qua? feribis p. 3 3 7. & 3 3 8- Omnes
adferfeBionem teneri, Utinam poflent, & in feq. dicis »<7«_»
omnes pojfe efe [pirituales nec debere. Quicquid fit j Charitatï
omnesdebemusftudere, quaeeft vinculumperfeclionisihsc
nos facit filios Dei & difcipulos Chnfti : Sine ea fumus aupxi-
xoi, quifuntrixofi, pefïimi, &nomine tenus Chriftiani, ut
ipfefateris. Chrim diclum Matth. y. omnestangit, quiàixit
frdtri fuo Raca , obnoxius erit incendié gehenn*. Illa fententia_»
eftterribiliS', Chrijiianorttmeftdiligerewimicos. Omnibus di-
ctum ) quod tibi non vit fieri , alteri nefeceris , ut oftendis p. 4^3.
Petrusalloquitur omnes fidèles, omnes unanimes illos effo
vult, fraternitatisamatores, nonreddentes malumproma-
lo , nec maledictum pro malediclo. MagnuseftTheolo-
guscoramDeo, nonquidocuerittantumfed &fecerit Matt,
y«Criticorumeftexplicare,fedTheologorumappiicare. Di-
cam libère & amicè: cur pro uno malediclo Sycophanta^quod
in génère prolatum, tôt reponis ? Cur clavum elavo vis retun-
dere, fi hoc Magifternofter non vult? Chriftianurum noneft
dçledtari erroribus fratris , fed potius condolere & re vocaro
eum in viam per fpiritum dulcedinis. Rifum tibi movet Criti-
cus p. 460. Volupe fuit videre monftruofam interpretationem
p. 661. Ubi ergo illa charitas , quae non irritatur , non cogitât
malum , non gaudetdeinjuftitia , fed congaudet veritati ?
Interdum doclum , acutum , interdum fatuum & ineptum, ad
delirium ufque vocas Criticum. Et i\ fummi Critici tam faepe
&tamcraffèimpingunt in propria , quidmirumTheologos
inter-
ORIENTALIS. 21 *
interdum labi circa aliéna? Circa finem objicis ilîi corporis exî-
guamftaturam, nominando iWum UvôftoTnerKo* , quafiverôin
poteftate noftra fit aiiquid adderecorpori noftroj hoc eft accu-
fareeum,quifecitnos. HsecfuntTheologica. Namprseftat
unum mandatum Chrifti adiniplere, quam omnia recïe inter-
pretari. Ego malim fanus efle fine cognitione morborum ,
quam omnes morbos no(Te fine fanitate, Auguftinus ait,w#*Wir
indolli & raplunt regnum Coelorum , nos autem cum eruditionc no/lra-y
mergimurin tnfemum. Scribendo in proximum plus pecca-
mus, quammaledicendo, quia fcriptaadpluresperveniunt
& ad poderos tranfmittunrur. Deinde & rifui exponitur apud
vulgus ipfaeruditio, ubitotditïidiainterdoftoserTe animad-
vertunt: & ita périt praeclarum illudnomen&gloria,quatru
Criticitantopereaffc&ant. Sperandum , utàD. Rivetoin-
tellexi , in pofterum vos firma amickia unanimes futuros ,
quodfaxitDeuspacis. Cercusfum , fibene perfpexi heroi-
cum illum tuum animum à me divulfum non iri , quia liberri-
mèprotuli animi mentem , fedmajori in pofterum vinculo
conjunclurum cum eo,qui te intimé colit & fummopere aefti-
mat, Precor Deum,ut te per longos annos , nobis , Reip. Li-
terariaeincolumem fervet.
Gualterus Donaldfonus in Synopfi Oeconomica_»
l6zo. p, 6y.&feq. Quodverbmultce erudttionis , Augufix Hiftoria
Interpres recens, vetujliorum paucis fecundus Salmafius, Annonas multi-
tudinif numéro panes tantum fignific are conte n dit j utplerumifo hoc obti-
neat , perpetuum tamen non ejje exemplajubent credere : ut cum h Vege-
tio dicitur. Torques auteur (olidœ virtutis pnemtum fuît , que m qui me-
ru'if] et, prœter laudem duplices confequebatur annonM'^quis enim hoc lau-
dis autlariumferat, duos panes ? duplex Salarium inteliige , velex GlojJ.
tui dwuva, eft Salarium ,
Nic.HeinfiusinNot.adTo primum OvidiipG 3 7 f.
I 66ï.De Salmafw non queror, qui cum nemini fttorum temporum litera*
topepercerit , mnmagis quam ille Schioppius , quem inftgnis maledicen*
tia Zoilo quovis nobiliorem fecit 1 nihiîprofetlo raùonis efi,cur Parent ù
mei caufampotiorem ducam^quam cœterorum omnium }qui te ta te noftra
claruere j quorum nemo virulentum ejus dentem evafit.
Joh. Frid Gronovius in Lib. deSeftertiis, idyd. p. 46»
& feq Habebat hoc pir ille incomparabilis, ut uberrtmo ingenio nutia juf-
D d 3 ficeret
244 G A L L I A
ficeret manu s , & ubi inflituerat fer ibère , nec rerum nec TJerborum mo*
dumnojfet. Inde pleraque feflinabat , ipjamultitudine occurrentium
infequentes flyli partes utilium aciem intentionis in préfentia, abrum-
pente , necpatientediufingulisimmorari, Sicfatlumefl , utmultas
illi exciderïnt-) qtu norat ipfe meîius , & retlius alio die tradiderat tra.
débat que : qu£,fîpaullulum modo attendiffet animum , facile vitajjet^
Quorum nonnuUis & hoc argumentum confulere nos cogit^non ut expro-
bremusj fcdutfiudiofis caveamus.
David Blondel dansfes Aftes Authentiques 165$. p.
5 4. Claude deSaumaife Personnage de fort grand nom , mais peu porté
a obliger aucun autre que foy mefme , CT qui d 'ailleurs couvoit unfecret
dépit contre Spanheim J fit deffein de le commettre avec Amiraut qu'Un*
aimoitpas ; & envoyant Je s Tbefes en France y y e fer bit en termes capa-
bles d"* irriter lespluspatiens.
Louis Savot dans fonDifcoursfurîes Médailles, à Pa-
ris 1 6lj. p. 44» & fuiv. Le Sr. de Saumaife fur Flavius Vbpifcus , dit
que ses plumbo mifcebatur etiam publicè,inde plumbeos num-
mos per contemptum Martialisappellat çream monetarrijCui
plurimum plumbi admixtum erat. Or sellent end que du temps de
Martial qui vivoit fous Domitien , les Empereurs fiffent battre de l<a^»
monnoye de cuivre comme il le femblepar les termes cy devant rappor-
tez j il me pardonnera s^illuyplaififije répugne à [on Opinion , parce qtP
ilnefe trouve point de plomb dans les Médailles de cuivre des Empereurs
que vers le temps de Septimius Severus, L'erreur toutefois en cetteL»
opinion efl excufable en un homme , quoy que très doBe , d'autant que-»
cette cognoiffance ne fe peut acquérir par les Livresy ainsi par Tefpreuve
feule de la monnoye de cuivre anti%.
Voicyccque Mr. ^e Sorbiere auPereMerfenne de Leyde le 1 1«.
dit Mr. de "" Janu. 1 64g. Vous avez fort bien jugé à mon avis de M.*** tfjes
Saumaifedu*»' efionne que ne le cognoiffant guère que par fes eferits , vousayezpeu
Père Mer- cognoiftre fi parfaitement [on génie. Je l 'ayfort efiudié depuis deux ans
ienneeen- que je demeure dans Jonvoifinage^ ($ que je le vifite tous les jours. Il
Peirefc p' a (ans doute famé grande^ naturellement bonne. Il a la mémoire*
x07.de les prodigieufe. lia une vivacitt d' Efprit que la vieille (Je n a point
Lettres.Poar altérée
lePere***,
je ny attends pas grdndchofè de luy\ iitjihomr/te de grande LeBure } tna/s ilneme fembiep.ts
ejerire avec trop de jugement ,' (§ pour la puce Arabique que vous lu/ avez, envoyée ,\ je ne vêts
p4S non plus qu'il en puijfè bien faire /on profit ,' cariln'tntendpas la langue , ^ntf.typetfonne
à Paris \w Ihj puijjè beaucoup aydtrficc tfefi Mrt Gabriel S/on/ ta. Voyez la p. 176,
O R I E NT T A L I S» uj
altérée, & une chaleur que (oixante hyvers ri ont pas encore refroidie* Il
entend toute* les Lingues des dotles. Ilejcrit bien en Latin, fa plume eft
infatigable , & malheur h ceux qui Vofent attaquer. Mats je faù avec
vous grand eftat de la douceur de Mr. Gajjendi, de fa modération , iS
de cette paiftble immunité de paffions violentes qui le rendent fi bien,-*
maiftredefespenféestfdefon raifonnement. Celuy duquel nous par-
lons & qtCun Po'ète de ma cognoifjance nomme en le preconifant Mon-
fîrum ,
Do&rinae Monftrum horribilïsr
eft véritablement trop bilieux & trop colérique. Il aie fentiment
trop aigu. Il (e pique du moindre mot & entre trop aifement en fu*
rie, II ri y a pas moyen d^efire tant foit peu dijfentant de Je s Opi-
nions , fans devenir un ignorant , une befte ou bien un fripon & un^»
me(chant homme, tf ilfe faut refoudre pourpeu qu'on ofe luy refifter,a re*
cevoir dix mille injures, qui atmquent laperfonne pluftoft qu'elles ne de*
f-endent la matière dont il eft queflion, Ilmefemble qriileftparmy nos
favans cequefontparmy les Gens d'Effée ces Braves qui font plus propres
à de far mer leur homme , qu1 à conduire unfiege, & à faire un duel qu À
donner une bataille. Je confidere tout ce qui eft fortj de fa plume de-
puis 40. ans qu'il occupe les preffes des Imprimeurs , & je n'y
trouve qri inveclives , avec peu de chofes qui donnent dans le/olide des
[ciencesjlria fait aucunOuvrage baftyà chaux & àfablefé dont lapofte-
ritéayt h tirer quelque avantage. Toute fon Occupation a e(ié de chercher
noife aux Gens de réputation,^ d'attaquer tantoft Lipfe,mntoft Scaliger}
puis Sir m on d , Petau-, Htinfius, & enfin Héraut) Spanheim & cens autres
auxquels il prend plaiftr défaire infulte. Il ne peut vivre fans illuftres en-
nemis & fans quelque querelle fur les bras. Et lors quil en eft venu aux
mains jl ne luyfujitpas d^ avoir defarmé fon homme, ($ d* en obtenir des
fatùfacJiûns ordinaires : Il faut quil le jette dans la boue,qriil le traite
À coups de pommeau d' Effée, (S qu'il le marque auvifage. En vérité
cette vengeance me paroifl cruelle & bien éloignée delà magnaritmitk.de
quelques autres,qui ne répondent jamais aux injures de leurs Antagoni*
fte% quepar ces 4. mots, de convitiis viderint alii. Mais pardon-
nons cela, MonRtV: Père, aux rares qu alitez de ce grand PerfonnagZ-» j"
qui eft <sT ailleurs un fort bon Gentilhomme , de qui la Converfatiort eft
ires douce (£ très divertifjante,^ que fentens parler honeftcment,dans
la Sale ou nous nous promenons fort fouvent , de ceux quau partir de là il
defehire
i\6 G A L L I A
defchire dans leCabinet, lors qu'il* la plume k la m Ain. Il ne fe Convient plus
alors de ce qu'il ejïoit un peu auparavant. LaLatinitt Remporte, Il ne veut
pas perdre les injures qutla apprifes : Et les paroles piquantes qu'il A
autrefois recueillies des vieux Autbeurs fortent plus aifement de fa mé-
moire,que les fines railleries (£ les fortes raifbns,qui viennent d un au-
tre endroit. Excufons le s'il peut à" une autre manière, (S difonsques
cette colère qui le transporte e(i une marque de fa haute vertu , qui »c_»
peut rien /ouf rir de contraire k la vérité qu'il a conceue; Car Urne femblt-9
qu'il Ta de [on cojléen la plus part descaufes qu il fou/lient, ou quelle n
eftpas toujours bien évidente en celles qu il attaque. Malt fi vous aviez
veu comme moy la manière de laquelle ileompojefes Livres, la négligen-
ce qu'il apporte, le bruit que Ton fait tout k fentour deluy, & les diftra~
fiions parmy le f quelle s il eferit fans aucune méditation , vousexeuferiez
bien plutojl les défauts quifeglifjent dans fes Ouvrages. Il les commence
fans quilenaytfait de projet ny tracé de dejfein.Les penfees luy naiffent au
bout de la plume les unes après les autre s. Il les couche fur le papier comme
elles luy viennent, të 'ne relit jamais fes eferiture s. Ilriefcrit que d 'un c»-
fié de lafueille & cela brufquement (S fans marge fil culle les fueilles fune
au bout del 'autre,& 'il en fait des rouleaux: de forte qu'il peut me furet fes
livres k l ' aulne, & qu'il avoit bonne grâce de dire qu'il y en avoitftx toifes
de faites en parlant d^un certain livre dont on luy demandait des nouvel-
les, & qu'il faifoit attendre depuis long temps,
David Blondel écrivant à mon Père de Paris, le24.ds
Aoufl: 1 64$. Je demeure en repos du coflédu Mr .Saumaife, qui a eu i$,
mois entiers mon écrie François de laPapeJfe entre fes mains , & a quij'aj
envoyé le Latin, il y a tnntoft huit mois i ils1 eflfait fort de réfuter mes
preuves, & engagé plus que fes amis n* eujfent de firé i il avi fera par
quelle porte il for tir a de cet embarras , ce riefl point k moy de luy rien.-»
prefcire,feulement je puis fans luy faire tort fout enir, que s1 il ri a autres
tbofek faire qu'à enta/fer des te fmoignages d'Autbeur s qui fe foyent ac-
cordez k dire ce que/' ay convaincu de faux, Une fera rien du tout , (S
* Salmafius qu' k moins que de convertir un Jeudy en un Dimanche , Une démontera
in b??**^ pas les pièces qui j' ay pointées contre fon opinion, jf e luy aycotté plus de-»
Primarii ^ So.Autheurs Papiftes qui lafavorifent, * & quand il vous plaira de luy
pap 201. indiquer le Mf. de Valadier, il w en ]er a pas plus fort. Si félon vofirz^
Ntc vtnaeft penSCC
*utfiftafat;uUde muliert meretricstfMt fub ■virihabiiHfedtntVapalem inquinaffe partu f>r«dt~
t<t ejlO_uam verijfimam effehijloriarfi nos txpluribus exieprîone majorfimAutorum tfjitmontts
confirm^lfimus^tfMtrnnd/im eriam^at eodem f*cule,ft49 HUP*piJJ<*m praPapAEcckfî* dédit \vi-
xtrunt.
O R I E N T A L I S. 217
penfeeilplacefon Pape femelle autre part qu'entre Léon 4. (f Bcnoift j,
flbi canet & Mu fi S fé peur fe rendreAvocat d'une caufe perdue ilfxu*
draqu il face perte de tous les témoins qui jusqu icy ont pris la paroles
pour lafouftenir,car totu fe (ont jtuqutty accordtzà la placer en un mefmg
iicufê ont comme à ienuy heurté contre un me/me Efcttcil.
AlexanderMcrusPrœf.adLe&oreminEufebiumSca-
ligeri 165" 8« AnSalmafiumex Ma quant invaftt arec vciuti qua-
damfamx dtjiciendumf ut émus ^ quod ve/ in Mis Grœtis Literùi^ in qui'
bus prof ttlo longe citra amuhtm regnavit, hallucinants tnterdum efl^aut
quia Clément cm Alexandrinum pro Conflit utionum Autorc adduxit^ aut
quia in loco Hieronymi Rhsgium , quod in Tbmcia fub Conftantlnopolit
proeo quod in ItaliafubRomaerat^acccpit^ut quia verum C.irdinaiium
ctymon ignoravit , ($ quœ plufcula fatis a/ii publiée ventilabunt?
Alios Salnufulapfus multinotarunt 3 quos inter
haud tacendus ftupendi vir ingenïiac doftrinarD.ifaacusVoiïï-
us,ad Pomp. Melam.
DIONYSIUS PETAV1US,
àAmîlimmfis*
^AlmafiumfequiturDionyfiusPetaviuSjSocietatisJefuTheo-
O logus,vir in Hebraicis haud leviter verfatus, fed , quod do
lendum,virisfummis> quosqueveredixerim Reip. Literarise
Heroas,valdeiniquus.Obiit A. i6>"2. funebriLaudatione a«,
Philologo praftantifTimo D. Henr.Valefio cohoneftatus»
Petavii Scripta*
Dogmata Theologica.Parif. 1 644. ; . ni fallor,vol. fol Andr. Riret»
OpusdeDo&rina Temporum.Parif.i 627.3.V0I. fol. Ep.Pracfat.m
Epiphaniusverfione¬isilluftratus,PariCi^2i.2.vol.fol. v^dlcias"
AppendixadEpiphan.Animadverfiones.Parif 1(524.8. eomraAmy-
Synefiuscum verfione ¬is, Lutetias primoedïnisA. 1d12.raidum.Brc-
A. 1633. &tandemA.i64o. fol. ctei/. Kai.
Ee Traité ^wT9'
lia contra^anpnium ex Petaviane deLiberoArbitrlo l/bro collegit^uiftib nomineJÏticentii [.e-
W/j egreg'teVetavinm ($ Rteardum dedolavît Lovstnit.
2ig G A L L I A
Traité de la Pénitence publique,à Paris 1 644. 4.
ElenchusTheriacaeVincentiiLenis, Parif. \6$6. 4.
Poëmata Lat. Gr. & Hebraea, Parif. 1 641.2,
Orationes &Epiftolae. Parif. 1 6 r 3 .8.
PfaIteriumGra:co-Latinum;Parif. 1637. !i»
ThemiftiiOrationescumverf ¬i$4.
De PoteftateconfecrandiSacerdotes, Parif. idf2. 8.
Diatribade Poteftateconfecrandi& facrificandiSacerdoti-
bus conce(Ta,contra Grotium, Par. 1639.8.
RationariumTemporum* Parif. idjz. iz»
Juliani qusedam, & alla.
Variorum Teftimonia de Pctavio &
ejus Scriptis*
MAuflacus Not. in Harpocr, p. 1 $ 2» 1614. 7»^r reftitutiont
nos conveniffe cum Petro* Petavio , novifftmo erudUijfimoqut*
*7"0* Synefii interprète Gf vindice , multum gavifi [urntu , «**» ?» /y*/ »0f /5r
**/ 0>u/. /& /fr£»0 , Autorem noftrum libérât wn ab hoc ntendo eadems
ferme conjetlura vidimus,
Gaulminus ad Euftathii Amores p. 1 y.lïïuftreSç/diAQx
* Ex hujus (xemflum eft in Hiftoria Eloboli RbetorU * inGeorgii Pacbymtrii Prag-
D facT A at mem^ nuPer editis à Dionyfio Petapio9Amico meo piropietnte & doiïri-
ScholiisCqux*4 «W^
ma; pênes fe GafiTendus in VitaPeireskiip,iop.O«x><7/<?/"^«/, acce-
habet D. Jf.^// A.iÔzo.GenutL à Pio Mutio l\ieras,quibut certior effettus eft , nonnuU
V oiïius) va- „#/7^ ^^ PineÏÏian* Bibliothec* reliquias ex tare, Scripfit enim iliey
mdeicriput •/?/•• ■ »<-«%«- mi •>*■■ r -;j y
Salmafius rePertUeJe quinquagmm duos Orationes Tbemtjw, quai [ervat* ex illaju-
à tst du u, nul -^ffefJti qu*é c dit je non reperirentur , etiam inter evulgatas ante duos
la tamenHo-4»»0/ À Dionyfio Petnvio , P/V0, ^//0 w<?/W<? anbabeat eruditajefu Socie-
loboh (quod/^ doiïiorem. Idadipfum retulit ftatim j Cf cum offendiffet médian-
vix in tali temjam Opus illud ingens de boftrina temporumy qmdpaucispoft annis
àum ) hi\Jn ^ucem emifit , »o» pauca ejtu occafione^ ingratiam Scaligeri , amie i
meutione. quondam fui, differuit,
LegeD.Vof- GrotiusNic.Peireskio Lut. i£,Sept.i6$o. Nuncllm-
fii M clam p, nohgium verfo Pemvii Opus^etiam in bec utile > quod Script or es optimos
ni' e<1* repertu
O R I E N T A L I S, 219
repertu rarotpromifcui uftts fecit* VeUem Literarum caufa, qttas non
immerito bumanas dicimus y ne vir Me indefeffi laborii funem rixof<e
contcntionis cum eruditifftmo Salmafto duceret.
Idem CI.SalmalïoLut. f.O&ob. \6^o,Franologiicau-
dam non tôt am quidem, fedtamen infpexi. Inter alia miror^qi odSeldc-
nuffijà quo nominatus bonorificèfuerat, qu&dam etiam pUcita ipfius de-
fenfa , tantinonfecerittut nomenejiuponerct \ tantum & in Librotf in
Indice Marmorum Arundeïïianorum éditer em appellat , nimirum quia
btrethos nifi contumelia caufa nominarepiaculum efi¥
MenagiusinPoemat. p. 44.edu, Amftelod. 166}»
Occidit & noflri/idm Petavitu avî ,
Quo non in toto doBior orbe fuit,
tempora , qu£ reBo digeffèrat or aine, ientk
Nonpuduit tantum tollere morte virant»
AlexanderMorus Praefat. adLeét.in t. Eufebii Sca-
ligcriani editionem 1 6 f %. At Scahgerpeccavit in rébus ipfis , nec
in verbis tantum , quod fepedemon/lravit DoRrina Temporum Pater t
Scio : nec enim Deusfuit , nec humant à Ce qukquam altenum putavit,
Sedquitam duriter & acerbe cafîigat alios Pater , nunquamne cafli*
gandtu ipfe eft ? Nunquamne ad Epiphanium , nunquamne in Dogm a*
tibus Theologicù dormit at ? Nihil dicemtts gravius in mortuum)quam-
quam nec vivum (S videntem nimium reveritifumus iU in Libe[iistquos
contra ipfum ànobis conferiptos in lucem 3. mox edltio proferet. Me*
mini cum viveret , atque adeum invifendi caufa itaremusj ne nominari
quidem Se aligerum ferre poterat, qttin excandefeeret , ac fiomacbum
in contumeliofas voces , ut homine partibui additlo qukm erudito magis
dignas, erumperet,
Salmafius Grotio , 4. Kal. Odlobr, 1 63 o. Vidiffe tepu-
tOfluid Petavius in me nuperflrinxerit in Vranologis fuo , qui me comi»
tem Hifpano dédit , quodgenm t amen famili are ipfis magU qukm inihi*
Ut ut fit illum reprebendit , quod non fat lis fit Grammatic as , quo probave
intendit ^aliis in rébus imperitum efjc'j me vero quia nïmins fim in reGran m
matica-f ideo nihil /cire contenait. ^ulsquls igittir e/fe dtbcatut illis
plueat? nempe Je fuit a » quomodo Stokiolim Sapientcmjuum quidzif
efje ajferebant , Rbetot em > Regem , Grammaticum , Philo fop hum , Fa-
brum ifc ut aliquis fit unm omnia ? eum oportet nunc effe Jefuitam Me
E e z tôt as
2io G A L L I A
tôt as ali qu an do paginas in finum meum avertifje infimuhtex Bifciolos
quodam, qui nec de nomine mibi notus. Et bunc degrege Mo ejfe ne-
ccffe e/if quem honorificè femper appellat & nofirum. Solo filent io dein~
teps me vindicare dtcrevi, ££uts enim futurus effet finis aut modus, fi
in Mudcum talibus altcrcandi pelagus me darem ? Video prœterea. quid
agant. Hoc nimirum ut à melioribus abducant /ludiisy (S tcmpus in~*
hisfrivolis & ' fpinofis èg/çixciç con fumer e cogant.
Idemeidem, Divione Kal. Decembr. 1659. Puto
te vidifje MifceUas Exercitationes Petavii^qua-s Juliano addidtt, Simi •
les funt c&teris ejus in me Script h\ ^uodfi Ma omni a pectaffem , qu<e
adnotavit , non tamen deeffet ^quo gloriari poffem , adsopauca eafunt con'
tra immanem numerum rcov cèx îtCP^X/M^c^v, Atquï velea ipfa^ qux.
pro eu/pis nttmeravit , in Uudum babenda cenfu diligens tefiimator vide-
bit \ Ridiculus plane efi in Obferv ;tione prima de Hefjenvs , ubi omiffio-
nem typograpbicam uni us vocuU mibi imputât , atfc in eo triumpbat &
in tantumfiupidus eft^utperfuaderipofjefperet:me eofluporefuijfe-jUt cre*
diderim Soient noSle lucere* lalisefi in omnibus, Siullus modus aut
finis futurus effet cum hujusmodi bominibus ait er candi , facile ac libenter
omnia confutarem. Sednulla adeb manifefta dari potefi veritasp cui ma»
num dare fujlineant,
IdeminSolinumiéio.p. 51?. FucusMe^quiomnes re-
prebendit , ab omnibus reprebendeidus, quique in ter omnes Scaligerum
quacuntfc occafione vexandum arripit, jure an injuria nibilpenfthabens^
multis contendit ad Epiphanium fuum y ïloa-^èèuvct incidere antefolfii'
tium bibernum , TctpttjXiûdi'a vero poft folfiitium j quonibilfaifms ab
bomine inepto , tf nuliius rei intelligent efingipoterat. Hoc luculeil-
terprobatinfeq.
VoiliusinOperedeHift.Graecis itfp.p. 236. Nice-
phoriPC. Brcviarium primus public avit ac tralationcm fuam addidit
vit clarijfimus Dionyfus Petavius.
Mr. Daillé dans Tes Considérations fur leDifcoursPa-
cifiquedeMr.Chaumont,àSedanrAn 163 4. p. zic. Platon-*
dit , ceux qui coulent, pour fignifier ceux qui difent que toutes ebofes
coulent , comme fa nommément obfervè le Sieur Petau^P un de s plus dû'
lies Je(uites de noflrefiecle y Not. adSjnefp. /p.
Idem in Opère de Pfeudepigr. Apoftolicis i^f j.p.7.
Dionyftits Petavius, quo nemo bodie vivit in ea , quamfalfo vacant , Jefu
focictate ,
O R I E N T A L I S. zii
[octet Ate s eruditionis ac dotlrin<e nominibus clArior} adhcttm Epipba-
mi > in quo U Conflitut, ApoflolicArum meminit > démentis eas ejjc*
nonputat.
Joh. Cafperius Gevartius, Belgarum doftifïîmus, in
Eledis. p. VII. Parif. lôiç.R.P- DionyfiusPetavius^fingulare ordi-
nisfui (S feculi de au , indicAvit mihi locum èfacrapaginA^qui videtur
h Ane fententiam Adftruere.
Blondelp. 273.delaPrimautêenrEgîife 1641. De*
nys Pet au doUe & laborieux perfonnAge de l ''Ordre des Je fuites , ne peut
foufrir que la réplique touchant la mort d ' Eudoxiefe fonde fur PAUîho-
rite de George Eve/que d 'AlexAndrie.
Phil. L'Abbe in Indicibus eruditas pronuntiationis
1645 < Grœcè [cribitur ctvdSeittot, (fdvclSqfJia, , de quibusvocibus confu-
lendam omnibus eruditU fuAdeo eximiam /?, P. Petavii Dijjertationem
in dofîijf, ExercitAtionibus adjulianilmp, Opéra poftremœ editionis*
De eodem Salmafius in variis Scriptis. Blondel. p.71.
496. & 1 1 3 1 . de la Primauté. Vigerius Not. adEufeb. dePraep.
Evang. p. 41. 44. & 47. Grotius in Epiftolis ad Gallos. Fr.Scor-
fusProleg. inTheophanem. La Motte le Vayer p. z8z.de la_,
vertu des Pay ens. Mr. de Marolles dans la vie d'Horace. Gro-
novius in Diatriba ad Statii Sylvas p. 3 jç. Muifius p. y 6. Af-
fert. 2. Verit. Heb. contra Morinum. Vofïius in Opère do
Scientiis Marhematicisp. 1 3 7. & 23oXeBarond'Autueildan$
fesMiniftresd'Eftatp. 20.&alii»
DIONYSIUS de RIVES,
Avenionenfis*
CIrcaA. i6$7.cîaruit Dïonyfiusalter , Avenionenfisfcili-
cet, OrdinisCapuccinorum, VirGraecè&Hebraicèdo-
diflimus. De quo in haec verba Samuel Sorberius in quadam
adGuidonemPatinurn ParifienfemMedicum ceieberrimurrij
Epiftola j Le R, P. Denys 5 duquel }e vous aypArik en mes Lettres pre*
ee dente s , efî un bon P. Capucin d^ Avignon , fort rompu en la Letlure-3
des Saintes Efcritures. Il les a leûes depuis 30. Ans fept fois toutes les
Annk.es y le Nouveau T, en Grec, # le V. en Hébreu, Or comme ileflprO'
E e 3 digieufe*
an G A L L I A
digieufement ver fé dans T Hiftoirc ancienne , il a entrepris un docle tra-
vail de Perfonis & LocisScripturafS. comme d'autres ont des j a fait
deAnimalibuS. Ilriy a aucun lieu dont il [oit fait mention , qu'il
ne defcripe exactement ', ny aucune personne de la quelle Une donne la-»
Généalogie , ou ne die tout ce qù 'on en peut apprendre* Vous avczveu
fOnomafiiconGlandorpii fur PHifloire Romaine : le àefjein de ce docte
Religieux eft tout fembiable fur un fujet différent. Idem in aiia ad
Doftifïimum Menagium Epiftola , Avenion. 10. Jul. 1657.
Le R, P. Dsnys Capucin travaille encore à [on Ouvrage de Locis & Per-
fonis Scripturae S. quiluy coufte 30. années a" '£ftude& ULetlure de-»
fEfcriture S. plus de deux cent fois réitérée en fa Langue originelle , je-»
veux dire Grecque & Hebraique qu il entend mieux que la lranfoife-j4
Hacc Sorberius,
Teftimonia de P4 Dionyfio de Rives.
3 Oh. Henricus Hottingerus inAnalectisHiftorico-TheoIo-
gicis y p. 214» 1 6$ 2. Non nemo ex Adverfariis , Tranfubftamia-
tionispatrocinium quafiturus , oflendere ilîud voluit in Hebrtorum verbo
fubjlantivo TTn quodnonnunquamper Verti » Mu tari , transfèrent
dum fit, Hocfibi argument um à Capucino Araufionenfi mibifttis notê9
& lingu* Hebratca doclo , oppofitum^coram aliquandofatebatur acuttu
Arauftonenfium Pbilofophus David de Rodon.
Idem in Bibliotheca Orientali , p. $ 04. Primum exem-
plar Pentateuthi Samaritani , Scaligeri monitu , in orbem Europ<eunt-»
puto intuli/fe D. de Peirefc , cujuspro literis fingularU curatf libéralités
nota uibfy , & mibi aliquandoAraufiont à quodam CapucinoHebraïc* lin-
gua calîentijftmo , prolixe fuit commendata,
M.Sorbieredans l'Hiftoiredefon changement do
Religion, p. 166. Si. fuiv. à Paris 1 6 f 4* Mais que dir oit-on s'il
ejloit vray , que le verbe fubjlantif dans fEfcriture /ignife le me/me que-»
vertor, félon la dotle remarqs duRkP Denys de Rive s d "Avignon Religieux
Capucine un des plus ffavans hommes de fonOrdreyquo nemo felicins
interChriftianosabHieronymohebraizavit, qui a lu près deux
cent fois toute la Bible en fa langue originelle, qui la /fait prefque toute-*
par cœur , qui pourr oit faire ce que Von raconte d" Efdras , & qui tra-
vaille à un Ouvrage de vafig & exqnife érudition, De Perfonis & Lo-
cîs
O R I E N T A L I S, *zj
cis Scripturac Sacrae, dans lequel il prend occafion de donner dans Iol*
plus profonde antiquité r, Ûf d 'illufirer une in/ïnitt dePaffages de PHi/loi*
re Grecque,
LUDOVICUS CAPELLUS,
Sedanenjis.
LUdovicusCapellusJacobi (dequofupra) unicus FratcTj
Patrem habuit Jacobum Capellum nobilem virum, in Ar-
moricorum Suprema curia Rhedonenfifex Soeeri fui Nie. Val-
lac viri confultifïïmi demiflione ) Senatorem integerrimum.
Anno ion. cumSalmurii Theologiae operam daret (pera-
gratis antea Angliae & Holiandiae Academiis) Profeflorem He-
Brae um ibidem egir , Oratione prius habita de genuina nomi-
nis FTlîT PronunciationejdeinEcclefiaequadbicolligitur
Paftoreleclus, tandem A. i6$$« cum aliis duobus Coilegis,
Theologis maximis , S. LiterarumProfeflbrrenuntiatus efh
Quibus muneribus , diu fumma cum laude defunctus, ad me-
Iiores fedes migravit amantiftimus Praeceptor Anno i6j&
oclogenario proximus,
Lud. Capelli Scripta.
Critica Sacra cura Joh. Filii Parifïis édita, A. itfjo.foL
ArcanumPunâationis Revelatum, Lugd. Bat. ab Erpeni©
editumA. 1624.4.*
HiftoriaApoftolica,Genevae, 1634.4. •HuncT*a-
Chronologia Sacra, Parif. i6fs*4. aatumrefd-
Animadverfiones ad novam Davidis Lyram Auth. Fr. Go- 1ère conatus
maro Brugenfi (de quo alibij Salmurii 1 634. g. eft chriftia»
Diflertatio de Antiquis Hebraeorum Literis cum aliis opuf-"a][utni?
çulis,Amftelod.i^4M2. ggK.
ïniKPisiz de ultimo Chrifti Pafchate & Sabbatno deutero-j0h. Bnxtor-
prOtO, Amftel. I 644. I 1. fiusFilius;
Preuve de la Divinité contre les Athées, àSaumur 1643. i2*cuJu* nuPe-
De Textus Heb. Variis Leclionibus. contra Bootium. 5Sb£5
Etaliiaquaçdam, quotcaiii-
Vario-cis , Parifïis
luximus.
114 G AL LIA
Variorutti Teftimonia de Lud. Capello &
ejus bcriptis.
IS.CaufaubonusJoh. Kirchmanno, Londini, pridKal. Jun.
léiz. Ludovicus Capellus Seàanenfis , cujiufrater tibifortajjcèfiri-
ttif quœ edidtt innotuit , Oxoniumpetens , rogattu efi à me, ut deLibrû
Çlemengii ferio inquireret. Is mihipaulopofi chartam mi fit i$Literas%
quas unajam ,tdte mitto.
Andréas Ri vêtus inlfagogeadScripturam, 1627. p.
103» & feq» Anno praterito iâz4. edidtt M. Thomas Erpenius pro-
lixum Trafîatum de Arcano punclationis Revelate , quem etiam-t
Pr<efatione fua commendavit. Cujw author vir doclifftmut tf M arum
rerumperitifjimus y mibinotijjimu* £f Amicusnonèmultis , à me ta*
' men hoc loco non indicabitur , cum ipfe nomen fuum adhuc cclari volue-
rit. Is caujam illam acriter agit & accurate , quœ ex utraque par'
te afferri [oient argumenta prolixe examinât^ & fententiam quant-*
amplexus efi de puntlorum novitate , ^»4« multis poteft rationibus
confirmare (f fiabilire nititur. £?uid promoverit,judicabunt dotli.
Hoc unumdicam , paucioribus forte potuifje negotium illud transigi^nec
opusfuijfe minima quacfc perfequi. Sunt nonnulla major i* moment i &
qu£/ugulum caufœpetunt, in quibus laudanda eft ejut aKg/@eia, & in-*
omnibus eruditio. Elegit fibi eum antagoniflam , qui fi nihil habcat
quodreponaty vix aliquid ah alio expecîari poterit.
Idem Proleg.inPfalmosPropheticos à fe Comment.
illuftratOS,Roterod.i64f. Non itn pridem vir CL & dotlijfim^is Fr.
Gomarus edïdit Lyram Davidis, in qua putnvit fe ad met m Horatiana-*
& fimiliayDavidtsP(almorum verjus itn exegijfie,ut veram PocfeosHeb.
rationem invenerit. Se d Lud. Capellus Ammadverfionum libello totum
illud D.GomariOpus oèelotransfigereconatitse/I, ut inde Letlor drfcat,
vix inter doftosdeeopofie convenirejieque labore parum utili ultra fit-*
fatiget,
Frid.Spanhemius in Dubiis Evang. part. 3. p. £90. &
Xeq. Eruditofane Lud,, Cappelli Tratfatupugna de Puntlorum antiquitn-
tcitndepugnatnvidetur, ut lishodiefit éçr,f*.i) èiKv\.
Grotii,Cotterii,&a^orumJudicia de eodem Opère,
cura in Critica S» legantur , lubens praetereo,
Voflius
OR I E N T A L I S. 225-
Voiïius in Opère de ReGramm. Lib.io.p. m. Pre
CâiterU CapeUusfortitcr,&utfusè, itu eruditepuntlaà Ala/fbrethis fûts-
fie inventa probat, Opère eo, quoâ nomine fuo prêter itoyde RevelatoPun»
èlorum Arcano infcripfit.
Idem p. 1 75". Facile adfentio dotliffimo CapeUo^qui accent u-
ttmut vocant ■)punctoruwqs omnium dotlrin<e^xtremam manum addi»
tamexifiimat ànobtli Ma for et ha Ben Afher.
Alexander Morus in Exercit. de ScripturaS.itf ;$..£&- Pag ^
fientu in Puntlorum Hebraic. origine afiruenda duomaximimagifiri
defudant^quorum alter Arcani Puntlationis Autor ( cui nos wultum-*
profitemur debere ) limati(]lmo vir judicio t$ undecunfo doBijfimus.
Idem p.76. Accuratifiime R. V. Lud.C/ipellusin Critica S¥
Opère inedito *, (ederuditijfimo^cujus Ms.nonitnpridemfatlaefino-*çnmi r
bis copia jujfu autoris, cum effet hue allatum publicandi gratia , magno Pracledioncs
numéro Varias LetHones^Mutmiones (fc. annotavit. inSchoIaGe-
Joh.DallaeusviroOrnatiflimo N.N.Lut. Kal. April.nevcnfi ab
1^36. Communisfere eft doclorumfententia^ lucukntiffimè à R. Pirof^ï*' Mûro
Lud.Capello proprio Opère demonftratu, puntla illaqu<evocam Hebraica, & igz^ '
non ni fi fer 0 (S aliquot pofi Chrifii manifeftationem feculis, jam ex tin-
Ho Hieronymo, in ufu efje cœpifje.
SimeoMuifius inCaftigationibus Animadverfionum
Morini 1 <^39* p 1 5*9. De Puntlorum Antiquitate adeat quivsiet^
Librum cui titulus eft Arcanum &C. a Tbo.Erpenio amici nomine nonu,
diu editum in lucem^quo in Libro qutftio bac non minus luculenter qukm
copiosèpertraftatur , novitas% puntlorum exquifitijfimis tf validijfimis
rationibus adftruitur. ,
Sixtinus Amama ("de quo alibi) in DifTertatione do
Nomine J— VlfTS p.3 3 j.Antibarbari Biblici i6f6. Dottifiimusè
Gallia Tbeologus, autor eruditiJfimiTratlatus de Puntlorum ver a anti-
quitate , à Domino Erpenio editi, Orationem ex prrfejfb hac dere habuit9
(f adcalcem 0 péris prœâitli adjecit.
Idem ibidem p. 326. De punfiispofi mortem Chrifii
Additis, omnium diligentiam fuperavit Anonymus Autor Diatribes de_*
veraAntiqu'itatevocalium^quamCL Erpenius A. 1624, edidit. lUt_*
enim [entent iam iftam aàeo valide confirmavit , rationes^ qu<t in con-
trarium vulgo afferuntur^ adeofolide refutavit, ut dotlijfimorum Iheo*
F f iogorum
--7
%z6 G A L L I A
logorumtfut antea contraria fententU mordicus harebant) altos in ftt*
Amfententiampertraxerit , alios vero non par um dubios reddiderit.
Joh» Crojusin SpecimineObfervationum inquae-
dam Patrum Loca, 1 6 1 2. p. 3 p. De nomïne nïT vide eruditijfi*
mum Capellum inOratione,quam de hujus nominis pronunciatione edidît,
curante Srpenio.
Cafpar Ledeburius (de quo alibi) Praef» ad Ledi irL*
Tra&at. de Accentibus Heb. 1647. Argumenta de punftorum-»
novitrate Cîarifftmi Lud, Capeïïi Anpagonift arum facile Principe ynon tan-
ù fane funt roborts , quali célébrant ur , imo pleraq^funt prorfus ma-
rna-».
Joh. Henr. Hottingerus in Epift.ad Joh. Jac.Huîdrî-
cum de Chronico Samaritano,Tiguri 1644.De eoâem admeftri*
pftt Clariffimus Theologus Lud. CapeUus.
Jacobus Gothofredus in Addendis ad Exercît.deEccîe-
fia 1 649. Sunt qui credunt 1, Bpiftolam adTimotbeum in vimulis fcri-
ptnmj quod doftiffimus Lud. CapeUus recle refuuvit.
Petrus Molinaeus in JudieiodeAmyraîdiLibro contra
Spanhemium>i649.,^.C. iôqq, Joh. Camero contraxit arclam ami»
citiam cum Ludovico CappeUo> tune TbeologU Candidato, nunc vero Pa-
fiore Eccleftœ Salmurienfis & Profeffore digniffimo Tbeclogt£ & lingua
Hebraica, cujus fftperitijfimus.
Sam. Bochartus in Geographia S. p.ço.P/rfummusme-
*Id eft Cri- us olim Pnticptor^Lud, CapeUus inprœftanti Opère nondum exeufo * ali-
tica S. terfolvit hune nodum &c.
Cl. Sarravius If. Vofïîo , Lur.id.Mart. 1 650. CrUt-
c<e Capelli editionem credo antePafcha abfoîutum iri. Opus efl im*
probi laboris necvulgarisjndujlri<£, Qui litcras Hebraicas amant, in
eo habebunt un de faim lèvent : smuli vero jam aUatnmt vel prius-
quam feiant yquid in eo contineatur : Ab ejus quippe doclrina (obricy.
pie & caftè utentibus nibiï efl metuendum , fed malts ammis nec opti-
ma pùuent.
Idem Hug. Grotio Lut. 22. Decemb. 1641. Ma-
ximïlianu* LangUus Rothomagenfis Ecclefi/ifteslitcris meragat,ut a~*
te qutram , quis fit die Magifler Hebr<eus Ncbumia-s, qui jo. annU
mue Cbrifii adventum > aperte /aftabat non pojfe ultra quinquage-
fimum
^
ORIENTALIS. %%i
{imumtrmumMejfiœadventuMdifferri , cujus menttonern fach p. 170,^
de R. C. * Se emm confuluiffe Salmurien^m Cappellum talium cAllentî(fi- f ]iaîc r**
mum , & alios , à quitus nihilpotuit edoceriea de re j de qUA tu quoque , Grotius in
ViriUujîriffime , nihildicisinAnnotAtis, fequenti
In fine Diflertationis Reverendifïimi Uflerii de Cai* Epiftoia.hu-
naneLond. 1655. extatejufdemEpiftoIaadLud, Cappellumius Hebrael
devariantibustextusHebraiciLe&ionibus, A. 1662. «ÏÏîîÎTkï
*-x 1 y-« r • *->» *i r« 1 ' nen minai»
DeeodemCamero laepe in Openbus , Spannemiusniucjicis, in
in Dub. Evang. part. 2. p. £7 6, & part. 5 . p. 6ç j » Dallaeus Epift. titulo de'Sy-
Praef, in Libro$3. de Pfeudepigraphis Apôftolicis, 1 63 $-. Sarra-nedrio» & in
viusinEpiftoliszu 300. 301. 315.&320. Œeitomaeusin^ °a.da ;-
Graeco Barbaris N. T. p. 84. Seldenus in Operede Jure Na-s^miror'
turae & Gentium, Coftabadius in Poemat. & alii, veneran.
duml.an-
glseum 8c
PAULUS THOMAS à GIRACO, «î"™
r ? Cappellum
hngOllimmïtS. Galatinum
non confu-
H„ , . .. . . t»r». luifie, quide
Une a tnum Linguarum accurata cognitione laudat Bal- hocRabbin©
zacius in Epiltolis feleclis à Menagio editis , p. 1 94. edit. pkmbus
2, Habeojam certk , inquit f quicum non fàlum fuAvifllmo fermont^^1 in °PC*
boras confumo , [ed etiam àquo recedo (emper melior & doïïior, Paulurnl f y°'_
Tbomdm kGiraco , pAternAvirtute , \uAvirtute cUrifjlmum , rtf-tatisp. B.&
rj»«i divinArum tfhumAnArum cognitione infiruUum^kprïmA Adokfcen- p 8 edit,
//4 /*7<?r# Latinti , Qr&cis & HebrAicis ., /#/>rà ^#40» credibile eft owa- Hanovienfis
tum , omnibus denique nature & Artù prrfditi Ad dicendum , Ad {cri l ®° î%
bendumpArAtum. QuidplurA 1 Tejiem met de illo judiciiGAllicAm-*
AdeundemEpiftoldM , qutcumreliquis mets propediemedetur , /&«/V
fubjungerevifumtft. HaccBalzacius. Et fanècum Clariflïmus
Giracus, Patrem Hebraicae linguae peritiflfirnum > utfupra_.
diximus , habuerit, nilmirum,(ï hujus veftigiacalcans, in_i
eadem palaeftra cum laude decurrerit. Aim (pdoç yeAïoio Men*
feAprili Anni 16^3. editis politiffimis & doétitfïmis contra-,
Coftardum Scriptis.
Ff z JOSE-
H
A
ai8 G A L L I A
JOSEPHUS ARBUSSIUS,
Aîontaîbaneîijîs.
IdinguamHebrararninurbe patriadocuit circaA. 1660.
NuncapudBergeracenfes Partons officio non fine fruclu
fungitur. Claret hocAnno.
D. LOPEZ,
Burdegalenfis.
Ccèpi àViro probitate& varia eruditione confpicuoD.
_StephanoGaufieno, Amicomeo, &oliminPhiIofophi-
cis, quofempergloriabor, commiiitone ; Burdegalaehodie
degere Dominum Lopez profefiione ni fallor Canonicurn, Vi-
rum Hebraicè doftiffimum 5 cui ut aliis ejusdem linguae cuko-
ribus, fauftaexanimo precor»
JOHANNES CARR/EUS,
* Monuit P'H.
me Doailli- rîCTO.
mus^eol° TJOc Anno oftogenario major in EcdefiaCaftroheraldenfi
Scaftrohe" flapud Pidones concionatur Reverendus Vir D. Joh. Car-
raldenfis di-rseus, cujus in Hebraicis peritiam notant Vcrfus Hebrari in obi*
feitiflTimus tum Bezae*, Genevae dumLiterisSacrisoperam daret A. iôof.
Conciona- excufi. Edidit aliaquaedam Gallicè , quae aliquando ftudiofè
lus, D Car. 1CSl*
racum verfus
Hebreosin D. PERESIUS.
M Amyraldi
obitum nu- IN D. Arbuffii locum fuffeclus eft D. Perefius , linguam S. in
per fudiffclAcademia? nuperMontaibanenfi, hodiePodJoLaurentia-
a. aetatis 82.na féliciter docens.
guets poitea
S°n" JOSUE leVASSEUR,
USE*. Sedanenfis.
ïi>» viri O.
ipfius
xxi manu
exaratos»
i0, TOfueleVaîTeurVirpietate& doclrina eximius, Ecclefiaftae
ci JmunereinUrbepatriacumlaudedefungitur. Inauguratio
ma" ejUS
O R I £ N T A L 1 S. 229
e}us in Profeflionem linguae S. tum Grammatica Hebrara ty pis
édita & multa? prade&iones , quantse in linguis Orientalibus fit
eruditionis,paîam faciunt. Profeffionem Theologicam pau-
cisabhincannisamplexus. Claret hocanno.
D. BANNERET.
D.Banneret Doclor Sorbonicus , VirHebraicildiomaris,
utaudio, nonignarus, inRegioParifienfium Auditorio
LinguamS. paucispromoredifcipulisftipatus, hodieprofite-
tur. Nihilabeoeditumvidi.
PETRUS VATTERIUS.
PEtrus Vatterius,Gaftonis Ducis AurelianenfisMedicus &
Confiliarius , totum Avifenam ex Arabico Latine vertit,
ut teftatur in Prarfatione verfionis Gallicae ex Arabico Hiftoriae
Muflulmanorum Authore Elmacino , Parif. 165 7. his ver-
bis , Nous tafcherons de fervir le public plus particulièrement en notre.»
Profcjfwn de Médecine en luy communiquant le fruit de nos longues veil-
lesfar Avicenne 5 duquel nous avons une nouvelle Ver f on Latine quafi
toute prefle des maintenant à voir le jour ; Ineadem PraefationO
polliceturGeographiam,quae Regionum & urbiumjquarurrL»
in Elmacini Hiftoria mentio fit , nomina notet & exponat.
Idem ex Arabico Gallicè vertit Ibn-Arebfiamde vita & geftis
TimurifeuTamerlanis , Opus Parifiisexcufum eft A. 1 6fS-
incujusPraefat. verfionemLatinampolliceturejufdem Autho-
ris» * His verfionibus Arabicas linguaf perkiffimum fe probat.*His adden-
FlorethocAnno. dus ubeiius
de Somniis ,
^-, n. • t «r • Authore
leitimonia de Vattcno* Gabdorrha-
PLempiusLeclori, in Avifens partemàfeverfam &Scho-^ia'lian^ho
lus iMuilratam, Lovanii 1658. fol. Significatif nuncmihiab A^^\^X
Amicis^Medicum quendam in Nor m anni abomine Vaterium (quems, Gallicè ver-
Arabuœ Ungu* fdentijfimum ferunt ) novam Avifenx verfionem^Ç\\$8c Lute-
feliciter abfolvijje f jamqtte ad edhionem par are > quam ego viderez tise Panfio-
jjfr^^j. itm novisfi-
' » -, n .. me exculus.
F f 3 Mon-
£$o G A L L I A
Monfieur Bochart dans une Lettre qir il m'a faitT
honneur de m'écrire, deCaen leio.Feurier \66f. Onpeut
dire de M. Panier que viribus ingenij potëft fuper aftra volare.
llefi Normand d'auprès de Lizieux , fore attache à Ceftude i il a fait
des Notes fur lepremier livre d'Hippocratcdc dixta , tffurceluy d(L*
Veteri Medicina, & fait des Abrégez en Grec deplufieurs livres deGa-
Hen, lia traduit en François la Logique d ' Avicenne & l 'Hiftoire dtj
Tamerlan qui font imprimk.es, lia aujftfait une traduction nouvelle
de tout le Canon d^Avicenne en latin fort élégant»
GILBERTUS GAULMINUS,
<£MolintnJïs.
HOdiernalucefruitur, &diu precor fruatur , praeclarurtu
Saeculidecus , D.Gilbertus Gaulminus , fere o&ogena-
*Not. in"us> dequo juremerito inhaecverbaVir, quemipfeagnofcit
theod. Pro-lupralaudem*,Mauffacus , Epiftola Praefatoria in Pfellum-i
dromump. deLapidum virtutibus , A. l£iy. Entibi , GaulmineVirPra*
?**♦ JlantiJJime , Pfellum tuum , quem nuper nomini tuo , dumunaLu*
tetUverfaremur , die an dum de (lin avérant, Tuum illum dico , non-»
tamquod tibiex poUicitatione debeatur t quàmquia nemomeliut tes
dignitatem ejus éf excellentiam novit , quod , et fi laudum virtu-
tumque tuarum p.rpetuus pr<eco non effem , probarent tamen fatis
brèves iU* eruditœque nota , quas paucis diebut , ut omnes amici
tui fciunt , ejfutiiftipotius , quant médit atus es in obfcurifftmum ejuf-
dent Authoris de Damonum Operatione libella m, Paulo poft 9
Magnum efi fateor , ab erroribus }qui veterum libros obftdent , cos
pur gare & liber are , jed confufîonesj quibus mens autborit obfcura»
tur , or do & feries operis turbatur , fimiliaque monftra domaro ,
majusilludopus eft. Quod tu probe nofii , MiGaulmine , qui in— »
iflis ddeoesT^oùVivôfxîvoç , ut è paucijfimis ,qui in hoefenio Lite-
rarunt idem dolium verfant , non verear te principem conflit uera y
licet eam ttatem adbuc non attigeris , qua majores dicimur. Tanto
enimingenii acumine polies , ut quœ alii affecuturos Ce vix audent
ftbi polliceri muhorum annorum curriculo , tu breviffimo fp.ui»
ipjo temporis puntlo (f momentoea nonfolum attingas , fed& longe
majora
lO R I E N T A L I S. xjt
majora & âlfjiciîiora, Circa finem Epiftotee harc habet, lïnum^
te novi, Gaulmine^quiplures linguascafleasfé earum cognitioni fedu-
io quotid'te incumbas. Miratn e[i olim Athenxi <etas aurea & eu la (Jim a
hominss JïyAcoTlxi : Vide amabo te quidnofira ferrea factura ftt^ qua
virumnon SiyKwrlcv duntaxat , fed mvrnyKwrjov babet^quem priori
iUi feculo upponat. Detefaquor^Gaulmine, qutmomnes y qui te de fa- Ganlmînro
cie noveruntjciunt ArabifmifcientijftmumyHebraifmt , Tur ci/mi, de lin- a d Libros de
guis etiam Gr<eca & Latina quidattinet loqui? cum in eus tantôt pro> vita & mor-
grejfus jamfeceris, ut pauci qui tecum pojfint comparari in earum cogni- tc ^f° , '• ?'
tioney fuperjîntj qui te fuperet, nemo. Novit hoc probe pridem Senatus Î^L '$lonit£
Parifienfts , à quo cum Prœfeftumm tuant ambieèas, tant* oneratus es prKCeptorc
laudibus , ut in magijlratuum numerum, contra quam vêtant hujus impe- fuutn voeat»
riileges , te ftneprobatione coopmverit* Nulla autem earum linguavum
Orientalium eft,Kgj rîsT3 ^zujixagiTuT^quamintra paucos menfes per-
difeere non vojjis , dummodo fido/iceatutitibipraceptore , tnmtenaci
txemoriagaudes , tantn difeendi & literas traftandi cupidine .Faxitùeuty
qui nos & noflra omnia tempérât, ut Nejioreos ad rei/iteraria incremen-
tum fuperes annos, & tarda fit illa diesyqu* te nobis eripiet. HlICUS»
que Maufiàcus*
Gauîmitti Scripta.
Prolixa Epiftola adCard.Richelium in EpiniciaMufarum.»
adeundemj, Parif, 1654. 4. Cum Variis Carminibus
ejusdem.
Epigramma in Adami Blacuodaei Opéra, Parif. 1 644. 4,
Michael Pfeilus de Operationrbus Dasmonum Gr. &Lat*
eum Not.Lut. 1 6 1 ?♦ 8 Jn notis p. 1 29, citât Libellum do
Magia Druidarum.
Euftathii Amores Ifmenii & ïfmeniae Gr. & Lan cum Not,
Parif. 161 8. 8« In Pra:f. ad Lect. pollicetur Prolegome-
na de omnibus Vett.Graec.Amatoriis Scriptis>& Libruro
fingnlarem delnfanticidiis Afrorum»
Liber Rabbinkus de vita &morte Mofis cum Notis, Lut*
1629.8. InNot.p.207. promittitlibrum de. Ritibus Ju-
daicis N. T. ut p. 2??.
Theodori Prodromi Rodantes- &Doficlis Amatores,Gr.&
juat*
2J2 G A L L I A
Lat. cum Notis,Parif i Sij. g. In quorum pag. 484. &
/30. pollicetur Notas ad Heliodorum,ut ad Libros de vi-
ta& morteMofis p.n^.Scz^.
Pag. 5*11. citât Hiftoriamfuam HierofoIymitarïam,ut p. 3 77.
Not. ad Libb. de vita & morte Mofïs.
Pag» fiy. Citât Librum 2. Amorum.
Pag. f 41. pollicetur Libros de Rep. Carthaginenfium , nu-
méro $. utpatetexPrarf. inEuftathii Amores,
Pag. y 4 5 . Hymnos aliquos in Uudem berbarum quarundam cdendos
curabimus.
Pag. f48. pollicetur Libros Arcanae Vet.ChaldaeorumThe-
ologiae.
Pag. ç 5 9. pollicetur fe brevi editurumFragmenta LibriEpi-
curi sfët tîXxç.
Pag- $6h pollicetur Notas ad Callifthenem, quemvo-
cat> Autorem-) Jketêyvqrwy non tamenpror(us contemnen-
dum.
Idem Calculum fuum adjecit Lexico Hebraeo- Rabbinico
Phil. Aquinatis,quem Prasceptorem fuum vocat. Opus
Lutetice excufumeft Anno 1629. fol.
EpiftolaadAmplifiimum virumD.Gevartium ( cujus do-
cliflîmo colloquio fruilicuitAntverpiae) hujus Eleclis
inferta»
Variorum Teftimonia de Gaulmino & ejus
Scriptis*
vîdcAppcn- T Acobus Humius ( de quo alibi ) Epift. Praefatoria ad Gilb.
dicem. jGauminum, ad calcem Poewiatum , Parif, 1639. Totus ad
Hiftorias fcribendas animum applicui , Idiontate cujus nemo te péri'
tior% five ligatu oratione fwe felutn fer. 'bas. Natura tibi quod mns
Ciceroni) concejjît, ut optimus eJJesOrator , fttnul optimus Poe tas.
Raro eodem loci reperiuntur fublime ingenii acumen & folertias.
Ctterum tu juxta rerum atque literarum peritus , if bujus feeuli
Mirandula j in Minificriis Regni obeundis fagacitxti adjecifli
omn* {cibile. Cui PUtonis & Ariftotclis fcientU artesque ut pas
* trium
ORIENTALIS. 23 j
trium litomâfamtliares, patent^ Sacrifontù MyflerU* Hinc Çhal-
itorum Sapïentia manifefta^ t£ quicqtiid Syriaci fermonis tenebrls of'
funditur. Quin etiam Ambum Arc an a , callidafc Mahomet i figmenm^
& folertemnequitiamfcrutztust Nefy Perfeneq^ Armeni tibi inac-
etfi. Mufarum- Decus & Mufe tibi de cor i , ÛT vir tûtes literùy &
/itéras virtutibus ornafti^ & Reginam virtutum Jufiitiam failli magû
quamorationedoccs f atq3 jura caUere & verba & aclwnes confiten»
tur,
Jac, Phil.MauŒfcus Not. in Harpocrat.p. 1 go» Parif.
lô 1 4*4. ApudPfeîlum de Dœmonibus pro np tccço©*, reftituendum xj*
xcçgyç, ex elegantijfima conjectura prtfiantîflimiGauminii) cujus bénéfi-
cia Autorem illum, nonhattenusGr&ce excufum^ habemue,& breviEuma-
thiideHyfmemi &Hyfmexes amoribusLibros habit urt ' [umus,tnagno qu9
poUetingenii acumineverfos,& ' notis eruditiffimU iïïuftratos.
Idem Notis ad Plutarchum de Fiuviis, \6\ f . p. 300»
Prtfiantijfimus & pr<e celle ntis ingeniivirG.Gaulminus vellet xjp rLù
4L&îvetcu>t eruditàfane& acute , probabilius fiquidemeft hirundims
Lapides illos Collâtes colligere folitas^quo tempère non abundat aquisNi-
tu/, quant cum inundat.
SalmafiusJacoboGoliOjDivioncId.FebMdjô.cg»^
Ad Libros illos ArabicosJpeUat^ qui vénales profitant ^ Gaulminum Putea-
HU4 ejje -qui emptionem eorum Librorum ambirety me certioremfecit.Di-
tijfimus eft & cupidiffimus, addo & fcientijfitnusiUarumlinguarum,NoH
difficulter itzfo crediderim pretii rationem negleBurum , modo cupidim-
ti faciat fat ps. Ut vêtus ilîe Amicus meus efiy non defëero , fi ematfore
ut ufum impetremus ab eo quorumcung3 voluerimus exemplarium j ubi
refeivero emiffie^ non mihi deero.
Joh. Crojus in Specimine Obferv.ad quaedamPatrum p x .
loca 163 1 Urforumfftecie apparuijje Démonas obfervavemt PfeUus &
nos docuerat, nifiLibrariorum ofeitantium manus Hliautori mendum tun-
quam vulnus inflixiffet, quodcùm dukijfimum Mttfarum Decus (S Ori*
cnmliumUterarumColumenGaulminus non animadverterity nos corri-
gemus (S tollemut.
Idem in Obferv in N.T. 1644.^.280. faJioçvero
pro ipcùâioç dicitur eadem ratione^qua p.txwnç pro éfi/ozwnçjUt obfervat
Hefychius j relie itaq3 loto VùùyiM legendum afjerimus VaJlov, De hac
iorreftionejudicentGaulmfni, Salmafiï^ Petiti} Gronoviij neque fo*
G g lum V
254 G A L L I A
Mmfummi illi vtritfuos colimus & qui nos amant , verum tttam ipfe /V-
favius.
Le mefme dans fa Refponfe à Balzac fur la Tragédie*
d'HeinfiuS intitulée, Herodes Infanticida^ô^z. Heinfius pourroit por-
ter véritablement le titre de grand & d 'incomparable > fi Gaulmin &
Saumaije ne vhoyent en mefme temps que luy,
JohannesBurdelotius Animadverf; adHeliodorum
p.l. Parif. 1 6 1 9.^« nontrattat & legit Euftathii ÈûutikÙ luciâtcj,
Clarijjime Gaulmine, Decus noftrum, reflituta ?
Gaflendus in Vita Peireskîi,ad A. idio. Barclaji opéra
ti] us y Exfcripsa habuit ex ï'aticanoCodice Erotica variaingratiamG,
Gaulmwiiinfignis bon arum litemrumLuminit^cum accepijjet ea deeffe in
Theod. Prodromo tum brevi edendo ex Salmafiano Codice,ut ille quo% te-
fiatus e(i in Prœfat. ad Leftorem,
Le P. Jacob dans fonTraitédesBibliotheques 1^45. p.
5 IOi La grande cognoijjance des langues &des feiences qu* a M. Gilbert
Gaulmin natif de Moulins en Bourbonnis^Maiftre des Requeftes de V Ho-
fiel du Roy , luy a acquis cet honneur & réputation dy eflre très expert^
comme il appert par les Oeuvres Litines & Grecques qu'il a compofees:
Aujfi il fepeut vanter d'avoir une excellente Bibliothèque en bons Livre s ,
particulièrement en ceux des languesGrecques^Arabiques tfHebraiqucs,
SimeoMuifius in Appendice ad AfTertionem z . Verit.
Heb. contra Morinum 1 £ 5 4. Pofieaquam Azari<e Librum tnnderru»
inventum mibitfc à D. Gaulminio Régi ÀLibeUis, Scientiarum ac lingua-
rum omnium viro^commodatum legiy ajfirmo omnibus^ denuncio^atiter
omnino fentire Azariam ac dicit Morinus,
Andr.RivetusinCathohco Orthodoxo, Gen. 1644»
p,I04 Videtur hoc ex Apocrypho aliquo Libro defuwptumy qualem nunc
habemus à Doiïiflimq Gaulmin 0 editum^ de morte Mo(is , in quo aliqttid
taie legit ur de MichaelU cum Samaele contentione.
♦Sicinchoat GabrielNaudaeus in PanegyricoproCampanelIa_>
Gaulminus f ^4 *»P» T 2 8 . NuperGaulminus dicebat, infelix efi eruditio , [cire quoi
Epift. Pracfa- muhi nefciunt^periculofa etiam , intelligere quodomnes ignorant. *
toriaminLi- Voflîus in Opère deHift. Grarcis \6 f i. p. 4^ 1. ^uod
bros 3 àzvi'EuflatbiumfexLibrorum de Ijmenes & Ifmenii Amoribus Autorem ejje
M ofis ab e o a)unt,>*d plane incertum : quando in Libb nonnullU Eumathius vocatur.
ver fi o ne & OfJM rei mirttmmn meminijfe Doiïijftmum Gaulminnm, qui primai
notls illu- eut»
firatos.
ORIENT ALIS. x%s
eumediditScrlptorem. * Meminit tamen Gaulminus , fed ad Pfel * Idem nofat
lum , in Indice Authorum. . cafaubonus
Mr. Ménage dans fes Origines de la langue Françoi- in Epiftoia
fc X^5"0. p. X7f . au mot Candi, Mr. Gaulmin m' a dit autrefois qu'iM™Ztr™*
croyoit que de l Arabe Elkendit , nous avions dît Sucre Candi. Fpift cdit i
Mr. Boileau dans Ton Avis à Mr. Ménage fuV fonEglo- p
gue intitulée Chriftine 1 6j 7. p. 79-TaJ> aPPris du [avant Monfieur
Gaulminflui eft un juge Souverain en ces matières-, que toute laPoè'Jica
des Anciens Hébreux ne confiftoit que dans les accens.
Balzac Entretien cinquiefme,Ch. \. Que ri ont point dit
de la Rofe les Mu fes Grecques & Latine s? Pour les Hébraïques , je m en
rapporte à Monfieur Gaumin (5 a Madame que vous cognoijfez* te mc^e
Mr. Daillê le Fils dans une Lettre qu'il m'a fait l'hon- Dame voyez
neur de m'écrire , de Paris le id.de May 166$. Jenefacht* Balzac cri-
rien de particulier touchant M. Gaulmin , finonquec'eft un des plus /4- vanta M.
vans hommes de l'Europe pour les langues Orientales : Il eft àprefent fort £]*a^ J^e.
vieux , 6" je croy qu'il eft le Doyen des Maiftres des Requeftes (S desCon- * *
feiller s d'Etat.
De eodem Carolus Annibal Fabrotus,Not. in Théo-
phililnftitutionesParif. 16$ 8» P- 44- bis. Seldenus p. lo.Prae*
fat. in Differt. de Vet. Jud. Anno Civili & Kalendarîo , 1 644»
Burdelotius Animad. ad Heliodorum p. 4. z 1, x$. 2p. 3 2. f 8.&
izi.BoxhorniusNot. ad Suetonium 1632. p. fQi.VotfîusirL»
Addendis ad Lib. 1 . To. 1. Operis de Idololatria. Naudaeus in
Panegyrico pro Campanella p.yp. Nie. Borbonius in Poemar»
p. 163. edit» 1630» Balzac dans fes Oeuvres Lat. p. 40. edit. 12.
Voiture dans fesPoefiesp. 140.16je.GevartiusinEleclis.Me-
nagius ad Laërtium &alii.
SAMUEL BOCHARTUS,
Rotbomagenfo.
CAdomihodie claretD» Samuel Bôchartus, ejufdemurbi*
vigilantiflimus Eccîefiaftes , &Iinguarum Orientaliunu
adftuporemperitus ; Hiccum à renerisunguiculisHebraicas
literasardentiiïimoltudioamplexus effet , tantuminiisbrevi
profecit , ut non folum Prophetarum textum , fed & Rabbi-
Gg z nortttn
z$6 G A L L I A
norum in ilîum Commentaria optimè intelligeret. Sed cum
linguae ab annis bis mille intermortuze multas voces ab ipfis
Hebrsorummagiftrisignorarideprehendiflet, Syriacae quo-
que, Chaldaicae& Arabicas linguse notitiam haud vulgarem,
adhucadolefcens fibi comparavit , celeberrimis ufusMagi-
ftris , Ludovico Cappello Salmurii, & Thoma Erpenio Lug-
duni Batavorum ; quibus adhinc aliquot annis accefïit etiairu
jEthiopica > JoboLudolpho duce, (de quo alibi) non Ger-
manorum modo,fed & Europaeorum omnium in ea ling«a_. >
longe eruditiflimo. Hispracfîdiisinftruftus , varia fcripfit,
quorum Catalogus talis eft.
Verfus Grarci , cum adhuc Clafïîcus effet , in Tho. Dempfte-
ri Commentai ios in Antiquitates Roman. Rofini , Parif.
161$.
Epiftola ad Ant. Walasum Leydenfem Theologum , de mo-
tuvoluntatisper intellectum , Cameronis Operibus in-
ferta.
Une Conférence entre Iuy & Veron , imprimée â Saumur
Tan i<5$o. 2. vol» 8»
Epiftola adD* Morleyumde Presbyteratu & Epifcopatu ,
&c. Parifiis & Lugd. Bat. excufa. An. \6 fo.
Geographia Sacra. Cadomi iôji.fol. In hujus Praefationo
ait fe hoc Opus edere ranquam Appendicem ad Libellum
deParadifopropediem edendum : Libro i.c. 15". ejuf-
dem Operis , pollicetur fe palam aliquando fadturum-.j
Jobwm cum Arabica lingua plurimam habere focieta-
tem.
Hierozoicon five Opus de AnimalibusBiblicis , Londini
1(56}. 2. vol. fol.
Une Lettre à M.la Barre Jefuite, Tan 1661. 8.
Elegia nAPAMreiKH in Pétri Mofantiiobitunî , ejufdemj
Tumuîo Cadomi A. idy^, excufo, in ferta.
Carmen Epicedium Lud, de Zelts immatura morte praere-
pto,An.i(î6o, *
Vario-
p
ORI'ENTALIS. 137
Variorum Teftimonia deBocharro & cjus
Scriptis.
IerreduMoulin àMr. Bochart fonNeveu, furFAntibar-
bare, àSedaniôz?. Quant hmoy ayant tantoft achevé ma-»
cour fe , je m'e/îouis de laifftr après moy des per fonnes douk.es des grâces
de Dieu en plus grande me fur e , & particulièrement un Neveu que fay
aymé d'une ajfeffion paternelle : Lequel marchant par les pas d'un Père
vertueux & dont la mémoire eft en bénédiction en l Eglife de Dieu -, fur»
paffera encore fes devanciers , & fer a un exemple à lapojieritk,
Andréas Rivetus Sam. Bocharto Affini meo in Cathoî.
Orthod. 1619. Cùm nuper Veronus voluit ùellum fuum inftaurare^ >
& te , Chariffime Nepos Bochart ey AdverfariumdeligeretS provocarey
tffecifliper Deigrat/amy ut fentiret^juventutem tuam non ejje de fpic ten-
dant , ejus in Gratis & Heb, Literis infantiam detexifti , & impudenti
ipfius Sopbiftic* injecifti frtna.
Jac. Crucius Barth. vander Maftio , Cadomum, Del-
phis 6, Kal. Feb. 163 2. D. Bocharto bojpitituo , quo viro non vivityut
Audio ? fub Sole officiofwr t plurimam à me fa lu te m,
Matth. Bochart dans fonTr. des Reliques p. 77.1656'.
Four Bofira dans l ^Itinéraire du Juif Benjamin , il faut lire B a for a , ville
très connue en cet endroit là , au lieu qtiil n'y a point de Bofira /e Ion qutj>
m'enaaverty M. Bochart de Caen monCoufin,
Joh. Jonftonus in Naturae Conftantia, Amfterod.
1 63 1. p. 8o» Grammaticam Arabicam anteRaphelengium^Baptiftam^ * *s eft Joh.
& Erpenium nemo dédit , nunchujus lingu* peritijjimi Golius Acad,^^u^A
Leydenfis Profeffor , Boch ardus apudCadomenfes , Schickardtts apud Tu- de quo "cum
bingenjes , & alii reperiuntur, bonoDeo
Mr. Ménage dans Tes Origines p. 2 82* cite laGeogra* alibi«
phie S. de Mr. Bochart , après quoy il ajoute > V ouvrage le plus
dotle qui ayt paru de nos jours , & que feftime encore davantage que 7>a)Cesvers fc
m l 'y loué par mes vers, a J*" drans
y [ / les Poches
Le mef me p. 7 1 4. fay con fuite fur le motElixjrM^Bocbart, Lat. de M.
qui eft un des hommes du monde le plus intelligent dans les lavgmsQricn- Ménage, &
taies, Voyez aufii les pages 654, & %zz. aucommen-
' w w .rr- jj, cernent de la
. Mr'Geogr.deM.
Bosbaxt.
238 G ALLIA
Mr. Sarrau dans une Lettre à Mr. de Saumaife MS.
gardée par M. Gudiusquia eu la bonté de me la communi-
^ - quer, Vous appeliez par raillerie mes trois mignons , trou grands &
Blondel * iUuftres personnages * , eftimez de tous ceux qui les cognoijfent , qui ont
Amyraut & eu grand refpeft & honneur pour vous , (fpeut eftre que je ny ay pas
Bochart : peufervy. Si vous n'eftes pas de leur avis , ils ne font pas aufft duvô-
flre , & ne voudroyent pas avoir dit de vos eferits ce que vous dites
des leurs 5 encore que peut eftre ils y puiffent faire quelque égratigneu-
re } Mais quand ils vous rencontrent en leur chemin ils baifjent la lan-
ce. Si pourtant il vous prenoit envie de leur rompre en vifiere •> vous
Us trouveriez fermes fur les armons , (f verriez mefme qu'ils lafehent /d_»
coup depiflolet à propos. Pas un de ces Meffteurs là n'a jette aucune pier-
re en votre jardin , au contraire ils y ont planté de s fleur s , tâ vous en—»
ont couronne la tefle j voila la recognoiffance qu'ils en reçoivent. Il
tnefemble que S eft vouloir dominer par tout & abbatre tout. Vos raifons
vous femblent excellentes , & je ne nie pas quelles nejoyent telles quejou-
vent elles ne portent coup. Hais le vent Borte »' abbatpas toutes les tours
contre lesquels ilfouftey (S fouvent après avoir bienfait du bruit , il f<L»
trouve qu'il ny a qu une ardoife de caf[ée„
JeanFr.Sarafin dans faDiflertation dujeu des Efchecs,
à la p. 14.^. de I1 edit. 1 1. de Tes Oeuvres publiées par M. Ména-
ge i Monfieur Bochard que je tiens un des plus ftavans hommes du mon-
de , & dont l'opinion eft aufft e filmée la plu s probable par no (Ire fi avant
Amy M. Ménage , eferit dans (a Géographie Sacrée , que le mot de Scba d
toujours ftgnifié Roy parmy les Perfanst
JobusLudolphus Praef.adLedh inLexicon yEthiopi-
CO-Latinum , Lond. 1661» Imprimispradicandamhabeohuma'
nitatemac benevolentiamD. Sam> Bocharti , quame bofpitemproje-
eut us eft ; Isvifo Lexico meo , non folum ftudium probavit , fedzf
ipfe aliquandiu eo ufusfuit^ cofuccefju^ut mox vice ver fa me utilibusprœ-
ceptis inftrueret , multaque fuppeditarettfuibus Opus meumptrfetlius
redderetur*
J.M.WanslebenLe&ori p. 375\ejusdem Lexici ; Re-
tulit mihi Jobus Ludolpbus , CLirifftmum D. Bochartum mémorise fuble-
vandœ ergo radiées illas ^Ethiopie as primum congeffiffe^ pojlmodum non-
nuUa-s àfe additas fuijfe,
Petru$
ORIENt ALIS. x&
PetrusGafîendus inEpiftola ad MNeuraeum,deObi-
tu Gabr.Naiidaei,Parir.7.KaKNov, 1 6^,Vir éruditions cumula-
titftma Samuel Bochartus*
AbrahamusEcchellenfîs inHiftoriaArabump. 276.
ChroniciOrientalis 1 65 1. Eruditijjîmut virSam. Botbartus in-*
Prœf. priori* partis GeograpbU S. Arabes Sabaos à captivitate diffos
vult.
Joh. Jonfius inOpere de Scriptoribus HiftoriaePhilo
foph ica? j 0 . z, 8 6. Batanea eadem eft qu& Bafan , quod benè obfervatfé*
cuti no fi ri ornamentum Samuel Bochartut in Geographia S.
MericusCafa'jbonusadLaerriump.4. edit. Londi-
nenfis, Samueli Bot bar to divini ingeniiviro , & pro talijam olimmihi
notofé ex quo noto, cultofemper (S amatojiauâ invitas accedam,
Joh Ludovicus FabriciusinOratione inauguraîi de
animorum imortalitae, confecratamemoriaeLudovici deRo-
tenfchild,HeydeIberga! 1660. CumtantnipfiineJJetfacrorum my-
Jïerioru*nveneratio,çorum etiam Dijpenfiatoresin delicik babuit j Cla*
rijjimù Belgii^Angli* iS GaïïU Tbeologis , magno inprimis Bocbardofa<-
miliarifftmè notus & tenerrime car us.
Idem ad calcem ejusdem Orationls^Samuel Bocbardus,
iUud fie cuti noflri Miraculum^cujut fi, quisfit qui nom en ignore t , aut /lu*
pendam cum (umma modeflia conjuntlam eruditionem nonjufpiciat^ »«*
illumpenitus cLp.x<n>v effe oportet.
Tanaq. FaberNot. in Longinum p.28 8- & Teq. Salm.
l66$.DebâcHomerilocoAtben<eus, lib. u. fed Samuel Bocbartus, facra-
rum humanarumçfo titerarum lumen clartfftmum , rem profua fingulari
doiïrinaionge aliter tratlavit in admirandoOpereycui nomen ?/?Phaleg.
Adam Olearius dans Tes Voyages de Mofcovie, &c. ■ •
T.I.p.ï 3 %.l6^ç.*Pour en parler enCbreftien Vonpeut dire avec le fauaW mc admon '
M.Bocbartenfon incomparable Pbaleg>que la couleur noire desëthiopiens -xt chari(ïîm»
eft une marque de malediUion en la poflerité de Cbam. confobrinus
GrofiusClaudioSarravk^p^foXpift. idfo. HeUenU D.PetrusHa-
ftarum Idioma quodattinet , egregia fiunt & magnant Hebraifmtperiti- mclot, m fu-
amteftantia, qu<e obfervat Bo char tus. mMufarum
BoxhomiusNic.BUncardo Lugd.Bat. 1 648. Originem patroims, vit
nominUGazA adPbœnices retutit clanjfmpBocbartiu in Commentario de politiorum
4/j^fyr.literarum a*
mantiflimus.
z4o GALLIA
âifyerftone Gentîumyqùem fmgulariOpere^quod infcripjtmui Origïnfil
Qd\\\C2i^refeRintus,
Idem in eadem Epiftola > ïo£içGr<ecifeJl coercitio, inde
fdBum nomen Dariatu , idefiyDariifquodprotndej ut benejudicâtSam,
Bocbartus virtruditijfimusy refîeèçfceitw Herodotus interpremur.
AntoniusHulfiusinOrationedeLinguaS. \6$o> p.
I % . Magna efi interCbanan<eum & Hebraum idioma affinités , in quo de-
ntonflmndo tôt m efi virfumme erudltus SamuelBochartm , in libro, eut
nec noftrA nec Patrum nofirorum atasfimilem unquAm vidit , difto Pha-
Ug & Canaan.De eodem cum Iaude,Not. in Pfahnos farpè.
BrianusWalton inDiffert. de Linguis Orientalibus
1 6f 4. p. 2O.edit.Daventrienfis.o£/fN^//0»e dignum efi illud doblis*
ftmiBocharti^qui multn de linguis antiquis nobis [uppeditnvit^Babyhnem
femper Hebraica Unguafataiem futffèj tum ob linguarum confufionem-»
ibifaclam-jtum quodjudœi captivi ibi linguampatriamdediàicerint \
IfaacusVo(ïius^^./?^i&4r/^inHiftoriaraPelagianam
GerardiPatris,Amftelod. i6n. 4.
Ezech. SpanhemiusinSpecimineCritices, contra-.
Amyraldum, $.41. 164.9. ProHebrœorum'^'hZiLatini transpofitio-
ne R,#* L. BeryUus^quemadmodumGrace^Xvj^^proh^Z,) ut virma-
gn* eruditionis Samuel Bocbartus ob[ervat,dixeruntt
Edvvardus Pocockius Not. ad Hiftoriam Araburcu
Gregorii AbulFaraji,Oxoniae 165*0. p.Br.£>u<ecunfe autemfuerit
Mavviab ifta^ex eo quo d tune t emporta Santcenis impemjje dicatur-^argu-
mentumfumit dotlijfimus vir Sam. Bocbartus [entent iœ [un confirmant
d£yregnafje apud Arabe s feminas , eruditiflimiOperù [ui libro Jecundo-,
*. zâ*
Idem pag. I o 5 .Dusbihara non alius eji qttkm (ut reBe mi-
bïvbfervaffevidetur clarijfimus vir. Sam. Bocbartus) d'jou^ç,quemfcri»
ptorcs Graci (5 Latini, Ambum De um perbibent.
Idem p. ioy .^uidveroOu^oTÙX frue(ut inMf.Bûdlejanoh'
gitur)ipjvm?? libens dotliflimi vir Sam. Bocbarti judicium fecutusy ut
de vocabulotfuodin ufu e(Je difiiit v àmi%ùi.
PetrusBorellusinBibliotheca Chemica i£f4.p 48.
S. Bocbartus in Pbalcg fuo adverfus Chymiam quœdam fcripfit.
Sarraviusjac. PalmarioGrerstmefnilio, Vandoperam,
Lut. 14» JuU *6$9. Bocbartus advosrediitnegotio ex animi fui
[entent m
O R I E N T A L I S. 241
fentemia confeBo pro fe affinibusque fuis , uti ab eo cognofcere potuU
fit. Stipulant i (popondit Diatribamde Paradifo terreftri , deqttas
(odes aurem velle, Launœus Avunculus allant pofcit deMandragts*
ris,
Idemeidem Lut. 4.Non.Aug. \6%ç. Nefcio qui fiaty
utintuisdeBochardoudi yoy, Eumego virum Net/fîri<e veflne Cla-
rijpmumjubar appellare foleo.
Idem Hug.Grotio Lut. Id. Jan. i(?4o. Interrogaveram ...
Bocbardum Cadomenfem de Ungua N. 7, Helleniflica j Refponfum ejus hoc refDOIU
vides ^quo plane tecumfentit, fionem
Idem Jac. Palmarïo , Vandoperam , Rothomag.fapra k-
Kal. Aug. 1640. Bochartus nuperdeGrotiiAntichriftianaDiatri-<9>
ba à me interpellât us , dmnam Epiftolam refcripfit , eo rationum pon-
dère & moment o,ut mhilvalidius fubtilituvc pofjit in eo génère cogitari,
lîrge quafo^ut fcriptionem perficiat & publia juri s faciat J ex quAs
magnum authori decustf puriori ëcclefi* compendium maximum ac-
cedet,
IdemSalmafio Lut. 15*. Mart. 164 f, Cadomenfts Bo-
char dus eruditijfimum Comment arium adGen. caput decimumperfecit ;
in quo Géographie S. iUuftrU & nova traclatio cum omnfgena doBrinds
conjuncia fuaviter te ajficiet, Majus noftro teftimonium habet ab Am-
plijfimo Bignonio , quibodie mibi ajfirmavit Scaligerum , Drufium^y
Fulierumpra hoc noftro ineptire.
Idem eidem Lut. 9. April. 1(544. GratiarumaBioni^pro
Libri* donatis , literas mùcet Bochartus nofter , fed élégantes & fuaves.
Tu vero humaniter ut foies rejcribe. Ille enim e(l Cadomenfts nofter, qui
teplurimum colitti amat , quiqueob immenfamfuam eruditionem di-
gnijftmis tuismeritis verum pretium ponat.
Idem eidem Lut. ip. Mart. 165-0. Pênes me eftgran-
dU Bocharti noftri Epiftola fuper Anghcana anni proxime prêter iti Tra-
gœdia. Jus Regium it (îabilitum maxime ex S.Scriptura , & àno-
ftris fujpicionem amolitur-, qua nonnulli eos infamant, Nifi Morleyus
Régis Sacellanus , cui infcripta e/î , editionemprocuret , hoc aliipr*-
jiabunt i iniquum enim effet adeb pium & nobilem fœtum preml &fuf-
focari.
Idem Jac. Palmario , Roth. 6, H Nov. 1640. Quk~
quidcauferis ; quodmagno Bochardo ad magnum Salmaftum propius
H h cegnofcen*
î4* G A L L I A
ioçmfcenduni, te tiôn addideris comltem , mejudice non pûtes abfelvl ,
Ghtantogaudio perfufus ejjes , audiendo BochArtum de mille arcanis SaL-
mafium foUicitè (S curiofè interrogantem , nunquam inanem recedere*
Juraffesnon dcfeciJJeOracula, Scias oportet maximoin pretio apud
eum ejfe Bach, noftrum , gratiasque mibi fingulariter atlas , quod eum
tucevocajjem.
Idem If. Voffio Holmiam, Lut, z6. Mart. 1 5 f o. Tuât
tdBocbartum fedulo tf tuto curavi , t$ putojamrcfcripferit , alia-»
viAquàmmeaufus.E/us Liber deAnimalibus Biblicis abfolutusefl , &
hrevi typographo tradetur. Non dtfficulter autem ab eo quoà volebas
împetrapiy ut eum in fer ibère t Sereniflim* Regina j qu<e fané fêla dignas
gft bujusmêdi Opéra tratlare & tueriy nec etiam hoc Optts cjus regiU
manibus & ftuditi indignum eft> Urgeo quantum pofjum editionems,
tjec defpero eam à piro quamvU modeftiffimo brevi extorquere¥ Idem
fer ip fit nuper,àquodam Régis AnglU Sacellano interpellât us , gran»
dem Epiûolam prœcipuè de Jure Regio, quod ex S. pr £ fer tim Script u*
ta aferit fortiter tf pro meritis commendat, Alfftor et fui, ut eam edat
in lucem*
Idem Davidi Blondello Amftelodamum , Lut. y.
NoV. 1650. lotus jam eft Bochartus nofier in dejeribendo Librofuo de
Animalibus Biblicis , quem ijiic potius quàm hic edi ve lit pr opter typO'
rum veftrorum elegantiam. SciAm qu^jo^num Typographorum Prin-
teps fuo merito Blatvius velit hanegratiam inire Ab optimo (f eruditifi-
mo viro , qui libenter eum omnibus aliUprtttullt. Hoc enim ut à ro
tognofeerem dédit mibiinmandatis*
IdemeidemLut. z6. Nov. lôfo.Hodk AdBocbartum-»
feribam & faciam ut refcùcat pronum ergafe Blàftii animum. Si qua
fnt Icônes fculpen <a£r, erunt omninopaueœ. Sed crefeit Opus inter manus
AUthoris , qui dumiUudnitidius deferibit , ut operarum laborem minuat,
tnuhaex libris, Arabie is pr^fertim^ dddit , Latims^ Grécisaùisque-»
Europe is hatlenus ignorât a,
Jacobus Waraeus Eq. Aur. in Antîq. Hibemicfs p. 2.
Lofld. 1 6 f 4. Non eft bic prêter mit tenda Samuelis BochartiCadomcnfis
tonjecïuray quiGcogr. S. Lib 1. c. ty. Hiberniam Pbœnicibus nonfuijje^
tgnotam ex nomme cenpcit.
SeldenusLib. 2. deSynedriisHebrarorum pag.308.
De notnine Citftm confuUsflus AJfatim de ea prtbuit SamuelBochartus
GeogrtSyLik.fc,$.
Jaco-
O R I E N T A L I S. 14$
JacobusOuzeliusadMinutiump. $4. i6y&. Doiïif-
fsmtu Unguarumque Orient, peritiffimus vir S. Bochartus in admirands
Opère Geogr. S. Lib. z. c . z, vocem r^TWWV htimpatuiffe vult , (5 tant
Arment* Boum quàm Grèges ftgnificajfe. De eodem alibi in eod»
opère»
J,M. De Langle à M. MeMet , au niois d'Otfob;
l£6i. Jenefay ftvous avez veu un Livret intitule, j RamusOlivaC
Septentnonalis primusBaccas nonnullas religiofae pacis fuavi-
ter redolentes & concordiae Ecclefiafticae Sacras inter Chriftia-
nos diflFundens, dont i "Autheur eft VEvesque de Strengnen en Suéde ;
Ile(l imprime nouvel!, à Sedan, Ce bon Evesque, quoy queLutberien-j%
témoigne avoir une forte inclination à la paix, M, Bochart l'aveu etLa
Suéde (S ni en a dit beaucoup de bien,
Ludovicus Molinxus Pétri filius, in Paraenefi ad j£di-
ficatoresimperiiinlmperio, Lond. i6$6.p.iç.Non omittendd
e[i divifig Potejlatis Ecclefiafticae in objctlivam & formalemj de qua di»
vifione audiendtu e[î amitinus meus Samuel Bot bar 'i m , vit éruditions
longé eminentiffimus , Epiftola ad D.Morley,
Coftar dans Ton Apologie contre Girac, à Paris 1 6$jl
p. 1 2 8 • Et Mon [mur Bochart en fou Phaleg , qui eft un Livre d'une-»
prodigieufe érudition , après avoir curieufement recherché de tous coftez9
fur quoy fe pouvait appuier cette éftrange opinion de la parenté desLacedc*
moniens , & des Juifs , ne trouve rien qui le fat U face parfaitement \
NicHeinu'usNot.ad i.Tomum Ovidii 1661» p. J4»
Le voce EU ([a adi virum Summum Sam. Bochart um in Phaleg fuot
De eodem Voffius inOpere de Philofophorum Seclis
p. f, Sarravius in Epiftolis p. 294. zçf. & $13. Menagius
Not.Ital.ad Amyntamp. 151.196.&3 ïo. Balzac dans lesLet-
tresàM.Conrart, 262,TanaquillusFaber alicubi in Ep>ft°^$»diecem^^e**
Coftabadius in Epigr. p. 1 02 . LudovicusCapellus EpiftolaPrac-
fat. in Chronelogiam S. & alii»
OSEAS DARVIEU.
NUper mihi retulit vir omnino probus & dodus D.Bourréô
SS. Theologiae Studiofus , Docliffimum Theologum D.
Ofeam Darvieu finguamS.Nemaufï Arecomicorum hodie fé-
liciter docere, Scripta,(i quae fint, ad me non pervenerunt.
H h z JOHAN-
244 G A L L I A
JOHANNES VARNERIUS,
yitriaco-Qampanus.
HUjusinHebraicisperitiam probant elegantifïimi verfus
HebraciinLud.CappellidodîiffimumOpus,cui titulus eft
Critka Sucra. Claret hoc Anno,EximiusIflbdunenfium in ïîitu-
rigibus Cubis Ecclefiaftes»
JACOBUS GÔUSSETUS,
BUfenJîs.
QUiâdetedicam virClarifïïme?quihaudira pridem Sal-
rnuridegens, tantam Hebraifmi ac Rabbinifmi intelli-
gentiam paucis menfibus confecutus es,ut hodie inter tui Or-
dinisViros^GalliaenoftraedicoPaftores,) nullos aut perpau-
cos fuperioreshabeas. FaxitDeuso<ptimusmaximus,utfîsion-
gaevusfuperterram$vel utcumRabbinistuisloquar, r—VTH
Ï^TSHl ad nominisDei gloriam & linguae S.(quod fpero)pro-
pagationem.
JACOBUS CAPELLUS,
Salmurknjts.
LUdovicoPatriinLinguseS. ProfefTionefaccenturiatus eft
JacobusCapelluscirca Annum léfp.Inquomunere non
kifeliciter, ut audio, ha-clenus verfatus eft. Plura de eo tradit
excellentiftimusTheologusMofes Amyraldus, in Epiftola-»
Praefatoria Exercitationis in Symbolum* Salmurii
noviffimèexcufae.
FINIS-
AP-
ORIENTALIS.
24;
APPENDIX.
PETRUS COSTUS.
JEfrusCoftus vir Hebraicè & Chaldaice docrus,
Lugduni A. 1 f44.edidit verfionemTargumEccle-
fiaftis,Typum Mefiiae,& alia. Claruit codem An-
no. Hune citât & confutat D. Bochartus in Egre -
gio Opère de AnimalibusBiblicis.
AMBROSIUS FRICHIUS.
AMbrofiusFrichiuslinguae Hebraicœ Profeflor , Lutetiae
A. i6f7. edidit Elementarium Hebraicum Palraonii»
Claruit eodem Anno.
H
ANTON 1US JORDANUS,
^ASto FlorO)Societatis Jejït. •
IcRadicesHebraicasediditLugduni A. 1614. ut Tracta-
tum de Poefi Hebrarorum» Claruit eodem Anno.
PETRUS LOUMiEUS,
Rupellenfis.
S.LoumaeusRupellenlis quondam Theoîogus, Filïum ha-
buit vix decennem in Hebraeisad miracukim docium.Haec
à PhilippoVinccntio.LoumceiCollega, nota^a reperi in limine
Gram.HebraeaeR.D.Kimchb quam in Biblickheca habet D*
deLortie. Vixithicpuercirca Annum iô2j»
T
THOMAS du FOUR.
Ho. duFourParifiis Anno 1641. Inftitutiones Hebraicas
edidic. Claruit eodem Anno.
H h 5 MAR-
a4<5 GALLIA
MARTIN US G1LBERTUS.
Cîrca A. i f<5$. ParifiisediditMarr. Gilbertus de Iitcris&
pundisHebraeorumLibrum , â Dureto citatumin The*
faurolinguarum,p.i4c.&238. Claruiteodem Anno.
CLAUDIUS GUIRAUDUS,
Nemaufenfis.
Ni
Emaufi ante aliquot annos claruit D. Guiraudus Profe*-
.fioneMedicus , vir Hebrararum literarum & Mathema-
ticarum artium peritiffimus , de quo fie Samuel Sorberius
adPhilofophixProfelToremquendamfcribens, Araufo.Mart.
1 6 f I » Je laifje à M. Guiraud , auquel je me charge défaire tenir vo*
/Ire Difcûurs contre la Sphère de Copernic , d'examiner avec (a netteth
ordinaire quelle ejl la force de vos preuves. Idem in alla EpiftoIa_*
*tf. Mart. adD.Mo nteilsParifiisdata* , J'ay appris avec beaucoup de dépUi-
**Î7. jîrpar vos dernières Lettres la mort de M. Guiraud nèjlre ancien Âmyt
Oefl une perte publique , & 'je cognoùpeu deperfonnes qui ayent utlu*
au ffi fort ratfonnement quil avoit , une vertu auffipurc (f des meurs
aujfiinno centes. Il ne manquait à la perfection des belles co^noiffances
quilpoffedoit en la Phtlofophie quunpeu de fejour à Paris : Il y a quinze
ans que je l ^avois porté ày venir $ mais comme ilejloit affez incommodé
defiperfonne f il nevouloit pas y eflre hors de la Compagnie aT 'un inti»
me Amy y fa forte que comme jtfuîebligé départir , avant quil /L*
pufl mettre en eftat défaire ce voyage , Une voulut plus y longer , £J*
voflre Ville de N ijmesapoffedé feule ce threfor. Le P. Merfenne (S M.
Gafjcndieflimoy nt beaucoup la fubtilité de (a Mathématique , i$ le ju*
dîcieux -employ qu' il en faifoit dans la Pbyfique , à laquelle il s' efloitpar*
ticulierement appliqué, f ay encore yarmy mes papiers quelques Difjer*
tntion s de fa façon, qu'ils leurent avec plaifir , fune fur la Re flexion i
Angles tgaux,& l 'autre far les cercles qui Ce décrivent dans f eau par U
theute d 'un corps quoy quilnefoit pas défigure ronde. Le voila main"
tenant éclair cy de beaucoup de difficultezt & fa curiofttk void dans le Ciel
lafolution d 'une infinité de Problèmes , fur lesquels il avoit exerce fon^g
£/prJfé Cependant (a mçrt mus avertit delà noftre, Hacc Sorberius»
Obiit
O R I E N T A L I S, 147
ObiitNemaufijOrationefunebrilaudatusàD. GuibïoScoto,
Eloquentiae ibidem Profeflore, ut nuper audivi ex optimo yira
D. Bourrée, à cujus confortio dodior femper recedo.
PHILIPPUS MOR.N&US
PLESSIACUS,
DE hujus Herois in rîebraîcis peritîa prarcîara funt Jof. Sca*
ligeriverba in Judicio MS.apudD.de laRcnaudiereCa-
domenfemMedicum olimafTervato, cujus Apegraphum ta-
ie eft 1 D'autant que ces jours paffez , quelques Impofteur s ont fait
courir un bruit qu'e fiant k Nerac , fauroye Hit k S. M. le Sieur du Pie f-
fis ne ff avoir rien en Grec , ny en Latin , nyen Hebrieu 7 fay voulu
parla pre fente attcjlation obvier à une fi effrontée & impudente calom-
nie y de laquelle je fuis autant indigné qd ils font dignes de blâme ott
flufiofi de chafiiment , fijujiiee avoitlku , de m avoir envelopé entant
qu'en eux efl en un fi vilain reproche , au quel je Cuis plus intereffk que^
le Sr. du Pleffis, Car [es mérites eft ans tels qu'Un y a que les âmes des -
pourveues de toute honte qui les ofent defavouer , je fer -ois plus impu-
dent qù ''eux y fi je ne recognoifjois les Grâces que Dieu a logées en luy 7
Aveuglé fi je ne voyois ce qui eft en veue de tout le monde 7 malin fi je »e_3
confeffois ce que je ne puis nier. Or moy e fiant k Nerac ou j^ eft ois alla
txpreffement pour faire la révérence à fa M. ily a dix huit ans , en trois
heures ou plus que je fus retenu par eue fe pour menant au jardin du Cba»
fieau , le propos ne s 'addonna jamais de parler duSr, du Plefttqwu ¥ „,
touchant le petit Traité* qu'il avait fait fur la publication du Conciles • cîj °u-tt
de Trente , lequel je difoye avoir recogneu eflre du dit Sr. bien qu Un y dans le i.
tufi appofé (on nom. Dequoy S, M. s'eibahit & Payant ap.pcllb luy dit Tome de Tes
quej avois devïnê P Autbvur du livret. Depuis nous rientrafmesja- Mem*-'irc$*
mais en propos duditSr. du Pie fils : Parquoyjeme plains à bon doit du
tort que me font ceux la , en me voulant fair^ badin de la farce qu'ils
ent compofee. Comment auroisje dit quil efl tgmrant des langues , la\
eufes excel'lens eferits quej'' admire par deffns tous ceux de cefiecle , mz.*
convaincroyent du contraire ? Outre ce quejefçay ptrfes Compagnons
d'efiude quil a eu a fes propres frais des Juifs en Italie y pour appren~
dre exactement t 'HebraUme , qu'il n'y a mefme Poète Grec fi ferrt
V
248 G A L L I A
quil nayt appris en fes premières Ejîudes. Mais qu'e/l ilbefoin de ces
preuves ? je le recognois en je s Efcris , je le lis en maConfcience : Ce(i
pourquoyje le nen puis faire autre rapport. Je dira) en peu de paroles
& Dieu ejl tefmoin de mon Cœur , qi? il fiait plus de bonnes Lettres (S
a plus defentiment d i celle s & d'expérience , que le plus célèbre & mieux
emparlk de tous [es Adverfaires , (5 ' eejl ce qui leur fait tant du mal¥
Que donques ces noires Ames cherchent un autre fuj et d'ignorance quLj
le Sr, du Pleffis ? une autre Trompette de mèdijance que maperfonnt^ J
La Candeur de mon ame , la Gêner o fit é de mon courage , l'innocence^
de mes Efct its , bref la teneur de toute ma vie paffée , impo feront filen-
ce a tels controuveun de menfongesjSt a la mienne volonté que le nom de
VAutheur de cette impofture me fufl attjfibien cogneu que fon Impudence^
je C accueillir oye de telle faqon que la Pofterité en retiendrait la mémoire
à perpétuité. Puisque fon nom mefl inconnu , pour la defenfe de mon
honneur & pour le tefmolgnage de ma dévote & affeftionnke volonté en'
vers le dit Sr. du Plejfis , je ne puis moins faire qued^efcrire (S figner de
ma main la pre fente attefiation , tant pour me fervir de décharge envers
ceux qui à bon droit fepourroyent fcandalizer de cecy^que pour faire rou-
gir ceux qui jusque s aujourd'buy n ont jamais ffeu apprendre que c'ejt
que vergongne. lait à Leyden en Hollande ce S. de Novembre i 6qi. Si-
gntjofephus Scaligerjul. C&farisF. Plura de Mornaco habentur ia
ejus Vita,Authore nobili viroD»deLiques. Obiit A» 1623.
Scripta cuiqae obvia funt.
Variorum Teftimonia deMornaeo&ejus
Scriptis.
BUxtorfiuS Pater lUuftritf vereGenerofo viro D.PhilippoMorntâ ,
inTraftatumdeAbbreviaturisHebraicis, Baf. 1613. £n-^
crgoprimitias meffis me<e hisce Canicularibus collecla , quas ante me pro-
mit to , ut fie tutiorem in confpetJum tuum receptum habeant. Minutiora
hœc y fateor, quam ut in tantum ujum adhibeanturj fedqua tua cftgene-
rofa virtuS) & excellens in Literis Hebraicis peritia 5 nofti illudvulgare-»
Vet.SapientumtdeftW^Xl WW HD3N1S JpJpD blinon1— )tf
•IDIJ^ Sbo Win JpapAfc refpiciteCantharum , fedpotiusidquod
ORIENTALIS.
14?
in eo continetur, nam quandofo eft Cantharus Novus repletu? vlno Vête-
ri. Etcirca finem Epiitolae , Tu ex iu qu'ibus Hebrxorum Monumen-
ta in prêt h , utpr£clara tua Si ripta (atù fuperque teftantur. Vehemen*
ter certè-,poft aliorum tuorum Letlionem , deleclatus funt Admonitione
tua. * adJud<eos de Mejfia , in qua (ecret iores quosq3 Hebrœorum Libros,* Mr- Chef-
ad argumenti tui probationem,affluentijfime producis. neau mon
Jules Caefar Bulenger écrivant contre la Préface du grand°ncIc
Livre de l'Euchariftie ; Pour le regard de M. duPleffisyâk-i\,enfon^ïcfls?:i~
particulier je futi fort (on Serviteur , je Ve (lime lapins belle pluwedt^^mLÇ,boxx~
Francejou il ne s^agift point de laReligion un très rare & excellentEft>rit, dû mcsmc
degrande Letture. Buxtorfe
La CroixduMainedans(àBiblioth.P^//,^3/^«^4S>.cftantà Bas-
du Ple/fts Marly en Normandie, Gentilhomme des plus dofîes de France^ f' ^u ''eu^
& réputé pour tel fSc. Il eft descendu de (Seigneurs dcLongueville fune j£ °U UltC
de s plus remmmk.es (f anciennes Seigneuries de Normandie* niquer avec
François Ogier dans fa Cenfuredela DodrineCu-Mr.duPieiïîs
rieufe de Garafle, 1 6lj. p. 1 . Na-t-ilpas bonne grâce de fe moquer /& touchant les
la Phrafe du Sr .duPleffis Mornay^Vune des meilleures Plumes de France, A"tnoritez
e ne or qu'il ayt abufé de [on induftriepour la defenje dune mauvaife caufeJra 0 rtées
pur avoir dit que leP,Richeome venoit à luy rebaujféjur les patins d? im~ dans cet Ou-
pudence? façon déparier qui peut eftre garantie (5 défendue presque auffiviagc, pour
bien que les Seuliers deVame de M. le Card. du Perron. y avoir trou-
Le mefme R.ô.Le Sr.du Pie fis Gentilhomme d" honneur, V ^loqr"e!que .
une des meilleures plumes de France, de T induftrie de laquelle les -Mini» mctlt0]t *
/Ires ont abufe^dit M. le Card. duPerron,au dire de Garajfe e(l unpedant particulier
& ignorant. examen,
Thuanus ad A 1 y %<?.Clam mijjus eft à NavanoCtfarodu»
ttum Phil. Morn£us Plejjœus, vir infigni facundia & in explie andis ne»
gotiis folertiaprtdituf.
HugoGrotiusin HmineOperis de veritate R. G
HieronymoBignoniodicati,Lut, \6^o.Nonignoras^uantumex»
coluerint iJlammateriamPhilofophicafubtilitnte Ramundtis Sebundu/y
Dialogorum varietate Lud. Vives, maxima autem cum eruditione tunt-*
facundia veftras Mornaus.
Leunclavius(dequoalibi)inPandedl.Hift.Turcic£,
Phil. Mornti (ententiam exvonam ex Libro ejus Gallice feripto de veritz-
teR.C. cuifimilis in hoc argumenti génère nullus antehaeprodiit.
Ii Grotius
if a G A L L I A
Grottes in Pietate Ordinum HoII, i 6ï 3 »p. $$. Nonne
ineptum foret Miniftro alicuiiuveni aut Vicano Presbytero plus déferrer
quàm Pieffko^quàm Marnixio.
Idem Ben, Aub. Maurerio Lut. 11. Jan. 1624, Cum
nuper adV. C. Tilenum fer ibères depoetico ojfîcioprœftando manibus vin
fummituacjj amicitia dignijfimi Pbii Morn<ti Pleffiaclyabl oculu labo»
rabam 5 quo m/ilo defunffius , peccaturum me in virtutem & literas cre*
did'u fi non exiguo faltem documento tnnti viri reverentiamteftarer,l<&
me impulitjttpofl tôt i$ tnm bona Epigrammata, qu<e Tdenus r & fe (S
flejfiaco dignafubmifu , unum hoc nec Mis comparandum , auderem-*
transmit t ère : quodut recle confulas rogarem te f nifi nota bonitizti tu*
sffet injurîam facere»
Nobilitas witno claro quant fanguine majory
Res hominum foler s nofeere refque Dei ,
Confiliutnprudens , divesfacundta lingua ,
Plie cum Mornœo contumulata jacent+
Cl.Sarravius Hug. Grotîo Lut. 27. Jul. 1^3 9. Magni
ïlBus PauliPeneti aliquot Epiflolas natlus , remtibinon ingratamfa-
Burum me exifiimavi^ fie as tibi legendas offert em : Script £ funt adno*
firum Pbil. Mornayum utrittsque Palladis ut nofii Studio (um. Vtdebis
his authoribus fœdus initum frimum inter Batavss tuos & AdriaticiPe-
lagi regnatores j fed quant 0 zelo reparationis divin* domus mer que fia»
grabat 1
DeeodeniBaudius inPoema* p. 5 i.&tfi.edit. i6i£.
RapinusinOperibusi^io. p. y 3 «M, DuncanusEpift.Prafar. in
Logicam Saîm. léii.D'AubignêTo. 2. p. 181.& 430. Andr
Rivetus Epift, Pra»f, in Crit. S. Thoarfii \ù\u Cafaubonus
Epiftola Prœfat. in Polyaenum Lugd 1 jg3. & in Epiftolis p,
72^. 809. & g$ .-. Les Lettresà Scaliger p. 17. 5-1. 324. 3 jo.
35-2. 5ÔJ. y,o. &4fr. Wolg. Mayerus in Lib. 2. Cafuum_»
ConfcientisePerkiniii rdoç. p. à g. HubertusLanguetusEp.
18. adPhil. Sydnarutn, Francof.9, Octobr. 1577. Bongarfius
Joach. CamerarioMedicoEp. \%i Argent, d.jul, 1 yo8- Si-
mon Gouîart dans Ton Corn, fur la Babylone de du Bartas.
Thuanusad A, 1600. Pierre Matthieu dans Ton Hiftoiro
d'Henry
ORIENTALIS. 25-1
d'Henry IV. Le Grain dans fa Décade du mefmeRoy. Aggaeus
Albadap.916. Epift. felecliorum editoreHeinfio, Lugd.Bat.
1617. ut p.yi8.bis. La Confefllon Catholique deM. deSan-
cy p. 348- & 44^- Le Mercure Tome 1, p. 107. & Tome 9. p»
755. HardouindePerefixe dans l'Hift. d'Henry IV, p. 46. Les
Mémoires de Sully p. 44. du premier To. del'editionfoL &
alii complures.
D. ROURE,
Uticmjis.
D. Rourejoh. Croii nepos , Nemaufenfis Theoîogus , iite-
ras Hebra?as& Arabicas ftudiofe excoiit hoc anno. Hxc
eidem , qui fupra, Domino Bourrée, me debere profiteor,
ACHILLES HARLiEUS,
Parifînus.
CIrca Annum 16 14. Conftantinopoli cîaruit Aciiiîles
Harlaeus, Dominusde Sancy, Chriftianiflimi Régis apud
Turcarum Imperatorem Orator , vir Hebraicè & Rabbinicè
doftiiTimus ; de quo in haec verba Petrus à Valle Patricius Ro-
rnanusad Marium Schipanumfcribens , Confiant. iS.Jun.
1 6 1 8» in Itinerario Orientaîi ex Italico inGallicum fermonem
verfo y Tomo primo, p. l6~8,&feq. Je fuis honrreflement obligé
de vous toucher en peu de mots quelque chofe de M. I ' Ambaffadeur de->
Trame, afin que vous puiffiez juger }c»mbien je fuis obligé à la fortunes
du bien quelle m'a precuré d'avoir efik civilement reÇeu en fa maifon^»^
& de jouir à mon aife de fon excellente converfation. C'ejlun jeunes
homme qui na tout au plus que j2. ans ; toutes fois il fe trouve quila-a
fait toutes /es efludes en Pbilofopbie , en Théologie , 0* aux Loix ; fur
lefquelles Sciences il a diffuté publiquement & honorablement à Paris
des fa première jeune ffe , lors qu'il efioit comme deflink kVeftatEcck-
fiajlique : Et Une laiffe pas af en favoir encore beaucoup depuis quila-%
pris l 'e/pée , ayant ajouftt à, ces belles cognoiffances celle des Mathéma-
tiques , dans lesquelles ilefi aujourd'huy l'un des plus habiles hommes
du temps. Il efi plus que médiocrement expérimenta en cette partie-»
Hz de
iji G A L L I A
de Pbilofopbie naturelle qui s'exerce en la cognoiffance des proprietez
desfimples, dans les diflillathns CbymiquesiC$' dans les opérations pr a-
cliques desjpeculations intellectuelles. Pour ce qui eft des Lingues ,
outre celles deVEurope^comme V Italienne , VEfpagnolle , / 'Allemande
qu'il par le auffy franchement que fa maternelle , qui efl le François {car
four le Flamand il ne le prononce pas fi facilement ) il fait parfaitement la-
Grecque lit er aie non corrompue aufft bien que la Latine s & il a de fia fort
bien appris P Hébraïque , à laquelle néant moins ilnelaiffepas d\ftudier
encore une bonne partie du jour , en conférant avec tin docle Juif qu'il
tient exprez cbez luy. Il y a fait un telprogrez quà cette heure non feu-
lement il lit & entend tous les Livres fans poinfts , mefme ceux des
Rabins & les plus difficiles qui (e trouvent , mais il commence de le par-
ier correctement^ comme je Vay entendu plu fleur s fois difputant avec
(on Juif i ce qui certes ne me donnoit pas peu d^ admiration. Je_»
vous jure que je l'aime non feulement comme un matftre qui m* efl très
cher y Ù en cette qualité je le révère encore , mais mefme quand
il fer oit mon frère propre je ne pour rots pas avoir pour luy une affetlion
plus tendre. Harc Petrus à Valle. Nihil ab eo editum vidi prae-
terTeftimonium de Phil. Aquinatis Di&ionario Rabbinico-
TalmudiçojAn. i6zç,
Variorum Teftimonia de Achille Harla»o.~
LE Père Jacob dans Ton Traité desBiblioth. p. f5-o.&fuiv.
1 6 4 y . Dans la Bibliothèque des Pères de l "Oratoire de Paris fe
void toute la Théologie & Philofopbie des Hébreux manuferite ; quia->
e/lt apportée de Confiantinople par Mt de Sancy^ pour lors Ambafjadeur
de noflre Roy Très Chreftien vers le grand Seigneur , lequel depuis mef-
prifant les grandeurs de ce monde pour aquerir plus parfaitement les
éternelles , prit i habit & manière de vivre de ceux de cette Congréga-
tion , ou il a demeuré jusqu a ce que le Roy Louis XllI. d^beureufe mé-
moire fapourveu de l 'Evefche de S, Malo en Bretagne , ou il vit avec un
grand exemple.
Ferrier dans fon Catholique d'Eftat , à Paris \6iô.
p. I } 4» Le Prince de Transylvanie avoit fait l "honneur k M, de Sancy
(qui efl maintenant Père de l "Oratoire,^" qui /ors revenoit de la porte du
Grand
O R I E N T A L I S, ajj
Grand Seigneur , ou il avoit eftéAmba fadeur du Roy) que payant par
fesTerreSj il 71 "avoit défrayé , conduit & honoré avec un foinextraor"
dinaire deluy faire connoiftre f honneur & lerefpeft qu'il rendoit au
Roy.
PetrusàValleMarioSchipano, Confiant. 2 2.Aug»
1 6 1 4. Au re(îe nous avons icy un brave Seigneur , nommé Achille de
Harlay, Baron de Sancy ^ Amb a fadeur de France , homme civil & fa-
van t j qui me veut faire par force demeurer en [on Hoftel , Ôf méfait mil"
h courtoifies, Ilyachez luy grande converfation des plus honneftes gens y
& Tony vit d'un bel air.
Le mefme le 1 6. de Juin i<5i6. M. de Sancy comme*
curieux & très intelligent qu'ile fi dans la langue Hebraique , m1 avoit
donné charge de tafeher de luy trouver à Sichem ou ailleurs quclquePen"
tateuche Samaritain.
Joh. Morinusin Opufcul. Hebrseo-Samar.p. ?$•£/?
in Bibliotheca Oratoriana Pentateuchus integer Heb'rao Samaritanus
puLherrimù lit cris in eh art a vitulina aut vervecina nutta cum litura de-
fcriptus.Codicem iftumDamafci emi curavit illuflrifimus & eruditifimm
Epifcopus Maclovienfis AchiUesHarUus^cum) antequam Ecclefid nomen
daret-y Confi antinopoli apudTurcarum Imperatorem pro RegeChrifiia*
nif legatione fungeretur. Hune codicem Orat. Biblioth.Parifienfidona*
vit docH(/ïmus ille Pr^ul , cum , muhis annis antequam Epifcopus inau*
guraretur, CongregationiPresbyterorum Oratorii fefe devoviffet,
IdemExercit 4. inPentat. Samarit. Confului decemBU
blïa Hebraa MSS. antiqua, quorum fex in Bibliotheca domusOratoriiPa'
rifienfis ex dono Rêver endi Patris de Sancy confervantur.
De eodem Nie. Borbonius ad Gabi\ Juliotum p» A.
io.Poëmat. 1 6$o*Erpenius inOrat.de ling.Arab.p. 8o\&alii.
JOHANNES V/EVR&US,
Hediius*
i
Oh.Vamraeusjuvenis Hebraicè doclus claruïtAnno 1^4-
Scripta funt
Philo judaeus de divinis decem Oracuïis * Latine verfus f
Lut. 1554, g.
Epigr.To. 2. Farrag, Poematum operâLeodegariiàQuer-
z|4 G ALLIA
Epigr, duo in fine Ifagoges J. Sylvii in Hippocrat, & Galeni
Anatomiam, Parit 1 yéo»
CarmenHebraeo-LatinuminThefaurumIing,S.Auih. Pa-
gnino, Parif, 1548.
Teftimonia de Vasurxo&ejusScriptis.
TYpographus Leftori inPhilonis OperaLatînè verfa,LBgd,
I 5*62. Vœurœui itemGallut Philo nU qu&damvertit , quonoru*
melior aîtererat Interpres , neque linguarum peritior for taffe futur m
fi ad virikmfaltem œtdtempervenijfet bcnusillejuvemsjlongwri vit a di-
gnior.
Nie, Borboniws in Nugis 1 j $ 3. p. f. ^Adjobïxurium
cptim* fpei adolefcentem,
Joh.Auratus in Poematum Sylva, p. i$,8»&teq../>Lj
Job. Vœurtttm recens cooptât um in Collegium Çanonicorum Hedam*
fium,
Vœurœe âtilcis , tu decus artiunt
Ingens bonxrum , mens tihi cdlidx
Non unitis Ungut : Necunam
Difcerefedula dijciplinam.
{tracas^ Hebraas tf Latias fîmul
Tu res amaftj : tufacra literis
Mifcere, quâfas eft >profaws
M? foliîusfocio at que tefle.
PHILIPPUS AQUINAS,
Avmionmfis*
PHilippus Aquinas Judaeus ad Chriftianam fidem convèrfus,
& Hebraica? linguae Lutetiae Parifiorum privatus Profeflbr,
Diftionarium Hebrxo-Chaldaeo-Thaîmudico-Rabbinicumj
fcripfit, cui Titulus eft J— YimyDH jnVD Digerens Digefla. O-
pusParifiis exeufurneftA. 1619. fol, cum variorumApproba-
tionibus. Idem ex Hebraso inïcalicum fermonem vertit ^pia
rfQNhoceft , Patrum Ecclefiae Judaica: Apophtegmata, quac
colle-
ORIENTALIS. i;5
collegitR. Simeon fiîius Gamalielis , ut optime notât Julius
Conradus Otto Judaro-ChrilHanusin Opère infcripto,0<r<r///r<?-
rumDeteclîo^non veroR.Nathan,utBuxtorfius, Plantavitius &
alii aflTerunt. VidietiamVeterumRabbinorum in exponendo
Pentateuchomodostredecim abAquinateexpofitos* * Alia *His adds
Scripta me latent. Claruit A. 1630. linguacs.Ra-
dices ad for-
—, n- . 7 -nî •»• a • m*m Cubi
Teitimoma de rhilippo Aqumate» Huttenani
Parif. 1520,
SîmeoMoifius in h sec verbaPfal'mi } j.v» 1 4,Quafi lugensMa- l ct0'
tre'm&C. Cumhich&rerem dubius7Pbilippns Aquinas , èjud*0
Chrifîianus^ pirrara^f exquifttijfim<einHebraicis literts doUr'ma , Ôf
quem nunquamfruftra confuiasy forte venit ad me vifendi gratta , £5*
ve nit quidem optatus. Ille^fîatim atfo de re communie avi 7 ut fingu -
los Bibliorum verfusftmo (S" votes fwgulas in numeratê habet ac tnnquam
d'tgitos tenet, indicavit kcum ex Efau 66. /3. à me quidem alias obfer-
vatumy fed tum ut fit non fuccurrebat , quific babetr Quomodo
aliquem mater fua confohtur, ita ego confolabor vos : quo ex
loco intelltgere efî précipitas in confolanâo partes mat rem obtinere*
Gaulminus adLibrosde vita & morte Mofis 1619Î
p. 30 ? . & feq. De Oracult génère H"TU diRo, integrum Mf. LibrurrL*
ex PhilippiDaquin Prceceptoris olim met KC-îfi^hioiç defcripfimus.
Attardas Uclicmannus ad Examen mundi R. Jacob
Badreshi p,z$l.Pbil.Hacquin ex Judœo ChriftianuSyquiGaUicè vertitr
hum Libeîlum , CornuaMon'ocerotis-/«^^^/3///i efi.
Du Procès de Conchine pag f . Item efî vérifié par in~
formations^mefme par la dkpofirion de Pbif. drAquin cy devant Juif (S
aujour d'btiiCbrejTien^ le quel Conchine & fa femme ont mandt à Mou~
lins^ou ejloit iceluy d'Aquin chez le Lieutenant Criminel, queConchinz-*
(£ fa femme Ce font aydez de la .abale 2T des livrer des Juifs, E fiant *■
noter cequ1 a dépofk d ' Aqum que Conchine en la prefence de fafemme_j*
Aurait oflèun pot de Chambre pour f impurct'zfê emporte hors lr
image duCrticiftx de peur d'empefehement a V effet queConchinet$fafem~
me prêt en doyent tirer de la LeÙure de quelque s ver {et s du Pf f/, en Pie*
brieu. Laquelle Lellure ils vouloyent faire faire par d ' Aquin en las-
forme qu' elle leur avoit eftt quelque fois faite par Monmlto.
Vais-
156 G A L L I A
ValeriusFlavigniusin Epift. deHeptaplisParifienfi-
bus,de Hebrarocontexcujudicat elle eum infeiiciffiiiiumj tôt
ac tantis con/purcatum maculis atq3 (ordibus , obfletricantibiis impur ijfî.
mis manibus Philippi Aquinatls Avenionenfis, ex Judxo Cbrifliani, ut à
planmpedis uscj3 adverticem nonfitineofanitas,
Joh.BourdelotiusPrasf.adLed.in^PfalmosHebras-
orum Latinos,Parif. 1619. Ad rbythmicamprofam transeo^uœvi*
rum eruditijfimum Thomam (lege Philippum)^#/»/#>» autorcm as-
[erit^quiparaphrafimmeamLatinam^uthocOput haberet majeftatitfud
pondus^adPo'èfeoùs Hebraic<efiudium transi ulit,
Thomas Gatakerus in Cinno p. ioô'.iô' ; 1 , Addatur &
Philippi Aqumatû expojitio in Lexico abfolutijfimo,
LUDOVICUS HENRICUS
AQUINAS
Hic, auc egregiè fal!or,Philippi,de quo modo, filius fuit, vir
Hebraice & Rabbinice dodus, ut paret ex H13S ipia ver-
fioneLatina Lutetiae excufa A» i62o.i6.Extant etiamScholia
R. Salomonis Jarchi in LibrumEfther ab eo Latinitate donat a>
ibid. A. 1622.4. Claruiteodem Anno.
LUDOVICI SERVINI FILIUS,
Parijtms.
DEs Mémoires du Duc deSullyp» 168. du i.To. Fol. Vota
ajoutâmes , parlant au Roy rfue fi vous ne craigniez de T ennuier,
vous luy conteriez un prodige de ce Siècle^ en vivacitt d\fprit , faciles
comprehenfton^ admirable mémoire^ agilitt de corps ^foupleffe démem-
bres & aptitude à toutes fortes de Sciences^ exercices^ art s, mefticrs , £3*
fonctions ,• 0* néant moius inutile à toutes cbofes bonnes 15 bonne flesy
ceqWavoflre advisfon pauvre Père (qui eft Monficur Servin) cognoif-
[oit fort bien} d' autant qu en vous le pre [entant pour vous Accompagner t
il vous dit , qu'il vous bailloit [on fils,& vous fupplioit d^cffuyer à en faire
un homme de bien , de quoy il doutoit fort , non pour impertinence qui
fujî en luy {car il rfenfeavoit que trop) mait à caufe dcfon inclination
Natu-
O R 1 E N T A L I S. iS7
naturelle qui ne fe pla/ 'fait qu'au mal , comme entoutvofire voyagea
vous T aviez efprouvê tel : Mais encor , ce vous dit le Roy , que^t
fçdvoit il de bien & que f ai foi t il de mal? Je vous ajjeure , difie s vous ,
Sire , quec efloit une chofe émerveillable que de ce Jeune homme i Car
en crémier lieu ilavoit toutes langues à commandement comme [a natu-
relle , jusques au Grec & à t ''Hébreu , contrefaisant tous les divers ac-
cent j mines , & allions des peuples , des Provinces diverfes de~»
France , comme s'il eufi eftê de chafcune d'icclles , fçavoit beaucoup
en la Théologie , Phyfique , Logique & Mathématique , prefhoit
des mieux tantoji comme les Catholiques , & tantofi comme les Hu-
guenots , d'tfoit fort bien la Meffe , prenoit des Plans de Villes & for»
tifications quilentendoit afjezbien > eftoit fort& difpos k lutter , fau*
ter& dancer , jouoit quafi de toutes fortes d^ Inflrumens , entendoit
bien la Mufique , aveit la voix fort agréable , compofoit fort bien-*
envers , jouoit très bien tous les perfonnages d'une Corne die (f Parce ,
fçavoit toutes fortes de jeux , faifoit très bien à toutes fortes d ''armes j
cjloit afjez bon homme de Cheval y (S n'y avoit quafi métier Mécanique
dont il ne s^aidafl fort bien. Mais toutes ces bonnes parties efloyent ac-
compagnées de tant de vices (S vilenies que le mal fur montait Je bien-* \
Car premièrement il n'avoit nulle Religion , efloit desloyal , cauteleux^
menteur r fanguinaire , lafche, poltron , pipeur , yvrongne , gour-
mand, friand , berîandier , putaffier , ruffien^ bref s' il fçavoit quel-
que chofe de bon , tout fon foin & ' follicitude effoit de Vemploicr àmaltf
en me fchancetez noires j Et aufft de telle vie s^eft il enfuivy une fembla-
blefin y eflant mort depejle dans une taverne en plein bordeau eftant.
demyyvrc ? ayant la vérole } jurant & blajjhemant le S, nom de Dieu,
Bref comme f ay dit au commencement c * efloit un prodige , voire chofe
monflrueufe que la nature fe fujl plaie à mettre tant de contraires en un
mejme fujet,
MATTH&US BUDzEUS,
Panfinus*
DEeoficHenr.StephanusEpiflolaPr3efatorîainDica?archî
Geographica 1 5- 8p. Hoc opufeulum olim ex Italia Mattbœus
Budœus Gui BucUi films , & Grxc* quidem lingu* Studio jus , fea in He •
K k brÀicû
25g G A L L I A
brakaprœfertîm cogmtione eam praftantiam quant Pater in Gr*c* ton*
fequutus^ attulit, Claruit Annti 1 5 £o*
PETRUS ROBERTUS OLIVETA-
NUSy No^iodunenjis Picardm*
Cïrca Annmn if^f* claruit Petrus Robertus Olivetanus,
V.D.Minifter&Hebraicaelinguaeperitus, de cujusvita-»
& morte haecapudFrid.Spanhemiummagni nominis Theo-
loguminvenio> pag.nimirum f6. GenevaeReftitutac, Domi»
nicanœ familm Monacbus^ qui Geneva pro ame'wne in Palatii Cœno-
bioftentorea déclamations in Luther anumnomen invehebatur , à Pet,
Robert 0 Olive tano Noviodunenji Picardo , qui inf or manda /uventuti
Apud Job amiemCb ont emp s Civem privât um vacabat ? publiée incre-
vit us eft tf corteptus y e jus que calumnU ex Dei verbo revicia, ^ua
tamen7raç}'/\Ql<x,vit&impendio homini conftttijjet y ni fi Me Claud. Ber~
narâitf Job. Chantempspatrmidomefi'tci alior unique quorundam zelo
mature fm 'entium Monacborum crudelitati [ubduttus (5 in tut 0 confti-
tutus fuiJJet.OHvetanus is ipfe eft^cui Bibliorum Gallicorum tralationemy
faldenfium fratrum fuafu Jufceptzm & Neocomi excujam debemusy Cui
foftmodumdjj jS.Romamdelatotoxicum inter epuUspropinatumtfM
fenfim confeftus mormlitntU leges Ferrarice^eaparte qua moripoiuit,ex-
fkvit* HaecSpanhemius»
Teftimonia de Pet. Roberto & ejus
Scriptis.
30h.Caïvirms Praef. in i.Bibîiorwm Evangeîicorum Veriïo-
nem j In ter eosyqui S. Scripturam in linguam nofiramvernaculams
nanttulcruntr Petrus Robertus Olivetnnuspi* memoria at% olimfide-
èis Ecclefi* Chrifti Servus ita fe gejfit?ut ipfius laborperpetuam apudbo-
nos commendationetn mereatur,
TheodorusBezainïconîbus rfgo. Valdenfesprimam
:iliam ex Hebrϝs Gallicam Bibliorutn Interpremtionem Autore Pet. Ro-
berto Hcbrœ<e UngtperitijJimoyddjutare vero Joh.Calvino akfolutzmyfuù
§amptibus Nmomid* i^u^sxeudmdam curawnt.
De
ORIENTAL1S. Zf9
De eodem cum laude idem in Vita Calvini.
Fr. de la Croix dans fa Bibliothèque j Pierre Robert dit
Olivetanus -fiomme fort docie es langues Heb, Gr„ ($Lat. à traduit laBible
en IramoU imprimée à NeufcbaflelTan ijj f »
PetrusRobertusàSixtoSenenfi inBibliothecaS, in-
ter Bibliorum Interprètes recenfetur*
CLAUDIUS DAVVERGNE.
CIrca A. i6y o- Parifiis claruit Claudius d'Auvergne,Regius
Linguae Sacrac Profeffbr $c D. d1 Auvergne, linguarru
Arabicam una cum doftifïimaColIegaD. Vaterio hoc anno
in eademurbe féliciter docentis, Frater. Nihilabeoeditum
vtdi.
JOHANNES FRONTO,
LUtetiaeA. i66z.obiitVirlinguarumOrientaIium perïtîs-
fîmusJoh.Fronto, CanonicusRegularis, StaeGenovefae
& Univerfitatis Parifienfis Cancellarius , cujus vitam , Scripta
&Encomia Ci quis légère velit , adeatLibrum infcriptunij »
Frontonù Memoria^ qui è Typographia Cramofîana Anno fupe*
riori prodiit.
Coftar dans fon Apologie contre Girac p.377. & luiv.
donne un bel Eloge au R. P. Fronteau , & parle d'un difcours
qu'il avoit veu de luy, qui n'eftoit pas imprime.
CLAUDIUS HARDY,
PRaeterEuclidisData, dequibus fupradiximns, extanthu-
jus humanifiimi Senatoris ( expertus loquor ) Epiftola: duae
ad Chriftianum Ravium , hujus Specimini Lexici Arabico-
Perfico-Latini , infertae. Alia ad Jofephum de Voihn hujus
Libro de lege divina praefixa. Alia denique Reguli cujusdarn
Orientis ad Regem noftrum Chriftianifïimurn fcripta , ab eo-
Kk 2, dera
zôo G A L L I A
dem fummo viro ex Arabico Latine verfa. Lutetiac vivit hoc
annoj, Sexagenario major»
Teftimonia de D. Hardy.'
ÏOfephus de Voifin in Indice Autorum,qui in fuo de Lege dr-
J vina Opère laudantur , Sepher Juckafin ex Bibliotheca Clariffimi
Z>. Hardy in Pr£tum Parifienfi & Curia Pràifidiali Conftliarii Régit.
Hilarionde Cofte dans la Vie du PereMerfennep,
y y . Ces Excellent Mathématiciens , Mr. Claude Mydorge Tbreforicr
gênerai de France à Amiens , Mr. Claude Hardj Conjeiller du Roy au Cha-
fielct de Paru.
ChrifêianusRavius Claudio Hardy & aîiis multi$,inSpe»
cimen Lexici Arabico-Perfico-Latini, Leydae 1 64.5.
]oh.Grzv\uiNobiliffimo & eruditijfimo Viro D.ClaudioHdr»
iy , inAnonymum Perfam de Siglis Arabum & Perfarurru
Aftronomicis,Londini 1648.4.
Idem in Diatriba de Pede & Denario Romano, An-
glice^Londini 1 647, 8- Tbe otber tvere fent me by MonfteurHardy^
4 Learned man of bonourable quality inParu^ Wocompared tbemtvitb
tbe Standard.
DeeodemRol.MarefiusLib. 2.Epift.p.274.Naudae-
usïn JudiciodeLibelliscontraCard.Mazarinump.iip.edit.i»
à docliflimo humanifïîmoque viro D. Guidone Patino,Facul-
tatis Medicae Parifienfis Decano5mihi commodata?. Brianus
Waltonin Prolegomenisad Biblia PolyglottaLondini exeufa
p.ioc.&Phil.Labbein MIT, Bibliotheca p. $. & j*2. wbi loco
Sebaftiani legendum Claudiut*
JACOBUS GAFFARELLUS.
EX Leonis Aîlatii Apibus urbanis ab eruditifïimoSenaroro
D. Claudio Hardy mecum communicatis , Jac. Gaffarelli
ScriptîS haecaddej AbditX divin* CabaU my/leria contra Sopbijia-
rum Logomachiamdcfenfa, Pari/, râij, 4. Lacryw* facrœ in obitum^
Jani Ctciïà Frey Medici ? Par if. 1631. 4* Parapbrafe du Pfeaumt^
fuperrluminaBabylonis , ibid.i6i^. nt Arsnova^perquam
fâùlU
ORIENTALIS. %6t
faeilis îegendi Rabbinos fine punfiis. De MuficaHebreorumfiupenda^
Libella. In voce s dereliftas V. T. Centurie due. Nova cum Scaligero ds
LXX, Interpr. Exercitntiuncula. De SteUis cadentibus opinio nova.*,
Queftio Hebmico- Philo fophica-) utrum àprincipio Mare falfum extite-
rit. Alialege (namlongum effet omnia exfcribere) apud
cundem Ailatium in eodem libro,
DOMINA de GUIMENE.,
Princeps.
LUtetiae apud D. Hardy hujus Principis Horas ( utvocam)
vidiHebraicè&Gallicè excufasj undecoiligoipfam fuif-
feHebraici Idiomatis haud ignaram.Claruit circa A. i 61 ;,
THOMAS PERIERIUS,
Parijtmjts.
DE eo fie GerhardusJoh.Vofïïus in Orat. habita in obiturcij
Erpenii, fub finem Anni 1 624» p. 1 9» înter Erpemidifcipuks
quidlbomam Perierium Parifienfem referam ? qui quant os in Arabi-
ta lingua progreffus fecerit) locuples ejus lingue Lexicon, quodfcripjïty
drgumentoeft. Qui ut omnia fe Erpenio debereprofitetur^ itn eipotifft~
muw operam locabat, corrigendo que Arabicè excuderentur ; fubindt
alios etiam eain linguAinftruebat. Idem p. 39. Nec fraudandus
laudefua Thomas Perierius, in Gallicano utroçfc itinere ab Erpenio quota»
dam adfcitus^ & oclennio integro ejus w(iitutione^majoricfc ex parte te-
tloetiamufus y qui txmbenèmeritum virum in extremis fibi de fer 'en-
dum minime putavit } [eddiunoffufa adextremumus^ vite balitum-*
*dfuit$del% opéra juvit.
SAMUEL BOCHAR.TUS,
H Une laudatifïimum fed nunquam fatis laudandum vinsm?
his verbis appellat Praeftantifïimus Senator D. Mofantios
deBrieux,p. 4i.Poematum, quas Cadomi cume{Tem,ab
eomihidonata, inter Cimmeliafervo: De Mari rubro , m-
guit, de ebore m drabia Troglodytic* > de thure $ab*9 ($ Bybfaû
Kk 5 meUej
fc& GALLIA ,
tneïïe,pafllm agit in fa crû fuis PandeBU^ tâ ibimulm Sanclù Patribus
vix letl a aut non fatis intellect a aperït Bochartm o 7mvnè<*.r& , cujusto-
tum Opusproeedit à Diluvio & édification* Tunis Babel. Invitantes fepi*
us fuù certn honoris nec mediocris jlipendîi (pe Fœderati Belgi Ordines
non audiitvlr [umme mode ftus-j qui fi mutu&titia lucefulgere veïit, &
Fifcî Patronum in Computorum Caméra , (S Prxfeftum ALrarii , eun*
demfc Senatus Principem , (S Confifiorii facri Comités , inter avos (5
agnatosretenfeat. Tantiviriamicitiaghrior^ cuj us inter mille alla,
illuflre mihinuper TiKfttjg/ov dedity cum nominc meo dignatus eft infcri-
bere fuas in Hiftoriam veterum Galiorum ObfervationeSj quas pio mode»
floçfc confiliojed Reip. UterarU detrimentofo^ typit mandari noluit>
Gerardus Joh. Voffius, Orat. in obitum Erpenii; In»
ter Erpenii difcipulos quid referam SamuelemBocbartum doâi£imum pi*
- rum} Cadomenfis Ecclefi* Paftorem ?
If. Volïïus magni Patris maxîmus Filius, in Obferva-
tionibus ad Mclam j p.197. Juliam Jozam idem e(fe Pcenice quod
Tradufta Latwisitytime oftendit bominum quotqmt vivunt docliffimus
Bocbartus.
De eodemMenagîus non femeî,Notis adLaertiumj>
&Joh.SchefterusinOperedeMilitiaNavali, p. $41.
D. MORINUS,
Cadomenfis.
HOcAnno Cadcmi claretD. Morinus, V. D. Minifteri
&Hebraicaelinguae,ut mihiaffirmavitD, Bochartus, ap-
prime fciens. Doleo me Cadomopedem movifie eo infa-
îutato.
STEPHANUS MONACHIUS,
Çadommfis.
ROthomagï cum nuper efiem, docYiflîmo TheoîogoD.Ste-
phano Monachio innotefcere mihi datum eft,cujtis inde-
fefluminlinguisOrientalibusStudium, prardara multa in hoc
literarum génère Orbi erudito pollicetur. De eo cum laude
dili-
ORIENT A' LIS. tf|
diHgentiflîmus Menagius Notis ad Laertïum , în Addendis y-n
poltTKùuv y inquit , retlum ejje contenait vir dociiffimus juxtk ac elegan-
tijfimus Stephanus Monachius , quœ vox velati gemmœ quoddamgenus y
funicorum malorum fpecie y fignijicaf^ Deeodem in Au&arioAd-
dendorum,
- GUIDO MICHAËL le JAY,
Parijînus.
CIrca A. ï £45% Lutetia; claruitGuido Michaël le Jay, lin*
guarumOrientalium peritifïimuSr quilicetvirpnvatusy
animo tamen cxcelfo & plané Regio , propriis fumptibus Or-
bis Miraculum ediditj Biblia Parifienfia intellige , Studio&
operâGabr.Sionita? , Joh. Morini& Abrahami Ecchellenfis,
in deeem Tomis , folio magno & charta imperiali excufa. Do-
lendum verôT (verba funt Reverendifïimi Waltoni) Appara-
tum cum Prolegomenis y 8î Appendrcibus variarum Lectio-
num> Tabulis , Indicibus, aliisque^quac ad Operiscomple-
mentum pertinebant r exdiflîdio eorum,qui Operi prafue-
runt,adhucdefiderari : neceditiones,quasprorulithxcaetas,
limatiores,quàm qua: in Complutenfi vel RegioOpere haben-
tur, eosfecutosfuifle : utnihildicam de intolerandaipforum
incuria, qui correction! invigHare debuerunt.
Abrahamus Ecchellenfis Epift. Praef.in Semitam Sa~
pientïac ex Arabico Latine verîam rParif. 1646. Nonmlla Arabi-
€a MSSt habet vir iïïe Clarijjîmus , atfo mn de Gaïïiafoïa , jedde univer*
fo Chrijiiano Orbe optimc méritas Guido Michaël le Jay Régi h Confettis r
qui animo plusquam regio Qpttt tllud Bibliorum nwltijuge , \quoâ
vix fummi Principes tentare auji effent ? & ^gg^£us & aà jjh
Mm, omnium bonorum applaufu, perduxit.
GILBERTUS GAULMINUS,
Ils, quse jam diximusydeVarfisScriptîs,qua!poïliccturyirIÎ-
lnftriftimus D Gilbertus Gaulminus, bxcadjieienda.
GeorgiiSyni Chronic^n Arabicum , & Perficarn Ahmed
Allabi Cofmographiam ? cum Catalogo Goddr fuoruro
$J| Arab%
%64 G A L L r A
Arabicorum , feadornareait , inEpiftoIaadChriftia-
n«m Ravium , hujus Specimini Lexici Arabico-Perfîco-
Latinipraefixa.
Sdem Notis ad EuftatbiiAmores, p. 14. citât Iphîgeniam-»,
quam /EfchyJeo charaftere fcribebat.
in Notis ad Lib. de vita & morte Mofis , p. jop. Decalogum~>
Hifloricum Venetns editum nuper Latine interprétât* fumus.
ïbid.p. 175-polliceturDiatribamde Apocryphis Hebrœo-
rumScriptis.
Pag. 339» Libellant deThrono Salomonis , five AZtbiopicam Fabu*
lam , bis die bus in venatione , Latinamfecimut.
Pag. jtfp. M4gicumvv%SfiiA,i£Qy Pfeudo-ApoUoniiThyanei oiim cdi*
dimnf.
Pag. 3ï/,promittitTheoiogiamMuhammediS.
Pag. % } f . Adlibrum Moj aie arum ^tue/lionum olim multa diximm*
Pag. 103. pollicetur Notas ad Jamblichum Philofophurm
* Hoe intel- Pag. z 1 e». Ad Jamblichum c* BctfiuPwwcoïç *plura dicemut.
lige deFrag-
meatis, quae habentur apud Photium non verô de integro Opère ; quod tamen nuper legs»
bam extare apudHifpanos , inBibliotheca Scoriaca, cujuslndicem confecitMartinus,Ab~
basLafarinaej Philippin. à DomefticisSacris&Confiliis. HuncCatalognm ab Authorc
R. P. Paulo Sfondrato , Clerico Regulari , amicitiac ergô , communicatum, MS. habet D. If.
Voiïius.Itaquc mirum non eft fi is effugeritdiligentiam R. Patris Phil. Labbe in Codicum
MSS. Bibliotheca; Cum qusc de eo protulit vir.cujus maximain eruditionem ac pietatem po-
sera loquetur xtas.GerardusJoh. Voulus, ca ex codem Catalcgo didicerit. De Jamblichi
AmatoriisflcScaliger inScaligenanis b\SS. Jungherman donnera Amatortade -famblichHS
qui a eft e du temps de Commodus, De iisdem Theodorus Prifcianus fivc O&avius Hozatitu
nus, Lib, z.deReMedicap. 2i. cdk. a Gelenio curât».
Teftimonia de Gaulmino.
DTonyfius Petavius Notis ad Nicepbori PC Breviarium , p.
17e. Parif. 16 lé. De Dœmonibus Pfelltu Libro de eorum operd»
êione,p. 31. edit, nov<e , ab erudito viro Gilbertù Gaulmino > Amico no»
ftro j doUiflimis notis nuperrimè tocupletatœ.
Hilarion de Coftedansla Vie du Père Merfenne p*
74. Les Oeuvres Latines & Grecques , que A/. Gaulmin natif de Mou*
lins en Bourbonnais , Maître des Requêtes de F Hôtel du Rey , à don»
nées au public , fomparoijire la parfaite cognoiffance qu'il a des langue t
& des Sciences.
Abrahamus Ecchellenfis. Praefat. in Hiftoriam Ara*
bunïj
O R I E N T A L I S. i6f
bum,ad calcém Chronici Orientalis,Parif, 165-1» Supptïïccîilem
Librorum Arabicorum Mff. nobis ftsppeditavit Bibliotbcca illuflriffimi
Gilberti Gaulmini Equitisy (f Comitis Confifteriani Or dinar ii , & Suppli*
cum Libellorum in aula Magifirijlinguarum omnium périt ijjimi^ ac lite*
rariœ Reipublic& unici ornamenti.
Idem Epiftola Prœfat. in Semitam SapientiaeexAra-
bico Latine verfam,Parif. 1 64.6. Varia Arabum Scripm nobis ex*
bibet BibïiQtbeca iUuftriJJtmi viri Giiberti Gaulmini Chriflianiffimi Régis
à facratioribus Conjiiïisfê libellorum fupplhumprœfelli) cunftarums
ftientiarum & livguarum cognicione, omnium admiratione, unici,
Coftar dans fon Apologie contre Girac, p. 15 9. &
fuiv. à Paris lof 7* Et défait quoy quilrfy ait point de pais eftrange
ou les enfant de dix ans ne s'expliquent mieux en leur Lingue que ne fe»
roit V admirable Mon(ieur Gaumin^qui poffede parfaitement toutes celles
que la confufion de la Tour de Babel a introduites fur la Terre j ce riefl pas
moins une belle ebofe à. ce rareperjonnage d 'avoir unefeience d 'une éten~
duefivafte & fi approchante delinfny,
DeeodemHenricusSpelmannusPrœf.ad Ledoretn
inGloflarium i<5i6. Barthius in Adverfariis p. 1-42. & z^fj,
ThomasBangiusinCœloOrientisp. 130. \6fyt Jac. Windet
(dequoalibi)inCommentariode vitatun&orum ftatu,Lond.
rô£j.p.38-&alii,
NICOLAUS MELCH1SEDECH
THEVENOT,
Placulum exiftimarem hîcomifîfle D, Nicolaum Thevênot
jCquem Parifiis in Bibliotheca Regia novi ) virum varia-
rumlinguarum,etiamOrientalium, & Mathematicarum Ar-
tiumaccurata cognitioneciarifïimum; dequoadhuc juvene,
inhaec verba Abr. Ecchellenfis, vir in linguis Orientalibus
yerfatiflimus, Epiftola Prsef. ad illuftrîflîmutn Seguierium.,,
in Semitam Sapiendar fupra laudatam 3 Aliqua, inquit, extnnt
quoa^ Mff. Arabica. , Perfica ac Turciea. apud Clarijfimum juvenem^
& literârum amant ifimunt, ftudiofumq^ linguarum Nicolaum Me !-
cbifedech Thevmt, Idem Praefat. ad Leftorem in Hiftoriarru
Ll Arabum,
i66 G A L L I A
Arabum, ad calcem Chronici Orientalis , idyi. hujuseximii
virihumanitaternhocelogiopraedicat , guosdam Libros Ara-
bicos MJJ\ perbumaniffimè communicavit nobis pr<eclari(fimus
vir Nicolaus Tbevenot , deStudiUOrientalibus egregie meritus. Ni-
hil ab eo editum vidipraeter Volumenltinerariorum , ex
variis linguis Gallice elegantisfime verforum. Florec hoc
anno.
PETRUS DANESIUS,
Parijînus.
ANno 1577. Aprilis 23. Lutetiac obiit Petrus Danefius,
praeclara Danefiorum familia ortus, Vir linguarum La-
tinœ, Graecae, etiamHebraicac intelligentiiïimus > ut liquet
exGenebrardi Oratione inejusfunere habita, in qua (pag»
nim. 21» ) haec légère eft : DyEjj>agne ce dotfe B, Arias Mon-
mnus m a efcrit plu/leurs fois que je luymandajfe le jugement de cet
excellent Seigneur fur la queflion de la vérité Hebraique, Autant m en
a fait ce digne Svesque de Ruremond aux pays bas Monsieur Lindan,
qui fuit /' opinion contraire > tous deux e/iimans que cela faifoit beau-
coup pour la gain deleurcaufe del' avoir de leur cofié> Plurade Da-
nefio leges in eadem Oratione, fi modo ipfam ( cum rarisft-
ma fit) videre queas»
Teftimonia de Danefîo.
THuanuS ad A. 1 5 77. Petrus Dane/ius olim Tmncifci IL pr<s-
ceptory & ob id Vaurenfi Epifcopatu donatus , vir doRijjimuf^
& qui) quanquam nullis editis Scriptis , meruit , ut inter doftrinas
(S literis politioribus pra/lantes bujus avi viros numeretur , cum.»
adeam <£tntem devemffet , ut re-bus fuis fuperejfe non pofjet , à Gil-
berto Genebrardo perfuafus , per Job. Alibofium Auguflodunenjeni-*
Epifcopum à plebeio or dinepetieraty partes fuas interponeret , C re»
gem oraretyUt Epi copatum , quem fe ejerare faratum 0flendeb.1t,
inGenebrardum optime de Rep, literaria (f voce (S jcriptk meri*
tumconferret , quem in VidilAbriPibracii grattant ipfin* f rat ri à
rege
O R I E N T A L I S. i6y
rege defiinatum confiabat. Verum plebeim crdofe excufavit , poftuld*
tis fuis , quantum ad e/e cl ion es & nominationes Epifcopatuum fpeclaret ^
plenè fatis facium caufatus.
PaulusJoviusinElogiis dodlorum virorum p. 3 or.
editionis Bafll. 8« Quid non tribuct fodali Danefius , qui Budœi Pw
ceptoru imaginent hue fis que tranfmittit , vir hercle fumma eruditione ,
Romanoque judicio infîgnis , à quo propediem abjolut£ felicitatù partum
expeiïamus.
Nicolaus Rigaltiusin Obfervatione de populis fun-
dis , Divione 1 6$ 6. p. p. H<ec verofunt Plinii verba in eàitione tUo-*
Parifienfi, jludio Pétri Danefii, quemfubBeUocirii nomine lateremo*
nuit ALmarus Ranconetus , emendata.
De eodem Sammarthanus in Elogiis , & alii complu-
res', quosex divitefuaBibliothecainSchedis, utaliamulta_,,
collegit Reverendus & Optimus Parens D. Johannes Colome-
fius, DoftorMedicus.
JOHANNES BROB^US,
MUlta quidem de Brodaeoejusque Scriptisfupràdiximus;
mereturtamen fingularishominiseruditio, utaliadeeo
teftimonia hic adnotemus.
Nicolaus GerbeliusEpift. Praefat. adHervagium in_j
Brodaci Notas ad Oppianum, ÇK Smyrnanim & Coluthun, Ba-
fil, I f 5 2 . Johannes Brod&us , vir omnibus bonis Literis inftrufîijfî-
tnus , Oppiano , Calabro^ Colutho^ veluti triumvir is , adjutrices ma-
mus adhibuit, eandemque operam , quam elegantiffimis nuper Grœcorum
Epigrammatibus impenderat , etiam in hos contulit Poetas : nihil
eorumomittens , quœ ad eruditi do ftique interpréta efficium pertinere
putavtt. hrifimile efl , Brodœum , diligentijfimum hominem , Biblio-
thecas plurimas perlu/irajje j inhis quicquidrarum , quicquidobjerva-
tione dignum animadvertit , id magna induftria , (olertiaque^ nec mi*
nore judicio cxcerpfit.
ConradusRittershufius Prolegom. inOppianum_-,
Lugd. Bat. 1 y 97. Cognovi multispoft annis , à duobus Clariffimis G al-
lia luminibus (Johanne Brod<eo & Bodino)jam olim Cynegetica e/feScbo-
iiis quibusdam illuftrata , quodantea neefando quidem unquam audi-
veramt
Ll t Hugo
i6l G A L L I A
Hugo Grotius Prolegom. in Anthologiam Graecam,
Latinîs verfibus à fe redditam , & variis acceflionibus locuple-
• Hoc exi- tatam MS. * Confiant inopoii urbi datum à Gracis nomen SionU nov<g ,
mium O^^quodiiiVurfihurifferitt&^ Léo inVaticinïts & inChryfobullo Emmanuel
cum .alns comnenus docent* Veterù biflori* Studio fis ajjîrmare licet , nibilins
Mss.p -Ifidet ea eUe iUuftritu , quodnon hic vividas habeat notas. Multa talia di-
D. if. ' offius; ligenter obfervavit vir inter eruàitijfimos habenàui > etiamfi hocnatus
viriupra effet faculo •> Johannss Brodaus.
Uudes»
JOHANNES EDOARDUS
DU MON1N.
SlTperïori faeculo fub Caroîo IX. & Henrico III. claruit Joh.
EdoardusduMonin , VirHebraieaelinguaE&aîiarumpe*
ritus, ur me dociiit Bibliothecariorum Alpha GabrielNaudaeus
in Libro infcripto : Apologie pur lesgrans hommes f au ffement fup*
çonnezâe Magie , in quo ( pagina fc. 50 ? . .& feq. edit. Hagien-
ilS , ) hase habet , On peut dire quEdoarddu Monin n'avoit efiécom-
fofé que de feu & d'efprit , puis qu 'ils 'e(loit acquis auparavant Pan zt¥
de [on Âge , auquel tl fut tué , la cognoifjame des langues Italienne^ ,
Latine , Grecque , & Hébraïque y tf delaPbilofopbie , Médecine,
Mathématique & Théologie , avec une telle facilite à la Po'éfie de*
toutes ces langues , quil translata en vers Latins , & en moins dt*
jo. jours , l'œuvre de la Création de du Bar tas , Cf vit imprimer
devant fa mort cinq ou fix jufie s Volumes defcsPoefies , qui furent
hautement loutes psr le plus beaux Ejprits du dernier fiecle , Fu-
mée y du Perron , Goulu , d' durât , More!, Bai/y & du Bar tas. Haec
Naudaeus.
JACOBUS GUIJONIUS,
;.£■ tAugujlodumnfis.
humanitati
D. m. Gudii,-pNE eo Oc D. de la Mare , vir de Liter is ac Lif eratis quotidïe
qui & alibi L/merens , in ejus &Fratrum Vita* , Divione a. 16 j 8.
*" lvaCOp.erCexcufa ; Ultimus mihi commemorandus venit Ifaacius Cajaubonus Claw
fuit ntt^-dnsalmafiiimervemuGmjonio concihatus annQi6o6jQciAri(loteltcioc~
perionbus C*/tO*f>
O R I E N T A L I S, z69
ta fie ne j quem h GuifonloiïïuftrMum (uU in Athen&um Commentants
inférait , nenominato quidem , à quo illum babebat y Guijoniof quod
tamen ab eonunquam £grè latum eft , càm fuaparuminterejje dicerety
fi obfcurijftmi loci internes non fui f et laudatus , modo illa qualieumque_»
éfpera res Lit er aria frueretur , Jguanti ptrrà illum feeerit Cafaubonus,
bine liquet , quoduterquefibi certatim, (S velut ex cond'tcloArabicanu»
Grammaticam Jiruxerat, cum nondum vulgaris effet lingu<e illius feien-
tiaî & Guijonian* quidem extant apud me fragmenta : Sed($ caufam
meam prodidijfe viderer , ftCafauboni adGuijonium F.piftoiam prœteri-
tam veUem , tum quia haclenus fuit inédit a , tum quod abunde tefiatury
quo inpretiofuerit apud Cafaubonum Guijonius :fic autemfe babet»
Ifaacius Cafaubotius JacoboGuijonio
Viro PracftantifT. S.
SAlve à me, vir doctiffime , & C\ meam non afpernarïs amî-
citiam, aceipemeineorumnumerum, quostibifingula-
ris rua eruditio conriliavit j hanc primwm ex fermonibus ju ve~
nisfupr<< annosdoftiSaimafii£ra ^W«g/V* cognovij poftea
accefferunt alia , non ot/uéws, fed Iuculentifiimaargumenta tuaî
in literisGr secis & Latinis praeftantiae. Audio etiam in Hebrai-
cis j Syriacis, Arabicis, iEthiopicis te magna felicitate verfa-
tum, quae cum intelligerem , gaudium fimul &dolor animum
oceuparuntjilludquialiteras amo&omnes, qui earumnoti-
tia excellunt ; hic, quia asgrè mihieft,quod haclenus nullam tut
notitiam habuerim. Non enim caruiiïem fruétu amicitiae tuar,
quam mihi non mérita mea fpondent ,. quae nulla funt , fed tua
eximiavirtus, quaeT-éJaxgs pveXQ $v%yç as <$ihh?& nonpoteft
non cdviOiXUK Quod fi in eundem affectum te confpirare me-
cum intellexero , non verebor pofthac de ftudiis tecum agere»
Cupioenim fcire,qu£pr£fidiahabuerîs ad fiteras Arabicas rn-
telligendas.Nos enim aliquid in eo génère conati fumrnam reî
difficultarem fumusexperti, ac qtfum otio deficeremur,profi-
cere adhuc potuimus non multum. Confecimus tamen nobis
Lexicon , & non pauca le&itamus , & hoc faltem fumus affecu-
ti , ut amore illius lingua^accenderemur , fednos^a é^dx^û»
femperremorantUT^^^^Tac^clfWi xetevôx. Urgent enim
^uimuUumad (cribendumcompeîlant, qui tacere maliens, &
: Ll $ 7y
2-7Q G A L L I A
tIw âyvoieLv Jsyivtvetv y fedmihi jam non liceteiïetambeato;
Maecenatem enim habeo,cui reddenda otii mei ratio. Itaque
Polybium nunc habeo in manibus,quem divinumScriptorem,
paucis adhuc notum > verfum à me Latine , fi quid Latine fcio ,
& operofis vigiliis illuftratum brevi <rùv t« •CsGriytpfora @m fum
editurus, &Regi oblaturus, utbenefkiorum,quaeab eoac-
cipio, ratio illi conftet. Sed non morabor te pluribus, tantum
petam abs te , ut mutuum in amore facere mecum velis. Vaîe
LutetiaeParifiorum 8. Kal. Sext. A» ^m i^j a> a-â^m ôinovopt<xç £
hôya 1606.
Huic Cafauboni Epiftolae Iuculentum aliud illius de^
Jac.Guyonioteftimoniumliceatfubneftere, quod Epiftola_,
adCKSalmafiumNon. Februar. Anno 1607. fcriptahabetur,
his verbis j Accefi & à D. Guyonio Uteras omni lepore Œfuavitate con-
duits i ofaflum maie , quod tantum ingenium ita in tenebris délite fcit,
Sed de eoplura alias*
CHRISTOPHORUS LAVRETVS,
Agendkenjts.
CHriftophorusLauretus virHebraicè & Rabbinicèdo&us,
fcripfitllluftrationemProphetarum de plenitudinetcm-
poris Mefiia?. Liber Parifiis excufus eft An. 1610, 8. Garnit
eodemAnne.
HADRIANVS AVZOVT.
CUm Lutetiae degerem , multa de fumma clarilTimi viri D.
AuzoutinlinguisOrientalibus peritia inaudivi j quae fir-
matavideoàD. Menagio in Originibus Gallicis , p. igy. his
verbis , J'ay appris de M. Auzout homme de grande érudition , que [oui
une pièce de ces grands efchecs qui font à S, Denys , & quon dit ejlre les
Efchecs de Cbarlemagne , on y lit des mots Arabes, qui veulent dire , ex
Opère Jofeph Alnakali. Hodie claret,
MARIN US MERSENNIUS,
Qnomanenjts.
HllarioàCofta ordmisMinimorum teftaturin Merfennii
Vita, p. 1 4, eumHebraicadinguae faille perfetfègnarum,
en
O K I E N T A L I S. 271
enhujus verba ; Bftant Preflre iUprit en perfection la langue Sainte^
qui luy fut enfeignée par le R. Pt Jean Bruno Efcojfois^qui avoit eflére-
ceuDoiïeur enTheologie aux Univerfitez d 'Alcala de Henarés & d ' Avig-
non, avant que d' 'entrer en l' 'Ordre deiMinimes iS 'qui depuis alla ejlablir
C Ordre enFlandre avec leR.P.Jean Sauvage celebrePredicateur du mej»
fxeOrdre.Hxc àCofta.Obiit Lutetiae, Kal.Sept, A. 1 648-aetatis do.
DOMINA de CALONGES.
DEhac perilluftriDomina,fic ad me nuper fcripfît mode-
ftiae ac eruditionis B*3@* D.BochartuSj Fous pouvez mettre en
U Campagnie des deuxPrïncefjes^que vous me nommez,Mademoifeïïe de
Calonges(Sœur de feu Madame la Marquife de Bougi ) qui ma envoyé de
Calonges des Notes judicieufes fur le texte Hébreu de la Genefe j & m'en
a quelquefois lîi des Chapitres quelle entendoit fort bien y du temps qu?
elle eftoit icy avec feu Madame fa Sœur, Hodie vi vit.
CLEMENS KYRIACUS,
Çabilonenjîs.
CLemen» Kyriacus> cognomentoManginus, claruitcircaJ
annum 1 620. VirLatinae,Gra:car,&Hebraicaelinguae péri-
ls ^/m/?/>inquit Jac. Guijoniusad Joh. Bapt. Lantinum A.
1 606. fer ibe t\S,pro aufîario, illos dotlijfimi atfo elegantiffimi viri amici
tuiy ideofojam dicere audeboyne'hfi quidinter nos pro jure amicitU com-
mune ejje paterisjllos inquam ab Apolline trilingui D» Clément U Kyriacl
ver fus f quos ego non minus fuovatiy quam vobU illum invideo , mlern ac
tantum vîrumpro me a quidem, quantacuntfe ejl^fîqua eft in hoc gêner ts
vclinteUigentiavelcertè conjectura, Plura deKyriaco traditR.P*
Ludovicus Jacob àS.Carolo, Régis Chrifthniflimi Eleemofy-
narius, in Opère de ClarisScriptoribus Cabilonenfibus, quod
Lutetia? bénigne mecum communicavit,
THEOPHILUS CASSEGRAlN,
Stampenjts.
THeophilus Caffegrain verbi divini primùmMinifter, dein
Pontificiorum fequax,Litera$Hebra:ascoluit eodem ferè
temporequoKyriacus.ConfuleR.P.Lud. Jacob in Opère mo-
do laudato p. 100.
BER-
i7i GALLIA ORIENTALIS,
BERNARDUS & PETRUS DURAND,
Cabilone?ifes.
HOsinlinguisOrientalibusfuiiïeverfatosprobat R. P.Ja-
cob in eodemOpere, Bernardum quidem p.ég. & in Ad-
dendis; Petrum vero p.o?. & itidem in Addendis,
ANSELMUS ab ANNUNCIATIONE,
Parifinus.
ÏN prseclaro Opère de ScriptoribusOrdinisCarmelitarntrLi
MIT. notatR.P. Jacob, Anfelmum abAnnunciationecogno-
mento Bidal , linguarum Orientalium, quas in Oriente didi-
cerat, fuiffe peritiffimum,
MARIA MOLIN^EA.
QUis digne fatislaudetnobiiitfimam acerudititfîmamVir-
,ginem D. Molinaeam , celeberrimiPetri Molinaei filiam^
Quce usque adeo diligens fuit in Hebraica lingua addifcenda_,,
ut Epiftolas compluresadDominamSchurmannam,nonGer-
maniae tantum fuae,fed Orbis etiarn Miraculum,Hebraicè fcri-
pferit. Hocnupermihiretulitvirfidedignifiimus, D. I, V.
Cujus teftimonio fuffragatur fuis admeliterisD.Bochartus»
Fertur pranerea in Logicis,Phyficis,Ethicis & aliis ftudiis ve/fa-
tj(ïima,quae fi quis percenfere voluerit,
Ver epriM flores , ajtu numerabit arîjîas^
Powaper autumnum^ frigoribMft nlves*
Sedaniad Mofam hodie degtt.
DEO GLORU
PAULI
COLOMESH
OPUSCULA.
Ad editionem que lucem nj'idtt
ULTRAfECTI,
Apud PETRUM ELZEVIRIUM.
cto Ioc LXIX*
Mm
/
I
'S-V^fe'êfe^
OPUSCULORUM.
Keimhaia Lit er aria. pag, i
Recueil de Particularitez, fait Y an 1665. 9 y
CZ*T/*r EpiftoUrum Jo/epbi Ju/ii Staligeri Aginnenfis^
Lugdunï Batavorum, 162 7. g. 1 4 ^
C/^z/^ Epiftolarum If.Cafauboni GenevenJis^Hag£-Comitis An.
1628» curante Ci Gronovio. 1 jp
Clavis EpiftoUrum Chuàïi Salmafi Divionenjis , editore Ant.
démentis An. 1656» 1 77
Clef des Epitres Françoifes à M. Jofeph Jufte delà
Scala» Recueillies par Jaques de Rêves, àHar-
dervvyck l'an 1624. ï g^
Aà M. Fabii £)uinftiliani înjlitutknes Oratorios Pauli Colo*
tnefii Nou. ïg^
Mm 2
AN-
ANTELOQUIUM.
Onberi aut hodie y quipolitiori-
bus deleèlati fa?it ftudiis^ £f literas
humaniores amplexi, qu& m kgendis
autoribus notatu digniora animad-
verterunt , in apertum protulere : x^-
çopctSicu; léros (€le£ia Latine dicimus) à fàteribus
fcriptos, nemo,nifî plane hofpes ac peregrinus iyl*»
ipjorum monumentis, ignorât. Horum exempto
atque inflttuto non illaudando , cum rarius oc-
mrrentia qu&dam è libris , hue Mue vagantesy ex-
terpferimus yjimiles Scythis perfugis,qui fubinde fe-
dem mutant \ hâte in lucem proferre ^ub keimraiûn
LITëRslRIQRUA/L tituba amicorumfuafu^ non
dubitamus. Nonmefugit, banc operam mul-
tis haud dubie difplicituram •> Verum {ut mille ho-
minum fpecies ) fi aliis improbetury aliis forfanefi
arrifura , qui hcet numéro pauci, modo cordati
£ff eruditi , nobis erunt inHar omnium—*, zk
Me raris juvat aunbus plaeere.
IN-
-4©-i <^à*. . *^§g-$* -*HS-$*- -*H!M* o-s^-^g-^» -*HS-&- «hh**
-St __ ^ _ _ ^^T ^-\--=*,*v » *•_ i „•*. o^vrWi", ««:V7l*s^ mm**** r«b.V»a») ltjMfi*A
Cap.
Cap.
Cap.
Cap.
Cap.
Cap.
Cap.
Cap.
Cap.
Cap.
Cap.
Cap,
Cap,
Cap.
Cap,
Cap.
Cap.
Cap
Cap,
Cap.
Cap.
Cap.
INDEX
CAPITUM
i . \~\ ALhLE milita tum numerus. l
z. w~* Scbottus duobus (ocis reprebenfuf, 1
f. -*- Jguid/ît'EMCPçéJctapudTheopbytaiïum JEgyptium^
4. LycophronisPerfus in exemplaribp bodiernis iKhémm 6
f . Scaïtgeri memorU lapfus notât i. 7
6 IJidorilocaemendatavelillufirata¥ . Ç
7, DeJamblubiBabylonicis* ïf
%. Balzacius duobus lecisculpatus. 18
p . Cujus fit Ijocratis Oyat h adDem§nicunt, i o
1 o. Polygamia utrum Judmis Europœis concefja* 2 3
l 1 , ALliani locus explicatus. 1 f
12. De Pudentetf Claudia Dt Paulin 2,7
ij. MenagiiDistichonGrtcum unde fumptunt, ip
14, Utrnm dent ur Formica Indicé Canis magnituàine. 30
If. LyricorumGracorum Fatum. 31
1 6. B<*/?//V quatuor. 3 3
17, ^» 77// Livii imagines Patavin* digitum art apprejfum ba-
beavt, 34
18. Ifocratù Codex TAS. editi* autlior» $6
I p. De dfauboni ad Athenœum loco conjectura. 3 p
20, Jgui Coticordtam inter Protefiantes 6" Pontifcios tentarunt.
40
21. Monachi cujus dam Parifien(ïs Hiftoria. 43*
il. Anonymi Bpigramma. 47
Mm 5 Cap, 13.
Cap» 2$. Gatakerusvariïs locis notatus. ^p
Cap. z 4. CupreJJus utrumjabrïcandi; navibus AptA* j- 5
Cap, 25". De Amne Sabbatko. j7
Cap. z6. HuldriciadNicolauml.EpiftoU locusfirmatus. fç
Cap» 27. Auguftini Chieftiluxus imrnodicus, 60
Cap. 28. KfyçprocœloapudVetereSt 6%
Cap. 29. Pclagiinomen. éj
Cap. $ (>♦ Quidftt TtjÇM àpuà Johanmm cap. / j. v.zo. 6ç
Cap» 51. PolitianusPlagiarius. 66
Cap. 32. lmperatoresjuli difti¥ 6%
Cap» 33, VariorumOpera^oculoramaciempenèfugientia. 69
Cap. 3 4. Benediftus Arias cur Montanus diftus, Ejus Apologie.
Areopagit£ larvati de Hierotheo Liber. 7 y
Cap. 35". Jjhtid Kyyîhoi i,Cor. 1 1. io. 78
Cap. 3 6. Hippolytde Taurellœ Mantuana EpîflolaadBalthafArem Cafti-
lioneum maritum fuum , aptd Leonem X, Oratortt», jç
Cap. 37. Erasmierrorjocu/aris. 88
Cap. 3 8 . £gis iUe 7keodoJïus,cui tabulas nuncâpatAvierjust çq
Cap» 3 p. LXXf Interprètes , 0* Synefws emendati. 9 1
PAU-
PAULÏ COLOMESII
EIMHAIA
LITERAR1A.
I.
E1MHAIA
LITERAR1A.
CAPUT I.
Valniœ utilitatum numerus.
TALLE Varro Gyraldus dePerfarum Poëtica Dia-
logo i, Poëtarum verba faciens , Strabonenfem ait
Oden eorum commemorare , in qua 300. & âo, palma Mi-
litâtes connumerantur. Vellem Strabonis Iocuttl»
indicafletvirilledoélifïïrnus j haec enim in ejus
2¥ Geographicisnoninvenio. LegiturquidemapudEuftathium
Pag. 131, in DionyfiiPeriegefin*, efle quandam Perfarum Oden , cujus
edit. H,stc- utilitates fexaeintadinumerantur,* Aé^ra/, inquit , neço-tKYjTi;
exveti dêijf ijç tuç coQiXcictç £' iiaprffiouZTKi* Verum nihil ibide
palma, deinpro $oo&doutilitatibus, fexaginta tantum ha-
bet Euftathius, corruptè, opinorj ficenimCaelius Ricchie-
rius , à patria Rhodiginus , Antiquarum Leftionum lib. f.cap.
6. In Babyloniorum literis compertftm efi , ejfepalmx arùorû trecentas
&fex*gint4 militâtes*
CAPUT
phani.
K E I M H A I A l8l
CAP UT II,
Schottiis dmbtis locisrcprehenjks*
ANDREAS Schottusjefuita non indoclus,in Notis ad Pro-
verbia Graeca pag» 62* Johannes kWouvere Belga y PolymathU
cap. lé.&c. AuthorPolymathia: non fuit Belga, fedHambur-
genfisapudHolfatos , utexBaudianisEpiitoUsliquet. Fuît
quidemalius hujusnominis, Belga, hoc eft domo Antuer-
pianus , ad quem fsepè Lipfius j fed hic Polymathiam non_*
fcripfit. Hos Wouverios probe diftinguitLipfïus, ad Autuer-
pianum fcribens , Lovan. 8.Ka!.Nov. 1599- JanusWouverius,
inquit , cognominis tutu y ftnon QentilU , quam bona tecumfœderatio\
Optimum par > nec vel DU de détînt m agis ex itfu aut vo-to, Modefïiam
Ù ' probitatem in eo /idole fcen te femper amavi ; £f vidiprimumÇHambur-
gi idfuit an te annos novem) unÀ laudatum illam indolem ivi. Vivat y
erefcat , & lampada à nobii in hoc curfu jamfejfis accipiat : me libenter
tfjudiciotradente. IdemSchottUS ibidem pag. Zyft.Francifcas
Salinas , Abbai Hijpamujibros 7. de Mufica con fcripfit , quos Salmanti-
C£ excufos legimus , è Latinu Grtcisque inédit if , Ptolcmti > Pbi/oxeni.
& ^uintiliani Brïcnnii libris : Lege Quintiliani Cf Briennu ubris ;
Quintilianus enim praenomine Ariftides , alius fuit à Manuelc
fiveEmrnanuele Briennio; hic ^fiomcù b*£à/# fcripfit in Bi-
bliothecaMedicaea& duabus Anglicis MSS. afiervataj illeve-
rô opus de Mufica Graeca, cujus MSS, Codices vifuntur Oxonii
in Bibliotheca Bodleiana , & Auguftae Vindelicorum.
CAPUT III.
Quidjit EXi<poiJa apud Tbeophjlaïïum
jEgyptium.
THEOPHYLACTI cognomento Simocattae Hiftorïarum
lib^o tertio haecleguntur , ng/V*@- èùttpçéJa è*ç f«^«-
c(>7nt>i7DV\ è\ àvTVjt; èKM7rct(>èiv tb ■zrhrjQ(@^ èiixuafyv. Quid (ïgni-
ficet vox ÈhiCp{îèot 7 fe nefcire fatentur Andréas Schottus, Da-
Nn vid
1%Z K E ! M H A I A
vid Hœfchelius , & Jacobus Pontanus. Photii BibKothecae
Codex Vaticanus èVenetoCardinalis Befïariunis exfcriptus,
habecéAi^é^*; undejuremeritovideorrnihicoIligere,t'À<ipÉ-
èoL vocem efle compo(itam ex Hebra?ohï< Deus & HTia Partici-
pioBenoni Ka\ > Redimenr , hoc t?i Deus Redemptor^ Chriftusni-
niirum, cujus imaginerai hoc nomine infignitamPrifcastra-
didit, gregariummilitempereamplacare Itudens.
«• CAP UT IV.
Zycoj>hro?ns ^erfus in excmplaribus bodkrnis
êfù&tyrew.
PTOLEM.£US HephsfHonapud Photîum p.488.editionis
Rothomagenfisj ivTr,Àte£ct»J)oec Avjtotfcav awîj
Deefl: hic verfus in Editionibus Canteri , Mcurfii & Dounaei;
quodin memoriam nobisrevocatdidum Joliannis Pauii de
Parifiis, viri,etfi hoc natus effet feciilo, interdodiflimos ha-
bendi,adClaudiani Raptum,pag. 58-editionis ijii. iUud
ait, nolim te fugiat , in omnibiu Lycophrovis exewpîaribtu eadern noru*
7* hgh tibrarïorum negligentia^ qui dum Conjpendiafe5iantur,Hifloriasy
fi qutpauh altius repetuntur^aut mutilant dut o mit t un t. Idem de
Caecutientis Maeonii verfïbus haud indiligenter probat faga-
civiringenioJohannesHartunguSjTomo z. Lampadis Arti-
»p.^4.&fcj, um * à Grucero éditas.
• C A P U T V.
Scdligeri memoriœ tapfus notait.
YVoVilliomarusfiveJofephus Scaliger in Animadverfis
adlocos controverfos Robert! TitiiFlorentini *, Titiuni
n* ficalloquitur : MaximianiBarbariPoet£ Elegiat tu nomine Cornclii
G dit citas. Adeo in fans es (S tyro in hoc fludio. SedCrinitus tuus dcMa-
ximiano Corneltum G/illum fecit, Ideo non dubium eft, eu m ejje Corne-
g# liuntGaUum. Falfo tribuitCrinito Veronenfisille Dynafta, &
» pag. 2j. exeoVoilïusinlibellodePoetisLatinis *, cjua: nunquarrL»
dixic
L I T E R A R I A» agj
dixit Cr initu$. Unde igitur error, inquies ? Ex Cornelii Galli
perfonati editione Plantiniana , anni ij oc. in qua pracfigitur
ejusdemVita,non expreffo autore, quam putavit Scaliger efle
Criniti. IdernadÉufebiiChrcnicon in ucraqueeditiono,
Lugduno-Batavafcilicet,& Amflelodamenfi : EugamonU Poe-
t£ mentîo dilïgentiam hominis oculatijfml^ & accuratijfimi LUii Gyral-
dlcffugit. Quam vere hoc dicat Scaliger, exGyraldi Dialo-
go 3 .difces» Bonus nimirum aliquando dorrnitat Homerus,
CAP UT VI. *?
IJtdort loca emcndatû njd illufirata.
H Oc capite conjiciemus>quae ad ItidoriHifpalenfisArchiepi-
fcopi Origines poft alios notavimus.
Lib. i2.cap. y. Naut&v&rofibihanc bonam prùgnofiamfA*
cere dicunt j fie ut ait JEmtUtu :
Cygntu in aujpiciU femper Utijfîmus aies,
Hune optant nant*, quia Ce nen mergit in undas.
yEmilius hic , eft^Emilius Macer Veronenfis , quem laudat
etiamlfidoruseodem hbro capite quarto 3 Cbeîydros^ inquit,
ferpens, qui & Cberfydros dieitur, quia & in aquis & in terris moratur,
Nam xeçow dû nut Grtci terram t v^c>)0 aquam j hieper aquam labi-
tury terram fum.tre facit : quem fie M&cer de feribit) I0»
- - Seu terga exfpirant fpumantia virus ,
Seu terram fumât qua teter lab'uur anguà.
Primum D'tftichon defumptum efl: ex vEmiiii iibris de A vibus ,
alterum ex opère deSerpentibus. ScripferatenimJVlacer,
Ovidiotefte, Trift. lib. 4»Eleg. 10. libres de Avibus> deSer-
pentibus, deHerbis, qui omnes injuria temporum periere.
Nunmelatetmultorummanibus hodieteri libellum deHer-
bis, fubMacri hujus nomin e j verum falfïfllmè ei tribuitur.Ve-
rusauthoreftOdo quidam Medicus , utfein veteriCodico
kgiffe teftatur virsevo fuo non ineruditusGaudentiusMeru-
Nn 2 la
l34 K E I M H A I A
la lib. i . cap.ultimo Antiquitatum Galhae Cifalpïnap> cujus lo-
ci indicium fecit Reverendus Parens.
1 1 ' Lib. 1 4. ca p. } , Hoc enim fignificare interpretatur. Le-
gendumexSolinocap. }6. quem ob oculos habuit Ifîdorus,
Hoc enim fignific art interpretantur , non verô CUITî Boxhornio ad
HiftoriaeAuguftaeScriptores pag 799, figurative interpretatur.
Nihiio felicior efi: Criticus ille , cum paulô pôft pro regiathuri-
fera, odores creans ; tburîferos reponit j plana eft enim & pîena
fententia, finihilmutes; quodfirmatSolinus cùm ait, pr**
terodores,quos créât plurimos , folatbusmittit.
Lib. 17. cap. I. Dsinde Democritus ntagnui quoque Car*
thaginenfis in 1$, voluminibus (îudium agricolationis confcripfît. Le-
ge, Deinde Democritut j Mago quoque Car thaginenfis in z$. &c. De-
mocriti libros de Agricultura laudant Plinius , Laërtius & alii.
1 1 Magonis verô idem Plinius lib. 1 8» cap. 3. & Columella lib. i,
cap. 1. Quibus addendusLeoEliberitanus , qui lib. 1. Africae
•Topographie > capite de aëris in Africa varietate , de hoc Ma-
gonis opère haectraditi Hanr.ù gli Ajricani un gran volume, intre
Ubridivifo , ilquale efficbiamanonellalingualoro , IL TESORO
DE GLI AGRICOLTORÏ, edè tradotto dalla linga Latina aHy
Arabica in Cor doua nel tempo di AJanfor S'ignore di Granata j il quai li'
bro t rat ta di tut te le cofe , chefanno di bifogno aWagricoltura.
Lib. 17. cap. 7 \Melimelum àdulcedine appcllatum , quoi
frutlus ejus meUis [aporem babeat , vel quodin melle /erpetur : undc-9
& quidam ,
Si tibi Cecropio faturata Cydonia melle
Ponentur : die a s bac mclimella placent,
1 3. Hi verfus Martialis funt, lib. 13. ep. 24. ubi loco/>/^»/,editio-
neshodiern£habent//V^. Quàmre&è, viderintalii. Mihi
fatis indicaffediverfam leclionem.
Lib. 20. cap. 10. Ccreus per derivationem nomen babet à
&ra , ex qua format ur \ de quo quidam ,
Hic tibi noffurnos prœflabo cereus ignés »
Subdutlâ lue e altéra lux tibijttm*
Hi quoque Martialis funt, lib. 14. ep, 4a, Editiones omnes,
quas quidem videçe contigit, legunt :
Hic
L I T E R A R I A. Z%f
Hic tibi noïïurnospra-ftabit cereus ignés ,
Subdufîa eftpuero namque lueerna tuo.
Utrumque ferri poteft. De quo miror nihil notatum ab exi-
miu iilo Martialis vindice Petro Scriverio.
L\b.iy.c.i$*Gr4noi &CinnabarGothorum.Q}j\à grani pri- i 4,
mum,dein quid Cinnabar,breviter exponemus.Grani funt cri-
nes effufi & fparfi, de quibus ex veteri Interprète libri Judith &
CcncilioBraccarenfi doclifïim^Savaro adSidonium p.io,quem
adSolinum^exfcripfuSalmaiius^g^ç. Hifceteftimoniisad- * pa£.7*J.
dasiicetArnulfiRoffenfisEpifcopi locum,Tomo i.Spicilegii
vett. Scriptorum, editoreLuca Dacherio, pag» 435.^^-
bati & pro/ixos habentes Granos , & imberbes & fine Granis, ApOl-
lo Grannus, de quo non femel in Infcriptionibus Gruterianis,
aliudeft. Cinnabar , docente Charifïolib. i.eftMinium.,*
Hujus Gallaecia imprimis ferax. Trogi Epitomator lib. 44.
cap. ]. GalUcia regio cum <eris de plumbi uberrimd , tum & minio ,
quodetiam vicino flumini nomen dédit. Ex quo ferè IfidoruS lib. I S*
1?. cap. 17. MmiîHifpaniacœterisregionibui plus abundat , *We_»
etiam nomen proprio flumini dédit. Fluvius ille Minius eft ? de quo
Plinius lib. 4 cap. 10. qui & BoTmç Straboni. Alia de Cinnaba-
ri viregregiaeeruditionis Johannes BrodaeusMifcellaneorurn
lib. 3. cap. i.& cl» Ifaacus VoiïïusadMelam cap. 3 15".
CAPQT VII,
De Jdynblkhi Babylomcis.
1AMBLICHUS Syrus, Trajano, veî:, utalii, Commodo
Imperatcricoaetaneus, fcripfit , referente Suida, deRho-
danisacSinonidisAmoribusFigmenta, quae MityriciKo, vuigô
appelianteruditi. F'ragmentum îatis amplumhabeturapud ifo
Photium in Bibliotheca , Codice 94. Aliud Romac edidit Léo
Allatiusanno i^4i4inGraecorum Rhetorum & Sophiftarunij
excerptis, At ineo hallucinatur vir nimio plus diligens,quod
Fragmentum illud Adriani Rhetoris eflfe exiftimat > nequo
enimhicDeclamarionis quicquam fimileeft > inqueBibiio-
thecae Florentins Codice, undeexfcripfit doclififimus Jfaacus
Nn 1 Voffius
1%6 K E î M H A I A
Vofïius , apertè Iegitur , tx, r ictfxQxixàv \&&w BxÇuXwietxwl
ïie&i7r(>toiïovBa.Guhcûiiic4i> @a.<TiA&xç. ■ Opus integrum extatho-
die apud Hifpanos , fi Codicum MSS. Bibliothecae Scoriacae
Indicifides ; ccncinnavic eum Martinus , Lafarinae Abbas,
PhilippilV. à domefticis Sacris &Confiliis , MS. aller vatcl.
Ifaacus Voffius. îtaque mirum non eft, fi is effugerit diîigen-
1 7, tiam R . P. Phiîippi Labbe in Codicum MSS. Bibliotheca , cum
quaeexeoprotuliteruditiffîmusVoflfiuspater, ea, exfiliiCo-
*pag.r4o.dicc(quem, aliudagens, editum ait*; didicerit. Dejam-
opcrisdeHi-blichiiVmatoriisficTheodorusPrifcianus fiveO&aviusHora-
ftoncisGr. trîanus lifc>- 2. deRe Medica, pag. gy. editionisàGeleniocura-
taej lliendumfanè leclionibus animum aàdelicias pertrabentibm , ut
U'mc coïï'igc fu»t Ampbipo!h<£* Pbi/ippi y autHerodiani , aut certè Strii aut Am-
êSvucct, bHt^ velc£teris fuaviter amatorias fabulas de fer ibentibtu,, Ubiloco
nomma V™' sirii aut Amblii , legendum Syri Jambhchi, Hujus Eû*;7?JC3t(ne-
quàndo prsc-^'0 an mtegra) & edituros dim minati funt Aloyfius Alaman*
poni , fi-u. nus &Gothofrcdus Jungermannus. De Alamanno affirmât
ftraqjmirarijohannes àWo*vere5 ad Scaligerum feribens Florenti. Kal.
i8* Sept. l£oi. Aloyfius Alarnanntis , U qui Longi Paftùralia dédit, nefeio
Salmafmm quœjamblichibatienus inédit a parât. De JungermannoScaliger
«^AchiLTa. {n Scaligerianis MSS. Jungerman donnera AM ATORIA^ Jam»
huncAutori Mkkw 5 qui a efié du\temps de Commodm. Sed ambo morte pra?-
pri^Alcxan-vëntij quas parabant , perficerenonpotuere. Hishacin pnr-
drinumPhi--teaegrèadjungoilIuftriflîmumGaulminum,nuperrimèfta«*-
tio dici ^eJT[Wy qUi ad Libros de vita & morte Mofis pag. z 1 6, Notas ad
AfihiUcm, jarnbîichumb Baj3y;uwwK*$pollicebatur.
C A P U T VIII.
Bal^acws duobus loch culpatus*
POLITISSLMUS Balzaciuslib. 6. Epiftolarum ad ampliffi-
mumCapelIanum , Epift. z.héechabet: Le feu qu'on portait
"* devant les Empereurs Romains pour marque de Souveraine tt , ne /c_»
trouve qu'en deux lieux dans fHifteire de Herodian. HunC Autho-
rem perfun&orièadmodumlegiiTevidetur Balzacius$ dehac
cnimignispraelatjoaequinque minimum loçis. ipfum agero
compe*
L I T E R A R I A. 287
comperimus ; inCommodo de Lucilla fororeejus %nvvp
iB&emiA7rdCrtv elviiiç j De Marcia ejusdem Concubina , vncvnù
V7n]QX,6V om ozÇaçy vshvuu §7Tvpbç', De Pertinace» KAttjhSiv î7n
71 ffvulJg/oi'yiiT£7° 7rvf> èdauç èav& Tff^aTTtix7nvTai > HTè n a)b.o T&a,-
O-iXiKûûV avixQokûiv sic v\p(&> àpôvjucq j De Nigro , K&j ^rPomfx,7revov^
7&&7rvfoçj Denique de Quartino , TnpCpvçy. ref<ày7rug/ m[t~
srtvovnx, èKctr(A»ioKv. Idem Balzacius Diiïertatione 30. ad Mar-
chionem Monrailferium: Sans parler des dix fept villes abifmt ''es
tout à la fois fout r Empire de Tibère, &c. In numéro fallitur Bal- 10,
zacius. Plinius Iib.2-C.84. Maximus terra jmemoriamormlium^y
extitit motus TiberuCttfaruprincipatu^duodecim urbibus Afuuna nofîe
proftratis. PliniofuccinitTacitus Annaliumlib.2. Eodem an-
no duodecim célèbres Afi* urbes conlapfe nofturno motu terra, Etîfe-
biusinChronicotredecim numerat & nominat , quarurru
unaforfan reliquis celebris minus. Quatuordecim habet
Nicephorus Calliftus. Nemo,qaod fciam, feptendecim.
CAP UT IX.
Cujus fît Ijocratis Oratio adDemomcum.
ELEGANTISSIMUS Muretusin limine Variarum Leclio-
num probareconatur, Parasnefinad Demonicum ablfo- zu
crateillo,quiSocratis &Platonisaequalisfuit, haud fluxiffbj
verum ab alio quodam Ifocrate, qui circa Ciceronîs tempora
claruit. Adidprobandumteltimouium profère ex Dionyfio
Halicarnaflenfi, qui in libello de arte Rhetorica quendam ex
ea Parïenefi locum laudans, Ifocratem ipfius autorem , fuurn
& Echecrans , ad quem fenbit, fodalem vocar, io-oxepwc, in-
quit, 0 cwç gTOJp^ yjj ipeç. Atquojurevulthk Muretus e-raS-
pov fodalem effe, non amkum , ut vertendum innuit clariffimus
CotelenusadChryfodomuminDanielem * exBibiiotheca_, * Pt2î7,
Scoriacanupervulgatum ? Efto, inquiet aliquis, vox iimo0*
amicumnotet; quid inde contra Muretum ? Hoc nempe_>,
nonhîc agi de alio If crate, prœterquam celeberrimo illo,
dequofupradiximus» Amicus enimnon modoiseft, qui Z2u
eademnobiscumaetatelucefruitur, fedetiamquilongotem-
poreancenosvixitjquofenfunondubitamus quin Dionyiïus
Ifo-
*88 Keimhaia
Ifocratem, fuum & Echecratis amicum,hoc Ioco dicat. Sen-
tentiam noftramunice firmat CiceroinEpiftolisad Atticurn,
lib. 2.epift.i6, Nunc, inquit, prorfwkoc/latui, ut , quonianu»
mnmcontroverfiaeftDic<earcbofamiliarituot cum Tbeophrafîo amie»
tneOy ut illetuus T°v TrfctnriKou Qm longe omnibus anteponat } hic au-
tem T?v ^où^jinov , utritjj à me mos gefius e(fe videatur, Quis hinc
colligat,Dic«archum&.Theophraftum, Ciceronis & Attici
fuiile squales?
*3* C A P U T X.
PoljgimU utmm Judxis Europœis concejfa.
IOHANNES Buxtorfius filius (quem haud ita pridem ma*
gno Reipublicaï literariae damno amifimus^Synagogae Ju-
daicae cap. jo.editionis ultimae , fcnb'itPolygamiam velDiga-
miam hodie in regionibusEuropœis nonejfe amplitu interjudxos ufitatam^
neque etiam permi/fam.Çugevat ipfum magniSeldenilocusp. yz>
&feq.UxorisEbraicae: Hodie , inquit, apudEurop<eosJud*osy ve*
luti qui Italia ac Ger mania degunt , infœcundd uxori alia 7 proli* gra-
tta , idque non fine Pontifias indulto , interdum"fuperinducitur , quod
ex R. Leonis Mutinenfis Venetiis Arihijynagogi de moribus Ebrxorum
I.4. libeUo 9 feu Hijloria de gli Riti Ebraici , didici ; MS. fcïlicet illo^quem^
alibi (lib. defucceffionibus inBona cap. 14. ) uti (5 virum pr<e-
ftantiffimum ( Wilhelmum Bofvvellum , qui à Leone autogra-
phumacceperat) qui mecum communie avit, tnemoro. Namiru»
Codice Parifiù dudum f A. 1 6 $ 7. ) impreffo , ici quod de Pontificù Ro-
mani indulto biebabetur , confultèj utvidetur, eft difpuntlum. Et
quod de Polygamia ibi in ejusdem Arche typo olim legebatur , (id cft itL-»
exemplari meofideliter in Italia tranferipto ) itafe habet , Part, 4, c. 2.
$. z. GTè lecito pigliar più d'una , è quante mogiie vonno , pu-
re in Italia edAlemagna non ufano pigliare più d'una, fe non
in cafo che non habbia con la prima figlioli , che fi conofca che
lofaciperquefto, ed in Italia hanno ufato chiedernolicenza
lj. e pigliare difpenfadel Papa. Et (anèab exemplari meo haud pau-
cis nec moment i levions diferepat editio iUa, eut & Ebraica , quibw /<e-
tfwuùtur Léo , pajfim défunt. Hucusque Seldenus..
CAPUT
L I T E R A R I A. 2B?
C A P U T
JEliani locus explkatus.
DE Pindari & Corinnac cenaminefic JEXianuSmuufr. l&p.
Jib. I ^.Cap.lf . Ïliv2aç@« o ztoujttjS aym^o/J^u®* cv €>r,Ç*iç ,
etfAd^tiTi 'ZùÊt7rE<j-aii> dx^ottTu^ç, qTJyfy Ko£/wtjç mp7Û!tiç, èAîyxw^
tIu/ dpîjGiou) àwïùcv à Hiv2a(ffi* , ou/jtotdhGt rlw Kog/vicw. Jofe-
phus Scaliger ad verfus Titium pag, i o 7. & feq.editionis Parifi-
nse, loco fftu/exdt.a, legittw ÉxaAa; fie etiam Livineius,Schef-
fero tefte ad hune jEliani locum. Ego nihil mutandum cen-
feo > ffiwiKctX&i ibjc> Kcg/wcw eft Corinnam judicem confiituit,G2A\\" 26
cè, tien appella à Corinne, & U fit juge de la ebofe. Quod hîc iElia-
nusCorinnaetribuit, (Pindarumnempevicifle) hoc ipfum_i
traditPaufaniasin Bœoticis, ïçi 'jcv t« tv/Avaria, Tupm mù ne-
<tsv c* ©YjQcuç. In adverfum contendit Apollonius Dyfcolus
in libellodePronominibus MS.inquoCorinna fie loquitur,
MeuQopytf Àtevyx.Tàv Xiya^vtAv^TÎàUy ÔtiBcwcl Çèou Vâet, Ilivooi,*
cou -Tiff z£/v, bm'u vel BaWmulieràBceotiis. Hefychius,
Boim ywuvi \sz3v boiutuv. Hanc vocem ab Hebraeo 1 ]T"Y03
deducitdoclifïimusBochartusin Geographia facra *, &ante#pa24 tf
eum Salmafius in Commentario de lingua Helleniftica^,, s' *
pag» 402.
C A P U T XII, t7.
De Pudente 2f Claudia D. Pauli.
CUm nudiuscertius D. Pauli Epiftolam fecundam ad Timo-
theum accuratè legeremus , haec verba ad calcem reperi-
lïJUS ) AWa£e7K/' ai EvfèxX©* ^ ïlûiriçy % AÏv(&> , ^ YLXcwSioL, Co-
gitetLeftor, annonPudens & Claudia iidemfint,de quorum
Nuptiis canitMartialis lib. 4. Epigr. y.
Claudia,Rufe,meo nubit peregrina Pudenti,
Mafîe eftotœdti, 0 Hymenœe, tuis.
Tarn benè rara fuo mifeentur cinnama nardo^
Masfica Tbefeù mmbene vinafavis.
Oo AV*
Z$0 K E I M H A I A
Nec melius teneris junguntur vitibus ulmi,
1 g , Nec plus lotos aquas, litom mytus antat*
Candîdaperpetuo refide concordia leffo,
Tam% parifemper fit Venus œquajugo.
Diligat ipfafcnern quondam \ fedut illa maritây
Tuncquoq* chmfuerit , non videatur anus.
Claudiamcurperegriaam vocet, indicat fequenti Epigram-
* Lib. u,mate *.
^ *' Claudia caruleis cum ftt Rufina Brttznnis
Edita% cur Latiœ pccfora plebis btbct ?
£htale decus forma ! Romanamcredere matres
Imlides pofjunt, Atthides effefuam.
Dibenè, quodfanftopeperitfœcunda marito
Qubd (j>erat génères , quodque puella nu rus,
2p» Sic place at fuperis , ut conjuge gaudeat uno,
Etfemper natisgaudeat illa tnbus,
€ A P U T XIII.
çEftdendgii Difiichon Gr&cumundefumptum.
INter erudititfimi MenagiiPoemataGracca,Diftichon fequens
occurrit :
Êiç B^ccioVjTev 77'^ /L&SimcVnucxlu/ithu ct,y>U4 dwctyocsv-
HfyJiMt KMotBTEZAÎn m$C vyteuW
ti œ%ùç chteA.3v,Çy7tzcneç ^tziPAu^é^*
Ammianus MarceJlinusHiftoriarumlib.zy. Jullanus fuperfii-
tiofus ntagis quant facrorum legitimus obfervator , innumerai fine parfi-
moniapecudes matlans^ut aflimaretur fi rêver ti/fet deParthis, Boves
^ojamdefuturos: Marciilliusfimills Ce farts, inquemid accepimus di-
tluntyo'i À<sG*5Î GieçMÉÊÊk» t® ' K^'urct^/." kvav ViKrt<j-v,ç 7 y fiîii djCùù'
Kopiju. Veibumnoûaddam»
CAPUT
LïTERARlA. Ipl
CAPOT XIV.
Utrmn dmtm Formicœ Indicé Cams
magnitudinz.
CLARÎSSIMUS If.Vo(Tius(quemin Criticis Ariftardîum,
inMathematicis Archimedem alterum jurenuncupes,)
hune MclîE locum exponens , Padia alit formicas non minus ma--
xïmas canibusi negat ex tribus formicarum apud Indos generi-
bus, ullumcanismagnitudinemadaequare. Haec tamen !e«
gas apud praeftantilîimum Thuanum ad annum 1 >■ y 9 . ex
Busbequii , utividetur, Epifiolaquartadelegatione Turci-
caj Nuntius et iam kPbamo quidam OratorU titulo ad Solimanum-* jl,
venit cummuneribus , inter quœ erat formica Pndicacanis mediocris
magnitudme, animal mordax ac (4vum> Quaeeludere COtiatur
divinus Bochartus in Hierozoico.
a
C A P U T XV.
ricorum Grczcomm Fatunt-j.
Uarationefaftum (ït,ut ex omnibus LyricisGrxcis(Pin-
LJ
Adarum fi excipias) minuta quxdam ii^âx^ tantum (u-
perfint, apertèdocetPetrusAlcyonius, ex aliorumrelatu>in
librodeExilio, quem futobiterhoenotem) majori ex parte
tranferiptum ferunt è M. Tullii Iibris de Gloria: Audiebam^
puer, inquitapud AicyoniumJohannesMedices, pofteaLeo
X. ex Demetrio Cbalcondyla, Grtcarum rerumperitijfmo, Sacer dotes
Gr&costnnta florui/Je aucîoritat* apud Ccefares Byzantinos , ut intégra, $ l,
iUorum gratiâ, complura de veteribuf Gr<scùy Po'èmatn combujjerint, in-
primisifa ea , ubt amores , turpes lu/us, (5 nequitia amantum conti-
nebantur, atfc itaMenandri,Dipbili, Apollodori, P bile mon is, Alexis
fabettasfS Sapphus^Srinnx, AnacreontU, Mimnermi, Bionis, Alcma-
nù , Alc£i carmina imercidiff'e : tum pro bis , fubftituta Nazian-
zeninoflri Poemata , qua et fi excitant animos noftrorum hominum-»
ad flagrant iore m Religion» cultum, non tamen verborum Atticorums
proprietatem & Gr<ti \e lingua e/egantiam edocent, Turpiter quidetn
O o z Sacer dotes
3*
Z?l K E I M H A I A
Sacer dotes ifti in veteres Gracos makvolifuerttnt, fedlntegr\mis$ro-
bitntù) tf Reltgionis maximum dedere teflimonium. Haec auro
contra cara non potui non apponere.
C A P U T XVI.
I;
Bajtli
(iln quatuor.
NterEccIefiaeGraecaeDocloresBafilii très vulgo memoran-
.tur,Magnus fcilicet, SeleuciaeEpifcopus,& Cilix. Quibus
addendusquartus,quemBafiliumminorem Magni refp.eclu
appeUabimus $ iscnimzoivcaicvHo^evcfxar^ >&f Sçwx Magni
îllius Bafilii fe dicit. Scripfîtin Gregorii Nazianzen» Oratio-
nes B|^V«$M(r.quarum fragmenta duo afFert Seberus ad
*pp9.&io5.Po^ucem *, ex Hcefchelii ad fe Epiftola 5 horum primum_i
* p. 18. ed.habet etiam Salmafius ad Tertulliani Pallium * , ex
Parir. Cyriïli forte Lexico , inquoidem habetur, velexSebero.
Bafilii hujus meminit , aut nos fallit memoria , Johannes Xi-
philinusPC. inMatthseumfcribens, quem, dumHagse-Co-
34. mitis apud Batavos verfaremur, in inftrucliffima D.IfaaciVos-
fiiBibliothecaMS. legimus»
CAP UT XV1L
±/în ^Thi Livii imagines Patavina dîgitum ori
apprejjum h a béant.
"ÏOHANNES CafimirusDauquoy , Dominus deCouvrel-
Jles , Heydelbergmfis , in ItaliaelcinerarioMS. A. 1609.
t)ans la grand'' (aie du Palais de Padoiie , on voidP effigie de The Lîvlj,
dont ily en a trois en divers endroits ; Et m'étonne fort de la peine que i'
efi donnte Philppe Camerarius tresgrandperjonnage^ de rechercher les
eaufesenun chapitre de fe s Méditations Wflorique s , pour quoy les -fia-
tues de Tite-Live efioîent reprefent'ees avec un doigt (ur la bouche y veu
2 <. qu> apas une des trois cela nyefi. Camerariilocusnobis haclenus
incompertus : at in eandem fenrentiam fie CL Minos ad Alcia-
tiEmblemata, p.loi.edit. 1^02. Harpocratis figillus mihirevo-
cat in memoriam Titî Liviï imaginem à Patavinis fupra Prœtorii fores
fofitam-) habetenint ori apprejjum digitum j cujusge/lus caufas muhi
muissê
L I T E R A R I A, 29$
mult as affermi y fedqniex aliis doBiores vider i poffunt^ conjtciunt id
eaconfclumratione , quodù fcribendo adeomulta fit complexus , ut
Script or ibus aliis fikntium videatur indixifje. Sedidego quidem malim
ad fingularem bominis tùm fapientiam, tummodefiiam couver tere , ut
qui multa fcribendo , longe plura in hominum animes cogitanda infude-
rit> Digituslabracompefcens, interdumeftpeenitentia? no-
ta , ut in Architeclo ilio Conftantinopolitano, cujus lepidam-i
hiftoriam refert Johannes deCipelli$lib.ô\ cap. j.quam hue 3°»
uanferibere Iongum foret.
C A P U T XVIÏl.
IfocYdthQodex A4S. editis atiftior.
SCALIGER in Epiltola ad Gruterum Lugd, Batav. 1 zt KaL
Jun. 1607. Cpdicem Ifocratit etiam Nicolaus Sopbianus habeb*t\y
quiPanatbenaicum tribut foliis auffiorem continebat>quam qui bodie in
manibtu noftris verfatur. Prafens aderat Hen ficus Stephanus j impref"
fumilli Panegyricum Sopbianus oftendit > locum à quo abfunt illafolia
interpretarijubety quemeum diligent er tsperpendiffet, palamfenoru»
inîeUigereprofeffus efi , quumtamen anteafufpeftus ipjimnfuiffet. Po~
ftea , explicatoCodiceGrœco , indicavit quantum in vulgatis editioni- 37»
bits deeffet. An ille Codex nunc in Bibliotheca Palatin a extet , magni
feeerimftire ,' & fiitaeft , cum vulgatis conferre Salmafîus poterit.
Aliquando ex îpfo Stepbano audivhpr opter banc lacunam [e editione Jfo-
cratis deterriturn fuiffe , quemtamenpofiea cuminterpretatione Latina
txcudit. IftiSopbiano idem (S nomendS cognomen commune cumeo
fuit^qui Gr<eci<e Tabulam confeùt, ne forte quis eundemputarit* Fal-
JiturScaliger i Sophianoifti prasnomen fuit Michael, non_»
Nicolaus , PetroVicioriotefte , adAriftoteîisRhetorica % * PaS- 7Ï^
cujus locum licèt paulô prolixiorem hic fubjungemus, quoni- ' florcnt'
am apprimè illuftrat?quae à Scaligero difta funt r Po/ïquamfm-
quit f ferme ortus efi defortaffe non omnino intégra parte hujus libri 5
( tertiî nimirum ) commodummihieftnarrare , quodàdoclifftmtsvi- $ £»
ris & magna virtute dignitateque pr&ditis accepi , Angelojufiiniano
Epi/copo^ac Jobanne Vmcentio PineUio , Michaelem Svphianum Gr&*
eumbominem , amicumutriusquehorum, & meum quo que non par-
vum f naciumfuiffe vêtus exemplarlfocratis , in quo & qnx divulgat*
funt bu jus diferti Scriptoris Orationes leguntur > & prêter ça fragmen-
O o 3 tum
2p4 K E I N H A I A
tum quoddam alius^qu* adhue in occtilto Ut et ; cu/u s pufitîœ partit ipftus
( ut ajunt ) très loci citati ftmt ab Ariftotele in hoc libro. NeceJJe igi-
tur • efiyfintaliqui è numéro eorum exemplorur»^ qtt<e(ignijîcavi* doluique
me omni meojludio dilgentiaque nonpotuijfe indagare,unde accepta fnt^
ne que authorem earumvocumfententiarumquemonftrare. Faclum^
5 p. autem efl undiqtte malè 5 ttam & Michaelmortuus efl , & quoi pojfide-
bat inpotejl ?tem venere cognât i ipftus ^ qui demicrlium non habet in lta+
lia, ne que apudâliquemhicvivit , raroqnehuc advcntat } occupât us
in cominuis & longinquis navigationibus. Hoc mihi vifum efl comme»
mware. HscVi&orius.
CAPUT XIX.
I:
DeCdfauboni ad ejithenœMnloco conjetlura*
'SAACUS Cafaubonus vir maximus , Animadverfionumad
. Athenacum Iib. 1 o.cap. 1 . narrât fe,à viris fide dignis accepif-
fe , vifas manïfefto aures movere viro cuidam eruditiffi-
mo; cumper Allobrogum fines tranfiens, vivïcomburiipe-
riculum fibi à Magiftratu immtnereinteliexilTer. ; quoddi-
ceretur nefandi criminis reusTolofa in Italiam fugerc. Vide
40, annon is (ït Marcus Antonius Muretus , in quem feftivè ficSca*
liger :
Quirig\d& flamtnas evaferat amè To/ofa
Muretus , fumos vendidit illc mihi,
CAPUT XX.
§h4Concordiam interProtejiantes & Ponù-
jicios tentawnt.
►ONCORDIAM inire inter Proteftantes & Pontificios
'olimeonati funtDefideriusErasmus , Philippus Svvartz-
crd , Georgii duo Wicelius & CafiTander , Andréas Fricius
Modrevius: Noftrotempore JohannesSerranus, Ifaacus Ca-
faubonus, TheophilusBrachetus , &HugoGrotius. Hi$
41, addeDominicumBaudium, virumingeniifelicitatecum ve-
teribus comparandum, cujus haec funt verba in quadam ad am-
pliffimam ThuanumEpiftolaA» 15^1. JamfridemanimQ conce-
c:
L I T E R A R I A. 1ÇS
pi Opus, & tracîatu arduum , & ufu maxime neceffarium , quod ipfum
olim aggreffits is , de quonupermultusnobisfermo fuit, GcorgiusCaf*
fander. Hic y tametfinihildicas, tamen auguror animo , quidcogi-
tationitu* occurrat , ejje nimirum rem tuntx molis > ut eam vix men-
te completlipoftm^nedum facultate confequi. fateor equidem adhanc
provinciam deligipar ejje hominem inftruftum omnibus ingcnii ac doïïri-
n£ copiis. Opus injuper multiplia inquifitione , varia Ubrorum fupel-
kclile , plurimarerummemoria, Cf, quod familiam ducit , pietate„
Sedutilitatis magnitudo , tf penuria taliumvirorum , débet ctiamad
hune honefiijfimum laborem médiocres viros incitare , ut fi à fpe perfîci- 4 z ♦
endi abfint , faltemprœclarœ voluntatis confeientia perfruantur. Ego
rnihi confeius [um^quam parum pojfim , fedaggrediendi fludiumprobis
omnibus mepr.baturum non defpero. Deum certè confidopiis conatibus
ad futur um , in quempracipuè intuens , idoneris tollere decrevi. Quod
fi faltemeffecero , utaliornmjcribendifludia excitentur , quidignt*
banc Spart am exornare pojfint , nibileft quod me non ajjecutum ejje exi'
ftimem. HucusqueBaudius , cujus Opus, animo, utputo,
duntaxateonceptum , nunquamprodiit. Hincpatet, cur
BaudiumGeorgiiCalTandriaffeclaminGalliaOrientali* dixe-* p. 124.
rim, quod muftis perobfcurum ( nec immeritô ) videbatur.
C A P U T XXI. 4î-
Adonachi cujusdam Parijïenfis Hijioria.
c
UMpaucisadhincannîs, Richerii Senonenfis Benediâi-
^.niChronicon, Reipublics literarianbono, vulgariîBc-
nedidinus alter Domnus Lucas Dachery 7 haud argrè , opinor,
fereteruditusMonachus, fi Hiftoriammemoratu oppidôdi-
gnam, abeo, cafu, forte omiffam> ex eodemChronico Le-
clorirepraefentemus; luithisdiebus, Richerium audis, Pari fi'
enfis vtr dotlijfimus , eloquens & eloquio clarus , Robertus nomine , dt~»
Ordine Pradicatorum , qui tantam habuitgratiam , /// nutîus et tune
fecundus haberetur : fed 7 utferebatur^ tôt us glori£ munditf luxuriœ
dédit us erat : qui quadam arte chartulamfibi compefuerat , utfiquan-
do eandem chartuUm capiti alic ujus fupponeret , qujicunque ille vole bat, 44'
vellet t nollet , fateretur, Quadam quippe die cum inpradicationefaa
> quandam
Zptf K E I M H A I A
quandamformofam mulierem confpexijfet, eam animo concupbit^man*
dans eiut ftbipoft fermonem loquerctur j quœad quendam locum fecre*
tum veniensyubifibi vette confiteri exfpellabat, illam alloquiturfé ut vc*
luntatemfuam faeeret , vocibus minacibus & blandis ipfam coarclabat.
lllanegat > illeinflat : minât ur ftnonfaciat , àbjerefimopponet, &
igné comburi faciet. In craftino nempe coram cunclis mulierem illam-j»
adfe venir e fecit , & manum ei imponcns , ait a voce interrogaty Nuw
quidexfettaH&reticorumes? Illa dixit, Sumverè. Vis redire ad fi-
dem Catholicam ? iUa autem ait , Non. llle dixit : Pis comburipotius
45* quàmfeiïam illam abnegare? Illarefpondit ^Volo, Audijlls , quoni-
am mulier ifta confeffa eft turpitudinem fuam. At illi admirantes dixe-
runt , [e nunquam taie quid audiviffe , & ita tradita ejl cuftodi<e> Ha-
bebat autem illa Matrona filiumClericum , bonœindolis adolefcentems ,
qui dolore matris taBus , circuibat vicinos & affines , confulens eos , fi
quo modo matrem è periculo mortis liber are valeret : cui quidam , qui
illi Prœdicaterifamiliaris erat , valdè condolens , dixit ei. Fade cras ad
fublicumConftftorium, quia iterum mater tua examinabitur: tu ver à
flajuxta eam , & ckm Magijler Robert us mat ri tu* manum impofuerit ,
(feamdefideinterrogaverit, tu-, quiafortiores eo, manum ejus'viri-
liter appréhende t & chartulam Jquam ineainvenies^totte, & eam tibi
referva , & ait a voce roga Magiftrum Robertum , ut iterum matrem-*
46. tuam de fide interroget, Quodtf ita faftum efl : cumque ille Clericus
chartulam illam de manu illius Prxdicatoris tulijfet , matrona illa utpri-
us interrogata-f juravit coram omnibus ^fe nunquam illa verba audiviffe ,
nec unquam a Magiftre Robert 0 de fide interrogatamfuiffe , nec ei in ali-
quo refpondiffe , nec quid effet H<ere(is unquam audiviffe. Filius vero
s jus omnibus chartulam oflsndttfé quia arteDi abolie a idem Pmdicator
fer chat tu/am illam quod vole bat decipiebat , & mortitradebat. Po-
puliverôhœc audientes nitebantur eum interficere , fedraptus kClero y
miffus eft in carcerem lapideumperpetualiter inclu/us. Et quia pat rem
(S matrem , # alios multos in fontes vel culpabiles arte fuprà dit! a ad
fuaminiquitatemvelandamfecerat , Deuseitalem panant inpr<e(enti
47. vit a> rmponere décrépit, fi forte à malitia/ua convertatur. HcCC Riche-
rius, Locum fuppeditavit magnae vir diligentiaeJohannesPri-
c«eu$jAnglu$t
CA-
L t T E R A R I A. JP7
CAP UT xxir.
^nonjmi Epigramma.
CiES A R IS ad valv&s vigilansjlo noïïe d/eque9
Nec datur tngreffus , quo meafafta loquar*
Ite bon* Char ite f , & vcfîro numine teft<e
Ter te h<ec verba pu Principis antepedes.
Si ne que o placides aff'ari C^ farts aures,
Saltem aliquii ve niât, qui mihi dicât , abit
Hoc quantivis pretii hexaftichon affert Balzacius Difiertationô
27.admelliti(TimumSaracenum. Idem fed verbispaulôdis- /{.?♦
crepantibus habet Pithœus in Epigrammatum veterum Cin-
no , quod hue transferre haud gra vabor.»
Cœfaris advalvas fedeo , fi o noble diéque7
Nec datur ingrejjks , quo me a fat a loqttar*
Ite De<£ faciles 5 & noftro nomine faltcnt
Dicite divini C<e(aris antepedes:
Si nequeo placidas aff'ari C<efaris aures ,
Saltem aliquis ventât, qui mihi dicat , abt,
Judicet Leftor, utrum ifluftnores prae fe ferat antiquitatis cha-
racteresj Balzacianûmne, an Pithœanum. Nos Pithœano
lubenter calçulum damus»
C A P U T XXIII, 4P.
Gatakems rvariis loris notatus.
ECRITICIS omnibus,quihoc faecuload politiorum litera-
rum illuftratïonem aliquid feripfere, vix ac ne vîx quidern
ullusinvenietur , quiinautoribus diligenter& acciiratè tra-
tandis Thomas Gatakero paîmam praeripiat. Haec tamen-i
in ejus Scriptisvirgulacenforia indigere nos homunculide-
prehendimus.
In Difiertatione denovi Inftrumenti ftylo contrat
Pfochenium , Londini i 64g. p. 1 7. Cum àpK-dùpro orco ufur.
patam offendam Pétri ep.i.cap.j.vjp. ttotfëmmof (rCpd^uj VoX
enim «g«7? in Novo Fœdere nufpiam oeewrrit, In Pétri lo-
Pp co
29$ K E I M H A I A
cojquem afrert,extatvox <$uAa;cjj$ èv t£ lUevpct-Ti , inquit ille
fc. Apoftolorum Princeps, ^rljw 0uA*kj? wsCpao-i 7roç£/%ç
ÎKijç-jfcèv o X&tçoç, Hunclocum pulchreilluftrant, (quod fu-
giffe tôt interprètes mïror) hxc Hieremiaeverba,à Judans,
*InDia!ogoar„uente Juftjn0 *, fublata,Ean?«9 o'KuV/^ s Qéa$ ïvà i<rpjL-
9*rr vm^cav cartes r KèK9ifit]^>uvetç yiw ^cù^GtT^tH^'KecnlovfZ^Si
clutÙç 'djctyieKiftLc&zq duT°îç T3 craTyg/ovcwzX.
Pag. 3 J. Nec apttd Interprètes iiîos dipipù itludj pr<eter-
qnamifiie (Reg. lib.4. cap.i. V.14./ deprehendttur. Harc VOX
ctiam legitur ejusdem libri cap.io.v, 1 o. icaj iiç 'nnLTufe ixrdvutç
tÔtwç \ 'tain dÇitpw*
In Ci n no Lond. p. 1 O. 1 6$ l . EpiJîoU ad Corintbiûr
Autor, fiïïitius Clemens. Hîcfolusincedit doclifïimus Gatake-
rus. Utinam fententise fuae canfas feriptis confîgnalfet f
Pag, eadem, Laftantiinomen pr<eferens Poetn. Difce'
|i, repotuit Gatakerus exSirmondi Nous ad TheoduîphuiTL»
pag. 202. eumeffehujus Poematis auelorem 5 non veroVe-
nantiumFortunatum, cuiàBarthio, Bocharto, & aliis perpe-
ram tribuitur*
Pag , 2 44. Citer 0 in Carminé jocttlari (JïDonato in Terentii
Eunucbumfîdes) f'undum Varro vocat , &c. Hoc Difticlion ante
Donatumattulit M. Fabius Inftitut. Orator. lib. g. cap.ulti-
mo, ubiloeo^«4, Editionesquardamhabentgw, ahxgwm»
^XOpojfit y poffim , & pro /apis , tamen.
Pag. 3 94. Martialis lih^ u. Epigr.çr. ex Lucilia*
Lucili ColumeUa , h te fitus Metropbanes,
htgtColumelLzhac, ColumellahoclocoeftCippttsfepuIchra-
lis, ut erudîtifîimè docuit Salmafius ad Solinum pag. 1 ziot
&feq.
$z. Ad M. AntoniiVitam , Cantabrigiae 1652* p. 146.
Dijndxh iisdemPetromuSy
Et cocUÇummas advocet auriculat,
Loco cœlt-, legendum«V//> ut vin docli dudum mo-
nuerunt» Cillusautemeftafinus , undecillanus , agaio Ci-
ceroni,
Inadverfariis MifcellaneisLondini i.<5f p. p. z. Nam
Pboth Intérêts , quiprefecto Andréas Schottus effewrn potefo &c.
Harc
L I T E R A R I A, 299
ttec tamenSchottusipfe in Epiftola adVoflîum, cujus auto»
graphum aflTerVO : Salut at te tenebriofltù Photium dédit Latine,
Pag. 84f V> ci- Joan. Vbfftus de vitiis fermonis lib. j.c. /2.JF/-
cus , inquit , inqutnabant veneno îta tempe? 'ato, ut qztibus Mat edendas
corrigèrent , &vivere& morinequeuntes , &c. Hscnon legun-
turapudVoffium , quilngruiisquidemmeminitinilloOpe- ïh
re> (lib, 3. cap. 16. non i2.)fedaliisornnînôverbis.
Pag. 2 8 7 Sic enim ïerentiuslleauton 4. 3.
Unus eft die s , dum argent umeripio ^pax : nihilamplius.
Totum opui hoc [parfum , crinis. velut AntiphiU. Pax,
Lege Heauton. Atf. 4. Se z unus eft die s , tfc. Verfus pofterior
noneftTerentii , fed Aufonii in Grammaticomaflige , qui
TerentianumiHudrefpicicAd. z. Se, 3. ejusdemfabulae.
Capilluspaffus, prolixus , circum caput rejetlus negl'tgenter.
Pag. 517. Sicutnecillud, fwe Aufonii^ quodAufonioPop*
ntdplacet , #V. Dionyfii Catonis Difticha ante Popmam Au-
fonioalTeruitBaptiftaPius , NotisinDolabellasEpiftolamlib.
14, earum quaead Atticum.
Pag» 3 f 1 . In Germant* cifitate quadam cdcbriBpitaphmni ^4,
boc vifttur -.
Siproculk Proculo Proculi campanafuijfet^
Jamproculà Proculo Proculus ipfe foret.
Bononiannltaliaad D. Proculi Fanum legi teftatur Natharu
Chytrasus in Europae Deîiciis p. 2 $ 1. edit. 1 5-94.
Pag. 387. Gauim'ino impo fut 't Anony mus quidam ad Petro*
nium Animadverfionum author. h eft Johannes à Wouvere,
quem cur Anony mum vocetGarakerus, nulius video.
Pag. 435". Noncrgo Catullum exponit Fabius Inftit»L â.c.
3. quod Johann es Brodjtus & Robert us Stephanus opinât ifunt* IrLj
eadem fuit fentenria anteBrodœum & Stephanum Gulielmus
Budarus, in linguas Grxcz Commentariis pag. 61. editionis f$\
Parifinae IlludFabii, inquit , in fexto mirari quis pojftt de QuintiA
dicîum à Catuiio
— Nam nulU venu fias
Nulla in tam magno eft corpore mUafalUl
Quibus verbis Po'éta xè'îv eivcq koix^cv^ & J' ezc&ov 5 ùêl yhetQvçèvyjyy
ûiovouv "Xçanceiotç ûo ippsXc-ictç èwctj Çytriv w t« 'éj^i}ify{ § <rd>pa~
Pp Z 7@*
*
joo Keimhata
t& ixHitiu Q*\ntilianus autem pehoïov inteUexk , animadvcrftoms
cuba animique aliud agentis¥
C A P U T XXIV.
Qtpreffm utrum fabricants navibus aptal
NESCIO quid in mentem venerk eiariffimo Ifaaco Vofiio,
neganti in Vindiciis pro LXX Jnterpretibus *,len f ifcum,
fû* terebinrhum&cuprefifumefleconftruendisnavibusaptas. De
cuprefïbenimhocfalfumefTeevincit LiJiusGyraldus, (utFuI-
lerum, Bochartum , &aliosmittam) in Libello deNavigiis
cap^.Ex cupreffo, inquit, af udAjJyrios navesfabricari, teftis efi Ari*
(lobulus & ab eoArrianus. Theophraflus auoque hanc diuturniorem
cœteris arboribus tradit , idquodex valvis Diana 8pbeft& comprobat.
Paulô poft) G)uodde cuprejfo diximus, comprobat Trajaninavisy qu*
demumfuperioribusannis inventa efi & erutnex Nemorenfi lacu.DfLj
hacnavifufiusinhcBcverbacap. 7. Tmjani navispaucisantean*
nis t quibus bxc ego prodebam, repertafuit at^erum ex lacu Nemo-
renfi in Latio^quo locoannos plus MCCC. demerÇajacuerat 5 ut conje-
tlaripotuimus. Jfjhiivero tdificandarum bujusmodi navium peritiam_i
S 7* habent, feeam ita confirutlam compaftamcj3 animadvertifle pr&dica-
bant,pini vide lie et materiam (S cuprejfiin ea egregie vetuflatem vicijfe,
idçfo extrinfecuspice atra & tela lino agglutinât a , fuperçfo id ebarmm
vellameUaspotiusplumbeoi davis quibusdam <eneis confixas comperij-
fe, Efi enim ufu comprobat am, <es multo quamferrum ad vetuflatem
magis durare, quod& ïitruvius & Pcgetius affirmant. Hanc Tmjani
navem Grœci feriptores triremis longitudine fuiffe proâiderunt , latitu -
aine ver oHolcaldis , quod & ex erutn cognitumefl. HllCUSquO
Gyraldus.
CAPUT XXV.
De çjiïmm Sabbatico.
PLINIUS, egregiusillenaturae My(tes,lib.}i.cap. i.refert
in JudatarivumSab bâtis omnibus (iccaru Rivus ifte flu-
vius
19*
L I T E R A R I À. $01
vius eft Sambation vel Sabbathîon, de quô etiam Eldad Dani-
tain Libellodetribubuslfrael, & Elias Germanus in This-
bitej quibusaddendusjohannes Mandevyle,aliàs dictus de-»
Barbam, in Itinerario MS. Sednotandain primis verba Geo-
graphi anonymi Bibliothecae Regise MS. Tg^w oç(& Isw ¥
woizifiov ai o-u@@cîtg) , 7^ç§ uociùiç tjfjtfçcuç, His prorfus con-
traria narrât Jofephus Belli Judaici lib. 7, quem vide.
C A P U T XXVI.
Huldrici ad Nicolaum L EpifioU locus
firrnatm.
HULDRICUS velUIricusAuguftanusEpircopus inEpifto
la ad Nicolaum I, I\R. feribit, quod Gregorhts Magnus primo
Sacerdotibus mandaverit c&libatum , fed poftea comperto quod clam
libtdines exercerentur^ indetfo multi concepti fœtus trucidarentur,man-
datum illud abrogarit , dixeritque, Melius efle nubere quam cae-
dibus caufam praebere, Namcum aliquando in pifeinam quart"
dampifeatum mifffet -, inventa funt in eadem [ex millia fubmerforum
infantium capim. Simile quid narraturàjofcelino, inEpifco-
porumCantuarienh'um Viris, p. 210. editionis Hanovianae,
Anno 130p. inquit, Radulphus Bourn Auguftinenfis EcclefïœAb- ^°v
bas eleftus y cùmadPapam Avinioni agent em confirmandus accejfijfet^
rêver fus domum> teftaturfevidi/fe tnitinere pifeinam in quadam Mo-
nidlium Abbatia^qua PR OVINES dicebatur; inqua , cum edutta
nqua luto purgaretur , mulm parvulomm oJfay ipfacfc corpom adbuc
intégra reperiebantur. Unde adcriminaliajudiciafubeunda vigintife-
ptem Moniales Pari fias duB& & carceribus mantipatœ fueruntj de qui*
bus quidafîumfuerity nefetvit.
C A P U T XXVIL
Auguft'mi Cbiejïi luxm tmmodicm.
AUGUSTINUS quidam Chiefius Romanus Trapezites
Pp j Leoai
30Z K E I M H A I A
6u Leoni X. P. M» totique purpurei Senatw ccetui, extero-
rumque Regum Legatis , obfilium abillo baptifmi lavacro
tinctum , fplendidiilima , utitadicam , repotiaconftituit,
inquibusnonfatisfuiteduliorumomnis generis mifluumque
exquifïtifïîmorum apparatui modum omnem ademiiïe, ni(ï
etiam lances, pinaces» casteraqueeumefcariavafa, tumpo-
tus instrumenta ex argento affabrè facla omnia in Tiberis pra>
terlabentis alveum inani luxus oftento prxcipitarentur, idque
non una modo fedpluribus quoque vicibus , quotiefcunquo
fcenicum illud ferculorum & menfarum choragium mutan-
dumforet. Atqueifta parvo conftitiffe sfrimandum erat>
nifi&alieno ex orbe pet itarum immani pretio avium(quasPfit-
tacosnominamus>folaelingu2evariis in patinisconditae , ulti-
Ci, moferculo omnem luxus oftentattonem longé fuperaflent.
H<sc Hadrianus Junius Ammadverforum lib. 4»c4p. 8%
CAPUT XXVIII.
Â'^ç pro Cœlo apud fâteres*
VOX A'Ji/j generalis eft , cum ad locum tormentorum tum
adlocum quietis. Hincnon modo pro Inferis 7 verum
etiam proCœlo quandoque ufurpatur, Author innominatus
apud Suidam , ïloLa-a dvd.yx.vi , Ttïç fjfyù eLyeiQoïç c# èe,èa ïasSaj u,usi-
vovy Toïç'$KctKo7çKdKiQv. Sic Jofephus & poft eum Theodore-
tus, dêlw omnibus hominibustribuunt, impiisquidem <rxo-
Tiâreçov, piis vero$«T«iov. AdhxcafieritHugoBrugthonus,
(de quo alibi ) in S. Scripturac Concentu ab Ifaaco Genio Lati-
ne verfo, in multis vetuftifïîmis Codicibus MSS. Orationem
65, Dominicam in hune modum inveniri , uât^ fouv 0 a> âty,
VeteresquoqueMacedones Orationem hancnunquam aliter
precatos fuiiîe.
CAPUT XXIX.
Pelagunomcn.
ELEBERRIMI hujus Haerefiarçhs: nomen , fuit > quod
pauci
c
L I T E R A R I A. 303
pauci norunt, Morgan , quod veteri Britannorum lingua
Peiagus fignificat. Hoc nos docuit Voflius pater in Inftitucio-
nibusOraroriis, part.i.pag. 3 ir. edit. 1630. f "elag tut , inqtiit,
àpel/igo dicitur , non quaftin Britanniù , unde H&retico iUi origo emt 5
Gr*ce fwtlocuti , feàpr opter ea^quod, utiper ma nus traditum , é*/;hi*
eBanchorenfiMonaflerio , quodinCambria ÇtveWaRia erat , effet ad
exterosprofecius , quiprim Morgan diceretur {fané hodieque apud 64»
Cambras illufîres M»rganorum familîafuperfunt )pro Morgano deinceps
Gr£ca appeîlathne Pelagius maluerit vocatif quia nempe Morgan veteri
Britannorum lingua , qu<e hodieque apud Cambros obtinet , peiagus fi-
gnifteet, quemadmodum Cuis eruditijfimis juxtà ac humanifjimù literisy
quas adme pautis ante exceffumfuum menféus( 3. Eid.Decembris
A. 1617.) deàerat , edotuit me Reverendijjimus inCbrifto Pater ac
Vomi-nus Georgius ( Carletonus ) Cicejlrenfn Epifcopus , vimataliurn
quidem& dignitatis fplendore y dumviveret, confpicuus , verum.*
rarœ virtmis doUr in&que dotibus longe exceUentior. Hafce literas
unacumVofliiRefponfîone, aliquando, riDeu§fiverit,vttl-
gabimusj»
CAPUT XXX.
§)îridjît T^êiv apud Job annem cap.i^v.lo".
éf.
I
NhocJohannisIoco^TovAeVw fia iTjj^ircLV , &C» To rr^nv
infequiorempartemrumi, ideftpro injîdiari, recte obfer-
vat illuftrisSarravius ad Salmafium feribens *,• hocenirn fua-* pag 2oi,
4etciimperfecutionismentioinmembropriore , tum quod
proximefubjungitur, a!^\« 7zw& 7rw1& 'zrciqrxo-iv ùpïv %l& 77
ovofAct fjta, At in eo errât Senator illeapprimedodrus, quod
putat banc expufîtfonem nulli recentiorum interpretuiru
fuiflememoratam. Latuit ipfum Johannes WiId,non ince-
kbris olim Moguntias concionatoris, locusr qui fie
*Z$*£<p(Çiçc$c< y Si me in ver bis meis infdiofe obferva»
rmtt y & vobis pariter Li^ucos
portent*
* CAPUT
|04 LlTERARIA
66. CAP UT XXXI
Politianus Plagiarius.
FEftiva funt nec omnibus nota.quaede AngeloBaflbàpa-
triaPolitianotraclit FrancifcusDuarenus, Fr. Balduinumj
alloquens>pag. 147g. Operum,editionis 1J84* - Nonpoffum,
inquit> mibitemperarey quin tibinunc référant , quodBud<eus nofler
de Angelo Polit iano quondam ko bis domi fu* narrare folebat , idquts
(e ex Jano Lafcare, qui Politiani fuerat £qualti> crebro audiviffe con*
firmabat. Ckm enim Politianus llorent'm Interpréta tionem Homerice
llïados in magna celebritate aggrederetur ; non fine ingenti oflentntio'
ne,qu£ de Homeri Poè'mateperjcripta funt ab Herodoto, auditoribus fuis è
67. fuggeftorecitubat, qjuot empare Herodoti liber Gr<ecèfcriptus , à nulle
adhuc converfus in linguam Latinam , net Typogmpborum formis ex-
cufus erat. Itnifo La/caris, qui tum honoris eau fa audit orum nume-
rum augebaty cumpaucis quibusdam aliis Grâce doiïis bominibus, qui
non ignorarent unde omnia, qiu pro fuis recimvcrati haufijjett Is igi-
turp.iulopofl ad bontinem sonverfust eumcfo feducens, Die mibi qutfo^
inquit, Politiane, quo ore Herodoti Opus infigne , quod ante tôt fecula
conferiptumeft, inmntocœtu, uttuum recimfti ? Cuimox fubriâens
Politianus, Nunquam , inquit^putaffem^Jane^bominemGr^cum ade'à
ejus artificii rudem & ignarumejfe, quo apudmultitudinem exiftima*
tio (S fama comparari foie t. Jguafïvero, inquit, non fa fis intelligam,
très autfummum quatuor fortaffis vos hîc adejjey quibus Herodoti libros
6%. atiquando infpicere contigerit. Sedqutnam btcfit turba nobis applau-
dentium 6 in eœlum laudibus ferentium^vides, apud quos fiexiftima-
tionem noflram ( quod minime fpero ) vel tantillum Udere volueritisj?
Omtioprofetlo vefira non multum fidei ponderis% habitura ejt, HUC-
usque Duarenus.
C A P U T XXXII,
Imperatoresjulii di&ù
UT àJulioCaefarelmperatorumprimo, rcliqui deinceps
Caefaresappellatifunt, fie ab eodemjuli. Propertiuslib.
4.Eleg,6. ^'<*-*
LIT ERARI A. JOJ
Attiajule* pelagus Commenta car in*
Nautarumvotis nonoperofavia.
ju!e<e carîn* nomlnc Augufticlaflemintellige7, qua Antonium.. &9<
&CleopatramAcliacopraeIio vicit.Martialislib. 9»Epigr, ^
Sets quotiesphdrio madeat Jovefufca Syene ,
Sets quota de Lybico litore puppis eat :
Cujus Julc£ capiti ndfcantur olip£ ,
Deftînetœthereus cuîfuafertapMer.
Ju/e£oliv£hoc eftCoronae àDomitiano data? , ctfialiô abeat
Gronovius in erudita Diatribe ad StatiiSil vas.* *p-4i7,
C A P U T XXXIII.
Vctrïomm Opéra oculomm aciern penc
fugkntîâ.
DE Homeri Iliade nucis putamini inclaufaCiceroapudPli-
nium lib. 7. cap. 2 1« Memorat idem Plinius ibidem Cal-
licratem quendam formicas, aliàqueidgenusanimalculatam 70.
minuta ex eborefabricaffe , utearumpartesàcaeterisdifcerni
nequirent. Rurfus Myrmecidem in eo génère clarum > qui
ex eademmateriaquadrigam fecerir,quam mufea alis intege-
ret, itemnavem,qua!pennisapiculaeabfconderetur. Petrus
AretinusinEpiftolarum Opère Italiçè feripto, alicubi * aitFr. *p inédit.
Alumnum , indefcribendisminuti(limischarac1:eribusa£tateVeneta£,538«
fuaad miraculum infignem , fine notis (quasabbreviaturas
vocamus) integrum Symbolum Apoftolicum defcripfifie cum
principio Evangelii Johannis, quod recitant Sacrifici , atque
hacc ambo denarioli fpatio j ftupentibus Imperatore Carolo ,
& Clémente Pontifice , reique novitate vixoculos fatianti-
bus. HadrianusJuniusAnimadverforum lib.i.cap. 7.fcribit,fe
non fine magna voluptate Mechliniae fpectafie cerafi calculum 7 1 *
inmodumquafilliexfculptum , quo continebantur quinde-
cimalearum paria, fuis pundis aftabre diftincla , itautacio
oculorum clarè dignofci potuerint. Fueratautem emptus is
calculus, ab Hagaho quopiam apudConfluentes Rheni &Mo-
fellac. Gabriel Barrius velGulielmusSirletus(fiPaulo^mi-
Qjq lio
$Ô<5 K E I M H A I A
*inHiftorialioSan&orio* ficîes ) fub finem libri z. de Situ & Antiquitatc»
Carbonenfis Calabriae , noviffe teftaturHieronymumFabam , Presbyte-
Monarterii rum > Caenifiioppidi civem , integerrimae vitac virum , &
Rom3£ I<ÎOIiinguae Latinae minime rudem. Isinnumerato ingenium_>
habebat. Fruftus faciebatexbuxo cujusvis generis artificio
mirabili, ut facile putafTes veros efle ac recenter ex arbore de-
cerptos. Rhedam fecit ex ligno, magnitudine grani tritici,in
7«. qua ftatiunculae , hoc eftviriacmulieresfedentes , & boves,
qui rhedam traherevidebantur, &rhedariumfedentemrhe«
damqueregentem» Aliam fecit, quam pulexcatenalignea-,
alligatustrahebat. Fecit item ex buxoopus, inquo tota paf-
fionis Chrifti feries continebatur, quod opus tanto erat artifi-
cio j utincortîcenucis avellanar contineretur. Fecit eo-
dem artificio ac magnitudine domumPilati cum miniftris
educentibus Chriftum per fcalas,crucem bajulantem , & Pila-
tum lavantem manus. Erat ibi & hortus penfilis, in quo flo-
res erant&aves, erat&caveacumCardueleave , vafa item.»
cumfloribus. Fecit eodern artificio & magnitudine hiftorias
veterisTeftamenti, &alia ejusmodi. Ejus opéra ad Caro-
lum V. Caefarem, & ad Galloi um Regem & ad P hilippumRe-
7h gemHifpaniarumpromiraculo advedlafunt. His exemplw
addenda, quascongeffitBlafius Vigeneriusin Trattatu deZi-
pherisp.253. &feq» Sic autemille : Il y ad" Autres ouvrages
qui dépendent de la feule acuité delà veîie, comme de nofïre temps />*_»
lettre d' un Gentilhomme Sienois appelle Spannochio , qui êcritoit
fur du veslin, fans aucune abbreviation, tout V In principio de S.
Jehan •, en autant ou moins d"1 efpace que ne contient le petit ongle,d'une
lettre au furplusfiexquife & fi bien formée qu'il ne 1er oit pas pojfiblt-j»
de mieux. Telle e doit aujfiï ' écriture tf les traits d' un Peintre An-
glois nommé Oeillarde ,^' autant pieu à émerveiller , que cela [efai-
foit avec un pinceau fait des poils de la queue d^un Sfcurieu , qui ne re»
fifte m ne font ient pas comme fer oit une plume de Corbeau qui efl très fer-
74. me. Au fur plus affez de gens ont pu voir de noftre âge des Coches de ver-
re à quatre roues, attelez de trois chevaux, avec le cocher tenant (on-*»
fouet déployé en l' air, le tout couvert de Vaisle d'une mouche: Et des
ouvmges de plus frdifche datte d'un certain Tourneur de Croutelle s, pres-
que incroyable s r Entre Autres un Jeu de quilles avec la pirouette-, dans
une
Keimhaia J07
une beëte garnie de [on couvercle, le tout d'yvoire excellemment eU*
bouri'i qui nepefoientpas enfemble trou grains. Je puis dire avoir peu
autfi en mes jeunes ans un Orfèvre à Moulins^ natif d Amflcrdam en-»
Hollande 1 qui avoit encbaifné une puce en vie, à une chaîjne d^or de cin-
quante chaînons, nepe/anspas toutefois trou grains.
C A P U T XXKIK 0i
BenediEius Arias cm Montanus dt&us. Eim
Apologia. Anopdgiu larvati de Hierotheo
Liber.
BENEDICTUM Ariam nemo non laudat,at,cur Montanus
dicatur,norunt paucifîimi. Caufam aperit Cy prianus à Va-
leraProlegom.inBibliaHifpanicaAmfterodami cxcufaA. 1602.
Plugo , inquit , à nuefiro Bios , movido de la mitma mifericordia que
antes ! ) infpirar en el cordon de Benito Arias natural de Frexenal
de la Sierra {yporeffbfellamaMontanOy alqualyoconociejludiando
en Scvilla ) de bazerotra nueva imprejfwn : ( Bibliorum fcil, ) par A"
que la Iglefta de Dios no carecciejfe de tanto bien ; y affivino , non ha-* yé*
muchos aîxosj àAnveres: don de à cofta delRey DonPhelipe lljalm-
primio foniendo juntamente con el Texto Hebreo la ver/ion Chaldaico-* ,
Gricga , Syriaca, y alcunas verftones Latinas vieivasy nuevas. Fut-»
hombre muy dofto en diez lenguas, Sujuventud pajjo en fus ejludios en
Sevillaj por h quai y porque (utierra Frexenal no es lexos^yes delter-
ritorio de Sevilla, fellamo HISPALENSIS, q. d.Sevillano. Ob
praeclaram illam operam in Bibliorum Regiorum editionerru
infumptam 5 Benediftus Arias variarum hacrefium apud Ro-
manum Pontificem poftulatus , Apologiam Hifpanicè fcripfït,
quam inexpugnationeCaletanaanteannosaliquot inventam
Angli in patriam fuam detulerunt,atq$ in OxonienfiBibliothe-
ca,tanquam pretiofiffimumxwjWj/Ato^ctiamnumanervant.Exo- 7*.
riatur tandem aliquis , quiejus editionem procuret ! Caput
hoc claudemus hisLilii Gyraldi verbis , Dialogo y . Poetarum ;
Dionyfitts Areopagita ille magnus Hierotheum amatorios hymnos compo-
fuijje fcribit , ex quibus & ipfe qu<edam nonnunquam excerpit. SJhtin
(S de ipfo Hierotheo librum edidit , cujus htcfuit infcriptio , -stèi § \i&--
Qo t KCtP/X
78.
$08 K E I N H A I A
xxyîx UpoQèX f îdqHodinC6mmentariUGr4cisob[ervavi i lie et , qui
in DionyÇmm Scbol'tafcripfere , parum h&c atque a lia multa noviffe yi.
deantur. Quae omninô notare debuit eximius Theologus Jo-
hannesDallaeus, innoviftimis Obfervationibus ad Dionyfii
hujus Opéra»
C A P U T XXXV.
QtfMkyytXei I. Cor.IIIO*
IN Corinthiorum loco 6Çeih{y yuw\ è^aaiuv (fie enim legen-
dum \xw> t™ ^ M<p*tiiçy H& iùç dyyiXaç , Angelorum no-
mine fpiritales Dei miniftros vulgô intelligunt Theologi , fen-
fijfrigido. Nos, cumbonaipforumvenia, Angeloshicdict
putamus viros fanctos & fidèles, quomodoSethipofteriGen.
6. 2. in antiquiflimo Codice Alexandrino verfionis LXX.Inter
pretum , ayye\oi®ixvocdiX\tur ± quamle&ionem firmant.
Philo, Eufebius, Procopius &alii. Kyyé As? pro fidelibus
non uno loco etiam ufurpat Theodorus , velquisalius , qui
Origenis tempore floruit , ad calcem Operum Clementis
Alexandrini.
Vh -CAPUT XXXVI.
Hippolytœ TcwrellAÀddntuanœEpiftola adBaltha-
farem ÇaJiHioneum, maritum juum > apud
Leonem X.Oratorem.
H
IPPOLYTA èv*çdf]etv jam dicit Caftilioni ,
Addideramimprudens, heimihi, penèfuo.
Te tua Roma tenet,mihi quam narrare folebas
Unam delicias efïe fooroinum atque Deùm.
Hoc quoque nunc major, quod magno e(t aucTra Leone,
Jam benepacatiquiimperium orbis habet.
Hic tibi nec défunt celeberrima turba fodales,
Apta oculos etiam multa tenere t uos.
Nam
L I T E R A R I A. 309
Natn modo tôt prifcae fpedtas miracula gentis, 80.
Heroum & titulis clara trophxa fuis :
NuncVaticanifurgentiamarmore templa :
Et quae porticibus aurea tecla nitent :
lrriguos fontes, hortosque & amœna vireta,
Plurima, quae umbrofo marginc Tybris habet:
Utque ferunt,laetus convivia laeta fréquentas,
Et célébras lentis otiamiftajocis,
Aut citharaaeftivum atténuas cantuque calorem:
Heimihiquam difparnuncmeavita tux.
Nec mihidifpliceantquaefunttibi grata,(ed ipfoeft
Tefineluxoculis penèinimicameis.
Non auro aut gemma caput exornare nitenti, 8 x •
M e ju vat , aut Arabo fpargere odore comas î
Non célèbres ludos feftis fpeclare diebus,
Cumpopulicomplet denfa caterva forum' j
Aut férus in média exultât gladiator arena,
Hafta concurrit vel cataphradtus eques»
Sola tuos vultus referens Raphaëlis imago
Picla manu, curas allevat usque meas,
Huic ego delicias facio, arrideoque jocorquc,
Alloquor, &tanquamreddere verba queat:
Affenfu, nutuque mihi faepe illa videtur
Dicere velle aliquid & tua verba loquî.
Agnofcit,balboque patrem puer ore falutat, 8*»
Hoc foîor, longos decipioque dies.
At,quicunqueiftincadnos acceiïerit hofpes,
Hune ego quiddicas, quid faciasve rogo.
Cuncla mihi de te incutiunt audita timorem,
Vanoetiamabfentes faepe timoré pavent»
Sed mihinefcioquis narravit faepe tumultus,
Mifcerique neces per fora perque vias.
Cum populipars haecUrfam, pars illaColumnam
Invocat, & trépida corripit arma manu.
Netu, nequaefotantisteimmittepericlis,
Sattibi (ît,tuto pofle redire domum*
Romaeetiamfamaeftcundtashabitare puellas, gj.
Sed quae lafeivo turpiter igné calent»
$"Ï0 K S I M H A I A
Mis venalis forma eft , corpusque pudorque,
Histu blanditiis ne capiare cave»
Sed nifitecaptumblandahscjam vinda tenerent,
Jam longasabfens non parerere rnoras.
Nam meminicùmtevivum jurarefolebas,
Non anima nec me pofle carere diu.
VivasCASTALION, vi vasque beatius optoj
Nectibijam dsrumeft mecaruilTediu.
Cur tua mutata eft igîtur mens ? cur prior ille,
Ille tuonoftri corde refrixit amor?
84. Cur tibinuncvideorvilis?nec, ut ante folebam,
Dignatorifocia, quatn paterere1, tui?
Scilicetin ventos promiflaabiere, fidesque,
A nobis fimul ac veftri abiere oculi.
Hîctibi nuncforfanfubeunt faftidia noftri,
EtgraveHIPPOLYTyEnomenin ore tuo eft.
Me tibi, teque mihi fors& DEus ipfededere :
Quodnarnigitur nobis difïîdiumefle poteft/
Verum ut me fugias,patriam fugis improbe ? nec te
Cara parens, nati nec pia cura tenet ?
Quid queror?en tua mifcribentîepiftola venir,
Grata quidem,drclisfimodocertafides:
Sf. Tenoftridefiderio Ianguere, pedémque
Quamprimùm ad patrios velle referre lares*
Torquerisque mora , fed magni jufla LEONIS
Jamdudum reditus retinuifle tuos.
His egàperledlis , fie ad tua vota revixi ,
Surgere ut aeftivis imbribus herba folet.
Quae licèt ex roto non aufim vera fateri ,
Qualiacunque tamen credulitate juvanr,
Credam ego,quod fieri cupio, votisque favebo
Ipfa meis , vera haec quis neget efle tamen ?
Nec tibi funt praecordia ferrea , nec tibi dura
Ubera in Alpinis cautibus urfa dédit.
$£. Nec culpanda tua eft mora : nam praecepta deorum
Non fas nec tutum eft fpernere velle homini.
Efle tamen fertur clementia tanta LEONIS,
Ut facile humanas audiat ille preces»
Tu
L I T E R A R I A, 3 H
Tu modo & illius nwmen veneratus adora ,
Pronâque facratis ofcula fer pedibus.
Cumque tua attuleris fuppiex vota , adjice noftra :
Atquc meo îongas nomine funde preces.
Aut jubeat te jam properare ad mœnia Mantiis :
Aut me Romanas tecum habitare domoî.
Namque ego fum fine te , veiuti fpoliata magiftro
Cymba ,' procellofiquamrapitunda maris.
Etdatacùmtibifimorbautroquepuella parente j g^
Solijs tu mihi vir, folus uterque parens.
Nec minus ingrataeftvita, heimihi, namque ego tan-
tùm
Tecum vivereamem, tecum obeâmquelubens*
Praeftabit veniam mitis Deus ille roganti,
Aufpiciisque bonis & tibi dicet > eas.
Ocyus hue celeres mannos confeende viator ,
Atque moram ftatim rumpe , viamque vora«.
Te laeta excipiet feftis ornata coronis ,
Et dominî adventum fentiet ipfa domus.
Vota ego perfolvam templo , inferibâmque tabellsc :
Hippoly ta falvi conjugis ob reditum.
EVITAT MUM g8<
HIPPOLYT^E TAURELL/E,
Uxori dulcùjïmœ , qua in ambiguo reliqmty
utrum pulcbrior an cafiior
fuerit)
primo s jnventœ annos vix ingrejfœ,
BALTHASAR CASTILIONIUS
incredibiliter mœrens P+
A. M D. XXV.
His leclis, fi fletum teneas, Marpefia caute durior es.
CA-
pi K E I M H A I A
C A P U T XXXVII,
Srafini errorjo cularis*
CUM Primus Comes > ' M. Antonii Majoragii con-
fobrinus , in Germatiiam ea de caufa profeftus fuis-
fet y ut Erafmi confuetudine per aliquod tcmpus frue-
retur ; priusquam Erasmum conveniret, ad eum lite-
ras dédit ? quibusadventusfuicaufamdeclarabat, quarumin
$2» extrema parte, nomen fuum , utfit,ita fubfcripferat , Tui
ftudiofijftmut Primus Comes MedioUnenfis, Hanc cum ErasmuS
fubfcriptionem vidiffet , credidit ftatim magnum adeiïeali-
quemPrincipemfui vifendigratiâ. Quarelicet admodum»
fenex&infirmus effet > tamen quo ftudio quoque apparatu
potuit, obviam Majoragii confobrino longé proceffic. Sed
poftquamhomunculumunum, nullocomitatu, nullofervo-
rumgregeftipatum ,&benèquidemliteratum, fednuiloele-
gantioricultu veftitum reperit , errorem fuumjucundiffimè
riderecœpit, & tamen eum fibi multôgratioremadveniflo,
quàmfimagnusPrinceps fuiffet , multis audientibus, tefta-
tUS eft. H<ec Major agtus in quadam Oratione.
C A P U T XXXVIII.
§}ms Ule^heodoJtuSyCm Fabulas nuncupat
Avknm.
*Dialogo4. OI Gyraldo * ftemus, fuit is Theodofius Imperator, Sed
Poëtamm. Q dubio prorui Pallitur. Theodofius ille non alius eft ab eo ,
quem Macrobium vulgo dicimus , quique à Veteribus à.mXàç
Theodofius vocatur. Hocprobat Johannes 3 five Erige-
na, five alius, in AppendiculaOpusculide dirTerentiisGrac-
ciLatinique fermonis.Cui fuffragatur Ovidii vêtus Interpres
inlbin j Tyrannus , ait , eft communU generis, NamTbeoàofù
Grammatici eft régula^ qu$d nomina profejfwnem aut dignitatem ftgnU
ficanthi) funt communes gêner -ù. Haecjamchartis illeveramus,
cùm paria nobifcum fendre legimus viros duos otnni laude fu-
perio-
po.
LlTERARIA. $1$
periores, Petrum Pithœum videlicet , &Jacobum Sirmon- 91.
dum: Dubitancerquidemillead Poëmatia vetera P.474.//0-
jus generis FabuU funt iU<eadTbeodofium , forte an Macr obi um \ Fi-
denterverô hicadSidoniump.4. Rurfum quem Macrobium dici-
miu , Aviema in Epifiola^ qu.tm AZfopicis fuisfabulispnefixit , Ûf 2?oe-
f /«/ Theodofîum vocant ; nec dubium quin hoc verum ejus nomen fuerit ,
quodpofîremunt eft^ cwn adjeiïis exteris Màcrobiw Ambrofius Aurctius
Theodofîus nuncupatur, Hadenus Sirmondus.
CAPUT XXXIX.
LXK. Interprètes , & Sjnefius emendati.
COROLLARIÏ vice , binas tantum conjeduras fubjicie-
mus. Jcrem. jo. d* LXX habent yw&iairisrec J&ïkovtîç 91*
xctm TxrooQctTuv. Locus vitii manifeftus, optimè enim Hebrxus
Codex xzyn^TW Hini, Medicam manumadhibere putatcla-
ritfimusLudovicusCapellus inCritica Sacra *, legendo7^'-*lib.4. c.u,
yoi: atquidhuicvocifimilecum Jg^omç ? lege , meoperi-
culo, êîçKoveç. Aopxa^efthircusvelcaprea, qua voce ufi funt
LXX Cant. 2. 17. Synefius<& imfomn, Zzpâûvi /J& 24& Trdrrùir
7mncLi kchiti retvTU yzpf&pccTa, ^rctvToèctTm^ xu$â,7rep cv@1Cfi.1cp
toTçûaJ'"* î rà f3fi QoivoiKetot , rd 3 Ktyv'xlict , y^ci^et Àasvg/at,*
dvaywwrKiyè ffiQcç. ovCpcç'^o Qvo'i pavûûvM LoCO C* (2iQfiia> roïç
ûxfiy quaepalam in mendo cubant, accuratiffimus Gatakcrus
in Differtatione de N.T. ftylo ad verfusPfochenium p. ç6. legit
b j3i£A*a no-avra, oi(/<J, paulô remotius. Nos legendum au-
tumamus,6« /3*Saio{ç 77c cv^<f, leviadmodum
mutationo.
n a z.
Rr RE-
RECUEIL
DE
PARTICULARITES
FAIT L' AN M, DC, LXV,
Rr 2
3i6 ~*!>-S:(o):m*.
«A* eAs eA« sAs sAs eAs *A* eA» cA» eAs sAs *Ar «Aj «Aj eAs cAr «As eAa «As • '.-. :.v <A» -/ ■ «Ai «Ar eA» <As sAs eA»
eys.v7J»Y*»ya»w-y» •v««Y8*ï*"Y*iYa"Y**>''*Vï"ya'Y2'Yî i" ; ' r" T* ff v* - ■*-•>» -y»
^fîf f f f f f ff ft f f ff f i f f f fi ^ i^if
* RECUEIL
DE
PARTICULARITES
FAIT L'AN M.DC.LXV.
> STANT allé voir à Paris Monfieur deValois l'aîné,
il me dit entre autres chofes, qu'il y avoit quan-
tité de gens qui femeioient de faire des Livres
mais qu'il en connoiflbit peu qui écrivifient
aufli bien que Monfieur Daillé. Sur la liberté
que je pris de luy demander le Catalogue de fes Ouvrages,
voi-ci ceux qu'il me nomma.
AmmianMarcellin commenté, qu'il efperoit don-
ner à quelque heure beaucoup plus ample.
$6. DesFragmensde Polybe, Nicolas Damafcene , &
autres dont le Manufcrit lui avoit efté communiqué parMon-
fieurdePeirefc. Monfieur de RanchirbConfeiller à la Cham-
bre de T Edit de Cadres, poffede aujourd' huy ce Mf.
L Hiftoire Ecclefiaftique d'Eufebe,avec une ver (Ion
Latine, & des Notes.
Quatre Harangues ; la première à la Reine de Sué-
de ,* la féconde fur la mort du Père Sirmond , à l' occafionde
laquelle le Cardinal François Barberin luy écrivit , qu'il avoit
excellement parlé d'un fi fçavant Homme, mais qu'il en avoit
moins dit qu'il ne meritoit $ latroifiéme, fur la mort du Père
Petau. Laquatriéme> fur la mort de Monfieur du Puy l'aï*
né; Elleeftàla fin de fa vie faite par Mon-fieurRigault.
27. M. de Valois a aufïï fait imprimer plufieurs Poèmes
Latins, entre lesquels je ne dois pas taire fon Aclion de grâces
pour
DE PARTICULARITES 317
pour la fanté du Roy, dont il me fit préfent. Parmi Tes Ou-
vrages Manufcrits, il me dit qu'il avoit des Remarques ftr
P Apollodore, qui a écrite Dits Gentium, qu'il diftingue très-
doctement, avec P excellent M. Voflius fur Pompa nius Mêla, ^
* de celuy dont nous avons la Bibliothèque. Il garde aufïi p-3 • *
une harangue fur la mort du Cardinal Mazarin, qui luy a
laifie une penfion de j-go, écus. Il travaille aujourd'huy fur
Theodoret, Sozomene, &c. Et prouvera quelque jour que
plus du quart de la Bibliothèque de Photius , n'eft point de ce
Patriarche.
J'ay appris du Père Jacob Religieux Carme & Au-
mônier du Roy,que M. Gaulmin eftant prifonnier à la Bafhlle,
femitun foiràfaireun Poème Grec fur l'immortalité de P °8.
Ame, & qu'étant déjà fort avancé , il fongea une nuit qu'il
y avoit dans la Bibliothèque Royale de Suéde un vieux Au-
theur Grec qui ache voit Ion Poème. Ce qui l'obligea à
écrire le lendemain à M. Grotius > qui eftoit alors Amba(Ta«
deurde cette Couronne, qui luy confirma le fonge qu'il
avoit fait. Cependant il proteftoitn1 avoir jamais ouï diro
que cet Autheur Grec fe trouvait en ce lieu-là. En fuite il
changea de deffein , & fit un Poème Latin fur le mefme fujet,
qui fut imprimé in folio.
M. Voffiusm'a dit, queMefïïeurs Gaulmin , Sau-
maife& Mauriac ferecontrans un jour à la Bibliothéquo
Royale j le premier dit aux deux autres, Jepenfegue nous pour-
rionsbien tous trois tenir tefte a tout les fçapans de V Europe. A 99*
quoy M. de Sauma-ife répondit , Joignez à tout ce quHly adeSa~
vans au monde , & vous (S M. de Maujfac , je vous tiendray te fie
moy feu/.
y ay ouï dire à M. Daillé que M. Blondel avoit îailïé
une Continuation de la Primauté en PEglife, presque aufîl que
celle qui eft imprimée. Elle eft entre les mains d'un Miniftre,
qui fe tient auprès de Leyde , nommé Courcelles , fils de ce-
luy qui fe fit Arminien. M. Blondel a aufii fait des Notes fur
les Annales de Baronius , qui funt aujourd'huy gardées dans la
Bibliothèque publique d'Amfterdam,
$iS - RECUEIL
J'ay appris de M. VofïiusqueFédêricMorel travail -
toc. lantfurLibanius, quelcanluy vint dire, que fa femme eftoic
fortmalade j à qwoy il répondit , Jen'ayplus que deux ou trois
périodes à traduire , après celajeViray voir. Quelcun retournant
luy dire qu'elle s'en ailoit, Je tïay plus que dieux mots, dit-il, je
feray aujfi-to/i que vous. Enfin comme on luy vint annoncer ,
que fa femme eftoit morte , f enfuis bien marry , répondit-il
froidement , £ eftoit une bonne femme.
Le docle M. Gevartius, Hiftoriographe de l'Empe-
reur & du Roy d'Efpagne, me donnant à difner chez luy à An-
vers , me fit remarquer fur fon bafîin à laver , ce vers rétro-
grade 9 tiré de l'Anthologie.
nityov dvojjtf}(A,ct7t& fjt.fi (Â.CVOW oiyiv.
Cequimefitfouvenirdecequem'avoitdit autrefois mon pè-
re, Qu'il avoit ouï à Paris un Prédicateur, qui commença fon
|o I » Sermon ainfi » Nous lifons autour duBenoïtier de fEglife de S. Sophie
À Conflantinople ce vers Grec n/u/mi &C* Ce q ue confirme le Me-
dicinVertunian écrivant àScaliger , de Poitiers le 13, Avril
lôoj.M.Rapin^ dit-il? m'a appris ce fers Grec cli>Ttçpi<pou7K trouvé
autour d^unBenoitier à ConflantinopJeNiipov , &c, M. Gevartius
me fit aufïï monter dans fa Bibliothèque, qui eft mediocro,
mais bien choifie, où il me montra fes Commentaires furMa-
nile , & fur la vie de l'Empereur Antonin , qu'il donnera-,
bien-toft au public. Il me fit préfent de fon Hymenaw Paùfer ,
qui eft une Pièce fortgalante, faite fur IeMariage du Roy avec
l'Infante d'Efpagne. Je vis aufli fon Cabinet de Médailles ,
qui eft tres-curieux.
tou J'ay connu quelques Savans en Hollande , qui m*
ont parlé de Scrivérius comme d'un homme extrêmement
amoureux. M. Vofïïus entre les autres me contoit un jour,quo
Barthius eftant venu d'Allemagne à Harlem , pour voir Scri-
vérius, il amena avec luy une Dame parfaitement belle , &
que Scrivérius ne leut pas pliitoft veuê, qu'il trouva moyens
défaire enyvrer Barthius afin d'entretenir cette Dame avec
plus de liberté, cequiluyrèûffitfortheureufement. 11 no
pût pourtant Ci bien faire que Barthius revenant de fon y vref-
fc j n'eût quelque foupçon de ce qui s. eftoit pafTé , qui s'au-
gmenta
IOJ,
DE PARTICULARITES 31?
gmcnta tellement qu'il r'emmena fa Dame fort en colère , &
la laifla noyer fur le Rhin. A cet exemple j'en ajoute un autre
qui ne vaut peut-eftre pas moins. Scrivèrius aimant depuis
plufieurs années une belle femme de Harlem, trouva un jour
à Ta porte un des Magiftrats de la ville. Comme les Amans
font toujours jaloux , & que fuivant le dire de M. de l'Etoille
£)ui fe trouve fans dkfaticc
Ne peut avoir beaucoup d' ) amour»
Scrivèrius qui n'en manquoit pas pour cette Femme , foup*
çonnaauflî-toftquece Magiftrat avoit deflein de la vifiter.
Cependant feignant de n'en rien lavoir , il luy demanda ce qu'
il faifoit là. L'autre luy ayant répondu qu'il alloit rendre vi-
fite à une Dame , Scrivèrius luy dit qu'il fe retirait , & qu'il fe
donnait bien garde d'y retourner. Le Magiftrat fe voyant
choqué fe jette fur Scrivèrius, qui eftant un des plus forts hom-
mes de la Hollande, ne tarda pas a avoir ledefTus» Ainfiîe-»
pauvre Magiftrat fe retira tout honteux chez foy , & Scrivèri-
us plein de gloire chez fa Maiftrefte.
Eftant au Collège de Clermont avec M. Voflîus, je 104J
me fouviens qu'entre autres Manufcrits que nous montrâtes
Père Coflart Bibliothécaire , il y avoit un Lexicon Grec in fo-
lio, fans nom d'Autheur, fort bien écrit, où je lus quelques
Fragmens tres-confiderables d'Autheurs que nous n'avons
point. Siquelcun vient à avoir aflez de crédit fur l'efpritdes
Jefuires pour les obliger à le publier , ou à permettre qu'on le
publie , j'ofe me perfuader que lesDo&es n'en tireront pas
moins de profit , qu'ils font tous les jours de Pollux, d'Hefy-
chius, & de Suidas.
M Hardy Confeiller au Châteîet me fit voir âParis fa
Bibliothèque , qui eft remplie d'un grand nombre de livres
Latins, Grecs, Hébreux, & Arabes. Il me montra desHeu- io>*
resàl'ufagedelaPrincerTe deGuimené, Hébraïques & Fran-
çoifes , & m'apprit qu'Henry-Louïs Chaftaïgner de la Roche-
Pozay , Evefque de Poitiers , avoit fait un Livre de feripu Car»
dinalmm pour tâcher d'eftrc de leur nombre , ce qui ne luy
ïéûlBt pas, Quelques jour* après me trouvant chez le Pero
Jacob,
jio RECUEIL
Jacob, à l'Hôtel de M. le Procureur Général , il me miteru
main le livre de cet Evesque , qui eft imprimé fans nom d'Au-
theur.
J'ayouî dire à M. Chapelain , qu'un de Tes Amis,
homme de Lettres, avoit joué à la longue paume avecunBat-
toir, fur lequel fevoyoient des Fragmens de quelquesDéca-
des deTite-Live que nous n'avons point : Et que cesFragmens
venoientd'unApoticaire , qui ayant eu en dondesBeligieu-
iotf. fes de Fontevraut, plufieurs volumes en parchemin du mefme
Autheur, les avoit vendus par ignorance à un faifeur de Bat-
toirs. La Deftinée de ces Décades eft affez plaifante , & mo
fait fouvenir de celle de quelques autres Manufcrits , quin'
auroient pas efté mieux traitez fans le fecours des gens de Let-
tres. Ainfi lifons nous deQuintilien qu'il fut trouvé par Poge
au Concile de Confiance chez un Chaircuitier : d'Agobard,
que fans l'aide de Papire Maflbn, un Relieur eftoit fur le point
de s'en fervir à endoffer fes li vres : Des Lettres du Chancelier
de l'Hôpital , que fans le dode Pierre Pithou , un Paflemen-
tier s'en fervoit à enveîoper fes Paflemens. Ajoutez à cela_»
la rencontre du Père Sirmond, qui, paflant par la Lorraine^,
tira pour cinquante écus des mains d'un Relieur , quantité
107. de bons Manufcrits, qu'il envoya enfuite au Collège de Cler-
montoùjelesayveus.
J'apprens queM.MoreauMedecin de l'Hoftel-Dieu,
garde l'Echoie deSalerne de Jean de Milan, commentée par
Monfieur fon père , beaucoup plus ample que nous ne l'avons.
Il feroit fort à îbuhaiter qu'il en vouluft obliger le public.
Parmi les divers Manufcrits de la Bibliothèque Roya-
le, que me montra l'obligeant M. de Caflagnes -, jemefou-
viens d'avoir vu un Oppian avec d'admirables figures , &lun_,
Diofcoride en lettres Capitales , queM.Vofllus jugeoitdo
mille ou douze cens ans. A propos dequoy il me femble avoir
lu dans un voyage d'Allemagne MS. de Jaques Efprinchard
108. Rochelois,qu-eftantà Vienne en AuftrichePan iyo8. Hugues
Blotius Bibliothécaire de l'Empereur luy fit voir , dans la Bi-
bliothèque de fon Maiihe, unDiufcoridede 1 $00. ans. C
eft apparemment celuy dont parle Àugerdc Busbeque ( écri-
vant
DE PARTICULARITES jn
vantàNicolasMicaut ) * en ces termes : UnumreliqmConftan' *Epift de
tinopoli décrépit* vetuftatis , totum defcriptum /itéra ma/uscuiayDio-^è*110^
fcoridcm^ cum depitlk plant arum figuris, in quofuntpamulaqu&dam, uraca«
nifallor , CrateV£ * £f ' libcllu* deavibtu. Is eji pênes Judtum Hamo- * Crateva*
nù , dumviveret, Suleimmni rnedicifilium , quem ego ensptum^ in ter Auto-
cupivijfem^ fedme deterruit pretium, Nam centum ducatvs indicaba- res Medicos
tur , fumma Cœfarei , non mei marfupii. Ego injiare non definam^, , a ^'i"'0 n'y»
donec Ctfarem impulero , uttœmpr<£clartimAuthoremexïttafcrvitute< , OCQ
redimat, Eft vetuftatis injuria pejfimè habitas , /m extrinfecus à ver- ion'
mibui corrojusyutin via repertum vix aliquis curct tôlière.
M.Volliusm'a dit, que Jehan Rhodius, Autheur
du Traité deAcia, difoit hautement à Padoué, qu'il avoit fait
les Eloges des Hommes illuftres que Thomalinus a publiez
fous Ton nom; Et que fi celui-ci eftoit devenu Evesque , il
luy en avoit toute Y obligation.
Lemefmem'aditquilavoitpoflTedé un Anacreoru,
où Scaliger avoit marqué de fa main, qu' Henry Eftienne nT
eftoit pas l' Autheur de la verfion Latine des Odes de ce Poète,
mais Jehan Dorât.
J'ay appris de M. Patimque M. de Meziriac avoit efté
Jefuite àl'âgede vingt-ans,& qu'il avoit fait la première claf- II0*
feàMilan , où eftant tombé malade, il fe fit derechef Sécu-
lier. M. Peiiftbnn'apassùcelafaifantla vie de ce grand
homme dans fonHiftoire de l'Académie Françoife.
Eftant allé voir à Dordrecht M CoIvius,Theologien
fort favan t, il me fit monter dans fa Bibliothèque , qui eft a fiez
belle; où il me montra quantité de Lettres Manufcrites du
Père Paul,du Père Fulgence,de Scaliger, Cafaubon , Marnix,
Junius, & autres. J' y vis autti Hadriani Junii Animadverfa^
avec des Additionsde fa propre main, Ilmeditqu'ilpcflfé-
doit un Ouvrage du Père Paul intitulé ArcanaPapatm , qui n'
eftoit pas achevé. Il a traduit en Latin le Traité dePInquifi-
tion de ce mefme Théologien, avec fa Confe filon de foy.Le
Livre eft imprimé à Rotterdam in decimofexto. Il a fait plu- XII«
fieurs livres, mais qui ne verront le jour qu'après fa mort.
M. VoffiusnVayant dit qu'il fefouvenoit d'avoir lu
dans les Hiftoires Tragiques du Bandel,un éloge donné à Lu-
S s ther
?2X RECUEIL
ther par le Pape Léon dixième; J'allay aufiitoftdans faBiblio-
théque, où feuilletant les Hiftoires de cet Autheur , voici co
quejetrouvay dans [la Préface fur la vingt-cinquième Nou-
velle de la troisième Partie : Nelprincipio che la Settn Lutherano-*
êomincio kgermogliare , effendo dibrigam moltiGentilbuornini, »e_»
ihoradelmeriggio^ incafadelnoflro virtuofo Signor L. Scipione Attel-
lano j è di varie cofe raggionandofi^furono alcuni che non poco biafima-
IIÏ, rono Leone X.Pontefice^che ne i principii non ci mettt Jfe remedio, kV
bvm che J-rate Silveftro Prier io^ Maefiro delfacro Palazzo:gli moftro ai-
cunipunfti d' hère fia che Fra Martino Ltttero haveva /j>arfoper l ' openty
la qttale de le Indulgentie haveva intitulât a i perche he imprudente*
mente rif}ofey che Fra Martino haveva un beUijjimo ingegno , e che co*
tefteerano invidie Fmtefcbe.Varoles que Sleidan n' auroit pas man-
qué de mettre à la tefte de fon Hiftoire, s' il les avoit feues»
J' ay appris de M. Ménage , que la Pr'mceffL»
de Monpenfier y eftoitde la charmante Mademoifelle de ia^.
Vergne ^ qui eft aujourd1 hui Y, Illuftre Comteflo
delaFaiette. Le mefme m'a montré fesObfervations furies
Poëfies de Malherbe , dont il corrigeoit les dernières épreu-
1 1 1. ves. 11 m'a aufïi fait voir une Ebauche du deflein qu'il a d'
écrire la vie des Médecins de l'Antiquité, & d'enchérir fur
Caftellanus. Mais le principal Ouvrage auquel il travaille^,
eftunTraitê des Dialectes > où il explique quantité de mots
étrangers qui fe rencontrent dansles vieux Autheurs , com-
me des Mots égyptiens, Libyques, Perfans, Macédoniens,
&c. Monsieur V. m/a dit, quefeuM. Guyetavoiteule mef-
me deffein.
Le Père le Cointe Bibliothécaire des Pères deP
Oratoire de Paris, me montra dans leur Bibliothèque plus de
cent cinquante volumes Hébreux, pour la pluspart MSS. re-
liez en maroquin de Levant , que M. de Sancy depuis
Evesque de S. Malo, apporta de Conftantinople revenantde
fonAmbaffade.
114. J^y ouf dire à M. Vofïïusquela Reine de Suedo
ajaqt écouté une Harangue dont la longueur Pavoit ennuyée,
corhrne il vint à la fupplier de tégmoigner fa libéralité à celuy
qui
DE PARTICULARITES $ij
qui T avoit faite ; Cela efi tropjujie , dit-elle, quand ce ne [croit qu
à caufe qW il vient définir.
Je nefaurois palier fous filence les civilitez quej'ay
receuës de M.Seguin , Doyen de S.Germain l'Auxerrois,
l'allant voir de la part de M.Gevartius Ton ami intime. Après
s'eftreenquisdemes études, &m'avoir parlé de lamaniero
du monde la plus engageante , il eut la bonté de m1 ouvrir
fon Cabinet de Médailles, qui eft fans contredit le plus beau
de la ville. J'y en vis quantité de Gottiques qui eftoient d'
or, & une entre autres qui avoit des deux coftezle nom de-»
Vocaran. Il a fait imprimer depuis peu avec un Commentai- 1 1 y.
re tres-do&e plufieurs Médailles de fon Cabinet qui n'avoient
point encore efté expliquées. Les plus fameux Antiquaires
de Paris le vont consulter tous hs Mécredis comme leurOra-
cle, & n'en retournent jamais fans ravifiement»
M. Vodius m'a fait voir un exemplaire des Voyages
de M. Polo Vénitien , in 8. d'ancienne édition, contenant
plusieurs particularitez , qui ne fe trouvent point dans ceux
que Ramnufioa mis dans fon Recueil.
J' ay veû dans la Bibliothèque de M. VofTius , deux
gros volumes in folio de Plantes naturelles extrêmement ra-
res,que Léonard RavvoId'Ausbourg (dont nous avons l'Iti-
néraire) avoit apportées du Levant , & qu' il avoit luy-mefme 1 1 6t
adroitement collées fur du papier, afin de les mieux conser-
ver. Le nom de châquePlante eft marqué au haut de la feuil-
le en quatre ou cinq langues»
J' ay connu à la Haye le Savant M. Junius ; fils de ce
célèbre François Junius, qui a efté Profefleur en Theologio
à Leyde, G eft un Vieillard qui a prés de 80. ans, mais qui eft
encore fort vigoureux. Il étudie tous les jours treize ou
quatorze heures, & a publié depuis peu \cs quatre Evangiles
en langue Gottique avec un Gioflaire fort travaillé. 11 m'a
fait prefent de ce bel ouvrage, & m'a dit qu'il feroit bien-toft
rimprimer Ion livre de &8km Feterum, avec les Ouvrages do
tous les Peintres de l'Antiquité. Il fera dédié au Comto
d'Arundeld' aujourd'hui quiaeftéfon Difciple, lorsqu'il II7t
S s a eftok
314 RECUEIL
eftoit en Angleterre Bibliothécaire de Ton père. Jenedois
pas oublier, pour la gloire de M.Junius, que Grotius loue
fort Ton livre de la Peinture dans une Lettre que voici.
Viro dodiffimo FRANCISCO JUNIO in fa-
milia iliuftrilTimiComitis Arundefe.
Ex^utogra--»yr^Q^^5 tibi grattas ago, Junidocliffime , proàonatomi-
JL ' Xhilibrotuo de Picluraveterum , qui ipfe vivant habet tngeniicru~
ditionisque tu<£ piffuram. Miror dijfufam letlionem, judicium, ordi'
nem, & qu&ex cunciis artibus adbancartemornsindamattulifti. Pla-
ne fimi le mihividetur hoc opus tuum illis imaginibtss , qu& è lapillis di-
1 1 g . verftcoloribus compaginatisfiunt , qualis illa Satiri Epigrammate Gr&co
* A Nilo célébrât a * & TheuderichiGothorum Régis memorata Procopio *. De-
Scholafhco lefîat varietas , multoque magis ex ijlavarietate con(urgenspulchro-a
I 4. Antho-fpecjeSt Rogoteut multa nobis des /imilia : utveroPiciorumveterum
* Similem m^ ^es Y10mma operaque etiam expromi/fo te convenio. Ghto magis
D- \{\ztony-vMeaS)legiffe tne libri tuiomniaiquaro-) qu<s fwt ayudClaudianum vêla
jni imaginé Judaica. Sels Jud&is impermifjum^ullam exhiber e animantis effigiem
Ricdiaci yi- ^Hnvelis. Cogita an legendum , Lydiacisquae pingiturlndia_*
éimusiooo ve]js: aut fiquidbabes melitts,adnos leribe. ha etiam parte me leva*
bis folîicitudinis, qu£ me movet,ut quotiescunque aliquem ex Anglia vi-
deo, ex co de te tuisque rébus inquiram. ^uodftpateristé hoc adjici,
meo ut nomine comiterfalutes viro s egregios , Seldenum , Patricium-»
HO. cucàvuiic, tuum , Pettaum , té (îqui bis fimiles funt alii , admulto—z
mérita tua, quibus obflritlHm me habes y novum hoc ad/eceris. Lute-
tU ji, Maii 163$.
Tuus toto animo H. GROTIUS. Selden parle de cette
* !•*. c,9. Lettre dans Ton Commentaire de Jurenaturali (S ' Gemium *,
à PoccaGon du paftage de Claudien.
J'ay appris de M. VofÏÏus que l'Autheur du petitCom-
mentaire fur les Médailles ? que M. Gevartius donna au public
l'an 165-4. eftoit Pierre PaulRubens, grand Peintre & grand
Antiquaire,doritM. Gaffendi parle avec éloge dansla^viede
*pag in.ed.M, dePeirefc *♦ Philippe Rubans dont nous avons Elctla, la
Hag. verfion
DE PARTICULARITEZ. 325-
verfion de quelques Homélies d'Aftérius , & les Poëfîes, eftoit
fon frère
^ M, Patin me preftaâ Paris un livre fort rare , intitu- 110.
Jé , Jugement de tout ce qui a ejîë imprimé contre M. le Cardinal Ma-
zarin. L'ouvrage efl: de Gabriel Naudé fon Bibliothécaire. Des
deux Editions, quis'en font faites, la féconde, qui efl la plus
ample, eft de 7 17. pages. A quoy il fait bon prendre garde,
n'y ayant pas moyen de les diftinguer d'une autre façon.
M. Voiîîus m'a dit, qu'il avoit appris de M. du Puy
l'aîné, qu' Henry Lindenbrog eftant à Paris , & allant fou-
vent à la Bibliothèque de S. Victor , fous prétexte d'y étudier,
y déroboit toujours quelques Manufcrits 3 Et quequelcun s1
eftant apperçû de ks larcins , on alla le prendre un matin en_»
bonnet de nuit & en pantoufles, & qu'on le mena ainfi en_»
prifon ; D'où il (ortit quelques jours après par le crédit de M. 11 r,
du Puy.
M. Vofïïusm'adît, qu'un Italien nommé Palavici-
ni eftoit autheur du Celefîe Divorce , & duCourrier dèva/izé. C'eft
aufli de luy que j'ay fçû que M. Chevreau avoit fait Le Génie dtj*
Chrifline,
Le Père Jacob poffede une Harangue imprimée , fur
la mort de M. Naudé ; faite par M. Charpentier Médecin 5
dans laquelle il s'emporte fort contre les Bénédictins , au fujet
du livre de l'Imitation de Jefus-Chrift , qui court fous le nom
de Thomas à Kempis. Cette Harangue eft fort rare.
J'ay appris de M. Vofïius qu'il avoit trouvé quelques
palTages de 1 Hiftoire d'Hérodote , qui ne fe îifent point
dans celle que nous avons. Après quoy il ne faut plus s'éton- nz.
ner de ce que nous n'y trouvons point celuy qu'allègue Arifto-
te au 1 g. chapitre du g. livre de fonHiftoire des Animaux. Li-
fez fur ce partage le docte & laborieux Voflius le père , dans
fon Traité de l'Idolâtrie page 1 z z 1 .& dans fes Hiftoriens Grecs
p. \6. de la dernière édition. Voyez aulii Thomas Gataker à
lapag. z66. de la 2. Partie de fes admirables Mélanges.
M.Coteîierm'adit , que M. Bigot publieront dans
quelque temps la vie de S. Chryfoftome , écrite en Grec par
Palladius. Si le Chevallier Savill eftoit vivant , ilenauroit
S s j fans
3i6 RECUEIL
Tans doute beaucoup de joie , d'autant plus que faifant impri-
mer les OeuvresdeS.Chryfoftome, il fit chercher cette Vie-»
1I3. en France, en Efpagne, en Italie, & dans l'Orient mefmo,
fans la pouvoir jamais rencontrer.
J'ay ouï direà M. Voulus, que Boxhornius avoit cor-
rigé & commenté une Satyre de Lite , qu'il croyoit ancienne^,
qui eft duChancelier de fHofpicaL Ce que j'ay vérifié depuis
avec grand plaiîir. Pricaeus Critique Anglois fait la mefmo
faute fur l'Apologie d'Apulée pag. 5-4.
J'ay appris du Père Jacob que le Livre intitulé Conftde-
rations Politiques fur le t Coup d Eft at^ imprimé l'an 1639. in 4.
eftoit de Gabriel Naudé , qui le fit par le commandement de
M. d'Emery Surintendant des Finances, & non pas parceluy
du Cardinal de Bagny qui eftoit mort 5 à qui il parle neantmo-
insdetempsentempsdans l'Ouvrage pour fe mieux cacher.
Ï24» Il fautauffi remarquer qu'au lieu que dans la Préface au Le-
cteur , il eft dît qu'il n'y a qu'une douzaine d'exemplaires do
ce Livre, il y en a eu plus d'une centaine.
J'ay ouï dire à M. Patin qu' il avoit appris duBonhom-
me Laurens Bochel (qui a fait imprimer les Décrets de l'Eglife
Gallicane, &c. ) qu'Amiot avoit traduit les Vies de Plutar-
que fur une vieilJeVerfion Italienne de laBibliothéque duRoy,
& quelle eftoit caufe àt% fautes qu'il avoit faites. Je ne lay fi cet-
te Verfion n'eft point celle que fit fur îeLatin l'an 1 48z.Baptifte
Alexandre Jaconel de Rieté , qui eft dans la mefme Bibliothè-
que.
M. Voflius m'a dit, que Moret fameux Imprimeur d'
llf* Anvers , reprochant à EryciusPuteanus fucceffeur de Lipfe,
qu'il ne faifoit que de petits livres, celuyci lui répondit , que
PIutarque& plusieurs autheurs de l'Antiquité en avoientaufïï
bien fait que luy. AlorsMoret luy répliqua, croyez-vous
que vos Livres que je ne puis débiter , foient aufïi bons que
ceuxdePlutarque ? Ce qui mit Puteanus en colère , & le fit
fortirdela Boutique de Moret.
M.Juniusmaafiuré , queSeîden (qu'il connoifïoit
particulièrement,) faifoit lire plusieurs personnes pour luy,
comme on fa dit autrefois du Cardinal duPerron , de l'Avo-
cat
DE PARTICULARITEZ, 327
cat Général Servin, &deM,duPleffis. Sa Bibliothèque qui
eftoit fort belle , fait aujourd'huy partie de celle d'Oxford.
J'ay oui dire à M. Voffius qu'il fe fouvenoit davoir lu 1 1 6«
dans une Chronique Flamande, que PhilippeDuc de Bourgo-
gne furnommé le Bon , avoit inftitué l'Ordre de la Toifon d1
or, fur la rencontre qu'il avoit faite d'un poil defaMaîtrefle,
qui eftoit decouleur jaune. Ce que j'ay trouvé confirmé par
André Favin, au commencement du fécond volume de fon_>
Théâtre d'honneur, D' autres , dit-il,^»/ que Philippe Duc dc^
Bourgongne gouvernant avec beaucoup de privante une Dame de Bruges
douée d'une exquife beauté, & entrant dumatin en [a chambre , trou*
va fur (a toilette de la Toison de (on pais d'embas , dont cette Dame mal
foigneufe donna fujet de rire aux Gentilshommes fuivans dudit Duc , qui
pour convrir ce myflerefit ferment , que tel sejloit moqué de telle toifon ,
qui ri aurait pas {honneur déporter un Collier d'un Ordre de la Toifon qu **7«
ildefignoif d'établir pour l'amour de /w Dame.
M. Gudius,Savant homme de Holftein,m'a montré
UïiWvxtdeLibertateEcclefiaJlica , imprimé l'an 1^07. g. qui eft
de Cafaubon, comme l'avort marqué de fa main Jofias Merce-
rus beau-pere de M. de Saumaife. Cet Ouvrage ayant eftè
entrepris par l'ordre de Perfonnes de qualité, eft demeur/ im-
parfait par le commandement d'Henry IV. Ce qui a fait met-
tre à Mercerus à la page 264. qui eft la dernière , Gstera rébus
mutatis non funt édita. Paroles que JaquesCappel explique en ces
termes dans fon Jjfertion de bonne foy contre le Jefuite Rofvvei- * ,
dus*, InEccle fia/lie a antiquitate quàm non effet tyroCafaubonus , do* 12 g,'
cuit A, D. 1607, libroftnguUri de Liber tate Ecclefiaftica , cujusjampa-
gin£z6^. typis erant édita , cùm Rex Hencicus IV. auguft* memoria^
compofîtis jam Venetorum cum Pont'tfice Romano controverfùs , vetuit
ultra progredi) & hocipfum^quodfuerat imhoatum, fupprimi volait^
utefuspauca nunc extent exemplaria, Cafaubon parle cou-
vertement du mesme Livre en deux ou trois endroits do ï'^28 *3J
fes Lettres * , & Scaliger une feule fois dans les fien- Ha*47' c
flcs* *p. 345. «&•
M. V.m'adit,queî'on pouvoiteonnoiftre aîfément 1^7*
le ftiled'Heinfius le père au Pronom J^', qu*, quod, dont il
fefervoit plus qu' aucun autre» Ce que j'ay vérifié avec
plaifir.
,2i2 RECUEIL
129. plaifir, J'ayaprisdumefcne, que Pettaeus, Chapelain du
Comte d'Arundel , ayant fait phifieurs voyages enGrcce&
en Italie, pour en apporter à Ton Maiftre quantité de rare-
tez, il en fut fi mal recompenfé qu'il mourut de déplaifir.
J'ayouï dire à M. Patin, que le Cardinal de Riche-
lieu parlant un jour du Père Morin Preftre de l' Oratoire , dit
quec'eftoitunbelefprit, & qu'il le craignoit.
J'ay veû chez M. VofTiusunMédaillond'Erafmeen
cuivre affez bien fait, qui avoit duncotfé l'image de ce grand
Homme, &de l'autre celle du Dieu Terminus avec ces mots,
Covcedo nuUi Ter minus i Ce qui s' accorde parfaitement avec
V Anneau qu'il portoit, fur lequel il a voit fait graver la mes-
150. me devife. D'où un CordelierEfpagnol, nommé Carvajal,
prend occafion de luy reprocher qu'il prétendoitpar là no
céder à qui que ce foit dans la République des Lettres. A quoy
Erafme répond adroitement à fon ordinaire, qu'il expliquoit
fort mal fapenfée, &qu'ilnes,eftoitfervide cette devifeque
pour fonger fouvent à la mort.
M. Daill? m'a dit qu'il avoit appris que lAutheur du
livre intitula, Pindiciœ contra Tyrannos, fous le nom deStepha-
nus JuniusBrutus , eft Hubert Languet , favant homme &
grand Politique. Ce qui m'a efté depuis confirmé par M.Le-
goux de Dijon , qui ajouta que M. de la Mare Confeiller de la
mefme ville avoit remarqu^cela faifant l'Eloge d'Hubert Lan-
131» guet. D'autres attribuent ce livre à M. du Pleffis, à qui je le
*T.2.u.ch, donnerons aufïi volontiers fur ce témoignage de D'Aubigné*,
2. p. 103. Jlparoiffoit un dutre Livre qui s'appelioit funius Brutus , ouDéfenfts
contre les Tyrans , fait par un des cfeiles Gentilshommes du Royaumes^
renomme pour plufteurs exccllens Livres , ($ vivant encore aujourd'huy
*Til2 cii â"vecauthorité> Dans un autre endroit de fon Hiftoire * D Au-
ivp.Vr. 'bignêdir , que ce Gentilhomme luy a avoué qu'il en eftoit
l'Autheur,
M. Voflius m'a conté, que Sambuc plus célèbre par
la publication de plufieurs Manufcrits que par fon favoir, eftant
venu exprés en Hollande pourvoir Hadrianus Junius , il ap-
prit à fon logis qu il beuvoit avec des IVourmans , c'eftàdiro
1 3 2. desCharretiers; Ce qui luy donna tant de mépris pour ce grand
Criti-
DE PARTICULARITES 319
Critique, qu'il s'en retourna fans le voir. Le départ de Sam-
buceftantrapport/à Junius , iis'excufa fort, difàntquilne
seftoit trouvé avec ces IFourmam , que pour apprendre d'eux
quelques termes de leur métier, qu'il vouloit mettre dans Ton
Nomenchtor qu'il faifok alors.
La palïion que j'avois deconnoiftreM. deLaonoy
Théologien de Paris, fit que me trouvant un jour chez M. Mé-
nage , je pris h liberté de le faluer. Enfuke à l'oceafîon de la
ftatuë delà Papefle dont on parlok, jeluydisdevantM.deRa-
can, M.!' Abb/MarucelliRéfidentdu Duc de Tofcane, M.
Ménage & plusieurs autres , que j'avois efté furpris de voir
dans un defes derniers Livres *, que cette ftatuë eftok en co- fj$.
re debout ; leCardinalBaroniusremerciantFlorimondRay-* ]" Diflçrt.
mond déi l'an 1 600. de ce qu'elle avoit elle renverfée. La_> dc Autor,ta-
Lettre n' eft ni trop longue,ni trop commune pour n'eftre pas ^ nSTmis
rapportée ici. P.t74.
Tard'utt fcribô ut opportunité /criberem, rêmque ex /entend a
geftam fignijicarem : cujut tejies literas Serenijjimi Magni Ducts Hetru-
rUhitjunxi. SgiapudSanftiJfitnuni, Çgicum collega omatiffimo
ac iïïuftr'ijfimo Cardin Mi Senen/t\ & ipfs apud Magnum Ducem. Omnes
paratiffimi invent i fimt , fe excufantes non fine rubore ., nefcifje quod
ultra montes adeo vuigatum innotuit. Nullo obke res quam felicijf-
rne confeïïaejl. Subdubimbam ne autorités S. Antonini Archlepi-
fcopi Florentini Florent mum Pnncipem retnrdajfet. Sed Dei 134.
benignime patentiveritnti cefjere omnia* Dcofit gloria, de imagine
vanaproftratz. Tibi mmen dcbenturtrophaa atfy triumphut , trium»
phaliîtfcflatuanobiti infcriptione nomnda, Vindici veritatis.^A\
A cela M. deLaunoyrépondit,qu'eftantàSienneen
1^34- il avoit veû de Tes propres yeux dans 1 EglifeCathedrale
la ftatuë de la Papefle au rang des Papes, fans apparence d' au-
cun changement, & qu'ainfiil ne doutok point, que ceux de
Sienne n'en euflent fait accroire à Baronius*
JayapprisdeM.VoiliuSjqucM.deSaumaifeparlant
au commencement de Ton Livre contre Grotius , d'un de Tes
amis qui avoit changé de Religion, entendoit Lucas Holfte-
nius de Hambourg, qui eft mort Bibliothécaire du Pape. Léo 1 $ j.
Allatius Grec de nation eft aujourd' huy en fa place,
Tt J'ay
3$o RECUEIL
J'ay veîï dans la Bibliothèque de M. Vofïius la vio
desMédecins de l'Antiquité faite par Pierre Caftellanus,avec
des additions marginales de Denis Vofïius Ton frère, Jean_.
Henry Meibom a voit auffi écrit fur le mesme fujet, mais eftant
venu à mourir, fon travail eft demeuré imparfait, J'apprens
que M. Reinefius Médecin , (quieftaujourd'-huy le plus fa.
vant homme de l'Allemagne) a ébauché la mefme matière.
Je ne fay fi eftant déjà vieux, !a mort,qui traverfe tous nos def-
feins, luy donnera le temps d' achever.
J'ay ouï dire à M. Vofïius, qu'ilavoit lu au Vatican».
i}&- dansun Anaftafe , que du temps du Pape Sergius les Sarafins
avoient emporté de Rome le corps des ApoftresS Pierre & S,
Paul. Le mefme m' a dit, qu'il avoit appris en Angleterre^,
que Selden avoit laifTé un Commentaire fur les Marbra £
Amndel, une fois aufîi ample que celui que nous avons. Si
la chofe eft véritable, nous pouvons efpérer d'avoir à quelque
heure ces Marbres en fort bon état; fur tout après la publica-
tion du travail d'un docte Gentilhomme deNormandie,nom-
mé M. de Grentmefnil, que j'ay eu l'avantage de voir à CaërL»
avec une extrême fattsfadion.
Des divers Manufcrits qui font dans la Bibliothèque-»
deM. Vofïius, voici les plus confiderables dont je me louviens»
,17. MSS. GRECS.
Un Artemidore des Songes , beaucoup plus entier
queceluy de M. Rigaulr.
Des Notes de Porphyre,& de plufîeurs autres furHo-
mere,qui viennent de la Bibliothèque de M.Peirelc.
Un gros volume de Libanius>oùfe trouvent quan-
tité de Lettres qui n' ont jamais veûle jour.
DesFragmens dePoîlux qui corrigent & augmen-
tent en plufieurs endroits celuy deSeberus.
DesFragmens duStephanus dellrbibu§ , (dontnous,
n'avons que TEpitome; copiez fur un Manufcritdela Biblio-
thèque Mazarine.
Un Etymologicum beaucoup plus ample que celuy
de Sylburgius
*l% Des Notes d Hulobolus Rhetor adAraspofiadé , dont
v FortuoiuSv
DE PARTICULAR1TEZ. 331
FortuniusLicetus n'a fait imprimer qu'une partie, M. deSau-
maife les 3 copiées fans en avertir fesLecleurs, danslesNotes
quil publia l'an 1619. fur ces mefmes poèmes. CêtHolobolus
m'eft peu connu ; je ne fâche pour Iuy que deux témoignages,
l'un dans les Fragmens dePachymeres , publiez par lePero
Petau , avec i' Abrégé Hiftorique de Nicephorcl'an 1616. V
autre dans la Préface de Gyraldus fur fon Traité des Enigmes,
Un Recueil d' Epigrammes Grecques qui ne font
point dans l'Anthologie , copié par Gruterus fur un MS. de la
Bibliothèque Palatine dont il eftoit Garde.
UnXiphilin fur S. Matthieu , dont HenryEftienne
apporte quelques Fragmens dans fa Préface fur l'Epitome do 1 $9»
Dion Caffius.
DesNotes furLucien. D'autres fur quelquesComé-
dies d'Ariftophane.
LaLettred'Origéneà Africanus.
MSS. LATINS.
Un gros Volume in folio , qui vient de la BibKothê-
quede feu M. Petau, contenant laConférence d'EudeEvefque
de Cambray& d'un Juif du pais , avec cinquante autres Trai*
tez. Thevetau 2. Tome de fa Cofmographie pag.082. parle
de cette Conférence.
UnServius fur Virgile plus ample que celuy de Da-
niel.
L'Anthologie toute traduite en vers par Grotius ,
avec les Epigrammes qui n'a voient point efté publiées, aufïi
traduites.
D'Anciennes Epigrammes , tirées des Marbres 140,
d'Italie.
La Vie des Savans qui ont efté parmi les Arabes , de
Jean Léon TAfriquain, copiée fur un MS. de la Bibliothèque
du Duc deFlorence. JeanLèon cite cet Ouvrage au 3 .livre de
fa Defcription de l'Afrique , &M. Voffius le père en produit
deux ou trois Fragmens dans fon Traité de PhîlofopbU * *P ni.&ny.
Une Lettre de Gyllius, contenant la Relation de fon M " ,.
voyageenAfie,&c* °fe,,us
T# llnapP°rte
Il 2 «-in quelques
Fragmens de cette Lettre dans fon Difticm^iic deGeognpkie,aux mots Vafcuta» Ntcomtdt-
«"/ès.Sc ailleurs»
jj2 RECUEIL
Un Lexicon Hébreu & Latin de François Juniûs le
Théologien, qui ne vient que jusqu'à la Lettre n.
Des Notes de Gérard Voulus le fils fur Valerius Flac-
cus. Ceft celuy qui fit imprimer un Vellejus Paterculus avec
des Notes l'an i6j 9. 12,
I4îr Des Remarques fur les Commentaires de Céfar, de
Denis Vofliusfon frère , dont nous avons la Traduction du
G&ncïUator de Menaffeh , Rambam de Idoklatria , & quelques au-
tres Pi/ces,
MSS, FRANçOIS.
Les Funérailles d'Anne de Bretaigne , femme deLo-
bîs douzième, avecd'afifez belles Miniatures.
Scalîgeriam , c'eft un Recueil de chofes remarqua-
bles dites par Scaîiger.
PerronianA , c'eft aufïï un Recueil de chofes particulier
resqueDom du Puy le Chartreux, frère aîné de Meffieurs du
Puy, a voit ouï dire au Cardinal du Perron.
SiM» Vosfius nous tient fa parole, nous devons at-
tendre de îuy un Catulle, une Bible des Septante , un Ptole-
f42» mée , la Grammaire de Denis de Thrace promife parle
Préfident Mauflac , un Callimaque , le Voyage de Hanno
Carthaginois , Ariftêe , une Hiftorre des Plantes, unArilto-
phane , unAratus , une DifTertation fur les Lettres & fur la-,
prononciation de la langue Grecque y le Catalogue des Rois
d'Egypte , la féconde Edition du Géographe qu'il fitlimpri-
mer fort jeune fous le nom de Scylax , un Mai tial > & quelques
Ouvrages de Mathématiques.
F I R
«Y*
f
CLAVIS
CLAVIS
EP1STOLARUM
SCALIGER
C AS AUBOM
SALMASII,
& aliorum.
Tt 3
145%
:'
146.
3*4
548© PJSPS. *H £41$ 6
•*HcW
••rji
™ âàte É*Ô K* fiifê  Ê^&
*sp
CLAV1S
EPISTOLARUM
TOSEPHI JUSTI
SCALIGERI
tAGINNENSIS,
Lugduni Baravorum 627. 8vo.
JAg»4I. Lucumo Peccejelentu ; Johannes GoropiuS
Becanus, dequoplura, facienteDeoinBelgio
Orientali.
Pag. s;. Furiofus Plorentinus ; Robertus
Titius, inquem calamum ftrinxitScaliger fubnomine Yvo-
nis Villiomari.
Pag.tfo» Maximinominû vïr ; Petrus Viftorius.
Pag. 61. Converti Pi fttviï eruditisfimum } Francifcum
Vertunianum, dequoetiampag.éj.
Pag. 6q> Jpohgia bomuncionù nefcio cujtu ; Mathema-
ticaproLucanoApologia Francifcilnfulani , Parifienlis Pro-
curatorisj de qua quidam diximus in Gallia Orientali > in.»
Syllabo Scriptorum adverfusScalîgerum,
Pag.p t . (?♦ Seguino 5 Gilberto,
Pag. 9*.
CL A VIS EPIST. vf
Pag. 92* Ex MembnnU Falefai j Codexcrat MS.in
Falefaei Bibliotheca,de Nogareth orum Geftis,quem in gratiam
DucisEfpernoniiGallicumfecitSeguinus»
Pag. ng» IndolesillaEpifioU'y GeorgiiDouzaefc.de
Itinere fuo Conftantinopolitano,fub finem feculi fuperioris in
lucem édita?.
Ibidem, Habesqm amisfr, JaniDouzae, adolefcen-
tis, utexfcriptispatet, doclidlmij Lugduni Batavorumfato
functi A.1596» aetat.24. cùmdomum rediiiTetexperegrina- 147»
tione, cumPhilippo Mornaeo filio&PetroPerillaeo, perali-
quot régna & regiones,obita. Mortuum Altorphii publico
laudavit Chriftophorus Colerus.
Pag» 120. Libriquoîafferf, Horum Catalogum ha-
bes in limine Epiftolae Georgii Douzx.
Ibidem Stepbano-, Jani Douzae filio,, Jani, Franciîci,
Georgii> Theodori,& Werneri(qui omnes, Wernero exce-
pto, fcripis inclaruerunt) fratre»
Pag. 130* Everardru Medicuf -j yEIiusEverardusVor-
ftius, Medidnae apud Leyoenfes primarius ProfelTor.
Pag. 134. Scitovos *** ; 7(T^otycùVnrfA.ôvt
Pag. 13/. Ediùonemr *** ; Cyclometricorum.
Pag. 138« Nefcioquo *** 5 Pulmanno.
Pag. 140. Fratremi Francifcum Pithœum. 14g,
Ibidem, Daniekm, Iseft Petrus Daniel Aurelianen-
(is> Jurifconfukus&Philologus infignis.
Pag. 1 4Ï. De Pimvomu Libre j Germani Valentis Guel-
Iii Pimpontii Virgilio, ad cujus calcem extant Scaligeri Notae
inveterumPoétarum Cataîecla.
Pag. 14g. Certum efinos * * * 3 nj^aLym^fJiév.
Pag. 1 s 1. ApûhgiamtuAm^ Apuleii Apologiam àCa-
faubono Notisiiluftratam.
Pag. ifg. Douzam Junior em ; Janum fc.
Pag.idf. îridifii-neunquameditionem\ Manilii, Hei-
éelbergas à Fr. Junrio vulgatam.
Pag. \6j. tv Java; Henrici Stephani,
Pag. 168. DemuneretuQ) Apuleii Apologia à Cafau*
bono Scaligero dkata.
Pag. 173» I4P*
$\6 SCALIGERI.
Pag. 173» Meut** *$ Manilius.
Pag. 1 74. Neque in iUa , Heidelbergenfi 5 dequafa-
prà.
Ibidem , Neque in notls in * * * $ TertuIIianum , à
Fr. Jwnioeditum»
Pag» i7j\ DenotUad*** Atticum.
Pag» 176. Pr£cepiorem Cypriani j TertuIIianum Junii»
Pag. ilo.LcgatiGtiUici; Pauli ChouariiiBuzenvalii»
Idem , Congreffui DiomedU cumGlmco J Collationis
PlefTaeicumPerronio,A. ié#o.
Pag. 190. Amicum nojlrum j Theod. Bezam.
Pag. 191. Ampli ffimra, JacAug.Thuanus.
Pag. I5>8. £1"* Amphitheatrum Martialis ', Théo d» Mar-
cilius,Parifien(is ProfelTor.
X S°* Ibidem , QuiParifiUfcripfit Circenpa 5 Juiius Caefar Bu-
lengerus.
Pag. i?o» EditiwisEufebUn*', Arnoldi PontaciVaza-
tenfis Epifcopi.
Pag. 200. AdokÇcens ; Daniel Eremita.
Pag. 201. Fratcrejits j Petrus Pithœus , qui(quodà
Jofia Mercero in ejus Vita praetermiflum videoj à Proteftanti-
bus ad Pontificios tranfiit triennio ante lanienam Parifienfem.
Pag. 201. FHJfingenfis amici ; HadrianiGuiielmi Ara-
bicarumliterarum callentiffimi^dequo alibi plura.
Ibidem > GcrardtaCarmomnfts 5 Reclè , nonCremo-
ncnfis, utSalmafius, Vofllus, &alii. CarmonaeftBaeticae,
quacnunc^^/ar/^dicitur , oppidum, nonlongèabHifpali
fitum j quam Gerardi hujus fuifTe patriam pluribus adftruitVo-
'^1, pifcus Fortunatus Plempius , doctiflimus apud Lovanienfes
Medicinae ProfelTor, Prolegom» in Avifenae partem ex Arabi-
co Latinse verfam Scholiisque illuftratam.
Pag» 207. De terrore tx %£$ j 666.
Ibidem, inter tqv xfe n& ™ $a*^* \ 666* &Re-
gem.
Pag. 20g. Quidam exJud^oCbrifliAnut \ PhilippusFer-
dinandus, dequoinhis Epiftolis p. Jp4»
Pag. 13 p.
i
S C A L I G E R I. 537
^ZQiW.RAymundutSebon', FalliturScaliger. Lc-
gendum Raimundtu Martini , uralii jam monuerunt.
Pag. 240. Tibibabebit ,ac $Dan.Eremha>
Pag. 245". dvTayûùvi^uïçnofiris -y Arnoldo Pontaco.
Pag. i^ô.Flijfwgenfem amo j Hadrianum Gulielmum,
dequofuprà.
Pag. 247. 0 eLvTctymitpiç pou, &c, ArnoldusPonta- 15*2.
cusValatenfium Antilles.
Pag. 248.^/^* **$ DanielisEremita:adPonti-
ficios tranfnu.
Pag. 25*2. Irivialis Magifîri i Theod. Marciliî.
Pag. z$ 4. ghtidam Anglntj GulielmusGilbertusGlo*
ceftrenfis.
Pag. Zfy.Medicus Régis Subcrvielaj lege } SuperviUd-9*
Fuit isRev. ParentisLuftricus Pater.
Pag, i.6o¥Morioms tui o-KctToCdyov ; TheodoriMar-
cilii.
lielmi.
Pag. 166, Quas veto ad te ab * * * j Eremita.
Ibidem , De obi tu Juvenis Fliffngenfis ; HadrianiGll-
Pag.267. No/ter Douza$P atçrfc.
Vagzji.roosvmov i7tû)vv\xùv , Patrem Cottonum.
Pag. 2g2. Opuiculum noftrum in Loyolitam 5 libelluiTL»
in Serarium.
Pag 1%$. Librum de Idolo Hallenft hominis Germanie Jo- I5"j«
hannis Michaelis Lingelshemii , ut liquet ex pag» 621. harum
Epift.
Pag.l87. Loyolitïcum Ampbitheatrum honoris ,* Car oli
Scribanii , fub Clari Bonarfcii nomine in vulgus emiffum.
Pag. 288. Porcm quidam 5 Antonius Riccobonus»
dequo etiampag. 565".
Pag. 28?« Scazontem Perfianum Gracutn } Perfii Pro-
logum Graecisverfibusredditum.
Pag. 294. lUam virginem j Bibliothecam Regiam.
Pag. 29 f . De Cerbereo £/'^<7jAmphitheatro honoris.
Pag. 302. Hijîoriam r tncLtièw , &c* Exorct-
Vv fmi
338 CL AVIS EPIST.
fmi Hadrianar Fraxineae, de quo prolixe Thuanus ad annurru
Pag. 304. Minibus Theodorï noflri j Beza?.
rl?4. Pag. 306. 'DeGeogmphiaAmicimci ; Paulî Merulae
Hiftoriarum apud Leydenfes Profefforis.
Ibidem ^Quas Fuh'uu -, Urfînus.
Pag. 307. Nûli fequi Amici illius j Jufti Li pfli ad Se-
necarru
Pag. 316. AnnaliumConditor; Caefar Baronius.
Ibidem > Alter Agyrm 3 Jacobus Davy Cardinalis
Perronius.
Pag. "$l6. Pamtœ funt abamiconojlro-j LegeEpîfto-
lam ad Eilhardum Lubinum.
Pag. 33c. De Juvcne Divienenfi 3 Claudio Salmafio.
Pag. 334. T^JkimjDavidem Paraeum,Heydelber-
genfemTheologum.
Pag» 345% Librum de Liberfote Ecclefi* j Cafauboni,
ut alibi probavimus.
Pag. 348. d ù4rùdro;Varzo.
j - - Pag. 3 f ? FabuUBurdonianœ confu&ùonem i A Scalige-
rofcriptam,utipfe innuit p. 621.
Pag 3 y 7. ld nosexplicamus alibi. In Manilium.
Pag. 38?» Davidemnoftrum^ Hœfcheliurn.
Pag. 41 f. Natn *** Terg&yùmiruQv kvxXH,
Pag. 4f9» Sprincbardus Rupcllenfu 3 pra?nomine_j
Jacobus 3 cujus Itinerarium Germanicum & alia quidam MSS,
inBibiiotheca aflervat Rev. Parens.
Pag. 4^3. Bisddmefcripfit$ Elmenhorftius.
Pag. 486. Cum amico noftro\ Grutero.
Pag. 488» DeMu/oLoyo/ituoj Jacobo Gretfero.
Pa<*. foz. Camlogusille; EciogaQxonio-Cantabri-
gienfîsThomae Jamclli A. i<^oo. excufa.
Pa^. 517. LegiGeorgiiTbom\oniieAqu£inLipjium^À'
l>o\ brum intellige infcriptum Vtnâçxvmmis.
pag.jiS. Qui ver [tonem Latin am\ RodoIphusGual-
terus,
Pag. /3 2 . Qui à de[emore Criticoj Petro Viftorio.
pag.f48.
SCALIGERI. |*S>
pag. 5-43, Inter tc&> Joh, à WouvCre.
pag» f)i. Deeditione) Minutii Felicis.
Pag-5)*S* /w*/5 Arnobio Heraldi.
pag. s 77* A pobiflimo j Francifco Rapheiengioj
Chriftophon Plantinigenero.
pag. 617. Onttionem Chronologl 5 Dav. Para?i.
pag. <5z\ Lecîiffîmasîllevtrj Juftus LipfiilS,
Ibidem, ParÛù vanimtu Opta 5 Diva virgo AfpricoIJis.
pag. <5$ g. Hîpponaiïcum prœcowum 3 Tiîeni liber con-
tra Perronium, Ebroicenfemtunc Epifcopum.
pag. 647» FiliusFloretitisCbriJïLini) Claudiusfc. Se- ij7*
nator Parifrenfis.
pag. 6 s 3 . Autorem Sttyrici 5 Joh. Barclaium.
pag. 657. j^»/i**^Euphormionem.
pag.6(5i. Z)£ Gojjyphnym'h &c¥ Patris Cottoni cum
Hadriana Fraxinea , de quo fupra.
pag. 667. Nofiroljaacio, Cafaubono.
Yoxtevpi^CujusdAmleronenfu; Friderici Ceruti,
pag. 66 g. Accepi Palfemtiiîibellum 'j Decognationô
literarum , ab Autore ipfo maxime commendatum»
p3g. 670. ££uodhominisfif) Joh. Meurfius.
pag. 674. Scazontemde Solcecifmo j Contra Lipfium»
pag. 690» Liberrimam Prœfationcm^ Nunquarru
cdita e(t.
pag. 718» AutortumelegântisOpuÇculi^ HeiniluS, ijg.
pag.7^4. Mar eus no fier y Velferus.
pag. 745. Joacbimus 5 Camerarius.
pag.7 69. lltriusfy noflrùm Amiens j LipflUS.
pag. 80g. Lipfiomajlige Seoto 5 GeorgioThomfonio?
pag.8i4* A7.AT. EverartoElmenhorftio»
Pag. 8 if. guodfcribisde*** ; Bibliis Islandicis»
pag. 8 20. W.-W. JohannideLaet, cujusFiliumRo-
thomagi novimus,
p3g. 8)4« Ego muhos L ** 5 Loyolitas.
p3g-8f8. ^«^/«^Schottum»
Ibidem. Am'uo cuidam ; Elmenhorftio.
p. 8<5i. Pueri ;//#.»*;LaurentiiRamireziide Prado;
Vv 2 CL A-
340 $% (o)
CLAVIS
EPISTOLARUM
IS CASAUBONI
GENEFENSIS,
Hagx-Comitis A» 1638. curante Cl.
Gronovio.
PAg.g. SJhiThemiftiiOmtionem: Petrus Pantinus , pê-
nes quem extitifie varias Themiftii Orationes «*eit-
dorxç fcribit Andr. Schottus ad PhotiumCod. 74.
pag. 17. Gratummihi^ Delcnda ha;c Epiftola-jj
occurritenimpag. 12.
pag. 19. Optimum enim fenem, Joh. Goflelinunij
Bibliothecae Regiae Cuftodem.
160, pag. 19 > ScdUger in opère m*gno\ De emendationo
Temporum.
pag. ^oXUriffimum P4r<?»/*w;BenignumSaImafiurn^,
Senatorem Divionenfem 5 Cujus extat Dionyfii Periegefis car-
mine Gallico accuratè exprefia.
pag. j7, Maxim* fpet filius 5 Henricus Walliae prin-
ceps,
pag. 40» tS puv &mutt/im$ Henrici Stephani.
Ibidem, Affimtatisvinculum 3 Uxorem duxerat Ca-
tiubonus F/orentiam -, Henrici Stephani filiam,
pa p. 47. Marrucinus ifie'j M a r C i 1 i u$,
pag. ji. Sft mibï Amiens ; SofredusCaligno> Navarrae
Cancellarius.
pag. f z, NuperScet, ; Foppiws Scelto»
Pag«:f7-
CASAUBONI. 341
yào.tfXu)ustkulum\ Scriptumde SatyricaGraeco- 10*1.
rumPoëfi, &Rom. Satyra.
Pag. 62» D.Legati; Buzenvalii.
Pag. 66. KypicvTunv Sriç/ov j Scioppium.
Pag 67. Interprètent Niconwcbeorum j AndronicUtTLi
Rhodium, velpotiùsOlympiodorum j talemenimappella-
tioneminpofteriorieditioneabHeinuohabuit.
Pag. 7f, VetuftiffimumScriptorem^ jEneam.
Ibidem, Librumii è&ivct j Lipfiï.
Pag. 81. AmicusmeiU) Phil.Jac. MaufTacus.
Pag. gy. Nobilù bic Ar/glw y JohannesBoifius, Eccle-
fiae Cantuarienfis Praebendarius , vir Graecè doftitfimus, cujus,
fuperaliaScripta , extantNotae in quatuor Evangelia , non_.
multisabhincannisLondiniexcufae. In his Pontificiorum-i 162.
Helena patfïm defenditur. Quod ante Boifium ferè praeftite-
ratAlberkusGentilis inlibro deLatinitatc vulgatae verfionis
malè accufata.
?ag.%6.lborio\jeelicoi IseftRaphaëlThorius, An-
glizePoëtarum , Jacobi Régis judicio , Antefignanus 3 Do
quo adiVulcanium ad Ariftotelis vel Theophrafti libellum de-»
Mundo p. ifc.
Pag. 88, iftorum untitefl * * *$ Adde exEpiftolainte-
gra,quae inter Arminianaslegitur j Molin^ut Minifier Pariftenfis ,
quemnon puduit in quodam fcripto fuo B.Cyprianum appellare Anaba-
ptijïam\ locusextatinApologia proS.Cœna, pag, 209.verfa,
edit. 1609
Pag. 89. Decamu Paulin™ ; Is tùm erat JohannesOve- 10-,
rallus, Lichfeldend? poftea Epifcopus.
Pag. 90. Author Tortur* Torti; HuncLibrum contra.»
Bellarminum fcripfïr Lancellotus Andrews , Elienfis primùm}
dein Wintonienfis Epifcopus.
Pag. ? 1 . Aliam EpiftoUm j Ad Card. Perronium»
Pag. 96. Scires T. C. $ Tbeologiae Cultoribus.-
Pag. 97. lnter PI. & Epifc. Ebr. ; Pleflkum &Epifçopum
Ebroicenfem.
Pag. 98. Amicusmeus ; Wilhelmus BedvvelJus, do
quo nos alibi.
Vv 3 pag.ioi.
34* CLAVIS EPIST,
Pag. loi.PîdiftiP.Lîbrum; EryciiPuteaniStri&uras,
Lovanii excufas A. 1 6iz.
Pag. 102» Eft Etonœqal', Rich. Montacutius.
Ibidem , of j^w 5 Montacutium Grxcè fie diclum.
164. Ibidem, éksîp^ , HenricusSavilius, virÔxChry-
foftomi Operum editione notiiTimus.
Ibidem , Se. 5 Scaliger , de quo etiam pa g. g 2 ?.
Pag. xoî.Parem meus j Arnaldus Cafaubonus apud
Deiates V, D. Minifter.
Pag, 11&. NonpârvinomlvU -, Intelligit Grotii LibeN
luminfcriptumPietasOKMvum HottandU , contra Sibrandum-i
Lubbertum Theologum Franekeranum.
Pag» 11 1 . Aâjeftum eft Epigramma ; Davidis Barclaii.
Pag. \z\.Antagonijla tuiu ; Gard. Perronius.
Ibidem, VeteritAmici; PhilippiCanaiiâFraxini$,qui
port; Pleflaei & Perronii Colloquium Pontifieras faclus eft.
Pag. 1 28. Optimum Senem $ Hcnr. Stephanum.
1 £ j, Pag. 1 4 j. Tuo llbro i Ce 1 fo.
Pag. iyf. Andréa Philopatro 5 Jofepho Cresvvello,
qui fub Andr. Philopatri nomine feripea quaedam vulgavit.
Pag. 2.10. Quod temerè quidam j Notât Anticotonis
Authorem , qui Bineti didum Frontoni Ducaro afleruerat.
Pag. 214. Comparaveris cum * * * 5 Addefex EpiftoIa_,
intégra , quae habetur ad calcem Striclurarum Erycii Puteani 5
Anticotonibus , Theatrls Anticbrifli , Myjleriis Iniquitatis^&c*
Ibidem, Veteris Armci ; Phil. Canaii.
Pag. 130. Amitum bunc meum j Cl.Salmafiutn»
Pag. 23^, * * * & RommenÇes ; Protestantes.
Pag. 245-, Liber Le dreflerio j Dilïertatio Politica fuper
x££ Cantrover(usinterAcademiamPari(ienfem& Jefuitas > Lu-
tetiœexcufa A. 1612.
Pag. 247. Amlcumreperi , Joh. Prideaux,
Pag. 267. I7£c;7z\ AyAoi* 5 Ad Joh. Lydium.
Pag i%i.âlucm L ^.Jacobus Sclieckius.
Pag. icç.ijjesfufceptumi InHiftoria fc.ad A. 15$ S*
Pag. 340. q fxuKct^Tr.ç S. Scaliger.
Pag. 3 4 1 - /-/><? qttodam nobiiijftmo j Savilio.
pag*34#
CASAUBONi; H}
Pag. 3 49. Richerïus nomine abjlinuerat \ In Libro d eEc-
clefiaftica& PoliticaPoteftate, cujuscenfura legiturTom, 2.
MercuriiGallici, pag. $07.&feq.
Pag. $5;\.BavariilUiisi Johannis GeorgiiHervvarti»
dequonosaliquandopIurainGermaniaOrientalj.
Pag. 355".^ trader em * * * 3 Henrico Wottono,
Pag. 41 3. ^»0/?™»$'«/* >• H.Stephano, 167.
Pag 427. Veteri Comice', Diphilo.
Pag. 41%. RîchardorjoftrOy Thomfonio.
Pag. 432. Vir Clarijfimus 3 Lipfius.
Pag. 440. FridericusGuntherus ; Cafhubonus adSue-
toniumpag. 17 8. hune adolefcentem vocat Fridericum Oveni
Guntherum.
Pag. 443. Z>. des Bordes ,- Jofias Mercerus Johannis
films.
Pag. 44j.Paret3temtuumj Joh. Meurnum,Paftorerri
Loofdunenfem.
Pag.46i.^wyt«?«»»/wroj Notatur hicàCafaubeno
Francifci Junii Curopalates , fub nomine Hebraeo Nadabi
Agmonii in Iucem emiflus.
Pag. 48 j. Cornélius quidam; Bonaventura Cornélius
Bertramus, de quo alibi diximus, 168*
Pag. 402. Nuperus interpres ; Jac. Dalechampius.
Pag. 5 10. Pœdagogorum Apollo 3 Marcilius.
Pag. fi<5. DeCongreJfu , 0V,Pleflaei acPerronii C0II0-
quio.
Pag. U3- Zabios 3 DehisfafeSalmafius Proîegom.
adlibrumdeAnnisClimactericis, &PocockiusNotisadSpe-
cimen Hiftoria? Arabum Abul-Faraii p. 1 5 g. & feq.
Pag. ^i^.Plumbeo noftro 3 Jac. Efprinchardo Rupel-
lenfi.
Pag. 5*28. Morofusiîle\ JohannesGofifelinus.
Pag. 5-31. A i.ebïenfi\ Auguftino Judiniano, Nebi-
enfiAntiflitej cujusVicam fcripfimusinlcalia Oriental^ bre-
viad umbilicum perducenda*
Pag. ni.llliusautbor; AbrahamusGorîceus.
Ibidem ♦ Appellation Arabica 3 Fuit haec paipbs Y1 l&9*
hoc
344 CLAVIS EPIST.
hoceft, Bicorvif, qu'a nimirum Alexander Imperium fuum
ad utrumque Mundi Cornu (Orientem dico & OccidenteiTL.)
extenderat.* Vel, quod veropropiusputo, àcornuta Alexan-
dri effigie 5 apud Fulvium Urfinum in numifmatcargenteo ex-
preQà.
Pag« H 4« °%& TovtjfxtTSço» *j éôé. Regem noftrum.
Pag. 5* 3 <5. Abubed ; Hujus Arabîcze linguasldiotismi
métro comprehenfi ab Hottingero laudantur Bibliothecae
Orientalisp.162.
Pag. î^i.Minifter quidam\ I. Nautonnerius àCaftel-
Io-Franco.
Pag. fôj. Qraùoncmfuam 5 Aufpicalem in Plinii Pa-
negyricum.
Pag. 570. Tizsriyrapufjtim $ Arn.Pontaci.
tjQt Pag. 571. Defacienotus^ David Rivaltius à Florentia,
de quo plura in Gallia Orientali.
Pag. 587. Infcelejlum bominem ; Serarium.
Pag. 5*89. Abelmio } lege Alealmo.
Pag. fçj. ŒJVT»On H20 5 LtberPiorum 5 eu jus Au-
thorR. Samuel claruit A. Chrifti 1 1 80.
Pag. 6do. Indiculum r vr&&htjfidvuv j Lege Thuanum
ad A. 1604. & Gillotium in Epiftolis Gallicis ad Scaligerurru
pag.422. & 432.
Pag. 60 z. Ab fuo Parente j SenatoreBurdegalenfi.
Pag. 607. Hominis Germant jSçthi Calvifii , cujusChro-
nicon impenfè laudatScaligerProlegomenis in Canones Ifa-
gogicos, & alibi.
Ibidem, Vîrooptimo^ I. Nautonnerio.
171. Vzg.ôii.EdiinGermania^ Authore Scioppio.
Ibidem , Goffypieponymi cum rjj èèm \ Patris Cottoni
cum Hadriana Fraxinea.
Pag. 613. Magni Senis 5 Theodori Bezae. .
Ibidem, IseftPerefius^ Nicolaus Claudius Fabriciuj
dePeirefc, SenatorAqui-Sextienfis , cujusVita àPetroGaf-
fendoaccuratilTimèfcripu , ubiqueproftat.
Pag. 6zo, Dejefuitaillo j Frontone Ducaco.
Pag. 62$. //&£.} Bellarminus.
Ibidem,
C A S A U B O N ï. 34;
Ibidem, Magnum iUumPaulumj Sarpium , fc. Sere-
nirnmaeVenetorumReipublicx Theologum , cujus Vita à P,
Fulgentio, Sarpii dïfcipulo, Italicè (cripta eft.
Pag. 617, Novui Purpurjtiti'j Pcrronius,
Ibidem, SedanenÇem Amicum, Tilenum. 172.
Pag. 618. LibellUm adverfus fomnia $ Elenchum Oratio-
num'Chronologicarum Paraei.
Ibidem , Opus aliquod vïdebïî dvoùtvpov , Librumde
LibertateEccIefiaftica, dequoetiam p. 632 &6+7.
Ibidem, InterN.tf; VenetosacPontificem,
?ag.6i$.N.tuusj Paraeus.
pag. £$2. Aquitanus Vigierius } Japhetus Vigierius,
DominusduMontié , Ecclefia? quaecolligitur in urbeD.Jo-
hannis Angeliaci Paftor, oftogcnario major hocA. 1 666,
Pag. 6*47. • T^/a-Kcmé^r^ 5 Scioppius.
Pag. 669. tir magna authoritate : Phil. Canaius.
Pag. 61 5 ,T>.de Cbangobert^ Is eft Nicolaus Pithœus,
Pétri, Francifci&Johannisfrater; cui Portugallis Hiftoriam 173.
authore Oforio , à feGallicèverfamdicat Simon Goulartius,
Genevenfis Theologus.
Vz%.ô76.NamN. ; HenricusStephanus»
Pag, 747. Latina, qukm optima • Verfus in Joh. Caftel-
lum intellige, quos habes in CafaubonianaSuetonii Editione
pag. 46. &131.
Pag. 7 f 6. LibeUum hic ed'itum 5 MartialemGraecumj
Scaligeri.
Pag. 7<5i. Celuy qui vous rendra, C'eft Philippe Jaques
deMauflac , Prefident en la Cour des AydesdeMonpellier,
decedélan i£fO. filsde M. Jaques deMaufiac , Doyen des
Confeillers du Parlement de Tolofe.
Pag.764. Ce que vous dites, &c. Il faut expliquer
cela du deflein qu avoit eu M. de Serres d'accorder les Religi- 1 74.
gions; Ce qu'il témoigna publiant le Livre intitulé, dppamtu
defide Catholica,
Pag. 76^. Cum Lampria tuo y PlutarchiOperumCa-
talogo, autoreLampria Plutarchi filio, dequoin Collefta-
neis fub nomine Suida:.
Xx Pag* 7^»
34<* CLAVIS EPIST.
Pag. 769. Teft. B. j Novum Teftamentum Beza:.
Pag. 7P3» Vtrum ampliffimum^ Velferum puto.
Ibidem, Gregoriana Lucubmtiunculi) Gregorii NyflTeni
Epiftola ad Ambroliam , &c. curnveruone ¬is Cafau-
boni.
Pag. 808. Vidi tandem \ Tota haec Epiftola in Sci-
oppiumfcripta eft.
Pag.8i8. N.N. 5 Exhujus& fequentium Epiftola-
rumnonindiligentileftione, conjïcimus N.N. efie Paulum
'* Petavium,Senatorem Parifienfem. Perpendant fagaciores.
pag. 819. CP.Card. Perronio.
pag. 821. Amie um magnum; Scaligerum.
pag.82f. Homoprivatm; Thomas Bodlœus, obere-
dam illam Bibliothecam Ptolemsi Oxonienfis nomen».
adeptus.
pag. 825. Vir eruditUjîmus ; Joh. Prideauz.
pag. 8^1. Liber tutu > Pétri Cunaei Animadverfio-
nesad Nonni Dionyfiaca,
pag. 8 $ $ ♦ Librum à Torto ; Bellarmino, f ub Torti no-
mine.
Ibidem, Triplici mdo'y Hujus Operis autor eft Sere-
niffimusjacobus, M.BritanniaeRex.
pag. 83 Ï.Jud4umgenterfrofeffioneCbri(iianum$ Julium
l7<j Conradum Ottonem , priùs vocatum R. Nephtali Margo-
)ith,hoc cftjMargantzm, quonomineplores fuerunt apud Ju-
daeos.R.David Ganz in Chronico pag.i y 1 .editionisVorftiana?,
meminitIfaaciMargolith,Pragen(ï$SynagogaeRedtoris , A.
15-50. &interEpiftolasReuchlinianas unalegitur Hebraicè
fcripta,JacobiMargolich,JudaeorumRatispofienfiumPrima-
tis. HisaddeAntoniumMargaritam,quiadChriftianifmum
converfus, Germanice librum edidit de fide, vita& moribws
Judaeorum.
«Y»
?
CLAVIS
347
CLA
EPISTOLARU
77*
CLAUDII SALMASII
DlfSlONENSES,
Editore Ant. CJementio A. 1656.
PAg. lO.Prolegom. llna ad Cl. Lingelshemium j Extat pag»
ijo.edit. Hagienfis.
pag 29. Eruditisfimum ilîumvirumj Ifaac.Vofîï-
um, apudquemSalmafiiStephanum vidimus.
pag. $4. Cum Salmafio pedem conferre ; FalliîUr Cle-
mentius. Lege Sirmondi Propempticon An. 1 6ut excufum.
pag» >2» Reginaetiamfocum Jirueret'j FalfiffimurrL»
hoceflenobis afteruit virfidedignilîimus Ifaac. Voulus, in
Aula Sereniftîmae Chriftinae tùm temporis, degens. 1 78»
pag 6). Nota inTcrtuliiani Pallium; QuibllS addenda
Confutatio Animadvcrfionum Petavii ad idem opus, Middel-
burgi(hoceft, Lutetiae; A.1613. fubFrancifciFrancinomi-
ne édita.
pag. 67. DtJJermtio de Saccbaro & Manna\ Lutetiae ex-
cufaeftA. 1664. 2.
pag. 68» Commentarius de MUitiaRomana^ Vulgavit
Lugdun. Bat. A. 1 65 7. Georgius Hornius.
pag. 69. Apologia contra Miltonium^ Prodiit Divion.
An. idàccurâ Claudiiriiii* paulo poftdenati.
pag. g, Epiftolarum, Un certain Parau* ; C'efl:Jean_»
Philippe, fils de David, & père de Daniel, qui a fait de peti-
tes Notes (ur Quintilien»
pag. 24. M.Pitbou\ Lib, 1. Ad ver far. c. 1 r.
Pag. 3 6. iUituAmiciy Nicolai Rigaltii. j j*
Ibidem , Cum Aurelianenft ; Gabriele Albafpineo,
Galliae Pro-Cancellarii & BredaeGubernatoris fratre.
Pag. 59. In qnohtret Scldenus > in SyntagmatedeDis
Syris, p. 1/. edit, i 6iç. Xx 4 pag-44»
348 CL AVIS EPIST.
Pag. 44- Interpres j Gabriel Sionita.
Vag.^ç.DeiUoAmicoj Rigaltio.
Pag. j- j . Aux infuUires ,• Ce font les Anglois.
Vag.ôy.NoJlerille; Rigaltius.
Pag. 8*- NofteroWj^; Scaliger.
Ibid. ZKaAaïo/j.d<nfcj Petavius»
Pag.89-FîIiioùitui DionyliiVoftii, Juvenislingua-
rum Orientalium peritiffimi.
Pag. \o6*AdSixiinum\ DequocumlaudeGronovius
ad Statii Sy! vas p. I 6. ubi Suffridus Sixtinm dicirur,
1 8o. Pag. 1 07. Pour le Père *** ; Cet! le Pcre Merfenne-» ,
Religieux Minime.
Pag. \\^PerJun\um veflrum ; Francifcum Junium-»,
Francifci Theologi filium.
Pag. 135. Sénat or e Aquenfi\ Peireskio.
Ibidem j Wouverium emm babui'Je , Meurjtum^ (S alios^
De Wouverio flrmat Scrivcrius ad Martialem, pag. 49.
Pag. i$ç > Soc er tutu \ Fr. JuniusTheoîogus.
Pag. I75. Monfteur votre Frère ,' Ceft Pierre GoliuS,
quis'étantfaitde l'Ordre des Carmes Déchauffez ., fe nom-
me le P. Celeftin de fainte Lid vvine. Il enfeigne cette année
1 666. les langues Orientales à Rome au Séminaire de ceux do
fon Ordre. J'en parleray ailleurs plus au long.
i&u Pag. 178. Du Père Jefuite 5 Ceft le Père Athanafo
Kircher , Alleman , quiadégagéfaparoleennousdonnant
une Grammaire & un Di&ionnaire de la langueCophtique.
Pag- l&S*Lexicon illud Medio/anenftAMOMl Giggari.
Pag, I 8^- Dominum de Loches i ?rxnom\txe Aïgidium-j'j
de quo diximus in Gallia Orientali.
Pag \c)z,Confiliarins e(l Regitit 5 Paulus du May , ad
quem bis Cafaubonusin Epillolis.
Pag. 102. Carmen Fabricii 5 Vincentii fc. adquem Sar-
raviusinEpiftolis.
Pag. 1 10. CyprianoPontanituh, Johannes IfaaciL
Pag. 224. Elegantijfimuf tuusfUius ,IfaacuS»
Ibidem , Emeftus j Lege Ew/lius. IseftHenricus
Ernftius > cujus extatCatalogusMSS. Codicum Bibliothecae
Mediceae»
CLEF
(o)m m?
CLEF
DES
EPITRES FRANCOISES
A
M. JOSEPH JUSTE DE LA
SCALA.
Recueillies par Jaques de Rêves , à Hardervvycl^
l'an 1624.
PA G. 1 1. Avec mon Père 5 Louis Chataigner de la Roche-
pozay.
Pag» 2p. Albonefiu* Regulus ; Ceft Thefeus Ara-
brofius.
Vzg.^Ç. Du délia Cerenzay Lifez, duDuc deUaCerenza.
Pag. 4J \Pour une fecrete d„.„ 5 Dévotion.
Pag. $4. Henry Louis ;Rcnry Louïsde laRochepozay,
qui fut enfuite Evefque de Poitiers»
Pag. 6J. MonfieurdeB. y M. de Beze.
Pag. 8 3 . Jgui eftoit ce CaUiflhenes Sybarita , & cet Olym-
fiodonis jCeCallifthene eft allégué par Plutarque dans fonTrai- 183.
té des Fleuves à la pag. 22. de l'Edition de MauiTac. Et nous
avons des Extraits de lHiftoire d'Olympiodore dans la Biblio-
thèque de Photius, qui ne fe lifoit encore queManufcrite lorf-
que Scaliger donna Ton Aufone.
Pag. ()$. De Cognât ione liter arum 5 AulïiScaliger Io
met-il au rang des bons Livres , écrivant à Charles l'Abbé.
Pag.o8.Z)<? cette w<?r/jC'eft celle deGabrielle d'Eftrée j
Marquife de Monceaux . & enfuite DuclhelTe de Beaufort,Mai-
ftreiïe d'Henry quatrième,
Xx 1 pag.?Sfc
jfo CLEF
Pag. 99. *** j L'Autheur de cette Lettre eft Jaques
Gillot, Confeilleràla Grand Chambre.
Pag. 102. Monftturjurcfy Voyez Iapag.tfo. de fesNo»
184» tesfurSymmache, dcTedic. 1640.
Pag. I o 5". Ne pouvoit plus vivre qu'un rf»}CeftGo(TeIin)
quimourutà Paris fort âgé.
Pag. 130. Le Remeràment de d'Orléans) CeftLouïsd*
Orléans , qui avoitefté un des grans Partifans de la Ligue.
pag. : 16, La Princeffede Tfo'ence 5 Mari deMedicis.
pag. 122.. LesFaffans ; Ceftoient les enfans d'un Pi-
thou, quiauterripsduMaiTacrelauTa Paris pour Ger êve , où
elleépoufaM. Vaflan. Elle eftoitfœur de Pierre , François,
Jean, & Nicolas Pithou. Cafaubon écrit quelques Lettres
à ces Meffieurs VafTan, & les loué de leur favoir. L'aîné fo
nommoit Jean, &l*autre Nicolas. Jean eft mort de l'Ordre
des Fueillans.
Pag« r/7* €fpagn°lh DePouIainle trompe,- Pavillon
eftoitPanfien.
igy» pag. 166. Monftgror Sidonlo 5 C'eft Léonard Abel do
Msle de Malte , Evesquede Sidondansla Paleftine. Nous
avons de luy une Relation de fon voyage en Orient ; où il fut
envoyé par Grégoire XIII. en qualité de Nonce. Il mourut
à Rome l'an 160 r.
pag. 16%. Le Tombeau j Scaîiger le fit quelque temps
après 3 II fe lit avec de beaux Vers dans Tes Podfies,publiées par
Scriverius.
pag. 169.C/. duPui 5 Ceft Claude du Puy femme de
Louis Chataigner de laRochepozay.
pag. 17;. M Faker-, C'eft Pierre Faberd'Auvergne.
""*"* pag. 206. DeldoloHaienfi', Ce livre eft de Jean Michel
Lingelsheim , comme le marque Scaîiger en luy écrivant.
Baudius le confirme dans une Lettre à Gruterus.
pag. 1 1 4. Authoritibi cognomini Jofepho.
1 %6> pag. x 1 6. Alyôç fanrpnrff&i Lifez fur ce Proverbe le
Jefuite Schottus.
pag» iioMierapott 5 Genève.
pag. zzg.
DES EPITR. FR. $;x
pag, 2i8. Dyu» Beroaldus'y Ceft Matthieu Beroaîd fa-
vanten Hébreu.
pag. 2$o. Kfo/ant laijfer aller le Prologue desGuefpes-J\(t
trouve pourtant dans cette édition d'Ariftophane , à la pag.
pag. 24 1 . Sa Ma'jeftê envoya dernièrement quérir Monfteur
deBeze-, M. de Sully, M.deThou, &Baudius, contenttous
différemment l'accueil que fit Henry IV, à M. de Beze dans
cette occafion.
pag. 24$. Colbo î Ceft un livre Hébreu , contenant
les Conftitutions Politiques des Juifs.
pag. 170. Claude Groulart 5 II eftoit Premier Prefident
du Parlement de Rouen.
pag. 295. De vous en retourner ,• Pouréclaircirceque
dit l'Eveique de Valence , liiez les Mémoires fous Charles l$7'
IX. Tom. i.pag. dpr.
pag. 3 10. Let Infcriptions d^Jpftanus ; Ce font celles
deReimondFugger , publiées par Pierre Appian à Ingolftad
l'an 1734»
pag. 5 f 1. Cor délier Portugais ; II fenommoit Suarez,
Voyezles pag.417. &4jy.
pag.zgi. Qui efi Je fuite $ Ceft le Père Clément du
Puy, Provincial de Ton Ordre, dans l'Use de France , décé-
dé a Bourdeaux Tan if?8.
pag. 416. Le Père GoJJyp ; Le Père Coton.
pag. ^ip.EnvoirafEpitre 5 Elleeft dans les Lettres
de Cafaubon. pag. 570. de Pedit. de la Haye.
pag. 42 ô\ Nous cognoijjbns P Autheur ; Arnaud de Pon-
tac Evefque de Bazas.
pag.431. M, du Puy t'ai fné; Ceft Chriftophle , qui
cft mort Chartreux. ïgg,
pag. 446. Un doue Gentilhomme 3 Je croy que c'eft le_>
Baron deChandieu , fils de celuy qui dans Tes Ecrits s'appelle
tzmoft Zawariel -, tantoft Sadeel, qui font deux noms Hebreux5
dont P un fignifie Cbant^Dieu , & V zutrcCbamp- Dieu.
pag-48**
u*
CLEF DES EPITR< FR.
Pag. 482. Ceftle fils d" un Préfident de Dijon ; Jo
ne fay fi au lieu de Préfident, il ne faut point lire Confeiller, & en-
tendre cela des vers GrecsqueM.de Saumaife fit contre le*
Jefuites étant encore enfant. Lifez Clementius dans
fa vie^.
Pag. f 21. Je participe à ta perte d' un tel Amy^ M.
deThou parle delà mort de M.deBuzanval, dont j'ay veû
le Tombeau à la Haye dans la grande Eglife,
DEO GLORIA.
AD
AD M. FABII
QUINCTILIANI
Institutiones
OR.ATORIAS
PAULI COLOMESII
N 0 T M.
Yy
354
c
AD QUINCTILIANI
■H-3
3t
Ipî.
Σ*<
AD M, FABIÏ
QUINCTILIANI
INS1ITUTI0NES
ORATORIAS
NOTii.
IN EPISTOLAM AD TRYPH.
i , Fabius Quintil\anust ) Scribendum Qu}nBilianusy
ficenini marmora Romanorum & Fafti Capi-
tolini.
Trypbonî,) Fuit is nobilis Bibliopola,de
quo etiam Martialis lib. 4. Epigr. 72.
Exigu ut donem rtojïros tibiy Quinte , UbeUosy
Non babeo> fed habet Bibliopola Trypbon.
Idem Lib. ij. Epigr. 3.
Et facietlucrum Bibliopola Trypbon.
Oramfobentibus.) Recle, nonauram , ut"libri qui-
dam. Siclib.4. cap.l. Oramfolvimus,profeilifumusitkL\v\*
OS lib. 13. AlUrefolvuntoras, aliiy ut ne quid tene/tty amboralia^
incidunu
IN LIBRI L PROOEMIUM.
Ai uïïius reifummam. ) Sic lib. 1 o. cap. 1 . Sedutper»
venir} adfummam^ nifi exçrincipiU non potejly &c. Pctronius Ar-
biter
ï95.
INSTITUT. NOTiE. ^s
b\ttrmSâtyrico,3^kpofîea ad fummamThucydidùyquùHyperidts ad
famam procesfît ? Plura Juretus vir accurate dodtus ad Symma-
chum p.?4. edit.ultimae.
Marcelle Viiïori) Adeundem bis lib, 4. SylvaruiîLj
P. Papinius Statius,
AD CAPU T I.
Origo animi cœleftis creditur.) Virgilius JE{\.6,
Igneus ejl oîîis vtgor & cœlefiis origo.
Corneliam matrem, ) De hac & aliis quibusdam rnulie-
ribuseruditisin hsecverba'anonymusAutorin clegantiffima
DifTertationc deLiteratiMatrimonio ; ProdeatigiturComelia
mater Gracchorum, eu jus épiftola-s Clcero tant opère commendatfé lUius
non tam ingremio^quam ïnfermone filios enutritos ejfe affirmat\aut L<f
HaGraccbi , velHortenfia Hortenjiiflia , qti£ ambœ h<ereâitatem eh'
quenti<e paternx creviffe dicuntur \ aut illa multarum périt a linguarum
Cleopatra, quam RomanU Imper atoribus ejusrei lande Plut ar chus ante-
ponit <■ Ac nefemper an tiqua, m édite mur exempla , fedpaulo rccentïora
centemplemur : veniatinconfpeclumfiltaAccurfii ^ quamleges deloco I94.
fuperiore docuiffe accepimus. ^uid dicam de Olympia lulvia Morata ?
cujus erudita Script a nuila unquam delcbit oblivio. £)uidde Hippolyta
Taurella ? cujus artificiofum ajfctluofumque Carmen , cum legimus ,
amplexari exofculariqué compeUimur. ghiid de Elifabetha Gonzaga ?
quam Bembus ita laudat , ut lapide um eum ejfe dicat , qui non unam^
hujus fefiunculam omnibus Philofophorum ambulationibus & difputatî»
onibm anteponat.
Primas literas, ) Afconius inDivinat. Magiflri ludidU
cuntur j qui primas literas docent, AufoniuS Sucuroni ,
Ghù rudibuspueris
Prima elementa dabas*
Idem Crifpo Grammatico ,
Quiprimœvos fandique rudes IQÇ.
Elementorum prima docebas
Signa novorum,
Leonides Alcxandripœdagogus,) HieronymuSÏn epîfto-
laadLxtamdeinftitutionePaulcefilise 5 Gr '<ec a narrât hijloria^^
AlexandYHmpotentijJimumregem ? orbisquedomitorem^ (finmoribus
C in incejju , LeonidU pœdagogi fui nonpotuifje car ère vitiis, quibus ad-
Y y 2, bue
Vé AD QUINCTILIANI
bucparvulus fuerat infeiïut. Hincmarus in epiftola ad Caroîum
IlI.Imperatorem » quaeeftundecima editionis Sirmondinae j
Et qui a legimus de Alexandro Magno y cujus padagogus Le ont de s nomi-
vefuit , quod citât os mores & inbonefium incefjum babens in puent /as
idem Alexander y ex prœfatop&dagogo eadcm accepit vitia, &c. Idem
Epift. I4.ad ProceresRegni; Et legimus y quomo do Alexander iru»
Iy6, pueritia fuababuit bajulumnomine Leonidem ycitatu moribtu & ' incom-
pofito inceffu notabilem , qut puer quajîlac adulterinum fugens ab eo
lumpfit.
ABabylonio Diogene.) Multade hoc Diogene Lipfius
in Manuducftione ad Philofophiam Stoicam pag. j 4. edit.Plan-
tin*&Voflius in Opère deHiftoricisGraecis, quorum fcrinia
non compilamus.
Educatio à latte. ) Et melle , utad genuinas IgnatiiEpi-
ftolasprobat vir ingenioac eruditione maximus Ifaacus Vof-
fîus.
Tradi ab Ariftotele. ) Hieronymus ad Laetam; Nec ,putoy
erube fret vir doftus , id facere in propinqua , veinobilivirgins , quod
Anjioteles fecitin Philippifilio- y utipfe librariorum viltt aie initia trA-
deret literamm.
Vilutfulcos âucaturftituï. ) Hune locum exprefïït Hie-
xyj* ronymusin Epiftola ad L<etam , hisverbis ; Càm verocceperit
trementi manujlylum in cera ducere , velalterius fuperpofita manu tenc
ri j reganturarticuli , velin tabula [culpantur élément a , utpereos-
demfulcos indu fa marginibus trabantur vejiigia y ut foras non queant
evagari.
Quai Grjeci GloJJas. ) Fabius hoc Iibro> cap. 14* Circa-»
gloffemataetiam, idefl voce s minus ufitatas , non ultima c/us prof es»
fionis dUigentia efi,
AD CAPUT II.
Ne Alexandrïniî quidem permittenda deliiiisS) ./EgyptUS
nïmirum y cujuscaput Alexandria , mollis femper fuit &ge-
nioadmodumindulgens. FirmatStrabolib. i-.Geograph,
Kvn TOUùiC à içiv or ûrcLuqyv&tçùv o^A(^» r SX. T>,ç Àï.é^ctuïoeixç xct-
jçO 7iénû)i'y7y;.à'iûipwyi' 7tuou% qpiéçat Jù ic£ ^:T,ûv{ :ù-i ï.v toiç ?zAoist£/Olç
cLyà'pcov y^j'/vi/cnKÙK OvidiusTrift. Iib» 1, Ekg. j.
N$n
INSTITUT. NOm Îf7
Non ut Jtexandri claram de Ut us inurbem
Deiicias videam^ Ni/ejocofe', tuas*
AD CAPUT III.
Ddnda eft tamen omnibus aliqua remis fit?. ) Seneca de tranq.
C. I f . Danda efl remisfto animis : nec in eadcm intcnfione <equaliter re-
tinendamens , fedad/ocosrevocanda, Meliores acriorésque requieti
[urgent. Ut fer t Mb us agris non eft imper andum , cito enim exhauriet
Nos nunquam intermijfa fœcunditas ; ita animorum impetus asfiduus
laborfrangtt ; vires récipient paulum refoluti & remifi. Nafcitur enim
exajjiduimte laboruttti animorum bebetatioquadamtë ianguor, Iq 100.
eundem mentemOvidiusPonticarumEpiftol. lib.1.4.
Otia corpus alunt : an 1 m us quofopaftitur Mis ;
Imtnodicu* contra carpit utrumçfo labor*
Et PapiniusStatius Syl varum lib.4»
Vires inftigat a lit que
Tempefliva quies \ ma/or poft otia virttu.
AD CAPUT IV.
Empedodemtn GrxcUy Varronem ac Lucre thim in Latinis,)
CœliusFirmianus, à la&eodicendi génère merito LaUantim
diclus, de Origine erroris lib.z» c. 1 jt Empedocles , quem ne-
fcias^ utrumne inter Poè'tas^ an in ter Phihfophos numeres , quod de rc- z OO.
rum natura verfibus [cripfit, ut apudRomanos Lucretim & Varro^quA*
tuor Elemenm conftituit.
Quia hpennis duabtts. ) Fabio fuccinïtServius ad y£n.
1 1 » Bipennis diciturtquoà ex utraa, parte habeat aciem ,, quaftduas
pinnas^quasveteres dicebant, Lt Nonius Marcellus : Bipennis
manifeftum eft dici, quodexutra%parte/it acutum. Nam nonnulli
gubemaculorum partes tenuiores pmnasvocant e/eganter. At opi-
nionem> quam Fabius damnât, fequitur Kidorus Orig. lib.
l p. Cap. 1 9. Securis apud Vtteres penna vocabatury utramçj3 autem-»
babens aciem, bipennis dicitur'j quodex utmqsparte habeat acutam
aciem quafi duos pennas* Pennum autem antiqui acutumdicebanr»
lînde & aviurn pennœ, quia acut<e%
Llnde Duellos quidam dicere bellosaufi, ) NsEViuiTl in-
telligit. GloflaeveteresGulielmiFornerii ; Duellus , Kcthoç,
*pudN*vium 5 Pactes Virginis duelU. Hune Naevii locum ex Da-
Y y 3 naô
35"8 AD QLlîNCTILIANI
nac adducit Nonius in contemphy fed vocem d/W/7*,puto,negle-
xit,quod nil faceret ad fuum inltituturn.
AD CAPUT V.
CatuUut Phxenum circa Padum invertit, ) Salmafïus
ad Hiftor. Auguft, Scriprores pag.74. Vixeripi mihipoted quin
rwPloximum rnerèGrœcafit. zshîfyç , txKifapcv : UJt Tp&£i?,
iW^ijUoJ*: apoa-iç-, t-çôcniioit* trXs£iuci>i ploximum. Gr<ecienhrLj>
>5&,2y pciTX cifiorum & carrorum capfa vocant.
Cajhar affelïator è Gallia. duttum efî.) Hinc faftum pil-
aoi. tatGallicumnoftruiTif^^ clariffimuslf. Pontanus, inAd-
dendisadGloffarium Celticuni; enejus verba: Efl & ittud
operœ pretium fupcr'wlbut Glojfarii nofiri voculti, qua à C. litera Incipi-
unt, attexere quodait QulntïHanus Injlit, l. ik cap. j. In Oratione
Labieni five illa Cornelii Galli eft, inPollionem, Cafnar af-
fedtatorè Gallia duclum ett: tiam etiamiftatempeftate GallU id
•vocabulï haudpenutu antiquatum comperio ; eftenim Mis chafïuer,
etiamnum is quiquidpiamvel afleffatur , velvenatur, Qutnùlian'i
veroilU formtiUQ?S.naT') videtur terminationem adumbrare bodiecfo
Batn-vii BelgUj3nobùperufimtam, qui Wagenaer, id efl auriga_»,
hovenaer, ide/l-, hortulanus, tf ' aliamliapronunciamm. Caf-
nar, de quo Varro &A'^yfrwapudNonium, &lib.6. de LL.
aîiud eft.
ioi; lttudensCicero.) Nempe in Oratione pro M» jEmi-
lio Scauro, cujus Èocum nobis ferva vit Ifidorus Orig- lib. 1 ?,
c.3. Q_uod fugit Dominicum deCaldaris, qui in Th.Crit,
partit, p. 3 1 £. Laurentium Vallam immerito reprehendit.
Catulli nobile Epigramma. ) Adi Voflium lib. 2. do
Arte Grammatica p. 185. edit. prima?.
Ambuloviam.) Dixittamen M. Tullius lib. 2. de^
finibus", ambul are maria, ut contra Fabium notât Mufarum fa-
vus Nicolaus Heinfius, ad Nafonis Faft.p. 7.
JEgypto venio. ) Non ea mens TacitoFabii aequali,
qui Annalium lib.2, à\%\t,Germ4mcus JEgyytoremeans*
Gur dos qmspro flolidù,) LaberiusinCacomemnone
apud Aulum Gellium lib, 1 6. c. 7,
Hic
1
204,
INSTITUT. NOTiE. 35-9
Hic efl iUegurdtis, quem ego
Me abhlnc duos menfes ex Afrlca
Ventent em ex cepifjc tibinarravi. 202
Abbo, quemalii CV>v^»H?imperitèvocant>lib. i.deObfidio-
neLutetiae,
AZftlbus aceingunt carpentum arentibus arcis^
An te fores gurdi mi(erand<e gr aminé plénum,
Adquem locumScholiaftes : Gurdi , ideft ftultl , tfhhNort-
manniinteïïiguntur. A Gurdofk Gurdonicus , qua voce ufus
efl Severus Sulpitius Dialogo i.cio, Seddum cogito me homl-
nem G <Uum inter Aquitanos verbafafturum , vcreor ne offendat veftras
nimium urbanas aures fermo rufikior \ Audietis me tamen ut Gurdoni-
cum hominem.
Maxima ex parte fermo Rom anus èGrœco converfus efi^ )
Aftipulântur huicfententise , êvereribus, DionyOusHalicar-
naflenfis Antiquit.Rom . lib. i.ïcuuciïoiy <$&vlw[j3+> freutgas &dp"
(2apov 5 uJUTrqpTiirpS^&cEfaadciQUeyyonocj* {AUtliwêiTW&èfcdu-
Çïïv qç içivî>ivshetuv A'ioAiç, Suidas in Na.Qa7 ^cdvirajj j) c* éoM<n§
fitjéte^àxrct, t? È)&aLè(§)* (pûùvvjç y VufxciAK^ Varro lib, $>. de LL, Ad-
"uentitiapleraque habemus Gr&ca. Vcrr lus an.Fefrus j Olim Imgïih
Gr&ci<efuit eadem cum Latina , parum pro prolatione mutata, h re-
centioribas, JofephusScaligeradl-eftum 5 Verumefl^eandem^
pcnè cum veteri Gr&ca veterem Latinam l>nguamfuiffe. Hugo Gro-
tiuslib. deSatisfaclione Chrifti contra Socinum» cap. }j,£/w-
terum Latinorum lingua tota , Grœcœ dcpravatio. Quod varïiS
exemplis probat in Epiflolis ad Galles p. 146. & feq edit.fe-
cundae. VolTiusPrœfat. adOpus de vitiisferrnonis j LingusL*
hatina^ totapenè ftuxitexGrœca : fiexceperis ea,qu£ velex primige- 20J
nia Ungua retinurt , vtlà vicinis Celtis aceepit,
Mappam Pœni ftbivendicant.) De voce Mappa adeundllS
Samuel Bochartus , vir Punies linguae ad miraculum peritus,
(fedprohdolor ! maximoReipublic^Iiterariaedamnonuper
ereptus)Geogr, facrarpartei.iib. 2. cap. %.
AD CAPUT Vî.
Varro lupum fœminam dicit.) Servius ad JEn. 2. Sanes
apudveteres lupus promifeunmerat , utErmius y Lupus fœmina fa ta
repente*
l6o AD QUINCTIUANI
repente. Ad quem Enniilocum lege,quaeconge(ïiteruditus
Merula,p. 19$. &feq.edic. fuse.
Scd quia fit odiofum & Txriç/i^yùv.) Hoc loco (fie opina-
turScipioGencilis^ût^sû^^^lib. i.r, 12.) odiofum dixit Augu-
iOé. tt.dmverbumcal:dum, quiaproximèacceditadc^///W«»a: sr&'gp-
yov autem , quia caldumôc idem (ignificet , &antiquiusdica-
tur. De quo viderint alii.
Namtf 'hoc confulere veteres vocaverunt, ) Hinc Con-
fuies aliquandodictijudices. Ciceroj. deLegibus ; Régie
imperio d*o (unto f iiquepr&eundoy judicando , confulendo, prœtorety
judices j COnMcSappclLwtur. LiviuS lib, j. Fuere, qui interpré-
tât entur eadem bac Horati/i lege^ confulibus quo que i$ prttoribustfuia
iisdem aujpiciis^quibus confules crearentur , cautumeffe : judicenL*
enim confulem appellari,
Rogat boni cmfulas . ) VatTO lib. 6. de LL. Igitur de origi-
nibus verborum qui multa dixerit commode , potius bont confulendum-*,
qukm qui aliquidnequiverit rcprebendendum,
207. Lepus levipes.) Hanc originationem ante Fabiumj
improbavitRomanorumdodtiffimus , lib. 14. rerum huma-
narum , referenteGellio lib. i.cap. 18. Veram adfignat lib.
4. de LL.Z>/>#-f , inquit t èStculis quidam Gr*ci dicunt Atiroe/ .
Ht lib. 5 ♦ de R. R. Cap. 1 2. JElius put abat ditlum leporem à celeritu-
dine , quod hvipcs effet. Ego arbitror à Gr<eco vocabulo antiquo^quod
eum JEoles Bceotii Aîtto^/v appelUbant.
Vulpes volipes, ) Varro lib. 4.. de LL. Volpes , ut JElius di*
cebat, quodvolatpedibus. Idem tradunt Caper de vocibusdu-
biis , Ilidorus Orig. lib. 1 2. cap. 2. & alii , fed falfo.
Lucm quiaumbraopacus parum luceat. ) Sic Servius ad I.
jEn. Caflîodorus nonofficio , fednomineSenator , adPfal.
.203. 1 ig.Charifius lib 4. &alriplures. Meliustamenii, quos da-
mnât Servius , qui putarunt fie dic\>quodJïnt ibi htmirta caufâ rtli-
gionis, Utrumque etymon conjungit Ifidorus lib. 14.
cap. g.
Hominem quia fit hume natus. ) Hanc tTvficteyicu ridet
Fabius. Qiiam verè , à diligentifïimo Vofïio difees , pag. a fo.
Etymologici.
Stella lumi»tsfiilla,)\mo potius à ftando. Caffiodorus
Senator
INSTITUT. NOTiE. }6i
Senator inTradtatu de Aftronomia ; Nam tf Varra Ubro quem de
Ajîrologia confcripfit,flellam commémorât ab fiando ditlam. Ex Var-
roneServius ad ï. Géorgie. SteU.ee cadere non poffunt , quarum-»
naturaefl, ut fient femper, unde&ftell£Vocantur. Ex quo ïfidorus
lib. 3. Cap. 70. Stell* dift* À /l an do ,• quiafemper fixa fiant in cœlo^nec
cadunt.
Nominari ea parte, qua À me reprehenditur.) Hinc VofllUS
deJohanneIfacioPontano(huncenirne(Tenos docet Freins- 20p.
hemius ad Curtium pag. XXX. 3 .) in Opère de Hiftoricis Lati-
nisp. 148- Quartaefl opinioviripr<eclari nominis , fed alibi potius,
quam bac parte , qua ab eo cegimur dijjentire , nomtnandi nobts,
Cœlibes dicereveluticœlites. ) JuliuS Caefar Scaiiger dç_>
caufislinguae Latinac cap. il. Adhanc naturamnon potuitV afpi-
rare, fedtranfiit in pleniorcm , fcilîcet /V? B , carlebs. Neque enirn^»
temercàcalo& vitadeduxitCajus, minime meritus hoc , quik^luin-
lliliano notaretur.
Exandare. ) Cur verbum hoc inter rancida planéquc
obfoleta Fabius reponat , non video : ufuseftenim Cicero
non femel. Loca collegit Vofïius in Etymologico p. 1 99.
AD CAPUT VIII. 210.
Plui ingenio quàm arte valuerunt. ] De Ennio SuIlîlO"
nenfisVates Trift. 2,
Bnnius ingenio maximus , arte rudis.
Eidem, Amorum î.Eleg» if. à'xcxtur arte carens , &Horatio
in ArtePoëticaf«r4^^«/, Contra de CallimachoOvidiu$
Amorum lib. 1. Eleg. 1 y.
Battiades femper toto cantabitur orbe,
^uamvis ingenio non valet , arte valet.
De Lucretio idem Tulliusad Quintum fratrem feribens, Jib.i.
Epift, 10.
HiftorU cuidam repugnaret. ) Quia nimirum Didymus
{aepeneceorummeminifietjquaeipfefcripferat. Ideô narrât
Athenœus lib. 4. à Demetrio Troezenio (iiQMohâôar fuifle vo-
Catlim , qua(i dicas oblivionem librorum.
AD CAPUT X.
Rémiges camus hortatur. ) Celeufma intellige , id efl:
Zz carmen
111.
j6i AD QL1INCTILIANI
carmen nauticum , quodqui carmnt , n xdj'ovnç Longo So-
phiftasdicuntur lib. ^,not^/ixàvy pag.47. &feq. edit. Floren-
tins j Ubi&Ccleufmaelegantidimè defcribir, &Ecchoin_.
proximavalleCeieufmatirefpondentem. Ruuiius Numati-
anusiib. i.ItinerariiadRufium Venerium Volafianurn , ((ic
enim legendum eiTe monuit perfpicacitfimusSirmondus adSi-
doniumpag. 105.)
HU mecurn pîgrifolabar t£dîa vcriti ,
Dum refonat varïti vile celeusma modU.
fiftula quam tonarion vocant. ) Qiiare tonarion dicere-
turhocfiftulxgenus, oftenditPlularchusin libellosr&aop;^-
rnctz : Tcûoù />M/j oiw T£$t,KX<i> t« fartç/ v&f nv r^criv ci/7i %ctAi7rci) %&
>zjÊ{7raêÉçv[)ov Aîyo\>7i &tjp{A07f4,éi/cv lw avg/yyiov a> ruZ Çuvlw oï dp"
fionyca sV dfjtÇcTe^i S^&TTùvnv ctyx<ri. Kol}tÏs7i> i%oùv o'ixiirjç dm
^îyon1^ om&zv içdç cveêidx 7z>W imeiXYj >yy Trçàov y à iluù xçpv-
ylu> dvixotX&Td yl^iTZT^LX^KSH^vfJt'iy-^ &$$£% $ Q®V*IÇ* Quod
igirur Q$& t&pm vocem modo remitteret modo intenderer,
Tovdç/on appellatum iftud wç).yyw. Diverfi tamen in ea do
Graccho narratione Fabius &Plutarchusj nifilegasinFabio:
modos quibut deberet retendi minifirabat, Qua VOCCj (inquit Sal-
mafiusad Hilh Aug. pag. 503,) & alibi idem utitur in ea (ï-
gnificatione.
Nam & Pytbagoram accepimw.) Commentatores Grae-
ciHermogenisnfg/ \Stm^ ndjUv^icyi^tç 'j , de, idfA,$Aixk<Ç>*i~
112. (Tiv-i'cv t« -3rS< £ nv^ztycçéïx côt(>îcïù)ç-)fA.ï<Tu> vvkt&v dçpowfiii^fij)»,
vîu#{cuTi\'ci)7iù> ediA^Tyi xctifxd^TX fJ^ 7\afA7?dd(<^ k^ dvfr>jTçïd(§*
(fcriptiCodices ndjdvX, feddeefle aliquidpatet.) nvre oÏkov
1 «. j v > in • ' 9 * ' - / or
Xl\&JûfJ8lJJ@» TJJ dvKl\TÇ/à\ (A,tr&$d}ÏS.i&zq 7°V pvSfJLOV S71Ï 77 #0172*-
çtifjLctTixdTiiçov uéA©*)T° KctAisfjS^ov cnrovJiïcv. Harc non parùm
illuftrant Fabii locum, Sed ad pleniorem lucemadi Jam-
blichum cap, ir . edit. Arcerianae.
AD CAPUT XI.
Ne ittas quidetn circa S. litemm delicias, ) Alludit ad
tïietrumhoc EuripidisinMedea Act. $.
Bs'uou ads 'icfwjwiïkluùmïim , ubi 2 litera crebriùs
gémi-
INSTITUT. NOT 'JE> 36*3
geminatur ; quod à Platone & Eubulo Poëtis Comicis irrifum
traduntveteres. Plura docliflimè , utfolet,Joh. Brodams
Mifcell.Iib. j.cap. 14. Porronon minus ridendi veteres il- ri$<
li Spartiatae,qui omnes orationis delicias averfati, caninamli-
teramp, literae santeponebant; ut arguit vêtus urify&p* quo
urbepulfus Timotheus. AffertidBoethius lib. 1. de Mufî-
ca, fed inquinati(ïimum:Certatim emendarunt viri magni
PaulusLeopardusEmendat. lib.g.c. 14. Ifaacus Cafaubonus
adAthenaeumlib.g.cap. 11. Jofephus Scaliger ad Manil.
pag. 41e. ediM.Salmafius in commentario delingua Helle-
nifticapag.8i.& in Epiftolisjsmaêl Bullialdus ad Theonem
Smyrnamm. Quibus addendusJohannesSeldenus, qui lib.
2.de Synedriis Hebraeorum teftatur, fe Difiertationem fingu-
la'rem fcripfifle de hoc Laconum Decreto 5 Sed hacc, opinor,
nunquam vulgataeft. 214.
Fur tint décor ille. ) Ex Tibullo lib.4. Eleg, 2. de Sul-
pîtia,
Xlam quicquid agit, quoquo veftigia fleBit,
Componit furtim , [ubfequïturôjs décor.
AD LIBRI IL CAPUT IV.
Plotiu(fuit.)VànoMœmO) apudNonium in Babu/tl*
tare ; Viniciut meus , quod apud P/ocium Rbetorem bubulcitarct , alter
in dolore non défait.
AD CAPUT V.
Inuflas comas acucomentibus, ) Ejusmodi cultum juro
improbat Auclor venuftiflimî hujuiEpigrammatis*
Semper munditiasy femper, Bafiliffa,decores,
Semper comportas arte récente comas ,
Et comptos femper cultus , unguentaque femper •
Omniafollicita cempta vider e manu ,
Non amo. negïeclim mihife qtt£ comit ■> arnica, ^ - -
Sedet , i£ ornât us fimplicitate valet,
Vmculawe cures capitis difcuffafolati,
Necceraminfaciem : melbabetiUâfuum,
Fingerefe femper , non eft confidere amori,
Quid quod fiepe décor , cùm prohibant , adefî?
Zz 1 Hi
jH AD QUINCTILIANI
H iverfus fie legendi font $ licètaliô abeat ingeniofiffimus Ni-
iulausHeinftusadOvidiumTom, i.pag. 394.
AD CAPUT XII.
Detrabere doftrinam aliquid. ) O VÏdiuS alicubi ,
didicijfe fideliter artes
Emollit mores , nec finit ejfeferos,
AD CAPUT XVII.
Orationem qu<e eft habita contra Socratem. ) Infràlib. 2.C.
* l.Etiam Polycrates,kquo feriptam in Socratem dàximus Orationem.
jEîianus Var\ Hiftor. lib. u.c. 10. àj&'j luoXvK^oii^^rlw
KstTtiyo^/etv ey&i\l/e tLC Kcfnt Zoucpproig. Hinc Gyraldum corri-
ge , qui Dialogo 2. Poëta. um hanc Orationem Zuilo tribuic.
AD CAPUT XX.
MdTctiOTsxnec. ) Similes fxenaMtxv\cm commémorât
damnatquefîmuldivinusGalenus, Hortatoriiad arces cap.d.
inrh'nK&.éÇtuQttàç, ut Ilïdorus Pelufiotaiib. 5. Epift. 1 8f.
fedquae(uti fapienter^Elianus Var. Hift. lib. 1. cap. ij. ) nihil
aliud funt quàm %ç&* ^n^a.vaAU(xa,
AD LIBRI III. CAPUT I.
Antiphonprimus omnium Orationem. ) Forenfem fcilicet ,
dequovidendusPlutarchusin Antiphonte.
Xi 7. Al%Ç0V fwxèjw K& ifnK^rlw eàv >\iyetvt) Refpexit Ari-
ftoteles verfum illum Euripidis in Phiioftete,
Alcgoovo'lWTreLVy [àapÇetçGiç à îctvXvy&f,
Cicero 3. de Oratore ; Itaque ipje Arifioteles , cumflorerelfocra-
tem nobilitate difcipulorum videfe t , quod ip/efuas difputationcs à eau*
fis forenfibiu (5 ' civilibtu ad'nanemfermonti elegantiam tranftuliffet ,
mutavit repente totam formam propè difeiplin* fu* , verjumque quen-
dam de Pbi/ofietapau/o fecus dixit : lUeenimturpeftbi ait ejfe taiert^
iumBarbarùy bicautem, cUmlfocratempaterttur dieere. Allufit
ctiamPlutarchusadverfu? Coloten Epicureum , cùm dixit i
/acvov ttiegatt <ricû7rccv,ci?b.' £& onoi. Et Cicero ad Atticum lib. 7.
ZiR» eP* 8« verbisillis ; Ego,nifi Bibu/us , quiduvtunusbofluinSyria^
fuit,
INSTITUT. NOTj£. *<5f
fuit p pedem porta non plus ex tulit quant domofua , adnheretur dt^
triumpho , aquo ânimo efjem. nuncverooua^ço ■■ o-iamôii', A mat
cnimCicero, inEpiftolis ad Atticumpraefertim , prima dun-
taxat didi alicujus, èGraecis maxime, verba delibare. Pau-
loaliterhuncverfumeffcrtAriftotelesapudLaértium lib. f.
hoc nempe modo,
A]o£fiov (riwzs-ôiv, Âivctcç^T^ sâvXiyw,
Theophniflus de Rhetorice diligenter fcripfit, ) Cicerodo
divinatione libro fecundo : Arîftoteles , ittm^ Theophm/îru, lunt^
Philofopbiadicendi etiampraceptaconjunxerunt. Et in OratorOj
llnum aderit , quod quart umnumcmt Tkeophmflus inOrationls laudi-
bu*. ScholiaftesHermogenisin Prolegom. ®io<p&ç(j> 3 ?**
^a-^ioq iîz,j*i fare/xj* Nec aliunde petita funt , (ut reclo zl9
conjicit Meurfius in Theophrafto p.66 ) quae tradit audior li-
brideelocutione, (fiveisDionyhusHalicarnaflenfis , ut ex
AriftophanisSchoJiisà Marco Mufuro compilatis , adftruit
eruditilTimusHenricus Valefiusad|Polybii&|aliorumExce •
ptapagin.ôr. five Demetrius quidam non Phalereus , ut ex
Ammonii loco probat Voffius, Inftit. Orat part. 2. pag 454.
edit. 1630) ùiiomç ®€oQty?^ Grkgëfètyjtoi ixtiSei-mj p trotte'
irçezreiccç 7e VtisW xôûte».
Fuit c. Valgius.) Hujus vitam fe fcripfîfïe aitCrinirus
(inT.ValgioPoëta ) in Libris de Oratoribus; quod Opus
hodie non extat. FortaflTe eft inter inedita,qux Ferrariac
apudEftenfes Principes atlervari fcribit Gesnerus.
RutiBus. ) Fuit is Rutilius Lupus, cujus extant Frag-
menta inter Rhetores antiques ex Bibiiotheca Francifci Pi-
thœi.
AD CAPUT IV.
Protagoram tranjeo, ) Laertiumconfule in Protago-
raevita,lib.?.
AD CAPUT VII.
C.Ctfaremin vituperando Catone. ) Suetonius autor
en-JuliumCxfaremadverrusCatonemUticenfemlibrosduos
kripC]ftçtdnticato»ef inferiptosj quos in antiqua Leodienfi
Bibiiotheca eiTe teftaturLudovicus Vives ad calcem Anno-
tât, in cap.* 3 . lib. 1. Auguftini de CD. Verba hîc apponemus *
Zz j Ctjaris
îio.
3 a AD QUINCTILIANI
Cœfaris Antic atone t duos vir clarifimus Cardin a lis Léo dieu fis confirma'
vit fe in tntiqua quadam Bibliotbeca Leodiividiffe , £T cumturunt^
%%l, ut adme mater entur% Qupdfifecerit, non invidebo fludiofts bomi-
nibus /(cîiânem eerum, Ca?faris Anticatonis fragmenturo affert
Gellins lib.4. c. 16.
AD LIBRI IV. CAPUT I.
Navem , dum portum egreditur, impegit.*) Graeci di*
CUnt cv rut XiuStjji zstso-Kcûstr^ affine eft illi de limine offcndere , quo
ufuseftSeptimUS COntra Valent.C. 5. fïve in limine primo deficerey
utiVirgiliusextulit j£n. 6.
Salluflius direfto adCiccronew. ) lnfra lib.?. cap» 3*
Et apud SaUufiium in Ciceronemféc. Hinc firmiter credimus
Orationem in Ciceronem S jlluftii efle , non vero alicujus de-
clamatoris, forte PorciiLatronis,ut putat eximius Vofîius in
Commentariode Hiftoricis Latinis p. 75*.
AfamiliaAncbariana.) Sicdi&a eft: ab anchario vel
ancario, {afino) quam vocemBilbilitanovatifeliciffimered-
lzl* didit If. Vofîius ad Melampag.48» Utinam pari fuccefïuTer-
tulliani locum ibidem emendafïet ! fi modo quid in eo emen-
dandum. Arridet enim (ut verum fatearj prae aliis omnibus
leclio vulgata, Ononycbites $ utpote quae in Picturam Tertul-
lianicam, apprimequadrat: Deus nofier (inquit Afer ille do-
difïimus) erat auribus a/îninis^alteropedeungulatus. In quibus
verbis ne yçù quidem de porco. Itaque fruftrà eft clarifiimus
VofïiuS, Onocboirites legens.
In Memmorpbofi. ) Scribendum in plurali Memmor-
pboftfw, Graf ca enunciatione. Lege Farnabium & Nic.Hein-
fium ad Ovidii Metamorph. in limine.
AD CAPUT V.
. Tum addit exabundanti.) Infralib.y.cap. 6. Adjicit
213» exabundanti. Sic loquunturSeneca, Cyprianus, &alii, quo-
rum teftimonia congeflit V. C. Defiderius Heraldus ad Ter-
tulliani Apologeticum p. 80. & feq. Graeci dicunt îk Weutrim.
Notnminfcriptislapidibusfpatia.) Ex FabiOj fortO»
Rutilius Numatianus Itinerarii lib. 2.
Intervalla vite fefftsprœflare videtur,
£ui notât inferiftus miMa crebra lapis,
AD
INSTITUT» NOTjE. jô>
AD LIBRI V. CAPUT X.
Utinam ne in nemore Pelio. ) Ennii verfuS in Medea è
GraecoEuripidis translata. Adducit etiam Ctcero Libro de
F ato, & auftor Rhetoricorum ad Herennium lib.i.ut pridem
notavit politiiïimus Angélus BaflusMifcelI. c. 27.
AD CAPUT XL
Eùamftdb Aîfopo originem non acceperunt, ) Cum Fabio , _ .
fentitTheon Alexandrinusin Progymnafmat. p.22. edit. Ba-
fileenfis j AiTumoi $ ovo/xaloviiq u)ç3dn7ra.v , %x 0T1 Aifl?#3r©*
çu(M/jOI, -iK&ifyK&l Ke Wf 0 K*À«£ , fie kge,^/ &$%(&> o ~Lvfia.g/7qçf
on At<ru)-zr@» 'auVÏç actMof katxkOcuuc n&f Jefcïuç èx^craT0. Et
Prifcianusin art. Praeexercit. Omnesautem communiter AlfopU
nomlnantur , quomam in conventibus fréquenter folebat sEfopusfa-
bulisuti. Lege difertifïimum Vavaffonum inDiffertatione de
ludicra didione, p. 14, &feq.
Ajpafta Xenophontis uxor. ) FalfuS eft Fabius, quiquO
eum fecutusBrufoniusin Apophthegm.j fuit enim Afpalia_. 22Ç»
hase non Xenophontis uxor? fed Sophiftria, quae Rhetoricam_i
docuit&Pericîemamavit, cumque eidemnuphfiet , Samii
ac Peloponnefiaci belli auclor fuit, Plutarcho tefte in»*
Periclo»
hïïosHomeriverfu.) Hune verlum intelligit
Aictç îk 'LaXctpiiv^' a,j^v avo f(^j oitcat vqoùç,,
S$uinoninomnieditionereperitur.) Forfan à Solone vel
Pififtrato, quiHomeruminterpolarunt, adjecluseft, dequo
IegendiPIutarchus in Solone , &Laértiuslib.i.Laudattamen
tanquani Homeri Ariftoteles lib. 1. Rhetoricorum , his ver-
bis y d/x^poo pdçTi/çji ifôrl<rai'7z ÀShucùoi 'ZzëiZctXcif/ïvfëh'.
:AD LIBRI VI. PROOEMIUM.
Nondum expkto œtatù undeviceftmo anno. ) eodem a?tatis
annofatisconcertitErinnaPoëtria, de qua videndus Fulvius, Zl$
Urfinus in Lyricis Graecis p. 40»
Alterum ex duobus eruit lumen) Lumen hic prOjftfojquae
honeftafanèlecutio. Ufurpavit etiam Aufonius in Parentali-
bus ad Caec ilium Arborium, a vum fuum. 4mifum
$68 AD QUINCTILIANI
Amiffumflefliyaft trina decennia natum
Saucius , ac Uvo lumine caffus eras.
Feftu$> Orbaeftrfutpatrer/t, autmatrem , autfilios quajiîumeit-»
dmift. Apud Graecos itidem 6<p^\(xo\ duri 7ra,iàù)v,ALÇchy\us
c*nepT.Ap<p)ê' o<pô*Auoïç<po£(&. Adquem IocumScholiaftcs:
'y\yowjclfA.<^ixà)2s^yj. cÇïôciXpcv y6 èxài/ov *a/\«. Euftathiusan_»
Eumathius , Macrembolita Protonobelifarius , (ficenimin
codice Mfdiolanenfi nuncupatur ) Amorum Ifmeniae & Ifme-
117. neS Iib. 6.n*rÊ^Z^, jUj/Vatfr&çc^-xA^fcçéxxoiJ/J/ç.
Decimum œtatis ingreffus annum deformatos fruBus ojten-
derat. ) Fuêre fcilicec ab omni aevo ingénia illico fefe prodentia.
Firmabimus aliquotexemplis ( cum bona leclorum venia)
haud ita m^vS^v^Toiç,
Lucanusante vicefimum statisannum Poèmation-,
fcripfitOvidiofalfotributum , dequo Hadr. JuniusAnimad-
verf. Iib. 6 cap. i.
Plinius Jnniorannos natus quatuordecim Tragœdi-
amGraccam fcriplit, ucipfe teftatur lib. 7. Epift. 4.
Praxagoras Athenienfisannum agens undevicefî-
mum fcripfit libris duobus de Regibus Athenarum ; & deCon-
ftantini Geftis libris totidem , annos natus duos& viginti.
Photius in Bibliotbeca.
iig, AvifenaMedicus& Philofbphusinfignis , nondum
decenni major literashumaniores , &quicquid fcientiarum.»
ad Alcoraniintelleclumpertinet, calluifie dicitur , &tocam
èyKuKXo7rctiSUcu> ante annumaetatis decimumoftavumabfol-
vifie , quotemporis fpationec unamnoclem integramdor-
mivifie tradune Arabum Scriptores.
Adolefcens quidam Lutetiar fuit anno 144^. qui
quamvis viginti tantum annorum effet , tamen omnes artes &
fcientias adeô perfectè calluit , ut ideô Antichriftus à Diabolo
genituseffejudicaretur , de eo V- Pafchafium in Opère Galli-
coinknpto Recherches , lib. f. cap. 38.
Andréas, Petrus, Jacobus , germanifratres, na-
tione Frifones , cognomine Canterii, unkacumforore^,
2ipt pueriadhuedecennes, in omni difeiplinarum génère egregiè
differuerej quos non modo Germania&Gallia, fedtotape-
ne
INSTITUT. NOTjE, 3^
ne Italia , ipfàque Rom a 8r no vit &admirata eft. H*c Voulus
StbalicbtM paç, 4Z0. Operum.
Philippus Beroaldus judo fermé opufcuîo,dum petiè
adhuc puer cffet( Nie. Burtio telle in Libellocui titulusefttf*-
M0f4i2f/s^r4M)ServiiinVirgilium errores profecutuseft.
Ludovicus Stella quindecim annorum adolefcentulus,
adeôdoclusGraecèextitit , ut hacaetate Lucianum , Arifto-
phanem, acTheodori Gazas Grammaticam, in fréquent i (li-
ma auditorumluceAureliae magna cum admirationedocue-
ritj cujuslaudismemoria publiciseft literarummonumentis
àjoachimo Fortio confignata.
Nicolaus Borbonius Ferrariam fcripfit annum agens z ,0#
decimum quartum. Carmen extat in fine Nugarum ejus-
dem.
JohannesCalvinus,Noviodunenfis,Seneca: libros de
Clemcntia Commentariis illuftravit , cùm annum ageretvi-
gefimum-quartum, A.D. i,l$%.
StephanusBoêtianuslibrum fcripfit de fervitute vo*
luntariaannoaetatisdecîmo fexto 5 dequo Mich. Pontanus
Periculoruml. i.c. 27.
Henricus Stephanus penèpuer , utdefe teftatur>
Calvini Catechefin Gallicam Graecam fecit , & ita fecit utPhi-
lippo Svvartzerd Graccè Melanchthoni fecerit fatis.
Aldus ManutiusPauli filius Commentarium de Or-
thographia fcripfit anno setatis decimo-quarto , & alium do
Notisveterum aetat. 19.
IfaaeusCafaubonusDiogenemLaertiumnotis illuftravit 251.
anno i? 8 3» œtatisir. & Arnaldo patri easdicavitj hae poft-
ea audiores reeufse funt anno 153.4.
Johannes Spondanus Mauleonenfis in Homeruraj
Commentarios fcripfit anno 1 5* 8 5 . aetatis 2 r.
TheodorusCanterus Varias Leclionès feribebat an-
no setatis 10. ut ipfeteftaturlib. i.c. t8.
Johannes Laezius Rupellanus(adquem inEpiftolis
DordrechtivulgatisHadr. Junius) Ciceronis Orationempro
Archia Commentariis illuftravit penè adhuc praetextatus.
Aaa Claudine
ajz
370 AD QllINCTILIANI
ClaudiusPuteanus ante annum aetatis vigefimum no-
tas in Vellejum Paterculum Icripfit.
Janus Douza , Jani filius , Catullum,Tibullum, Pro-
pertium notis illuftravit anno aetatis 1 9.
Hugo Grotius, Jani filius , Martianum Mineum Fe-
licem Capellam notis illuftravit annum agens ij,&Arateo-
rumSyntagma an. 16.
DanielHeinfius,Gandenfis,Crepundia Siliana fcripfit
annosnatusviginti.
ClaudiusSalmafiusNilum&BarlaamumdePrimatu
Papae recenfuit acemendavit , cùm annum vix decimurrL»
quartumageret. Opus Heidelbergae cxcufam eft A. itfog.
Cujus ne fe fenem quidem poftea pcenitere docuit , cùm itera-
tô ad calcem Libri de Primatu excudendum tradidit. Idemu
annoartatis 1 r.Florumemandavit& explicuit , Hcidelbergat
itidem excufumA. 1609.
Ifaacus Voulus Geographum quendam fubScylacis
nomine cum verfione & notis vulgavit an. 1 6 3 9» aetatis 1 1 . na-
tus eft enim Lugduni Batavorum an. 1 6 1 8.
a,j Alia exempla fuppeditabunt confummatiffimae le-
dtionis viri Andréas Tiraquellus in Opère de Nobilitate & j urc
primigeniorumpag.4$5. 448» &LeoAllatius in ApibusUr-
banispag, 144. &feq.
AD CAPUT I.
Depiftam tabuUm fupra Jovem, ) IslocuS in foro? de quo
CafaubonusadPerfiump, 128»
AD CAPUT IL
Etfpes inanes & ve/ut fowma qutdam vtgikntium, ) Bafî-
HusïnEpiftolaadGreeorium Theoloeum To. i. Operurrk*
Gri^C.Lac. pag 7 ^.E-rrcayûo^Têpei^ivrscTZiç iX7nâc*4 «va/ yçtjyo-
çovujtûùv c*v£w«v Hoc didtum Piatoni cribuït iElianus Va?-
HifUlib-, 13. c. 29. PindaroSrobaeus Sermoneiio*
AD CAPUT III. &IV.
Vel 'a fangatione rénovât : ) Renovarshoz loco eft reficcre
velrecreare Id Cn. Matius uno verbo recevtare diceret. No-
*^" ni'us : Récent ari boncftc pofitum pr$ novari ( CiwcrenûPar/J quod tft
Grxds dyanèSaf, Matius in*Mimiambi$.
UNSTITUT. NOT^. 371
Jamjamalbicafcit Pba'bm & récent atur.
Hinc peuxtviuTo* Recentatttm apud Alex. Trallianum lib. 1. §.
Hocdïch , nibiicorpore.) Rie immerentemFabiurrLj
culpat magnusBudarus pag.éi.Commentariorum linguasGrar-
ex edit. Parilienfis. Quis enim non primo ftatim intuitu in-
tercidiftenegativamadvertat \ falfum omne ait Fabius ridicu-
lurn haberi,nec efletamen. NequeiftaaVn^éipHfl&Bf 5 ùdicu-
lum quidem omne fat fum efte debere,at non fat fum omne ftatim &
ridkulum cfle. înftat in Atticis, quorum peculiaris didio fa/fa
Ciceronicenfeatur; cùm tamen rifut iili minus indulgcant. 2J5'*
Inftat in Catullo, qui CÙm nec micamfa/is efte in magno corport^
dixerit, nonhoevoluit , »/&/'/ elle in illiuscorporemkVtf/V. Le-
gendumitaque, nonhoedicity ut habetErafmus Adagio, &*//?-
tudomnineflilii, fiveexcodiceMS Civq ex conjedura. Poft
ErafmumidemanimadverteruntMuretus Var. left. lib. 19.
cap, 6.8c GatakerusinCinnopart. 2. p. 435.
Sane tamenut Me. ) Pro ut /'^,Iege, ut fal$ Paulô pofl:
pro it* bi, , lege ia (aies, ut ad oram Codicis fui notabat Rev.
Parens.
Tanquam ajfem elephantodes.} Macrobius Theodofî-
US Saturnal» lib.z» C.4. Idem Auguftus, cum ei quidam libeUum tre-
pidutoffcrretfê modo prof 'erret manum^modoretraheret, PutaS, /»-
f */>, te aflem elephanto dare ? 2 3 <5.
Galba pœnulamrcganti. ) Paulo poft: Galbap£nulam
foganti rebondit , nonpluit-, nonefl optutibi; fip/uit, ipfe utnr. Pa>
nula eft veftis fpiiïa , vel, ut loquitur Septimius lib. de Corona
militis, gravifïïma, quaadverfus pluviam maxime vetereg
scifolebanc. Juvenalis Satyra f.
fremeret feva cumgrandine vernut
Jupiter y& multo (iillar et panula nimbo,
Inde Varronipetitusjocus apud Nonium cap. 14. Non efi
qutrendahomini^quibabet virtutem, ptnulainimbri* Contra pla-
ne quàmLuciliusSatyr. lib. ij. apud eundem:
Panula-ffiqu^ris, cantheriusyfervus^ fegefère^
Utiliormihi, quamfapiens.
Certe etiam fapienti, vel in imbre,veîinfrigore, Stoicïs ipGs
Aaa i faten-
i7z AD QUINCTILIANI
fatentibus, faltem utilis futura eft : cum otPhilo de provideat.
apud Eufebium Pr3epar.lib.8.cap»ultimO)ùgTS fJ$on@* ouày-
Defimtvutere. ) Locus adeo conclamatus, ut nec
VEfculapius cum Machaone, nec tqja Afdepiadarum cohors
cimederi queat.
Apparet> tnquit, quàmjapè Accendatis. ) Htmc AugU-
ftijocum politidîme illutîravit Galliae noftrac fummum decus
Balzacius , Di(Tertatione34. ad amplinimumConrartum.
Caffelio.) Legendum ex V. C Ctcilio^ iseftSextus
Ccecilius Jurisconfultus , dequoGelliuslib. zo.c.i.
Navcm dividerevolo, ) Macrobius TheodofiuS Sa-
Urnal. lib» i.C.6. Mercatoriqnemadmodum cum focio navim di-
tideret interroganti refjtondijfe tmditur Cacilitu : Navim fi dtvidis,
vec tu nec foetus babebitis. Ambiguitas eft i n voce navis, quae ab
#merrogantepronavisonerefumitur, à refpondente noru
237, item. Alias»*™'/ interobfcœna. JuiiaapudTheodofium^
Numquamnifinaviplenatolloveclorcm. Aptum etiam ad hanc
rem verbunW^wfer*. Plautus Aulularia , Me tu quidem noru»
divides*
Ovidïus ex tetrafiiebo Macri carminé,,) Gyraldus Dia-
logo 4. Poê'carum : Periit Ovidii liber , quem in maki Po'ètas edide-
rat , ut ex Iabio\ colligimus^ etfi nofter amie us grammatiens confiant et
bocp'rnegeî , verbaque Fabii transférât ad illud Priapejorum Epi*
gramma :
Qmd fruftra quereris Colone mecum.
S^uod faciumputnt cwtra Macri Poetœ tetrajiicbonparum lepidum,
AD CAPUT V.
3$$, Pugnamilîamdecertatoriam. ) Nicoîaus Fabei^vir in
omniantiquitate, Ecdefiaftica praefertim , verfatifïimus , ad
Senecae Controverf pag. 170.edu. i<5i 3. legendum cenfet è
vett.libris decretoriam, id elt veram ac feriam»
AD LIB. VII. CAP. IX»
Indt'mXnt^iUavulgamf) Videantur JLeoparduS
Èmcfl-
INSTITUT. NOm 37}
Emendat. lib.2. cap. 4. &GatakerusinCinno part. 2. pag.
4z8»& 4J1-
AD LIb. VI1L CAP. I.
Ma Attica anus.) De eadem, aut fallor,Plinius Epift.
Praefatoria in Hiftoriam naturalem : Ceu vero, inquit, nefciam^
adverfus Tbeophraflum bominem in eloquentia tnntum, ut nomen dtvi-
mtm inde invenerit^ fcripftjje etiam fœminam , & proverbium inde na -
tum^fufëendioArbotemeUgendAm. Fuit haec meretrix Leontium,
Tullio tefte lib. 1. dénatura Deorum, 2*0,
AD CAPUT II.
Tabernaculum ducis Augu/îale.) Lipftuslib. 5. de Milî-
tiaRomanaDialogifmoi. Pr^toriumAuguftaA œtas videtur Aur
guftale dixijfe y ut quidem in Fabio lego , fedfolo. Poteft ab Augufliî
ita diclum ejfe^qui in eo tendebant : fed exemplum tamen ejus ver bi aut
ufurpationem , mirum nufquam reperiri. Hase veriiîimè Belgii
ocellus.
Taurus Animal fit ^ anmons.) Diomedes lib. 2. cap. do
Arnphibologia^ Cum , inqiltt , tAurum , nec fciasutrumde *r*
mento , An obfcœnam corporis partent , an montent qui efl in Cilicia^ an
qui efi in Syderïbus , taurum dicamus.
An nomen bominis.) Tauri nomine plures fuerunt.
Pacuvius Taurus, cujusmeminit Macrobius TheodofiusSa- 240.
turnal. lib. 2. cap. 4. Taurus Philofophus Platonicus , de quo
Gellius& Suidas. Hisadde Palladium Rutilium Taurum ,
iEmilianum, quideR.R. fcripfit. Taurum praefectum, do
quoSeverusSulpitiusHili. lib. 2.&aliosmulros > quos, bre-
vitati ftudentes, omittimus.
An radix arboris.)Vrxtcr has tauri nominis fignificati-
ones , alias nos edocetPlinius , apud quem Taurus fumitur
proArdeaftellari, çquamGallicè voeatnuSBwor) quodBo-
vis mugitum edere quodammodo videatur. Apud eunderru
Tauri vocantur Scarabaei terreftres ricino fimiîes , quibus no-
men corniculadedere. Tauri voce etiam utiturFeftus (utfu-
prà Diomedes) pro parte obfcœna 5 tic enim in SotitaurMbut
fcribit: Atque b Arum hojiiArnm omnium (tauri videlicet5arietis, 241,
Verris^ tmmoUii funt tAuri , quapars c&ditur in cafirAtione.
Grtco verve ntens amorio-ov. ) Non uno modo o-xoTifaiit
Aaa 3 Amures.
374 AD QllINCTILIANI
Autorcs. Aliienimconcifïùs&ita paulôobfcuriùs fcribunt,
mi Ariftoteles in libris Acroamaticis , de quo Gellius lib. 20»
c. f.Aliimentemfuarndeinduftria quibusdamquafifoliis te-
gunt, utHeraclitusindeo-xor«vcçdid:us , LycophronacPer-
fïus. DeLycophrone&Perfio ha?c rarius occurrentia Jeges
apudVigeneriuminTraétatu de ZypherisGallicè fcripto, p.
Ï2. & fêq. llfaudroit pour mon regard fcierle Livre de Trithemepar
le beau milieu j comme quelcunfit autrefois le Poème de la Caffandrtj
de Lycophron , pour voir ce quily avoit au dedans , puisqu'on n'y pou*
Z4I* voit rien difeemer par le dehors. Ou bien comme on dit aujji avoir fait
S. Hierofme des Satyres de Perfe , dont ne pouvant affez bien compren-
dre à [on gré les Enigmes (S Obfcuritez , intelletluris ( ex Ovidio
lib. 4. Trift. Eleg. 10.) ignibm i'de dédit. Aliidenique fingula-
ribus artium terminis utuntur , quos non nifi filii doctrinae ca-
piunt , quales funt Medici> Chymici,&c.
AD CAPUT III.
In Serraco advebatur. ) Serracum vel Soracum, Grae-
ce <rwyt)c(&> 5 quodPolluxexponit > to ccyyêiov ht c\ m crK<ù'n
T xs&QKÇjnùX i i.e.vertente Fefto > Fafculum quo ornamenta por-»
tantur Scenicorum. Plura Voftius , vir infinitae propè ledio
nis, inEtymologicop.48i.&Salmafius adHift. Aug. p. 8£.
ubi Serracum &Soracum difTerre putat.
^4 3, Cum eo conifeans. ) Conifcare vel pOtiÙS Coniffare , eft
pulvereaera replere,utcùm
-"pin gués in gr aminé Uto
lnter fe adverfis lucîamur cornibm bot ai.
UfurpateamvocemLucretiuslib. i.
Etfatiati agni ludunt , blandéque aniffant.
JErumn&sqiïtdopusefl ?) Atqui hoevocabulo opus fibi puta-
vit^Tullius , qui in Paradoxis,Oratione poftredituminSena-
tum , i.definibus , &alii$ aliquot loris ufus eft 5 ut notât
praeftantiffimus Voftius Inftit. orat. part. 2. lib.4 . cap. 7.
Univerfam tjus profapiam infulfum. ) Lege VoiïiuiïLi
ibidem,
Seddivifio quoque affert. jExCiceronis ad Paetum erudi-
. taEpiftola: JQuidenim num boneflum verbum eft divifio ? atinefi
*44» çbfcœnumy cuirefpendetintercapedo. Nempe pr opter finales fyl-
labas
INSTITUT. NOTiE. 37;
UbàSp?do& vijîo) quibusfignificanturOT£j>7&/3Jg07*tf. Quac
primum animad verfa à Criticorum principe Scaligero.
Utconvitium mulierum. ) Vide Aquilam Romanum pag.
1 4. Vctt. Rhetorum ex Bibliotheca Fr. Pithœi.
In equofedi/fe. ) Editiones quardam in eqtium afcendife,
falsô , ut monuit Joh. HartungusThdauri CriticiTom. i,
pag. 681.
AD CAPUT V.
Servare potui , perdere an pojftm rogas 1 ) DefumptUS hic
verfus ex illo Virgilii in Ciri .•
Ut me fifervare potes , ne perdere malis.
AliumaffertSeneca Suafor. 3. ex Virgilii Opère > fed deper-
dito, quoquedefumptum. Hincjurequis coiligat,Tragce- 24f*
diam illam non aliam effe ab ea , de qua his verbis Septimius
libro de praefcriptionibus ad verfus Hsreticos : Denique Oviditts
Scytha Medeam tragœdiam ex lïrgilio pleniflime expreffit. Sic locuS
illelegendus. Hanc Tragœdiam habuit Phil. Puchaimerus
Medicus , ut exBeatiBildii vu\go Rbenani ad eumEpiftola à
Goldafto cum aliis édita confiât. Habuit etiam Salmafius
eruditorum Phœnix. Spécimen exhibet clarifïîmus Scrive-
riusadcalcem Vett.Tragicorum , fubHofidii , utividetur,
nomine j cui fuffragatur Didacus Covarruvias Segobienfis
Antiftes, Var. Refolut.lib.4.cap« i7,Sedfruftra,utevincunt
quaefupràdiximus,
At digîtopugnavi,)ln margine ,Addtgitu*n,Qp\o& pro-
bumeft $ FirmatBongarfianus codex, Salmaîio telle, adHift»
Aug. pag. 4p 7. Ad digitumpugnare , pro digxtispugnare , quod
uno verbo micare. Sic adtibUs cancre pro tibiis cancre , quae lo-
cutioLatinis protrita.
AD CAPUT VI.
lundum Varro vocat, ) Idem Diftichon profert Dona-
tusadTerentiiEunuch. ubWoço quemltgM qua , yxo pojftm ,fof- 1\6.
fit y Si. pro tamen , lapis,
AD LIBRI IX. CAP. I.
Arma adpocare. ) MS. avocare } fie etiam Salmafius ad
Hift.Aug. p.yp.quae fané vera Ieclio. Avocare arma m zrmo-
rum certamine is dicitur > quiconlatopede cum adverfario fî-
j7É AD QUÎNCTILÏANI
quam corporis partem armis tectam & munitam obfervat,noi*
ineamiâumdirigit , fed aliam fe petere velle fïngit : Tune
adverfar io fe aperiente & illam partem nudante , ut in aliam-*,
quampetividet>arma transférât, ibique fe protegat, hicavo
catis adverfarii armis , repente & nec opinanter , nonearru
partem,cuiminabaturicltim , fedeam,quamdetexitadverfa*
rius , ferit. Hancarmorum avocationemGallicèdïcimus
une Feinte»
AD CAPUT H.
Et Demcjîbenes jurando,} LegeHartungum Thefaari
Critici Tom. 2,. pag. 677.
AD CAPUT IIL
Vuîgus amatfieri, ) Hoc àGraecis traclum variis exern-
plis comprobat Thomas Gatakerus, in abfolutifïimo Com-
mentario ad AntoniniVitam p. 3dp.
Car ego non dit am, Furia^ tefarUmî) DefumptUShlC
verficulus ex Ovidii Epigrammatis. Ite m
Ride T fi [apis ^opuella , ride.
Ni memoria lapfus fît Martialis lib. 1. Epigr. 41/ Item
Larteferox cafo Coffus opima tulit.
Prifcianus lib. f .
AD CAPUT IV.
Syntomrummoâis,) Inmargine , Sybaritarum* Ine-
pte. Sy ntonorum nomine cenfentur Cy mbala , Crotala , 5:
alia id genus , in ea muficae parte pofita , quam rhythmicam-»
vocarunt veteres. Hinc plus aequo numerofam compofitio-
nem rhythmicèque incedentem , qua, quafi continua elîet,
&ineosdemiretfemperpedes, fimilique , ut vocamus , ca-
dentia , perpetuôclauderetur , Syntonortt»ieamm&disfaltitareLs
dixifle Fabium jure exiitimat virorum dodilïimus Salmafîus
ad Hift. Aug. pag. joz.
247- AD LIBRI X. CAPUT I.
Ut Aratus à Jove incipiendum putat, ) Sic TheocritUS
AratocoaevusIdylK 17,
Êk Aigç "Xçxûptt&a , ngjf «'$ Lia, hyyeri > yiiitreq.
Quod Virgilius Eclog . 3.
Abjoveprincipium, Mh[4,<—
» L.Cu-
INSTITUT. NOT;E. 177
L. Cufpidius apud Fabricium Antîquit. lib. i. Teftamen-
tum fie orditur : Numine invocato, absque cujus nutu nequt*
quicquam rite inchoari, neque retleperficîpotefi^
In Antimacho vis & gravitas & minime vulgare ebquendi
genus habetlaudem.) Idem ait AntipaterinEpigrammateàSal-
mafioadHift» Auguftamp.44»primum edito , cum ofie/pov
<nXW tivripâx* VOcat, «w afcov àÇçv{&> ^ju.t^av.
Affetlibus & jucunditatc deficitur,) Hoc ipfum agnofeit ±*
Antipater,fedla«dinon vittoducit,«^«Ap7çTi/j^Aaf5i' ojt«,
Arifiophanes & Eupolis Cratinusque prœcipui. ) HoratîliS
lib.i, Satyr.4.
Eupolis atfy Cratinus , AriftopbanesfcPoè'tœ.
Epitrepontas. ) Epitrepontem Menandri fabulant
laudat Stobaeus fermone 87» Alciphron item cJ&T^eWwraç inter
fabulas Menandri numerat epiftoîa ultima,& Athenasus 1. 1 4»
Philemon Menandro fepepralatus eft, ) Firmat Gellius
lib. 17. 04. Hinc ortum certamenMenandri &PhiIemonis,
àRutgerliovulgatuminVariisLeâionibus : fedquod porte-
rions alicujusaeviquefequiorisefie,resipfa clamât, licet mul-
tafodanexutroque decerpferit.
Philifttu imitator Thucydide, ) Cicero ad QuintUITLj
fratremlib.2,£pift. 12. Siculus Me (PhlMftuS) capitales, creber, 249.
acutiu , brevis, pene pufiUus Thucydide* > Adquemlocumlegen-
dus Vofïius in opère de HiftoricisGraecis p. 27.
De P cric le veteris Comœdi<e teflimonium eft ) Eupolidis
nimirum. Plinius Junior lib, i. Epift.20. Nec me prsteritfum-
mum Oratorem Periclem fie àComico Eupêlide laudarii
— 'Z^Çsçàî y av tutu tux *}
To ksvtçov éy>ccL7ÎAi7re 7°ïç dK^ou^oiç,
Nam in Tbeophnfto. ) Ab Ariftotele magiftro fie di-
éftiseft. AutoresStrabolib, i4.LaèrtiusinTheophraftoi&
Suidas. Sed hic primum Tyrtamum> dein Êvcp&tçw , deniq j
©«(p^fîKdicitvocatum.
Propior tame n primo. ) De Tito ValgioPoetaElegio- 2fO.
grapho Tibullm in Carminé ad Meflalam,
Bbb Et
Î78 AD QUINCTILIANI
Bft tibiquiposfit magnis (e acthgerc rébus
Valgitts, œternopropior non aherlîomero.
Alterdiffliilis.) Barthius vir multxquidem leclio-
nis5fed narishaudprorfusemuncta?, Adverfar. iib.43. c.z. pro
difficilis) legendumcxiftimat^»/?///, id eft nimium fe dïffun-
dens. Nos vulgatam leftionem retinendam judicamus,
quamfirmatPapiniusin Lucani Genethiiaco,
Et docïifuror Arduus Lucre ti.
Atacinus Farrolnterpres operis alieni. ) Argonautico-
rum ApolloniiRhodii , utautor eft Valerius Probus adi.
Géorgie. Quod opusfignatOvidiusAmoruml.i.Eleg. ij.
Varronem primant^ ratem qu£ nefeiat tsta4f
2 j* I , Aureaque Alfonio tergapetita duel ?
EtPropertiuslibrofecundoEleg. 34.
H£c quoque perfefto lu de bat Jalon e Varro ,
Varro , Leucanï<e maxima cura fut.
Et Papinius in Lucani Genethiiaco ,
Et qui per fréta duxit Argonautes*
Bellum Siculum,) Re&è, non, civile, lîtlegendum
conjeclabarScàliger, in Animadverfionibus Eufebianisnum,
MMXLVIiî. Sententiam noftran? ftabilitum it Sencca Epift.
79 . Donec AZtnam deferibas in tuo carminé j tf hune folennem omnibus
Poè'tis locum attingas ; quem quo minus Ovidius trattaret , nibil où/il-
tlt , quodjam Virgilius impleverat \ ne Severum quidem Cornclium^
z$z. uterquedeterruit. jEtnaSiciliaemons y ac forte parsoperisde
Bello Siculo.
Germanicum Auguftum.) Domitianumintellige, Gy-
raldus Dialogo 5. Poètarum : De Domitiano vero Fabius Quintili.
anus ,qua parte Poètarum judicium facit , ipfo adbuc Domitiano vivent e,
à quo jororisfiliorum inftitutiùniprafeclus fuerat , fer ip fit , atque pro ■
fterea nefeio quo patio adulari potins quàm ver a dicere vider i pot eft , ad
quam rem quoque propenfior Ht [pan a folct effe natio. An ntfcis , tune
inquit Pifo , à, dolltipler tique viris Quintiliani verba non de Domitiano
ajfcrrifolere , (ed de Germanico ? J£uiqn ivquam, Pifo^iftuc ipfumfcio :
ac ht y quicunque illi funt^tota, ut dicitur-, via aberrant, Nam , ut alla
omittam-^quti non videt^ad Domitianum viventem, non adGermanicum,
zCx , unojamferèfieculQ extinffum 7 ea fcriùl ? Tum} qms Mincrvam igno-
rât
INSTITUT. NOTjE. 379
rata Domitianopracipus tultam-, fcqueejus Deefilium appeUarivoluif-
fe , idquodtf Poëi&tf Hiftoriciçrodiderunt ? Quod autem Poè'tice
Domitianiu operam dederit, teftti inprimis efi Martialis mulets in locts%
(S Valerhu Flaecus. Appell.it us vero DomitiantuGermanicus fuit, quo-
niam cum pâtre in Germanie a fuifje expédition/; dicitury vel quodBata-
vos Germant* populos cum Antonio & Mue iano , ut Tacitusfcribît , m
ditionem redegit : qua de re & SyUius ,
At tu tranfeendens Germaniee faïïa tuorum»
Jampuer auricomo performidate Batavo*
Haec Gyraldus.
Varii Ibyejîes cuilibetGrœcorum compararipotefi. ) Au&or
DialogidecorruptaEioquentia : NecuUus A finît aut Me jfaU liber 2^
.tamilluftriseft , quàm Medea Ovidiiaut Varii Thyeftes. Junius
Philargyrus dociiflimus Maronis Schcliaftesad Eclog. 8. Varii
exflat Tbye/les Tragœdia, omnibus Tragicis prœfcrenda.
Ovidii Medea. ) Hancinnuere videturOvidiusTrift.2,
Et dedimus Tragicis feriptum regale cotburnis.
Pomponius Seeundus. ) De hoc Pomponio muLta. Gy-
raldusDialogo 8. Poé'tarum.
Çaci/ium veteres laudibusferant, ) Horatius lib,2. Ep. 1«
Dicitur Afranî toga convenijje Menandro ,
Vineere Cœciliu s gravit atc,
Volcatius Sedigitus apud Gellium lib. 1 f , c. 14,
Multos ineerto cer tare banc rem vidimuSy
Palmampo'étaCornico cui déférant •> 1>55*
Eum mejudice errorem diffolvam tibiy
Contra utfîquisfentiat, nihiljentiat,
C&cilio palmam (latuo deComtco.
Malum tamen Latinitatis auclorem vocat Cicero in Bruto> &>
nî memoria fallit, in quadam ad Atticum Epiftoîa.
Terentii feripta adScipionemAfricanum. j RefragaturSatî-
tra apud Donatum in Terentii Vita.
Servilius Novianus.) Adi Cafaubonum ad veterenu
Perfii vitam.
Vir fetulorum memoria dignus.) Attlbigit LipfiuS, aru
Tacitus hoclocointelligi debeat, quia haec vivo Domitiano
Fabius fcripfiiTe videtur, tune autem Tacitus nihil vulgaverat. 2 fé.
Bbb 2, Julio
380 AD QUINCTILIANI
Julio Secundo.)l$ eft,opinor,quem loquentem inducit
Scriptomialogi de caufis corruptae eloquentia?,ubi de eo plura.
Scias eumfentire qua dicit. )C\CCro de legibus Iib, I. Na-
turafyeciem m formavit oris,ut in ea penitui reconditos mores ejfinge-
ret. Nam (S oculi nimis arguti , quemadmodum animis affecli Jîmusj
loquuntur. Et is qui appellatur vultus^ qui nullo in animante ejffè prê-
ter hominent poteft, indicat mores, Phraatcs apud Philoftratum-^
Apollonii Vitael.i.c. 12. n&Tkai /^ c^%,XfAurcdS^ùj7rtvun)^àv
i^lwdjxs t* wsfaa, 5 zê ctppuan Kj Trctpsicùç ku7Ujj , •yi/ôùfA.arivGiv tî Kj
jEwçiïv. ciÇ)' m a-oÇùirî ^ <Pv<tikoi " oufyiçy acarî^ ôv xaTnlcu H2u~
Ex indufiria Senecamdiftuli.)Gyvz\à\X% DialogO g. Poe-
If 7. tarum 5 Taxatus quidem Seneca à Fabioghiintiliano, modefia quadam
Hi(pani hominis cenjura, ne (ciiicet idfortnffe odiopotius quam veritatis
candore feciffe videretur'. quam rem mecumfœpe reputnnsy ea rationz*
feciffe crediderim-) ut Seneca paremgratiam referret* quiQuintilianum
declamatorem>cujus adhuc nonnulU exfiant declamationes^acrius anted
fueratinfeftatus*
Rerumpondera minutijfimis fententiis.) Iniquius paulô
Cenforesilli, nefcio qui,apudGellium).i2.c.2. De AnnaoSene»
c a partir» exiftimant ut de fcriptore minime utili } cujus libros att ingéra
tiuliumpretium opéra fit l quodoratio ejus vulgaris videatur & protrim}
resat^fententU autinepto inaniefc impetu fint, aut ut levi & quafi dica-
2 J Z* ciargutia j eruditio autem vernacula tf plebeia^nihil^ ex vetcrumfcri-
ftis babens nefogmti<e,ne% dignimtis.
AD CAPUT V.
Veluti eadem cent ali<eat%ati<€ forma; ) Auftor libelli
f$Ê 9 6 àfeotW) ù j i7tsrov, àioù ^ TxrçjLyfJLct tsujT°v c (3/, ^bÇcuvÎ/jS^^
XjKenyyopw tpyo-iv. Plinius Junior 1. 7» Epigr. c,
H*c huseflcera, mollis cedens%fequatur
Si do clos digitos, jujfaifc fiât opus ;
Etnunc informât Martcm y cajlamft Minervam\
Nunc Venerem effingat, nunc Fenerispuerum,
AD CAPUT VII.
Antipater Sidonius & Licinius Archias,) Noftris quo-
2f°» qwetempcribusnondefuerequiexternporali illa facilitâtes
valuerunt:
INSTITUT. NOm 381
vaîuerunt: taîisfuit Johannes Picus Mirandulanus, de quo
alibi diximus; Andréas Maro, quem Archiaefere comparât
magnus Gyraldus Dialogo 4. Poetarum. His addi licet Con*
radum Goclenium,bonarum Iiterarum apud Lovanienfes pro-
fefiforem, & haud ita pridem Jacobum Davy Cardinalem Per-
roniurru
AD UBRI XI. CAPUT II.
AnveroScœvola.) MuciumScaevolamir* duodecirrij
fcriptorum (tic legendum,non fcruporum) lufu excelluifle nos
etiamdocet Vêtus Epigramrna,àSalmafio ad Hift. Aug. pag.
46+x veteri libro Johannis Lacurnsei primum vulgatum. £ft
autemejusmodi:
DE TABULA.
In parte abeolipyrgus velut urna refedit^
Qui vomit internis tefferulas gradibus,
Sub quarum jactt* difcorâans calculas exit,
Certantesçfcfovet fors variât a duos*
Heicproprium fatiunt ars & fortuna perle lunt»
H<ec cavet adverfis ca/ibus, illafavet .
Comporta efl tabttU nunc talis formula bellij
Cujus mijja facit te([era principium,
Ludentes vario tum exercent pr<eliafatoy
Ruffeus an nitidusprœmia forte fenit.
Pajcitur à multis avide damnofa voluptas?
Nefœdetghfcensotiafegnitics,
Hoc opus inventor nimium Palamedis amavit
Et parili excellens Mucius ingenio,
ÀD CAPUT III
Grande quoddam intuens fpesulum, ) E evetf cùmS p çyoc xdro -
•xlpovoÏKoty K^fzstSÇTH-mziçixiXiTcù; î'fc ctouiiccç içxtfyuov Grepcui.e-iv ,
ex Demofthcnisipfïusoretradiditbemetrius Phalereus , re-
ferente Plutarcho» Sic Themiftius Orat. 1 $. abfentem Im-
peratorem Conftantium laudans, cum in Senatu caufam red-
deiet, curRomamusquenon fuiflet profeclus , uteum co-
ram praeconio ferret, dixit, iyyvpvetçiov'in ^ eufjteteTijTiovzrd 160*
tîfç àXrpwvit, %àç >Tcûç etKocri f^TcïçKaTO^jpoiç.
Varicarefvpramodum. ) Hinc lux aliqua afifulget huic
Ovidiiloco,lib.3.Arti$amatoria£: Bbb 3 iUay
$8* AD QU'NCTILIANI
Ilîa-f velut tonjux Umbrï rubicunda ynaritt,
Ambulat ; ingentes varia fertquegradus.
QuanquamhaudfatisalTequor, cum docliflimo Cafaubono
ad Theophrafti Charad. pag. 135-. edit. i6i2.quomodo vari-
ca mulier ingentes gradus facere poffit , idenim plané contra
rerumnaturamefi: : nifi fi ingentes gradus impropriè dixit
Ovidius, gradusparvos quidem&ientos , fedquosefficiant
multum hiantia crura.
SJJehanc inotiofam atlionem. ) Pro inotiofam , legendum
16*1. omwmo mocofam , ut ècodiceMS.à Bongarfio commodato
emendavitSalmaliusadHiftorixAuguftae^criptorespag* jgj.
Actiomocofaeft, y /JuxaJyç yvn'imïca & gefticulatoria.
AD LIBRI XII. CAP, I.
Tir bonus dicendipcritus.) PlatoinGorgiat T$p£Xb.ov-
7Ct i(3ôûÇ p'/]70g/KGÇ iJêid? , cîittCUOV Cl £fli ÔH HVCtA , t(àf Sdr,çr,(A.ova T 3\-
kcumk Cicero pro Cscinna : Jta bonus & ' juflus vir eft , ut natu-
ration âifcipUna confultus ejje videatur 5 it a pérît us aeprudens , ut ex
jure civili non fcientiafolum qutdam^ verum ctiam boni tas nata videa-
tur, Gelliuslib» ig. cap. $,Antonius Julianus Rbetor , vir bonus
(ffacunditflorentis. RutiliusNumatianus ltinerariilib. 1.
Hic docuit qualempofcat facundia fedem,
z* 2 • Ut bonus ejje velit quifque di fer tuf erit.
PliniUS Junior lib.4. Epift. 7. Herennius Senecio mirificè Catonisil-
ludde Oratore in hune è contrario vertit , Orator eft vir malus dicendi
imperîtus, AD CAPUT III.
Letlion'sopusefl.) Reftè , non h ttione , utalisediti-
ones. FirmatVoffianus Codex , qui fuit Joachimi Came-
rarii. AD CAPUT VIII.
Autturbatacera.) Legecum Salma(io inEpi{î.,p.io<5.
&ZIO turbatameeram. AD CAPUT X.
Euphranorem admirandum facit.) Idem plané deHilario
BithynoEunapius inPrifco : vT&cTax.cJuaair' âïkr,q wcaènon;
xp }çct<piKta) aru Çi^otroÇyrcuTa, 7 àçs cint irsôviçai c* t Ueua xîp-
263. oijioévÇyivup. Qua: verbaab Interprète non intellecla (ïc
VCrtenda funt : Qui prêter ingenuam fwe libéraient rcliquam difcipli-
naniy inprcfura quoque itaverfatus efi , ut père jus manus Eupbranor
adhuc fuperelje vider etur. to xctQaçoi* iyç zvcu&iccç eft >? KctSapàtircu-
éela j ingenuajîve liber alis difdplina, <piÀo<7o<p*-ic9£" >Jludere f in exer-
tith
INSTITUT» NOT JE. 383
citîo alîquover(ari, ut ad Antoninum Imp. docuitaccuratiffimus
Gatakerus pag. f.
DU s quàm hominibus ejfîciendis. ) Ejfîciendis , pro effigian-
dis, ut cum Apulep loquar, vel effingendis. MacrobiusThec-
dofiusSaturnal. lib. 5". C. 1 7. Hacmateria vel maxime in efficiendis
pmulacrisutuntur, Codex Theodofianus leg. ultima de artif.
Bfficiendos facrosvultus.
Manumintra païlium continentes.) Fuit hoc apud anti-
quos Athenienfespudoris&rnodeftiaeiignum. VideaturCa- *^4»
faubonusadLaërtium pag. éj.edit JJ94.
ghiem fulminibus & ' cœlejîifragori comparant Corn ici. ) Co>
mki, pro è Comic is quidam , Ariftophanesfcilicet , inAchar-
nenfibus. Eadem formula ufus eftPIutarchus in prarceptisPo-
liticis , deCieone, quiexclufisamicisadulatoresadmiferat:
etàçGiKcouiKOiï.iyzrt' o\\zvu.iKo\y id eft Ariftophanes, in Vefpis.
Sermo Gr<ecus Latinojucundior.) Reclamant deliciœ no-
ftrac Thomas Gatakerus , in Diflertatiane de N. T. ftylo con-
traPfochenium p. ô.Haùetinquit, rêvera hic Pfochenius^o-vfjt,^-
<Pov >&f <rvu(*a%ôv , M. Fabium QuintiliAnum , Oratorem nobilijjimumt
eumque Latinum\ utnecjudtttirationecenfendoparumidoneus , nec z6<»
ajf'eÙus , qui/udicium transverfum agat y refpeftu, fujpeclus jure habe-
atur. Nolim equidem cum virotamo , incaufa prœfertim ifliusmo*
di i cui rite dijudicandx plura tanto , atque ampliora iUa , (uppetebant
admink nia , in certamen lubens dcfcenderet lUudtamen moncre haud
abs refuerit , quodujus vir<e nos edocet quottdiantts. Quemadmodum
altéra ex parte venirefepe compertum efl , ut propenfwres in fua (uofque
affectus à recîo cenftndt tramite abducant 5 (te ex altéra parte etiam id)
necrarOj contingit-, exteromm admiratiûne effafeinates , itaaffîcimor-
talcs , ut fuis quoque iniquiores évadant. Scilicet
Neceftinfolensrerumdomerricarum fafUdium? utCicerodes zéô.
fin.lîb.t.dumvMz habetur quod doenieft) ut Seneca de Bcnefic.lib.
j.M^.j.pf/quicquid intra pofnœrium nafeitur ^utParro, De-
nique vitiofum ajfeclum hune Fabius ipfe lib. 1. cap. 10. agnovit. Alie-
nis, inquity favemus5 ideôque cùm «^rat^fa mirati fumus,in-
curvicervicum vix àrifu defendimus. Ea innuit àgente fua in->
fuis deridiculo habit aiqu£ in Gr<ecis nonprobarent tantummodo , fed apm
plauderent aefu/picerent. HactenuS Gatakerus, Con »
?84- AD QUINCTILIANI
Confpeftu meliorli ohruaturjit Ovidius ait, ) Tn iis qusc
Ovidiiextant,haccnusquam comparent. Lege Nie. Hcinfi-
um in Fragments Ovidianis»
AD CAPUT ULTIMUM.
Brève nobis tempus nos facimus ) AdeunduS Scneca in
2,67. aureo Libello de Brevitate vitae.
Pulchrum infecundistertiistfcconjiftere,) Locusefi; in de~»
perfeiïoOratore.ln eandem fententiam Horatiusl.i. Ep.i.
Nonpojfis ocu/oj quantum contendere Lynceus j
Non tamen ideirco contemnas lippu s inungi :
Ne c 7 quia defperes invifti membra Glyconis ,
Nodofa corpus nolis prohiber e chiragra,.
E(i quadam prodire tenus :fi non datur ultra,
Quin & de Senecalib.de Vitabeata cap. 17. Exigo kmeyion ut
optimispar fimjedut malts melior. Hoc mihi (atis eft^quotidie aliquid
exvitiis mets demere, (S erroresmeos objurgare, Nonpervtni adfa-
nitatem-t ne perveniam qu'tdem i dehnintenmmagis quam remediapoda-
l68» gr<* me* compono j contentusr firarius acceditfé fi minus ver minât ur.
Pulcherrimè,
Verum ut transeundifpes non fit magna, ) Transir e Fabio
idem eft ac a\ï\s prtterire; prêter ire autem elt vincere* ïlctfihQçiv
dicuntGraecu Anacreon:
MêV* *) Tdt9<Tùù7tùV t?0û,
V acte que latus efio ,
Superansque Adonideam.
Sic locus ille legendus vertendusque cum 7roXvfxa,9i^lm Hein-
fio ad Silium pag. 4.01. ubi Typographorum çiQuvô» ac Eliam
Andr eam jure confutat: Non verô cum Salmau'o ad Achiilem
Tatium pag. 664.
Toc ÂêooviJ(&> 7raçi\9ù>v
Cervix eburnea vincens
Adontdis c an dore cervices.
z6<>> HcEcfunt, LECTOR CANDIDE, quaeadniti-
diffimum ac politiffimum Fabium , poft Mofellanum , Came-
rarium , Parxum & alios , annotanda habuimus.
L AU S D E 0,
BIBLIOTHEQUE
CHOISIE
DE
M COLOMIES
Selon la
SECONDE EDITION REVUE ET AUG-
MENTEE DE BEAUCOUP PAR
L'AUTHEUR,
Qui â parue
*A ^MSTERD^M,
Chez GEORGE GALLET.
M. DCC.
Ccc
s**
H* ex»» ex*»
m
AVERTISSEMENT.
L y a long-tems que mes Amis
Jdefirent de moi une Bibliothèque
iChoifie -, ceft-à-dire quelque cho-
fe de plus fatisfaifant que ce qui a paru
jusqu'ici fous le nom de Bibliothèques,
Mais comme cet Ouvrage demande be-
aucoup de tems & de peine , j avois tou-
jours fait difficulté de m' engager à y tra-
vailler* Enfin vaincu par leurs (blicita-
tions y j'en donne aujourd'hui dans ce Vo-
lume un petit eilày. Mon deffein n'efl: pas
d'y parler de toute forte de Livres -, mais
feulement de quelques uns de ceux qui re-
gardent les bellesLettres,ou qui ont fait &
qui font encore aujourd'hui les délices de
nos Savans. Je ne mesle dans cet Ou-
Ccc 2 vrage
388 «g (°) B»
vrage aucune aigreur contre perfonne^ &
dans laCenfure que je fais de certains en-
droits de plufièurs Livres, je tafche tou-
jours de rendre juftice au mérite de leur
Autheur. Jay ajouté dans cette féconde
édition plufièurs chofes particulières -y qui
par conlèquent ne déplairont pas à mes
Confrères les Bibliothécaires , pour qui
j'écris principalement,
EX ACTIS ERUDITORUM LIPSLE
Anno 1684, pag. 514.
INter eoS) qui ftudium adbibent, ut libri, qui prodeunt, cum^
judicio indicentur , non contemnendam operam prœftare
iospit Paulus Colomefius Rupellanus , eruditionis atque influ-
ftri& fù&fpecimen infigne exbibens in Lïbelio boc uju brevifJimoy
(f non nifi centum librorum hiftoriam réfèrent e. Eoruwfele~
Bumfuo arbtfriofecit, nullo, qui e.fp%reat , mater iarum ordi-
neobfèriïato: Editiones tamen optimal notavit , (f ,ubî epicri-
fin addit^eaufus eft modérât ione , utneque (e8x fiudia faci-
le detegat, neque de maledicentia querendi anfam cuiquanu»
prœbeat , etfi errores aliquandç non retic'eat. Optamus ita-
que,ut laborem fuum conttnuet Autor doftisJïmtiSj ut que fît, qui
Gallicèjcripta Latine vertat> nifi ip/e bac lingua inpofterunzj
tftimality ficut uti Ma inalm Scriptts non dubitavit,
TA-
(°) B* «9
èèèlèiiéièèèéèéèéiiéèiéèéèiéé
«As eA' eA» eA» eA*eA.« cAseA? «A» «A eAjeAt tA* «Ai tA» gAi leAstA» jAsek: «A» gA» cAt çAj eA? gA? eAs cA* cAb
«y* «y» -ys sy* «y» «f» «Y* "^* "Y* ^* *Y* "Y9 SY* * Y" *T' "Y* "f 'Y9 'Vf 'Y* *"Y" *I* "X** ""** *!P "f ¥ "I" *X*
^ffff fff f fffffff f ffffffff fff ^
TABLE
DES
LIVRES
Contenus dans cette Bibliothèque.
FRancifciVavaJJbris Liber deludicradiïiione. pag» I*
Joannis Dallai traft a tus de ufu Patrum. z
Coutumes des Juifs de Léon de Modem Rabin. 4
Réplique de M, de Girac à M. Coftar. 8
Florus cum notis Salmafù, 10
La Pratique des vertus chrétiennes. 1 1
Mifja Latina defcripta à. Matthia Flacio lUyrico. 1 1
Rofier des Guerres , attribué à Louis XI. 1 5"
Tbuani Hiftoriarum pars frima. 1 6
Clamor Regii Sanguines adverfus parricides Ang lie a nos r 1 8
La Vie d^Agricota de Tacite en François, 1 9
Avifopiacevole àato alla bella Italia. 2 o
Picberellt opufcula Theologècat 2 1
Grotius de Lmperio fummarum Potejlatum cire a Sacra, 2 l
Grotius HiftoriaBçlgka, 2f
La Chajfe Royale par Charles IX. 26
Titus Livitu variorum Gronoviit 29
Catecbifmtu Concilii Trident ini fepiut recujut. $ 4
Ccc 1 Nouveauté
300 TABLE.
Nouveauté du Pajtifme par du Moulin , } g
Plut arque traduit par Amïot. 40
Redits circa generatiomm Infe'clorum. 4 J
PaJJeratius de Cognatione lit erarum* 44
olympi* Fubi* Morat* opéra. 4f
Stephanur de urbibus cum nous. 4<5
HofpitaliiSermones feu Epiftol*» fO
Te (l amen t de M, de l 'Kofpital Chancelier. f X
Caroli Dttcis Arjcbotani NumUmata^ Ant, Augujiinh J l
Joh.Cameroms Opéra. y\
Bibliothèque de la Croix du Maine* 7 4
Nie. Gerbelii Gracia. 74
Grotii annotationes in Evangelia. 7J
Job. Wild, Latine Feri^enarrationes in Ev, JoannU. 79
Themiflii Orationes , Gr. & Lat. 8 O
Grotii excerpta ex Tragcediis Ûf ComœdiU Gr*cù, g l
Marculfii formuU , & liber Legis Salie*. 8î
Seguini Seletla Numijmata. 8 5"
Fr. Bofqueti Hi(lori* Gallican*. %7
Bon* Cardinalis Opéra. 8 8
Voffi Tbeologia GentilU & Phyftca Chrijlian t. 90
Spanhemii Differtationes Numifmatum, 9 1
Schejferi de Militia Navali Peter um libri. 9 f
VofliiWfloriaPclagiana. 96*
rojfùThefes Théologie* (S Hi/lork*. 99
Sulpitius Severus variorum. 1 0 1
Le Nouveau Teftament de Mont, > o 2
Scaligerana. * 04
The oc rit us cum Scholiis Gr*cis & Notls. 106
Pollucis Onomafticon , Gualtero intreprete, 1 07
Vo^ius de 7#, interpretibus & eorum tralatione. 10?
Cafaubonus contra Baronium. 1 1 2.
HarpocrationU Dicîhnarium in Rhe tores, 1 1 f
lïndici* Epifl. S. Ignatii , Pearfon. 1 1 8
Pie tas Ordinum Hollandi* Grotii» 1 1 1
Salmafius de Primat u Pap*. I z y
Cajaultoni
TABLE. 391
Cafauhoni F.pijlola adCard. Perronium* j 1 6
Voffius y de Hiftorkit Latin is. 1 2 9
Epicuri vit a , auth. Gafendo* 1 3 I
Bibliotbeca Cordeftana. 1 3 z
Crotïus de Jure Belli & Pdcis. 134
Gramondi Hijloriarum G allia libri, 1 4 1
Apulei metamorphofis cum not. Prient, 141
Recueil deMaximes pour finftitution duRoy contre leCard.Mazarin.1^4
Erafmi Colloquia cum Not. Montant, 1 4 £
Catalogtu librorum Tricbeti du Frefne. I j G
Pfalmi confejjionales , invent i in Scrinio Antonii PortugaUU Régis* 1 f -I
/^/«j </« /^/7/7 Ser monts. 1 5 2
Dialogue des caufes de la corruption de V Eloquence, 15$
Relation de la Religion en Occident. 1 5 5
Cornélius Agrippa de incertitudine & vanitate Scientiarum, 1 J £
Miffwes du Concile de Trente. I y S
Préfent Royal du Roy Jaques au Prince Henry [on fils \ 161
Epitres des Princes par Rujcelli en François. 161
Grot ii Mare Liber um, 164.
Vulcanius de literis & lingua Getarum. 16$
Grotius de SatisfaBione Chr'ifli contra Faufium Socinum 167
Car oit Pafchalii Precrs. 1 d8
Ter tulli anus c um notis Bilaii. 1 dp
Caroli Magni , Ludovic i PU , & Car&li Calvi Capitula, 1 7 O
Verini Difiicha moralia. 1 7 1
Mémoires de la Reine Marguerite . 1 7 $
Indiculus Afceticorumqua in ter Opéra reperiuntur, ab A/cetaBenedi-
tlino Digeflus, ijf
Bibliotbeca Janiniana. 177
Sermons du Père Narni en François, 177
Pomponius Mêla cum obferv. ^offii, 1 7 9
J.et tre de M. Colbert à M. Poffius, \ 8 2
Mémoires de M. de Bourdeilles, I g 4
Hiftoire des Comtes de Poitou par Besty, 187
DiJJer*
39* TABLE.
Diffe rtatto de Cœn* admimftratione Grotii, \ g p
ôjCurtii Hiftoria. Ipl
GrotùEpiftoU. Ipj
Pa. P. de Epocha annorum incarnationis Cbri/îi, 195"
Ht ! parti & Bibliotheca. 197
PoèmataCS ' Spigrammata votera cumnotti. ipjj
Voffù Harmonia ëvangelica. 20 1
Catalogus Grtcorum Codicum Bibliotbec* Augufïanœ, xo 1
Solde nus de DUS Syris. 20>"
<$uinque Edttiones Novs Teflamenti Graci. 2,07
Ariftophanis ComcedU , f #*» Scholiit a, Mufuro colle Elu, 108
Concordant!* Grœc<e Novi Tefi, au clore Scbmidiù* lit
Novum TeftamentumBez*. 21 J
Laurent m StrozzU Moniâlis Hym*i< 214
BIBLIO-
•*$■$&&" -&4M*- «i$-SS^» -Œ-SS-é*- o -*hs-$*- -*H §-<§*• «*H§-<**-
BIBLIOTHEQUE
CHOISIE
ï*
Francifci ^avajforis Liber de ludicra diïïione, Pa~
rijiis apudCramofïum i6$S* 4-
CE Livre, qui attaque nos Poètes Burlesques, eîl ad-
mirable dans Ton genre 5 & l'on ne peut raifonner
plusfolidement ni plus ingenieufement que fait
cet illulire Jefaite. Que dirai-je des grâces &de$
beautez defon ftile , delafinefiede fa Critique, & dujuge-
ment qu'il nous donne des plus célèbres Autheurs de l'anti-
quité? Certes le favant M. Graevius nepouvoit louer plus
dignement cet Ouvragcqu'enl'appellantdans Tes Notes fur
Héfiode, Librum omnibus Gratiis (S Veneribut conditum i & fi l'élo-
quent M. de Balzac eufl: vécu un peu davantage , ilauroit
loù è de toute fa force cet incomparable Traité. Cet excel-
lent Père, qui eft mort depuis quelques années, a fait d'au-
tres Livres, dont les titres fe trouvent au devant de fes Poëlies
pofthumes publiées par le Père Lucas Jéfuite. M. Grsevius,
que je viens d' alléguera fait l'éloge du Père Vavafleur dans
fes Notes fur les offices de Cicéron p. 1 09.cn ces termes : Z)e_»
joc U vide inprimU Fr. Vavajforis viri doftijjimi, ($ quo ehgAntïorem vix
noftra viditataf, non im pr'tdem bonis omnibus extwfti)folitijftmum\&
cruditisfimum Librum de ludkra diftione,
D dd Joath
394 BIBLIOTHEQUE
JoamitsDalkiTraBatm de UjkPatmm} Gcmva
T
Esfentimens font afTez partagez touchant cet Ouvrage^.
-Les Presbytériens en font grand état ; &Ies Epifcopaux
d'Angleterre ne Teft+ment guère. Parlant autrefois de ce Li-
vre à un Pavant homme, ( qui eft aujourd'hui de l'ordre de ces
$• derniers) il me dit qu'a fon avis c'eftoit le moindre des Ouvra-
ges de M. Daillé , & qu'il seionnoitquaiant une lecture des
Pérès a fiez confidêrable , il fe fuft fervi de cette lecture h, pour
obfcurcir le mérite de l'ancienne Eglife. M. Scrivcner, Théo-
logien Anglois, eftdumefmefentiment, dans fon Apologie
pour les Pérès contre le même M. Daillé. Je laifle au Lecteur
la liberté de prendre quel parti il voudra, & je me contente de
remarquer que M. Daillé s'eft trompé à la page 263, de ce Li-
vre, où il allègues. Cyprien dans (oriEpitref 9. touchant la^
Communion des Enfans. J'avoue' que l'édition de M. Rigaut
porte, ut intra ottavum diem eum, qui natu* e(i , baptizandum &fa~
crificandumnonputares. Mais au lieu àtfacrificandum , il fautli-
re [AnBlfic Andum , comme a l'édition d'Erafme& celle de M.
Fell Evefque d Oxfort \ baptizari tkfanftificari fignifiantdansS.
Cyprien la même chofe, comme il paroift par fonEpîcre àMa-
gnus, qui eft la fixiéme du premier livre 3 où fe lifent ces mots j
Pro tutt religiofa diligentia confttluifli medhcritatem noflram , flichd-
4. rijjime , an in ter ceteret hxrettcos eos quoque,qui à Novatiano veniant9
poftprofanum lav.ierum baptizari & fanfîificariin Ecclvfta Catholica le-
gitimotf veto & tmîco Etckftœ baitismo oportcat. André Rivet,
avant M. D.iiilé, fait la même faute a u 9. ch. de fon Traité de
IVuth'i'ritè- des Pères. Le même M Daillé à la p3ge 244. du
m'en e livre, &M. SnicerdansfonTréforEcclefiaftiquep. 7.
n'ont pas fù à qui Clément d'Alexandrie cJeypJt ce qu'il dit du
nom d'Ab. aham } qu'il fîgnifie Pater eh fîrtfoni. Ce favant
Docteur tenoit cela de Philon le Juif , au livre qu'il a fait des
fioms: changez à quelques perfonnes dans l'Ecriture, page 2,1,
de l'édition d'Hcéfchélius*
Coutu-
CHOISIE jpj
Coutumes des Juifs de Léon de ^ldodene^ Rabin dç^
Venije , traduits de l ' Italien , par le Sieur de îS\
monvtlk) a Paris cbe^Bilawe, i6$i. {2.
NOus n'avons point de Livre qui nous inFtruife plus exacte*
ment & en moins de mots des Coutumes des Juifs que fait §,
celui-ci i & le Père Richard Simon , autrefois Preft re de l'Ora-
toire de Paris , a eu grande raifort de le traduire en François
pour l'utilité du Public, J'avoue que fa traduction auroit efté
plus complète , s'il avoit vu l'Original dont Léon de Modéne
fit préfent à Guillaume BofvveJ , Ambaiïadeur d'Angleterre-»
àVenifej car voici par exemple ce que dit Léon dans fonMa-
nuferit , après avoir parlé au fécond ch. de la quatrième par-
tie» de la coutume qu'ont les Juifs de répudier leurs femmes
& d'en prendre d'autres j Ed'mJtalia , ajoutc-t-ii , bannoufatê
tbiederne licenza e plgliarc difpenfa dalVapa. C'eft ce que m' a_j
apris le docte Sekîen dans fon Traité de Saccefionibui in Bona de"
iunfti ch. 1 4> & dans ton Llxor Sùraïcj page 7i.&fuiv. &quinO
fetrouve point dans la traduction du Père Simon, Aude-
vant de cette traduction le Père Simon amis une Préface.^
dont je ne fais guère moins d'eftime que de l'ouvrage deLéon.
Alafin> il a ajouté deux Differtations, l'une touchant les Ca-
raïtes , &l'autretouchant les Samaritains. Après quoyfo
voit un Supîément du même aux Cérémonies des Juifs, avec &,
un Difccurs touchant les différentes Méfies ou Liturgies qui
font en ufage dans tout le monde* Ce que le Père Simon_i
dk des Caraïtes efl: principalement tiré d'un Commentaire^
furlaLoy , d'un AuthcurCaraïte nommé Aaron fils de Jo-
feph, qui vi voit vers la fin du treizième Siècle. Buxtorf
dans fa Bibliothèque Rabiniquefait mention de quelques au-
tresOu vrages de ce même Caraite. Mais pour eftre pleine-
ment informé touchant les Autheurs Caraïtes, il faut avoir
recours à l'incomparable Selden dans fa Dilïertation De Anm
Ctvïlijudtorum, dans fon Uxor Eùmïca, dans fes Livres de Syne-
driisy& ailleurs. CequelePereSimonditdesSamaritains,eft
tiré de deux Lettres que les Synagogues deSichem. & d'Egypte
Ddcl 1 écrivi-
V)6 BIBLIOTHEQUE
écrivirentautrefois àScaliger. Ces lettres ne tombèrent ja-
mais entre Tes mains, ayant efté retenues par Genebrard & par
quelques autres. Après la mort de Scaliger,feu M. de Peirefc,
qui eftoit l'homme du monde le plus curieux,trouva le moyen
de les avoir, àprialePéreMorinden faire une traduclion-j
7, Latine» Dequoy celuy-ci s'eftant-fidélementaquité,ilren-
voia T Original à M. de Peirefc. C eft ce que l'on peut voir
un peu plus au long dans la Vie de ce grand homme, écrito
par M. Gaflendi, fur les années 1 608. & 163 i.Outre cette Tra-
duction de Léon de Modéne, nous avons du Père SimorL»
des Remarques Latines furlesOpufcuIesde Gabriel Sévére_^>
Archèvesque de Philadelphie, &des Remarques Françoifes,
qui font fort ingénues, fur le Voyage du Mont-Liban du Père
Dandinijéfuite. Il a aufïi fait l'Hiftoire Critique du Vieux
Teftament , au fujet de laquelle j' ay écrit une Lettre à M. Ju-
ftel, qui eft imprimée. Nous avons aufïi du Père Simon 1'
Hiftoire Critique du Nouveau Teftament , qui eft à mon avis
plus judicieufement écrite que celle du Vieux. On a impri-
me à Londres la vie ou plutôt la cenfure des Ouvrages du Père
Morin, qui eft du Père Simon. Je ne doute point aufïi qu'il
ne foitl'Autheur de l'Hiftoire Critique de la créance &des
coutumes des Nations du Levant , & de 1' Hiftoire de l'origi-
ne & du progrés des Revenus Eccléfîaftiques,
& Réplique de Ad. de Gtrac a Al.Cofîar, à Lejden
1660. <?.
VOici la plus forte Pièce de M. de Girac contre M. Coftar,
mais où iliuieftêchapédefaire deux fautes qui méritent
d'eftre relevées. La première eft à !a page <5o.où il dit qu'il ne
croit pas qu'aucun A utheurdigne de foi ait écrit qu'Achille fut
nourri de moûelles de Lions. Cependant voici de quelle-»
façon Achille parle de fa nourriture,au fécond livre de l'Achil-
leidedeStace:
Non uïlds ex more dsipes habwffe-, ncc uïïis
Uberlbus [atixffe famem^fed (pifja Ltonum
yifcera , {emanimesfolîbens trAxijJemeduUaf,
De
CHOISIE. 397
Deplus,Libanius,endeux Harangues qu'il a faites,
l' une pour louer Achille & l'autre pour le blâmer , dit formel-
lement que Chiron nourrit Achillede moùelles de Lions. L'
autre faute de M. de Girac fe rencontre dans la mefme page,où
il dit que Plutarque aiïiïre qu'Achille fut nourri de chofes qui
n'ont point de fang. L'endroit de Plutarque efl; au 4. livro
des Propos de table , queftion première» qu1 Amiot a ainfi
tourné: Mais ce Philinus icy, comme un nouveau Chiron , nourrit (on
fils en la manier e que fut élevé Achille dés [on enfance, de viande dont il
tf a point efté tiré de fang , c efl à fcavoir des fruits de la terre. Par
où il eftclairqueM.de Girac s'eft trompé en fuivant Amiot.
Il falloit tourner avec feu M. de Méziriac , le plus favant nom*
me de Y Académie Françoife : Mats ce nouveau Chiron nourrit ttj»
garçon dés fa naiffance , tout au rebours d'Achille, à [avoir de viandes
non fang tantes. Vigenere fur le Tableau de Philoftrate intitulé,
Unour-riture d^Achille^zYizxitti trompé après Amiot , fur ce-»
paflage de Plutarque. Au refte, les deux remarques que jo
viens de faire,n'empefchent pas que je ne foufcrive très volon-
tiers au bel éloge que M. de Balzac donne à M. de Girac dans
une de fes Lettres Latines, & que j'ai rapporté ailleurs.
Florus cmn nous Salmajti , Lugd* Bat. lôtf. g. IO*
Quelque exacte que foit cette édition de Florus, & de quel-
ques bons Manufcrits que le foit aidé M. de Saumaifo
afin de le corrigerai n'a pas trouvé en Ton chemin un fragment
confiderable de cet Autheur , rapporté par Pighius fur Valére
Maxime page $ 90. de lédition deColérus , en ces termes:
Solatiumprofubfidiopofuit etiam jL Florus autlor non csntemnendus ,
cujusverba, quiainvulgatis librisnonhabentur , adjmgam. Sunt
autemlib. z.c.j.ubide Rhodiis; Aderant , inquit , Rhodii, nauti*
tus populos* Nam Rhoâos opinatiffima In fui a , ûf totiusAfiœlnfularum
rnetropolU, cumpenè omnibus Cydadibus armapertime/cens 7 Romano
jamdudum fe fœderatam populo illi fe conjunxerat , & navali bellofola-
tia condonabat, Opinatijftma dans ce pafiage fe prend pour celé-
hrrlmai Voiez le Dode Préfident Savaron , dans fes Notes fur
Ddd 5 Sidonius
Ç?S BIBLIOTHEQUE
Sidonius page io. A propos de ce fragment de Florus , jere-
vj marquerai ici que Selden dans fon Mare Claufum p. 205-. de l'édi-
tion in odavo , raporte d'un ancien Aiuheur nommé Ethel-
vverd > un fragment des Commentaires de Jules Cêfar , qui
ne fe trouve point dans les imprimez»
La Pratique des Vertus Chrétiennes , ou Tom les de-
voirs de l'homme, à Rouen 166 p. n.
DE tant de Livres qui fefont faits pour régler la conduite-»
des Chrétiens , il y en a peu qui foient du mérite de celuy
ci. L'Autheur, qui par une fingultérc mode (lie a caché forL
nom j ne peut avoir efté qu'un de ces Chrétiens du premier
ordre , qui font comme les Anges tutelaires des lieux où ils vi-
vent. Il paroift en effet dans cet Ouvrage une piété fi rare &
fiéminente, qu'il faut nêceQairement que l'amede celui qui
l'a compote en ait efté toute pénétrée. Iamais homme ne«»
découvrit le foible de fes femblables avec tant d'adrefle & tant
de douceur : Jamais homme ne nous mit entre les mains do
ï2, plus fortes armes pour combattre nos ennemis: Jamais hom-
me ne nous fit des leçons plus belles ni plus touchantes pour
nous porter à nôtre devoir : Jamais homme enfin ne nous
ouvrit le Paradis de meilleure grâce.
&ldiJfaLatina,qu<&olim anteRomanam circafeptin-
gentejîmmnT>ominiannumin ufufuit, bona-jide
exvetufto authenticôqueQodicedefcripta àAIat-
thiaFlacioIlljnco, Argentin* i$$7* 8>
LAdeftinéedecelivre aeftéen divers temps bien diféren-
te. Illyric, qui l'a publié, & les Luthériens avec lui cru-
rent d'abord que c'eftoit là l'Ordre de laMeiTequi avoit lieu
en France & en Allemagne, avant que l'Ordre Romain y fuft
introduit. Et comme ils le croioient contraire à la créance
choisi e; $p?
& à la pratique des Catholiques , ils en triomfoient en toutes
rencontres. Les Catholiques de leur codé, fans examiner ce
Mifiel fort particulièrement , le défendirent dans leurs Indi-
ces. Ceft ce que fit d'abord Philippe fécond, Roi d'Efpagne, *'
par îe Con feil & à la requefte du Duc d'Albe, & enfuite le Pape
Sixte cinquième. Les Luthériens venant à examiner ce Mif*
fel avec plus de foin , &voiant qu'il ne leur eftoit pas favora-
ble, fuprimérent tous les exemplaires qu'ils purent trouver*
fi bien qu'il eft devenu extrêmement rare. Les Catholique!
fe prévalant de cette rétractation , ont fait r'imprimer depuis
ce Mifiel, non obftantladéfenfeduPape&duRoid'Efpagne,
Le laborieux Père le Cointe, Preftre de l'Oratoire' y Ta infé-
ré au fécond tome de fcs Annales Eccléfia (tiques de Franco*
Depuis , l'Eminentiffime Cardinal Bona Ta ajouté àla fin do
fes Liturgiques 5 &auch. ii.du premier livre decemêmo
Ouvrage, il prouve fortement contre du Peyrat& le Cointe*
que cet Ordre de la Méfie n'efi: pas celui qui avoit lieu en Fran-
ce avant Pépin &Charîemagne , mais qu'il eft plus nouveau
de quelques Siècles 5 quieftauflile fentiment du docte Péro
Ménard Religieux Bénédictin , dans fes Notes fur le Sacra-
mentaire de S. Grégoire Aurefte , le Cardinal Bona s'eft
trompé, croiantqueCafiandern'avoit jamais vu l'Ordre do f4*
la Méfie publié par lllyric ; Outre que dans un Recueil d'anci-
ennes Prières fait par Cafiander, il s'en trouve quelques unes
qui font auffi dans le Mifiel d' lllyric , voici comme parle Fr.
Baudoin , fameux Jurisconfulte , écrivant à Cafiander, do
Francfort Tan 15T7. c'eftàdirela même année que ce Mifiel
fut imprimé.' Framofordiam rêver fus 7 rcperi lllyricî ad me litera-s
cum libellode Miffa adPaUtinum noflrum, fil entend OthorLj
ElecteurPalatin àqui le livre eft dédié. )Rogat llkmeum iudïcium
de fuis \iifjAantiquitatibus» Fgoidadtevuncrefero , & HbelluttLj
ipfum mitto , de quo quidfentire dcbeamus ^famîliariter nos r/ioneas , ut
de quA re tant multi multa confuse balbutiunt , retle £f dtfiintlc refçon*
dere altquandopojjimus. Ajoutons ici pour la fin le véritable nom
dTHyric, qui cdFrancoivitz^ commele découvre Bucholcerlc
fils à la page 8 31. de fa Chronologie , ou plutôt de la Conti-
nuation de celle de fonPére* imprimée à Gorlitz l'an 179p.
Vemm
4oo BIBLIOTHEQUE
Perum të intégrant , dit il , Flacii nomen ego ex certù authoribus co»
r - gnovi effe taie : Matthias $ranco\vltzius , tognorkento Flacitu , gcmt-»
iUyricu*, patrik Albonenfis. Cefavant Luthérien mourut Tan
if7$\âgéde f6.ans. Sonprincipal Ouvrage ç&ClavûScriptU'
t*, dans lequel, de l'aveu môme du Père Simon, dansforu
Hiftoire Critique du Vieux Teftament , il fait paraiftre unu
grande connoilTance du ftile de l'Ecriture»
■>■— — — »ri in . i i i ii i i wamm,
Rojîer des Guerres^ attribué à Louis XL
CE livre contient plufieurs inftruàions confiderablespour
le Roi Charles 8- fils de Louis XI. & fut publié a Bordeaux
l'an 1616. parle Préfidentd'Efpagnet, grand Chymifte, fur
un Manufcrit trouvé au Château de Nérac. Mais comme re-
marque M. Naudé dans fon Addition à l'Hiftoire de Louis XI»
page 72,cePrè(identn,arienfaitpourle public faifant impri-
mer ce livre , tronqué & mutilé de la féconde partie, &des
trois derniers chapitres de la première; puis qu'il a voit efté pu-
blié tout entier dés l'an 1 5 1 5 . in folio. Ce que n'a pas fû M.
i'tf. J0ty> Chanoine de Nôtre Dame de Paris, qui dans fon excel-
lent Recueil de Maximes, croit fans fondement avec d'autres,
que Louis XL en foit l'Autheur : Bien que cet Ouvrage ait feu-
lement efté compofé de fon ordre , par une perfonne qui s'eft
cachée fous cette Anagramme e» reproche n'y /îet,
Jac. Aug. (Thuani Hiftoriarum fui temporis pars
prima 5 ParifapudPatij]omu?n 1604. fol.
Quelque édition que L'on ait de l'Hiftoire de M. de Thou, il
.faut y joindre ces dix-huit premiers livres imprimez
chez Patiflbn , à caufe de certains endroits qui ne fe rencon-
trent point dans les autres éditions. Pour en donner quel-
que gouft au Lecteur , j'en produirai ici un exemple. M. de_j
Thou faifant l'Eloge d'Ifidore Clarius 3 Moine du Mont-Caf-
lin,
CHOISIE' 40«
fin » & enfuite Evefque de Foligni, qui mourut en réputation
de Sainteté , dit que quadraginta hortsdd deofculationem patuit9
quod minime voluifet. Ces derniers mots, quod minime votuijfet,
ne retrouvent que dans l'édition de Patifibn , qui pourdo if.
pareils traits ne fut pas fort bien reçue à Rome» Voiciceque
nous en aprendi'illuftxe Pierre du Puy , (quiaefté depuis Bi-
bliothécaire de fa Majefté , conjointement avec M. de S. Sau-
veur (on frère ) dans une Lettre à Scaliger , de Paris le 1 1 . jan-
vier 1 607 '» La première partie de l'Hifloire de M. de Tbou a eu mil-
le traverfes à Rome de / ' efcbapper de lacenfure. Mon frère ( c'eft
Chriftophledu Puy$ qui eft mort Chartreux)^ a ferviM. de*
Vjou comme fon devoir T y obligeoit. M. le Car dt de Perron, avec le-
quel il efl maintenant y 4 monjlré combien il eft oit amy de M. deThoujS
qu'il i 'affeftiowioit gmndement^ayant commande à ce Scioppius de fts
taire , qui vouloit au livre qu il a fait contre vous eferire contre ledit
Seigneur Prefident , fur ce qu'il loue en (on Htfloire plu fleurs grands
Perfonnages^comme Pbd.Melanchthon^ M.Cafaubon & autres. Les
Cardinaux Sforce (S Séraphin ont auffi fort deffendu-ce livre. Le mê-
me M. du Puy dans une Lettre à Scaîiger,ie 2c. May idoô.dit
qu'ilyavoit àGênéveunMiniftre , ( je croi que c'eftoit Si-
mon Goulart ) qui vouloit mettre en François l' Hiftoire do
M. deThou3maisquelecoupavoit efté rompu. M. Boule, i}#
deMarfeiîle, autrefois Miniftre,& depuis Confeiller &Hifto-
rngraphe du Roy» dans la Préface de fon LfTay de Y
Hiftoire des Proteftans , dit qu'il travaille depuis quel-
ques années à laTraducïion de f Hiftoire de M.deThou.
Mais fon travail n'a point paru. M.duRyer, de l'Académie
Françoife, a tourné la moitié démette même Hiftoire. Apres
fa mort, M. Ca(Tander,de qui nous avons une Traduction do
la Rhétorique d'Ariftote, promettoitde continuer. Mais
je n' apprens pas qu'il Tait fait.
Çlamor Regiifanguinh adverjus parricidas t±/$n-
gltcanos.
L
•Autheur de ce livre eft Pierre du Moulin ^Chapelain du
Roi de la grande Bretagne & Chanoine de Cantorbéry*
Hec Feu
402 BIBLIOTHEQUE
Feu M. Morus le fit imprimer en Hollande avec uneEpîtro
dédicatoire de fa façon àCharles z. Roî d' Angleterre. Ce->
qui fit croire qu'il eftoit TAutheurde la Pièce même, & luiat-
,o. tirabiendesinjuresdanslaRéponçequ'yafaitMilton ,• & ou-
tre cela un fanglant Diftique Latin dans la Gazéte de Londres,
qui couroit alors toutes les femaines. Mais la vérité eft qu'il
n'eftoitqueléditeurdel'Ouvragej&queMilton fe trompa,
comme fit autrefois Calvin, qui aiantcrû que Fr. Baudoin.,}
dont j'ay déjà parlé, eftoit l'Autheur d'un livre intitulé , de_»
Ojfîcio v'ni pu in relighnU diffidio^ lui dit mille injures dans fa Ré-
ponce; quoiquecefuftCalTander, & non pas Baudoin, qui
l'euftcompofè, Audi Baudoin ne demeura-t-il pas muet 5
mais écrivit trois Apologies, qui méritent d'eftre lues, parti-
culièrement de ceux qui ne connoiflent Calvin que fort im-
parfaitement.
La Vie d 'Agrkola de tacite , traduite en François^ à
Paris che^ Camnfat 163$. 12*
L!
E Traducteur de cette Vie d'Agricola eft M. Hobier,com :
'menousl'aprenons deM.de Balzac écrivantàM. Chape-
lain le 30. Aouft 1639. Ses paroles font trop belles pour neftrc
ZO. pasiciraportées : £hfiiyay dit-il, defagcffetfdebonfcnsenM.
Hobier ! que fa diftion eji cbajîe & réglée ! llmefemble , Monfieur^ que
la définition de v'ir bonus dicendi peritUS , a efié faite exprès pour
luy , £T que tous fes mots (ont marquez du car a ft ère de la vertu. Jç_t
riay pas efte plus auant que fa Préface ■> qui mérite d'eflre conftdérét-*
avec foin , a laquelle je me fuis arrefié avec plaifir. Notes parierons
doncune autrefois de la Vie d'Jgricola. Ce M. Hobiera aufïi tra-
duit en François un Traité de Tertullien de la Patience , & un
autre del'Oraifon,
Avifo piacevole dato alla bellaltalia.1586* 4-
CE L
delà
Livre (qui a efté réfuté par Bellarmin ) eft une Cenfure
Cour de Rome 3 mais dont le ftile cfl: fi beau , quo
les
CHOISIE. 40J
les Italiens même l'ont admiré» L'Autheur eft un François
nommé Perrot , qui , auraportdeMdeThoudansfonHi-
ftoire, fur l'année i; g 5-. accompagna en fa jeuneflfe Gabriel
Aramont, Ambaffadeur de faMajefté versSolyman. De-
puis , eftant venu en Italie , il y fit des habitudes confidéra- **•
blés. Il y connut, entr'autres grands hommes , le Perc>
Paul, Théologien de la Republique de Venife, àquiilvoiîa
une t\ grande affection , qu'il la lui continua jusques à la mort.
Les Italiens de leur côté en faifoient une eftïme particulière,
letraitantordinairement devrai Ifraëlite , à caufe de fa can-
deur & de fa débonnairetê. Nous avons auffi de ce M. Per-
rot uneTradudion Italienne de laVeritédelaReligionChré-
tienne de M. du Plefils-Mornay, imprimée à Saumur l'an ion.
Parmi nos François , Loiiis des Mafures dans fes Poèmes La-
tins , Hubert Languet dans Tes Lettres à Philippe Sidney,&M.
deLiques dans la Vie de M. duPlefïis , parlent de lui avec
éloge.
Pétri Picberelli Opufcula théologie a , Lugd.Bat.
D Es divers Ouvrages de Picherel fur l'Ecriture S. nous' n'
avons vu jufqu'ici que ces Opufcules, qui ont été recueil-
lis & publiez par André Rivet, Théologien de Ley Je, corn- a 2.
me il le découvre en un endroit defon Commentaire fur T
Exode. Mais il vaudroit prefque autant que nous ne ks euf-
fions point , que de les avoir dans Tétat qu'il les a donnez ; je
veux dire défectueux prefque par tout >• comme îe juftifieau-
thentiquement l'exemplaire que je me fouviens d'avoir veu
chez M. Voulus , dans lequel toutes les lacunes font remplies
de la main de feu M. Grotius. Touchant Jeséloges donnez à
Picherel, le LedeurpeutconfultermaFrance Orientale.
Eugonis QroùiQommentarhis de ImperioSumma-
rmn Poteftatum urca Sacra $ Parij. 164$. £\
C^E Livre a été compofé plus de trente ans avant que d'être
J Eee 2 impri-
404 BIBLIOTHEQUE
imprimé. M. Grotius eftant en Angleterre Tan 1613. le
communiqua à un des plus favans E vefques du pais , nommé
zj. JLancelot Andrews, qui l'ayantretenu longtemps, leluiren-
voiaenfuite; lui confeillant, aulïi bien que Jean Overall Evê-
quedeNorvvic, de le corriger en quelques endroits, quiap*
paramment touchoient l'Eglife Anglicane, Depuis , M.Gro-
tiusle garda toujours fans le publier. Apr/sfamort, Adrien
Vlacq, Imprimeur de la Haye y en ayant recouvert une Co-
pie, apoftiilèedelamaindeM. Blondel , il la fit imprimer
à Paris. Ce que femble n'avoir pas fû M. Scri vener , qui à la
page 89. de fon Apologie pouF l'Eglife Anglicane , traite de
Nugdtor, rAutheurdecesApoftilles. LefavantGêrardVof-
fiusfouhaitant dés Tan iôiy. de voir ce livre imprimé , voici
se que M. Grotius lui répondit de Paris , où il étoit alors , dans
une lettre dont je garde l'Original: Non efl è re meay ut in Gatiiis
edatur noflra Scriptw proSummarumPoteflatum Jure circaSacm'.quam
quidam amiciedi hic v elle nt , diletù omnibus locU^qui è Scriptù Prote-
fiantium citantur ; quodmihinonplacet. Ce même Traité a ?té
depuis rimprim* à la Haye ,&enfuite inféré dans le Corps des
OuvragesThéologiquesdesM. Grotius, imprimez à Amfter-
2 a, dam chezBleau. Selden au premier livre de Symdrïis Ebrao-
r««/p.4ié.&fuiv.appelleceTraité/'f^«4w egregimn , &M,
Sarrau dans fes Lettres p. 171. illujîre doiïrin* exquifitioris monu-
mentum*
Grotii Hiftoria Belgtca , Amflelod. 16 57. fol.
IL en efl: de cette Hiftoire comme du Livre dont je viens de-»
parler. Elle n'a vu le jour qu' après la mort de fon Autheur j
M.Grotius ayant eu fesraifons pour la tenir prifonniere pen-
dant fa vie. Cafaubon, qui en avoitlù quelque chofe dés T
an iô'ij.enparleavantageufement, écrivant de LondresâM.
deThou: Nobvefciasyàït-Wf vidijje me bk Hugonem Grotium^vi-
rutfiprobitatù & doftrin* admirand*. Multus mihi ctim eo fuit (S quo-
tidie efl fermo de tua dignitate , te% ille , uti par cfiy & a?nat & fofpi-
&it* Scripfu Hifioriamm libros zi. de rebtwgeftU in pair ta ab annU cir-
citer
CHOISIE 40J
eiter jo. PaucAadhuclegiyfedqu<evaldèmihi[tmt proba-tn* Sun* ^f.
a'Uvir tûtes illius^propter quas pluru etiamrllum facto, Nam de ho*
demis contentionibus innegotioreligionis & dofte& piejudkat^ & in
V neratione antiquitntis ctèm iis fentit , qui optime fentiunt. Joignez
àCafaubon Daniel Bein(iusr qui dans une Lettre à M.Grotius
lui parle en ces termes : Immunus moleftifftmum fufiinuifii hafte-
nus-} ut quœcumtfo in Republic a JAm re fiant j aliud agendo fuftinere pot*
fis j Ûf, quodfidem quofa fuperatt tnnquam in otio abfolumm Patri*
Hifloriam occupatijfimtis fcripfifii. S$Jiam qui olim legenty obflupe»
/cent) falvo Taciti fplendore té augufia majeftate, dut aiiquid floridius
pwife. Après de C\ beaux éloges faut-il s'étonner que Mada-
me Grotius ait refufé d'acorder à M, Sarrau le Manufcrit de^
cette Hiftoire pour la fomme de deux mille livres ? Je ne fai
de quelle façon Meffieurs fes Enfans traitèrent depuis avec
Blaeaui mais enfin nous devons à ce célèbre Imprimeur cette'
belle Hiftoire , quia été traduite en François par M. l'Héri-
tier. Outre Grotius j Don Carlos Coloma,le Cardinal Ben-
tivoglio, & le Père Strada ('contre qui Scioppius a écrit un pe- 16*
tit Livre intitulé InfamiaFamianiStmd*)ontàuffyfait¥Hift.oh£
(tes Guerres de Flandre*
la Qhajje Royale, compojée par le Roy Charles iX
a Paris 162$. #.
NE fâchant rien de particulier touchant cet Ouvrage, je me
contenterai de rapporter les témoignages de quelques
Autheurs. Amiot dans fon Epitre dédicatoire à Charles IX,
dont il avoit été Précepteur, fur la traduclion des Morales de
rlutarque ; Noos pouvons raifonnablement avec le temps e/pererif
mus promettre de vous que vous ne ferez pas moins gavant que le Roy
français premier vofïre grand Pere^ fur les arres de la connoiffance ds^
flufteurs belles choies que vous avez jaacquifes , & mêmemcnt fur
le Livre que vous mettez prefentement par écrit en beaux ÛT bons termes
touchant l'Art de la Vénerie, Amadis Jamain dans fes Polies, s7,
parlant à Charles IX.
Éee f Biant
4otf BIBLIOTHEQUE
Diane qui aux bois [on me/lier vous aprit,
Comme à (on Or ion vous a fait deVeffrit
Enfanter un beau livre efcrit en tel langage ,
Que les plus eloquens Cffçavans de notre âge
Confeffent rougiffans * que vous les furpaffczy
Ainfipar vos efcrit s les ans vous devancez.
Belleroreft à la fin de Tes grandes Annales: Charles p. étoitftbien
verfé en la Vénerie , qu il en a efcrit un Livre lequel fur monte tout /?_»
feavoir de ceux qui onc devant luyfemeslerentde cet exercice , lequel a
été plus qu autre chofe lefujet de la brièveté de fa vie. Brantôme dans
la Vie de Charles 9. Je rri eftonne que Monfieur dcRets( Albertde
Gondy ) ou M. de Villeroy ( Nicolaus de Neufville) nont f ait im-
primer & mis en lumière ce beau Livre de la Chaffe & Vénerie qu'il ' a~»
compofk. y dans lequel ily a des advis & fecrets, que jamais Veneur »ej
fceut ny ne peut atteindre , ainfi que yen oui s dif courir quelquefois audit
Marefcbalde Rets de quelques très rares traits qui font là dedans , de-
*8» fcrits avec un très beau tf très éloquent langage. Matthieu dansfes
Remarques d'Etat , fur M. de Villeroy : Le Roy Charles p. appel-
loit M. de Villeroy fon Secrétaire , luyconfioit (es plus intimes penfée s ,
luy dicîa un Livre de laChaJJe , & quelques Poèmes , & enti autres ce*
lui qu'iladdrefja à Ronfard j où il luy dit :
Ton efprit efl , Ronfard ,plus g si illard que le mien,
Mak mon corps ejl plus jeune tf plus fort que le tien»
La Réponfe de Ronjard commenfoit en cette forte :
Charles , tel que je fuis , vous ferez quelque jour,
Ë âge vole tous jours fans ef^oir de retour.
Meilleurs de Saincle-Marthe dans l'Hiftoire Généalogique de
la Maifon de France , dans la Viede Charles?. Le Roy Charles
daigna prendre la peine de compofer un Traitk. de, la Chaffe , recueilly O
amafjépar ta diligence de ce grand & renomme ConfeiUer (f Secrétaire
d 'Etat Nicolas de Neufville Seigneur de Villeroy : Oeuvre qui peut eflrc
2Q, mis au rang de ceux que jadis fur pareil fujet écrivirent l Empereur Fri*
derh fécond & Gallon Phœbus Comte de Foix. Naudé dans fon Ad-
dition à l'Hiftoire de Louis XI. p. $74. Charles?, a fait des Livres
de la Vénerie & de la Chaffe qui ont été imprimez l'an lôzj. quoy qu im-
parfaits
CHOIS LE. 407
* Ar fait s , la mort ne luy ayant donne le loifrd'y apporter la dernier t->
main* lleftoit d 'a illeur s fi amateur de la Foefte} que ïun des orne'
mens de celle de Ronfard , eft d y voir les fors d'unfi brave Roy entre-
mettez.
Titus Livius variorum 5 accttrante Groiwvio Am-
fielod. i66S- ?. voli. g.
A Prés toute la peine que s'eft donné le do&e Gronovius de
corriger fur divers Manufcrits le texte de Tite Live > l'oo-i
ne peut douter que ce ne foit là, la meilleure édition que nous
en ayons. Il ne faut pourtant pas laifïer d'y joindre les lettres
de M. Ton fils , qui dans un âge peu avancé patris menfuram im-
p/evit. On y trouvera quantité d'endroits qui regardent ia_.
Géographie , admirablement corrigez. Ce qui nous doit 30.
confoler en quelque façon de la perce de tant deDecades d'un fi
excellent Hîltorien. Il pourra même arriver que dans le temps
qu'on y penfera le moins , on découvrira quelques livres de
cetAutheur. En effet ne lifons nous pas dans les Voiages
d'un galant homme, nommé Pietro délia Valle, ces paroles
remarquables ? Dans la Bibliothèque Ottomanneily a (favoir l'an
1615.^ un Tite Live entier , c'eft à dire fans aucune Décade qui y man-
que, lly a dit -on quelques années que leGrandDuc traite pour l 'avoir ',
(S en a fait offrir cinq mille Piaftres. On napas voulu le luy don-
ner. Monfieur /' Ambaffadeur de France ( Achille de Harlay, de-
puisEvesque de S. Malo) & moi en avons fait offrir fous mains dix
mille ecus a celui qui garde les Livres. Ce Bibliothécaire nous V apro-
mis a cette condition. Mais le mauvais fort de Tite Live veut que ce
Barbare ne la fû retrouver, après V avoir cher chk /' efface de quelques
mois, & il rie ftp a* po\fible de s1 imaginer ce qu'il peut être devenu.
Eftant à Paris fan 1 66f, j'apris de M. Chapelain , de l'Acade- 3 1.
mie Françoïfe , qu'il y avoit euauffi dans l'Abbaye de Fon-
tevraud des Décades de Tite Live que nous n' avons point.
Depuis, c'eft àdire l'an i66$t il m'en écrivit la Lettre que
voici;
éMonfïeur,
4oS BIBLIOTHEQUE
Monjïeur,
Je ne doutepoint que vous n'ayez receu la rêponce
que je fis à vôtre Lettre aufïi toft que je feus receuë , & quo
vousn'enfoyez demeuré aulli fatisfait que je le fus de vôtro
obligeant fouvenir& de la part que vousrn'y donniez devos
études hàt% chofes que vous aviez preftes à publier Depuis,
j'ai apris de M. de \à Mothe. le Vayer que vous; aviez fait impri-
mer un Ouvrage , dans lequel vous m'aviez allégué pour té-
moin de la pertequenousavionsfaiteennos jours de ce qui
manqueà l'édition commune deTiteLive , comme le tenant
de moi. Je puis vous l'avoir dit en effet, comme à beaucoup
d'autres, non pas pour avoir vu moi-même les batoirs faits des
vieilles membranes qui contenoient les Décades perdues,mais
fi. pour l'avoir appris de la bouche d'un fort homme d'honneur
il y a près de quarante ans, qui avoit été Gouverneur de feuM.
le Marquis de Rouville > dont le fils eft encore en cette Cour 5
qui m'aufïura , partout ce qui peut faire croire une vérité , qu'
eftant avec fon Pupille en une de (es terres proche de Saumur,
& le voulant faire exercer à la longue paume , il avoit envoie
acheter des batoirs à Saumur , defquels confidérant le parche.
min, illuifemblavoir, en la plufpart , des titres Latins de la
huitiefme, dixiefme, ^onzieuneDécadedecetAutheurjce
qui lui donna une grande curiofité de favoir ce qui en eftoit.
IlfutdoncchezleMercierquilesavoit vendus; dequi il fçeut
que l'Apoticairede l'Abbaye deFontevraud ayant trouvé dans
un coin d'une chambre de cette Abbaye , une haute pile de
volumes en parchemin, &ayantlùenplufïeursque c'eftoit 1'
Hiftoirede TiteLive, il les demanda à l'Abeffe d'alors, com-
me eftant un Livre qui etoit là de nuîufage, àcaufequ'il etoit
imprimé>& que ces parchemins là lui pourroient eftre de quel-
a, $. que utilité, L'Abbefle les lui accorda fans peine & il les vendit
à ce Mercier, qui en fit faire une multitude tresgrande de ba-
toirs, dont il lui fit voir encore plus de douze douzaines, fans
ceux qu'il avoit déjà débitez & envoiezauloin 5 ceux qui lui
reftoient
CHOISIE. 4c?
reftoient portant par ci par là les mêmes titres Se paroles Lati-
nes qui juflifioyent les mêmes chofes des Décades perdues que
les premiers qu'il avoit fait acheter. J'ai cftê bien aife , Mon-
fieur, de vous confirmer par ce détail ce que je vous en avois
dit en gros, afin que vous ne m'avrez pas allégué fans fonde-
ment en cette rencontre. Continuez cependant vos tra-
vaux, & obligez le public de vos richeffes , pour vôtre gloire
&foninftrucliQn.Jefuis avec beaucoup de pafïion& deftirne
tftdonfiwr
Vitre très humhUtï) très obêijfant
Serviteur
CHAPELAIN,
Je finiray che Chapitre' en remarquant après Anto-
nin Arche v. de Florence dans la 4. partie de fa Somme , quo , *
le Pape Grégoire I. faifoit briller tout ce qu'il trouvoit do
TiteLive, fous prétexte des fuperftitions , qui fe recontrent
dans Tes Décades. Cardan au fécond livre de la SagefTe dit
que le même Pape fit brûler Afranius,NcEvius, Ennius, & d'
autres Poètes Latins , dont nous n'avons que quelques frag-
mens. Il dit la même chofe de Grégoire de Nazianze àP
égard des Comiques & des Lyriques Grecs. Ce qui efl con-
firmé par Pierre Alcyon Florentin dans Ton excellent
Traité de Y Exil,
Cateçbifmus Concilii^ Tridentini fœpim
reeufus.
LE Père Alby Jefuite dans la Vie du Card. Sirlet prétend
quecefavanthommefoitl'Autheur de ce Catéchifme.
Mais Antoine Fabrice, de Liège, dans la Préface qu'ilamife
Fff au
4io BIBLIOTHEQUE
au devant de Ton édition, dit que ce Cardinal n'a pas efté le
feul Autheur de ce Catéchifme, mais que c'eftun Ouvrage
3^* où plufieursdodt.es mains ont travaillé. Ce que je croi d1
autant plus volontiers, que voici de quelle façon raporte Ia_>
chofeV Autheur d'un petit Ecrit qui a pour titre , QuaflioTheo*
logica^Hi/lorica, & Juris Pontifiai) de mente Concilii Ttidentlni circa^s
grntiamefficacem&fcientiammediam, anno 1647. juxm exemplair
imprejfum anno lâoj. Subfinem Concilii, dit cet Autheur, Cate-
cbifmus componitur, pr<efertim à Leonardo Marino, Arcbiepifcopo Lan-
cianenft, ex Ordine Pradicatorum, JEgidio Fufcamrio, êpifcopo Muti-
nenft, & Francifco Forerto ejuidem Ordinis* Hi Romatn trcjubentur,
ut Opta iilud abfolutum judicio St<e Sedis evulgent , recenfitum & per*
feftum ab illufïrijfimo Sirleto, qui TridentinoConcilio interfuerat cum^
CardinaliSttCrucis , cujtts tune emt dôme '[tient , & Syhio Antoniano
Cardinale Toutes ces particulatitez font tirées desAftes du
Concile, de l'Hiftoire desEvesques de ModénedeGafparSi-
ling, de la Chronique des Frères Prefcheurs , & des Addi-
tions de Victorel aux Vies des Papes de Ciaconius, Pour le
,£ ftilede ce Catéchifme, on prétend qu'il foit de Paul Manu-
ce > homme , comme chacun fait , qui parioit fort pure-
ment.
Nouveauté du Papijme de du M.ouïin^ à Genève
JEn'aurois pas parlé de ce Livre, fans que je ne puis m' em-
pefcher de défendre S. Epiphane contre fonAutheur.il lac-
cufeàlapageyo4.&, avant lui, le Père Ville- Vincent,Augu-
ftifl, auTraité qu'il a fa*it pour former un Théologien, d'avoir
dit in Ane bomto, que ces mots , Mon Père e(î plus gmnd que mo':y
fontveritabks , même à l'égard delà naturedivine de Jefus
Chrift. Cependant il n'y a rien de plus injufteque cette accu-
fation. VoicilepafTagede S. Epiphane fidèlement traduit
en François : Ce que le fils dk , Mon Père eft plus grand que
moi, il le dit honorant [on Père comme il eftoit bienfeant , ejlant
ban gré par U Père, Car ilfaloit que ini qui eftoit vray entent fils dç_j
Dieu
CHOISIE. 4"
Dieu honorâft [on Pkfe^pour faire voir quileftoit véritablement fon fils.
Mais comment penfez -vous que le Père [oit plus grand? Efl-ce de cir* } jt
conférence, degrojfeur^d' âge, de tems^de dignit'^^de divinité d'im-
mortalitk, ou d 'etcrnitc ? Nullement. Car à l'égard de U divinitt le
Père na rien déplus que le fils. Un Authcur anonyme ayant
attribué la même erreurâS.Epiphane, le grand Nicolas lèJ
Fevre, dont la pieté n'a pas efté moins admirable que le fa-
voir , aprêsl' avoirrelevé de cette bevùe , ajoute, à îa page
167» defesOpufcilles, Je ni esbabis qu'il n'a pris plus prcs garde-*
4 ce qu'il kcrivoit. Mais ceux qui (e fient aux lieux communs , £T À
ce qu en difent les autres , font Jujets a telles fautes. C'eft ce qui
tftarrivé à M, duMoulin&auPere Ville-Vincent 5 qui font
apparemment hs Savans qu'entend André Rivet au 9. ch.do
fon Traité de Tauthorité des Pérès. Le même M. du Moulin
p3g. 8V7. & fuiv. du même Ouvrage , ne maltraite guero
moins Fulbert que S. Epiphane , accufant ce bon Evcsque de
Chartres d'avoir corrompu dans un de Tes Sermons un Pafla-
ge de S.Auguftin. Mais il n'y a rien de plus fort contre cette
aceufation que les deux Manufcrits furlefquelsona imprimé 3g,
les Oeuvres de Fulbert. Lun eftoit de la Bibliothèque du
Collège de Navarre , & l'autre de celle de M. PetauCon-
feiller au Parlement de Paris : Mais ni l'un ni l' autre, comme
jel'apprensdeperfonnesquiontviices Manufcrits là , n'a_»
cette fabrication. M. du Mculinavoit parlé fur le même (u-
jet avec plus de retenue, à la fin de fon Apologie pour la Cène
imprimée l'an 1 609. Mais laiflons là la cenfure , & paflfcns
à quelque chofede plus divertififant. Ceftà l'occafion do
ce Livre de M. du Moulin , (i nous en croyons M. de Balzac
dans les Entretiens,que Malherbe fit cette jolie Epigramme
Quoy que b Authcur de ce gros Livre
Semble n avoir rien ignoré.
Le meilleur cft toujours de fuivre
Le Prône de notre Curé,
Toutes ces docJrînes nouvelles
Ne plaifent qu'aux foies cervelles,
. Pour moy comme une humb'e brebis
F f f x Sous
4iz BIBLIOTHEQUE
Sous la boulette je me range $
Un eft permis d' amer le change
Que des femme* ÛT des habits.
3 9« A quoi Madame Desloges repondit par cette autre, qui eft un
peu Huguenote:
C eft vous dont l'audace nouvelle
A rejet tk l'antiquitk.-,
Et Du Moulin ne vous r appelle
Jgu a te que vous avez quitè.
Vous aimez mieux croire a la modey
C eft bien lafoy la plus commode
Pour ceux que le monde a charmez :
Les femme s y font vos idole s ,
Mais kgrand tort vous les aimez
Vous qui n avez que des paroles,
M Ménage dans Tes Remarques furies Poëfies de Malherbe
conte la chofe un peu autrement. J'avertis ici ceux qui vou-
eront avoir dans leurs Bibliothèques ce Livre de M. du Mou-
lin , qui eft le plus connderable de fes Ouvrages , de ne le
prendre point d'une autre édition quecelle quej'ai marquée,
qui eft beaucoup plus ample que les précédentes, mais moins
belle pour le caractère & pour le papier.
40. Oeuvres de Plut arque 5 traduites par Amiot y À
Paris che%fVafcofa?i , 2. vollfoL
LEs deux coups d'eftai d'Amiot pour la traduction , fontl*
Hiftoire Ethiopique d'Héliodore, & les Paftorales deLon-
gus , où il n'a point mis fon nom. Depuis, ils'atachaà la_.
traduction de Plutarque, de laquelle Meffire Pierre de Bour-
deille, Seigneur deBrantôme , auquatnême volumedefes
Mémoires, fait félogc en ces termes : M.Amîoteftoit ungmnd
(S 'pavant ferfonnage en Grec & en Latin } te f moin les belles & éloquen-
tes
CHOISIE. 4ij
tes traduBions qu il a faites de Plutârque , qu aucuns pourtant \e s en»
vieux ont voulu dire quil ne les avoit pas faites , mais un certain grand
perfonnage tf fort ff avant en Orée , qui fe trouva par bon cas pour luy
prifonnier dans la Conciergerie du Palais de Paris ÎS en neceffité } il /e_»
fceutlk) le retirai le prit à fon fervice f & eux deux en cachette firent
ces Livres , & put* luy les mit en lumière en fon nom. Mai* c\ft untj
pure mentertC) difoit on , que les envieux lui ont prefié j car c'ejl uyl^
feulquilcsafaits 5 Ûf qui Va connu , fondé (on ff avoir , & difeouru *j
avec luy , dira bien qu'il ri a rien emprunté d ' 'ailleurs que du ften. Il
faut avouer en effet qu'Amioteftoit un grand perfonnage , &
que la Republique des Lettres luy a une extrême obligation de
fa traduction de Plutarque , qui eft comme la fource&lema-
galin de nos plus riches façons de parler. Mais qui peut avoir
eftê ce fçavant prifonnier dont parleM.de Brantôme ? Lan-
ceîot du Voefin , Seigneur de la Popeliniere » nous api end
bien dans fon Hiftoire des Hiftoires p. 3 59. qu'Adrien Turné-
be, fon Précepteur, qui eftoit très docte dans la langue Gre-
que, envoioitdetemsentems à Amiot les paflages difficiles
de Plutârque tout tournez. II répète M même chofe dans fon
Idée de l'Hiftoire accomplie p. 2ro. M. jaques Amiot, dit-il,
ejl renommé en la connoiffance delà langue Gré que pour fes louables ver'
fions des Oeuvres de Plutârque de Grec en François, Encore quil ri y aye
du tout fat is fait à. l'obligation qu'entr autres Tournebus y avoit arquije.j>)
luy envoyant les pajfages tous entiers tournez en François defquels il doit'
toit. MaisjenefauroismeperfuaderquecefoitTurnêbequ' 4**
entende M. de Brantôme 5 nul de ceux qui ontparlé déco
grand Critique , ne remarquant qu'il ait efté jamais prifonnier.
AprésAmiot , eftvenuClaudeGafparBachet , Seigneurde
Méziriac , de l'Académie Françoife , qui eftoit eftimé très
favantaux belles Lettres j & le premier homme de fon temps
pour la connoiffance de la Fable . Ce Gentilhomme ayant
envoyé à l'Académie un Difcours de la Traduction > après y
avoir loué l'efprit , le travail &le ftile d'Amiot , prétend
montrer qu'en divers paffages,jusqu'au nombre de deux mille»
ce grand Traducteur a fait des fautes très groffieres , dontiî
donne plufieursexempîes. Ce Difcours n'eft pas imprimé j
mais par les Commentaires de M. de Méziriac fur IesHpitres
Fff } d'Ovi-
4i4 BIBLIOTHEQUE
d'Ovide » l'on voici bien qu'il n'accufe pas Amiot fans fonde-
ment, Ceft ce que nous decouvririonsencore mieux parfa_,
nouvelle Verfion de Plutarque, s'il plaifoit à Meftieurs Tes En-
fans de la publier. M. l'Abbé Tallemant , qui eft aufïï deP
Académie, court aujourd'hui avec grand fucces dans la même
43» carrière. Outre les Ouvrages de M. deMéziriac dont j'ai par-
lé, il a auffi fait la véritable V ie d'Efope , je dis la veritable,par-
ceque celle de Planudes patte pour fabuleufe parmi les Savans.
Ce Livre eft extrêmement rare , &ilferoitàfouhaiterqu*on
le r'imprimaft pour l'utilité du public. Je me fouviens d'en..
avoir vu un exemplaire, eftantàParis, dans la Bibliothèque
de M. Ménage. Touchant les autres écrits de M. de Méziriac
voyez M. Peliflbn dans fa Vie.
Fr. Redi Expérimenta circa generationem InfeBo-
rurriy e/ïmftel.apud ^Aridr. Frijtumy 1671,12.
CE Livre a efté écrit en Italien parle célèbre M. Rédi, &
traduit en Latin par M. Fris, Libraire d'Amfterdam, hom-
me fort entendu dans fa profeffion , comme il l'a fait paraiftre
par le choix judicieux de rertainsLivres qu'il a imprimez. Tels
44, font, outre celui dont nous venons de parler , Mercuriale
ArteGymnaftica, Y\%ï\QX\\l% de Servi* , Magius de Tin/înnœbu/ts &
deEquulea , ThomafinuS de Tejferis HojfttalitatU , & plufieurs
autres- Pour M. Rédi , qui vit aujourd'huià Florence en_,
grande réputation, il a fait plufieurs Ouvrages, dont le Cata-
logue fe trouve au troifiefme tome de l'Italie Régnante du la-
borieux M. LetL J'aprens que M. Fris eft mort depuis quel-
que temps.
Joh. Paffcratii Liber de Cognatione literamm, Parif
i6o6< c?.
L
E bon homme PalTerateftoit fi coifé de ce Livre * qu'au
raport
CHOISIE 411
raport de Jaques Gillot écrivant à Scaliger , il fouhaitoit
qu'après fa mort on ne vift jamais rien de lui que cela» Le ju-
gement de Scaliger eftaffez conforme à celui de Pafïerat:^--
cepiPafferatiilïbellum , dit il dans une Lettre à Charles Labbé. de
cognât ione literarum , magis utilem nobis quàm authorigloriofum. Rd-
rieruntquieo(ciantuti. Nos quanti ftt^ex eo œftimarepojfumtU) quod 4^
paucorumbominumefl , & plures babcbit qui noncapiant quàm qui eo
captant ttr. Ego fané in cenfum bonorum eum de die 0*
Olympia Fiih'tA Àdoratœ Opéra, editoreCœlio Secun-
do Curione^ Eafikd iç&o, 8>
CE volume , qui fe fait rare , contient les Lettres & les
Poëfies d'une Pavante Italienne, qui à 1 âge de 29. ansfai-
foit des leçons publiques en GrecdanslaChaired'Heydelbcrg.
ElleaeftelouéeparM.deThoudans fon Hiftoire , parBeze
dans fes Eloges, & par tous ceux qui ont parlé des FemmesSa-
vantes. Pour moi , je me contenterai de remarquer , que
GafparSardi, qui eftoit de Ferrareaufifi bien qu'elle, lui a dé-
dié ("on Commentaire deTripliciPbilofopbia , &que Gyraldus,
auffi de Ferrare , en fait i'eloge en ces termes dans l'Hiftoire
des poètes de fon tems : Peregrinus Moratus , Mantuanus , Fer- 46.
rarixdiaeftverfatust nobiliumadolefcentiumMagifler , & uxorenu»
duxit ex qua liber os fujcepit , quo s inter Olympia Morata , pue lia fupra
fexumingeniofa , nam non content a vernaculofermone , Latinasté
Gr&cas Hier as apprimè erudita , mirât ulum ferè omnibus qui eam au-
diunt e//e vider ur. H£C bis diebus nupftt Gruntbler 0 bute nojîro^ qui (S
eam in Germaniam adurbempâtriam Herbipolirn tram ferre médit atur*
Quelle gloire pour nôtre Olympe d'avoir mérité cet elogedu
Varron de ^Italie ! Il ne paroift point par le titre des Oeuvres
de cette favante femme , qu'il yen ait eu une autre édition-,
avant celle-ci. Cependant Ccelius Secundus Curio les avoic
fait imprimer à Basîe des l'an iféz. mais moins amples de p!u-
fieurs Lettres Latines, & de deux Italiennes , qui marquent
une grande pieté. A la fin du premier livre des Lettres , U y
en
4i 6 BIBLIOTHEQUE
en a une d'Hubertus N. à Gruntler mary d'Olympe. CetHu-
berteft HubercThomas, deLiege, dont nous avons le Voya-
ge de Féderic 2. Electeur Palatin en Efpagne, & quelques au-
tres Pièces. Uyaauffi, daus cette féconde édition des Oeu-
47. vres d'Olympe , deux livres de Lettres de Caslius Secundus
Curio , qui méritent d'être lues.
Stepbanus deUrbibus, cum verjîom & nous ^Thonu
de Pimdo, ^/imjiel. 1678- foi
CEtte édition l'emporte fur les précédentes pour le caractè-
re & pour le papier 3 mais après Tavoir parcourue avec
affezdefoin, je ne vois ce me femblerien de fort rare , (bit
dans les conjectures , foit dans les remarques. Il y paraift , je
l'avoue, quelque lecture, mais une lecture triviale , &qui
ne nous aprend rien de particulier.Pour les corrections ou les
conjectures,outre que ceJuifPortugais en doit une bonne par-
tie à]eanHartungus,quil n allêgueique fort rarement, il y en
a peu qu'on puilTe nommer heureufes , & de la force de celles
desLeopars, desScaligers , desMauflacs &desSaumaifes.
Déplus, il témoigne n'avoir lu que fort imparfaitement les
42. Ouvrages de cesgrands hommes & de plusieurs autres, du tra-
vail deîquels il auroit peu embellir & augmenter le lien. Je
nepouflTepasplus loinmacenfure, parcequej'ai fait ailleurs
quelques remarques fur la Critique de ce Juif» Difons feule*
ment ici qu'avant lui plufieurs favans hommes promettoyent
leStéphanus , ou pour le moins des Notes fur cet Autheur.
Outre ceux dont il parle dans fa préface , Hartungus , que-»
nousavonsdéjaaîlégué , auraport deSimlerdansfonEpito-
me de la Bibliothèque de Gefner , promettoit une édition du
Stepbanus, BenoiftAegius , fameux antiquaire, à la fin de
fes Notes fur la Bibliothèque d'Apollodore , dit qu'il travaille
à une verfion Latine du même Autheur. J'apprens que cette
Verfion fe trouve dans la Bibliothèque du Vatican. Cafau-
bon promet auffi un Stéphanus dans fes Notes furTheocrite-*
p»24i.
CHOISIE. 417
p. 14.1. de l'édition 1 60 ;.& dans Tes Lettres p. 3y.de l'édition
de Brunfv vie. Le dodte M. Berkel , a aufïi promis un Stépha-
nus , outre ce qu'il nous a donné fur un Fragment du mémo
Autheur, tirédelaBibliothéquedeM. Seguier, & publié par
M.Tennullius,OncledeM.Gronovius. FeuM. Holfténius, 49.
Bibliothécaire du Pape, avoit aufïi travaillé fur leSréphanus,
& M. Spanheim en quelque endroit de Tes admirablesDifterta-
tions touchant les Médailles , nous fait efpêrer que nous ver-
rons bien toft fon travail ; quia eftê depuis en effet publié à
LeydeparleSavantM.Ryckius. M. Spanheim lui mémo
dans fes mêmes Differtations a rétabli par les Médailles divers
endroits de cet Autheur 5 M. Pinèdô n'eft pas excufable de ne
l'avoir pas consulté. j'aprens aufïi que Hlluftre M. Grade-
nig» Bibliothécaire deS.MarcàVenife , & autrefois Préce-
pteur de Mademoifelle Hélène Corneille, la merveille de fon
fiéclej j'aprens, di-je , que ce favant Bibliothécaire eltoit
dans le delTein de denner un Stéphanus. Jefouhaitequ1 il
ait laifTé quelque chofe fur cet Autheur, quipuiffequelquo
jour eftre publié. Cependant jouiflbns du travail de M. Pi-
nèdô} qui tra point marqué dans fa Préface que Michel So-
phianus (dont j'ai parléailleurs) avoitpofTédé un Stéphanus
entier: Prêter sliosCoMcesGrtcos^ dirScaliger dans une Lettre ro.
à Gruterus, quoi Micb.iël ' Sopbianut h/tbebat, entttë integer Stépha-
nus , cumtoto K& A , qiitbodie imperfcclacîr lumferri non igno~
rat. Je ne fai (i le Stéphanus Géographe eft le même-»
que le Stéphanus Grammairien , cité par Ifaac Tzetzes
fur Lycophron p. 1 o. de l'édition de Genève, & par M. Pear-
fon, Théologien A nglois,dans fa docle Préface contre S. Jé-
rôme pour laverfiondes Septante.
Mkh. Hojpitalii Sermones feu EpiftoU, Parif.
i$8S- fol-
C^'eft là la meilleure édition des Poè'mes Latins du Chance-
>/lierde THofpital, qui ont efté recueillis & publiez par Io
foindeMeflleurs de Pibrac, deThou , &de Ste Martho.
Ceuxde Genève en firent fan 1 foi. une autre édition, mais
Ggg eru
4i 8 BIBLIOTHEQUE
en petit volume, & beaucoup moins belle que celle de Pa-
ris. Dans l'une & dans P autre de ces éditions, ne fe trou-
ât, ventpoint deux Poèmes du Chancelier de l'Hofpital, dont P
unapourtitre/2<?w4, &Y autre Pbilautia. Ces deux Poèmes
fevoyent dans un Recueil de Poëfies Latines , imprimé Pan
i>9o. L'on ne trouve point non plus dans ces deux éditions
PEpitaphe de Petrus Monmurew entière. Monfïeur deThou
dans les Thuana en dira la raifon à ceux qui voudront l'apren-
dre. Outre ces Poèmes, il femble qu'il y en avoit encore tf
autres qui nettoient pas imprimez: Le public, dit Jaques Gil-
lot écrivant à Scaliger le o. Janvier iôoz. ne Ce refentim point des
Sermons ou Epures de feu M. le Chancelier de l'Hofpital, £*«_*
feu (on frère (Pierre Pithou frère de François ) a recouvré miracu-
leufement chez un pajfementier , eferites de la main du défunt flui fer*
voyent à ce pajfementier a enveloper les paffemens quil vendoit^ & fice-
la n eftpas à luy, (c'eft à dire à Fr.PithoU ) nous ne le pouvons avoir.
Déplus, voici ce que dit M. Sarrau dans une Lettre à M. Pi-
thou,écrite de Paris Pan 1 644. Voluifliutte monerem dePicbe-
SI. reliiCo[m9poea& Hojpimli Carminibus , bueproximis Martinalibtts te-
cum (M, Pithou eftoit alors à Troyes en Champagne ) afferen-
dis, Ecce aurem vello , rogofe ut ea feponcre vêtis, nec diutius iflas
opes orbi literario invide as. Ut enim eu m nominis tmgloria edantury
fiptr te liceat^fficiam lubentiffime. Il ne fera pas hors de propos
d'ajouter ici le Teftament de ce grand Chancelier, corrigé
fur trois Copies , avec quelques diverfes leçons & quelques
notes à la marge.
Teftament de Michel de /' Hofyital, Chancelier de
France.
* Jean de î'4' c.ou^ours efté en doute démon âge, parce que mes amis
l'Hofpital. Jdifo^nt en avoir oiiy tenir divers propos à mon Père * en
diverfes fortes, lequel maintenant difoit que j'eftois né devant
la guerre efmeiie contre les Génois, tantoft maintenoit que
javois
CHOISIE. 419
j'avois pris naiflance lors qu'elle fut mifc afin par le feu Roy
Louis 12. à laquelle mon Père fe trouva fervant de Médecin^
à Charles Duc de Bourbon *, duquel alors ledit Charles fe-> fh
fervoit &s' eft fervy puis après plus de Confeiiler que de Mede-* n eftoit fils
cin,& tvavoit affaire de fi grande importance qu'il ne la com-ï!cGl!bert).dc
• n. •> n' o t rr n. 1 • r> Bourbon»
muniqualiamonPere, & ne la panait par ton ad vis. Car dc CJaire dc
long temps après que Charles de Bourbon eftant chaflé doGonzaguc.
France par envie , & privé de tous fes biens , fe fut retiré vers
Charles d Auftriche Empereur,mon Père le fuïvit,ayant laiflè
tous fes enfans, tant fi Is que filles , ne les pouvant mener avec
(oy à caufede leur bas âge, & pour la crainte qu'il en avoit.
Moy,quieftcis pour lors auxeftudesàTouloufe, âgé de dix-
huit ans, fus enlevé par foupçon , & enfermé aux prifons pu-
bliques, jusquesàcequ' onm'euft relafché & fait fortir par
mandement exprés du Roy, pource quon nemavoitenrien
trouvé coupable.
Incontinent après furvint de fafcheux cette renom-
mée bataille prés de Pavie, où ayant efté le Roy François vain-
cu & peu de temps après mené prifonnier en Efpagne , Bour-
bon commençant à eftre odieux aux Efpagnols à caufe de fa
vertu & majefté, vint en foupçon à Charles Empereur, d'au- J4»
tantquenosAmbafiadeursle frequentoyent & conferoyent
de propos délibéré avec Iuy. Qui fut caufe qu'il aima mieux
retourner en Italie, fe voyant fruftré de l'efperance qu'il avoit
du mariage de la Sœur de (Empereur. * „ . Le°nor
a r t •• -1 1 l. r l Reine Dou-
A fon retour enltalie il trouva toutes les chofes chan- airierc dc
gées ; car le Roy François y eftant ligué avec les Princes , affie- Portugal,
geoitMilan. Auquel temps je vinsvoirmon Père ; lequel queFrançoi*
voyant que le fîegefcmbloit prendre trop long trait, nevou Prc,piere:
lant que je perdifle mon temps , donne charge à quelques voi "condes^n -
turiers dem'emmener , avec lefquels eftant forty de Milan_>ccs#
en habit de muletier , je paiïay non fans grand danger de ma.*
vie la rivière d'Abdua f, audeflbusdelavilIed'Aflan, * oùtUncaufre
il y avoit garnifon de gens de guerre. Ayant paiTé la ri viero^°Plc ^Ad"
d'Abdua, j'arrivay en la rivière de Martinengue, quieftdo^^w^
la Seigneurie des Vénitiens , &delà àPadoue , où de tout
temps les eftudes de Droit fleuri (ïbyent. Auquel lieu ayant ^%
Ggg z de-
420 BIBLIOTHEQUE
demeuré (îx ans , mon Père mappella à Boulogne & à Rome ,
où l'Empereur Charles eftoit allé pour fe faire couronnerRoy
des Romains , à la fuite duquel mon Père eftoitaprês la mort
du Duc de Bourbon.
De Boulogne il vint à Rome , puisa Marfeille, où
le Pape Clément & le Roy François eftoyent aflemblez. Là
fe firent les nopces de Catherine de Medicis , de la famille du
♦Laurent Pape Clément , de la part de fon frère * avec Henry fils du
de Medicis, Roy François.
Ducd'Uibin Alors eftant a Rome je fus tant honoré que d'avoir
pers de Ca-une p]ace de Juge qu'on nomme les Auditeurs de la R-fe, de
thenne, ma-, r > ,ï ° j , r • i, » - i r> » > ri
rié à MadeJacîue'Iemel*antdetaîtPar ladvis de mon Père , acauiedes
laine de la promettes que luy faifoit leCardinal deGrammont de nravan-
TourdeBou-cer au pais à plus grands eftats , jefusfruftré en même temps
lougne ; àjg lefpérance que j'avois d'une part & d'autre. Carl'eftatd'
^"c/11 "" Auditeur fut donné à un autre , & eftant demeuré en arriero
port deGui -Par ^ mort du Cardinal de Grammont , qui m'avoit fait reve-
chardin , le nir en mon pais fous cette efperance , je me mis à fuivreîePa-
Pape Léon lais, où ayant demeuré trois ans, je pris à femme Marie Mo-
X.fon bcau-rjnj fille du Lieutenant Criminel Morin, * quieut pourdo-
,rerea s,nauaire un eftat de Confeiller en Parlement ; lequel ayant exer-
le revenu des • *+ .«rv '
indulgences c^ environ neuf ans , je fus envoyé pour AmbalTadeur a Bou-
qu'ii fit pu-logne pour le Roy Henry , où le Concile univerfel de tous les
blier l'an Evêques avoir efté convoqué & publié pour reformer la Reli-
*['7'u gion. Auquel lieu ayant fait fejour de feize mois entiers , je
jcam orin> trou vav qU-au [jeu d'eftre recompenfé de l'eftat que j'efperois,
de grandes piques & altercations sefmcurent entre les Pr inces
& grandsSeigneurs qui eftoient prés la perfonneduRoy. Car,
comme on dit vulgairement, la vertu rencontre beaucoup d"
embufches& empefcnemensàfanailTance.
Cependant Marguerite , Sœur du Roy Henry , &
Princefletres vertueufe , mereceut, n'eftant pas feulement
contente de m'avoir fauve du danger , mais me donna un eftat
57. defouveraineauthoritédans famaifon, & de grands moyens
envers le Prince par fa bonté & faveur ; bien toit après ordon-
né Chef & Surintendant des Finances du Roy en fa Chambre
des Comptes, &esleudu privé Confeil après la mort du Roy
Henry
CHOISIE. 4*t
Henry; & depuis fus choify pour conduire Madame Margue-
rite, Sœur du Roy, mamaiftreffe, enlamaifon defonmary
nommé Philibert. Là je fis tout devoir eftant prés la person-
ne de ma maiftretfe tresilluftre , qui eftoit grièvement ma-
lade.
En ces entrefaites arriva un Courier en grande dili-
gence de la part du Roy François, * qui mappella pour eftre^Ceft Fran-
Chancelier , qui eft le premier & feul eftat de gens de robbo, *"■ Jç cond-
vacant par la mort de très noble perfonne François Olivier» *fi|g ^6,^
J'arrivayàlaCour fort troublé & efmeu d'un grand olivier) l)re.
bruit de guerre , incontinent après le tumulte d'Amboife, qui Gdent aux
ne fut pas tant de foy dangereux que pour le remuement des y 8.
partiaux, qui bien toft après s'en enfui vit. Enqueftes,
Alors j'eus affaire à des Perfonnages , non moins au* & P" ,c d' nn_
dacieux que puiftans, voire qui aimoyent mieux ordonner les ^slrwh\n,
chofes par violence que par confeil & raifon. Dont pourroit qui fut Car '
donner bon témoignage la Reine Mère du Roy,laquelle futdinal, &qui
lors réduite en tel eftat, qu'elle fut prefque déboutée de toute eftoitun fort
l'adminiftration du Royaume. A raifon de quoyfe comptai- |lonneftc
r * < i • i r r nomme,
gnantfouventamoy, je ne luypouvois autre choie propoler
devant les yeux que îauthorité de fa Majefté, de laquelle fi elle
fe voulot dextrement fervir , elle pourroit aifement rabattre
& affoiblir 1 ambition & cupidité de ces adverfaires.
Avint que ie Roy Charles fucceda au Royaume par la
mort du Roy François fon frère aifné. Le party de ceux qui
pouvoyent le plus du temps du Roy François , fut affoibly , &
la puiflTance de la Reine Mère du tout augmentée -y &neant-
moins pour tout cela l'envie ne ceffa point. Carie Roy do
Navarre*, induit par faufteopinion, tiroit à foy toute la ptiif- j-p.
fancede commander, s'ufurpantle nom deTuteur du jeune* Antcincdc
Roy félon les loix des Gaulois. Au contraire la Reine Mere_^ourbon'
fedéfendoit par mêmes îoix&couftumes, adjouftantà ce IesPer.edçHe*T
exemples, auxquels on avoit donné lieu &authorké en fem-ry' c
blables& pareilles matières.
Ce debateftant rapporté auxEftats du Royaume , &
iceux induits par équité , .car qui eft plus équitable que de don-
ner la charge & tutelle du fils à la Mère ? Eftant donc iceux in-
Ggg } duits
4ii BIBLIOTHEQUE
duits ou par équité ou par noftre continuelle pourfuite , don-
nèrent à la Reine Mère la charge & tutelle du Roy & de Tes
*Au. ^-biens > luy affociant * pour aide & confeil le Roy deNa-
rant. varrd
Il nous fembloit par ce moyen avoir reiïny les coeurs
des Princes, & aucunement eftably en tout le Royaume un_i
vray repos & tranquillité. Mais la faction & ligue qui a voit
manié les affaires du temps du règne du Roy François, ne pou*
voit endurer que d'autres maniafïent les affaires. Partant ils
6*0. fufcitoyentleRoydeNavarre&lesautresSeigneursdelaCour
(lefquelsfeplaignoyent que leur puifîance& authorité eftoit
diminuée par l'authorité d'une feule mère) à prendre les ar-
mes fous prétexte de religion.
Orceneft pas icy le lieu ny noftre intention de dire
comment les chofes ont efté tramées & conduites , & quelles
ilTues elles ont eues; je puis feulement afïeurer que jaçoit que
les armes ayent efté prifes par quatre fois , & qu'on ayt donné
bataille par quatre ou cinq fois, j' ay toujours confeillé & per-
fuadélapaix ■ eftimant qu'il n'y a voit rien fi dommageable à
un pais qu'une guerre civile , ny plus profitable qu'une paix à
quelque condition quecefufl.
Delà tous fe prirent prefque à fe moquer de moy ,
qui ne demandoyent que nouveaux changemens d'affaires ,&
qui difoyent haut & clair que cette guerre fe pouvoit mettre à
fin, fans difficulté. Pour cela ils incitèrent contre moy tou-
te la NoblefTe , les Princes , Magiftrats & Juges tenant confeil
de la guerre & de la paix en particulier , non en public $ ce qui
ne fe pouvoit faire fans en demander lavis & confeil du Chan-
el, celier; ou autrement le devoyentils exécuter d'eux mémo,
fans en demander le confeil à autruy, ou bien en attendre les
advisdesParlemens , qui font fou verains Juges des affaires
qui fe prefentent.
Ainfi nous avons prefque perdu le Roy & le Royau-
me, toutes chofes eftant changées à la ruine de la patrie j &
non contens de faire combattre les forces du pais les unes con-
tre les autres 7 firent approcher jufques au cœur du Royaume
des
CHOISIE. 4if
des étrangers de divcrfes parties de l'Efpagne , Italie & Aie-
magne.
Helas ! nous avons veu (ce que je ne puis prefque di-
re fans gemi(Temens& fans larmes) que les foldats étrangers
fe joiioyent de nos corps & de nos biensjquand ceux qui les de-
voyentempefcher les premiers, en eftoyent euxmêmes les
autheurs & conducteurs, & qui trouvoyent bon tous les maux
& mefehancetez qui fe commettoyent en la France..
Quant à moy, voyant que mon labeur n'eftoit agré-
able au Roy & à la Reine , & que le Roy eftoit tellement pref-
fè qu'il n'avoit plus de puiflance, voire qu'il n'ofoit dire ce qu'il $*♦
en penfoit , j'avifay qu'il me feroit par trop plus expédient do
ceder-volontairementà la nêceffité de la Republique & aux
nouveaux Gouverneurs, que de débattre avec eux , aveclef-
quels je ne pouvois plus demeurer.
Je fis place aux armes , lefquelles eftoyent les plus
fortes, & me retiray aux champs avec ma femme, famille&
petits enfans , priant le Roy & la Reine àmonpartement de
cette feule cofe, que puis qu'ils avoyentarrefté de rompre la-,
paix &depourfuivre par guerre ceux avec lesquels peu aupa-
ravant ils avoient traité la paix, & cu'ils me reculoyent de la
Cour parce qu'ils avoyent entendu quej'eftoi? contraire &
malfentantde leurentreprife, jelespriay, dis-je, s'ilsn'aqui-
efçoyent à mon confeil, à tout le moins quelque temps
après qu'ils auroyent faoulé & raflafié leur coeur & leur foif du
fang de leurs fujets, qu'ils embraflaffent la première occafion
depaixquis'oftriroit, devant que la chofe fuft réduite aune
extrême ruine j car quelque ifiue qu'auroit cette guerre , elle
ne pouvoit eftre que très pernicieufe au Roy & au Ro-
yaume.
Ayant fait cette remonftrance avant que partir de la 6 h
Cour, en vain, je nven allay avec une grandiffime trifteflo
dequoy le jeune Roy m'a voit efté ravy , &fes frères , en tel
âge &temps auquel ils avoyent plus affaire de noftre gouver-
nement & aide. Auxquels Ci je n'ay peu affilier ny d'aide ny
de confeil, fi long-temps que j'eufîe bien voulu , j'en appelle
Dieu à tefmoin& tous les Anges & les hommes que ce n'a pas
efté
4i4 BIBLIOTHEQUE
efté ma faute ; & que je n'ay jamais rien eu ficher que le bien &
le faim du Roy & de ma patrie , & en ce me Tentant grande-
ment offenfé , que ceux, quim'avoyentchaiTé, prenoyent
une couverture de Religion, & eux mêmes eftoyent fans pie*
té & fans Religion. Mais je vous puis afieurer qu'il n'y avoit
rien qui les efmeut davantage que ce qu'ils penfoyent que tant
que je ferois en charge , il ne leur ferait permis de rompre les
Edits du Roy, ny de piller Tes finances & celles de Tes fujers.
Aurefteilyaprefquecinqans que je meneicy la vie
• AujeLaér.àcs Afcites *, fans me fouvenir des miens, &fansqu'ilsfo
tes. fouviennent de moy j & ne veux point raffraifehir la mémoire
ô^f. des chofes que j'ay fouffert en ce département de la Cour , tant
en public qu'en particulier. Mais aufli ne faut-il pas que je
taife qu'il ne m'eft rien advenu de mal de la part duRoy & de la
Reine; que s'il m'en efl: advenu quelque chofe , ça eftè con-
tre leur gré.
Maintenant me voyant travaillé d'une maladie in-
curable de vieilleffe, & outre d'une infinité d' autres maladies
depuis fix mois,j'ay penfé de mettre ordre à mes affaires, com-
me ont accouftumé de faire les hommes, & ordonner quel-
que chofe que je veux que mes héritiers tiennent inviolable-
ment, quej'efperequ'ilsexecuteront de leur bon gré,eftant
♦ Au. ««-plus induits de mon amitié , que d'aucune crainte *desloix,
trainte, car j|s ne font en rjen esloignez des droits & reigles de nature ,
lefquelles chofes n'ont rien aufli de contraire à leur utilité 5c
profit»
Premièrement , jeveux& ordonne que tous mes
biens & héritages viennent à ceux auxquels ils appartiennent
parlesloix&cou(tumesdupaïs,& ne fais en ceïaloy ny pré-
rogative à aucun»
<5j. Je veux outre que Marie Morin , ma très cherc
efpoufe, & femme d'une finguliere pieté , gouverne le tout
en commun , laquelle je m'aflenre ne diminuera rien des
biens, ainspluftoft les confervera deuëment & accroiftra_»
au profit des enfans , & pour ce je défends qu'on ne luy de-
mande aucun compte ny raifon delà tutelle & curatelle,
mais je veux que toutes chofes fefacent , fe vendent & fe paf-
fentainfi qu'il luy plaira. Jordon-
CHOISIE, 4if
y ordonne ai'ffi que tout ce qu'elle aura paffé , foit
non feulement tenu des héritiers pour fait, mais pour agréa-
ble.
J'entends ferhbîablement que mes petits fils nez do
ma fille * , quifomdela famille des Hurauts, ayent urL. *Magde-
nom adjouftéauleur; en fjrre que l'aifné nommé Charles, JJ"]5;, dc J
efcrive ainly Ion nom, Charles Humut de l Hofpiml^ lequel xycc à Ro-
nom adjouftéfervira pour diltinguer les familles des Hurauts, bertHurânt,
qui font en grand nombre. Ce qui a eflé autrefois pratiqué 66.
à Rome,&fe trouve aufli defembl«bles exemples en noftrC-»M.dei'Hofpi-
France. tai e,llft b,ei1
r /r- î . j voulu avoue
Jeveux auffi que quelque mémoire de mon nom., r fon
demeure en cette famille , en laquelle j'ai apporté tous lesGendre M.
plus beaux eftatsde la République, neme feftat de Chance-de pybrac,
lier 5 laquelle chofe les encouragera, comme j'efpere, à(uj-(lu'cftoit un
vre les traces & vertiges de leurcrand-pere, pour parvenir à hornr?e dc.
pareils degrez d honneur. fe . Jnais la
Je fais Magdelainedel'Hofpital héritière de tous &chofenc s'e-
chacuns mes biens, & laifTe & lègue par teftament route ma ftantpasren-
Librairie & Bibliothèque à Michel Huraut de I'Hofpiial, -J- contrée ., il
qui me femble plus propre & plus affectionné aux bonnes Iet ^Yli Hu-
tres que les autres petits. raur
Je veux toutefois que ma femme & fille gardent ma f c'en m.
Libratrie,afin que perfonnen'enpuifïe rien fouft aire, & çw,duFay » au"
ils la donnent audit Michel, quand il fera en âge , fous con *hcur 0du
d, n r i i- i i ii Franc &■ ve-
ition quelle fera ouverte pour la commodité de ceuxdela» ritable dir.
famille, enfemble lesdomeftiques& autres qui fréquentent £7#
la maifon. cours, & de
Au lieu, je veux que l'on donne à chacun des petits- quelques au-
fils» cinq cens livres tournois pour une égalité de légitime^ trcs?
portion, afin qu'il n'y en ayt pas un qui fe puiiïe plaindre qu'
un autre aytefté préféré à luy & luypoftpofé.
Quant aux monnoyes d'anticailîes d' or & d' argent,
de cuivre & medailles,& le (urplus qui eft à mon logis , je veux
qu'elles foyent à celuy qui ma Femme & mafile nommeront,
&quejclaîfle à leur diferetion, comme je faistoute autro
chofe,
Hhh Jenc
4z6 BIBLIOTHEQUE
Je nevoudroispas prendre cette hardiefïe d'empe-
fcher la Reine Mère de mes propres affaires , fçachant trop
mieux qu'elle efl: d'ailleurs occupée à tant d'affaires publiques,
fi ce n'eftoit quelle s'y fuft offerte de Ton bon gré,&qu'elle mê-
me m'euft déclaré apertement qu'elle auroit foin de moy &des
miens,tant durant ma vie,qu'aprés ma mort,m'afieurant haut
& clair, que fi elle decedoit devant moy, elle feroit contre-»
teut devoir d'humanité , fi elle taifoit au Roy & autres fesetv
fans ma fidélité & diligence, induftrie& labeur envers eux
68* eftant en bas âge, lequel même j'ay employé au plus fafcheux
temps entre les grandes & moindres affaires du Roy & du Ro-
yaume, ce que lesditsenfans nepouvoienteonnoiftrepour
leur bas âge. Mais tout ainfi que fa Majefté m'a efté fi libé-
rale & favorable, auflieft-ilrailonnablequeje joûifle de fa^
libéralité & moyen bénéfice entant que laraifon le requiert.
Qiùlnousluffife àmoy& aux miens,qu'elle nous foit propice,
& qu'elle & le Roy nous font grand grâce de ce qu'ils ne fouf-
' frent qu on nous face quelque tort & injuftice de particuliers,
mais qu'ils nous permettent de vivre en droiture&équité.Que t
fi à ce bien ils en adjouftent d'abondant, nous reputerons lo *
tout pour un fingulier bienfait & profit. Certes il ne luy peut
tourner à deshonneur ou vitupère d'avoir falarié fon humble
Serviteur de quelque honnefle recompenfe.
C'eftàvous, Madame Marguerite de Savoye, Du-
che(Te,àqui jern'adreffe, &que jeprie,qui avez toujours efté
caufe de mes biens &eftats> & qui ne m ?vez jamais dtfrailly
tfo. ny aux miens pour mon avancement 5 jevousfupplieque V
affection & faveur que m'avez porté & aux miens en mon vi-
vant, la vueilliez continuer après ma mort envers ma femme
&enfans; en forte toutefois que vous employiez autant do
voftre Puiffance &authorité& tout ainfi que bon vous fem-
blera, tellement que Iaitliez le maniement de mes biensa
ma femme & ceux demesdomeftiques tels qu'il vous plaira.
Je veux que toutes mes médailles de cuivre, mar-
bre, & aufli toutes les monnoyes d'anticaiîles d'or & d'argent
& autre matière foyent gardées en ma maifon par indivis à la
«liferetiondemafemme , &quatre beaux vafes d1 ouvrage d'
Aile-
CHOISIE. 417
Allemagne , & cette médaille de taureau que Madame ma»,
maiftrefle ma donnée.
Je veux qu'on donne auffi vingt efeus de revenu en
aumône à ma Sœur Françoife Religieufe, tant qu'elle vivra»
Mon gendre * prendra garde & aura foin quo * Rol»«rt
meslivres de Droit civil, quej'ay rédigez en articles par me- Huraut.
thodeeftant jeune , nefoyentdefchirez& bruslez, maisqu'
ils foyent donnez à l' un de mes petits fils des plus capables , & 7&*
qui les pourra à limitation de fon ayeul par avanture parache-
ver.
Quant à mes Funérailles & fepulture,(que IesChre-
ftiens n'ont pas en grande eftime * ) je laifle à ma femmes * Cet en.
& domeftiques d'en faire ce qu'ils voudront. droit a efté
Davantage je veux qu'on face la recompenfe à mesrcPns unP e°
ferviteurs& autres , telle que ma femme avifera , laquelle je™^1^
veux qu'on tienne pour Dame & Maiftrefle de tous mesbrard dans ft
biens. Harangue
Aufurplus, je vous recommande à tous de vousfurl.a mort
honorer l'un l'autre & entr'aimer. nés^M6'0*!
J' ay fouffigné ces chofes de ma main , quand je me ""faut 0« 1-
fentis approcher de la mort auSeigneur, le 11, jour du moisen étonner:
de MarS I 5*75. F*/> entmGc*
mbrardus^
ce font les
1 11 1 1 1 ■■■ ■ n —M—h— 111 ■ ,
termes de M,
de Thoufai-
Çaroli DucisArfthotdniNurnifmataJjwvi commen- 7*>
tario ilhftrata , editore Cajp. Gevartio,A?jtuerpUgey ?21 °
16 k 4. fol Acceljere Ant.Aumftini Dialosi deNu-i*"""!*'1' .
*PJ ./ TJJ > 9* J c ô tempérant***
mtjmatwHs , Interprète Andr, Schotto, crédit™.
L'Autheur de ce petit Commentaire fur les Médailles du
DucdArfchot> eft Albert Rubens, favant homme, &
fin déchiffreur de Médailles , fils de Pierre Paul Rubens,grand
Antiquaire & neveu de Philippe Rubens , dont nous avons
Eleiïa , la Verfion des Homélies d' Aftérius,& quelques Poêfies
Hhh * Latines
4*8 BIBLIOTHEQUE
Latines. Je tiens de M. Voffius & de feu M. Gévars , Secré-
taire de la Ville d'Anvers, qu'Albert Rubens, &nonpasPier-
re Paul fon père, comme je l'ay écrit ailleurs,e(tI'Autheurde
cet excellent Co nmentaire. Aujourd'hui je vois cela confia
- - mé parMeffieursSpanheim&Oifelius. Cet Albert Rubens
a auffi fait unTrahtdereve/ii*ria& latoClavo , qui n'a eftéim»
jz¥ primé qu'après fa mort. M. Ferrari, Proferîeur aux belles
lettres à Padoùe , a refuté ce Traité avec un peu trop d'aigreury
lui de qui Rubens avoit dit fi obligeamment : Navijffîmè Oftavius
Terrarlus egregioOpere ita omnem depriscis veflibus mater iam exhaufîty
ut prômifloy àCafaubono& Salmafio de re veftiaria Comment ariofvix
defideremtis. Il y a aufli un Commentaire de Jean Hémelar
Chanoine d'Anvers, fur les Médailles du Duc d'Arfchot, dont
lameilleureéiition eftde 1617. On aeuraifondejoindre au
Commentaire de Rubens , les Dialogues d'Antonius Augufti-
nus > le plus docte Prélat de lEfpagne , qui font comme une-»
Introduction à la connoifiance des Médailles» L' Autheur les,
écrivit premièrement en Efpagnol 5 depuis, ils furent traduits
deux fois en Italien }& enfin le Père Schottus, Jéfuite , en fit
une verfion Latine, eftant encore jeune.
7$. Job. Qameronis Opéra y Genevœ 16 '42. foL
ÎLyaeuplufîeurs éditions deCaméron, Théologien célè-
bre parmi les Proteftans 5 mais celle que je viens de marquer
eftla meilleure. L'Authc-ur du Portrait deCaméron , e(l
Louis Cappel, fon difciple, (i connu des favans, par fa Criti-
que Sacrée, éz<par[yt\ArcdWim Puncîatioms , publié parErpe-
nius. Celui qui a fait la Préface, eft Frédéric Spanheim, qui
enreignojt alors la Théologie à Genève , Père dTEzechiel , &
de Frédéric , Ci fameux aujourd'hui dans la République des
Lettres. L autheur aEpiftolavhidofii ad amkum , refutée par
Caméron, eft Epifcopius, favant Arminien. Elleaeftémife
depuis dans fes Oeuvres. On a fait imprimer à Saumur il n/
a pas fort long-temps le Mjrotbeùum de Cameron beaucoup
meii-
CHOISIE» 4*s>
meilleur qu'il n'avoit paru l'an 1632. On y a ajouté les Notes
de M. Morus fur le N. T. & Tes Axiomes de Théologie.
Bibliothèque de la Croix du Maine , à Paris 1584- 74»
folio.
CEtte Bibliothèque , qui fe fait rare , eft à mon avis plus uti-
le que celle de du Verdier. Celle-ci ne nous indique que
lenomdes Autheurs& celui de leurs Ouvrages 5 au lieu quel'
autre nous aprend diverfesparticularitez de ceux dont elle fait
mention. Eftienne Pafqaier dans une Lettre àM. de laCroix
du Mans ou Maine lui parle de cette Bibliothèque» Ilferoità
fonhaiter|quenous euffions une Bibliothèque Générale des
Autheurs François , comme Svvertius & Vaterius Andréas en
ont fait une des Flamans& des Hollandois, Nicolas Antonio
desEfpagnoIs, & Nicolas Toppi, & Léonard Nicodeme, des
Napolitains»
Nic.Gerbelii Grœcia 5 BaJîleœi$$o.foL
Bien que nous ayons aujourd'hui l'ancienne Grèce de M.
PaulmierdeGrentmefnil, imprimée à Leyde l'an 1 678. in 7j#
quarto , il ne faut pas pour cela négliger celle de Gerbélius ,
qui contient quantité de chofes qui ne font pas moins favantes
quecurieufes. Onyvoidfur tout tant de caractères d'un_*
honnefte homme , qu on ne peut s'empefcher d'en aimer 1\
Autheur. Pour moi, j'avoue franchement que je n'ai jamais,
liï cet Ouvrage qu'avecune extrême plaifîr; & que comme il
m arrive fouvent d'étudier plûtoft le génie d'un Autheur quO
la matière qu'il traite, j'ai elle ravi de trouver en celui-ci une
fi belle ame, & fi portéeà louer de bonne grâce tous ceux dont
iltirequelqueslumieres. Frifïusdans fonEpitome de la Bi-
bliothèque de Gefher parle des autres Ouvrages de Gerbélius,
mais il ne fait point de mention d'une belle Préface fur quel-
ques OpUfculesd'Erafme , imprimez à Strasbourg l'an 151 7-
Hhh 3 Dans
4îo BIBLIOTHEQUE
Dans cette èdition>pour le remarquer en paflant , il paraift qu*
E rafme dédie Ton Soldat Chrétien Joanni Germano amico aulico >
au lieu que dans les éditions fuivantes il y a feulement , Amico
cuidam aulico. Gerbéiius mourut à Strasbourg fort âgé l'an_*
76, lyoo.aprésyavoirenfeignéleDroitpIufieurs années. M. de
Thou en fait l'Eloge dans fon Hiftoire , l'appellant , après
CamèrariusdanslaViedeMélanchthcn , virum optimum , #
pariter doUrina acfuavitate morum excellentem, J'aprens par unO
LettredeM.BochrartàM.Vofilus, écritedeCaënlez7. Mars
1664, qu un Gentilhomme de Normandie nommé Tourou-
de, qui fit autrefois un voiage à Leyde, exprés pour y voir M.
deSaumaife, avoit fait deflein de travailler fur la Grèce , &
debâtirfurlefondsdeM.deGrentmefnil , qui fefentoit trop
vieux & trop incommodé pour achever fon Ouvrage. M. de
Brieux dans une Lettre àMonfieurdeS. Clair Turgot , Con-
feillerd'Eftat , confirme ce que dit M. Bochart , en ces ter-
mes : M. de Touroude travaille fur l 'ancienne Grèce , (S entreprend de
grandsvoiagespour rendre (on travail plusparf ait , & pour donner des
Cartes plwfidelles & plus exaftes de tout ce Pais la , que ne font celles
que nous en avons eues j&fgu ici.
77- HugonisGrotiiAnnotationesinSvangdidy Am-
ftel. it^i.fol.
GRotius eft fans contredit le meilleur Interprète de l'Ecri-
ture que nous ayons. Auffi eft-il ainfi appelle par le Do-
cte & judicieux Pricaeus , Critique Anglois , dans fes notes
fur la Métamorphofe d'Apulée p. a 19. Mais de plufieurs volu-
mes que nous avons de Grotius fur l'Ecriture > il n'y en a point
de plus confidèrable que celuici; fur lequel je fiîjil y a quelques
mois, ce Quatrain , adrefféaux Théologiens:
Docteurs , dont les noms triomphant
Ont couru jufau "ici de l'une à ï autre plage;
OnfeJJez
CHOISIE. 43«
Confejfez aujourd'hui , votant ce bel Ouvrage ,
Qu'auprès defon Autbeur vous pariez en enfant,
Touchant ces mêmes Notes, voici ce qu'écrit Gro-
tius a Gérard Voulus, fon ami intime, dans une Lettre Ma-
nuferite, de Paris le i.Aouft \6z$. Nou me* in très Evangeli-
fias confetta funt , uffcif, Reftat quartus , in quem aliquidnotabo , -^
ftmulme àminoribus eu ris , qUétimperfeÏÏ£Jaeent, abfolvero, Sed
non cfi è re mea-pt id Opus prodeat quandiu in Galliis vivo, Nam qui-
bits unïcum (tudhtm eJUbeologi* , nolunt eam knobis attentari, Dein-
de qu&dam die end a e(fent,qu& adpalatum non funteorum,qui hic facra
curant , & quos offenderenon ]atU tutumefl. Cet Ouvrage eft
fort loué par tous les véritables Savans, mais particulièrement
parEpifcopius&Poëlenburg , Arminiens , &parRuarus>
Socinien, dans une Lettre au Père Merfenne, Religieux Mi-
nime. J'oubliois de remarquer que Grotius à la fin de ces No-
tes fur les Evangiles a ajouté un Traité , dans lequel il réfute-»
deux Théologiens, l'un qu'il nomme Borborita , & l'autre^
Fronto. Borborita, c'eit Samuel des Marets,Théologien de
Groningue. Fronto, c'eft Pierre du Moulin, Théologien de
Sedan» Voyez touchant ce dernier M.Sarrau dans fes Lettres
pag.4*-
Job W\ld , Latine Feri , EnarratiomsinEvan- 79-
gelium Johannii , Lovanii iffi-fol.
CEux qui voudront avoir dans leurs Bibliothèques une bel-
le édition du Commentaire de Férus fur S. Jean , doivent
rechercher celle-ci , qui eft préférable à toutes les autres. Car
outre quelle eft in folio , elle a l'Epitre dédicatoire dece pieux
& éloquent Cordefier, àSebaftien, Archevefque deMayen-
ce, que iesautres éditions n'ont point. Dans cette Epitre,
Férus avoue ingénument qu'ils' eft fervi,en quelques endroits,
des Commentaires de Brentius& d'Oecolampade , Prote-
ftansj mais, ajoute-t-il, eatantumtranftuliquxbonAy Ecclefia-
flkéftté
43* BIBLIOTHEQUE
jlicœque doBrinœ confond videbantur , GJ* qu<e vin illî non in Schifntate,
fedin Caibolua£c(lefia didicerant. i\ufii eftoit il trop bonCatho-
lique pour en u(er autrement. Voyez l'Apologiede Michel
de Mèdine pour Férus, contre le Père Dominique Soto , Ja-
go. cobin, &SixtedeSien;ie, du même Ordre, dans fa Biblio-
théqueSacrée p. + 1 7. de l'édition de Venife. Je n'ignore pas
queM.deThou , dans lhloge de Férus , àxtquemultafcripfît
tdntéimoderatione , ut(cij[aob>elligiontic*iufamGermania, abutra-
que parte gratiammeruerit. Mais cettemodération de Férus, ne
détruit point ce que j'ai avancé. Autrement M. de Thou lui
même, M.BouIedans Ton Efïai del'Hiftoire des Proteftans,
le Père Maimbourg , Jéfuite, dans (a Méthode pour rame-
ner les mêmes perfonnes, & une infinité d'autres , doivent
eftre rayez du nombre des Catholiques, pour avoir eÛé mo-
dérez dans leurs Ecrits.
TbemiftîiOrationes 33. Gr.Lat. cum verjione Gf
nous Qionyfîi Petwvii , Gabrklis QoJJartii £f
Joannis Hardmmjfarif, 16% 4.. folio.
81
DEtrente fix harangues de Thémiftius que Photius avoit
leués , nous en avons enfin trentetrois, parles foinsdes
PéresPétau, Ccflart , & Hardoùin. Nous devons furtouc
beaucoup à ce dernier, qui ne sert pas contenté d'ajouter dans
cette nouvelle édition treize Harangues, qui n'a voyent jamais
cftè imprimées , mais qui l'a encore enrichie d'excellentes
notes. Jaurois feulement fouhaité que ce Père euft inféré
dans fon édition les notes de George Remus , quoy que Pro-
testant , comme M. Hadrien de Valois fit mettre il y a quel-
ques années les notes de Lindenbrog , auffi Proteftant , à la
fin de celles de fon frère & des fiennes, fur Ammian Marcel-
fin. Je m'étonne que IePère Hardoùin n'ait rien dit des cin-
quante deux Harangues de Thémiftius, quinétoyent point
imprimées , quePio Mufio écrivant à M. de Peirefc difoit
avoir
CHOISIE. 4tf
avoir trouvées dans la Bibliothèque du célèbre Vincentio Pi-
nelli. Pluft à Dieu que la nouvelle fut véritable! & que nous
puflions un jour poflèder un Ci grand tréfor. Car enfin quoy
que la Grèce ait eu d'excellens Orateurs , qui ont précédé de
plufieursfieclesThémiftius ; j'oferay pourtant aflurer , (ur
toutaprésletémoignage de Muret , dans une de fes Haran- gr,
gués , que Thémiftius n'eft inférieur à aucunde ces Anciens
là. Je ne fay fi fa douziefme Harangue à l'Em pereur Valens »
traduite en Latin par Dudithius , mais dont le Grec s'efi: per-
du , eft la même que c'elle dont fait mention l'HiftorienSo-
crate. LePérePétau, quil'atournéeenGrecfurleLatinde
Dudithius , le nie formellement. M. de Valois au contrai-
re, difcipleduP.Pétau, ditquec'eftlamême, fondé fur co
qu'il trouve dans cette Harangue une partie de ce qu'en allè-
gue Socrate : Je dis une partie , parce que tout ce qu'en allè-
gue cet Hiftorien ne s'y rencontre pas. Ce qui fait que je n'ofe
prononcer fur ce difèrent.
Excerpta ex Tragœdïts & Comœdiis Qrms^ cuiil-9
njerjîone & emendationibusH.Grotii, Parif.
1626. 4.
GRotius ayant donné au public l'an 1 62. 5 . leStobée,corrigé
fur quelques Manufcrits de la Bibliothèque du Roi, yjoi- g$,
gnit l'an 1626. cesanciensFragmens. Mais quelque foin qu'il
ait pris de ce Recueil , Thomas Gataker, Anglois, l'un de nos
Critiques les plus exadis,l'a rendu beaucoup plus complet dans
un chapitre de fes Mélanges, &àla marge même de l'édition
deGrotius,quifevoid aujourd'hui dans la riche Bibliothèque
duSaYantM.Voflius*
Iii Jldar-
434 BIBLIOTHEQUE
Adfarculfi FormuUcum Nous Hkronymi Bîgnoniï.
sîccesjït Liber Legis Salie ^a Fr.Pttbœo &Bigno-
nio nous Uluftratm 5 Parif apud (Jramqfium-j
1666, 4.
Ci
>En'eftpas là le premier fruit des études de l'illuftre M,
rBignon. Ayant pofïédêle fens & la feience Iong-tems
avant la barbe,comme dit aflez naïvement de lui Mademoifel-
le deGournai,dans faPréface fur les Efiais deMontagne fonPé-
re d'alliance, il avoit fait plufieurs Livres avant celui-ci. Agé
§4. feulement de dix ans , il fit la Defcription de la Terre Sainte.
A quatorze ans, il écrivit deux Traitez, fan touchant les
AntiquitezdeRome , & l'autre de lEledtion des Papes. A
dix- neuf ans , il réfuta pour l' intéreft de nos Rois un livro
infolio, de Jaques ValdésEfpagnol, touchant la Préféanco
des Rois d'Efpagne. A vingt trois ans, il fit imprimer ces
formules de Marculfe avec des Notes , qui font beaucoup plus
amples dans cette édition de Cramoify. Dans laquelle on,
devoitauffi mettre les petits Ouvrages dont j'ai parlé j afin»,
que l'on puft avoir dans un feul Volume toutes les Oeuvres du
favant&pieuxM.Bignon, Onamisàlafin decesFormules
fon Tombeau, qui avoit efté d'abord imprimé à part 5 dont
les deux principales pièces, font la Harangue du PéreFron»
teau, Religieux de S. Geneviève, & le Poème de M. Portner,
autheurdelaViedeM.Guyer , dans laquelle il s'eft caché
fous le nom d'Antoine Périander Au devant de ces mêmes
Formules fe void le Portrait deM.Bignon , avec les Eloges
qui lui ont efté donnez , dont j ai fourni la plus grande par-
Sj. tie. Depuis, j'ai découvert qu'il eftoitloiié par M. de Valois
dans fa préface fur Ammian Marcellin, par le Père Jacob do
SaintCharles, Religieux Carme, dans fon Traité des Biblio-
thèques, par M. de PellilTeri dans fes Lettres , & parl'Au-
theur de IHiftoiredu Temps, imprimée l'an 164?»
Pétri
CHOISIE. 43;
Pétri Seguini Selecla Numifinata^Parif 166^,4,
C'Eft dommage que M. Seguin,Doyen de TEglifeRoialo
de Saint Germain de Paris, poiTédant autant de Médail-
les rares qu'il en pofledoit, ne nous ait donne avant fa mort
que l'explication d'un fort petit nombre. J'ai connu autrefois
cet excellent homme, & je ne fuis jamais forti d'avec lui fans
une extrême fatisfadion. Sa maifon eftoit comme uneAca-
démie d' Antiquaires, où je me rendois avec grande afliduitè.
J'y ai vu quantité de gens très- habiles dans les Médailles,mais
j'ai efté auez malheureux pour n'y point voir le charmant M» 86.
Patin, les délices desSavans , & aujourd'hui Tune des plus
brillantes lumières de l'Italie. Nous devons à M, Seguin la
Vie du Cardinal Commendon, écrite en Latin par Antoine^
IvlarieGratiani, fon Secrétaire j comme à Monfigneurdo
Furftemberg, Evesque de Munfter,leMécéne de fon fiécle,un
Traité du même Gratiani des Chûtes des Hommes Illuftres*
Ces deux beaux Ouvrages ont efté donnez au public par M,
Fléchier, de l' Académie Françoife 5 le premier ayant mémo
efté traduit par lui en François , auffi poliment que l'on peut
traduire. l' aprens que fa Majefté à acheté les Médailles de-»
M. de Seguin > dont je ne dirai rien davantage , en ayant parlé
ailleurs. Javertiray feulement mon Lcdteur, que depuis la
première édition de cette Bibliothèque les Médailles de M.
Seguin ont eftéf imprimées à Paris avec plufieurs additions,
& des Notes de M, Vaillant fur ces mêmes Médailles.
Fr. Bosqueti HiftorU Q alite an a Tommprimus 3 Pa- g -
rij. 1636. 4*
CEtte édition eft beaucoup plus ample que la premiêre,qui
eftoitin oclavo , maismoins ample auffi de quelques li-
gne;, contre les Moines, raportéesparllflerius , Archevef-
que d' Armach en Irlande , dans fes Antiquitez d'Angleterro »
Iii i &
43 6 BIBLIOTHEQUE
& copiées par M. Daillê dans Ton Traité Latin de l'Emploi des
Pères» Ce premier Tome de l'Hiftoire de M, de Bofquet, qui
n'a point efté fuivi d'un fecond,a deux parties;la première corn*
prend, dans un ftileaflez élégant, ce qui s'eftpaffé depuis la_»
naiflance de l'Evangile en France, jusqu'à la paix delEglifo,
La féconde n'eft qu'un Recueil de Panions de MartirsFrançois,
tirées de divers Manufcrits; dontles principales font celles de
S. Denis Evefque de Paris 5 & de Saint Viclor de Marfeillo.
Pour fupléer à ce qui manque à cette Hiftoire , il faut avoir re-
cours aux Annales Eccléfiaftiques de France du Père leCointe,
8 g. que nous avons perdu depuis quelques mois , &auxDiflerta-
tions des doctes Sirmond, deLaunoy , &Boiiillaud , tou-
chant les deux Denis, la Madelainede Marfeille, & le S. Bé-
nin de Dijon. Le premier Ouvrage de M. de Bofquet , eft
Synopfis Legum Mkhaelis Pfelli , tournée de Grec en Latin , &
louée par le Père Morin dans fes ExerckationsBibliques. Tou-
chant les autres Livres de cePrélat, je renvoie le Ledeurau
Journal des Savans , & à la France Chrétienne de Mefileurs
Se S. Marthe, où il trouvera aufli fon Eloge.
Job. Bonœ Çardinalis Opéra, AntutYp, 167 y. 4.
ONaeuraifonde ramafler en un Corps les favans& pi-
eux Ouvrag.es du Cardinal Bona , parent du Connectable
Lefdiguieres. Mais on pouvoitsen acqciteravec plus de foinj
je veux dire en y ajoutant Ces Poèfies Latines , & fes Lettres aux
Pères Dachery&Mabillon , Religieux Bénédictins , à M.
*9' Thiers, Curé de Champ-rond , à M. de Condom , à l'Autheur
de la Morale Chrétienne, & à divers autres. Son Teftamenr,
qui eft à la fin de cette édition, a elle fourni par cet incompa-
rable Bibliothèquaire du Duc de Tofcane Antoine Magliabe-
chi> & publié dabord par M. Cineili, Médecin de Florence^,
l'an 167s". AlafinduTraitéde laPfalmodie, le Cardinal Bo-
naamisunlndicedesAutheursqui yfonteitez, avec le juge-
ment qu il en fait* En quoi il a imité Thomas Dempfter ,
Ecoflbis>
CHOISIE. 4J7
Ecoflbis , qui a fait un pareil Indice des Autheurs qu'il allègue
dans fes Notes fur les Antiquitez Romaines de Rofin. Ce qu'
a ignoré l'Autheur du Journal des Savans , qui croit que Io
Card» Bonaeftlepremierquienaainfiufé. Je ne parlerai
point ici du démêlé de ce Cardinal avec le PéreMacédo , Je-
fuite, & depuis Cordelier , au fujet des Azymes 5 M. Létia-»
traité aflez au long cette matière > autroifiémetome de fon..
Italie Régnante. On m'a dit qu'il seftoit fait à Paris une édi-
tion des Oeuvres du Card. Bona en petit volume , & que l'on
avoit traduit en François Ton Traité de la Mtfle , celui du Dif-
cernement des Efpri'ts > & celui qui a pour titre Manuduiïio ad 90.
CmUm*
Gerardi Joannis Uosfii Tbeologia Gentilis, & Pbj*
fie a Cbriftiana , Atnflel. \66$. 2. voll.foL
DE tant de Livres qu'a fait le fameux Gérard Voflius , il n'y
enapointquiaiteu & qui ait encore plus de réputation.,
que celui-ci, Aufii y en a t-il eu jusqu'à préfent trois éditions ;
dont la féconde , qui eft celle que je viens de marquer l'empor-
te fur les deux autres j Monfîeur fon fils s'eftant donné la pei-
ne d'en prendre le foin , & l'ayant dédiée à M. Colbert , l'un...
des premiers hommes de l'Europe. Voici le jugement qu'en
fit un fin connoifleur (c'eft lilluftre M. Grotiusj ayant feule-
ment vu la première édition , qui eftoit beaucoup moins am-
ple que celle-ci : Proximis diebus , dit-il écrivant à l'Autheur,
AliquidniUus otii > legiea, qu&omniatua foleo , audit ate ac animi
affetJu ) tua de Idololatria : in quo contra, feiifti , qukm nunc fîerifô-
let 'y plerique enirn tituhs fuos opère non implent y tu aliter nos decîptSj
plus dan do qukm er as poUicitus t Nam prater omnium gentium hïflori- p 1 ,
am y nature nabis pandis my fier ta , 15 in tant a rerum congerie fervas ,
quod dijficittimum eft , ordinemt Prœterea quoties veterum aut Scri-
pturaaut fenfus in dubiumvenit , ofiendU qukm exatfa fit judicïitui
trutina, Tum veropietatU aeprobitatis femina ita ubique infpergisy ut
non aiium nôrim hbrum ejicaciorem cerrigendts feeulï m tribus. A u
lii i refte
438 BIBLIOTHEQUE
refte quelque beau que foit cet Ouvragée eft pourtant (àemeu-
ré imparfait , aufïi bien que plufieurs autres du mêmeAu-
theur. Avec cette diférence néantmoins , que celui-ci lui
fera toujours de l'honneur, au lieu que les autres le deshono-
rent. Tels font particulièrement fonEtymoîogicum , fes
Traitez des Poé'ces Grecs & Latins , &fon Introduction àla_,
Chronologie , que l'on ne devoir jamais pubiier. Gérard
Vodius naquit à Heydelbergl'an i^76. & mourut à Amfter-
dam Tan 1 04?. âgé de 7 3 . ans.
ç>z. Etycb. Spanbemii Dijfertationes de prœflantia & ufu
Numismatum 1 Amftel.iôyi. 4*
I!
Lneft jamais forti de la prefle des Imprimeurs , unfidoclo
.Livre que celui ci touchant les Médailles. "FeuM,Seguin_f
en avoitloiié l'Ebauche dés l'an 1665". dans fes Médailles
Choifiesj & aujourd'hui tous les Antiquaires font comme à?
envy l'éloge de cette féconde édition , qui eft beaucoup plus
ample que celle de Rome. Il y a un feul endroit qui me fait
delapeinej c'eftàlapage 5 85-. où ceSavant homme prétend
que Scaliger s'efl: trompé , afifurant fur la foi d'une Médaille de
Cleopatre, que cette Reine fut furnommée en Egyptien.»
tvffMcruuif*. Que dira M. Spanheim de la Médaille de Cleo-
pâtre dont parle A ntoine le Pois , qui avoit pour infcription^,
baziajzzhz kahoiïatpas nssANZiîTHPAZ j que ce mê-
me le Pois interprète , Reginœ Clcopatr* omnium ( five univerft)
93, &rv4/W«'/?Soiîtiendra-t-iI auffique le Pois s'efl: trompé? Pour
moi, jinclinerois volontiers à croire qu ozzam feroit un mot
Egyptien lignifiant Tout, ou l'Univers 3 me (buvenant d'avoir
lu dans le Traité de Plutarque d'Ifis & d'Ofiris , qu'OZ en Egy-
ptien vouloit dire plufieurs ; d'où j'infère qu'ozzAN pourroit
bien dans la même langue fignifier70«f Je m'en rapporte pour-
tant à Meffieurs Spanheim, CarcavijPatin &Spon,dont les-dè-
citions rae feront toujours des loix. Depuis la première édi-
tion
CHOISIE. 439
tion de cet Ouvrage , fur une Médaille de M. Antoine & do
Cleopatreraportée par M.Spanheim dans Ton Commentaire
fur les Céfars deTEmpereur Julien , je conjecture qu'il faut li-
re dans celle de le Pois , BAZIAI22HZ KAHOHATPA2 0HA2
nhhtepas. M. Spanheim adrefie Tes DifTertations touchant
les Médailles à un bel efprit de Rome , nommé Oclavio Falco-
nieri , qui fit imprimer lan 1 6(58. un Recueil d'Infcriptions
Athlétiques, & depuis, une Ditfertation touchant une Mé-
daille d'Apamée, repréfentant le Déluge arrivé fousDeuca-
lion ou Noé. Ce M . Falconiéri mourut l'an 1 676. Il eft loîié
par M. Graevius dans fa Préface fur les Epîtres de Cicéron adFa-
miliares') & M.Heinfiuslui dédie le troifiéme livre de fes E!é- 94»
gies. M.Spanheim aaufïi fait des Notes fur les Céfars de V
Empereur Julien, & a écrit un Difcours François fur la Crèche
de nôtre Seigneur, un autre fur fa Croix , & un troifiéme fur
laDefcenteduS. Efprit fur les Apôtres. Ilaauffifaitune tra-
duction Françoife de l'Epitre de S. Clément aux Corinthiens ,
qui n'eft pas imprimée , & il nous fait efpérer une nouvelle-»
édition deLucain. J'ai conjecturé qu'il eftoit l'Autheur d'une
Lettre, oùiln'a point mis fonnom , écriteàun ami , furl
Hiftoire Critique duVieuxTeftamentdu P. Simon. Celui
qui a répondu à cetteLettre confirme ma conjecture. Un des
premiers Ouvrages de M. Spanheim, &peut-eftremêmele
premier, eft une Critique contre M. Amyraut ; pour la dé-
fenfede M. fon Père, imprimée en Hollande l'an 1 649. Enfin
il y a des Vers Latins de M. Spanheim au devant de la Haran-
gue Italienne de M. Dati , GentiîhommeFlorentin , furla_,
mort d'un fameuxAntiquaire de Rome,nomméC^4»o^P<?2r-
zof à qui M. Heinfiusdédie le premier livre de fes Elégies, &
JanusNiciusErythr£us(ceftGiovan VittorioRoffi)un de fes 95" ,
Dialogues,
Joh. Scbefferi de Aiilitia, Navali ^Vetermn l'en 4.
Upfahœ 1654« 4* .
ILyadéjaplufieursannéesqueM,SchefFer promettoit uno
féconde
440 BIBLIOTHEQUE
fecondeedition decetOuvrage. Mais je n'aprens pasjufqu'
ici qu'on l'ait r'imprimé. Lamatierede ce Livre eftant très
curieufe & très agréable on ne feroit pas mal d'en donner une
féconde édition , quand ce ne feroit que pour porter les Addi-
tions, qui font à la fin , chacune en fa place. Après quoi 1*
onpourroitlirece Livre fort commodément, & avec plus d'
utilité que Ton ne fait aujourd'hui. M. Graevius cite ce Trai-
té avec éloge dans fes Notes fur le Solécifte de Lucien i qui
(pour le direenpa(ïant;a efté doctement commenté il y a_.
plus p'un fiecle par cegrand Critique Paul Léopard , dont le-»
favoir & la modeftie font également admirables. Je m'efton-
ne que M. Graevius n'en ait fait mention ; d'autant plus qu'il
$6, femblenelui avoir pas efté inconnu. Ceux qui voudront
eftreinftruitsdes autres Ouvrages de M, Schéffer , peuvent
confulter la Bibliothèque ancienne & nouvelle de M. Konig,
Bibliothécaire d'Alto; f, prés de Nuremberg.
GerardiTJosJiiffiftoria Pelagiana , Amftdodami
1%. f
CEtte Hiftoire parut pour la première fois Tan 1 6 1 8. &' ac-
quit dés lors à fon Autheur une grande réputation. De-
puis il l'augmenta de prés d'un tiers j & la mit au rang de fes
Ouvrages retouchez. Eftant venu à mourir quelque temps
après, Monfieur fon fils aprenant qu'il ne fe trouvoit plus d'
exemplaires de cette Hiftoire, la fit r'imprimer avec les Addi-
tions de M fon Père l'an 1657. & la dédia à M. Bochart. Com-
me le fujet de cette Hiftoire eft extrêmement important , Se
que l'on ne fauroit favoir trop à fond les fentimens de Pelage
&defes difciples , jeconfeillerois volontiers à ceux qui font
07, Bibliothèque, de joindre à cette Hiftoire de Voftius, ce qu'a
écrit fur cette matière le favant& infatigable Uflêrius 5 mais
fur tout la belle Hiftoire Pélagienne du Père Noris Auguftin ,
qui eft aujourd'hui Profeffeur en Hiftoire Ecclefîaftique à Pife.
Cette Hiftoire fut d'abord imprimée à Padoiie 1 an 1 67 j . in fo-
lio 9
CHOISIE; 441
lio, enfuit? à Paris mais auffitoftfuprimée, (M.Léti autroi-
(iémetomederon Italie Régnante dira pourquoi) & enfin en
Hollande, qui eft l'édition la plus commune» Ce Père No-
ris travaille prêfêntement à l'Hiftoire des Donatiftes , qui fera
un plus gros volume que celle des Péîagiens, comme nous?
aprendM. Cinelli, de l'Académie des Apatiftes, dansfaï'ré-
face fur les Poëfies de Chiabréra. M. de Valois a aufti fait P
HiftoiredesDonatiftes, maisenracourci, Ellefetrouveàla
fin de Ion Eufebe. Pafibns à quelques remarques fur IHiftoi-
rede Voffius. Pag, $z, il prétend qu'il y ait une infertion dans
un partage d s Caflïodore fur le Pfeaame 69. touchant CalTien.
Cependant il ne fautqu'ofterle poinctqui eftdansce paiïago
aprbslcmotgeneraliter. C'eft ce que confirme l'édition do
Câfliodorede Paris de l'an 15* 19. qui eft beaucoup plus corre- P8»
clequecelledeBaslede 149 1. dont Vollius s'eft fervi. Do
f>lus , pourquoi ne pas vouloir que Cafîiodore ait dit de Caf-
ien , nonfequendm in omnibus generaliter Caffianus , puis qu'au lï-
vrcde divinù lettionibtu ch. 2j>. il ne fait point de difficulté do
dire, Caj^amu de Itbero arbitrio à B. Profperojure culpatm eft. Unde
monemui^ut in rébus talibtu cxccdentem jub cautela iegcre debeatls, A
la page 141. VofTius cite le Traité de Virginitate Mari* , com-
me eftant d Ildephonfe deToléde. C'eft ce qu'avoit fait avant
lui leCard.Bellarmin, &depuis, leCard. BonadansfaPIal-
modie. Mais le Père Dachery , Benedidin , à qui la Repu-
blique des Lettres eft fi obligée , nous a découvert que co
Traité eftoit de Pafchafe Ratbert , Abbé de Corbie, & l'a in-
féré fous ce nom au douzième tome de fon Recueil Enfin à
la page 5-50. Vosfius dit que le Difcours de Clément d'Alexan-
drie, touchant leSalut des perfonnes riches, s'eft perdu avec
d autres Pièces du même Autheur. Ce Difcours fe trouvoit
pourtant du temps de VosfiV, j ayant efté publié dés fan 1621.
par Michel Ghislerius dans la Chaîne fur Jeremie , mais fous le
nom d'Origene. Dequoi il s'eft rétracté dans la Prérace do pç.
cette Chaifhe. A quoi n'a pas pris garde M Pearfon dans fon
Apologie pour les Epîtres deS. Ignace pag.9^. &i6g. dela_,
féconde partie. Depuis, lePéreCombefis, Jacobin, à qui
nous devons tant de Pièces Gréques, nous a ausfi donné celle-
Kkk ci,
442 BIBLIOTHEQUE
ci, fous le nom de (on véritable Autheur. Dans ce Difcour*
de Clément , il yaune hiftoire affez finguliere touchant S»
JeanleThéologien , qui eft différemment rapportée par S.
Irenée dans un beau fragment qui nous a efté confervé par Io
Moine Aniiochus au 1 1 z. de fes Sermons.
Gerardi^osjti Ihefes Théologien & HiftoricAyHagA
Comitis 1658. 4>
VOici les Théfes les plus modérées qui ayent efté faites par
lesProteftans. Ceft dommage qu elles font fi pleines de
fautes. Quelque Imprimeur de Hollande ne feroit pas mal
de les faire corriger par quelque habile homme , & de les r*
imprimer enfuite j en y joignant les Thefcs de Baptùmo qui ne
100. fe trouvent plus , \esDi(ïenaùon$ de tribu* Symbo/ù , celle d'
UfTérius^f SymbolisveterùEccle/i* , qu'il a dédiée à Vosfius , &
la DilTertationdumême Vosiiusde JurcMagiftratuum inrebustc-
tlefiaftUU, Cette modération de Vosfius en tous fes Ecrits,
mais fur tout en ceux de Théologie, n'a pas déplii à diversCa-
tholiques. Ceft elle, à mon avis, autant que le grand fa voir
de cet excellent homme , qui a tiré de la plume delEminen-
tilïime Cardinal Bona cet éloge confiderable : Joannes Gerardiu
Vojftus , omni dotlrinarum genere atqtte omni eruditione mirabiîiter
excuit w. Utinam ortbodoxafide imbutus fuiffet! Ce fouhait eft tout
femblableàceluiquefaitM. de Balzac pour M. Daillé , dans
uneLettreàM.Féret, Secrétaire du Duc de Weymar : Je_*
votif remercie , dit il > de s Sermons que vous m avez envoiez^ iS vous
ÇupUe d ^ajfeurer /' bonne (le hérétique qui les aprejehez^ que je l * honore
(£ Ceftimc toujours extrêmement, lly a parmi nom plus dun Révérend
& plus d'un Monfteur notre Maiftre que je voudroù que notre £glifeeu[i
troquez pour un fi aimable ennemi. Je r envie tous les jours à vôtres
IOI» parti f & je lui du quelquefois ■> quoy que difficilement mepui/fe-t-il en-
tendre du lieu où il e(l , cùm tafafis, utinam no/ler ejfes ! Je m efton-
ne que Voffius, qui avoit une fi grande lecture , nie dans fes
Théfes Hiftoriques de l'Invocation des Saints > après Robert
Cocus,
CHOISIE. 44$
Cocus j Anglois , queThéodorecfoit l'Autheur des Livres
de curandis Grœcorum affeïïiombus 5 Théodoret lui même mar-
quant fi clairement qu'il à fait ces Livres , dans fa première^
QueftionfurleLévitique. Lemême Vofïius , danslesmê-
mesThéfes , donnelenomd'EvefqueàSu^pice Sévère , qui
n'a jamais efté que Preftre , comme le reconnoift Voffius lui
même dans fes Hiftoriens Latins,
Sulphius Severus variorum, Amjiel. itféf* S.
SUlpice Sévère eft un fi joli Autheur qu'on ne fauroit le r'im-
primer trop fouventj fur tout fi l'on a quelque chofe de par-
ticulier à y ajouter» AinfililluftreM.Bigot , quifemblen*
eftrené que pour obliger les doctes , ayant découvert cinq
Lettres de Sévère, & le laborieux M, Baluze deux , Ion no ioz^
fauroit mieux faire que de rimprimer cet Autheur encore une
fois , &d'y ajouter ces fept Lettres nouvellement découver-
tes. Celles de M. Bigot fe trouvent au j\ volume du Recueil
du Père Dachery , & celles de M. Baluze dans la première par-
tie de fes Mélanges. Feu M. Vorftius Bibliothéquaire de fon
Altefle Electorale de Brandebourg fit imprimer à Berlin l'an
i6£8» un SuîpiceSevére,avecde lavantes Notes.
Le Nouveau Teftament, traduit en François àÀdons
1667 s.
TE n'ai rien à remarquer au fujetde cette Verfion , qui a eftè
Jtoutfraifchement défendue par M. Arnaud. Il y a feule-
ment un endroit dans la Préface , oùjecroiqueMdeSaiïy,
neveu de M. Arnaud , sert trompé. C'eft lors qu'il dit quo
S. Jérôme a tellement êclairci Job & les Prophètes , & leur a
donné dans fa traduction tant de force & tant de vigueur , que
S. Auguftinen cite les paroles lors même qu'elle n'eftoitpas
Kkk % encore
444 BIBLIOTHEQUE
103» encore etiufage dans l'Eglife. JenefaioùM. deSaiïya pris.
ce qu'il vient de dire j mais il m'auroit fait plaifir de prouver
que S. Auguftin fe foit fervi de la Verfion de S. Jérôme. Jo
n'ignore pas qu'il y a certainsTraitez que l'on attribue à S. Au-
guftin , oùlAutheurfe fertde la Traduction de S» Jérôme ;
mais par cela même qu'il emploie cette Traduction , il eft
clair que ce ne peut eftre S. Auguftin. Ceft ce qu'a reconnu
long-tems avant moi l'Eglife de Lyon, dans fes Arreftez Syno-
diqucs contre Jean Scot ou l'Irlandois. Voyez le favant Pi-
erre Pithou dans faDiflertation touchant les Interprètes La-
tins de la Bible. Les premiers Pères qui fe font fervis de la^
Verfion de S» Jérôme , font Salvien Evefque de Marfeille, Eu-
cherEvefquedeLyon, Profper de Guyenne , Pierre dé Ra-
venne , furnommé Cliryfologue , & quélquesautres. Depuis
la première édition de cet Ouvrage > Meilleurs de Port-Royal
ayant écrit à M. Juftel en Angleterre , que j'a vois acuféinju-
flement M. deSafly dans ce chapitre , je le reconnois ici do
bonne foy 5 après avoir confultéS. Auguftin au quatriefmc-»
livre de la doctrine Chrétienne ch. 7.
I04* Sealigcrana > Groning* 166 p. 12*
Bien que j'aie fait beaucoup de remarques fur cette édition
desScaligerana ? je ne les mettrai point ici. Jeraporte-
rai feulement le jugement du R. P. Vavafieur, tiré de fonTrai-
fcéduStiieBurlefque , pag. 240» Monflratur Libellas MS.à\v\\A
quemâppellat , qui fit -ip fit , Aufonianoverbo , liturarium. Eoli*
hellovideas quœdœn Jof. Scaligeri de rebut variu , atiftoribtuque , ex
ûre loquentU excepta j in qutbus etftplurim/i ditlafint inconjîantcr^qua
ïnter [e non cohtreant , pugnem eti/tm nonnunquam ; iïlud à vtro /iber~
rare non multum videtur , quod miferrimum autlorcm Perfium dixit ,
qui fin dent ob\curitnti ? & qui minime puhbr a b abc atipfe , cùm itt^*
cumpo(fir,t feribi pulcberrima. Iln'yariende plus judicieux que
ce jugement» Quelque foin qu'ait pris M. de Sigogne de ra-
maffbr les Premiers Scaligerana , André Rivet en raporte un_»
fragment , touchant le fécond des Maccab^ei , qui lui eft
échapà
CHOISIE. 44f
échapê. Ceft dans fon Apologie contre Grotius , feclion_i iof.
75". après quoi il ajoute : In DïtlatU Scaïigerï , qu* olim mihi com-
munieavit ir» VertuniAnus. Ce Vertunien eftoitunMédecin de
Poitiers , (grand ami de Scaliger) de qui nous avons des Notes
fur un Livre d'Hippocrate des Playes de la tefte , imprimées à
Paris conjointement avec quelques corrections de Scaliger
fur le même Livre , l'an 15*7 3. La même année il parut une,*
Lettre, pour ladéfenfe de ces corrections, (contre un Méde-
cin célèbre nommé Martin) fous le nom de Nicolas Vincent,
Chirurgien de Poitiers, pai efté long tems fans fa voir au vray
de qui pouvoir eftre cette Lettre. EnfinM.Gudius, cjuifait
une infinité de chofes , & qui prend un extrême plaifir à en_.
faire part, m'apritàla Haye que Scaliger en eftoit l' Autheurj
fe plaifantainfi quelquefois à fedéguifer , comme il fit quel-
ques années après fous le nom à'TvoFilîhmarus , écrivanteon-
tre Robert Titius Florentin , & fous celui àzjanus Rutgerfiut
Batavtts , défendant contre Scioppius , fa Principauté de Vé-
rone.
Theocritm mm Scholiis Grtcis 3 Ë? nous Scaligeri , l0^
Cafauboni y ÇffHewJti , apud Çommelinum~9
1604. 4*
3E ne fâche point d'édition de Théocrite , meilleure que cel-
le-ci. Ileft vraiqueM. Withfort, Anglois, fit imprimer
ce même Poète avecMufée , M-cfchus , & Bionlan 1^9,
mais comme je n'ai point vu fon édition, jen'en puis rien dire*
M.Langerman, Chanoine de Brème y & grand ami de M,
Heinfius , qui lui a dédié une partie de fesNotes fur Ovide,
a voit aufïi travaillé fur Théocrite, comme nouslaprendTho-
masRcinefius, Médecin, &lun des plus favans hommes do
l'Allemagne, dansuneLettreàDaumius, Anthoiogiam novam,
dit-il è Codd, Vaticanis , adjeclis multU ineditis Epigrammatis y prope-
diem dabit Lucas Langermannus t Hamburgenfu , qui NicoL Heinfio
mit dU h Attenta cornes adbdftt. Idem Theocritum 6 ' An4creontem , in
44<* BIBLIOTHEQUE
107» tjuibutmuhumopertpofuit , primum dabît. Je ne fai fi M. Latl-
german a changé depuis de deffein , mais je n'ai rien vu de lui
jufqu'ici» CeM.Langerman eftloûé par M. Vofïîus , dans
resObfervationsfurPomponius Mêla. Claude ChreftierL,,
fils de Florent , & petit-fils de Guillaume , qui eftoit Méde-
cin, dans une LettreàScaliger, promet le Théocrite de fon
Père. Mais je ne croi pas qu'il ait efté imprimé. Le favant
M. Dacier dans Tes Remarques fur Longin , promet auflico
même Poète. M. de Longepierre l'a depuis peu traduit en_.
vers François avec affez defuccez.
JulnPollucisOnomaftkon , Interprète Gmltero,
cumNotis Seberi, Franco/. 160%. 4«
I
Lferoitàfouhaiter que quelque habile homme nous don-
nait une nouvelle édition de Pollux. Car bien que celle de
io&- Seberusfoit beaucoup meilleure que les précédentes, elleeft
pourtant defedueufe en divers endroits. Outre que la verfion
deGualter, qui y eft ajoutée, ne vaut pas grandchofe, com-
me il le reconnoift lui même dans une Lettre à Vulcanius.
Nous avons plusieurs Manufcrits de Pollux dans les Bibliothè-
ques , plus corrects & plus entiers que ceux donts'eft fervi Se-
berus. Pantin fur les Adages d'Apoftolius , à la p. 3 70. do
l'édition d'Heinfïus , fait mention <i'unManufcrit de Pollux ,
quiavoitehVà Demetrius Chalcondylas , beaupére du fa-
vant Janus Parrhafius. Cafaubondans fon Trait/ de s a*
tyricA Grœcorum Poeft pag. 1 90. parle d'un Manufcrit de Pol-
lux > qui eftoit dans la Bibliothèque du Roy. LePero
Henfchenius , Jefuite, m'en fit voir un autre à Anvers dans
la Bibliothèque de ceux de fon Ordre. M. Vofiius a auffi par-
mi fes Manufcrits de très bons Fragmens de Pollux. Vulca-
nius , qui eftoit un excellent homme , dans une Préface fur
lesEtymoIogiesd'KidoredeSéville, promettoitune édition
de Pollux ; mais il s'eft contenté de nous la promettre. M.
Kuhnus Allemand a donné au public de favantes Animadver-
fions
CHOISI E." 44.7
fions fur quelques endroits de cet Autheur. Il y a eu un autre 109.
Jules Pollux , qui efioit Chrétien , Autheur dune Chroni-
que, qui fe trouve Manufcnte dans la Bibliothèque du Duc de
Bavière. Elle eft alléguée par M. Fabrot , do&ejurifconful-
te , à la page 79. de Tes Notes fur les Institutions deThéophi-
le, qui font une Paraphrafe de celles de Juftinien. Gretfer
Jéfuitefaitaufïi mention de cette Chronique , dansfesnotes
fur quelques Homélies Grecques touchant la vénération de la
Croix. PourSêbérus , quiacommenté le Dictionnaire de
Pollux , nous avons de lui un Indice très utile de tousles mots
d'Homère , & une jolie DilTertation touchant l'Agricul-
ture.
If ' FbsfiiDijfertationes de Septttaginta Interpntibus
& eorumTralatioM 7 Hag^, i66i^.cum Ap-
pendîceibid.1663. 4.
ÏL y a peu de Proteftans qui eftiment la Verfion des Septante.
Les premiers que j'aie découvert qui en ayent fait cas, font 110.
les Traducteurs de la Bible Angloife , nommée Bisbop s Bibles,
qui fut traduite au commencement du régne d'Elifabet, dans
laquelleMatthieu Parker,ArchevefquedeiCantorbéry & ceux
qui l'aidèrent, fe fervent fouvent de la Verfion des Septante.
Enfuite Dounxus, Profefieur en Grecà Cambridge, Fullérus,
Doyen deSalisbury, & Boifius, Chanoine d'Ely, auftî Anglois,
& vivans en même tems,ont faic Y éloge de cette Verfion : Le
premier dans fes Notes furS.Chryfoftome p. j-88-&cîf 7. le fé-
cond dans fesMélangesSaçrez,l. 3.012.& le troifiéme aux p.61.
& 307. delà ComparaifondelaVulgate avec les nouvelles
Verfions Latines du Nouveau Teftament , qui eft un Ouvrage
imprimé à Londres l'an 16 f f .in oclavo.Depuis eft venu Louis
Cappel, ProfefieurenHébreuàSaumur, qui dans fa fameu-
fe Critique a corrigé plufieurs endroits de l'Hébreu par la Ver-
fion des Septante. Après Cappel , laiton , qui eft mort
Evefque, & à qui Buxtorflefilsa dédié la dernière édition de
fa
448 BIBLIOTHEQUE
m. feSynag°gue » a aufïîauthorifê cette Verfîon, dans fcs Prolé-
gomènes fur la Bible Polyglotte de Londres. Depuis Wal-
ton , M. Vofïius , qui e(t aujourd'hui Chanoine Roial do
Winfor en Angleterre , a fait l'Apologie de cette Verfion,con-
treCocceius, Hulfius, Hornius , &Schotanus, quilamé-
prifoient. Il répondit même l'année paffée au Père Simon , à
la fin de Ton Traité des Oracles Sibyllins , dédiéaufavantM.
Brovvn , fon ami intime , aufii Chanoine de Winfor, & grand
partifan des Septante, comme il paraift par une Lettre que je
garde , qu'il écrivit autrefois à M. Vofïius. Enfin M. Pear-
fon , Chanoine d'Ely, a auffi défendu cette Verfion contreS.
Jérôme, dans une Préface fur la Bible Gréque , imprimée à
Cambridge l'an i66f. Ajoutez à tous ces illuftresDanie! Hein-
fius dans fesExercitations Sacrées, où il fait voir par plufieurs
exemples que Ton ne peut entendre la plufpart des mots & des
phrafes du N, T. fans le fecours de la Verfion des Septante» Il
faut efpérer que le nombre des partifan s de cette Verfion aug-
ï-1*" mentera avec le tems ; & que les Théologiens Proteftans ne
feront pas à l'avenir à cet égard là , dans une auffi profonde lé-
targie que celle où ils ont efté par le paffé.
Çafauboni ëxerchationes contra Baronimn, Londini
1614, f°h
("^Es Exercitations ont efté fi bien receiies desProteftanSjqu'
_>il s'en eft fait plufieurs éditions. Outre celle de Londres,
qui eft la plus belle, il y en a une de Francfort in quarto , &
deux de Genève. Le Royjaques ayant vu les premières feuil-
les de cet Ouvrage , l'approuva fort. Mais les E vefques auro-
yentfouhaitêqueCafaubon euft traité Baronius un peu plus
rudement qu'il ne fai (oit. A quoi fa candeur & fa modeftie
ne purent jamais confentir. C'eftcequenous apprend Gro-
tius retournant d'Angleterre , dans une Lettre à Meurfius. Ce
Livre a efté refuté parle Père Rofvveidus, Jéfuite, & défen-
du pcr Jaques, Cappel de Sedan, Jules. Céfar Boulenger',
Théo*
CHOISIE. 44p
Théologien & Critique,l'a aufii examiné en pîufieurs endroits r , •
dans fes Diatribes ,• qui ont efté réfutées par Richard de Mon-
taigu, EvefquedeNorvvic. Depuis Cafaubon, unMiniftre
deBearn, nommé Majendie, a écrit contre les Annales do
Baronius. L'ouvrage eftimprimé aAmfterdam in folio,avec
des Notes deM. Blond fur ces mêmesAnnales, S'il m'eft per-
mis de juger du travail de M. Majendie parl'échantiilou que P
on m'en communiqua il y a quelques années , iîn'y a rien_j •
dans fesObfervationsqui foit comparable à celles de Cafau-
bon. Il y a même quantité de fautes, que M. Majendie a fai-
tes pour avoir copié ceux de fon Ordre 3 comme il arrive or-
dinairement à ces Meflieurs. Gérard Voiïius femble avoir
penfé à réfuter Baronius 5 car voici de quelle façon lui parlo
Guillaume Laud, Evefque de Londres , & depuis Archevef-
quedeCantorbêry, dans une Lettre Manufcrite du 14. Juillet
lôlg. De Baronio quodmoliri injiituis , imprimis laudo 5 prœcipuè
ver à quodfixum b abc ai rninutias non confcelari. Certe in Opère tant-»
diftufo ni mis longum iter effet fer rninutias , Ûf qu& t<edio afficerent &
peritosviatores&feftinantes. Caput rei efî , illa in quibm longitu à lij^*
primitiva Ecclefia , Romana recejfit , brevibus oftendere , & argumen»
tù infolubilibus demonflrarej quœ ut raque tibi faclufacilia (emper <£fii-
mavi. Parmi les Catholiques , M. Dartis , Profefleur en_j
Droit Canon, a refuté quelques endroits des Annales de Ba-
ronius. Un Moine de l'Ordre deS. Benoift prétendoity avoir
trouvé deux mille fautes, fïnousen croyons Scioppius, dans
une Lettre Italienne auPéreFulgencequiaparu depuis peu.
M. Holftenius , au raport du Docteur Guy Patin dans une do
fesLettres, difoitunjouràM.Naudé, qu'il pouvoit montrer
huit mille faufletez dans Baronius, par les Manufcrits de IaBi-
bliothéque Vaticane qu'il a voit en garde. Et M. Pétau , Con-
feillerau Parlement de Paris , menaça une fois ce Cardinal,
de découvrir beaucoup de fes fuppofitions& faufletez 5 carc'
eftainfi quils'en exprime écrivant à Scaliger. Aprésquoyil
ajoute auiïï toft ces belles paroles , comme par manière do
correctif : Mais cefi chofe ce me femble fi indigne de gens d'honneur ,
décrire ex profeflo les uns contre les autres , que je n'y ofepenfer.
LU Harpo-
4;o BIBLIOTHEQUE
njt HarpocrationisDiBionarium indecem Rbetores,
cum Nous Pkil. Jdc.Manffaci,Parif.i6i4>,4>
M.Pinédo, Juif Portugais, a aufli travaillé fur Harpocra-
tion, comme il nous l'aprend dans fon Stéphanus, mais
en nous faifant part de cette nouvelle , il nous prépare en mê-
metemsànerienefpérerdeluidececoftélà. Il faut donc s'
en tenir à 1 Harpocration de Maufiac , qui eft un de nos meil-
leurs Critiques , & qui femble fuivre les traces de Cafaubon-» ,
dont il eftoit grand admirateur. J'avoue quil a corrigé peu
tl endroits d'Harpocration , encomparaifon de ceux qui re-
lient à rétablir. Mais ceux qu'il a corrigez , le font fi ingéni-
eulement , que nous le pouvons bienexcufer de n'avoir pas
pouffé fon travail plus loin. Joignezàcela, qu'à la fin de fon
Plutarque des Fleuves > il y a quelques Additions à Tes Notes
fur Harpocration, qu'il dédie à M. de Saumaife. Enfin Meur-
'**£» fius , qui atant fait de Livres peut fupléer dans Tes Leçons
Attiques, & dans fes autres Ouvrages , àcequ' manque àl'
Harpocration de Maufiac. Mais de plus,japrens que M. Gro*
novius le fils a fait imprimer depuis peu îesObfervationsdo
M. de Valois (ur cetautheur,qui font fans doute très dignes de
lui. Outre Harpocration & Plutarque des Fleuves , nous
avons du Préfident Maufiac , ^Çé[\\xùe lapidamvirtutibus , &
les Commentaires de JulesCéfar Scaliger fur l'Hiftoire des Ani-
maux d Ariftote. Il nous a aufii donné deux Harangues &
plufieureLettres du même Scaliger contre Erafme , où il n'a
point mis fon nom. IlpromectoitSextusEmpiricus contro
les Mathématiciens, la Grammaire de Denis de Thrace, (auffi
promifeparM. VoitîusJ Manlius Théodorus ancien Gram-
mairien Latin , & JulesCéfar Scaliger (ur les Offices deCicé-
ron 11 promettoit aufîi de fa façon cinq livres de diverfesLe-
çons, qu'il appelle les Interprètes du Lexicon d'Harpocratiort,
un Indice des Autheurs citez dans ce Dictionnaire , ("que feu
M.Morus avoit pris la peine de faire & de mettre à b fin de fon
11 7* Harpocration quil me montra eftantà Paris, un Recueil do
Loix Attiques , unGlofîaire , & un Traité des Feftes des An-
ciens.
ut.
CHOISIE. 45-r
ciens. Le Préfîdent Mauflac mourut àParis au grand regret
de tous les Sa vans, l'an 165-0. Il eft loué par M. deSaumaifo
dans fes Lettres >& dans Tes étonnantes Exercitations fur Soin»
par Rutger(ius dans fes Diverfes Leçons , par Gaflendi dans la
Vie de Peirefc, par M. de Marca dans fa Diflertation touchant
JaPrimatiedeLyon , par Balzac dans fes Oeuvres Diverfes,
par M. Gaulmin ('àquiMaufiac avoit dédié fonPfellus) dans
fes Notes fur le Roman de Theodorus Prodomus , par Bour-
delot fur Héliodore , & par plufïeurs autres. Cafaubon lui
écrit une fois dans fes Lettres, de l'édition deNLGrœvius, &
en fait l'éloge fans le nommer , écrivant à M. vander M yle le
27. May de l'an id 10.
' ■' 11 ii -ii —11 mu in* ■■■ ■■ rMi~i
fândhîA Epifiolamm S, Ignatii , authon Joannz~>
Pearfovy Qantabrigu 16 y 2, 4.
IL nous vient peu de Livres d'Angleterre du mérite decelui-
ci 5 & fi M. Daillévivoit aujourd'hui , il lui fâcheroit fort
fans doute de s y voir mal traité avec tant de raifon ; mais
comme il avoit l'ame belle, il nauroit pas manqué de rendre
jufticeaufavoirde fonAdverfaire.M.Pearfon a ajoâtéàlafin
de fon Ouvrage deux Lettres dcM Vofïius contre M. Blondel>
qui font aufïi pour la défenfe des Epitres de S. Ignace > que jo
me fouviens d'avoir leûesManufcrites eftantchezM. Voffius,
M. Pearfon à la page 1 3 o* de la première partie de cette Apo-
logie, raporte un endroit deS. Chryfoftome où il croitquo
Cyprienfoittacitement allégué ,• quieft une remarque quo
Patrice Junius , Bibliothécaire du Roi de la GrandBretagne ,
avoit faite long tems avant lui , dans fes Notes furl'Epitrede
S, Clément aux Corinthiens. J'ai aufïi remarqué que dans V 1 iq\
Expofition du Symbole écrite en Anglois •, par M. Pearforu
pag. 5- 3 . de la dernière édition, ce favarjt homme dit, queLon-
gin dans fon Traité du Sublime a raporté un pafTage de la Gé-
néfefuivantfaVerliond'Aquiîa ; qui e il aufîi une remarque^
de Patrice Junius dans fes Notes fur les quatres premiers livres
LU z de
4Ji BIBLIOTHEQUE
deMoyfe, inférées dans la Bible Polyglotte de Lofidres/ Le
même M. Pearfon , à la page. 1 $ 2. delà même Apologie pour
lesEpîtresdeS,Ignace , dit qu'il ne fait pas bien certaine-
ment quel a elle le fentiment de M. Daillê touchant l'Autheur
d'uneHomélie qui fetrouve parmi celles de S.Chryfoftome,&
qui a pour titre , qu'il y a un fut Législateur du lieux & du Nouveau
Tefiamem. Sur quoi je remarquerai que M-Daillédansforu
Traité des Images prétend que cette Homélie ne foit pas de S.
Chryfoitome,- quieftprécifement la conjecture de M. Pear-
fon, non dubito t amen, ajoute- t-il, quinillanohis repojiturns effet
Dallœus , fiviveret, qu<e/crip/ît venerandus Senex Ufferius ; (um U/fe-
rianis fepiffimè ufus fit. llle dutem Orationem eam S. Cbryfoftomo au'
JiO» judicat. C'eft dommage qu'une auffi bonne plume que celle-»
de M. Pearfon ait fi peu écrit, &quenousn'aionsdelui > ou-
tre cette Apologie , que des Prolégomènes fur PHieroclés de
M. Cafaubon le fils , deux Epitres fur le Diogêne Laè'rce de M.
Ménage, une Préface fur la Bible des Septante > (dont le Pè-
re Simon n'a pas fû l'Autheur dans fonHiftoire Critique du
Vieux Teftament) des Obfervations en Anglois fur le Symbo-
le , laviedeS. Cyprien au devant des Oeuvres de ce S. Mar-
tyr , publiées par M. Fell , Evefque d'Oxfort & quelques
Ouvrages Pofthumes de Chronologie. Je fai qu'au raportde
M. Cafaubon le fils fur Hieroclés , M. Pearfon promettoit dés
l'an i6ff. un Héfychius & un Suidas, Autheursquideman-
deroien t c hâcun la vie d'un homme j & que lui même dans
cette Apologie nous promet un Parallèle duftile âeS Paul&
de celui de S. Ignace , avecune nouvelle édition de lEpitre_j
deS. Clément aux Corinthiens. Mais toutes ces promefles
font des promeffes , &nous ne voyons par malheur que trop
deSavans, qui nous ont bien fait languirfans nous rien don-
ili. ner. M Larroque, MiniftreàQuevillyprésdeRoûen , a_,
refuté cette Apologie $ mais dune manière, qui en augmente
plûtofr le prix quelle ne le diminue. Je trouve fur tout cet
Autheur divertifiant à h page ipo. de fon Livre , où il dit qu'il
n'a jamais pli rencontrer les paroles que M. Pearfon attribue à
M, Blondelalapage61.de la féconde partie de cette Apolo-
gie. Cependant M. Pearfon dit pofitivement en cet endroit
ià,
CHOISIE. 4f3
là , qu'il tire ces paroles d'une Lettre deBIondel à Uflerius,
publiée par Hammond. Si M. Larroque n'a pas fû en quel
Ouvrage Hammond a publié cette Lettre, je lui aprendrai vo-
lontiers que c'eft dans Tes docles Diflertations del'Epifcopat.
UnePerfonne de qualité m'a dit queM.Pearfon fut fait Eve-
quedeChefterl'an 1677. Ce que j'ai vu depuis confirmé par
M.Chamberlaine, de la Société Royale, dans fon Etat d' An-
gleterre de la dernière édition.
Pietas Ordinum HollandU , autb. H, GrotioLugd.
Bat. 1613. 4-
CE Livre eft fait contre Sibrand Lubbert , Théologien do
Franeker , Grotius ne l'écrivit pas de fon mouvement,
mais par l'ordre des Etats de Hollande, dont il eftoit alors Avo-
cat Général. Ccftcc qu'il nousaprend lui même dans une-»
Lettre à M. de Thou , qui eft une des plus belles du petit vo-
lume qui a pour titre , Grotii SçiftoUadGnUos , publié par M.
Sarrau, qui en a fait la Préface. Cette Défenfe des Etats, qui
efl: louée par Cafaubon écrivant à Heinfius , &àGrotiuslui
même , fut traduite en François la même année qu'elle parut,
& refutée quelque temps après par Sibrand Lubbert , à qui
Grotius répondit dans une petite Pièce, intitulée , BonaFides
Sibrandi Lubbert U
*— f-
122«
Salmajîm de Primatu Pd$£jLugd<Bctt> 16 4$. 4» \ 23
Bien que ce Livre foit aflez gros , ce n'eft pourtant qu'une^
petite partie d'un grand Ouvrage que M. de Saumaife fe-»
propofoit de donner. L'Apparat ou les Prolégomènes, font
principalement écrits contre le Père Pétau , Jéfuite, mais avec
unpeutropdechaleur. Pour le Traité dePrimœtuPap* , ily
fait paraiftre à fon ordinaire beaucoup de favcir , mais quel-
quefois auffi une grande précipitation 5 commequandàla pa-
ge 61. il allègue Clément Romain dans fesHypotypofes , au
LU 3 lieu
4S4 BIBLIOTHEQUE
lieu de Clément d'Alexandrie 5 faute, qui, avecquelques au-
tres , a efté rélevée par M. Morus , dans fa Préface fur l'Eufé-
bedeScaliger. M.deSaumaifefetrornpeaufliàlap. 86. &
dans /es Lettres pag. 140. corrigeant fans necefïité unpaftage-i
de S. Cyprien, où au lieu à'œwulunt , ûWtmalum. Voici lo
pafiage, qui fe trouve dans une Lettre de ce S. Martir àAnto-
nianus ; Scdït ivtrepidutRom* (il parle de Corneille Evéfque do
i 24. Reme) infacerdotali Cathedra , e 0 tempore ckm tyrannus (c'eft l'Em-
pereur Decius) infeftusSacerdotibus Dei , fanda at que infanda cont"
mmaretur , chm multopatientitts & tolerabiliut audiret levari adver-
f*s fe amulum Principem , quam conflit ai Rotnx œmulum Sacer dotent-**
Oùileftaflezclair , cemefemble , que le verbe audiret fera-
porte à la même perfonne que comminaretur , quia précédé j
je veux dire au Tyran Decius, & non pas à Corneille Evefque
de Rome, comme feleft imaginé M. de Saumaife. M.Dar-
tis, dont j'ai déjà parlé , a refuté ce Traité dePrimatu dans fes
Livres de Ordinibus Î5 ' dignitatibus Ecckfiafîicis , imprimez à Paris
Lan 1 648* in quarto. A la fin de cet Ouvrage de Primatu , M.
de Saumaife a ajouté deux Traitez de deux Grecs furlejméme
fujet,& un autre touchant le Purgatoire, fans nom d'Aut heurj
qu'il avoit publiez à Heydelberg dés l'an 1 dos. & dédiez à M.
Servin Avocant Général. Le premier de ces Traitez eft de-*
Nilus ArchevefquedeThefTalonique , qui a efté refuté par J.
Matthieu Caryophilus , Archevefque dlconie. Le fécond
I*;. eft, de Barlaam, Moine de l'Ordre de S Bafile, que Bocace
dans fa Généalogie des Dieux appelle kominem corpore pu/îllun^
'prjegrandemtamcnfcientia , CS Gracis adeo eruditum , ut Imper ato-
rum & Principum Gr^corum atque doUorum hominum privilégia babe-
ret tefiantia , nedum his temporibus apudGr<ecos effe , fednec à mut-
tis (eculis citr a fui/Je virum tant infignitamque grandi feientia pr<edi-
tum. Ce Barlaam dédie fon Livre à un nommé François , que
j'eftime eftre François Pétrarque , dont il avoit efté Préce-
pteur. Ce livre de Barlaam n'a pas efté traduit par M. deSau-
maife, comme l'écrit Voftius dans fes Hiftoriens Latins p. 5 2(5.
mais par Jean LuydAnglois. PourleTraitédu Purgatoire,
traduit par Vulcanius, les uns l'ont attribué à Niîus, & les au-
tres à Nicolas. Cabafilas ) mais il n eftni de l'un ni de lautre,
LAu-
CHOISIE. 459
L'Autheureft Marc Archevêque d'Ephcfe , comme nous!'-
aprend Sixte de Sienne au {ïxiefme livre de fa Bibliothèques,
annotation 2?y . Ce Traité avoit paru dés Pan 1546. de la tradu-
ction de Jean Hartungus , avec les Sermons de Luther fur les
Evangiles des Dimanches 5 & enfuite Herold l'inféra dans fes
Orthodoxographes imprimez à Baslel'an 1 f$f. Danslune&
l'autre de ces éditions ce Traité a pour titre , apologie des Grecs
touchant le Purgatoire , prefentécs au Concile deBasle , & eft dédia
par Hartungus à Othon Henry , Comte Palatin, Dans la^
Turco-Grxcia de Crufius p. 1 8*. le titre de ce Traité eft impor-
tée un peu plus au long, copié fur l'original de Jean Reuch-
lin.
no.
IJ. Caufauboni Epfkola ad Card. Perronimn, Londt-
nii6i2. 4*
CEtte Lettre eft moins un Ouvrage de Cafaubon , que les
Sentimens du Roi Jaques & de l'Eglife Anglicane fur quel-
ques points de Religion. Aufïl a-t-elleefté mife parmi les Oeu-
vres de ce Prince, dans l'édition qu'en fit l'an iéio. à Londres
Jaques deMontaigu , Evefquede Winchefter, Elle eft écrite
avec grande modération,& a donné lieu à laRepîique duCard.
du Perron au Roi de la Grand'Bretagne , qui eft demeurée im-
parfaite par la mort de ce Cardinal , & qui a efté refutée parM. 1 27.
du Moulin. ValentinSmaîcius, fameux Socinien j a réfuté
quelques endroits de cette Lettre de Cafaubon , fouslenorru
d'Antoine Reuchlin, dans un petit Ouvrage intitulé Parœne/is
*dlf. Cafaubonum Un bel Efprit, fort connu dans la Republique
des Lettres pour avoir fi bien défendu Balzac , parle de Cafau-
bon & de cette Lettre avec éloge , dansfon Jugement dela^»
Doctrine Curieufe du Père Garafle : Le Sieur Cafaubon , dit-il ,
qui) outre (on rare & profond ff avoir es lettres humaines , e/ioitfoff
confommédans la lecture des anciens Pères de VBgli\e , ainfi que con-
fejje Jules Céfar Bulengerus dans [es diatribes , cfl un petit Grammai-
rien
4/(5 BIBLIOTHEQUE
rien au jugement de Garajfe ; tellement que ce que billufirifjime Card.
du Perr»n , les RR. Pères Fronton du Duc & André Se bot tus Je fuit es
très do fies ^ qui f ai/oient prof effion d'amitié avec lui , ont admiré en^»
Cafaubon 3 ce qui leur 4 fait defirer avec tant de pajfion la converjîon de_»
cet homme , eftott un petit de Grammaire qu'il ffavoit : tous les tro-
phées 0" triomphes que ce grand Cardinal a remportez fur l 'berefîe en /on
1 1 2. Livre de la Réplique , confiftent à avoi*- défait un chetif Grammairien \
car en un mot Cafaubon efl CAutbeur de l 'Epitre qtela donné fu/et à ct^
grande divin Ouvrage. Plufieurs ProteftansPresbytériens ont
maltraité Cafaubon à l'occafïon de cette Epitre. ' Voiezla_»
plainte qu'il en fait dans fes Lettres à Grotius , à Heinfius , & à
Corneille vanderMy le, écrites de Londres l'an idi t. Finir-
ions ceChapitre par l'adrelTe de Cafaubon au Card, duPerron
en lui envoyant cette même Epître.
Monfeigneur
Enfin je vous envoyé laRéponfe qu'il a plu auRoy de
la Grand'Bretagne de faire à vôtre Epître. Le Roy s'eftfervy
de moy pour Secrétaire , mais la pièce eft de fa Majefté. Et
ceux qui penfent qu'il emprunte linduftrie d'autruy pour trai-
ter les chofes de Théologie, neconnoiiïentpas combien fa_»
Majefté efl: verfée es écrits desThéoîogiens. Enquoyjepuis
dire fansflatterie que ce Roy eft admirable. Ilaexaftement
médité cette fienneRéponfe $ &j'ayfait maints voyages en_j
12P« Cour pour cette caufe , ayant eu cet honneur d'y aller tou-
jours en la compagnie de M. l'Evêque d'EIy, (Lancellot Andrews)
perfonnetrés doc"te,trés modéré, & d'une (ingulierehuma*
nité. Je penfe qu'en écrivant fa Majefté a ^ardé toute dou-
ceur , au moins ça eftèfondefir. Je prie Dieu, MONSEI-
GNEUR, qu'il vous conferve longuement»
Vôtre très huptble & obéi fiant
Serviteur
IS.CASAUBON.
Gtrardi
.
CHOISIE» 4f7
Gerardi Johannis l^osjiide Hifiorkis Latinis librij*
Lugd Bat. 1651. ^
M. Sandius publia à Amfterdam l'an 1678. des Notes très
utiles fur ces Hifl.orie.ns Latins , & il nous fait efpérer
une Additon de plus de trois cens Autheurs , dontVofïîusne
parle point. M. deMalinchrot, Doyen de Munfter,quia_>
écrit un Livre de la Na fiance & du progés de l'imprimerie, & 13 b.
qui promettoit la Vie d Erafme, fait la même chofe fur les Hi-
ftoriens Grecs de Voflius, que M. Sandius fur les Latins, ceft
à dire des Obfervations , & un Appendice considérable. J*
ajouterai ici par occafion , touchant les Hiftoriens Grecs do"
Voflius, un témoignage d'EryciusPutéanus, Succcfïeurdo
Lipfe, & Compagnon d'école de Vofïius , àquiilparleainfï
dans une Lettre, dont je garde 1 Original : Quantum , Bon<Ls
De m ! utreliquajamtgceam , ultima de HifioricùGracù monument â
nteceperunt ! Tamfeliciwgenio , tam fer tilt induftria uftis es , ut
quicquidab omni <evo Gracia fudavit , ignorare etiam cruditi deftnant ,
quoi omnet unus docuijlu ^u£ diviti* ! £>u<t delicU ! Nibiltam-»
abditum quodnonlegeris > tam dubium quodnon expenderis ; tamob-
fcurum quodnonilluftrarù. Outre ces Notes fur les Hiftoriens
Latins de Voffius,il y a de M. Sand ius une H iftoire des Arriens,
qui n'eft nullement exacle , comme je le ferai voir quelquo
jour, fi Dieu le permet. Dans cette Hiftoire , M. Sandius
cite fon Traité de 1 Origine de l'Ame, & promet de faire r'im- liI»
primer fa Difiertation du Verbe & Tes Explications Paradoxes
fur les Evangiles, deux fois plus amples que nous ne les avons*
Il promet auffi un Traité de lEglife , & un autre du S Efprir.
Depuis fa mort , nous n'avons vu qu'un Catalogue aflez ample
des Ouvrages des Antierinitaires.
EpiwriVita, autb. Pet.Gajftndo , HagA-Comitis
L'Admirable M. Gaiïendi eft le premier Autheur de nôtro
tems qui s'eft attaché de defiein à la défenfe d'Epicure, & à
M m m fonder
4j* * BIBLIOTHEQUE
fonder de nouveau en quelque façon uneEcole autrefois cé-
lèbre dans toute la Grèce. Depuis M, GafTendi , lefavant&
poli M. Sarafin (dont M. de Montreûil a fi naïvement fait 1'
éloge dans une de fes Lettres) a écrit en nôtre langue une Apo-
logie pour la Morale d'Epicurc 5 &M. duRondel (quejere-
if.z. garde il yalongtemscomme unde mes plus dodes Amis) fit
imprimer il y a quelques mois dans la même langue la Vie du
même Philofophe.
V!
Bibliotheca Cordejtana^ Parif. 164,3. 4*
Oici le Catalogue dune des plus belles Bibliothèques do
Paris } drcffée par feu M. de Cordes , Chanoine de Limo-
ges , avec tant d'ardeur & de padion qu il retranchoit fouvent
de Ton ordinaire pour avoir des Livres, comme le remarque-»
M. Naudé dans fon Eloge , quieftà lateftedeceCataloguo.
A prés fa mort , le Cardinal Mazarin acheta fa Bibliothéquo,
©ù il y avoit de très bons Manufcrits» Ce M. de Cordes , qui
eftoit un des plus dignes hommes de fon tems , a fort peu écrit,
JenefachedeluiquedeuxDiffertations , l'une touchant la^*
Généalogie de J.C.& l'autre touchant le Saint Martial de Li-
moges. Nous lui devons les Oeuvres dHincmar, imprimées
l'an 161 1 mais beaucoup moins amples que celles de l'édition
duPéreSirmond. C'eftluiquedéfigneM. Bignon alléguant
tyy. Hincmar fur les Formules de Marculphep.ioj.fous le noiru
àzvirpustf doïïuf. Nous lui devons auiîi les Oeuvres de Caf-
fander, ou il n'a point mis fon nom» Dans un Recueil detîa*
rangues Funèbres,. impriméàHanavv l'an 1613. ilyadesvers
Latins de lui &deM. de Voiture , lors qu'ils étudioyentàPa*
ris au Collège de Calvi ,. fur la mortd'HenrylV. M.Grotius,
qui étoit un de fes amis particuliers , lui a écrit plusieurs Let-
tres -, & dsns-fon dernier Livre contre Rivet, fe lifent ces mots :
DeSavanaroklocoverum efl , etiam non credente DtRhetoexf/ir<Ls
ejus Librum^ qui dicitUt- Triumphus Crucis , multb ampliorem qukm efl
editMfÇcriptum manu. Uftts efl Grotitts talï LihrOy ■ idqu? beneficio vïri
ûftimiy nuncinChriflodefunBiy Job. Cor défit , cujus amicitumul-
tum
C H O I S I E; 4f9
tum[edebereprofttetur, LePéreSalren, Jefuite, réfutant M.
de Cordes touchant le Caïnan deS.Luc , nomme enquel-
que endroit de fes Annales Virum non /éviter eruditum,tk M. dc>
Saumaife dans Ton livre de l'Ufure des Banquiers p.jz 7.0/» timum
âc d'Mijftmum virum.
Grot'ws de Jure Belli& Paris , Amftei 134.
1650. 4.
ON prétend que Grotïus ait mis tout Ton efprit en ce Livre;
& qi.il en pouvoic direct que Cafaubon dit de Ton Com-
mentaire fur Perfe , dans une Lettre à M. Périllau , Ton parent,
qui n'eft pas imprimée: InPerfio cmnem ingénu conatum effudimus*
L'Ouvrage de Grotius eft en effet une excellente Pièce j & je
ne m'étonne pas qu'il ait efté expliqué en quelques Académies
d'Allemagne. Japrens qu'il a efté tout fraîchement r'impri-
mé avec des Notes de feu M. Grono vius. Si la chofe eft véri-
table , il faut préférer cette édition à toutes les autres. Voi-
ci le jugement que M. Bignon, ceMagiftratfans reproche^
fait de ce Livre,écrivant à M.Grotius le f. Mani6$i.J'oublie,d\t-
il , de vous remercier de voftre Traité de Jure Beîlij qui eft autant bien
imprimé que le fujet le mérite. On m'a dit qu'un grand Roy (Gufta VC
A d o 1 fe R o y d e S u cd e) le tenoit toujours devant lui, &/uù trésper*
[un dé que cela eft , parce qu'il ri en peut arrivsr que du bien infini : Ce*
Livre mettant la raifon & la jufiice en une matière qu'on croit ne confia I $f »
fier qu'en confufton & injuftice. Ceux qui fe plairont en cette leblurcs ,
y apprendront les vrayes maximes de la Politique Cbreftienne 9 qui [ont
les [ondemens folides de tout gouvernement. Je i'ay releu avec un mer-
veilleux plaifir. On n'en fit pas le même jugement à Rome, où
il fut mis au rang des Livres défendus, le 4. Février 1617» Un
Théologien d'Allemagne nommé Ofiander a refuté ce Trai-
té de Grotius \ mais ce me femble avec peu de fuccez. M.Gro-
tius mourut à Roftoch , ville de Mekelbourg, revenant deSto-
kolm , l'an 1 64^. âgé de £2. ans. Son Corps fut tranfportéà
Mmm 4 Delftj
4<5° BIBLIOTHEQUE
Delft, lieudefanaùTance, où j'ai vu Ton Tombeau , quieft
médiocre. JeanQuiftorpius, Théologien Luthérien, a fait
l'Hiftoiredefamort , dans une Lettre à Bernard Taddelius,
que j'inférerai volontiers ici, quoyqu'elleaiteftèpubliéeilya
long temps par M. Cafaubon le fils & par quelques autres.
COntendisàme , N. N. ut perfcribam,quomodo mundo
huicvaledifturus, Litterarum Phcenix,HugoGrotiusfo
geflerit» En, paucisidhabe. ConfcenderatilleStokhol-
mia? navirh, qua Lubecam ferretur^vehementibus per triduum
inmarijaclatusproceliisnaufragiumpatitur , &aegeradCaf-
fubiaelitoraappellit. Indeperquamincommodocurru, plu-
viatempeftate, perfexaginta&plura miliiaria, tandem Ro-
ftochiumnoftrumdevehitur. Divertit ad Balemanniam. D.
Stocmannum Medicum advocari curât , quiaetate , naufra-
gio , incommodis itineris tractas vires advertens , vitx ter mi-
num imminere praefagit. Secundo ab ingreiïu in hanc urbem
die (qui (hlo vetere erat i g. Aug. ) me hor a nona vefpertina ad
fevocae; Acceffi , propemoduminagonevirumconftitu-
tumofFendi. Compellavi , &mcnih»l maluifleaffirmavi,
quàmutmihi cum ipfoincolumi fermones fociare licuiflet.
Regeritilîe, ItaDeovifumfuit, Pergo ; utadbeatamemi-
grationemfecomponat,peccatoremag~nofcat,fuper commifla
doleat,moneojcumq jinter loquendum,Publicani peccatorem
137. fefatentis, &wDeusfuimiferereturprecantis,meminiùrem:
refpondet, EgoillefumPublicanus! Progredior , ad Chri-
ftum, extra quemnullaeft falus , ipfum remitto. Subjicit
ille: infoloChriftoomnisfpesmeaeftrepofita. Egoclara_,
voce Precationem illam Germanicam Germanicè recitabam,
quaeincipit, Herr&c. Ille, complicatismanibusfubmiflL,
vocemeinfequcbatur, Cùm finiviflem , quaefivi anmein-
tellexifiet; Refpondet; probe intellexi» Pergoillarecitare
exverboDei , qua? jamjammoriturisin memoriamrevocari
folent. Qu*ro,anmeinteIligat; Refpondet, vocemruam
audio, fedquaefinguladicas, difficulterinrelligo. Cùm harc
dixitfet, planèconticuit, &brevipoft fpiritumexhalavit,in
punclo duodecima: nq£îurna% Habes Cataftrophen vira? à
Grotio
CHOISIE. 4*r
Grotio, fummo viro, aftae. Cadaver Medicis poft commiflum
cft.Inteftina lebeti aheneo impo(ita,ut inTempli apud nos pri-
marii Marias Virgini (acri locum honoratiffimum reponeren-
tur y à TempliPrxfedis facile impetravi. Moîlitercineres
cubent! Vale. DabamRoftochii, propridieMtchaê'lisAn. 138.
1645.
IL n£ paraift: pas par cette Lettre que M. Grotius fo it mort Ca-
tholique. Mais il eft confiant que les dernières années do
fa vie il enclinoit fort pour ce parti là. Ecoutons là delïus M.
de Valois dans la Harangue Funèbre duPérePetau: Quidnon
pr*ftitit,dk ce (avant homme, ut clarijfimum pirum HugonemGro-
tium ad Catholicam communionem adduceret ? Erat Me quidem mini*
mèXnobûahenus, acpenèmfler : quippequidoclrinam ConciliiTri"
dentini in omnibus fefe amplellipalamprofiteretur. Idunumfuperemt ,
Ut Eccleft* Sacrarïum ingreffus communhni nofirafocîaretur, ghiod
$Ue,nefcio quai où caufas , dum ad Catholic* fidei unitatem plurimos fe-
cum fperat adducere , confultô differebat. Pojfem hoc loco fermones il"
losvobùcommemorare, quibm^etaviut eum adortw efl , t une cum-»
iîie Lutetia excedens , poli Légat ionis Sue die* munus expletum^ Pet A"
vium valedifturus invijït,, Verum in aliud tempm bac feponere fatitu
fuerityne t<edium vobU longior fortaffe face fat oratio. M. GrotiuS
témoigna même dés l'an 1^17. qu'il fuyoit avec foin de choquer 1 55»;
les Catholiques. Car GuillaumeGrotius fon frère faifant alors
imprimer fes Poèmes , il ne voulut pas qu'on y mift les Vers
qu'il avoit faits fur les Exercitations de Cafaubon contreBa-
ronius , comme il le dit lui même dans fon dernier Livre con*
treRivet. Choififlbns maintenant quelques éloges deM.Gro-
tius, parmi le grand nombre de ceux qu'on lui a donnez. Ifaac
Pontanusdés l'an 1 5*97. dans fes Notes fur MacrobeThéodo-
fe, XzyptWcfummœfpeiadolejcentem : Méurfius Tan ifyp. dans
fa Critique fur Arnobe, adolefcentem/îneexemplo: Jaques Gillot
dans une Lettre Manufcrite à Méurfius , écrite de Paris l'an_.
léQi.portento/ijuvenemingeniîi aprèsquoiil ajoute : quoddc*
Scaligero tune juvene magnum Turnebum dicentemjuvenis audivi. Le
Préfident Jannin , au raporrxie Balzac dans une Lettre à M.
Ménage , loppofoit aux plus grands Morts de l' Antiquité. M»
M m m 3 de
4tfi - BIBLIOTHEQUE
de Saumaife dans fes Excrcitations fur Solin page i j o^ le nom-
me virum excellentijfim* doftrim in omni génère iherarum. Seldetl
*4°» dans (on Mare Claufum , virum acumînù & omnigena doftrin* pr*«
/îMtîaînsompAraùitem.Gérarà Voiïius dans Tes Poètes Latins ,fe~
tulinofirigrandeornamentum^ velmiraculum potius. Pricaeus fur
le 14. de S. Matthieu? virum ingentem^quem, ajoûte-t-il>»0»
fine honore miratifumtis, EnfinM. Blondel, qui neprodiguoit
pas fes louanges > dit de lui dans Tes Sibylles, quec'eftortun_.
très grand perfonnage, foitquelon euftégardàlaLblimitê
defonefprit,àftmiverfàlitédefonfavoir,quinepouvoite[t.re
tropeftimé, &àladiverfïté de fes Ecrits. Pour eftre particu-
lièrement informé touchant M Grotius, il faut avoir recours
à fa Vie, qui eft à la tefte de fes Oeuvres Theoîogiques, & aux
Mémoires pour l'Hiftoire de Hollande de l'illuftre M. Aubery
duMaurier, qui ont eftê fort lowez par PAutheur de l'ingéni-
eufe Critique de l'Hiftoire du Calvinifme, mais qui ne le feront
jamais autant qu'ils méritent de 1 eftre.
« 4 ! » Bartb. Gramcndi Hiftoriarum Galliœ libri iS.lolo*
fa 1643J0U & t/lmjlel. 16 tf. g.
CEtteHfftoire, qui commence à la mort de Henry IeGrand,
_ & qui ne vient que jusqu'à Tan 1 6z6. eft belle & bien écri-
te , quoi qu en vueille dire M. Sarrau dans une de fes Lettres.
Elle eft même hardie en quelques endroits j ce qui eft peut-
eftre caufe que l'on n'en a point donné la continuation. Vo-
yez la Bibliothèque ancienne & nouvelle de M. Konig-
'Apukîi£\detamori>hojî$ , wmJVotisJob.PrîcM,
Qouddt 16 jo. 8*
Cl nous avions toutes les Oeuvres d'Apulée commentées
O par Pricacus , cous nous paierions ai fémcm de fes autres
Com*
G H O I S I E 4^1
Commentateurs, Mais par malheur il n'a fait des Notes que
fur la Métamorphofe, & fur Y Apologie , qu'il fk imprimera 14*.
Paris l'an 1 6 * $■ . in quarto* 14 eft vrai que fes Notes font fi am-
ples- , qu'elles nous confiaient en quelque façon de n'en avoir
pas de lui fur les autres Livres : Outre qu'il nous a laiffé un beau
Volume dObfervations fur le Nouveau Teftament & furie*
Pfeaumes , imprimé à Londres in folio l'an 1 6dc. Il propo-
foit de faire r'imprimer l'Apologie d'Apulée, avec une aug-
mentation deNotesconfidêrable, dé donner AuluGelle fur
lequelil avoit fort travaillé , hxxtmi&deorUmaritifnU-y &des
Corrections fur Héfychius, dont il avoit donné l'Indice à la_*
fin de la Métamorphofe d'Apulée ; j.entens l'Indice des Au-
theurs alléguez par Héfychius, Mais fes yeux eftant devenus
fortfoibles, il dit en quelque endroit de fes Notes, qu'ilne-r
croit pas voir l'accomplifTement de fes deffeins. Ce Pricaeui
eftoit Anglois de nation , d'une litérature vafte > & d'un grand
jugement. Après avoir long-temsvoiagé,^ il fc retira «Flo^
rence , oùilfe fit Catholique r quelque tems avant M. Sté-
non, Danois, grand Anatomifte. A propos du changement
deMeflieursPricaeus& Stenon , je remarquerai qu'il y a eu 14^
de tems en tems de docles Proteftans qui (e font faits Catholi»
ques. Teisontefté,aufieclepa(Té, Pierre Pithou, qui chan-
gea après la S. Barthélémy 5 F. Pithou Sieur deRiernefon frè-
re; Florent Chrétien i Précepteur deHenry le Grand, & Jub-
ile Lipfej & dans ce fiecle, lePréfidentdeFrefneCanaye,qui
changea après la Conférence du Card. du Perron & de duPlek
fis; Nicolas Vignier Médecin & Hiftoriographe 5 Jérôme-»
Vignier, fon petit-fils , quieft mort Père de l'Oratoire: Jean
Vaiïan, neveu dePierre Pithou, qui eft mort Fueillant,Jeati
Planta vy de la Paufe, qui de Miniftre devint Evefque de Lodé*
ve$ Jean Morin qui eft mort Père de l'Oratoire 5 LucHolftè-
nius,, qui eft mort BibliothéquaireduPape 5 & Pierre Lam-
bec, fon neveu, Bibliothéquaire de l'Empereur. Je reviens
àPricaeus > qui mourut à Rome l'an 1676. &quialaifTéun_»
Commentaire fur les Epures de Pline le Jeune , qui fera bien
toft imprimé. Pricsus eft L>ué par M.Sarrau dans fesLettres»
par Uflférius fur les Epicres de S. Ignace, par M. Heinfius dans
une
464 BIBLIOTHEQUE
Jaa une Epître à Charles Dati , par Selden plus d'une fois , au fé-
cond Livre de Synedriu Ebr*orum , par Vofïïus dans fon Harmo-
nie Evangelique, par M. Morus dans fes Notes fur le N. T.par
M Rédi dans fon Traité de la Génération des Infectes , mais
(ur tout par Axénius fur Phèdre. LePréfidentSavaronfurSi-
doniusp«24i. citeavec éloge les Notes d'Antoine Dolé fur
Apulée. Ce Dolé eftoit un Avocat du Parlement de Paris, de
qui je n'ay viî que quelques Plaidoyers.
Recueil de Maximes pour rinjlitution du Roy , con-
tre le Cardinal Ada^arin^ 1663. 12,
l;
'AutheurdeceLivreCquiaeftébrûléàParis par uneSen-
'tenceduChâtelet)eftàmon avis Claude Joly , Chanoi-
ne de Nôtre Dame ; perfonnage d'une grande probité & d un
grand fa voir. Outre cet excellent Livre , nous avons de lui
ConfulfatiodehorisCdnomcis , où il n'a point mis fon nom , lo
^ac, VoiagedeMunfter, un Traité deléducation des Enfans , &
quelques autres Pièces» Nous lui devons aufïi les Opufcules
de M. Antoine Loyfel, fonAyeul, fameux Avocat dû Parle-
ment de Paris. J'apris dés Tanie68.de M. Battier , favant
homme de Basle en Suide , que M . Joly faifoit la Vie d'Erafme,
&quilavoitlù fept fois pour cela toutes les Oeuvres déco
grand homme. A la fin de ce Recueil de Maximes,M. Joly a
ajouté une Traduction en Vers François du Poème duChan-
celierderHofpitalfurleSacre de François fécond. Avant
M. Joly , Joachin du Bellay a voir mis en vers François ce me-
meDifrours; &iln'yapaslongtems queM. Perraut , del1
Académie Françoife, en a aufli fait ane Traduction très polie
& très élégante. Après la Traduction de M. Joly , fe lifent
deux Lettres Apologétiques pour fon Recueil , dontjefoup-
çonne que la première , qui n'eft pas moins forte qu'elle eft
hardie, foit de feu M. Ogier, ami intime 'de M. Joly. Jcne
fai en quel endroit de fes Oeuvres Genebrard appelle la Pra-
14^ grnatique Sanction deS, Loiiis , le Palladium de la France,
comme
C H 0,.I S I E. 46s
comme l'écrit M. Jolyau4. ch.defesMaximes. SiGenebrard
l'a ainfi nommée, ce n'a efté qu'après M. Budé, quieft le pre-
mier qui lui a donné ce beau nom : Stitè ac verè quidam , dit
Fr. Daaren au ch. 1 1 . du j. Iiv.de Ton Traité des Miniftéres de
l'Eglife ) ernditionif nomine ub'tque terrarum Kotntœc nobilis , cums
quo mibifatis diu magna fuit familiarité & confuetudo , de b/ic Sm-
Bione loquens , Palladium Francis eamvocare confuevit. Ce qui
ne fe peutentendre que du grand Budé. Joignez à Duareru
feuM.Patru de l'Académie Françoife , dans un de fes Plaido-
yers.
Erajmi Qolloquia , cum Nous Arnoldi ^Alonta?û ,
AfnJidodamii6<)8- 12.
Bien que I'oa ait fait à diverfes fois des Notes fur les Entreti-
ens d'Erafme , il refte pourtant des endroits que Ion n'a pas
encore eclaircïs. Par exemple , quand Erafme parle fur la_» ,47«
fin de l'Entretien qui a pour titre AbbatUtt Erudite^ de quelques
Femmes favantes de l'Angleterre & de l'Allemagne , qu'il
nomme Morhas, BiUbaldicds & Blaurericas , perfonne ne nous
a dit bien diftinftement qui elles eftoient. Il faut donc fa voir
queAfor/V* font les Filles de Thomas Morus , Chancelier d'
Angleterre, Marguerite , Elifabet& Cécile : Marguerite-»
entrelesautres eftoitfort heureufe à corriger les Autheurs;
Jean Coftérius dans fes Notes fur Vincent de Lêrins raporte-»
délie une correction d'un paiTage de S. Cyprien , qui ne cède
point à mon avis à celles des Scaligers , desTurnébes &des
Saumaifes. Bilibaldic*, font les Sœurs deBilibaldus Pirckey-
mérus , Confeiller de l'Empereur , dont l'une fe nommait
Charité, & l'autre Claire, toutes deux Religieufes. CePir-
ckeymérus , de qui le (avant & Pieux Rittershufius a écrit Ia_,
vie, dédie à fa Sœur Charité , la Traduction d'un Traité do
Plutarque, & fes Oeuvres de S Fulgence; & à Claire fon au-
tre fœur, la Traduction des Sentences de Nilus , Evefque & *48»
Martyr* Voici comme il parie de fes deux Sœurs dans uno
Nnn Let-
-466 BIBLIOTHEQUE
Lettre à Erafme, écrite de Nuremberg le 20. May 15-16, Sa*
lutant tegeminxme* Sorores , Abbatiffa S Clartunt: (Veft Chari-
té» qui eftoit l'ai(née) altéra ejusdem ReguU Secîatrix : qu£ affiduè
tua Script a manibw retinent 5 maxime vero jam novo obleftantur Te-
fi amen to : quo miré ajficiuntur mulieres , muitis viris , qui fibijcioli
vident ur , dotliores, Scriberent ad te Latine , nifi indignas fuas
txiftimarent /itéras, Uyaplufieurs Lettres de Charité dans les
Oeuvres de Pkkeymérus, recueillies & publiées par Goldaft.
VourBlaurericœ, je croi qu'Erafme entend par là Marguerite-»
Blaurer , dontBullinger fait l'éloge à la page 33p. defon_»
Commentaire fur les E pitres. RodolpheGualter , Théolo-
gien de Zurich > a fait des Vers Latins fur fa mort , qu'il adfelTe
àAmbroife&àThomasBlaurer fes frères. On nenousa^
point dit non plus qui eftoit ce Cephalus , vir trium linguarum^»
gnarusy dont Erafme parle dans l'Entretien dePifciumEfu, Ce
149. Cephalus eft Wolphgang Fabrice Capito , Théologien do
Strasbourg , qui mourut l'an 1 $4 1 . & qui a fait plufieurs Livres*
Les Entretiens d'Erafme ont eftè fort bien traduits en Italien.»*
parPietroLaurodeModéne, qui a aufïï traduit Jofephj mais
ils ont efté mal tournez en nôtre langue par un nommé Cha-
puzeau. Touchant ces Entretiens, voici ce qu'écrit Clénard
à un Evefque nommé Jean Petit, de Fez le 4.Décembre 1740.
Scripfit modoadme Dominus MarcbioGranattnfts 5 Colloquia Erafmi
tgnibusdeftinataeffe, PericlitarietiamFivem. Quidme futur um->
t en fes , ubinomen Alcorani audiverint. Fi ni (Ton S par ce joli Difti-
$ue de Louis Mafîus fur la mort d'Erafme,
t atali s ferles nobù învtdit Erafmum.
Sed Dcfiderium toUtre non potuit.
J°' Catalogus LibrorumRaphaêlis TricbetiduFrefhçmj> ,
1662. 4»
L
Es Livres contenus en ce Catalogue a voient efté fin ement
choifisparM.duFrefoe, qui les conooiffoit parfaitement.
CHOISIE. 4^7
Il fuccéda à M. Naudè dans la Charge de Bibliothécaire de Ia_,
Reine de Suéde , &s*acquita très dignement de cet Emploi là.
NousavonsdeluiuneLettreàM.Seguinfur uneMédaillequ*
U-prétendeftredeCharondas 5 maismal, finousencroions
M. Spanheim , dans fes Dilfertations touchant les Médailles ,
page42 & $70. où il le réfute fans le nommer. Nousavons
auftideM.duFrefne l'Eloge de Jérôme Magius , tiré défont
Livrcdererum ItalicarumScriptoribus, qui n'a jamais vil le jour , &
uneEpitredédicatoireàFeu M. Fouquet, furlesTourmens
des Martirs de Gallonius» Le Père Labbé inBJblitheca Num*
maria dit qu'il avoit ébauché la Defcription de Candie , qu il
vouloit donner fort exacte, & qu'il avoit fait pour cela un_,
grand amas de Médailles & de Tables Chorographiques,maîs 15T
que la mort le furprit en y travaillant. J'aprens que M. du Fref-
ne eftoit Bourdelois , audi b ien que le Père Fronton du Duc,
Jéfuite , perfonnage que l'on ne fauroit allez louer.
Pfalmi Confe sjîonaks , inventi in Scrinio ^ntonîi
PortugaUiœ Régis , Luttiu y i$ç$. 16+
VOici des Pfeaumes qui devroient eftre entre les mains do
tous les Chrétiens , & le Miroir le plus ordinaire que nous
devrions confulter. On y void un Pécheur qui découvre tou-
tes fes fautes, qui implore le fecours de fon Dieu , & qui fait
de fa converfion la plus grande félicité qu'il puifle trouver fur
la terre. AinfiM.duRyer, de l'Académie Françoife, a fort
obligé les Ames pieufes , en tournant ces Pfeaumes en nôtre-»
langue aufïl poliment qu'il a fait. Il y a feulement un endroit,
où je fouhaiterois qu'il euft pris garde au Latin un peu déplus
prés. C'eft à la page 1 7. & fuiv.de la féconde édition, où M. ifZ,
du Ryer tourne : & comme fi fefiois encore enfant à Page de cent ans,
tout pieux & teut cûjfié que je fuis , je fais encore les allions d'un enfant.
Il faloit tourner fuivant le Latin: Et comme fi fejlois âgé de cent
ans , je fais dans Tâge oh je me trouve toutes les allions d'un enfant.
Si ces Pfeaumes font d'Antoine Roi de Portugal , la faute do
Nnn z M.du
4*8 BIBLIOTHEQUE
M. du Ryer efl: inexcufable ; car il eft confiant que ce pauvro
Prince n avoit pas foixante quatre ans quand il efl: mort.
f^bsjïusde TJitiis Sermoms 3 Amftzl. 164.$. 4.
CE Livre e(t proprement un Dictionnaire de motsLatins du
bas Siècle 5 dont quelques endroits ont efté examinez par
le célèbre Scioppius , dans un petit Ouvrage imprimé à Ra-
vennel'an i^47.&inféré depuis , commeje croi , dans Tes
Opufcules , imprimez à Amfterdam en (ix volumes in oftavo.
ïjî» M. Vofllus prometcoit de faire imprimer ce Livre de Mon-
fieur Ton Père in folio beaucoup plus ample. Cependant nous
n'avons pas vu jufqu'ici l'effet de fa promefle. Quand cetOu-
vrage ne paraiftroit point , nous n'aurions pas de peine à nous
en conîolerj puis "que ledode & infatigable M. duCange vient
de nous donner fon Gioflaire, en trois volumes in folio.
Dialogue des Caufes de la Corruption de / 'Eloquence,
traduit en François , à Paris 1 630.4*
LE Traducteur de ce DiaIogue(que quelques uns attribuent
à Tacite, &dlautresà Quintilien)eft M. Giry > del'Aca-
démfeFrançoife; dont la premiéreTraduclibneftla Pierre^
de Touche de TrajanBoccalini , imprimée à Paris Tan i6iô\
Cette Pierre de Touche (pour en dire un mot enpaflant) efl:
une Satire contre les Efpagnols r qui acouflé la vie à fon Au-
154. theur > & qui a efté réfutée par Simon Baffus , Chanoinede
Bénévento , dans Ton Apologie pour la Monarchie d'Efpagne,
impriméeàNapIes Tan 1610 LAurheurde la Préface furce-r
DiaîogueeftM.Godeau. Philandre y àquiil eftdêdié, efl:
feuM. Conrart, Secrétaire du Roi, l'un des plus polis , &T
un des plus honnefteshommesde France. M.d'Ablancourt
lui dédia fous le même nom l'an 1 6$ 7. fon Minutius Félix. M.
Godeau lui écrit aufti une Lettre fous le même nom danslo
Recueil
CHOISIE. 469
Recueil de Faret ; & c'eft de lui dont il parle dans une Epitro
en vers à Madame de Rambouillet , quand il dit :
Ce fi Philandre dont Vame a de toutes nos Mufes,
Sans étude & fans loin les riche fie s infufes.
Il lui adreffe auffi une Epitreen vers , où il l'appelle Philandre;
Feu M. de Vaugeias dans fes Remarques fur la langue Françoi-
fe fait l'éloge de M. Conrart en ces termes .• Nous avons À Parts
une perfonne de grand mente , qui ne fait point la langue Grecqut ni la-*
Latine , mais qui fait ftbien la Franfeife , qu'Un y a rien de plus beau
quefaprofetf quefesvers. Prefque tous ceux qui fe mettent de l'un—» lff*
£f de l autre , 0* nos maiftres même , le confultent comme leur Orac\z_s,
& il nefortguéres d 'Ouvrage de prix auquel Une donne fon approbation ,
avant que d'en expédier le Privilège, Nous n'avons de M. Con-
rart que les Pfeaumes de Marot&Beze , retouchez, un Vo-
lume de Lettres à M. Felibien , & une Préface fur les Traitez
de Religion de M. Gombault.
Relation de l'Etat de laReligion en Occidentyradmte
en Franc ois, à Genève 1626* 8*
CE Livre , qui eft fort curieux , a efté écrit en Anglois par
le Chevalier EdvvinSandis , &imprimé à Londres l'an.»
lôof* Depuis, il fut traduit en Italien, je ne fai par qui, & enfui-
te en François par Diodati. Dans ces deux Traductions, fo
voyent des Additions considérables aux dix premierschapi-
tres^qui font duPérePauî,ReligieuxServitejcome nous l'apren-
nent M.Spanheim dans la troifierme partie de fesDoutesEvan- 1 /<>♦
geliques, page 309. & M, Grotius dans fes Lettres p, 8 66. Je
m'étonne que ces Additions n'ayent point efté mifes dans les
OeuvresduPérePauI,dontnousavonsaujourd'huy fixvoI.in_,
douze, j'ai ramafle pluiieurs chofes touchant le Père Paul &
fes Ecritsdansmon Italie Orientale , qui n'eft pas encore im-
primée. A quoy j'ajouterai feulement ici qu'il y a un Volume
de fes Lettres, Italiennes & Latines , à M. del'Isle Grôlot&
à M. Gillot imprimé à Genève fan 1 673 . & une à M» HeinGus,
Nnn 5 en
470 BIBLIOTHEQUE
en faveur du Synode de Dordrecht dans le Recueil de Lettre!
deGabbema. Ilferoit à fouhaiter que nous eufilons a ufli cel-
les du Père Paul à M. du Pleflis Mornay , à M. Lefcfoaiïïer , àM.
Cafaubon& à plufieurs autres.
Henricm Cornélius agrippa de Incertitudine Çff
l^anitate Scimtiarmn , ÇolonU 15 31- u*
IL faloiteftre Agrippa pour faire ce Livre ; qui a efté loûê
des uns, & blâmé des autres. Voici le fentimentdErafme
écrivant à AbelColfter, deFribourg lezy. Avril iy$$v De
viro , de quo quidfentiam rogas , tnagnificentius cenfeo quàm ut de ejtu
ingénié cenfuram ferre pojfim. Ex ejtu Libri qualicunque guflu depre -
bendi bominent effe ardent h ingenii , varu leSionis & multt ntentorU^
alicubi tamen majore copia quant de/effu , ac dtcliêne tumultuofa vertus
quant compofita. In omni génère rerum, vitupérât mal* , laudat bo-
tta. Cet endroit des Lettres d'Erafme , méfait fou venircP
unequieftla quarantiefme dufeptiefme Livre de celles d'
Agrippa, & qui commence , Scripfi pridem ad te paucU , quiefl:
apurement d'Erafme. Ceftdequoyl'onne doutera point, (î
l'on prend la peine de lire, dans le Volume de Ces Lettres , cel-
le qu'il écrit à Charles Utenhovius , qui commence , Magnant
nobit. La Déclamation d'Agrippa a efté traduite en François
par Louis Turquet, Lyonnois. Touchant Agrippa, voyez
les recherches de M. Naudé,ce grand Bibliothécaire, dans fon
Apologie pour les grands Hommes faufïement foup^onnezde
*?8» Magie, dédiée à cet illluftrePrélident , de Mefmes , quin'
eftoit pas moins l'Oracle des doctes , que du Parlement do
Paris.
Aiisjîves du Concile de Trente.1607. <?.
CE Recueil de Lettres a efté fait & donné au public par Ja-
ques Gillot , Confeiller de la Grand'Chambre, Doyen de
Langres
CHOISIE. 47X
Langres & Chanoine de la S. Chapelle de Paris, Il mourut Y
an 161?. au grand regret de tous ceux qui lavoient connu. C
eftoit un home, qui,outre Ton rare favoir,avoit l'ame fi beinfai-
fante qu'il ne fe plaifoit qu'à obliger. Il eftoit d'ailleurs fi franc
& Ci ingénu , qu'il ravifïoit en admiration ceux qui l'aprochoi-
ent. SaBibliothèqueeftoittrésbeile, & remplie de Manu-
fcrits fort particuliers. Tel eftoitentr'autres le Traité de Ber-
tramouRatramdel'Euchariftie, queCafaubonavoitvû chez
lui. Bertrami de corpore & fanguine Dominiunum exemplar MS. opti-
m* nota in Bibliotbeca D, Jac. GilotiParifienfis Sénat or S fe vtdiffe te»
fiât tu eft mihi vir jummus & de republic a lit er aria optimè meritus Jf.Ca- 1 5 0.
fauhonut , dit Uflérius dans ion Livre delà Succefïïon des Egli-
fes Chrétiennes, page 4?. & fuiv.de l'édition d'Allemagne.
Ceft ce que confirme Gillot lui même, , écrivant à Scaliger le
p. Janvier iOoi. Quant au Bertramus , dit il, c 'e fila vérité que*
cette féconde partie ejlant fi contraire à la première , fait preuve que ce^
rieftpas dumèmeAtttbeur. Et, qui eft à noterai y a des contes^maxi*
mè de pi/ions-, qui font reprouvez par les bons Autbeurs, M. le Févrc*
me fit i honneur , après f avoir veu& gardé long temps , de tri en dire
fon advu fert bon & certain. Cepaffage éclaire it ce que dit lo
Card.duPerron dans fon Livre de l'Euchariftie page 666, qu'
ilavoitvûchezM. leFévre unBertramus MS. qui eftoit fans
doute celui que Gillot lui avoitprefté. Jaques Efprinchard,
Sieur du Plomb , parle aufïi de ce même Bertramus , dans une
Lettre à Scaliger, de Paris le n. Janvier 1 do 1. M. Gillot, dit ïl9
travaille après le BertramePresby ter , que lui même tran fer it, (C
eft à dire pour Scaliger, à qui Gillot l'en voiaenfuite» comme
il lui dit dans une Lettre du 7. Juillet 1 6c 1 ♦) Ceft un très - rart^
Sénateur , officieux à merveilles, qui retient je ne fai quoy par dejjus les 1 60 »
autres de cette ancienne fpkndeur du Parlement. Il n'y a guère s d'hom-
me à Paru que je fréquente plus & dont /apprenne plus de belles ebofes»
Cet éloge eft entièrement conforme à ce que dit de ce Séna-
teur le Prefident Savaron, lui dédiant fon Commentaire fur le
huitiefme Livre des Epitres de Sidonius, où il fait un Portrait
achevé de lui. Juret , ce fin Critique de Dijon , lui dédie fon
Symrriaque-, &Baudius & Rapin. lui adreffent quelques vers.
Je ne facherien d'imprimé de lui que quelques, Lettres, Il y
47* BIBLIOTHEQUE
en auneentr'autresquieft fort belle , écrite àM.deSte Mar-
the, où HfaitlaViedeM.lePréfident d'Efpelîes. Ilyaauffi
deNLGillot,auraportdeM.Varii!as, l'Eloge de Calvin, in-
féré parmi ceux de PapireMaffon. LesMiffives > dont j'ai
parlé dés le commencement , ont efiè r'imprimées beaucoup
plus amples chez Cramoify l'an i6/4jn quarto. Nous devons
ce Recueil à Meffieurs du Puy , dans la mort de qui la Republi»
que des Lettres a fait une perte irréparable»
1 6 1 ♦ Prêfent Royal du Roi Jaques au Prince Henry fons
fils 3 à Paris 1603.8*
G
>E Livre a efté loué par tant de gens , quejenefuispasrê-
ffolu de raporter ici leurs témoignages, 11 me fufira dere-
marquer, que le Traducteur eft de ViliiersHotman, fils de»
Fr.Hotman, Jurifconfulte, quia fort écrit. OutrecePrè-
fent Royal , Hotmana aafiïtraduitlabelleEpitredeiYLdo
Thou à Henry le Grand fur fon Hiftoire , qui a aufïi efté tour-
née par Rapin , Grand Prevoft delà Conneftablie de Franco ;
mais elle ne l'a point efté par M. du Ryer traduifan t l'Hiftoiro
de M. de Thou. Touchant cette Epitre voici ce qu'écrit Ver-
tunienàScaliger , de Poitiers le 14. Juin 1604. Mondeur /?_>
Threforier Sainte-Marthe me conta ces derniers jours que le Roi dvoit
pris unfingulier plaifir au fa/et de l'Epure Dedicatoire de l 'Hiftoire deFr ;
de M. de Thou, & lui avait commandé de la faire traduire en François,
£f puis imprimer. Ce qui a efté déjà fait par le Us de dkfunt Hotman^»
Jurifconfulte. HotmaneftaurfifAutheur d'un livret, intitulé
péi* ïAmbaffadeur, qui eft prefque tout tiré du Traité de CharlesPa-
fcalfur la même matière»
Epitres des Princes , recueillie s p ar RufcellhÇS' tra-
duites enfrançoispar Belkforejl^à Paris 1574.$*
rEs Lettres font toutes fi importantes, q ail feroit à foohai-
>ter que Belleforeft euft traduit les trois Tomes que je mo
touyiens
CHOISIE 47j
fouviens d'avoir vus , imprimez à Venife chez Zilet in quarto.
Comme ils font extrêmement rares, nous nous confolerionsj
ne les ayant pas d'en pofiéder la traduclion. Dans ce premier
Tome traduit par Belleforeft, il y a une Lettre écrite pari'
Evefque deTroyes euChampagne , à CorneilleMuis,Everquc
deBitonte , fameux Prédicateur , pour la juftification do
Gabriel de Lorge , Comte de Mongommery , fur ce qu'il avoit
eu ie malheur de blefler à mort Ton Prince , après s'eftre Iong-
temsexcufè de jouter contre lui LaLettreeft datée de Paris
le 14. juillet 1 f f 9 L'Evefque deTroyes , qui l'a écrite, eft
Jean Antoine Caracciole , (filsdnPrincedeMelfe) qui fefit *^î«
enfuite Proteftant. Nicolas Camufat , à qui nous devons les
Mélanges Historiques, imprimez à Troyes ,dans Tes Antiqui-
tez de la même ville parle fort au long de cet Evefquej &Bran-
tôme , au fécond volume de fesHommes Illuftres Etrangers,
Pa fait en ces termes: Monficurle Prime de Melfe biffa après lui
[on fils , quifut AbbbdeS.VitlorlezParU, Abbaye de dix mille livres
de rente y (5 puis Eoesque deTroyes en Champagne', & par après il fc*
fit de la Religion reformée. Contre lequel je vis un jour, auxpremie*
res guerres y Monfieur le Cardinal de 1er rare Hippotyte , fe courroucer
fort en la chambre de la Reine , mais non en fa pre[ence, lui remontrant
[a faute, & lui difant s il lui feoit bien de tenir une fi grande dignité Ec~
clefiafiique9 & en exercer la Religion c on traire \ L 'Eve s que lui dit
fort bien [es raifon [ans s' ejhnner, & ne fe rendit point, difant entr au-
tres que cefteit Dieu qui ï avoit infj>iré> Mais ce ne fut pas fans di flû-
tes : car ce Prince Evesque efloit fort [avant. Jean AntoineCarac-
ciole a auffi écrit le Miroir de la vraye Religion , imprimé à
Paris l'an 15*44.
Grotii Afare Libemm 5 Lugd.Bat.i6o^ & t^
l633-
GRotius a fait ce Traité de la Liberté de la Mer en faveur
de ceux de fon paîs , comme Fernand Vasqués,Efpagnoî,
écrivit de fencoftè en faveur du fien 5 Clariffimi quidem utri%,
O o o fed
474 BIBLIOTHEQUE
federuditione & mtore ir.genïïlmparcs% dit fort judicieufementSel-
dendans Ton MareCiaùfïon ,• qu'il oppofa, mais civilement,
auLivredeGrotius. Comme l'Ouvrage deSelden eft rem-
pli d' une prodigieufe érudition aufli bien que fes autresLivres,
il fit beaucoup de bruit dans le monde. Jean IfaacPontanus,
Hiftorien & Critique, le réfuta l'an 1637. dans fes Difcuffions
Hiftoriques touchant la Liberté de la Mer. Barteus dans une
de Tes Lettres, tâche d' engager Cunxusfon parentàl'exami-
nerj mais inutilement. Ainfi il fe vengea lui même du Li-
vre deSelden par deux Epigrammes. Ce qui lui eftoitplus
aiféeftantPoc>e,que de réfuter pié à pié un (i docte Ouvrage.
iéf. Baptifte Burgus écrivit cnfuite contre ce même Traité $ Sel-
den le réfuta dans fes lïndicU , imprimées à Londres l'an..
1^5-3. inquarto. Le Mare claufum deSelden a elle imprimé
plusieurs fois. La plus jolie édition eft celle des Elzeviers in
douze. Il a auffi efté traduit en Anglois , par Guillaume*
Wats, Autheur du GloiTaire de Matthieu Paris.
De Literis & Lingua Getarum Jtve Gothorum
Comment arius > editore Vukdriio^ Lugd. Bat,
1597- *
LEfavantUflerius,Archevesque d'Armach, dans une Let-
treàM. du Jon le fis 7 ( Autheur du Livre de Pïfturalete-
rum) foupçonne que ce petit Commentaire (bit d'Antoino
Morillon, Secrétaire & Bibliothécaire du Cardinal Gran-
velle Antoine Perrenot. Ce foupçon n eft pas , à mon avis,
mal fondé j y ayant dans ce Commentaire des remarques as-
fez recherchées, &qui ne s' accordent pas mal avec le grand
;i6*6\ favoir que l'on attribue à ce Morillon. Goropius Bécanus
dont le témoignage n'eft pas toujours àrejetter, ditdansfes
Origenes d'An vers que ce Morillon eftoitverfé en toutefor-
tedelitérature, & que les Ecrit? qu'il a laiflfez, ('qui fe voyent
chez fon frère Maximilien, aufiï Confeiller & Bibliothécai-
re du Cardinal Granvelle) iejuftifient clairement. Adolphe
Occo,
CHOISIE. 47y
Occo, grand Antiquaire , a inréré (dans la première édition de
Ion Tbefaurw \rei antiquaria , une Diiïertation de ce Morillori_,
touchant je ne fai quelle Médaille \ qui confirme authentique*
mentcequeditdeluiGoropiusBécanus. Mais je ne fai qui
peut avoir obligé Occo, à retrancher cette diflertation de la_,
féconde édition de fon Thréfor. Antoine Morillon efl: fort
loué par Adrien Junius, Médecin & Critique, en cinq ou fix
lieux de Tes Animadverfions, par Louis Guichardin , neveu de
l1 Hiftorien, dans fa Defcription des Pais-Bas, parMuret dans
une Préface au Ledleur fur Horace, par Nannius dans fes Mé-
langes, & par Lipfe dans fes Notes fur fes Livres de la Croix.
Grotius deSatisfa&ione Cbrifti contra Fauftmn Sq~ 167.
cmum^Li4gd.Batt 16 iy. g.
CE Traité a efté fi bien receu , qu'on l'a r'imprimé plufieurs
_ fois. Depuis, Blaeu n'a pas manqué de l'inférer dans les
Opufcules Théologiques de Grotius,mais plus correcl & plus
ample que nous ne l'avions j s'eftant fervi d'un Exemplaire-/,
corrigé & augmenté de la main de Grotius , qui eftoit dans la
Bibliothèque de M Hillinsberg, Jurifconfulte, àquiBofchi-
us, jeuneCritique,adedie{on Pétrone. A peine cet Ouvra-
ge de Grotiuseutilvûlejour,qu'HermanRavenfperg,Théo- ■■
logien d'Allemagne , en donna fon Jugement ; queVoffius 7
réfuta enfuite pour l'intereft de fon amy.Crellius , Socinien_,,
&rundesplusfinsdecepartilà, écrivit depuis contre ceTrai-
té de Grotius; qui, au lieu de le réfuter, le remercie, dans
uneLettre, decequ'ilîavoitrefuié. Cette Lettre fe trouve
dans la Bibliothèque des Sociniens , & dans le Recueil deLet-
tresdePoëlenburg ; mnis dans la première édition de ce Re- \6%,
cueil le nom de Crellius ne paraift point,
Caroli Pafcbalii Preces, Paris. 1602.24»
CHarlesPafcal, Autheur deces jolies Prières , comme les
Ooo 2 appelle
476 •* BIBLIOTHEQUE
appelle Scaliger dans les féconds Scaligérana, naquit à Cuni,
ville du Piémont. Il eftoit fils de Barthélémy Pafcal , frère
del Jean Louis Pafcal, dontl'Hiftoirefevoid au Martyrologe
desProteftans, Outre ces Prières, il a écrit un beau Livre-*
des Couronnes, un Traité intitulé fAmba/fadeur , des Ob-
fervations far les Annales de Tacite, la Vie de M. dePibrac,
& quelques autres pièces. Il eft mort Confeiller d'Etat. Il y
a eu de nôtre tems un autre Pafcal, dont nous avons entr'au-
t res Ouvrages, les Lettres Provinciales & les Penfées. Ceftoit
un rare génie. Pour Pierre Pafcal, qui fedifoitHiftoriogra-
phe de Henry fécond , il ne mérite pas qu'en parle de lui.
c
itfo. TerttfBanus mm Nous Beau Bildùyàpatria Rhena-
ni, Pari/. i$66. 2. vol. <°.
"^Ette édition de Tertjullienn'eft pas feulement recomman-
^dable par la beauté de fon caraclére, maisaufii par les No-
tes de Rhénanus , autheur de l'excellent Livre de RebtuGer-
manicU , & parlaParaphrafede Fr. Zéphirus fur l'Apologéti-
que, qui ne le trouve entière que dans cette édition. Il y a_,
une belle Préface de Rhénanus , fous le nom de Licentius
Evangelus , furie D^»/orP*rwdeMarfiliusdeMenardrïno,
qui a efté depuis inférée par Goldaft dans le premier Volume de
(a Monarchie de l'Empire Romain.
— — ■■* - ■ ■ mmmm ■ ■ ■■ ■■■ i ■ i m i »■ ■ — ■ ■■ i ■■ ■ ~>
1 70. Caroli Magni , Ludovici PU £ff Caroli Qahi Ca-
pitula, Parif. 1603 S-
CEtte édition eft plus correcte & plus ample que la premiè-
re L'Epitre Dédicatoire à Henry }. eft de Pierre Pithou ,
&leGlo(Taire eft de François Pithou fon frère, qui eftoit
fort intelligent dans lesAwheurs de la baffeLatinité. Le Père
Sirmond , à qui nous devons tant de bonnes Pièces , fit im-
primer l'an 1615. avec des Notes les Capitulaires de Charles
le Chauve , beaucoup plus amples que ceux des Pithou ; &
depuis peu d'année* M, Baluze, Bibliothécaire de M. Colbert ,
adonné
CHOISIE. 477
a donné ces mêmes Capitulaires, avec d'autres, en deux Vo-
lumes in folio. M. Dati, dont j'ai déjà parlé, fit imprimera
Florence Tan 1 6?}. in quarto , quelques Fragmens des Capi-
tulaires de l'Empereur Lothaire , qu'il dédia à M. Bigot , &
qu'il avoit tirez d'un Manufcrit de Cofme délia Rena, Gentil-
homme Florentin. Le Président Savaron , dans fon petit l7l>
Traité contre les Mafques , promet les Capitulaires de nos
Roisj mais il ne les a point donnez,
Adkbaelis Z)erini Dijiicha Adoralia , f&pim re-
cufa.
LEs Diftiques de ce jeune Poète Florentin furent première-
ment imprimez à Lyon l'an 1 547. avec lesCommentaires
de Martin Ivarre , Bafque , & depuis tournez en vers François
par Claude Odde de Triors ,Gentilhomme de Dauphiné, & en
Profe l'an i6\ 4. par Claude Hardy , Parifien, Lanitfio".
Philippe le Clerc , Principal du Collège delà Ville de Be3U«
vais , fit r'imprimer ces mêmes Diftiques fous ce titre un peu
nouveau , Verinus Behacenfis ; & depuis, JeanOvven, le»
Martial d'Angleterre , les inféra dans fes Epigrammes , fans
nommerTAutheur. Ugolin Vérin, dans l'Eloge qu'il a fait
en vers de la Ville de Florence , loué les Diftiques de fon fils
en ces termes ;
guid référant nati Michaeiis funus acerbum ? 1 7 2,
Extat Optu ,probibetqûe pudornarrare , quidiUe
Se ripferir. Ingeniiteftes fua Diftkba rt fiant ,
Jjïuœ fenfa oflendunt anguftti grandi a gy ris >
Et Politien , faifant allufîon aux vers précédens :
Dîflicba compofuit duffo mirandaParenti,
£>u£ claudunt gyro grandia fenfa brevi.
Michel Vérin, ayant préféré une rare continence à une lon-
gue vie, mourut âgé feulement dedix-feptans;
O o o ; SqU
478 BIBLIOTHEQUE
Sola Venus poterat lento fuccurrere morbi ,
Ne fe pollueret , maluit ille mort,
dit le même Politien dans Ton Epitaphe. Et lui même, parlant
de fa maladie:
% j , , Promittunt Meàici Venerem mihl ferre faltttem^
Non tanti vit* fit mihi sert a (altu*
Parmy les Lettres de MarfileFicin, il y en a uneàllgolin Vé-
rin fur la mort de fon fils. LedivinBacon, Chancelier d'An-
gleterre, fait tacitement mention de ce jeune Poète, au pre-
mier livre de fon Hiftoire Naturelle ch. 10. de la tradu&ion de
Pierre Amboife, Sr.de la Magdelaine 3 o4ui, peur le remar-
quer en palTant , eft fort différente de la traduction Latine,
imprimée fous le nom de Sylva Sybarum.
n;
(^Mémoires de la Reine Marguerite 3 à Paris
1628, £.
Ous devons ces beaux Mémoires à Auger de Mauléon_»,
.Sieur de Granier, qui pour s'établir à Paris s' aflbciaavec
un Libraire nommé Chapelain, & depuis avec un autre nom-
mé Boiiiïlerot -, & comme il avoit elle curieus de bons Ma-
174. nufcrits,ilenpublioit de tems en tems quelques- uns.Outre ces
Mémoires, nous lui devons aufïï ceuxdeM.de Villeroy, les
Lettres du Cardinal d'Ofifat, cellesdeM. deFoix, Archeves*
que deTouloufe>& le Traité du Père Marianatouchantla re-
formation dugouvernement des Jefuites, traduit en Fran-
çois. Le Cardinal Bentivoglio fait l'éloge de Marguerite &
de fes Mémoires dans fon incomparable Hiftoire de Flandre,
Voici fes termes : Margherim eraDonna di (pirto grande ^ed in fuo Li-
bro di Memorïe d'tjlefe con fioritilfiwo fîib , ch' ufci dopo la (ua morte.»
m i/lampa, vierte racontât 0 da ki medefima àpieno il (uuejfo di quel ctf
elia trattb in Bandra à favor delfmteUo. Après ces Mémoires , il
n'y a rien qui nous inftruife mieux delà vie de cette PrinceiTe,
que le Difcours qu'en a fait M. de Brantôme dans le Volume^
de fes Femmes Illuftres. Baptifte le Grain & le Président
Gramonden parlent aufli afTez amplement dans leurs Hiftoi-
re* 5 fans alléguer ici le Duc de Sully dans fes Mémoires. La
Reine
CHOISIE. 47?
Reine Marguerite a dé Jié Tes Mémoire» à M. de Brantômo,
comme je le prouve fort au long dans mes Mélanges Hifto- 175:.
riques.
Indkulus o^fceticomm, quœ inter Patmm Opéra
reperiuntur , ab Afceta Benediëlmo dige]îus7
Parif 1648, 4.
LEPéreLabbé m'aapris queceReligieuxBènédiclineftoït
Dom Luc Dachery, qui nous a donné les Oeuvres deLan-
franc , & un Recueil des Pièces anciennes en treize volumes
in quarto. Au quatriefme tome de ce Recueil , il y a une fau-
te groiliere, que je remarquerai ici en paiTant. Ceft à la pa-
ge 48 y- OÙ fe lifent ces mots : Htjioria Homcrî, ubi âicit & Dares
Pbrygitu. Au lieu de dkit , il faut lire T>i8y$y qui efl: Dicly s de
Crète, queJofiasMercérus , beaupéredeM. deSaumailOi
a fi bien corrigé, &que Mademoifellele Fêvre a fait r'im pri-
mer depuis peu pour l'ufage deMonfeigneur le Dauphin,
Nous devions déjà à cette favante Demoifelle le Callimaquo;
&depuis , nous lui devons auflî une traduction Françoifed' T-^
Anacreon & de quelques Comédies de Plaute, Mercérus,
dont je viens de parler, dans fes Notes fur ie 4. livre do
Diftys de Crète , dit que P antiquité ne connoift point
(f autres amours d1 H«clor que pour Andromaque fa_»
femme, n'y d' autres enfansque ceux qu'il eut d'elle. Ce
fàvant homme ne sert pas fouvenu qu'Euripide fait dire à An-
dromaque dans la Tragédie qui porte (on nom : Qu'ello
aimoit jufqu'aux maitrefies d'Hector , & qu'elle alaitoit même
fouvent fes bâtards. Sur quoi leScholiafte allègue Anaxicrate
(autheur inconnu à Vofliusdans fes Hiftoriens Grecs} au fé-
cond livre des Argoliques , où il dit qu'Hector lailïa deux en-
fans légitimes, favoir Amphinéus&Scamandrius, quiécha-
perent des mains des Grecs , & un bâtard nommé Palaetérus ,
qui futpris dans la ville deTroye.
Billion
48o BIBLIOTHEQUE
1 77» Bibliotbeca Janinia?7a S. Benigni DivionwJiSyOpe £ff
induJiriaP. T>. Divione 1621, 4.
CEIui qui a fait le Catalogue de cette Bibliothèque duPréfi*
dentjannin, eft Paul du May,Confeiller au Parlement de
Dijon, comme il le découvre lui même dans Tes Notes fur
unÊ Epitre d'Innocent troifiefme. Scaliger & Grorius dans
leurs Lettres écrivent une fois à ce M. du May ; & Cafaubon_,
deux fois dans les Tiennes. M. de Saumaife parle de lui fans le
nommer écrivant à Gronovius,àlapage 19x.de fes Lettres»
T '
Sermons du Père Narni, traduits en François ? par
du Bofc*
EPéreduBofc, Cordelier, autheur del'HonnefteFenv
'ine, d'un Panégyrique du Card. de Richelieu , &deplu-
fieurs autres Ouvrages , eftoit ami particulier de M. Perrot d'
178. Ablancourt. On tira ce Père du Con vent avec quelques au-
tres Moines de divers Ordres par permifiion du Pape j & com-
me il manquoit d'argent , M. d'Ablancourt lui donna le* Ser-
mons du Père Narni , qu'il avoit traduits i &lePéreduBofc,
ayant traité avec l'Imprimeur, les fit imprimer fous fon nom.
Enfuite il fe fit encore Cordelier , fans en rien communiquer
à M. d'Ablancourt, qui s'en plaignit. L'autre répondit que_»
M. d'Ablancourt eftoit bien retourné à la Religion Proteftan-
te, fans lui en rien dire. Car M. d'Ablancourt eftant amou-
reux de Madame de S. Dié , fa parente , qui s'appelloit Per-
rot, comme lui, fe fit de la Religion Romaine. Mais il y re-
nonça en Hollande. Je tiens toutes ces particularitez de M.
Bouhéreau , célèbre Médecin de la Rochelle , de qui nous
verronsbientoftune Traduclion Françoife des Livres d'Ori-
géne contre Celfe qui pourra (ervir de modèle à nos Tradu-
cteurs,
Pom-
CHOISIE. 481
Pomponws Àdela> cmn Obfervdtionibus Ifl^osjti^ typt
DE tous ceux qui ont commenté Pomponius Mêla , il n'y
en a point qui s'en (oit plus clignement aquité que M»
Vofiîus. Voici ce qu'en écrit à ce (avant homme Y illuftte M.
Bochart , dans une Lettre que je garde comme un tréfor : La
première chofe qucf ay faite à la réception de voftre Livre a efth de le li-
re, A quoy je me fuis lai/fé emporter de telle façon , que f en ay perdu
repas & repos , & ne l'ay quafi point quitc , non obfiant toutes mes af-
faires , que je ne Z1 aye achevé. Je puis dire avec vérité que je ri ay ja-
mais rienlu in Hlo génère»/ qui Vk.galey ni qui en aproche de cent pa-
ra fanges, M. deSaumaife, que notu tenions pour un Géant y ne mes
pamijl plus devant vous qu un petit Pygmëe. lia bienfait de mourir
avant que cet Oeuvre vîji le jour. Car il fer oit mort de colère & de_»
chagrin defe voir ft mal menétf avec tant de rai/on, Foflre (lyle eft mer-
veHieux,vos raifons fort es, vos connoi/Jances très particulières , & ti- igo.
rie s pour la plus part de Livres non encore publiez : Vos conieElures heu-
reufes , & telles qwilyenapeu quinepuijjent pajfer pour demonfirati-
ons. Je fuis allez du fentiment de M. Bochart touchant Tes
Obfervations, Je fouhaiterois feulement que M. Vofïîus euft
traité plus doucement M. de Saumaife, qui nonobftant toutes
fesfautes, paiïera toujours pour un prodige d'érudition. M»
Vofïîus eft loué par le même M. Bochart en plufieurs lieux
de fa Géographie Sacrée & de fes Animaux de la Bible: Léo
Allatius, dans fon Livre de Hebdomadibtu Grœcorum , l'appelle
juvenem cruditumtf rerurn antiquarum(ludi»fi(fimum\ M. GrotiuS
écrivant l'an 1 643 . à Monfieur fon Père , dit de lui : Multum^
deletlorlfaacivefiriconfuetudine y ob fummam ejus eruditionem m&-
rumfajuavitatem: M.deSaumife, (àquiMVoflius dédia fon_.
Scylax Tan i£$o.) dans fes Prolégomènes fur fon Traité dt^
PrimatuXa^zWçundequaquedoiïiffirnumjuvenem , magno patri
parem futur um, cujusetiam , ajoute t il, hac <etnte menfummim<>
plet: Thomas Bartholin ,dans fon Traité de Latere Cbrifti aperto, 1 8 1 ♦
le nomme paterne fam<e & virtutis ex ajje hvtredem : Thomas Ma-
réchal,dans fes, Obfervations fur la Verfion Gottique des qua-
Ppp tre
4St . BIBLIOTHEQUE
tre Evangiles, virum fummum : Aubertin dans fon Livre do
l'Euchariftie , eruditifimi Patris dignum filium : Nie, Heinfîus,
dans fesNotes fur lesMetamorphofes d'Ovide,*^* eruâitionu($
magniingenii virum-. M.Grsvius dans fes Notes fur Héliodo,
virum illujirem & undiquag3 eruditijftmum : UfTerius, fur les Epi-
très de S. Ignace , antique Geoffraphi<e périt/ fimum: M. Daiilé,
dans fes Obfer varions fur les mêmes E pitres, eruditionU Gr*c«
Latwtçfodecuf; M.Spanheim dans fes diflfertations touchant
les Médailles, recêndita virum doftrina ac infigni ingenio". M. lo
FévredeSaumur, fur les Fables de Phèdre de la féconde édi-
tion, Ffrum doftisfimum tf magno parente majoremfilium'. Le Pè-
re Pétau au 4. tome de (es Dogmes ThtologiquQS^eruditiftmum
virum: Le PéreDachery , dansla Préface du/, tome de fon
Recueil, virum com'mte fingulaâac polniori /itérât ura, mulmrumfo
igi, rerumfcientiacUriffimum: Et M. Huet,dans fes Prolégomènes
furOrigéne , virum eruditionetf ingenio florentiflimum. Je de-
vois ce Recueil d'éloges au mérite de M. Vofïlus. Je le fini-
rai par la Lettre que lui écrivit M. Colbert, cet incomparable
Miniftre» en luy envoyant une penfion de fa Majefté,
Monjït
'leur,
QVOY que le Roy ne foiipas vôtre Souverain , il
yeutneantmoins eftre voftre bienfaiteur, & m a commandé
de vous envoyer la Lettre de change cy jointe, comme unu
marque de fon eftime & un gage de fa protection* Chacun-,
fçait que vous fuïvez dignement l'exemple du fameux Voulus
vôtre Père, & qu' ayant receu de luy un nom qu1 il a rendu il-
luftre par fesEfcrits, vous en confervez lagloire par les vo-
lires. Ces chofeseftant connues de fa Ma jefté, elle feporte
Igj^ avec plaifir à gratifier voftre mérite , & j'ai d'autant plus do
joye qu'elle m'ait donné ordre de vous le faire fçavoir , que
je puis mefervir de cette occasion pour vous affeurer que je fuis
iZAdonfiem
A Paris le 11, Juin 1 661 • Voftre très humble & tris
affectionné Serviteur
COLBERT.
Outre
1
CHOISIE. 485
Outre le Pomponius Mêla de M.Vofiîus, Tes princi-
paux Ouvrages font, Catulle, l'Apologie pour la Verlioru
des Septante, & le Traité de Poè'matum camu & 'viribtu Rhytb-
tni, qui eft celuy de tous fes Livres qui Iuy plaifoit le plus.
(^Mémoires de Adesftre Pierre de Bourdeille Seigneur i 24,
de Brantôme 5 en neuf volumes in dou^e.
ILn'y a rien de plus agréable que la leclure de certains Hi-
■■ft'oriens qu'on peut appeller du Cabinet ,• qui nous font
voiries Rois& les Princes dans leur vie privée, &, pourainfi
dire, en deshabillé. Tels font, le Duc de Sully dans fes Mé-
moires 5 laReine Marguerite ilan? les liens ,• Dampmartin_»,
Procureur Général du Ducd'Alençon j la Neuville &Sorel
dans un Livre qui a pour titre, la Fortune de la Cour j LEftoille,
Audiencierà la Chancellerie de Paris , dans fon Journal do
Henry troifiefme; DeMergey, Gentilhomme de Champa-
gne, dans fes Mémoires, publiez par Nicolas Camnfat; Ma-
dame de Mazarin dans les liens ; Hubert Thomas dans l'Hi-
ftoire de Frédéric 2, Electeur Palatin; L'Autheur des Amours
de Henry le Grand 5 & Brantôme dans fes Mémoires. Nous
avons de ce dernier neuf volumes, ou font naïvement dépein- l &$•
tes les humeurs & les actions de plufieurs grands Capitaines &
de plufieurs Femmes iïluftres du Siècle pafré. C'effc domma-
ge quilsayentefté imprimez avec tant de fautes >• & que l'on
ait pris [] peu de foin d'un Ouvrage où fe trouvent tant de cho-
fes particulières. Comme j'ai lu ces Mémoires fortexadle-
ment , je me fuis aperçu d'une lacune confidérable à la pago
324.dutroifïefmetome5 où il faut nécelfairement que man-
que la Vie de M. de Tavannes , que Brantôme au quatriefmo
volume de ces Mémoires page 5 3 o. dit qu'il a écrite. C'eft ce
que l'on reconnoiftraaifément , fi l'on (e donne la peine do
lire avec attention toute cette page 3 24.011 il n'y a aucune Hai-
fon de ce qui précède avec ce qui mit. J'ai aufïi remarqué que
Ppp z Bran-
484 BIBLIOTHEQUE
Brantôme fe trompe au premier volume de Tes Hommes IITu-
ftres Etrangers , page 279. où parlant du Comte Palatin Phi-
lippe, ilditqu'illaiflaunFilsaprêslui. Ce Comte Palatin..,
?|ui mourut à Heydelberg âgé de 44. ans, ne laiiTa point d'En-
ans» Celui que Brantôme croit eftre Ton Fils , c'eft Frédé-
ric troifiefme Électeur Palatin, zéléProteftant, fils de Jean 1.
Comte Palatin, & Père dei^oûis qui lui fuccéda, & du Prince
Calimir. AuquatriefmetomedecesM6moires,danslaVie de
Charles o.Brantôme dit que ce Roi tenoit que contreles rebel-
les c'eftoit cruauté que d1 eftre humain , & humanitèd eftre
cruel.Qui eft un trait tiré des Sermons de Corneille Muis,Evef*
que de Bitonte,dont j'ai déjà parlé. D'Aubignè dans Ton Hiftoi-
rc,tome fécond, livre premier, chapitre 4. La Reine ^ à\t-\\,pour
encourager le Roy , dity Vaut il pas mieux defchirer ces membres pour-
ris que le fein de l 'ëglifc? Elle acheva par un trait pris aux Sermons <sfe_*
/ 'Eve (que de Bit ont e en le citant , cbe pic ta lor fer crudele, cbe c rude /ta
lorferpietoja. Avant Brantôme , fi je ne me trompe, le Ba-
ron deForquevaux avoit commencé un Recueil de Vies d'
Hommes de guerre, qui a efté imprimé.
1 87* Hiftoire des Comtes de Poitou par Besly , publiée par
Jldonjïeurfon fils 5 & imprimée à Paris fan~~>
164.7 fol
FOntenay > petite Ville du Poitou , fe peut dire incompa-
rable, eu égard à tant de Savans à qui elle a donné la naif-
fance. Tels ont efté particulièrement le Président Briffon^ ,
de qui on a dit , qu'il avoit plus écrit au milieu de fes occupa-
tions , que d'autres n'avoient lu dans leur plus grand loifir: An-
dré Tiraqueau, perfonnage d'une vaftelitérature j François
Viéte, lepremierMathématiciende fontems ; NicolasRa-
pin , Poète célèbre .• Et pour n'en nommer pas davantage^,
Jean Bésiy, Avocat du Roy, extraordinairementver(ê dans
les Antiquitez de France. Cette grande connoiflanee de nos
Anti-
CHOISIE. 485-
Antiquitez , éclate principalement dans l'Hiftoire des Com-
tes de Poitou ? que Monfieur fon fils nous a donnée avec d*
autres Pièces. A quoi il pouvoit ajouter les Commentaires
que Monfieur fon Père fit en la jeuneife fur IesHymnes deRon- i g g;
fard 5 quelques Mémoires que poflédoit M. du Puy , alléguez
Manufcrits par M. Ménage dans fesOrigines de la langue Fran-
çoife , page$i4. 381.&660; uneChronique desEvefques
de Poitiers inférée dans la France Chreftienne de Mrs, deSte
Marthe j un beau Fragment d'une Lettre à André du Chefoo ,
écrite de Fontenay le z6. Juin \6 1 y* que celui-ci a mis à la tefte
des Oeuvres d'Alain Chartier qu'il a commentées j une autre
Lettre , fort travaillée , écrite à M. l'Evesque de Poitiers, (tou-
chant une Infcription de PEglife Cathédrale de la mémeVille)
inférée dans les Annales de Bouchet , imprimée à Poitiers V
an 1644 une Préface adPetri Tudebodi SacerdotU Sivracenfis Hî/ï»-
riam de Hkrofolymitano Itlnere , qui eft dans le quatrième tomo
desHiftoriensdeFrancededuChefne ; un Sonnet fur l'Hi-
ftoire Généalogique de la Maifon de France de Meilleurs de^»
SteMarthe; & des Vers à la louange de Rapin. Monfieur
Besly eft loiié par M. Bignon en pluïieurs lieux de fes Notes fur
les Formules de Marculfe & fur la Loy Saliquej par du Chefne
dans fon Hiftoire de Bourgogne; par Meilleurs de Ste Marthe l%%*
au commencement de l'Hiftoire Généalogique de la Maifon
de France ; par le Père Labbê dans fa Bibliothèque de Manu-
fcrits $ par M. de Roye dans la Vie de Bérenger ; par Blanchard
dans les Eloges des Préfidens , où il dit que M. Besly époufa_,
Catherine Briiïbn j parM. de Marca dans fonHiftoire deBearn*
parduPinPager, qui lui écrit une fois dans fes Lettres; &par
plufieurs autres.
Dijjèrtatio dî(jjen& adminiftrationeyubiPafloresnon
funt, £ff anfemper communie a?tdum per Symbo-
la ? Amftdodami 163 °. £•
L'Autheur de cette Differtation eft Hugues Grottus. Co
Ppp 3 que
48* BIBLIOTHEQUE
que femblent n'avoir pas fû le Cardinal Bona dans Tes Li-
turgiques, livre i. c. g. feft. 4. & Selden dans Ton Uxor Ebraïca^
page 295-. Cette Differtation a deux parties. Dans la premie-
,p0t re , Grotius prouve par un pafiage de Tertullien dans fon Ex-
hortation à la Chafteté , que les Chrétiens peuvent confacrer
le pain & le vin del'Euchariftie , lors qu'il n'y a point de Pa-
lpeurs ; prenant le mot oferre, dont fefert Tertullien, au mê-
me fens que fait le même Père dans fon Traité de Virginibus ve*
tandis ■> quand il dit, Nonpermittitur mulieri inScclefinloqui , fed
nec docere, nectingerejiec offerte, Voiez Grotius dans (es Let-
tres page 140. & Saumaife dansles fiennes, page 42. & dans fon
Livre delà Transfubftantiation, qu'il a publié fous le nom..
deSimplicius Verinus, p. 469. Dans la féconde partio,
Grotius prouve par I1 exemple & par l'authorité de S. Chryfo-
fteme , (&nonpasdeTertullien , comme l'écrit mai Sau-
maife, dans fa Lettre à un de fes Amis, touchant le dernier
Ouvrage de Grotius contre Rivet, page 20.) qu'il ri eft pas
toujours néceffaire de communier. LePérePétau]efuite,frere
du PerePetauChartreux , a refuté la Differtation de Grotius,
dans une autre adreffêe à feuM.Seguier,Chancelier deFrance.
A propos de quoi, je remarquerai que Saumaife, dans la Lettre
que j'ai allegué,impofe à Grotius,lui faifant dire,/* à Petavio me-
ipi, rito refumum. Voici les paroles de Grotius dans fon dernier
Livre contre Rivet : LibeUum illum , eut vir reverendw D. Petx-
vitit rebondit , meritb pro fuo non Agnofcit Grotitu j nam & addim
funt, qu<e nec Grotius (cripfitjiec probat) & qua ab ipfo congeflaemnt,
coerant tempore congefia, quo dijpuatioifia calsbat tnter Reverendijfi-
ntum Epi/copum Aurelianenfem , (c eft Gabriel de Y Aubefpine,
frère du Garde des Seaux, & du Gouverneur deBreda) ff»i.
rum amplijfmium Nicolaum Rigaltium , non animo quicquam defen-
dendif fed inquirendi eruditorum fententias. La Differtation de
Grotius a efté mife dans fes Opufcules Theologiqucs , im-
primez depuis peu à Amfterdam. Eftant à Oxfort il y a
quelques mois , jouis une Leçon du Docleur Jane ,Profeflfeur
en Théologie, dans laquelle il réfuta doctement à fon or-
dinaire, la Differtation de Grotius & celle du Père Pétau. De-
puis, M. Dod vvel, qui n'eft pas moins célèbre par fa pieté que
par
CHOISIE. 487
par fonfavoir, a fait imprimer de belles Difîertations fur le»
même fujet.
Ghùnti Curt'ti Ruji HijiorUy Lugduni apud Pau- *9Z<
lum Frellon 1615. 12.
CEtte édition de Quinte-Curce, qui eft peu connue, a ceci
de particulier , qu'outre les Suplémens ordinaires , atri-
buezàChriftophleBruno, Moine de Bavière, elleena'd'au-
tres copiez fur un Manufcritde la Bibliothèque deSaint Victor ,
par Jean Maflon , Archidiacre de Bayeux , qui nous a donné
lesEpitresdeGerbert , de JeandeSalisbury , &d'Eftienno
EvefquedeTournay > frère de PapireMa(Ton , affez connu
parmi les Sa vans. Ces Suplémens, dont les deux MalTonn1
ont point découvert l'Autheur, font de François Pétrarquo ,
fi nous en croions Scaliger dans les féconds Scaligérana : In Bi.
bliotheca S. Vicloris , dit-il-, primus liber QCurtii eratyfeddeprehendi
ejfecQmpofitumaPetrarcba. QuintianusStoa, au raport du Pè-
re Pofievin dans fa Bibliothèque Choifie , & du Père Gour-
don dans fa Chronologie, a auffi fait des Suplémens de Q.Cur- 1 9}
cej & long tems depuis, Freinshémius , gendre de Berneg-
gérus. Les Suplémens de Freinshémius ont efté traduits en-»
François par M. du Ryer , & mis à la tefte du célèbre Quinte-
Curce de M de Vaugelas.
Gr oui EpiJioU, ^mfielodami i6iy.fol
IN omnibus fuis Lucubrationibus magnus fuit Hugo Grotius : fedirut
BpifiolU , uti i$ in Carminibus , incomparabilis aedhinus j dit
excellemment M. Sarrau dans laPréface de la première édi-
tionde ces Lettres. En effet Hugues Grotius paraift grand
Critique, dansfonMartianusCapella, dansfon Aratus,dans
fonStobée, & dans fes Notes fur Lucain&lur Tacite: Grand
Juris-
488 BIBLIOTHEQUE
Jurifconfulte, dans (es Traitez de Droit écrits en Flaman , &
dans un Livre qui a pour titre , Spârfio Flerum Ad Jus Juftimanaum:
Grand Traducteur, dans VHiftoire des Gots& des Vandales
deProcope : Grand Hiftorien , dansfaDiflertationdel'anti-
§*4' quitéde la République de Hollande , &dansfonHiftoiredo
Flandre: Grand Politique, dans Ton Livre de Jure Beiïi & Pacû;
Et grand Théologien , dans Ton Traité du Pouvoir des Sou-
verains dans la Religion , dans celui qu'il a fait contre Socinu,
dans celui de la Vérité de laReligion Chrétienne , & dans Tes
Obfervations fur l'Ecriture, Mais quelques beaux que foyent
ces Ouvrages , il faut pourtant avouer que les Lettres & les
Poé'u'es de Grotius font fort au deflus j & que s'il paraift grand
dans ceux là, dans celles-ci il efl: incomparable. Ce qui fait
mon étonnementeft qu'il aitécrit tant deLettres , & fait tant
de Vers, & que tout Toit cependant dune égale force $ ceftà
dire que tout fereflentedu puilîant& divin génie dont ce-*
grand Homme eftoic animé.
- Pa.P. de Epocha annorum ïncamationis Cbrifli , de
Indi&ionibus , £f variis ab annis Cbrijlifetppu-
tandi modis , Parif.1604. 4.
PA. P. ceft Paul Pétau , Confeiller au Parlement de Paris ;
de qui nous avons auffi uneDifiertation touchant l'Hifto-
rien Nithard , (au fécond Volume des Hiftoriens de France de
du Chefne) & un Choix des plus rares Pièces de fon Cabinet ,
que feu M. de Peirefceftimoit infiniment. "Le PereLabbô
inBibliotheca Nummaria parle en peu de mots de ces troisOuvra-
ges: Paului Petaviui, dit-il? AurelUnenfts , veterumnummorum
yvoûçurixcipublicavit Parifiis Anne lâio- 4. Illud mihi vir cUriflimus
Alexander PetAvitii , ejuifilïus , idewg3SenAtorParifienftseruditiffi'
mtu atfo buntaniJJimttSidorto dédit , cum ejusdem autharis AntiquArU
fttpeUetlilù portiuncula eodem anno eA demque in urbe in <es incifA , nec
mn SyntagmAte de Ntthardo Comité , Çaroii M, ex fit a nepote Anne 161$.
AC
C II O I S IE.' 48?
Me Differtatiffle de Epocha amorum Incarnations* Chr/Jfi. Ce M. Pê- ipS,
tau pofledoit quantité de bonsManufcrits, qui furent vendus
pour la plus part à la Reine de Suéde, dans la Bibliothèque de
laquelleils fevoyent encore aujourd'huy. Le Cardinal Bo-
na dans Tes Liturgiques en cite un ancien MHTe! de l'EglifeGal-
licane; dont il rapporte défi beaux Fragmens, qu'ils ont fait
fouhaiter à bien des gens l'édition de l'Ouvrage entier, qui
a enfin efté publié à Rome par un Clerc Régulier nommé
Thomafius, & depuis par le Père Mabillon. M. Pétaueftoit
Coufin de Jaques Bongars, favant homme & grand Politi-
que, quimourutàBerneenSuiflei'an iôiz. &quieftoitaus-
fidOrleans, comme le juftifie Jean Geofroy, Marchand do
lamêmeVille,dansfon Voiage Manufcrit, fait l'an 15-71, Se-rx
four mémoire , dit-il, que je trouve à Strasbourg Jean le Nermanty
Qraffc de MondorèCS Jaques Bongars , Enfansd^ Orléans, avet Mai-
jire Chriflien Martin leur Précepteur , de nation Flamande , lequel te
noit la Qonfesfion des Anabaftlfles , homme très doEle & paifible^$¥
Nous avons de M. Bongars un Recueil d'Hiftoriens dela_,
Guerre Sainte , un Juftin, dont la meilleure édition eft do 197«
\6 1 o. un Volume de Lettres à Joachin Camérarius , Médecin
de Nuremberg, un autre à George Michel Lingelsheim_«,
Conseiller de \ Electeur Palatin , & quelques Lettres à M. de
Sully & à Scaliger. Les Lettres de Bongars à Caméra-
rius ont efté depuis peu, traduites en François, pourl'
ufage de Monfeigneur le Dauphin, mais tronquées en quel-
ques endroits. Meilleurs Pétau& Bongars font fi connus
aans la Republique des Lettres , que 1 on ferait un jufte Volu-
me des éloges qu'on leur a donnez.
Hifpamœ Bibliothecajomis tribus difiinSiayFrançof.
TWï.Sandius dans Tes Notes Tur les Hiftoriens Latins de Vof-
1 Y Ifius page 1 1 . femble n'avoir pas fû qui eftoit Y Autheur de
cette Bibliothèque, Il ne trouvera doac pas mauvais que jo
Qq q lui
49° BIBLIOTHEQUE
lui découvre, que c'eft le Père André Schottus, Jéfuite , qui
î? g. $' eft caché bus ces deux premières lettres de Ton nom A. S.qui
fevoyentàlafindel'Epitre 3 comme mêla apris le R. Péro
Jacob de S. Charles, Religieux Carme, & Aumônier duRoi,
à qui je fuis obligé de plulieurs autres chofes,
Poemata 2f ëpigrammata fàtera cam Nous , Pa-
rif.1590. 12.
TWTOus devons ce Recueil d'Epigrammes au dodte Pierro
X^l Pithou , dont les Opufcules ont efté publiez à Paris lan_.
1609; Par Charles Labbé, qui n'a pas manqué d'y inférer
les Notes qui font à la fin de ce Recueil, Avant Pithou, Pto-
leméeFlavius, auchapitrepf.de fesObfervations, ditquïl
avoit fait un Corps d'anciennes Epigrammes Latines. Mais
cet Ouvrage n'a jamais paru. M. de Saumaife fur l'Hiftoire-»
Augufte page 1 #7. parle d'un ancien Recueil d'Epigrammes
Latines Manufcrit , qui lui avoit efté prefté par un favant hom-
me nommé Jean Lacournay. Je m'étonne que le R. P. Va-
19?» vafleur n'aie point fait mention de ces deux derniers Recueils,
dans fonTraitè de l'Epigramme. J'avertirai ici en pafTant cet
excellent Père, fur ce qu'il fembleeftre furprisdamcëmème
Traité page 102. que Henri Eftienne ait rendu le dernier difti-
que d'une EpigrammeGréque de l'AnthoIogie,par cinquante
diftiques Latins tout diférens; Je l'avertirai, di-je, quelémê-
me Henri Eftienne dans un choix d'Epigrammes Gréques im-
primé I an i57o.arenduiemêmediftiqueparcentquatre di-
ftiques Latins.
fli/ioria esfrchiepifeoporum CantMarknJtumyLond*
i$72.fol.
►Ambdeu en quelque endroit de fa Bretagne T& plusieurs
vautres après luy , attribuent cette Hiftoire à MatthieuPar-
ker
CHOISIE. 421
ker Archévefque deCantorbery , dont le Tombeau fevoît
dans la Chapelle de Lambeth. Mais la vérité eft que l'au-
theur de la première partie de cette Hiftoire , qui contient les
Antiquitez , eft D. Arkvvorth , comme nous l'apprend le do-
cle Uftérius dans Ton Traité de laSucceffiondesEglifesChre- 200.
(tiennes pag. j 4. de l'édition in folio. L'Autheur de la fécon-
de partie, qui comprend les vies des Archevefques , c'eft Jean
Jouflelin, Secrétaire de Matthieu Parker , comme le remar-
que Uflerius à la même page que nous venons de citer. Tout
cequel'Archevefque,Parker, a contribué, a efté l'ordre qu'il
donna à Ton Secrétaire de travailler à cette Hiftoire, & la com-
munication de plufieurs mémoires > dont celui-ci s'eft utile-
ment fervy. Monfeigneur l'Archévefque de Cantorbery ,
mon très honoré Maiftre , m'a fait voir dans fa Bibliothèque^
un exemplaire de cette Hiftoire , oùeftoyent inférées plufi-
eurs pièces Manufcrites pour une autre édition. A la fin do
cet Exemplaire je remarquay la Vie de l'Archévefque Parker ,
jquin'eft pas dans l'Edition de Hanavv, faite l'an iéoj.LesAn-
glois n'ont eu jufquici d'autre Hiftorien de leurs Evefques que
Fr.GodvvinEvefquedeLandaf , dont l'Ouvrage parut lan_,
idid. in quarto, avec des additions en quelques Exemplaires
qui vont jufqu'à l'an 1 6 1 9. Mais cette Hiftoire eft trop fuptrfi-
cielle pour s en pouvoir contenter ; c'eft ce qui a obligé le do- 201.
cle & laborieux M. Wharton a nous en donner une autro
plus étendue, dont il y a déjà deux Volumes imprimez. L'
Evefque Godvvin a aufifi publié les Annales d'Henry g. d'Edo-
uard 6. & de Marie , où il n'a point mis fon nom. Elles ont
efté traduites en François»
rUosJîiHarmonia Evangdica, Amftd. 16 '56 \ 4..
CEtte Harmonie feroit très utile, C\ elle eftoit achevée; mais
elle mérite plûtoft d'eftre mife au rang desOuvrages ébau-
chez du grand Voflius , que parmi ceux auxquels il avoit mis
la dernière main. Ceft ce que prouvent clairement quantité
Qcjq z de
49i BIBLIOTHEQUE
de fautes qui s'y rencontrent y que j'ay toutes corrigées dans
mon exemplaire ^ mais que je ne prétens point raporter ici.
Je me contenterai de remarquer queVoffius à la page 269. de
cette Harmonie femble avoir creu,que laCroix deS. André fuft
faite comme la Croix Bourguignonne j c'eftà dire en forme
ïoi.. d'étoile ayant plusieurs rayons , qui s' entrerencontrent tous
(urlepoin&du milieu, Contre ce qu'en ont écrit JufteLipfe,
l'un de nos plus ingénieux Critiques r au premier livre de la_,
Croix ch. 7. & Moîanus } Théologien de Louvain, au $. livre
de fon Hiftoire des Images chapitre 5 1 . où ils prouvent que li_.
Croix de S. André n'eftoit pasautrement faire que celle de nô-
tre Seigneur*
VdtœlogmGrœcorum Çodicum Bibliotheca Attgufia •
n&y. Augufta. Vmd&l 1525* 4*.
T^Ous n'avons point deCataroguedeManufcrits,prus cfocîe^
■*■* ni mieux digéré que l'eft celui-ci. Auffi a-t-il efté dreïTé
par David Hcefchélius,ce célèbre Bibliothécaire d*Ausbourgr
011 lesSavans ne paffoient jamais fans rendre hommage à la_,
Bibliothèque &àcelui qui en avoit la direction. Ecoutons-
M. Efprinchard Sieur du Plomb dans fes Voyages Manufcritsy
20?.- faitî'an 1589. Nous all/t [me s voir kAusbourg auCollege de StAn»
ne la magnifique Bibliothèque de la Ville, qu'on efii*ne eftre unedespre»
nùer es de f Europe, pour k grand nombre de s Livre s rares 5 & fur
tout Grecs, qui s y trouvent. David Hcefchelius, homme tresdoUt-j^
qui en efl Bibliothécaire, & Principal du Collège, nous lamonfira. Et
M. de Couvre Iles dans Tes Voyages , auffi Manufcrits Tan
1609. Je ne dois pas oublier qiïà Ausbeurg il y a une belle Bibliothé •
que , fournie de plu fteurs bons livres , & entr* autres de Manu'trits
Grecs , qui me furent monftrez fort particulièrement par le docle Hœ-
(thetïiM. M. de MaL-iîac, palîant à Ausbourg, ne manqua pas
suffi de voir cette Bibliothèque, & en même tems fon Biblio-
thécaire j qui îuiprefta, comme il nous le dit dans fon Har-
pocration, le Catalogue des Manufcrits du Vatican ? celuy
de la
CHOISIE» 495
de la Bibliothèque de l'Empereur , & ceux delà Bibliothèque
d'Ausbourg* de Bavière, deS.MarcdeVenife, &deS.Lau*
rent de Florence. Nous devons àHcefchéli usdi vers Autheurs
Grecs , qu'il a fait imprimer avec de petites Notes f oùilno
met jamais rien de fuperftu» Il y a auffi des Notes de lui parmi
celles de Sébérus fur Pollux, dans celles de Pantin fur les Ada- 204;
ges d' A poftolius , & ailleurs. Il a augmenté de plus de la moi-
tié les Synonymes Grecs de Rulandus. M.GraeviusfurHeiï-
ode page 07. dit qu'il garde une de ks Lettres aMeurfius. Il
écrivott fréquemment à un EvefqueGrec nommé Maximus
Margunius, de qui M. de Thou faitl'Eloge dans fon Hiftoiro
fur l'an 1602.. Ce Margunius a fait des Hymnes Grecs qui font
imprimez *y & a écrit dans la même langue un Livre contre^
les Jéfukes,& un autre contre iesCordeliers. 11 y aaufïi de lui
des Notes far quelques Liturgies, citées par Cafaubon dans fes
Lettres r page yû%. de l'édition de Gronovius. 11 mourut à
Venife , & donna en mourant fa Bibliothèque aux Moines
Grecs de Candie,parce que Candie eftoit fon pais. Hcefché-
lius , qui eftorr Luthérien deReiig. on, nâquità Ausbourgl'aa*
1.5; y 6. & y mourut l'an 161 j,
Sdckmis de T>us Syris^ Lugd. Bat, 1629.8. z&ft
DE tous les Ouvrages de Selden , voicràmon avis le plus
agréable ,. & le plus utile. Aufïî a-t il efté imprimé trois
»u quatre fois -y depuis peu même M.Beyer Ta fait rimprîmerr
avec des Notes fort amples, mais qui ne nousaprénentrierw
de nouveau Gérard VofTîus l'a fi fortgoufté , quiîTa pref-
que tout inféré dans fa Théologie Payenne , où il loue par tout
jfonAutheur. Seldennenapasainfiufê, dans une des Pré-
faces defon Livre,, à 1-égarddeScaliger , dontilraporre Pex-
p^fition fur un paftage difficile de S. Paul dans fa première aux
Corinthiens , chapitre 4. verfet 9. fans nommer du toutScali-
ger. Voyez les Notes dé ce grand' homme fur Maniîe , page
4 17. de la féconde édition & vous ferez fur pris que Selden, cet
Oracle de l'Angleterre, ait efté capable de ce larcin. M. Ca~
Qjiq: % feubcn2
494 BIBLIOTHEQUE
faubon le fils, Chanoine de Cantorbéry , dédie àSelden Tes
Notes fur les Penfées de l'Empereur Antonin , &JeanGravi-
zo6. US; ProfefTeurenAftronomieàOxfort , faDiffercation An-
g\o\fedepede&denarioRomano. Selden eft loué partantdo
gens, que je ne fuis pas réfolu de produire ici leurs témoigna-
ges. Je raporteray feulement celui de Louis du Moulin, Mé-
decin de Londres , dans fon Apologie adRmatum Verd*am , qui
e(t André Rivet: Tantumabejl*. dit il, uttuenoftrorum<p%Xcujlt<t
ceperit , ut facile concejferim , imo ultro agnoverim , Qalliant noftram
vixhabere Se /de no in fuo génère eruditionis fup eriorem i ai UJJerio Ar~
ehiepifcopo Armachano ne parem quident. Par OÙ l'on void qu'en-
corequeM. du Moulin loué fort Selden , il le met pourtant
au deflbus de 1- Archevesque UlTérius. En quoi je ne fuis
pas de fon fentiment. Selden mourut l'an i 65-4. âgé de 70.
ans , & fut enterré à Londres dans l' Eglife du Temple , où le
favant UfTérius fit fon Oraifon funèbre, qui n'a point eftê
imprimée.
*°7- Novum Ijsftamentum Gmcumy Parif. apud i Colu
nmm i$34- 8* ibidem apud Rob. Stephanum
15 49* 12. Geneva apud Joh. Çrifpinum 15Ç?.
il. AntverpU apud Plantinum i$y4* 16* Ge-
neva apudëufiatbfUignon i$87* 12.
C Es cinq éditions du Nouveau Teftamentfont aflez rares.
La première a ceci de particulier, qu'elle eft conforme à
la Vulgate en plufieurs endroits, même où la leçon de la_.
Vulgateeftvicieufe, comme en S. Jaques, chapitre $. verfet
5 . Caftalion dans la Défenfe de fa Traduction de la Bible re-
commande cette édition; Bézeau contraire dans fa Rèponfe
à Caftalion n'en fait pas grand cas: Colin*i exemptar, dit-il, non
magni facio, quoniam reÇcivimultn fuiffe ineo kquodam alto qui Gr*~
c*t lingux dotli(ftmo ex folit conjecîurù emendam. Il la fuit pour-
tant dansfes Notes fur le verfet 18. du z. chapitre de S. Ja-
ques.
CHOISIE. 4PJ
ques. L'édition de Robert Eftienne eft: recommandablo ic$,
par la beauté de Ton caractère, & pour n'avoir pas une feu-
le faute. L' édition de Genève de /3 . l'eft auffi par la beau-
té de fon caractère, qui égale celui de Robert Eftienne > &
pour avoir efté faite par Jean Crefpin, favant homme, qui
d'Avocat fe fit Imprimeur. Pour l'édition d'Anvers, bien_.
qu'elle ne réponde pas quant au caractère à la beauté des au-
tres éditions de Plantin,elle eft pourtant confidérable à cau-
fe du Privilège du Roy d' Efpagne,qui eft à la fin. L' édition»,
de Genève de Vignon, n'efteftiméequ'à çaufe desNotes do
Cafaubon fur les Evangiles & fur les Actes; celles qu'il a fai-
tes fur les Epitres, ne fe trouvant que dans les Critiques do
Londres.
Ariftophanîs Comœdu Grâce £îf Latine^ cum->
Scboliis Grœcis à Afarco AiuÇuro colk&is , £5'
Nous Florentis Çbriftiani £f? aliomm 5 Aun-
lu AUobrogum 160$. fol.
CEtte édition dTAriftophane eft fort décriée parCIaudo
_ Chreftien , fils de Florent , dans une Lettre àScaliger, 2.0?.
de Paris le 10. Septembre 1608. 7* »>/* dit-il, vous parler deP
Ariftophane , que vous avez veu je m* affeure premier que nous ; carT
Ouvrage en eft fi laid que je ne le puis avouer pour parent. Le mal eft
anivt de l * avoir envoyt hors d ^icy > £f en Ville ou ils ne croyent aujour-
d buy que leur tefte. Ils ont mefprife V ordre que je leur avois en-
voyty ont retranché plufieurs cbofes demonPtre , VEpître mêmt^
a M, de Thoufur l'Irène , (imprimée à Paris l'an 1 f8?.înoctavo
avec cette Epitre^ & y en ont mis de gens qui n ont du tout rien con-
treuk. à l Oeuvre 3 puis ont tellement meslë ce que je leur avots baillt >
qu'il femble que leur deffein ait e/lè piùtoft dtl 'eftouffer , que de lui f ai-
revoir le jour. Quelque décrique Claude Chreftien face do
cette édition d'Ariftophane , perfonne nes'eft pourtant en-
core a vifé de nous en donner une meilleure» Ainfinonob-
ftanc
4*6 BIBLIOTHEQUE
ftanttous Te* défauts nous ne devons pas laifler d'en faire eftat,-
quand ce ne feroit qu'àcaufe des Notes de Florent ChreftierL.,
qui eftoit un fi beau génie , & qui fa voit toutes les finefles de la
langue Gréque. Son nom entier eft guimusSeptimius Florent
Chriftianus, -Ilfenommoit Jg»/>nw , parce qu'il eftoit le cin-
â !©♦ quieme de fa famille , & Septimim pour efVe venu àfept mois.
Voici de jolis Vers où il nous découvre lui mêmecemyftére:
Ne quii mircturprénomina no/Ira: nempe Quintum eft
Enixa mater , Septimoque men/ê.
Quodfi 'iingttafuijjet ter me a Tulliana ,pojfem
TertuUianus ej[cCh*iftianui.
Verum ter valeat mihi Tullius ut que TuUianw ,
hum Cbriftianifloreant (îolones.
Outre ces Notes fur Ariftophane , Florent Chreftien a fait
plufieurs autres Ouvrages , dont le Catalogue fe void dans une
Lettre de Claude Chreftien à Scaliger , & à la fin du Traité de
Cafaubon de SatyricaGracorumPoe'fî. Il a aufïi écrit contreRon*
fard fous le nom de François de la Baronnie $ ce que n'a pas fû
la Croix du Maine dans fa Bibliothèque, page 88. J'ai dans
mon Cabinet un Exemplaire de fesEpigrammes traduites du
Grec de l'Anthologie , au devant duquel Salomon Certon_, >
Secrétaire du Roi , qui a mis en Vers François l'Ody ffée d'Ho-
mère, a écrit de fa main les Vers fuivants:
NeUare (icplenospcr prata virent ia flores^
Mella qu'eus condat^cdula carpit apis»
Flore at sternum Fbrens meus : En7 fua nuUê
FloreafertA virent interiturddie.
Gracia quos dederat primo s hic yer dit honores,
£uod Latium cepitfioret utr unique decus,
S. CERTON.
J'ai parmi me* papiers pIufîeurëLettresManufcrites deFlorent
Chreftien & de Guillaume Chreftien fon Père à François Bé-
raud, ("dont je garde les Poèmes Grecs & Latins Manufcrits)
fils de Nicolas Béraud , fi eftimé d'Erafme , & de$ autres favans
hommes de ce tems là.
Con*
ni.
CHOISIE. 497
Concordante Grœcœ jo> Interprétant, authore Çon- z i ^
rado Kircbero, Francof.1607. 4. 2, voL
Concordante Grœcœ No^vi Teftamenti , duthor^j
Erafmo Scbmidio , IP'ittembergœ 16 jS \ folio.
c
"^Es deux Concordances font fi néceflaires pour linrelligen-
^ce du ftile desSeptante & de celui du Nouveau Teftament,
qui eft le même que celui des Septante, qu'il n'y a point de
Commentaires dont on puifle tirer tant d'utilité. AvantSchmi-
dius , Henry Eftienne avoit fait imprimer des Concordances
Gréques du Nouveau Teftament , maisdéfectueufes en plu-
fieurs endroits» Outresles Concordances des Septante , il y
a aufïi de Kircher unTraité touchant l'ufage de cesConcordan-
ces, imprimé à Wittemberg l'an 1 61 z, in quarto.
Novum TeJlamentwnBezœ , cum notis Joachimi Ca~
merarii , Cantabrigiœ i6^2.folio.
£i$
DE tant d'éditions qui fe font faites du Nouveau Teftament
de Béze, vc-ici la meilleure. A laquelle on aeu raifort
d'ajouter les Notes de JoachinCamérarius , le Phénix de l'Al-
lemagne , qui avoient cfté imprimées à Lipfic l'an ij yu in_j
quarto , mais qui eftoyent devenues extrêmemen t rares. Sca-
liger dans les féconds Scaligérana, parlant de Camêrarius,dit
que Béze ne cite point Tes Annotations fur le Nouveau Tefta-
ment j ce qui n eft pas véritable. Voyez Béze fur S. Matthieu,
chapitrei(5. verfet if. Après les Notes de Béze , ouBefzo
comme il fignoit ordinairement , nous n'avons rien de lui de
plus agréable que fes Eloges des Hommes Illuftres , &fes pre-
mières Poefies Latines , imprimées à Paris l'an 1 s 48. où 1 on_»
void fon Portrait > avec une longue barbe , quoi qu'il n'euft
alors que vingt-neuf ans , & une Couronne de laurier à la-. ^1^
main? avecceDiftique audefTous:
R r r V*t
498 BIBLIOTHEQUE
V$s dotli doiïaprœcingite tempora lauro:
Mifatis eft illam veltetigijjè manu.
Que feu mon Êére a ainfî tourné :
Vous Doctes ceignez vous le front
D'un beau laurier fait en couronne :
Ceft affez qu Apollon me donne
D'en toucher feulement le rond.
EftiennePafquierau7. livre de Tes Recherches de h Franco,
chapitre 1 1. parle fort au long des Vers de Béze , qui a pâlie
pour un des meilleurs Poètes de fon tems.
LaurentU Stro/^iœ ^Aionialis. Hymni , Lutetiœ
CEtteilIulrreReligieufe ne viendra pas mal àîa fuite des
SœursdeBilibaldusPirkeymerus, dont nous avons parlé
ï.1 y. cideflus. Comme ellen'eftoit pas moins favante quelles, el-
le n'apas eu aufîi moins de réputation. Voici 1 éloge qu en ftit
M. de Thou dans Ton Hiftoire , fur l'année 1 59 1 . Meruit (5 ' ftve
moribus , five eruditionis in hoc fexuraraprœflantiâ, , ut quanquam^»
latere voiuerit , teflimonio noflro innote fcaty & plcrifque fœminùtfua
Jeujaclatione populari/ive prœftigiù hodie tantam famam meruerunt ,
prœferatur, Eaurentia Strozziay Zacbari* F. Kyriaci nnobis perhonori-
ficèlocojuo commemorati Soror , quœ cùm vitam religiofam feptennis
voviffet , (If Sandominicano fodalitio Pratiin Etruria inCanobio S.
Nice/ai nomen dediffet , Gr<£cam Latin dm que linguam in illafolitudine
apprimè di iicit , 6" hymnos Latinos in cuntlos fejlos dies juxt a Et de*
tu Rom.ufum, £f Horatii imhjtione feticitate mira panxitjn dévot* vit*
exercitits ac fludiis quam diu /Luit affidua , ac tandem cxpurpurataje-
bre anno ttatis 7 - . in cella fuaadBeatorum fedes migravit. Elle n'
eft pas moins louée par M. de Brantôme, à la fin du fécond vo-
lume de Tes Hommes Iliuftres Etrangers : Monficur k Maréchal
Strozzi ,
CHOISIE.
499
Strozzi, dlt'W 9 eut :me Sœur Religieufe , & Abbrjfie d'une Abbaye e*
Italie 9 très bonne fie Dame , très gavante es Lettres divines Ûf humai"
mes , & fur tout en Poe fie Latine, elle fit en f-ers Latins plu fieur s beaux il 6,
Hymnes & Cantiques fpirituels , qui fe font chantez autrefois auxEgli-
[es d 'Italie , par grand1 admiration & dévotion : encore ay je ouy dirt^s
quils fe chantent en aucunes Eglifes, Eftant à Paris il y a quelques
années, le R P. Jacob de S. Charles, Religieux Carme, me
fit voir fa Bibliothèque des Femmes , écrite en Latin. Mais
je ne me fouviens pas précifément , s' il y parle de cetto
favante Religeufe. Jean Vittorio Rofïl, qui seftdeguife fous
les noms de Janus Nicius Erythraeus , en a fait
Téloge.
F I N.
CLARORUM VIRORUM
EPISTOLi£ SINGULARES
Golle&ore
Paulo Colomesio.
Harum aliquot nuncprïmum prvdeunt ; reliquœ
vel [uni editis longe meliores^elnon it a fa-
cile obVice.
Ad editionem
LONDINENSEM
Anni MDCLXXXVH.
•4$-T.(o):H»*
EPiSTOL^E SINGULARES,
EUBULUS CORDATUS
( f.Ulrkm Huttefws)
MONTESIO SUO
s, D.
i.
ilttisèGermania, ubinuncagis , fubinde novos
libellos, quibusRomanamCnriam quidam fie
depingunt, uthic velnati, vel habitafle vide-
antur. Sednon efle novam hanc querelarru
LibellusNicolaide Clemangis, jam olim fub
Clémente y . conferiptus, teftatur. Quem è Vaticana mutu-
atum Bibliotheca ad te mitto , unàcum verficulis rithmo
conftantibus, quos exaltero quodam Codicemirandae vetu-
(htis defumplimus. Verum quid putas hune aueftorem di-
clurum fuifle, fivel Alexandrie. Epicureifmum , vel Julii
Martialem anienum vidifTet? Sub quibus etiam in negotia-
tione pracbendaria multae novae technaereperta: funt, ad pe-
cuniasundique corradendas , & ab illis receptaefunt appro-
bataequemagis fifei quàm Chrifti rem agentibus. Nempo
quodhicob bellorumfumptusinnumerisegeret, illeverô fi-
liorum petulantium luxuriam & tyrannidem legitimispro-
ventibus fovere non poflet. Caeterum fpes eft rem Chriftia-
nam melius habituram fub Leone hoc io.quandoqoidem hîc
non
504 CL. VIRORUM
non défunt qui huicferiôconfulant : primùm, ut Alvaros&
Sylveftrcs, & quicquid eft Summularum & Summulario-
rum prorfusaboleat, quod per iftos mundus feducatur, non
ubiqueEvangeliumaut Paulum fecutos. Deinde, utedicat
ne pofthac velScoto vel Thomac vel cuiquam Sententiario-
rumfidatur, nifiS.Scripturseteftimoniis agenti, nonaucem
rationibus phyficis, aut metaphyficis j alioqui nihi! profutu-
rum Concilium, (i iftis fua maneac au&oritas. Poftremô
confulunt, utjuiTuPontifkis Décrétâtes ad Evangelium &
Paulidodrrinamconferantur , per aîiquos boncs viros, qui
non fyllogifmos, fed Chriftum habeant in pedore. Nam
ajuntmultas quœftum & avaritiam olere , nonnuilas tyran-
nidem, quasdam arrogantiam & fucum. Sed multisfecus
videtur , prascipuèReligiofis. Diirem benè vortant. Pve-
clc fecerint noftri, fi intempore refipifcant priusquam ~- »
Vale. Daturn Komae Cal- Jul. 15-19.
Johanms Çalvinus Ldio Socwo*
IL
NOn eftquod expe&es, dumadilla, quaeobjici?, quae-
fkionum portenfca refpondeam. Sitibi per aëreasillas
fpeculationesvoiitarelibet, fine me, quaefo, humilem
Chriftidifcipulumeameditari , quaeadfidei meseardificatïo-
nem faciunt. Ac ego quidem filentio id quod cupio confe-
quar , netumihipofthacfismoleftus. Libérale veroinge-
nium , quodtibi Dominuscontulit , non modo in rébus ni-
hili fruftra occupari, fed exitialibus figmentis corrumpijvehe-
menter dolet. Quod pridem teftatus fum , ferio iterum mo-
neo : nilîhuncquErendipruritummaturecorrigas , metu-
endum eiTe ne tibi gravia tormenta accerfas. Ego fi indulgen-
tiae fpecie vitium , quod maxime noxium eiTe judico, alerem,
in te elTem perfidus & crudelis. Itaque paululum nunc mea-»
afperitateofîendi temalo , quamdulcibuscuriofitatisillece-
bris maie captum non retrahi. Erittempus, utfpero , cum
te ita violenter expergefaftum eiTe gaudebis. Cal. Jan*if;x,
Joh.Calv.tuus.
Hugo
EPIST. SINGULARES, fof
Hugo Crotius JobanniÇrellio.
IIL
LIbro tuo , quo ad eum , quem ego quondam fcrîpferam >
Eruditifïïme Crelli , refpondifti, adeooffenfusnonfui,
ut ctiam gratias tibi tune intra animum meum egerim , nunc
autem & hifee agam literis. Primum 9 quod non tantum hu-
mane, (ed&officiofevaldemecumegeris ; ita utquerinihil
poflim, nifiquodinmepraedicandomodum interdum exce-
dis. Dcindevero, quodmuitamedocueris, partimjucun-
da feitu , partim utilia , meque exemplo tuo exeitaveris ad pe-
nitius expendendum fenfus Sacrorum Libroruni. Bene autem
in Epïftola tua , quac mihi longe gratiffima advenit, de me ju-
dicas: Non effe me eorum in numéro, quiobfententiasfal-
vapietatediilîdentesalienoàquoquamfimanimo , aut boni
alicujus amicitiam repudiem. Etiam in Libro de vera Reli-
gione, quem jampercurri , relecturus & pofthac , multain-
venio , fummo cum judicio obfervata. Illud vero feculo gra-
tuior , repertos homines , qui neutiquam in controveriiis
fubtilibus tantum ponant , quantum in vera vitae emendatio*
ne &quôtidiano ad fanclitatem profe&u. Utinam &mea_.
Scripcaaliquidadhoc ftudium in hominum animis excitan-
dum inflammandumqueconferrepolfint. Tune enim non
fruftrame vixiffe haclenus exiftimarem. Liber de veritato
R. C. magis utnobis effet folatio, quàmut aliis documen-
to feriptus ,non video quid poft tôt aliorum labores utiiitatis
adferre posfit,nifî ipfa forte brevitate.Si quid tamen in eo eft,
quoi tibi tuique fimilibus placeat , id mihi fupra fpem eveniet.
Libris deJureBelliac Paris, idpraecipuèpropofitum habui, ut
fentatem illam nonChriftianis tantum, fed & hominibus indi-
gnam>ad bella prolibitu fufcipienda,pro libitu gerenda,quam
glifceretotpopulorum maloquotidie video, quantum in_.
me effet, fedarem. Gaudeoad Principumquorundam ma-
nus hos Libros veniffe , qui utinam partem eorum melio-
rem in animum fuum admitrerent. Nullus enim mihi ex
eo labore fruftus fuavior poffet contingere. Te verô quod
attinet,credasroeo, fi quid unquam facere poffim, tui aut
tuorum,quos lingulariteramas, caufâ, experturumte, quanti
Sss te
So6 CL. VIRORUM
tetuo merito faciatn. Nunc cum aliud pofiimnihil, Do-
minum Jefum fupplice animoveneror, ut tibi aliisque pie-
tatem promoventibus propitius ad(ic. Parifiis 10. Maji
1631,
Jujius Lippus Franc, Vil/erio*
VL
UBies , miVilleri? quidfecifti? àquibus ad quos ivifti?
Omeumdolorem! Fiorebasut leclum gernien iater tu-
os. Quisturbo Cubitus evertit? Si error, fraus,impetuseft,
redi, agnofce, refipifce. Portusillepœnitentiœ Cemperpa-
tet, & pharus divinae bonitatis allucet. Ah! redi. Sacra
majorum cogita, facramenti tuireligionem: &noliadminu»
tas difputatiunculas ire. Hic Ecclefia eft, hî<~ fucce(fio,hîc con-
fenfus:quae fruftra alibi quaeras. Qt.ridaddam?Etiamvirturem
&probitatem alibi requires, illàm veram& fine fuco. Ré-
pète memoriaquaeIegifti,qu2e audifti. Non conquiefcetani*
mus, & interior meliorque ratio dicet: Quid feci? Cur fe-
ci? Me vide, qui statèm &.ufum habeo , & doétrinam ali«
quam ac prudentiam: nec hoftes detreclabunt. Me, in-
quam, vide. Trepidavi &ego aliquandoin adolefcentia: &
folent magna ingénia: neque novumaut mirandum.eft in_.
totprocellis. Sedgrandior firmavi pedem, & inreligiono
majorum conftb, èqua nec mors depellat. Errare Iiceat,
redire libeat, & pœnirentiam, quàm aetemam pcenam mal-
le. Examina illud sternum. Rem factam habes , & iterum
esnofter. Oquàm te ampiecta-r! Quam etiam tuii Nec ti-
mendapropone, quasmaliaut Malus illefingunt. Ego fpe-
ro&rogo : & quocuuquelocoes, erisque , teamo, atquo
utinam fine exceptione polïimï Val j,&hancEpiftolamuni
tibifcriptam fcitojjiec.malo moredivulga,. Lov. j, Id. Sepr.
Fragmen-
EPISÎ. SINGULARES. 507
Fragmmtum EpiftoUHug Grotii adGer. Vosfium
v.
>TUpertotus Senatus Parlamenti Divionenfîs ad Regenu
i precesadmoverat , utSalmafium (ibi haberecollegarru
liceret , pâtre paratoei fuam digoitatemtranfcribero.
SQàco-ÇpjtydaCpvhafc, (Mariliactu Jhomo , ubi velreligionis
nomenincrepuit , aîper&inexorabilis , dixitfepriusregni
ftatuminmaxima pericula daturum , quamut, feconfcio,
Huguenottus ad id honoris irrepat. Vides>utubique animus
vcri amans & fervitutis impatiens dominis obftet. Non tan-
tum apud illum poterunt haecmala , ut non de Ecclefiaftica_»
antiquitate optimemereatur : cujusargumentiquodfubma-
nusfumpferatopus, fupra fpem crefcit , mira&neipfiqui-
dem fatis cognita eruditionis ubertate» Muîta in illum incle-
menter dixit Peta vius in acceflïone Uranologii & Juliani , ad
quae , me quoqueauclore , conftituit non ordine refpondere,
neobtineantquod velint , fiilli meliora exmanibus extor-
queantj nequemalediclamaledidistotïdemulcifci , fedubi
ejus quod tradat argument! feries permiferit, res rébus oppo-
nere,&pofteritaujudiciumrelinquere> uterplura, uterfe-
licius legerit.
Fragmentumjac. Sadoleti EpifloU ad Job. Sturmu
um c^f. 1559.
VU
PAlam , cum facultas datur , foleo & commemorare & lo-
qui , tue tibi & Melandloni & Bucero, hominibus dodiflï-
mis, plane benevolum &ex animofautoremefle*
1 1 - 11 - Il , 1 — ..— , 1 1 1 III ■ III !■ ■ m« t-mi 1 — W—T
Hkronjmm Groslotius Jacobo Le&io.
vu.
MIttoadteSca2onteminurbemRomam , mirae rotundi-
tatis, quemvolotummea, tum ipfius carminis , tum
etiam auftoris caufa , quem fcio amas , diligenter legas pro-
S$$ % bes-
rog
CU VIRORUM
* Verbahiec
tacito Scali-
geri nomine
ufurpavitFr.
Juretus ad
Symmachu
1, i. Ep.Z4,
edit. primae,
Qua: cum
minus arri-
fifTent F.x-
purgatoril>9
Madritenfi-
bus, infe-
cunila Syrru
machi edi-
ditione vir
optimus ex-
punxit»
befque. Iseftunicumornamentiim hujus œvi Jof. Scaliger,
qai aifeedens Roma hos verfus (ïc compofuit :
*Spurcum cadaver priftin* venuftatis ,
Imago t ur fis puritatis antique^
Nec Roma Rom<e compos ,fed tamen Rom a ,
Sed Roma qu<e pré fi are non pores Romamy
Sedquefoveris fraude , qutfoves fraudemy
llrbs prurientt qu<e obfoletior [corto 7
£t où foie ti morepruriens feortiy
£u>£ peneviftafœceproftitutarum
Teproftituta v'wcU t$ tuum faiïa es
Ttbi lupanar in tuo lupanarr.
Valepudori* urbs inanis & refit,
TuipudorU nominUque decoftrix,
Turpis lituranon merentiumrerum , .
Ocelle quondam, nunc lacuna fortuna,
Negotiofamater otio forum >
Vale nef and a , confluprata , corrupta f
Jncefla tœlibum ^uiritium manceps
Contaminât a ; qu'ippe quidtuos mirer
Putere mores , quando vit a computret ?
Fragmentum EpifioU Jacàbi Bongarfii ad Joacbi-
mumCamwarium , Joachimijilimm
VIII.
Hic, clarifiime&prudentiflîme Domine, efFùndam in_3
finumtuum amkum&candidum > quœ me fepe agitant
nec turbant tamen. Répète & noftros Duces,qui armis fuis
Keligïonem praetulerant. Videbis viclos veftros à Carolo
quinto , captofque& affectas contumeliis , privatos etiam bo-
nis. In Gallia captum primo bello Condaeum , tertio occi-
fum; Amiraliumfemperviclum , tandem trucidatumeunu
magna Procerum turba. In Belgio itidem , Aurangium glo-
bo proftratum. Certe judicare aliud non pofïum , quam in-
grata illorum arma Deo fiûfie.
EPIST. SINGULARES. 509
Armandus Cardin alis de Richelieu Cafp. BarUo.
IX,
H Eroicum Carmen twumaccepi,legi, perlegi. Eogra-
tiusfuit, quodvelutimiraculofaftumeft, utdumPane-
gyricummeumadmemiferis , tuumà teacceperim. Lau-
dantis faltem & laudati Panegyricus eft libellus tuus, Dum_»
quar nobis tribuuntur gefta extollis , ingenii tui acumen & in-
duftriam exhibes , eruditionem tuam prodis. Sictibimet
ipfigratiasdebes , fednonfolus, referam pro utroque , &
roerito 5 cum tuo f aftum fit beneficio ut majorem tui quanu
mei curam habere tenear. Religiofe id me praeftitnrum agno*
fces , Ci res locufque dabunt. P. S. Verfïbus tuis quaHs effo
debeamOrbiChriftiano palam fecifti. Edtypum meum ad to
mitto, uttedoceatqualisfim. Siineoaffeftumergateme-
umnoncernis , agnofces , fi ufui unquam tibï efle pofïim-u
DatumParifiis8-Cal. Febr. 1641.
San&isJimoT>. Domino ?iofîroPio ^.Pont^Adax»
x.
Beatiffîme Pater ,
CUlm Antifliodorenfis Epifcopus Romam proficifceretur,
^arripuioccafionemadtefcribendi , quam jamdiu quatre-
bam. Idquodmihi vifusfumcommodiffimefacerepofre
perhunc, qui, quia mihi intimus eft, longitudinemEpiftolae
mea; fermone fuo relevabit. Scio falfos quofdam de me rumo-
re$ , velabobtredatoribns , vel àmalevolis , veiinimicis
meis, Romae atque adeo per totam Italiam Hifpaniamque dif-
feminatos, quibus rumoribus aures Principum aliorum atque
etiamtuappatuerunt. Noneflemcommotuseare, fiaudiif-
fes tantum , non etiam credidifles. Sedcum accepiflem-.
mandaiïetetuis, ut Régis matrem commonerent , nequid
fila mihi crederet, ut à me tanquam à peftifero aliquo homï-
ne caveret, non putavi longius efle differendum purgandi mei
tempus. Quod fanecommodiusfacerem , fiteneremcri-
mina mihi objefta > ad quse refponderem. Nunc velut iii_»
Sss 1 umbra
*io CU VIRORUM
umbra pugnans , quod ab eis fufpicor diclum quoquomododi-
luam. Quicunqueà veroDeicultu , atque à vera pietato
abhorrent, qui Sacerdotium munus obire nolunt , pecuni-
am & fruftum capiunt, qui viram fuam corrigi, mores
emendari nolunt, cum iismihifatoquodam perpetuumbel-
lumeft. Pugnavi cum illis, fateor, legibus^diclisjfedni-
hil praeter odium & inimicitias reportavi. Si quid à me faclum
acerbius , fi quidvehemeDtius , Deus acDei Vicarius judex
efto. Gefii&feciomniahîcinaula , velutmaximo Galliae
noftrae Theatro. Dedioperam, quodpotui, ut nova re-
pudiarem, veteracorrigerem. Sednequeilli me , neque-*
egoillos ferre poflum. Faciofortafiis imperitè, qui non_j
ferviamtemporibus, ut multi prudentes in fua quique Re-
publica fecerunt. Sed is meuseftmos, mea natura^,
rnea actas etiam ingravefeens moriofiorem me facit.
Habes veluticaputexcufationisnoftrar. Nam huic latori
praefentium, quipro eo loco,quemin Confilio Régis tenet,
omnesattiones noftras nosque ipfos penitus cognofeit, ex-
p"HcandaiïnguÏ3 relinquemus. Quem tu virum bonum &
tuituacquedignitatis amantiflimum experiere. Quare quae-
cunque in eum ornamenta confères, erunt , mihi credo,
benè pofita , &in memori gratifllmoque viro colIocata_..
Deus Optimus MaximusPrincipatum Ecclefiae tuum in muîtos
annos proroget , ad Chrifti filii fuigIoriam& populorunv.
omnium falutem, ExAulanoftra j.Cal.Aug. içôz.
Tu* Beatitudinti film & famulus
obfequentiffimui , M. Ho*
fPimlù.
Il — . i — — »■— . ■ «il» ~iii ■ i i .. - ■ . ... ■- m
Fragmentîim SpiJioU Qœln Çalcagnhn ad fac^ie-
gkmm.
XL
Ave putes tam uberem ingeniorum proventum , tantam
_ ftudiorum frugem efie quamRomae. Multi vero funt
quorum familiaritate ita obleclor , ut nihil mihi tota vita for-
tunatius aut fperem aut optem. Inter omnes chariftimus eft
HieronymusAleander, virGraece > Latine , acHebraico
doclu$ :
C
EPIST. SINGULARES, fat
dodus : quemfponte pauloante adventum meumfummus
Pontifex Bibliothecarium fecit poft obitum Zenobii Acciajoli
viri religiofi, fed&docli. Ismihiquotidieingentes thefau-
ros ex bibliothecaPalatina eruit. Accediti£gidiusCardinalis>
vir fingulari integritate ac nominis celebritate, qui Porphyrii
Myfteria&ProcliTheologïamLatinam fecit. Isvero, Di
boni! quantum habetliterarum, quantum ingenii, ad eruen-
datotiusvetultatisarcana. Eft Fabius R ha vennas,SenexSto-
icac probitatis , quemvirum non facile dixeris, humaniorne
fit an doclior. Per hune Hippocrates integer plane Latine_j
loquitur, &jam veteresillosfolœeifmosexuit. Idhabetho-
mo fancliffimus rarumapud omnes gentes , fed fibi peculiare,
quod pecuniam ita contemnif r ut oblatam reeufet , nifi fum«
ma necefiitas adigat. Alioqui à Leone Pont, menftruam ha-
betmpem, quamamicisautaffinibusfoleterogare»- Ipfeho-
lufculis & Ia&ucis Pythagoraeorum vitam traducit , in gurgu-^
ftiolo , quod tu jure dolium Diogenis appellaveris , ftudiis non
immorans, fed immoriens; & plane immoriens, quumgra-
vem admodum & periculofam xgritudinem homo alioqui
octogenarius contraxerit. Hune alit & qua(i educat vir prae-
dives & Pontifici gratiffimus Raph. Urbinas, juvenisfummae
bonitatis, fedadmirabilis ingeni» Hicmagnisexcellitvir-
tutibus , facile PicTorum omnium princeps , feuinTheori-
cen , feu praxin infpicias. Architeclus vero tanta? induftriae,
uteainveniatac perficiat, qux folertiflima ingénia fieripofTe
defperarunt. Prarrermitto Vitruvium, quemille nonenar-
ratfolum, fedeertiffimisrationibusaut défendit aut aceufat:
tam lepidè,ut omnis livor abh't ab aceufatione. Nunc vero-
opus admirabile acpofteritati incredibile exequitur, ( nec
mihi nunc de Bafiiica Vaticana , cujus architedurse praefe-
cluseftiverbafacienda puto)fed ipfam plané urbeminanti-
quamfaciem& amphtudinemacfymetriam inftauratam ma-
gna parte oftendit.Nam& montibus altiiîîmis &fundamenris
profundiflimisexcavatis,req;ad Scrijrtorum veterum deferi-
ptionem ac rationemrevocata, ita LeonemPont. ita omnes
Quirites in admirationé erexit,,ut quafi cœlitus demiflum nu-
men ad aeternam urbem in priftinam ma jeftatem reparandam
omnes
fît CL, VIRORUM
©mneshomines fufpiciant. Quare tantum abeft ut criftas
Crigat, «t multomagisfe omnibus obvium &familiaremul-
trôreddat , nullius admonitionem aut colloquium refugi-
cns. Hic Fabium quafi praeceptorem & patrem colit ac fovetj
adhuncomniarefert, hujusconfiîioacquiefcit. Sed ne hi-
ftoriaetiamnoftrorumtemporum defideraretur, Paulus Jo-
vius , ut magis mireris, priminominis Mcdicus, tamlucu-
lenter, tam docte, tam déganter fcribit noftri temporis hi-
ftoriam, cujusdecem Iibros jamedidit, utpudeatmede ho-
mine tam diferto tam indifertè fcribere.
^— -■■!> i ii .. i . — 1 1 n i i ■ i i i i ■
Jobannes BouaR.P. Luc&Acbmo.
XII.
AdmodumReverendePater>
CItius quam credideram mkto tibiCapituIare Aytonis Epi-
fcopi Bafilienfis. Repen illud pracrer fpem in Bibliothe-
caEminentiflimiCard. Barberini, &la?tdtusfum , ficutqui
invenit fpolia multa. Tum nnlla interpofita mora petii , obti-
nui, &amanuenfitranfcribendumtradidi , quod fidelifïïme
peradum eft. Infères illud 6. aut 7. tomo Spicilegii tui , di-
cefqueteilludaccepinTeex BibliothecaEminentiffimi Cardin.
Fr. Barberini S. R.E. Vicecaccellarii. Capite 2i,genupofi-
tum reperies pro generatione fi vegradugenerationis , obfo-
leto plane vocabulo , nifi quod in ufibusfeudorumgenicu-
lum eodem fenfu ufurpatum repentur. Multum laudat fum-
mus PontifexSpicilegiumtuum , dixitque fibi prae omnibus
placerevirorumilluftrium Epiftolas > &ea quac pertinent ad
hiftoriam & ad antiquam Eccleliae difciplinam : nam hatc , in-
quit, fingularia font , &hiftoriaEpiftolaris omnium certifli-
maeft. Tumfubdidit,utiIiorempra:ftareoperamreip.litera-
ria?, quieruendisèfïtuBibliothecarum vecerum lucubratio-
nibusincumbunt, quam qui novoscudant Iibros : Librienim
novi , fi quid boni continent , abantiquismutuari (oient.
Hoceftjudiciumde Hudiis , quodab ore SacliffimiDommi
noftriacceptumtibifincererepracfento, nihiladdens, nihil
minuens.
EPIST. SINGULARES. jij
minuens. Deus tibi vires largiatur,ut plures hujufmodi fpicas
colligere pofïis ad Ordinis Monaftici decus, & totius Ecdefiae
utilitatem. Idvoveoexanimo. Romae die Sept. 1 0.1^3.
Fragmentum Andr. A4afii EpifkoU ad Georgiunuj
Cajfandrum A.1565.
XIII.
QUod tuum nomen inCatalogurn illum invidiofum fît per
^malevolorum hominum artesrelatum , eomihidolet
magis , quo te id gravius ferre animadverto ,• quanquanu
apudeos , quiresipfas judicant , tibiilludtuifquefcriptisin-
famiae futurum non eft. Quis enim ne(cit> ut nulîo cum judi-
cio , itamaxima cum invidia Indicem illum eflecomporta-
tum & confutum ? Quis Jefuitarum importunam impuden-
tiam , & çonjunclas cum hac virtute mirificas ad quacvis Ec-
clefiaftica munia (ut fie dicam) obrependi artes ignorât 1 Ego
certe perfuafus fum illis folis à Concilio permiflam fuifle ilîam
operam. Verum, miCaflànder, quando noftri feculi fum-
mum decus & ornamentum Erafmum habesfocium eaderru
illa cenfura perftridum , non eft profedto quod magnope-
retibiillo nominedifpliceas, Nam Erafmi nomen , utCaf-
fandri, inprimamclaflem, Ddîderii vero,utGeorgii , in_i
fecundam retulerunt Ariftarchi illi aut Ariftippi venus. Con-
tulidehis rebuscum Rccconoftro ,tui certe amantifïimo. Is
affirmât Vieelium feriofibidixifle , optarefe (uum quoquo
nomen eodemadfcriptum fuifle, cum illic Erafmum Viderez
Et quis frit, miCaflànder, numdududivinar providentiaein
famofumillud album fis relatus, quolubentius tuaScriptaab
iis legantur , ad verfus quorum prorervasparumquereligio-
fas novitates illa imprimis elucubrafti.
Fragmzntmn EpijioU Cornelti van Drebbel ad Ife-
brandmn à Rktvvkk.
XIV.
EGo in caméra manifeilè fedeo folus , nemine mihi adfi-
Ttt ftente.
ji4 CL. VIRORUM
ftente.Et primo veftitum meum transformo in praefentia&ad-
fpectu illorum omnium,qui in cubiculo funt.Nunc induor to-
tusnigroholoferico* &momentifpatio, imotam confeftim,
quamaliquiscogitationeafifequi pofiit,hoIofericoviridiacru-
bro amicl?fum,in colores omnesmundi me transmutansJMec
folumhoc, fedcommutomearnveftemcumqualibet fpecie
pannorum,qua ipfemet volo: nunc bombycina feu fericea co-
lorum omniucn,tum ex villis texta omnium colorurmnunc ar-
gento, nuncaurovariegatis veftibusutor : nunc regio or-
natu, &adamanteacomni gemmarum fpecie fum fplendi-
dus, atin momento poftea mendici habuum affumo > pan-
nis obfitusac deformis : cum inilîo aclu unicam duntaxat
veftemhabeam, quam abs me non depono. Praeterea_i
converto memetin arborem naturalem, contra quam ali-
ter aiiquis animadvertere queat , folia hinc inde motanteiYu,
quafi ventoagitaretur. Necfolumin formam arboris, fed
in omnia gênera arborum,prout mihi placuerit. Poftea for-
mam mutuor cujuslibet reicreatx , quamcunque cupio , ut
jam muter in Leonem , jamin llrfum, jam in Equum, in.*
Vaccarmin Ovem, in Vitulum,inPorcum, &c. Ec prœter
harc apparere facio, quafi terra aperiretur, & fpirkus exea_,
provenirent : primum in forma nubis , & poftea fevertentes
inaliamfpeciem, quam illisimpero > &, uti quaeque bona_,
mihi videntur, ut in perfonam AlexandriM.velakeriusPrin-
cipis aut Régis, proarbitratu meo. Quin & hoc exhibeo,
utGigantes veteriaevocogniti ex terra prodire videantur,vi-
ginti ac triginta pedumlongitudinem exa?quantes, quitairu
mirismodisaceaperfeditLidine corporisfuimembra librent
ac moveant, qualinaturaliter viventes. Arque hsc omniain
médium produconovalnventione, quam beneficioOpticac
excogitavi , cujus vires mirabiiesac pulcherrimae praeftari
poflunt , quas longum hîcmemorare foret.
Reuerendisftmo PatriD. Lancelhtos4tidrevves,Epi-
fcopo Hfintonknjty Petrm <£Moli/huts.
XV.
Mlfiadte, ReverendiftlrncPraefuI, LibrurnmeumdeVo-
catione
EPIST. SINGULARES, 5\s
catione Paftorum , cuî additae erant litera? , quibus co-
n3bar tibi facisfacere fuper quibufdam capitibus , in quibus
vifusfumRegiSereniffimo iniquior ergaOrdinem Epifcopa-
lem. Quas literas fi accepifti , npndubito > quindemeju-
dicesutdehomine , quidevellro ordinehonorificefentit&
loquitur. Nonfumtam faftidiofearrogans , utvelimmo
opponere toti antiquitati : Ec rem , quae jam inde.à feculo
Apoftolis proxirno recepta fuit in Ecclefi a , ut vitiofam aut im-
probamafpernari. Semperputaviinter Ecclefias, fubdiver-
fapolitia? Ecclefiafticae forma viventes, poflefartam efte&in-
tegramconcordiam: dummodoChriftusannuncietur, qua-
lisproponiturinEvangelio, &fidesChriftiana maneat inté-
grai illibata. Te vero inter homines tui Ordinis femper fe-
cimaximi, multisdecaufis, quasmaloapudaliosquamapud
tecommemorare. Cujusanimimeiteftem mittoLibrurru
novum,quem mihi extorfit Ecclefia^cui fer vio, voluntas,&Je-
fuitaeauliciprotervainfultatio. Tuobfecro , mihieftoad-
jutor ad Régis animum mitigandum , ut apud fe reputet&
arqua îanceperpendatjnonpofleefle locum inGallicis Eccle-
fii$Paftori,quidoceret> PrimatumEpifcoporum rem eflc#
juris divini , finequa non lit falus , nec pollït (tare Ecclefia_,.
Hoc afferere, nihilaliud effet quam omnes noftras Ecclefias
addicere Tartaro, & in mcum gregem darnnationis ferre fen-
tentiam. Quod fi facerem , tuipfemecenfereshominem_i
improbe veeordem&dignum ab omnibus confpui. Seddc
his xaTuxôfiuç* nam apud virum fapientem fupervacanea eft ia
reclara&aperta, nimisoperofadcfenfio. Deus te fervet &
tuos conatus provehat , ut redundent ad Ecclefiacaedifiçatio-
nem. Vale. Datum Lutetiac 16. Cal.Decemb. 10*18.
Epifcopi Refponjïo.
XVI.
DE mitigando in te Régis animo , non eft,mihi crede,quod
labores. Nthil habetanimus ejus , quod mitigareopus
fit : habet forte unde magis adhuc magifque conciliare pouls,-
faclurusoperaepretiumfiîdfeceris. Fcceris autem fî viam
ineas , quamàneminemortaliummelius difcas , quamab
Ttt 2 ipfo.
ji(5 CL. VIROIU1M
ipfo. Ego vero libens agnofco aequiorem te ïn res noftras pie-
rifque veftrumj quanto magisantiquitatem verfas, tanto aequi-
orem;: addo& aequiorem adhucmultofuturum, fitefineret
Ecclefiaveftra; utinamautemfineret! Ula, utvidetur,per-
fonarum vitiaad restranftulit , rerumque adeo legitimumj
ufum propter abufum fuftulit , paulatim hoc à vobis dedocen-
da, Cuidumtumoremgererevis , moremipfe animotuo
non geris. Nam de animo tuo ex calamo conjeduram facio.
Adeo enim in nos propenfus calamus tuus , ut fcripferit (cre-
doauterrt , tenon invito) noftrumEpifcoporum ordinem_>,
rem efie receptam in Ecclefia inde à feculo Apoftolorum. Re-
cle autem hoc fcripfe: at calamus : Id tu litura fcilicet induxi-
fti (nempe n Apoftolorum) ac vicem ejus ApoflolU proxtmo repo-
(uifti. Credo autem,hoc in gratiam Ecclefiae veftrae. Ac ve-
rum illud quidem quod repofuifti , ( Apoftohs proxîmo) fed & il-
lud non minus verum quod obduxifti. Fuit enim ordoillc»
non à feculo modo Apoftolorum proximo 5 <ed & ab ipfo adeo
feculo Apoftolorum, autnostotafallitantiquitas , autnulla
fupereft hiftoria Ecclefiae fide digna. Totam antiquitatem à
nobis elle nec ipfe negas j an vèro Ecclefiae jam ulli plus defe-
rendum, quamantiquitatitoti, ipfevideris. Sitefcio,quam
magis haec ad te libère ingenuequefcripfero , tam memagis
amabisj egoteindemj paria mecum in hoc facientem. Au-
di ergo ; nobis hoc fatisnoneft , finonafperneturquis no-
ftrâm Ecclefiae politeiam, utrem vitiofamautimprobam. Id
enimagimus, utpalamfit&inconfeflb , eameficapud nos
Politeiaeformam , quaequam proximeaccedatadmoremin-
ftkutumque Ecclefiae prilcae, fîve, uttuconcedis , Aportoîis
proximae, five, ut femel fcripfe ras & noscontendimus>ipfius
Apoftolicae. Quin hic idem nobifeum fentias , nullus dubi-
to: quodfentis, fiperEcclefiamveftrampot.es prae teferro,
rem nobis pergratam feceris ; fi non potes , remnoningra-
tam, finoftraigiturdehinc jammiflafeceris. Quamenim_i
viarn ingreflas es, vixeritut&tuis placere pofils , &noftris
nondifplicere. Nec tamen , fi noftradivini juris fit , indo
fequitur,vel quod fine ea filus non fit , vel quod ftare non pof-
fit Ecclefia, Caccus fioqui non videat fiantes fine ea Ecclelias:
Ferreus
EPIST. SINGULARES. 517
Ferreus fit , qui falutem eis neget. Nos non fumus illi ferrci:
laturu intcrifta difcrimen ponimus. Poteft abefie aliquid,
quod divinijuris fit , ( in exteriore quidem regimine ) ut ta-
menfubftetfalus: nectuigitur addices Tartaro, autferuen*
tiamdarnnationis feres in gregcm tuum. Non eft hoc da-
mnare rem , melius illi aliquid anteponere : Non eft hoc
damnare veftram Ecclefiam , ad formam aliam , quae toti
antiquitatimagisplacuit, ideft ad noftram , revocare , fed
ubiDeusdederit , & res veftrae ferent. De hoc fi conveniac
imernos, caetera concordes erimus. Bene vale. Londini
prid. Id. Decemb. 1 6 1 8.
I 1 — .— .^— ^^J.— — —M— — — — «» — — — — — — — —
Fragmentum Spiflolœ Roberti Scheilderiy Çanonici
Atnbatmfis, ad Se. Tegnagelium, Biblioih* Gs-
fareœ Prœfeclttiïi, Sept. 6. 1614.
XVII.
DE morte Freheri aliundeinaudiveram : pûto & te fcirO
Cafaubonumanimamexhalafie. Ajunt pofteditasEx*
ercitationes gravi dolore confedïum,quod illas minus proba-
rivideret: alii attenant, ex abicefluin renibus exorto, con-
tracta febre continua debilitatum , vitam cum morte com-
mutafle. Dolebunt multi materiam triumphi fibi ereptam,
qui ftilum in eum jam ftrinxerant. Absque dubio melius
fama: fua?& literisconfuluiffet, fi tempus fuum impendiflèt
îlluftrando Polybio.
Andréas Schottns Jefuittt If. Çafanbono*
XVIII.
TUas accepi , clarifîimeCafaubone, &in Britanrifa ha>
rere velle legi invitus. Mallent docli omnes ac <J5»AIX-
XÎwîç Polybium lilum Graecorum Hiftoricorum ko^vOuHov
edolare,ut.cœperas, pergeres, &promifla pridem clouta, da-
res : potes enim , ac debes 5 potius quàm te in certamen non
neceflarium demittas , extraque chorum faites, finefruclu,
Ttt } imô
yig CL. VIRORUM
rmodamnotuôrumScriptorum. Scisquam Jofephi (\SW/-
^mjfamadeterfa, dumfenex tangitacerbius , à quibus no
verboquidem iaefus effet, Socios noftrus, virosomnidodtri-
nae génère praeftantes, Toletos, Bellarminos, Pofievinos>Pe-
rerios , caetero?. Certe nollem innuperistuis illuddeLi-
bro adjecifiesejus,cujus me poteftati femel commifi, didto-
que audiens , domiunà vcrfor. Qui in Amphitheatro ca-
vit ftudiofè , ne Thuanum Praefïdem ampliffimum tequo,
etfinominaret, folens laederet. Optaret potiosinEcclefia
teRomana, defertisilli$CalvinicaPtris,compIecli in Domi-
no. Quid enimprodeft homini&c. Etabsque fide majo-
rum falus minime fperanda , ut extra Pétri cymbam naufra-
garni» Sedhaectumelius, Quoilli, utopto,xquioremte-»
praebeas, mittamadte, fi voles, très ejusScribanii Contro-
verforam in fide Orthodoxa Libros, typisPIantinianis pro-
pè evulgatos: placebit Sptja-Ksiaç x*e/v le^io & ftylus ma-
gis deledabit , nifi judicans fallor. Verba enim dare nol-
lem y quando Belgarum candorem non ignoras. Antverp.
Id. Janu. i<5 1 2.
Inclytœ to/icademi& Çantabrigknfiffi. Be^af
XIX.
QUatuor Evangelïorum & Aftorum Apoftolicorum Grx-
co Latinum Exempiar exS. Irenad Cœnobio Lugdunenli
antealiquétannosnadus, mutilumquidemillud , neqj fa-
tisemendateabinitio ubiquede(criptum,neque,itautopor-
tuit, habiturnfficutexpaginis quibufdam diverfocharaclere
infertis, &indodticujufpiamGra!ciCalogeri barbaris adfcri-
ptisalicubinotisapparet} veftraepotifljmum Academice , ut
intervereChriftianasvetuftiflimae , plurimifque nominibus
celeberrimae dicandum exiftimavi , Reverendi Domini & Pa-
tres, in cujusSacrariotantumhocvenerandae (nifi forte fal-
lor) vetuftatis monimentum collocetur. Etfi vero nulh me-
lius quam vos if il,qux fit huic exemplari tides habenda,aeftima-
rinr,
EPIST. SINGULARES. 51?
rint, hac de re tamen vos admonendos duxi, tanfarru
à me , in Luc* praefertim Evangelio , repertam efle in-
ter hune Codicem&caeterosquantumvis veteres diferepan-
tiam , utvitandcequorundamofFenfîoniaffervandumpotius
quam publicandum exiftimem. In hac tamen non
fententiarum fed vocum diverfitate , nihil profefto eompe-
ri, unde fufpicari potuerim,àveteribusiIlish2ereticis fuiflede-
pravatum. Imo multa mihi videor deprehendifie obferva-
tionedigna; quxdametiamficàreceptafcriptura diferepan-
tia , ut tamen cum veterum quorundam & Graecorum & Lati-
norum Patrum Scriptis confentiant : non pauca denique,qui-
busvetuftaLatina editio corroboraturr-quaeomniaproinge-
niimeimodulointer fecomparata > &cum Syra& Arabica»,
editione collata , in majores meas Annotatïonesjàme nuper
emendatas <, &brevi, Deo favente > prodituras , congeffi.
Genevse g.Id. Decemb. 1/8 *♦
Fragmmtmn EpifioU Sam. Petiti adSamudemSor-
berimn Nepotcm^
XX.
HIerarchiam efiTe dixi jam ab îpfisApoftoIorum temporibus
inftitutam , ut diffencionum plantaria evellerentur &
Schifmatum femina tollerentur,&intra hoc intervallum,quod
eftab AnnoNeronis quarto ad feptimum ejUsdem, totoorbe
decretum faille, ut unus de Pcesbyteris eledtus y Epifcopus ko]'
ifyxbù didus, exteris fuperponeretur,& ad eum omnis Eccle-
fiaecurapertineret.Habespaucis, fedtibiunir animimeifen-
iuminhoenegotio.
Iacobm Strmondm Seb. Tengnagelio.
XXL
Clarlsjîme êf? do^iîsfimeDom'me^
NIcephori vêtus exemplar Caefareum, quod ego poft Patrîs
Frontonis Ducaei obitum in fidem meam receperam, faU
vum
jzo CL. VIRORUM
vum ad te D. Werdemanni Refidentis operâ pervenifTe fpero;
Quid vero ejus editionem tamdiu antehac retardarit,non facile
dixerim 5 (èd video nunc tandem àCramoifio noftro typos
Graecoscomparari, uteam,proximo, utait, Decembri menfe
aggrediatur.Quod fi fiet,muItorum expeftationi fatisfacietj ti-
bi autem imprimis gratiam habebunt, qui tuo id fe potiflimum
beneficio confecutos intelligent. Pater Petavius abfoluto ante
bicnnium Epiphanib, alterum ingens opusfuum deDoclrina
Temporumadverfusjof. Scaligcrum prarlo fubjecit , eôque
jam perduxit, ut porterions Tomi pauca fuperfint paucis men-
fibus abfolvenda.Pofthaec ad Juliani n*^j3«T« reliqua fe ace in-
get.DeTheophanisenimHiftoriaconfilium, opinor, abjecit,
quod & ab aliis tùm in Germania , tùm irt Gallia , pariter ab-
jeftumvidetur.BibliothecamPatrumGrseco-Laiinamduobus
item voluminibus comprehenfam , Parifiis editam vidimus,
paulô ante quàm Pâtre Frontonc careremus.In hoc enimOpe-
re defiit à paK*e/Ttiç. Qui & alia,ut nofti,meditabatur , Nice-
phorum feilicet, Theodorum , Cyrillum Alexandrinum,& Bî-
blia Graeco- Latina.Ex quibusNicephorum plane abfolveratj
itaq ; cumGraecoTextu Latina Verfio,ut ab eo recognita fuerat»
conjungetur. Theodoretum enim magna ex parte confeftum
habebat.Quod deerat, fupplere ipfelicet impar>in(iitui, fi De-
us mihi,poftConciliaGallicana,quibusadhucdiftineor,vitam
virefque concefierit.Ad Cyrillum pauciora collegerat, quae u-
fui tamen efle poffint , fiquishîcaliquandoadeamcuramani-
mum adjiciet.In Bibliis Sacris multùm ac diligenter laborarat,
unûmque hoc opus prae caeteris urgebat : fed vereor, ut in po-
fterumfperareliceat, propternovam editionem Graeco Lati-
nam,qu£rucjaminchoataeft,curante,utaudio,Joh.Morino, è
CongregationeOratorii viro dofto,cujus nuper in lucem pro-
dieruntExercitationumEcclef. libri duo. Cramoifium mo-
nui utcumAdventoria, quam defideras, Propemticum fimul
noftrum, quodAdventoriamfecutum eft, tibi meonomine
offerat; non quod illa tanti aeftimem, utàtelegi debeant,
fed ne defuiffe videarvoluntati tuae , cui & in aliis omnibus,
quae pofïim, obfequarlibenter. Deum,quodreftat, oro,ut
te rei literariae nobisque meliori utentem valetudine diutifli-
mè confervet. Pariuisj.Non, Sept» 1616. ïrag-
EPIST. SINGULARES. 511
Fragmmtum 6'piftoU QaudiiSarravii adjac. UjTe-
rmm Armacanum , Lut. Nov. 9.16 4.8.
XXII.
C~>Ogitaverat aliquando FrontoDucœus de recenfendisGrar-
xrisSixtiBibliis, &ma]ta, utaiunt, prarclarameamrem
congelTerac. Dum autem omnem movet hpidem , ut fuam
«Aim undfque conquifitis opibuslocupleret , fcripfit defuo
confilio Romam ad Socios & ad Vatican^ Bibliotheca: Cufto-
âes, utfealiquajuvarent. Uliveroeximiis, quospromove-
redebcbant, conatibusinterceflerunt , hisfererationibus,
faHis certe & futilibus : Quod omnes i(te leftionum varietates
turbarentpotiusquam firmarent aut inftruerent Chriftiano-
rum animos , quodque polt Clementis Vulgatam , nihil>quod
aiicujus foret momenti , fupereftet. Nec hocdixifle conten-
ti, vcluerunt , jufferunt, ut Romain mitteretquzecumquo
de eo argumemo fibi paraviflet. Parère 3utem necelTe fuit
mifero ifti mortali , cui ita omnis infumptus Iabor oî^VJ- Hoc
deFrontonenuperdidiciabipfoSirmondo.
Fragmentum EpiftoU ChriftophoriCarleili Angli ad
Çaflalîomm. 3. Cal. Ridait 1^62^
XXIII.
INaltero > qui in te învehitur tum majorem in judicando
arquitatem , tum inreprehendendo modeftiam defideraf-
fem, ConviciadedecentChriftianum, &immanitashomi-
nem. Legiquidemtuaomniaftudiofe"idielegoj un-
de uberrimum & falutarem percipio fruclum. Joh.Checum
Lar.Gr. &Hebraice perbenefcientem , equeftrîs ordinisvi-
rum , non nunquam fum adortus , & reperi femper tua legen-
tem Biblia. Percontabar de tua in interpretando fide , & elo-
quentia: tumilleridendo, uteratafFabilis, Mehercule, in-
quit , majorem percipio fruélum in IegendoCaftalionem.;,
quam in evolvendis omnium Scriptorum Ccmmentariis.
Oratiofaciliseft , explicata , dilucida, fuavis, concinna&
diferta: verbapura& Latina , &qqar propius naturam no*
V y v tationem-
Su CL. VIRORUM
tationemqueGrœcae Hebraicsque locutionisattingunt: Mar-
tinum Bucerum audivi explanantem Pfalm. np. & cum.»
omnia expofuiiTet>qu3e Gr.Lat. &HebraeiDodores de ea quam
traftavitfententiaprœclarefiTipfilTent , monuit audiendurru
Caftalionem , qui, inquit, utefttumpius, tumeruditus,ita
deHebraeis tum gravius,tum diferte convertit in hune modum,
&c. Atque hoc fecit me praefentein AcademiaCantabri-
gienfî.
Cornelii Valent Epijiola ad<&ld. Ant.Muntum,
XXIV»
IUftusLipfius, familiarisa idem difeipulusmeus, Iiterarum
& antiquitatis caufa in Italiam proficifei veilc ccepit. Petiit
âme, amicisquibufdarocommendari, inprimisautemcon-
tendit, utadte, cujus cognofcendi&videndiftudiomirifice
flagrat, literasfibi darem. MittoigituradtehuncJuftum_i
Lipfium, alumnum, utdiyi, difciplinaemeae, adolefcentem
eaprobitate, modeftia, ingenio, eruditione, judicio,quan-
ta teftari polTum equidem me in alio nullo , ifta imbecillitate
aetatis, adhucelTeexpertum, tumvero, quod apudteplu-
rimum valet, ftudiofura antiquitatis & artium ilJarum , quas
tuarnas, & in quibusmaxime excellis , id eft optimarum» Ca-
ve autem exiftimes me haec ambitiofe , & fupra quam res eft ,
commendantiummore, fcribeie: imo vero minus fortafle,
quam virtus & eruditio adolefcentis merentur, feribo , ne dum
eumlaudo, videarnosipfos, inftitmionemquenoitramvel-
le extollere» Quamobrem rogo te, Murete mi, velpotius
precibus omnibusoro & obteftor , adolefcentem hune omni
ftudio , amore , benevolentiacompleâare atque devincias.
Etquoniam is honeftoquidem génère & optimis parentibus
riatus , ea tamen mediocritate fortunz eft, ut fe in longinqua
& extera regione difficulter fuis facultatibus fuftentare porfit,
verecundeetiamhocabstepetam , (vides quantum mihifu-
mam) ut fi qua in re commendatione & opéra tua juvare eum
potes j q«od certe potes, ei ut ne défis»
Nobilhjî-
EPIST. SINGULARES, 523
NobilisfimO) reverendo &fummo viro^ Joanni For-
beJto/Domino à Corfe-S.JbeologiœDo&cri eximh,
inque Academia Abwdonwnfi ejufdem Profejjori,
Ger ardus Joamtes Fosjius S* P. D.
XXV.
NOn dubium cft quin omnibus vcritatisac concordiae a-
mantibus dolorem adferat maximum, quod amiquarto*
ties repullulent hasrefes; quandod,ue etiam fuccrefcantnova?>
& olim inaudita!, nec minus veteribus illis fedîis veritati adver-
fe & paci. Cujus rei caufam e(îe praecipuam arbitrer , quod
qui animum adplicant ad legendumS. literas , magnam id
partem faciant , vel cum ftulta ingenii fui fiducia, vel prsjudi-
cio ab iis profeéto, quos per omnia fequi fibi propofuerint, vel
abanfmo haut aliter easinterpretandi, quamiis loris, ubi de-
gant, conducibilius videatur,ad confequencîum? velretinen-
dum,mundibona. Quomodoadfecliparum cogitant, Scri-
pturas non elTeScripturas, quoties alio intelligunturSpiritu,
quamfunt feriptae. Ni(i igitur deinfelici horum grege efle
velimus , quemqueveritatemmagisamareconvenit , quam
feipfum -y ac ante omnia quidem ferutandum , quid Deus dicat
in verbo fuo : Sed ne perperam illud interpretemur ; quando
omnes ad errorem fumus proclives , attendere etiam debe-
mus , non modo quid unus & alter, fed omnino quid conftan-
ter docuerit Ecclefia Dei. Quantopere enim répugnât per-
fpicuitati Scripturac , fiitaexarataecredantur, ut, abApoftolo-
rum exceffu , ne in praecipuis quidem fidei capitibus ipfi eas
Ecclefiarum dodiffimi ceperint Antiftites ! Quantum item
ad verfatur bonitati Dei , & amori erga nos , Ci per tôt fecula ad
Scripturarum intelligentiâ defuifïe ftatuamusSpiritumDei,vi-
ris licer pietate& fanctimonia praecellentibus , Ecclefiaeque
fempercommendatisfimis , atqueeomelioribus, quoApo-
ftolicis propiores eranttemporibus ! Necignoro , di&aharc
noftraparumdefcendereinanimos multorum, quia videant
etiam ad antiquitatem provocari in caufa deploratifïima.
Qui cogi tare debebant, nifiifti hofpites forent in veterum
Vvv z leclione3
Ji4 CL. VIRORUM
leclione , non tam futilibus motum iri. Vidèrent enim,
bellos hofce provocatores incafTumjaclare antiquos, praecer-
quam apud vetuftatis nefcios , qualibusfe os facile fublinere
poflefperant. Cseteri autem, qui hiftoriaEcclefîae funt ex-
culti, nullo negotiocernuntopinioneseas, quasfruîîra ven-
ditantpro antiquis, fi non heri vel nupernataîiint, plurimum
faltem cœpilTe demum anteduo,tria , vel fummum fex fe-
ptemfecula, vel non mulcoamplius. Lltobducere illisliceat
hoc Optati Miievitani lib. 6. Quteflijlanova ^fîultafapîentia^
novitatem quxrere in vifceribus vetujlatisl Quis vero non fate-
atur , praefcriptione iïtiufmodimultum firmari animos no-
ftros in genuina Scriptural interpretatione 5 validiusquo-
que, munkiufquehserefesrefelli? Quare hoc armorum génè-
re femper pugnatumfuit à S. Patribus: qui pra?cipue quidern
fetuenturScripturae au&oritatemec tamen praetereunt prio-
rum temporum cmfenfum. Hocluceclariuseftexiis, quac
difTerunt adveifusMarcionem , Valentinum & hisaequales:
itemSamofatenum, Arrium, Macedonium: nec minus Pela-
gium, Ne(torium,Eutychem: utpraetereamha?reticorumca>
teros, Veilemiftaadtenderent, quiterritidifFufoadeo , ut
aiunt , Ecclefiafticae antiquitatisOceano, propterea veteres
Theologos non legunt; &,.quianegligunr> nefciunr, &poft-
quam ignorant, afpernantur; acnetemerecontemnere, vel
folinefcire, videantur, etiamtraducendoillos^ complurium
animos ab iisabalienant. Tantimalifons,caputqueeft, otii
amor ac laboris fuga: dum non fatis cogitant,certi(ïimum illud
Ariftotelis eftatum in Nicomachiis , artem acvirtutemver-
fari circa id quod difficiles eft, Et tamen difïicultatem illam,
dequatantopere queruntur, multumleniatreclusftudiorum
ordo, &hocomnihilïoriae innatum , quod deleclat , &af-
fiduaingentisboni cogitatio , quodexhiftoriaEcclefiae , ve-
terumque Theologorum leclione ad nos redit. Fidem fece-
rint vel Ifolius magna: Britanniaevemrae, vel etiam noftrx, tôt
Theologi fummi : ante omnes KHp.v\\m illud hominis Joannes
Juëllus, AntiftesSarisberienfis. Quis enim èConciliis, vel
Docloribus(quotqu'jtprimis fuere annis fexcentis) non ani-
mofiusmodo, feddocîius quoque , velfelicius impugnavit
ad ver fa-
EPIST. SINGULARES, fiy
adverfarios ? Non defuere quidern , quibus hocdifputandî
genus minus probaretur : fed , praeftantitfimi etiam Whita-
kerijudkio, timidtoreshifuere , quam necefle erat. Pote-
ram&aliosfubderemagno numéro. Semper enimBritan-
niaabundavitTheologis , utScripturarum » ficantiquitatis
ctiam intell igenriftimis. Sedutdeiispluribusdicam, bre-
vitasinftituti non finit. Adteitaquevenio, eximie Forbefi,
qui, utihabuiftiantea, quem fequereris , patremtuum , rov
fLicutue/rtiv Patricium Forbefium , Epifcopum Aberdonien-
fem, virum undecunquedodi(fimum$ itaipfedeinceps, iti
hoc anttquitatis ftudio , patriae pracibis , ac cunclis aman tibus
reclam ftudiorum viam. Nihilmeauribustuisdare, indicio
omnibus eritutraqueharc&Theologica, inquam, &Hifto-
rica Inftruftio tua, & illc fignorum tuorum adfpectus adverfus
tôt infefta haereticorum agmina.Quem equidem nefcio utrum
comparareveîimphalangi Macédonien , an acieiRomana?.
Sedhuic potius , quando (quod defuifle phalangi Polybius
oftendit)copiistuisfempererit locus , ficarmorum viribus,
fie feientia , atque arte inrtruftis ad nullum non pugnae genus.
HabetigiturfacrataMufisa4olefcentia , unde meliusfapiat*
dumvideteos, quificavocantabantiquis, fibi femitam non
fapere, licetaliismonftrentviam. Habetquoque média El-
la ac conftans setas , quoaccendaturdeinceps ad ftudiuman-
tiquitatis, fipriusneglexit ; velfiferumidputet , faltemut
alienis videreoculisadfuefcat, ubinequitfuis, Habentdeni-
que etiam in veteribus Theologis fubacli , undeproficiant:
imo fi ipfi pariter bene mereri de hoc ftudio volent , non déc-
rit hincexemplum, quodfcribendoaemulentun quoitama-
gis & magis glifeat hiftoriae Ecclefiafticse honos ac fruétus. Vi-
des, utquodnoftrumfitdelaboribustuisjudicium , non pi-
gitnmfueritmemorireî acconfidoidemômnes unooredi-
auros, quorum palatoantiquitasfapit, Etfiveronunquam-r
tam féliciter agaturcumEcclefiaDei , ut etiam boni omnes
peromniaconfpirent; confidotametv etiam ex iis,quiantea
diflenferint , hifcetuisledis, conventurosnonpaucos j fal-
tem in illis religionis capitibus , fuper quibus in fex Conciliis
univerfalibus , vel Africanis etiam , & Araufionenfi oîim con-
Vyv } venrt
$i6 CL. VIRORUM
venir. In iis autem , quae non ad fundamentum , fed ftru-
cturam pertinent , nonpacem minus confecter , quamam-
pleclarveritatem : ut qui fciam , non modo haerefin vitan-
dam, fed etiamfchifma: acproptera, licetubiquegrataeflfe
veritas debeat , aliter tamen cum fratribus, quamhaereticis,
efledifputandum. Utinamvero, Nobiliflime, acclariflime
Forbefi,hac cruda ac viridi feneclute pertexère tibi detur cete-
ra hujus operis auro magis aurei. Hoc ut contingat,rogamus
omnesDominumDeum .* cui , Ecclefiae fuae caufa , cura: fo-
re confidimus, &te, Sdaborestuos. AmftelodamiiotCaI.
Sext. i(54 f.
Fragmentum SpiftoU Job. Boifii êlienjïs Cctnonici
adHenrkum Savilium.
XXVL
MAgno sEftimalTem judiciumtuum , fi in aîio quovis
auftore edendo me in focietatem tuam afciviffcs ,
& confilii tui fecifles participerai : at vero quocJ Cliryfo-
ftomum editurus , Scriptorem Graecum & Ecclefiafticum,
Scriptorem non minus utilem , quam uberem , norL»
minus uberem, quamdulcem&mellitum; quonemoexan-
tiquis aut majore dexteritateScripturas tractavit , aut popu-
lumdocuitfalubrius, authaereticosoppugnavit acrius ; quo
nemo aut ad virtutis ftudia inflammavit vehementius, aut vi-
tia fui temporis infec*htuseftliberius: quodinquam, tamau-
reum, tam politum, tamomni omnium amore dignum au-
cloremlucedonaturus, rneinteralios, velutioptionem tibi
fumpfifti , hoc (i non pro fummo & plane fingulari beneficio
haberem, infulfuscerteefîem, nulliusque judicii,&, utChry-
foftomus faepiufcule loquitur , tiomo àym^a* %& dxa&içoçi
Summoigitur me beneficio afFeclum à te e(Te agnofco, nec
agnofco folum, fed profiteor & prarmefero,& utmeonomi-
ne gratias tibi ex animo ago maximas,fictuo , noftroque
omnium, DeoO.M.%WoH> ajmsuc ofTero,qui&nos voti da-
mnarit,& tibi fingulari fua bcnignitatc concefferit,ut op* lon-
ge
EPIST. SINGULARES. 5*7
ge omnium difficillimum, & ut impenfat , ita laboris maximiV
ad umbilicum tandem perduceres. Admirentur alii aedium
magnifîcentiam ac nitoré, trophaea illuftrifiimorum Ducum,
Colofforum majeftatem , Pyramidum , qua: cœlum ipfum
minentur, altitudinem: atmihiuniusChryfoftomi intégra &
accurata editio , (qualem à te autàncmine habituri fumus)
omnibus Colofïis,omnibus trophaeis, omnibus denique quan-
tumvis magnifias Palatiis, autpraealtisPyramidibus, longe
multumque praeferenda videtur. Dicent & fendent hoc
idem mecum quibufcunqueGraecae literaecurac accordi funt>
maxime veroTheologi, &inhis praecipueEcclefiaftae,&Ev-
angelii Chrifti praecones atque interprètes, quibus peculiari
quadam ratione ita utilis & neceflarius eftChryfoftomus, ut
femperillumoculis ferre > femper (inu geftare, nunquam de
manibus deponere debeant. Poft S. enim Biblia, & Paulînas
inprimis Epiftolas, nuilum novi Scriptum, in quo,qui Concio-
natoresfunt, & Graecc nonnefciunt, majore cum fruclu ver-
fèntur quam in B. Chryfoftomi Homiliis , quas ita numérotas
quidem reliquit, ut nemo plures,ita bonas, utnemo meliores,
ita difertas &dilucidas , ut nihil neexcogitari quidem pofïit
difertum autdilucidum magis. Atnecjuis temere, autani-
miàmecausadictumhocputet , intelligat velimmebonam
Chryfoftomi partemlegiflej necindiligenter, quas dotes ha-
beat , quas virtutesdicendi, obfervaSe. Atnavoshabet?
Scio, necpoffum diffiteri. Sedhinarviadeofuntconfpicui,
adeo repertu faciles , ut nuilum periculum fit , ne lector paulo
cordatior(qualesConcionatores omnes eflfe par eft)aliquid dé-
triment! inde accipiat:illis vero detradis aut deteclisfaudacter
loquor)nôeft intantaScriptorumEccIefiafticorum multitudi-
ne,quem potius effingere&exprimere debeantConcionatores»
quam aureum noftrum Johannem. Quocircafi alicujus ef-
fem apud homines mei loci ac ordinis auétoritatis , hortarer
eos omnes> & quantum vox & latera permitterent , clamando
inftigarem , ut Chry foftomum tanquam Concionatorum du-
cem ac coryphaeum, vel potius utChriftianumCiceronem,
autDemofthenemintuerencur, ut veftigiis ejus infifterent,
ut pro ablolutiffimoChriftianac eloquenti* exemplari, ad imi-
tandum
5i8 CL. VÎRORUM
tandum fibi proponerent: praetereaut quotidiana eum Iecli-
one familiarem fibi facerent,&Opera ejus omnia,quantumvis
iniquo pretio , primo quoque tcmpore fibi compararent.
Nullameniminretameximii ufus impenfam formidandam.
Csterum hic mirari fubit hominum noftrorum prarpofte-
ram parfimoniam , qui> fiparandusfit equus , auttoga pau-
loelegantior , autamici vocandi adcœnam , nonadeoma-
gnam fumptuumhabent rationem : atfi liber fit emendus,
praî quocacnam vcl lautiflimam etiam Ethnicus Philofophus
contemneret , praequo togam conculcaret , &afpernaretur
équum, hïccertedici non poteft quam fint tenaces, quamfor-
didi , quam plane Eucliones ! Si projugo boumdependen-
daefuntoftomin2,aut etiam decem, non metuisfumptum: at
fi pro Johanne Chryfoltomo folvenda: funt minae totidem, aut
fortafle pauciores , pretii magnitudine deterreris? O corîO
cerebrum! Sitantivitrum , quanti margaritam ? Sedrepri-
mome.
JUagnifico Domino ^ndr, Dudkio Petrus Qaroli-
nus , Co?icionator rUaradknfîs+
XXVIL
GRatiam & pacem à Deo Pâtre & Domino noftro J. G uni-
genitoàPatre ante tempora fccularia , & in plenitu-
dine temporis ex muliere nato precatur , fuaque officia corn-
mendat. Quanquamvirtutis, fapientiae&humanitatistuar,
in omnes propemodum Orbis Chriftiani plagas pervulgata fa-
ma, me quoque tuinominis defiderio inflammatum jamdu-
dumimpulit, Magnifiée &clari(Time Domine Dudici, utali-
quas notitiae faîtem tecum ineunda? fores meis literisaperiam ,
haftenustamen,accufantibus etiam amicis timiditatem me-
am , nihil hujufmodi tentare aufus fun% Nam etfi inligni tua
pietate, quam uno omnium orepraedicari ubiqueaudio, &
in fummo tuo ingenio liberalibufque difciplinis cultifïimo,
cui profeclo nihil agrefte aut afperum inefle poteft , conquie-
fcens, futurum omnino fpexabam > utmeaminterpellatio-
nem
EPIST. SINGULARES. sx>
nemnonmoleftelaturusefies: meustamen pudorquodam-
modo fraenummihi injiciens, animum fcnbcndi cupidunu
retrahebat» Virum enim tam illuftri loco & exccllentis eru-
ditionisfajiigio pofitum , cujus amicitiam magni quiquè&
prêtantes viri certatim & cupide expeterent, ab homine in-,
obfcurumangulumprojeclo , necliterisfatis , utpportet,
munito, qualemmeeiTefatennondubito, fine aliqua terne-
ritatisnota, interpellarinonpofle judicabam. Quinetiam
literaetuxadPetrumMelium , quem ego fratris in loco ha*
beo, cultifàmae&ornatifiimae, fuperioribusmenfibus per-
fcriptac,materiamtimorimeo fuppeditabant>quibustu,quod
importunitate nefcio qua moleftiam tibi attuliflet, paulo acer-
bius&ftomachofius , utbonatuapacedicereliceat , cuiru
perftrinxifie videris. Verum enimvero his dubitationurru
fluclïbus, quibusmeagitatumfuiflenon inficior , emergere
mihi cupienti , hune nihilominus portum tenendum efîe fta-
tui,quem& magna de tuaeximia humanitate fpes , &meu$
ergatuas virtutesamorincredibtlis , ftudiumque perpetuum
promerebant. Quapropterpatereobfecro, praeltantiffimo
D. Oudicijin feribendis ad te literis fola nominis tui obfervan-
tia incenfum, fummaque tua humanitate fretum , audacius
manumadmovifle, eociue, utmeamhanc, fiquaeeft, im-
portunitatem placide tollens , mihi quoque tuis occupatio-
nibusobftrepcnti , veniamdesvehementerpeto. Nequo
ego nunc ut in album tuorum amicorum recipias, abs te con-
tendo , quod certe magna; temerîtatis & impudentiar foret.
Sed nunc me ex eorum numéro eflfe agnofeas , qui tuas virtu-
tesadomnem pofteritatem immortales admirantur&obfer-
vant. Etfi enim (ditam [enim ficutmeafert natura ingénue)
fubobfcuri&ambiguirumores, praîfertimabadverfariis no-
ftris circumferuntur, te relicla Orthodoxa de Deo doctrinal,
profeflïone renovata , Serveti opinioni fa vere cœpifle : Nun-
quam tamen ut in hanc de te opinionem venirem perfuaderi
mihipaflusfum , nequepatiar eo ufque , donec aut feriptis
publicis, aut literis tuis mens tua mihi perfpecla fuerit. Virum
enimteirtapietate, fapientia&eruditione, cujus exemplum
in utramque partem plurimum valet , non exiftimo temero
Xxx quip-
Ho CL. VIRORUM
quippiamcommiflurum, quod magnouniverfaeOrbisChri-
ftianiEcclefiaedetrimento futurum fit. Videre te etiairu
certofcio, principiaquibusiftinituntur , tam abfarda& in-
firma efle , utfinemagno Iabore colligereliceat , nihilnifi
acuti ingenii famam captare voluifte, qui ab aliis diMentiendo
<5&«7o£<*ha'copinionum inEccIefiam invexerunt , dequi-
bus> fi perte liceat, eritalius commodior difputandi Iocus.
Quinetiamfi verum fit id, (quod omenDeus avertatî) quod
tuinominis parurn amantes difleminant : fummum tamen_>
tuum ingenium, fummamfapientiam , eruditionem&elo-
quentiam ftudiofe colère non definam , quibus tu certe non_i
folum tua: gentis homines longifïimo intervallo poft te reli-
quifti, fedeosetiam,qui ingeniofiffimi cenfentur , erudîto-
rum omnium judicio, aequafti. Necidmodo, fedincredi-
bilemetiam humanitatem attulifti , qu«e , etfi mihi corarru
perfpeclanoneft, fermonestamennoftrorum popularium-i
niirificeeamextollentium, ficmihifidem fecerant , ut vei
tantillum de ea ambigere fumma mihi religio fit. Nequo
veroextimefco , Magnifiée & praftantifïïme Domine Dudi*
ci, negratiamtuam immodiceafientandoaucuparinonnul-
2is videar. Quidni enim tuas ego virtutes admirer, admi-
randocolam, quaseximii&fummi viri ad ccclos ufquelau.
dibus evehunt? Nec tu histuislaudibusfaves;fcio,acforcafio
etiamanimustuusvehementer hifce ofrenditur, fednosin-
gratifumus, fipraeclarahascornamenta, quacdivinitusinto
collata agnofcimus, turpi filentio fepeliamus. Non igitur
vereor ne haccafientatio fit, àquaprofedomeum ingenium
abhorret fummopere, fed officio potius me adduclum fentio,
lat meam in te gratitudinem hic faltem declararem, idque in_»
optimamtepartemaccepturum , pro tua humanitatenoru
dubito. Quodfi hancvoluntatis meaefignificationem, gra-
tamtibi, quemadmodumfpero , fenfero , dabo equiderru
opetam, utreipfacognofcasmeunum efieexprarcipuis, qui
tuisornamentispraecIarifTimisfavenc , quiquediutiffimerlo-
rentem te efie cupiunt. Bene vale , feculi noftri orraamen-
tum» Datum Varadini i*. Cal. Quint. 1572.
4
M
Pétri
EPIST. SINGULARES, j^i
Pétri Molind Spiftola adjac Ationtacutiurn , Ba ■
tbonienfem 6'pijcopttm Anno 1610.
XXVIII,
Cunftantemme , Prxfu! ampliiïime , &metuentemtuas
graviflimas occupationes intempeftiv3 fcriptioneinter-
rumpere , impulittandembcclefiœutilitas, fuafitqueeatibi
exponerc, quae mihividentur ad Ecclefîaî veftrœ & noftra:
communem utilitatem pertinererneque enim quifquamefi:,
apud quem melius & tutîus ha?c deponam quam apud te,
quem fcio Dei zelo tangi & apudSereniffimumRegem plu-
rimum pofle gratia. Caufa mihi fcribendi If. Cafaubonus,
cujusad vosprofediomihi'nonparvaminjicit folicitudinem.
Vireftfanecordatus , pius&probus, fed quem metus& ira-
cundia tranfverfumegerunt. Abhinc triennium cœpitde
Religione maie fentire & inclinare in Papifmum , paucis ca-
pitibus exceptis , quae eum in Religione nutantem à manifefta
defeftione cohibuerunt , qualis fuit Communio fub una fpe-
cie, TyrannisPontificia,Liturgialingua ignota, Imaginum
Cultus, Opéra Supererogationis. Hoserrores iîle nondum
concoquit, & in iis adhucnobifcum fentit. In carteris capi-
tibus controverfiarum non abfcure prs fe fert, ac paîam pro-
fitetur odium noftraefteligionis , quam interPontificiostra-
ducit contumeliose , &quafi novitiolumCalvinicommen-
tum odiose exagitat. Me vero,quo femper ufus amico & fa-
miliari, monentem amicenon tulit. Initiummali, odium
inGenevenfes , quos inlite pecuniaria , quamGenevaemo-
verat , expertus eft fibi adverfos , quibufque interceftoribus
ait feexcidifie caufa &uxoris dote exutum fuifle. Exeocœ-
pitminiftros omnes acerbe infeclari , & incujufvis obviifi-
num virus hoc effundere. Hominem ita perturbatum &
impotentis iracundias adortus Cardinalis Perronius ingeni-
um'inftabile loco facile movit , &pene peflum dédit. Ibi
tum Cafaubonus Cardinale impulfore legerePatres, &clam
cum Cardinale haberecolloquia $ quaccunque vero inPatri*
businveniret in fpeciem nobiSadverfa mordicus apprehen-
dere, Vir fane in philologis & linguis doâiffimus, îedcirca
X x x 2 rerura
53i CU VJRORUM
rerum cognitionem non perinde diligens , & in quo acrimo -
niamjudiciidefideres : quippe qui plus memoriamquamju-
dicium exercuit,&quê* inma facilitatefequacé quameunque in
partem impuleris. Tantum malum in viro tantac doclrinar,
& quemcolo& facio maximi, tuli fane graviter, fcquodpo-
tui conatus fum ad priftinam mentem revocare 5 fed frultra
fui, ha&enus incalefcenteindies ejusodio inGenevenfes,
& Cardinale altrinfecus inftante,& fuafiones pollicitationibus
condiente. Inter haec commodum accidit, ut Rex vefter
Sereniffimus, impulfore D.Archiepifcopo Cantuarienfi , eum
ad fe evocaret. Ea res me recreavit aliquantuîum,& in fpem
erexitfore, uttuiscolloquiis&fuafionibus,a!iorumque, quos
habetAngliadodti(Tîmos,inredlamviam reducatur , ejufque
iracundia detumefeat , mollita locorum &temporis interval-
lo: quam ad rem ut quod potes induftriac conféras , Vir ma-
gne , etiam atque etiam rogo. Quod fi nullatenus poteftà
îententia dimoveri, commodifïimum & tutiffimum erit,eum
honeftis praemiis obftrictum occupare circa Hiftoriam Eccle-
fiafticam & refutationemBaronii , adquodOpus jam multa
congeflït: Eftenim, utdixi, Papae Tyrannidi adverfus : ac
in hac parte nobifeum fentit : quecirca quicquid in hec argu-
ments feripferit, cedetinEccIefiaeaedificationem. Denique
oro, obteftor, facite, ut quoeunque modo vefter fit ; nam fi
adnosredierit , certaeft defe&io. Unde ingens Ecdefia:
fcandalum&ofTenfioinfirmorum : Vivimus enim inter ad-
verfarios, quinoftrorumîapfuincredibilitertriumphant , &
ejafmodi Circenfes pompas fpeciofecircumducunt, Illequi-
demReginccnoftraevaledicenspromifit reditum : unde ne-
cefîehabetdatamfidemliberare: Sedfi apud vosmelioremu
conditioneminvenerit&otiumcum honore, redibit procul
dubioad vos , poftquam hicconvafaveritfupellecliIem&Bi-
bliothecam, quamhabet ampliffimam : Nec médiocre erir
Angliaeornamentum, homoreiliterariae facile princepsy &
nosliberaveritismagnomeru , &animam jam pronarn in_»
ruinam fervaveritis veftra induftria. A vertat Deus hoc ma-
lum i & vos faciat tam boni operis inftrumentum. Sed de his
Job,
EPIST. SINGULARES,- 5* J
Joh> BaptijlaFokngim Nicodcmofratri.
XXIX.
ET tu , frater , me in nemoribus latitantem interpellas?
Ménetamalta fcribere opinanturamici? Caecum id pror-
fus eft amoris genus , quad in amicis eam videt excellentiam,
quam ne ftatamquidemvirtutisformam appelèrent femido-
tti. Ego enim quid de me meifqj fcriptis fentiam , non raro
hifce in Commentariis (inPfalmosfciïuet) tum dico , tum , ne
erretLector, adravimufqjclamo: fincerumme fcilicettan-
tummodo efle Scriptorem,nempe cui pro fcopoDei fit honor,
&fufquedequereligio: nïhilpraeterea. Quaremeisinmo-
numentis nihil al ïud in primis quserere debent amici , quam-.
amplam erga omnes charitatem , atque in Deum fiderru»
Tantum eruditionem in re facra non oftento. Quae tamen ,
fiinmealiquam eflfejudicant , eatandemeft , quac meamj
ubique prae fe fert , ut tu eam vocas , mediocritatem , non_.
crandioraillaSophocleo, utaiunt, dignacothurno, quac tu
Frater alioqui mini charioroculis propriis de me asque praedi-
cas , ac de incognito omnino hofpite quis rudis prorfus ac ex-
pers judicii pracdicaret. Amor enimvero te in me audaculum
aiiquantifper facit. Verumegointerea meo me fpithamo
metiens , adeoex fuperfl ais amicorum laudibus non efferor >
quin me eiïe Foîengium cogitem , hominem nimirum na-
tumHyadumtempore , idcirco abaquisillisnonabhorren-
tem,quasChriftus inDavide ufquead animam fuam intraflo
queritur. Haeceftcruxvitar, haeproborumdeliciae , idduri
cum mundo certaminis theatrum, forfan & trophaeum : cujus
quidem labores eri^rn tu mecum experiris Nicodeme. Ex-
peritur&Theophiîusnofter, (alter Folengii frater , quifubMcr-
UmCocaii nomine Carmin a quadam eâidît) CUJUS ingenium noftro
sevorarum atque infolens, femperinfenfum reitranis, Sed
cum edentulae fint , nihil aliud quam coaxant : qua quidem..
re non tam iram quam rifum viatoribus excitare foiitae funt.
Sed ad propotitum redeo. Ain'tu meas expeclari Iucubratio-
nes? En hubeant qui expédiant: en noftriexiliifruclus , fquo
enim alio appellabi* nomine hanc vitam >) En nemorum par.
Xxx } tus
H4 CL. VIRORUM
tus , en measfîdei ronfeflîo, en quid tandem meus toties in-
ftipulatusàmundoanimusrefponderit, Vale. Albanet*,
ibid.Decemb. 1/42.
Fragmentum SpiftoUJohannis Skcbu Cofieleciiad
Srafmum , ex Ane Coftelecenjïio.Oiïob. /5 iç.
XXX.
TErtia Se&a eft eorum, quosvocantPyghardos ; hideno-
minationem à quodam transfuga ejufdcm gentis acce-
perunt,qui hue veniens ante annos 9 y.eo tempore quo Johan-
nesZizka , homo facrilegus & fceleratus , bellum hic Ecclefi-
fiafticis & omni Glero indixerat. Hi de Summo Pontifico ,
Cardinalibus , Epifcopis &caeteris perfonisEcclefiafticisnon
aliudfenciuntquam demanifeftisAntichriftis , Pontifkem_i
ipfumnuncbeliiam, nunemeretrieem illam Apocalypticam
appeilantes, Epifcopos &Sacerdotesip(i fibi eliguntLaîcos
rudes &literarum expertes, uxores&liberoshabentes , fra-
tresfe&fororesinvicemvocant, & falutant : autoritatem
tantumV.&N.T.exScripturis recipiunt. Doclores omnes
veteres&neotericos &libros eorum contemnunt » necdo-
clrinaeeorumquidquam tribuunt. Sacerdotes eorum , cum
Officia MifTarum célébrant , ablque ullis id veftibusSacerdo-
talibus faciunt , necullis circa ha:c preculis vel orationibus
utuntur, praeter folamDominicamOrationem, qua panem
fcrmentatumconfecrant, DeSacranientisEccleu'at velpa-
rum , velpropenihil çredunt &fentiunt : qui ad harrefim-j
eorum accedunt,coguntur finguli in aquafimplici rebaptizari,
necfalemnecaquam benedicunt , neede oleo confecrato
quicquam tenent , in Sacramento Euchariftize nihil efle divi-
nitatis credunt, fed folum panem & vinumeonfecratum, Ci-
gnisquibufdamoccultis mortemChriltireprefentantem affir-
mantes : & propterea in idololatriam cadere omnes quot-
quoteoram illogenuafleclunt & incurvant , vel illud ado-
fant: cum inalium finemàChriftoSacramentum illudinfti^
tutum
EPIST, SINGULARES. H5
tuturn non fit , nifi ad memoriam pafiionis ipfiusrecolen-
dam, & non ut hinc&indecircumferatur , aut elevatum à
Sacerdote videndum oftendatur : quoniamChriftus ipfe,qui
adorandus&cukulatriaehonoranduseft , fedetad dextranu
Deipatris , ficutinSymbolo fideiChriftiana confiteturEc-
clef ia, Suffragia Sandorum & Orationes pro mortuis , rem.»
vanam &ridiculamarbitrantur: fimiliter Confeffionem au~
ricularem , & pœnitentiam pro peccatis à Sacerdotibus injun-
dam. Vigilias&Jejunia, rucum&tedoriumeiïehypocri-
tarum : Fefta D. Virginis Mariai Apoftolorum & reliquorum
Divorum , inventa efieotioforum affirmant : Dies tamen_.
Dominicos, &feftumNatalisDominici, Pafchae & Penteco-
ftes célébrant Multa efifent alia illorum portentorum per-
niciofadogmatacommemoranda , (î nonrationem melio-
rum & graviorum ftudiorum tuorum haberem. Si tamen fu-
perioresduaefadionesadconcordiam reducerentur , poflet
&iftanerariaSeda(quamvisjamplurimum auda, maximo
veropropter vitamSacerdotum nimium ditTolutam) opitu-
lanteRegeexterminari f vel in meliorem fidei &religionis
formam reduci.
Srafmi Refponfîo.
XXXL
Fadionem Pyghardicam longius abeffe à régula pacîsEv-
angelica», minus mirandumeft, quum, ut fcribis, ab auro-
re fcelerato profeda fit. Nam fi ideoAntichriftus eft Pon-
tifex quia impius,aut fi ideo meretrix eft Ecclefia Romana,quod
aliquoties habetCardinales aut Epifcopos aut alioqui mini-
ftrbs improbos, eadem opéra, nuîîis Epifcopis, nullis Paftori-
bus , nullis Regibus obtemperaremus, ut ne dicam intérim,
quod hac feneftra aperta, utcuique hic aut ille effet invifus,
itaimpiushaberetur. Qpod fi illi , refradisomnis pudoris
repagulis, pergant palam effe fceîerofi, utaliqua rationecoër-
cendifunt, itaneque cujuslibet eftillosincefTere, nec armis
remgeriplacet 3 nefemeladmiffumexernplumviolentiae fae-
viat
jjtf CL VIRORUM
viat ininnoxios, Quod fibi facerdotes &Epifcoposeligtint,
non abhorret à confuetudine Veterum. Sic eleclus eft S.
Nicolaus,(ic Ambrofius, fed nondum editaformula eleclionis
canonicae, quemadmodum olim& Reges à populo defigna-
bancur. Deinde crebri tumultus populares effecerunt,ut re$
paucorum arbitrio tranfigeretur. Caeterum quod indodos
eligunt& literarum expertes j tolerabiliusefiet, fi vitaepietas
penlaret eruditionis inopiam. Nunc gemina calamitas eit
populi, fî non minus impii funt, quam indocli. Jam quod fe
vicidïm fratres & forores appellant , non video cur debeat re-
prehendi. Atque utinam eademappellanomutuae charita-
tisperfeveretapud omnesChriftianos , fleuri mores nondif-
fentirent à verbis. Quod minus tribunt docloribus quam di-
vinis voluminibus, hoc eft plus deferuntDeo quamhomini-
bus , reele fentiunt : Sed quod horum aucloritatem ubique re-
jiciunt, tam iniquum eft quam fi ubique reciperent. Jamta-
metfinon adhorretàvero , Chriftum & Apoftolos in quoti-
diano veftitu confecrafle , tamen impium eft contemnere,
quod non abfque falutari confilio poft à Patribus eft inftitu-
tum. Ceremoniac funt , fedhisceremoniiscommendantur
populo divina myfteria. Et fi nihilaliud , quorfum attinet
in earediflentire, quaecitranegotium poteft obfervari? Nifi
Pontifex Romanus hoc illis permitterer, ut ad antiquités me»
moriam fuisritibusuterentur, quemadmodum Grarcis&Me-
diolanenfibus fuos concedit ritus , à noftris multum dlverfos.
Quod fi iftis tantopere placetDominica precatio, ea&no-
ftri Sacrificii pars eft. Utftultum eft nihil admifeere Sacris
prêter unâ precatione, ita nô re&e faciunt q ai quaslibet quo-
rumlibet naenias admifeent. Jamquac de Sacramentis fen-
tiunt tabfurdiora funt , quam ut aures piac ferre poffint > nifi
quodè tantismalishoc boni poflumusexcerpere , ne nos ré-
bus bene inftitutis ad quaeftum aut inanem gloriam > aut etiam
tyrannidem abutamur. Vigilias acmoderata jejunia demi-
ror qua fronte contemnant, cum ea nobis toties Apoftolicis
verbis commendentur, quanquam adharcmalimhortatudu-
cihomines, quam imperio trahi. Porrodefeftisdiebusnon
multum abeft iftorum opinio, à feculo Hieronymi. Nunc in
mmenfumaccrevitfeftorumturba, quumnullis diebus plus
feele-
EPIST. SINGULARES. $17
fcelerumcommittatvulgus : c^quodeftinhumanifiimum--,
cogunturefieotiofitotosdies , quinon aliis reditibus alunt
uxoresacliberos, fortaffis etiam parentes, quam opéra diur-
na. Hisindicereferias,necdarequicquam , quideftaliud,
quameosadfamem adigere? Sintcrebrafefta , fed inTem-
plis , adquaîdivitibusliceataccedere , feditautpauperibus
licear vivere. Saltem illud concederetur,ut pera&is facris re-
deant ad fan&os labores. Quid enim fancTius quam manuum
labore profpicereliberis acfamiliae ? Nunc ad cujuslibetfu-
perftitiofum afFeclum inftituitur feftus dies , imo fere vide-
mushocftudioefiequibuldamEpifcopis , utfinguli fingulos
feftos dies addant Calendario, quo vel hoc monumento fuum
nobilitent Epifcopatum.
Ben. s/QrU Montant Epiftola adPbilippmnlLHi-
fpaniœ Regem } ex Hifpanico fermonc Latine
'verfa^
XXXII.
Sacra Catbolka Regalis Majeftas ,
TAnquamfïdelis&obligatus fervus fecundum fimplicita-
tem Chriftianam&profide in omnibus illis débita, quac
adDei veftraeque Majeftatis (ervitium &ad reclam Rerump.
ipfi fubjeclapum adminiftrationem pertinent, ut eo nomino
quantum in me eltfaciam, teftoracmoneo, unam illarurru
rerum, quas Majeftas V. Gubernatori acMiniftris , quiin_j
Belgio funt aut poft hac erunt , fe verilîime débet injungero ,
efleiftam, utcaveant Jefuitis commifceri , nec quicquamj
negotiorum cum illis communicent , nequeadid , quod
nunc habentauctoritatis vel opum in his provinciis , ullam
accefllonem faciant : infpecie autem utGubernatorBelgii
nemine illorumpro Prardicatore vel Confeffarîo uti audeat,
Deo enim &confcientia telle perfpeclum habeo , tamhoc,
quam quicquam aliud referre ad rem Ivj. V. & adliberam exe-
Yyy cutionem
*3S CL. VIRORUM
cutionem boni regiminis harum provïnciarum» EtM.V.pro
certohabeat, perpaucosinHifpaniainveniri, extra ipforum
Societatem, qui pluribus&certioribus quam ego, argumen-
tis perfpedtum habeant , quaefint illorum praetenfionts feu
ftudia , qui fines , quantoque ingenio&conatu ad fines fibi
propofitosconnitantur , fimiliterque de multiseorum rébus
particularités, quibusobfervandisnonabuno , fedjamin-
deà quindecim annis animum adverti. Albanum Ducem in
iis,quaHpfoGubernatoreafTeclarunt , aliquantotrepidioreru
faille accepi ,• nequedubitoquinenm ad idimpulerintcaufae
adremM.V. pertinentes: quonominepriusprivatim , poO;
etiam publicej deillodolentiffimequeftiiunt. Nuncipium
vero ob aliatum de novo Gubernatore nuncium triumphant,
& gloriofe jaclitant fe apud illum plus, quam vellent ac poftu -
larent , commoditatis habituros. Totusenim noftereft,
aiuntilli, folemniinterillusloquendi formula, Neque ve-
ro dubium habeo ,. quin enixe facluri fint quicquid poterunt ,
ut voto potiantur. Vifum mihi eft pro eo ac debeo ejus rei
M V. peculiari Epiftola certiorem facere , quam Gaftelo per-
ferendamcredidi , etfi ille argumentum ejus ignorât : nec
enim me prarterit,quos paflim exploratores habeant , ut quic-
quid de fuis &alienisnegotiisagatur, refcitcantj quantiquo
nocumenti , & quam tedasexerceantinimicitias contra mi-
noris aucloritatis nomines , quos quovis modo rerum (uarum
quicquam non fatis ex fua libidme attingere intelligunt. Ne-
gotia particularia literis perfcripta M. V. taedium afFerrent.
Egoaliud necdefideronecpoftulo , quam M, V.inferviro,
nec quicquam eimoleftiaeafpergere, cujusregiam perfonam
&coronamDeus longum profperet , ad fanctifui nominis
gloriam. Antuerpiaeig.Feb. 1 771.
S. C R. M.
befa Us fies de K M.fu Ca*
pclluny criado
Ben.Aruts Montana,
Hope-
EPIST. SINGULARES. yjo
Hopertts Calvino S.
XXXIII.
NOndubito, virpraeftantiffime, quin res Angliae®ni
ftattis per amicorum literas haclenus intellexeris. Et
quod Rex pientifïimus nofter ( ft/Wv/w VI.) fatis conceflit»
dubio procul propter noftra peccata. Illius mortem fubfe-
cuta cft turba calamitatum miferrima Paflîm in regno eri-
gunturaltaria, privatae Miflae in pretio habentur, pluribusin
locis , omnia in Ecclefiis Latine aguntur. Pii viri fibi metu-
unt. Ecdefiarnm proceres , & omnes qui Chriftum pure do-
cuerunt,extrema expédiant. Ecclefiae veftrae & omnium pio-
rum preces fupplices rogamus , ut alacri & infradto animo
Chrifti gloriam quaeramus, & mortem ipram gloriofifllmam
pro nomine illius fuftineamus, Londini ex carcere , 3.
Sept.iffj.
Tua pietatis jludiofiffmus Job,
Hoperus l'igorn,Epifcopus,
Eximîœ pietatis £f? emditioms Vïyo Georgio Cajfan •
dro.
XXXIV.
Slomnia humanitatis tuac officia erga me enumerare per-
gerem, fruftraequidemlaborarem, charifïîmein Chrifto
Caflander. Intérim in pe&oris meiadyto repofita ea efle
fçias, utpote quorum nulla me unquam ceperit obli vio, Poft-
quam vifum fuit Domino noftro , de cujus providentia fem-
per pendcmus,nos in patriam revocare,cumprimisipfeWor-
macia difceffi, & Coloniam venij ibi meum Caflandrum Cor-
neliumcjuefalutaturus, eifque valedidurus. Neutrumrepe-
ri, Illinc recla in Angliam. Ibi pacata omnia , fit Deo gra-
tia , mortuaMaria. Régnât Elifabetha , pietatis amatrix &
fautrix. Per hanc pulfa fuperftîtio Papiftica, reftauratum Ev«
angelium Chrifti , pulfi miniftri Papiftici , reftituti Paftores
Y y y 2 Chrifti.
J4o CU VIRORUM
Chrifti. DetDominus, ut Evangelii Chriftï profeflionem
vita Evangelio digna exprimamus,ne feilicet pofthac détenus
nobis contingat. Non contentio eft, fed neque intégra inter
nos confenfio de imagine Crucifixi in Templis erigenda,
quemadmodum haclenus ufurpatum fuit. Alii exiftimant li-
cere > modoabfit cultusaut veneratio ipfi imaginiexhibenda.
Alii putant ita in univerfum omnes imagines prohibitas , ut
nefas (it ullamomnino in Templis perftare , propter pericu-
culum itainfeparabiliterannexum. Inhocautemftatu nunc
fùmus , ut nulla hodie in Ecdefiis extare cernatur. Hac in re
quoniamjudiciotuoplurimum femperdetuli , tevehemen-
terrogatum velim, utanimituifententiam paucismihiexpli-
caredigneris» Valein ChriftocharifiimeCafrander. E ci-
vitate Londino in Anglia, ex aedibus meis Holburnenfibus^.
Martii i $60,
TUl Studiofffimus Richardus
Coxus EIiett,Epi(copus.
JojiA Simlero^S. cIheologiœ Profejfori Job, Jnellus Sa-
risburknjts êpife.
XXXV»
OEmperamavi, docliffime Jofia, humanitatem,fuavitatem,
Oamoremtuum. Quis;enim non amethominemhocinge-
nia,hac comitate , iftis Iiteris,amici memorcm , itadenique
amabilem. Verum cum ad amorem erga te meum nihil vi-
deretur addi pofle , tu tamen tuo merito facis 7 ut quotidie vi-
dear ardere,ut fiamor maxi mus major efle poflet,magis amem*
Recepi à te Eicona argenteam , & vitam atqueobitum opti-
mi illius fenis Pétri Martyris. In Eicone quidem etfï multa
egregieconveniant, tamen eratetiamaliquidnefeioquid , in
quoartificis folertiam requirerem. Etquid mirum in illius
hominis (imilitudine erratum efle , cujus equidem cum
omniacircumrpicto,vixquicquamputofuiflrefimiIe?Libellum
autem tuum avidiffime & fumma cum voluptate perlegi. Vi-
dere
EPIST, SINGULARES. 541
clcre enim mihi videbar illum ipfum Senem , quocum antea
fua vhlime vixeram, eum nefcio quo pa&o propius etiam &r pe-
nitiusvidere , quam cumunacumiîloviverem. Stancaruna
autem obfcurum & infolentem Scurram, quem ego nunquam
natum audieram, &argute& pererudite, neque, uti fpero,
fine magnoEccleuaecommodoconfutafti» Parciusad teifta,
mi Jofia,de te praefertim. Auribus enim tuis dare non eft nec
amicitiaenoftra?,necpudorismei. Equidemlibenterilla legi,
utfoleo , tua omnia. Erantenim fcripta de rébus jejunis
plenifïime, deobfcurisfplendidifiime. Deomniiftatuahu-
manitateagnofco&fateoratque etiam profiteor me efie in_,
aeretuo. Ecclefia noftra Dei beneficio immunis efl:
ab iftis monftris. Tantum res nobis eft cum fatellitibus qui-
bufdam Pontifiais, Illiturbant, quantum poflunt, in an-
gulis, atque etiam hoc tempore impediunt,quo minus ea pof-
fim pertexere contra Ubiquitarios,quae cogitaveram : fed de-r
ea re ad D. Bullingerum fcripiï plenius. Si Scripta D. Marty-
ris edideris ^Ecclefias confulueris, & multo um bonorum ex-
pe<ftationi>qui ea cupiunt,fatisfeceris. Commenfaria autem in
Genefin r quoniamdeillisquarrereviderisjudieiummeum_»>
equidemea , mijofia , nunquam legi : tamen non dubito
efl'eejufmodi , ut, fiedantur, videripofiint Pétri Martyrij.
Egotuus, mijofia ^otusfumjlnxfcribojtovetaceo.
Illtfjiri & erudito viro JoachimolJadiano 5 Çonjuli
apudS.Gallmnw Helvetia > bornas Çramnerm
Çantuanenfis Anttftes.
XXXVÎ,
TAndem à negotîis coneiliifque publias mifiïcnem veï
veriusrefpirationem na&us , & intercseteros dodos vi-
roSjquorumEpiftQlisrefponfajamdiKdebuerarrhtibi quoque,
Vadiane,vir illuftrisdoftiflTimeque, nuncdemum vertentean-
norefpoadereincipienscutpote eu jus literasfuperiorehyeme
acceperim unacummunere iiterario>quod genus quidem fo-
Yy y | ko
<4i CL. VIRORUM
leovelinterpretiofiffima numerare,) illud in primis mecum.»
rcputare pudibundus oecepi , vererique, ne forte furpicionetn
autetiamopinionem mihi aliquam finifrram apud animunu
tuum filentio meo tam diuturno contraxerim, qui fciam apud
vuigus hominum fieri plerumque folere , quum hofpes ho-
fpitem falutat , ut in primo maxime aditu refponfum follicite
expedent.Qaod fi differatur , vel fuperbiam aliquam , vel
negledum fui , vel, ut minimum, oblivioneminterveniro
fufpicantur, qualemque in primo illo accefiu invenere,talem
in univerfam reliquam vitam erga fe fore prxjudicant» Cum
quicito refpondit , libenter &gratanter idfacere judicatur,
eumqueproinde humanum , facilemgratumque interpretan-
tur: contra qui tarde , faftuofus , djrficilis , &incivilibusac
inamœnis moribus praeditus exiftimatur j ufque adeo bisfacit,
quod cito facit, quicquidquiscitofacit» Verum egodetua_,
neutiquam vulgari prudentia S^humanitatemeliora mihi pol-
Iiceor , confidoquetehancmeamnon (pontaneamtardita-
tem aut ceffationem, fed necefiariam dilationem bénigne ac-
cepturum, eamque non tam moribus quam negotiis meis im-
putaturum. Quae qualia& quanta fuerint , putorumoresad
vosufque jampridempertulifle , & ego de eifdem nonnihil
ad Grynacum meum imo noftrum fcripfi , cum quo pro
amicitiaejureomniatibi communia futura efle non ambigo*
Ad illum igitur te remitto , fi quid hac re offenderis , qui mo
tibireddat excufatiorem. Tuam erga me voluntatem &
promptitudinem animiadcontrahendam mecum fancliorem
neceffitudinem in literis tuis perfpicio , &libens ampleclor
ofculorque. Virumenimdignum te judico , quemego
proptereximiameruditionem, quamequoqueadjutum pro-
feci(Te neutiquam diffimulavero, &proptermorumprobita-
temmultorum gravidîmorum virorum temmoniis^compro-
batam, omni amorcfavore , ac veneratione profequar. Ve-
rumtamen, ut animi mei fenfum (ficuti inter bonos viros fieri
oportet) ingénue tibi profitear, argumentum,quod traclas , in
fex illis X\br'\S(Apborîfmorum de C9nfiderationeSucbarift't£)ç\uOi mihi
dono dèderas,in totum mihi difplicet, vellemque vigilias tuas
tànrasfelicius collocalTes, & mecum ineundae amiciïiaemelio-
ribus
EPIST. SINGULARES. 543
ribus aut côrte minus improbatis aufpiciis fuifles ufu$. Nam
ego, nificertioraafferrivîdero, quamhadenusviderepotui,
fententiae illius veftrae nec patronus , nec aftipulator e(Te volo»
Et plane mini vel ex eo maxime perfuafum efl: , caufam eflc
non bonam,quod eam viri tam ingeniofi , tam diferti, tamque
omnibus artibus & difciplinis inftrufti , non videamini fatis
valide tueriac fuftinere. Vidi pleraque omnia, quae vel ab
Oecolampadio, vel àZuingliofcriptafunt&edita, didiciquc
omnium hominum omnia cum deleclu eiTe legenda. Et for-
taffeilludD. Hieronymide Origene elogiuminillos quoquc
nonabfurdealiquis detorferit: llbibene-, nemomelius, &c. No-
fti enim quod fequitur. Quatenus quidem Papifticos & So-
phifticoserrores&abufusindicare, convincere, corrigerez
que funt conari , laudo&approbo. Atqueutinamintra fi-
nes illos conftitiflent, nequefrugesunacumzizaniisconcul-
caflent , huceftveterumDoétorum , primorumquein Ec-
clefia Chrifti Scnptorum authoritatem una violafTent, Nam
ut ingénia veftra quantumcunque verfaveritis, mihitamen_j
certenunquam approbaveritis , neccuiquam opiner aequo
leclori , veteres illos authores in haccontroverfia pro veftra»*
facerefententia, Fuifhsnimirumin inveftigandiserroribui
plusfatiscuriofi, &dum omnia purgareftudetis, illicquoque
errorem fubefle putaviftis, ubi nullusfuit. Quandohiccer-
tefierroreft , jamindeà primordioEcclefiaeabipfisPatribus
&virisApoftolicis nobis fuit propinatus» Qyodquispius
fuftinuentvelaudire , nedumeredere ? Ut ne quid interim-i
dicam , quod bonus Dominus nofter un ice dilecîam fponfam
fuam in tam pudenda caccitate tam diu nunquam dereliquiflet.
Quamobremcumhatc, quamtenemus, Catholicafidesdo
vera praefentia corporis tam apertisac manifeftisScripturis
fuerit Ecclefï* ab initio promulgata , & eadem poftea per pri-
mos EcclefiafticosScriptores fidelium auribus tam claré tam-
que ftudiofecommendata, nequsfo , nemihi pergatis eam
tam beneradicatam&fuifultam velleampliusconvellereaut
fubruere. Satis, jam? fatis tentatumeft hadenus. ttnifi
fuperfirmampetram fuiffet firmiteraedificata , jamdudutru
cum magnac ruinas fragore cecidifiet. Dici non poteft,quan-
tum
5-44 CL. V1R0RUM
tum ha?c tam cruenta controverfia, cum per uhivèYfum orbem
Chriftianurn , tum maxime apud nos bene currenti verbo
Evangelii obftiterit. Vobis ipfisaffert ingens periculum, &
carteris omnibus prarbet nondicendumoffendiculum, Quo-
circa, fimeaudietis, hortor&fuadeo, imovos oro, chrê-
me in vifceribusJ.C. obteftor& adjuro , uti concordiam_»
procedere&coirciinatis , in illam confirmandamtotisviri-
busincumbatis, pacemqueDei tandem, qucefuperatomnem
fenfum , Ecclefiis permittatis, ut Evangelicamdo&rinarrL»
unam, fanam, puram&cum primitive Ecclefi£di(cipiina_»
confonam juncîis viribus quam maxime propagemus. Facile
velTurcas ad Evangelii noftri obedientiam converterimus,
modo intra nofmetipfos confentiamus , & pia quadam conju-
rationeconfpiremus. Atfiad huncmodumpergimusadin-
vicemcontendere&commordere, timendumerit, ne(quod
dicensabominorjjuxta comminationemApoftolicam adin-
vicem confumamut\ Habes , optime Vadiane , meam do
totacontroverfiaiilaneutiquamficlamfententiam, unacum
admonitione libéra acfideli. Cui fi obtempéra veris , non_i
modo inter amicos, fed etiam vel interamicifïïmos mihi no-
men tuum afcripfero. Bene vale.
drtno ijp.
T. dntuarienf.
H*c tune tetnpork Crdnmertu , qui , à Rîdleio perfuafus ,
pofleA [ententiam mutavit.
He7iYicoBullingeroNicolamPartrigwsAnglm.
xxxvir.
REHgio apudno* pulchreprocedit.Regis juflu mifii funt
in omnes partes Angliae,qui fincereChriftum concionen-
lur. De WaUingamka Virginc ac aliis Idolis comminutis
puto te jamdudum audivifte, ^Eftuans illePurgatorii ignis
apud nos nunc extinguitur. DeMifla privata magna con-
turbatio eft. Agunt adhuc Londini Legati Ducis Saxonix &
Lantgravi
EPIST. SINGULARES, y4j
Lanf gravii Heffiae, qui in Lambeth Palatio Cantuarienfi quo-
tidie fere interfunt difputationibus de Religione inftitutis.
Pollicentur nobis optimi optima , nec poflumus nobis non
optimapolliceri.
Eidem Thomas Schlidhurftus Anglm.
XXXVIII.
IAmdudum Romanenfis monftri caput dejectum eft. E-
vertunturnuncundiquepraecipuae , quibus hocinnitebatur
Regnum,columna?, ne reardificandi in pofterum ullis ulla fup-
peditetur occafio. Otiofa enim illa Monachorum turba è do-
miciliis fuis truditur,non tamen fine honefto ftipendio,quo (i-
bi vicluro quaerat. Confultant nunc & délibérant prudentifïl-
mi viri , quomodo fine turba omnis in univerfum impietas
aboleatur. Nos è Principibus , Magnatumque noftrorum
Conventu expectamus determinatam&abfolutam omnium
rerum & opinionum expeditionem»
■— ■ h ■ » ii
Thomas Otbkus Anglm.
XXXIX.
Ci&ullatum Papa; Satellitium in dïes decrefcît. Monachi
ac Fratres pauci apud nos funt re liqui, brevi nulli omnino
in totaAngliaerunt. Peregrinationibus nullus relinquitur
locus. DiiDeaequeomnes, quasimperitioresperuniverfam
Angliam invifebant,nunc Londini funt.
JohannesHokems ç&ïdeidflonenfisadnglus.
XL.
RUit hic pasfim Azoticus Dagon , Bel iîle Babylonicus
jamdudum confraftus eft. Repertus eft nuper Cantiano-
rum Deus ligneus , penfilis Chriftus , qui cum ipfo Prome-
theo concertare potuiiïet. Nam & capite nutare,minari ocu-
lis, barbamconcmere,incwrvarc corpus, adeuntiumaverfari
Zzz Se
$-4*5 CL. VIRORUM
&recipereprecesfcitifïime noverat. Hic, cum picalesMona-
chifuacaufa caderent,repertuseftin eorumTempIo,plurimo
cindusanathemate, linteis, cereis, agricis , urbicis,exterifque
ditatus muneribus. Subodoratus eft fucum cordatus vir
Nicolai Partrigii noftri frater. Affixum ergo parieti è veftigio
folvitj apparent artes , apparent impoftura?, mirus ac Polypeus
praftigiator deprehenditur. Erant foraminofb corpori oc-
culta; paffim fiftulae, inquibusdudile per pinnulasferrumà
myftagogotrahebatur , laminis nihiîominus meatus artifi-
ciofe celantibus. Hinc fadum eft , ut populum Cantianum,
imoAngliamtotam , jam faeculisaliquot magno cumquœftu
dementarit. Patefaftus, Meidftonenfibusmeisfpedtaculum
primitus dédit, ex fummofe culmine confertifïimooftentans
populo, aliis exanimo, aliis Ajacem rifu fimulantibus. Dela-
tus hinc circulator Londinum eft. InvifïtAulam Régis. Re-
gem ipfum novus hofpesnovo falutat more.. Conglomé-
rant apum ritu Aulici, Barones,Duces, Marchiones, Comités,
adfuntèlonginquo,circumftant,intuentur & vident penitius.
Agitille, minaturocuIis,averfaturore,diftorquetnates,mittit
deorfum caput , incurvât dorfum , annuit & renuit. Vi-
dent, rident, miranmr , ftrepit vocibus theatrum, voli-
tatfuperaEtheraclamor. Rexipfe incertumgavifufnemagis
(itobpatefadlamimpofturam , an magis doluerit exanimo
tôt faeculis miferae plebi fuifie impoiïtum. Quid multis opus?
Res delata eft ad Confiliarios. Hinc poft dies aliquot habita»,
eft Londini Concio , praedicabatè facra Cathedra Epifcopus
Roffenfis, (Jobannes Hiljey) (lat ex ad verfu Danieli Bel Cantia-
norum fummo ereclus pulpito , ita ut commode videri pof-
fetab omnibus. Hicdenuofefeaperit , hicdenuoComœ-
dusfabulam (cite agit. Mirantur, indignantur,(tupent,pu-
det ab Idolo tam turpiter fuifle delufos. Cumque jam inca*
lefceretConcionator , & Verbum Dei occulte operaretur in
eordibusauditorum, praxipitiodemolituseft ligneumtrun-
cum in confertiffimos auditores. Hic maximus auditur di ver-
forumclamor, rapitur , laceratur , fruftillatimcomminui-
tur, confeinditurque in mille confraclas partes, tandem in_»
ignem mittitur, & hic tulit exitus il lum.
Nobilisjî-
EPIST. SINGULARES. 54/
Nobilisftmo Cf clarisjtmo viro T>. Gulklmo Bcllaio
LangœO) PatronofmS.D.
XLI.
IlluJlrisfiméDomine,
GEfïï morem voluntati tuae, & collegi praecipuos articules
(Luteti<e A. 1607. editoscurâjac. Aug. Tbuaniy dequibusfunt
çontroverfia:, &oftendiquandamin hismoderationem, ut
mihiquidem videtur , non inutilemEcclefiae. Necdubito
quin de omnibus ifiis articulis facile conveniri polTet , fi Mo-
narchae aliqui efficerent, ut aliquot boni & docli vin amanter
& libère inter fe colloquerentur : funt enim controverfise non
ka multae : fed ineruditi non vident quibus de rébus agatur,&
interdum praeter rem tumultuantur. Nam in utraque parte
difcordiapublica> utht,locum praebetmultisindoclis. At-
quehosarticulos, quesmitto, eocongeflilib;ntius> utma-
gis perfpici poflet, proprie de quibus rébus agatur. Non hoc
agitur, ut PohtiaEcclefiaftica , aut PoteftasPontificum abo-
leatur. Non hoc agitur , ut veteres ordinationes fine diferi-
mine mutentur. Prarcipui exnoftris maxime cupiunt ufita-
tam Ecclefiac formam confervare,quantum pofiibiie efi. Con-
fenueruntetiam plerarque çontroverfia? moîlitar temporel.
Quare , rogo ut quod facit Celf. tua propter Chrifti gloriam.;,
horteturfummosMonarchas ad concordiam pie conftituen-
dam, dum locuseft moderatisconfiliis. Qualiaimpende-
ant tempora, fi nemo praefentibus dilîidiis medicinam faciat,
quanta difïïpatioReip. & Ecclefiae futura fit , fi resadarma^
deducitur, melius videtCelfitudotuaquamego. Illudau-
temdignumoffiwium eft magno actui (imili viro , intantis
periculis non deefie faluti Reip. & Ecclefiac, Sed nihil opus
efttecurrentem, utdicifolet> adhortari. Illud tibipolli-
ceor , me confilia mea ad tuam & caterorum bonorum viro-
rumvoluntatemfummafideaccommodaturumelTe , &cfte-
cturumutintelligas, metranquiliitatispublicaecupidiiïimurn
elTe, Beneac féliciter vale. Cal. Aug. 1714.
Celfuudini tttœ deMtifimttf
Ph. Mdmchtên,
2zz z Rtveren-
548 CL. VIRORUM
Reverendisjtmo Vlro T> *5\darco Ant* dÛiominis
sîrcbiepifcopo Spalatenjî.
XLII.
NOH gravate ferre,ReverendisfimePraefuî> candidam hanc
& animi & caîami(de votiflimi tibi utriufque) libertatem.
Saneexpreftitmihi, vel renkenti , verbahaec prius fincerus
quidam &Religioniszelus&tui. Famaeft,te difceffum à no-
bis meditari, nequetamlococederevellequamfïde. Stre-
nua profecto fufpicione non caret hoc ipfum proficifci 5 neque
enim cujufquam fubire mentem poteft, hominem fenem vel*
lehocaetatis, corporetammaleadmoleftum itercomparato,
animi caufa peregrinari. Deferbuitproculdubio jamdiu ju-
venilis ille ardorreliclaspridemorascurioserevifendr: nec
itacrafïi fumusinfulares,utcredere poffimus, cœlum te mu-
tare vellémifi animum prius quadantenus mutare decreviiïes ,•
niulto vero minus feptem illos invifos cœlo totiefque tuo ful-
mine iclos colles repetere. No vimus & nos fat bene ingeni-
umRomae. Ecquemlatere poteft, nedum hominem corda-
tum, quaminfida fit illa ftatio fuperbae Hiérarchise expugnato-
ri? MoneatteolimvefterFulgentius,quarn nihilitatutumfîc
Pontificiae Majeftatis rantillo violatori , etiam poft fideriij
(fiqua fanice fides) fan été datam, poft promifiTamunera_,,
poft benigniflîmae invitationis blanditias. Viderittua_>
prudentia , ut te vel propudiofisfîma palinodia tactae-
que, quas dejerafti prius , arae liberaverint. Otuam,
fi(quem modo profiteris)fanus& OrthodoxusRomam reine-
are audeas, miram animieonfidentiam , piamqueMartyrii
fitim! dignamftuporenoftro, dignamimmortalitate! Quin
nobisiftic liceret& hanc tibi gloriam invidere , & gratulari
felicitatem : fedquamteparumprovehatambitio, eftquod
nonimmerito timeamus. Quid ergo? Aigre profeclomo-
nuero, opusefienovas profectionis inx rationes exponatRe-
verentiaveftra» Quas vero tandem illas? Si ex fafïîs Iiceat
(utiplebeiisfemperingeniislicuk )conjec"tare, fortaffis fan-
clum quodd am Uniendae Ecciefiae ftudium te Romam, difeor-
^iachujuscefacerrimamfedemrpropeilit; machinaturum dé-
muni
EPIST. SINGULARES, 549
irtumaliquid, quo funeftiffimaeChfiftiahi orbislitesaliquan-
do fopiantur.ad quod quidem opus inftru&iorem te aliis omni-
bus produxifTe vifus eft illepacîsauthonanimuscerte quam
non défit , memini te alicubi palam profiteri. Dignam fane
piifïimo Praefule lapfoqueèccelis pacis QitoTipiav ! Quisnon
huncuna&animi candorem & ardoremzeli pronus exofcu-
letur» Pereat certe quifquis eft , pereat pefïime , gui
difcerptiffimae Ecclefiae redintegrationem fuoipfiusfanguine
ledemptum ire noluerit, Sedparce/imeaudis, Colendifïi-
mePrœfuI, parce huiclabori. Novimusnosiftic,quid pos-
fint humanx vires : votis nos una tecum , filubet, ufquo
contendemus , utDeibeneficio beetaliquandoChriftianam
Remp. pax aima , refpicienfque ab alto diflipet tandem oranes
errorum inimicitiarumque procellas , quibus hodiemo die
niiferrime confliclamur, Sed mortalium quifquis fe hoc
effeclumdarepoflefperat, nimio quamfruftra eft: autenim
exuat fe prorfus oportetRomanaEcclefia,(quod quis homi-
numfuaderefepofTeautumet?,) authocprofeclo nuliomodo
fieri poteft, Non negarim equidem ( dedimus enim & nos
ftrenue,quantum potuimus, operamhuicinftituto) pênes u-
tramque litigantium partem , efie facra pacis limina , qx\x ali-
qnanto propius liceret,abfque ullo fidei damno,falutare. Nam
& levicula quadam funt , quae tuf o liceret alterutrique ( fi opus
foret) indulgere,neque quid impeditquo minus in traclanda-
rum, quacneceffarioobveniuntjcontroverfiarummodo, plus
utrinquemoderationisChriftianae posfit adhiberi: fedutuna-
nimeminfummisReligionisCapitibus, quaenunc eftRomae
indoles , concordiam ineamus,(doIens edico) haud minus
impoffibile eft , quam Iucem tenebris , Beliali Deum confoci-
ari. Quam infamis audit hodie Joannis Sturmii média , non
fecus ac latailla, qua ad imum ufque Barathrum tenditur, via !
Quam vapulat etiamnum bonus ille Caffander » Friciufquo ,
& quifquis modérations ingeniiTheoIogus , pacis aufus eft
meminifle ! Quin & tepidos Haereticis fuis connumerandos
cenfuit pridem non nemoGallicanorum Patrum Gualterius,
Quisverotemeliusnovit , quam mordicus olim tenuerunt
Tridentini Patres velminimasquafquequifquilias, ftipulam-
que fus Cquam vocant) fidei ? quibus orbem Chriftianum pe-
Zzz $ nitu$
ifo CL. VIRORUM
nitus conflagraremaluerunt Romani rerum domini , quarru
uttantillum (uoqualicunquejureccdere viderentur ? Ecqua
nuncfpeseft, polttotannorum pertinaciam, profufiores ve-
ri Pontificios chariffimis erroribus ultro abrenunciaturos ? Nt-
miaprofeclofideutoportet, quiiftud crediderit. Eatnunc
quisprobusmonitor , &fuggerat iftafcujusinpeclorecon-
clufadelitefcitEcclefiajPontificiSummo : Sine modo fbaderi
tibi, obfecro, Sande Pater , utfaftuofum huncPapatum-j,
Monarchicumqne in Ecclefias Dei imperium abdicare velis :
noli Cathedramtuam , quod foies, ùvA^û^rav venditare :
define tibi , poft tam apertam tuorum hominum erubefcen-
tiam , arrogare gladium illum alterum poteftatis feculans:
cavetuiipfiuspraeceptadivinisaequiparandacenfeas , edicaf
que: infigne illud commentum Tranfubftantiationis , Sa-
crifiai MifTatici, Purgatoriiignis , fatere tandem &exfibi-
la: noliEcclefiamChriftianamdeincepsludosfacere, lucro-
fislndulgentiarum nundinationibus: jubeas neSandoruau
effigies reliquiaevein Idola convertantur. Quid , quaefo,
aliudàmagnoRomuli nepote , nififacem crucemve repor-
tabit? Quidergo? Ubifteteritpalamerrorum ^arentibusfi-
mul& patronis quid vis aut agereaut pati potius , quam ut à
fententiafua , quamlibetimpiaacprodigiofa , difcedereve-
lint: quid à nobis tandem putat, Paternitasveftra, primaevae
veritJtis afleclis-, pofieexpedari ? Ut conclamatiflimis erro-
ribus dare manus, & plus quam fervili jugo Pontificize Tyran-
nidiscollafubdere, jamferoanimuminducamus? Nonita_.
fane fc Deum & hominem exuere poffumus , ut hac tam infa-
na lege pacem colère mavelimus. Alterum profedo horum
((iquandoconvenirelubitum) plane necefTeent , utautilli
errare , aut nos recta ire definamus : Illud , ipfivalde no-
tant, hoc, Deus, Quod fi(quiolim CaefarianimusfuiiTo
dicitur, non nilîdifficillimaquarqueobeundi) idem hodiefa-
cratumDeopedustuum infideat promoveatque : cave tibi,
Tyrrhenummare ingreiïuro, ïDuodecimScopults , plebiqui*
demnautarum foriitanincognitis , tibi veroperitiffimo Na-
viculatoriexplorarilîimis. Minitantur illifcilicerexiuum non
cymbismodoquotidiams, feuonerariis , feu aduariis : fed
ubi
EPIST. SINGULARES. y;i
ubi eo transfretaveris , fane aut impingat navis tua necefife eft,
autfubfidat.Dicamplanius,nectefatasipfafervarepoterit,ubi
Romam acce(Teris,quin aut damnatos à te pridem errores,mu-
tata velificatione revoces reforbeasq $ , aut damneris vivicom-
burio. Durum utrumque omen,nec ulla alia ratione,ni(i pru-
denti,quod cautusufque fecifti, profugioavertendum. Poteft-
ne fieri ut adeo fis prodigus totius tui,horum uti alterutrum,tu-
to placidequevitam iflic agenti arrideat ? Certarriors immi-
net utrinquereduci: corporisquidem, fiverumfateriaudes;
îidejerarcanimae. Atat, fiquidem animo jampridem dif-
cefium à nobisanteverteris, noneritut dediuturniorealiqua
molis extimae retentione foliciti fimus. Nolo ego de te , tan-
toTheologo , mafiquicquamopinariileviscujusdam incon-
ftantiae , fi te tuum ipfius factum palam alligarit , eft quod tibi
fuccenfeas. Die mihi vero, per Deum immortakm> Magne
Praeful, quid tandem eft, quodtenobis poftaliquotannorum
moram,jam de fubito abripere, Romamque pellicere potuit ?
Nunquid inhofpita tibi vifa eft gens noftra ? Minufvequam
forte fperaras , virtutibus tuis indultum ? Caufari profeclo
iftud non potes, in quem Iafga benignisfimiRegis manus,tam
ampla, tamopima congeflit ultromunera, majora infuper, (i
foret opus, largitura : quem Aula, Llrbs, Academiautraque,
plebs denique univerfa ita fufpicere folita eft & venerari. Quin
& haec ipfa,qua jam Sereniftimi Régis beneficio frueris, difee-
dendi libertas, quam ingénue tecum ifticaclum fuerit, fans
clamitat. Non eapatet ubique nobispleniffima eundiqua
lubet,redeundiquefacultas. Fuereé noftrisquibus Romani
vidifle capitale pridem fuit : funt qui ubi faevae Urbis limina in-
felicipedetetigerint, cefterint illico Lidori, jamquefeptem-
decim plus minus annos(modo ufque fuperefie licuerit)car-
cerelnquifitorio crudeliiïimedetentifunt. Non itanostra-
ftamus hoftes,non perduelles noftros,nedum advenas. Aiquo
patent iftuc cœlum& terra ; peffimequedeBiitannia noftra
meriti , hofpicium nimis hercle benignum fibi poliieentur.
Num tibi ergo parum placuere mores noftri ? Paulo forfan de-
pravatiores folutiorefque, quam par eft, Vivendi rationes? Ob-
repent certe vel fan&iftirno populo feculi fui vicia; neq; noftros
omnes
rjx cl; viro'rum
omnesimmunes venditamus abillamalorum illuvie , cujus
bonos quofque&piget& pudetferio.Venientfcandala, vêtus
verbumeftServatoris. Atqui teipfum appello teftem, judi-
cemque; quicquid fumus, non adhuc ïtaliam impietate exae-
quavimus, Cedemus profeclo non inviti genti Pontificiae,ne-
que illi diram hanc inhoneftamque palmam invidebimus,
Fingenos,fiplacet,multo adhuc improbiores,juftiricabit nos
tamen Roma, ipfa Delos Pontihcii Apollinisjtali vice Dei cœ-
lum. Etiam inter Purpuratos Ecclefiae illius Moderatores
comperies , à quibusturpifïimi inter noftrosganeones facile
fe, viclos fatebunfur. Quid ergo demum 1 Num difplicet,
quamnosiftic profitemur, religio? Abfit,abfit,ut grandzvus
Antiftes,tameximiis animidotibusimbutus,recidivam patia-
tur. Apage mendacem famam! Non polïbmego tam ini-
quisrumufculis aurem praebere: quicquid ogganniat vulgus,
nolo îftoc credere , nolo fufpicarû Quod fi quis , tui fimilis,
tam maie confuleret&fuéE&aiiorum faluti, eumuc audacter
compellare non dubitarem. Difplicetne ergo Religio? Non
eanunc primuluminnotefcit: diu eft,exquoutriufqueEcde-
fiae dogmata feriofoliciteque penficulaveris, ac trutinatam à te
probe fententiamnoftramdeniqueamplexus, folam veritati
divins confonam, Orbi propinaveris, veracique calamo pa-
lamconfignaveris. Ecquodveronuncnovi luminis tibi im-
provifo obortum fie illuftravitoculos , ut qux folertiftiroa vi-
gintifere annorum indaginefruftra perquifiveris, clarûlime
demum cerneres? Res eadem eftj Tu, fi fis alius» videris quod
te Numen mutant. Certe qui Religionem noftram odio ha-
bentplusquamEteocleo , fatentur nos verumdicere , fed
touim non dicere criminantur. Quicquid eft pofitiva?>quam
appellant, apudnoftrosTheologiae , etiam adverfariisper-
placet: negationumfolummodo quarundam , pauloatroci-
orum , graviter aceufamur, Nempe audacem illam impiam-
que novae fidei farraginem ferre nec pofle nos nec debere pro-
fitemur, Nihilquicquam addidimus , nihilimmutavimus:
nonautformofiorefi: , quamfuitolim , Romanae Ecclefiae
faciès, aut Reformatas turpior. Dicmihinunc, cur, quac
intoleranda tibi primum vifa funt Religionis afîiimenta,pla-
cçre
EPIST, SINGULARES. jjj
cere incipiant ? Curjamferoprimigemanofiraefimpîicitatiî
forma tioifordefcere videatur ? Obfecrote , Amplifïïmo
Domine , imo adjuro pcr D. N. J. C redeas ad cor tuum, ve-
lifque anima; tuae mifereri. Senexnunces; moneanttecani
tui(flores illi Cœmeteriales, qui nunc capur tuum gravi quo-
dam décore obtegunt) non longe abefle fatalem illum diem ,
quotremeadoSummiludicis Tribunali fifteris , rationerrij
demutataefententiaeredditurus. Cogita jam ferio,quid re-
fponfidaturus fis illi, illi fallinefcio , vivorummortuorum-
que Arbitre Quicquid certe fiât caecac pîebeculze (cui > fœda
doclorum Tyrannide, cœleftis do&rinae jubar intercludi folet)
fierinonpoteftquinuttu , quem tam infigni eruditione re-
rumque omnium feientia inftruxit Deus , feverifiimumjudi-
ciumàveritatisagnitas priusabnegataeque acerrimo vindice
reportes. Aflurgent contra te in illoverendo dieScripta^
tuaegregia, e^ôJoJ/ctçquendamtuaemonumentasEviterna.,,
teftabunturque & quis olim fueris , & quam folidis rationurru
nixus firmamentis ad noftras partes accefieris , turpemque ti-
bi lapfum coram Deo & Angelis exprobrabunt. Intérim ve-
rocœlum& terra nobisatteftentur , ecquid fit inquo nos fa-
cris indubiifque Dei eloquiis non firmiffime adhaereamus ; ec»
quidinquoSS. PatrumConciliorumqueauthoritate deftitua-
mur ; ecquid inquo nos à Romanis difcefiïonemfecerimus,
nifiubiillosàfe, àDeodifceffifle conftiterit. Opioskluta-
refque noftros errores \ Ecquis bonus eft, quicumbeatifïïmi$
Patribus, cumgloriofisMartyribus, cumSS.Apoftolis, cum
Deo denique ipfo errare dubitaverit. Aliam profeclo femi-
tamquifibicalcandamelegeritj erret, cadat, pereatnecefie
eft. Figeergo , fifapis, Venerande Pratful , fige iftic pe-
dem ; maneufquenobifcum, &fruereDeo , fruereEvan-
gelio, fruere fuavifïimabonaeconfcientiae pace. Quod fi te
iftaparummoveant, âge, orna hanc modo &accipe, quan-
doquidem ita vis , fugam ab hoc Afylo pacis fimul & religion
nis, daqueaurem no&uisillis (fi quae fint)Loioliticis , quae
tibiiftaec fuaferint : olim (vivitDominus) fera duceris facli
pœnitentia , Britanniarnquenoftram aut nunquam vidiflTev ,
A a a a aut
ff4 CL. VIRORUM
autriunquamdereliquhTe fruftra exoptabis : quodexanimo
deprecor
ReverentU veflra Bumilltme
dediti([imui
Jofephus Hallus Archi-
presbyter Vigornienfis,
Sdmundm Qrtnddlm H.2ancbio SafottmmÇhri-
fia.
xlhl
GRatuîabaris mihi proxirnis cuis literis novam dignitatem ,
(Archiepifcopi fcilicet Cantuarienfis) feu potius , Ut tu vere-i
fcribis , officium&onus , cuime vatdcimparemingenuo
agnofco. Egoverotibigratulor, Clarifiimet). D. Zanchi ,
iftamtuammagnanimitatem j &conftantiam in optima ca«-
fa defendenda. Audivimus enim quot & quantos labores ac
certaminafuftinuerisin verafententiatuenda de Euchariftia^,
ac Praedeftinatione. Eft hoc quidem veri Docloris tenacerru
-©(Te fidelis illius fermonis , qui ad doclrinam facit , atque à
veritateneîatum quidem unguem difcedere. Equidemnon
dubitoquinMagiftratusveftri, pro ipforumprudentia , fatis
inoderatejudicabunt, etiamfimulta, utnofti, quorundam
importunitaticoncedere cogantur. Sed fi ad extremaven-
tum fuerit, Dominus ubique oftium fatis amplum aperit. Nos
hic, Deibeneficio, utcunquepacatamhabemusEccIefiam^:
habemus Epifcopos in vera doclrina confentientes y non otio-
ibs, fedin vineaDominilaborantes. Augeturetiam indies
numerusfidelium, etiamfi non défunt , ut fit, hoftesclan-
cularii, fedhiangulos qua?rere coguntur, palam virus fuum
prodere non audent. Faxit Deus & motus Gallici felicem ha-
beantexitum , quod hoftibusnoftrisomnem fpempraecide-
ret» In Scotia etiam hactenus fumraa Procerum contentione
bene fucceflit. Sola Reginaapud illos facra Papiftica admit-
tit,
EPÏST, SINGULARES. Sf5
tit , quaealioqui Senatufconfulto per totumregnum haberi
non permittuntur. Quanquam autem dubïum non eft,quin
Antichrifti fateîlitesiniilo rcgnohuklibertati infïdiabunttir,
praefertimfiGuifiani , ex quorum familia eftScotiaeRegina,
fuperiores évadant: tamenfperamusDominumcaufsefuaenon
defuturum , &optimis ilbsregniProcenbusnonfoJumani-
mos, fed& vires fuppeditaturum, uthoctamfanclumnego-
tiumperficerepcfïint. D.Coocus, D. Llrollius, D, Heto-
nus, cacteriqueamici•vivunt, valentque, actepluri-
mumfalutam. Vale. LondiniA. 157&
Quirino Reutero Adosbacenfi , tanquam Jilio fuo
çbatO) Andr. Duditbius*
XLIV*
QUid dicam 1 fitempora utriufqucnoftrum, veltua potîus
„tempora ita tuliflent, ut una femper vivere potuiiïcmus,
equidem vitam longe jucundiorem ducerem. Quid enim?
Inpietatis&bonarumliterarumftudiis, ut hoc bienniofeci-
mus , reliquumtempusomnetranfigendo, ego cura liberis
meis, atqueadeofamiIiatota,intuado&rina, pietate,mode-
ftia, humanitate, benevolentia conquieviflemus: fed tealio
tua fata vocant, Nobis quidem magnum tui defiderium re~
linquis, quod omnibus officiis lenire, mutuamque amorem
confervaremihicertum deliberatumqueeft. Parut pari re-
feras,multisabste verbiscontenderem , ni(i tua mini virtus
& conftantia plene pcrfpecla efTet. Nunc, quoniam abeun-
dumtibîeft , quoteDeus vocat , ipedefaufto , noftrime-
mor : ac creberrimis dolentem abitu tuo animum meum lite-
ris recréa, fimevereamas, utcerteamas. Vale, & félici-
ter vive, atqueintervivendum benemoridifce , quaeeftars
artium omnium difficîllima , (ïmulque praeftantiffima. Ura-
tislaviae, ex aedibus noftris 1 3 . Junii 1 S 3 *-•
Aaaa z Frag-
n<s eu VIRORUM
Fragmentmn 6'pifloU Ph. Melanchtonis ad Joack.
Qamerar, SrpbordUAnno 1543.
XLV,
ETfîrês inllbiis a#as narrabo , tamen intérim fummam
fignificandam efTe duxi. PoftquamBucerus & egoLi-
brum (Reformationem iutellige Hermanni Colomenfis Archiep.Bonna
A. 1 y ^.exiufam in folio Jabfolvimus : Epifcopusfenexadhibi-
tisCoadjutorc, (Adolpho} ut vocant, &Decano Comité StoL
bergio, ingeniofohomine, &aliisquibufdampraeripuis vi-
ns, & me , legi fibitotum librum jufTit , attentisfime audi-
vit, multa de plerifquelocis graviter difieruit , quaedamfuo
judicio refte mutavit , interdum noftras fententias redifpu*
tatafuaeopinionipraeçulit. Huiclaboridiesfextribuit , ae
quotidie matutinas horas quaternas continuas. Miratus fum
fenisasfiduitatem & diligentiam, ac animadverti feriohanc
remtantamabeoagi , quod , quantum référât , intelligiî*
Et has controverfias pene ut artifex dijudicat. Continet au-
tem Liber initio doftrmae fummam. Poftea politica de Col-
legiis, ut teneant d£ téfunrn , actantum corrigantdoftrinas
& ceremoniarum vitia. Cum de Libro ftatuifiet Epifcopus
ipfe, poftea conventumindixit j deleftifuntquilegerent&
expenderent. Tandem igitur Comités, OrdoEquefter, &
JLegati Civitatum magno confenfu Librum comprobant , &
pollicentur fe ad eam formam Ecclefias inftauraturos efle.
Literœ à Patrianba Alex, adArchiep. Cantuarien-
Jèmy exJEgypto inBritanniamtransmiffœ > ex
aatograpboÇyrilli Grœco Ldtine verfe , Archie-
* pifiopijuffu , à Damele Featleyo eidem lArcbiepi-
feopoà Sacris.
Beatif-
EPIST. SINGULARES. SS7
Beatisjîmo £f magnificentisfimo Domino ^rchiep.
Çantnarienjî , totius AnglU Primati& <£Me-
tropol.
GEORGIO ÀBBATI, mihimultisnominibusco-
lendisfimo , ojficiojè cum honore £ff débita rêve-
rentia inBritanniam tradantur ifia4
CYR1LLUS Deigratia Papa & Patriarcba ma-
gna urbis Alexandrie , &Judex Qecumeni-
XLVI.
BeatisJtmeÇf? amplis fime ^rchiepifcope Cantuari ■
enfù , totius AnglU Primas O Adetropolitane,
Domine Georgi^DomineÇS 'f rater cbarisjtme,
EXopto amplitudini veftrae profperam valetudinem , ad
emolumentum & coagmentationem con<rediti tibi gre-
gis. Cum jam Chrifti gratia jEgypto noftrac redditij pace fru-
amurEcclefiaftica, res poftulat utfidem per literas B. veftrae
aftriftam liberemus. Nufquam fiquidem magis quam hac in
noftra Chriftus Ecclefîa altam agit pacem, nulla de fide lite aut
contentioneinternosglifcente, idqueadeo inimicis Chrifti-
ani nominisacerrimis&infeftifTimis habenas moderantibus.
A quibus etiamfi variis exagitemur exerceamurque modis,
nobis tamen pro Chrifti nomine,quem fpiramus, cujufque
ftigmata in corpore circumferimus , ab iftiufmodi hsminibus
perquam vc»lupeeftaffiigi,vexari, &,finece(Teeft, duriiïima
atqueultimafuftinere, ut bac exploratione fides noftra magis
ma-gifque fplendefcat , & Dei gloria illuftretur. Ab his ?£Î-
turnihil nobis timemus, fedàcanibuspotius&operariis fub-
dolis, Hypocritis dico, quibus foîenne eft aliud claulum ha-
Aaaa 3 berc
578 CU VIRORUM
bere in pe&ore, aîiud promptum inlinguaj qui Deum ipfutti
projecla audacia impetere haud erubefcunt,dummodoRoma.
ni Pontifkis tyrannidi quoquo modo velificentur; hi emiiïarit
terrorem mirum in modum nobis incutiunt, noftracque impo-
nuntfimplicitati , cui mancipandae varias admoventmachi-
nas , maxime freti eruditionis fuco , & fpinofarum difputati*
onumaculeis , cum nosinterea eruditorum penuria labore-
mus,qui cum fciolis iftis aequo Marte congrediantur» Etenim
propterpeccata noftradefpicabiles raclifumusprae omnibus
gentibus , & cum imperio artes quoque libérales amifimus»
Harccumcreboanimumferiretcogitatio, negotium tandem
cum charitateveftracontulimus veftrumque conhlium &au-
xilium imploravimus, Ac ex refponfoveftra: 13. maximum
cepimus foiatium: quo, non fine mandatoPrincipis, nobis
authores fuiftis , ut quendam è noftratibus transfmitteremus,
qui fedulamSS. Theologiae apud vos navaret operarcn En
îgitur hominem GïXCUVn^MetrophanemCritopulumipofteaPatri-
arc h m ^*.)gradupresbyterum , Graecisliteris non leviter
tindtum , Ecclefiae noftra* Alex alumnum , haud obfcuro loco
natum, ingenio adreconditiorem eruditionemimbibendam
probe comparato. Cujus progrefius non pœnitendos fore
fperamus , Gratis divin* aura çœlitusafpirante, &B.veftra
dextram auxiliatricem porrigente. Ac quia , ut ex te audio,
allubefcithocconfilium noftrumSereniflimo& à Deo coro-
natoRegi Jacobo primo, gratiae debentur ipfiushumanitati,
^ua ad cœleftis Régis bomtatem & mifericordiam proxime
accedit. Aquocertenecaliudexpeclaripoterat, utpotecui
Deus cœlitus benedixerit , & uberrimis eum gratiae donis lo-
cupletaverit % &exfpeciali providentiatanti talifque Imperii
gubernaculis admoverit. Quapropter primo à B. veftra pe-
fimus, ut, no(ironomine,fumma cumreverentia, &hu-
itiillimacorporis inclinatione, ceUïflimam ipfius Majeftatem
venerabunde falutet, cuiexintimisnos fen/ibus vitam pro-
lixam & fene&utem produclamcomprecamur. Deinde ab
ipfius humanitate fubmiffifïime petimus , ut pro innata &
propedixeram immenfabenignitate, fcintillulambeneficen-
tiae aliquamhuic noftro Metrophani jubeac affulgere, Ad
extremum,
EPIST. SINGULARES. ff?
extremum , (i quid in hifce liceris noftris, quod ad hune homr-
neminftruendum , perpoliendum pertineat, defideretur r ià
orone tua facile afîequetur , fupplebitque prudentia , quem
DEos extulit , &tanquam facem clarifiîmam in edito loco
conftituit,ut&aliisfolatioefîe pofiîs,nec tuistantumBritan-
nis,fed & Grzcis noftratibus lucem porrigas» Vale,vir Bea-
tiffime: hrgiatur tibi Dominus DEus diuturnam& felicem vî-
tam , unaque vires fubminiftret > quibus & regni negotiis &
Êcclefîae currs par fis fubeundis». Ex;£gypto Cal.Martiis,acrx
Chriftiana: Anno 161 6»
GEORGIUS ABBAT divinapro^tdentiaArchiep^
Cantudrienfis^totim Anglia Primas & Afetrop;
Santlisjîmo Domino & Fratri
CYRILLO, Pap<z,& Patrianbœsflex. &judki
QecumemcOyinÇhrifto X
XLVIï.
CUmmuFta fintyquar univerfalis Ecdefia? in membrisfyrn-
pathiam , fuavisfimamque confpirationem îoquantur ;
tum eandem vel hinc maxime in hoc tempore perfentifeo,
quod mihi frarernitatem veftram de facie nunquam cogni-
tam , longiîfimisque adeo terra? marisque fpatiis disfitam,tan-
quam praefentem ambabus datur ultiis amplexari 5 utrumque
nempe fidei unkate colligante, & communi charitatis vincu-
loconftringente, perunumeundemquefpiritum: QuoChri-
ftum,quem uterque fpiramus, meritiscelebramuslaudibus,
vobisque pacem Ecclefiafticam , nullo , ut affirmas , fchisma*-
te, autmalointeftinoturbatamex animogratulamur , nec
non externam tranquillitatem haud quidem omni ex parte ira-
violatam&halcyoniam , ftupendamtamen , quaetiamin-
ter hoftcsChriftianï nominis acerrimos infenfisfimosque fr ui~
mini, juxta illud Prophetae Régis de Chrifto vaticinium , donti-
naremmedi» inimicQrHmtuQrum, Veftram &no$ vicisfim roga-
mus
56o CL. VIRORUM
muspietatem, utnobifcumunalaetetur devariisDeidonisin
EcclefiamBritannicam affatimefFufis. Inqua (quod olim_i
de noftrislnfulis vefter Chryfoftomus) au&re eftubique popalum
c Scripturis fdcris philo fopbantem , voce quidemperegrlna. , fide dôme-
flic a, linguabarbarorumutentem , moribtu fanclorum. EtenifTU,
quod in Ecclefïis Romano Pontifici dicatis obtincri nequit,
populusChriftocolendoaddictisfimusin clarisfimaEvangelii
luceverfatur, &aquae vivifier rivis limpidisfimis, arcentene-
mine, fitim abunde explet. Ac, addifciplinam quodfpe-
c*ht, (quodinaliisEcclefiis , etiamàfxcepapifmirepurga-
tis , aliterhabet) antiquisfimamEcclefiamci regiminis for-
mam, diftinctosMiniftrorumgradus rednemus, Haec no-
bis aeternum fervet bonorum omnium largitor Deus , ut nos >
quac naturae noftrac eft pravitas, propt er peccata noftra , maxi-
me labemanimi minus gratijamdiumeruimus , utCandela-
brum noftrum aureum fuo dimovereturloco, nofqueomni
S. Scripturarum Iuce penitus deftitueremur. Nec enim haec
quibusfruimurbona, noftris, quae nullafunt , meritis, ac-
cepta ferimus, feddivinacprimummifericordia?, deinde fin-
gulari, quaele&umfusgloriarorganumcompledtitur, cha-
ritati, Regem dico Serenisfimum Jacobum , quilaudarisfi-
mac Elifabethae , tum regni tum religionis haeres,utraque&
firmatlegibus, &ilIuflratexemplo. Etenimnonfolumas-
fiduumfeprcebetfacrarumconcionum auditorem , &adtre-
mendam menfam Dominicam in celebrioribus praefertim Ec-
clefiaefem'sconvivami fedetiam, quod exemplo majus , &
inRegemagno maximum ,
Ghti tôt faftineattfui tant a negotia folut :
de abftrufiftimis Scholar myfteriis cumEpifcopis in palaeftra
Theologica exercitatifllmis nervose diflerit. îmo & de re
Theologica multa calamo regioaccurateexaravit , quacnu-
perrime typis mandata font» adfidem orthodoxamftatumi-
nandam, & errores praefertim Pontiflcios convcllendos. Ta-
lemtibitantumque Regem perquam gratulor annicum , qui
leclis veflra: Sanditatis ad me literis, veftram Beatitudinem
pierefalutat > &devobishonorin"celoquitur. Aequo fuam
erga vos benevolentiam teftatiorem redderet> mihi in
manda-
EPIST, SINGULARES. f6i
mandatis dédit, ut dele&ifîirnus vefterMetrophanes huma-
rriteramicequeexciperetur. Quemquidemego , utamoris
in me veftri obfidem , arrhamque pretiofîflïmaminfinuha-
beboj & qu# illi neceftaria erunt,aut opportuna, omnia haud
gravate impendam. Jam vero etiam generofum huncè
SeminarioGrarcanicofurculum, quoapudnosgerminet, fru-
ctufque mature proférât, hortoamœnifïimoinferui. Aca«
demiaeOxonienfi, Bibliotheca inftrucliflima, &feptendecim
Collegiisfplendidifîimis confpicuae , in quibusftudioforum
eruditorumque gens numerofa tanquam in Prytaneo publiée
alltur. Horum Cataîogo vefter infcriptus jam eft Metro-
phanes,qui cum maturuerit,& fruclus uberes exeruerit, prout
veftrae prudentias vifum fuerit , & è re erit veftnc Ecciefia?, aut
apud nos fixas aget radices, aut in natale folumdenuo tranf-
pîantandusremittetur. Quod reliquum eit, veftram , San-
(Shlïime frater, imploramuspietatem , ut precibus adDeum
alfiduis Ecclefiam Britannicam habearis commendatam ^ fi-
cut & nos pro veftra Grœca itidem interpeilabimus:ut iîla una
cum tota Catholica divinae providentia; praefidio , ceu muro
circumcincla, in veritate juxta ac pace firmetur. Nec non ut
ab emiflariis iftis novatoribus,Chriftianam veritatem pariter
ac libertatern cuniculis oppugnantibus,liberetur. Quos in-
ter imprimis cavenda & averruncanda pfeudomonachorum
turba recens è figulina prodeuntium , intemerandum Serva-
toriscognomen (ibi arrogantium , quipacem feclarife pro-
fitentur, turbanttamenmifcentque omnia, & veritatiunicc
ftudere videri volunt,aequivocum tamen mendacium , etiam
perjurio implicitum dogmatizant. Abhisvulpeculis Jupif-
que rapacibus univerfis gregemfuumtueaturmagnus ille o*
viumPaftor, unaque veftram pietatemingratiaperpetuaque
felicitate confervet, Londini i7.Novem. 1^17.
M
De Afetropbam^dequoJhpray Addenda qmdam.
Etrophanes Critopulus fcripfit > antequam ad Sedem
Alexandrinam effet eveclus , Confeflionem Ecclefïa:
Bbbb Orienta-
56i CL, VIRORIUM
Orientalis, puro ac eleganti ftylo, â Joh. Hcrneio Latine ver-
fam, &Helmeftadiianno i64i\excufam. VideaturErafmus
Schmidius inN.T. p. ooo. Metrophanem laudatWillielmus
Schickardusin ProëmioRegumPerfiaepag.80. Jefunomen^
inquit,7krm itaeft bonorabilcy ut eo tanquam adverfus omne infortu-
nium efficaciffimo in fuis Cbamailis /tbutantur* Sic vocant Amuleta per
fuos 7alifmanlar,five Sacrificos, mâgica devotione confetla , & in febe»
dis circumvolutis deferipta ,- quapreculis quibufdam , circuits aliifque
ebarafferibus confiant. Ea faccuîoferico in du fa de collo fufpendunt^
aut infinu fub pefîore geftantjunde éyicoAmu nominantur ab bodiernis
Gratis , ut mibiprodidit Hierotnonacbtu ille Berrhoenfis Macedo^Dn.
Metropbanes Kritopulus , amicus & non itapridem hofpes nojicr<
Beatisjîmo Patri , Georgio , prudentisjîmo Arcbiep*
Çantuarienfim Angïta*
XLVIU,
BEatifÏÏme Pater Archiepifcope, p^ftfraternam falutem&
pacem à Domino noftroj. C.Non capiunt prarfentes lite-
rae ut de dilatione mea ad B. veftram refponfionis prolixius ex-
ponam:quoties enim referibere proponebam,toties diftraclus,
àvariisrerum generibus , (quarme indies obruunt) differe-
bam. Verumeft, quodtempusinterfluxit, fed recens iru
cordis intimo remanet vinculum Chriftianae charitatis , quam
ferio una mecum B. veftra colit. De fuis occupationibus ne-
raoeft cui nonconftet, multispublicis, multisprivatis, pru-
dentiam veftram detineri : plures fine dubio fuerunt in excès-
fuSerenifïimi quondam Régis jacobi beatasmemoriae , do
cujusobitudoluitquisquebonus. Vixitsoirnilleinhocfecu-
lo, non minus Philofophus quam Rex. Atnuncfelicifïïmus
RegnicœleftisAulicus, auguftiori& excellentiori fruiturvi-
ta&lumine in fempiternum. ChnftianaRefp. maximum*
bonum amifit : Sed Majeftacis & Regni & virtutum dulcifllmi
parentishaeres, Sereniflïmus& ChnltianifîirnusCarolus, vi-
vamundequaqueimaginempacernamredolens , datfperare
majora.
EPIST. SINGULARES. 563
majora» Ejus Regiaî Majeftati ego minimus fe.icifïîmurn &
auguftifiimum auguror Imperiumin florentifTimoJv!.Britan-
niaeRegno, DeuroquepatremDomininoftriJ. C. genufle-
xus fupplico, ut Regiam S. M. diutius confervet , Spirituque_>
S. fuoregat, omni benediftione omet, atque augeatcumu-
latiflime. Ifta precor S. R. M. & rogo fummopere veftrarru
B. ut nominemeovelit referre , &humiliter manus S.R.M.
ofculari, obnixequerogare, ut nos fua démenti gratiapro-
fequatur. Intérim de quibus Libris fcribit ad nos B. veftra_, ,
non arbitror me poiïe fatisfacere. Cum meo tamen dulcis-
fimoamico, fautore&patrono > ThomaRoe, Oratorein
hacAulaprudentitfimo, agam, fi quid agere potuerb. Ab
illoque certior fies de fuccefiu. Profine, DeumO. M.oro,
veftrae B. pro bono Ecclefia; longos annos donet, abomnique
malo liberet. Quod ut mihi viciffim precetur à Domino ve-
ftra B. per fuas orationes opto , fi eft poflibile , pofïïm e vade-
re, nemeabforbeantindifcretiveritatisperfecutores. Bene
valeat B, veftra. Datas domi meas Patriarcbatus *|. Januarii
VeftrzeBeatitudinis in Chrifto
obfervantiflimus
Cyrillm PatrUrchd Conftan-
tinopelitantu.
IlluftrisJtmiPrwcipiïSlecloris PalatiniBrcvis Fidei
Confesjio , exkibita Rudolpbo 2. Imperatori, Ra-
tïsbon&A.ity^
XLIX.
Fredericus 4, PalatmusRbemEk&or.
AReligione Parentis optimi (Ludovic!, Trederià ^filii) non
defeci ; cujus religio fcriptis Propheticis & Apoftolicis
Bbbb z nitebatur.
f<54 CL. VIRORUM
nitebatur, Qui, dum vixit,noninMartinumautJacobum>
fed in Chriftum credidit , & in ejus invocatione expiravit. II-
lam in Chriftum fidem, idemSymbolum, eademfidei fun-
damentaegoconftantertueor&tuebor. Arianos , Nefto-
rianos , Eutychianos , Anabaptifticosfurores deteftatus eft
Pater , deteftor & ego filius toto corde. Sacramentarios er-
rores (quorum duo (tint gênera 3 eorum qui exSacramentis
Idolafaciunt , &fignaut remfignatam venerantur, nec fa-
cramentales Iocutiones agnofcunt : item qui pro midis fignis
ea habent) deteftatus eft Pater,deteftor & ego filius. Progre-
dior longius. Calvinismum, &Zuinglianismum deteftatus
eft Pater , deteftor & ego filius r fi taie quippiam effet , quale
Ubiquitarii & Flaciani fingunt 5 i\ fcilicet vel veritas, velChri-
fti omnipotentia , vel omnis ejus in terris praefentia negare-
tur. Sed hoc nomine ego fum Pâtre beatior , quod agnovi
fub nomine Calvinismi deformari ab inquietis & ambitiofis
perGermaniam veritatem religionis orthodoxam. Quod
ipfum procul dubio agnoviflet Pater,fi ipfum diutius fupereffe
voluifietDeus ; quemadmodum illamfraudemagnofeero
cœperuntpotentirfimiduoSaxoniaeEîeclores , Pater Augu-
ftus, Filius Chriftianus , magnanimi& magnijudicii Princi-
pes, laude&memoriaScriptorumdigniffimi. D. Lutheri
autemScripta non minoris ego fado , quam Pater laudatisfi-
mus. Sedillos meritoproftolidishabeo , quiomnia, qux
aliquandoilli, uthomini , exciderunt , tanquamaurumôc
gemmas, exofculantur.
Qarisfîmo fâroConrado RHtersbuJto J.QJacobm
Bongarfim*
t.
DEBodino quidcognoverim , paucis accipe. Librosde
Repubhca,cum primum ederentur, legi a vide,anno,ni(ï
fallor, 1576. recens tum à Germania. Ingenium hominis
arridebat ; placebatmukailla leclio j fedquotiesattingebat
re$
EPIST. SINGULARES. 5*6";
resGermanicas, videbam hominem errare turpiter, &judi-
cium pafîim defiderabam. Venio inde ad audiendum Cu-
jacium. Inaudierat is tangi fe à Bodino; Librum requirit ; if
nulluseratapudBibliopolas:Mittit ad me, quem Hiftoriarum
ftudiofiorem noverat quam Juris Tribonianici. Librum
àmeaccipit,&aliquotpoftdies,data occafione, in hominem
publica in lectioneinfurgit perduas horas &quod excurrebat
oratione perpétua, Recitatio illaà quibufdam adBodinum
mittitur, Isinaîtera editioneEpiftolampraemittitoperi, in-
Icriptam Pibracio , quainCujaciumatrociterinvehitur, fed
eorum?quaeCujaciu$ notaverat^n ifta altéra editione necvQ-
lamreliquitnecveftlgium. Anno 1583. venio inde in Da-
niam. Principes &magnosvirosconvenio. Quxruntquod
fît de Bodino judicium? Ego ignoràns fcripfifle ilIurn,quod eos
morderet,refpondeorhaberi prohominemagniingenii, judi-
rii nllius. Tumhi, fcripfifle iilum de gente & moribus
Danicis falfifïima. ÇonfuloindeCarolumDanzaeum, Re-
gium inDaniaLegatum, virum &dedtona&ufttrerum&pi-
etate infignem. Is mini ftatim paginas aliquot profert in-
fcriptas ipfi Pibracio , quibus querebaturBodinus fa&am fibi
injuriam, qui falfa&ineptafcribens deDanicisrebus,laudaflet
literas fcriptas ab ipfo Danzaeo tanquam vifas & leftas: fed fibi
ifta fcribere r aperte & craffe confiera , nunquam venhTe in
mentem,petere utfequenti editione retraclentur.alias accu-
faturum hominem apud R.egem. Excerpferat Danzaeus
mendacia illiusde Danicis omnia , quae cum exferibero
ego cup.jrem , nec vacaret difeedenti > dicebat Dan-
zasus , nonefîe exferiptione opus, nam ne nominare qui-
demunquamDaniam aut Sueciam , aut aliumSeptentrionis
illius locurn fine mendacio. Idem inPolonia mihi de fuis
rebusmuîticonrlrmarunt. EteratmosBodini, quzeeumque
deexterisà circumforaneo quolibet audiret , ea abfque alia
cura notare & publicare. Jam edidifîe illum Lecliones Tur-
nebiinOppianumprofuis, nemo noftrorum ignorât. Sed
inLtbrisde Rep.monitus,pleraque mutavïtinmelius. Ego
primam tantum editionem îegi , fecundam infpexi leviter.
Sit non inutilis ejus opéra jea certe non eft, ad quam deduci de-
beat adolefcens , tanquam ad fontem aut purum rivulurn,
Sed
S66 CL. VIRORUM
Sed de his plus fatis, Vale,vir clariflime, & me ama. Franco-
furti4. Apr.iéoo.
Anntani CeledenfisDiaconi Prœfatio in Chryfojîomi
Homilias deD.Pauli laudibus a fe Latine verjas^
auSlior ac emendatior quam in Cbryfofiomi O-
perum editione a Frontone Ducœo curata.
LJ.
|Omino Sanfto Evangelo Presbytère Annianus. Re-
centi experimento didici, quam (int utilia obfequentibus
imperiabonorum,qui , rediore quadam ingredientes beni-
gnitatis via, bénéficia déférant fub fpecie juflionis. Quid enim
mihijucundius, quid frucluofius imperarepotuifti,quam ut
ex beati viri Joannis Operibus in nouram linguam aîiqua
transferrem,id eft, feptem Iibelîos ejus,quos fuper Pauli Apo-
ftoli laudibus in Ecclefia aliquandodi(Teruit?Inquomihi,etfi
in lermone peregrino admodum rudi , plus evenit tamen vo-
luptatis & commodi quam laboris. Secutum eft enim, ut
eum,dum tibi vertereconor èGraeco, prefïiusipfecombibe-
rem , pleniufque tam infignis dodlrinac veritate perfruerer $
maxime cum ubique divesingenium in materia locuple-
tiore verfetur. B.enimhicPaulusexprimirur, non fucatae
alicujus laudis adumbratus coloribus , fed inviolabili
virtutum fuarum veritate formatus ,• quem tam intègre ubi-
que, tamfoiide,nuncex magnitudine operum , nunc ex
iliuminatione di&orum, modoex confilio vario, modo ex
difpenfationum profundo,tuniextolerantia pafïïonum, tum
cbriute fignorumeximius Iaudator afleruit, uteum nonde-
pinxiflTe folum,verum quafi ad praebendum rurfus perfe&ionis
exemplum quodammodo refufcitafle videatur. Nam cum
ab aliis caeterorum mérita Iaudantur , ufitatum quiddam folet
atque exile refonare> &velutinfuperficie circumvagante fer-
monevirtutes ipfae nominibus magis fuis ad commemorati-
onem videntur venire quam rébus. Beatus autem Joannes
Paulum
EPiST. SINGuLÀRES. j67
Paulum altius iutuendo , dilicudeque in médium proferendo,
jpfas mihi videtur ïnfpexiire venas , ac medullas virtutum ex-
prefiifTe. Quaeitaomnes in ifta laudatione vivunt, ita flori-
busfuis decorantur & frudibus , ut easprope non minus ab
hoc tam fublimiter expîicatas , quam ab Apoftolo fortafTe
miremur. Quod quidem Opus eo elle apud te amabilius
débet & gratius , quod de S.Scripturarum luce rutilans clarifii-
mi fyderisviceno&em Manichaeierroris exagitat. Quan-
tum enim nobis confolationisexoritur , cum cernimus tarru
erudito tamque illuftri Orientis magiftro,eam, quam in nobis
Traducianus(S. Auguftinus) oppugnat , adftrui veritatem?
quam certeB.Joannes, ut in omnibus libris fuis, itahicquo-
que, abomnimunitamlatere,cuftodit, armât, accendit, utvi-
deaturnontam praefentesinfbrmafTe difcipulos, quam nobis
contra veraefîdeioppugnationem auxiliapraeparalïe. Quan-
tusenimilleadverfus necefïitatem , quantusprolibero furgit
arbitrio,quamnoftrorum libris ubiqueconcinens, voluntatis
jure fervato, divinae gratise praefidiacommendat, quam contra
omnium vitiorum tenebras, quamprocunctarum fpecuio
virtutum fplendidiiïimurr. vas eledionis opponit ? Primo , B.
Paulum libello,& omnibus prsferendoSancïis &Angelis con-
ferendo:Secundo,exvirtutib^ejusatq;fententiisbontimafie-
rendo naturar.Tertio,ep charitatem pro cunftorum falute fer-
ventisfimam comprobando:Quarto,de vocatione ejus &con-
firmataubiqueabipfoEvangelii veritate dicendo:Quinto ,de
pafïïonibus ejus & difpenfationum varietatibus difTerendo :
Sexto, folvendoomnesillas quaeftiones, quibusTraducianus
innitensB. Paulum vitiorum obfufcationecommaculat, ut fci-
licetfidelibusfuis Apoftolico exemplo peccataconciliet: Se-
ptimo, ignemzeliejusinChriftum, &ante honorem quo-
queApoftolatus fervorem docendi fupra cafteros efTerendoj
ut fatis liquide clareatextinclam eflepeccandi nece$fitatem_>,
quamadverfusManichaeos&doclrina Apoftoli depradiatqr&
vita. Verumnos , intamegregii interpretationeOperis,
etfi nihil ut puto de fenfuurn veritate, nontamen parumde^
eloquiivenuftateperdidimus ,• fplendorem tam nobilis îtyli
& elocutionum gratiam exprîmere non valentes. Sed ne fie
quidem
Sé% CL. VIRORUM
quidem te iftud imperafie pœniteat ,- nequeenimverendum.»
tibieft , ne forte afperitate translationisoffenfus , ledionis
hujuscareasvoluptate , cum quidquid nobis excultu défait
ornatuque verborum, id totumilliusquemtranftulimusma-
gniflca inventa compenfent. Eft enim S- Joannes tam cla-
rus totus ac fulgidus , ut facile posfît fententiarum fuarum lu-
mine etiam inter noftri fermonis nubila corufcare*
Fragmentum S'pifîoU Beau Rbenani ad Fridericurn
Naufeam^ Qiennenfem Epifcopum , Selefiadii
poftr. Ça-UApriL 1546.
LIL
POntifcx(7W«*III.)nepotem fuum Horatium (FarnefiuniJ)
in Galliammifit, in aula Régis verfaturum annuo ftipen-
dio quatuor millium coronatorum. Scribitur è Tridento ,
fibiilIumàConciliometuere, propterreformationem: à qua
SummorumPontificumanimi, proh dolor î diutisfimefue-
rant alienisfimi. Sed metu liberabitur , fi ea pars aduîatorum
vicerit» quae PapamfupraConcilium ftatuit: quaderenunc
aiuntagi , fumma animorum concertatione» Etmirarnur
fatalemiftam inEcclefiadifîenfîonem , quaefe magisatquo
magis in dies propagat & munit armis , etiam invitis Principi-
bus à Deo immifiam, ut de emendationetandemOrdoSacer-
dotumcogitet, luxumfuperbiamque fugiat, frugaliratemac
fobrietatem amplexetur. Sane Coiloquium iliud Ratisbo-
nenfeitaabruptumefledoleo, ni(î forte Caefar, Princepsfa-
pientisfimus, melioremaliquam componendi negotii ratio-
nem demonftrabit.
IfÇafauboni Judicium de Ecclefa Anglkana Ritu
bus ex ejus Ephemeridibus MSS>
PRidieCal. Novemb. anni 1610. Diem facrum non maie
pofui Dei beneficio. Sum enim iovitatus hodie , ut inter-
eflem
EPIST. SINGULARES, féç>
elTem facris , quas facla funt ad confecrandos duos Epifcopos
Scotos , & ArchiepifcopumScotia?. Vidiillos ritus& impo-
fitionem m3nuum,&preces in eam rem. O DEUS l quanta
fuit mea voluptas. Tu , Domine Jefu, ferva hanc Ecclefiatib
& Catharis, qui ifta rident>da bonam mentem.
PridieNon. Jan. anni idn.Gratiastibi, Domine»
quodhodiead facram menfam fum admifllis , &Corporis
Chrifti Sanguimfque factus fumparticeps inEcclefîa Angli-
cana, cujus formulam heri diligenter mcditatus admodura
pTobavi , & Ordinem agendi mire laudavi, prae recepta apud
alios confuetudine.
M.Ant. Muntus M. Ant. Gofano.
LUI.
E'Tad literas tuas & adverfns fuaviflîmi adolefcentis Julii
;Rofciiritiusrcfpondi{Tem,fi habuiflem,perquem arbitra-
rer literas meas ad vosperlatum iri. Cepi tandem hoc confïli-
um : uteas mitterem ad amicum quendam , qui mea caufa
easperferret in feminarium adFofciunvàquo fperohasquo-
quetibi redditum iri. Eadem caufa eft, curnihil fcribam ad
literas Germani ÙÏÏus^V.athxKis cbytrùycujui Epifîotawter Mureti
EpifîoUs oecurrh) quas tu àManutio tibi datas ad me mififtt.
Scribit enimadmeRoftochio, cujus ego oppidinomennun-
quamanteaaudiveram , neque ubiterrarum fit fcio. Etali-
oqui , ut verum tibi fatear,non admodum libenter fcribo , ad
hominesignotos, praefertimortosin eis regionibus, ubi vul-
go à recta & vera religione homines defciverunt. Vereor
enim ne imprudens ad aliqaemr ^e^iarf^uv literas dem:
cum quibus ego nihil mihi efle aut familiaritatis aut
commercii voio. Nec caufa quidem ulîa eft, cur hoc
quidemtempore, pra?fertim occupatus, refpondeam ad lite-
ras fratristui, quibus mihigratias agit, quod feEpHcopoSul-
monenfi commendandum curaverim. Ego femper quae ad
te, qu^quead illumpertinebunt , ftudioufïïmeprocurabo,
neque in tama noftra ccnjundione ullus unquamgratiarum
Cccc aftionibuç
S7o CL» VIRORUM
aftionîbusfuturuseftlocus. Manutium, Ci adhucifticeft,me-
is verbis falutes velim , eiqueadfîrmes invaletudinem ipfî-
us mihi fummodolori effe $ qui > fi forte animum induce-
ret , hucadnosfecedere, &nobifcumtranfigere hosaelhvos
calores , fortafle perciperet eandemutilitatemèfalubritato
cœliTiburtini, quammultialiicapiunt: àmecerte expefta-
re poflet ea omnia officia, quae vetuftifïimae inter nos amicitiae
& fummis ipfîus erga me beneficiis debentur. Salutabis etiam
meonomine optimum & eruditiflimum hominem Fulvium
Cardulum : eique, quodaddudtusmea commendationera-
tionibustuisconfulereconctur , exmequoque gratiasages>
Plura fcriberem : fed avocor, Vale i k Cal. Sextil, 1570.
Rom a?»
Job, §htiflorpws V. CL Bemardo Tadddio,
LIV.
COntendis à me , amiciillme Taddeli , ut perfcribam ,
quomodo , mundo huic valediâurus , Literatorum Phœ-
nix HugoGrotiusfegeïïerit. En , paucisidhabe. Con-
fcenderat ille Stokholmiae navim , qua Lubecam ferretur: vc*
hementibuspertriduuminmari jaclatus procellis , naufra-
giumpatitur, &aeger adCaiïubialitora appellit. Indeper-
quamincommodocurru > pluviatempeftate > perfexaginta
& plura milliaria , tandem Roftochium noftrum devehitur.
Divertitad Balemanniam. D. Stocmannum Medicum ad-
vocari curât , quiaetate , naufragio , incommodis itineris
fraclas viresadvcrtens , vitaeterminum imminere praefagit.
Secundo abingreflu fnhanc urbemdie , (qui fctficet veteri
erat 1 8- Augufti.) me hora nona vefpertina ad fe vocat. Ac-
ceiïi j propemodum in agone viru.n conftitutum oftendi:
compellavi , &menihil maluifle affirmavi , quam ut mihi
cnm ipfo incolumi fermones fociare licniffct. Regerit illo :
ita Deovifmn /»//.Pergo:ut ad beatam emigrationem fe compo-
nat, peccatorem feagnofcat, fupercommiffàdoieat,moneo j
cuwmque inter loquendum Pubiicani peccatorem fe fatentis,
&
EPIST. SINGULARES, J71
&utDeusfuimiferereturprecantis, mcminiflem : Refpon-
det , EgoillefamPubdcanus ! Progredior , adChriftum, ex-
tra quemnullaeft falus, ipfumremitto. Subjkitille, Infofo
Chrtfloomnisfpes meaefirefofua. Ego claravoce prccationem
illamGermanicamGermaniccrecitabam, quaeincipit, Herr
Jefuy &c. Illecomplicatismanibas , fubmiiïa voce me in-
fequcbatur. Quumfiniviflem , quxfivian meintellexifiet;
Refpondet, probe wtellexi, Pergoiliarecitareex verboDei ,
quœjamjammoriturisin memoriam revocarifolent. Quae-
ro, anmeintelligat? Refpondet, vocem tuant audio , fed qu*
fwguU dhas difficulter intettigo. Quum haec dixifiet , plane con-
tient, &brevipoftfpiritumexhalavit , inpuncloduodeci*
mac noéturnae. Habescataftrophen vitae, abGrotiofummo
viroaclae. CadaverMedicîspoftcommiffumeft. Inteftina
lebetiaheneoimpofita, utinTempli apudnos primarii Ma-
rias Virgini facri locum honoratiffimum reponerentur , à
Templi Prsfeclis facile impetravi. Molliter cineres cubent !
Vale, Dabam Roftochii, propridie Michaëlis, Anno 1645*
FrdgmentumEpifkoULud. Crocii adGer, Joh.t^os-
jîum.
lv.
ADfuit mihi non ita pridem Baro quidam a WolzogerL, ,
( Joh, Ludovic us Wolzogenius, poftsa inter Socinianot haudpofire-
mut) profe&us in Poloniam , qui fpem mihi fecit HIftoriae Ec-
clefiafticaede MyfterioSS.Trinitatis , manu tua conferiptae
&edendasinmoremHi(loriae Pelagianae, Impie fpem no-
ftram&votum, fi pote , &matura. Depofteritateutes
meritifïïmus, itameritis tuishanecoronidemimpones. Sic
vive, virorumfumme, &Crociumtuumredamare , quod
facis > perge. Bremae 19. Oftob.
1646,
Ce ce i SîNGU-
57i INDEX.
Singularum Epiftolarum
INDEX.
I.
Eubu/uf Cordatus (f. UlricusHuttenuS )Montefio fuo S. D.
pag. 50*
II. Joba fines CnhinusL&Uo Soclno\ 504
ÎIÏ, Hugo Grotius Joban. Crellio. 505"
IV. Ju/tus Lip fuis Franc. Fillerio. jCÔ
V. Fragmentum EpiftoU Hug. Grotït ad GerJojfiumA.i 6 $0. fO/
VI. Fragmentum Jac. Sadoleti EpiftoU ad Job, Sturmium A. 1 f 5 y.
VI I. Hleronymus Groslotius Jacobo Leclio* f O 7
VIII. Fragment um EpiftoU Jacob i Bongarfii ad Joacbimum Qame-
rariuMj Joachimifilium. y 08
IX. Armandm Cardinale de Richelieu Cafp. BarUo. jo?
X. SancTifîimo D. Domino noftroPio.*. T'ont ,M*X. Hoftitalitu. $CQ
XI. Fr.igmentum EpiftoU CœlliCalcagnini ad Jac, Zicglerum, 510
XIL Jobannes Bona R. P. Luc* Acherio, $11
XIII. Fragmentum Andr.Mafù EpiftoU adGeor.Caffandrum A.i ï 6$ >
in
XIV. Fragmentum EpiftoU Cormlii van Drebbel ad Fjebrandjim à
Rietvvick* f 1 $
X V. Reverendiffimo Fat ri D, Lance lloto Andrcvues^ Epifcopa Wintcni-
enfi,Petrus Molinexs. y 14
XVI. Epifcopi Refponfto, J 1 j
XVI î. Fragmen. EpiftoU Rob, ScbeUdcri , Canonui Airebatenfts . 4<rf
,5V£, Tengnanelium , Biblioth.Çœfare* Prœfeftum , Sept .6. 1 6 1 4.
517
XVIIL Andréa f Se boit m Jefuita IfCifaubono. f 1 7
XIX* Inclytœ Académie Cantabrigienji Tb.Beza, J î g
XX*. FragnunMpiftoUSam^PmtiadSam^SorberiumNepotcm. y 19
XXI,
INDEX $71
XXL Jacobus Sirmondas Seb,Tengnagelia, Pa8'^ l ?
XXII. FragmentumEpijloU Claudii Sarravit ad Jac, Ujferium Ar-
macanum^Lut.Nov,(j . 1 648» 5" * l
XXIII. -Fragmentant EpiftoU Cbrifiophpri Carleili Angli adCaJlalio-
ne m. 3. Cal. Mail 1 j 6 Z , fit
XXI V. CorneUilalerii Epiflola ad M. Ant.Muretum. 5 21.
XXV. Nobilijfimojreverendo & fummo viro,Joanni Forbefto, Domine
à Cor je j S, TheologU Doftori exîmioftnque AcademiaAberdonienfi
ejufdcm Profejfbrifîer ardus Jobannes Vbffius S.P.D . f z 5
XXVI. Fragment Epi jhU Job, Beifii Elienfts Canonhi adHenricum
Sevilium, 516
XXVII. MignifîcoDovtinoAndr.DudicioPetrusCarolinufy Concia-
natar Faradicnfis. J2#
X X VI II. Pétri M'Ainti Epiflola adjac. Montacutium , Bathonienfem
Epifcopum^Anno 1610. f$l
XXIX. Job, Baptifia Fohngius Nicodemofratri. j 3 g
XXX. Fr.-gmen. EpiftoU Job, Slecht* Coftelecit ad Erafmum , ex
Arce Cojieleccnfuo. Olîob. ijip.* 534
XXXI. ErafmiRffponflo. H 5
XXXII. Ben A'iiMontâni Epiflola adPbilippum II, HifpanU Regem%
ex Hifpan'uo fer mone Latine ver fa* 537
XXXI il. HoperusCahinoS. 539
XXXIV. Eximi* pietatis (f érudition} s Vira Georgto CaffandroRi-
cbardus Coxus. 5" } 9.
XXXV. Jofu Simlero S. TbcologU Profeffori Job, Juellus Saris buri-
enfts Epifc. 540
XXX VI. Jlluflri & eruâito viro Joacblmo Vadiano , Confuli apud £
Gallum in Helvetiay Thomas Cranmerm Cantuarienfis Antiftes ¥
XXXVII. Henrîco BuUinger&Nicolaus Partrigms Anglus* 544
XXXVIII. Etdem Toomas Scblidbur(lus Angluf, y 4 f
XXXIX. Tbom, OtbUtu Angltts, f$f
XL. Jobannes Hokerus Meidjlonenfis Anglus ? f4f
XL!» Nabilifftmo & elariJfimoviroD.Gulklmo Bellaio Langœo , Paf
trono fuo S, D. Pbi lippus Melancbtbon, f 47
XLII. Reperendijjimo ViroD, Marco Ant, de Dominis Arcbiepifcopa
Spalatenfi Jojepbtts Halluu f 4&
Cccc } XLIIL
574 INDEX
XLIII. Edmundus GrindaUus H.Zanchio Salut cm in Chrifto. pag. ? 5 4
XL1V. Jguirino Reutero Mo s bac en (i ', tanquam filio fuo charo , Andr*
Dudithius. 55-5-
X LV. FragmentumEpijloU Ph. Melanchthonis adJoach.Camerar. Er-
phorâia A. 1543. f f6
X L VI. Beatijfmo & magnificentifimo Domino Archiep. Cantuarienfi ,
totius Angli*Primati& Metropol. Georgio Abbati ^mihimuU
tis nominibus colendiffimo , officiofe cum honore & débit 'arever en-
tin in Britanniam tradantur ijla. Cy rillus Dei gratia Papa &
Patriarcha magna urbis Alexandrie , Ûf Judex Oecumenicus.
XLVn. GeorgillS Abbzt divinaprovidentia Archiep. Cmtuarien-
ftsfotius AnglU Primas & Me trop. S&nftiffimo Domino & Fratri
Cy nWo^Pape , & Patriarche Alex ,& Judici Oecumenico , /•
CbriftoS. f59
De Metrophanet de quo inprtcedentibus duabus Epiftolis, qu*dam. y <5l
XLVIIÏ. Beatiffimo Patri, Georgio, prudent ijfimo Archiep. Cantuar,
in Anglia, Cyrillus Patriarcha. 56 1
XLIX. Illuftrijfimi Principis Eletloris Paîatini Brevii FideiConfefto ,
exbibita Rudolpho z Imper. Ratisbona A. 1 fpf. f6$
L. Clar ijfimo Viro Conrado Rittersbufîo J, C. Jacobus Bongarftus. 5 64.
LI. Anniani Celedenfii Diaconi Prafatio in Chryfo/lomi HomUias de S.
Pauli laudibus à fe Latine ver f as , autlior ac emendatior quam in
Chryfoftomi Operum editione à Frontone Duceo curât a. 5- 66
LU. Fragment um EpiftoU Beati Rhcnani adFridericttm Naufeam^ y
Viennenlem Epifc. Selefîadii pojîr. Cal. ApriL 1546. $ 6 8
If. Cafauboni Judicium deEccleJi<e Angl.Ritibus, ex ejus Ephemeridibtu
MSS. y 6fr
LUI. M. Ant.Muretus M Ant.Ciofano. Sè9
LIV. Job.'guiftorpius V. Cl. Bernardo TaddcMo. S 70
L V. Fragment um EpifloU Lud. Crocii adGer. Job. Voffîur*. f 7 1
FINI S.
c
PAUU
PAULI COLOMESII
OBSERVATIONES
S A C R JE.
Edith Secundo, AuBior ef emendatior.
Accednnt ejusdem
PARALIPOMENA
DE
Scrïptoribus Ecckjiajlicis,
ET PASSIO
S, VlCTORIS Massiliensis
Ab eodem Emendata.
AdEdiûomm Ghtartam & Ultïmam quœ prioribus
longe auflior (f (mendatior
Prodiit
LO NT> INI,
Impenfis J. Adamfon > ad Infigne Angeli & Corons in
Cœmeterio D. Paulu 1 6é 8*
Imprimatur
Liber cui Titulus, Tauli Co/omefîi
Obfervationes Sacrale.
Guil. Ncedham RR.in ChriftoP,
ac D.D.Wilhelmo Archicp.
Cant. àSacris Domeft.
Ex &âïhus Lambetb* Martii i»
REVEREN-
4ta(o>Hij>
577.
H ) l$P|] I^P$J \wp} lw$i $i«?i vSpi llp> \w& * \W&i l^Pi \w%
REVERENDISSIMO
IK CHRISTO PATRL
Ac Honoratisfimo Domino ,
D. HENR1CO,
LONDINENSI EPISCOPO,
Regix Majeftati à Confiliis SanSioribus.
Niquus Cm ILLUSTRISSI-
ME ac REVERENDISSI-
ME ANTISTES, fi,inli-
teris diu verfatus , te litera-
torum parentem ac fautorem non fufpi-
ciam^venererque, Munufculum proin-
de hocce literarium ad te defero, meani
Dddd tibi
578 B t I S T 0 L A,
tibi obfervantiam demiflè teftaturus.
Animum addidere eruditio tua plané
Chriftiana , & fingularis illa comitas^qua
exteros omnes, in hisque Gallosno-
ftros , quoridie profequeris. De aliis do-
tibus tuis quid dicamî5 Pra^luces omni-
bus vitx fan&itate, pafcis affidue gregcm
amplilfimum cura tuse demandât um.5,
ac eos ordinas Presbyteros , qui mo-
rum innocentiâ, quifacrâdodxinâ , &
Ecclefiam tuam ornent > &apud popu-
lum vices tuas obire queant, Taceo
gentis tu£ claritudinem , cujus haud mi-
nimum decus HENRICUS COM-
PTON, à Serenilïima Elifabetha, Regi-
narum prudentiilima , ad Baronis digni-
tatem ante feculum eve&us. Has igitur
Obfervationes accipe,PR^ESUL SAPI-
ENTISSIME , fuâ quidem naturâ tibi
débitas, ab illoautemoblatas, quivirtu-
tum admiratione, qux etiam invitos ac
nolentes rapere poihnt , fe tibi devin-
dum
E P I S T 0 L A. si)
dumefleprofitetur, Quôd fi tu favo-
ris tui aura vcl Jeviffimâ hanc qualem-
cumque operam afflare dignaberis., alio-
rum nequeplaufusambitiolè aucupabor,
neque criminationes vehementer exti-
mefcam.
Rarus bonosyfummofepra[idepoj]e tueri;
Rarior> àfummoprœfukpojje legi.
FaxitDEus, VIR MAXIME, ut
ad Angli# ac Jitcrarum pretium augen-
dum quàm diutilfimè fuperfis , fcraquo
lit illa dies quae OJ/mpo teredonabit.
Paternitati tuae
RupetU Kal. Mart.
167p. dtvotisfimus
P, COLOMESIUS,
Dddd 2 LECTO-
r8o «»é-î(o5f4*
É
LECTORI.
\Ntibi^ Le&or Candide, Obfervdtiones
noflras , tum Latinds, tum G allie as 5 dd
loca qu&ddm utriusque Fœderis. In us
edebratisfimam ilUm&ptudgtntd InterpretumTrd'
latîonem dliquoties defendimus vel illufirdmus.
G)uofucceJ]u , tu, pro captu tuo,judkdbis. His Ob-
fervdtionibus fubnexdm habes Epijiolam nojiram
adT). Qdudium, Theologum, de G allie d Biblio-
rum Genevenftum Verfione, Be?ie vdle, Mi Lector,
£f , Jtcubi a veritdtis trdmite devios nos deprehen-
deris-, bénigne , quœfo, moneto. Si vero noninuti-
lis videbitur bœc operd noftrd; progrdtid nondli-
ud rependds oro £ff obtefior , quam ut me mife-
rumpeccdtonm Çquid enim a me dici veriuspotefi?)
pûsprecibus Çhriflo Optimo Aïdximo commendes.
Iterum vale.
ANDREAS
-&-? (o) i4fc
ANDREAS DOUN^EUS
Lingu&GrACAdpMdCantabrigknfes olim ProfeJJor,
adChryfoftomum-) pag. $88- editionis Savilianœ.
QUid mirum fi Septuaginta Pfalm.XXIV. fie reddiderunt,
„paucisquibusJamimmutatis, utnonpofletaliterquam
de Chrifti in cœlos afeenfione intelligi ? (Patres quidem fie ac-
ceperunt omnes ad unum) Num in eo funt vituperandi , quod
relifta figura veritatem fecuti funt ? Illud quidem à&tre 7wXaç
ol à(>%ovTïçvyài' y^ eTrztffiTeTwhcttctfuyioi) &c. nonprorfuscum
Hebraraconvenit veritate. Sed an ideirco minus verumeft,
fiilliChriftumintuebantur&cœlum ? David ita locutuseft,
Mnihilnifide templo&arcacogitaflevideatur. An in typo
veritaserit, inrenonerit? Atquehoc in multisSeptuagin-
ta fecerunt, ut mulca de Chrifto typice dicla plane dicerent fi-
ne figura. Quo fit ut multa habeant ( aufim dicere) iiàyyéti-
x^re^^quamipfaHebraea veritas. Quod o\xo»of*iK&ç divina
providentiafaclum videtur, jamadventante Chrifto, utvia_>
Gentibus ad accipiendum Evangelium paratiormuniretur.
Idem Ibidem pag. 657.
APoftoli, maxime Petrus&Paulus, cum juflifunt,recon-
vertere ad Gentes, c-Uotuç k& o\kmo(jlikuc, femper ufi funt
Grarca Translatione vuîgari. Quo magis irridendi funt , qui
nuncetiam, fi Diis placer, nihilnifiHebraeafapiunt, adHe-
braeos fontes in omnibus redeundum cenfent, alias verfiones
omnes j quamvisvetuftifîimas , nihiii faciunt.
Dddd 5 Job.
Joh.BoiJÎM) Elienjîs Çanonicm y Notis inEvan*
gelta p. 307.
U
Ndemehus difcamus, quae fit vis multarum diclionum&
locutionuminN.T. quam exSeptuaginta Interpretibus,
quos conftat tanto fuifle in pretio apud Apoftolos & Evangeli-
ftas, ut in teftimoniis ex VetereFœdere citandis ne latum qui-
dem unguem ab illorum verbis & veftigiis difceflerint. Qua«
re » meafententia , qui volet rec-tejudicare de Evangelifta-
rum&Apoftolorumfermone , abillo nullomodocommit-
tendumeft,utfithofpes inGraccisr èÇJofwxona. Bibliis.
Ifaacus Vos fins in Umine ^Apologi^pro 70. Interpré-
tant Tralatione,
DE hujus tralationis fanclitate nihiî hoc loco fumus dicluri ,
cum plena fint Patrum monumenta , & complures argu-
mentum iftudcopiofe pertradarint : hoc faltem nunc dico,
cum omnes Judœi , qui ante Chriftum aut everfas Jer ofolymas
vixere, Arifteasinquam , Eupolemus , Philo &Jofephus,
omnes praeterea omnium locorum & temporum Chriftiani
ufqueadnoftram fere aetatem : ipfi denique Evangeliftae &
Apoftoli veritatem hujus translations agnoverint } mirifico
mihianimatosvideri 5 qui feptuaginta Interpretibus omni-
bufqueantiquis Judaeis, hodiernosopponuntRabbinos: qui
unum Hieronymum cum univerfa committunt Ecclefia j qui
paucosnefcioquosfeculinoftri homunciones , Chriftianos
quidem, fed uimiumPctG^j-ouavÉtç , ipfis Apoftolis &Evan-
geliftis praeferendos effe contendunt.
OBSER-
•4$>-3(°)Ht-
5U
OBSERVATIONES
SACRiE
Hebr. XI. 57.
CLariiïimiLudoviciMoIinaei, Pétri filii, Pétri, Can-
tuarienfisnuperCanonicidignifïïrni, fratris, verba_,
haccfuntpag. 180. Characlerum : Magnoviro , (JoC
^caiigero in Epiftolis p. %o%'t)quïjamàbnt ad pures, &
cujus ne nomen ponam verecundia impedior, exciâit id &ùxv\<ti-
<ro(pictç fpecimen ad Amkum jcribenti\ Multapajfim in textum Evange»
licum ab uhima vctuftate vitit admiffafunt , qut nerno prêter me indi-
cabit. Ex locis magni illius viri judicio antiquitus vitiatis,quin
unwsfuerit,quem fub manibus habemus , nulius ambigo»
Quis enim non ftatim advertat, illud k-nucji&v^w iftic îocum
nonhabere? Retinendumtameneenfetp ilïïmu'sTheologus
Daniel Dike Cap. 2 7. Libri infcripti> The JSÎyjîery of Sslf-Deceiving^
advitamchriftianedegendamfummenece(ïarii,acdeexpla-
rationepromifïïsfaclaexponit. Pauloargutius ; Nos, ut
Bezaepro eVe^'û^tra? , srt^a'Sjjcrrtylegentis conjecluram non
improbamus,ita lubentiffime fequirnurThomamGaîakerurn,
«V^'aS-^o-ûij/IegentemMifceH. cap. 44. h. e. crematifunt. Haud
fileam tamsn illud hn^S-na-ctv Eufebio omiffum Praepar.
Evang. lib. ii.cap. 10.& , quod jurefufpiceris , démenti
AlexandrinoStrom.lib.4. cap. £. OmrtiteuamOrigenes iru
Epi-
4.
;84 OBSERVATIONES
EpiftolaMS adJuliumAfricanumEmmauntium: quanquam
Origenes idem illud agnofcat lib. 7. contra Celfum. eV^o'3??-
cav, truncati funt , legendum conjicit v. c. TanaquillusFaber
in Epiftolis , & ad Juftinum p. 6o. D. Nortonus Knatchbull ,
virdo&usacingeniofus, Anirr\adverfionibusinN.T.p. iôg»
cditionis tertiae, fcribendum putat i^i^vjTa.v^transfixi funt.
«— —— ^»— — ^— »— — — »— — — ^— » ' 1 1 ■ 1 ^— —i^»»^— ■—
Match. VI. n.
* A c < V «r> /
ATtoç dfaxs-i®* eft frf»/V quoiîdianut , ut rediftime tranftulit
vêtus Interpres, cujuseruditionem, fidem ac judicium
miror. Huic interpretationi favet ver(ï o Gotthica 111-
philac , à virodocliiïimo <&in linguis Borealibus verfatiffimo
Francifco Junio F. F. vuigata 5 hxc enim habetrb<i»<t fmte'man,
h» c. panent continuum, utinObfervationibus exponitThomas
Marefchallus , Anglus , vir cumulatiffima: eruditionis , &
intercœli literarii Atlantes jure connumerandus. De voco
9fa*ri@* fie Origenes in Libello de Oratione MS.h A飫ç r,
cffaûcri®* 7ret0 ûh,n r îiïkjpw aVe r cro^pùv ûicpctçcu , ûèt c*
z.Tim. IV. 10.
PRo TctXoLjUvy raAAwwleguntEufebiusHift. Ecdef.Iib. $.
c. 4. & Epiphanims contra Anoëtos five Aiogos , ha;refi 5 1.
quae , opinor, veraleftio. Quanquam Galatiaî nom ino
Galliam noftram fignarunt Veteres. Lege Dionyfium Peta-
viumadjulïanum Imperatorem p. 273. &Jacobum Gotho-
fredumadPhiloftorgium , p. 411.
Joh.XIII.ij.
Hk Si clvetKeiiêp©* , &C»
REcubuifleineaCœnaDominumnoftrum exiftimo , non
in mediojftipantibus latera hinc inde Apoftolis , ut Pidto-
resvulgoeffingunt , fedinSigmate , hoc eft in Stibadiofeu
lecîo femirotundo , cujus duo primi loci erant duo cornua^ ,
dextrum
S A C R JE. slf
dextrurri ac (iniftrum. Addextrum fedebatChriftus , ut f
oftendit mufivum Capua? Opus à Defiderio Cafinenfi Abbate ,
qui Viclortertiuspoftea fuit, dedicatum. Quodquidemfi
ad veram imaginerai exprelïiim eft , (nec certe apparet cur vi-
deri non debeat) haud difficile fuerit intelligere , cur aut Jc-
hannes, qui peraetatem forte ultimuserat, Chrifto proximus
accubuerit, aut Petrus, quiremotior, innuiiïejohannidi-
catur.
Aft. X. r*
HlncfaecularemghdiumPapaetribuuntPontincii , înhis-
queCaefarBaronius, Cardinalis. Adverfus quem inter
ipfos Pontificios fufe ac erudite difputat Gafpar Scioppius , Cri-
ticus &Philologus infignis,in Epiftola îtalice fcripta adPatrem
Fulgentium Servitam , quam ex apographo v. c. Antonii
KeyferàBolland, Amfterodamenfis, hic exhibemus:
Al Reverendisjîmo Padre **
Signor mio Offmo il Padre
MAESTRO FULGENTJO,
Teologo de lia Ser,™a Republica
di Venetia»
REFgRENTilSSIMQ PAT>RE
Signor mio Off.mo>
TEngo per certo , che almeno in una dî quelle quatre^
Copie delDandoîo(che ilContelorodice trovarfinella_,
Vaticanajfitrovino le medefime cofe che contienel1 efiem-
plaredelIIluftriffimoS.VincenzoGrimanno 3 perche il Car-
dinale Santa Sufanna rni diffe à me che ne) fuo efiemplaro y
Eeee che
5%6 OBSERVATIONES
che lafcio alla Vaticana, trovavacheFederigo BarbarofTa_>
doppoeflerei riconciliato col Papa per opéra de Venetiani,
Immunes eos reddidit â datione quarantefimi , & pluribus pies \oc.s
7, onerum exemptioms tribuit. La quai cofa , fccondo il fuo gilldi-
cio, non devevahavertrovatol'autordelSquirinio {de hoc li-
brotf ejus authoreGafJendus inVitaPeirakii ad An. iâiz„) nel fuo
effemplare , che altrimente non Phaurebbe paiïato con filen-
tio , perprovarecheVenetia erafudditaairimperatore, daj
quale hebbe immunitadi ed efTentioni. Dove jo non fo cafo
di quefta confequentia per quello che V. P. Rêver, ma mi dif-
fe che quefte immunitadi s'intendono di quelii béni che erano
fituati nelle terre di giuridictione Impériale : Ma folo confide-
ro che fendo quefta narratione congionta con l'altra délia vit-
toria navale è riconciliatione diFederigo col Papa Aleftandro,
non pcfla eflere quel elTempIare (ia différente da quello del S.
Vîncenzo. Importa pero che de hoc conjiet ex ocuUti tejiis afjir-
rnâtiom. Perche con ognifranchezza fi potrebbe rinfacciar
alConteloroIamalignitàfua : Mentre che vuol darda inten- 1
der à tutti , che la narratione dell1 Obbone fia cofa moderna- &
mente inventata dopo il Sabelîico, havendo pur nel fuo Dan- •
g# dolo trovato che gia trecento anni fono era à Roma tenuta per
vera ed indubitata. Hauro caro di fapere in che luogo (locus
extat Annalïum Tomo S. Anno ôo^.feci, jo.) ii Baronio dica la Vati-
cana efier la Sagena che congrega ogni forte di pefcibuoni
e cattivi5So bene che egli per ignoranza ed inadvertenza fcrif-
fe moite cofe falfiftime 5 di tal maniera che un Padre di San_,
Benedetto, mioallievo, dicedi haverraccoitoduemila er-
rori di fuoi Annali , ed io giudico che importi non poco , che
queft'huomo fia difcreditato , corne ncmico délia giuridittio-
nedi tutti iSouraniPrincipi , liquali volfeancora/Wfw/w/t/i-
^foggettarealPapa non facendofi fcrupuloditaflard'he-
refia il S. Cardinale Pietro DamUnï , per haver detto che non
conviene al Papa di defenderfi contre li perfecutori con arme
feculan , ma folo con arme fpirituali?è che quelii Papi liquali
per difefa délia Chiefa entrarono inguena , hanno negato
Chrifto corne S. Pietro, fatto adulterio ed homicidio corne il
SantoRè David; /&/V(diceBaronio l'annonce n, 14OC4-
tholicA
S A C R JE. fS-/
tholicAdogmatt pemtus adverfantur , quibus h<erefis ervorâ mtamur y^
omnesflui Rom.wœ Ec clefiœ non nifijpiritualem gladium corueâunt. £
pure haura Ietto le parole di Papa Nicolao cap. Inter h*c 33+
Quaefl:. z. Sanffa Dei Ecclcfta mundanis nun quant conflringitur , gla-
diumnonhahetnififpiritualem. E di Papa Giovanni ottavocap»
Porro 1 6. Quaîft, 3 . Ecclefia cor por alla nefcientes arma , folum Domi-
fiuno & propugnatorem fuum , quando ci mifercriplacuerit , patienter
expeiïant. Donde Ci vede che Baronio contro la confcienza_,
adultéra la dottrinaChriftianacon fommo preiudicio di tutti
iSourani Principi , elTortando il Papa à fervirfi contro di loro
délia fpadafecolare, fecondoche àS.Pietro fudetto , Occids
(fmanduca; laquai dottrinajotengo per maggioreèpiupefti-
lente here(ia,che tutte quelle che furono detto da Lutero,CaI-
vino,ed alcri hereliarchi, è mi bafta l'animo di far toccar con le
mani,chequeftaherefiaac3gionatotuttilimalichelaChriftia- 10»
nità apatito daottocentoannifînhoggidi. SicheS.Bernardo
hebbeà dire che Pancarezza di S.Chiefa non fu tan to fotto li
ImperatoriGentili,ne fotto li ïmperatori e Rè heretici (corne
Ariani, Monothclitî > ed Iconodafti ) .quanto fotto li Papi
pretendentid'haverinfieme PApoftolato e'1 Dominato, e_»
fono quefte le fue parole formait: Petrus quod non habuk tibi
Papa dare non potuit -, quodbabuit hoc dédit > follicitudinem fuperEc-
clefiasy nunquid dominât ionem ? Audiipfum, Non dominantes , aity
inClcrOy fed forma falligregU. Et ne ditlum putes fo la humiUtntey
nonetiam veritnte, vox Domini efl in Evangelio^ Reges gentium domi-
nant ur eorum} pot auism non fie, Planum eft, Apoftolù inter dicitur
Dominât m. I ergotu, & tibi ufurpareaude aut Dominus Apoflola-
tum , aut Apoflolus Dominât um , plane ab alterutro prohiber is , fi
utrumque fimul habere vole s ^ perdes utrumque, Alioqui non te ex-
ceptum illorum putes numérote quibus\DEus fie queritur : Ipfi régna*
verunt (^ non ex me , Principes extiterunt tf ego non cognovi eos,
Cofifecondo ladottrina di queftoSanto, ftampataed appro-
vataàRoma col priviïegio di Papa Clémente ottavo , il Papa
non hada Dio utriusque gladiipotefiatem, efevuol la Signoria ri»
diPrincipe fecolare,perde f Apoftolato,eDio non lo conofeo.
L'illeiTo Padre dice altrove : Fidem habetis, fed ad opéra vos invito,
vos maxime qui efiis Pafiores animarum , & prtirz-fidebetù doc en-
E e e e 2, do
5*8 OBSERVATIONES
do & optrando.MultïfuntCatholicipradhandO) qui funt harettcl opemn-
do.^uodhareticifaciebant olim per prava dogmam^hoc faciuntplures
hodiè per mala exernpUy feducunt fcilicet pcpttlum & in errorem m-
ducunt, (ut credant rebellionem erga Principes 5 avaritiam , ambitio-
tient , &c< non ejfepeccam) tf tznto gnwiores funt hxreticisy quanto
prœvaUnt opéra verbis 3 heu,beu Domine DEus , ipfijunt inperfecutio-
ne tua primi, qui funt Vicariitui^ qui vident ur regerepopulum tutttn.
Mi fera eorurn converfatio , mtferabila efl plebi* tu<e fubverfio. Ed
in un Sermone al Clero : Miniftri Chrifii funt , £T ferviunt Anti-
chriflo , ( feu Satan* ) honorât i incedunt de bonis Domini , eut hono-
rera non deferunt. Glim prœdiftum eft & nunc tempus imptetionii ad-
venit, Scce in pace amaritudo mea amarifflmx , amant prius in nece
12. Martyrum, amartorpoftea in confliffu hœreticorum y amarifflmanunc
in morïbus domefticorum , non fugariy non extermwari pojfunt , ita
invaluerunt, ita multiplicati funt fuper numerum , intejiina & in fa'
nabilis efl plaga Ec défi*) & ideo in pace amaritudo ejtn amarifjima,
E Sermone 6t fopra Pfalm. 90. Nunc quidem eflpax à Paganù)
fax ab h£reticit 5 fed non efl pax h fa/fis filiis. Io per difender
T Apoftolato del Papa ho feritto tanti Iibri , quanti forlo
niffunaltro,efui perfeguitato daProteftanti, che mi tiraro-
no délie archibugiate, e ftoccate, e mi lafeiarono per mor-
to. Ma Dio mi guardi che non mimetta mai à diruna pa-
rola foia in defefa del Dominato , con che mi farei maggior
hererico che Lutero èCalvino , ti corne piu voîte con vo-
ftra D. Rever.ma mi fono dichiarato, e fperodi morirbuon
Catolico Romano à difpetto délia Corte Romans e di tutti
i fuoi adulatori, con che per fine le baccio le mani. Di
Padoua alli o.diGiugno 1636. Di V, Paternità Rever.ma
Partialijfimo Servitore
Gafparo Scioppio*
IJ. Pfal. XLV. 13.
LEgendum ex Eufebio Hift. Ecclef p. roo. edirionisVale-
ûanae, TrtirouuAuèyoHf FirmatLatinusInterpres.
Atf*
S A C R -JE. iîç
Art, XXVII.?.
àtâ 7Z K&f tluà VfjÇft&V i &C
>lnçeicc ej<jejunium celebratummediodieeso-^o^o^^
Ih.e.Pyanepfionis vel Novembris noftri decimo fexto ,
quodpeculiariquodam modo yqçeia, dicebatur. Deeo
legendi Plutarchus in Demofthene, & Athcnaeus, lib*7.
L
Pfalm, CVI, 41. 14,
Ege i$v£». Huic ledlioni fuffragantur Hebrxus Codex &
Latinuslnterpres.
i.Joh.V.7.8.
Ej/ TûùipgLVto) 0 TIut^Ô Aoyoç , &C.
HJEc verba & quas fequuntur in Curcellaei editione his duo-
bus uncinuIisC ]inclufa , defiderantur in mulcis vetu-
ftisCodictbusGraecis & Latinis , tumeditis , tummanuexa-
ratis; défunt etiam in VerfionibusSyriaca, Arabica &;Ethio-
pica; necagnofeuntur à multisPatribus , utfufeprobaturrL»
inexhauftaeleclionis virojohanni Seldeno > îib. 2. deSyne-
driisHebraeorum p. 134. &feq.
■ 1 m 11 ■■!■■! ! mu ■ ni— — »*— •mm**k.mm0*™- ""■' w— mi iwjw
Marc. XI. ij»
INiquum fane> autfaltem indecorum videtuf , ficumeffe
malediclionisicluàChriftofideratampropter infeecundita-
tem , etiam tune cum non aderat tempus ficuum» Itaquo
ambabusulnis amp!eclor(falvo alrarumjudiciojacutifïimarn
conjefturamDanielisHeinfii, qui, pr o û $lwKtqpç mkuv,
legit inExercitationibusSacris , ù $ lwvxafçàç wkuv, ubiemm
trat , tempus eratficuum, Cui fere fuccinit Ihterpres Anglo-
Saxo , vertens , eratenlm tempus fia , particula* neglecla-^
Porrolegendo cum Heinfio* 70 lu>\ xcqçèço-vxaVy hase verba
erunt referenda ad yASev et ayt éjpiir\ t* a> âvjy , non ad
xhv diï gev et py <pv?keb. Similis trajeclio occurrit in hoc ipfo
Eeee 5 Evae-
loi
/po OBSERVATIONES
Evangelio , c. i6.v. 4.PluradeMarciIocofivoles , adido-
ctiffimi ac ingeniofiffimi JohannisLightfooti Elienfis Canoni-
ciKorasHebraicas , ad Matt. 11.19,
Pralm. LXXVIII. zS.
Àçtov dyyihùùv,
Sïcetiam vocant author libri Sapientia» 16. zo. &author4.'
Efdrael.za.quemGraecosfua lingua habuifle vel illa argu-
unt , quae ex cap. 5". v. 3 5*. à Clémente Alexandrino Strom.
Jib. 3.Gr£ce referuntur.
i.Cor. V.7.
ALluderevidetur Apoftolusad Efdrae locum èBibliisàJu-
daeisexpwnclum , quem nobis fervavit Juftinus Martyr
inDialogocumTryphone , quemque ita Latine verfum le-
gas apud Laclantium , lib. 4. c. 1 8. Et dixit Esdras adpopulum^^
Hoc Pafcba Salvator nofler efi & refugium nojfrum , & quae fequun-
tur.
Mi
;i7# Acl.xix.28.
7s\îyd\*i yj Afnsfjuç Étpècuw.
Agni appellationem variis olim tributam docliffimo
Lprobat Ezechiel Spanhemius , in Diflertationibus do
praeftantia & ufu Numifmatum , pag. 420. & feq. Exemplis in
hancrem allatisunum addemus , de Areta Ariftippi Philofo
phifilia 5 dequainhaec verbaTomafoTomai nel Giardino
delMondo, in Venetia 1607. pag. 44. Un HîJlorhoGreco per no-
me Giarco fcrlve , cbe Arethafiglivola d' Ariflippo filofofo fu di câlin»
telletto e dottrina , cbe lejje public amente la Filofofia naturale e morale
nelT Académie d ' Aihene trenta cinque anni cominui, Coftei fcrifft^
quaranta otto libri in diverfe materie], bebbe cento Filofofi fer dtfcepo-
li j mori di/eteanta fette anni y e gli Atbeiùcfi miffero qtteflî verft
fopra la fuafepoltPtra l
S A C R JE. 59*
Qui gitce la grande Aretha Greca , fplendor dt tut ta Grecia , quai
hebbelabellezza d' Hekna , P honeftà diTirma , la ferma d jg;
Ariflippo, l'anima diSocrate, e la lingua dHomero.
Qux, licct rufpando te defatiges , non alibi , opinor , k-
gas- _
Zach. XII. 10,
E*ç OV i£îKÎVTtjÇal9.
ÏTalegendumcumD. Johanne 19. $7.Apocaïypfeosauthd-
re 1.7. Juftino , Irenaeo , Tcrtulliarto&aliis 5 nonvero,
avô' m K*TafÇM<rcmo , ut habent Biblia Graeca Romse excufa_,.
Editionem hanc, nonomninoquidempuram, caeteristamen
corruptam minus, recenfendam aliquandofufceperatFronto
Duca?us, Jefuita, viromnigenaeruditione pollens j multa-
que in eam rem prœclara jam congeflerat:Dum autem omnem
niovet lapidem,«t fuam ïnhr» locupletet, fcripfît de fuo eon-
filioRomamadSocios & ad Vaticana; Bibliothecae Cuftodes»'
Illi verô eximiis, quos promovere debebant, conatibus in-
tercefîerunt, hisfererationibus : Quod omnes iftae lectio *p»
num varietates turbarent potius quàm firmarent aut inftrue-
rent Chriftianorum animes, quodque, poft ClementisVul-
gatam, nihil, quodalicujus foret momenti, fupereffet. Ncc
hoc dixiflc contenu, voluerunt, juflerunt, ut Romammit»
teret quaecumque deeo argumentofibi paravifiTet, Quorum
mandatisparuitDucacus. Hase à Sirmondo edc&us illu-
ftris Sarravius, in quadam ad reverendiffimum Uflerium Epi-
ftola. Firmant Gafîendusin VitaPeireskiiadA. 1618. Et
Sirmondusipfe in qu3dam adSeb. Tengnagelium? Caefareae
Bibliothecae Praefeclum, Epiftola,
L
1. Tim. VI. y,
Ege AwGrfcc/bre/Çcu ex MS. Alexandrïno, Chryfoftomoj
Theodoreto, Hefychio>Suida & aliik
Luc;
fijz OBSERVATIONES
zo* Luc, 1. 3 ♦
Eao^e KctfAoi.
EVangelium fuum motu proprio fcripfifiTeD. Lucas videri
pofCt. Quod cum improbarec Ulphilas, (qui & Ulphillas
& Llrphilas etiam vocatur ) vertit, Fifumefi&mibi & spiritui
Santtoi quae defumpta ex A&, XV, z$. meritô exiftimat cla-
riflimus Marefcallus,
Quo minor efi quisquù maximm efl hominum',
Utverbis utar Hildeberti de Lavardino in Epitaphio Beren-
garii. *
E;
Hebr. XII, \j.
M 9 Ttç pi^ct viKpiaç aveu (pCarct c*o^A^
Xfe^tuaginta Deut.XXIX.ig. Sic enim illi: /tuf nç t<n* c*
(vftïv pi^a ouu <Puhok h> xohy hc^ mKP/.cc, Hioc in Pauli
loco pro à>o%hîp legendum conjiciebamc*#oA£. Hoc anto
x i, me vidiffe deprehendo egregios Scripturarum enarratores
Eftium, Riberam & Grotium.
i. Cor, XI. io,
d(£>«A^ vjywut} kfyacict» tx&h &<"•
Vïdeanteruditiannon è^uri* hoc loco fit Imperium , qua_.
voce ufjs efl: Arculphus, GalliaenoftrxAntiftes , in li-
bro de locisSanclis , varia ornamentamuliebriarecenfens:
Pendentes , inquit, brachialia, dextroceria , murent, monilid-jy
anuli, capituUres, cingella , irata, baltei^ cor on a , imperium ex
aurovelgemmii (S ornamentaplurima. Et Arculpho prior Paulus
JCtus in Pandedlis Florentinis , L. 3 . D. tit. de fupelledile Ie-
g^tz:Menfe,trapezophor/i,de/ficte^ fubfcUia^fcamna , lettietiaminar»
gentati , culcïta , toralia , imper ia.Qmrï) iectionem temerO
mutât JCtorum princeps Jacobus Cujacius , Obfervationum
lib, jo. c. i$, Vertietiatiî poteft voxe&tf/* Dominicale, quod
fuit
SN A C R i ' 5PJ
fijitvelamêncapitismulierum, utinGlofiarioprobatvirdo- 21,
ctiffimus Carolus du Frefne , non vero linteolum , uti vulgo
exiftimanterudiri, inhifqueChriftophorus Juftellus, Cardi-
nalisBona, Dodor Burnetus, ac Joh.Mabillonius.
Matth. IL 1 f\
e'| A\yv7f]x hateÇa 70V 170V fjta,
DEfumptahaec ex Num. XXIV. g. vel ipfo fatente Hierd-
nymo ad hune Mattbaci locum. Vcrba hic apponemus:
Pofjumus autem locum ifium & aliter confolaripropter contentions , &
te/ïimonium prof erimus ex Numéris , àicenteBalaam , Detts exsEgy*
ptovocavit eum j gloria efus fieut umcornls. Fugithiclocus*
quodmiror , virum fummum If. Voflium , in Appendice»
Vindiciarum pro 70. Interpretibus , p. 1 14.
Exod.VI.j. *J.
Kcct tc cvûptet pi* Kvg/®-> £k eJqharct etvroïç,
Haec interrogativelegenda : ûk enim hoc loco ufurpatur
pro *%i , utHebraice r^îhproï^ihn , & Latine »<?«_•
pro nonne . Res clarior fiet egregia paraphrafi Johannis Geor-
gii Dorshei , in Diflertatione de nomine Jehovafecl:. 7. Sic
autem ille : Ego adeontefiationem infallibiîitatis me* Patriarchis al"
iegavi nomina me a excelîentrffima "H vU ^lHy cum ad ipfo s de btreditate
Canaan & ampliifimis bonis cœteris fermocinarer : quid ? ut nihil 'de-
effet adplenam tant arum rcrum fidem , nomen meum proprium & in*
communie abile nonne etiam ipforumanimisimpresfi ? (Tatethocex
Gen. XV. 7. & XXVIII, 1 3 .) ut intelligerent t amnon futurum mt^
falfum in rébus promis fis , quam mut are nomen meum incommunicable
nequeo. Hucusque Dorsheus»
i.Tim.VI.19.
ïva, $)n\âJowvTcq rfç cqcdviii ?a>rjç,
PRoa/Wy, Codicesantiquisfimi, Alexandrinusnimirurci
&CIaromontanu$, habent omyç. Cuilecloni , quarru
genuinamputo, fa vent Interprètes Latinus&Syrus. Hanc
Ffff ctiam
594 OW-ER.VATIONESj
eciam refpicit Gregorius Nyflenus in Epiftola ad Euftathiarro ,
Ambrofiam&Bafiliflam , dumait , cTootyioyTTJçonaç^ooyiç
*W®* '\SBmSi%*Aj<&' TÔ7TQÇ 7ÎJÇ 7T0Vt}^iç Ù)iâ.v3t]Ç^ K*3(tÇ<fJ6i. Ubi
fruftra exiftimat If. Cafaubonus , vir magnùs , & veluti Sol
quidam Philologia?, alludere fanctiffimum virum ad E vangelii
Johannislocaj iniisenirnnunqumdiciturChriftus;? onaçQuij,
2y# Exod/ XXXIX. $o.
LEgeafTMxufjStf* cumlynceo Salmafio ad Solinum, pag.
iico. ubi omninovidendus.
L«c.VI. 13.
oVç K&l 'ïwphXÇ ùv optaient»
H Oc eftrirhu? eos, Syriacè loquens,appellavit; quse vox
idemfignifkat cum GrscaApoftoli. Sic Gen. II. 25.
iîwni xtyfyot ny yiwrj, quod , fi Graecè vertas5 ywjouKa fonat.
Alia exempla profert Cafaubonus , Exercit. 14. in Baroni-
um, fccl.j.
A1
*6. I, Cor. X. 10.
Uthorlibri Judith VIII. 24, apudLatinum Interpretem
, lUi autem qui impatientiam [uam & improperiurn murmurationit
fu£ contra Dominum protulerunt, exterminait (unt ab exterminatort^
& à ferpentibiu perierunt, Hœc in Grxcis incafium quaeras.
Hujusad Corintbios Epiftola; eodcm capite ver(. ?. legitur,
iAr,Jè iitirGtçplùùiSp tv xg/çèv, ubi pro x^/çi^ reponendum-i
Géèvj ficenim antiquifiimus Codex Alexandrinus; vel Ktîg/-
v, utaevo fuo legebatEpiphanius, qui vulgatam IecfHonerrL»
à Marcione invertam e(Te tradit. Alludic nimirum Apofto-
lusad Deut. VI. 16. ubi kJ^/^ ac ®eoç fimul occurrunt.Hinc
rneo quidem judicio factura eft , ut hoc in Ioco alii Codi-
ces Kv&ov, alii ©Éc\habuerint. Porro in hac ipfa Epiftola..
verf,47.
S A C R /£. 5*9?
verr.47. & 40. cap. XV. duas alias leftionesinvexitidemMar- &y#
cion,Tertuîiianotefte, è Ktîg/@* nimirum & (foçémfjfy.
i. Cor, XV. 3 j.
^Stionriv Sec,
SEnarius hic Menandro adfcribitur à Sophronio, Eufebio,
Hieronymo ad Tir. i. Ex ejusdem Thaide defumptum.,
exiftirnat Graecus Scholiaftes. icc,p@âov T&t?txov vocat Cle-
mens Alexandrinus Strom. lib. i. Euripidi tribuit Socrates
Hiftoricus, lib.5. cap. 16'. Quod miror latuiffe reipublicae
literarix proceres, GrotiumProlegom.inStoba?um, ut in_j
Voto pro pace Ecclefiar, Seldcnum Prœfatione prima in_j
Syntagm. deDiisSyris, Heinfium Prolegom. in Exercita-
tiones Sacras , & Vofïium libro de Poctices natura j qui
omnes, Hieronymum fecuti, verfum hune Menandro tri-
buunt.
Pfal. LXXIX. 1. 28.
O ®toç ijhjvszw iSvr,) &C„
Compléta ha?c font Antiochi Illuftrîstemporibus , ut ex
i.Maccab.VII. i<5. & feq. difeimus ; ubi & Pfalmurru
iftum fub Afaphi nomine laudatum. reperias, uti quidem feri-
bitEufebius Demonftrationis Evangelicae lib. 10. nam iru
vulgatis Maccabaeorum libris Afaphi nomendefideratur*
Matth. II, éé
ÏN Micheae I0C070. Interpretum editiones hodiernae ha-
bent 'oAi^çîj îï, absque negativa 5 quae , fi Evangeliftarru
cumVatecomponere volumus , eo&TtipctTiKuc proferenda_*
funt, hoc modo: At tu Bethléem num es minime inter Cbilîadas
Jtidét ? Haud filendum tamen,Tertullianum , * Tafcium-,, **".
Cyprianum, Origenem , Chryfoftomum , Auguftinum &Vié^rian™
ahos, Graxcam verfionem negativa interfitalaudare, memorat
Ffff z , 2.Tim.sidonhl5'f-
S. cp, 3.
JL]
îç6 OBSERVATIONES
2.Tim.IV^.
Kygufcop Tp Kàyav.
^Rsdicatio munus Epifcopale. Auguftinus Confefiionurn
lib. 6.C 3. de Ambrofio : Eteum quidem in populo verbttm
verimtis refte traÏÏantem omni die Dominico audiebam. PoffidiuS,
CalamenfisEpifcopus, Auguftini Vitae c. ^. Potefîatem dédit
Valerius coram fe in Eeclefia Evangelium prœdicandi) ac frequentiffime
traiïandi) contra u(um quidem & confuctudinem Africanarum Ecc/ejîa-
rum, Sangallenfis Monachus^lib. i.deGeftis Caroii M. c.
20» apud Henricum Canifium Antiq» Lect. tom. 1. Pr*ce-
pit religiofiffimm CayoUu Impenttor , ut emnes £pi(copi per Litijfimum
regnum fuum, aut an te pr&finitum âiem , quem ifleconflituemt^ in »
* * ecclefia/iicœ Sedï* Baplicaprœdicarentf aut quicunque nonfaceret^Epi-
fcopatus honore careret, His adde Bourzeyum Abbatem,Praefa-
tione nupera inHomiliasGaliicasinEpifcopos non concio-
nantes facundiflimè perorantem. De vera autem concio-
nandi rationeoptirne , fi quisalius, Antonius Maria Gratia-
nus, deOchino verbafaciens , in Commendoni Cardinaiis
Vita; quamGallicoidiomate donavitFJecherius Abbas,qua-
dragtnta virorum, qui linguae noftrse vénères in alto folo
collocant, facile princeps.
Joh.XII. 13.
CUr r QoivUuv? cum iù &àU Grarcis fînt Falmarurri rami,
_ utvelex i.Maccab. XIII. fi. liquet. Grasci videlicet
quandcque fie loquuntur. Herodotus verbi gracia, (ut ali-
os nunc prsteream) lib. 3. florentiffimi Operis, dixit cntC-
*It pua* A|wt(^. & ffxvKaxa, kuvcçj cum.tamen, Tolluce tefte^,
lib. j-. cap. 2. oxopfoi proprie dicantur è*;w« leonum, ut ctko-
taxe?, canum. Hinccorrigendus Voinu3 in Etymclogico,
voce Badius. In quo Opère, utin?.!iiiejusScriptis,nonpaU'
cafunt, qusemiram properantiam arguant , ut in noftris ad
Gyraldi Pcétas Anirn3dver(ionibus c$jkà^o®cuûoç oftendi-
mus* Hacc tamen in quibusdam feftinatio , viri illius exifti-
matio-
H
S A C R JE, J97
mationem haud minuit, digniflimrfane,quem, ob tôt prae-
clarainvulgus emifta, omms arnet & admiretur pofteritas.
Alia de voce &d'iç vel @àiw dodifiimè congeffit Salmafius,
omnigenae eruditionis apex, adAchillem Tatium , p. 6n¥
&feq.
Matth. XXVII. 9t
"Oc tefiimoniurn in Jeremia non occurrit } in 2acharia_»
_ vero qu<E'iam (îmilitudo ferturj & quanquam fenfus non
multum<iifcrepet>tamen&ordo& verbadiverfafunt. Pro-
indecumOrigeneadhunclocum , lubens fufpicor , vêler- *
rorem e(k fcriptur» h. e. fcriptionis , vel effe aliquam fecre-
tam Jeremia: fcripturam,in qua hoc fcripturn fit. Pofterius
hoc firmat Hieronymus his verbis : Legi nuper in quodam HebraU
covolumine , quod .\azaren<£ (etf* mibi Hebrausobtulit , Jeremie
Apocrypbum^ in quo bxc ad verbumfcripta reperi. Et fane fi Epime-
nidis, Arari&aliorum Gemiliumdi&alaudareApoftoli noa
dubitant, cur vereantur iidemexpiorumlibris, licet«x<*ve-
«sa*? j qua:damdepromere ? llhidpalameft (aitOrigenes in»..
CanticumCanticorum) tnulta vel ab ApofioHs vel abEvangeliftis
exempta effcp/oLtta (f Novo Tejiamemo in fer ta , qu# in his Scripturis^
qu.is Canonicas hnbemus , nunquam legimus , in Apocryphis tamen in'
vtnitmtur , & evidenter exipfts ofienduntur ajjumpta. Sednefic qui-
dem locus Apoeryphis dandus cft : non enim tranfeundi (unt ter mini,
quos fiatuerunt patres nofiri, Potuit enim fieri, ut Apoftoii velEiahgè-
Ufix fancîo S /tri tu repleti [river int , quid ajjùmondum ex illis ejfet
Scripturis , quiche ref ut andum : nobis autemnoneft absquepericulo
aliquldtale prœfumere , qiùbus non e fi tan ta Spiritus abundantias.
Quae tacite exfcripfk AlexanderMorus , o p^aKu^Ung, Exerci-
tationum Genevenfium deScriptura , pag 5.0.
1. Cor. XV. 2p.
Hic agit Apoflolus de refurreftionis probatione ex confiantipiorunu»
F f f f \ omnium
51
5»9g OBSERVATIONES
êtnntum per c<tdes & ignem teftificatiotte , qua, fntl fpe prêmh-
fionum Evangelicarum , martyrium nitllum effugerint , ut fe confortes
perBaptismumchriftieffeollenderent. Nam propterea dicit , Alio-
qui quid fafturi funt ii,qui baptizantur fuper mortuis : fcilicet
qui patiuntur potins [ua corpora cadaveribus contumulari , quamut
negentfpem ullam in cœlis fibi ejfe repofitam (5 communie atam Baptifmê
Cbrifîi. Haecinloco cWi^î}™ probabiliter fatisFrancifcusJa*
M* nius, Biturix, inQuieîlionibusMSS.Aliamrententiameiaf*
fingit vir eruditus Ludo vicus de Dieu , Animadverfionibus in
eum Pauli locum. DefideriusHeraîdusadMartiaiem, p.ioi,
& feq. refpexifle putat Apoftolum adEthnicorumlibationes,
quas mortuis effundebant. Quaminterpretationem legero
nonmemini in Johannis Verderii,TheoIogi Montalbanenlïs
Thefibusdeilloloco , àpopularinoftro D. Ifaaco Francifco
propugnatis anno 165-9. Aliter Gerardus Voiïius, in Thefibus
TheologicoHiftoricis, p. igo.&feq. quas Theoiogiae Can-
didatis unice commendamus.
Matth.XV.27.
To va) hoc loco idem valet acfyfoapudLatinos. Senfuseft,
Sit fane , ut dicis , Domine , te ob Judœos venijje ; ad eosfohs
tamen immenfam tuam bonitatem non reftringi^pro certo obtineo. Ven-
, - tos venantur , qui aliter exponunt. Adi accuratiffimum Pri-
* * * cseum ad hanc Matthaci m^w/Jw^
f „ , |, ,|, 1 I I III—'— I ■■■!■■■ Il —
Pfal. CXIX.i^.
Ê<PvXct£ct.
Sic interprètes Arabs & yEthiops. Scd legcndum haud du-
bie ■puA*!*». Firmat Latinus Interpres.
A
Efa. LIV. 1.
PudOptatum in Coîlatione Carthaginenfi , lib. i.c.ff.
voxifta, iuxtaprifcamillamverfioacmjquaeante Hiero-
nymum
S A C R JE. 799
nymum obtinuit, redditur, eo indpe. Ubi némo non_j
videt locum in mendo cubare. Reftituendum cenfet folcrtis
viringeniiFrancifcus Juretus adSymmachum , pag, lot. Jo
incine. Ingenïofequidem, nectamen redte. Legendurru
cxCypriano, libro i. adverfus Judxos, erumpe. Mendurru }o\
iftud haud fublatum miror Gabrieli Albafpinaeo, Aurelianen-
fi Epifcopo , in fua Optati editione»
L
Pfal. XXII, 14.
Egendum ex Eufebio Demonftr. Evang.Iib. 10. &Lati-
no Interprète tU%tâ1w. Vide Gen. X LIX. 4.
Eph.IV.9.
PEr KttroùTtyt Tijçrfç intellige cum Paulo Fagio (quem ta-
cite innuit Beza ad hune locum) Annot. in Onkeli Para-
phraf. Sandtiiïimae Virginisuterum, exPfalmoCXXXIX. 17.
iSK eKCVvt] V} \jzrictt7ic [AU CV 70ÏÇ KeCTU7StT0lÇ TTjÇ rfç , h. C in ma*
tris utero.
■ ■ ■ ' » ■ 1 1 1 n 1— ■ ■ 1
Matth.XXVI.ij-. 37«
TpiciKovTa, d^yv^ioc.
EXtant hodieque variis in Iocis (ïiPontificiis fides)hujusmo-
di numrni. Gulielmus Budaeus in elaboratiffimo Opero
de A (Te , p. iyi. verfaedkionis 15-17, SdobodieintedeD.Jo-
hannis Lateranenfs Panfiti oflendi Argent eum unumy qui ex Mis trigin-
ta cffedicîitatur , quos Judas in Templum aKbjetit, charaïïeremdiver-
fum à denario Romano kabentern. Habet enim effigiem hominis non-»
lufcametnïnente aheramala , ut RomananumifmAta vifuntur , fed
adverfamtS intégrant , & ktergoflofculum , unique nullo indices.
Pondus j ut cenjicerelicct, noncnlmattretlatur 5 fedtransvitrunL*
cernitur , didrachmum ejjepotefi , fifatis commemini. AntoniusPÎ-
fo in Diflertatione deNumifmatibus , pag. 2.9. edit. 157p.
Quefiquelquune de tes pie c es d ' argent ou bien (emblablefe voyait , on
pourvoit
tfoo OBSERVATIONS
5 8- pourvoit apurement juger de leur prix & valeur. Car celles que Von
montre en quelques endroits four deniers (ain fi parle le vulgaire" dont
Jefus-Chrifl fut vendu , font pièces (S monnoyes fait es À Rhodes long-
temps-a^ ayans d'un coflt une Ro(e, pourcequeRhodeS enGrecfigni-
«., fîeRofei aucunes avec Tinfcrip r ion Rhodion ., autres fans tcelles,
comme les deux quefay> dont l'une fe peut dire un didracbme Rbodien,
qui à d \h cofté la face du Coloffe d Apollo , qui cftoit au port de la ville-»
dt Rhodes. Au rêver s eft remarquée la Rofe Grecque , conformément
au nom de la ville RhodûS. La plus petite e/i prejque (emblable à P
autre , fi non quily à quelque différence au revers , à f. avoir d'un petit
Caducée de Mercure , tf de ces deux lettres Grecques P, O, qui font le
commencement dumotRhodos. Antonius AuguftinuS, vir recon-
ditaeruditione&Infularumornamentisconfpicuus , Dialo-
go 2, de Numifmatumantiquitate, interprète Schotto; B.(h.
e. Rodericus Zapata Antcnii Auguftini (ororis filins ) Scireaveo
vereneilludd/catur* oftendi Romz denarium unum detriginta, quibus
% 9 • Judas Chriflum Bominum vendidit acprodidit , & fujusmodi denarius
fit ? A. (h.e. Antonius Auguftinus) llludcertum ; miimp/oS.
Cruels in Jerufalem titulus nummufque affervatur , pondère ac valorem
duplicis hodie denarii , quem Régalent vulgo nominamus* Quem vi»
dimus ipfî , & expreffum inde affervo„ B. Placet quodnarras. A.
Verum enim-vero non ille eu fus nummus efl Hierofolymis, nec in Judxay
19e dum in Syria. B, J$uid narras ? A. Dicam, Quandoquidem Grœ-
ça liter* funt , eufum arguunt in Rbodo Infuia , qux Grœcis POAION.
llltima litera Oparvo , ut antiquiffmis illis temporibus pingere pro fi
Gr<ecifolebant. In altéra parte faciès efl radiis undique cintla , ut So~
lem demonflret j reprxfentatque Coloffum fie in Rbodo nominatuni,Aver-
fa vero parte flos (peclatur , quam Rofam quidam opinant ur^ /Florem
hune Rofam non efle , fed Florem MaltPunicae , feuBalau-
ftium , quoad tingendas lanas utebantur o.'imRhodii , ex
Aiciphronis Iocoà fe emendato probatlf. Voflius , ofiéyaçj
apud virum ingenio ac eruditione prarcellentem Ezechielerru
Spanhemium , in lecliiîimis Diflertationibus de prarftantia &
40» ufa Numifmatnm , p. 27 5. & feq. editionis fecunds) alii Helio*
tr opium , mnnulli Rofolaccium interpretantur. Verum de hoc quidem
certi nihilpronuncio. Efl (S alterum nomifma argent eum , (5 item^
*reum ewdem InfuU , eisdemque characlcribus & flore infgne.B. Pos-
Cetne
S A C R i€. 601
fetnefieri^Judaproditorivarionummorum génère fatisfaclum efje , (S
in bis etiam Rbodienfinummo ? A. Equidem non inficior , vero tamem
fimile magis eft , ftclosilliperfolutos fui/Je , aliamve ejus gentismone-
tam , prtfertim quod de publico HJiJitperfolutum. Andréas Favinus
tomo 2. Theatri Honoris , p. 1 6 1 o. & feq. C'eft me tradition.*
que les trente deniers dont le Sauveur du monde fut p/ndu , eftoyent
m on noyé de Rhodes. St défait en l 'Eglife Sainte Croix de Jerufalem à
Rome Von montre Vun des trente deniers du tout femblable à celui qui
efl en i Eglife du Temple(Buàxo fupra Ecclefia D. Johannis Late-
ranenfis, dequavidendusBrolius inAntiquicatibusParifien-
fibllS j pag. j* g 2. ) de cette ville de Paris, llejï enthaffétS nefe void
qu'au travers d 'une vitre , & de ce cofté qu'on le voidneparoifl qu'une* * l
tefte. Le do fie Guillaume Budèen ce Traité remarquable qu'il à fait
de A fie, eferit avoir vu ce denier d' argent , 0* qu' il repre fente une.*
te fie comme c'eft la vérité : (S quant à V autre coflé^ le doUiffime Car»
dinalBaronius, ny Budè (de Budxo fallitur^ n en ont dit chofe au-
cune, J' ay un de ces deniers de Rbêdes ; quej'ay confronté par U
veueàceluy de Rome & du Temple à Paris , & tous trou font fembla*
blés tant auvifagequ à la circonférence. Le mien a d'un coflé le vi-
f âge du Soleil à U façon d1 un jeune homme fans barbe , la chevelure.»
longue , comme les Poètes le dépeignent. Au tour de cette te fie ny À
point de légende. De l ' autre coftéeft une Rofe épanouie plus haute (S
grande que les noftres , 0* qui refjemble k plus près aux Rofes que nous
appelions dejerico, que i on apporte de la Terre-Sainte, En ce denier
cette Rofe a un bouton de ebasque cofté , dont f un commence à /' es*
panoûir, Defjus la Rofe fur le bord de la Pièce eft eferit en lettres ca-
pitales Grecques POAION, quifignife & veut dire une Rofe. Au
pied de laquelle eft cette fyllabe ET. Abrahamus GoInitZ in Iti- a^
ncrario Gallo-Belgico, p. 114. &feq. edit. itfji. In facello
Templi Heverlex prope Lovaniam numus oftenditur , qui è numéro di~
citur eorum,quibut SalvatorvenditM) magnitudine bacionis^ fedpon'
dere dïmidii Impcrialis : altéra parte caput humanum 5 altéra fios^cum
épigraphe POAION 5 forte quodinlnfula Rbodo ex argents) fueritfatla
talti monetX) & Hier ofoly mis ufurpata in quotidimo ufu t$ tnercimo-
niU, Haec (ifficiant.
Gggg î.Cor.
6o% OBSERVATIONES
i. Corinth . III. i ; .
Ûç 2k\&, 7TJÇCÇ*
VErba haec in gratiam ignis purgatorii non nuper torquent
Pontifiai» Quorum argutias validiflimè revincit Marcus
Éphefius , Graccorum, quiConcilio Florentïnointerfiiero,
cordatiflimus, inOratione Salmafiilibro de primatu affixa_»$
?|uam alii Nili Theflalonicenfis eflc , alii Nicolai Cabafil*,
ruftra haftenus exiftimarunt. Adeundus Sylvefter Syro-
4*» pulas , magnus Ecclefiarcha, in Hiftoria Concilii Florcntini 5
q»am refellereconatuseft vir mhv^aÇûmi^ Lco Allatins,
Bibliothecae Vatican* Praefeftus. De quo feftivè fie Rober-
tus.Creygthon, Hiftoriae editor, ad Clariflimum If. Vofïium
feribens, Uvellis i5.Kal. Maji 1664. sïquiàadbuc tibi inno-
tuit de nojîrorug tente Allât io , facme certiorem, (S an adbuc exercuie
fulmen, quo nos confodiat : quodutinam non cedat in brutum, Deum
frecor; Ut c un que , nollem me feriat incautunt bidental. Obiter
nota, Hiftoriae Concilii Florentini autorem , Sguropulum à
nobis nondici, utvulgô , fed Syropulum,ex fide feilicet
hujus&aliorum Graccorutn Epiftolae ad Bohemos Thabori-
tas, quam è Bibliotheca Collegii Pragenfis in lucem protu-
litCafpar à Nydbruck , vir indagandae antiquitatis ftudiofis-
fimus, Hancappellationemfirmat Philippus Syropulus, iti-
demGraecus , cujus Epiftolae aliquot fuerunt inter Codices
MlT.Caroli de Montchal,Archiepifcopi Tolofajni.
43, Matth. XXVL 45.
lOnendahoc îoeo, ut apud Marc. XIV.41. interrogandr
nota, ut recTiflïme monuit Henricus Stephanus , Ro»
berti filins , Henrici nepos , vir incomparabilis diligenriar,
Gallicè vertas , Dormez vous maintenant, & vous repofez vous en*
tore ? Hanc interpretationem firmant fequentia, é^elpaQ-îy
ayaffy, quod minus perfpexit, qui nihil non videbat, Hugo
Grotius, ad hune locurn,
Pfalm.
p;
M
S A C R JE, 603
Pfalm» LXXX» 16*.
Ihidubiumnoneftquinvoxr— 133 ;Egyptiaca fit, plan-
tamque fignificet. Hinc hedera apud Plutarchum in_j
Ifide ex Alexarcho, vtgyptiacè dicitur Xevoo-i^/ç, id eft , <ptrV
ô<rie/è(&. Sic Xivzepiji, Çvvv h>**# Nihil certius. Vido 4f»
annon etiam hinc Chcnni cognomen habuerit Ptolemaeus
Alexandrinus, de quo Photius & Suidas. Plantae mentio in
mentem mihi revocat,quac de herba pudica fcribit vir litera-
tifiimus Claudius Joly, Ecclefiae ParifienfïsCanonicus in Iti-
nerario Monafterienfi,p. 151. Onnoiu montra kLey de, inquit>
au Jardin des Simples , une petite herbe quireffcmb/e quafi k*du Perfd%
laquelle ils appeUoient Cafta, ou Pudica, /' herbe chafle ; mais M.Sau»
maife au contraire /' appelloit Impudi ca, difant qu> Hérodote la nom-
moit ainfu Si tojl qu* on la touche, elle tombe à bas comme*
morte, maùtUefe relevé quelque temps après, Herba haîC, quae
Latine Pudica, où%wjoflfyti Graccè dicitur, utapudPlinium,lib.
24. cap.17. teftis eft Apollodorus, Democriti fe&ator. Dtf
Herodoto, quiipfumimpudicamvocat, maximi Salmafii fï-
demappello; licetenim ^i^pwuhunc Scriptoremhaudin-
«liligenter pervolutarim, non adhuctamen in ejus verba in-
ciii. Quanti vis pretii locum diligentiusquaerant alii.
Hebr. II. 9. 4*5.
Xdg/n ©«£♦
pRo^ct'^77 Jil, reponendum exOrigene tom. i.& 28. in
* Johannem, Ambrofio, lib. 5-.de fidecap.j.Theodoreto,
Fu1gentio,lib. 5. adThrafimundum regem, cap. j. Vigilio
Tapfitano Epifcopo, lib. 1. contra Eutychen, cap. 3. & âliis>
X*>e/s 9**. Gallicè, la divinité mife àpart, ut etiam exponunt
Patres modo laudati. Fruftràfuntenim,qui locum illunu
àNeftorio depravatumeflTeexiftimant.
m " • 1 m in ■ ■ 1 i« 1
1. Petr. III. 2i.v
« *($£/ Yl\f.AÇ, &C.
IN Codice vetuftifïïmo, quiàThecla conferiptus fertur,
Gggg 2 legt
<5o4 OBSFRVATIÔNES,
legi ajunt, d rç£/ yuciç %ttVTnwmv viw 0-&£« Qcifiirfjtet. Illud 9
47. in antiquiffimis libris Graccis & unciali charaéterefcriptis,ut
ille Codex eft, pro a ponitur. Nec dubium eft,veram illius
loci efle lectionem, * K& yj^ùç , &c» In veteris fcyphi in-
fcriptione apud Athenseum aiontzo fcriptum fuit pro Aia-
vvora. Ita è contrario pro O litera , interdum fcribebant a
diphthongum. Utrumque notât Athenseus. HaecSimplicius
Verinus» h.e. Salmafius, in libro de Tranfubftantiationo>
pag.ji. &feq.
V!
Prov. XXX. j'-fc
'Ocem ûipbs exponere tentarunt Edvvardus Pocock,&
Samuel Bochartus, viri linguarumOrientaliumad mira-
culumperitij ille in Notis ad Spécimen Hiftoriae Arabum-.
Gregorii Abul-Faraji p. 20;. hic in Epiftola ad reverendifiî-
mumMorleium, nuper Wintonienfem Epifcopum, p. 41.
Ambo docliffime. Sed quidni 70. Interpretibus, Hebraicè
intelligentifîimis , de voce praefertim obfcurifiima , creda-
48, mus 1 li fie vertunt, QçirttevçJtiptiyeçûû» cveBm, Rex apud gen*
tem oratiomm babens*
Pfalm. L. 10.
Aryçtt,
A^aàlegitEufebïusDemonftr. Evahg. Iibro 6. Cul
concïnitLatinus Interpre*.
1. Cor. XI. 28»
Kcy ocra Twwiç/ïè muera.
POft tam exprefîa Pauli verba , quis ferateonventum Con-
ftantienfem , de adirnendo populis calice leges conden-
tem 1 Utlnâm > (verba funt Pétri Valerii , quivulgoPierius
Valerianus j Pontinciorumfuorum dmn{*ict¥ bac inreut in_»
aliis
S A C R jE. 60}
aliis increpantis , ) utinam nofiri Mi majores non ita rtgîdi contenùo*
fique fuijjent ! alii in quibusdam parvi admodum moment i ritibus <squo
forfanpertinacius retinendis , alii Janciendh novis , alii inveteratis ^
diuque obfervatis morlbus modo abolendis , modo immutandis. Non
enim tant a Gentium & Regnorumjablura facla effet. Star et Gracia ,
(tarent j£gei InjuU tôt clarté , (iaret Tbracia , ftaret Byzantii Regnum,
ftaretAjta univerfayneque tanto cum nofiri nominis dedecore occupât a-»
ejjent Hierofolyma : & , utrecentioravulnerarefricemus , nonBobe-
,tnîay nonGermavia, Chriftivicarlum^ atque adcoDeumiplumyaffter-
narentur. HcecPetrusValerii» in ApologiaproSacerdoturru
Barbis , le&u fane digniffima.
«_M ■ Il II IM ' Il II I II Ml IIW
Rom. XI. 8.
TlvivfA.ct aetxetvv^ècôç,
DEfumpta ha?c partim ex Efa. VI. o partim ex XXIX. ia
ubi Kscrctvvfyi non eiïcompunclh , utvulgo , tedfopor, ut
Pfalm.LX.?. VidendushicinOpufculis, pag. ci, Nicolaus
Faber, virdequofilerepraeftat, quam pauca dicere, utolim
de CarthagineSalluftius.
Pfalm, 1. 1. fo.
Ao'.jxôcv.
HOct&pefiium , utvertitTertuîîianus IibrodeSpeclacuîis,
non peftîlemU , ut verfio vulgata. Aoiia oç enim (ut peftis
Latine) & contagium & virum peftiferum notât. Vide Aft.
XXIV. y.
Tit.II. 14.
AacvsSihfftav,
HAcvoceufi funtfoli7o. Interprètes Deut. VII. 6. quoshie
fequitur D. Paulus. Eodem fenfu vocem vs&xeieta-fAûç
ufurpant iidem Interprètes Pfalm.CXXXV. 4. ut ad hune Apo-
ftoli locummonuitHieronymus, SicEcclefJI. %*vwty*yw
Gggg 3 Marc,
6ot OBSERVATIONES
jffc Marc. V. 41»
2,oi KÎyu.
\&c non habentur in Hebraco Chrifti difts. De fuo addi-
.ditD.Marcus , utServatorisnoftrijuffumfignificantius
faceret. Hac in re 70. Interprètes pulchre imitatus , qui,
emphafis gratia , multas plerunque voces de fuo addiderunt.
Exemphattulimusad Matth.IV. iq.
H;
ColofT.I. ij,
UfiûùTÔ-nKùç 7rsiarviç K7i<reaç.
TlçuTonxoç hoc loco non eft Primogenittu , fed Caput 8c
Princepi. Sic etiam v. 1 8. & Apoc. I. j. Hune vocis fignifica-
tum, utalioscomplurèSj habuereScriptoresfacrià7o. In-
terpretibus» Vide Pfalmum LXXXIX. 17.
2j, Matth. IV, 10.
Kcti ewT<f> (xovùi Aargdj tr{ç.
Illud uôva> àChrifto fuppletumputatGatakerusadAntoninum
pag. 4.8. Sed fallitur. Habet Matthaei lnterpres àSeptuagin-
ta : (Dent. VI. 1 } .) quorum authoritas tanta eft , ( verbis utor
Auguftini in Pfalmum LXXXV1I.J ut non immeritopropter
mirabilemconfonantiamdivinoSpiritu interprétât* eflecre-
dantur. SicGen. II. 14. fuppleverunt Septuaginta vocem Jvo*
E&.LXV. LK^edu^éyonu* Proverb. XXV. 21, tïsto ^«wV
Exod.XVI. 5 3. %ovr*i* Efa.LIII. i.kvoiv Quas voces abiis
habentEvangeliftac&ApoftoliMarc. X.8. i.Cor.VI.id.Eph.
V. j 1 . Rom. X. 1 1 . Rom. XII. xo. Hebr. IX. 4. Johan. XII. j g.
Rom. X. 1 6. Cur ita fecerint Septuaginta, dicet Epiphanins,
libro de Menfuris & Ponderibus.
jj, i.Cor.1. 31.
Pic 70. Jeremiac IX. z 3. 1 4. apud B. Clementem , Apofto-
Olorumruy^w» inEpiftolaadCorinthios , pag. i?.edi-
cionis
S A C R M. 6oy
tionisOxonienfïs * & Tertullianum 1. 4. contra Marcionemj^
Secusenim ClemensAlexandrinus,Strom.lib, î.Cyprianus*
& 70. Interprctum editiones hodiernae.
1 1 1 11 1 1 m 1 1 — ~ *"* ~ ■*— — ' T~*~**" — — — ru~~-
Pfalm. XL. 7.
KE(pct,Xïç j3i£Ai* eft volumen Itgis^ ut Ezech. II. 9. Locus àDa«
videfignôtus , occurrit , meoquidemjudicio , Dcut»
XVIILiy. i9.quemdeChriftoexponitD. Lucas Act. III. n.
aj. VelGen. XLIX. 10. quemlocum > opinor , innuit Do-
minus nofter , Joh. V. 46.
Gen,XLIX.u. S4*
275A t%oç drap ivavt
2tIXê%oç dretfiîw non efi: virgtiltumrefolutum y utLatî-
nC exhibetHieronymus, fedarborvcltruncut emitfus, difu/ur*
Johann es Belius, viciniae noftrx haud ita pridem illuftredecus,
adRonfardïHymnos, p. 54. Quantaumot ^'Aftelle, cetfcft
autre ebofe qu'une bûche, qui vient du Grec cib&xH* qui Jignifie ILs
tronc d' 'un arbre , çstexoç, ftirps, codex, dit un vieil Lexicort^j
& retient encore ja figni fie ation en quelques contrées de la France , c om~
me en Poitou , qui difcnteft elle four bûche, Aliade hocGenefeoS
loco JohannesPearfon, CanonicusElienfis, virdodtiflimus,
Prafatione Paraenetica ad ledionem 70. Interpretum, Bibliis
GraecisCantabrigixexcdisprarfixa. Praefationem hanc feu-
jus ufuram debeo humanitati Danielis Henrici de Laizement,
TheologiRupelIenfis)utinamlegant , quotquot feptuaginta ?'*
Interpretibus dicamimpingunt!
Gen.IV. 16.
TJUjus interprétations fenfumnemo meliusexpcnitHiero-
A Anymo,fa:culi fui Judacis alioqui nimis addi&o. Sic amerri
ille ad calcem lib. 1 , Comment, in Epiftolam ad Galatas : gui*
cumque creduntjenedkentur cum (ide II Abraham ; qui ob egregiam in.*
Deum
€oi OBSERVATIONES.
Deumfidemprimut ineum credidijfe narrât ur ; peut Enot ob principe,
kmineumfpem & inter ctteros eminentem fperajfe feribitur wvocare_»
Dominum Deum. Non quo & Abel , de quoDominus ait, Voxfan-
guinis fratris tui , &C. & ctteri deinceps^ Deum nonfperaverint'w-
vocare , fedqtut ex ea parte unusquisque appeUetur quant velmaximc^»
habet.
S6. Art. XV. 20.
TTiEcnon legit Irenaeus, lib. 3, c, 12. necTertullianus libr.de
■"■Pudicitia , nec Cyprianus, lib. $.adQuirinum , necPa-
cianus, BarcinonenfisAntiftes , inlimineOpufculidePœni-
tentia. Ambrofius, fîvcHilariusDiaconus , ad Gai. II. ad-
dita putat àtemeratoribusGraecis. Cui an aCTentiri debeanu,
valdeambigo. InEcclefîa certe diutisfime viguit prohibitio
fanguinis&fuffbcati, utexMinutio, Eufebio&aliisobfervat
Chriftophorus Juftellus , Henrici parens , virEcclefiafticae
antiquitatis callentiflîmus * ad CodiccmCanonum Ecclefiac
univerfae, p. 17J. edit. 1610.
57. Exod. XII. 19»
Èv tdîç 'yiwgptç,
TEiûtyi (qux vox etiam occurricEfa. 14. Ofunt/V»
regrini, Adven* , Projelyti , àChaîdaro nvj velï-<Tn qtfod
idem fonat. Hinc , puto, fluxitvoxTurcica(7£*4*rej, qua_,
Chriftianoscontemptimappellant Muhammedani. GaIJice
dicas Etrangers. VideGeorgium Doufam>Jani filium,inele-
gantifïïmaEpiftoladeitinerefuoConllantinopolitano, pag.
zç>. 34. & 37.
E
Aft. VIII. 30.
Kcùchc eiàev àvrovchttTt ô éwè^sç.
Unuchusifte , àPhilippo edocfks , fidemChriftiarïam-j
i£thiopibu$ fiH$ pra?dicafle legitur j quam ddnde firmifi-
me
S A C R JE, 6ocj
me femper ii tenueront, fi modo infauftum illud întervallum
excipias, quoAtzhamaeorumRex , Mufulmanus faclus eft. jg,
Quod ex Mahumede Ben Abdalbachi, Scriptore Mécano MS»
pluribus exequitur Johannes Seldenus , virmaximus , pag.
j^.&feq.UxorisEbraica?. Dehac fidei mutationene^c/
quidemauthores, qui de Abafïinorum rébus fcripfere , qua-
lesfuntTragazaabus, quivulgoZagaZabo, Epifcopus^thi-
ops , viromnino pius aceruditus , DamianusàGoes >Fran-
cifcus Alvarez , Alphonfus Mindefius, Johannes à Sancl:is,Lu-
dovicusdellrreta, NicolausGodignusUrretaecenfor, &alii.
An memoret Johannes Ulricus Wildt , in Opère infcripto &•-
de fia /Ethiopie a, Argentoratianno itfc^.. exeufo, dicentaliij
nos enim Librum needum vidimus. De hac Ecclefia ftriftim
in HiftoriaEcclefiae Alexandrins, cap. ?.I. M. Wansleben_>,
Dominicanus; prolixe verodarifiîmusLudolfus, inHiftoru
itthiopica.
59«
Pfalm.XCU.
Ko/ êajffjLma ftiriipCpivS,
PAulusOderborniusin Epiftolaad Davidem Chytratum.»^
deRuflbrumReligione, 8.Kal. Augulti ifRi. D*monem->
quoque meridianum me tuunt & colunt. Ille enim , dumjam matur*
rejecantur fruges , babitu vidua. lugentis ruri obambulat, operariisque
uni vel pluribus , nifiprotinus vifofpeftro interram proniconcidant,
bracbiafrangit & <ru*a. Ne que tamsn contra bancplagam remédié
dcftituuntur. Habent enim in vicina fyba arbores religionepatrum
cuit as 5 h arum tortice vulneri impojîto-, iUudnon mntùm fanant fati-
lè> fedtf doloremloripedi eximunt* Hacc ille, A quo diverfuS
nonabit Jof.Scaliger, cujus verba hacc funt, pag. 95. Epift.
£hare D&monem verterint Septuagina nefeio, Hinc Sophift* artolati
funt Dœmonas inmeridie vagantes. Et fane vetuftas taies D<em0"
nos in meridie /nfejïos ejfe credidit , ut Paftor ille Tbeocritianus^ 60.
idyll.u dv Jtpiç a vaipeù. Longeante Scaligerum ita Theo-
doretus, egregiusScripturaruminterpres , ad hune locum. :
Hhhft Matth.
*io OBSERVATIONES
N
Matth. XXVII. 24»
KBoùcç Ù[M , &C,
Ondiffimilernformulam ufurpant Daniel in Hiftoria Su«
fannz v,4ô\& Paulus,Acl. XX. z6.
D
Apoc. XXII. 7.8»
Metxde/®» 0 vqpùvy &C.
|E hoc loco fie Dionyfius Alexandrinorum Epifcopus»
'Theologus & Criticuseximius , apud Eufebium , Hift.
Ecclef. lib. 7. C. 1$". ZtwTeXécrcù; êvj7iûozu>) ù>ç eîirîiv, tîw «sn&Çjj-
6*j@A/a tovtx. Kcù iyà lùùcwvqç êQht7ruv7Z)û^i{gi4 clkcvùov. Huc-
usque Dionyfius : cujus mentem haud aftecutus eft Eufebii
Huîoriz noviffimus Interpres Gallus. Utinam hoc uno lo-
co offendilTet vir alias przftantiflirnus} nec Eufebii, Socratis,
Sozomeni ac Theodoretilocos aliquot fublefta fide vertiflet!
Sed hocPontificiisnon paucisfolenne efle,fufe demonftra-
vit ciariflïmus Dallzus, lib.i. de ufu Patrum>c. 5*. Exemplis
abeo addudis aegrè adjungo ( przter virum ampliflimurru
rnodo laudatum ) D. Maucroix, Rhemenfem Canonicum-,
in terfiflima politiffimaque tralaiioneGallicaHomiliarun-L»
S. Chryfoftomi ad PopulumAntiochenum , pag. 61. & 87»
edit. fecundz. Locos vife &confer cum Grzco. Pulcher-
rimè inhanc rem ex ipfis Pontificiis Francifcus Ogerius, vir
doclififimus & eloquentiffimus , in Lib. Gallicè feripto con-
tra Garaflum Jefuitam , p. il}. Je (ay de bonne part que la prin-
cipale raifon qui a retenu ce grand Cafaubon dans l erreur où ilavoit
62. efté nourry> ce fut d^ avoir apperceu dépareilles fauffetez dans quel'
que s Doiïeurs modernes , qui luy firent concevoir une très mauvaiftJ
opinion delafoy de ceux qui veulent triompher de leur s ennemis à faut"
fes enfeignes» Mais malheur à ceux qui luy en ont donné occafion—t^
& qui ne marchent pas de pied droit en la publication de / Epan-
i.Joh.
S A C R JE. 611
i. Joh. I»
ELeftahocIoconomen eftmulieris. Sic Sanftus , apud
EufebiumHift. Ecçlef. lib. y. c. i. nomen eftçeleberrimi
illius Diaconi, qui à Praefide compluries interrogatus, quis*
nam&quibusortus parentibus, cujus profeffionis & setatis,
cujus ordinis , & an divesan pauper; ad fingula non aliud
refpondit, quàm Chriflianus funt. Haec ferè Eufebius , quae ali-
ud cogit-anS) Attalo tribuit vir omninô probus ac dodus Jo-
hannes Fronto, S. GenovefdcCanonicus, inEpiftolaad iilu-
ftriffimum Harlaeum , Parifinae Sedis hodiè Antiftitem , de vi- C j ,
ta&moribus veterum Chriftianorum. Porro Epiftola» ab
Eufebio (ervatae, inqua de Sanclo Diacono , auclorem pu-
tat Irenaeum Henricus Valefius , vir in hifee mire perfpicax.
Cujus fufpicionemfirmatOecumeniusad cap. 5. 1. Pétri, ubi
Irenaeifragmentum adducit de Sancîo&Blandina, quod ex
eadem Epiftola defumptum videtur. Difpiciant eruditi , im-
primisvero Henricus Dodvvellus, qui novam Irenan Ope-
rum editionem adornat.
Gen.XVII.14.
Erba harc incaflum quacras in Codicibus Hebraeis. At
V
habetSamariticus Codex. Agnofcit etiam Juftinus
Martyr inDialogo cumTryphone, & Juftino prior Philo Ju-
daeus, cujus verba Latine tantum adducam: ( Graccaleges
apudCl.If. Voflium in Appendice Vindiciarum pro 70. In-
terpretibus, pag.gp. &feq. ) Eorum qui contra voluntâtem pec- é±.
cant , nem'mcm reumfacit /ex, cum etiam codent imprudenter com-
mijfam condonet. Infans ver» fi ofîavo à partu die non circumcidatury
quid peccat>quamobrew mortis pœna adficiatur ? Noftri itatfo dicunt^
prttepti hujtu mterpretntionem referendam e(fe ad parentes , C illos
graviter punir i exiflintant velut legts conftitutionem négligentes* Al'ti
ViropumntiDeum contra infantem prêter modum indignât i quoadfpe-
Hhhh z ciem
an OBSERVATIONES
ctemfolum^ut ncmpe hac ratione adultu legem fobentibut mnto inexo-
rabilius pœna irrogetur \ non quod optu circumcifionii fit necef}arium>
fedquodpatlurn viole tur , fifignum^per quod pat7umcognofcitur,non
impleatur. Ex Philone , uti videtur, Procopius Gazarus :
ghidp.ccdt vel deliquit oïïo dierum infans , fi non circumciftoni ad-
moveatur ? Aut relatio inique ad parentes facienda efi , qui fie puni.
untur,ubi neglexerint cinumeifienem: authyperbolicàs de infante h*c
diftafuntj ut appareat quàm indigne ferai Deus^fi infantes non eircum»
6 ft c idantur 5 vel ut cognofcamuf,cum inexorabilem fore adu/tit, ft circum-
cifionem afflernatifuerint.
-j-
Efa. XL. 15-.
►Ulpat hoc loco 70. Interprètes , quafî perperam verte-
n-int > Gatakerus ad Antoninum, p. 244. Scà minus ad-
vertic viroculatilîimuSûsTr^ incrememum quandoque fignifïca-
re. Gloflaîvett.Gr^co-LatinaeH.Stephani, tovii 3fa \vy* ,
Incrément um. SicauthorlibriSapientiae 1 1. 2 j. à^i^iKirhet^
çiyyuv o\(&>oné?ft(3)«z**v-M cru. Ubi vêtus Interpres , /4»-
quam moment um datera , quemfecutusefl: HieronymusinEfaia:
loco. Haud potiori jure eofdem Interprètes da mnat Gata-
kerus Mifcell. pag. 1 24. quafipfaltis dicli gratiam Hymn.p.
itf.corruperint. Illic enim âjs^c^ non efteorruptio , ut
falfjfibiperfuafit Gatakerus , fed corruptions fedes , fovea ni-
mirum , utPfal, XXX.9.&CIII.4. quomodovocemiftarru
00* ufurpatD. Lucas, Aft.XIII. 34. Sepcuaginta fecutus 5 quo-
rum 1 tralationem cum Nicolao Fullero Mifcell. lib. ?.c. 12,
obviis animorum ulnts ampleclimur. Habet enim &(&{**
incomparabilem, perpetuam veteris Eccîefia? obfervationem,
facillimacnque & è proximo petitam derivationem.
i.Cor. V. 9.
"pEriit ha*c Epiftola. Spuria eft enim quam extare teftatur
* reverendi(ïimusUf]enusadIgnatiiEpi(tolas,pag. i?.apud
Gilbertum Northum , Anglqm , tertiae D. Pauli ad Corin-
thios
ff*
S A C R JE. 6î}
thiosEpiftoIaetitulumpraeferentem» PeriitEpiftola > ut ex
j.Petr. V. i2. cvctçyàç evincitur,
i,Cor. XV, 3 z»
LEge KsCf dvdçùù7ra>v, Gallice , Sif ay combatu contre des be±
fiet y combat mt contre des hommes. Feros & praerracli inge»
niiviros, quibufcumfibinegotium fuit, ^^«vocat D.Pau-
lus, quomodoNeronem z. Tim. IV. 17. xïm* , & B. Igna-
tius? inEpiftolaadRomanos, decem milites , quibufcum_»
vindtuserat, heoirâçiïovç. Quod minus animadverfum celé-
berrimoTheologo Iohanni Dallaeo , qui , in Obfervationibus
adlgnatiiEpiftolas, fanftiffimiMartyrislocumattingit *'/««-
hstit/çB%toç j utante nosvidit JohannesPearfon , vir naris
emuncliffimae , in VindiciisEpiftolarumS.Ignatii , part. 1.
p. 91. Haud feliciuspronunciatDallaeus, in Traftatu de ufu
Patrump. 83.(quem utinam mitius ac dilucidius confutaflet
V. Cl. Matthaeus Scrivenerus ! ) Auguftini verba ifta ex 30. in
Johannem,Q»^«/Z)<?w/«; , inquore\urrexit , ttno locoejjepoteftyb ^«
Pontifiais eflecorrupta; cum^^^/?pro^/?dicatur, utmo-
nuitreverendus&optimus parens JohannesCoIomefius , 0
/xuttae/Tfiç. ItaloquiturnonfemelFuIgentius , Auguftini
difeipulus , Rufpenfis apud Afros Antiftes. Sic etiam alii
Scriptores, quos laudatos reperias apud Gui. Canterum, The-
odori fratrem, Nov. Ieo\ lib. 2, c. 2. 8c [oh. Pricseum ad Apu-
leii Metamorph. p. 1 29. & f 70. Cum Dallxo errant viri ma»
gniMolinaeus , Blondellus , Falcarius , Drdincurtius , &
novifïimeAlbertinus , inOpere deEuchariftia , pag. 73^
qui itidem haud îeviter lapfus eft pag. 886. dum ait , praeeun-
tibusSchottoPhotii Interprète, Urïerio, Sirmondo , Blon-
dello, acRiveto, Ephrarmium Patriarcham Antiochenurru
Jibros fcripiïfTe de facris Antiochi*e legibus ; cum Photii verba
nihilaliud tinniant , quameumfuiikAntiochiaeEpifcopum*
Mirum etiam Albertinum , pag. 932» Prudentium Trecen-
femEpifcopum&JohannemScotumfiveErigenam , in do*
gmate de Euchariftia , <yte<p&;'^çftatuere > cumexHincmaro
Hhhh } non
6i4 OBSERVATIONES
éç. non aliudcolligas , quam Prudentium Opus rcripfi(Tc detrina
Deitate, Johannemvero , deEuchariftia.
D!
Rom. III. i$.
Ta<p©* dvecoyfisv^y &c.
iE hoc& feq. verficulis ita Johannes Cochlaeus , Libro do
Canonica? Scripturae authoritate : In Epiftola ad Romanos
C III. Pauius allegat multosverficuîos ex Pfalm. XIII. qui apudHe-
brdtos cernuntur omijfi. Sedpotius credendum efjeputamuiPaulo Apo-
ftoh, qunmJud£orumBibl'ùsi Scioquïddehoc loco refponderk facile
virginiEuftochio Hieronymus inProhgofexti decimi Comment arii itLs
Efaiam. Sed alibi o/îendi-,eum ifti qutfïioni falva ejus gloria & honore
nonfatisfecijfe. Ubinam hoc oftenderit Cochla?us , quzero qui
me doceat. Ei fane favere videtur S. Chryfoftomus ad Ro-
manorum locum , ut Interprètes Syrus , Arabs&yEgyptius.
70. Hieronymoveroconcinit Johannes Ifaacus, Judaeo-Chriftia-
nus, in Defenfione veritatis Hebraicae contra Lindanum , p.
ji.&feq. Quibuseolubentiusaflentior , quod fimilis locus
exteu.Cor. VI 16. 17- 18»
Exod.XX. io.
HAc die quiefcebant etiam amnes , ut de fluvïo Sabbation_.
ex Plinio & aliis in Opufculis probamus. Réclamât unus
Jofephus , Belli Judaici lib. 7. Sed locus haud dubie corruptus.
ËTT-E^wtamen , donec fententiamtuleritvirpietatis&doclri-
*îofc humnse gloria pracftantiffimusStephanus le Moyne , Leydenfis
Oxoniî Theologus , cujusin * Jofephum Animadverfiones avido
nimceditR.expedlamus. Intérim adiCafaubonum(quemviriincompa.
Bcrnatdus, rabilis titulo mactat JofephusScaIiger)Exercit. iy. inBaroni-
7l\ um Ceci:. 20. & peracris judicii virum Petrum Cunaeum lib. 2.
dc<îuonihlldeRepublicaHebraEorum, C14.
tam magni- *
ficum dixe-
ro, quin"id UCUt#
virtus cjus
fupcrcc.
7*;
S A C R JE. 6\s
Dcut. XXVIII. 64.
POft hoc verbum , leguntTertullianusIib. contra Jurteos
cap. n.&Chryfoftomus, velquisalius,SermonedeS.Ste-
phano, ô$7 tyhx , mligno. Nonagnofcuntlrenaeus, lib. y.
cap. 23»Novatianuslib. deTrinitatecap.p. Cyprianuslib. 2.
contra Judseos cap. 20. Lactantius lib. 4. cap. i«. &Augulli-
nuslib. i<5. contra Fauftum cap. 2i.apudquem&ipfeFau(tus
cap. y. Catholicis objicit addidififeillos/w/^w. Cui haciru.
parte aflentior. Idem ftatuendum putocklocodecantatiiïï-
moPfalmiXCVI. 10. Dominas regnavit kligno,
Luc. I.28.
VErbumiftudhaudfabricatus eftEvangelifta , utarbitra-
tur AngelusCaninius (de quo alibi) inLibelIo de locisHe-
braicisNoviTeftamentl HabuitLucasàSiracidep. 8. apud
Clementem Alexandrinum Faedag. lib. 3. Secus enim editio-
nes hodiernae. Firmat Siracides ipfe 1 8. 17.
Hebr.IX.ip.
a'uto n^o ]3i£A<0}/ rç^y -/relnee, IPv haèv iwdmcrf,
"^On (ic Mofes, qui Exod. XXIV. 7. volumen quidem acce*
-*-^ pit ,Ted fanguine non afperfit. Hoc itaque loco furcillan-
damexiïtimocopulam 3 , quaeirrepfiiïevideturexfuperiori.
bus , ubi ter ab Apoftolo ufurpatur.
Matth.XXIV. ij. 7j{
Éçàç c* 7 on (à ctytai.
TTjEc ex Dan. IX. Z7. apud 70. Interprètes 5 quse fruflra_.
■"quaeras inBibliisGaliicisGenevenfibus , uterudite mo*
nuit Fronto Ducarus, in Confutatione Errorum Phil. Mornxi,
p. 141. & feq.ecîit.1601. Verba hic fubjiciemus : Que diront
les Calviniftes,finous leur apprenons que no/ire Seigneur niefme a allégué
un
éi6 OBSERVATIONES
un lieu du Prophète Daniel félon les Sept ante^qui ne [e peut trouvèrent
leur Bible yjettée en fonte au fourneau de la Synagogue & félon P Hébreu
des Ma for et s ? Or enpredifant les de [ordre s qui devoyent advenir devant
la deftruftion de Jerufalem , il a dit , Quand vous verrez l'abomi-
nation de la defolation qui eft dite par Daniel le Prophète-»
eftreaulieufainft, &C. Etenquelcndroitde laBibledeGenevt*
montreront ils quilaye eflé prédit que l abomination de la defolation fer a,
74. au lieu fainft ? Ony lu feulement que pour V étendue des abomina-
tions il y aura defolation > ce qui n exprime aucunement le fensque
mflre Seigneur en a tiré, Hucufque Ducacus.
Pfal.CXIX. 10p.
SIcetiam Apollinaris in Metaphrafï. In manibus meù legrt
Latinuslnterpres» Reclius. AdiCafaubonumadAthen.
lib. ij, cap. $. SicHieronymusinEpiftoIaadSuniam&Fre-
telam ; qui addit omnes apud Graecos Interprètes locum ifturn
ficedifiererc.Quodutverum fuerit de eis,quiHieronymum_>
anteceflere , quorum Scripta maxima ex parte jam interie-
runtj atdefequentisacvienarratoribusfecus fehabet , utiex
Apollinari, Theodoreto, Euthymio&aliisliquet.
71-
!♦ Corinth. XL *o.
Et 7tç hapfieuei,
AafApeUnv hic eivri § âQcuçtïv, Ut ApOCâl. III. II," &
cap. VI. 4. Non maie vetus Interpres, Si quù accipit.
Gregorius in jobum lib. 33.cap.16. Si qak accipit ,h.e. fi quU ra.
fit : accipere enim aliquando dicimus duferre : ttnde & ave s r/fc, qut
funt napiendU dfibu* avidée^accipitres vocantur, Quac tranfcripfit
Ifidorus, bonorumScriptorum laverna , Originum lib. 12.
cap. 7. Acapiendoetiam Capus, tefte ibidem Ifidoro, vox
à Theodulpho & aliis medii aevi Scriptoribus pro Accipitro
nfurpata, ut ad Innocentii %> Epiftolas erudite notavit Fran-
eifeus Bosquetus, tune NarbonenGum Practor , nuper Ma-
gaioneniis Antilles.
i. Sam.
S A C R JE, #17
z. Sam. I. 12. j6,
E7n T°v Kaov 'Lovad.
H le vocem 'lovJa, tanquam mendofam follicrtat Fallerus
Mifcell. Hb. 4. cap. 1 $. legendum exiftimans , deleta una
tantum litera </[,, \\uL$ ut fcîlicet Grœcum Hebraeo refpon-
deat : Sic enim textus Hebraeus f- mm DP \ — )V* Sed curru
70. Interprètes à diftinfta& aperta nominis r— ïlîT feriptio-
ne futpaulô ante fatetur ipfe Fullerus ) pafiim alibi abfti-
nueiint, caufs nihil video, cur auguftifTimum nomen hoc
unoloco voluerint ufurpare. Itaque fi qua medela adhi-
benda eft , ea textuiHebraeo facienda , legendo nimirunu
r— "mm pro p-nm.
Efa. VII. ij. 77
\ Pud veteres pro cibo& ante omnem cibum , infanti, ut
-**natuserat, mel dabatur, deindelac ; ut obfervatum vi-
ris undecunque doftiflimis,Salmafio in Libro de Tranfub-
ftantiatior^ p.4?f. & If. Voffio in Barnabae Epiftolam , ad
calcem genuinarum Ignatii Epiftolarum. Hinc mcllis & la-
clis poftBaptifmum in veteri Ecclefiadeguftatio, ad infantiae
fcîlicet, ut alicubiloquitur Hieronymus, fignificationem.
Joh. XIX. 14*
LEgendum rfa, ut Marc. XV. zj\ Sic Nonnus in Para-
phrafi. Sic Cantabrigienfis Codex , olira Beza?. Sic
etiam vêtus Joachimi Camerarii liber. Adhaec Dionyfius
Petavius Operis de doclrina temporum Iib. 11. cap. 10. re- 78.
fert, haberefe Pétri Alexandrini Opufculum dvinà*™ , ubi
teftaretur in Autographo Johannis, quod Ephefi adfervaba-
tur, feriptum fuifle i.^. lw ùœi tqÏtiu Opufculum illud
W«Jo?°j', efi: Diatriba de Pafchate , quam Uranologio fuo
I i i i poftea
19>
6\% OBSERVATIONES
poftea inferuit Petavius, cujusque fragmenta duo ante Peta-
vium adduxeratCafaubonuso ^ku^oia-^-, Exercitat.in Baro»
nium, pag. 410. &yoa. edit. Genevenfis 5 in quorum alte-
ro légère eft Petaviiverbis plane confona. Haud fiienda hic
Ammonii Alexandrini verba in CatenaPatrumin Johannem
p. 4« 6. & feq.editionis Corderianae. Sic autem ille: è k«à-
tK-rhu , 7ro7khC txovitt zs&ç iauià liw o^QiôviTtt, Ko/ 2$& § yça,-
Deut. XXXIV. 6.
VErbum Hebracum -Dp"> per Graecum gVJ^voptimered.
diderunt 70. Interprètes. Ridicule Verfîo vulgata,quam
Theologi fequuntur , 0* fepelhit eum Demintu , quafi fcilicet
Verpillonis officio Deus erga Mofcm funclus fit. Aliter Jo-
fephus in fine lib.4. Antiquit. Jud.
Matth. VIII. zo.
NOtinldos, ut" vêtus Interpres, (fiquidem& citra eosaves
in ramisftabiJaitur) fed umbraculay aut diverforia , ut
transtulit Cyprianus. De diverforii voce pro amœno fecefiu,
multa leclu non injucunda Juretus ad Symmachurn pag. g,
edit. ultimae.
—»——*)»■ ■ ■'■■■■■■ I I ■ III il II II III Mil IMI -l III I
|0; Matth. XX. x8r
lOft haee verba > in antiqtiifïimo Codice Cantabrigienfî
leguntur fequentia, uncialibus îiterïs, ut ille Codex elî>
exarata : ïmeic ae zhteïte; ek mikpot atshcaï km ek
^lErZONOC EAATTON" EINAI EICEPXOMENOl AE KAI IJAFA-
KAH0ENTEC AEIflNHCAl MU ANAKAÏNEC0E ElC TOTC E'SE-
XONTAC TOnorC MH HOTE ENAOÊOTEPOC COT EUEA0H
KAI
Jli
S A C R JE. 619
KAI nPOCEA0HN ©EHlNOKAHTfiPEirjHCOI ETI KATft XHPEI
KAI KATAICXrN©HCH EAN AE ANAnECHC EIC TON HTTONA
TOIION KAI EIIEA0H COT HTT£2N F.PEI SOI O AEIONOKAH-
THP CTNArE ETI ANÛ KAI ECTAI COI TOTTO XPHCIMON;
Eadem habet Verfio Anglo-Saxonica, ut ad eam m nuit
Thomas MarefchaUus , quem & videre &mirari nobis con-
tigit Hagae-Cotnitis , apud Clarifïimum If Vofiïum, anno . 8r*
166 j» Sed ex omnibus înterpretibus, nulli, quod feiam./,
hucusque fuboluit, Aquilinum Gaium Vettium Juvencum-j,
(quiConftantinilmperatoris aetate vixit) Hiftoriae Evangdicas
lib. 3. eadem in Codicibus fuis legiffe , ut ex his patet ver-
fibus:
Atvos ex tnlnlmis opibus tran'eender^ jultis >
Et fie è fummis lapft comprenditis imos. : 7 • ' |jj
Si vos quisque vocat cœnœ conviviaponens f
Cornibusin fummis devitetponerc membra j
Qutfque fapit ; venietfcrfan fi nobilis a/ter,
Turpiter eximio cogetur cedere cornu^
£$ucm tuntor inflati cordisperfumma locarat>
Sin contentuserit mediocriaprendere cœn<ey
Inferiorque debinc fi mox convivafubibit ,
Adpotiorapudens tranfibit Jlrata tororum. % Z »
In hoc Matthaei (fie enim exiftimo) fragmente , obiter obfer-
vetur vox JimoK^rjup, qua, practer Matthaei Interpretem, fo-
lus, opinor, ufuseftArtemidorus Ariftophanius apudAthe-
naeum > lib. 4. cap, 21« ©g^dOçovitidemputolocumillunij,
quem verbishifee laudatClemensRomanus , inEpiftoIaad
Corinthios , licet inBibliorum editionibus hodiernis non_i
Compareat : «jm Toïçîjoïç tqv Xaov /*% > kccv wtriv cif dpLctfiicu v-
fiùv cltto Tyç yyç ewç tov ovpjcvovy yjy èdv à<riv TrvpptTeçpi xôxxXj k£{
H&1 ei7riflî TTcljip , gVaxoî/<re/t*a/ ùfxm dç haà> dyiu). Hujus loci
initium refpicere videtur Apocalypfeos author XVIII, 5. ut
médium VI. 12. Ultima verban^/efe^^s, &c. tanquam
EzechielislaudatCIemens Alexandrin^ > Paedag. lib, i.cap,
liii % 10*
&?i
6zo OBS E R V A TI O N ES
lo.ubiproAa» àymr legitur A«eoù dyia, ut legendum conji-
ciebatClarifiimus Cotelerius.
Pfalm.L. 1 1.
ITa quoque inEpiftola Clementis ad Cor, pag, 46* &apud
Auguftinumad hunclocnm. Sednullo fenfu. Lege ex
Clémente Alex, Strom, lib; 4. avotue r h»e. inique^ uttranftulit
vêtus Interpres»
Matth.I. iô\
?u<rvi<P tov àvfyct "Mctg/ctç.
QUod Jofepho Maria nupferit r hoc ei forte obtigit, fi Epi-
^phanio credimus contra Antidicornarianitasîcribenti 5
cujus mentem minus perfpexit If. Cafaubonus, Exercit. î. in_,
Baronium fed. 13. utclarifïime oftendit Thomas Gatakerus
Mifcell. p. J74.& ipfopriorSeldenus (fedtacitoCafauboni no-
84» mineJLibrode fucceflionibus in bonadefunftorum , cap>
r g. Poft Cafaubonum lapfi funt Hugo Grotius ad hune locum,
ut ad Luc. III, 1.3. &Fnd.Spanhemius Dub. Evang. Part,I,
pag. 70.
Marc. XIV. 7^
H Oc eft, vertente Salmafio 1. 2. de Fcenore Trapezitico ,pag;
172. &inproIixaEpiftolaadAndreamColvium deviro-
rumcsefarie&malierumcoma, pag. 657. Etcapiteopertofle-
bdt. Salmafio priorita exponitCafaubonusad hune locum.
Verfionem fuam refpicitSalmafius in Apparatu ad librum do
Primatu , p. 210. dum ait , Pœnitenùa duftus Petrus , fiatims
agnovitpeccatumÇuum , & caplte opertoflevit. Cantabrigienfîs
Codex , olimBezx, habet> Km w&to KAaiw.- Cuileclioni
faventloterpretes Latinus &Syrus,
Marc,
S A G R jE. ô*îi
Marc XVI> au-
A^varetAetVTOç rov iJAM. %$•
LEgendum su" dv*™haneç. Hanc leftionem {hbiliunt
nonnulli Codices MSS. Luca Brugenfi tefte. Quibus ad-
dendiantiquus Codex- AcademiaeBafilienGs, quijohannisde
RagufioCardinalisfuit » EufebiusDemonftr.Evang. lib. 10,
cap. 8- & Gregorius Ny (Tenus Sermone akero de Refurredio-
ne. Porro^«7«A*)7oçdiciturpro«W7î^o^@-. Aoriftus
nimirumaliquandovimhabetimperfecU Imo idcircoifto
X?*v(& vocatur«\>^, quia non définit, imperfeclum, per-
fedum, anplusquam perfe&um denotetur.
Pfalm. CL.
POfthuncPfalmum > eartat in Pralteriis quifrusdam Grarcis,
juxta 70. Interpretum editionem, Hymnus Davidis nomi-
neinfcriptus,cum fingularicertamine Goliath ttraviflet. Hu- 80*.
jus initium , fiw^k "foluo, &c. Mariae ex Caiïbbelis lauda-
tur, in * Epiftoiaadîgnatium ,. ab If» Voflioprimum édita. *Hujus Epi-
Eundem laudant Athanalius Sermone adMarcellinumdeIn-a°l3C fraS"
terpretationePfalmorum, utinSacr£Scriptura:Synopfi,Vi- $?' - .
giliusTapfenfis in ConflicluArnobiiacSerapionis , pag. $>7^SS?ao*<*
& Euthymius Prologo in Pfalmos. AddoPfalmum iftum_,n5us inMe_
Grsecis verfibus fuifle redditum ab Apollinari Alexandrino cir-iiflà, lib. 2.
caannum^o. &memorianoftraà piiffima aceruditifïima^Sermonei<>.
fœmina Olympia EulviaMorata. GallicevertitBIafiusVige-
nerius , Sanportianus apud Borbonios. Prêter Pfalmos Da-
vidicos , extant octodecim fub Salomonis nomine , quos
Graece cum verfione¬isè membranisBibliothecaeAugu-
ftanaeediditLudovicusdelaCerda , Jefuita , adcaieemAd-
verrariorumS. HabenturhiPfalmiinCodice Alexand.Biblio-
rum 70. Interpretum , ut me docuitClari(T.Beveregiusin_»
VindiciisproCanonibus Apoftolicis. In CanoneScriptura- w>
rum Nicephoro Patriarche CP. tributo , interLibrosV.T.
I iî î r quibur
foa OBSERVATIONES
quibuscontradicitnr , **A^^ dJaj zotoptun©*. Qusex
SynopfiAthanafianadefumptafunt»
c
Tit.I.iz.
Tct&çeç açyoLj*
>Um dçyoç apud Poëtas frequentifiime album notet , nec
mifi raro admodum ab iis aliter accipiatur , caufa; nihil vi-
deo,curin hocEpimenidis verfu eandem fignificationem non
obtineat. Tct&çiç ignur àyçccj font ventres albi,h.e. luxu&mol-
iitiediffluentes. InCratetisverfibusapudPollucem, lib.9.
ùd/jcoç *vBç»7roçi7ra%vç,ccç-yoç , unum idemquefonant. Dio
• xpvrèç luùyXoùTxAv (ut Huphrades Themiftius appellat Orat.
1 2. ad Jovianum) Orat. 4. de regno , Xéuno; \à&v c#tçv<$bçoç ,
mBçîetçilM m>.m azrètçoç. IdemOrat. di.de regno & tyranni-
de 5 vitro dpytou; ngj trxictç X<£ikoç,
88« Horatius, Sat. 2. lib. z.
— pnguem vitils albumque.
Perdus, Sat. 3.
Turgidus hic epulis atque albo ventre lavât ur^
EtSulpitiainSatyra:
Non trabe fedtergoprolapfus , C inghtvie albus.
i.Tim.III.x.
Uia fcilicet eo tempore plures uxores ducebant Judaei, ut
§t hodie qui fub Imperio Turcico& Pontificio (quod ali-
*inOpufcu-D^ * probamus) vivunt. VidendusHieronymusEpiftola_,
lisfc.p2î&4^adOceanum. Aliter de hoc iocoJacobusLefchaflerius,
feq. editio-jurisutriufque, canonici praefertim , peritiflîmus, inObfer-
nis Cramo-vatione(Jei)ipamia.
fiauae.
OS
Matth. V. 22.
jpArum abeftquincumHieronymo ad hune Iocum,raden-
* j dum
S A C R JE. 6i$
dumexiftimemillud«x^ Auguftinus enïm Retradh lib*
i . cap. i y inCodd.Graecis inveniri negat. Adhaec non agno-
fcit vêtus Interpres. Legendus hic R. P. Dionyfius Amelote,
Congregationis Oratorii Presbyter.
Aft.XV.7,
ATquimunusid impIeveratD.Per rusante decemannos;
totenim, nonplures, ([\ Baronio credamus) intercefle-
runt inter Concilii Apoftoiici tempora & vocationem Corne-
îii. Unde fit igitur, ut ille Apoftolorum xof u<p*ï@* hoc loco
dicat fe«*<£' ijfAsçw t»ç%ajw deledum ? Voxnimirum *'$%«$$
de iis aliquando ufurpatur,quae intra paucifïimorum annorum ^°*
fpatiumcontigere, utvariisexempHsoftenditdiligentifîimus
Blondellus in Pfeudo-Ifîdoro , p. i $4» & feq. Sic Corinthio-
rumEcclefia, B. Clementi, in Epiftola ad eos fcripta , «&#<#*
dicitur , licet haud ita pridem ab Apoftolis fundata. Quod
fapientifïimum Bignonium Jatuit in quadam ad illuftrem Gro-
tium Epiftola, ciijusrsjtta^toj'hicfubjiciam ; Jevoudrois bien-»
Ravoir qucleft vofîre jugement de VEpitre de S. Clément imprimée en-*
Angleterre : lafoy du Manu fer it que Von dit venu de Levant & donné au
Roy de la grande Bretagne y lafincerité de Patricius Junius qui Va pu-
blié , les lieux tf témoignages des Anciens qui en ont cité depaffages qui
fe trouvent en ce Livre, me l'ont premièrement confirmé : puisjentj
fçay quel air & e/prit du temps m'afembléyparoifirefibien , qu'il n'y a~»
pas lieu d'en douter : & toutes fois je confeffe qu'en la confiderant , /y
trouve des chofes qui me (emblent aucunement aliènes du flyle Apofloli-
que , fypenfe voir de Epithctes plus fréquents , & des termes d' "ampli-
fication qui [entent la manière d 'e fer ire qui a efté depuis & comme c elles a \ ,
des Liturgies (f Eue hologies des Grecs \ L'arg umtnt& defeription du
Phœnix me paroifl aliène d un S, Clément premier après les Apoftresr
quoy que ceux qui ont fuivi depuis fen foyenf fervis 7 mais contre les
Gentil s & Philo fopht. , & en des eferits autres qu'une Epitre addreffée
hune Eglife Apoftolique y que V on a réputée pour un temps comme
Canonique, J'y trouve aufft un lieu oh il veut que les ablations /es
faffent par ordre & dans h temps (S l'bçure^ p.fz, & j$* ou eft aufi
ks
*24 OBSERVATIONES
de mot de Laïque qui nïejl fu/peft. Et en la page 6z. il appelle /*
■£gli(e de Corintbe ~àç%x'ïctv , ce qui ne convient guère à Saint Clé-
ment. Enfin comme je croy la pièce vraye, f eftime néant moins quel-
le peut contenir plu fieur s claufes & mots adjouftezpar ceux quil' ont
depuis tranfcrite,ain/i quil eft arrivé À plu/ieurs efcrits de cette anti-
quité^ & a Saint Clément mefme. His omnibus haud occurrit
illuftris Grotius in Epiftola, quam ad hancrefcripfit, quac-
que inter Epiftolas ad Galles extat. De Phœnicis fimilitudi-
ne, quas integerrimum togatum torquet, perplacent Vofïii
*' * verba, lib. 5. de Idololatria , 099, Sunt , inquit, quihanc
Epiflolam abjudicent démenti, quia naturâ avis, qu<e nusquam fit^
iUuJïmre ea ftudeat,qu£ adcœleftem pertinent veritntem. Sed ex Os,
qiiA de Plinio ac Tacito fuperius dicebamtu, fatis videmuSi . illis, qui-
bus Clemens vixit , temporibiu ., communem fuijje eam de Pboenice^»
opinionem. AtquihocÇujfuit in Scripto , ecclefiafiico qu'idem, attn-
men ad regulamfidei ac vit a neutiquam pertinente, Nec enim neceffe
eft, credimttf,Ckmentem fcijje omnia^qu* facerent ad arcana. natu-
t£. Neidquidem credere efl oput de Apoflolis', lie et Cbrijluspromi-
ferat (Joh. XVI. 1 3 ) miJJUrum fe SpiritumS.qui inomnem eos du*
ceret verimtem. ££u}ppe hoc reftringendum ad veritatem e.irum re-
rum, qu-£ ad [ah tu pertineant negotium'. imo ne barum quidem^
imnium, quia Apofioliipft ex parte vider unt (1. Cor. XIII. 9.) ai
nropbetarunt*. fed omnium, quas [cire eftopus alteram advitamconfi*
quendam. HucusqueGermanorum docliffimus. Ineandem
nv mentem Ifaacus filius, vir prarconio noftro major, ad Barna-
bae Epiftolam, p. 310. Qui* àprimis Cbriftianis omnigenam fei»
entiam & doftrinam expoftulet ? quis illos non tque ballucinatos
exiftimet, atque eorum nepotes j prafertim in rébus nibiladfidemper-
tinenùbus? Nunquid (S in Epiftola démentis, quam nobU dédit vir
maximies Patricius Juniut, fimilia occurrunt? Quis enim bono ani~
mo concoquere pojfit fabellam illam,quam de Phtxmce narrât, dequeL»
pluribus ultra Oceanummundis? Nonputo etiam quemquam velJz_s
admit ter e expofitionem iftam , ut Imteum coccineum Raab meretri*
ciifignumfuerit [anguinù Cbrifli, & alia quœdam idgenus , qu<enon
eft hujHs loci referre. Poft B.Clementem , eodem trahere lin-
teumiftudobfervo Juftinum Marc inDialogocum Trypho-
ne; Irenseum,lib,4. cap. 37* Origenemin Jofuam,HomiKj.
Hie-
S A C R /E.' 6i?
Hieronymum in Epiftola ad Nepotianum , Prudentium iru
Titulo utriusque Teftamenti > & è recentioribus Andr.Ma-
fiunvad Jofuae locum, Marti num deRoaSihgular. lib.i cj.
& alios. Claudam hanc Obfervationem , paulo jam pro- 94.
lixiorem, hisEèechielis Spanhemii verbis: Ab amiquiffimù in-
terGentiles Scriptoribus traditam & non à fe repérant de Phoenice nar-
rationem avidi in fuos ufut piiAnîiftites tranfiulere : Eo nempcconfi-
lio >. quo irrifum & explofum adverfariis refurgendorum aiiquando
corporum Vyftcrium , familiari apud ipfos Gentiles fyntbolo , adum-
brarcnt , tuerenturve : quod primum omnium nec perfuntlonè fa-
ftum àvejlrate ( O&avium Falconerium Romanum alloqui-
tur ) Clémente in aure ailla ad Corinthios Spiftola. Inde etiam Phoe-
nice s vulgo in * Cenotzpbiis Martyrumdepillos^ tanquam refkrre- * giq r* j&nj
ftionis Symbolum, liquet ex ABU PaJfwnisS,C<ecilU^utjamobferva-k^\i\c\\ïo
runt viri àofti. Ha:c vireximius» & rei antiquariae peritifll fcrpens im-
mus , in Diflertationibus de praeftantia & ufu Numifrna-P?l,tus;Mû~
tum,p.x4î. pft Argo*
7« ^ . navis tabula;
""— "" — ' ■ ■ • Palinuri,re-
Gen.VI.^ 9U
,,•,,0 'q mus; Archi-
~ ' ' mediÊjlpnaî-
ORigenesfcifcitantiCelfo, quomododehominibus con- [a .cum,cr
i- n. • i_- t r\ lindro ; Jeiu
ditis, poltquam mgrati improbique evaferant , Deumfilii Nave
pœnituerit , refpondet , lib. d.Scripta divinacalumniari&solis imago;
falfare Cclfum , non (cripta pro fcriptis exponendo : neque Diogenis
enim in ea hiftoria pœnitentiam Dei ullam praedicari. Te- c7ni?i.' ^a:
merefatisOrigenes , vir alioqui cum paucis comparandus.^fj,'^^"
Sic enim Chryfoftomus ad huncGenefeosIocum : cvedv^B^ potisPrccce-
<Pr}TiVy dvTtxïi f^èTSfjtè^Sfj. SÎCVertit Aquila, ptoris, cor-
'— ''<^ - - -■■■ •'• ■ • -^ - ■ • "" • -i- 1. vus ; & ifo-
Rom. VII. 25. eratis.Aries.
Etî^tfg/ç« Ta? ©f 0, &C.
LEge ex Codice Claromontano , h zae/ç ™ ®<â'. Sic
etiam vêtus Interpres , quem immerito carpitBeza ; cum,
prarterCodicemClaromontanum, eifaveatvetuftifîimus al- ç6.
ter Codex Graeco-Latinus Abbatiae S.Germani àPratis , ut
Kkkk monuit
6zé OBSERVATIONES
monuitintegerrimus& do&ifiimusSarraviusinEpiftolis pag.
■ m i Mu i ■■" m iin — 11 i ■ i ■ ■■!■ 1 1 » i
i.Pet. V<5\
T^Ocemhanc non efle barbaram , fedGraecam , exEpi-
* charmo & ApollodoroCaryftio (an Geloo) probatPho-
tius o 7rctvro$a.fiç , inEpiftola adGeorgium Nicomediae Mé-
tropolitain, quae i;6. eft editionis Montacutianae, quam-
quecumaliis paucis primus invulgus emifit David Hœfcheli-
us, BibliofcopusAuguftanus.
97 Joh. XV. zo.
Et lov Kcyov px haïrai , &C,
THf «f hic famitur pro obfcrvarejnfidiari , ut in Opufculis no-
ftrisoftendimus. Itaquoque fumeiidumGen.III. if.
îicetalioabeatlfaacusVoflïus m Vindiciis pro 70. Interpreti-
bus , pag. 3 1. ut pag» 1 2. & 1 $6. Appendicis. In hoc enirru
Gsnefèosloco, *ç#<ri) T^j-fc dvTb •mïçvav , eomododicitur,
quoatiTeiT^ fâçvav /ux<Puhci£}£<r? Hym. fô. 6. Quod novis-
fime tandem faflus eft ClariflïmusVofTms , in Refponfiono
ad iteratasP.SimoniiObjecliones.
■ ■'■■■ I — H
Hebr. XI. f.
MîTèdtjKî» etvnv 0 Qécç.
Sic 70. Gen. V. 34. quod imrnerito carpit Chamierus , qui
nefemelquidemhofce Interprètes recle reprehendit , ut
, deeoverifrimepronuntiat If. Voflïus » in Vindiciis faepiusà
*5» nobis îaudatis, pag. 1 1. Appendicis.
Matth. XIX. 4.
EXSeptuagirtaGen. 1. 27. Porro ô /re^a^ hoc ioco identj
eft ac Paulo Romt I. 2/. *>Va* ? Gallice , le Créateur.
Hinc
99<
S A C R JE. 6iy
Hinc vide quam vere dicat Charnierus, verbo $%&* perpétua»
ufumSpiritumS.inNovoTeftamento , admyfteriumcrea-
cionis fignificandum.
«■■■— W— — i — ■ ' I— » i I I I i I «— «Ml— —>—<
Luc. XVIII. io.
HOcordineea mandata recenfentur Marc. X. 10. Pauîo
Rom. XIII. o. Philoni Jud^orum doclifïîmo libro de De-
calogo , ClementiAlex. ltb. é.Strom. & Juîiano defertori
apudCyrillum Alex.lib. f» AtQmv praeponuntMatthaeusV.
xi. & XIX. iS. Jofepbus Antiquit. Jud. I. 3. AthanafiusinSa-
crae Scriptural Synopfi, GregoriusNazianzenus,Augu{tinus,
alii.
» 1 K-11 1 ■ 11 ■ ■■■11 111 1 1 1 ———.——— «.à—— 11. m «11 l i.ji.
Pfalm. CIV/17.
H le haïrent Interprètes, tum vetere$,tum recentîores.Verte
meo periculo,£i? nid du hérony efl leplus b*ut)Vt\,y tient h pre-
mier rang. InCedrisfcilicet,de quibus paulo ante Hymnogra-
phus. Chryfoftomus MS.Cardinalis Grandvellani (Lindano
telle in Pfalterio locum huncita exponit : Erodii gnx viam~>
{.ddnidulandum) ejîendu^ quia omnium prim a m dumflruit. Quac
tacito Chry foftomi nomine pro more exlcribit Éuthymiu».
— — -t^-— — ■— — 1— w.1— —■■»^■■1— «■ — t ■ ■■■ .. —m — »■■«!— — ■-. «■■.«.wiiiniifwii ■-■»■■.■ iw>-tm
Apoc. Lio* îoo,
PEr Mpjttxlw tpéyiv, pofïitLibri hujusauthorïntelîexifTej *SicOc«ani
nonferiam primamhebdomadis , qu3equinquagiesbisinScythici ru"
anno recurrit , fed eumpfe men(is qusdem diem,quo Oomi-f"^"!^
nusnofter JefusChriftusrefurrexit; qui dies femel recurrit in ^o teftë
anno. Sane apud Johannem Conftantinopolitanum , quiR.xerc.30t.)
vulgo Chryfoftomus, (Mofcis * ZhtouJH, quodidemfonat) zlota. bab-
À ipéyixuçtAKJ pro die Pafchatis. ba cllcltur»h«
e. anus au-
rea ; anus
. . - ik.a ) <uiu)
Kkkk Z 2..PetT. enim pr» fe
ferrjoçman-i
diB OBSERVATIONÊS
10I. 2. Pet. IL 2i»
EX Proverb. XXVI. n. nifiquod , proè>É7(^vocetrittflî-
ma , Petrus((ïmodo huju$EpiftoîœaucT:or)voeabulurrLj
infolentius pofuit , quod incaflum alibi quarras. Graecista-
men ignotumprorfus non fuiffe , inde forte colligi poteft,
quod Wé^pverbuni) vomendi (îgnificatu , apud variosoc*
currit , utéxHippocrate , Diofcoride(cujus mentemcurru
Ruellio &Marcello minus cepit Bochartus in Hierozoico part»
I. p.672.)&aliisprobatGatakerus, Mifcellaneorumcap.41.
Aliadehac voce RobertusCreyghton , (dequofupra)Prae-
ledlionibuslucedigniflimisinAriftopbanem, quas bénigne,
utaliamulta , mecum communicavitvirilluftriiïïmusacdo-
ftisfimusGulielmusSancroft , totiusAngliae Primas.
ioi. Jonac IV. 6.
Kcci ZTço<rtT<t£e kvç/(&> o &eoç koXohwj^ , &C.
JOc loco telli videnttir 70. Interprètes , cum ftatuunt
IVp^P eiTe Cucurbïtam , haec enim vermiculis nullo modo
eft obnoxia. Hincadagium vêtus apud Athenaeumlib. 2.
cap. i8^ exEpicharmo, Tyiéçtpoç koAokiwBc^. Verumada-
gium illud intelligendum , non de Cucurbita in fe confîdera-
ta , fed de ejusdem viribus , dequibus fufe fatis Diofcorides
lib.i.cap.iéz. &Pliniuslib. 20. cap. j. Harc aliaque eo fpe-
clantianosdocebit ^Egidius Menagius , virpolitus acerudi-
tus, in Etymologico Botanico, quodpollicetur ad Malher-
bii Poëmata, p. 395".
foj,
H!
Hebr. I. 6.
Ko/ zrcoirKVVficurctHrctv dv7£7ra,ne$ ctyyîhoi ®us.
DEfumptus hic locus non ex Pfalm. XCVII. 7. uti vulgo exi-
ftimant , fed ex Deut. XXXII. 43. apud 70. Interprètes,
ubi totidem verbis habetur. A beft enim ab Hebrads Codici-
bus hodicmis. Epiphanium vife hasrell 6p. & ibi Petavium,
S A C R JE. ézp
utin Ancorato. Hincdifcas licet 70. Interprétés Codices ha-
buifle noftris longe integriores. Quod haud illibenter con-
cedunt Theologi de Interprète Latino Sapientiae Sirach, in_»
quo tam multa legimus , quae in Graecis non invenias. Por-
fo, praeterEpiphanium, locumhuncexDeut.XXXIL lau-
dantEufebiusDemonftr. Evang. lib. z. cap. 1. Jobius mona-
chus lib. 3. de verbo incarnato cap. 19. Hilarius in Pfalm.
LXVII.alii.
Heb.III»9. 104«
"Tec&et&txMTct, ht}.
VErbahaecadverfumfequentem referendafunt , utliquet
ex verfu 1 7. Delenda itaque particula â<o verficulo fequen-
tij quae , opinor , irrepfitexverfu7» Vide Pfalm. XCV.
& Ad. XIII. 1 g.
Pfalm. CXIX.
JAcobnsFurnius, Genuenfîs , JCtus infignis , (quiclaruit
anno 1 f 00.) Pfalmum iftum tranftulit Graeco ac Latino car-
mine, juxtaumilitudinemHebraicorumverfuum ; quorum
ut finguli odonarii odto continent verfus , ab una litera fe-
cundum ordinem alphabeti incipientes j ita Graeci ac Latini
oClunarii totidem verfus , abeadem litera incipientes. Spé-
cimen exhibet vir magnus Aug. Juftinianus, Nebienfîs & nti-
ftes, inPfalterio, &exeo, licetnomen disfimulet , Sixtus 10/,
Senenfis in Bibliotheca. Furnium iftum vocat Juftinianus ,
viruminGraecis literis, etiam Hermolai teftimonio , nulii
fecundum.
Apoc. XXI. 19.
CAlcedoniuseftCarbunculi velPyropi (fi modo Lapis fît)
_ fpecies. Cui nomen dédit non xaAx^Vcivitas Afîae, in-
clyta quarto ConcilioOecumenico, fed %*p%tf3ek, fiveCar-
thago magna, tradente Plinio 1, 37. c, 7.DixidePyropo , fi
Kkkk x modo
tf3o OBSERVATIONES
nwdo Lapis fit j nam lapidem effe negat Benediftus lEgius ,Spo-
letinus , nobilis antiquarius , ad calcem Notarum in Apollo-
doriBibliothecam. Hujusverbaànernine , quod fciaiTL»,
]audata, juvat referre : In lucem breviproditurtts eft Comment •&-
riolus de Pyropo , nifallor, haudquaquam contemnendus ; nemoenim
hacîenus eorum , quoslegerim > quidnam fit Pyropum fcivijfe invetti.
î.06. Illud enim Erafwus in Libella tui titulum fecit Ciceronianum j illud item
Gtorgius Agricola ; illud Beroalduf ; illud etiam Plus praceptor mem\
illud Raphaël Regius ; illud demum univerfi^ & qui nunc vivunt & cla-
rifunt) prêter admodump/tucos , qui, nobis decent'tbus , quidPyro»
pur» fit , cognoverunt , lapidem cjfefalfo cxiftimdverunt, ldquod
ex noftro propediem in lucem venturo Comment ariolo h nobis /tpertifftmt^
âemonftrabitur. An Commentariolus ifte prodierit , nobis in-
compertum.
Gen.XIX j.
ToVor.
LEgendum m**** convlvium. Par mendorum in hac ipfa vo-
ce fuàulitSaîmafius p. 3 39. Achiilis Tatii. Sic Sapientiae
2.7.pro àïpoç reponendum fawoff, ex acutisfirniPetriNannii con-
jectura ," quonemomeliuslibrumillum Salomone dignisfï-
mumelucidavit.
107. Exod. IV.zf.
Ko/ Aa£S<ra 'Lin^d^t ^fjÇov, &C
•*tp&. Hebraicè -tf, idem e(t ac plax.4^^-
re/vcqsK Tnxppc, aKÇQTvps , quibus in circumcidendis filiis If-
rael Jefus filius Nave ufusett, quaeque cum ipfo poftea fue-
runt fepults , ut ex 70. Interptctum verfione confiât.
Hjec enim in CodicibusHebrarisnusquam habentur. Quae
tamen ab illis Interpretibus addita, nemo, nid Rabbinoma-
nés, exiftimabit. Eadem legas apud Saidum Ibn-Patrikin_.
Chroniciî, référence Hottingeropag. y ij. Smegmatis Ori-
entalis. Agnofçit etiam Origenes , Saido, Hye Eutychio,
longe vetuftior.
i.Cor.
S A C R JE, *}* 10?»
i. Cor. XIII. 4.
DOdifîimus Gatakerusad Antoninum p. 1 88. verba haec
commodiffime verti potTe exiftimat > Cbaritas non efert
[e. Minus recte, fie enim m^mçtv£TUf à Ppb-jSto/ , quod fta-
tim fequitur , nihil aut parura differet. Nos iis cafculunu
adjicimns, qui adulatur vertunt \ nec aliter accipimus îoeum
illum Ciceronisad Atticum lib. 1. Epift. H. Ego aut em ipfe>
DU boni y quomodo zvtmpmpdtrûtifjttw novo auditori Pompeio ?
Gen. XIX. i<5.
Kuf tapira ç*)\t} cùAoç,
DOminus nofter Jefus Chriftus Luc.XVIT. $ i. uw^mCm iis
yiwcuKoç AtoV.Autorlibri fapientiacX. 7^^*0*5 ij^&f*^-
uûw\ èçtjKvïaçjjAfi aAcVTargumHierofolymitanum àFrancrfco io^*
ThomaeTayleroGatakeri genero doctifiimo Latine verfum p.
1 2. Eue aut cm converfa efi uxorLothi in columnam (alû? qua, donec ve-
nerit refurreftio , qua mortui r e [urgent ^eft permanfura. Hoc anve-
rum lit, paucis expendamus. Jofeplius quidem , ut ab eo
ordiamur, fîdifïimus, diligentiffimus & eruditiffimus Scri-
ptor, Antiquit. Jud. lib.i. cap. 12. Statuam hancfe vi-
diffe affirmât. iço^Ka J£ cànîwy inquit > vn $ h& m
3q#ffyei. Qua?, ut alia multa, hnperitè transtuîit Gdenius
Interpres, &exeo ArnaîdusAndilius. ALvo fuo extitiffe tra-
dit etiam Clemens Romanus , in Epiftola ad Corinthios,
Idem de fua aetate Irenacuslib. 4, cap. fi. &eo junior Ter-
tullianus , Carminé de Sodoma $ uterque pauîoinverecun-
dius. Hoc quoque teftantur anthores fuperioribus longe po*
fteriores, Arcuîphus nimirum y (quemfubB. Antonini no-
mine edkiit CI. Menardus; in Itinerario : Epiphaniusmona-
chus in Periegefi Terne Saniftae , quam à Sirmondo comtnu*
nicatamin vuIgusemifitFedericusMorellus: Anfelmusmo- ^
nachus FrancifcanujinDefcriptione Terraf SancTae y apud
Henricum Canifîum Antiquae Ledtionis tomo 6. & alii mul-
ti, quos> brevitatiftudeûtesj omittimus. Pernegatta-
snes
HZ.
6} i OBSERVATIONES
menNicolaus'Chriftophorus Radzivil , Princeps Polonus,
in Itinerario fuo , D'digentcr, inquit, ex Arabe nofiro tdterUquts,
qui loca illa habent explorât*) qu<efioi , qui confiant er ajfirmabantyni-
bil fimileillic reperiri. Cui fuffragatur Frater Angélus mona-
chus, qui in Hierofolymicano Conventu quinquaginta ân-
nosexegir, narrans multos Europaros fuo rempûre ftatuam-»
illam quaefivifie nec invenifle.
Oi
Pfalm.LXXIX.i.
, nvpctpvXxKiov , ( quse vox ctiam occurritapud 70. Mich.
III. iiJerem.XXVI. i8.&alibi)docenteHieronymoin
prolixaEpiftolaad Suniam&Fretelam , eftfpeculaquamcu-
1 1 x ♦ ftodes fatorum & pomorum habere confueverunt. Hoc ita-
quevultPfaltes, deamplisfimaurbe , qualisfuiturbsHieru-
falem, tuguriolumvixremanfifTe. Hanc expofitionem fir-
matHefycn. OTr&çotpuhÛKiov , inquit,^ 0-«^, t K*xlQy t£
QvXcLo-ffofl®", ubifupplendum cum doftisfimo Pricaeo , mç
èx.ûpaç. Sic etiam B. Germani Pfalterium , Benediftinorum
Parifienfium rarisfimum k^^Mov } habetenim , Pofuerunt
Hierufalem in cafam pomarii , Jacobo Brolio tefte în Antiquit.
Parilienfibus, pag. $70*. Non maie verfiovulgata , inpomo-
rumcuflodiam. Cui concînit Pfalterium Romani nomine edi-
tum j àviro clarisfimo Jacobo Fabro Stapulenfi , quiapud
Neracenfes ccntenario major obiit. Inter B. Germani Pfal-
terii varias lecliones tomo4. Auguftini operum nupcrrimo
editorum préfixas , fuperiorem à Brolio laudatam inveni-
mus.
4.Reg. XXI. (5.
PRo^^reponit Clarifiimuslf.Vofllus in Vindiciis pro
70. Interpretibuspag. 6i.-9tfàik!h prareunteLexicoMS.
fub Cyrilli nomine . quod Origenis efTc putat vir doftiflimus,
inquomanifeftelegitur J*Ax7ijV- VrofatirLù, EditioRoma-
na
S A C R JE, 6tf
na habet TSffyn. De his & aliis nominibus confuïendus omni-
noexcellentis dodtrinaeac emendatilïïnii judiciivir Andréas
MafiuSjDifTertationefingulariapudWierum de PraeftigiisDae-
monumIib.2.cap. i.
Hebr.XI.-f.
n<V<f TrXmva 3v<riotv 'a£«A , &c.
nhaovaSvriyv eo mododicitur quo 7rheioi(&>2ô£t)ç$c
ttXuova Tiplw c. 5 . v. 3. Gai lice verras , Par la Foy Abc la plus of~
fert en facrifiee kDieuqueCain, Vetuslnterprestranftulit, plu* tjj
rimamboftiam: Erafmus, cophfiorem. Alluditnimirum Apo-
ftoUisadlocum Gen.IV. 7. prout apudyo. occurrit > quenu
verfibus ita expreflit Prudentius,Praefat. inHamartigeniam;
Vbx eccefummo mifjaperfultat throno,
Caifty quiefce-f namquefi refte offeras ,
Oblata nec tu lege refta dividas ,
Perverfa ritgram vota culpam traxerint.
De hoc Genefeos loco videndus omnino Suidas in 6m eu»
èçdàç tyLj éfctjç.
Rom.XIII.2.
CHriftianiflime in hanc rem Jacobus Bongarfïus , Aurèîi-
anenfis , HenricilV. adGermaniac Principes olimlega-
tus , virpietateaceruditioneilluftris, inquadamad Joachi-
mumCamerariumJoachimiF. Epiftola: Hic> clarijfime (S pru-
dent itfime Domine, éfundaminfinumtuumamicum& ' candi dum.qut **
nteftpe agitant , ne c turbant tamen. Répète & noflros Duces, qui ar*
mis fuis Reïtgionemprœtulerunt. Videbis viftos veftros à Carolo V. cd -
ptofque & affetlos eontumeliis , privatos etiam bonis. In Gallia ca»
ptumprimo bello Condtum, tertio occifum : Amiralium femper viiïum;
tandem trucidatum cum magna Procerum turba. In Belgio , Auran*
gium itidemglobopraftratum. Cettejudicare aliudnonpojfum , quant
ingrat a illorum armaDeo fuijfe. HatC ii miûUS COBCO<juent,quibus
LUI Anibro-
6H OBSERVATIONES
Ambrofianum illud nunquam arrifit i Coattus repugnare mn_»
novitdolere potero , potero flerer potero gemere. Aliter necdcbeo
nec pojfum rejîfiere. Nec illud item Legionis Thebese : 7V»e-
tnus ecce Arma, Imperator , & non reftftimus tibi, quia mort, quant
ûccidere, malumus 5 & innocentes interire, quant noxii vivere , prx-
ponimu/.
*~— ''-■■■ - 1 1 m h 11
115-. Jac II. 2?.
EX Jacobo ? puto, ClemensRomanus in Epiftola ad Co-
rinthios p.24. I^u^tv^J^ ixî^^ooç A^^âp^y^ Çih(^<zs^$r'
wçsvfy §&€%> Sic etiamautcrlibri Judith apudLatinum_>
Interpretem VIII. 22. Abraham per multas tribulatione s pro-
battit, Dei amicvs effetlus eft, Quam non folius Abrahami
mercedem elTe, (edvirimundi cnjuslibet tradunt Hebraeo-
rum Magiftri , in hisque Rabbi Machir, in Libelle inferi-
pto, Pulvu Afomamrhts. Cyprianus in Dclaude Martyrii,
cùm Martyrium impenfe laudaflet, fie Praefationemclaudit :
Amplvtlenda res e(l tf oprnnda , & omnibus pofîulationum noftrarum
precibus expetenda y ut qui fervi Deifumus , fimuslS amici. Ac
rurfusadcalcem Hbri : Quu igitur non omnibus vïribus élaborât ad
tantam claritatem pervenire, ut amie us Dtifiatf ut curnCbrifloftatint
I î 6» gaudeaty utpofl forment a & fupplicia terrenapreemia divina percipiat ?
Prov. VIII 21.
/ÏLiterpaulo Philo Judanis, Libro 'zs&péBn' 0 BîU îtfïÇ*™
^■*>é ïïçJ]Wjuj xû» èccvTOu iayoùV„ VertitGelenius, Deux créa'
uît me primam operum fuorum. Pro iktiQltq legendum puto l-<Tït«
QctTo^ut vertit Aquiia. Firm intSeptuaginta PialrrhCXXXIX.
1 3. fed imprimis Deut. XXXII. £♦ In quibus locis Sole clarius
tKjpoffidere pro creare ac producere ufurpari.
"A
d ^Aif^k. jU.9 S7ri^l/éTCi)y &C.
Lludit forfan Paulus ad Pythagoraeorum praxin , qui (PJn-
tarcho
S A C R &> 6i$
tarcho auftore in Libeîlo de amore fraterno) ante Solis occa- 1 1/»
fum in gratiam fecum invicem redire confueverant. 01im_»
etiam necefleerat ante Solis occafumadverfarium vincere, ut
probant veteresDuelli formula? ab atnplifïimoSavarone edi-
tae. De civilibus quoque negotiis illud ipfum teftatur Philip-
pus de Beaumanoir, qui , fub Philippo III. Rege Claronnon-
tenfis Comitatus inEellovacis Leges pratria lingua fcripfît,
cujus verba funt hacc , c. 2. ex Codice Antonii Loifelli , refe-
rente illuftrifïimo & fapientitTimoBignonio ad Marculphumj
pag. 3 o I . edit. fecundas: Se li ajornemcns efl fais à relevée eu as ve~
(près , l'euvre de laprefentation dure jusque s à Soleil efionfant , (S qm
de Soleil luifant fepre fente , ilnepuet eflre en defaute du pur \ Vide
Exod.XXII.z6.
««■«*■•*■ 1
Ad. XXVII. 14.
LEgeexMf. AlexandrinoE^oa^A«i/ 5 quam Iedrionem fe-
cutusefi; vêtus Interpres. Pari modo apudVitruviurru njf
lib. i.cap. 6\diciturEuronotus , & Eurocercius.
mt—~-mmm^
1. Pet. III. 19.
e\ à yjq toiç cv QvXctxy 7rvéuiÂ,cL3'ii &c.
LOcumhuncpulchreilluftrantHieremiae verba, àjudaeîj,
arguentejuftino inDialogo cum Tryphone , fublata.,:
Quze ita vertit vêtus Irenaei Interpres lib. y. cap. z6 .Commémora-
ttts efl Dominus SanUorum mortuorum fuorum , eerum qui ante dormi*
erunt in t errant ftipulationis (fcpelitionis reverendifïimus UfTeriuS,
&ipfoprior AlphonfusSalmeroJefuitajUJ'^'/^»^>4^^/ , ex~
trabere eos & falvare eos. De hoc Pétri loco Clemens Alexan-
drinusStrom. 1. 6. Origeneslib. 2. contra Celfum , Athana-
fius contra Apolinarium, JobiusmonachusapudPhotiump.
3 jo.edit. Auguftanae , alii.
1. Pet. 11.23,
lyprianus Sermone de Bono Patientise legit, Tradebat autem
L 111 2 /éj
np,
6j6 OBSERVATIONES
fejudic4fJtifew/u/le,?itetommirum. Senfunonfalfo Sic etiam
vêtus Interpres. Sed , quodmirere , itaquoqueGraeceCa-
faubonus in Epiftola auro contra non cara adFrontonemDu-
caeum Jefuitam , pag. 106. editionisLondinenfis : Chri/ituy
inquit» vmdifttcupiditatemfevertjftmefuis interdicens , exemplum
tndnfuetudinis per totamvitarnprtbutt ; hoièo^/^^ $ cbf cêne-
hoidoçei) 7rztc£Ct)v chc ^m'iAçt, ■zrot^eJt^a 3 toi tcçivoni ctêiKuçt Grac-
corumlectionemreddir Auguftinus, Traclatu*i. injohan-
nem , ut ad hunclocum cbfervat magnusDefiderius, Bata-
vorum fydus fulgentiffimum.
■———■■■'■'■in ii i ■ il ■ i l»'n i — — x— i —
IZ0- Ad.XXIIL z6.
IN Epiftolis Cleon primus verbum zaiçav ufurpavit, uttradit
Eubulus Comicus apud Suidam in voce £<* «£«*• Firmat Eu-
moerides vel MoeridisAtticifta (apudreverenditfimumUfie-
rium adlgnatii Epiftolas fuppofit. pag. 104.) inLexico exBi-
bliotheca Caefarea Viennenfi àjohanne Pricaeo defçripto:
^«i^«f ai ciïnçvAy ts-^ùùtoç Xiyi\(t\ yç*\pocf K\(<vv tiBlwcâoiç y/u^
TIçcHtùç $ fluÔLÇi ù KÀéW, Xoqçxv -ar©V^6ç, ^oMa Xvttoùv iIwttv-
Ait. Hic Artftophanislocus nonoccurrit , quod memine-
rim , in undecim Comœdiis quae fuperfunt. At inPIuto
Cleonem Attico melle (quod eft-We^) ita perlinitComi-
corum prince p$:
Xcûpetv (Jfy vpoiç é<£vf eu avfyiç ^ptoretlj
m» EtinNubibus:
AdquœlocaconfulendusScholiaftes. Cleonis^^w reje-
&o> il ^ccTJeiv prartulitdivinusPlato, îvQg.y{v vero Epicu-
rus. Dequovidefîs MericumCafaubonum , Ifaaci filiumu,
in Spicilegio Notarum adDiogenem Laërtium. Pro xa/f «^ ,
>4dây,quod idem fonat , ufurpat Alexarchus , Cafiandri fra-
ter,inquadamapudAthenacuml. ;JEpiftola> cujusinfcnptio-
nem
S A C R JE. 6$y
nem felicifiîme reftituît Johannes Pearfon , in Vindiciis Epï-
lïolarum S. Ignatii , Part. II. pag. 197. Ad quarum confina-
tionem (ut id obiter dicam) imparatus admodum acceffit V.C.
Matthaeus Larroque , Rothomagenfis Ecclefiaftes.
H
Matth. I. 19,
. E. trdducere. Quod Euftathio Amorum Scriptori 0#-
otiiQîvetv, Harmenopulona^Éj«y , A en m et ©^^£«9^. iZi,
Exod. XXXII. jz.
E* $M • i<A*&tyw fie, &C.
ÏTA quoque Origenes inPhilocalia pag. 74. editionis Tarï-
ni. Ac Clemens Romanus in Epiftola ad Corinthios pag.
6?. & ex eo Clemens Alex. Strotn. 1. 4. 9 «a/ ue k^dx^ov èz
/3*£à* £a»jM. Quac in hune modum exponit Clemens Ro-
manus , à ixeyctKviç dya7rtjç , oo Tihetfaf}&> dvovs^Q^TH* 71a}'
h#i èavjov è£a\etÇ3ti£cu f*sj durm ctfroï. Et ex Clémente Ro-
manoClemensAlexandrinus , ao-tj TgAworrçç t* <riw*7roSeu>éÏ¥
iSihy<ra.tf@» tûù A «a 1} trû^tS-ctf pôi,@*. Optime.
Joh.VIII.24. **fr
" « > » /
On c^a ftA**»
PRo Sri , repone o"7'; SicNonnus inParaphrafï , expo-
nens o,7'ï Per Ma % S r"©* ™*>;^. Ita quoque inteljexç*
runtJudaei,quiftatimChri(rum rogarunt,™^?^ veI7* « j ut
habent quidam exemplaria Grxca > Ifidoro Clario teftç^.
Huic interrogation! appofïte refpondetChriftusT^ dçztwe,
7» K&l ** **> vpiv. Hoceft , flâne id jum , quoàtf loquor vobis*
?lw dçxtuj » hic valet f prorfus , ^w»/'*^,utapudHerodotumin«»
EratO, hye dp%lu/ fiy eAaÇûP ) fi prorfus non accepij &apudPau-
faniam in Bœoticis , o\ pàv $ cLç^tw dv^vjo hkçùç , atiqui
fror(us non toUebAnt cadavera. Hisaddejtlianum j quideSo-
LUI i crate
^8 OBSERVATIONE.S
crateverbafaciensVar. Hift. lib. 1 5. cap. 27. ait , {*&& es*
IZ4# Matth. XXVII. 53.
MiTccTùw î^gatriv ùvris,
Hlchaud fpernendam duxerimMichaëlisGIycxHiftorici
conjecluram > pro«W legenti$c«/7&!ï>, Difpiciant em-
diri.
Acl. VIIL n-
'£* t;j T<X,7tHvôù<j\ cùrté v\ xçtriç V/7îT j?£^.
VErtas optime , In humilitate damnatïoejus elataeft. Galli-
ce» Dans [on abattement (a peine ou/4 condamnation a eflé aertte.
Sic Jerem.li.o.deBabylone, t<? xpIiax dvTij; sfcètçevsaçT dçpav%
Damnatio velpœna ejtu elevata efi ufqtie ad fydera. Aliter de hoc
loco ftatuitigneivir ingenii Alexander Morus , ad Efaiae
caputLIII. pag.76. &feq.
,j- Matth. XIX. z\,
ÊvK07TùàTi£0\) %lri KOLfl^V , &C.
GRaect quidam ad funem namicum haec traxerunt, igno
rantiâ adagii inter Hebrxos& Arabas ufitati, non minus
deElephante quàmde Camelo. Simile & illud Enniiapud
Varronemlib. 6. de LL. Prias pariet Lotufta LucamBovemSov*
ro hanc comparationem fie accommodât Johannes Xiphili-
nus, Archiepifcopus Conftantinopolitanus, Homiliainnunc
ÎOCUm MS. KA0AI1EP TO TPrniIMA THC PAtflAOC OT
XHPEI THN KAMHAON AIA TE THN rnEPBAAAOTCAN AT-
THC CTFNOTHTA KAI AIA TON EKEINHC OHCON OTTHC
H OAOC H ATOTCA EIC THN ZftHN OT XI2PEI TON nAOT-
CION AIA THN EATTHC CTENOTHTA KAI AIA TON ATAN
TOTTOT OrKON Î2CTE npOCHKEl OTKHN ADO0EC0AI
126. nANTA KATA TON AIIOCTOAON KAI AEnTTN0HNAI AIA
EKorcior iieniac* Eademlegasapud EuthymiumadLuc
XVIII.
S A C R JE. 6)9
XVIII. 25. Viîefirunt fane nobis hodiernorum Thcologo-
rum Commentatiunculat , quoties animum erudita illa ac
falutari Patrura lectione pafcimus*
Acl XVI, i6\
ETp«^jf«u5flvïnteIIiger quem _Graeci , Jamblicho tefto
apud Photium Cod. 94. cvgvKhea, , Babylonii cukx*&w ■
vocant. Forte à -Otp inehrUri^ vel à Chaldaeo TfiDî ariolmé
Dequoadeundus Bochartus in admirando Opère de Anima-
libus BiblicisPart.il. pag.324. Bochartus, inquam, querrij
ut, dum viverer, veneratione fingulari coluimus, ita nunc
fatofun&um lugemus , cum omnibus bonis , quibus nota^,
erat viri illius, in fumma omnium fere linguarum & uni-
verfaeantiquitatisperitia, admirabilis morum probitas, pari
modeftiajunda. Babylonius quidam, nomine Sacchora^j rz^*
memoratur jfcliano iib.i2.de Animal, c. 21.
Matth.I. 2r..
ANgelo prior eadem fere dixerat de Jefu filioNave Jefuf
alter, filiusSirach -, Iibrifuicap.46. verf 1, & feq. K&emffe
inquit, cv7ro/\efA,otç]}jrèç Njtvq, oç ê$utT0 %$? ro 'cuofict ''curftf fie»
ystq cJfàcroôTvie/t» étt\ewr&¥ ©«». Porroànomine JEfus duplex
Religioforum Ordo avorum aetate denominaius eft , Jefuatae
nimirum , quibus inirium dédit JohannesColumbinus, Se-
nenfis , & Jefuitae. Dejefuatis hîec notatu dignifïima legas
apud JohannemAnfonium àSanftoGeorgjo , Cardinalerru
Aîexandrinum, alias PraepofiturnS. Ambrcfiinuncupatum, in
Comment, fuper Décret, diftinci. zz. t'xt.Sacro fanfta : Gb(Jj->
fuperverho Chriftianorum qttœnt qualité? primoChriftiani vocabiin*
tur : & (olvîc ut infineglojfe, Qu&rit Arcbiepijcopus erUm quare po-
ilus diÏÏi funt Cbri/tUni quam Jefuam Solutio , quod nos communi*
camus (umeo fgnijîcatioaem nominîs Chriftus. Chrijlus enim Idem
*> tf
i^S.
*4o OBSERVATIONS
eft quod un fias , & iflamuniïi»nem communicavit nobh y quiâ , ût
dicit Apofïoluh deplenitudme ejus accipimus omnes, Sedidquod figni-
ficat hoc nomen]ciuS , non communie avitnobi s, Jefusenim idem efi
quodfahator, & hoc feilicet falvare ftbifoli convenu , ut enim dicit ur
in Svangelio , ipfe falvumfecit populum fuum à peccatis eorum , ^#4j£
dictret) non aUus, Et hœc nom contra Mo s Relligiofosyqui nemen fibi
ajfuntpferunt quod Jefuatx vocentur, fed eorum ftmplicimti pdreendum
efl. HaecCardinalisAlexandrinus de Jefuatisj quorum Or-
dincm antepaucos annosfuftulit ClemensIX. Pontifex vc-
rs maximus.
12?# i. Sam. XXIV. 4.
UOL^ILTKiV CtO-at<fOLf,
FOrte legendum cum Henrico Stcphano in Thefauro,
ïhn?>c<&a,ÇctcSai, ventris onus deponere , quod corptu reficert^
ele^antiffimo Scriptori Sulpitio Severo , Hiftoriae S. lib. 1 .Pol-
luxlib. j . c. 14. &mrK&*Ç4uSketi , %io-ai» Ufurpant etiam Se-
ptuaginta Levit. XIV. 36. pro vacuare. Hau J ulendum tamen
pro Jfe.<r>t<&cL>ra.c&cii , légère Theodoretum Aarx&ctQt&at,
iàctïaddeponendum, onus ventris fcilicet. Jofephus c&)rx^
<p6w. Zonaras Annalium i.etç&riiralM.
Jerem. L. g.
PRoJyiKofjiç, legendum ex conjectura noftraJotfx^if. Ni-
hilcertius PlurainOpufculis.
fi0* Ad.XVl.i3.
Ou cfCjui'ÇcTO tffipQ&Xfl Uvoy,
ncofazi hic&verficuloi£. locum orationi dica-
tum notât. Profeucham vocat Juvenalis Sat. 3. Pro ctoptÇflo ,
UUet habetCantabrigienfisCodex,olim Bezac;cui favetEpipha-
nius, hasrefi 6g. contra Maflalianos. De Profeuchis Paulus
Leopardus, virraravalensa^w* , Emendationum lib. 3.
cap. 4. Marc.
H
i*i«
S A C R ;£. <54*
Marc. XVI. 1 6.
Incnonimmerito colligas, folos adultos Baptifmi eflo
capaces. Quain fentencia Veteres fuifîe liquide» faten-
turWalafridusStrabolib. de rébus Ecclefiafticis cap. zô.Lu-
dovicus Vives ad AuguftinumdeC. D. lib. i. c, iy. Erafmus
inquadamEpiftola, quam cum aliisedidit Paulus Merula_,
1607. Grctiusin EpiftoHsad Gaïlospag. 41g. edit. fecun-
dar, ut adMatth.XIX. i4.Salmafius Libro de Tranfubftan-
tiationep.404. &JohannesBaptiftaThiers in Libelle utilis-
fîmode feftorum dierum imminutione p. 265. Veteribus
hifceacc£nfendusBerengarius,vir magnus , quem Paedoba-
ptifmum impugnaffe tradunt Georgius Caflander , taliurn-i
peritifïimus, Prsfaun Librum dePcedobaptifmo,& meritis-
lïmus Anteceflbr Francifcus de Roye in BerengariiVita_.$
Uterqueex GuimundoEpifcopoAverfano. Berengarium_»
j^W^fecutifunt Albigenfes 5 fie enim Johannes Chafla-
nio, Theologus Gallus, Albigenfium Hift, lib. i.cap. 6.
Ce qui me fait croire que les Albigeois r? aprouvoyent point le Baptefmc
des petits en fans , c ejï quen f Hijîoire de /avilie deTrieves , // e/l
dît qu' à Tvoy du Diocefede Trieves aucuns nioyent le Sacrement du Ba^
ptefme profiter à [atut aux enfans. Qux defumpta funt ex Ht-
ftoria Trevirenfi MS. quam antetriennium Spicilegii fui
tomo i2. inferuit Domnus Lucas Dachery , monachus Be- 13*
nedidinus, virde re literaria pulchrèquotidie merens. Lo-
cusà Chaflanionelaudatu0. occurrit p. 243, his verbis : Ivo-
dii y quodTrevericœDitecefis appenditiumeft , fuèrunt eo tempère h<e»
reticif qui fubjlantiam panis £T vint, qu* in altari per Sacer dotes
benedicitur, in corpus Chrifli ($ Çanguinem vemeiter tmnsmutnri ne-
garant , ne c Baptifmi Sacramentum parvulis ad falvationem proficere
die ébats t} & alia perplura profit ebantur erroné a, quœ memori&tmde-
renefas duxi, Hiceruditum illum monachumBenediclinum
intranfeurfu monebo, Martini Dumienfis Epifcopi Prcefatio-
nemad MironemGallaeciacRegem in Formulam vitae hone-
McC, (quam velutineditam Spicilegii fui tomo 10. ipfe vul-
gavit ) à Boxhornioantemultosannosinlucem prolatamad
M m m m Ammia-
*4* OBSERVATIONES
Ammïanum Marcellinum, pag. 8<Sj. fed ab altéra non pa«
rum difcrepantem, &tacitoMironis nomine. Nefcivit et-
iam reverendus Pater, Chartam Fundat ionis S. Barthuiojim
Rupeilenfïs, Spicilegii tomon. editam, bis antea fuiflfe vul-
*lh gatam> primum ab Augufto Gallando , Parifienfi, puro,
Caufidico, in DifTertatione Galltcè fcripta de veteriac novo
Rupellae ftatu j deinàJohanneBelio, viroantiquitatum Gal-
licarum intelligentitfimo, inHiftoria Comitum Piclavîenli-
«m. Inhac S, BartholomaH Fundatione , qualis Spicilegii
tomo il, édita eft, pro znterritorioAbai/ïen/i, repone in terri-
torioAlnieuft. Denique minus advertit Senex optimus, &
ipfo prior Chifletius Jefuita,Sermonemde Natali DominiY
Spicilegii tomo ii.vuîgatum, effe Pétri Ravennatis , qui
vulgo Chryfologus. Extatnon femel editus interejusdenru
Sermones , auftior etiam & emendatior MS.Chifletiano*
Ha?c, non carpendi, fed juvandi ftudio,dida funtov
Hebr. XI, r.
Ei,Aîyxl&> hoc loco eft argumentant vel defcrïptîo.. In ter
'Ariftotelis Scripta Laërtio memorantur nuSir.iKùiv gAsy-
Ï524 Xot r Pytbionkarum argument*, quae Plutarcho in SolonO
II'j$t<;'JiKCûv cùctyççbÇaj, Pytbionicarum defcriptiones feu breviaria,
Hocfenfu etiam ufurpatur verbum ihtyx&vy ut aPU(^ Eufe-
biuminChronico , ubi de Minois Legibns à Jove acceptis
agens, oœç} inquit, è uxAtcùv c* t°ïç vôixotqkteyxH , quse fo-
nant, quoi Platû in Legïbus (lib. i.) déclarât, non % utHiero-
nymus, quoi PUto falfum ejfe convincit. Mirum,hocnon vidis-
fe eruditorum Antefignanos Jofeph. Scaligerumin Animad-
verfionibu?, &If. Cafaubonum p. zoi.Commentarii incho-
ati in Pr»!ybium. Elenchi interdum grandes & oblongi uni*
©nés» Juvena!isSat.6.
Auribus extentit magnos commifit elenchos.
Quo locodeElenchis Dialeclicis agi putavit bonus Cochle-
îàus, Carmelita,. libro de, Calvin! inferno cap; 7, Abhis
Elen-
S A C R A 645
Elenchis Amanda? mulieri Elenchi noraen. Infcriptio vêtus
apud Gruterum :
OSSA
AMANDE ELENCHI.
H.€C VIXIT ANNOS VIII.
De îisdem D. Pauîus i. Tim.II. ?. & Laurentius Pignorius, *3f«
docliflîmus°antiffimus Scriptor, inCommentario do
Servis, pag. 411. editionis fecunda?.
Pfalm.ClV. 11.
ïlçoaiïifcoiiTCCj ovuypoi eiç êly&v clvtuvI
MAleVerfiovuIgata, ExpeBabunt ontgriinfitifuA, Re&î-
usAugultinus ad hunclocum > Sufc'tftcnton/igriinfttim-*
fuam. Sic Pfaiterium vêtus.
Rom. I. 32.
o* Ttveç To JwaîùifAct Ta ©«S, &c«.
LOcus ifte ita fupplendus legendufque exCodiceCîaro-
mcntano, veteri Interprète, Clémente Romano inEpt-
ftolaadCor.p» 46. &Ifidoro Peluficta : oï Itvtç w ^iHocjufjia
ts ©e a c/TnyvcvTSç , onc ctov^uv cji a [a roiuvrct -arçaosovreç afroi
Jac.II, 19.
ONomacritusinHymnis , deDeo , AcupoHcopcpeJosxtrti
RexManafTeinOratione,oj> ^ra Çejortu Orationem
hanc (hocintranfcurfu) è Graecis Patribus laudantAntonius,
Damafceni? utividetur, difcipulus, inMelifla, p. itf^.edit.
Gefnerianae, & auclor Conftitut. Apoftolicarumlib. 1. c.x$\
Ex quo defumpfit Suidas, qux de Manafle tradit. E Bibliothe-
ca Sanviftoriana Grsece primus edidit Robertus Stephanus,
M m m m 1 Typo
m.
(544 OBSERVATIONES
Typographorumdecus , in Bibliis etiitionïs vuîgatac , Pari-
fiisexcufisanno 1540. Piurade hacOratione doftifiumus Co-
telerius ad Scriptores Apoftolicos pag. ico.
Pfalra.CVI. 19.
Ko/ k-mkriiJKV (aoo/ov.
Mo'^oçhoclocononeft^«/«/, utvulgotransferunt, fcd
Bos, utApoc. 4. j.FirmatTertullianus, qui, libru con-
tra Judasos, Bubulumcaputvocat-, utLaclancius lib. 4. cap. 10.
AurcumcsputBovis; Apollinarisin Metaphrafi Keyt&Keei pta/ô'y.
Accedic Herodotus, qui ceiebratiiîimum illum yEgyptiorutn
Bovem (Apinj^c^^ nominat.
Pfalm.CIV.2.
Ekt&vuv Tv ûçj?.\h àret iéppiv.
Sic Efa. XL. 1 2 . J2?ag aç koc^u^v t=v ùçavc» j forte ut Ennius
apudM. Tullium lib. 3. deOratore dixiua?/* ingentes fam-
ées. AudorDialogiinfcripriP/j/'/^/m, Pfalmilocumrefpi-
138» CÏenS , et xpxvcvoûçàeppiv è£yJ7rAt»(7Z.
AcUii.;!.
A7to 7^ç J^ç^çar^^dO^çforfanficdiclam , ut ingeniofo
conjicit Thomas Bruno, Anglus , in ExpofitioneHifto-
ricaCanonisfextiConciliiNiceni , quamMS. legimus Win-
deforae apud Cl, If, Voftium.
Jud. VIL
^7T&XSi!<rcu omQcû oupacç î-nçaç-) "sr^cKGiiTeq Siiy\ia»
AirikSovQcu J7r.Qeù £<^oçeomado dicitur, quo2.Pct. ILiGi
tcvç tmQuù aaPKo<ç inf>d&&p&iifi Sed quid fiet voce ènçM ?
Ego corruptam eue contendo , & pro inox; legendum -ntpoctç
ts&Ketnaj àiiypa.* Firniat Lucifer Caralitanus , qui verfione
Itala
S A C R &. 6<tf
ItaîaufuS, cîmspropofit<efuntexemplum\tg\t<) h. C rîtpçuÇaç, ut 159»
a. Pet. II 6. verfué» Juda? pofUVo lôÇov , Clemens Alexan-
drinusPasdag. lib. 5. cap. 8. legit dyçtcov oyyiKuvy fanflorum_*
Angehrum Lucifer Caralitanus, quafilegifletoij/a»'. lltrale-
clio fit genuina , nt)S3lîquando docebit docliffimusCotele-
rius, innovafuaLuciferieditione. Intérim démentis le-
clionemalterilubenteranteponimuSt firmatam praefertinij
ex hifce Paftoris verbis , capud Cleroentem Strom. lib. $>)
EKQ&fcee&e xla> âviçyJcu/ -ovdyçiz Sqg/% > io)\/ Vf KoQ$io v/auiv
yi\v\xo4 xoSaggc, vgjf afA.afA.oc.
coioir.i.i&
Etre xvg/OTqjsç.
/fctfr^'Atfç aaXa^'iiç, Kve/m memorat Sophonias Propheta^ r
«**velquisalius, apud Clément. Alex. his verbis: £? û% 01*010,
r\ovjOTiiçCûro'LoQovHji te%SétQ tou vs-çoQ^ns , Kcù 'cusAaGe /ai
vveàfAct , K£j ctfbjJéyxi (as eiç ov^ovov 7riiU7r]oVy v^a è%oôp%P cLypéAxç
x.oh%(/,£vXç Kisg/xç k&I ™ tygidyiu.a. cùmSv cfkixH(A.£vov CI Trvéj '/4.071 *40,
dyia> , tiyjluj îkÔçh at/Ttiv 0 3poi/^> Î7f]o7rXooîct>v (p&roç jyA/a aivo-
TïïkOVTW 01k0VvJO4 OV VOolç QctiTTJoiotÇ , \[CLf \)fA.V0Vv\O4 ®i0» ^ cifi f/\TZV
vùiçzv. H«c Clemens Strom. j\
Matth.III. 4.
H 'j tfoÇtj 'ourtf* la> dxP/hç.
ITaIiaedecusHermolausBarbarusCorollario2jd, inDiofco-
ridemde JohannisBaptiftxlocuîlis ficinfit : Infacris Uteris
funt quibuî locuflx mandi (olita , non animal in fc El um , led bcrbam-*
hoc nominefignificent. In qua fententia magnus auffor Chryfoftomus
& ' prior eo Xthanafîus fui fie creduntur. Chryfoftomi locus nobis
incompertus De Athanafio fie Fr. Turrianus iib, f. cap. 6.
DefenfionisEpiftolarumPontificum : Jobannes Baptijla mellt^
tantumfylveilriveÇcebaturtf locuftis y qua genushcrbœfunt , fi ma-
gno Athanafio credimns 5 quodauïïorïtate Scripturœ S. probat , cum-»
M m mm 5 aie
6\6 0BSERVAT10NES
iAtf aitT>avidPfalm4CVl\h Excuflus fum ficutlocufte. Et Ecdef.
* XII. Florebitamygdalus, &pinguercetlocufta&diffîpabitur
capparisj ut enim amygdalus , ait Athanafws, noneftcaro^ & cap-
paris herbâ eft , italocufla , qu£ crefcit in campo tf prato> Jobannes
enim , inquit 5 fipanem non corne débat , w#//0 w/»«/ carnem : *»f /
/7//^w , 4/'/ , dÇKtfliKov Çg&pa, etM , /if/2 «£#j Monacborum, Ubi*
nam hacc dixerit Athanafius , juxta cum ignarifïimis fcio. Huic
concinitFraterBrocardus, Teuconicus, (apud Toftatum ad
hune Matthsci locum) in Libro de Terra Sanfta, dicens [efuis-
(einmultis Monafieriis apudjordanem in iocis ubi B. Johannes con-
verfabatur baptizans & prœdicans , & ibi cum mulùs Monacbis fœpes
eomedtffeherhas , quasW.i locuftas , vocarit ^ & abundant in terra-»
itta. Et dicunt quodilU erant locuftœ , quas eomedebat B. Johannes,
Qua; légère non memini inBrocardi Itlnerario Magdeburgi
exeufe Athanafii locum fupralaudatum refpicere videtur
Dionyfius Carthuiianus , feribens mnnuUosper locuftas inteW&e-
iàZ re berbas deferti j cum non vide aturprobabik , quod Johannes , qui
neepane vefcebatury cames animalium aut aliquid cottunt corne àerit„
Pïalm. LXXVIL 6.
'H 'QkaXXoV 19 7TViV^,A (AU.
HEfychïus» ^EQxctXKQVi «rfiÇfaa*j «iispsvvav. FirmatHie-
ronymus inEpiftola adSuniam &Fretelam. Proprit.*
QkuA:<t(xgç , inquit > in agricultura dicitur , in [arriendo , ideflf.ir»
cu/ando, t£ qtto modo ibi qu£runturherb£ , farcubquœ [ecentur-, fie
i$ ifte retraciatum cogitationum fuarum fÀî7x<Po^/K^ç à jarculo de*
monftravit. Apud Eunapium in vita Maximi Philofophi me-
morantur cl yiwcuytêioi 'AçmÇçw* £icetAiQtej; fie enim legendum
cum viro magno HenricoValefio adSozomenum pag, ic8-
ArtabripopulifuntLufitaniae , apudquos olim mulieres au-
rum farculis effudiebant , ut docet Strabo libro 3.
<■ ■_' "■ » »■• ■ 1 ■ m 1 »i 1 ■ » mu. , 1 j 1 1 11 m 1 1 '— M»»^
143. Luc* VI» y»
l^Oft hune verfum , fequentia reperiuntur tum in uno Co-
* dice Rob.Stephani, tum invetuftifïimoexemplariBeza?:
SACRA 547
«H/rzJ, ÂvSpo7T£y ei /J& eiêaç u'noiifcy ftetKclg/(&> elel '$ pujoiJoCc,-
cïmKctTxepT®' ngqGfytBcimiçelÇvciAif. Qux'm hune fen-
fum exponit Antonius Loifellus, Advocatus Parifienfis, vir
inter Iiteratos notiffimus, pag.-io, & feq. Opufculorum : ri
femble déprime face, que ce foit chofe abfurde de dire qti un hommes
fait bien, quand il fait qu! il travaille en un jour defefief(f qu il fint
mal quand il rfen fçait rien ; d1 autant qu'il femble au contraires
qu'en le fichant y il face mal,- & qu'il foit excufable quand il n en~*-
fçait rien> Néanmoins quand on confiderera^ue noflre Seigneur par-
hit fouvent par paraboles (S énigmes , on pourra penfer qu il entendoit
dire, que fi cet homme eftoit desja des (iens , & tellement convertipar
hs prédications de S. Jean , ouparlesfiennes, quilfçjeuft que IcSab- «.*
bath rt eftoit plus rien , & qu' il eftoit fait pour P homme , & non Vhom-
me pour le Sabbat b, ainfy qu'il dit en an autre lieu, il rfoffenfoit point
efiant desja délivré de la loy , mais que s' il eftoit encore en la vieille peau?
(f dans la loy de Moyfe , ilpécboif contre icelle en y contrevenant àfon~j>
efeient , & of en foit, parce que nos fautes & offenfes fe doivent mefurev
félon nos intentions & nos confeienefs, Recliffi me»
*45*«
*48 -*H(°)$4*-
DEMARQUES
SUR
Quelques Paflages de la Verfion Fran-
çoife du Noveau Teftament do
Genève,
-*H H** -*H2- §*~ 4»<S*~ -*M§-<& o ^-|5.<H- -*Hr<§** •*§-&<!*•
147. 1. Cor. X. 2g,
C*r la terre efl au Seigneur, &C,
Es înterpres tombent d'accord que ces paroles nefe
trouvent point dans les plus anciens Manufcrits, &
qu'elles fe font gliffées en ce lieu ci par la faute des
Copiftes. Cependant ceux-mefme qui ont de-
puis-peu retouché nôtre Verfion, ne fe font point avifezde
les retrancher. Chofe étrange ! que l'on (bit aujourd' hui fi ex-
adt à ôter des auteurs profanes les infertions qui s'y rencon-
trenr,&que l'on foit (i peu foigneux de purger les auteurs fa-
14S. cres decellesque la témérité des premiers Chrétiens , oui'
ignorance & la négligence des Copiftes y ont fourrées.
Hebr. XIII. 4.
Le mariage e(ï honorable entre tous.
L faut tourner, £$ue le mariage foit honorable entre tous 5 & Ia^>
couche fans feuillure.
Hebr. I. 7.
TL faut tourner, Il fait de fes Anges, tteszents, & de [es Mini-
'flres des fiâmes ardentes.
Rom,
SACREES. 649
Rom. VI. 4»
Par li g loire du Péret
lEtraduiroisplûtoft, parlapuifjance du Père , pour éviter Y
Jéquivoque du mot de gloire.
T
2»The(ni.7.
Ourn ez, Seule ment que celui qui tient maintenant tapttijfancc , la
tienne jus que s h ce que [on autorité [oit détruite.
1.4*
Matth.X.-î-.Marc.IIL ig.
Simon Cananéen ou le Cananéen.
Bien que l'on ait ainfi tourné fuivant quelques Ma-
nuferits, il ne s'y faut pas ici arrefier? il vaut mieux
fans comparaifon fuivreS. Luc , qui au VI. ch. de Ton Evan-
gile v. if. & au premier des Actes v ij. a rendu Je mot
Hébreu ( que l'on a mal interprété Cananéen ) par celuy
dez^tf-pfç. II faut donc traduire) Simon apellè Zê/é , com-
me font dans S, Luc Meilleurs de Port- Royal , ou , félon d*
autres , de Pot-Royal 5 car voici comme s'en explique l'Ora-
cle du Barreau, Maiftre Charles du Moulin, parent delà Ret-
neElifabet, dans fon Harmonie Evangelique , p. 106. deP 1^0.
édition 15^5. Pontifiai Monafierinm Nonnarum fundarunt , &
erexerunt feptem leucis à Parijîls , ver fus Occident cm hybernum difians9
nomim Vas Regale : ubifuper columna ad latus Septentrionale Chori%
fiât vaspolitum y quodo fient ant ut unant ex fex hydriis , in quibusChri-
ftus aquam vinumfecit : fednon continet unum congium vini , ut ad
convincendam fuperfiitionem mendacii exploratttsfum , & inveni non-»
ejje vas lapideum , utfahbajjcrunt , fedficlile , quaïta figuliè terra~»
fingunt & poïtunt prope urbem Bellopacenfem , ornandorum abacorunt^
caufâ. Cette Harmonie de du Moulin a efté prefque fupri-
méedésfanaiflanceparlesCalviniftes , avec d'autres Pièces
du mefme du Moulin contre Calvin , fi nous en croyons Ar-
naud de Pontac , Evefque deBazas > dans fes Notes fur la^»
Chronique d'Eufébe , p. n 7*
Nnnn Rom.
IJI.
tfli
4jo OBSERVATIONS
Rom.X. 17.
La foi dwc eft par rouie : 'd fouie par la parole de Dieu,
LE mot duc j fignifiant ici la mefme chofe que dans le verfet
précédant, voici comme je voudrois tourner: La foi donc
s 'engendre par la prédication, & la prédication fe fait fuivant laparoltj
de Dieu,
Marc, XIII. 3 x.
Et à cette heure là»
JEtourneroisplûtoft, & 'à cette fai 'fon la j parce que fi perfonne
ne fait le jour de la venue de Jefus Chrift> à plus forte raifon
en ignore-t- il l'heure.
Luc. XI. 6>
TOurnez fuivant le Grec> Parce qu'un de mes amis s eft dé tour-
né de fon chemin pour me voir , (S je nay rien à lui prefenter.
A!
i. Tim. III. z.
U lieu d'oeuvre, je dirois charge , qui eft le véritable norru
>de T Epifcopat. Du moins eftoit-ce I' opinion des pre-
miers Chrétiens , qui fe reprefentant les pênes & les fati-
gues, dont il eftoit alors particulièrement acompagnè , Io
fuyoient avec autant d'empreiïement que nous le recher-
chons aujourd'hui. Les Chrétiens d'Egypte ( au raport du
Père Vansleb , Jacobin, dans fonHiftoiredei'Eglife d'Ale-
xandrie, écrite au Caire en iôyz. & 1^75. ) n'en font pas
un autre jugement. Car auffi toft que quelcun foupçonne
qu'on le doit propofer pour eftre Patriarche > ils' en fuit
if}, dans les défertsj oùles Janifiaires vont le prendre, lui mé-
tanten fuite les fers aux pies, & leconduifant ainfi enchaî-
né au lieu où fe fait 1' aflemblée. Aquoifepeutraporter ce
qu'écrit Jean Ratifie Folenge, f un des meilleurs Moines de
l'Ordre de S. Benoift, dans fon Commentaire fur le fécond
chapitre de la première Epitre de S. Jean : Apud Campa-
nos monachos^ dit-il , extant Annale sy in quitus illudinter cttera-*
mémo-
S A C R E' E S. 6ft
memorabile, dignumque quod adpoflerorum exemplum in <et aut fa-
xum incidatur, fattum legimus. Cum enim in Cavenfi Cœnobio,quod
pr opter fréquent iam monachorum m [anftimtem , tum , ob ingentem
fortunarum vint & copiant (ex hù enim mille, (S eo amplau , alebantur
monacbi) celeberrimum fuit , in àcmortui locum creandm effet Ab-
bas, bif quibus eleftio décréta erat , quorumque intererat , ne quid
dijftdiioriretur, provider e, locum antea quàm ad eletlionemperventum
ejfet, ab arm atti circumfederi militibus imperabant, ne (ci lie et fuffetlus
eletlioni relutlans fugeret. Adeo fantlijfimi ilîi virifubeffe magù^qukm
prœetfe ctteris ambiebant. Voila ce que dit ce bon Moine, frè-
re de Théophile Folenge, au(ïiBénéclic1in,qui a publié quel-
ques Ouvrages fous le nom de Merlin Cocaie.
Colofï. I. 24.
J * acomplù le refte des affligions de thrifl,
CEtte verfionfonne un peu mal aux oreilles Chrétiénes.
Pour l'adoucir, je traduirois, J' acomplu les fuites des affli-
ctions deCbrift. Le mot Grec v&cifurfk lignifiant aufiî cela.
i.Cor. XIV. 2.
Une langue étrangère,
¥ L nefaloitpas dans tout ce chapitre métré le motdétran-
*géreen lettre Italique,comme s'il nefetrouvoit point dans
l'Original. Ceux qui font tant foit-peu verfezdans la lan-
gue Gréque, favent que yxdora, nefignifie pas feulement une
langue, mais auffi une langue étrangère ou barbare , tko eL7re£eva-
(J&lw tyïteKrv , comme parle Euftathius fur le premier li-
vre de l'Iliade.
1. Cor. XIII. 7.
Elfe endure tout.
SAintPaul ajoutant un peu après, elle [«porte tout', qui eft
lamefmechofe, je croirois volontiers qu'au lieu de 094,
ilfaudroit lire ici siçyi , & tourner, elle aime tout. S.Cyprien
en deux endroits de fes Oeuvres, au Traité du bien de la Pa«
Nnnn 2, tien ce,
if 4.
ijy«
éjz OBSERVATIONS
tience, & dans celui de l'Unité de l'Eglife , fèmble avoir
fuivi cette leçon, tournant diligit% Si l'on retient çzyl , il
faut tourner, elle couvre tous.
ijo\ Apoc.XIII.8.
Dont les noms ne font point écris, 8iC.
VOici comme ce paflage doit eftre traduit : Z)<?»/ /<?/ noms
ne font point écris dés ta fondation du monde dans le livre de p/'e_>
deV Agne.iuqui aefltimmolL II ne faut pour jultifier cetto
verfion que lire le verfet p. du 17. chapitre; & il y a lieu de
s^étonner que les Théologiens fe travaillent tant ici fans
neceffité , à nous faire voir en quel fens Jefus-Chrift a eftê
immolé dés la fondation du monde. Ceux qui feront cu-
rieux d'aprendre leurs diférentes. opinions fur ce paflage, n*
ont qu'à confulter les Mélanges de Thomas Gataker , l'un
des plus favans Théologiens^ & des plus exacts Critiques que
nous ayons.
*f7*
*J3-
i.Cor. XV. f4»
La mort eft engloutie en vitloire,
"IL y a dans le Grec «5 w*@*, qu'il faut tourner pour jamais t
-"Muivant le ftile des Septante , dont S. Paul raporte ici la_»
ver(ion. Ainfi au 2. des Rois ( qui eft: félon les Hébreux lo
2. livre de Samuel) ch. 2. v. 16. ,Abner demande à Joab , 1*
êpée devorera-t-elle «j Sbi®»* C eft à-dire, toujours, ou*
comme nôtre verfionla fort bien rendu, fans cejfe,
1. Cor. XV. y &
Ou eft a mort ! m vitfoire &c.
ÎLnefaloït pas changer Tordre qui eft dans le Grec, où F
aiguillon eftatribuè à la mort, & Ta victoire au fépulcre»
a
Matth.VI. 27.
Jtfai eft ce qui par (en fouci (fc*
Uand je coniidére que Jéfus Chri-ft difant la mefme chofe
dans
SACREES» en
dans S. Luc» ch. XII. v.zf. ajoute auffi toft après, Si doncvont
ne pouvez pas mefme ce qui efi trks-petit (Se, Je ne vois pas quCu
le mot ^Ajx/afoit commodément rendu par celui de ftaturt^y
l'addition d'une coudée à la Mature d'un homme, nepou-
vant parler pour tres-peu de chofe. Ainfije fouferis volon-
tiers à l opinion d' un docte perfonnage d' Angleterre, nom-
mé Dounaeus , qui tourne le mot jJàmm* par celui d' ntas; & je
ne fais nulle difficulté de traduire après lui, £ui efl-ce qui par
fon foucipeut ajouter une coudée à [on âge ? Au mefme fens à-peu-
pres que David dit à Dieu auPfeaume XXXIX. v,d. VoiUtuas
réduit mes jours à la me fur e de quatre doits,
Jeh.1. 16. 1J9.
Et grâce pour grâce*
LE célèbre Dounasus , que nous venons d'aléguer , pré-
tend qu'il faille tourner , (S grâce fur grâce. La prépofition
àv-n fignifiant quelquefois^ , comme il le prouve par un beau
paflage du Poète Théognis. Je fuis de fon fentiment. Voyez
le dodte & pieux Davenant, Evefque de Salisburr, dans fonu
Traité de la Jufticehabituéle &acluélech. 16,
L
i.Pier.V. 1.
Je prie les anciens (fc*
E mot à' Ancien efïznt équivoque r jecroique par tout 011
il Hgnifie les Miniftres de l'Evangile , on ne ferait pas mal
de métré celui de Pafteur -y puifque le nom de Preftre (qui eft le
terme de l'Original) n'eft pas du gouft de nosgens. En quoi 160*
je m' étonne qu'ils foyent plus délicats que Calvin , quia par-
lé de ce nom avec vèn ération , comme le prouve le favant M»
Porréedans fon Apologie pour lesProteftans p. î^f. AufïU1
Eglife d'Angleterre a-t-elle retenu ce nom y juftifianten cela,
comme en autre chofe, qu'elle eft pri[c<e & Apoftolic<e amiquita-
tïs pra ctterii iftudiofjjjima , comme lapelle l' iliuftre M. Vefïius,
dans une Lettre à Monfreur le Comte d'Oxford,
Nnnn j Ephe£
éfi OBSERVATIONS
Ephef. VI. i u
Ayant les pies chauffez de la préparation de l * Evangile de paix.
CEt endroit a eftémal tourné par nos Interprètes , pour
_ avoir ignoré le ftile des Septante , quiemployentlemot
i-muctoî* non feulement pour préparation , maisaufïi pour bafe
ou fondement. Voyez lePfalm. LXV. ver. 6. &Ie LXXXIX.
l®1' ver. 14. C'eft en ce dernier fens que l'Apôtre s'en fert ici.
Rom. XII. i£*
TOurnez 5 AT 'ayez pas grande opinion de vous-me(mes. Cet en-
droit eft tiré de Salomon Proverb. III. 7. S, Pierre 1 . Epit.
IV. 18. enraporteunautre , qui fe lit au ch. 11. du mefme li-
vre ver. 3 1 . fuivant la verfion des Septante.
EphJV.io»
Mais ce nefipasainfique vous avez aprisCbrift*
TE traduirois plùtoft , Mais Un en doit pas eflre ainfîde vous , qui
^avezapris Cbrifi. Le Grec foufrantaifémer* cela»
S!
loi, Jud.9.
N'ofa prononcer fentenee de ntalédiftion.
K\ par Michel l' Arcange vous entendez un de ces premiers
1 Efprits bienheureux, qui exécutent de tems en tems les or-
dres de leur Souverain ; le terme de »>/?/• me paroift trop bas
& trop peu convenable à l'excellence de leur nature . A plus
forte raifon fans doute , Il par Michel l'Arcange on entend je-
lus Chrift luimefme , comme font quelques Interprètes, fon-
dez fur le 1 . verfet du 1 2. ch . de Daniel. Je tournerois donc,
ne put fe ré foudre à prononcer , ou ne voulut point prononcer fentenct*
de malédicîion.
2.Cor.X. ?.
TOurnêz , mais divinement , OU tréspuijfantes 5 & voyez AcT.
VII.zo.&Jon.IlI. h
Matt.
S A C R E' E S. tfj
Mm* xxvi. 2(5. l6^
Et comme ils m ange oient.
]E tournerons plûtoft avec d'autres , Et après qu'ils eurent mangé.
Jéfus Cbrift , joignant ici immédiatement l'inftitution de P
Euchariftie à la célébration de la Pafque , femble avoir donné
lieu à la pratique des Romains, qui, fuivant Iereprocheque
leur font les Grecs dans l'Hiftoire de l'Eglife de Rheims deFlo-
doardliv. 3.CÏ1. 17. métoient autrefois un Agneau fur l'autel
avec le Corps de nôtre Seigneur, & le bénifibyent. Sur quoi
Ratran au premier chapitre du premier livre de fon Traité
contre les Grecs, & au g. du 4. dit qu'ils acufent faufiement ks
Latins d'avoir une telle pratique. Ceft aufli le retranche-
ment du fameux Père Sirmond , dans fa Di(ïertation de l'ufage
du pain fans le vin, & celui du Père Maimbourg , auteur peu
exact, dans fon Hiftoire du Schifme des Grecs. Cependant,
voici comme parle l'Abbé Suger, ce Miniftre fi fidèle, dans jfy;
la Vie de Louis le Gros : Papa divina divine celebrans , agniveri
Pafcbalis vitlimas facratijfimas nobis cocperanda immolavit. Finit 4->
vero MiJJa , eretlis in clauftro paUiisfirato menfir , materialem agnum
thoris accubitatifumunt. De plus, feu mon Père m'a fait remar-
quer, que le Père Sirmond au 4. chap, delaDiflertationquO
j'aialéguée, produifoit , d'un Manufcrit de S. Germain des
Prez, une figure qui fembloit démentir ce qu'il avoitavancé
contre les Grecs au 3 ♦ chu Cette figure eft celle d'un Preftro *
qui eft entre deux autels , fur l'un defquels il y a un bouc & un
agneau, & fur l'autre plufieurshoftiesmarquées d'unecroix,
& un calice. Enfin , voici ce que dit le Préfident Fauchet , P
un de nos plus francs Hiftoriens , dans la Vie de Charles Io
Chauve; Entre les cbofes que les Grecs reprochoyent alors aux Ro-
mains , ejtoit celle~cy\§lue nous mettions un Agneau fur ly Autel avec le
Corps de notre Seigneur , & le benifjions. A propos de quoy , fay au- ,
trefois ouy dire , que radis les Moines mange -poiffbns , le Jeudy avant
Pafque s , faifoyentroflir un Agneau ; lequel porté fur l'autel de r
Eglife ou table du refetloir j chacun Talloit toucher du bout du doit , fuc •
çant lagraiffe quiytenoit. Pour l'éclairciflement des trois té-
moignages que je viens daléguer , j'ajouterai ici ce que dit lo
favant
6$6 OBSERVATIONS
favant Cardinal Bona dans (es Liturgiques , Iiv.2.c. 8- fecfl. 5-,
Inter calumnias adv?r[usEcclefiamRomanam,qud* PbotiuiBu/garijeRe-
gi^hicRomanoPontificiNicolao mijit^una bœc fuit,quodh Pafchate more
Jud nie oAgnum fuper altare ÇimulcumDowimcoCorpore offerret tfbene-
dizeret-Sed hocputidum mendacium e(i: quamvis tnim Romana Scclefia,
Agni cantibus Sacer dot aient benedicJiortew impertirifoleret\ non eas ta*
wen aut fuper ait are col!ocabat}aut ftmulcumChrijii cor pore 0 fer ébat, feu
benedicebat, Extat Agni beneditl io pro die Rejurreftionis in Ordine Ro -
mano j ipfaenim die Agni carne 's Sacer dotait benedicliene fanfîificat as
fidèles comedebant ob reverentiam Cbrijîi Agni immacaiatipro nobts oc*
cift 3 idque olim in ejus figurant Domino pr<ecipiente conflituit Mo [es tan~
1&6* quamJudaiciPafc bâtis ceremoniam. Nimio zelo banc ritum tan quant
fuper ftitiofum & erroneuw Walafridus Strabo reprehendit cap. i$, nec
video 1 curadeo acerbe morem antiquiffimum ab Ecclefîa approbatum-jy
& hodie adhuc vigentem , infeftetur 5 cum prœfertimfatcatur , quod
ne que w aitari , fedfub ipfo veljuxta ipfumponeretur , nequefimul cum
Dominico cor pore , ut ncquiter La fini s impofuitPbotius , fedpreprias
benediftionetf à confecratione Corporis Cbrijîi multum diverfa, bene-
diceretur. Aliqucmfortafis abufum improbat , quemnonindicatj
aut refpexit adCanonem illum Africanum-t quo inter ea,qu& offer riper-
mittuntur , Agnutnonrecenjetur. C'eftcequeditcefavant&
pieux Cardinal \ dont tous les Ouvrages font écris dans un fti-
le fi (impie, fi net & fi édifiant; particulièrement celui qui su
pour titre, Mamduftio adCœlum , quieft, à mon avis , uno
Pièce incomparable.
167. Hebr. VI. £.
DelaDoftrine desBatêmes.
IL faut tourner , de la doBrine quon en feigne a ceux qui doivent
e/irebatifezj comme linfinue l'incomparable Grotius, (qui
mus mibiy inter tant multos Tbeologos, non Ttjeologus^ Tbcobgui ejî)
écrivant fur le verfet 1 9. du z8..ch. de S. Mathieu.
SACREES. 6S7
Art. VIII. jj.
Mais qui re citer a fa durke ?
TEdirois plûtoft fuivant la plus ordinaire lignification du
mot Grec , Mais qui recitera fa lignée ? entendant par la li-
gnée ou la poftérité de Jêfus-Chrift , tous ceux qui de voyent
croire en lui. Les verfetsio.& n.du;?. d'Efaïe(doùco
paftage eft tiré) femblent autorifer cette interprétation.
i.Tim. IV. 8. 16$*
TOurnez , Car les exercices du corps fervent four un peu de tems\
mais la pietkeft utile pour toujours , les biens de lavieprëfente (S
ceux de la vie future lui ayans efit promis.
i.Tim. V. 3.
IL faut tourner , Aye foin des veuves , & au verfet 1 7, double en~.
tretien, au lieu de double honneur.
Matth. VI. 2. f. 16. I(<^
En vérité je vous dis qu'ils rotyivcnt leur falaire,
Luc. VI. 14.
Malheur fur voies, riches ; car vous remportez vôtre
conjolation,
LE mot ân'xto qui eft dans l'Original, ne fignifie pas
fimplement recevoir ou remporter, comme nos Interprètes
lbntrendu dans ces, paflaees, mais recevoir ou remporter tout
cequelonpeutatendre ou effkrer, comme l'a doftement prou-
vé ThomasGataker,dans fonCommentaire fur les Penfêes de
l'Empereur Antonin p. 178. C'a eftéaufll , ce mo
lemble, i opinion de S. Cyprien, tournant dans S. Matthieu,
compleverunt mtrcedemfuam. Il faut donc traduire après lui,
Enveritkje vous dU qu'ils ont receu tout leur falaire. Et dans S.
Luc, Malheur fur vous , riches', car vous avez remporté toute vôtre l7°*
confolation.
\
Oooo Matt.
ész OBSERVATIONS
Matt. V, 48.
Soyez donc parfaits*
'Ournez> Soyez donc bienfalfans^ comme vofire Père , qui ejt
dans le ÇieJ, eft bienfaifane.
2. Pier. III. i.
TOurnez fuivailt le Grec, Par laquelle, comme par la précé-
dante , je réveille y &c4 ou dans laquelle , comme par la pre-
miere, je réveille par mes avertijjemens lafincèrité de vos âmes,
l7lt a.TimJII. 14.
Et qui t ont efié confik.es*
¥L faut tourner, & dont tu as efié pleinement rf^W.HefychiuS.
Jeh. XV.20.
S^ ils ont gardé ma parole &c.
T[L fufit devoir ce qui précède ce paffage & ce qui le fuit,
*pour tomber d'acord qu'il eft mal tourné. Si bien que je
m' étonne quas ceux qui ontdepuis peu retouché noftre Ver-
fion,n'ayent pas pris garde que le terme Grec fignifioit ici
èpier.ll faut donctraduire5»$" ils ont épie mes parole s, ils épieront auffi
les vôtres. L'éloquent Cordelier Férus eft le premier,queje fâ-
che , quia ainfi entendu ce paftage. Après lui, Laurent
171* Chaderton> Théologien de Cambrige , Thomas Gataker
& M Sarrau ont eu la mefme penfée. Joignez à tous ces
grans hommes l'excellent M» Graverol, dans fon Serrnon_>
intitulé, La Porte étroite,
Ephef.
SACREES. es?
Ephef. V, 4.
Mats pîîitojî des aiïi&ns de grâces,
SAint Jérôme a fort bien remarqué fur cet endroit , quej»
le terme d' action de grâces , aufîi empl oyé par Y Inter-
prète Latin >neftoit point ici à propos ,- & il foupçonnne-»
fort judicieufement que le mot Grec êv%cte/si* devoit ligni-
fier des paroles douces & agrkahles. Depuis , le Père François
VavaflTeur* Jéfuite , dans fon docle & ingénieux Traité du
Stile Burlesque pag. 189. a fi dignement apuyé la conjectu-
re de Saint Jérôme , qu'elle peut pafler pour une démon*
ftration. Avant le Père Vavafeur, M. de Saumaife
avoit fait la mefme remarque dans fon Livre
de TUfure des Banquiers
Oooo 2 LET-
66o LETTRE
m<
LETTRE
A
MONSIEUR CLAUDE
SUR
La Verfion Françoife des Bibles
de Genève.
MONSIEUR CLAUDE.
Monfieur>
I'AI apris avec bien de la joye que vous travailliez depuis
quelque tems à la réformation de la Verfion Françoife de
nos Bibles. Il n'y a perfonne qui foit plus capable quo
vous d un emploi fi noble & fi glorieux j & après tant ^o
beaux Ouvrages que vous avez donnez au public , ilneftrien
qu'on ne doive atendre de la pénétration de vôtre favoir. L'
on ne peut douter que les deux parties de nos Bibles n'ayent
efté tournées & retouchées de-rems en-tems avec peu de foin;
mais le Vieux Teftament, fi j'ofe le dire, eft plus mal tourné
fans comparaison que n eft le Nouveau. Ce qui vient , à mon
avis
à Mr. CLAUDE. 4é\
avis du mépris que l'on a fait de la Verfion des Septante. Vous . ^
connoiffez, MONSIEUR, le mérite de cette Verfion ; Vous '
favezfon antiquité, & par qui elle a efté faite j Vous ignorez
encore moins l'eftime qu'en ont fait lesEvangéhites & les
Apôtres , foit lors qu'ils ont cité de defiein quelques endrois
du Vieux Teftament , ou lors qu'ils n'y ont fait qu'alufiorL,.
Je ne dis rien de la pratique de * tous les Chrétiens de 1'* Alarefer-
Orient, qui fe font conftammentfervis de cette Verfion > de- vedes Syn*
puis la namance de rEglife jufqu' a prefent. Je ne dis rien non Ie remarque
plus de la pratique des Chrétiens de l'Occident, de qui toutes icr. p/ si-
lesVerfionsde la Bible ont efté faites fur les Septante jufqu'aumc?n,Tre!tre
cinquième (iécle 5 que S. Jérôme entreprit par une témérité de l' 0ratu-;
inouïe de faire une Verfion fur l'Hébreu ; qui fut à la vérité je;°fcJ5rAe
, . , ' 1^ «, n • r danslesLou-
mifeen Grec par Sophronius , (dont la lraduaioneltcitee-»tumesEccic.
par Héfychius Preftre de Jerufelem & par Procope de Gazo) 177,
mais qui tut aufïî fort blâmée par S. Auguftin , &par lesEgli- fiaftiques
fesd Afrique , quifuivoyent la Verfion des Septante. A vécues Oricn-
tousces avantages, cette pauvre Verfion n'a pas lai{Téd'eftrotaux',^'. cc
mepnlee $ particulièrement par nos Reformateurs , & par Javanta^e,
ceux qui les ont fuivis , tous ayant mieux aimé imiter l'exemple grandcnne-
deS. Jérôme & de fespartilans , que celui d-un nombre près- mi desfrau-
que infini d'Eglifés qui avoient efté avant lui. Mais queft-ildes Pies-
arrivédelà? Permétezmoi, MONSIEUR, deledire; quel-^eerzvJe5
quechofeàpeuprésdefemblableàcequiarrivaàceuxquiéle- tions fur ]e
voyent la Tour de Babel. Dieu par un effet de fa fageprovi- voyage du
dence , a confondu en quelque forte le langage des Interpré- Mont Liban
tes , &neieurapasmefme permis bien fouvent de s'enten- dupé,;e Dan~
dre euxmefmes. Ceft ce que je pourrois juftifier par divers dlm Jcrulte'
exemples tirez des Verfions Latines de Pagnin , dePellican_j,
de Munfter , de Léon de Juda , deCaftalion , de Benoifl:
Arias, furnommé Montanusàcaufe defonpaïs , &de Fran-
çois du Jon. Mais pour ne matacher qu'à noftre Verfion Fran-
çoife , bien qu'elle foit préférable à celles que je viens do 187*.
nommer, elle eft pourtant déféctuefe& très mal tournée en
beaucoup dendrois. J'en raporterai ici quelques-uns pour
échantillon, fur lefquels je ferai ravi d'avoir voftrefentiment.
Oooo } Ceux
66z LETTRE
Ceux qui liront avec quelque foin le verfet huitième
du premier chapitre de la Généfe , ne manqueront pas de de-
mander pourquoi Dieu ne donne point fon aprobation à co
qu'il fit le fécond jour , comme il l'avoit déjà donnée à ce qu'
il avoit fait le premier , & comme il la donne encore à ce qu'il
fit en fuite ? Si nous confultons les Rabins , (que nos Inter-
prètes n'ont que trop fuivis) ils ne nous entretiendront que de
rêveries» Les uns nous diront que Dieu ne donna point d'
aprobation à ce fécond jour , parce qu'il fit alors le lieu des
damnez : les autres, parce que les Anges déchurent alors de
leur origine. Ne font ce pas là, MONSIEUR, de belles rai-
fons, & bien capables de fatisfaire ? Quand Dieu auroit fait
l'Enfer ce jour-là, lui auroit-il refufé fon aprobation? L'Enfer
*7°* ne peut-il pas eftreapellé bon, entant qu il fert à exécuter co
que Dieu arrefte des reprouvez ? Et quand les Anges feroient
alors déchus de leur origine , Dieu auroit-il ceffé de dire que-,
cequ' il avoit fait ce jour-là eftoit bon ? La chute des An-
ges regarde-t-elle Dieu? & pour avoir fait leur fubitance: efl>
il lauteur de leur rébellion? Mais peut eftre que S. JérômOj
l'un des plus doctes Pères Latins , & qui vivoit long-temps
avant ces rêveurs, nous contentera davantage : Dieu, dit-il
au 9» chapitre du premier livre contre Jovinien , ne donna point
d' aprobation au fecondjour , pane que le nombre de deux ofteCunitk. ,
ef efl la figure du mariage. Il répète la mefme chofe dans foru
Commentaire fur le premier Ch. de Aggêe.
Quand jaurois aflez deloifir pour mocuper à la ré-
futation de ces bagatelles , vous ne me confeilleriez pas,
MONSIEUR, jem'aflure , de m'y arrefter un feul moment;
non plus qu'a l'examen des raifons de feu M. de la Place , d'ail-
leurs très habile Théologien , touchant ce défaut d'aproba-
I8°» tien. J'aime donc mieux fuivre ici les Septante , qui, ayant
eu des exemplaires Hébreux plus entiers que ne font les nô-
tres , ont mis une aprobation au fécond jour comme à tous
les autres. Au refte, ce n'eft pas d'aujourd'hui que l'Hébreu,
tel que nous lavons, eft ici défectueux ; Origénedansfon_i
excellente Lettre à Africanu$> publiée par M» Wetftein, té-
moigne
à Mr. CLAUDE. 6<5*
moigne qu'il neftoit pas plus entier de Ton tems , & que les
Juifs faifoyent fur cet endroit-cidegrandesqueftions.
Gen. I , Ç . Puis Dieu dit , que les eaux , qui font au dejfous
de s deux , foyent affemllk.es en un lieu , & queleSecaparoiffe i &
ùnfifut, Apres cela, les Septante ont. Les eaux donc , qui {ont
au dejfous des deux , furent ajfemblk.es en un lieu , & leSecaparut,
Cet endroit me perfuade que l'Hébreu eft encore ici défectu-
eux. Les ver fets 1 1 .Se 1 6. de ce chapitre me confirment dans
cette opinion,& je ne puis douter que ce que j'ai raporte ne foit
desSeptante, puis que S, Clément y fait alufion dans fonEpi-
tre aux Corinthiens p. 2g. comme la remarqué le Docteur Pe-
arfon, cette belle lumière d'Angleterre , dans une favanto igii
Préface contreS. Jérôme fur la Bible des Septante. Ceft auflï
ce que prouvent adez long Philoponus fur cet endroit delà.*
Gênéfe, & le docte Jéfuite Fronton du Duc , dansfesNotes
fur S.Bafilep.p.
Gen. IL z. Soit que l'on tourne, Et Dieu acheva , ou,
avec d'autres , Et Dieu eut achevé au feptiême jour [on oeuvre qu il
avoit faite , il ne fera pas dificilede remarquer que l'Hébreu
eft ici corrompu. En effet , fi Dieu acheva ou eut achevé au fe-
ptiême jour (on oeuvre , n'eft il pas aifé de conclure que Dieu tra-
vailla le feptiême jour? Et s'il travailla le feptiême jour, qui ne
voit que Moyfe eft contraire à Moyfe mefme ? puis qu'au 20,
de l'Exode il nous dit que Dieu fit en fix jours les deux , la Terres ,
la Mer , & toutes les chofesquiyfont. Il eft donc clair que l'Hé-
breu eft ici corrompu. Ceft ce que confirment les Septante*
tournant: Et Dieu acheva [es Ouvrages le ftxiême jour , (fferepofd
le feptiême. Aquois'acordent lePentateuqueSamaritain,Philon igz,
Juif, Jofeph,& AbenEzra. Au refte,je ne puis nier que cette cor-
ruption ne foit fort anciéne; puis qu'elle fe rencontre dans
l'Epitre Catholique deSaint Barnabé,& que la Queftion j 1 . de
celles que Ion atribuë à Saint Athanafe, eftainfi propofee î
Pourquoi Dieu acheva- t-ilfes Ouvrages le feptiême jour ?
Gen.VL J. Mon e/prit ne plaider a point à toujours Avec les
hommes , car auffibien font ils chair. Cette verfion ne fatisfait
pas. Les Septante tournent mieux, cemefemble, Mon-,
ffërit ou mon (oufle, ne demeurera point toujours dans les hommes &c*
Ceft
<fof LETTRE
Ceftainfïque Philonlifoitde fontems, comme il paroiftpar
fon Traité des Gêans , où il cite ce paflTage. Ceft ainfi aufïî
que S. Jérôme a tourné $ s'il eft au moins Tauteur delà Vulga-
te, comme prétend le célèbre Pierre Pithou, dansfadoclo
& curieufe DifTertation des Interprètes Latins de la Biblo
Ce que je me perfuaderois plus volontiers , pour le dire ici en
partant, que de croire avec nos Docteurs , &, entre ceux de
laCommuniondeRome, avecle Cardinal Hofius , Alfonfe
183« deCaftro, & Sixte de Siéne,que S. Jérôme ait fait une Verfion
de la Bible en langue Dalmatique; Tous ceux ci n'ayant avan-
cé cela que fur un endroit dune Epure de S. Jérôme à Sophro-
nius, qui eft la 134. où par les gens de fa langue , àquiildit
avoir donné la Verlion des Septante , il ne faut pas entendro
lesDalmates fes compatriotes > mais tous ceux quiparloyent
Latin comme lui. Ceft ce qu'a fort bien remarqué Marianus
Viftorius, Evefqued'Amélia, fur cet endroit de S. Jérôme.^
& , après lui , le Père Fronton du Duc , pag. 38». & futv.de
fon dernier Livre contre M. du Pleins, imprimé à Bourdeaux
l'an 1602 qui eft demeuré fansréponce. Erafme, au Cata-
logue des Ouvrages de S. Jérôme qui fe font perdus, eft le
premier , que je fâche , qui a mal entendu l'endroit défont
Epitre à Sophronius. Ce que femble avoir ignoré le Péro
Fronton, ne s'en prenant qu'à François du Jon, Théologien
deLeyde, Il fe peut faire auffi que ce Père, par un trait do
prudence fort ordinaire à ces Mefïïeurs , ait mieux aimés'
ïS4« enprendreàunProteftant , quàunhomme, qui, quoique
fort contraire à la plus part de leurs fentimens , eft pourtant
mort dans leur Communion.
Gen. XVII. 1 f. Quant à S araî ta femme , turi 'appelleras
plus le nom et k elle Sar aï , mais (on nom feraSara. A s'en tenir à 1'
Hébreu, tel que nous l'avons, il s'enfuivra d'ici, qu'à l'égard
du nom de SaraDieu aura fait tout le contraire de ce qu'il avoit
fait à 1 égard du nom d'Abraam. Mais il eft certain que les
Copiftes des Juifs , oupeut-eftre lesMaforets mefme,ontici
trompé nos Interprètes 3 car voici comme tournent les Se-
ptante : Pour Sara ta femme, tu ne la nommeras phu Sir a, mais Sar-
ra. En quoi ilsonteftéfuivis par les Ecrivains du Nouveau
Tefta-
à Mr. CLAUDE. 66$
Teftament , & par toute l'Eglifeanciéne , à la refetve de S.
Jérôme & de Tes partifans. Ce qui a fait dire à Sulpice Sévère
(qui fuit toujours les Septante) au premier livre de Ton Hiftoi-
re Sacrée : Tune ei atque uxori ejtts adjettione un tus literie nomen im-
mutatum j ita nunc ex Abram , Abraam , ex Sara , Sarra dicitur.
Celtainfi qu'il faut lire cet endroit, fuivantla judicieufe-» *^*
correction de Sigonius. A quoy feu M. Giri , de l'Acadé-
mie Françoife, n'a pas pris garde, tournant: Dieu, luifaifant
cette promefje, ajouta une lettre à fin nom , & en ont une au nom
de fa femme : de forte que Abram fut ebangk, en Abraam , Cf que
Sarai fut nommée Sara. Il faloit tourner : Dieu lui faifant cette-»
vromefje aiouta une lettre À /on nom & à celui de (a femme : de fortes
que Abram fut change en Abraamfé que Sam fut nommée Sarra,
Tryphon, Juif célèbre, autorife même cette leçon; car voi-
ci comme lui parle Juftin Martyr dans l'Entretien qu'il eut
avec lui j Çt^Tif^ùh ahQot, ttçutu z>rZ$a?Ticfy tu A^^cotjt* ove-
(axti feoteytïç) 2^ 7î h piû tca Zappotç gvojautj opoi&ç Koyr
Exod. I. 10- Sut donc portons nous fagement envers luu
Cen'eftoitpas fc porter fagement envers le peuple d'Ifraël,
au fens que nous nousfervons du mot fagement en nôtre lan-
gue, que de le charger d'impos &de l'affliger en plusieurs
manières; & vous m'avouerez, MONSIEUR, qu'agir do
la forte, n'éftoit rien moins qu'agir fagement. Je croi ,8^»
donc qu'il faut tourner avec les Septante, Ufons d% adreffe ou
de finefje. Sur quoi vous remarquerez que S. Luc raportant la
mefme hiftorieauip.verfetdu7. chap. des Actes, employo
précifément le mefme terme dont les Septante fe fervent
ici, Longtems avant S. Luc, ï Interprète du Livre de Judir,
chap. f. verfetii. contant auflï la mefme hiftoire,avoit em-
ployé le mefme motj que nos Interprètes ont fort bien ren*
pu par, Ufer de rufe. Ce qui fait voir, pour le remarquer en
paflant, le mérite de la Verfiondes Septante.
Exod. VIII. ii. 2 2.14, Pfal. LXXVIII. 45*. & CV.
31. Une mêlée de beftes. Ces termes font trop généraux. Les
grenouilles & les poux > dont Dieu avoit déjà vifité Pha-
raon, étoyent autïi des mêlées de belles» Il faut donc quo
Pppp dans
466 LETTRE
dans côtte quatrième playe il y ait quelque chofe de particu-
lier, comme dans les précédantes. Autli ies Septante, qui
entendoyent beaucoup mieux 1' Hébreu que nos Interprê-
tes, rendent-ils le mot qui s' y trouve par celui àenavôuoietf
i£7.. Q^i vetl* ^^re ^-ûin^e de chien. S. Jérôme dans fon Epitre à
deux de fes amis , Sunia &Frétéla, & M. Wetftem après
luy, prétendent qu'il faille corriger «c<^^oT«e* Mais le do-
éte Phi Ion, beaucoup plus ancien que S. Jérôme, au premier
îivre de la Vie de Moyfe, apuye& ta verfion & la leçon des
Septante 5 marquant mefme ï etymologie du mot. Joignez
àPhilon, l'auteur du Livre de laSapiencech. 16.V.9.
Exod. XVL 1 ç . Cejl Ma». Suivant cette verfion , il
n'y a ni doute ni ignorance dans ce que difent les Ifraélites.
D^où vient cependant que Moyfe ajoute au(H-toft après , Car
ils ne favoient que cejioit ? Ces dernières paroles, MONSIEUR>
font fort bien tournéees , mais les précédantes le font très-
maL LesSeptante tournent , gueficela l Enquoiilsont
efté fuivis par cet excellent Hiftorienjofeph > & parS. Jérô-
me. Quelques Rabins mefme r qui n'ont pas fréquemment
debonsintervales, autorifent cette verfion. Auflî ne peut-
on tourner autrement, fi l'on veut faire un fens raifonnable.
jga Pfal.XX. lO. Eternel délivre: que le Roi nom réponde a»
jour que nous crierons. 11 faut que je VOUS avoué , MONSIEUR,*
queje n'ai jamais jeté les yeux furcette verfion, que jen'aye-»
efté marri que nos Docteurs ayent eftéfi opiniâtres à la déten-
dre.Je fai que S. Iérôme& plufieurs Interprètes modernes ont
ainfi tourné. Mais il ne faut , à mon avis ,. que lire le Pfeau-
me mefme ,. donttoutelacontexture marque que c'eftuno
prière pour le Roi , pourles convaincre d'avoir mal traduit.
Aufli les Septante, qui font préférables àtous les Interprètes,
ji'ontiJs pas manqué de tourner ici, auffi judicieusement que
fidèlement, Seigneur délivre le Roy, & non exauce lors quenouji
invoquerons. Je d-iraiquelquechofedeplus. M.deBézedans
la première édition de fa Verfion poétique desPfeaumes , qui
parut, fi je ne me trompe , l'an ij6ot avoir tourné avec les
Septante?
Seigneur
à Mr. CLAUDE. <5ô>
Seigneur plaife toi de défendre
Et maintenir le Roi i
Vueille nos requefies entendre
Quandnous crions à toi.
Mais depuis , entraifné par l'autorité de S Jérôme & des In- i$p,
tcrprétes modernes , il changea ce couplet ainfi :
Seigneur plaife toi no tu défendre
Et faire que le Roi
Puiffe nos requefies entendre
Encontre tout effroi.
En quoi il fit fort mal, ce me Terrible, de fe corriger. Car (ou-
tre que cette dernière verfion n'eft pas à beaucoup prés fi fidè-
le que la première) raportantau peuple ce qui fe doit enten-
dreduRoi, il a donné lieu parla, quoi qu'innocemment, à
la calomnie , dont on nous charge encore aujourd'hui»
Pfalm. XXXIV. 1 1 . Les lionceaux ont difette & ont faim:
nuis ceux qui cherchent V Eternel n auront faute d 'aucun bien. Co
rationnement eft froid, de quelque biak qu'on lenvifage; &
il n'eft pasétonnant que les animaux (à l'égard dequi laprovU
dencedivine ne veille que fort généralement,fur tout en com-
paraifon du foin qu'elle a des fidèles) n'ayent quelque-fois
rien à manger. Les Septante tournent , Les riches font tombez
dans l'indigence & dans la faim : mais ceux qui cherchent le Seigneur , j çQ^
ne manqueront d' aucun bien. Ce qui fait un fens admirable, &
une leçon tacite, enmefmetems, à ceux qui ne semployent
dans le monde qu'à entafter tréfors fur tréfors.
Pfal.LXXVIL \j.Lefon de ton tonnerre eftoit dans lartn*
deur de P air. Quand les mot» Hébreux paroifient obfcurs & difi-
ciles à nos Interprètes, ils font pour f ordinaire Tune de ces
deuxchofes,& quelque-fois deux enfemble^car ou ils rendent
ces mots par des termes plus généraux , ou ils ajoutent â l'Hé-
breu. Ils font en ce lieu-ci Tun & l'autre. N'entendant pas
le mot que les Septante ont tourné r^o^oç, qui lignifie une-»
rouëy ils J'ont rendu par un terme plus général,qui eft celui de
P p p p z rondeur
ai LETTRE
rondeur $ mais comme la rondeur s'atribué' à bien des fujets , ils
ont crû ne pouvoir fuplêer ici de terme plus propre que celui
d'4*>. Jugez, MONSIEUR , fi les Septante n' ont pas mieux
tourné fans rien ajouter , Le bruit de ton tonnerre eft oit comme ce>
lut d'une roue»
191. Pfal CXLIV.ii.NosInterprétes raportent mal à pro-
pos aux Ifraëlites les diverfes bénédictions temporeles dont
il eft parlé dans ce verfet , & dans les fuivans. Il ne faut , pour
juftifierceque jedis , queiirelafinduPfeaume , paroùl'on
aprendra,quetoutes ces bénédiclions doivent eftre raportées
aux étrangers , c'eft à dire à ceux qui n'eftoyent point le peu-
ple de Dieu, C'eft ce que confirment les Septante , tour-
nant , Les enfans des étrangers croiftent dans leur jeune jfe comme dt->
nouvtles plantes. Leurs filles font partes (S ornk.es comme un temple.
Leurs celiersfont pleins (S regorgent les uns dans le s autres. Leurs
brebu (ont fécondes (5 fortent en grand nombre. Leurs vaches [ont
graftes. Il n'y a point chez eux de muraille qui tombe en ruine. On ne
pajfe point par leurs terres. Il nyy a point de cri ni de plainte dans leurs
places. On tient pour bienheureux le peuple qui a tous ces biens j maù
bienheureux eft le peuple Quia le Seigneur pour [on Dieu»,
Pfal CXLV. 1 j. Apres ce verfet fuit la lettre Samech,
i?z. au lieu delà lettre A'«», qui devoit précéder. Une faut qu
avoir des yeux pour le reconnoiftre. Ce cjui marque évi-
demment que l'Hébreu eft ici défectueux d'un verfet. LeRa-
bin Kimchi lui mefme en tombe d'acord. Les Septante, qui,
comme je l'ai dit cideffus , fe fontfervis d'exemplaires Hé-
breux plus entiers que les nôtres , nous ont confervé ce ver-
fet, & L 'ont ainfi tourné , Le Seigneur efl fidèle en toutes [es paroles,
0 fa in t en toutes Ces oeuvres».
Efa. L. 6. jfaiexpofé mes joues à ceuxquime tiroyent les
poil. Nous ne lifons point dans l'Évangile que l'on ait jamais
fait ce traitement à nôtre Seigneur 3 & je fuis fort trompé fi
cette verfîon a dautre fondement que 1 ignorance de nos In-
terprètes.
à Mr. CLAUDE. éép
terprétes. J'avoue qu'ils ne font pas les premiers qui ont ain-
fi tourné cet endroit, & que S. Jérôme, leur grand patron^,
leur a ici , comme ailleurs, frayé le chemin. Mais les fautes
deS. Jérôme ne les métent point à couvert , &i!snefauro-
yentfe tirer du blâme d'avoir trop méprifé les Septante. S*
ilsavoyentconfulté ici ces grans hommes, ilsauroyen^viiqu*
ils ont traduit, f aiexpofè *»e s joues aux foufiés .Divinement à leur
ordinaire. Cette Prophétie ne s'eft elle pasacomplie très
exactement en la perfonne de nôtre Seigneur ? &ne lifons
nous pas au verfet 67. du XXVI. ch. de S. Mathieu, qu'on lui
cracha au vifage , que les uni lui donnèrent des coups de poing , Û' les
autres des [ouflcs? Harmonie admirable entre le Prophète &l'
Evangélille! Je finis, MONSIEUR, par cet endroit , do
crainte de vous dérober trop de tems ; &jefoumès àvôtro
cenfure tout ce que vous venez de lire. Je fuis ,
Aîonfieur,
A la Rochelle > le 7 May
15/7.
Vôtre tre 1 -humble & tres-obeis»
fant ferviteur ,
COLOMIES.
Pppp 3 Ad
6>o OBSERVAT10NES
AdlocumEzech. IX.4on r—vinrn Epiftola Colo-
mefii, quae in Amftelodamenfi Obfervatio-
nutn editione p#7^.1egitur? inLondinenfi vero
eft omiffa.
Çlarisjtmo Uiro
JOHANNI BERNONO,
Nïhil veriu$,amicifiimeBernone,eo,quodhefterna de-
ambulatione dicebamus , plerosque nimirum inter-
prètes tum veteres tum recentiores Sacrae Scripturac
loca aliquam multa in fenfum paulo argutiorem fsepo
numéro detorquere. Clarum prorfus ac illuftre ejufco
rei exemplum occurrit in Ezechielis loco IX. 4. ubi vêtus
interpres apud Tertullianum,vel Tertullianus ipfe cap. 9. li-
bri adverfus Judaeos fie habet : Et feribe fignum Tau in fronti-
bm virorum qui gemum. Jam vero per fignum Tau amnes
fere Patres vetuftiores fignum illud falutare per quod fervati
fumus, cruceminquamDominicam,intelligunt. Sed cum
v Tau multiplex fit, Hebraeum videlicet, Graecum, Samari-
ticum&c. in varias abeunt fenteniias interprètes de TauEze-
chielis. SanecumTauEbrarorum crucis figurae non re-
fpondeat, propiusque>meoquidemjudicio, accédât ad lite-
ram n Gr<ecorum, manifeftum eft, de illo accipiendum non
elle hune Ezechielis locum. Hoc non nefeientes Patres
nonnulli,de Tau Graecorumintelligend3 e(Te arbitrati funt.
Hos inter dodiftïmus Tertullianus contra Marcionem feri-
benslib.j.c. zz. Verum Ezechielem deGraecorumIitera_,
vaticinatum fui(Te,verifimilenon videtur. Grigenesitaque
aliam viaminfiftensTau Samaritanum hoc loco intelligi af-
firmât. Cui concinit Hieronymus ad Ezechielis verba,&
Hieronymo Sixtus Senenfis in Bibliotheca S. pag. ï87* edit,
Venetae, Sednihil aquehuic Origenis, Hieronymi ac Sixti
Senenfis
S A C R &. 671
Senenftsfententiceobftarevidetur, quam quod m Samarita-
rum Pentateucholitera Tau à crucis figura vel longifïïme^
abeat» Certe Angélus Roccha à Camerino Tagaftenfis Epi-
fcopusp. 85. BibliothecaeVaticanae,crucis analogiam in Tau
Samaritico non deprehendit,unde miratur banc fimilitudi"
riem afîerere, Anfalfifunt Origenes & Hieronymus, Pa-
trum unoaut aîtero excepto do&iffimi ? Minime quidem,
fi fagacisumum If. VoilîuminVindiciis PF070. Iruerpretibus
audiamus. Ueetf'inqii'lt p. 9 }. non [olum nunc> verum ettants
Qrigenis jeculo Tau Samariticum çzoposiJîç effe dejierit , prhu mmen
Uteram h anc aliter pingi jolitnm fuijfe & veramcrucU formant exhi~
kuifje^tlare ex antiqttis Hebrœorttm numiS) quos ftclos vocmtycoUigi~
tur. Sed quis in Hebraeorum re numaria paulo verfatior fta-
tim non advertat,praftantim*mum Vofïïum hacc aliud agen-
tem fcripfifïe. Nam primo ficlorum vulgaris epigracp*;, quam
Hebraicis CharaclenbusSamaritïcarum pemiriadefcribemus,
talis eft. In antica parce hST^ h'pW in poftica aburTV*
nunp Inquïbus verbis ne yfi quidem de litera Tau. Deinde
vifantur Hcet omnia (klorum Ufidypetfe, quae apud Villal-
pandum , Waferum , Morinum & alios occurrunt j nul-
lum tamenTau Origenicumh.e. crucis fimilitudinem refe-
rens ïn us, aut egregre fallor, deprehendetur. Eft quidem
Vau Samariticum crucifbrme,ut ex SiclisIiquidoparet,quod
clarifiimum Vofïïum, pifto, fefelirt. Quid igitur tandem.;,
inquies,fibivu!tË2echielhis verbis m mm ? Refpondeo:
Prophetamde literae figura partkulatim non k>qui , fedin-
definite defigno aliquo. Proinde rediffime pro more» 70,
Interprètes, Aoç Tajfjteïov, hosque fecutus Cyprianuslib. 2.
adverfus Judaeosj ( àMagiftro,de quo fupra , hacin parte-*
difientrens) Tranfî médium Hierufalem & notabis fignurru
fuper frontem virorum quigemunt, Sententîamnofiirarru
firmat Apocalypfeos autor IX. 4. &MofesGen. IV. 15. quos
locos velim confulas, ChariiTime Bernone, meque, quod fa-
cis>amare pergas, Vale ex Mufeo noftro 1 &. Febr^ôp.
Mono-
67z TESTIMONIA VARIORUM
9S . Honorifica rUirorum DoBorum Tejiimonia deAiï-
thon 2f tjui Scriptis.
Mf Guy Patin, Doyen de laFaculté de Médecine de Pa-
ris, dansuneLettreàM.deFarvaques, Médecin
ordinaire de M. le Marquis de Caftel- Rodrigue,
Gouverneur des Pais-Bas, de Paris le 20, Novem-
bre 1664»
LE prèfent porteur eft un honnefte homme, fortfavant,
fils d'un Médecin de la Rochelle nommé M. Colomiés»
Il paiïe par Bruxelles en allant en Hollande , & j'ay efté bien_»
aife qu'il vous rendift la préfente. Je fuis marri que M. Colo-
miés foit de la petite ParoiiTe 3 mais je n'y fçay point de remè-
de. Il eft de la Religion de fon Père & de Ton pats»
190*. M, Briot dans une Lettre à M. Arcérius, à Amfterdam,
de Paris le 4, Décembre 1664»
MColomiés,qui vous rendra cette Lettre, eft Pavant & cu-
rieux. Je vous prie de l'aider en ce que vous pourrez
à fe contenter. Il a une admirable connoifiance des Livres ,
& voui aurez duplaifirdansfaconverfation.
Johannes Cafperius Gevartius , S, Caîfarea? Majeftatis
ac Régis Hifpaniarum Hiftoriographus , Archi-
grammateus Antuerpianus ,in Epiilola ad If Vos-
iium Antuerpia? 1 5 Januar» 1665»
ERuditifïimo D.ColomefiopIurimam falutemmeonomi-
ne dicas velim. In Epiftola ejus inveni aliquot (ut cuitl»
Eralmo loquar) arnica mendacia,
M,Bo-
DE COLOMESIO, 673
M» Bochart dans une Lettre à M» Colomiès , deCaén-, i ^ 7,
le 14» Septembre 166$ ♦
ENcoreque depuis la réception de vôtre Préfent (GaîîîarrL*
Orientaient inteUigh) j'aye elté prefque acabléd'afaires , mon
impatience m'a porté à lire quafi tout voftre Livre $ oùjay
apris un monde de chofes nouvelles , & touchant beaucoup
d autres dont vous faites mention? & toucha nt ma perfonne
à moi mefme. Je vous remercie de toutes mes affections do
nVavoirchoifi parmi tant d'autres , auxquels je fuis inférieur
en tant de façons, pour mettre mon nom à la tefte d'un fi di-
gne Ouvrage. Et cela , fans que j'aye jamais fait la moindre
petite action qui me pûft faire efpérer de vous une faveur fî
particulière.
M, le Chevalier de Méré dans un Billet à M, de Vieux
Fourneaux.
CEft dommage que M. Colomiès n employé lesagrémens
de fon (nie à parler de Platon , d'Homère & d'autres grans
Hommes de cette forte. Car pour Saumaife & Cafaubon_. , 19g,
ceux qui syconnoiflent, ne les regardent que comme de ba-
layeurs de Colége.
M, deBrieux , Confeiller au Parlement de Mets, dans
une Lettre à M, Colomiès , le 20* Septembre^
1665.
]'Ay diféré à vous écrire & à vous remercier de vôtre belOu-
Vrage (Galliam Orientaient in teUigit)\\à[opï à ce que jel'eufielù.
Car , quoy que j'en fûiTe déjà le prix par Meilleurs Daillé &Bo-
chartj jay voulu n'en croire que mes yeux , qui m'ont con-
firmé ce que ces grans hommes m'en avoyent dit : Que vous
avez rendu la lecture de voftre Livre également utile & agréa-
ble, par la variété & la dignité des fujets, par la manière dont
vous les traitez , &pa diverfes rares pièces que vous y donnez
& qui n avoyent point encore vu le jour. Voui l'avez aufïi
Q.q q q rendu
674 TÊSTIMONIA VARIORUM
rendu recommandable à tout le monde par le foin que vous
avez pris d'obliger les hommes , & les Dames , les vivans &
les morts, Continuez , Monfieur , d'enrichir le public & de
luy faire part des tréfors que vous vous eftesaquis par une étu-
i?o. deafliduë, parles voyages, & par l'entretien des dodes, fur
tout de l'excellent M, Voulus.
M» le Moine , aujourd'huy ProfefTeur en Théologie à
Leyde, dans une Lettre à M* Colomiês»
TE vous fay le meilleur gré du monde de mavoir mis au
Jnombredevosamis: &ma petite vanité n'a pas efté médio-
crement flatée quand j'ay trouvé que jeftois principibus ptrmix-
tusJcbivis,8c que j'occupois quelque place dans l'Ouvrage(G4///-
amOrienttlemintelligit) que vous avez mis au jour.Hors cet en-
droit, au quel on pourroit trouver à redire , il m'a paru beau
tout ce qu'il fe peutj& le deflein & la manière de 1' executer,m'
ont femblé extrêmement louables. Toute la France vous eft
tout a fait obligée d'avoir eu tant de foin de fon honneur, & d'
avoir fait relïufciter quantité de fesllluftres , dont le temps
avoit desja enlevely la mémoire. Vous ferez voir que vôtre ja-
loufien'elt point partiale, quand vous ramafier«z lcsllluftres
des autres pays fa vans. Je fouhaite que ce foit bien toft, & que
vôtre diligence & vôtre grande ledure vous a tire Paproba-
tion de toute l'Europe.
200.
M, Chapelain, de Y Académie Françoife, Confeiller
&Hiftoriographe de S* A. de Longueville , dans
une Lettre à M* Colonnes , deParis lei5.Januier
1668»
AU refL* 00 n'oublie pas , comme vous Tavezaprehendê,
ceux qui vous refTemblent en vertu & en favoir. Je n'ay
jamais tourné les yeux du cofté du Poitou fans les porter jufqu'
à la Rochelle, & feulement pour l'amour de vous > de qui je n'
ai jamais atendu rien de médiocre,
Johannes
IOI.
DE COLOMESIO. 67S
JohannesGraverol, Lugdunenfis Theologus , inLibro
de Religionum Conciliatoribus, 1 674. p« 66»
COnciliatorum Catalogum in Opufculis fuis contexuit Pau-
lus Colomefius, vir eruditus.
in- ' 1 - - "• ■_ ■
M.Thévenot,ConfeillerduRoienfesConfeils , dans
une Lettre à M. Colomiés, de Paris, le 7. Januier 1675,
M On plus grand regret eft que vôtre Ouvrage foit fi court ,
& qu'on en trouve fi- toft la fin. Lonvoid bien, parle
choix des chofes qu'il contient > que vous devez avoir uru
grand fonds de ces Mélanges. Ils font bons pour tout le mon-
de, ils felifent agréablement , &ontde plus cet avantage^
qu'ils inftruifent les plus favans.
■ ■ ■ 1 ■ ■ » ■ m il
M* Gallois dans le Journal des Savans, de Tan 1676»
CEs Mélanges font un Recueil de plufieurs petits traits , fa-
vans, agréables , & particuliers , qui regardent PHiftoï-
re, la Politique, & fur tout les Lettres. Il y a dans ce Recu-
eil plufieurs chofes très curieufes, fur tout pour quelques au-
teurs , & quelques Ouvrages qui n'ont pas efté bien connus,
& que cet auteur dévelope avec beaucoup d'érudition.
m ■ . ■ fc 1 ■ 1 1 ■ ■
Chriftophorus Arnoldus in Appendice ad Wagenfeilii 102.
Sotap»i20j#
Dïgamiam hodie in regionibusEuropais non elle ampliuî
inter judaeosufitatamneque etiampermiftam , Buxtor-
fius quidem filins negat ; fed Paulus Colomefius in Cime). Li-
terariis cap. 1 o, pro (ingulari erudïtione ac diligentia fua benè
eundem monuit de loco Seldeni in Uxore Ebraica. Idem in_.
Uflerii Vita pag. 6 1 . De Anaftalïo à Jefuitis truncato allegaro
telles opus eft Blondellos fratres , necnonSalmafium, Rive-
tum , &fine confroverfiaeruditirîimumacpolitifiimumCo-
lomefium , in Mifcellaneis Hiftoricis p. f j.
Qgqq 2 INDEX
676
■*§>-2:{o)tS-<t*-
INDEX
LOCORUM
S. SCRIPTURjE
Defenrîuntur vel iJluftrantur;
Not-
Numeri refemntur ad paginas <&[dargimm>
Gerio
ï.
r;
r,
g:
»•
À
4»
6.
6,
16.
6.
17.
14,
■17.
»J.
*p
16.
4P-
21.
rj-
10*.
4.
*5"«
3-
8-
ZI.
Exod»
I
Pag-
pagr-
**
rp.
57
178
16.
15"»
i87
i'8o
f*»
*o
*J
181
1 l'O.
10;
70
n
r*i
31.
122
181
3P.
JO.
«1
Pi"
*3
i
Eteur-
184
i'8.
6<5.
71
105
34-
é..
79
*e8
1. Sam».
f4
i*
4-
2, Sam»
r*9
ï'85"
1.
12.
76
107
2?
2. Reg.
*8<f
il»
6.
ni
Pfaim.
I N D E X.
677
ïTahîïr
I.
1.
ao..
10.
22.
14.
3 4.
ITv
40.
7-
4*.
»3*
fO.
10,
30.
ir.
77*
6.
77*-
ip.
78-
25V
79.
1.
79.
2»
80.
iôV
pr.
d.
104.
r.
104.
iiv
104.
17.
106.
19»
tq6.
41.
IIQ.
119.
rop;
11.9.
1 3,6.
144.
12.
Hf.
13. .
IJ-O.
Pr
8* -
i 1
12.
$C,
*»•
7-
15:
40.
15".
fo.-
6.
54'
I.
jo, 8»
Proverbe
Efa.
Jerem»
pag-
188
»89
*$
M
48
8-î
14a
16
28
>lo
44
59
99
T4
104
74
3f
191
85
1 id
47
7?
61
192
5J
129
pag,
Ëzech.
4. feujufr editionis 679
Jon.
4. 6r
12» 10.
1.
1^
!•
2.
2.
4.
f.
&
6.
8.
m
!?♦
ip.
lO»
24»
26a
2 0\
27«-
27,
17.
r.
1 1.
Hh
*4-*-
Q.qqq
16.
21»
If,
4»
10.
22*
48.
IIV
27.
20.
4.
27.
*4*
24.
28.
2 6.
9»
24.
1 8» •■*
41.
32»
72.
3
Zac,
Matt,
Mate.
102
i&
85
121
127
28
22
140
5*
89
»70
3
ira
75*
149
34
I2|
go
W
44
3*
éo
124
149
5*
if
15-1
84
f6, 2*.
<*78
INDEX.
i€.
il
*&
IÉ.
i*
*•
I.
2g.
6.
f.
6.
**
é.
Z4.
il.
6
18.
20,
i.
I<5.
8.
*4>
il.
i*.
M-
*?•
*r-
20.
i?.
14»
*♦
2.
8-
35-
8-
5J.
8.
3P»
IO.
ij.
if-
7*
*/•
20.
i(5.
U-
16.
l£.
10.
2g»
M-
26.
27-
9-
*7-
14.
1.
52.
h
»J.
6.
4-
7-
*y.
10.
17-
Luc.
Joh.
Aft.
Rom.
>ag Sr
IJO
ir.
8-
12.
16
20
1*
i.
71
H5
1.
}r.
af
h
iy*
169
S-
7-
If2
f*
?•
98
10.
10.
10.
2 8."
If9
IL
10.
12$
II.
28.
30
IJ-
4-
4
M-
7-
97 W
14.
2.
77
if*
27-
M.
2?.
m
**.
!*•
1*4
if.
H*
1*7
if.
?4*
J7
if.
**♦
y
89
iof
2.
5-S
11.
20.
IJO
1
126
4.
9-
17
4»
20.
110
4-
2*.
M
£
4»
117
6,
if-
1* f
1.
If.
*P
1.
i£.
148
1.
24,
9f
iyi
2.
7.
1. Cor.
2. Cor;
Ephef.
Col.
2.Thefr.
49
161
n*
Si
41
16
dd
26
147
21
48
108
ii"4
54
»1
67
27
*J7
1J7
161
7f
3*
t*i
né
172
1^0
Ji
IJ4
149
1. Tim.
i, Tiro,
J2.
2.
4*
8.
f.
3-
ô\
f-
6.
I?»
3«
14»
4-
2.
4-
10.
i.
12.
2»
H-
T.
6.
I»
1*
2.
9-
*.
?♦
ô\
2.
?♦
19»
il.
I.
il.
4»
il.
J.
il.
37*
12.
if
!*♦
4»
2. Tira»
Tit.
Heb.
INDE X
f
88.IJ2 î 2.
16g j 2»
M j h
171 j J.
*9 j y.
4l
87
2.
10? i f?
148 1
4M '•
104 I
16; I 7-
72 ?•
112 i i«
97 t «5-
I [ 2U
2.0 î 22.
14»
ip.
*3-
**•
ip.
21.
I
S*
22.
1.
7-8«
10»
8.
7v8«
Jaci
■i.Pct;
2, Per.
1. Joh.
2. Joh»
Jud.
ApOCr
679
pag.
136
M/
119
118
46
9*
101
170
»4
6%
138
162
100
if*
ioy
*o
FIN I S,
PAULI COLOMESII
Paralipomena
Scriptoribus Ecclejîqflicis.
Editio quarta 5c ultima praecedentibus longe au&ior
& emendatior.
Accedit Pasfio
S. VICTORIS MASSILIENSIS
Ab eodem emendata*
Imprimatur
Liber cujus Tituius, Pauli Golomejïi
■ Paralipomena de Scriptoribus tc-
clejtaflicis. 2ftf*
GuiL Needham R. R. in Chrifto P.
ac D.D. Wilhelmo Archiep,
Cant.à Sacris Domeft.
Ex ALiibiH Lambeth*
Rrrr
Reverendisfîmo in Chrijlo Patri
Ac
Honoratisfmio Domino
FRANCISCO,
Elienfium Epiicopo Vigilantiffimo,
Hanc
Oblèrvantix (ux tefleram demifle
vovet
PAULUS COLOMESIUS,
Ecclcfise Ànglicana: Presbyter.
«•fr$(o)!4l»
<583
PARALIPOMENA
Scriptoribus Ecclefiafticis.
-&-5S-&- 4$^^ ^&^ ^§4* oh$3^ 49^4^ .*$&$!.
VErfantur in omnium manibus amplifïimi deScriptori-
bus Ecclefiafticis Commentariij novifïimeque do
hoc argumento fufe fciipfere D.ElIiesdu Pin & R,
P. Cafimirus Oudin , viri in Patrum Scriptis exer-
citatiflîmi. Aclum itaque agere non eftanîmus ; ea folùm,
quaeab iis aliisque funt praetermifla, lubet iTmmrçuydu. Ab
Adriano, ordinem alphabeticumfecuti,initium faciemus.
ADRIANUM , cujus extat utiliftima Ifagoge in_*
S, Scripturam, ab Hœfchelio vulgata , cur Andronicunu
nonunoloco vocetFr. Turrianus in Apologia pro Epiftolis
Pontificum, quaero qui me doceat. Vixit audor ifte circa
annum foo» utpotequiCafïiodoroSenatorilaudetur cap. 10.
libri de divinisledionibus. Adrianum cum verfione Tua fe
ediçurum receperat Germanise ocellus Conradus Rittershufi-
us. Sed fidem, quod fciam , non liberavit*
ALEXANDER fuit quidem in CappadociaEpifco-
pus y fed nomen ipfum urbis non indicat Eufebius. Vir
iummusHenricus Valefiusinvenit Iibro j. Ju ris Graeco- Ro-
mani, ubi agitur de translationibus Epifcoporum, Alexan-
drum fuifle Flaviadis Epifcopum. Hoc nobisaperuit vir
doftiflimus in fecundis àdEufebii Hiftoriam Curis. Huic
Rrrr 2. Alexan-
215
214.
684 PARALIPOMENA
Alexandro nuncupavit vir ïnexhauftac Cruditionis Cîe-
mens Alexandrinus Librum cui ticulus eft y Kctvàv 'ehkKvoiol-
çiKoçy feu, adverfus eos qui Judaeorum errores fequuntur, ut
tradit Eufebius,
ANNIANO Celedenfîs EccIefoeDiaconoadfcribiÉ
Joh. Garnerius, Notisad Marium Mercatorem, Epiftotarru
adDemetriadem, quae inter Auguftini& Hieronymi Opéra
occurrit, quaeque ab aliis Pelagio , abaliis JulianoEclanenfî
zzj. tribuicur» Ex hac Epiftola locum adductt ( quod fagacifli«
mum Garnerium fugit) Auclor Commentariorum in Pro-
verbia cap. ij* inter Hieronymi Opéra, & Epiftolse auclo^
rem virum Dei vocat. At in iisdem Commentariis eap. zz¥
inter OperaBedae (cui à MarianoVictorioii non immérité*
tribuuntur) vocem Dei minime legas. Haud ftlendum ta-
men, vocem hanc reperiri in duobus Redae Codictbus MSS.
quos in Bibliotheca Lambethana infpeximus»
IN ANSELMI CantuarieniïsArchiepifcôpi Ope-
nuneditione, àGabrieleGerberon> Monacho Benediclino,
curata , extat Anfelmi Epiftola ad Pafchalem Papam , cujus
initium , Poftquamrevocam , ex qua non pauca Papa; minus
faventiafuntexpuncta. Sed ea nobis exhibée Joh.Seldenusr
Anglorum doenffimus , in Hiftoria Decimarum Anglice feri-
pta, cap. ii. fect.z. ex Bibliotheca; CottonianaeCodice, feri-
pto manu Johannis deGrandifono ExonienfisEpifcopi A.i 3 64.
• Quo eodem Codice ufus eft Pater Gerberon. Anfelmi ver-
ba(cumSekleni Liber fit haud ita facile obvius) hic fubjicie-
à,.ié> miis * Poflquamrevocatus âdEpifcopatum redit in AngUam , ojiendi
dûcreta /ipo/iolicarfu* in RomanoCwcilio prœfens audivi , ne [ci lie et
aliquis de manu RegU aut alicujus Laici T Ecclefiaram 'Invefiiturat ac~
ctperet , utpro hoc ejui homofieret ; nec aliquU bœc tranfgredientemus
confetrare prœfumeret, ghiod aud'tentes Rex & Principe fejw , ipfi
etiam EpUcopi j & aliiminoris ordinis , tam graviter acceperunt , ut
Avérèrent /e nuUomodo hmcrei affenfum prtbituros , (S me de Régna
focius j qtutmhotlervArenty, exputfuros} & à Roman a Ec rie fi a fe dif>
ce@uros¥
DE SCRIPTOR. ECCLESIASTICIS. *#»■
teffuros* UtinammihifaserTet,SerenifiimiJACOBIlL Re-
gumutAuguftifïîmi, itaSapientiffimi, de hoc Anfelmiloco
fententiam audire l *
APPOLLONIUS, Cataphrygumopptignator, de
cujusEpifcopatu ne y%ù quidem Eufebius > fuit EphefiorurrL»
Antilles. Sicvocatur in Primafii Libro deHaereftbus , qui
fubPraedeftinati nomine circumfertur*
ARIST1DIS Apologettei fragmentum deDionyfïo
Areopagita affert Ufuardus in Martyrologio èMenologicGrae-
corum, Exquojuremihivideorcolligere , àveroprorfus %\^
nonabhorrere , quodrefertclarifïimusGuiïletermsinltine-
rarioGallicefcripto , nempeapudquofdamCalojeros , qui
proxime Athenas in Monafterio Midelii habitant , extare Bi-
bliothecam , in quaAriftidis Apologiam latitare credeba-
tur,
ARISTO Pelteus (h. e. ex urbe Syrïse Pella) fcripfic,
Eufebio tefte , Obfidionem Bettberae & Expugnationem Judae-
oram. Ei etiarn tribuitur Libellus infcriptus , DifputatwJa(o»
nù&Papifci. Ita MaximusinScholiis adMyfticam Theolo-
giarn Areopagita; larvati , qui&fubjicit,Libellum huncD.
Lucae adfcribi à Clémente Alexandrino lib. 6. Hypotypofeôn.
HujusOpufcuIimeminereCelfus, Origeneslibro^ contra
eum y & Hieronyrnus Quaeftionibus in Genefim & Commen*
tario in Epiftôlam ad Gafotas. Illud ex Graeco in Latinum_i
fermonemvertitCelfus quidam. SedfolaejusPrasfatio ho-
die fupereft, inter Opufcula Cypriani editionis Morelianae*
InterCodicesMSS. CarolideMontchaï , Archfe- ?*&
pifcopi Tolofani , fuitB. Antonii Vita , aucîore Athanafio,
longe melior edita^quarn cum contulifiet vir doctifrimusLucas
Holftenius, &exeamelioremfacerevoIiiinret* In editiono
iiltima Parifienfi Operum Athanafiii Colledanea ejus Typo-
graphi omiferuntr Haec nos docuit Philippus Labbe in Codi-
cum MS'S. Bibliotheca p. 2oi.Quid hifce CoIIedlaneis fadurru
fît , juxta cum ignariffimis fcïmtts".
Ex antiquis Eccïefiae Doftoribus , qui Athenagoram
Rrrr j laudet,
dg£ PARALIPOMENA
laudet, prseter Methodium , novineminem. Locusextat
tumapudEpiphaniumhaere(i<54. fecl. 2u tumapudPhotiura
inBibliothecaCod. 134, fed apudillummendofe. Exinge-
nio reftituit vir naris emun&iffima: Paulus Léopard us , Emen-
dati©numlibroi9.c.<?. AnAmatoria exGraeco Bibiiothecae
Cardinalis Armeniaci Gallice verfa ac édita fub nomine Athe-
nagorae, hujusnoftrifint, mihiincompertum. Huicabju-
dicat vir reverendus Petrus Daniel Huetius , doftiffimus ho*
die Suefîîonenfium Antilles»
%l9, ATHENODORUS , Gregorii Neoca?farienfis fra-
ter, fuitprimumSophifta , dein , ur Eufebiustradit, Ec-
clefiannPontoEpifcopus. Scripfit , Suida tefte in Gregorio
fratre, Sefmonemde Incarnatione&defide. Dequono
^uquidem^uideScriptoribusEcdefiafticis ex profeflb ege-
re.
AZELINUS RhemenfisMonachusante aliquotfae-
cula verfibus reddidic Libellum inferiptum C«na , qui extat in_»
Cypriani editionibus Moreliana & Pameliana , &hunctitu-
lumLibrofuo, quemMS habuitFrancifcusjuretus, addidit:
Orna Azelini Rhemenfis Monac ht , quavn tondidit ad Heinricum Impe-
ratorem , imitât tu Cyprianum Epùcopur» Cartbaginenfem, Frag-
menta affert magnusSalmafiusadHiftoriarAuguftaeScripto-
respag. $oo\&4io.
BAS1LIDIS Odas & Valentini Pfalmos memorat
Origenes in Catena in Jobum à Paulo Comitolo Latine verfa^
p. 34f . editionisVenetae. QupdinCatena àPatricioJunio
édita incaflum quaeras.
Miratus fum non femel , cum tam muîti BEDjE Co-
dicesMSS.inAngliareperiantur , curnemoadhucïnter An-
gîos inventus Cn , qui conterraneum fuum longe meliorerru,
quam in eruditorum manibus verfatur , in vulgus emittat.
Ego, quod folum poflum , in commune Reipublicaeliterariae
bonum notabo , Bedac fragmentum ex Libro de, Temporibus
apud Munfterum extare lib, 2. Cofmographiae , quodinedi-
tis non comparer
Munfteri
120.
DE SCRIPTOR. ECCLESIASTICIS. C%y
Munfteri verba inAnglornm gratiam hic apponofr
mOS : Anglorum liagua mixta eft ex multù linguùy prafertim Germa-
nie a # G allie a : Olim veto mère fuit Germanie a : idquod animadverte*
re licet ex Beda , qui ex Anglia oriundus fuit. Is enim in Libro dzjt
Temporibus fie feribit l Fêter es Anglicani populi numeraverunt mtnfes
fuoi fecundum curfum Luna , appeUantque Lunam Monam> & men*
fem Monath 5 Decembrcm vocant^ Haleg monath ->ide(l, facr»m
menfemj Eoftert/f/Eftur monath, ideft , Pafchalemmen-
fem 7 idque à, Dea quadam , eut Teutonici populi in F 'aganismo facri-
ficiafecerunt , tempore menfis Aprilis , qua Eoftre eft appeïïatas* 11I#.
Maium appellaveruntThrimclci , ideft , tresmulftrae , quodeo
menfepecora ter die mulgerent. Hic /oc as in impreffis Codicibus non~*
facile invenitur. Ego vero inveni in Libro MSt quem G/are an us ex Ni-
gra Sylva anno iS4J* bucBafileam mifit. Bedae Hymni aliquot
occurruntin ColleftioneCaffandriana. Obiterobferva,quae
habet Reformatorum mitifiimus Philippus Melanchthon in_»
decantatifïima il la ad Joh. Cratonem Épiftola : Narravit mihJ
Ave minus , inquit, JeinCodiceBedœ, qui eft in Bibliotbeca Pajfavi»
enfi% legiffe enarrationemverbovum (Cœnae Domin'lCX) perfpicuam^
qu^ totadefttin UbrUeditis. Quam Bedaeeditionem intelligat
Aventinus, qui obiit anno 15-33. mihi non confiât > nifi for-
te ej us in EvangeliaCommentariosfeparatimexcufos , quos
videre nondum contigit. Genuinum Bedœ Martyrologium
cum Flori Additamentis habetur in Actis Sanclorum menfis
Martii Tomo 2. In eo enim in venias,qua? ex Bedae Marty rolo-
gio adducit Amalarius de Offîriis Ecclefiafticis libro z. cap. 24.
&deOrdineAntiphonariicap 28- Quod minus animad ver- ^ Jj.
fum Reverendis Patribus Henfchenio & Papebrochio.
BELLATOR Presbyter , eodem , quoCafHodo-
rus, tempore claruit, Scripfit, ejusdemfuafu , Commen-
tarios in Librum Ruth. Idem in SapientiaîLibrum,Tobiam,
Efther , Judith & Maccabaeorum Libros commentatus eft.
Vertit etiam Homilias duas Origenis in Efdram. Haec Caffio-
dorus Libro dedivinisleftionibus.
BERENGARII Epiftolas aliquot vuïgavit Domnws
Lucas Dachery , MonacbusBenediftinus > tum inNotis ad
Lan-
6%% PARALIPOMENA
Lanfrancum , tum in Spicilegio» In ca quam ad Richardum
Abbatemillefcripfit , quamque Dacherius idem ediditè Co-
dice MS.Bibliothecae Régis Gallix, IocusmutiIusita?legendu$
fupplendusque : ad me pervertit (ententia de EucbarifliA , quamin-»
Script ura habet gbriofe memoria Fuiberti S. EpUcopi Calix argenteus.
ItaexcodemCodicc , fedaccuratiusleclo , praeftantiflimus
Albertinus, inOperedeEachariftiap,p4^. DeBerengario
**$• verbafuntobfervatudigniffimainChronicoS. Maxentii,vul-
go dicto Malleacenfi , MS. apud virum eximium Johannerru
Belium, popularemmeum, inHiftoriaComiturnPitftaven-
fiurti» Sic autem Chronicon illud : Anno wjj. Pittavisfuit
Conctlium , quodtenuit Giraudtu Légat us , de Cor pore & Sanguines
Domini , in quoBercngarius A quem faucius ferme interemptus eft,,
Locumhuncmihiolimindicavit beats mémorise parensjo-
hannesCoIomefius, Doclor Medicus. IneodemChronico
à Philippo Labbeo vulgato , pro Berengarius A quem faucius fer*
me y habetur , Berengarius ferme. InSyllaboveroScri-
ptorumàfeeditorummonetjefuita t fe Chronicon illud dc-
fcripfifle è Codice membraneo Joh.Belii , refeftis , inquit,
inutilibut. Pro A quem , vide an fit reponendum Archidiaconus*
Berengarii Vitam fcripfit Francifcus de Roye , Anteceflbr
Andegavenfîs meritifïïmus.
BERTRAMI velRatramni Liber de Corpore &San-
guinac Domini MS. extitît Parîfiis inJacobiGillotiiSenatoris
ZIa Bibliotheca» CodicemfevidifleReverendiflïmoUflerio te-
ftatus efl: magnus nofterCafaubonus , ut do&iflimus Praeful
alïerit in Libro de Ecclefiarum Chriftianarum Succeffione-*
Alius Codex in Belgio nuper inventuseft, à candidiflîmi pe-
cloris Monacho Johanne Mabillonio : In Belgîi partes profetlusy
(Mabilloniumaudis inquadaminAcla BenediclinorumPra:-
fatione) Laubienfe adii Monafterlum , ubiinter Codice s MSS. bent^
paucos,qui refiant , binosreperi, unumvetujiijfimum , abannisferç^
ûtlingentts exaratum , inquocontinenturOpusculaduo , primumdt^
Corpore & ' fanguine Domïni , fubfequens de Prtdeflinatione j illud uni»
co, hoc duobus Ubris confions , Utriusque infcriptio & exordUita/L*
habent in Codice MS. Incipit Liber Ratramni de Corpore &
Sanguine Domini» JufliAis, Gloriofe Princèps , &c, Pofl
hune
DE SCR1PT0R. ECCLESIASTICIS. ô*8o
huncLlbrum, Incipit Liber Ratramni de PrasdeftinationeDei*
Domino gloriofo atque prxcellentiffimo Régi Karolo Ra-
tramnus,&c. utineditU, Exhoc Mabillonii Codice Ratra-
rnnum deCorpore & Sanguine Domini Parifiis edidit curru
Verfione & notisvir doftus Jacobus Boileau , Dodor Sor- izS*
bonicus,cumPriviIegio Régis. Valeat ergo Sixti Senenfis
infulfa conjedura , Ratramni Librum Joh.HaufTchein,Gra:-
cèOecolampadio,tribuentis. Redtius Sixto longe nafutior
Fr. Turrianus, contra Volanum fcribens Iib. i. cap, n. cùm
ait : Bertramum cimret quid aliud efi quàm dtcere Calvin i bareftm wn
eflenovam. Et Bernardus Girardus in Hiftoria Gallia? , fub
Ludovico Rege COgnomine Bono : Eertramus Pre/îre vivoit
aufly de ce temps lÀ,qui à compofé quelques Oeuvres mal reccus par /es
Succeffèurs, RidendusporroLatinus Latinius, vir alias doclusac
diligens, fed Pontifiais nugis addiftiflimus,quicum Bertrami
Librum percurrifiet, immemor in Indice notatum harrefeos
nomine, poft agnitum errorem fuum, Librum projecit, &
àfummo Pœnitentiario curavit feabfolvendumReverendis-
fimo Card.Varmienfi. Hacc de fe Latinus Latinius in Biblio-
thecaSacro Profana p. no.
ConcilmmtenuitRomae Alexander $, anno Incar-
nations Dominicacn 80. Adhocmultae convenerunttamEc-
clefiafticacquamfeculares perfonac. Imerquasvenit quidam 2,z6,
CivisPifanus nomine Burgundio, peritus tam Graccae quàm
Latinaceloquentiac. tficattulitEvangelium S. Johannis,
translatum ab ipfodeGraeco in Latinum , quod Johannes
Chryfoftomus fermone homiliatico expofuerat. Hic etiam
fatebatur magnampartem HbriGenefeos à fejam translatât!».
Dicitetiam quod Johannes Chryfoftomus totum Vêtus &No*
vum Teftamentum Graece expofuit. Hacc Robertus de Mon-
te inSupplementoChronici Sigeberti. Practer pracdiclos
Sermones Chryfoftomi , Latine vertit Burgundio Nemefii
libros dénatura hominis , Gregorio Nyiïeno falfo tributoj»
& Johannem Damafcenum de fide orthodoxa. Obiitanno
1 1 94 Ejus Epitaphium habes apud Laurentium Pignorium
in Epiftolis Symbolicis p. i /4. Practer Burgundionem, fue-
runc & alii Chryfoftomi antiqui Interprètes ; Annianus fei-
Ssss licet
tfoo PARALIPOMENA
licetan.4$o. & Mutianus an.fio. Annianus ,' Celendenfïs
Diaconus,HomiIias o&o in Matthaeum Latine vertit j quibus
az;% praefixaeft ejus Epiftola ad Horontium Epifcopum. Vertic
itideraHomilias delaudibusD. Pauli i quibus praefïxa eftejus
Epiftola adEvangelum Presbyterum: quae emendatior &
auclioroccurritTomo ô\ Operum Bedar, quaminChryfo-
ftomieditioneàFrontone Ducaeocurata, MutianusSchola-
fticus, CafiiodoriSenatoris amicus, virdifertifïimus, Latine
tranftulit Chryfoftomi Homilias in Epiftolas ad Hebraeos & ad
Philemonem. Vertit etiam Gaudentii cujusdam Opus do
Mufica , ut tradit Caffiodorus. Mutianumiilum nonalium
éffe cum Baronio exiftimo , ab eo, contra quem fcriplit Fa-
cundus, Hermianeniisapud Afros Antiftes. Congruunt
enim prseter nomen astas & profeflio.
CLEMENS Romanus , D. Pauli difcipulus, Epi-
ftolas duas ad Corinthios fcripfït , quas cum Notarum Spicile-
gioLondinianno fuperioriedidîmus.HarumEpiftolarum frag-
menta adducit Leontius Cyprius , inLocis Theologicisha-
ctenusineditis, Fr.Turrianoteftelib. j.cap. 20. Defenfiunis
Epiftolarum Pontificum. Fruftra eft itaque David Blondel-
2,1$* los, Prolegomenisin Pfeudo-Ifidorumpag. s^.cumait: Jguë
Opère Leontius ? An caret titulo MS. Codex , quo u(us eft Jefuita F Ex
hifce, opinor, Leontiilocis, démentis Epiftola: fecundae
îocumlaudat Joh.Damafcenus , inParallelisMSS. quantivis
pretii , quaehodie videreeftin inftrucliftlmaBibhotheca Je-
fuitarum Pariiïenfium. Fragmentum illud habes tum in do-
ctiffimi Cotelerii Notis ad démentis Epiftolas , tum in noftra
earundem editione. PrimamB. démentis Epiftolam pro
genuinaagnofcunt omnes eruditi , fiunumThomamGata-
kerum , virum folidedoétum , excipias , quip. 19. Cinni
turamq j Epiftolam fpnriam eflfe arbitratur» Utinam fenten-
liae fuae caufas vir optimus aperuiffet !
COSMAS Indopleuftes, vellndicopleufta , Pfal-
morumExpolïtionemGraece fcripfit , cujus fragmentum ha-
betur in Catena Corder iana ad PJalmum 16. v. 14» Prolego-
mena Romae extare ait Gefnems in Bibliotheca, EjufdetrL,
Argumenta Grascain quatuor Evangehlhs ex vetufto Codico
Novo
DE SCRIPTOR. ECCLESIASTICrS. 691
NovoTeftamento fuo Graeco Latino prœfixit LutheranorurrL,
do&ifiimus Matthias Francovvitzius , cognomento Fiacius. 22?.
Exinitio Argumenti in Mattharum, patetCofmam Argumen-
ta quoque fcripfifle in Veteris Fœderis Libros. Cofmas idem
Topographie Chriftiana: auclor eft, Petro Gyllio in Conftan-
tinopoli fua memoratse j cujuspraeclara fragmenta vulgavit
vir illuftris Nicolaus Melchifedech Thevenot , amicus nofter,
Galli^RegiàBibliothecis , infelecliflimafualtinerariorurrLj
Colleftione. Vixit Cofmas fubjuftinolmperatore.
InantiquoBreviarioToIetanoextathymnus , quo
Cypriani martyrium egregie defcriptum eft. Ejus initiurru
taie eft > OrbtimagifterTascie. Finis Cypriani Epiilolae ad Ju«
baianum pauio prolixior occurritapud HincmarumTomo
primopag.jfô. editionisSirmondinae > quamineditionibus
hodiernis. Ufusefthaud dubieHincmarusCodice,quipoft>
ea fuit BibliothecaeRhemenfis, quiquecaeterisauclior eraf,
ut cognofcere eft ex Notis Rigaltianis ad Cypriani Epiftolamu
adRogatianum&alios, cujusinitium , Etjampridfmvobùs,
S. EPHRAIM Syri affirmant Orationes fupra mille 1 }o.
fcripfifle: quibusetiamconcinitfcujus gravis eft in hiftoria».,
non item in dogmatibus ftdes)Eufebiusille Pamphili cogno-
mento. Haec Pbotius inBibliothecaCod. 106. quiineo
memoria lapfuseft, quodEufebium proSozomenolaudarit,
Syrorum ac Sozomeni teftimonia firmat Andréas Mafius , vir
exquïïïtaeeruditionis, inaurea iila Precfatione inMofem Bar
Cepha de Paradifo. Verba hic apponemus: Inprimis maximi
facere bk no fier Bar-Cepha videtur ipfum Ephr*m , five , ut Hebrœi &
Syri vocant , Epbraim : que m Z). Hieronymus quoque ab acumine fubli*
mis ingenii laudat in Catalogo Script or um Ecclefiafiicorum, Mibi cer»
te Dotlor meut Syrus (Mofes Mardenus^/^? folebat dieere : nullitu
alteriu-s Scriptoris piura priant ioraque de rébus facris volumina apud
Syros haberii ut mibi cum Auguflino noflro conjerendus vider etur , b>
Tp yt 7rohwypci,(pia.¥ Hoc ego certe ajjirmarepoffum^nibilelegantiuty
nibilfuavius, nihiletiam acutius barbara illa alioqui lingua dicipojftjy
quam ea mibi vif a funt , qum adbuc illius legi. Ut ex animo dolendum ^ . , -
fîty div'mi iUiut ingenii non major em ad no s fruUum afferri , quo Barde"
[an a bxret'u i scutijftmi & Harmovii ejus difcipuli nug* , qu<e cunu*
%%%% 1 maxi»
Z}Z,
6^ PARALIPOMENA
maxime Edeffie , tum prope SyrU univcrfe Bcclefuts oecupdverant ,pUne
funtexpugnat£-atqueprofligat<e. S. Ephraem fuitprimumEdefla:
Diaconus , dein Presbyter àBafilioMagnoconfecratus , ut
habet Menologium Graecorum antiquum fatis , ad $. Kal.
Febr.idquefignificatin ejusVitaGregoriusNyffenus. Hinc
Edefiae Presbyterum vocat Primafius (qui fub Praedeftinati no-
mine haclenus latuit) in Libro de Haerefibus.
Multum debemus diligentifïïmoDionyfio Petavio
ob Epiphanii editionem & ob eruditas in eum Notas, quarum
AppendixapudCramofium eft cxcufa anno 1624. in oclavo.
Sed C\ tertio edatur Scriptor ille praeftantiflimus , ei inferenda
erit Epiftola ad Diodorum Tarfenfem (quam fere totam , fed
Latine, nobisfervavitFacundus) deGemmis duodecim ve-
ftis Aaronica: : cujushodie pars tantum édita eft eum nudo
nomine Diodori. Addenda; etiam eruntThomaeGatakeri
viridocliflimi Emendationes, quas inejus AdverfariisMifcel-
laneis reperire eft. Ad Epiphanium refert Rev. praeful Hue-
tius inOrigenianisLibruminfcriptum QiXoroQvfipcL , qui fub
Origenis nomine MS. cxtat in Bibliotheca Florentina & inter
CodicesCarolideMontchal, ArchiepifcopiTolofani. Hue-
tii conjecluram haud improbo. Sed immerito vir magnus
Joh.Pearfon, nuperCeftrienfisAntiftes, Prolegomenis in_*
Hieroclem, Opus illud Origeni tribuit, cum ex Proœmîo
conftet,auclorem fuifie Epifcopum. Hujus Operis fragmen-
ta occurrunt apudGyraldum in Hiftoria Deorum>in Pytha-
gorac Symbolorum Interpretatione & in Dialogisde Poê'tis,
apud Huetium in Origenianis, Menagium adLaertiutru &
Alex. Morum, tum in Explanatione Èfaiae cap. jj. tum in».
Notis ad Novum Fœdus.
EUSEBIUS Alexandrinus vixït , fî Bellarmino,
Coccio & aliis Pontifiais fides, circa annum 160. Ego vero
eum longèjuniorem efte exiftimo. Fuit Ecclefiac Alexan-
drinaeinAfia, non in Africa, Archiepifcopus, fi credendum
233. Fr.Turriano, Expofitionis Conftitutionum Clément- libro
2. cap.jff. Hujus HomiliasoftodecimMSS. fereperifletefta-
turTurrianusidem in Bibliotheca Cryptae Ferratae, quarum
fragmenta non contemnenda adducit inDefenfione Epifto-
larum
DE SCRIPTOR. ECCLESIASTICIS. *??
larum Pontificum \ prolixiora vero Johannes Damafcenus
inParallelis; quod nulli hucusque fuboluit. Ex oclodecim
Homiliis Turriano leclis, unaextat (fed Latine tantum, Ca-
rolo Fabiano interprète) de Commemoratione Sandtorum-i
Tomo i» Auctarri BibliothecaePatrum, pag. %i6. edirionis
Parifienfis 1 6$?. Cujus Homiliae fragmenta duo Graece ha-
bentur apud Turrianum Libro fuprà laudato. Alia de Elee-
mofynis , cujus fragmenta itidem occurrunt apud Turria-
num, MS. Graece reperitur in Bibliothecae Gefnerianae Epi-
tome. Virdodiffimus Lucas Holftenius, referente Lambe-
cioTomo 1. Bibliothecae Caefareas pag. 1 u. edere conftitue-
rat Eufebii Alexandrini Homilias in Pafiionem Chrifti, in_j
fecundum ejus Advencum, Dominica poft dimiflam concio- Z34.
nem , &de memoria San&orum. Sed fpem, morte prae-
ventus, haud implevit*
EUSEBIUS Caefarienfis Evangelicae Demonftratio-
nis Hbros zo. feripferat. Librum 18. laudat HieronymusPra*-
ifatione in Hofeam. Photio Iecli funt Eufebii Ecclefiafticas
Demonftrationis iibri Supplendum forfàn 4» totidenu
enim extant in Bibliotheca Caefarea r fed tacito Eufebii
nomine. Hos tamen Eufebii effe, recte conjicit Clariffimus
Lambecius , qui ex Photio conjecluram fuam firmare potuit.
Eufebii de Locis HebraicisCodicemMS. Bonfreriano longe
meliorem , non femel laudat Rev*. Pearfon, in Prœfationo
Apologetica pro Septuaginta ïnterpretibus adverfus Hiero-
nymumr fcufebii LvangelïcorumCanonum Liber cum Epi-
ftola ad Carpianum , extatin fronte Novi TeftamentiGrae-
co-Latlni Defiderii Erafmir & in Roberti Stephani editiono
in folio. Eufebii Vitam feripferat Acaciusy eju* difeipulusy
tefte Socrate ; kd ea injuria temporum perinv
EUSTATHIIJS S. BafiHi HexaemeriLatïnus fnter- 135.
pres> floruit paulo poft Conftantini Magni farculum. Hune
iumme depraedicat CaffiodorusSenaror Libro de divinisr le-
clionibus. Lauclant etiam Junilius, vel potius Beda, in'Ge-
nefim, & Sigebertus. Deeodem non femelFr. Juretus ad
Symmachum y fed irnprimis pag. 2,68. Euftathii Verfiopro-
diit benefkio NicolaiFabrijvirinunquam finehoaoris prae-
Ssss i fatio*
*P4 PARALIPOMENA
fationedicêndi, extatque in Bafilii Operum editione Latî-
na t Pariiïis ab eodem (ummo viro curata, anno i<5o?.
EUTHYMIUS inPfalmos& in Evangelia Graeco
haftenus ineditus eft» Extat tamen,ut audio,in variis Biblio-
thecis. De eo, & ejus Panoplia, illuftriffima ac do&iflima^
Princeps Anna Comnena, Alexiadoslibro ij. Locum, ut-
pote ledu dignifÏÏmum , hic fubjiciemus , ex verfione Pétri
Pollini : Autor Dogmatic<e Panoplie , juffu met Patres fcripta Atfo
tdit*) efi Monachus Zygabenus nomine , notus Domina meaavi* ma-
tern<e, (S omnibus Deofacris bomimbus , Sacerdotibus ac Pontificibus
%}C. familiaris. Hune fummum Grammaticum, eundemque Rbetorent^
non inexercitstum 5 TbeologU vero & Catholici dogmatispr* omnibus
jcientijfimum^ Aagufîus Pater meus ad fe accerfitum juffit, digereru
ordine in Opus unum cuntlas btrefes, & unicuique relata fingillatim^»
opponere réfuta tïone s S'S, Patrum. Ex hoc Alexii mandata extititOpus
ingens plures in îibros tributum , cui hodieque univerfo adb&ret no»
menclatio ab Imper atore primum extogitnta atque ind'tn illayquam-a
diximus^PanoplU DogmatU*. Euthymii ProîegomenainPfal-
mos Grace vulgavit Clarifïimusle Moyne in Variis Sacris,
ledlocisaliquot mutila» Noslacunas omnes, una tamùrrij
excepta, inCodicenoftro fupplevimus, ex MS. Patriciiju-
nii collato cum Codice Chriftiani Ravit. Hujus Codicis
nobis copiarn fecit Reipublicae literariae ingens columenlfa-
acus Vofïius.
FLORQ, Lugdunenfis Ecdefiae Diacono, tribuun-
tur AclaSynodi Carifiacenfis contra Amalarinm , Drogoni
Caroli M.filionotho, Hetto, velHetio, Trevirenfi Archi-
epifeopo, AldricoCenomanenfi Epifcopo, RabandFulJen-
237. fiAbbati, AlbericoLingonenfi, & Fagae (vel Fovae , utlegit
Petrus à Sanfto Juliano in Antiquitatibus Burgundise) Cabilo-
nenfïEpifcopîsdicata. MSS. habuitN.Ranchinus, Tolofa-
nus Senator. Infigne fragmentum exhibet vir illuftris Phi-
lippus Mornseus Plelïiacus in Opère de EuchariftiaLatine ver*
fo & Hanovia? exeufo. ( Abeft enim illud ab editionibus Gal-
licis) Quse de Floro modo diximus , firmat Margarinus de la_»
BigneinlndiceChronologicoBibliothecacPatrum, Legiy in-
quit , inMS^udiceperanti^uo^ fkrum adfuifeOncilio Carifiacen/i
temporibni
DE SCRIPTOR. ECCLESIASTICIS. 6çf
temperibusCaroli C.dvi , & fcripfijfe contra Amalarium Lugduvtcnfcm.
Adverfus Amalarium fcripfit etiamFiorus inCommentario
in Pfalmos , in Monafterio Affligemenfi in Flandria MS. aflfer-
vato.
GELASIUS, PapaexScholafticoeffeclusinordino
48. fecit traclatus(f.traftus)& hymnos , (icutB. Ambrofius,
praefationem quoque, ideftexhortationemantefacrifkiurn-»
&obfecrationem, &confecrationem principalem. Haecau-
ClorvetuftusfatisdeOfficioMiflae, optimoCalïandromemo- 238»
ratus in Liturgicis. Ex quo meridiana luce clarius patet, quis.
faeritSeholafticus illeGregorioM.lib. 7-epift. 64» laudatus,
dequo tamanxie eruditi , & haud ita pridem ceieberrimus
DalUus. Gelafioetlamtribuunt viri doftiDecretumdeLi*
brisCanonicis, Ecckfiafticis , &Apocryphis. Sedfruftraj
ut pluribus e vicit magnus Celtrienfium Antilles, in Vindiciis
pro Ignatii Epiftolis p. 4^. & feq.
Ex HEGESIPPI Hiftoriae libro *. fragmentum affert
StephanusGobarus, Tritheita, apudPhotium Cod. 232. Ex
hoc fragmento colligereeftjHegefippum haud praeclare fentis-
fedelocoàD. Pauloaliato 1. Cor. II. 9. de quo videndusCo-
telerius ad Scriptores Apoftoîicos pag. 179. Hegefippi frag-
mentum , aliudabEufebianis , legas apudGeorgiumSyn-
eellum in Chronico , nifi nos fallat Petrus de Marca in Epifto-
la ad Henricum Valefium Eufebii Hîftoriar praefixa. Porro li-
berior Jofephi Librorum de Bello Judaico inte-rpretatio , quac
circumferturfubnomineHegeïippi > Ambrofiieft. Sedli- 239.
brariinomen J ;Hppi , ideft Jofephi , mutaruntinlgifippii
cujusreifidemfaciunt membranae pervetuftxlf. Vofïn , in_,
quibus, erafojofippinomine, alterum fubltitmum compa-
ret.
HESYCHIUM injeremiam fcripfi(Te,aIicubi fe legis-
fe ait Michaël Ghislerius Prolegomeois in Catenam in 1ère-
miam. IdemSermoneshabuitinPfàîmosaliquot, ut ex va-
riis fragments CatenarCcrderianae in Pfalmos infertis liquet.
Isetiamaudor eftScrmonis inPfalmum 104. veljuxtaalios
105. quiinChryfoftomoSaviiiano abfque audorisnomino
occurrit. Hoc Sole clarius patebit conferenti Sermonerru
iftum
écjS PARALIPOMENA
iftum cum fragments Catenae Corderiansc modo laudatae.
Haudmirum,idfugifieviros in hac palaeftra longe fubactiflï-
mos,HenricumSavilium&Frontonem Ducxum; cum poft
utriufque obitum Corderii Catena prodierit.
LicetHIERONYMUS cloquii viribus tantum po«
240, tueritefficere, utejusBibliorumexHebraeotralatioàmilIo
pene&ducentis annis in plerifqueOccidentisEcclefiisobti-
nuerit, haudpaucostamenhabuitfibi minime faventes. ïn-
ter Latinos eminent Auguftinus & Ruffinus. Inter Graecos
Theodorus Mopfueftenus , &, quantum conjefturis aflequi
faseft, OlympiodorusDiaconus. Theodori locusCquem.»
in contrarium fenfumaccepitSalmafiusin Commentariode-»
Lingua Helleniflica p. 177.) hàbetur apud Photium p. $94»
editionisRothomagenfis ; Olympiodori vero , inCatena_.
PatrisComitoîiin Jobumpag.4$.editionisVeneta!. Dcge-
nuinis Hieronymi in Pfalmos Commentants (de quibus filent
qui de Scriptoribus Ecclefiafticis ex profeflb egere) fie Fr. Tur-
rianus iibro z. cap. 6. Apologiae pro Epiftolis Pontificum : /«-•
Commentants Hieronymi pro hxionbus , eruditijfimis , quos in Pfal*
wosfcripfity qui in multu Bibliothecis MSS. extdnt , Pfdlmo ÀTr. Im-
mutabo > inquit , nomina ulorunt, (S de Simone Petrumfaciam , quia
fuper petram iîlius meafundata efl Ecclefia : defiliis Zebedaifilios toni-
£41* trui > fublimia enim iïlti Evangelii met commijjurus fum Sacramenta-»,
Hinc non immerito colligas,in totum Pfalterium Hierony-
mumCommentariosfcripfifiej quodtamen negatCafTio do-
rus Senator, tradens Iibro de divinis lectionibusc. 4. Hilari-
um , Ambrofium & Hicronymum Pfalmos aliquot tractaflo*
omnes veroB.Auguftinum. Hieronymi Scriptis adde Com-
mentariuminJobumMS. apudvirum docliflimum Mareum
Meibomium ; Regulam S. Pachomii Latine verfam ad cal-
cem Cafïïani Pétri Ciacconii 5 Latinam item verfionem The-
ophili Alexandrini Scripti virulentifïimi contra Chryfofto-
mum , cujus fragmenta legas apud Facundum. Hieronymo
etiam tribuiturTralatiolftri Scriptoris Gracci , cujus Opusà
fevifum& perleclum memorat vir magnae eruditionisLilius
GregcriusGyraldus in Callimachi Vita , & in limine Libelli
de Navigiis. Sed vereor ne verfio illa Hieronymo falfo tri-
buatur
DE SCRIPTOR. ECCLESIASTICIS. 6'pf
buatur. De quo videfis Simlerum Praefatione in iEthici Cos-
mographiam. Hieronymi Opufculorum Codex antiquisfi-
musextacinCKIfaaciVolïîiBibliotheca,- exquolocialiquam- 24^
multi in Mariani Viclorii editione reftitui poflunt.
Epiftoîa ad Nicolaum primum , HULDRICO Ati-
guftano Epifcopo vulgo tributa , ex teftimonio Bertholdi
Conftantienfis Presbyteri , in Appendice ad Herman-
num Contractum, '& jEneae Sylvii in Libro de mori-
bus Germanorum : Haec , inquam , Epiftoîa in MS.
Codice Monafterii olim S. Auguftini Cantuarienfis , Vo-
lufiani Carthaginenfis Epifcopi nomen praeferr. Earru
ediditcumaliaNicolao primo icidem infcripta JohannesFo-
xusLondinianno itôç* Monuit me vir Infularum orna-
mentisconfpicuus , fedpietate ac eruditione longe clarior,
Wilhelm. Sancroft, totius Angliae Primas, Patronus meus
benigniflimus , Reverendifïimum Hallum in Scriptis fuis
Epiftolam hanc memorafle fubVolufiani nomine. Quod
idem fâctum optimo Sarisburienfium AntiftitiJohanniJevvel|
in Difputatione contra Hardingum,
HYMEN^EI &Narciffi(quiSacerdotes , h. e. Epi-
fcopi Hierofolymis fuere)Scripta laudat Maximus , Prologo
in Dionyfium falfo Areopagitam , tanquam Eufebio omiMa-,.
Aitetiam fein aliquotHymenaeiLibros aliquando incidifie. *4t<
Fides fit pênes auctorem.
Antiquam IGNATN Epiftolarum verfionem ex Bi-
bliothecaVaticana laudat Fr, Turrianus , inDefenfioneCa-
nonum Apoftolicorum lib. 1. cap. 2. his verbis : Ign/tt'ti invé-
téré interpretatione Latin a manu fcripta Epiftoîa dd PhtUdeiphienfes 9
qua in Vaticâno eft , non habet^quod in Grxca Epiftoîa twper in publie um
emifla legitur de Paulo wter eos qui uxorem habuerunt. De hac Ver*
fionefiluiffemirortotlgnatiiEpiftolarum editores.
JOHANNIS Chryfbftomi Epiftoîa: ad Caefariurru
apographum habuit ex Bibliotheca Florentina Laurentius
Panciatichi, CardinalisMedicanBibliothecarius , cujus co-
piamabeoimpetrare'non potuitChriftophorusSandius, ut
ipfe teftatur in Appendice Hiftoriae Arrianorum j cumquo
eut» interrogaret quid Epiftoîa illa comineret , refpondic
Tttt Pan-
6ç% PARALIPOMENA
Fanciatiehi, fe nonaudere id propalare. Chryfoftomi Ho-
miliis in totum Pfalterium ( quarum partem tantùm habe-
mus) ufuseft Wilhelmus Lindanus,exCardinalis Granvella-
244, ni Bibliotheca. HasinLatinum Sermonem vertit Martinus
Duncanus, eodem Lindano tefte-, Praefatione in Pfalterium_.
vêtus abeo caftigatum. Verùm tralatio ifta nunquampro»
diit. VeterisTeftamenti Synopfis , au&ore Chryfoftomo,
MS. occurrit apudclarifïimumlf.Voffium. M e m or at Zona-
ras Chryfoftomi z%*24#o'l*a'm ^ <=>c-i#4 ^ctcp^ç^ quaeconfla-
grafle fcribit in TriclinioTomaita. His addenda Jeremiae
Explanatio? quae Graecè fere intégra extatin Catena Ghisîe-
rianain hune Prophetam. Prologi partem habes apudSui-
dam vocen^^TÉ^jfed aucloris nomine,ut folet>diflfimulato.
JOHANNIS Metropolitae Euchaïtarum Verfusin
principales feftos dies cum notis Etonae edidit anno i^io.
Matthaeus Buftus Etonenfis , KeverendifTimi Praefulis Job.
Pearfon olim Praeceptor, virin Republica literarianon ita_,
noms, fedeujus in Johannem hune Euchaïtam Obfervatio-
nes eruditionem haud protritam redolent. Ufus eft Codi»
ceMS. mendofofatis, &aliqua parte, puto> mutiïo. Iru
Epiftola Praefatoria ad Richardum Bancroft Cantuarienferru
i4j% Archiepifcopum, meminit Buftus Orationis ejusdem Johan-
nis, quam in Bibliotheca fua MS. fervabat Henricus Savili-
us» Antonius Verderius Supplemento Epitomes Biblio-
theca: Gefnerianae Antiquitates ; Conftantinopolitanas
fubjunxit y in quibus imer Libros iHuftriffimi Principis
Domini Jacobi Marmorecae hune recenfet , cm titulus
eft , Origenii Expîicatio m Pfalterium David, Tum fubjicitnr:
Et rttrftu in Explicationem OrigenU habet (otutionem ëxphcationis
Jobannes Mabropoda Metropolitnnus Sanftijjimce Metropolitic* Eccle*
JîxEucbaîtTirum. Hinclux affulget huic Bibliotheca? Caefareac
loco Hbro primo pag. 149. Expîicatio Jobannis Métropolite £«-
ibaîmrum Mapropadis. Ubilegendum eft, ut vidic Lambeci-
xx^Mabropadù y hoc efteognomine Nigrîpedù: MzQçoç enim&
ficuiçoç Graecis recentioribus idem eft arque peA**. De Jo-
hannt'(icGraecorumMenologium,ad 30. Januarii : ô-ftaiw*
w/ oï h&h* *m (BafiliusM, nimiruai>GregoriusNanzianze-
nus3
DE SCRIPTOR. ECCLESIASTfCIS. ^p
nus, & Chryfoftomus,) ku& em vr&nçov um «& ap*\5sra$é-
KQVU4 ( vertit eruditiffimus Antilles Ifaacus Habertus in_» i^,
PontificialiGraecorum pag,42^. Vîfione vent , non per info-
mnium) tù nn r Êv%<ZiTap 7ritewç r Uç&v è^tf-yx/d/a \oocw\y r<5
JOHANNES Picus Mirandulanus Apologiam pro
Septuaginta Interpretibus contra Judzos, quantum ad Pfal-
mos atcinet, fcribere cœperat, ut ipfe tradit Prsefatione ad
Laurentium Medicem in Heptapîum, Hancfummis laudi-
bus effertpolitifïimus Angélus Battus , à patria Politianus,
Mifcellaneorumc» 14. Sed morte, immatura nimis , prae-
ventus Princeps ille, OpusafTectumreliquit. Quodverôad
finem perducere non potuit portentofi vir ingenii , illud
ipfumfelici(ïime prac(titit Ludovicus Ferrand, inaureafua-»
Pfaimorum Explanatione.
Circa annumppo. Ulodimirus RuflbrumRex, ad
fidem Graecam converfuseftper ejus uxorem Helenam > ut
teftantur Diethmarus, Cromerus, alii. Ad hune Ulodimi-
rum excat Joh.SmersePoIovvieciî,Medici, Epiftola,Alexan- 247.
dria mi (Ta; inqua, poftquam impenfelaudaflet fidem }ritus
& mores quorundam Chriftianorum, quos ibi repererat,
(in jEgyptum enim ablliodimiro fuerat miflus , ut in Reli-
gionum diverfïtatesinquireret,) & poftquam GraecorumTy-
rannidem, Idololatriam, ac mores impios defcripfilTet, lite-
rasfuashisverbisclaudit: Ueofo 0 Rex , non licet tibi fufàpere
mores & Religîonetn Gracam : fin vero eam (ufceperîs^ego ad te nun-
cfHAm çroficijcar , fedhîc obdormiens, judicium filii Dei expeftabo.
Epiftolam hanc exhibetChriftophorus Sandius, in Appendice
Hiftoriae Arrianorum.
JOSEPHUS, homoChriftianus , vel ex Judaro fa*
ftusChriftianus, isnempede quoEpiphanius , uti quiderru
exiftimat darifïîmus If. Voflius Libro deSibyllinis Oraculis
cap. 3.1s, inquam> LibrumfcripfitcuititulusrVfav^fcèi', b.
e. Commonitorium, Primus è Gratcia in Angliam attulit Theo-
«àorus, CantuarienfiumAntiftes, Johanncjoflelinoteftein
Tttt % Archie*
joo PARALIPOMENA
Arehiepifcoporum Cantuarienfium Vitis. MS. extat in va-
348, riis Bibliothecis. Fragmenta occurrunt apud Cafaubonumj
inExercitationibus Baronianis, Seldcnum in Diflertatione-i
de AnnoCivili Ebraeorum , Patriciumjunium inNotis in_j
Clementis Epiftolam ad Corinthios , UlTerium in Diflfertatia*
ne de Caïnane , & Cotelerium ad Scriptores Apoftolicos pag»
359-
IS1D0RI HifpalenfisOperumEditioMadriti cura-
taannoif 90. rarius proftat. IneaJohannisGrial éditons,
viridodilTimi, & aliorumPraefationeslegas, ineditionePa*
rifienfi Jacobi duBreul , Monachi Benedidtini , Typogra-
phorurnavaritia, expunclas. BoxhorniusadHiftorixAugu-
ftae Scriptores pag. 799. Non pojfum eruditum & Ecdeftaftita an-
tiquitatu (ludiofum Leciorent hoc loco gaudtuwi meum celare : repertunt
nempe à me efle (uperioribus diebus illuftre Gf bene longum lfidori Hi/pa»
lenfis Epifcopi frAgmentum de Inftitutionc Jejunii Quadragefimalis ,
quod alibi , fivitamDetti dederit , publia jurùfaciam, Anfrag-
mentum illud ediderit Roxhornius , nobis incompertum ->
quod, autegregiefailor , nonaliudfuitabKidorijô.capite
%49> libriprimideOfficiisEcclefiafticis.
ISIDORUM Pelufiotam ad decem mtlliaEpiftolarum
fcripfifle , atqueinhister milleSeripturamS. expofui(Te,au-
cloreft Suidas, optimorumScriptorum laverna i cujusverba
ex Codice MS. Bibiiotheca» Régis Galliae profert Ordinis fui
decus JacobusSirraondusadFacundum. Quod fugiflfe miror
lfidori Epiftolarum noviffimos Editores. Ex totEpiftolis,
plures haclenus in lucem non prodiere quam bis mille trede-
cim. FaxitDeus , ut reliquat fuavifïimi hujusScriptoris ac
genuiniChryfoftomi difeipuli Epiftolae aliquando reperian-
tur!
JULIANO Toletanointeraliatribuit Félix, Tole-
tanusitidemArchiepifcopus, librumdecontrariis , qui in_j
editionibusduabus, quasvidimus , «^^«^éW titulo adno-
tatur» A^Felicislocumnotamhanc appofuitGarfiasLoai-
fa, virdoftus& ingeniofus : Reddamm noftroJulianoToletano,
ut vero aiiftori , hbrumÀrnKH}A.woiv , five contrariorum , qui batte*
2 y o, nus fine no mine auftoris fertur. Eu m n$s Juliani ejje deçnhen.ditnus ,
admoniri
DE SCRIPTOR. ECCLESIASTICÏS, 70»
AàmonitlverbU Feticis , & niultitlocU, quos ex libro drrutetiJismv Jh-
liAm chat Samfon Abbas , libro adverfus HoftigefîumEpifcopum Malaci-
tanuw, qnodoftufcriptum annoChrifti%6$> legi inBiblitbecaEccle-
ft* Toktant, ÀvjtKetuîvvv liber Quaeftïones Veteris ac Novi
Teftamenti continet de locis in fpeciem pugnantibus. Hune
primas, opinor , edidit Joh. AlexanderBrafïicanusad cal-
cem Salviani , cui propterea àSixcoSenenfi&Poffcvin-o ad-
fcribitur.
JULIUS Africanus, Chriftranorum , meâquiderrLi
fententiâ, doftiflimus, SyrusfuitexEmmaunte, &Bardc-
fani Partho & Enancaro Manni Arabum Régis filio familiaris.
DehujusGeftishaétenus ineditis confulas velim Henricumi»
Valeiïum in feeundis ad Eufebii Hiftoriam Curis , If. VofliunLr
adCatulIum , & AlexandrumBarvoëtium Jefuitam in Caca-
logo CodicumMSS. Bibliothecae Scorialenfis. Julius quidaip
in Olympiodori Catena in Jobum à Paulo Comitolo Venetiis
édita non femeliaudatur. Juliumiftumeundeni efTeexifii-
rao, cumeoquiin JûhannemCommentariosfcripfit , Moft t$i*
Bar-Cepha in Libro de Paradifo laudatos. De Julio ifto nihil
fatis certihabet quod pronuntiec fagacis viringenii Andréas
Mafius, niii fortaffis , inquie , fit Africanus» SaneJuliLt
ifte in Catena Corderiana in Johannem Eptfcopus dicicur. Et
Hebedjefu Sobcnfis Metropoîita inTraclatu de Scriptoribus
Chaldaeis>ïulium Africanum Epifcopum Emmaunt. fuiiïe ira-
dk, Quaedoétisdifpîciendarelinquimus. Prœclarum Afri-
cain Chronographiae elog:um légère eftin Epiftolaad Defide-
rium de Luminaribus Ecclefoe, quam Bedae , inter cujus Opé-
ra occurrit y lubens adfcriberem.
JUSTI àTiberiadeChronicon , idem eflac Stem-
mata, Laé'rtioinSocratelaudata , utexPhotioeruditecolli-
gitHenricus Valeiïus-ad Eufebii Hiftoriam pag. 42. editionk
fecunda; , & an te Valefium Scalïger ad Eufebii Chronicon p;
106. editionisAmftelodamcnfis, Jufti& ejusHiftoriarprac-
ter alios meminit Philoftorgius , haud fpernendus Scripcor,
apudSuidam, voce*As>^ j fi modo vera fit ClarifllrniVa-
lefii conjectura , qui , Nfotis ad Fragmenta Philoftorgii , in.» %.fz,
Suidai locopro oVw. iV$»V reponif.
Tttt j JUVEN'
7oi PARALTPOMENA
JUVENCI ) qui Hiftoriam Evangelicam hexaraetris
verfibus reddidit , integrum nomen îuxtAquîlinus Gaius Pettius
Juvencus , utexcptimis &antiqui(ïlmis membranisadSym-
machum docec Francifcusjuretus. Aliusab hoc Juvenco fuit
Juvencus Cœlius Calanus Dalmata, AttiJ«e Hunnorum Régis
Hiftoriae Scriptor, Extat is in Antiquis Ledtionibus Henrici
Canifii , è Codice MS. Monafterii Rebdorfenfis. Quod , pu-
to, nefcivitincomparabilisPeireskius, qui , referente Gas-
fendoinejus Vita, anxièrequifivitex PauloSarpio .» Scalige-
ro> Cafaubono &aliis, ecquid noviflent de faoc Juvenco,
cujus Codicem MS.Venetiis abfportaverat. Juvencunu
iftum memorat Baptifta Fnlgofus in Indice auftorum, è qui-
bus Exempla fua collegit. Laudat etiam non uno loco Ca-
fparBarthius in Adverfariis.
LACTANTII fragmentum ex îib.^ Epiflolarumj
ad Probum adducit Hieronymus, Prséfatione in librum z.
i5î> Cotnmentariiin Epiftoîam ad Galatas. De ejusdem Epi-
ftolarum libris duobus fuo tempore deperditis querentem-i
audi Hadrianum Junium, Belgii fydusmicantifïïmum , in_j
Batavia fua pag. 511. Dole t mibi tinter iijje intra quindecim proxi*
wos annoij magno UteravU Reipublicœ détriment 0, Laëlantù Firmiam
EpîfîoUrum libros duos , quorum meminit nominatim D. Hieronymus9
quoi dum ad me cogimt, editioni deflinandes, mittere Antonius Ho-
v<eust vir doftus > qui pofiea Abbam Abflernacenfem profeent famjLa
egitj repperït à Bibtiompho quopiam librorumplaginrio [ublatos : Atçfe
itn difperiit Ole thefaurus , ab b<eredibus fitcrifîci , in qucm cadebdt
fu$icio,in cucullos & ' piperù involucra concifus, Carmen de Phœnî-
ce, àBarthio, Bocharto, & aliis Venantio Fortunato tribu-
tum, Theodulphieft, Aurelianenfis Antiftitis , utadTheo-
dulphum ipfum notât Sirmondus pag. 501. Eft fane apud
TheodulphumDiftichon de loco Carroph in Agro Piclavi-
enfi, (Gallice Cbanoux) non abfimile initio G'arminis do
25-4» Phœnice» Laclantiovindicat NicoIausHeinfius 0 hclk<x&*
tvjÇ) qui in illud Carmen emendationes & notas elegantiiîi-
masfcripfit»
LEON-
DE SCRIPTOR. ECCLESIASTICIS. 703
LEONTlUS Cyprius Locos Theologicos fcripfït,
de quibus in haec verba Francifcus Turrianus libro primo do
HierarchiciiOrdinationibus Miniftrorum Ecclefiae cap. iz«
Johannes Damafcenus tribus UbrU nu^c^Aet fcripfit, Fecerunt &
hoc ante eum Mit , quosilîe imitai us eft , utLeontius Cyprius duo bit s
poluminibus » aitero r Jtlcov , quodnondum ad m anus me as venitj al-
tero T cwSçù>7nvuv , quod venit. Extantii, ut audio, MSS.
Romae, in Bibîiotheca Jefaitarum. Exorîatur otinam ali-
quis, qui eos cumblattis ac tineis forte luttantes prodire fo-
ras jubeat ! Eosdem Locos memorat Sirmondus ad Facun-
dump.76. Praeter Leontium &Damafcenum, Locos Com-
munes è Set iptura & Patribus decerptosfcripfereS.Maximus
&Antonius. InterLatinosDefenfor quidam inScintiIlis,in
Urfini nutritoris fuigratiamfcriptisj Liber Antverpiar,Vene-
tiis & Colonise fuperiori faeculo eftexcufus, Quotemporo
vixeritauclor, nondum comperi. lUa
LUCIFER! Caralitani Operum novam editionem
polliceturvir in Patrum Scriptis verfatiffimus Johannes Ba~
ptiftaCoteleriusadScriptoresApoftolicospag. 177. his ver-
bis : Admonitum te velim , Lefïor Candide^ me in Lucifcro , auftore-
omnium depravatifftmo, purgando phtrimum laboris impendiffe 5 para-
tumque efjead procurandam novam editionem , fi lïbrum atiquem MS.
nacîus fuero. Ut fi forte in m anus tuas a ut notitiamveneritf mecum
communie are non dedigneris , hominem non ingrat um fingulari bene~
ficiotibi dev'wiïurus, Hucusque Cotelerius, virolim Parifiiî
mihi familiariternotus, qui adplures nuper abiit , magna
Reipublicaeliterariae malo. Anriquiflîrnum Lucifer i Codi-
cem fe vidifTemihiafrlrmavit doftiffimus If. Voflîus in Biblio-
theca Chriftinae Snecorum Reginae. An is in eaadhuc exter»
meliusdicet Sereniflima; Reginae Bibliothecarius. Lucifer
Caraliranus(SocratiHifl:orico iu^'a^v *Ewiçxo7r(&>) Cafau-
bonodicitur Noth adSpartranum , Scriptor ingeniojuxrau
ac ftylo durus: mihi vero utiliffimu3 auclor ad genuinarru ïj6»
Septuagïnta Interpretum Tralationis & Noviînitrumenti le-
élionem eruendam, Quod eum bono DEO aliquando
plaa»m faciam
MAGNES
?c4 PARALIPOMENA
MAGNES vel Magnetes libros ; . Graece fcripfit ad-
yerfusîheoftenem Evangeliacalumniantem. Fragmenta»,
aliquotex BibliothecaD. Marri Veaeta in Scriptis fuis adducit
Codicum ille MSS. helluo FrancifcusTurrianus , fed imprimis
in Apologia proEpiftolis Pontirkum, Unum etiam obfer-
vaflemihi videor in Poflfevini Mofeovia. Auftorem hune
îaudant Graed inRefponfionibus adCardinalem deGuifo,
Quotempore ille vixerir , quaroquime doceat,
Inter Melitonis Scripta , de quibusEufebius&Hie-
ronymUS , unum fuit sr8< axTUfiâLrit 0j£ h. e. de Deo corporaU vel
corporeo , ut vertitHenricusValefius in fecundis adEufebii
HiftoriamCuris pag.7$.&ipfo prior clariffimusCotelerius
adScriptoresApoftolicospag. 427. nonvero âeDeoincamato%
ut vertendum cenfent viri reverendi Stcphanus le Moyne in_a
i<7. VariisSacris p. 199. &CafparSuicerus inThefauroEcclefia-
fticopag. 11 22. przeuntibus in hoc errore Ruffino&Chri-
ftophorfono. In hoc nimirumScripto contendebatMelito
Deumcorporalemeffe , idque ex variisScripturae loris com-
probabat. Quem Melitonis errorem reprehendunt Orige-
nesapudTheodoretum Quaeftione20»inGenefim , &Gen-
nâdiusinlibrodeDogmatibusEcdefiafticis. Noneftitaque
cur hoc de Melitone neget Ludovicus Ferrand , Notis ad Pfal-
nium quintum. Melitonis fragmenta habes apui Halloixi-
umtomo2. IlluftriumScriptorumEcclefiseOrientalis, &in
Bibliis Grarcis editionis Romanse ad Gen. caput XXII, ver. 1 $.
Viroptimusacpro tempore quo vixit varia eruditione excul -
tusJacobusFaberStapulenfis , in Libro de una ex tribus Ma-
ria , fequentia refert ex Melitone Sardenfi dejohanne Apo-
ftolo : Cum effet annorum norsaginta, apparuit ei Dominusjefus Cbri-
(îus cum difcipulisfuis , (f âixitei : Veni ad me , quia umpui (fi Ht
epuleris wcQnviviomeocumfratribuituis^ Qyae defumpta efTc-»
2.$%. °P*n°r ex Melitonis libro de Apocalypfi Johannis , de quo
Eufebius.
METHODIUS inCatenaMS. in Jobum Johannis
àSanclo Andréa Parifienfisolim Canonici, Sidenfisdicitur.
In aîia itidem MS. celeberrimi Johannis VincentiiPinelli^
McthodiusSidae. Utrobique, puto} ab Epifcopatu. Quod
alibi
DE SCRIPTOR. ECCLESIASTÏCIS. 705-
alibi légère non memini, Porro Sida Pamphiliae cîvitas eft ,
quœimeraliosfummosvirosPhilippumtulit , Hiftoriae Chri-
ftiana? (de qua Socrates & Photius) auctorem. Cujus Operis
fragmentumauro contra non carum interCodicesMSS. Bi-
bliothecae Oxonienfis nuper reperit Hibernorum doéhfïimus
Henricus Dodvvellus. Hoc noluiLeclorem meum celare.
MOSES Bar-Cephaobiitannopi4. Scripfitpraeter
Commentarium de Paradifo ab Andréa Mafio Latine verfum,
è£atjuepov , & librum de anima. Adhaec interprétatif eft
Matthaeum Evangeliftam. Denique & de Seclarum multi-
tudine ditïerentiaque Opuscompofuit.
NICOLAI deClemengisEpiftolaealiquot > adhuc zfji
inédit» , extantinBibliothecaLambethana. Hasindede-
fcripfit&adedendum offert virmultijugas eruditionis Johan-
nesBattely, SurTolcienfisArchidiaconws, & WilhelmoCan-
tuarienfium Archiepifcopo à Sacris Domefticis. Clemengii
Epiftolam de inftituendo Theologiae ftudio Spicilegio fuo in-
feruitDomnus Lucas Dachery , cujus fragmentum tantumj
adduxerat Joh. LaunoiusLibro de varia Ariftotelis fortuna_.#
Tomo j» Meditationum Hiftoricarura Philippi Camerarii
habentur Clemengii VerfusLatini de vitacruflicac felicitate &
de miferiisTyrannorum,èRhythmisGallicisexpre{fi Philippi
deVitry, Meldenfis Epifcopi , quiobiitanno 15 fi. Nova
Clemengii Opcrum fi adornctureditïo, (eft enim Lydiana-»
mendofilïima) fuperioribns Opufculis augeri illa poterit.
Inter PACIANI Barcinonenfis Epifcopi Scripta Hie-
ronymo memorata occurritxigC®- , vox Hieronymi Catalo-
go exSophronio, quianteSuidamvixit, intrufa. Proa^S©- zôà,
enimarte/legasapudïreculfum , corrupte , utnemonon_j
videt, pro cervus. Sic ccrte Hieronymi Codex MS.quem in
Bibliotheca Lambethana infpeximus , locum nobis indicante
viro in omniantiquitateverfatiffimoHenrico Maurice , Do-
cloreTheologo> &Wilhelmototius AngliaePrimati à Sacris
Domefticis. Fuit nimirum ludicri genus apud Paganos&
Chriftianos inmultisGalliacnoftracurbibusufurpatum, quod
Antiffiodorenfis Concilii Patres vocant Cervulumfacere. Mo»
rem hune apudHifpanos haud dubie etiam vigentem utre-
. Vvvv prehenf
7oô" PARALIPOMENA
prehenderetPacianus, Librumfcripfit, cuititulus erat Cervm
vclCervuiw, Paciano ipfi laudatum in Exhortatione adPœ-
nitentiam. De hoc more plura fi velis, adeundus doclifli-
mus Savaro in Libelle Gallico dePerfonis, &Sirmondusin
Antirrheticis adverfusPetrum Aurelium, h e,ut ferunt, jo-
hannemVergeriumHaurannium , S. Cyrani in Biturîgibus
Abbatem. Paciani editio omnium optima, Romanaeft, à
PetroGalefinio & PauloManutio curata. Hanc fi vidiflet
i£i» Joh. FredericusGronovius, tôt Paciani locos haud fruftra
tentaflet, in Notatis ad Scriptores Ecclefiafticos.
PETRUS Boërius , Narbonenfis Gallus , Urbe-
vetanus in Italia , & Vafionenfis poftea in Gallia An-
tiftes , in Ûamafi , vel Anaftafii potius , Pontificale»
Notas fcripfit , quarum fragmenta occurrunt in CafTan-
dri Operibus , & in Obfervationibus Jacobi du Breul
ad Aimonium pag. £o. Has compofuit juflu Caroli V. Fran-
corum Régis, cognomine Sapientis , ut nos docetanony-
mus auctor Dialogi MS. BibliotbecaeCordefiana; , inter Or-
thodoxum Catholicum & Catechumenum Paucafcium , in-
quirentem deReformatione Ecclefàe militantis : Carolus /.
inquit ille, impofuit Petro Urbevetano ëpifcopoy ut Hiftorias Roma~
norum Pontifie um B. DamafiPap* ad S. comportas Hieronymum ex-
ponendo feriberet , (fpro pojje compter et, ac ut exquireret Codicem
Sacrorum Canonum , & expofitum daret fîb'r. per bas enim Script u-
ras & y dm ai alias jperabat fane pojfe reformarifîatum umverfalis Ec-
l6l. cïefit, vel ad minus Gallican* , fecundum normant & régulas conten-
tas in [ententiù pr<s>diclo*um librorum* Mirum de hifee Boerii
Notisfiluifie Ugheilumin IraliaSacra , Sammarthanos fra-
tvesin GalliaChriftiana , & Dadinum abAltaferra , Ante-
cefIbremTolofanum,Notis ad Anaftafium de Paparum Vitis.
PETRUM Galatinum Raimundi Martini fuppila-
torem facit HermolausBarbarus, fi Johanni Benediclo cre-
dimus libro /.cap 7.' Summa? Peccatorum. Sed quomo-
do Galatiiiï plagium deprehendere potuit Hermolaus,cum~.
annoi4p4 obierit , Galatini vero Arcana anno 15-18. pri-
mum prodierint.<? Nodum hune folvit Johannes Albcrtus
Widmanftadiusin EpiftolaPraefatoriaad Ferdinandum Im-
peratoreiru.
DE SCRÎPTGR. ECCLESIASTICIS. 707
peratorem in Novum Teftamentum Syriacum, ubiaitGala-
tinuro Arcanafuamairoantea apud Ligures coliegifTe, atque
in Reuchlini gratiam in Diaiogi fpeciem poftea tranfcripfiflo.
Porro quo in Opère Galatini furtum notarit Hermolaus, mi-
hinon conftat,mirorque hacdere nihilobfervatum virocla*
rifTimoJofepho de VoifinadPugionemFidei RaimundiMar- 1$$.
tini. Alia Galatini Scripta fe editurum minatus erat Lucas
Waddingus in Bibliotheca Minorum. In his erant ingentes
inApocalypfim Commentarii, Carolo y» Imperatori dicatifc
Tra&atusde Scripturaelnterpretatione $ item Opus fingu-
laredeEccïefiainftituta,deftiruta, &reftituta. PluradeGa-
latino & ejusScriptis congeffimus in Italia noftra Orientali,
quam MS. fervac una cum Obfervationibus,noftris ad Gy-
raidi Dialogosde Poëtis amicusnofterPetrusSavouret , Bi-
bliopola Amftelodamenfis.
PETRUM Ravennatem, qui vulgo Chryfologus,
varias Epiftolas fcripfirTe auclor eft Trithemius» Harunu
fragmenta aliquod melegiflememini in Lumine Anima?, Li-
bre non facile obvio, Matthias Farinatoris Carmelitae , qui
claru-it circaannum 1320. Sermo deNatali Domini, Lucac
Dacherii Spicilegii Tomo XI. infèrtus , Chryfologi eft.Quod
minus advertitSenexoptimus , &ipfopriorChifletiusJefui-
ta. Extat non femel editus inter Chryfologi Sermones , au- 164.
clioretiam & emendatior Manufcripto Chifletiano,
PHILONIS Carpathii Commentarium in Canti-
cum Canticorum Grsce, ut audio, aiïervat EmericusBigo-
tius,fummumGalliaenoftra: decus ac ornamentum» Ejus-
dem varia fragmenta Graecaoccurrunt inCatena in eundem
Librum, fub Eufebrinomineà Meurfîo vulgata LugduniBa-
tavorum anno 1617« Unum etiam deprehendifle mihi vi-
debar apud Suidam voce /3{(^. Sed eruditionis apexSalnra-
(iusLibro de Fœnore Trapezitico pag. 196. fragmentumeffe
opinatur ex Philonis Alexandrini Opère deperdito 'sj&iijç
^cf.yuyy,çrx^/?îcuaiv^ Quale tamen Opus an unquam feri-
pferit Philo,valde ambigo. Vel, fi quid taie feripferit ,Ôpus
illudaliudnonerit à Libro «rgi /3/a Jî^tikh (cujustanturrL.
môminit Eufebius) inquo Suidae fragmentum incaiturru
Vvvv t quaeras
7o8 PARALIPOMENA
quacras. At apud eundem Suidam voce Évnfa®* eadenu
verba, fedpaulo brevius, legas, tanquam ex Eufebii Caefa-
adj, rienfisEpiftoIa ad Marinum. Haec jam chartis illeveramus,
cum ex fragmento Chronici Simeonis Logothetac , à Fr, Tur-
riano allato Notis ad Conftitutiones Clementinas, pag. h 7.
editionis Plantinianae , didicimus,totumSuidaelocum voco
Gi@* ex Logothetae Chronico eiTe defumprum. Turriant
locum adeacLector; eftenim is dignifiimus qui cum Suida
conferatur. Simeonis Cbronicon, dequoTurrianus, exti-
titolim MS. in Bibliotheca Meflfanenfis Archimandrite, ut
nos docet Pofievinus in Appendice Apparatus Sacri. Frag-
mentumGrarcum adducunt RR. Patres Henfchenius& Pape-
brochius in Aclis Sandorum Martii > ad calcem Tomi
primi.
Eo PHOTIUS fuitingenio, eaque eruditione, ut
cum maximis veteris Ecclefiac luminibus jure comparari
queat. Hocvel agnovitNicetasPaphlago > vir Photio- mi-
nime favens, in Ignatii Patriarche CP. Vita, Matthaeo- Ra-
dero interprète : Tandem y inquït, Pbotium Protofiatharium (S
primum h Secreti* , PatriarchamurbU régime deftgnant^ bominem /4»
266. ne minime obfcurum 1$ ignolnhm , fed claris & illuftribu* oriundum
vatalibwy rerumque tiviïmm #* politicarum ufu prudentiaque (f
feientia ciarijjimum. Grammaticœ enim hteratur* , (2 carnnnû pan»
gendif dicendicjuc l.iitde, quin & Pbilofopbia & Medicin*, (5 omni-
um pr ope kberalium difciplinâram externarum ftudio cognitionequL*
tant opère flarebat, ut <evi fui facile princeps baberetur , imo (5 cum-*
Vtteribiw certxre p-offet. Omnia quippe in illo concurretant , aptitude»
quœd.im (f natura vis ac felUitas , ftudium , opes y qu'eus fibi libro-
rum omnium copia m comparabaty &, quodpra cuntlu , gloria /audit»
que tupidoy qua in c en fus totasnoftes , ut /e fiions ajfidue vacarety du-
$ebat infomnes. Taliscum fuerit Pbotius, etiam ex inimico-
fum teftimonio, nemoque adhucinventus lit, quiejusope-
rumCaralogumpauro -accuratiorem confecerit, operae pre*
tiu-m me fa'turuni efie exiftimo, fi hac in parte Ecclefialticae
antiquitatis ftudiofis prodefie coner»
InterPhotiiScripta primas facile tenet Bibliotheca,
ad Taraiïum fratrem mifîa. In qua vut optime Daniel Hein-
Gui
DE SCRIPTOR, ECCLESIASTrCIS. 7oj
fius Prolegomenis in Ariftarchum Sacrum) de fummis Chrï- 16/.
ftianis fimul profanifqueaucloribus ita accurate ac exquifrte ju-
dicat, ut unus eruditione varia cum omnibus,quos legerat, le-
gendi diligentia cum max-imrs qui ante extiterant , commuti
pofle videatur. HancBibliothecamperfunclorieadmodum
inLatinum fermonem vertit vir alias doclrfïïmus Andréas
Schottusj adeo ut Thomas Gatakerus, vir laude major1 , tra-
lationembanc, licerSchottinomenpraeferat , ejus fuiffe vix
crediderit. In hac dcin verfione fere pafiîm vel Ignatianunru
velBaronianumfeprodit , utin quadam adJofephumScali-
gerum Epiftola obfervat vir illuftris Jacobus Gillotius» Alias
vcrfîones, utaudio, adornaruntFrcdcricusMetius > Ther*
mularumEpifcopus, &CofmasFonteius, fcd ba<îrc nus mé-
ditas. Prodiit Photii Bibliotheca prîmum Grâce cum Notis
DavidrsHoefchelir r virioptimiac doftiftimi v dein Latine*
cum Scholiis Andréas Schotti 5 tertio Graece & Latine Gene-
varj tandem Rhotomagi. HancinEpitomenredegeratJe-
£uitarumannofinimusJ,ohannesMariana , ttttraditPhilippus î6g,
Alegambe m Bibliotheca Scriptorum Societatis Jefu. SecJ
Opusiftud nnnquam prodiit. Photii Bibliothecae frag-
mentumabeditispaule varians&auftius légère eft in frontc^
Athanafii editionis Parifienfis Graeco Latinœ , è Codice Atha-
na(ianoBrbliotheca:Ba(ilrennsdepromptum, &àPetroNan-
nio, qui co Codice olim ufus eft , Latine verfum. Docuiff
nosvirfummusHenncusValefius , dumante aliquot ■ annot
Parifiisverfaremur , BsbliothecamPhotianamplurimisinlo*
cisefieinterpolatarrr ; idque vir in sternum deflendusfeaUV
quando oftenfurum receperar.
Nomo{anonr irvquo Photius facros Canones & SS. Pa*
trumrefponfa diligenter conrexuit : Opus varium, muîtaeque
k<frionis, quod Theodbrcs Balfamon, Fatriarcha Antioche-
nus y CommentariisHluftravit , Latine verteruntHenricuf
AgyîaeusBelga, &Gentianus HervetusGalIusf Gracce&La-
tine ediditChrrftophorusJuftelIus , auc1iusveroèBibliothe>
cis OxonienGs & Mazarina Guilielmui Voellu* % Si Henrkus zdpv
Juftellus ,. Ghriftophoritiliwsi
Vvvv j
?r<r PARALIPOMENA
■EpJftoU9 àRichardo MontacutioNoTVicenfiEpifcb-
po Latine verfe& Notis illuftratze. Liber Londini excufus eft
anno idj i. decennio nimirum poft Montacutii obitum , qui
è vivisexceffit anno 1 641* unacumdocli(ïimo& fanftifiimo
Praefule Johanne Datrenantio , Sarisburienfiura Antiftito.
PhotiiEpiftoIas oppido paucas ante Montacutium ediderat
David Hoefchelius ad calcemBibliothecxPhotianae , &eo«
dem, quo Hoefchelius, anno Photii Epiftolam ad Eufebiurrt
ConradusRittershufîus , quasnunc exhibetMontacmiiedî*
tio. In hac tamen non invenias Photii ad Theophanem Epi-
ftolam , a Fr. Scorfo Jefuita Gracce & Latine ex Sirmondi verfï*
one editam, in Prolegomenis adTheophanisCeramei Ho-
milias. In eadem editione fruftra quaeras Photii Epiftolam ad
Archiepifcopum Aquileienfem , quam Gracce & Latine ex fua
interpretatione vulgavit Fr. Combefifius in Auclario novifïï-
moBibliothecaeGraccorum Patrum, quamqueprius, fedLa-
tyo» tinetantum,FredericoMetio interprète , Annalibusinferue-
rat Cacfar Baronius ad annum 8 8 j ♦ In iisdem Annalibus etiam
legas PhotiiEpiftoIas Encyclicas ad PatriarchalesSedes Ori-
entas , utadNicolaumPapam , fed Latinastantum, à Mon-
tacutio itidem omiflas. His addePhotiiEpiftoIam ad eundem
Nicolaum , cujus fragmentum Latine verfum habes Hugonis
Eteriani Iibro fecundo adrerfus Grarcos , & aliam Encycli-
cam deSpiritusS. procefiione, quae Gracce occurrit apud Ni-
cetamChoniatem , inOrthodoxacfideiThefauri Tomoii,
ex quo, utpotenonduminlucemedito, fragmentum excer-
pfit Reverendiflïmus Uflerius , Armachanae Sedis apud Hi-
bernes Antilles , in Diflertatione deSymbolis.
Or^inSanclifïimac virginisnatalemdiem , quam.»
Tomo primo Auclarii Bibliothecae Graccorum Patrum Graece
& Latine ediditFr. Combefifius , èCodice MS. Bibliothecae
Seguierianac. Huic Codiei praefixus index antiqua manu
aliam Oracionem, valde luculentam illam , inSepulturam_i
271. Domini, Photiotribuit ; extarque ibi intégra , exordioex-
cepto. Quam, mutilam licet , utinam edidiflet Combefi-
fius!
Omtb
DE SCRIPTOR. ECCLESIASTICIS. 71 1
Oratio inauguralis novae Ecclefïas , quam , utrefert
LeoGrammaticusinChronographia , Conftantinopoli ftru-
xerat&ornatuvario infîgnem reddideratBafiliusImperator.
Prodiit eaGrarce in Pétri Lambecii ad Georgii Codini Excer-
ptaAnimadverfionibus, &Grœce& Latine inFr. Combefifii
Originum CP. Manipule Aliarum Photii Orationum Later-
culum habes apud Combefifium in Auclario noviflimoBiblio-
thecae Grarcorum Patrum , abEmericoBigotioeicommuni-
catum. Alium Syllabum exhibet Alexander Barvoétius in_*
CatalogoCodicum MSS. BibliothecasScoriacac.
Commentariut in D. Pauli Epiftolas , è quo pleraquo
Oecumenius in Opus fuum tranftulif* Extat Exemplar MS.
GraeceinBibliothecaCantabrigienfi , abExcerptisOecurae-
nianis non parum diferepans , ut (fi bene memini) qui olinu
contulit, mihi affirmavit vir fide digniilimus Johannes Batte-
ly Doctor Theologus.
J^y?/^/acDubiaadAmphiIochium , Cyzici Me- 272.
tropolitam , in quibus de variis S. Scriptural locis & aliis mul-
tisPhotius non minus ingeniofequameruditedifierit. Ex-
tant grandi volumine MSS. in Pétri Seguierii GalliacCancel-
lariiBibliotheca, fedtacito Photii nomine» Qjineartamen
Quaeftionesejusfint, nullusambigoj cum Amphilochiusil*
le non alius fit ab eo , ad quem t$r aut quoter Photius in Epi*-
flolis, Harum Quceftionum fragmenta duo > prolixafatis,
edidit Fr. Combefifiusjunum ad caFcem Operum Amphilochii
Iconienfis , alterum , àLeoneAllatioRomaadfemiffurrLj,
Tomo primo Auclarii Bibliothecae Graecorum Patrum. Alia
excerpta Combefifio priôr afFert Fr. Turrianus , vir , ut eum
alicubivocatmagnujCeftrienfiumAntiftes ,, infinitae ledio-
nis, tuminDefenfioneEpiftolarumPontificum, tuminNo-
tis ad Conftitutiones Apoftolicas. Ex iisdem Quaeftionibus-
defumpta effearbitror, quae inCatena Corderiana in Johan-
nemreperiuntur,
Lexkon , Codex crafTus fatis r acluce dignifïïmus ,; *7h
quem olim Hags-Comitis in inftraftiffima If. Voflfii Biblio-
thecaviderenobiscontigit. Audio>nunceflepenesMarquar-
«îumGudium, HolfatumjquimukoshujufmodiCodicesCuti-
nam
714 PARALIPOMEMA
mm tandem in Reipublicae literarix bonum ! ) apud fe liabet»
PhotiiLexiconmemorant » nififallimur , Suidas &Etymo-
logus. Quibus addeFrancifcum Turrianum in Defenfione-»
Epiftolarum Pontificum, quam(utobiterhoc dicam) fefti-
nanter nimisrefellit David Blondellus, vir alias immenfarle-
clionis. De Photii Lexico fie Jofephus Scaliger ad Richar-
dumThomfonum Anglum , magnas eruditionis nec minori*
ingeniivirum, feribens: RemittotibiPbotiumtuumy optimum-*
fane librum , (5 quem edi è re literaria eft , quanquam omnia , qu£
inillofunt7 hodieinalm, unâeipfebaufit , ex tant $ quia t amen la-
ItoremlegentiumUvare pofjet , quoi in eo omnia congé fia funt , qu*
fparfim in aliis relegere labor eft , non exîguam àftudiofisgratiam inipc-
ris y fi tant ut ilem librum in publicum exire patiaris .
£74. De Dipinitate & Incarnations Diflertationes fex , La-
tine, Fr. Turriano interprète , extant Tomo 5. An tiquât
Leclionis HenriciCanifii.
De Voluntatibui in Chrifto>quae dicuntur Gnomica?,lî-
ber unus , Fr. Turriano interprète, Extat in Au&ario Pétri
Stevartii ad Canifïum.
in Catégorie Ariftotelis , MS. in Bibliotheca Régis
Galliar.
DeEpifcopis & Metropolitis Collettio , MS. in Bibli-
otheca V. C.GabrîelisNaudxi , Julio MazarinoCardinalià
Bibliothecis.
Contra LatinosMS. Hujus forfan Operis pars eft Dis-
fertatio de SpiritusS. proceiïione , ab Euthymio Zygabeno
duodecimo Panopliae fuae titulo inferta , fed à Fr. Zino in Lan-
na Verfione confulto omifla. Hujus fragmentum Graecum à
Patriciojunio fibi communicatum profert JacobusVlTerius»
viradmirandaetumpietatis, tum eruditionis, inDiatribade
Symboiis.
Contra Le ont lum Harreticum , de quo fie Suidas voco
Aeôm©» ' Hic AntiochUfait Htreticus, Pbotius autem Patriarcba~»
contra eumfcrip fit \
Od* novem MSS. Extant in Bibliotheca Collegii Cla-
romontani , cum Theodori Prodromi Verfibus de duodecim
menlibus , aliisque. Ex hifee Odi$ meridiana luce clarius H-
quet,
DESCRIPTOR. ECCLESIASTICIS. 71,
quet, Photium, utdeeofupraNicetasPaphlago , carmïnii
pangendilauJefloruifiTe.
Prophetarum Liber cum Expofîtione. ExtatMS. in_*
Bibliotheca Vaticana , nifi nos fallat Poflevinus in Apparatu
Sacro.
Excerpta ex Hiftoria Ecclefiaftica PhiloftorgiiPhotius
confecit, quae in ejus Bibliotheca non comparent* Eapri-
mus Latine vertit & Notis uberior ibus illuftravit Jacobus Go*
thofredus» Dionyfiifilius, virdoftus acdiligens , fedliteris
Graecis leviter tinclus, nec in pervoIvendisCodicibus MSS.
multùm exercitatus. Eadem Excerpta hauditapridem do
novo vertit & Notis acEmendationibusauxit Henricus Va«
lefius, viringenio &eruditione cum maximis hujus ac fupe-
rioris aetatis Phiiologis comparandus.
Ex Photio tria aut quatuor ioca laudat Antonius in 1.76.
Melifia; fedadquem PhotiiTraftatum illapertineant, juxri
cum ignarifïîmis fcio.
Photio adfcribit Robertus Conftantinus in Nomen-
clature Hiftortam deRhetoribusdecem, ^«*,inquit, inBibUo*
tbeca Regiaexmt. Verum hochaud dubie intelligendumdo
decem Grxcise Oratorum Elogiis , quae apud Photium occur-
runt in Bibliotheca , quaeque Plutarchi nomine in Opufculis,
utvocant,Moralibuscircumferuntur. Quod, utaliamulta,
minus animadverfumeximiae eruditionis viroGerardoJoan-
niVofïio, in Opère de HiftoricisGrarcis.
Synopfu Conciliorum , quam apud amicum MS. vidi-
mus, Photium , nonPatriarchamConftantinopolitanum-j,
fed Tyriorum Epifcopum , auclorem agnofcit. Aliud exem-
plar , à ChriftianoRavio ex Oriente allatum , feadeptum-»
efieait, fimulque fragmentum exhibetReverendifiïmusUs-
ferius in Diflertatione fupra laudata» Aiiam Conciliorum.»
Synopfim (quod obiter diclum (ït)incerto auclore Auguftae
Vindelicorum Grarcevulgavit David Hoefchelius anno 1 jyf ♦ 277«
longe auclioremea,quam ad calcem Photii Nomocanonis
edidit Chriftophorus Juftellus. Synopfim illam Latine vertit
Conradus Rittershufius , verfionemque inferuit Sacris fuis
Le&ionibus, Alias Synopfes ab Hoefcheliana non parurru
Xxxx variantes
7,4 PARALIPOMENA
variantes èCodicibusMSS. inVariisSacris edidit vîr Iingua-
rum ac utriufque antiquitatis apprime fciensStephanus lo
Moyne > Theologus Leydenfis. Hucufque de Photii Scri-
ptis.
POLYCARPI Epiftolam adPhilippenfes édita au-
étioremFr.Turrianum habuifie afleritCaefarBaronius, No-
tisadMartyrologiumRomanum. Quod haud falfumefio
pofteadeprehendimus , exlocofcilicetquodam abipfoTur-
rianoallato, inDefenfioneEpiftolarumPontificum. Fuît
nimirumTurrïani Codex ex Barnabae Epiftola non uno loco
interpolatus, utantenosviditdodiflimusSirmondus. Fu-
fius hac de re Stephanus le Moyne in Variis Sacris. ïpfa Bar-
278. nabae Epiftola fuit itidem interpolataex Chronico,Methodii
noraen , fed immerito , praeferente in Orthodoxographis
Grynaei. Quod mihi patuit ex collatione Chronici illius cum
fineNotarumlfaaci Vofïii in Epiftolam Barnabae.
RICHERIUS Senonienfis , Monachus Benedifti-
nus, Chronicon fcripfitàDacheriovulgatumTomoj. Spî-
cilegii. Sedcafunefcioquofadumeftutineo nonextethi-
ftoriaMonachi cujusdamParifienfis, nomineRoberti , Or-
dinisPraeéicatorum , qui , charta interdigitos conclufa, à
formofaquadammuliere , quaecunqueillevolebat , extor-
fit. Hiftoriam habesex-RicheriiChronico MS. in Joh. Pri-
caeiNotis ad Apuleii Apologiam pag. 114. & exPricaro in-»
Opufculisnoftrispag.43. &feq. editionisCramofianae.
SEVERI nomen inCatenisGraecis ereberrime oc-
corrit. SedinC3tenaCorderianainLucamadcaput7. pro
Severusy vifiofelegituri'm^, utmonuitviringenio aceru-
a7P» ditione praeftans Ludovicus Ferrand, in Exercitatïonibus Gal-
bas de Religione ChriPdana. Se verus is Ecdefiae Antioche-
naefuitEpifcopus, &> utputo, perturbator. Quanquarru
vix pronuntiare aufim de Severo illo, cum mul ti fuerint hujus
nomini* Antiochiac Prarfules. Hac in re dubius etiam haeret
Andréas Ma(ius> Prarfatione inMofemBar-Cepha deParadi-
fo„ DeSeveriScriptis confulendus clarilïlmus LambeciuJ
libro $ , Bibliotheca Gefareae pag, 43.
SOTER
DE SCRIPTOR. ECCLESIASTICIS. 71 j
SOTER Papa Urbisclaruit'circaannum 170» Scri-
pfit, fiPrimafîo fidesinLibrodeHaerefibus , Opus adverfus
Cataphrygas , à Tertulliano confutatum , in Libro , qui una^
cum Soteris Scripto periit.
SYNESIUS fuit patria Cyrenxns, fed Epifcopus Pto-
lemaîdis , quaeurbseftinCyrenaica. EjusScriptavulgavit
Dionyfius Pctavius curn Notis, quibus inferuit aliquotScho-
liaGraecainEpiftolas, ex Bibliothecis Medicara &Auguftana,
quaeaugerepotui(TetScholioabHoefchelio allato in liminc*
NotarumadPhotium. HorumSchoIiorumforfan auctoreft 180.
Matthaeus Camariota>Scholarii, qui poftea fuit GennadiusPa-
triarcha , Praeceptor. Hune enim Notas in Synefii Epiftolas
Grarce fcripfifle, apud JohannemZygomalum vénales, aflerit
MartinusCrufius inTurco-Graeciap. 187, In Synefïum Notas
itidem fcripfkNicolausValla,isopinor, cujus Liber extat de-»
rébus in Jure dubiis. Has MSS afîervat Cafpar Suicerus , ut
ipfeteftaturtum inObfervationibusSacris, tuminThefauro
Eeclefiaftico» Synefii effigiem è Creta allatam exhibet vir di*
ligentifïimus Andréas The vetus,in Opère de Viris Illuftribus.
In TERTULLI ANI omnibus,quas quidem viderim,
editionibus, defideratur ejus Carmen de Jona, à viro doclifïi-
mo Fr. Jureto primum editum , è Codice MS. Pétri Pithœi, &
àMargarino de laBigneTomo8. Bibliothecae Patrum infer-
tum cum ejusdem JuretiNotis. Miror hoc latuifïeRigaltium
in praeclara fua Tertulliani editione,& If, Vofïïum ad Catullum 2.8 u
pag. 274. ubi Carmen illud, tanquam haclenus ineditum,lau-
dat* Ad calcem Fragmenti de certaminibus Pétri Se Pauli fub
Sophronii nomine habentur fequentia : Vide Ter tuUianum in libre
ubi ait) mortis Petritf Pauli mentionem haberi in Annalîbut, Quae in
Tertulliani Scriptis légère non memini. Fragmenti hujus de
certaminibus Pétri & Pauli occafione, Leclorem meumhaud
celabo, Anonymum illum Graccum MS, de eodem argumen-
ts, cujus fragmenta duo profert Patricius Junius Notis in dé-
mentis Epiftolam ad Corinthios; Anonymum, inquam, illum
efleSimeonemMetaphraftem; cujus Opufculum, fed Latine
tantum> extat apud Lippomanum & Surium ad 29. Junii» Hoc
ante nos obfervatum illuftri viro ac de BritannicisAntiquitati-
Xxxx z bui
7i6 PARALIPOMENA
busbene meritoHenricoSpelmanno, ProîegomenisinTo-
mum primumConciliorum Britannicorum. Mirura,hoc la-
tuifle viros eruditos Patricium Junium, Johannem Fell, nuper
îgî. OxonienfemEpifcopum,&Gottifredum Vendelinum. Spe-
randumRR. Patres Baërtium&Janningum (qui nullum non
movent lapidem ut SS. Martyrum Paflîones MSS. nancifcan-
tur)in Voluminibus proximc fecuturisLibellum huncMeta-
phraftis Graece & Latine vulgaturos. In quo gratiam eo ma-
jorerai ab eruditis funt inituri , quod Codex GraecusPatricio
Junio laudatus ex Bibliotheca Arundelliana , in ea hodie défi'
deretur, ut ex viro dodo nuper audivi.
ULPHILjE Gothicam quatuor Evangeliorum.»
VerfionemDordraci apudBatavos anno 166?. cum Thomas
MarefchalliObrervationibuseruditiiTimis&Glonarioruoedi-
dit vir non minus vitae (anclitate quam eruditione ingensFran-
çifcus Junius FF. Hoc quanti vis pretii munere Hagae-Comitis
in aedibus Volïianis olim me beavit aureus Senex, Windeforae
antepaucos annosmortuus , &inCapellaRegia profuoirL*
Rempublicam literariam merito honorifice fcpultus.
a8}. Hatcfunt, LEGTOR BENIGNE, quae è curta no-
ftra fupelleclile proferenda habuimus. Plura & potiora pro-
pediem expecta à viro docliffimo & Ecclefiafticae antiquitatis
periciffimoWilheImoCave,DodoreTbeologo, Poftquem
(ïquisdehocargumentofcribereaggrediatur , ispoftHome»
rum,quodaiunt,Iliada. Benevale. Ex jfcdibus Lambethanis,
ineunte a, i£88- quem toti Anglorum genti felicifiimum
exoptamus.
h AU S D E O.
PASSIO
-
PASSIO
SANCTI VICTORIS
MASSILIENSIS.
Recenfuit ac emendavit
PAULUS COLOMESIUS
Ecclefix Anglicane Presby ter.
■-.
1
7 3Di>
718
P A S S I O
a87>
PASSIO
SANCTI VICTORIS
MASSILIENSIS.
MM
Incipit Pasjio S, ViÛoris
Masjîlienjîs .
* PasHo^iis^'M W"AflTilia Civitas ampla, quondam mirabili ftructu-
..ujusEpito- V% /■ rx fuae firmitate, fimul & pulchritudine glorîo-
mc apud I W I fa, in optimo terra; folo, in capite Galliarum-i
Bclvacen-"1 JL T A fita, terra manque omnium fere gentiumcom-
fcm occur-merciis patens, immenfa divitiarum opulentia, & frequen-
x88, tibus populorum turbis, armorumque terroribus inclytafu-
rit, Speculiit : unde & Romanar potentiae meruit efle in occiduis par-
Hirtorialis tjbus quaedam propria Sedes. Quare & Romanorum Nu-
l,i«, cap.7. minum,imô Romanorum Daemonum ftudiofa cultrix, & fa-
crilegarum fuperftitionum acerrima & ferocifiïma defenfa-
trix habebatur. Quas obres fuperba nimis & pefiîma , tan-
ta crudelitate in Chriftianorum fupplicia , San&orumquo
neces, velut totiushumanitatis immemor, raptabatur; ut
colle-
S, VICT. MASSILIENSIS. 71?
colleftosundique circafepiorum grèges, ad adventum ma-
xime Impcratorum, inftar luporum, raperet. Sednecîpfis
civibus parcens, quoscunque Chriftiani nominis invenifTet,
absqueulla miferatione xtatis , autfexus, quafi ad trium-
phum fuorum Dacmonum, varîis Iudibriis aftcftos , & irre-
citabilibus tormentorum generibusexcruciatûs,viliùsquàm
pecudes trucidaret. Inter quas San&orum Martyrum gem-
mas, Victor fancliffimus, velut cseteris rteUa fulgentior,glo-
riofus daruit : vel quod effet nobilior ; vel quod in rcligio-
ne noftra inftrudtior ; & ferventior, atque famofior5 vel
quod de ip(a carteris peflimis immaniore & trucuîentiore be- 2 3?»
ftiâ, Maximiano videlicet Imperatore ? cum ipfo cominus
pugnans, infîgniter & digne fuo nomine triumphavit. Ma-
ximianusenim cum pro Sandlorum fanguine,quemper to-
tum orbem crudeliusaliis, maximeque per totas Gaîlias,re-
centiùsfuderat, & praecipue pro famofitfima illa Thebaeo-
rum apud Agaunum caede, noftrorum plurimis nimium terri-
bilisfactus, Maffiliam advenifiet, ut fecundum Scripturam
* imfiiu adhuc impie ager et -7 cunfta illuc crimina fua cum vita*Ap°cal.
nequifïîma impleturus 5 ne quid fibideeiïet fcelerum , pie-xxu-15^
tati protinus, infatiabilis tortor , velut parum haclenus fe-
ciffet, tota rabie bellum indicitj Chrifticolasque, nifi facri-
ficent idolis , exquifitis mortibus dëperire juber. Tumve-
rotantamaîorum nube opprefiis, perturbatisque noftrorum
animis, invincibilisTefe in médium Vi&or oppofuit , fingu»
lisno&ibusSanctorum caftrafollicitecircumiens , & perdo-
mos fingulas ad amorem alternas vitae, & contemptum tranfi- 290.
toriîemortis, Servorum Dei corda eonfortando , fuc-
cendens.
Talibusinfiftens, fœlixhoftiarnoxfuturus, depre-
henditur, acPra?feftorumtribunalibu5pra?renratur. Pra>
fecli primum Tuaient clementius viro , ne Deorum cuîtu-
ram fperneret , nec confueta militiae ftipendia & Cœfaris
amicitias, procukucujusdarrf olim mortui recufaret. Illo
itatimS,Spintusarmafuseloquio,Deos , quos dicebant, im-
munditfimos -Dstmonds efficaciflïmë comprobat : militaria_,
vero ftipendia &Imperatori$ amicitias fe Chrifti militem in
conta-
7Î.O
P A S S I O
contumeliam Régis fui nullatenus habere velle refpondet ••
Dominumautem JefumChriftum, altiflimum Dei filium_,,
pro charitate reftaurationis humanae, vere quidem homi-
nemfuiffe mortalem, & ab impiis fe volente occifum, fed
divinae fuae virtutis potentia die tertiâ fufcitatum , cœlo$
afcendiiïe,& à Deo pâtre regnum fuperomnia ftabile fufce-
piffe, vultu conftanti ac liberae vocis plena automate pro-
teftatur. Nec mora , circumftantium clamor ingens in_»
291. cœlum attollitur 5 pius DominiConfefibrab omnibus inju-
riatur. Sedquia virclarus erat , judicatum à Prasfecliseft,
uti ejus caufaad Caefaris audientiam rcfcrretur. Quofadto,
ille efFerato animo, fubito eonverfusin furias,dilationis im-
patiens , jubet Athletam fanclum fuis tribunalibus praefen-
tari.
Beatiflimus igitur Viclor coram tribunali furenti*
Imperatorisftatuitur, multisque undiqueaccufationibusim-
petitur, omni calliditate, fummisque terroribus ad facrifi-
cia iterum Dasmonum perurgetur. Martyr vero exaudito
terrore robuftior, velut quigehennas levi commercio vin-
ceret , nec aufetri de terra veritus, qui municipatumcœleftis
curix jam fentiret, depromtuario S. Spiritus recreatus, Im-
peratorem facvifTimurn , cunftosque Principes ejus , mira_,
prudentia, &animi virtute confutavit, idolorum cultus af-
fertionibus claris evacuans , Jefum Dominum verum De-
um effecerti publiée ratione confirmans.
Tune impiiflimusCaefar omni fera crudelior, omni
20Z. draconemalignior , face fuccen fus in rabiem vertitur,San-
clumque Martyrem funibus coarftatum per totam urbem-i
praecipitvolutari , utex ignominiofa viri pœna&Deorunu
fuorum vindicaret injurias , & noftrorum fimul animos terri-
taret. Data fententia , conclamatexercitusinfanientispo-
puli, undiquead fpeclaculummultitudinesruunt j dumque
per totam Civitatem brachiis pedibufque ligatis Chrifti Athle-
tapertrahitur, impiis manibus , velmaledicofaltemoro,
proutquifque poterat , cruciatus adaugent j itautproreatu
nonminimoiibiduceret, qui ad ejus injurias non aliquid ad-
jecifiet.
' Tali
S. VICT. MASSILIENSIS. 7zi
Tali ergo ludibrio cum fatis fuperque vuîgi nefaiv-
diffimioculosfatiaffet, ad tribunalia PrœfecîorumSanftiflï-
musiterum Viftor, laceratus, cruentufque, reducicur > de
negandoChrifto, &Diisadorandis acriusitidem peroratur:
putantesenimpœna, &contumeliis, populiquetumultibus
fe(Tumanimodecivii(Te , necjam de fuperflao locutururru»
quifibipotiusconfulendum efïecrudeliexperimento didicis-
fet, deinjuriis * Caefaris, ac totiusReipublicae graviter con- 29?»
queruntur. Tuncdeinde fupremae clementiae, f nihilque*f. inimicis.
infœliciuseffe afferunt, quam omnium Deorum, & invicîis-t •• dcmca-
fimorum Principum amiciffima fâmiliaritate poftbabitâ, cun-t,3Cé
clamundi oblecîamenta, &gloriam, &honorem> jpfanu
quoque dukiflimam falutem corporis , pro eo quod nun-
quam viderit, perdere, cundtorutn iras Deorum, hominum-
que in fe gratuito provocare , cum omnium dolore charo-
rum per fumma tormenta ad interitum feftinare : proinde
vci jam expertorationem fanioris eligendam effe confilii,
neccontemnendosefle Deos , quorum manifefta majeftas
fulgeretinTempIis,quorum bénéficia fentirentur à cunctis,
quosveneranda antiquitas adoraffet, &[ummi Principes co-
lerenr, quibus propitiis laterent * cundta, quibus adverfis*ffl
duraremundus nec ipfe valeret. Illi fane quantocyus re-
nunciandum, qui & vivendo fcmpcr pauperrimus fuerit, &
quam effet imp»*tens moriendo demonftraverit : Id fiface-
ret, futurum utimminentia fupplicia lucraretur, & de in- *P4»
timaCaefaris amicitia , fummisque honoribus ipfis poffet in»
tervenientibus gratulari. Quae fi refpueret, adillam,quam
nemo unquam vidiffet, Chrilti fuigloriam, non aliter quàrn
ipfius exemplo, per fumma tormenta &contumelias, totius
opprobrium & abjeclio populi factus, illico transiturus.
Cum * Martyr, de primo impetupenè viclor, &*i,Tum-
S.Spiritus faclus oraculum, impertcrrito &infatigabili ani-
mo, Deo confortante, perfiftens, ad huncmodum concio-
natus,ait: Sideinimicis Ccefar;s& Reipublicae agitur, nun-
quam, inquit, Caefari, nunquamReipublicae nocuij non_j
honorilmperii quidquamdetraxi, non ab ejus me propu-
gnatione retraxi. Quotidie pro falute Caefaris & totiuslm-
Yyyy pcrii
7ir P A S S I O
perii ftudiofe facrifico , quotidie pro ftatu Reipublicae co-
ram Deomeo fpiritualeshofhas macto. Dementilïîmum au-
tem non abs re videri omnibus aeftimo , V\ quis unum ali-
quiditadiligat > ut non idpro centuplo meliorepoftponat,.
24>;. Quidvero(iilIudunum, nec, proutcupias, habere, nec,
fïhabeas, (inemetugaudere , nec, cum maxime follicitus
fis, valeasretinere: Illudverocentuplummox, utvolueris,
praemanibushabeas; cumtenueris, fecurusgaudeas j quod
nullojamfine, nullofuituivedefecîu , nulliusdeincepsvio-
lentiaperdas. Proindefaniorisrationeconfilii , omnium-
que judicio fapientium , familiaritas Principum , mundi oble-
cîatio, gloriêe, honores, faluscorporis, charorumcogna-
tio, &hujufmodi caetera, ipfadeniquetemporalis vita,(quae
necpro votoacquiri, necfecurehaberi, necvellongiufcule
teneri omnibus plane notifïimum eft) aeternae vitae ineffabili-
bus & ftabilibus gaudiis , fummique omnium authoris am-
plexibuspoftponendafuntj quem, cumamaveris, habeas;
cum habueris , cunCta pariter cum illo polïideas. Nec to
doleashaec ipfa, quze deferueras , momentanée reliqui(To>
quac, commutationeleviffima , incomparabiliter meliora->
in ctternum gaudeas recepifle. Nonautemtormenta , (ed
296. refrigeramentarecledici, quaecruciatusa?ternosextinguunt;
nec mortem , fed falubre poculumreputari , perquamad
talem vitam tranfitus procuratur» Illo fane nihil infanius, ni-
hil, omnium confcientia tefte , vecordius , qui hoc tanto
bonofinecaufa pofthabito , manifeftum vitse fuae hoftem..,
ftudiofe , utDeum, colat ,• unde&poft vitam nihil aliud,
quammortisasterncemercedem , & inexplicables (ine ter-
mino cruciatus acquirat. Quis enim vita; humanae truculen-
tiorhoftisappareat , quam qui agenda docet , proprioquo
Cxemplofuadet , quae&extrema fintagentis opprobria , &
juftifTimis legibus capitaliter puniantur ? Nonne autem agen-
da docditur, quae publiée recitari, quaelaudandocantariju-
bentur? Taies quippe, taies funtDii veftrimaximi, quibus
prarcipientibus horrenda fua (cèlera non folum recitantur, fed
&vifibilîtereffingunturintheatris , cantantur&fummis lau-
dibuîcelebranturinTeraplij, Cuienim veftrumnefcireli-
cet
S. VICT. MASSILIENSIS.
7*ï
cetfuneftasrapinas , & quantum in fe fuit nefanda parricidia
fummijovis? Cuiinnumeraejusftupra&adulteria, furtiva_, 297.
&publica, fraudulenta& viol enta ignorare permiflum eft?
Nunquid Reginae Deorum fororifquejovis maligna crudeli-
tas, &fraternafecuminceftalatuerunt ? Nonne palam funt
MartisimpIacabilisferocitas&obfcœnifïïmiPriapi, necnon_,
& fœdiflima: Veneris turpitudo ? Quid Deas febres, Deofque
pallores, &hujufcemodiDeorumreferam grèges, quosipu*
vosDeosmalignos , & faluti inimicos humanae prsedicatis >
Pudet memorareDeosStercutios, &DeasCIoacinas, & mil-
le talium portenta Deorum , qui tanto dedecore miferos fuos
cultoresafficiunt , utveneraricloacas&ftercora , Deorunu
fcilicet talium templa , compellantur. Patetigiturquarru
truculentilïimi , & ultra omnes inimicos immanifllmi hoftes
finthominum, ifti Dii veftrimagni, quorum lignea, vella-
pidea, vel aerea majeftas, à vobis facla & ftabilita , à muri-
ons, feuavibus, ftercoraturinTemplisj quorum praedicla.*
maleficia,nulla vero bénéficia fentiuntur à diisjquos venerata
veftramiferaantiquitas périt j quos utinam veflxi Principes *p8»
tollendofœlicius viverent ; quibuspropitiis , cuncli , qui-
bus propitii funt , jubentur à juftiffimis legibus capitaliter pie-
dij quibusadverfis, permunduminnocentia, honeftas, &
juftitiareflorefcit. Nonenimillipropitiari, nififimilibus,
pofllint, diffimilibusenimnequeunt, quia nulla contraria fibi
invicemconvenirepoflunt: fimiiesveroillorum , &juftiflï-
malex, utdiximus, cumpefiima nota de medio exterminât,
&ipfa aequitas nihilillis poft vitam aliud , nifi mortis alter-
nas fupplicia, fervat,beatitudinem quïppe nemo velinfanus
concedit: Reftatergo quicquidpoft hanc vitam talibus retri-
buitur, ideffe,ut, quoniam nunquam beati funt, fempïter-
nâ miferiâmoriantur. Quoniam igitur Dii veftri diffimili-
bus quidem * adverfis, fimilibus autem femperfuntmorta-*! advwfi.
literinimici, ratione firmiflima conftat, quod eos nemo co-
lère debeat,quorum &cukura viventes femper turpifïïmos,
& retributio, (ive in hac vita , Cwc poft hanc vitam, facit
miferrimos; quosnec aliquatenusdeceatformidari , cum *P9»
folaiiteorum propitiatio metuenda. Ulumfane quanta-,
Yyyy 1 chari-
7*4
P A S S I O
charitate, quanta veneratione dignum eftadorare,quicum_»
inimici effemus, prior nosdilexitj qui & Deorum turpium
fraudes nobis aperiur, &, utnosabillis eriperet, nonfuam.»
minuensDeitatem, fed noftramveftiens humanitatem,inter
nos,Deus permanens, homo faclus apparuit j ut pauperri-
mosditaret, noftrae fe paupertati, cum dititfimus efiet>
pauperrimus veniens, configuravitj cujus il la. humana con-
verfatio , nobis eft omnis virtutis & honeftatis exemplum_>,
cujus indebita mors debitam noftram aboievit in sternum-^
&dum ifti Dm, imo peffimi Daemones, illum innocentem-»
noftra infirmitate velatum injuftè expetunt , quos à fe de-
ceptos captivaverant, jufte perdiderunt, Oquàm divesil-
la, quamobjicitis, paupertas ! qua?,quando fibipiacuit, fo-
lojuflu, pifcibus implevit naviculas, quinquepanibus,quin-
que milliumfatiavit turbas ! O quàm fortis infirmitas, quae
300, omnes fuorum infirmitates fanavit! Oquam munificamors,
qua?tot mortuos fufcitavit! Quae ne forte minus vera eflo
aliquatenus ceftimetis, afpicite ab initio praedicla, innume-
*hte.mundi.rabilibus miraculis totius * creaturae atteftatione firmata_,.
O fi intente videritis , quantus ifte fit , cui totus eft obedi-
ensmundus, qualisfit, qui eft defiderabilis totus, in quoni-
hil vituperabile , in quo totum laudabile , cujus charitas
omnes recipit, cujus judicium nullusevadit. Quid ejusvi-
tafanclius.<? Quid doclrina reclius ï Quid promiffis utilius 1
Quidminis terribilius ? Quidejus tutius patronatu 1 Quid
laudabi'ius amicitia 1 Quidjucundius gloria.-7 Quis Deorum
huicfimilis? Quis huic comparabilis^ Omnes enimDiigen-
tium Dxmonia , Deusautem noftercœlosfecit, & ideo illi
cumfuiscukoribus afternis incendiis damnati funt> atquo
tTerX.iT. damnandi, (icutfcriptumeft inSando Prophet3 : -\ DU qui
*?ç'yX.\!\.7-cœ^um & terra-n non feceru»t,pereant de fub cvclo. Ut in alio : *
* * Vh\n\.Gonfundantur omnes, qui adorant (culptilia. Utiterum î * * In~*
CXXX1X.ii.;^»^w dtjicies eos, inmiferUs non fubfifient. De ifto autem San-
lOÏ' Clus Prophefa dixit : t D Eus no/ter pro omnibus Dite, omnia qu£*
T t ~ -cunque volait fecit in cœlolf interrat in mari, & in omnibus aby/fis,
* PfalinUnde & eodem Propheta tefte; * Beati omnes qui timent eumy
C^sw,Xyqu\ ambulant invïis e jus \ Régis enimfui gloria fidèles militas
noa
S. VICT. MASSILIENSIS.' 7if
non carebunt j propter quod fecure pro ejus teftimonio
mortem nos ultro fufcipimus , & quam ccrta fit noftra fpes>
pafîionis exempîo monftramus. Quocirca , Viri illuftriffi-
mi, ViridocliÀïmi , mentis compotes & rationc vigentes,
femoto,quaîfo, paulifper odio & contentione , judo exa-
mine, vim utriusque partis attendue , nec turpifïimis &ini-
miciffimis da?monibus , damnatis atque damnantibus, ulte-
riusvos ipfos tradatisj nec divinac fimilitudinis honorerru,
quae in vobis efl: , eorum obfcœniffima:turpitudini fubfter-
natis, ut eorumdamnationem evadere valeatis. Obedite-»
autem (ancliflimo , pulcherrimo , juftiiïimo , cJementifïi-
mo, omnipotenci Creatori, &amico veftro, cujusvoshu- J02»
militas, fi ei acquiefcitis , fublimabit , paupertas ditabit,
morsvivifkabit j cujusvosnunc advocant faluberrima mo-
nïta, invitant praemia , ut in alterna ipfius gloria paulo pofi:
fufcipi, &inejus femper amicitia * gratularn *Deeft,opi-
nor, voxw-
Cumque peroraffet Martyr, impiifïîmi PraefideSjra-'*'"™
tionum pondère opprefïî, Adhuc, inquiunt, philofopha-
ri, Viclor, non définis? Unumtibi elige, aut placareDeos>
aut cum fumma infelicitate deperire. Si fie, inquit, propo-
nitis, quoddocuimus verbis, exemplisfirmandumeft. De-
os fperno, fateorChriftum , qusecumque poteftis date fup-
p'icia, cumulate tormenta. Exacerbati ergo refponfisejus
Praefe&i facrilegi , duminlaniando eo , aîter alterum cru-
delitate vincere nititur , in feprimitus verfi , orta rixa dis-
fentiunt, proqua recedente * Euticio, optatae fortes, excru- *ftEUty.
ciandiMartyrisalteiï cedunt. chio.'
Tune Afterius, fie enïm dicebatur, Chrifti militem
moxjubet affigi. Quo fafto, cum diutius acerrime torque- 3°3»
retur, attollens incœlumlumina, piam tolerantiam à mi-
fericordiflimo pâtre Deo , cujus id elfe donum noverat,
precabatur. Necjam ultra ferens clementiiïimus Jefus, cer-
tatori fuo, infigne certamints , viétoriaeque fignum , cru-
cem videlicet in manibus geftans, in fpecie confolantis ap-
Y y y y 3 paruit
71(5 P A S S I O
paruit, dicens, Pax tibi, Victor nofter. Ego fum, inquit,
JESUS , qui in Sandis meis injurias, & tormenta fuftineo.
Viriliter âge , & efto robuftus 5 Egoenim tecum fum,for-
tisadjutor in praclioj qui & fidelis poft vidoriam remunera-
torinregno. Ad Salvatoris vocem protinus omnis dolor,
cundaque irrita ceflere tormenta. Tune ille, mente,vultu-
que alacri, converfus ad laudes immenfas, vifitatori ac con-
folatori fuo, toto fpiritu , gratias referebat.
Lidores autem faevicumjamlafïi deficerent, nihil
autem fe profecifTe , tripudiante Martyre, cernèrent , depo-
fitura patibulo , jufîu nefandiiïimiPracfidis , fub euftodia..
milituminobrcuriiïimum omnium carcerem tradunt. Et
304» eccebenignifïïmusjefus, fponfionisfuaenonimmemor,no-
dis medio, militi fuo vifitationem Evangelicam mittit. Con-
tinuoigitur, folutiscarcerisclaultris, depulfanode, totum
carcerem die clarior lux cœleltis irradiât. Exultans Martyr ,
laudes Domino cum Angelis leniter fe demulcenribus
cantat.
Milites ergo , claritatem tanti cémentes fulgoris,
adpedesSandi, cernuiprocedunt, veniamflagitant,Baptis-
mumpetunt; quosprotemporediligenterinftrudos, adfci-
tisSacerdotibus, ipfanodeadmareduxit , ibiquebaptifatos
propriismanibus de fonte levavit. Mane autem facto , fan*
dorummilitum, Alexandri, Longini, Fœliciani, ficenim
eorumnominadicebantur, divulgataconverfione, magnus
illedracoMaximianusfurorefuccenditur , feraliaedidapro-
ponuntur: Haec omnïain Vidorem , quippe qui audor fuis-
(et, durius retorqueri 5 milites vero debere autconfentire-#
idolis , aut capitali fententia condemnari.
Tune Beatus Vidor novos Chrifti milites praemiflu-
Tusad prslia , hujufcemodi orationeprœmunivit , dicens:
3°y» Ofortiffimi commilitones, Ogloriofi certaminisantefigna-
ni, opuseftanimis , nuncopustotafortitudine , fidem-.t
quam
S. VICT. MASSILIENSIS. 7*7
quam nunclmperatoriveftropromififtis, virilitercoftodite,
imminet enimhoftis , adeftpugna 5 vult enim hoftis nova-,
tyrocinia veftra repentinus aggredi, ut, fi incautos invcnerit ,
palmam vidoriae fe quodammodo furripuifle glorietur. Vos
autem, Chariflimij nonitanegligenterinftru&ieftis, non
ita parum Chriflum didicifus. Vos quoque non ignoratis prae-
lia, necperdidiftismilitiam, fedmutaftis. Experiaturigitur
Rex nofter quos elegit , quibus aciem primam fœlicis pugnae
commifit. Experiantur&inimici quos impetunc , nec vos
dégénères in aliquofentiant 5 dequïbus tam benevefterlm-
perator fenfit , ut recentifïimis tyronibus fummam rerurru
committeret , & primos belii eventus veftrae forticudini com*
mendaret. Necvosterreantbella , quîferoper belladidici-
ftis, nec vos * advocentperitura, quijampraemanibusaeter-
navidetis : fupereftvobisillafortiterrapcre : fupereftvobis*i,a*ocï
per médias aciestranfirerquae fi paulovobis intérim afperiora 300*.
videntur , ipfurn Regem noftrum jamjam per talia tranfiro
cognofcite; ipfum , nonalium, ducentem * audite : ln~»
mundofirefjuram babebitis, fed confiait e, ego via mundum* Ipfum> *f.docentem
inquam , ipfum fiducialker mente & voce contra omnia dura vel Jiceu-
invocate ; nonvobisfideliterinvocantibusdeerit , quifnis^ tj*n"
omnibus veraciter promifit; dicens: t EcceegovobUcumfum^
uÇque adconlummationemfdiculi^ DeniquehujuS rei meipfum_» \ Mattli.
vobisexemplum fidèle propono 5 dumenim appenfus pati-xxvm, zo.
bulo , intolerabilibus cruciarer anguftiis , mifericordemj
Dominumfupplicibus lachrymisinvocavi , &ecce protinus
illum video, gloriofurnnoftraeRedemptionisfignum in ma-
nu ferentem, &dicentemmihi: Paxtibi, Victor, ne time-
as ; ego enim fum Jefus,qui in Sanclis meis injurias & tormen-
tafuftineo. Adcujusvocemtantamihiftatim virtusinfufa.,,
utnullapenitusfuppliciareputarem. Quapropter, Charis-
fimi> virtutisveftrccmemores, in auctorem omnium Jefum $07,
Dominum, &qua illetranfierit , quopervenerit , afpicien-
tes, ne timeatis minas volaticasmortaliumhominum, quibus
promiflajampraemanibuseft immortalium focietas Angelo-
rum; & momentanea ferte fupplicia > uttriumphaliterïupe-
rarc
;i8 P A S S I O
rare poflîtis aetèrna 3 & qui antea malebatis mori , quam vin-
ci perpetuo perituri , nunc patimini oro vos vincere , in.*
«ternumpoftmodum regnaturi,
Talibus armatos , unaque Viclorem Sanc*tum,mis-
fi apparitores ad forum fuperiusrapiunt: quibusaudiris, ccr-
tatim ad fpeftaculum tota pêne civitas ruit. Alios funbundas
mentis infania pertrahebat; aliimeliorefpiritucupiebantvi-
dere Sanclum Martyrem cum Diabolo dimicantem 5 vulgi
concurrentisundique confufioperfonat j tumultu&clamo-
re omniareplentur; in Sanclum Martyrem maleditfa&con-
viciaundiquejaciuntur. Atille contra omniaillatarobuftior
perrnanejis , cum ab impiiscogeretur, ut vel milites , quos
308. averterat, adcultusDeorumrevocaret: Quae, inquic, ipfe
sedificavi, deftruere mini non licet. InterrogatiergoSancli
Alexander, Fœlicianus , atque Longinus , in confeiTione-»
Dominifideliterperfeverant , moxqueexlmperialijuflugla-
dioferiuntur, corporaqueprojicientestemporalia, vitapo-
cîunturacterna.
Sacratiflimus autemViclor cernens fanclos milites
necidatos, lachrymabili voceDominumdeprecabatur, il-
lorumfociuseflemartyrio pariter&glorise mereretur, quo*
• l.crcduli.rumpoftDeum crudelitatis * &confeffionis auclor extitis-
tatis. fet, Statim igiturgloriofus Martyr, conclamantibusturbis,
undiquetunditur , iterumque fufpenfus, fuftibus ,nervisque
ff. nervis taureis f revocaturadcarcerem : ubitriduoinorationeper-
taurcisquc. feverans rnartyrium fuum magna contritione çordis , &
Vukatae le- . . , / . J . »
aioni favetmultis^acnrymis Domino commendabat.
Vincentius
Bcivaccnfis. Deinde funeftus Caefar , auditaconftantiaMartyriï,
velut ad ultimum tortor infanior refervatus , fuis eurru
3°?« afpeclibusimperat fifti. Tune, interrogatione facla, Mar-
tyr perfeverantiffimus , idem quifuerat in confcfiione Do-
mini per omnia reperitur. Tum vero , quafi de novo ,
furor &rabiesJnChrifti militemdebacchatur , tumminae,
terro-
S. VICT. MASSIUENSIS. 729
terrorefque, maîedicta, &con vicia denuorenovantur. In-
terea Maximianus Jovis aram jubet afferri* Mcx igitur coram
ipfoaracompcnitur, facrilegus quoque Saccrdos paratui as-
fiftit.
Tune Imperator adS.Vi&orem : Pone , inquitj
thura , plaça Jovem , &nofteramicusefi:o. Hocaudito,
fortiffimus Chrifti miles , S.Spiritus ardore inflammatus, fe-
feque àrhplius ita * ferre nonfuftinens, velutlitaturuspro- »f, ira, •
piusaccedit, aramque de ipfa manu Sacerdotis folo tenus pe-
de proftituit, atque ipfum pedemjuflumox deteftabilisCac-
faris amputatum , Deo & Régi fuo Domino Jefu Chrifto,
velut quafdam fuaveolentes. primitias intérim fui corporis,
dedicavk»
Adultimumvero , jam totum corpus & animamJ
Domino redditurus , edifto Caefaris ad molam piftoriam-i 310;
ducitur. Ibat autem ita celer & hilaris , ac fi nihil peni-
tus paflus incommodivideretur. Igitur cruentifilmi &exe-
crabilis Tyranni jufla complentes liclores fevi , gloriofurru
Martyrem toto mox corporerotatu céleri conterendum pt-
ftoriae moli fupponunt. Tune eledum Dei frumenturru
* fine miferatione conteritur : tune invtctifiimi Martyris *kafc vo-
ofla tœlicia crudeliter conquaflantur. Sed cum, disfipata- cat d. ign*.
paulo poft divinitus machina , fpirans adhuc aliquantulum^^""*'
videretur, adperfeclamejusplenamquevidloriam , tôt Do-
mino confesfionibus dedicatum , tôt & tantis agonibus de»
coratum , gladio i 11 i caput abfcindunt : quo facto , mox
defuper voxcœleltis intonuit, dicens: Vieilli, Victor Béa-
te, viciftu
At infœlix Maximianus , fpeciale Daemonum terri*
plum, à quibus haclenus fuerat fuperatus , fperans fe vince-
re vel defunctos , ad cumulandas Martyrum glorias, omni
humanttate fepultura: pofthabita , eorum corpora in pro*
fundo maris brachio , quo à meridiano latereCivitas cin-
Zzzz gitur,
7y> - PASSIG S. VICT. MASSILIENSIS.
l gitur , à pifcibus devoranda fubmergi facit. Sed pîus Domî-
* nus meliori confilio & honori Sanéforum & pofterorum pa-
trociniis providcns , miniftrantibus Angelis , natatucelerri-
nîo fancîa corpora in oppofitum littus illaefa tranfponit , ibique
àChriftianis in crypta , nativo in faxo operofe& décerner
excifa > fepulta, multisufquein huncdiemmiraculishono-
rantar, multaque bénéficia, piè petentibus , ipforum men-
tis , conferuntur , perDeum &Dominum noftrum Jefurru
Chriftum, cuifitlausaeterna, virtus , honor& imperiurruj
cum Deo Pâtre & SpiriroSanfto per infinita faecula fae-
culorum. Amen»
Explicit Paflïo
S, Vidoris Maiïïlienfis*
FINI Si
ROME
ROME
PROTESTANTE.
Ou 3M
Témoignages de plufieurs Catho
liques Romains en faveur de la créance & de
la pratique des Proteftans.
Par
m COLOMIES
Selon ï Edition qui a parue
a
LONDRES
Chez James Prefton. M DC LXXV. 8vo,
ZZZZ 2
-*H:(o) :§-<§*•
PREFACE.
S' efl affe^difputé contre ceux de Rome par
l'Scriture & par les Pères. Il ne refte
plus qu'à leur faire voir y pour nôtre en~
tierejufiification, que leurs Autbeur s par-
lent comme nous. C eji ce que je prouve claire-
ment dans ce petit livre , par un recueil exact de
plusieurs pajjages, qui pour la plus part 5 n avoyent
point encore eflê alléguez,. Afon deffeinneftoitpas
d" abord de publier cet ouvrage, ne l'ayant fait \ue
pour mon ufage particulier. Mais a lafolicitati-
on de quelques perfonnes , au jugement de qui je dé-
fère abfolument, je luy laiffevoir la lumière $ e/pe-
rant de la benédiiïion de Dieu, qu il ne fera pas
inutile au temps ou nous fommes. Lis-le , cher
Lecïeur, avec quelque foin, & ,Jitu es du party
de Rome, n aye pçint de honte 5 après /' avoir lu,
de te laijjèr vaincre à la vérité. Ce font les vaincus,
en cette rencontre , qui Je vqyent toujours cour on -
«Ro & qui remportent tout /' honneur & tout
/' avantage de taviftotre.
ROME
-»*(°)Î4»-
7îî
ROME PROTESTANTE.
t. Témoignage d ' Alfonfo Tofiat Ejpagnol, !Evéqae
d'Avila^ touchant l ' Autboritê des livres de la
Saj>tencey Gcclejtaftique>&ç. Matth.^*!
IL y a d'autres Livres, qui, bien qu'ils foyent retenus par
l Eglife, ne font pourtant pas mis au Canon* parce que
P Eglife ne leur ajoute pas afïez de foy pour cela, & nf
ordonne pas qu'ils foyent lus,ou receus régulièrement*
& ne juge pas défobeiflans ouinfidellesceuxquine les reçoi-
vent point. Et cela pour deux raifons. Premièrement,
parce quelle n'efl pas aflurée de leurs Àutheurs, ignorant %a
même fî ceux qui les ont faits les ont dictez par l' infpiration
du S. Efprit. Or quand on eft en doute fur quelques livres fi
leurs Autheurs ont efté conduits parle S. Efprit, i'authoritê
leur eft ôtée & l' Eglife ne les mit point au Canon de Tes li-
vres. Secondement parce que l'Eglife n' eft pas certaine à
Y égard de tels livres, Ci outre ce qu' ils avoient de leurs pro-
pres Autheurs, les Hérétiques n' y aurorent rien mêlé du leur
ou n' en auroient rien retranché. Elle reçoit donc ces livres,
permettant aux fidelles de îeslire & les Hfant elle même en_»
fonfervice, a caufe de plusieurs chofes dévotes qui s'y trou-
vent: mais elle n'oblige perfonne à croire neceffai rement
ce qui y eft. Or ces livres font, la Sapiénce de Saîomon_>>
J'Ecclefiaftique , îe livre des Maccabées , Judit & Tobio»
Jérôme Roma») aujfi Ejpagnol , de f Ordre des Augu/ïins , femblz.* ~s
avoir efié du même fentiment} au y. cb. du z, livre de fa Républiques
Zzzz i Hebrai-
7J4 ROME
Hébraïque (imprimée à Médina del Campo F an l y/ f. folio) bh il
traite de dejfe in formé (f fort au long , des livres du vieux Tejlamenf.
Car pourqttoy les Ir.quiftteurs d'Efpagne ordonnent-ils dans leurs Indi-
ces Expurgatoires qu on fupprime plus de deux grands feuillets dans
ce Chapitre? pour quoy dans les exem. Iodes de cette Republique, qui
nous font venus de ce pœys -lAy les paroles de ce chapitre (ont- elle s non
feuhment rayées & couvertes dy un papier colty mais même coupées
& mutilées ?
»z/. & lui Y.
dansfcsme-2- Témoignage de ^Michel de nSMarolles Abbe de
moires pag. Bauserais & de Vitteioin , touchant la tradu-
f A' liiiv ci • i r r i i
mondes livres Jacre^ en langue vulgaire.
"jV/TOnfieurdeLingendesEvcquede Mafçon , approuvant
1 * lune fois les Verfions que je faifois des livres (acrez , je_>
luydisquej'etois ravy del'eltime qu'il enfaifoit,& que cela
mencourageoit merveilleufement à continuer le de(Tein_j
quej'avois fait de m' y occuper pour l'utilité qui en pouvoit
revenir au public : mais que tous les Prélats nettoient pas
de fon avis , & qu'il n y avoit pas long - temps que j' en avois
vu un fort Savant , ceftoit M. Habert Evêque de Vabres,
qui eut fouhaité qu'on n'en eut jamais fait aucune , fans ex-
cepter peut- eftre la latine, de forte que pour eftre Docteur
en Théologie, il eut fallu de necefïité entendre 1* Hébreu &
le Grec, pour lire l' Ancien & le Nouveau Teftament j & la^
liturgie Romaine ne feroit point en ufage, puis qu'elle n'eft
compofèe que de divers endroits de la Bible. J' ajoutois à
cela que je meftois pourtant bien apperçeu , qu' il ne ju-
geoit pas quefapropofitionfe put foutenir dans toute fon-.
étendue : mais qu'à refervedelaVerfion , que nous appel-
ions vulgate, il n' en exceptoit aucune: & que comme jo
luyen eus demandé la raifon avec tout le refpect qui me fut
polïible, il ne m'en dit point d'autre que la difficulté de l'in-
telligence des Ecritures j & que la liberté de leur lecture avoit
engendre toutes les Herefies qui font la pefte de l'Eglife. A
quoy
PROTESTANTE. 1)S
quoy je répondis, que ceux qui faifoient des Herefîes, n'
eftoient pas communément les plusignorans des Hommes,
bienquilsne fuflent pastoujours les plus éclairez , &quo
jen'enfçavoisgueresquinefulTentfortisdu nombre desDo-
cleuïs; de forte qu'il n'y a voit rien à craindre à cet égard du
(impie Peuple, mais feulement du côté des Philofophes , &
de ceux même qui font les plus verfez dans laconnoiflanco
des langues qui ne font plus en ufage que dans les livres; ou-
tre que l'Efprit de Dieu dans les Saintes Ecritures, nousobli-
geoità les lire fouvent , a) & a les méditer. Ce que jay ^ p^X
aflez prouvé dans une préface, quej'aymife au commence- £
ment de ma Verfion du Nouveau Teltament. on îc fa.
meux Jean
Tic Comte de la Mirandole, écrivant à Jean François Pic Ton Neveu , 1' exhorte à feuilleter
fans cette, les livres facrez. Ajoutant, qu'il n'y avoit rien qui fut plus agréable à Dieu,
& que l'on trouvoit dans les Ecritures une certaine force célefte & efficace, qui trans-
formoit l'Efprit des Lecteurspar une puiiïànce admirable, dansl' amour divin, pouryû
qu'on les lut purement & avec humilité.
j.» Témoignage de Jojeph Acofla fefuite Espagnol 5 b dc
• touchant la Clarté des S. Ecritures. ch/ifto rc-
velato c, 2.
Dieu, comme un bon Père, a elle fi prévoyant, qu'iln'y&î-
a point d'homme fi groffier , ny Ci ignorant , qui no
puifie r enlifant les Ecritures avec humilité entendre plusi-
eurs chofes futiles & véritables. Certes jay viï des hommes
du tout fans lettres, & qui à peine fçavoient le latin , tirer de
fi grandes chofes des Ecritures > que j'en ay efté ravyen ad.
miration*
4« Autre du Père Paul de l ' ordre des Servites, The-
7<
ologien de la République deZJenife. &£»*£
C^En'eft point faire naufrage de lafoy que de vouloir fon-['état ^ la
^der les Saintes, Ecritures > qui ne propofentpas lesmatie- religion du>
fgj Chevalier
Eduvin Gar*-
disv.
?3<S ROME
eresdeFoy, comme tenebreufes&épineufes, maiscommô
éclairant l'intendement, &enflamant les affe&ions , &qui
en un mot ne font point écrites fans aucun but afluré , mais,
comme dit S. Paul, pour nôtre inftruclion, & comme telles,
doivent eftr« étudiées & méditées de tous» Aujoutons à ces
deux témoignages ce que dit A/, de Sajjy dans la préface de (a traduction
du Noveau Teftament de Mons. L'Écriture Sainte eft comme un
grand Fleuve , dit S. Grégoire , qui a toujours coulé , &
qui coulera jusqu' à la fin des fiedes. Les grands & les petits»
les forts & les foibles y trouveront cette eau vivante , qui re«
g# jaillit jusques dans le Ciel. Elle s'offre à tous, & elle fe propor-
tionne à tous: Elle a une (implicite) qui s'abaiiTe jusques aux
âmes les plus (impies , & une hauteur qui exerce & qui ele vo
les plus élevez. Tousypuifentindiféremmentj mais bien
loin de la pouvoir épuifer en nous rempliffant , nous y lais*
fons toujours des abymes de fcience &de fageffe , que nous
adorons fans les comprendre. Mais ce qui nous doit confo-
ler dans cette obfcurité, c'eftquefelonS. Auguftin, l'Ecritu-
re Sainte nous propofe d'une manière aifée & intelligible-»,
tout ce qui eft neceflairepour la conduite de nôtre vie j qu'
elle sexplique & seclaircit elle-même , en difant clairement
en quelques endroits, ce qu'elle dit obfcurement en d'au-
tres.
o. £♦ Témoignage du même Père Paul touchant ÏEfire
J.™me del'Sglîfe.
C'eft une faufleté toute manifefte , de dire comme fait Ro-
me que toutes lesEglifes fondées par les Apôtres , font
defaillies, excepté la Romaine, qui feule refte aujourd'huy.
Car il eft certain» qu'il y a toujours eu quelques vrais Chrétiens
èjerufalem, à Antioche , àCorinthe , & aux Sept Eglifes
de l'Afie mineure , fondées par S. Jean i j'en dis autant des
Eglifes d'Arménie & des Indes , ou les autres Apôtres ont prê-
ché. Cette erreur naift de la faufle fupofition de Rome,quo
Lettre de fEgliie confifte dans un état temporel , qui eftant
perdu
PROTESTANTE. 7i7
perdu pour les Chrétiens des Eglifes Orientale! , & retrou-
vant feulement dans l'Occident , Iuy a fait conclure qu'il n'y
avoit plus d'Eglife que dans l'Occident. Si cette raifon avoit
l ieu , on pourroit auffi inférer , qu'il n'y a point eu dEgl ifo
Romaine l'efpace de trois cens ans après nôtre Seigneur, veû
qu'alors l'Empire eftoit entre les mains des Payens. Mais à
direlevray, une afiambiée n'acquiert nyne pofféde lenonu
d'Eglife par aucun état temporel , mais bien en fvivant la do*
drine enfeignée par Jefus Chrift.
10.
6. Autre de Barthélémy de Salignac ProtonotatrtJinhmcriina
ApoMiqm. TerrsS.Lu.
* * ■*- ' tetiseijst,
LEsHabitans de Chypre font aujourd'huy pour la plui
grand part Grecs Chrétiens. Et bien qu'ils ayent beau-
coup de Cérémonies diférentes de celles de l'Eglife Romaine,
ils ne doivent pourtant pas , àcaufedecela , eftre conda-
mnez. Si ce neftque nous croionsfolement,quelefalutdes
hommes dépende des Cérémonies, ou plus folement enco-
re, que hors de Rome aucun ne puifle eftre fauve.
— ■ — -
7. Témoignage de Jean Silhon.de l' Académie Fr an- p,f- d-
Ço^e, touchant la diférence des anciens Papes Cf MinlSi "•
des modernes. ÇÇ* liv* •
ENcoreque les Papes des premiers Siècles nayent eu que-»
des fentimens fort purs , & des affections des Pères envers
les Princes qui eftoient leurs enfans , néanmoins depuis qu*
ils ont pris une autre qualité <Jue celle par laquelle ils reprefen-
tent Jefus-Chrift, qu'ils ont meslê les interefts del'Eglifeavec
ceux du monde , & que la Couronne qu'ils portent a autant
de diamans que d épines : il s'en eft trouvé qui ont eu unZelo
fort diflemblable de celuy des premiers : qui ont bruslé des
paillons de la terre; qui de Pafteurs qu'ils dévoient eftre , fo
Aaaaa font
7j3 ROME
il. font changez en loups, & ont quelquefois fait monter l'abo-
mination jusques dans le Sancluaire.
Fui^' de7fo <?* témoignage de Jaques de la Gués le y Procureur
rem nnran- général du Roj 5 touchant lapuijjance temporelles
mécsàhmf. du Pape.
r an i<ti, /^E font les clefs minifterielîes de la parole & des facramens
V^/desquelles Dieu a donné la garde & le maniement à S«
Pierre & à fes Succefleurs. Celt La charge que ce Prince des
Apoftreslaiflaunpeu auparavant fa mortà eeluy qu'il avoit
deiïgnéfonSuccefîeur r S. Clément } auclorifée par (es der-
nières paroles, confignée à fa fidélité , pour luy tenir lieu de
Teftament, & fervir de loy àtous ceux qui s'afTieroient dans fa
Sacrée Chaire* Voicy fes- mots rapportez au Pontifical de-»
Damafe : Tu minime curisfecuH dédient répertoria , fedfâlummcdo
orationï & pr<edicationi apud populum vacareflude. C7eft à diro >
que F on ne te trouve point attaché aux affaires du monde > mahaye^p
foin de vaquer entièrement à la prière & à U prédication '; C'eft là ,
*' par manière de dire > la procuration r pour refigner , de S»
Pierre» Auffi eft-cechofe difficile & presque incompatibles» r
de penfer entièrement à Dieu, & avoir foin du monde» Les
paroles que vient de rapporter M. de la Guesle du Pontificat de Damafcjy
ont e(lê retranchk.es de cet ouvrage imprimée k-Mayence fous le nom-»
d'Anafiafe l ' an lâoz. comme l \a remarqué M. de Saumaife à ta p. 66^
de fonremer ciment auPére Sirmond. Ce fl un petit trait de la Poli ti'
que de Rome , fur laquelle nons entendrons cy-deffous U doBe Bon *
tbeL
LTama'fonP- Témoignage de Claude Fauchet Parifîen , prê-
te chark- mierPréJîdent de la cour des monnojes> touchant
V adoration que le Pape Léon défera àCharlema-
gne:
]\]Osancien$Hiftorien$ François en «ne vie des Charles &
i\ Adon
magne pag,
î2j & fuiv.
de Pcdic. de
?ajisx6oié
PROTESTANTE. 73?
Adon difent que le Pape adora Charles , à la façon des
anciens Empereurs, (Veftà dire à genoux) & que deslorslo *4»
Roy quitta le tiltre de Patrice. Cette adoration que le Papo
fit à l'Empereur, & qui maintenant eft changée (car c,eftluy"nvieuxHÎ-/
qui la fait au Pape) fera caufe que je diray un mot de la ^y^'MwmfcrTt^
rence qu'on fouloit porter auxEmpereurs Seigneurs deRome-parpail|pc_
Ammian Marccllin.ditqu on faluoit les premiers Empereurs, tau ConfUi-
ainfi que les Juges de Ton temps : jusquesà ce queDiocletianerau parle-
(autres difentCaligula) le premier voulut eftre adoié commeme"tdelJ|"
îesRoys de Perfe.& Diocletian couvrit Tes Brodequins de pier-^na a ^t c
respretieufes , coufues fur le pourpre (car ils les avoienttou-traitd^ ,„m
jours de cette couleur) afin qu'on euft moins d'horreur de bai-^?^ im-
fer Tes pieds ou genoux. Car nous remarquons dans une Epi-Primé *'. an
tre deSalvian àHypatius, & * Tes pere& mère, que îe$^6cf^dc^!
efclavesbaifoyentles pieds de leurs Seigneurs , les nourris- fc
Tons les genoux deceux qui les avoient élevez, &lesenfans j»
la bouche de leurs pères. Et telle cérémonie , fous couleur *\\kziQ»iè*
d'humilité Chreflienne(pluftoft que par grandeur) s'eftrete-^.
nue (cedevons nous croire) par le Pape: lequel, à l'imitation
des Empereurs , fourrant maintenant baifer fa pantoufle,
couvertement retient ce droit Seigneurial fur tous les Chrefti-
ens: voire fur l'Empereur mefme à fon couronnement : Ja-
çoit que pour couvrir l'orgueil qu'on luy pourroit reprocher,
il faiTe coudre une croix dcftus , afin qu'il ne foit eftimé info-
lent , fi lesRoys s'enclinent non pour luy baifer les pieds>
mais la croix qu'il porte à fa pantoufle. Toutefois en quel-
que façon que Y on déguife cette cérémonie d'hommage , il
femble à d'aucuns n'eflre guère honnefte de mettre le (igno
de nôtre redemtion fi bas.
10. Tzmoismave d'S'nèas Syhius Picolomini , (qui J?*
r r» r 1 7 rv \ i V /r 1 ' < au i. livre de
fut rapejm le nom de rie 2) touchant l ^utborit^ 1 H.ftoirc du
du Pape dans la convocation des Conciles. £°"£ilc dc
^N»^^»
Velferale remède, fi un Pape chargé de crimes trouble
,1 Eglife ? S'il perd les âmes & corrompt les peuples par
A a a a a a dc#
740 ROME
de mauvais exemples ? S'il enfeigne des chofes contraires à la
Foy, & infe&e ceux qui luy font fujets de doctrines hérétiques?
N'y mettrons -nous aucun obftacle? laiflTerons-nous tout
tomber avec luy ? Qui croira que le Pape veuille aflambler
un Concile pour fe corriger foy-méme? En effet, comme
les hommes pèchent , aufïi veulent-ils pécher impuné*
ment. Mais pour moy, quand je lis k$ Hiftoires anciennes,
quand jeconfidére la conduite & la manière d'agir desApô-
tres, je ne trouve point que les Papes ayent eux feuls aflem-
17, ble les Conciles. Et même depuis, fçavoir du temps do
grand Conftantin & des autres Empereurs, lorsqu'il falloit
convoquer les Conciles, le confentement do Pape n'a guère
elle requis.
lib.r adver 11. Têmoignagne d' Alfonfc de Cafiroy de Zamore
îlS3£! enEfpagne, de l'Ordre des Frères Mineures^
ëianx. tombant l'infaillibilité dit Pape,
TOut homme peut errer en la Foy, bien qu'il fbitPape, &
je ne faurois me perfuader qu'il y ait des flateurs du Pa-
pe allez impudens , pour luy attribuer le privilège de ne-»
pouvoir errer dans l'interprétation de 1* Ecriture. Car eftant
clair que divers Papes ont efté fi peu lettrez , qu' ils ont en-
tièrement ignoré la Grammaire, comment pouvoient-ils
eftrc capables d'expliquer les livres Sacrez? A propos de cela-»
il faut remarquer , que le Pape Innocent dixicsme, quivhoit il n*ya
pa> fort long temps , eftantprik.de vouloir décider les différent fur Us
t %, quefliont de la Grâce & du Franc-arbitre-) répondit ingénument 9 qu'il
n' eftoit pas Théologien , comme nous l'apprenons de la relation
de f extellentiffime Seigneur Sagre do jimbafadeur de la République*
de 1 enife à Rome,
12.
PROTESTANTE. 74*
12 . témoignage deBaptifte le Grain, Confeilkr& DansIa dê-
jMaiftre des requefles ordinaire de l Hojiel delà cadedHcn-
Reine Marie de Aiedicis 5 touchant le grand\\H\Jlo.
nombre des A/Loines & leur manière d ' agir. %\\^&t &
LE Roy Henry le grand a pareillement monftré fa pieté 1 <>uis u. à
en la tolérance de tant de nouveaux Moines de tou-Par,s l6l9-
tes fortes qui fe voyent aujourd' huy parmy nous, tant**'4*5'
de Cordeliers prétendus reformez, tant de nouveaux
Carmes , tant de Carmelrnes & Capucines non encore./
veîîes en France jusques à ce Règne : tant de Recolez, tant
de Frères ignorans , tant dePreftresdEftat , Moines irre- °*
guliers, & Frères trop (ça vans aux affaires du monde, par
lesquels Jefus eft défiguré & S. François déchiré &
tiraffé de tous cotez: après lesquels la fimple Populace amio
&curieufede nouvauté, court inconfiderement, ruinant la
Hiérarchie del'Eglife & les anciens ordres des Religieux,
abandonnans Curez & ParoiiTes, ravalans la dignité des Evê-
ques la puiiTance desquels ces nouveaux venus ufurpent» C*
eft chofe eftrange que les Evesques non feulement au&ori-
fent,mais eftablifientaufii telles gens , contre lesquels ils
doivent perpétuellement s*oppofer, comme ont toujours
fait leurs predeceffeurs. Et ce qu' eft encore plus eftrango>
c'eft que l'on void aucuns Magiftrats , qui les ont à pain &
à pot (comme l'on dit; en leurs maifons , parmy leurs
femmes , filles &fervantes , & que Ton ne void que ces
Moynes parmy les rues , vivant à diferetion , & tirant les
fimples de leurs ParoiiTes, pour les mener confeflfer & admi- 20«
niftrer en leurs temples,ce qui ruine du tout 1' authorité
des Evefques j car ils difent qu'ils ont pouvoir d'abfoudro
pe tous péchez, toutainfi , que les Evefques. Cepen*
dant les obfervances des uns font du tout éloignées des
vocations des autres. Les Evesques font appeliez
pourenfeigner le peuple à vivre félon la loy de Dieu, l'ab-
foudre de (es péchez & luy adminiftrer les Sacramens: & lesb,L,an g7g
Moines font deftinez à une vie ToIitarie& contemplative. b)n fetrouvcl
Aaaaa } Ne- roit encore
desMoînes » qui efloyent perlbnnes laïques, comme !e juftifie l'admirable Mr.Bignon
dans Tes notes fur les formules de Marcultc p. 247.de fa féconde édition.
ai
741 ROME
Neantmoinsilnyên a que pour ceux âconfe(Ter& admini-
ftrerle Sacrement de la Communion? &par le moyen de la
Confefiion entrent en la connoiflance des affaires particu-
lières des Familles &ayant quitté le Monde, fe jettent en ce
faifant plus avant au monde qu'ils n* eftoient auparavant:
C eft ce qui mine Y un & Tautre,car ï Evesquc & le Pafteur e(l
forclos de la charge &fondion, à laquelle ila efté appelle 5
& le Moine laiflant la folitude& contemplation, eft alléché &
anriandé aux mondanitez , par la connoiffance de plufieurs
chofesdangereufes que cette confeffion luy apporte, defquel-
lesil n'avoit ouy parler auparavant; & la communication^
familière qu'elle luy donne avec les femmes, les attire à des
convoitifes dangereufes. Il n' eft pas à propos de s* expli-
quer d' avantage.
diSomfîâ*,?' Témoignage du Père Paul, Théologien de la Re-
relation de publique de fànife , touchant r invocation des
l'e'tat de la Ç ' î
Religion du ÙMmS*
Chevalier
^vil,Sau-p\Ansles Ecoles, on diftingue l'honneur qui eft dû à Dieu,
L^&celuyque ion rend aux Créatures -7 appellantceluy-cy
Du/ieôc cciuy -h Latrie : mais dans la pratique , onrenverfo
c) LouisVi- cette diftinftion ; car les mefmesc) lignes d'honneur fe ren-
ycsEfpagnoi dent à Dieu & aux Saints également ; comme celafe voiden
fe"va"h ce 9U on fe met a genoux , on fe bat la poitrine , on baille la_.
duVM.livre^ftÇ? on adrefle des Oraifons, on fait des Voeux , onjuro
de la cite de par leur nom, on leur bâtit des temples & des Autels, on leur
12. offre le Sacrifice delà Meffe. Dans les Ecoles on n'ad met lo
Dieu- de s. recours aux Saints, quen qualité dlntercefteurs en vers Dieu,
A»g"ft,n» & non comme donneurs de grâces: Mais dans Tufage , on_»
j!l\/;,7,c " îcur demande certaines grâces , que l'on ne croit pas mefme
me plainte. . . . rx. fc • P , 1 1 o •
pouvoir obtenir de Dieu , mais feulement de quelque Saint,
qui foit établi pour cela. Tant a efté préjudiciable à la pofte-
rité la licence oratoire & poétique de ces Anciens,qui fe tour-
nant vers les Saints par des Apoftrophes hyperboli-
ques leur ctemandoyent l* ayde de leurs prières & de leurs
inter-
PROTESTANTE, 741
interceflions. J'accorde, bien qu* on ne doit nullement
ravir aux Saints l'honneur qui leur eft dû y mais aufïi la raifon
veut , que l'excès , qui a efté introduit contre l'honneur qui
n'appertient quà Dieu> foit entièrement retranché.
14,, témoignage dJ Antoine G 'odeau Evefque dç^j> 2$;
*Vence> touchantl honneur que l'on doit rendre à^x^^
laSai?ite&bienbeurefe tâirge* devant fes
a
UandonrendàTouvrage , la gloire qui appartient à 1^""^-,.
ouvrier, quand on met un homme à coftê de Dieu, cemecg i> m
ti'eft plus un (impie aveuglement* e eft une épouvantable im- iôco,
pieté. La Vierge eftla plus Sainte des Créatures; matselle>
n eft Sainte que parce qu'elle eft fanctifiée par Jefus-Chrift,
elle n'a rien quelle n'ait receu , rien quelle ait meritêàïa ri-
gueur , rien dont elle ne face hommage à la bonté divine^
Elle eft la plus proche de la Majeftê fouveraine ,, & toutefois il
y a un grand cahos entre deux, c'eft àdireune diftance infime.
Ceft pourquoy c'eft luy faire une très fenfible in jure , que de
la tirer des bornes de fa condition > par des louanges exceflî-
ves, unculteindifcret, & uneattribution d'excellences, de 24.
titres & offices , qui ne luy conviennent point , &queTon_i
dérobe mefme à Ton Seigneur & an nôtre. Cet encens eft
pour elle une abomination. Les hymnes de cette forte l'ou-
tragent au lieu delà rendrefavorable* &elleprote(îe haute-
ment, qu'eîkne les a voile point. Nousfommesautempt
delalumierex &nous devons (êrvir Dieu en efprit & en vé-
rité
15. ^Ikmoignage dEraJme , touchant la coutume qù Au *. Livre
ont les Prédicateurs dei' Eglife Romaine defaluer^J^J^
ta S, Uierge y avant que de commencer leur fer-
mon.
JE ne fay d ou peut eftre venue îa coutume de la plus part de»
Pre-
744 ROME
Prédicateurs, qui après avoir fait leur exorde , falûent la-,
bien-heureufeMérede Jefus-Chrift avec plus de Religion, qu*
ils n'invoquent Jefus Chriftluy-mefme, oufonS.Efprit j la_.
nommant la fource de toutes les grâces. Mon defiein n'eft
2'* pas de reprendre avec aigreur ce qui fe fait abonne intention
& par un efprit de (implicite. Je fouhaiterois feulement, que
ceux qui preflent trop cette coutume , fe fou vinflent premiè-
rement quelle n'eft nullement authorifée de l'Ecriture : S.
Jacques recommandant à celuy qui a befoin de Sagefie , de^
la demander, non pas aux Saints, mais à Dieu. Enfuito
qu'elle va contre l'exemple de tous les Anciens, qu'il fal-
loit plutoft imiter que je ne fay quelles gens , qui , peut-
eftre pour plaire aux femmes , ont en cela fviv y les Payens.
Ayant eu la curiojitt de rechercher en quel temps cette coutume s^eftoit
introduit et je trouve que le premier qui en a parlé, eft un Vicent Ferrier^
qui vivait I yan t4-io. & qui met toit au devant de chacun de fes fer mont
Salutetur B . V irgO. Ceft-ce que m'A appris un doffe Théologien du
Collège de S, Ambroife a Milan , nomme François Bernardin Ferrari*
tiSy dans (on trait h de l ancienne manière de prêcher ; UvrJ.chap. II.
itf. 16. témoignage de Jean fflar lier (ditGerfon) Chan-
celier deï Univerjiti de Paris 5 tombant les
images,
]Ugez , (dit il, parlant aux Pérès du Concile de Confiance) s'il eft
expédient qu'il y ait dans les Eglifes , une fi grande diverfi-
tè d'images & de peintures ; & fi plufieurs (impies n'en font
pas fouvent pervertis & conduis à l'idololatrie. Lilius Gyral-
dut de Ferrare , dans (ongrand Ouvrage des Dteux des Payent , pag.
14., de ï édition ij%o. fait tacitement la même plainte j ajoutant que~»
les Chrétiens de CEgliÇe primitive nyavoient point d'images , noua
plus que les anciens Romains durant quelque temps.
*7<
PROTESTANTE. 74?
17. Témoignage de Jofepb Acofta Jkfuite &pa&mlDt^
touchant lesÀdtracks. novin; i.\,
c. î.
A tous les Miracles de l'Antichrift ? bien qu'il en face do
grands , l'Eglifeoppofcîa hardiment la foydesEcritures,
& par le témoignage invincible de cette vérité , elle diflipera
toutes Tes illufions,comme une lumière bien claire chalTe les
nuages. Les Signes font donnes aux infidèles , les Ecritures
aux Fidèles. Ceftpourquoy l' Eglife primitive a abondé en_.
miracles , par ce qu'il n'y avoit que des infidelesàappeller.
Mais la dernière Eglife, s'appuyra plus fur l'Ecriture que fur
les miracles, parce que les fidèles font déjà appelles. Je di-
ray même hardiment , que tous les miracles font vains & inu-
tiles, s'ils ne font authorifez de l'Ecriture, c'eft a dire s'ils n'
ont une doctrine conforme à la parole de Dieu.
1$ Hijlo'm d'un faux AîiracU, tirée des Afhnoi- *8.
resdeMichelde Marottes Abbi deViUzLoin \ur l\^ a"c
ênnh*i644. Jpg
COmme le naturel doux de Madame la Princefle Marie, e) &<jeNevers,
a toujours efté facile à croire les miracles , auffi bien quo mariée a u-
Monfeigneur fon Père , qui par un principe de Pieté, lesad-ladislas 4.
mettoit presque tous ; un jour qu'on luy rapporta qu' une en*[^ynçC&P^
feigne duPont Noltre Dôme, où il y avoit une vierge peinte, f°^Hd««o-
avoit verfe du Sang d'une bleflure qu'un impie , ou un here-cesàCafinl;t
tique luy avoit faite en déchargeant un piftolet , elle en eftoit fenfr&cqui
déjà perfuadée , quand je l'afluray que cela n'étoit point, &eft mort à
quilnepouvoiteftre , dans lesdelTeinsdeDieu , quine fe"^"^ c„.
point de miracles que pour authorifer quelque vérité impor-maiu*
tante qui tende a fa gloire 5 ce qui ne fevoyoit point icy> où
le miracle ne ferviroitderien: mais cela ne fut pas capablo
del'empefcher de croire la déposition de force gens, qui luy
en parloient tous comme témoins oculaires , ajoutant que
cinquante mille perfoones l'avoient veus comme eux '? do
Bbbbb fcrte
19
74<* ROME
forte que pour la contenter, aprésluy avoir ditqu'ilfalloit te-
nir pour maxime, qu'en matière de fuperftition le peuple ne
void pas mefme ce qu'il regarde,je m'en allay fur les lieux pour
m'en informer plus exactement; & il fe trouva bien qu' on_.
avoittiré un coup de Piftolet dansl'Enfeigne,fansy penfer;
mais tout le relie eftoit fabuleux, en quoy je ne fus nulle--
ment trompé : toutefois on nelaifla pas d'en faire une ima-
ge en taille douce, que j'ay eue entre les miennes; mais en-
fin on en afupprimé la planche. La Superftition s'attacha
depuis à une autre petite image de la Sainte Vierge , qui
eftoit contre une muraille dans la rue S. Honoré,auprés du
Convent des Capucins; de forte qu on y venoit de toutes
3°» parts , & des gens y faifoient des pèlerinages pieds -nuds,
& pafloient des journées entières à genoux devant ello.
Mais enfin les Pères Capucins l'ofterent de là,& par ordro
de M. de Paris , ils la mirent dans une Chapelle de leur
Eglife. Cène feroit jamais fait , filon vouloitdire tou-
tes les fotifes du Peuole en ces matières là , quand il n'eft
pas éclairé de la Parole de Dieu.
di^onsYt'1^ témoignage du Père Paul, Théologien de la Rê~
Rdation de publique de Uenife, touchant le Caresme.
Religion dut e Carnaval caufe fans doute des maux plus grands & en
EduvfaSaa- ' — 'P^us 8rap*d nombre,que ne font les vertus duCaresme.
dis Mais de pljs , le Caresme à Ton temps borné à quarante-fix
jo jrs, au lieu que le Carnaval n'a point de commencement
réglé, pojrv«u feulement qu'il finiffeau premier jour du ca-
refme Pendant cetempslà , ilfe commet plus de meur-
j tres,d' a dultéres, de violences & d'autres excès, qu'en tout
fe refte de l'année, d'où je conclus que ce fut fort prude-
ment dit à un Italien : Que quoyque le Carefme pro-
duit plu(ieurs bons effets , il étoit expédient de le détrui-
re,pOUr abjlir le Carnaval. Dam cette penfte, Louis Guic-
ebardin , A'iteur de la de(c-- iptton des Pays- bas , compofa un dit cour s
four l' abolition du Carefme) qui k fit tmprtfonner* Voyez Aï. de
Tbou,
PROTESTANTE. 747
Thou, à, U fin du quatre - vingt- feizikme livre de [on imontpamblt*
H/fioire.
20. Témoignage de Jean Fifcber, ^nglois, Evesque An\c i$.
de Rochefker&Cardinalytoucbant le purgatotre^™^ Ltt"
& les indulgences.
PLufieurs peut-eftre font pouflez à ne fefier pas beaucoup
aux Indulgences , parce que leur ulage femble nouveau
dans l'Eglife, & trouvé forttard entre les Chrétiens. Aux-
quels je répons, qu'il ne paroit pas certainement par qui el-
les ont commencé a eftre données. Parmy les anciens il
ne le faifoit aucune mention du Purgatoire, ou elle eftoit -,
extrêmement rare. Les Grecs ne le croyent point jusques
aujourd'huy. La créance du Purgatoire hàt% indulgences
n'a pas eftê finécelTaire dans l'Eglife primitive , qu'elle eft
maintenant. Tant que l'on nes'eft point travaillé du Pur-
gatoire, on n'a point cherchéd' Indulgences. Car touto
T eftime qu' on fait d' indulgences , vient du Purgatoire. Si
vous lôtes, qu'cft il befoin d'indulgences? Puis donc que-*
la purgatoire aefté connu & receufi tard de toute l'Eglifo»
qui s' étonnera que les indulgences n'ayent point eu de lieu
dans TEglifeancienne ?
21. Extrait du Second Sermon de Pierre Chaftel/ain 3 j,
Evesque de <^Mafcon , Jur la mort du Roy Fran-
çoispremier y prononcé dans l£glifeS,Denis le 24. .
May 1547.
I'Entens, que confiderè la vie du feu Roy, pleine d'actes
vertueux & louables, & d'oeuvres de Roy très- Chrétien^
très ' Catholique, & très - charitable. J' entens doncques
que fa vie telle que f ay dit, & fa mort plus louable que je ne
Bbbbb i fçau«
74% ROME
fçauroyedrre, &T infinité peféede la grandeur & multitude
de mifericorde de noftre Seigneur, peut induire une inclina-
tion dans noftre entendement, pour penfer qu'il eft en Para
dis,comme chofequi n et point incroyable ny ineftimable-».
Selon la fignification comune decesmots, 11» homme qui parie
de (a forte, riefioitpas apparemment fort perfuadë de la nkceffité du pur-
gatoire. Aujft les Sorbonifi.es d"1 alorsycomme h rapporte M. de Tbott,
f\y,-rty , f) ayant pris delà octafion d" inquiéter ce Savant Eve s que , neman
. qutrentpas de députer quelques uns de leur corps vers Henry fécond, À
fin de luy faire leurs plaintes. Ces Députez ayant eflè reeeu par Jean
de Mevdofe , premier ma'iflredeV Hôtel chez le Roy, je fay , Mcjfieurs,
leur dit -il, pour quelle affaire vous venes icy \ vous neftts pas d\ic
tord avec M. deM.tfcon, touchant te lieu ouefi allée C ame du bon Roy
François noftre maître ; Mais /e puis vous affurer, moyquil'* ay connu
très particulièrement , que ri ayant jam au efik fort d humeur à de-
meurer long temps dans un mefme lieu , quelque agréable qu ilpîit
efire^ s ileft allé en purgatoire après cette vie , ce ri aura t fit que pour
g) BîondeU' boire un coup en paffant. Par cette plaifante rëponce ? g) les
fe trompe a Sorboniftes voyant que M. de Mafcon e fi oit trop bien à la cour peur
lap.3&i. de/^ faire la moindre peine , s en retournèrent avet un peu de ton-
tes Sibylles r r
attribuant f*M*
tetteRépon-
ce a M. de i ,- ■■■
Mafcon.
Ap*Amds22' témoignage de Thomas Netter (fumommé
vejam oPufc Hfalden a caufe du lieu de fa naijfance) PrieurGe-
9H.4Tf.78x.. neraldes Carmes en Angleterre , touchant le Adé-
rite des oeuvres.
CEluylàeft plus fain Théologien, plus fidèle Catholi-
que, & plusconformeàl Ecriture, qui renonce abfblu-
Hient aux mérites, & qui avec la modification de l'Apôtre,
reconnoiftqu'abfolument perfonne ne mérite le Royaume
des deux, Ci non par la grâce & par la volonté de Dieu, qui eft
celuy qui le donne»
2?.
PROTESTANTE. 749
2 ?. Extrait d ' un livre intitule l'ordinaire desChré- 3 6,
xkns^divifé en cinq parties. Dans la quatrié- jmprj
une en
me ilj a un chapitre , portant ce titre : enfui- ^"ex ï£*r
vent aucunes brdfves interrogations qu on peut que aRouén
faire à chafcun Chreftien qu on voici labourer ^îcSS».
en l'article de la mort, ou queluy, s'il fç ait &^™ ^te-
pcut5 doit faire, peut conje-
durer parla
C^Hreftien ouChreftienne 5 croyes vous fermement les'c^aéres"
^articles delaFoy : Cefi: à fçavoir en Dieu le Père Créa- qU'ii a été
teur du Ciel & de la terre,& de toutes autres chofes vifibles & imprimé
invifibles : Et en Jefus Chrift fon Fils , qui pour nousaeftèPeu de
conceu&nédeîavieree Marie. Qui pour nous enfeiener&temp3 JJÇr s
1 r rr i cSr„ , fe avoir elle
racheter a tant fourrert de peine , & nnallement la mort très- compoft,or
cruelle, Etle troifiesme jourreflfufeita. Qureftmoméés 37,
cieux : & viendra juger les vifs & les morts: Croyes vous v Auteur
que par la grâce du S. Efprit , Sainte Eglife fokfouftenûe & nous affure
nourrie, & les SS Sacrements ordonnez. Et que après no a. la PcnuI-
ftre trespas devons tousrefiufciter? Ouy. Nettes vous pas ^"^iivrcT
bien joyeux de mourir en la foy Chreftienne& l'humilité &qu,iiVache-
obedience de Sainte Eglife ? Ouy, Confefies vous d'avoir (i va ie.t2.Ma y
purement vefeu T que vous n'aves pas defervr aucun mérite-. M7'-
de bien:* Ouy Cognoifles vous que vous avesoffenfé voftre
Créateur tres-fuuvent&tresgriefvement?0#;. Navesvous
pasdouîeur& desplaifance de tous les péchez que vous aves
Faits , & du bien que vous aves laiffé a faire? des dons & des
grâces de Dieu, dequoy vous navespas bîenuféJ' Ouy, N'
aves vous pas bon propos de vous amander, fi Dieu vous don-
ne de revenir en fan té ? Ouy. Ne pardonnes vouî pas de bon
coeur & de bonne vouîenté à ceux qui vous ont ofFenfé ? Ouy. ^ j_
Ne Requeres vous pas & auffi demandes très humblement
pardon & mercy généralement aux gens à qui vous aves offen-
ïbïOuy, Croyes vous pasijien que pour vous noftre Seigneur
voulut mourir, & que autrement que par fa benoifte pafïion
Bbbbb ? ne
7S<> ROME
ne pouves eftre fauve ? Ouy> De cecy& des autres innombra-
bles grâces qu'il vous a faites & à tout le monde ne luy rendes
vous pas grâce & mercydu cueur tant que poves? Se la per-
fonne peut dire en vrayefoy& bonne confeience , du cueur
feulement, ou du cueur & de bouche aflemblement, lescho-
fes devant diftes, &refpondreainfiquediteft, &enteleftat
elle trefpafle : ceft un figne du Sauvement. Adonc (ajoute*
«/^«rr«r)laperfonnequiainfyeftdifpofée , totaliement fo
doit recommander à la bencifte pafîion de noftre Seigneur,
en y mettant fouverainement fon efperance , & non point
en autre mérite «u bien-fait ; & y doit penfer continuelle-
ment , en tant que la perfonne le peut porter. Car par ce-»
$p, fontfurmontêeslestemptationsderEnnemy. Etdoir-on-i
adonc entre Dieu le Père , & la gravité de la coulpe & des pè-
ches , mettre la mort de fon doux enfant , fans autrement
plaidoyer ou alléguer. Etauffipourles mérites qu'ellede-
veroitavoir& quelle n'a pas , elle doit offrir les mérites do
noftre Sauveur JefusChrift qui font infinies , communesa_.
tous ceux qui deûement les veulent requérir. Ou on luy doit
ramener a memore , l'yftore du bon Larron , comme il
cognutfacoulpe&fon pechéj & la douceur & pitié du noftre
Seigneur,qui requieroitDieu lePere pour le péché desjuifs,qui
l'avoientmises tormens& en l'angoifTe de la mort ; par la-
quelle confïderation, il fut infpiré de requérir l'aide dejefus
Chrift , difant , Mémento met Domine , ceft à dire , Monfei-
gneur, vueilles avoir pitié & memore de moy. La^uello
chofedoit dire a fon povoirceluy qui laboure aux traits do
la mort. AuflldoitdirefonCow/zWar. Puis faire Proteftation
40. qu'il veut mourir en la Sainte foy Catholique , quelque il-
lufion& frenaifiequi luy advienne en l'article de la mort.
Puis die, in manus tuas Domine commendo Spiritum meum. Sei-
gneur je recommende mon efprit entre tes mains, A la fin de
ce livre fe trouvent ces paroles c on fi durable s : En l'an 147 1 . le 2X.
Jour du Mois de May, après l'incarnation de noftre Sauveur
& redemteur, fut premièrement confumé ce prefent livre.
Efquels ans & jours abonde plus grand mal qu'il pourroir
eftre dit ou penfé avoir efté es ans & jours devant dits. C
eft
PROTESTANTE. 7ji
cft que les commandemens de Dieu prefque tous font despri-
fes , & très abhominablement trezpafiez : laquelle chofo
eftleplus grand excès delà douloureufe pitié qui puifieeftre
ymaginée : car par ce il s'en fuit, que prefque tout le mon-
de qui règne en ces très périlleux & dangereux jours , va à
perdition.
24.. Témoignage de George Çajfander ^ théologien 41.
de Coloigne touchant les Reliques* Jj^ a
973. & fuiv.
AUjourd huy tout eftant plein de Reliques desSaints, il eftdes oeuvres
àcraindre que fi on les examine avec foin, on découvre recué,,llies&
desimpofturesdéteftables, comme on a fait en divers lieux, J"^16" *a
& comme il arriva autrefois a S. Martin , qui dans un lieul6l6 pat
oulon difoit qu'avoit efté le corps d'un Martyr , découvritfcu m. de
que c'eftok le fepulcre d'un fameux voleur. Ainfy > il feroit CordesCha-
plus à propos qu'on s'abftint de toutes orientations de Reli-noine deLi"
ques, & que le peuple fuft porté à la vénération des véritables m0£cs*
Reliques > ceftà dire à imiter les exemples de faintetè , qui
nous font propofez par les Apôtres dans les Ecritures.
25. Deux Exemples des Reliques fupofies ou fort in- 4*«
certaines , tirées des mémoires de ^Michel de Ada-
rolks t^Abbé deVilleloin fur les années 1639* &
1641.
M 'Eftant trouvé à la grande Méfie de l'Eglife Collégiale de
Neufvi S.Sepulchre, dont je connoiîTois le Prieur, cet
honnefte homme me fit beaucoup de civilités , & comme j
eus jette ma veuë dans fbn Eglife fur une forme de chapello
extraordinaire , il me dit que c'eftoitle lieufaint , ou l'on_.
gardoit la precieufe Relique du Sang de noftre Seigneur J. C.
en l'honneur duquel cette Eglife avoit efté dédiée , & que ce
mefmejour, quieftoitla feftede la Magdelaine , eftant l'un
des
7Ti ROME
des plus folemnels qu'ils enflent en toute l'année , ils avoyent
le Privilège de la faire voir à ceux qui en avoyent la curiofité:
& que fi jeftois d'un pareil defir , luy & Meflfieurs Tes Confrè-
res feroyentbien-aifes de melamonftrer ; maisquejeferois
4j. étonné de voir ce Sang liquide & vermeil , fe partageant
toujours ègalementen trois goûtes dans leReîiquaire de ver-
re, où l'on le voyoit& qu'en fuite il fereunifibit , commo
feroient trois goûtes d'eau, de quelque autre liqueur. Jo
luy dis qu'à la vérité cela éftoit merveilleux; mais qu'il eftoit
bon de le voir , pour en eftre davantage perfuadé. Là def-
fus, pourm'obliger, il fe reveftit de Surplis &d'Eftole, on
all*ma les cierges , &les charbons s'excitèrent dans les en-
censoirs, pour y mettre les parfums Sacrez. LeSacriftain_>
ouvrit la Chapelle obfcure,puis uneefpecedu Tabernacle d'
où M, le Prieur tira une boëte d'argent , & de cette boête un
reliquaire de verre, portêpar Anges d'Argentdoré. Après
la Cérémonie il approcha ce Reliquaire de mes yeux en_.
plein jour. Je le confideray attentivement , &jen remar-
quay , ce me femble , affes bien toutes les circonstances.
Puis l'ayant reflerré , il attendoit de moy fans doute plus do
44,. marques de mon étonnement , que je ne luy en fis paroiftre 5
&mepreiîant de luy en expliquer mes fentimens, je luy dis
devant le peuple &fcs confrères, pour le contenter; que les
chofes dont il m'avoit donné tant d'afïurances , pouvoient
bien eftre ; mais que je n'en avois rien vu , & que ce que j'
avois remarqué dans le Reliquaire , n'eftoit ny vermeilfny
liquide, mais qu il eftoit d'un tanné obfcur & dur, & qu'au
lieu de trois goûtes égales dont il mavoit parlé , je penfois
avoir conté quatre grains mal polis , de grofleurs différen-
tes. Il s esbahit de mon aveuglement, auflï bien que tout
lepeuplequiétoit là; de forte que pour me confondre, on
fut d'avis de retirer le reliquaire une féconde fois , & de mo
le faire toucher. La refolution fut affez hardie. Maiquoy-
quec'en foit, le reliquaire fut confié entre mes mains; jo
le confideray encore plus foigneufement que la premiero
^.5. fois, & fis voir à Meffieurs les Chanoines, & à toute la Com-
pagnie ce qu'ils «avoyent peut-eftre jamais vu jufques là ; Se
peuvent
PROTESTANTE, 75-j
peurent croire à mon avis , qu'ils s'eftoient beaucoup plus
trompez que moy, qui ne laififay pas de leur débiter force-
chofes fur ce fujet , qui ne leur déplurent pas , félon l'opi-
nion des Docteurs les plus éclairez , qui eftiment quejefus
Chrift reprit tout fonfangenlarefurredtion ; de forte qu'il n
en eft refté tout au plus que des marques fur la terre.
Comme on monftroita Amiens à Madame la Prin-
cefife Marie latefte de S. Jean Baptifte , après l' avoir baifée,
elle me dit que j' approchafle, & que j'en fifle autant. Je
confideray le reliquaire , &cequieftoit dedans: je m'y
comportay comme tous les autres , & je me contentay do
dire avec toute la douceur, qui me fut pofïibIe,que c'eftoit
le cinqoufixiesme que j'avois eu l'honneur de baiferj cc#
quifurprit un peu fon Altefle, & mit quelque petit foûris
fur fon vifage, mais iln' y parut pas. Et le Sacriftain ou
Treforier, ayant auffi bien remarqué cette parole, répliqua 46,
qu'ilne pouvoit nier qu'on n'en fit mention de beaucoup d'
autres (car il avoit peut-eftre oùy dire qu'il yenavoitàS*
Jean de Lyon , aS. Jean de Morienne , à S. Jeand' Angely
en Saintonge, à Rome, enEfpagne, en Allemagne & en_è
plusieurs autres lieux,) mais que celle là eftoit la bonne, &
pour preuve de ce qu'il difoit, qu'on prift garde au trou qui
paroiflbit au crâne de la Relique, au deflusde l'oeil droit,
que ceftoitceluy là mefme qui y fîtHerodias avec fon cou-
teau, quand la tefte luy fut prefentée dans un plat. Il
me femble, luy dis-je, que l'Evangile n'a rien obfervé d'une
particularité fi rare, mais corne je le vis emeu pour main-
tenir le contraire , je luy céda avec toute forte de-#
refpeft.
26. témoignage de Robert Bellarmin , de jfêfuite 47»
fait Cardinal y £ff enfvhe^4rchevesquedeCapouë, ^chèm%
touchant la transfubflantiation. *î-
IL neft pas tout à fait improbable , qu'ilny ayt point do
paflàge exprès dans l'Ecriture pour prouver la transfubftan-
Ccccc tiation
7J4 ROME
tion fans la détermination de l' Eglife. Car bien que l' Ecri-
ture nous femblefi claire, qu'elle puilïe forcer tout homme
à IacroiréjS'iln'eft entièrement opiniaftre ; Toutefois on_,
peutàbon droitidouter , fi le texte eft affez clair pour lo
pouvoir perfuader, veuquedes hommes très docles & très
fubtils, entre lesquels, eftoit Scot , ont elle dans un genti-
ment contraire.
lir. 4. fent,
q\\.C. art. z
2 7. Autre de Pierre d '^illi, Ça rdinalSvejque de
Cambray,
LA manière qui pofe que îaSubftance du pain demeure
toujours, eftpofïible , &nerépugneniàlaraifon > nia
Pauthoritéde l'Ecriture : Elle eft mefme plus aifée a compren-
dre & plus raifonnable , fi elle pouvoit s'accorder avec la dé-
termination de l'Eglife.
AP, caffknd . 2$, Témoignage de Ruard Tapper , T>qyen de la Fa-
d" commun', culte de Théologie en l 'univerfité de Louvain , tou-
/ub utraquc chant la Communion fous deux efpéces.
îpecie. J JL
ÏLfaudroit mieux que la Communion fut adminiftrée foui
les deux efpéces que fous une feule. Cela ferort plus con-
forme a fon inftitution , & à l'exemple de JefusChrift & des
pères de l'Eglife primitive.
jp. Témoignage de George CaJJander Théologien de
i» confus Coloigne touchant la Coutume déporter ïë'ucbari-
Jtnenprocesjton.
LA Coutume de porter publiquement ïepatn de PEuchari-
ftie en pompe publique , & de l'expofer a toute heure aux
yeux de tout k monde , femble avoir eité introduite &receùe
il
PROTESTANTE ls f
il n'y a pas fort long temps, contre la coutume & Tintentioru
des Anciens. Carïlsavoient ce Myftére en fi grande véné-
ration , qu'ils n'admettoyent à le recevoir ni mefme à le voir,
que les ndelles qu'ils eftimoyent eftre membres dejefus
Chrift , & dignes de la participation d'un fi grand myfteroi
Ceft pourquoy avant la confecration, les Catéchumènes, les
Poffédez, fesPénitens, & tous ceux en un mot, qui ne corn-
munioyent point , eftoyent mis dehors , parla voix du Dia-
cre, & par le miniftére des Portiers. Ilfembledoncque_j
cet ufage de porter ainfy ce pain, peuteftre aboly, fans quo S9t
l'Eglifeen reçoive de préjudice $ au contraire elle en recevra
désavantage , (pourveu que la chofe fe face prudemment;
veu que ceft un ufage nouveau, & que fans cette procefïîon_>,
l'honneur du Sacrement luy eft bien demeuré , &luypeut
bien encore demeurer aujourd'huy; puifque d'ordinaire el-
le fert plutoftà la pompe & àl* oftentation qu'à la dévotion
du peuple. Ceft pourquoy Albert Crantz, homme de très
grandjugement,louëenfa métropole Nicolas de Cufa Légat
en Allemagne , d'avoir ôté l'abus qui fe commettoit en por-
tant trop fouvent le Sacrement de rEuchariftieenprocefïion,
& ordonna qu'on ne le portaft en public, qu'entre l'Octave
de la feftej dédiée auSacrementj & Albert en ajoute unerai-
fon mémorable > parce, dit-il, que le maiftre célefte, a»,
inftitué ceSacrement pour l'ufa^e, & non pour l'oftentation.
Et quant à la fefle mefme, il eft certain quelle a eftéinftituêe
par Urbain , non pour porter le Sacrement en procédions
mais pour rendre l'afTemblée plus célèbre , & afin que les S '•
hommes fe préparent fi bien , par des oeuvres de piété qu'ils
puiffent participer ce jour là à ce précieux Sacrement, &Io
recevoir avec refpecl 5 car ceft ce que les paroles du Décret
portent 3 &fi onrevenoitacette inftitution , jecroi quiln'
y auroit rien dabfiirde. La Reine Catherine de Medicis pajfe plus
avant) car écrivant au Pape l'anifài. comme M. deThoule raporte
dans [on HiftoireyeUeluy demanda entre autres ebofes , que la f eft ta
du Corps du Je fui Chrift , qui avoit eftê nouvellement inventée, fut a-
bolie , parce quelle eft oit caufe des pluftenrs /candales , (S qu'elles'
efloit nullement nkceffaiui Car-, ajoute cette ?tincQ^ce Myftére
CCCCC z aefté
7>-S ROME
4L eftk infïituê pour une adoration & un culte Spirituel , & non pour U
pompe tfpottr /es fpe clac les*
5**« 20. Témoignage de Thomas deVto , Cardinal /V
i.uaa,»7, jetan , touchant le martage desrrejtres.
SI nous nous tenons feulement à la tradition deJefusChrift&
de Tes Apôtres,il ne paroitra point par aucune authorité,ou
par aucune raifon que les faints ordres puiflent eftre un em-
pêchement au mariage, foir. entant qu'ordres, ou entant
f)De contt-que faints. Le célèbre Claude De [pence ï) Théologien de Paris, dit
ncntia I. i. j| peu près la mefmecbofe. Ses paroles ayant efté très Couvent rapor-
t,s* t tes par nos Douleurs, je me dîfpenferay de les copier encore icy„
— — ~ — ™— — — ■ — - — — TT
Si* Ji. témoignage de Polydore Virgile, de la Duché d*
Rw.cap.T' Urbin, touchant le grand nombre des feftes*
Es jours de feftes fe font accumulez les uns fur les autres,
'& fouvent pour des caufes très légères. Je nefçay fi ce-
la a été fort avantageux, puisque les moeurs de Chrétiens fe
trouvent fi déréglées , qu'il femble que fi la Religion dcman-
doit autrefois de feftes , il feroitaujourd'huy plus à propos
de les abolir» Car la plus part des gens n'employentpaslo
Joifir des jours des Feftes à la prière, mais à tout ce qui peut le
plus corrompre les bonnes moeurs ; difant qu'ils font cela.*
pour fe divertir: Comme s'ils eftoyent du fentiment de
Platon , qui difoit que Dieu n'avoit infticué les feftes que
pour le divertiflement. Et ainfi ils imitent en cela, com-
54» me en beaucoup d'autres chofes, les Payens. Ce qui eft
tout à fait éloignée delà conduite de nos Anceftres , qui
bien loin de faire la mefme chofe, ont au contraire hardi-
ment reproché aux payens ce desordre. Dieuvueille qu'en-
fin nos Evefques rendent les jours des feftes utiles à Peuple.
O eft ce qu'ils feront, s'ils en diminuent le nombre, & s' ils
prennent le foin delc$ faire religieufement obfèrver.
52.
JL/<
PROTESTANTE. 71 J
32. Témoignage de Jldarc Lefcarbot Avocat enPar-v*™ r nu
kmentjouchant les prières en langue étrangère* nouvelle
France pag.
POurenfeigner utilement lesSauvages, & parvenir bien- J.8t4'ddcl '*"
tôt a leur converfion, & les nourrir d'un lait qui ne leur^^6
foit point amer, il ne les faut furcharger des langues in-
connues , la Religion ne confiftant point en cela, Et par
ce moyen fera fatisfait audefirde l'Apôtre S. Paul lequel
écrivant aux Corinthiens difoit : J aime mieux prononcer en->
l'Egli/e ùnq parole s en mon intelligence, afin que f infiruife aujfi les
autres , que dix mille paroles en langage inconnu. Ce que StChry- y ^
foftome interprétant : Il yen avoitdesja anciennement t dit-il,
plu fieurs qui avoymt le don de prier, & prioyent certainement enlanguç
Perjane, ou Romaine, mais ils nentenàoyent pas ce qu'ils avoyent dit»
C'eft une des bonnes parties de la Religion, que lapriêre,en
laquelle il eft bien neceflàire , qu' on entende ce que Ton-»
demande. Et ne puis penferquele peu de Dévotion qui
fevoid presque en toute l'Eglife , vienne ailleurs que faute
d'entendre ce que l'on prie : ce que fi plufieurs perfonnes
endurcies au vice comprenoyentde l'intelligence aufïi bien
que des oreilles, je croy que fia pluspart fe fondroyent en lar-
mes bien Couvent, entendans le contenu, foit aux Pfeau-
mesde David, foit en leurs autres prières.
5^. (Témoig?iage de FlorimondRaymondConJeilleur tf-
auParlement de Bourdeaux , touchant Us Pfew nàlrç ' de
mes de la verfion du Àdarot. Herefie °-ie>
LE Roy Henri z. non obftant les cenfures & Pour^fesd)Rnymon<j
delaSorbonne , favorifa l'impreffion de la Verfion de^fe trompe.cc
Marot, dont le débit fut fi grand , que chacun des Princes &pfeanme n-"
de Courtifans en prit pour foy. Le Roi aimoit $c prit pour le « P.as dc r*
fien d) ain/t qu'on vie le Cerf bruire : e; Madame de Valentinois, jj*^n .
du fonds de mapenfée, \& Reine a voit choifi , Ne afc4N*fatlfr d/Teil™"
CCCCC 5 ff.Beze.
e) Diane àc
fouie».
7Si ROME
re. Et le Roi de Navarre Antoine , Revenge my , pren la que*
reîlet
Jean de Monluc Evesque de Valence , témoigna auffi qw il
faifoit un jugement avantageux de cette verfion, lors que haranguant
^•jl enplein confeil du Roy FranÇ«ù z.& s'adrejfant aux deux Reines , U
f) M, àzbellemere & la belle fille -, f) Illesfuppliade fairebarmir leschan-
Thou Hift, fons profanes & Iafcives que Ton entendoit retentir dans leurs
Ur* •'• chambres , & qu'au lieu , elles chantaflent ordinairement
lesPfeaumes en langue vulgaire ; difantquec'eftoitunecho-
fe agréable à Dieu, à qui aucune compagnie ne plait, que-i
celle où il eft loué & célébré : ajoutant plufieurs autres cho-
fes fur ce fujet , par les quelles il faifoit connoiftre , queceux
qui defendoyent aux femmes l'ufage desPfeaumes de David
en langue vulgaire, parloyent contre la vraye pieté ; & qu en
cas que la traduction que Ton voyoit maintenant receûe, (*/
entend celle de Marot) ne fut pas approuvée, il en falloit remar-
quer les défauts , mais non pas la rejetter entièrement , d'
antant que par ce moyen on avoit donné un grand fujet à ceux
de party contraire de les calomnier i Veuque delaiîscon-
cluoyent que c'eftoit faire la guerre à Dieu & non pas aux
hommes i lorsqu'on defendoit tant en public qu'en particu-
lier les Pfeaumes , deftinezà la louange de Dieu & à la con«
folationdes gens de bien.
5%> 34. Eloge de la Coutume qu'ont les Proteftants dcj
France , de chanter les Pfeaumes de la verfion de
ifflAarot, & de celle deBè^e , tiré de la préface
de Aï. de Godeaufurfa Parafrafe des Pfeaumes.
Ceux dont nous déplorons la feparation de l'Eglife,ont ren-
du la verfion dont ils fefervent,célebre parles airs agréa-
bles que des docles Muficiens y mirent, lors qu'ils furent com-
pofez. Les fçavoir par coeur eft parmy eux comme une mar-
que de leur Communion , &à noftre grande honte , aux
Villes où ils font en plus grand nombre, on les entend reten-
tir
PROTESTANTE nSf
tir dans la bouche des Artïfans, &à la campagne danscello
des Laboureurs ; tandis que les Catholiques , ou font muets
ou chantent des chançons des honneftes.
3<* témoignage de Jean Férus Gardien desCordeli-, ,.f 9: ,
/ ** 111 ; - In hb.Judici»
ers de Adayence , touchant le changement qut sut** 8»
fait dans la Religion Romaine.
C^Ombien y-a-t ildechofes , quiontefté inftituées parîef
^Saints à bonne intention, que nous voyons maintenant
changées partie en abus, partie en fuperftition? Comme par
exemple les feftes , les cérémonies , les Images, laMeffe,
les Monaftéres &c : Aucune de ces chofes là n'a efté inftituée,
comme on les tient aujourdhuy. Et toute fois nos Gédéons
fetaifent , ils n'ôtent point l'abus , ils n'ôtent point les f«-
perftitions.
la fin d' u«
ivre
intitulé Mit'
36. Demandes 'de l'empereur Fer dinar dy auConct- £c.
ledelrente raportêespar NoelkComteVemtienyfj^™^
au 14^ livre des Hiftoires de fin temps. vent «"J6 à
LA Réformation du Pape & de la Cour de Rome. £SL.
La Réduèlion des Cardinaux au nombre de douze ou pour/w* Th a».
le plus de vingt dx. eUtAeTrtmt
L'AbolitiondesDifpenfes fcandaleufes* Pubr* v a*
La Révocation des immunitez accordées contre le droit J/°i«Giu"
- „C?nlm0n; Confeiller
La Réduction des Monaftéres fous la jurisdicliondesEvefques, de la grand
auxDiocefes des quels ils font finies. chambre, je
L' Abolition de plufieurs décrets & ftatuts qui font inutiles. "ef^ f* elleà
La Réduction des ConftitutionsEcclefiaftiques aux reigles de
tous exe m-
la Loy divine. p|aires,mai»
Defencede procéder à lËx communication , ficen'eftpour 61,
péché mortel ouoffenfe publique, au moins
J^g me fouviens
jed'enayoi*
ffo ROME
pofTcclé un La Repurgation des Bréviaires & des Miflels ,' &Ie retran-
( qui eûoit cbement de ce qui n'a pas efté tiré des Saintes Lettres.
duprS' Lu^a8e' avec les Cantiques Latins > de quelques prières &
néaM.S«- oraifons en langue vulgaire.
rau;oôd!es La Communion fous deux Efpéces.
fc rencon. La Relaxation de la grande Rigueur du Jeufne , & de la défen-
troyent. fedeaianger iachair.
La Conceflion du Mariage des Preftres. &c.
( i Les demandes f) du Roy Charles 9, convenoyent
comte" aUemerve^^eu^ementavec ce^es de l'Empereur. A caufe de
mefme lieu.quoy les Ambafiadeurs duRoy avoyent différé de les propofer,
eftimant que celles-là eftant accordées , ils demeureroyent
par mefme moyen fatisfaits. Mais voyant que l'on ufoit de
grandes longueurs , preflez d'ailleurs parles lettres du Roy
leurMaiftrc, ils furent contraint d'en faire inftance. Usde-
mandoyentdonc (outrece qui avoit efté requis parl'Empe-
éi* reur) l'abolition des Expectatives, Mandatsa pourvoir, Ré-
fignations &Commendes , comme contraires aux Décrets,
«audï lebanniiïement desRefignations en faveur, comme
défendue par les SS. Canons. Déplus ils requéroient que
les peuples raflent enfeignes en ce qu'ils dévoient croire tou-
chant la vénération des images, & que l'on ôtaft les fuperfti-
tions& les erreurs , fi quelques-unes y avoient efté intro-
duites : Que l'on pour veuft auffi de la mefme manière au
fait des Indulgences, pèlerinages, Reliques des Saints Se
confrairies : Qu'on remift enl'Eglife , non feulement l'an-
cienne pénitence publique pour les grans péchez, mais auflï
les Jeusnes publics pour appaifer Y ire de Dieu : Que lesCon-
ciles généraux raflent tenus de dix en dix ans, &c.
pp 36. Artkkdu lejlament du Guillaume du TJair,
Tom^du7' Evesque de Lyjteux , & Garde des Seaux de
Mercure Fr. 'France , touchant la Reformation de /' Eglife
Komawe.
.1
'Ay vefcu& protefté de mourir en laCommunion de l'Eglife
Apofto-
PROTESTANTE. 70*1
«Apoltolique Romaine: Ayantneantmonis toujours euuru
extrême regret, lequel j'emporteray dans le tombeau, dc-i
voir que la Reformation de l'EglifedeDieu, & l'édification
de Tes peuples eftoit empêchée par Y avarice & !• ambition»,
de ceux qui avoyent plus d' obligation à la promouvoir. Et
prie fa divine bonté de leur toucher vivement & efficace-
ment le coeur pour cet effet. Touchant cet article voky ce que
dit M Grotius kc rivant au M.âe Maurier Ambaffadeur en Hollanclc_»
les. Ofîobre idn. Je vous envoyé du Teftamentde Mrje_»
Garde des Seaux l'endroit qui découvre fon Gentiment tou-
chant la Religion j tel certes que l'on n'euft pas attendu cela ^4-
deluy.
37. témoignage de Michel de ^Marottes Abbk ^""^"r
taille loin 5 touchant la Reformation de la mefme » 70. & fviv.
lilè.
COmme je difois à un Prélat parfaitement éclairé, & qui
joint la modeftie & une extrême douceur à fa haute quali-
té , que le principal dans la Religion confifte à ebaffer les
abus* qui engendrent la corruption des moeurs & de la do-
ctrine: s) que la fuperftition eft une dangereufe pefte,qui met
les confeiences en repos au milieu des orages que fufeitent 0v°yc$I*
les délices, l'avarice & l'ambition: qu* il y faudroit appor- jaques a »
terunpromt remède 5 mais qu'on en a peu de foucy : qu1 mjot Abbé
on ne s'arrefte bien fouvent, qu' a des chofes fuperficielles, &de Beiioza-
qu'on néglige les folides: qu'on tient mefme pour maxime, ne faite au
qu'il ne faut pas toujours détromper les peuples, & qu'il fe-«>nc,,e ?c
^.1 riij 11 rlr•^j•^ Trente lan
roit dangereux de leur apprendre les grandes ventes, dou ^
vient que plufieurs ne veulent pas qu1 ils ayent Y intelligence If. , & rk.
des prières de l'Eglife: mais qu'il eft bon qu'ils foyent per* portée par
fuadez de tout ce quilsdifent des images miraculeufes , &M.deThou
desSaintes Reliques , qu'ils ont en fi grande vénération-., au *■ ItoÇ
quoy qu'on y euft mêlé parmy une infinité de fables. Cc-»^j °n
vertueux Prélat en leva les yeux au Ciel, & dit que Dieu au-
roit toûjors foin de fonEglife.
Ddddd 58.
j6% ROME
Dans fa de^j. témoignage de Baptifie le Grain , touchant /o
ri 4! p. 425! moyen de ramener Us Protejlants.
& fuiv.
FL faut par vive raifon, doucement, & non par force &vïo-
*lence, convaincre les erreurs. Ce grand Theodofe en_»
ufa de la forte contre les Arriens, Macédoniens, Novatiens
&Eutyches (encore que leurs herefies fuffent défia conda-
mnées par le Concile de Nicene) faifant une aflemblée à
Conftantinoplc , en la quelle il fit venir les Evesques de ces
*"♦ doctrines condamnées, & la difpute faite en fa prefence ., il
en fit publier lesrefolutions, afin que Ton vift que les Ar«iens
avoyent efté convaincus , aufïi bien que condamnez;
ce qui fit ramener à la pureté delà foyplufieurs âmes perver-
ties par ces herefies. Aufli ce n'eft pas affez pour reculer les
difputes & conférences de dire, ils font défia condamnez par
untelconcile, il faut continuer les difputes, &toutainfiqu'
un bon Capitaine ne fe contente pas d'avoir gagné le champ
de bataille, mais pourfuit les fuyards afin qu'ils ne fe rallient,
&îesmeinebatans jufquesàcequ'ils foyent du tout extermi-
nez & défaits: Aufïi les bons Evesques ne fe doivent pas fier fur
une feule par eux obtenue en quelque Concile (peut eftro
fanscoupferir , l'ennemy ne s'y eftantpas trouvé) maisdoi-
vent tellement pourfuivre par difputes & réfutations les er-
reurs,que les adverfaires difent n'avoir pas efté légitimement
condamnez &point du tout convaincus, qu'ils n ayent loifir de
«7» refpirer,& jusques à ce qui is foyent du tout convaincus, &aba-
tus,laplus part par leur confeffion mcfmesjAufii no$Roys,efti-
mans que ce n' eft pas afîez de dire que les Calviniftes , Lu-
thériens & autres nouveaux Sectaires, font condamnez par
le Concile de Trente (quel'Eftat Royal ne connoift point)
ont toujours refervé par leurs Edits de Pacification, la deci-
fion des différents delà Religion , à là future convocation^
d' un Concile gênerai ou national, (car ils ont droit de con-
o)M parle aaVoquer l'un & l'autre.) Et pour ce, il feroit befoin , Siro,
Roy Louis o ) (puisque la mifere de ce dernier fiecle a fupprimé les
ij.Fcre de convocations des conciles) imitant le Roy voftre Père, &
notre trion*- * „„
ces
faatMonar-
que»
PROTESTANTE. 7ô*$
ces grands Empereurs, Theodofe, Valentinian & Martian, .. N,. .
qui convoquèrent des conciles, queVoftre Majefté fift i ) pasquier°fiîs
fouvent de telles affemblées & Conférences, Jem'affurod' Eftiennc,
qu' il aviendroit bien tort des Calviniftes en France , ce qui ne s'cioignc
avinten Afrique des Donatiftes, lefquels furent anéantis parPasdecefea*
telles difputes & Conférences fréquentes. Que fi je defi7ou™nt,<ians
telles Conférences pour nous, qui fommes tant favorifezdeJinp ,;" *
-v. i - r t i i i»t- i-r ™ • -une lettre a
Dieu, que de vivre en la croyance de I Egîile Romaine , jojvi Raoul e-
le dis autant à l'avantage de ceux qui font de contraire opi ni- vesques de
on, lesquels font obligez comme nous de promouvoir tel-Saintes, &
les difputes & confrontations, pour faire reluire leur ^c^-^^ii^1*
gion par deflus la nôtre, s'ils croyent qu'elle foit la meilleu-
re,comme je ne doute qu'ils ne le croyent. Car tout ainfî
que nous n1 aurons pas tousjours des du Perrons, ;.au(ïi n'au-
ront ils pas tousjours des du Pleflis j & eux ny nous, ne de-
vons laiffer inutiles les bons Efprits que Dieu nous donnoj
Toutefois quand tous les deux aurons perdu l'un& l'autre,
je crains que nos Adverfaires ne facent mieux que nous rem-
plir la place du défaillant : car ils ont une tradition par la-
quelle les galans hommes ne leur manquent jamais, &nous
enavonsune, qui ne nous peut donner que des ignorans, qui
portent maintenant la gaine , c' eftâdire les Croffes & les
Mitres , après ceux qui ont porté le glaive, c'eft à dire la pa-
role, & la doclrine. Ils n'ont point de Prelaturesrentées ^9»
comme nous, &font contrains de fe cotifer pour gager &
renter leurs Miniftres j c'eft ce qui les fait avoir les Do&eurs
favans , car ils veulent eftre bien fervis pour leur argent, &
nous allons prendre nos Pafteurs dans les Compagnies d'
hommes d' armes des Ordonnances, & des Chevaux légers,
changeant leurs Casques en Mitres, leurs CuiraffesenChap-
pes, & leurs Lances en Croffes 5 ou bien nous donnons les
principales Prelaturesà desenfans, l) &les faifons heredi- d c*eft ce
Ddddd ^ tairesjquiafaitdi-
re à l* élo-
quent M. Cofpean Evesque d'Ayre dans la Remonftran ce qu'il fit au Roy Loiiis 13. l'an
1617. Que la France cfloit remplie d'Evesques&d' Abbez. qui cftoyentencor entre
iesbrasde leur nourrice : Que l'abus devançoit mefinela naiflanec: qu'ils eftoyentl'e'res
avant que d'eftreenfans; & chargez de Mitres, ayant quel' on fûft s'ils feroycat mâlei
ou femelles.
7^4 ROME
taires j & pour ce,il nefe faut pas eftonner, s'ils font auflî
légers de dodrine que de pieté. Le coup de Lance n' su
gueres de fimpatie avec lecoup de langue , la doclrine do
Dieu s'endort fous les Cuirafles, la foy languit fous la negli-
70. gence& incapacité de tels Prélats, & le Troupeau court
fortune eftant en la garde de chiens courans , & petis amu-
foirsde Dames &DamoifelIesj car cependant les Loups ne $'
endorment pas,&heurlenr fi haut que leur troupe s'augmen*
te, à la ruine & diminution du povre Troupeau. C* efl:
pourquoy ( ladodrine SdesdifputeseftansnecefTaires ) il
leroitbefoin de fuivre le confeil que donnoit Marillac Ar-
chevesquede Vienne en I'aflemblée qui fefità Fontaine-
bleau lan 1 r do. Tout ainfi (ce dit il ) que le Roy cafferoit
des Capitaines & gens d'armes, qui fetiendroyent en leurs
maifons , & ne paroiftroyent en armes quand l'ennemy
viendroit, ou quife trouveroient du tout inutiles à la guer-
re : AufÏÏ feroit'ilbond'ofterlesEvefchez&Prelaturesàcei
Evesques qui n'ont que la mine » & n'ont pas la hardieflo
defe prefenter, ny la force & capacité de combatre les here-
fîes &atheifmes, qui eftlagrande guerre de l'Eglife, en la-
quelle neantmoins ils font conftituez Chefs & Capitaines»
71- j% Témoignage de Baptifle le Grain , touchant la
«Te'/eLoa- tolérance desProteJiam en France,
isi} p. 259.
Jcfuiv» T E Jeudy 4. du mois d'Aouft de l'année itfi 6\ furent regi-
JL'ftrêes auParlement deux Lettres patentes du Roy .- L'une
en faveur des Proteftans de France , portant déclaration do
faMajeftê, qu elle ri A entendu comprendre (es fujets delà religion.*
prétendue reformée ,. au ferment & proteftation faite enfon Sacre , d9
employer [on efpëe & moyens pour t" extirpation des hère fie s. Cette
déclaration* tant foigneufement pourfuivie par les dits
Proteftans , leur fut autant agréable, que deplaifante à
ceux qui fous prétexte de Religion, fomentent demain».
en
PROTESTANTE. 76j
en main & de père en fils les divifions, &favorifent les pra-
tiques de ceux qui ne veillent qu'à l'invafion de cetEftat.
Mais elle ne fut aucunement trouvée extravagante par les
bonsFrançois,qui ayment la grandeur duRoy & la paix de leur
patrie. Mais afin qu'on n'eftime pas que cette déclaration-* 72,
du Roy foit feulement fondée fur les occafions des chofes pre-
fentes , & que les mouvemens pafiez l'ayent pluftoft fait édor-
re , que les raifons tirées de l'Ecriture & des exemples do
touslesEftatsdela Chreftientè: je veux monftrer qu'elle elt
totalement divine>conformc à la S. Ecriture f à la doclrino
des SS. Pères, & à la pratique de tous les Princes Souverains, &
de ceux mefme qui fous ce prétexte voudroyent rendre nos
Roys odieux. Car (a fin que je commence par Y opinion.*
contraire,) c'eftabufer de ï Ecriture , d' eftendre fi avant ces
termes qui difent, qu'il faut éviter l "Hérétique , & les tirer à
telle confequence , que de là on doive inférer qu'il ne faut
traitter ny converfer avec une perfonne eftant en erreur.
Saint Paul n'a pas confeillé au mary fidèle , de laifier fa fem-
me infidèle 9 parceque la perfonne infidèle eft fanclifiée par
la fidèle , &y a efperance (dit l'Efprit de Dieu par fa boucho)
que le fidèle fauvera Vautre , & amènera le devoyt au bon chemin-*. 7 h
S. Auguftinfuivant ce précepte , donne un confeil qui fertd'
interprétation au paflage fusdit. U 'faut fuir l'Hérétique , ce/là
dire {<\it-l\) éviter J 'attouchement de coeur , non de chair , deteflerP
hère fie & toute- chofe impure four je garder drefire fouillé. Situ as
hantk tf fréquenté avec luypour confondre fon coeur , en intention-*
& avec efperance de le retirer , tues vr ayment forty d'avec luy , tuly
as kvitby & fa fréquentation n'e/l point préjudiciable à ton ame. Ce
confeil aeftéfibien fuivy par tous les Chreftiens delà primi-
tiveEglife , qu'ils n'ont pas feulement fuivy , mais fervy ,
aydé& afliftéde leurs armes, les Princes qui eftoyent infidè-
les & Hérétiques, & en ont efté louez par Tertullien, S.Am-
broife , S. Augultin mefme , & par tous les anciens Pères r
parceque l'intention deces bonnes gens-là eftoit de conver-
tir les Courtifans , & enfin attirer les Empereurs au Chriftia-
nifme, comme ils ont fait, & à quoy ils ne fufient jamais par-
venus, s'ils euffent chauffé cette fur ieufe opinion de nos nou-
Ddddd j veaux
ï66 ROME
74, veaux Evangeliftes, de neconverfer, traiter,nynegotieren_»
façon quelconque avec les Hérétiques j & le Chriftianifmo
ferait maintenant en povre eftat , s'il neftoit point ruiné du
tout, Suivant cette bonne & fainte intention , lEmpereur
MarcAureleen Ton voyage d'Allemagne , futfaivy & fervy
fidèlement par une légion de Chriftiens , qui fut furnommêe
la Foudroyante. Julien l'Apoftat ne laifia pas d eftre aiïifté des
armes de Tes fujetsChréftiens, comme furent au(Ti les Em-
pereurs Conftantin, Adrien & autres. Et S. Ambroife témoi-
gne que les Chreftiens fujets du dit Julien , luy obeiflbyent
& faifoyent la guerre pour luy , en tel pais & contrée qu'il leur
eftoit ordonné , pourveu qu'il ne s* agift de leur foy , au-
quel cas ilsnereconnoiffoyentqueDieu feul , quieft au ciel.
Si des Anciens nous venons aux modernes , que dirons nous
des Empereurs de ces derniers fiecles , s' il eft défendu do
traiter avec les Hérétiques ? quels murmures efpargnerons
fS* nous contre-eux , mefmes contre l'Empereur à prefent ré-
gnant, delevoirconverfer , traiter & negotier , avec tous
les Princes & autres Proteftans de l'Empire , principalement
avec ceux de Hongrie, Bohême, Moravie , Silefie, Lufa-
tie, Auftriche, Sueve, Alface , & d' autres Provinces, qui
luy font patrimoniales , encore qu'ils foyent pofledez de plu-
fieurs fortes d'opinions contraires à la fienne , comme de la_.
Luthérienne , Calvinienne , Hufllenne &Zvvinglienno,
desquelles ils ont libre exercice, mefme à Prague, oùeftla.»
refidencede l'Empereur , qui les admet aux charges de fa_.
Cour, delajuftke, de la Police, des Finances & des Armes?
Et que feroit-ce des Roys de Poloigne , & des Princes ou
Vaivodes deTranflylvanie, aux pays desquelsilyaplufieurs
fortes d'herefies , s'ils ne converfoyent & traittoyent avec les
Hérétiques. L'Empereur Charles le Quint a traité evec les
Proteftans d'Allemagne, leur a permis l'exercice de leur re-
ligion, &lesa tenus pour bons & loyaux Sujets de l'Empi-
re $ en laquelle obfervance ilaeftéfvivy des Empereurs Fer-
7*» dinand, Maximilian z. Rodolphe 2. &Mathias à prefent ré-
gnant. Le Duc de Parme au nom du Roy d' Efpagne Philip-
pe t. & fans perramion ny intervention du S, Siège > a traité
avec
PROTESTANTE. yô7
avec lesEftats des Pays-bas 5 Après îuy , on leur a offert l'ex-
ercice libre de leur Religion, pour avoir paix avec eux, &ce
faifant avoir moyen de continuer & entretenir la guerre avec
les Hérétiques de France. En quoy véritablement eft admi-
rable la charité des Efpagnols envers la France, de laifler croi-
ftre 1 herefie en leurs terres & Seigneuries , pour l'arracher de
laFrancej Charité, dis je, qu'ils n'exercent point envers lej
autres Eftats de la Chreftienté , qui vivent, converfent, &
traitent avec les Hérétiques. Et après tout cela, y ayant eu
trêves de douze ans entre le Roy d'Efpagne & les Provinces
Unies des Pays bas , faMajeftè Catholique leur accorda par
le Traité d'icelles, non feulement la liberté de leur Religion,
mais auiïi la Souveraineté ; &a efté ce Traité approuvé par
un Confeil de Prélats de Ton Royaume, raporté par Jean Ba- 77*
lin en Ton livre de la guerre de Flandres, imprimé à Bru-
celles l'an 1609, LeDuc de Lorraine traite aufli avec les Vas-
faux qu'il a en Allemagne , qui font de la Religion Proteftan-
te, comme les Comtes de Linange, deHanavv , lesRein-
graven > le Baron de Ribanpierre & autres, & a lailîé aux
habitansdePfaltzbourg Pexercicede leur Religion. M. le.*
Comte de Vaudempnt frère de fonAltefle , laide l'exercice
libre de le Religion prétendue reformée aux habitans du
Comté de Salin, qui luyappartientdeparfafemme. Lo
Duc de Savoye en fait autant à l'endroit de ceux des Vallées d'
Angrogne & autres prés de Turin. Et de fraifche memoiro
le Roy de Poîoigne Sigismond, qui eft Catholique, ainve-
ftydelaDuchèdePrufle , l'Eiecleur de Brandebourg , qui
eft de la confefîion d'Ausbourg , avec tout exercice & liberté
de Religion. Si des Princes temporels nous venons aux Ec-
clefiaftiquesquiontauffi du temporel , en quelle opinioru 7«#
aurons nous ceux d'Alfemagne , fi cette captieufe interpre-
tation,quon veut donner à l'Ecriture,a lieu ? Car tous les
Evesques, Abbez& autres perfonnes d'Eglife , traitent ordi-
nairement & converfent avec leurs fujets , voifins & alliez
Proteftans. LEvefque de Spire eft premier Prefident en Ja_>
Chambre Impériale , qui eft mi-partie de Catholiques & do
Proteftans delaConfelïion d'Ausbourg , ou de Suifie , qui
eft:
7<*8 ROME
eft celle deZvvingle. L'Evesque de Confiance a plufîeursde
fes Sujets Proteftans , lesquels il ne chérit pas moins que les
Catholiques. L'Evesque de Basle a traitez & alliances avec
les Cantons de Berne & Basic, auxquels il a vendu une partie
de Ton temporel } Etceluy d' aujourd'huya pi ufieurs Sujets
Proteftans avec lesquels il neconverfe , & ne communique
pas feulement , mais eft obligé d'entretenir leurs Miniftres
jusques au nombre de vingt. L'Abbé de S. Gai en entretient
pareil ou plus grand nombre en fon pays , a des traitez & al-
70. liances étroites avec ceux de la Ville de S. Gai, tous Proteftans;
comme ceux du Canton de Zurich avec autres Cantons,font
Protecteurs de la dite Abbaye , & eft obligé le dit Abbé
d'avoir ordinairement avec luy l'un des Seigneurs des dits
Cantons , chafcun a leur tour , qui vit,boit& mange avec
luy, encore qu'il foitProteftant, & l'Abbé non. Les Can-
tons Catholiques converfent &ont alliance étroite pour la_.
défenfe de leurs alliez Proteftans. Les cinq Cantons ont plu-
fieurs Bailliages communs avec ceux de Zurich, Berne & Gla-
ris, efquels Bailliages ils font obligez de permettre liberté de
Religion , & font jurer à leurs Officiers de l'entretenir com-
me ils font» Ceux de Fribourg ont quatreBailliages com-
muns avec ceux de Berne , efquels ils font obligez de ne per-
mettre aucun exercice de la religion Catholique, quoy qu'ils
foyent eux- mefmes Catholiques, & le font jurer & obferver
parleurs officiers. Et n'avons-nous pas veu que M. le Car-
dinal de Lorraine a fait traiter avec ceux de Strasbourg , &
80, avec les Députez du Marquis de Brandebourg & de fon fils»
au nom de I' Adminiftrateur éleupar les Proteftans à 1' Eve-
fché de Strasbourg 5 par lequel traité > fans avoir égard à Ia_,
Bulle du Pape, qui avoit pourveu le dit Sieur Cardinal do
Lorraine duditEvefchédeStrasbourg, le temporel d'iceluy
eft partagé en quatre, àfçavoir entre M. le Cardinal, T Ad-
miniftrateur éleu, les Chanoines Catholiques , & les Cha-
noines Proteftans ? Pourquoy donc le Roy de Fran-
ce fera-il de pire condition que les autres Princes Chre-
.ftiens, qui traitent &converfentavec leurs fujets hérétiques,
les cherifient comme leurs fujets,& les gratifient de pareilles
faveurs
PROTESTANTE. 7dj
faveurs que leurs Sujets Catholiques ? Luydis-je, quieftlt-i
Chef de la Chreftienté , à qui il appartient de donner la Loy
aux autres, & non pas la recevoir deux j &pourquoylesPro-
teftans de France feront-ils plus mal-traitez de leur Roy , que
la autres Proteftans de la Chreftienté ne le font de leurs Prin-
ces.'
Ne vous arreftez donc pas, Sire,î) au fcrupules per-i) ilparfca*
nicieux, de ceux qui pour mettre une delolation en voftre_;Roy l°iu*
Etat, s'efforcent de vous perfuader que voftre confcience eft '3*
obligée à ne point foufrirdheretiques en iceluy, vousame- 8i»
nant méchamment pour exemple lesdeuxderniers Roys vos
predeceffeurs, qu'ils difenteftre morts d'une façon fi étran-
ge pour les avoir tolérez. Car ils ne vous difent pas que les
Princes que je viens de nommer , qui ontconverfé , nego-
tié,traité & pa rtagé avec les heretiques,font morts en leur lit,
avec la benedidion de leurs Sujets , pour la paix qu'ils leur
ontlaiffée , & partant en la grâce de Dieu : & qu'aucuns d*
entreux ont capitulé avec les hérétiques par leConfeil des
Prélats & Docteurs de leur Royaume. Cetïeftpas, Siro,
pour avoir toléré les hérétiques , que ces deux grands Roys
ont efté meurtris,caril n'avient point de mal aux Roys qui
mettent leurs Sujets en repos , comme ils ont fait par leurs
Edits dePacification, Mais on impute ce malheur à leur trop
grande b©nté , d'avoir foufert en leur Royaume ceux qui y o2#
fement des divifions , à deflein de ruiner voftreMaifon Ro-
yale , pour tranfporter voftre Etat à la domination duru
autre.
■ — m ~ n' ■ i i iii i ■!
^o. Plainte de Laurent Boucbel, Avocat au Par- ^r*f- Dô~
leme?it, touchant lesQorrupteurs délivres* Gaiïicap*. '
C'Eft la coutume de telles Harpies, de gâter tout ce qu'elles
touchent. Il n'y a rien de plus ordinaire que les plaintes
que font les Savans contre ces Châtreurs de Livres, qui méri-
teraient deftre châtiez delà peine portée par la Loy Corné-
lia. Je ne parleray point d'une infinité d AutheursSacrez &
profanes, anciens & modernes, quecesméchans ont mife-
Eeeee rablement
770 ROME
rablement tronquez; n'épargnant pas mefme les Roys ; veu
qu'ils ont rayé certains articles de la Pragmatique Sanction de
S, Louis, tantdans la Bibliothèque des Péresqu ailleurs. Mal-
83. heur ,& derechef Malheur (pour mecrier avec le Proféto)
à telle forte de gens 3 qui non feulement dretfent des
embûches à la chafteté &à la vénérable intégrité des Mufesj
mais qui fouillent mefme impudemment leur Virginité fous
un faux zélé de Religion 5 &qui couvrant cette tromperio
du nom de pieté, la mettent au rang des fraudes pies.
Si noftre di-
ction Vous
i;4*i. S'il faut dire Toy, parlant à Dieu.
cftodieufe c[}mo'mna,nde^ean des Marefks* deVAcadkmïcj
aux Italiens à> à> J . l n T J T r< '
&auxEfpa- £rançoije , dans larrejace aejonLiovîs.
Œ
parloit aux Alexandres, auxCefars, aux Reines & aux Impé-
ratrices. Le motder<?af, en parlant à une feule perfonno,
enols, celle
de je ou ego ^\Ue l'on ne trouve point étrange que dans cet ouvrage 1 on
^{^parle aux Princes & aux Princefles par le mot de Toy.
pas moins C'eftainlï que l*on parle à Dieu mefme, &c'eftainfique!'on_,
mal aux
oreilles des!
Chinois , de
84. n' a efté introduit que par la baflerlatene des derniers (iecles,
forte qu'au qui s'eftavifée de parler en pluriel à une perfmne , envou-
lieu de leur lantluy Faire croire que toute feule elle en valoitplufieurs:&
dire fay taï c cela s'eft eftendu enfin jusques aux perfonnes de la moindro
cela.n'aïucn ... *
parafrafant CQndltiQn'
ufer de ces ■ — ———«—————— - ' '
termes, vo-^2_ Autre de M. Godcau dans la Préface de foru~>
teur ou ce- Nouveau Te/îament*
pYri^aTaic fay mieux aimé eftre fidèle à rendre les exprefiions de S.
cela leVa.JPaul , qu'exacl àfuivre la politefTe de noftre langue. C
yer T. 15. eft ce qui ma fait toujours retenir la façon de parler à Dieu en_,
P. 4 '3. fingulier, & non pas en pluriel, & de luy dire 707, plûtoftque
Vous. Je demeure d'accord que la civilué|du monde veut que
Ton fe ferve de cette dernière façon. Mais il eft vray auffi
que la Langue originale du Nouveau Teftament ne connoift
point cettecivilité, &que toutes les anciennes Verfions, que
nous en avons, ne l'ont point gardée. Les hommes ne croi-
ront
PROTESTANTE. 77i
rontjatnais que l'on manque de refpectpourDieu quand oiu gr,
luy parlera par Toy\ tant s'en faut, je ne fay fi c'eft un effet de la
coutume, mais il me femble que j'honore davantage fa gran-
deur en luy parlant ainfi , que 11 je luy parlois à la maniei e des
hommes, qui font fi délicats dans leur façon déparier.
FIN.
TABLE DES TEMOIGNAGES.
Touchant V Authorité des Livres de la Sapience , Ecclefiaftique (Se.
Pag' *' , , ,
Touchant la traduction des livres facrez en langue vulgaire, p. i.
Touchant la clartt des Saintes Ecritures, p, 6.
louchant le mtme poîncf. p. 7.
Touchant l'Eflre de l'Eglife. p. 9.
Touchant le mefme poincl. p. 1 o.
Touchant (a différence des anciens Papes & des modernes p. 1 1 .
Touchant la puiffance temporelle du Pape. p. 12.
Touchant l ' adoration que le Pape Léon déféra à Charlemagne. p. I 2.
Touchant l ' Autborité du Pape dans la convocation des Conciles. p, 1 6.
Touchant l'infailiiùdttb du Pape. p. 17.
Touchant le grand nombre des Moines tf leur manière d'agir, p. ig,
louchant l'Invocation des Saints, p. 2 I,
Touchant T Honneur que Ton doit rendre à la Sainte Vierge, p. 2 î#
Touchant la Salutation de la S. Vierge au commencement des Sermons \
pag. 24.
Touchant les images, p. 25.
Tu u chant les Miracles, p. 2 7.
Hifloire d'un faux Miracle, p. 2g.
Touchant le Care/me. p. 30.
Touchant le Purgatoire & les Indulgences. p. 2 1.
Trichant le Purgatoire p. 3 ?.
Touchant le Mérite des oeuvre s t p. ? f.
E e e e e X Touchant
772. ROME PROTESTANTE.
Touchant le wefmefoinU. p. j (5. ,
Touchant les Reliques, pc 41.
/)*#* exemples de Reliques fupofèes ou fort incertaines, p.]4X.
louchant la Tranfjubftantiation, p. 47.
Touchant le me [me point!, p. 4g,
Touchant la Communion fous les deux efpeces. p. 48.
Touchant la Coutume déporter ÏEuchariftie en Procejfion, p. 49*
Touchant le Mariage des Preflres. p. <"2.
Touchant le grand nombre des Fêtes, p. $■ $»
louchant les Prières en Lingue étrangère, p. 54.
Touchant les Pfeaume s de laVerfion de Marot, p. 5*6.
Touchant les mefmes Pfeaume s. p.5 % .
Touchant le Changement qui s ejl fait dans la Religion Romaine* p. 59,
T)em ande s de f Empereur au Concile de Trente, p. 6o,
Touchant la Rc formation de VEglife Romaine, p. 63.
Touchant le mefme point!, p. 64.
Touchant le moyen de ramener les Proteflans, p, 65*.
Touchant la tolérance des Proteflans en France,^. 61.
Plainte touchant les Corrupteurs de Livres, p. gl.
$ il faut dire Toy, parlant à Dieu. p. g 3 .
THEO-
Théo logo ru m
PRESBYTERIANORUM
CON:
Ex Protefbntium fcriptis ad
vivum expreflà.
PER
PAULUM COLOMESIUM,
-
Rupellenfem,
Ad exemplar excufum^
AnnoM.DCLXXXII.
Erafmus epifiola prafatoria ad T bornant
Kiorum , in Encomiunt,
Moria.
Qui aliorum vitia taxât , quae-
(o , utrum is mordere videtur ,
an docere potius ac monere ?
-*H (o) S-&-
77)"
THECLOGORUM
PRESBYTERIANORUM
1CON.
m reformandam Religionem fufceperunt , in mo-
do Rejormationis infiituend-Jù graviter pecca-
runt>
EXquoderebus Religionis cogitare diligentius cœpi,
invenijuftiflirnas fuiflequerelas emendationem ali-
quam tum in explicandis dogmaris,tum in ritibus,tum
in regimine pcftulantium : fcd, ut fieri folet , peccatum_»
nonnihil D^&tbjj rïjç cm^Kk^ç dfAt?çiou>. Ira dum a periculo»
fa meritorumfiducia difceditur , îrrepfifle fententias bono-
rum operum contemtrices : Tardio fuperftitionis omnerru
X&nvçylou miro frigore fideratam: Et Tyrannidis, quae in-
toleranda fuerat , metu , proceffum ad ipfa tjjç **a?xict4
confinia. Itaqueex eo fempercredidi, viros bonos, quiin
noftra funt parte , fummo ftudio niti debere , utpaiilatim_,
fi quidexoibitafiet, idadauream mediocritatem retrahere-
tur: quam cogitationem Mclanchthonis animo infediflo
video.
Video» Hugo Grotiut in EpijloU adjacobum Auguftûm Thuânunt^y
Koterod. Non.Jun.iaij.
MeUnchthonis verbd hœcfunt in quadam adjoannem Stur*
wiumEpifiota: Me putantaliquanto minus vehementem aut
pertinacem elïe, quamfuntalii. Et profe&o ficeft. Non
5% puto contendendum efTe? nifi demagnis & neceilariis ré-
bus. Non volo tueri ditç/Çcteyiciç & ^vxçoteyiccç. Ego
«quidem a doctis& bonis in Ecclefia -nunquam difientiam_>.
Sed pro tua excellenti dodrina vides j vetera qusedam erra-
ta opus habere emendatione. Non diffimulo evedos et-
iam efïe noftros interdum \ssrso m koxctptfyJa, Et mtiha_i
mitigavi. Obhanc femper-icnïmtem (ut Terentii verbo utar ) Me-
IdHcbthoncmvellicat prœfervidus Caivinus , adPetrum Martyr ent (cri-
bens, IOL&pt. i£)'4< DePhilippo, inquit, valdemihidolet.
Ergo eifatis noneft, vel, quocunque tulerit hominum gra-
tia, flexibilem nutare, velfilentio prodere veritatem; nifi
cordatos Deifcrvos, ad quorum imitationem potiusipfunij
g, inniti decebat, infledere ad fuam mollitien conetur. Et in
EpiftoUad Sleidanumy Kal. Sept, i f 54. De Philippi confenfu
quantopere una inremihigratularidebeam nefcio 5 quan-
do in fummis capitibus, vel Philofophis fe venditans fa-
nam dodrinam aperte oppugnat : veine in fe quoiundam-.
irritetodia, fenfum fuumaftute, faltem parum ingénue, te-
git, Dominus eum fortiore fpiritu inftruat, ne gravem ex
ejustimiditate jaduram fentiat pofteritas.
O1
Nulhs leghimis ordinibus pleriqtte inhiati
fuerunt.
iFficium &munus{acerdotalc in Ecclefia, adeo eftdo
. neceffitate falutis ordinaria, ut fine altero alterumefle
nequeat. Non eftfacerdotium, nifi in Ecclefia. Noneft
Ecclefia fine facerdotio» Illud autem intelligo per z^^m
clcu> Epifcopalem ordinariam. Nequeenim attendendanu
cenfemusextraordinariam > feu vocationcm, feu Xeirvçyi*
a» y nifi miraculofam ; oportetomnino miraculis agant , &
fuam confirment fundionem fignoaliquo, quinonabEpi-
fcopis, derivataabApoftolisperfuccefïionetfi inftitutiono-
m
&
777.
m Ecclefiam inducuntur, fed vel orti a fe, vcl nefcii undd
intrufi fefe ingerunt. Nam quod prartendunt, ordinariam-i
vocationem retinendam, adhibendam, eique adhaercfcen-
dum>niti in calunecejfieatù , abfurdumeft, &fuppofitioni inni*
titurimpoffibîlitatis. Neque enim talisaut extititaliquan-
do , aut contingere poteft. Nifi fallat nos Dominus, qui
promifit: Porta: inferorum non prsvalebunt. Ecce fum_.
vobïfcum ad confummationem mundi. Rkhardus Montacu-
tiusorig. Ecclef, capte ultimo 5 feff.zç,
Formam veterisEccleJtœ nonpamm immutamnt.
DE meis Gallis Pontifiais hoc videor porte affirmare , opti-
mum quemque intcr illos diemDomini expedlare , &
cum anilium fuperftitionum , tum RomanaeTyrannidis de-
fenforesexanimodeteftari. Ampliusdico, necdico teme-
re,, fiinnoftraGalliaeareformatio effet inftituta, quae for- #
mam vcteris Ecclefiae non adeo * ïmmutaflet , multa ho-dem™* **"
minummillianoftrîspartibusfuifleacceflura , quac nunc a^maximoMi-
doclrina Ecclefiarumnoftrarumfunt alienifïîma. Hoc ego 9,
cum noftris Miniftris in Gallia faepe dicerem , paucos inveni, cliacii Ho-
qui a,Torofjtist» fuam acquis ac moderatis confiliis non antefer-fPitalio»
rent. Ifaacus Qafaubonm in Epi/teU adGrotium, Lond, 6. Kaljebr. $$** Ca™"
161 Z' quo legen-
"ry m " * ' "" ' '■ •• ■ "■■»—* dus vir illu"
LtreSacramentorum amajoribusdifceffêrunt. . ^sfndTus
ME, nequiddiflîmulem , hxctanta diverfitasafideve^fflituR.c-
terisEcclefiaenon parumturbat. Nedealiisdicam, iniigionis, c.
re facramentomm a majoribus difceflït Lutherus , a Luthero ic
Zuinglius , abutroqueCalvinus , aCalvinoquipofteafcri-
pfcre. Nam confiât mihi, & certifïimum eft , doclrinanu
Cal vini de S. Euchariftia longe aliam efie ab ea , qua? in librp * °*
viri obfervandi Molinaei noftri continetur , & quae vulgo in_,
Ecclefiis noftris auditur. Sificpergimus , quis tandem erit
ex i tus ? Cafaubonus in EftfloU adllytenbogardum , ad Urbem 7 , Kal.
Jun, i4w\ Unie Cafauboni teftimonio aliud Salmafti fubneciere liceat>
Fffff ZHod
778
auod Epiftola adAndnam Colvium Kal, Jul. anni iâi^. fcriftahabetur^
bisverbts : Quam multa alia longe majorismomenti deferui-
mus, &ab inftitutione receftîmus? Bdt^a-ftoç immerfio cft.
Etfecundum vim ac notionem nominis olim celebrabatur.
Nunctantum/U^.ir^Jseft , afperfio , non immerfionec tin-
* Sic Pa- fti0t Veteres&OrthodoxiChriftiani * Eunomianoshoc
1 '• etiamnomine, tanquamharreticos, damnarunt, quoduni-
tresCon- ca tantulll iinmerfîonc in baptizando uterentur , cum iputri-
fta'nti nopo- nam facerent , & ter baptizandos immergèrent. Nunc nui-
Ut , ni ; Oe- Iam facimus» Hac in.parte fie ne s nunc magis harretici,quam
eumemeife Eunomiani. Cum Sacramentum Euchariftiae adminiitra-
cundi cano- mus >nihil minus eft , quamCœna , quodagimùs , curru
ncuitimo. Kv^MK^p ààmov etiam vocetur. Jentaculum nunc potiuseft,
quamCœnaj cummanefumatur&a jejunis. AtDominus
^Sacramentum ilJud corporis & fanguinis fui cœnatis inftituic.
-j?>
Scckjîam anteboscentumfere annosajpparuifje exi-
ftimant.
P St genus hominum , qui putant ante hos centum fere an-
1 1. £Lnos cœpifle mundo apparere veram Ecclefiam, qua; nuîlo
*ideminprjore * faeculo faerat vifa. Horum amentiamegoexanimo
i'feudevan- deteftor , atque ita judico : non magis Ecclefiae Deinocere.
n!/prnr^IPontificios, dum fuoserroresvetuftatisobtentu hodietuen
in Epiftola tur^ quam hommes novitatem amantes , qui S. Scripturam
"Iccludignis-exlibidine fuainterpretantur , &quicquid fuisinterpretatio-
funaadVul- njt>us nonconvenit, falfuin&impium putant» Cafaubonus
tunum Ne- . £ ^ j ^ Corneljum vander Myle , Lond. 4. Jul. lân.
ocomum, h. « J y
c. Gérard um -— — — — - • — ■ -
Gfidenhau- Novitaturn (mit amantes.
riumNorio-
roagum. |Lli me follicitum habent, quos video inter nos nihilamare,
\}' lnifinôvum , &contrarium veceriEcdefia?. Vellem hic
¥ morbus non regnaret inter noftros: fedresmanifeftaeft, Ôc>
abund°cji utmetibiaperiam, deteftanda. Leguntur Patres, ut * re-
quec exDa/- prê-
tai libro, de Ufu L'atrnm. CequoqnidfentiretHa^x-Comitis olim amerogatus If.Voiliiis,
viregregius, in ha;c verba refpondic : Miror Dalla:umv virum in antiquitace Ecclefraflica
verfatillimufc, éid revelandamFatmnrnuditatem cruditione fua ufum»
77£
prehendantur. Tum, uttrahantur adhodiernasnovitates,
quotmachinaefuntillisadhibenda? ? Et, quod valde mirarî
foleo, intantalicentia novandi , nihil minus in noftra Gal-
lialicet, &multis aliisinlocis, quam vetcris Ecclefias fidem
& inftituta fan&îtfima in lucem proferre. If. Cafauhnut in-*
EpifioU adjoannem Drufium^ Lond. ij.Kal.Otlobr, \,6lZ, Iru,
eandcm mentent Hugs Grotius , inVerfibws aureis prafixù GaÇauboni 14*
in Baronium Exercimtionibtts l
Altéra pars ftudium , nimiunt quoque {alfa , tiovandty
Hoc libermtctn-f puraque facra vocatt
Htf, cur di/pliceant rit us moresque réceptif
Caufa fatis magna e/l, quod placuere prias.
Ttwto fe puriores exiflimant, quanto longius ab Bc-
clefîœ Romanœ inftitutis ncedunt*
EXiftimamus tanto nos puriores fore, quanto longius ab
omnibus Ecclefiae Romanae inftitutis receflerimuslnullo
difcrimine : neque volumusanimadvertere, intermultosil-
lius corporis morbos , aliquas tamen manfifle lanioris acvi 15.
reliquias,
Ex ce fit medicma modum , mmîumque fccutn efl
J$ua morbi duxerey manut.
it ■ »• a i- 1 1 1 . * Modcrati-»
Haec qui dicunt & dicenda dolent, non magis propterea_,oncm hanc
putandi funt ttw^iChv , quam tota Angliae Eeclefia , cujuseioquentirti-
emendatio cum non privatoimpetu, fed confilio publico^e^pracdi.
fufceptafit, eummodum * fecuta eft , ut tollenda fuftule-"1 Ifaacus
rit, reliais iis, qua: fine impietateacfuperftiticne relinqui^aaad" c
imiratv
poterant. Hugo Grotius in Pietate Ordinum Hollandi*, 2*nààx\\\* Epi-
[cribit edtoinus Sandixs , in Relation de fi a tu Religion* , cap, j^.qu£i\oh ad Ja>
legifjc nonpmitekit. cobumi.Ex-
ercitationi-
r- crrr *~\ • kusinBaro-
F Tiff Z \gMC niuprsefix».
7?o
i6t Ghiicqmd non probant , ptttant ejfe recens.
Ni
Eiîlisquidem , fatisfcio, gratum erit opus noftrum_»
.contra Baronium , quiomnesopiniones^ss k& tt^v
natas , volunt femper obtinuifle inEcclefiaDei , &infano
errore, quicquid non probant, putant efle recens &abAn-
îichriftoexcogitatum. Iftifunt, quiin Epiftola ad Cardina-
lem Perronium fœdas haerefes deprehendunt> & graviflimc-»
de mepronuntiant. Eft quidam in regione veftraTheolo-
gus, vir bonus &mei amans, qui nuper libère fcripfit fuum
de illa Epiftola judicium 5 damnât non pauca , ut parurru
Theologice fcripta, quaedam exfecrari feaittotoanimo, fie
\%% enim loquitur , &aitvelle accurate meos errores mihi de-
monftrare$ qui, fi quantum eft librorum novorumevolvat,
nihilafFerrepoterit, cur aut Rex fapientifîimus , aut erudi-
tiflïmiEpifcopihujusregni, autipfeliterulam unamineare-
fponfione velimus mutatam. Te aliter judicare de illo libel-
ïoketatur Sereniflimus Rex,la:tantur &Epifcopi graviffimi ,
quibus tuapietas& fingularis dodtrina non funt incognito.
JiXafaubonut in Epiftola adGrotium , Lond. 4, Non.Jul, 16 \ j. Ea-
demfere vir Me magnm in Epiftola adHein/tum , Lond. itidem datas
4. Non. Jul. 1 é I z, qu* bue apponere non defugiant : Epiftolam ad
Card. Perronium a te commendari,vehementiflime fum laeta-
tus. Non enim propria mihi illa laus eft -, fedadfapientifïi-
agr muml^cgem pertinet , graviffimofque hujus regni Epifco-
pos, quorum ex mente libellus ille eft feriptus., Ego fi pri-
vato nomine ejufmodi fcriptum edidiflem , à zelotis in plura
fruftadifeerptus effem, quamolim velAclaeon velPentheus
* Has inter a fais canibus & thiafotis. Ne nunc quidem poft illa tanta no-
r«n Moli-mjna fatjs fecurus Jateo. Non enim défunt , qui haerefes
hunc^BpV meas adnotent , & graviflîme de me pronuntient. E Gallia
fifeopum, ad Epifcopum Bathonienfem plures Epiftola * venerunt,
quampene quibus egograviffime aceufor, Papifmipatronus. ExHol-
«otaii»jugu-ian<jia veftra vir doftus& bonus ad mefcripfit 9 damnare fo
; I0* non pauca in eolibello, quaedametiimtotoanimo exfecra-
JoCaufse in- T^ çK enim i0qUitur. Quid facerent hi cenfores , fi aliqua_,
■eniït Lud, 7 -> ^ Reois
tfctii fijius,
78*
Régis tanti rcrerentia & Ecckfiae Anglican» eosnon tene-
ret>
S. Scripturamfefolos intelltgere autumant £ff Patres
contemnunt.
EStgenushominum , quifeputantfolosfapere , folosin*
telligereS.Scripturam, folosefleEcdefiamDei, &illurp * Calvini
7reçuî<riov Xolqv. Ifti, uniusviri, * maximiilliusquidemy (èd
errori tamen obnoxii , aucloritate freti , ne pati quidem pof-
funtfaéliffimorum Patramnomina, quorum opéra Deus im-
mortalisolimufuseft felirifiïma. Iftorum unus eft Molinae- îo.
us, Minifter Parifienfis , quemnon puduitinquodamScri-* in Apoîo-
ptofuo * B, Cyprianum appellareAnabaptiftam , utrecen-g'a pro s.
tis haerefeos infamia Martyris Chrifti memoriam macnlaret.Cœ"aP-f05
Quidcommemorem aufa aliorum fimilis temeritatis pfcnî/ï£!nt* Tc <!"'
Voluntenim ifti, Patres ** ruifie femipaganos, imperitos**propatri.
fcripturarum, fatuos, ftultos, bardos, impios. Hinceft,bus Apolo.
quod errores Papiftieos ita oppugnant , ut faepiffime per illo- giam do-
rum latera juguîum prifcae Eccîefiae pétant. Cafauhuus in ^Sj^nd
ftolaadHeinjtum Lond. Non. Ofloùr. \6it. [xum fcri~
t — pfit ftrenuus
21.
An 2,1 i eaux
HTncomniaferemalorom gênera fcaturiunt, hinc pcftis-v*^j^*îat^
illateterrima rixandi, rupta charitatisvincula , &fidei t|iaeu^ Scri"
ipfius fundamenta concmTa , quod minus Antiquos venere-venerus,
mur. Necvereordicere, hanc praecipuam corrtentioniïtnjP«sbytcr,
noftri feculi caufam effe , quod pleriqueTheologi in Magt-
ftrorum fuorum verba jurati , horum modo Irbros legunt r
nec quid olim erudita vetuftasTenferit, aut quos errores atque
haerefes damnarit ,- noverunt , neqneetiamabaliisedoceri
volunt: quaearrogantiacumturpiinfcitiaconjunâa , olins
Neftorio fœdifiimi erroris caufa fuit , & multos hodie in ab-
furdiJîimasdifputationesabducit. RudolpbntGualthews, Théo-
hgus Tigurinuilr<ejmom in LocosCommunei Pétri Martyris. Gual* 2,2.,
Fffff 3 tUro
JWagiftros fuos tantum legunt*
78 *
thero concimt Gerardttt johannes T'offiur , Bijfertatione de tribus Sym-
bolis\ Subinde,/»^»/'/, mihi confliclandum cum ejusmodiin-
geniis, quxfolumfapiantexjuniorumrivis, veteres defpica-
tuihabeant, quiautajunt, hominesfuerint; qualihodieque
aliud quam homines fimus ; aut , ubi de hiftoria temporum,
veterumqueopinioneagitur, mcliores, quamipfos, teftes
habere poffimus. Ajunt, vetuftatisdicla faclaque aliundo
fatdifcere: quippeeosfe légère, qui'illoslegerinr. Quod
quid aliud eft , quamalienisvidereoculis , faepecœcutienti-
bus? H<ec non nefciens Hugo Grotius , Jacobo Laurentïo Theohgo
auftor eft^nquadant adeumEftftoU) pro Confeffwne Beigica ^etcrum
2}, Chri/iianorum Confejpones légère', pro Inftitutionibuf Calvini , Vin*
centii Lirinenfis Commonitorium \ pro Catechifmo Urfini , Cyritti Cd-
techefes : pro aftti Synodi Dordraccn* , Synedorum llniverfaliunu*
Atta.
TJoluntatis 7)ivinœ caufas iriquimnt, nec diffenti-
entes in rébus abflmjtsjtmts patîuntur*
Ultis quaeftionibus hacc Ci refponfio adhiberetur, Detu
\voluit) non tôt hodielites,nedicamvitilitigationes Ec-
clefiam exercèrent. Non vegrandia conderentur volumi-
na fuper caufis & rationibus divinae voluntatis, quae prima
omnium eft, &fupra fe nullam habet. Proteftantes , ve-
ftram fidem! Quotiesnobis excidit aclos , ut Jurisconfulti
*4* dicerent, proteKationi contrarius? Omnesenim, & alia_^,
&hoc inprimis proteftamur , in Dei beneplacito acquie-
feendum elTe: at quotusquisque demum acquiefeit? Caufas
praedeftinationis omnes , & finalem & materialem & for-
malem & efficientem, fie enim tricarijuvat& perplexarier,
accurate cognofcerevolumus , hoc eu, idvolumus , quod
Deus noluit, & fiquispaulo aliter quam nos rem putet,
belligeramus illico, nec difientientes , etiam in rébus abs-
trulmimis, & mortalitatis noftraemodum exfuperantibus,pa-
timur : multo certe minus nocentes, quam ii , pro quibus
PaiHus optaviteffe anathema, nobis anatlacma (une. Nec
Pauli-
m:
78J
Pauîinustantumzelus innobis friget, fed Paulina etiam illa 4^#
fobria frugalisque fapientia defideratur. Ac in libris ejus
latet, in labrisnoftris natat: cumin peclore ferveatimmen-
fa omnia fciendi libido. Sed minuatur illa, quar inflat, duiTL»
augeatur iila , quataedificat, inquit Auguftinus. Akxander
Morus in expUnatione capiiù jj. ëfaia.
Gravisjtma quaque arcana Sapientw T>ei cuivis e po-
pulo produnt*
MUltiTheologi officio nunquam fatis fîdeliter fe defunclos
putant , nifi gravifiima quaeque arcana fapientiae Dei cui-
vis ex imapopulifaeceexpofuerint , nihil quicquamreveriti
7z v-ty&pa Tûv JtacKTKOfAii/uvt utloquiturCyrillusHierofolymi-
tanus. Hinc il!ae nonnullisinlocis de praedeftinatione , de l$*
œternoDeiaddamnationemdecreto , &u*milibusmyfteriis,
etiam inter rudes licerarum , & fedenres in pergulis fuis artifi-
ces, agitarifolitasquarftiones. I[,Cafaubontu Sxercitationibus in
Baronium. Aquo non longe abit Ger ardus Johannes Voulus Libro dts
RbetoricesnAtura; Ridiculi plane funt, inquit, Theologi, qui
Scholarum fubtilitates afferunt in umbonem : nec raro etiam
ipfaartium vocabulaefuggefto popelli auribus obganniunt,
nihil penfihabentes , ecquopopuli frucludicant> rnodoa^,
plèbe docli aut acuti difputatoris nomen reportent. A t aliud
eos docere pofluntPatrum rùv <piho<ro(p(jï\zTu>v nçy êeo^cycejdTuv
Homilia?> quibus nihil pjloçtKunpop 9 nihil ornatius, magifque ijf
populare.
Mfoderatiomm infcribendo de Religionis Çontrover-
jïis ferre nequeunt.
NOnomnes probant, fcio , meam infcribendo modera-
tionem. Suntenim homines , quipraeclare de Eccle-
fiaDeinieritosfe exiftimant, fieaicripferint, quaenemoTÂV
«£ tmlicts fit leclurus» Nam cum (int mulci inter Pontifïcios
viri
784
yiri optimi & (pAstXyJiçztfot , vix tamen aliquerrt répcnas tam
patientem, quimaledicaaut farcafmis& convitiis plena fcri-
pta légère amet. Memini div inum virum Thuanum , quum
illifœpequorundamenoftrisfcripta commendarem, folitum
i8t reffcndere , non polTe ferre fe illos , qui génère fcribendi
plus deftruercnt , quam doctrina aedificarent. Cafaubonus in-»
EpifïoU ad Linge isbcmium , Lond.propr. Kal. M art,, î£i 2. ^uibtts
aidai lie et (equentia ejusdem-i adFrontonem Ducaum Jejuitam feriben'
tity Lond, itidem %>Kal. Novembr. 1611. Tua amicitia mihi far*
*Carauboni ta tecla manebit , fi feriptum * meum comparaveris cum_.
Epiftolam Anticatonibus , ** Theatris Antichrifti, Myfteriislniquita-
nemFD°uncï-t,s' & id genusaliishominum, qui, utolim Auguftinusdice-
nm intcin-bat> deftruunt aliéna melius, quam propria tuentur.
ge, de Apo-
logiatommuni Jefuitarum nomine Lutetiae édita.
** Tetrum Molinseum, Nie. Vignierium, &PhU. Mornxum notât Cafau-
b®nus.
2P» tfheologkd nofant ab aliis traBari.
3S
OtaemeaeintresEvangeliftasconfe&aefunt, utfcis. RC-
ftatquartus, inquemaliquid notabo, fimul meamino-
ribuscuris, quarimperfeftaîjacent, abfolvero. Sed non_i
eft e remea , utid opus prodeat , quamdiuinGalîiis vivo.
Namquibusunicum ftudium eftTheologiae , nolunt eama
nobisattentari. Deindequxdamdicendaeiîent, quacadpa-
îatumnonfunteorum, qui hic facra curant , & quos ofTen-
dere non fatis tutum eft. Hugo Grotiut in Epiflola MS, adGerar-
dum Jobannem Vojfium , LutetU Kal. Aug. i6lf. Pertinet bue $ca-
ligeri Epigramma adjacobum Auguflum Ihuanum, Notas in Novunu»
TejlamentHm efflagitantem :
* 0 Mufas & nos pariii tomplexus antore f
Mufarum & noflrum dulec , Thuane , dee m \
Pro quo non dubitem tôt as ex ordine noftes ,
Noftibtts & tôt os ctotinHArc die s ;
&14
7l$
Ghidme divim vélo fummota filent il
Legu sfyo/lothct rangera j'acrajubes f
Eue profanorum maculas abolere parantem
Impatiens vert non tulit invidia,
Scilicct in vero verum patienter amabunt ,
Qui verum in nugù non potuerepati,
iUerumfi liue fua prœftringit ocellos
Sol meus , vret eos Sol meus ignefuo. } U .
Plura in banc rem Thomas Erajlus, Dotlor Medicus , fedtn Iheologicis,
auodiniUo ordine rarius , * haud /éviter verlatus , Prcefationeittnt*teTt:tz''
7 _. f ^ •• 7 t « -nr . ■ #.' i leum, eFro-
Iratlatum de Sxcommunicatione /idverjus Bezam. Cm aicenjendus teftantium
acerrimi virjudicii Petrtts Cunaus , Prolegomenu in librum j, de Repu- numéro très
blica Hebraorum. tantum Me-
dici nobis
occurrunt, faiptis Theologicis infignes ; Joachimus von Watt, vulgo Vadianus, Medi-
cusHelvetius ; Jonas Porracus, Medicus Rothomagenfis ; & Ludovicus Molinscus Londl-
nenfis , Presbyterianarum partium nupertibicen.
Disjtdia in Religione ab iis ortd¥
MIfererepios,omnes débet hujusfeculi>quo non aliud dis-
fidiisgraviusacpertinaciuslaboravit , Paftorum magis 52,
culpa , quamRegumaut Principum , utreclenotavitillu-
ftrifïirjius Elcclor.Palarinus * in fuis ad liberosCodicillis,* Fridericus
quosoperaepretiumeft ab omnibus Ecclefiae amantibus legi,i"-cujus e-
atque adeo edifei. Hugo Grotius in prtjlantijfimo opère de Imperio j°glum ha;
fummarum Poteflatum circafacra. Thuanun»
Haec Germanise mala (conteutiones de cœnaDomini)not\ Hifl.lib.»?*.
aliundeoriginem habent, quamab arrogantia & ambitione ** Avariti-
** Theologorum , quos fi quis bonus vir ad modeftiamrevo-am , am-
careconerur, aut fui ofîicii eos placide admoneat, automni- ?j,
G S fi 8 S buS bitionem,&:
audaciam,
Theolo^orii
virtutes Cardinales vocat JacobusBongarfius, antiqure virtutis vera effigies, in quadara
adjoachimum Camerarium Joachimi filium Epi-Qola, ubi de Johanne Serran© Theclogo
Biftorici Regii titulo & fiipendio au£to,
H6
bus ipforum decretis non fubfcribat , ftatim implacabile *
» *}«**««• oJmm ddverlusipfum concipiunt, &>quibuscunque modis
?anchthon|poflunt, perniciem ipfî machinantur. Hubert™ Languettuy
«ortfecon (phii'lPP° Mornto Plejfiaco fummopere Uudatus ) in Epî/to/a ad Phi-
finio , \xxcl'WHMfy<ineMM)Vîenn*7.Mdji, IJ74.
verba pro-
tulifTe, quae
MelclÙorAdamusait repofitafuiflTeàStrigelio: Cup/o ex hac vttf m'igrare propter duas
taufts, utfruar dtfiderat» conficclu FÎût Dci & ' cœlejïts BccUfi* \ de'indcut libérer nb tmma~
tt/buî ($ implacabf'iibiis odits Tbeologorum*
Quibus in locis dominantur, ex iis alios àfe dijjèn-
tespelfunt.
GErmania pacata effet, nifi eam fuaambitione&arrogan-
tiaturbarent Theologi : abiis enim perfuafusEIedtorPa-
*Ludovi latinus * pleraque acla fandlifïïmi fui parentis refcindit, &
cus)Pr:deri<-ejusmernorjarn) quantum in fe eft , conculcat. Pellitex
ÎL^iS?? Ecclefiis&Scholisinnumeros virosdoclos ** &pios , quos
lius »johan-ejus parens magno ttudio ad fe pellexerat. Audio eos, qui
nis Cafimiri pelluntur, feptingentorum numerum excedere. Pelluntur
frater. praeterea adolefcentuli, quosfuapecunia inliterarum ftudi-
isalebat pater. Ea autem feveritatc (utnihil duriusdicam)
w in his utiturPrincepSjUt miferi pueri rcrum omnium inopes>& igna-
j - ri quo fe recipiant,juflï fint ftatim excedere e Scholis,in quibus
fuît Jehan habitabant,&ne quidem obolus eft ipfis datus ad viaticum.Pu-
nés Vosfm3,blicaeviaeinhactotaviciniarefertaf: funt miferis illis homini*
in DioccefibUSï quifereomnesconfugiunt atUlluftriffimiim Principem
Hecnf^lbCpa Johannem Cafimirum, quirecipitquotquotpoteftj eosve-
flor,lGerar-ro ? quibus in fua ditione profpicere nonpoteft , profequitur
di johannis yiatico. Come$ Johapnes Naflayienlis. fe etiam erga pluri-
parens . & ITIOS
magni li'ar
aci syu?.
ni,
mos benefîcum èxhihef. Ego profe&o de his rébus fine fum-
mo dolore cogitare non poflum. Languetus in Bpîfloiaad Phi*
llp, Sydneium t Francâf.Aon. Oftobr, 1)77.
Çalvintis & ejus difiipuli à™*^. $£
EFferumfuitNoviodunenfisDodorisingenium, adimpe-
ria potius, quam ad obfequium natum $ in adverfarios * Peerus
* ferox&implacabile. Breviteo Pclidaeftomachus. Qua?Paulus ve»
veroipfumfecutaeftcurba , cum dodtrinaDodlorisquoque^|erius in
fuis mores avididime imbibit. Cafpar BarUus in Fide bnhlli , j^ àuiœ
fîve Bpiflola Par&netica ad Batavia Ordinef. In évident mentefn Ar- p0loniac Ba'
noldus Poelcnburg in Epijlola ad Cbriftianum Hartforckerutn , Rotcrod. ronem.Stut.
2j.Fekr.i6f9. Utinam Calvinus, quimagnisalioquidoti- 37.
busingenii, eruditionis, eloquentiae, ornatusfuit, mode-garc)i3C »«.'
rationis quoque laude floruiffet ! majorem certe gratiam apudJ11.11"' If ,u
Deum pariterhominefque obtinuiflet : uberiore cum fructu^'f *Lk-
Reformationis arduum opus promoviflet : reliquifîet àifc'x- tum dijtuU-
pulosiis, quinuncfunt, multomeliores : deniqueeajecis- >•">«•<*/<<«
fecfundamentaconcordiae , quibusnixa domusDeibenefir-?*'™*''*'*
mataacftabilita permaneret. ryST'tf
pngnant, IL
htâus optîmt fratris ftoflri (§ firvi jfESU CHRISTI *fob, Calvini , quem pcfiremo ed/~
d'tt de Eucharijiia • paulo eutm dnrins nl'nuLï vidcrur iccutut , dico in eos, qui et
nabis dijjentimtt, Auiivt vira prudentes deplorare ectitictxm.
Bç^a in Nous ad Novum Tefiamentwn-j
VTïfî quis fepties tuas Novi Teftamenti editiones emat , ne*
•*"Vciet, quidajasaut quid neges* MeminiTypographum
eruditumHieronymumCommelinum hoc mini antedecen- ,g^
Ggggg x nium
785
nium dixifle , quod crebra mutatione confilii hoctandemj
adeptuses , utpluriminihîli faciantNovumTeftamentum_i
literalaefum atquefenfuflexiloquum» Etolim quidam Do-
dorCantabrigienfis mihi retulit , quod Cantabrigiae plures
averfatifuntReligionem > dufti perte ad credendum, quod
Novura Teftamentum depravatum eft , ficuc per Ed vvardum
* Fuit isHe.Livelejum, * quod vêtus «keratlïm. Job Anne s Druftus inEpi-
braicx lin- ftola ad Theodorum Bezam MS.
gux apud •
Cantabrigienfes olim ProfefFor,
FINIS,
PARAL-
Delà
Pratique de /' Eglife ancienne > <^
de celle des Protejlans de France
dans /' exercice de leur
Religion,
PAR.
M COLOMIE&
Selon l'édition qui a parue
Anno M, DC, LXXXII,
79o
Parallèle de V Egiïfc ancienne
^^^|^ê^Jl^l&i^Ji^|^]|^i|©,t^
v**!
^&y.
^
s®!
^i W^lW^t S®<8Îm® K^Éi iiH
41«
PARALLELE
De U
Pratique de l'Eglife ancienne , e» de celle
des Protejiansde France dans l'exercice
de leur Religion.
L
1.
Es Eglifes anciens Chrétiens avoient des Autels -7 fepa-
roient le Clergé du peuple $ les hommes , des fem-
mes; &, en quelques endrois , comme remarque-»
*Traa*ff.Origéaj, * les femmes, desfilles,
in Matttw- Les Temples des Proteftans de France font fans Au-
«m. tels 5 & ne feparent ni les Minières, du peuple } nileshom-
4l* mes, des femmes,- & moins encore les femmes, des filles.
II.
DansTEglife ancienne le Ledteurétoit confacrépar
des prières , & par quelques cér émonies.
Parmi les Proteftans de France le confiftoire choifîc
un homme capable de lire j & le fait enfuite monter en chai-
re fans autre cérémonie.
III.
Dans l'Eglife ancienne on lifoit le livre de Baruc,
&rEpitredeJérèmie, que l'on tenoit pour Canoniques , &
Ion
1$ de celle des Prôteftdns de France, yçi
I'onrejettoitrApocalypfe; comme il paroîtpar un des Ca-
nons du Concile de Laodicée: quiétoit un Concile provin- 4^
cialàiavérité , mais qui tenoit lieu de général , pour avoir
été confirmé par le Concile Oecuménique de Calcédoine , &
par l'Empereur Juftinien.
Parmi les Proteftans de France on lit V Apocalypfo »
que l'on reconnoît pour Canonique , & l'on rejette le livro
deBaruc & l'Epitre de Jérémie.
IV.
Dans l'Egîife ancienne on lifoit le vieux Teftamenr,
fuivantla verfionde feptante, autorifée par les Apôtres.
Parmi les Proteftans de France la Traduction dont
onfefert, que Ton nomme faite fur l'Hébreu , n'eft qu'un 44.
mélange de lavulgate, des interprétations dequelquesRab-
bins, & de la verfion de François du Jon > Théologien de-»
Leyde.
V.
Dansl'Eglife ancienne on ne lifoit du vieux & du
Nouveau Teftament, que la valeur d'un chapitre.
Parmi les Proteftans de France le Lecteur en lit dix
ou douze, quelque fois avec un peu de chagrin.
VI.
Dans l'Egîife ancienne le Lecteur ne commençoit
à lire, que lors que le Clergé , & le peuple étoient venus; a^
comme on le peut conjecturer du célèbre paflfage de S, Ju-
ftin* * •Apolog.
Parmi les Proteftans de France à peine y a-t-il dix prima, qu»
perfonnesaflemblées , que le Lecteur monte en chaire ; fifaifo fecun-
bienque ceux qui viennent en fuite n'entendent l'Ecriture^, da dicitur.
que fort imparfaitement ; troublant même l'attention de»
ceux , qui font venus les premiers.
VII.
Dans l'Egîife ancienne le Pafteur faifoit une exhorta-
tion au peuple, furce que l'on avoit lu de l'Ecriture j &lepor-
toit à pratiquer les enfe ignemens ; qu'il venoit d'ouïr, 46".
Parmi
47«
79 2< PAtoUe de /' Eglife ancienne
Parmi les Proteftans de France le Miniftre prend
deux mots de texte,qu'il épluche fort au long j & fou vent mê-
me d'une manière peu proportionnée à Ton auditoire. Il fi-
nit en fuite par une courte Exhortation»
VIII.
Dans I'Eglife ancienne on faifoit quelquefois le Pa-
négyrique delà fainte Vierge , de faines Apôtres&defaints
Martyrs.
Parmi lesProteftans deFrance cesPanégyriques font
inconnus j & ce que l'on y dit de la Vierge , des Apôtres, &
des Martyrs, eftfi vague & fi indéterminé que les peuples n'
en font ni touchées ni inftruits.
IX.
Dans I'Eglife ancienne les Prières , ou les Collectes
*llfautenêtoient pour T ordinaire afles courtes. * Je n'excepte pas
PriérÏÏe* même la générale, que l'on faifoit après l'Exhortation 5 dans
confecrati. laquelle on prioit pour toute forte de perfonnes, même pour
on, qui étoit les ennemis de I'Eglife.
fort longue, Parmi les Proteftans de France on fait une priéro
comme g^. jonp-ue apr£s ie Sermon i dans laquelle bien loin»,
nous 1 ap- , . ° . r . #" 1 • »•
prennent "e Prier pour.Ies ennemis,on fulmine toujours centre eux,
S. Jurtirt X
dans fa pre-
miére Apo- Dans I'Eglife ancienneon chantoit les Pfeaumes en
logic^mefiprofej & bien qu'Apollinaris les eût mis envers , ils ne fu-
mai nomeercntjamajsrCçCus.
& sfe chr e> Parmi les Proteftans de France on chante les Pfeau-
fofto'me iràumes en vers j delà verfion de Clément Marot, &deTheo-
5. libre dudoredeBéze.
facerdoce,&
dansl'Homiliç 27. fur la première luxCojinthiens, A l'imitation de I'Eglife, Marc 1'
hérétique, difciple de Valentin prioit ausfi fort long tems , célébrant T' Euchariftic,
comme remarque S, lre'nee dans S. Epiphane, héréfie 34.
XI.
* ub de rjans I'Eglife ancienne on parloit proprement,com-
medit Agobard , * plutôt que l'on ne chantoit , afin de fo
pouvoir édifier mutuélement. Parmi
Cantu F.c-
cleliafHoo
# de celle desProteflans de France. 7pj
Parmi les Proteftans de France on chante d" une ma- 4pt
niere , qui gueres propre à édifier,
xn.
Dans 1 EgHfe ancienne on commençoitla célébra»
tion de TjEuchaniiie par une Prière fort longue , qui con-
facroir. le pain & le vin.
Parmi les Proteftans de France on commence par
quelques paroles de S. Paul, qui ne font rien moins qu'une-»
Prière de consécration.
xnr.
Dans PEglife ancienne le Pafteur ayant confacré le
pain & le vin , les Diacres préfentoient ces Symboles au 50.
peuple.
Parmi les Proteftans de France, ceux, que l'on ap-
pelleDiacres, ne communient jamais le peuple.
XIV.
Dans l'Eglife ancienne ondonnoit IEuchariftie aux
mouransj comme le juftifie l'exemple de S. Ambroife, qui,
au raport de Paulin dans fa vie, reçeut la communion de-»
la main d'Honoré, Prêtre de Verceil, un moment avant de
mourir.
Parmi les Proteftans de France on eft Ci éloigné de-»
cette pratique , qu'une grande Princefle (ceftjaqueline de * Thuanw
Longvi * Duchefie deMonpenfier) étant au lit de la mort, ad a, tjéi.
& ayant demandé à communier un Miniftre nommé Malot 5 l*
leluy refufa abfolumentj fe perfuadant avec Calvin i Quo
c'étoit une chofe foie &inutile de communieras mouransj
car c'eft ainfi , que Calvin parle dans fa fameufelnftitution.
* En quoy il n'a pourtant pas été fuivi par de Beze , fcH**Lir,4.<y^
cher collègue , dont voici les termes: ** Au commencement^- 3^
de l'ancienne Eglife c'étoit la coutume d 'envoyer VEucbariftieparles' J>- '
Diacres aux malades abfens , ans quels , je ne doute pas , que cela s *
ri apportât une grande confolation. Je deft rerois fort , que cette cou-
tume fut remife en ufage. Calvin luy même n'a pas toujours
Hhhhh blâmé
7p4 Parallèle de /' Eglife ancienne
$x. blâmé la communion des mouraus , comme il paroit par
faLettreàGafparOlévian, Théologien d'Allemagne, en»,
datte de l'an ir d j.
Dans l'Eglife ancienne onfiniflbit la communion par
îaDoxologie, Gloria Vatriy ou par quelque autre femblable.
Parmi lesProteftans de France avant l'action de grâ-
ce on fait chanter à genoux le Cantique de Simeon; qui n*
a pas grand raport à cette fainte cérémonie. Aufïi n'ai-jo
trouvé dans toute l'antiquité , qu'un feul exemple de cette-»
pratique» C'eft celui d'une fille nommée Théocîifte, * qui,
f , ayant vécu trente cinq ans dans un defert , vint à recontrer
*Mctaphra unChafteur , quelle pria de lui aporter la Communion Y
ftesapud su. année fuivante. LeChafTeur la lui ayantaportée , elle la_,
rium die io.rereut avec refpeCt 5 après quoi elle recita le Cantique do
Novembris*Siméon& mourut.
XVI.
Dans l'Eglife ancienne on batifoit en plongeant dans
Ieau, afin que les fidèles fuflent enfevelis avec Jefus Chrift,
*Rom.5.4.comrneditS.Paul, * parleBatefme.
&GoloiT.2. Parmi lesProteftans de France on ne fait ce, que~>
,2' c'eft que de plonger j & l'on fe contente de jetter quelques
goûtes d'eau fur le vifagedeTEnfant.
XVII.
Dans l'Eglife ancienne on batifoit en plongeant
trois fois j & Ion tenoit pour Hérétiques les Eunomiens, qui
ne plongeoient qu'une.
Ace conte > les Proteftans deFance feroientpîus
Hérétiques , que les Eunomiens,puis qu'outre qu'ils ne plon-
gent point du tout > ils ne verfent de l'eau , qu'une fois fur lo
viïa-ge de l'Enfant.
xvnr.
Dans l'Eglife ancienne lesDiacres a voient le pouvoir
debatifer.
Parmi
54.
£f de celle des Proteftans de frdnce. jçf
Parmi les Proteftans de France ceux , que l'on ap-
pelle Diacres, n'oferoient le faire»
XIX. „,
Dans l'Egîife ancienne on béniflbit le peuple au
nom du Père , du Fils & du S. Efprit.
Parmi les Proteftans de France on donne une Bé-
nédiction à la Judaïque j dans laquelle il n'eft fait mention-,
ni du Père, ni du Fils, ni du S. Efprit»
XX.
Dans l'Egîife ancienne il y avoit des Jûfnes réglez
& de Jûfnes extraordinaires. Mais les uns & lesautresnes*
obfervoient jamais le Dimanche;.
Parmi les Proteftans de France il n y a point de JuTneî
reglez.lls'y en voit d'extraordinaires,que l'on obferveméme
le Dimanche. Ceft ce qui fe pratiqua l'année 87. trois ou f&
quatre Dimanch es de fuite , en quelques villes du Royaume,
fur un arrefté d'un Synode.
XXI.
La Hiérarchie a toujours fubfifté dans l'Egîife depuis
fonétabiiflement ; & quelque perfecution , que celle-ci ait
foufferte , ellenes'eft jamais veûe fansEvefques , fansPre-
flres& fans Diacres»
Parmi lesProteftans deFrance cetteHierarchie eft abo-
lie 5 & fi S. Chryfoftome revenoit au monde,iî ne manqueroit
pas de secrier encore avec fon Eloquence ordinaire: Penfez #Homi| lf
* vous y dites moi y qu'il ' fuffife de dire, quils [ont Ortodoxes , /*»-inF.pift.ad °
dant que la Hiérarchie nefubftfte plus? Jgue leur fervira leur creatt- 5-7.
ce , s ils négligent l'or dinationl ** Crojts moi Fidèles , il ne faut pas Ephef.
moins combattre pour l ordination , que pour U fou **H e n ryDod-
vvcl, Protc-
Hhhhh z XXIL{Yntd'An-
gletcrrc , a
publie un
Livre , qui a fait grand bruït , dans lequel il prouve, qu'où il n'y a point d'Ordination
Epifcopale il n'y a point de véritable EghTe, poiat deMiniftéie , point de Sacremens&
point de fa lut.
y$é Parallèle de ï Bglife ancienne (fe,
XXII.
Les anciens Chrétiens faifoient le fîgne de la Croix
en toutes fortes d'occafions. Ils marquoient même , dit S.
** Lîbris cyrilie d'Alexandrie *% leurs portes & leurs maifons de ce
contrajuha figne]a> (ant jjs \> aVoient en grande vénération.
nunX Aujourd'hui les Proteftansde France lont dans une
* telle averfion , qu'ils tiennent pour des fuperftitieux tous
ceux , qui le font.
XXIII.
Dans l'Eglïfe ancienne on ne fe marioit point pen-
dant le Carefme j fuivant un Canon du Concile de Laodi-
cée.
Parmi les Proteftans de France l'on fe marioit en Ca-
refme, avant laDéclaraiion du Roy.
XXIV.
DansTEgîife ancienne la Clergé faifoit les fondions
defon Miniftêre en habits blancs.
Parmi lesProteitansdeFrance ks M iniftres prêchent
avec des robes noires»
F I N.
LET-
LIT T T "D I?
JQi 1 i n th
DE
M. COLOMIES
M. JUSTEL.
Touchant 1 Hiftoire Critique du Vieux Te-
flament du Père Simon.
798
LETTRE DE M. COLOMIES
LETTRE
M JUSTEL
Monfîeur,
J'Achetayil y a quelques jours lafameufe Hiftoire Criti-
que du Vieux Teftament , faite par le Père Richard Si-
mon, & imprimée à Amflerdam depuis quelques mois.
Comme cette édition eft plus exacte & plus ample que
les précédentes, jel'ay lue avec afTez de foin, & y ay trouvé
d'abord une Préface Apologétique, dont l'auteur, quoyque
l'onendife, ne peut eftre autre que le Père Simon. Bien-,
qu'il ait pris à tafche des'ydeguifer , & d1 y parler en Prote-
ftant , ileftaifé de le reconnoiftre à fes manières; & pour
peu qu'on ayt lu fes autres Ouvrages, où il paroirt fous divers
noms & fois diférentes formes , on n'aura pas de peine à
tomber dans monfentiment. Parmy plufieurs perfonnes
qu'il maltraite dans cette Préface, j'ay efté furpris de m'y
rencontrer; d'autant plusquedans ma Lettre à M.Claude,
aufujetde laquelle il me calomnie, jen'ay parlé de luy qu'
avec grande eftime. Ainfi je ne puis deviner d1 autre caufo
de fon chagrin à mon égard , que les louanges que j'ay don-
nées à M Vojjiui en plufieurs endroits de mes Livres. Et c'eft
ce
A M. JUSTEL. 799
ce que le Père Simon luy m>efme fembJe avoiier,lor$ qu' il dit
que dans mes petits livrets, comme il les appelle, jeneparlepres'
que d'autre chofe que du grand Fojftus, D' OÙ ce bon Père con-
clut, par unejuftefle de raifonnement admirable, que je
fuis un auteur kjufteprix, tf gagné par M. Votftuspour faire des Li-
vres. Il eft vray , MONSIEUR, que j' ay rendu plusd'uno
fois juftice au mérite de cet excellent Homme j &que,quel-
que foible que fuft ma voix , je n' ay pas laifle de la mêler par-
my celles detantdeSavans qui l'ont couronné de leurs élo-
ges. Si ces louanges déplaifent au Père Simon , je ne puis
qu'y faire -, Je ne fuis pasrefclu de changer de ftile pour 1'
obliger: Tout ce que je puis luy promettre, c eft que fi à
force d'eftude il devient aulîi habile homme queleft au-
jourdhuy M. Voflius,jeluy donnerayavec joye les mefmes
éloges. Surcequilditque/V/"//^»»^^^^;'»^^^, & ga.
g»éparMt Vvffws pour fi ire des Livres , il me feroit fort aifédo
récriminer : Mais je fais gloire d' imiter cette Religieufe Pay-
enne , qui difoit autrefois à AIcibiade? qu'elle n' eftoit pas
faire pour maudire, mais bénir. J'en dis autant au Pero
Simon 5 qui aprendra par mes Raretez d'eftude, parmes
Notes fur Quintilien,& par mes Obfervations Sacrées, que fi
j'ay loué M. Voftiusen quelques endroits, je l'ay repris libre-
ment en d'autres : Preuve évidente que je ne fuis pas (1 efclave
de Tes fentimens que ce bon Père fe l'imagine.
Après cette Préface Agologétique, j'ay parcouru les
petites notes, qui retrouvent au bas des pages de l'Hiftoiro.
Bien q ue ces notes foyent fans nom d' auteur , je n'ay pas eu de
peine à y reconnoiftre le Père Simon, qui y fait le mefmo
perfonnage que dans la Préface , & qui femble ne s'y eftre ca-
ché,que pour avoir lieu d'adoucir onde retracler plus libre-
ment plufieurs chofes, qui luy paroiftoient trop fortement di*
tes ou peu fotiteniies. Quoy qui en foit , j' ay lu ces remar-
ques avec plaifir.
Je viens maintenant.MONSIEUR , à F Hiftoiro
mefme,fur laquelle j'ay fait diverfes obfervations,moins pour
réfuter le Père Simon, que pour illuftrer fon Ouvrage. Dés
rentrêc> ce Père fait une faute qui luy eft commune avec bien
des
$oo LETTRE DE M, COLOMIES
desSavans. C'eft lors qu'il prétend que Sunia & Freteîa , à
qui S. Jkrème écrit , ayent efté des Femmes. Cependant
voiçy ce qu'ont d' anciens Manufcripts au devant del' Epitro
que cite ïe Père Simonfibarijfimis Fratrïbus Sunia £T FreteU. Le
premier qui m' a fait prendre garde à cela , & qui m' a tiré en
mefme tems de l'erreur où j'eftoîs avec beaucoup d'autres,e(l
M.Fermnd, Avocat au Parlement de Parti , qui vous eftfans
douteconnu, & qui nousadonné une Paraphrafe& des Re-
marques fur les Pfeaumes qui font préférables , à mon avis, à
toutes celles quenous avons.
Pag, ia* Le Père Simon parlant en fuite aflezau long du célè-
bre ManufcritdeM.de Béze, quifevoid aujourd' huyà d*n-
brtgêy m'a fait fouvenir d'une remarque que j'ay faite il y a long
tems. Ceft que ce Manufcrit, auiïi bien que le Codex CUro-
«^««««.rdeMeflïeursDuPuy^ui en fait l' autre partie,saccor-
de ordinairement avec les citations de S. Irenée.D'où ) i nfére
qu'ayant efté trouvé à Lion, au Monaftere qui porte le norru
de ce S. Doéteur , comme le dit M. deBeze, cepourroit bien
avoir efté fon exemplaire, ou pour le moins une copie. Co
pieux Solitaire du voifinage de M. l'Evesque de S.Jfapb, qui
nous a déjà donné de favantesDifiTertations fur S. CyprUn , &
qui travaille prefentement fur S. Irenée, aparamment ne man-
quera pas de remarquer la conformité des pafTages aléguez
par ce S. Dodeur avec le Manufcrit de M. de Beze. Le docle
Pierre Pithou , quin'eftoitpas moins grand Critique qu'il
eftoit grand Jurisconfulte, &quiavoitvûdés l'autre (ïecleles
deux parties de ceManufcrit,en parle en ces termes dans fa Dis-
fertation des Interprètes Latins de la Bible : Vîdimus altquando
vetufiiffimum exempUr Evangeliorum, littrti tn/tjor'tbus exaratum^^
adjefttièregione GrœctitfUodoUmfuiJfe dicebaturEcclefi* Lugdunenfis.
Pidimuî (S aliud Epiftolarum ejusdem forma & œtztti, ex CorbeUma-
jorti GallU Monaflerto, que ntnquam [anïiiorti antiquitatti KeijxrjAix
non fine religione & fujpicimus & veneramur.
P. no. Il eftvray que S. Auguft'm préfère quelquefois l'Hé-
breu aux.Septante.Mais l'endroit qu'en cite le Père i/w0»,neft
pas fidèlement raportê. StAuguftin au i 8. livre de la Cité do
Dieu chapitre 44,cxamiae s'il faut lire dans le Prophète Jonas
trait
A M. JUSTEL; 801
trois jours, commeil y a dans les Septante* ou qttdmnte jour s y
comme il y a dans l* Hébreu. Le Père Simon au contraire ra-
portant cet endroit de S .Auguftin , attribué la premieredo
ces deux leçons à l' Hébreu, & l'autre aux Septante. Il fe peut
faire aufïï que cette erreur là,foit moins du Pcre Simon que de-#
fon Copifte. Quoy qu'il en (oit,fi S, Auguflin euft eflé allez fa-
vant dans la langue Grecque,pour lire les Oeuvres de S. Juftitr,
il y auroit trouvé la véritable leçon desSeptante,qui eft quaran»
te trois jours, &non pas trois jour s, comme lifent toutes les édi-
tions, & presque tous les Peres,tant Grecs que Latins.
L'édition desSeptante àtRometR. apurement la meil- p. % io.
leure de toutes celles que nous avonsj& je fuis ici plûtoft du
(entiment duPereiï/»0»,que de celuy deM./^r*/. LePereFron-
ton du Duc Jefuite,& f un des plus excellens Hommes de cet
Ordre là,eftoit aufïï de ce mefme avis, ayant choifi i* édition.»
de Rome plutôt qu'aucune autre, pour la faire imprimer plus
correcte qu'elleneftoit. Pour cela ce favant Homme avoitra-
mafle de fort belles chofes;lors que s'a vifant d'écrire aux Jefui-
tes de Rome fes confrères, pour les prier de l' aider dans forL.
deffein j ces Pères, bien loin de répondre a fon attente, luy r*
écriverent , que toutes ces di verfes leçons de Bible caufoyent
plus de trouble que d'édirkation,&,non contens de luy parler
de la forte , ils luy ordonnèrent mefme d'envoyer à Rome tous
fes papiers, Quelque répugnance qu'euft ce pauvre Père à
obéir à un ordre fi rigoureux , il falut pourtant en pafler
par là , & priver en mefme tems la republique des lettres
du fruit de fes longs travaux. Je tiens cette hiftoire de feu
M. Sarrau , Confeiller au Parlement de Paris , qui l'avoit
aprifé du Père Sirmond. S'il plaift à Dieu de continuer à
me favorifer de fa grâce , je tafeheray de fupléer au défaut du
PéreFronton , en donnant l'Edition desSeptante de Rome*
avec le Nouveau Teftament , corrigée en plufieurs endroits,
& enrichie d'un grand nombre de pafiages paralléles,qui tien-
dront lieu de Commentaire , & qui juftineront clairement
que la plus part des mots fpécieux& des phrafes particulières,
qu'employent les Evangeliftes & les Apôtres* font ordinaire-
ment tirez desSeptante* ,
Iiiii Je
tbt LETTRE DE M. COLOMIES
p 202# Je fuis aufiï volontiers, MONSIEVR, dufentiment
du Père Simon, lors qu'il blâme les Proteftans d'Angleterre &
d'Alemagne , d'avoir changé l'ordre de livres entiers , fairant
imprimer les Septante. Mais il faut autfy qu'il m'avoue,que les
Proteftans ne font pas les feuls coupables de ce changement.
Le Père Comitolus Jéfuite dans fa Chaîne fur le Livre de Job ,
dit que dans le Manufcrit des Septante du Vatican, ceLivro
fe trouve après le Cantique des Cantiques -, & cela conformé-
ment au Catalogue des Livres du Vieux Teftament , raportc
par Méliton , par le Concile de Laodicée & par S, Athanaft*,
Cependant dans l'édition de Rome , faite fur cet exemplaire du
Vatican , ce Livre de Job , eft dans un autre ordre.
P. 315-» Au verfet 1 5 . du 3 . chapitre de la Genéfe , Y on no
peut douter qu'au lieu d'aCiz;, il ne faille lire tt(m% quoyque
la faute foit fi ancienne qu'elle le trouvait mefme dans l'exem-
plaire de Philon, J'avois crû d'abord que nous devions cette
Correction à M. Voflius 5 mais depuis je l'ay rencontrée parmy
plufieurs diverfes leçons, à la fin de la Bible Grecque imprimée
àBaslel'anjy4f» Pourlemot7^V«, qui eft dans le mefme-»
verfet , iln'eft pasbefoin de le changer en celuyder«^V«,
avec le Père «SV/mo», nyenceluydeT^<r« , avecM./^fo/* C
eft ce que j'ay fufifamment prouvé dans mes Obfervations Sa-
crées, & ce qu'a mefme enfin reconnu M. Fojjhs, dans fa Re-
pliqueauPere Simon,
Pt 21c. Au verfet 21. du 4p. chapitre au lieu ïarbrijfeAu , jo
traduirois/ww; le mot sr'A^^qui eft dans les Septante, li-
gnifiant proprement le tronc d' un arbre. De là vient qu'en
quelques Provinces de France , comme dans le Poitou > P oru
appelle une bufche eftelle , mot apparemment corrompu do
citex&i comme le foupçonneingénieufement le docle M.
B *j^,dans fesNotes fur lesHymnes deRonfard.275A€^^ figni-
iie la mefme chofe dans ce paffage dcJob,cb,i5.v.i$. Ht/Aixia
lia yvj&oi toQPtÇ çitexfëh Çowx&i wAvuj fâévov /3tacr*y, & non
pasJlirpsScJlemm* , comme femble infinuer Monfieur IE-
vesque à'pxfort dans fesNotes fur la célèbre Epitre de S. de-
ment. Confultez,s' il vous plaift, dans les Septante le 1 $*.;&. de
VSxode v. 27. & le 3 5 AçtNombres v. 9. & vous ne croirez pas ai-
fêment qu'il foit fait mention du Phœnix dans l'endroit de Job.
Parmy
A M. JUSTEL. 80 ;
Parmy les anciens Docleurs qui ont blâmé S J^wopj^
d" avoir faic une Verfion de la Bible fur l' Hébreu, perfonne ne
s'eft encore avifçde mettre Thhdore de Mopfuefte, Maiftredu
grand Tbtodoret & fi eftimé par Facundus. Cependant fi Ton
vient à lire avec quelque foin la page 3 oô\ de la Bibliothèque-»
de Pbotius imprimée à Rouen , l'on verra que cet Evefque par-
lant de S. Jérôme en termes couverts , le blâme fort en fuite d*
avoir ofé faire une Traduction de la Bible fur l'Hébreu , fans
avoir eu d'autre connoiflance delà Iangucque celle qu'il ave it
tirée de quelques miferables Juifs. Faifant imprimer il y a_*
peu de jours monSuplémentà la Bibliothèque Eccléfiaftiquo
de M. Cave , très digne Chanoine de Wïndfor, j'y inferayqueje
ne favois perfonne qui euft fait avant moy cette découverte^.
Depuis , fueilletant le Marius Mercator du Père Garnier , j'ay
trouvé la mefme remarque à la page ro 1 .
La ciaufe, ViditDeu quod effet bonum,àu verfet 10. du P. %$Q*
premier Chapitre de la Genéfe,ne repond point à la créati-
on du fécond jour , comme prétend le Père Simon, mais bien
àcelledutroiiiefme; & elle s'y rencontre deux fois, parce que
Dieu fit deschofesdiférentes le troifiefme jour» Parla mefme
raifon cette mefme ciaufe fe trouve deux fois au fixiefme jour,
Ainfi je crois que quand les Septante ont mis une approbation
au fécond jour, c'a efté fuivant les exemplaires Hébreux qu'
ils avoyent* qui eftoyent plus entiers que les nôtres.
Le Verc Simon croit que le changement du nom do P.if^.
Sara en Sarra, foit une erreur qui doit eftre rejettée fur les Co-
piftes Grecs , bien qtielle foit , aujoute-t-il , fort ancienne. Mais
pour moy, MONSIEUR, jenevoudrois pas condanner cet-
te le(,.on fi facilement $d autant plus qu'elle eftautorifée parle
Juif Tryphon dans lEntretien qucjuft in Martyr eut avec luy#
J'ay parlé plus au long de cet endroit des Septante dans ma^. t
LettreàM.C/W?.
L'endroit 011 le Père Simon parle d'uneCongregation p# 2o-g#
ternie à /to»* l'an 1 5-7^. qui déclara que l'on de voit fe foufmet-
tre entièrement à la Vulgate , mefme jufqu'aux poincls & aux
virgules, m'a paru tout à fait plaifant, & m'a fait fouvenirco
que rap^rte le Jéfuite Turrien dans fon Apologie pour lesEpi-
tres des Papes. C eft que quelques années avant la tenue-»
I i i i i x do
804 LETTRE DE H COLOMIES.
de cette Congrégation^! fe trouva des gens à itaw^qui eftoy-
ent fi enteftez de la Vulgate , que comme on voulut y impri-
mer les Oeuvres de S. Cyprien , ils furent d'avis qu'au lieu des
paflages aléguez par ce S. Martir fuivant la Verfion faite fur les
Septante,onymk la Verfion Vulgate. Mais de quoy n'eft-on
point capable à Rome ?
p.^ij. Depuis S. jVr<W jusqu'à Pagnin, tePerc Simonne
fait mention de perfonne,qui ait fait une verfionLatine de la»,
Bible fur l'Hébreu. Cependant un Cardinal Anglois, nommé
.^/d»2£y?0»,enavoit fait une longtemps avant Pagnin. Robert
Wakfeld) aufli Anglois,Chapelain àuKoy Henry s. & affez fa vant
pour (on tems dans les langues Orientales, dit dans fon Traité
de la fincerité du Texte Hebreu,qu'il pofledoit laTraductioru
de ce Cardinal^ qu elle luy fut dérobée, avec d'autres Livres,
par un Chartreux nommé Richard Colier. Balarus, qui a fait 1 élo-
gede ce Cardin w/,parle auiïi de cette Verfion.
p# *l£ Benoift Arias Te nommoitiWi?»/»»«(,à caufe de fon pays.
Ceft ce que découvre Cyprien de Valére dans fa Préface fur la
Bible Efpagnole : Benito Arias ^\t- W^naturalde Frexenalde laSier-
ra-jpor ejfo fe ïïama Montano calquai y >o conoci ejiudiando en SevîUa.]t
fuis aflez du fentiment du Père Simon touchant BenoiftArias &
fes Ouvrages. Je fouhaiterois feulement de voir fon Apolo-
gie, qu'il écrivit en Efpagnoï, & que Ion garde Manufcrite à
f)xford,ti l'on en croit Sixtinus Amama dans fon Antibarbare-»
contre la Vulgate. Comme Arias n'a voit pas de fujet d'aimer
lesjéfuites,aparamment il ne les épargne pas en fe défendant
comme il ne les a pas épargnez dans fa Lettre à Philippe 2. pu-
bliée par linconftant Scioppius.
p„ ^ô\ L'auteur Anglois,qui à mis une Préface à la tefte de la Bi-
bleGrecque imprimée zCambrigceft. rilluftreMonfieurP^r/ô»,
Evefque de Cbefter9Yun des plus favans Hommes de X Europe, Si
lePere Simon veut prendre la peine de recueillir ce grand
nombred'erreurSjqueS. JmW ,à fon avis,a doctement remar-
quées dans les Septante,& dont il dit qusWl.Pearfon devoit faire
mention, on tafchera de défendre ces Interprètes.
Pt 41 *♦ Je cr°is avec Ie Pere Comitolns, que leDiacre Olympto-
doreeftrauteurdelaCompilationforleLivredejM; & jo
trouve-»
A M. JUSTEL, fio£
trouve qu' il apuye Ton fentîment de fortes raifons > fur tout
dans la féconde édition de cetteChaîne,faite à Venife l'an ij 8 7
in quartoXe Père iï»0»femble n'avoir pas vu cette féconde-»
édition,non plus que Patrice Junius,qui nous a donné celle de
Londres,& qui n'auroit pas manqué,s' il l'avoit vue, d' inférer
dans fon édition plufieurs beaux fragmens qui fe trouvent
dans celle-cy,tirez de diverfes Chaînes Manufcrites fur Job ; ou
de marquer au moins dans fa Préface qu'il les avoit vus.
Le nom deiWE vesq ue de Burgos,avant qu'il fe fift Chré» P. 4 ' f •
tien,eftoitiW0W0»z,m7*,auraportd'Abrabanel fur le 34.d'£«
faie. Maisjen'aypû trouver jusqu'içylenomd'un autre Juif,
qui fe convertit à Rome,& qui fut nommé Jean Baptifte$ dont il
y a dans I a Bibliothèque de Lambeth un Livre aflez rare , dédié
au Cardinal BernardinCarvajal,intitulé ConfumtioHebmicdiSeft*,
Je ne puis découvrir non plus quel a eîté le nom Arabe du fa-
meux Jean Léon, dont nous avons l'Hiftoïre d'Afrique; &à
moins que quelqu' un ne déterre le ManufcritArabe de cette-»
Hiftoire,que poilédoit autrefois VincentPinelli,nous courons
rifque d'ignorer toujours fon premier nom.Mais,il n'eft pas dt-
ticiledes'enconfoler , d'autant plus qu'il yena bien d'autres,
qu'il eft impoflible de découvrir, fpécifiez par ce grandBiblio-
thecaireM,Naude,dans fon Apologie pourleCardinal«ft/^jr/»
p. 97.
Walton n'eft pas le feulProteftantqui ayt dit,que SJéromeV.'^çi,
avoit tournél'Ecrituredansla langue des Dalmatesj mais gé-
néralement tous les Dodeursdu mefmcparty font tombez
dans la mefme erreur. Et,entre lesCathoîiques Romains, le
Cardinal Hofius, Alfonfe de Caftro,Sixte de Sienne &Frédéric
Furius,Efpagnol,dansfbndoc'te& pieux Traité contre Bono-
nia,pour les Verfions de la Bible en langue vulgaire. Il eft
étonnant,que tant de perfonnes fe foyent comme donné la_»
main pour fuivre l'égarement d'Erafme ; d' autant plus que les
paroles de SJérSme dans fon EpitreàSophronius, fepeuvent
très clairement expliquer par une autre à S. Augustin qui eft la_»
8?. & par fon fécond lrvre contre Rufin.
Quelque eftime quele PapeGrégoire 1 3 .témoigne faire P« J «7*
dans fa Lettre à Philippe z.de la Bible Royale d'Anvers,on no
lîiii $ laiiïa
loô LETTRE DE M. COLOMIES
laifla pas quelque temps après de tenir une Congrégation en_.
préfencedecemefmePape , oùilfutréfolu que l'on fufpen-
droit la publication de la BibleRoyale,jusqu' à ce qu' on en euft
retranché la ParaphrafeChaldaique: La commifiîon en ayant
efté donnée à Bellarmin , avant fa promotion au Cardinalat. C
eft ce que nous aprend un Moine Italien nommé Fortuné, ( à
quiBcllarmln luy mefme l'avoit écrit)dans laPreface de faBible,
imprimée à Venife l'an 1 609. Je ne fçay qui empefcha depuis
quel' on ne retranchait cette Paraphrafe.
ci 5*. Le Pereiï*»0»,&,avant luy, le Cardinal Bona dans fèsLi-
' turgiques, aflurent qu'il ne nous refte plus rien de l'ancienne-»
Vulgate,qui a efté en ufage dans l'Occident dès les premiers
fiecles du Chrifttanifme. Cependant le docte Pierre Pithou,
dansfaDiflertationdes Interprètes Latins de la Bible, dit que
prefque toute cette Vulgate fe trouve Manufcrite en menus
caractères au Monaftére de ^.Germain des Prez à Parti. A qui
des deux croirons nous, MONSIEUR, auPere.5/w<9//ouà Pi-
thou? Ce dernier ajoute, que Ton void dans le mefmeMona-
ftérelePfaurierdeS.G^>7»4/«Evefquede/Wtf,écrit en lettres
capitales d'argent 5 & le Père du Breul, Bénédictin, dans Tes
Antiquitezde^y^p. 576. remarque parlant de ce Pfautier,
qu'au lieu que dans l'édition commune au Pfaume 73. il y a,
Pofuerunt Hierufalem inpomorumcuflodiam , le FfiUtier de S. Ger-
mainîiin cafam pomariif(]u'\cft-, àmonavis, la véritable verfi-
on du mot cV^o<puAû4XJ3i/ des Septante. Ceftc qu* Hefychi-
us confirme, expliquant ce mot là par celuy de onlutq ou do
HctKvQii § (Ç>vX*<x>on(&> $ où il faut fupîéer, avec le docte Pri-,
canis, tkç oTrùjpyç. Il feroit à fouhaîWr que nous euflions co
Pfautier imprimé; qui eft peut eftre mieux tourné du Grec,quc
ceux que nous a donné Jaques le Févre.
p,,. Quand le Père *S>wo»dit,que Ion attribué une Verfionlr-
}y landoife du Nouveau Teftament à Z7^W«*, il n'y a perfonno
qui ne porte fa penfée au favant litferitu Archevesque dAr-
mach, dont nous av®ns plulieurs Ouvrages. Cependant Bjo-
tius, Médecin Hollandois,que le Père Simon a iey copié, parlo
dans fes Animadveriions Sacrées de GuiUauwcll(feriiu^ Cheva-
lier d' Irlande j de qui il dit qu'il fit traduire par un favant hom-
me
A M, JUSTEL; 807
me leNouveauTeftament en Irlandoû. Ce favant homtne,que
Bootius n'a pas nommé , eft Guillaume Daniel ou O^Donnel , qui
futenfuiteArchevefqueder»4wen//-/4^, auraport duChe-
valier Wartus, dans fon bel Ouvrage des Prélats & Irlande.
Comme lePere&W»promettoituneHiftoireCritiqueduP» f 34-
Nouveau Teftament, il fe peut faire qu'il n'ait dit dans celle-
cy,de deflein formé,que deux mots de François de Enzinas.
Mais comme il n'eft pas refolu, à ce que j' aprens, de nous te-
nir fa parole, je parîeray icyunpeu plus au long de cetEfpa-
gnol. De Enzinas ne fignifie pas en Françoise Cbefne, com-
me plufieurs Te font imaginez,mais du Houx$ arbre nommé
par les Latins Aquifolium>ou Aquifoliajk par les Grecs , tantoft
cY*»'A«t£, tantoft cpi7koê}vç, tantoft d^W^ comme là remar-
qué, après Théophrafte, Sepulveda , dans une de Tes Lettres à
Pincianus , le plus grand Critique de l'Efpagne. Ainfi Fran-
çois de Enzinas, eft François duHoux. Cet Efpagnol ayant tra-
duit le Noveau Teftament en fa langue, il le dédia à X Empe-
reur Charles Quint. Comme fa Traduction luy caufa do
grands démêlez avec les Théologiens des Pais-Bas, il en écri-
vit l' Hiftoire en Latin,adreflée à fhil.Mélanfthon, qu'il appello
fon Maiftre.Camérarius dans la Vie àçMelaniïkon, & Melanfthon
luy mefme dans Tes Lettres,publiêespar feu M.spanbeim, par-
lent de luy avec éloge fous le nom de François Dryander. Les
Catholiques Romains,& fur tout les Efpagnols fes compatrio-
tes, ou ne parlent point du tout de luy,ou n'en parlent que
fort feichement , comme à fait depuis peu Nicolas Antoniç,Chz*
noine de Se ™'#f,dans fa Bibliothèque Efpagnole.Tous ayant eu
pour but déteindre la mémoire de ce GrandHomme, de qui
le courage & la pieté ne mourront jamais. Il eftoit frère de
Jean de Enzinas,qu\ fut brûlé à Romey fuivant la Politique de ce-»
pais là, pour a voir efté trop bon Chêt ien.
Il femble que le Père Simon ait vu les endroits êçSelden.où p. 5*4-1 .
il parle du Manufcrit de Léon de Modé»e,qui eftoit plus ample
que les imprimez, & quiluy fut donné par Guillaume Boswefy
Ambafladeur d' Angleterre à VeniÇe, Mais il femble aufîy que p. 1 1 0.
ce Père n'ayt pas eu a (fez de courage pour inférer, dans laTra-
dudion qu il à faite de ceRabin,& qu'il à dédiée àM,deMeaux,
ces
808 LETTRE DE M. COLOMIES Sccl
ces paroles confidérables, qui eftoyent dans le Manufcrit do
Léon , autrement que dans les imprimez: GV è tecito^ dit-il
parlant des Jmfcipigtiar piu d'una è quante moglie vonnO)fe non i*_»
cajo chs non babbia con la prima figliolï>cbe conofca cbe lofaciper qucfloy
edin Imlia banno ufato cbidieme lieenza & pigliare difrenfa dal Papa»
Cet endroiteft d'autant plus remarquable, que Buxtorfe le
fils, Ci' entens le Père du do&e Buxtorfe d'aujourd'huy) hom-
me extraordinairement verfé dans les Couftumes des Juifs, à
écritdansfaSynagogue,dediéearEvesque JFalton , que la-
Polygamie, ou la Digamie, n'eftoit plus en ufage, nymefme
permife,parmy les Juifs de Y Europe,
p, 210, Auguftin Jufiinien n'eft pas l'auteur de la VerfionLatine du
MoreNevokim de Rambam,comme dit le Père Simon, Ce Pré-
lat n'eft que l'éditeur de cette Verfion, dont l'auteur vivoit
long -tems avant luy. Ceft ce que le Père *#»**& trouvera-,
dans i'Epitre dédicatoire à Eftienne Poncher, Archévefque de
Sens»
En voila afTez,MONSIEUR,pour juftifier,comme je lay
dit dés l'entrée , que mon deffein dans cette Lettre, eftoit
moins de réfoter le Père Simon 9 que d' illuftrer fon Hiftoire.
Ainfys'il luy prenoitparhazard envie de répondre un de ces
jours à ma Lcttre,je luy déclare par avance que je ne luy repli-
queray point, aymant mieux fueilleter mes Livres, qutreci-
frocareferram inutilement» Je fuis avec beaucoup de pafli-
on & deftime,
Du Palais Archicpifcopal de Lamheth^
k j.ofl. i*8f.
Votre très bumble
& très obeifant Serviteur
. COLOMIES,
COLO-
COLOMESIANA
OU
MELANGES
HISTORIQUES
DE
Mn COLOMIES
Selon hdkion qui a parue
à
Orange, M, DC, LXXV*
Avec quelques additions de F Auteur, & des re-
marques nouvellement ajoutées par un
Anonyme^.
Kkkkk
8io
MELANGE
LE Bonhomme Jaque s le Févrc ci' Eftaples en Picardie, qui
êtoit un des plus Savans hommes de Ton Siècle , fo
voyant cruellement perfecutè à Paru par les Sorboni*
(les, fe retira à AteW auprès de Marguerite Reine do
Navarre , Sœur du Roi Françau [. Cette Princeiïe>quiaimoit
les Lettres, reçut ce bon Vieillard avec joye, &s' entretenoit
fouvent avec lui de plufieurs chofes graves & relevées. Un_»
jour ajant fait deflein de dîner chez lui , elle y attira quantité
de perfonnes do&es. Durant le repas ce Bon-homme parut
forttrifte, &verfoit même par fois des larmes. La Reino
s'en étant apperçûe , lui en demanda le fujet , le raillant do
marquer de la criftefie , aulieudecontribueràfon divertifle-
ment. Hélas , Madame ! lui répondit ce bon Vieillard, Com-
mentpourroisje avoir de la joye , ou contribuer à celle des autres , étant
le pltumtchint homme qui [oit fur la terre ? „Quel fi grand pechè
„pouvez-vous avoir commis , répliqua la Reine, vous qui
^femblez avoir mené dès vôtre bas âge une vie fi fainte & fi
j,innocente? u Madame, dit-il, je me vois en /' âge de cent un an-»)
fans avoir touché de Femme , &je ne me fouviens point d'avêir fait au-
cune faute dont ma Confcience puijfe être chargée en laiffant le mondes,
firioi une feule , que je crois qui ne fepeut expier. La Reine l' ayant
prelTé le la lui Jéc< uvrir j Madame, dit ce bon homme en_»
pi- :ir i KWjomme pourrai- je fubftfler devant leTribunalde Dieu, moi qui
aytnt en feigne en toute pureté l Evangile de fon Fils à tant de perfora
pe^qui ont fouffert la mort pour cela,l'ai cependant toujours évitee,dans
nn âge même ù > bien loin de la devoir craindre ,je la devois plutôt defirer?
La i\eine qui étoit naturellement éloquente, & qui nïgnoroit
pas l'Ecriture Sainte, lui fit là defius un fort beauDifcours,lui
montrant par divers exemples ,,quelamêmechofeétoitar-
„rivéeàplu(ieurs bons&Saints Perfonn.iges qui régnoient
*avecDieudansleCiel , & ajoutant que quelque grand Pé-
cheur
CURIEUX. %tt
cheur que 1' on fe trouvât , il ne faloit jamais defefpé-w
rerdela Mifericorde & de la Bonté de Dieu.,» Ceux qui
étoient à table joignirent leurs confolations à celles
de cette Princefle j de quoi ce bon Vieillard étant fortifié;
Une me refte donc plus, à\t-\\,apres avoir fait mon Teflament, que des
m'en aller à Dieu, car je Cens qu'il m' appelle; atnfijenedQispasd'tffé*
rer. Enfuite jettant les yeux fur la Reine , Madame , dit-ilt
je vous fais mon héritière. Je donne mes Livres à M, Gitnrd le Roux,
\ (c'étoit Ton Prédicateur ordinaire, quelle fit depuisEvé-fOn/?**^
que d' Oleron,) Je donne mes habits (S ce que je pojjede , aux Pau- **. H ayoit
vres. Je recommande le refte a Dieu. La Reine foûriant alors, Jté Jacob,fl.
„que me reviendra-t-il, lui dit-elle , de l'hérédité?" Ma-„arg*î™
dame, repondit ce Bon-homme, le foin de diftribuer ce que fai, \c défroqua,
aux Pauvres. „ Je le veux , répliqua la Reine, & je vous ju-" comme pi«i-
re que j'ai plus de joye de cela , que fi le Roi mon frère m'<c fieurs au~
avoit fait fon héritière.4' Ce bon Vieillard paroiflant?"'/^?*
. • »•• 1 • r« -~ » r ,. ... OC S te Aiar-
alors plusjoyeuxquilnavoit encore fait $ Madame, dît-il/^ f(,e ont fait
befoin de quelque repos, & àceuxqui étoient àtable> AdieuMeS-fo vie dans
fteurs. Enfuite il s'alla mettre fur un Lit, & lors qu'on s'ima-lcur fran.
ginoit qu'il dormoit, il paffa de cette Vie à une meilleure,fans^ chre-
avoirdonné aucunes marques d'indifpofition. Etant mort, &y Erh
la Reine le fit enterrer magnifiquement,voulantméme qu'il parie de lui
fut couvert du Marbre qu'elle avoit fait tailler pour elle.Tel-dans une de
le fut la fin de ce grand Perlonnage , dont cette Princefle en- fcs Lettres à
tretenoit h Paris Frédéric II. Eledeur Palatin, lors qu'il y toià*-***"
ba malade au retour de fon Voyage à' Efpagne vers Charles-vre'
guint. L'Hiftoirede ce Voyage a été écrite enLatin,parun
des Confeillersde cet Electeur, nommé Hubert Thomas do
Liège, à qui je dois tout ce que je viens de dire de la mort de-»
Jaquei le Févre.
lA.BouiUaud , qui fe nomme en Latin Bullialdut , fa-
vant homme & grand Mathématicien publia à Paru l'an 165-7.
une Diflfertation Latine touchant le St. Bénin de Dijon , qu'il
avoit faite plufieurs années auparavant : Sedea de reftbi méditât a
edere tune veritus <?/?,ditMr. Sarrau dans une de Tes LETTRES t. f p. 159;
Ce Mr. Bouillaud étant en Pologne , comme on le trai-
toit fou vent D EXCELLENCE, vint à s'en fâcher, difant
qu'il ne méritoit pas ce nom-là. Quelcun alors lui
Kkkkk % repli*
Six MELANGE
répliqua qu'il ne devoit pas s'en fâcher , qu'en Pologne onîo
donnoitàtout le monde»
Dans le premier Volume des MEMOIRESTousCjéw
* pag 52. /^IX.imprimez l'an 1*76. fe lit * une Harangue faite au Roi
au nom de plufieurs Princes ^Allemagne , le 23. Décembre-»
1 J70. que je conjecture être d'un Gentil-homme Bourguignon
| pag.32.de nommé Hubert Languet. Voici commeil parle écrivant fà
fc$ ïq*1T"p ^on ^ros Philippe Sydnê , de £>V»»? le [♦Janvier 1574. £*^"
édition C àcplum fytft0^ ^ Ektfione Polonica, quamtibioflenderam, nonputo
Lejde. Vc-mebabere, fedfiejufmodi ineptiis deletlaris , dabo opérant ut habe a*
yez au&te.Orationem,quam nomme altquot /V/tf^w/tfGermanicorum bdbui*
?- Î4- *##/ adregem Galliae *»ff triennium : in quafmt qutdam ha libéré
ditfa, ut in tumultu Parifienfi valdè metuerlm,hé ea res effet mibi exi*
tio, Mr.de7fo//au47. Livre de fon HISTOIRE rapporro
ce«e Harangue en abrégé , mais il n'en marque point l'Au-
teur*
J'ai appris de Mr. Voffius r que Mr. àeSaumaîfe étant
àPares, évitoit autant qu'il pouvoit de fe rencontrer en vifîte
aveeMr.-B/Wi?/, parce que celui-ci étoit un grand caufeur, 0*
omnia innumerato babebat , etiamheof integrostAuclorum\ auiieu
quel'autre,quoi qu'il eût une prodigieufe mémoire , fepe fi-
.îebat,
s A la fin du JUGEMENT ùeMklancbthsn touchant 1"
Eucbarijlie envoyé à l'Electeur Palatin & imprimé Tan rj6o. fe
trouve une Lettre du même Mélanchtbon écrite J. C. D. M. Vr.
C-'ert: à d ire y comme je crois y Joanni Cratoni Doïïorr Media Vra-
ûrlœvknfi. Ce jugement & cet ie Lettre ont donné lieu aux
Difciples de Mélanchtbon de le déchirer après fa mort.
Q^elcun difant un jour à Mr. refus le Père , qu'il ne
penfoit pas qu'il y eut rien dans la Pxépublique des Lettres qu il
ignorât ; Vous vow trompez fort ^x±\ répondit-il , je ne {ai pas le*
quart dès ebofes quun jeune Minière croit {avoir.
\J Auteur de la Pî éFace des LETTRES de Grotius ad
Gaïlos, eft Mr. Sarratij comme il le découvre dans uneLettre
Sraneoife àMr. de S*f*mai[ey qui n'a jamais, vûle jour , que Mr.
Gudias
CURIEUX, gi>
Gudius me cummuniqua à la Haye* J'ai raportè un beau Frag-
ment de cette Lettre dans ma FRANCE ORIENTALE,
pag.^8-
l'ai toujours crû que le grand ca/aubon n'avoit pas
moins de pieté que de doctrine 5 &j'ai été marri de voirie^
contraire dans un des Ouvrages de Mr. Claude. Qui eft-ce en ;
effet qui viendra à lire avec quelque foin &fans préjugé , ks
EXERCITaTIONS contre Baronius de cet excellent homme,
h Lettre auVtre Fronton du Duc Jéfuite, &cellequ'il écrivitau
Cardinal âuPerron par le commandement du Roi Jaques , fans
admirer en même tems le zélé & la pieté qu'il y fait paroître?
J'avoue qu'il n'eft pas de ces Ecrivains de feu , à qui l'Empor-
tement tient lieu de Raifons, & qu'il garde dans fes Ecrits une
Modération particulière. Mais cette Modèration,loin,de le-»
flétrir,comme on le prétend, fait toute fa Gloire ; puisqu'el-
le le rend Difciple de Jtjus-Cbrifl* Je devois ces deux mots cV
Apologie , à la mémoire d'un homme , dont j'ai lu & lis en»
coreaujourd'hui les Livres, avec une extrême utilité. Jfc-»
parle de lui & de ks Ecrits plus amplement dans fa VIE > d'où
je ne faurois m'empêcher de tirer un témoignage d'un célèbre
Catholique Romain , Confeiller de la Grand'Cbambre,nom-
mé Jaques Gillot, pour en faire part au Lecteur. Voicidonc
ce que ce grave Sénateur dit de Cafaubon , écrivant à Scaltger,
de Farts le 7. Juillet 1 j- pp. C.eft à ce coup que Mr. Cafaubon efi
toutanous, ti fortrefolu de vivre & mourir /J Paris, Mr Je Premier
frtfident , qui l'aime commefa Vertu le mérite , Valogk bravement
& affez près de nous. Le Roi avant hier lui fit grand'' -chère , lui re-
prochant qu'il aroit eu volonté de lelaiffcr , mais quil ne trouver oit
jamais un filon Martre , £T qui l ''aimât comme lui. Quil voulait
qu il fîit en fa Librairie ^ que celui qui l'avait , ne pouvoir plus vivrez
qu'un an. Qu'il verroit (es beaux Livres (S lui dirait ce qui etoit^ de-
dans oh Un entendait rien. Bref il lui fit bien de h faveur £T de C hon-
neur. Il Coup a hier avec moi qui l'ai fort confirmé , & ' fommes encore
ici a'jez de gens admirateurs de lui & honoransfa Vertu , pour l'ajjte-
ter qu'il ne manquera de rien. Je fuis certain quil fe contentera des
nous. Quoique nous puiffions faire , nous ne le méritons pas ni ne le
mériteront jamais, & je ne fai fi 7* France -efi digne 'd'un tel homme,
Kkkkk j (ut
8H MELANGE
frit que Von regarde fa Dotlrine , frit fes Mœurs. J'aurai l'honneur
& le bien de le voir [auvent & profiterai en (a Compagnie. Jamais je
ne me ftp are d'avec lui que je n'en vaille mieux,
Selden étoit prodigieufement Pavant, mais il écrivoit
d'une manière un peu dégoûtante. Ceft le plus grand hom-
me que X Angleterre ait jamais eu pour les Belles-Lettres. Il
mourut Tan 1654. âgéde^o.ans. Voici de beaux Vers qui
fc lifent fous fon Portrait :
Taîemfè oretulit , quem Gens non barbara quavis
J^uantovis pretiomallet babere fuum.
Qualis at Ingemo , velquantus ab Arte , loquentur
Dlque ipfi & LAPIDES , fitaceant homines.
Le fensdu dernier Diftiqueefl: , que fi les hommes
viennent à fe taire de Selden , les DIEUX (c'eft à dire (on Trai-
té DES DIEUX DES SYRIENS; & les PIERRES (c'eft à di-
re les MARBRES DARUMDEL , qu'il a fupplées & expli-
quées)parleront à jamaiSde lui. [Les Vers que je viensde rap-
porter font de Gérard Langbaine, (àofte Commentateur de Lon-
£/'»)comme me l'a appris le célèbre Mr.Smith Docteur duCol-
lége de la Magdelaine à Oxford."]
REMARQUE»
Mï.CoJâm/e'f auroit pu trouver cette Particularité avec plusieurs
autres» dans le Livre Latin de Mr. Wbod % imprimé en 1674 & intitule HL
STORIA ET ANTIQUITATES UNIVF.RSITAT1S OXONjENSlS. Le
même Mr. Weodz. publie (en \6yi.) un autre Livre en Anglois fous le Titre D'
AIHEN/E OXONIENf>ES , an exael Htfiory cf ail the \V<iters andBishops
•vvho hâve had their Education in the Univer/îty ef Oxford , frem the Tear
\^o.tothe Year itfcpo. L'Article de Selden eft fi défectueux dans MOAERl,
que je profite agréablement de cette Occafion , pour faire un peu mieux
connoitre ce grand homme. Le dernier Livre de Mr. Wbod me fournira
prcfque tout ce que j'en dirai.
JR.AN SELDEN naquit le \6. AeDecembre IC84. dans un petit
Village du Comte AzSuffix appelle Salv inton. Son Père, quie'toitunPayfan
ailez riche, l'envoya d'abord à Chtchtfler où il commença lesF.tudes, Se en-
fuite (ea 1600) iOxford ou il étudia laPhilofophic pendant trois ans qu'il
y de-
CURIEUX. 8if
y demeura. 11 fe retira après cela zuTtmpîe pour y étudier les I.oix d An-
gleterre , & il y fit de fi grands progrès, auffi bien qu'en toute forte deSci-
cnce& d'Erudition qu'on le rcgardo:t comme un Prodige 11 s'atach*
même àlaPoefie dmslavûe de rendre fon Stile plus doux & plus poli. H
publia en i$i8 fon HISTOIRE DES OIXMES en Anglois, qui fit beaucoup
de bruit, & qui lui attira bien-tôt la haine du Clergé. Il fut cité devant la
GranJeCo>nm>Jfic,n,8c obligé de fe rétracter ; ce qui le mortifia cruellement.
On le choifit Membre de tous lesParlcmens, qui s'afiemblerent depuis 1613.
jufqu'à laMort dcCharles I: maiss'étant fervi de quelquesFxprelfions trop libres
eontre la Cour dans le I arlementde 162s , il futmisenPrifon, & il y demeu-
ra plufieursMois. Le dernier Affront joint à celui qu'il avoit déjà reçu lui
firent fupnmcr fon MARE CLAUSUM qu'il avoit compofé contre le MARE
LIBERUM deGroftus. La Cour en ayant été informée fentit la faute qu'on
avoit faite de le ménager fi peu, &rcfolutde n'oublier rien pour le gagner t
l'Archevêque Laudk chargea de le ramener. & yréùflïtenfin. Le Livre fut
imprimé en 1 63 r , & le Roi ordonna qu'il fut porté aux Barons de l'Echiquier
afin qu'ils le miffent parmi les Regîtres de l'Etat. Selden éto\t alors fi bien
à la Cour qu'il ne tint qu'a lui de s'élever aux premiers Emplois : mais il leur
préféra le Plaifir de pouvoir fe donner tout entier à l'Etude. Cependant la
Guerre Civile s'etant allumée, il fe déclara pour le Parlement, & devint la Mai-
treffeRou'é du Parti II fut un des Laiques que le Parlement choifit (en 1643.)
pour ziXiHetÀV AJJev,ble'e de s Théologiens , qui établit le Presbyterianifme fur
les ruines de l'F.pifcopat. Deux Ans après le Parlement le fit Garde des Regî-
tres de la Tour, & un des Commiiïàires de l'Amirauté* ; & l'année fuivante il
ordonna qu'on luidonneroit foco Livres fterlin, pour le dédommager de ce
qu'il avoit foutfert en 1523. * Au milieu de toutes ces Difiraétions il ne hiifa,*Ilyade£,4»--
pas de continuer fes Etudes jufqu'à fa Mort, qui arriva le dernier âeNovem- ttttrsqui di-
i>t 1 6r4. On l'enterradans l'Eglife du Templeavcc toute laPompe &Magnifi-/f«/ quilre-
cence poflible. Voici le Titre de fes Ouvrages Latins , félon l'ordre qu'ils ç^nt cette
ont été publiés. >fommex mais
Jani dnglorum faciès altéra. Lond. Itficinf^. d'autres fou.
jinaleHZiV Anglo-Bnt ann/'c ùv £$ 't ; Lib l\. Francof. itfl^. in 4. tiennent au
De Dits Syrts Syntagmataino. Lond \>\7 in 8- L'Edition revue par <4ndr. il /are fn^i
Eeyer eft la meilleure. • gènereufe*
Sf>icilcginm in Er/meartV. Libres Hiflcriarum. Lond. l62J , infol^ ment.
Marmara Arundilliana cttm altaaot Infcriptionibus veteris Latii. Lond. I 628. in
4. Le Dr. Hnmph. Prideaux a inféré cet Ouvrage dans fon Alarmer 10
Oxon'tenfia.
De Succe/fion/é/ts in Bona deftm&ijtcHndum Leges Hebrtorum. Lond. 16 3 J. ia
8 imprimé avec
De Succejjisne in Pc.nttjicatum Hebraorttm Lib II.
De furenaturali '& gentium jnxta Dtfiiplinam HebraerumLib, VU, Lond. 1640
in fol.
Verfio ($ Comment. adEtttyrhit Eccùjta AlexandrinaOrigines. Lond. KJ42.il!
4. Onyajoiut les ANNALES è! Eutyrhins arec les Note* faVecoii^
De Aaoo dvili £«? Calendario fudasco. Lond. 1 644. in 4.
Uxor
8i£ MELANGE
Uxor Hebraicd) Jtvede Nttptiis ac Divortiis Lit. jII.Lond. 1 646. in 4,
Fkta , feu Comment. JurisAnglicaniftc nuncupatus. Lond- 1 647. in 4. impri-
mé avec les deux fuivans :
Tra&atus Gallicanus Fet afTavoir d/3»s de agendi excipiendic^ue fi» midis.
DtJJertatio Hijlorica WFletam.
Prtfatio ad Hiflori* Anglican* Scrjptores decem. Lônd. \6)2. in fol,
DeSynedriis & Pr&fe8uris feterum Hcljr*orKm Lib. III. Lond. itf fO. in 4, L*
Edition d'Amfterdam 1 679* eft plus correéte que celle de Londres.
Vmdtci* ficundum integritatem exifiimattoms fit* fer con-uittum deS'rit>tionz_j
Maris clattfi, Lond. i 673. ic 4. U y aplufieufs Particularités delaVic
deSelden dans cet Ouvrage.
De Nummis çic. ) ,
Bibl.nttmmaria^^'^^^A.
La bibliothèque de SELDEN fait partie de celle de PUniverfité d'
Oxford. Voici l'Epitaphe qu'il fe fit lui- même , & qu'on a gravée fur im
Marbre attaché à la Muraille au deflusds fon Tombeau:
Joannes Seldenus heic juxta fitus natus efi XVI. Decemhr'tt
MDLXXXIV. Salvintoniac, qui viculus efl Terring occidental!; in Suiïcxiae
maritimis ; Parentièrts honfJi,is]oar\ne Seldeno TwomTsflio, e quinis fecunJo y
dn. MDXLI, nato • £5? Margaretha fîlia & Harcdt n^ica Thomse Bakcri de
Rushington/x.E^wf/P/T'Bakeriorum /«Gantio familiatfilius è cunis fùpfrflttttm
Hâtent atatis ferè LXX. sinnorum. Denatus eft altimo die Novcmbris An,
Salut is réparât* MDCL1V. per qnam (xpeeJat heic RefurreStenem felictm,
Mr. Patin m'a afluré que le VkrtPtmu lui avoit dit au
lit de la mort , que s'il eut vu, av/tnt que d écrire contre Scaliger,fes
divines EPITRES, (ce font les termes du JêfuiteJ Une l 'aaroit
iamais attaqua.
*L 'Auteur Parlant un \ouvïMv,VoffiusàçSleidan , & lui louant
THEOSE cefHiftorien comme fort fidellej il me dit, que l'Empereur
de Rttard Charles-Quint l aceufoit d' avoir dit beaucoup de faujfetcs en faifant
VtpperChan-mention de lui*. Sur quoi répliquant àMr. J^w,,que nous ne,fa-
celier de r „vions cela que fur le rapport dujefuite Ponmnus dans Tes NO-
Univerfitc yES fur Cantacuzëne §. 'Cela e(l vmL me répondit-il, & je fenfoit
de LoHvatn *' 1 r 1 < ir / ' r
g7. de 1' etre teleulqut eujje trouve cette ntretç.
édition de Mademoifelle de Scburman avoit pris pour faDevifo
F^w^r.ditces belles paroles de S.Ignace f > mon amour ed crucifié. Le
que partes- chancelier dç rHofpital* Sifratlusillabatur orbis, impavidum^
««T/ï/f"^ rui**m $ean ^'"gfi Archevêque de Cantorbery,^/»-
Sn"geteTt citquipatitur.) Mr.duPlefiïs, Arte & Marte. George Cas-
contraire* {màtriguandomndem? Jean Cal vin , Prompte tS fiveerè. Ja-
Sleidan. qUCS
§. P, 990. t Dans foH EPI T RE aus Romain*,
CURIEUX. ' 817
ques STm'mmîy Botta confcicMUP4mdif(tf. Pierre Scrivérius,
Légende &fcribtndo, Daniel Heinfius, Quantum eftquod nefci-
mut! Hugues Grotius, Ruitbont. Jean McurCiuSyAlternimem
cQgim. Jufte Lipfe, Moribus antiquis, Jean Douza le Père, Dul*
tes <inte omnia Muf<e>
Dans la Bibliothèque du Roi fevoic un ÏNSTRU-
MENTUM SECUR1TATIS, du tems de l'Empereur Ju/li-
i»/V»,écrit fur de l'écorce d'arbre.Le Président Brijfon , dans fon
Livre DE FORMULIS *, produit une Copie de cette Pie-
ce, qui lui avoit été communiquée par Gofeilnlc Bibliothé-
quaire. Ce qu a ignoré Gabriel Naudé, qui en publia une au-
tre à Rome l'an 1 6 jo. croyant quelle n'eût jamais paru. Ayant
conféré à Paris ces deux Copies, je trouve que celle du Prê-
fident Brijfon ei\ un peu meilleure que l'autre, qui vient pour-
tant du même lieu, mais qui n'a pas été faite avec tant de
foin, bien que c'ait été par l'ordre du Cardinal deBagny. ( Le
fayant Ufferius Archevêque d1 Armach a aufii fait imprimer
deux Poèmes d'Hi/debertdeLavardinEvèqvlC du Mans , à la fin
defaDifTertationDE SYMBOLLS, qu'il croyoit n'avoir point
été imprimés. Cependant ces deux Poèmes fe trouvent au
zr. livre du MIROIR HISTORIAL de Pincent de Beauvais,
mais un peu moins corrects qu'Uferiuj ne les adonnés.)
REMARQUE.
Vit.Colomiet fc trompe lors qu'il dit que l'INSTRUMENTUM PLENA-
RI^LSECURlTATIS&c.fut publié à fl«*w* par les foins de Mr. Naude en 1630.
Cène futqu'cn 1 $41« Voyez les Additions au NAUDEANA,p,2f 4.
M. Fojfius m' a dit que M. de Saumaife lui avoit dédié
un de fes Livres fans le nommer. Ceft celui de AnnuUu Au
«kvantde la Dédicace felifent ces Mots: Amicus Leiden/is Ami*
coAmftelodamenfi^ ceft-àdire, Claudiut Sâlmafm-, IfaacoP'osJîo.
Cêtoit une aflez plaifante Coutume que celle qui
S'obfervoit autrefois dans \zBearn. Lors qu'une Femme étoit
accouchée, ellefe levoit , &fon Mari fiimettoit au Lit fai-
fant la Commère. Je crois que les Bearmïs «voient tiré cette
Lllll Cou-
gi8
MELANGE
Coutume des Efpagmls , de qui Strabon dit la même chofe au
3. livre de fa GEOGRAPHIE. La même Coutume feprati-
qBoit chez les Tibarèmens , au rapport de Nympbodore dans IV
excellent Scholiafte & Apollonius leRbodien liv. 2. & chez les r<*r-
tares , fuivant le témoignage de Marc Paul Vénitien au ch. 4 1.
du z. livre deies VOYAGES 5 qui ne paflent plus pour fabu-
leux, depuis que de nouvelles Relations ont confirmé ce qu'
ilsnousapprênent.
Le fameux Père Merfenne Religieux Minime , apprit
àmon Père l'étant venu voir , que Jean du Verger d'Haurannt*
Abbé de S. Cyran a voit fait un Livre fous le nom d' Alexandre de
l'Excluft , intitulé SOMME DES FAVTES ET FAUSSE-
TEZ DE LA SOMME THEOLOG1Q11E DE GARASSE,
imprimé à Paru l'an 1616 Jn quarto.
L'Antiquité tenoit pour la plus heureufe detoutes
les Femmes une Lacédémonienne nommée Lampito , parco
qu'elle avoit été fille de Roi , Femme de Roi & Mère de Roi.
Le bonheur ày Anne Marie Maurhetted" Autriche de gloneufe mé-
moire a été encore plus grand \ car elle étok Fille de Philippe.»
III. Roi d'Efpagne, Sœur de PhWppeW. Femme de Louis XllI.
& Mère de Louis XIV* nôtre triomphant Monarque.
L'Auteur de ia Traduction Latine del'HISTOIRE
DU CONCILE DE TRENTE de Fra-Paoby eft Adam Neuton
Ecoflbis , Précepteur du SéréniiTifne/&»r/ Prince de Galles, à
qui le Roi Jaques adrelTefon PRESENT ROYAL, &nonpas
^Charles I. comme récrit le dofte& poli Sarafm dans fa DilTer-
tationduJEU DES ECHECS. (La plus belle Traduclion_,
de 1 HISTOIRE DU CONCILE DE TRENTE du Péro
JPaul, eft celle que nous a donné en François Mr. Amelotdcla-»
Houjfaye , fous le nom de la Mothe Joffeval , qui eft fon Ana-
gramme. Dieu foit loué , que dans un tems où les Proteftans
font fi maltraités , il fe foit trouvé un Catholique Romain, qui
ait ofé publier leur Apologie. Jappelle ainfi PHISTOIRE du
FereP4«A)
Beaucoup
CURIEUX. $ip
Beaucoup degens parlent du Livre DE TRIBUS
IMPOSTORIBUS, Mofe,Chri(lo, VMubammede', mais il n'y a
perfonne que je fâche qui dife l' avoir vu. A propos de quoi
je remarquerai que Grothu s'eft trompé, écrivant dansTAP-
PENDICEdefon Traité DE L" ANTECHRIST * que les *p.e4.ak
ennemis de 1' Empereur Frédéric Barbcrouffè lui attr^buoienrcet^ de r"
Ouvrage. Car ce ne fut pasFréderic Barberouffe que Ton faifoit |NO gES fuc
Auteur de ce Livre-là, mais Frédéric II» comme il paroît par |es# vangt~
lesEPlTRES 6s Pierre des lignes §, fon Secrétaire & fon^S p. zn.st
Chancelier, &commei'êcrit Grotius lui-même, dansfesOB-fu'Mel'edi-
SERV ATIONS for la troifiéme Partie de la PHILOSOPHIE tj°° dc
REELLE de Frère Thomas Clochette, dit en Latin CampaneUa f. ffj™^
De tous les Sonnets de Malherbe , voici celui qui lui fc trompe '
plaifoit davantage: auflidan?
fon Traite
Beaux & grands Bâtiment d' éternelle /Irutlure, E>E L'ORI-
Superbes de matière, ff d ' ouvrage divers, G , N E DES
Ou le plus digne Roi qui (oit en l'Univers LIERS iPa-
Aux miracles de/' Art fait céder la Nature, r$s isoo. p.
_ _ _.,. _ ,. , , ,. 1 6, attribu-
ez*» Parc o beaux Jardins, qui dans cette clôture, ant un cou.
Avez toujours des Fleurs & des Ombrages perds, plet de
Non fans quelque Démon, qui défend aux Hyvers Chanfon à
Jfen effacer jamais l ' agréab le peinture, Fredenc //,
Lieux, qui donnez aux Cœurs tant d'aimables de/îrs} Frédéric r.
Bois, Fontaines, Canaux, fi parmi vos plaifir s iurnomme
Mon humeur efl chagrine o mon vif âge trift-e :
Ce n efl pas qtf en effet vous n'ayîez des appas ,
Mais, quoi que vous ayiez, vous n avezpoint Califte.
Et moi, je ne voi rien quand je ne la voipas.
Marin le Roi Sieur de Gomberviîle a imité les deux tercets de CO
Sonnet dans celui-ci:
effroyables De fer t s, pleins d 'ombre & de filence.
Où la Peur & l'Hyverfont tternellement,
L II 1 1 2 Rochers
*ao MELANGE
Rochers affreux & nuds, oui' on voit feulement
Le Tonnerre (S les Vents montrer leur infolence.
En quelque part des deux, que le Soleil i* élance
Vous êtes toujours pleins d'un froid aveuglement*
£t vos petits ruiffeaux malgré leur élément
Font monter jusqu'aux Airs leurfoible violence.
Lieux y où jamais l 'Amour ne vint tendre fes retsf
TorrenSy Cavernes , Tronc s, fi parmi ces Forêts,
Je me tiens fi content & je vous aime encore :
Ce rieftpas qtieneffet vous ayiez des appas y
Mais puis que vous avez la Beauté quef adore,
Puis -je avoir ce bon-heur, & ne vous aimer pas?
fe
Nousdifons tous les jours en commun Proverbe»
fyâtles Honneurs changent les Mœurs* En voici un exempte as*
ezrare. Baudoin, qui de (impie Moine étoit devenu Arche-
vêque de Cantorbery , venant à changer de condition-.,
changea aufïi de façons de faire. Ce qui obligea le Papo
Urbain II. à lui envoyer une £*vwdontfafu(criprion étoit tel-
le: Balduino,Monachoferventijjbm^ Abbaticalido, Epifcopo tepidoy
JZ**t *'*W«r" "Ma-
rins autre- ^es *"**£** prétendent qtf un Vafcus Lobera foit ÎC-»
ment cv«»- premier Auteurdu Romain d' AMADÏS , qui a été misen_>
brenfis^ dans François par le Seigneur des Effars. Je ne fai pourquoi Lipfe
fon ,TiNE- dans une de fes Lettres t biâmefi fort ce Roman. Voyez
raire hv.lofavant Ux.Huet dans fon TRAITE DE r ORIGINE DES
tCent4.ROMANS,
«fifceH. Ep. Mr. Vbfiius m'a dit que Mr. fon Père étoit Auteur cf
7*- un Livre intitulé , CONSILIUM GREGORIO XV. EX-
HIB1TUM CUM PRiEFATlONE ET CENSURA G. J.V.
C'eft-à-die GcrardiJoannuVojfii, imprimé à Leyde l'an l6zy. iw
quarto. Ce Livre eft rare.
Detousles Critiques de nôtre tems (je n' excepte-»
pas même Mr.de.fe»0iM//?)J€jVenvoi aucun de qui les con-
jeclures foient fi certaine» que celles de Jofias le Mercier,
5 ou
ORIENTA*
LE,
C U.R I EUX. «ai
§ cnMtrceruh comme il fe nomme en Latin. J'ai trouvés il étokûh
dans Ton nom, Carier es Mufis : Anagramme qui lui convient dc f*.** k
fort. Geft dommage qu'il ait fi peu écrit, & qu'ayant tant ^fc™/e 'd* *j
de génie pour les Lettres, il ait donné le meilleur de fon», pautreficdc
tems aux grandes affaires où il etoit employé. Son princi- pour la con-
pal Ouvrage ciï Nonius Marcellus, qu'il a divinement corrigé, noiflànce de
Sti autres Pièces font des NOTES fur Ari/ténety7a(fte,Diciys de J* Langu*
Crète, & furleLivred' ^/>»/é<DE DEO SOCRATIS. 11 a-jî^™^
aufTi fait l' Sloge de Pierre Pithoufo il y a des Lettres de lui dans fcs Eloges
le RECUEIL de Goldaft. Mr. de Saumai/l; qui étoit fon Gen- dans ma
dre, promettoitfaVie. Mais la mort l'a empêché de nous francb
tenir fa parole.
Naudi dans le JUGEMENT qu'il fait de Cardan & de
fes Ouvrages , dit que Gaurhus a voit prédit au Roi Henri II,
qu'il mourroit en bonne Vieillenre& de Maladie fort douco.
En quoi il n eft pas d'accord avec les Hiftoriens , qui dépofenc
que ce Devin avoit prédit au Roi qu'il mourroit dans un com-
bat fingulier. Ce qui ne fe trouva que trop véritable 5 le bra-
ve Gabriel de Lorge Comte de Mongommery ayant eu le malheur
de b lelîer à mort fon Prince , après s'être long tems exeufé de
jouter contre lui. Dans le RECUEIL DE LETTRES AUX
PRINCES , fait par Rufcetli , & traduit d'Italien en François
par Belle fore/l y il y en a une fort belle pour la juftificationdu
Comte de Mongommery, écrite à Corneille Aftr/xEvêque de Bitonte
par TEvêque de Treyes en Champagne , qui étoit alors le docle-»
Jean Antoine Caracciole, (fils du Prince de Afelfejqm fe fit enfuite
Proteftant. Le Comte de Mongommery ayant pris les armes
plufieurs années après pour la dèfenfe de ceux de fon partout
appréhendé à Damfront, & eut la Tête tranchée à Paris, àla^*
follicitation de la Reine Mère. Comme on leconduifoit au
Supplice y un Cordelier voulantle faire charger de Religion*
commença à lui dire qu'il avoit été abufê j Mongommery le re-
gardant alors fermement, Comment abufe , lui répondit il , fi
je l'ai et ê , c'a et t par ceux de vôtre Ordre ; carie premier qui mu
bailla jamais une Bible en François , t$ qui me la fit lire , ee fut un Cor"
délier comme vous, (f là dedans j'ai appris la Religion que je tiens,qui
feule eft la vrap y & en laquelle ayant depuis vkcu 5 je veux par la~*
Lllll 3 « gntee
Su MELANGE
grâce de Dieu y mourir aujourd'hui. Etant Venu fur l'EchafFaut
dans la Place de Grève , il pria !e peuple de prier Dieu pour
lui, recita tout haut le Symbole , en la confefïion duquel il
protefta de mourir, & ayant recommandé Ton ameàDieu,
le Bourreau lui trancha la tête.
Il y a peu de Livres dont la deftinée ait été plus avan-
tagée que celle du TRAITE DE LA VERITE DE LA
RELIGION CHRETIENNE , compote par Hugues Groeius.
Outre les deux Verfions François qui s' en font faites , il a été
mis en Grec, en Arabe, en AngIois& en Allemand. Ceft
un admirable Livre , qui devroit ctrelcPade mecum detous
les Chrétiens. Je l'ai lu plufieurs fois , mais toujours avec
un nouveau plaifir. Le TRAITE du Marquis de Pianejfetfi
fort au deflbus de celui de Grotius , & fans la belle Traduction
Françoife qu'en a fait le Père Bouhours Jtiuitc , il feroit lu do
peudeperfonnes.
REMARQUE.
Mr. Le feunea. public cnitfpi, une nouvelle Tradition Françoife
du Traite de Gretius, de la VERITE DE LA RELIGION CHRETIENNE.
L' Amiral de CbktiUon avoit écrit une Hiftoire des
chofes les plus mémorables de fon tems. On l'aporta après
fa mort à Charles IX. Ceux qui étoient auprès de lui la trou ve-
rentfort bien faite, & trèsdigne d'être imprimée, & hï\%Al-
bertdeGondy Maréchal de Retz , qui en détourna le Roi & qui
lajettadans le feu, le Public auroitpoffédé cet Ouvrage.
Ceft avec grande raifon que Mr. Bignon dans fes NO-
*P.2yi.delaTES fur les FORMULES àcMarculfe *, appelle le Préfï-
de'rnicre dent SAVARON Arvernorum decus. Il létoit en effet , &
édition. il n'y avoit point de fon tems de gens dans 1* Auvergne fi doctes
que lui, fur tout dans les Auteurs Latins du bas fiecle. Il nous
a donné des Traités du DUEL , des CONFRERIES , dela^
SAINTETE DE CLOVIS , & de LA SOUVERAINETE
de NOS ROIS. Il a auffi écrit contre les M ASQUES, & fait
des NOTES fur Cornélius Nepos & fur une HOMELIE de St. Au-
guflin
CURIEUX. 8z$
gufiinDB CALENDIS JANUARIIS. Ses deux principaux
Ouvrages font les ANTIQUITES D'AUVERGNE & un_.
COMMENTAIRE fur Sidonius. Danscedernier, il fe plaint
de quelques perfonnes qui le vouloient déférer comme cri-
minel deLeze-Sainteté, (fi j'ofeainfi dire) pour avoir donné
le nom de PAPE à François de laGuesle Archevêque de Tours*
En quoi je ne trouve pasqu'ilyeûtgrand mal. Carbien~.
que par l' Arrêté de Grégoire VII. il foit défendu de donner lo
nom de Pape à d'autres qu'à l'Evêque de Romey cet Arrêté no
fut pourtant pas enfuite univerfellement fui vi. De vrai ne-*
lifons-nous pas qu llrbainll. qui eft venu depuis Grégoire VII,
donnant le Pallium à Anfelme Archevêque àzCantorbery , l'ap-
pel la PapamalteriusOrbis t nonobftant le Décret de fon Prêdé-
cefieur? Ceft ce qui fe trouve dans un Manufcrit, quiapour
titre Imaginatio , dont l' Auteur eft un Moine Bénédictin nom-
mé Gervais de Melkelaya, autrement Gervais de Cantorbery. De
plus Savaron donnant le nom de Pape à l'Archevêque de loursy
ne le fit, comme il dit lui-même , qu'à limitation de fon_»
Sidonius) du tems de qui l'on appelloit PAPES , tous les Êvè*
que s.
LeRoi.fikw/IV. avant que de haranguer fon Parle-
ment le 8. Janvier \ 599. lui tint ce Difcours- Devant que par-
ler de ce pourquoi je vous ai mandez, je vous veux dire une bifioirz^r
que je viens de ramentevoirau Maréchal de la Châtre. Incontinent
après la St. Barthelemi quatre qui jouions aux Dezfur une Table , vi»
me$ paroïtre des goûtes de fang , & voyant quêtant effuyées par deux
fois , elles revenoientpour la troifîéme , je dis que je ne jouer ois plus &
que cttoit un augure contre ceux quiïavoient rtpandu, Mr. de GuK
fe e'tâit de la troupe*
Ce prodige parut Pan 1 574. à Avignon , au Lr gis d1
un nommé Grillon y comme le remarque Louis Fidel dans l'HI-
STOIRE DU CONNETABLE LESDIGUIERES. * Voici* Liv.i.c.n
fes termes : Z/»/0*r ^Lesdiguiercs avoit dépêché à Avignon^
au Roi de Navarre un Gentilhomme exprès , pour recevoir quelques
Avis', celui ci ne pouvant T aborder acaufe que ce Prince étoit éclairé
de toutes parts , & particulièrement de Henri de Lorraine Duc de~>
Guife, qui pour mieux dtcowrir fon Cœur , s "étoit fait fon compa-
gnon
gî,4 MELANGE
gnon de table & de lit ; il avlnt que jouant aux Dez Vun contré V au* v
tre , au logis de Grillon , fur une Table de marbre, il y jaillit du fang
qui leur couvrit les mains, fans qu'on fût d'où il venait , perfonnt*
des ajfiftans n'ayant été blefjk, dequoi l'on fit tout à l'heure uneexatle
recherche : Et tomme ce prodige fut interprété des uns à un reproche^»
que leCielfaifoit au Duc de Guife du fang qu'il apoit fait répandre*
Zi.Sr.Barthcle.mi) & des autres aunpré/age de celui qui fe répan-
droit à caufe'de la querelle de ces deux Princes 5 ayant la de fus quit-
ta le jeu y le Gentilhomme de Lesdiguieres s'approcha du Roi ^Na-
varre > & communiqua avec lui fans témoin,
[Madame Rente de France , Veuve & Douairiero
àeFerrare , Princefle fort zélée pour la Religion ProteftanteT
voyant un jour \eR.o\CbarleslX, trifte& penfif , elle le pria..,
pour l'obliger à fe réjouir , de vouloir chanter quelque nou-
vel Air de Cour. A quoi le Roi repartit tout en colère »
„Ma Tante , je n'en fais qu'un que vous m'avez apris ;
Dès ma jeune ffè ils m'ont fait mille maux,
Et fin ont pu me vaincre ni détruire:
Qui eft la Verfion du fécond Verfet du Pfaume 1 ip» Répon-
fe piquante à quoi la Duchefle ne répliqua point. Je tiens
cette Hiftoire de Favin dans celle qu'il a écrite du Royaume de
Maples.]
IBarleus fameux Poète de la ïtoUande, dît dans uno
de fes Lettres quilavoit apris de fon Père , que l'Empereur
C^/*/-,<£«Mtffaifantfon entrée dans Anvers, falua fort civile*
ment les Magiftrats de la Ville 5 mais que />&<%' IL Ton Fils»
qui êtoit alors âgé de dix à douze ans , ne fe découvrit point
du tout. Ce que l'Empereur ayant remarqué , il s' emporta
fi fort contre lui, qu'en préfence des Magiftrats & du Peuple-»
il lui donna un fouflet, ajoutant enfuite ces paroles : Bft-ce là ce
que vous avez aprùde Vives.]
Nos Théologiens ont fait trop de mépris d* uno
Verfion que les Apôtres ont eftimée» J'entens la VERSION
CURIEUX. gif
DES SEPTANTEjpar le moyen de laquelle on peut corriger
un très-grand nombre de partages dans la VerfionFrançoifo
de nos Bibles» Mr. Vofius étant allé voir à Paris Mv.àcMarcai
ce Prélat, quf étoitalorsmalade, après avoir louélAPÔLO-
GIE pour les Septante que Mr. Vosftus venoit de publier , V
afiiïra qu'il étoit entièrement de Ton opinion, & que fi Dieu
luiredonnoit la fanté, il écritoitfur cette matière. Mr. de
Marca mourut peu de jours après , en réputation du plus fa-
vantEvêquede France.
J'ai remarqué dans l'Hiftoire, que les troisSeigneurs
qui avoientleplusd'averfion pour les Huguenots,ont eu tous
trois des Femmes Huguenotes. Louis de BourbonDuz deMont-
pen/ier Jaquette de Longpy, de l'ancienne Maifon de Givry} qui
inftruifitdans fa Religion Charlotte de Montpenfier fafille,mariée
kGuiUaume deNajfau Prince d' Orange. François de Lorraine DlIC
âcGuife êpoufa drwe d'S/l, qui étoitFilledefa mère * , c eft* v°J€*~i
àdire de cette fage & Chrétienne Princeffe Renée de Franc e^,~ETiRES
Duchefle de Ferrare, fille de Louis Xlljaquci d'Albon aVGIt pour va"^c ^*^
femme Marguerite de Lujtrac , qui epoufa en fécondes noces enne nom-
Godefroi de Caumont, qui avoit été Abbé de Clerac , mais qui mecotjmpt*
depuis la mort de Ton Frère aine quitta la Robe & pritT^^" Me-
Epée» rata * I48-
Il y a eu deux Jcromes de Prague tous deux fort ver-au 24 livre
(es dans les faintes Lettres, & tous deux très-éloquens. Le de (on hi-
premier a été celui qui fut brûlé à Confiance par un Décret duSTOiR-E,
Concile, nonobstant leSaufconduit de l'Empereur, le 30»
de Mai 1416. &dontlaMorta été fi élégamment décrito
par Pogge Florentin dans une Lettre à Ton Ami Léonard Brunut
à'Arczzo, qui fetreuve au Livre intitulé, FASCICULUS RE-
RUM EXPETENDARUM, L' autre a été un Hermue, qui
après avoir demeuré vingt ans dans la Solitude de Camaldoli
zxivc\oï\k. Apennin , s' en alla dans la Lithuanien où il convertit
quantité de gens au Chriftianifme. Eneas Syhiut phcolhomini%
qui fut Pape fous le nom de Pie //.parle avec éloge de ces deux
Jéromesy du premier dans 1* HISTOIRE DE BOHEME , &
de l'autre, qui vivoit l'an 1430. dans la DESCRIPTION DE
L' EUROPE.
M m m m m Auteurs
H6 MELANGE
'dateurs dêguifts découverts'.
ABydems CoraUus : Ulric Hutten. Alexius à Mafjalia : Clau-
de Saumaife. Amandus Flavianus\ David Blondel. Are»
tins Felinus : Martin Bucer. Ariftoteles deBenediïïti\ PierrCj
Antoine Spinelli. Benedittus Pajfavantius : Théodore deBé-
ze. Bomni de Boninit : Pierre Paul Vergerio. Gains Tilebome»
nui : Jaques Mentel. David Leidbrefirus : Didier Héraud,
Didymm Faventinus : Philippe Mélanchthon. Dominicus Lopez:
Faille Socin- Elias Pbilyra: Jean du Tillet. Eutycbius Myonl
Wolphgang Mufcule. Félix Turpio Urbevetanus : Faufte Socin.
Firmianui Chlorm : Pierre Viret. Gafpar CabaUinuj : Charles
du Moulin. Gcorgitts Erhardus: Michel Gafpar Lundorpius.
Gregorius Veîleius : George Reveau. Gulielmtu Single ton: Léo-
nard Leflius. GuftavusSeleniu: Augufte Duc de Lunebourg.
Helias PandocbtHS : Guillaume Poftel. Hieronymus Marins \
CcelhlsSecundusCurio. Hippolyttu Fronto Caracotta : Pierre-»
du Moulin. Hippopbilus Melangtus : Philippe Mélanchthon_i.
Honorins Reggius :George Hornius, Horatius Graffius : Lot h ai»
re Sarfîus. Janus Ntcius Erythrœus : Giovanni Vittorio Roiïî.
J<Pacidius : Jaques Godefroi. ( Jérôme a Cofta : Richard Si-
mon.) Joannes Rolegravius\ Jean Graverol. IrenxusPbih-
delpbus; Louis du Moulin. Irenaus*. CœliusSecundusCu-
rio. JulianusRosbecius: Dominique Baudius. LatinusPacatm\
Dominique Baudius. {Licentius Evangelus\ Beatus Rhenanus.)
Jjidionneut Colvinus ; Louis du Moulin. Lyfimacbus Nicanor:
Jean Leffius. M. Antonius Conftantius : Etienne Gardiner.
MartintésBcUins: Scbaftien Caftalio. MattbsusTortus\ Robert
Bellarmin. Merlinus Coccaius; Théophile Folengi. Modem-
taFonto: Modefta Pozzo. Nadabus Agmonius : François du
Jon. Natbanaè'l Nezekins : Théodore 'de Béze. PafcajiusGro*
jtppun Gafpar Scioppius. Petrns Bellotirius : Pierre Danés,
Profper Dyfid*us : Faufte Socin. Rena/us Ferdœus : And ré Rivet*
Stepbamu JumiisBrutm \ Hubert Languet. SJrr.plicitu / erinus :
Claude Saumaife. Tû*laffiuséàfihdeï\ Marin le Roi. Fera-
nins Modefius Paùmontanns : George Caffander. Wado MeflalU-
nus :
CURIEUX. 8*7
nus\ Claude Saumaife, Zacharias Fttrnefterut : Hugues Do-
neau.
Mr. dcBézeÇc pouvoit pafier de tourner en vers
François les cent PSAUMES qui n'a voient pas été traduits par
Marot j puis que dès l'an l f j i, Jean Poitevin Chantre àtSainte
Rddegondeàc Poitiers , les avoit tournés d'une manière aufïï fi-
dèle qu'édifiante, & les avoit fait imprimer la même année
avec le Privilège d'Henri II. Sept ans après Phihbert Jambe de-»
fer» Lyonnois, les mit en Mufique, auraportde U Croix du
Maine dans fa BIBLIOTHEQUE, Ce Traducteur fuit prin-
cipalement les Sef 'tante.
REMARQUE.
Voici leTitre de ces PSAUMES , de l'Edition de? ax\s i ff8. <h(t,N,
élu Chemin ; fitns Privilège : Les cent Pfeaumes de David c^ù reftoient à tra-
duire (en rithme Françoife) avec les XXII. Octonaires du FfaumeCXlX ; &
ics Lamentations de Jeremie; traduits par M. Jean Poitevin ; & autres. Mis
en Mufique par Phikbert Jambe de Fer , Lyonnois. Cet Onxuage cfl dédié au
Cardinal de LORRAINE, Confiderant, Monfcigneur, lui ait Pot te vin % en
quelle faveur ont été receus les cinquante Pfeaumes de David , traduits en
nofire vulgaire par Clt ment Marot : J'ai bien voulu parachever le refte da
Pfaultier : Nonpour me mefurer àPoëte fi excellent, mais afin que continu-
ant l'entreprife ( laquelle prévenu de mort, iln'avoit entièrement exécutée)
je peufie faire quelque fruicl, au contentement des amateurs de l'Ecriture fain-
te : Etencela , me défiant du peu de mon jugement , j'ai fuivi les anciens
interprètes , Hebricux , Grecs , & Latins , de faine &aprouve'e opinion,
Monfeigneur je dédie Scconfacre ee mien labeur à V. R. S Et ores que le
prefant foitpetil&c. LesVers de cet Auteur jont ajfez, doux Ç$ naturels. U
y a ï la fin de mon Edition les cinquante Pfii urnes de Mar ot imprimés a part fius
ceTitre: Cinquante Pfeaumes de David , traduicls par Clément Marot , avec
plufieurs Cantiques , Oraifons , Prières & autres Oeuvres adjuutées de nou-
veau, tant de la Compofition dudit Auteur que d'autres .... Le tout mis en
mufique douce &harmonieufe, félon le chant vulgaire j a ufitc, A Paris cfc
l'Imprimerie de Nicolas duChemin 1 560. Le chant de ces Pfàumes efi à peu prés
le même dont onfèfèrt encore aprefènt : toute la différence qu'il y a varie plu-
tôt l'Air qu'elle ne le change. LesTermes de Chant vulgaire \l\lÇitcJêmilene
infinuer que Guillaume Franc * 'en efi pas le premier Auteur, Peut-être n'y fit-
il que quelque: Ckangtmens. Voyez, dans le D ICTION AIRE de Mr% Bayle / * Ar-
ticle MAROT > avec Us Additions & Corrections,
Mmmmm ^ J'ai
gi8 MELANGE
J'ai découvert que l'Auteur d'un Livre quia pour ti-
tre, PENSEES D'UN GENTILHOMME, quia paffétaplus
grande Partie, de fa Vie , dans la Cour £f dans la Guerre ?,ètoit Mon-
iteur de Bourdonné, Panfien, Gouverneurde/454/é^ &en-
fu i t e d e Moy envie,
Mr. Bfondehvoh un frère nommé Moyfe Blondel , qui
a fait un petit Livre intitulé , ROME AU SECOURS DE
GENEVE. (Ilenavoitauffi unautre àLondres, à qui il écrit
le 10. d'Août 64s. en ces termes :) J'ai apris dès l'an 1640.
que Marc Velfer l'un des principaux Magifirats //'Ausbourg ayant
envoyé Pan 1601. aux Jtfuites de Mayence un Manufcrit d'à nalta-
fe pour le fi tire mettre fous la prcfje j ils prièrent MarquardFreher
Concilier de (on Altejje Electorale à Heidel berg , de les aider en ce.»
[ujet ; fous lapromefje qu'ils faifoient de donner au Public de bonne foi
ce qui leur f croit communique , il leur envoya deux Manufcrit s d"*
Anaftafe , où la Vie de la prétendue Papeffe fe trouvoit : mais (e con-
tentant de faire tirer deux Exemplaires de cette forte , *// fuppri-
merent dans le refle de l 'Edition ce qui leur avoit été fourni s tellement
qu'il n'a point paru ~y & Mr. Freher a ht contraint de fe plaindre par
une e/pece de Mamfefle imprimé du tour qui lui avoit itkioùé.
Mr. Blonde /tenoit cette Hiftoire de Mr. de Saumaîfe,
qui êtoit à Paru l'an 1 640. & qui l' avoit auffi contée à Mr. Ri-
vet de Hollande, commecelui-ci nous laffûre dans fon CRI-
*Liv. 3.cb.yicus saCER * , impriméTan 1641. Outre ces 4na/la-
14, (es d' Allemagne qui avoient la Vie de la Papeffe \ je vois quo
Mr. Sarrau écrivant à Mr. àeSaumaife , lui envoyé cette mê-
me Vie qu' il avoit extraite d'un Anaftafe MS. de laBibliotbéque
duRiiij 8iëcrivantàRo>neàMr.NicolasHeinfîuf) il lepriedo
voir les Anafiafes du Vatican, fur ce qu'un defes Amis, àquiil
avoit fait autrefois la même prière, lui avoit mandé que les
Anafiafes qu'il y avoit feuilletés, êtoienttous défectueux dans
l'endroit ùdevoit être la Vie de la Papeffe 5 &qu*ii en avoit
tû un à Milan dans la Bibliothèque Ambrofsenne, où cette Vio
ferencontroitj mais qu'il n'avoitpù en avoir la Copte. De
tous ces divers Manufcritsd' Anaftafe, je recueille que la Pa-
peffe
. CURIEUX. 2i9
fejfejearmenktk', quelques raifons , qu'allègue Mr. Blonde/,
qui s' eft fort trompé croyant que la Vie de cette Femme^,
telle qu'elle eft dans Wtnafiafe de la Bibliothèque du Roi , foit
tiflue des propres paroles de Martinm Polonais Car comment
cela peut-il être ? vu que Gtrvtfiw Tiikerienfîs, Auteur plus an-
cien de cent ans que Martinm Polonuft dans un Ouvrage intitu-
lé, OTIA IMPERIALIA, fait pour le divertiflementde 1*
Empereur Otbon IV. que j'ai lu MS. chez Mr. i offttu (& que-»
Mx.Madertu a depuis fait imprimer jj rapporte la Vie de la_»
Papefle en mêmes termes que 1* Anaftafe de la Bibliothèque^»
du Roy; ajoutant feulement que cette Papefle fetrouvoit en
peu de ChtomquçSiEtwpaucisCbromcif) dit-il, invenitur. Si
Wix. Blonde lzx& vu cet Auteur , peut-être auroit-il retenu fa_»
plume 5 mais il ne lui a pas été plus connu <\\x Amabicus Auge-
rii-> qui vivoit l'an 1362. & qui a fait une Chronique des Papes
dédiée à UrbamV.où il parle de la Papefle en ces termes: Jo-
annes <//##/ Anglicus^natione wagnaninius{]tQXo\% qu'il faut lirO
Jkfaguntwus) pofi Dominum Leonem Papam /»Romanum-P<w*-
featum fuit /tffumptusj tfpoftB, Petrum Apofiolum ponitur Papous
centeftmus deùmus. Le docte Scrbkrius avoit cetHiftorien ma-
nuferit. Je remarquerai pour la fin que BemardGamucci dans
fesANTlQUlTES DE ROME de l'Edition de Ibomas Ponac*
(bi-\y femble parler (fuivant la conjecture de mon Père) du fPaS-^
Tombeau de la Papefle, quand il dit : Nella Cbieja inPallara è
iafèpoltura diPapa Giovanni Ottavo fenzaalcuno artipeio o arebi-
tettura \ edinfomma molto différente da quelle di molti altri Pontefi-
ii} cbefono in Roma.
REMARQUE.
Feu Mr. Spa»heîm a fait une DfSSER 1 ATION Latine pour prou-
ver qu'il y a eu une Papejfe ftanne ; 8c cet Ouvrage a été traduit en François
par Mr. Lenfant. Mais Mr. Baytr,qm a examina à fonds & fans Préjugés cette
matière ; promet de nous faire voir dans fon SUPLt.MEN l" que tout ce qu'on
a débité là defïus eft imaginaire &qu'il n'y eût jamais de PAPESSE JEAN-
NE. Voyez la CONTINUATION DES PENoEES DIVERSES SUR LES
COMETES. 7bme.\. jM/.
Mmmmm $ L'on
%$o MELANGE
L* on ne fait pas au vrai qui eft l'Auteur du Livre intitulé,
FORTALITIUM FIDEI. Quelques-uns croyent que ce foir
Guillaume Totanus : D'autres Barthelemi de Spina , Dominicain.
Grotius dans une Lettre manufcrite, que j'ai lue chez Mr. Voi-
fus , l'appelle Thomas Barbarienfis, Le Jèfuite Mariana dans
fon HISTOIRE D'ESPAGNEliv.n.ch. ij.ditque c'eftun
Cordelier nommé Alfonfe Spina y qui aflïftaàla mort ce grand
Capitaine Alvare de Lune, Ce Livre eft fait contre les Juifs.
LePéreVavafleur dans fesEPIGRAMMES:
Hat Matho mendicis fecit juftijfimus <edes ;
Ho s & mendie os fecerat an te M a tho.
Cefavant Jêfuite , faifanc cette Epigramme , Terri-
ble avoir penfé au trait que donna Louis X l. au Chancelier Ro-
tin, que Mr. de Couvrellesra porte en ces termes , dans fes Vo-
yages MSS. Beaune^/? une ville fort renommée pour le bel Hôpital qt?
y a fait bâtir Meffire Nicolas Roi in Chancelier de BourgongnO»
quieflfibeau que je nepenfe pas qu'il s en trouve unfemblable en ton»
te la Chrétienté , principalement pour la netteté j cette Mai/on rejfen-
tant plutôt un Hôtel de Prince qu un Hôpital. Jcnefaurois oublier à
ce propos l' aiguë' réponfe que fit le Roi Louis XL à un qui lui faifant
voir ledit Hôpital , lui loûoit la charité de Mr. Rolin j car il lus dit
qu'ilëtoit bien raijonnable qu'ayant fait tant de pauvres en fa vie , il
fit faire devant mourir une Maifonpour les loger,
Le Baptême des petits Enfansn'eft pas d'Inftitution
divine, & n'a eu lieu dans TEglife, que vers la fin du fécond
Siècle. Auparavant, 1 on ne bapiifoitque ceux qui pou-
vaient rendre raiibn de leur Foi. C'eft ce qu'a reconnu, par-
mi les Anciens , Walafridus Strabo , au i6. ch. de fon Traité
DES CHOSES ECCLESIASTIQUES $& parmi les Moder-
nes,/:?*// Vives , écrivant fur le27. ch.du i.Iiv. de la CITE
DE DIEU de St. Augufinj Erafme dans le Fragment d'une^
Lettre, qui fe trouve parmi celles que Paul Mer ula publia.,
l'an 1607. Hugues Grotius écrivant à M de cordes le 30. d'
Octobre 1654. & Mr.de Saumaife dans fon Traité DE LA
TRANSUBSTANTIATIONpag.4p4.fc fuiv.Aufiï ks Albi-
geois
CURIEUX 831
geoU (qui faifoientprofeflion de tenir leur Religion de J. C
& de fes Apôtres ) n'approuvoient-ils point le Baptême des
petits Enfans. Ecoutons ce que dit Jean chafjanion Miniftro
au 6. ch.dui. Livre de L'HISTOIRE de ces Gens-là: Cequi
méfait croire que les Albigeois» approuvaient point le Baptême des
fetitt Enfant, c'e/i qu'en VHiftoire de la ville de Trie ves , iteft dit qtï
ÀYvoy duDiocefe de Trieves » aucuns nioient le Sacramcnt du Ba-
ptême profiter à fa lut aux En fans. Enoutrey une Catherine Sau-
ne, qui fut brûlée à Montpellier la» 1 4 1 7. pour ne croire les Tradu
tions de l EglifeRomaine, avoit cette opinion du Baptême des petit s En~
fans, félon qu'il e(i écrit au livre de la Maifon de ladite ville dç^
Montpellier*
REMARQUE.
Mr, Cahmî's avoit retranché cet Article en corrigeant ce petit
Ouvrage •' mais comme les Raifons qu'il pouvoit avoir de l'ôter ne fubfiftant
plus , j'ai crû devoir le laiflcr.
J'ai vu àla/tojtfdans la Bibliothèque de Mr. de Ben*
ning les OEUVRES de Thiodore Volcard Kornbert, en Flamand.
C'étoit un Enthoufiafte qui avoit l'Efprit fort aifè. Il apprit
de lui-même à l1 âge de 40. ans le Grec & le Latin, & fit de fi
grands progrès dans ces deux Langues , qu'il tournok en Fla-
mand quel Auteur il vouloit. Il compofa plusieurs Traités
de Théologie, dont quelques-uns ont été refutés par Calvin-»
&pzrDaneau. Il écrivit même contre Lipje^ qui lui répon-
dit dans fon Livre DE UNA RELIGIONE. Les Hollandais
en parlent comme d'un miracle. Il mourut l'an 1 foo. âgé
de 6 g. ans, (On tient que les Etats de /MW* à la fo llicita-
tion des Miniftres firent fuprimer fes Ouvrages 5 parce qu'il
nioic le Péché originel & defaprouvoit toutes les Affemblées
des Chrétiens,)
REMARQUE,
Vous trouverez dans le DICT1QNAIRE àslAt.Bayle unAkregê
cxaadelaViede KOORNHERT.
Pline traduifant Démocrite dit * que le Chamélkon efl: ch* ^f* *&•
fait comme le Crocodile, & qu'il eftaufli gros que luit En quoi c *
il
8$i MELANGE
il s'eft lourdement trompé ; carie mot CROCODEILOS ,
dont s'cRkrviDémocrîteÇuivant le langage des Joniens , no
fignifie pas un Crocodile , mais un Lè/ard, comme nous V ap-
prend Hérodote & après lui Mr. de Sattmaife dans fesEXERCI-
jPag.873 TATlONSfur^//» t- Ainfic'eft à tortquedeuxMmwV^du
Mont Liban (je Veux dire Gabriel de Sion & Jean Efronite) dans
xhap.p- jeurTraitéDES COUTUMES DES ORIENTAUX *, blâ-
ment Déntocrite fur le témoignage de Pline , d'avoir écrit que
leChamêlêon étoitde la grandeur du Crocodile.
Gérard Fo/Jius? ère de Mr. Vos fms chez qui j'étoisen_*
Hollande, & Gérard Vofiiut de Tungren , qui a donné au public
les Ouvrages de quelques Pérès de TEglife , étoient proches
Parens. Leur nom efl: Vos , qui en Flamand fignifie la mê-
me chofe que FUCHS en Allemand , eeft-à-dire Renard»
Àuffi étoient ils parens de Léonard Fucb/ius , favant Médecin-.
&Botanifte, qui mourut à lubinge l'an i$"66. LorsqueGérW
Voifiui Père de Mr. F&sftus ècrivoit certaines Lettres , oùilne
vouloit pas que fon nom parût , au lieu de Vosftus , il fignoit
ALOPEKIOS , comme je le puisjuftifier par une que je gar-
de» écrite à un Théologien de Brème, nommé Matthias Mar*
ùnius. Dès l'an 1417. je trouve un Cowadt deVos au Catalogue
des Bourguemeftres de la ville de Groningue„
Je lifois il y a quelques jours avec étonnement dans
un docte & éloquentPlaidoyé pour leDroit de nos Rois & pour
l'indépendance de leur Couronne , fait par Meiîîre Jaques de
la Guesle Procureur Général,(Frére de l'Archevêque de Tours
dont j'ai parlé ci-deflus) & inféré par Laurent Bouchel danslo
Corps desOecrets de l'EglifeGallicanejquedepuis^w^^Virr
jsfquesenl'anif^i. perfonnen'avoitfoûtenuen/^w-^quele
Pape étoit au deffus du Roi pour le temporel. Eft il pofnble
que M. delà Guesle ignorât ce qui arriva fous Louis XII. très»
juftementappellélePERE DU PEUPLE? Un Frère Jean-*
de Bonnecourcy , Cordelierdu Convent de Lucquesewlmliey
ayant mis cette afiertion en fesThéfes de tentative , fut par
Arrêt de la Cour de Parlement condamné à être dépouillé de
fon habit de Cordelier par le Bourreau > & revêtu par le mê-
me
CURIEUX. 83?
med'unhabit féculier, mi-parti de jaune & de verd -7 puis
étant conduit devant limage de la Vierge du portail de laSte»
Chapelle bafie,tenant en fa main une torche ardente de deux
livres de cire bigarrée de ces deux couleurs , àfaireamendo
honorable, & à déclarer à genoux la corde aucou,qu'/>»/>/V#-
fement & contre les Commandement dehieu & les maximes orthodoxes,
ilavoit tenu de pernicieufc s erreurs dont iïferepentoit, en crioit merci à
Dieu & en demandait pardon au Roi, à la Juftice if au Public. Cet-
te exécution faite, il fut conduit par le Bourreau en ce même
état juïques h Fille -Juifve,où fon habit de Cordelier lui fut ren-
du, &oùcn lui fournit trente livres pour fe retirer où il vou-
droit, avec défenfes de retourner jamais dans le Royaume^
à peine d'y être pendu & étranglé. Cetexemple eitd' autant
plus remarquable que ceux qui ont depuis foûtenu la mémo
Proportion, comme JeanTanqucrel Bachelier en Théologio,
fous Charles IX. & Frère Florentin Jacob , Auguftin , fous Henri le
Gr4sJ,n'Qïit pas été traités Ci fevérement.
Le Père Schottus]c(uhctai voit fouvent à nos gens.
Voici la Copie dune Lettre (dont je gardel Original) qu if
écrivoit à Mr. Fo/futs le Père où il n' a ofé fe nommer*
Do&isjtmo Vtro
GERARDO JOANNI VOSSIO,
s. P.
Lug. Bat.
INcidi nuper,doc~lif[iweVQS&\,dum Officinas identidempertranfeo,in
Opustuum DE HISTORICIS GRiECIS, eruditum faneV ad
meumgujlum. Co'èmi, dumqueinve/ligo quœin limine Cuna^US
J.C. aitde ArteHiftorU kteprœmij[aef[c, non hic repperi , negantque
fibivifa. Siexiit annis prioribus , jubé ut Elzevirii mihi curent.
Narro tibiapudmecoïletla efje , veluti n,m[r agii fcalmos , Ftterum
HiftoricorumGrœcorum Fragmenta , ut Latinorum edidit & FuIviuS
Urfinus, ab Ant. Auguftino collecfat ut nofti, & Ant. Riccobo-
nus. Si put ai ijlic tua opéra cvnlgari pojfe , non meo appoj/tenomi-
Nnnnn nc7
gJ4 MELANGE
ne , (hac lege) mittam Ad te fer Tabellartum, eut tantnm portanâiper»
folve/ laborem , pr<eterea nibiL Rbetores adh<ec antiquos collettos ba*
bco, & ' nonnibil illu/lratos ; qui & tuam implorant opem, quiaRhe-
toricatamexcellenter femel iterumqueedenda curafti, ut & de PRI-
SCIS RHETOR1BUS LibeUum , quem legi libenter, ut an te a Trd-
gicorum Teterum Lttinorum à te digeftas Relliquias, Mactepirro, &
Gr&cot Latinosque Scriptores, utcœpifii, iliuftmre , accompingerz.*
* J'ai allégué perge. FELICITER. Vale. Salutdt te tenebrio * , qui PHOTI-
cet endroit UM -\ dédit Latine, Antverpise 14.. Maji 1624.
dans mes Le j>£rçSchottus mourut l'an i ^36. âgé de 84. ans,
LES1SC 2 aPrès avoir donné au public plufieurs beaux Ouvrages. Mr.
de r Edition Vofîm garde dans fa Bibliothèque les Lyriques Grecs de Fulvius
de cramoify,Urfint4s , apoftillés de la main de ce Jefuite & de la mienne.
Talent Maynard dans fes POESIES :
fedéric Me. Je ne dois pas encore attendre
tîus avoient Que tu fois un de mes Lelhurs :
auffi tourne Tu n" approuves que les Auteurs*
la Btbltûthe- _ , rjL . ' , , j
que de/W- ***** U lombe Zarde U tendre' ,
«x:mais leur Ton puiffant EJprit m a ebarmi,
travail n'a Et V honneur d\en être efi'tmé
jamais paru. Jlfi le plus grand que je demande*.
Mais GUY ET pour me T aquerir*
Ma Vanitk. rieft pas fi grande
Que je me bâte de mourir,
Martial dit la même choie dans cette Epigramme:
Mirarit Veteres, Vacerra , (olois
Nec laudas nlfimortuos Poêlas,
Jgnofcas petimus, Vacerra : mnti
Non ejl ut placeam tibi , perire.
Je ne vois properement quefixThéoIogiensPro-
teftans , ( je parle de ceux qui ont écrk) qui ayent été d' uno
grande Litérature; Rainold,Ujferiust & Gaaker en Angleterre;
Blondel, Petit, & Bocbart en France. Maiscomme il n'y a_,
point de fi beau vifage qui n'ait Tes taches 5 cesgranshommes
ne font pas aufïi fans défauts. [^/wWcftun peu trop zélé
pour le Calvinifme :] ujferim n' a pas le Difcernement fort fin:
Gam*
CURIEUX. 8j;
Gamkev a un Stile trop affefté : Blondd parle fort mal , & fait
très fouvent des hmesiPeeit conjedture peu heureufemen t j &
Boebarts'ttcaà trop à prouver des chofes communes.
REMARQUE.
Le Rainold dont parle ici Colomiés s'appelloit Jean. Il avoir, un
Frerc nommé Gu-Uaume , qui fe rendit fameux aufii bien que- lui par Ton Eru-
dition & par fesOuvrages de Controverfe. l-ls furent élevés l'un & l'autre dans
les Principes de la Réformation; triais' j&*ri ayant pafle twFtance y changea
de Reli° ion & fe fit Prêtre. Guillaume en fut fi touché qu'il refoliu de l'aller
voir pour tâcher de le ramener à i'F.glife Anglicane. Ils difputercnt avec
tant de chaleur, & pouiîerent fi loin les difficultés de part &d'autre,que cha-
cun fe trouvant accablé fou? le poids de celles de fon Adver faire , les reduifi-t
en Preuves directes, Se pafla dans Ion fentiment, ^tan auita lePapifme&
revint ttxAngletetre^ où il a été un des plus zèles Defenfeurs de la Réformaïionj
de Guillaume demeura de là la Mer, où il a écrit contre les Réformés avec tout
1' emportement & toute l'aigreur imaginable. Un Evénement fi extraordi-
naire donna occafion au Doéteur Alabafter de faire l'Epigramme fui vante :
Bdl't mter géminés plusquam civiiia Fratres ,
Traxerat ambiguus Rtiigicnis apex',
lllt Reformât a Fidet pro parti bu s tnflœt ;
Ijle rt formandam denegat ejfe Fidem.
Vropoptis eau fi rationibus alterutrinque ,
Concurrtre pares , f$ cecidert pares,
Quodfuit in -vêtis , Fratrem capit alteruterque ;
Qttédfuit injatis , perdît uttrque Fidem.
Captivi gemint fine captivante fuerunt ,
Et vicier vicJi trantfuga caflra petit.
i\uod genus hccpugtt&eji ub'njtElus gaudet uterefue ,
Et tamen alteruterftfuperaffe dolefi.
Voila le fait3tel qu'il eft raporté par TierreB<jljn dans fa COSMOGRAPHIE ,&
par plufieurs autres Auteurs, Cependant Mr. ï^orfprétend que la chofe ne
fe pafla pas de cette manière. Il dit feulement * que le Comte de Leiiefler * Anton. a
étant allé (en If 84.) vifiter l'Univerfité d'Oxford dont il e'toit Chancelier , vou- JVeod, HIST.
lut bien affilier le matin aux Leçons publiques, Se Papres-diné à une Difpute ET AN-
de Théologie, qui fut remarquable par la chaleur avec laquelle difputerent TIQAJNIV.
Jfean ScEdmund Rasnoldsïtcies : le premierdefendant P Eglife Anglicane, 8c OXON.Lib.
ï' autre foûtenant le Papifme. Jl ajoute que cet Edmund qui étoit Cadet de I, pag. ^c.o.
jfi?<*»,mourut dans la Communion Romaine, après.avoir vécu d'une manière
fortobfcure.
J'auroisfouhaitéque Mr. WbodÇz fut donné la peine de réfuter l'Hi-
ftoire du Dr. Hejlyn , & de répondre à quelques difficultés qui naiflent de la
fienne : mais il fe contente de dire en général que tous ceux qui l'ont crue fe
trompent. En attendant que quclcun traite à fonds cette matière , je préfé-
rerai le Narré du Dr. Heyljn à celui de Me. Wbod. Cnr 1. on ne fauroitapli-
N n n n n 2 quet
gt<5 MELANGE
quer les Vers rfu Dr. Alabafier qui vivait actuellement dans ce tems-là > àl'Hy-
pothefedeMr \\\od. Ils diient pofitivement que chaque Frère changea de
fentiment , &pa(Tadins le parti de fon Adverfaire : au lieu que Mr.Wotd
foûtient qu'on ne pouvoit pas dire qu'ils euflent eu aucun avantage l'un fur 1*
autre. DehisperperamfertW) Antagomjiam m fntentiam Juam utrumauç^,
pertraxijje', "vtlttationtbtti entm fis > quant Km ader u dit ionemjpe Bat , itajunt
ptrjunfti , ut ntuter alttri palmam vtdcauirpr&ripu'tffi. z Tout ce qu'il dit là
deffus n'eft fonde que fur je ne fai quel Manufcrit inconnu ; & fur le témoi-
T^trr /S.naee du Jefuite Varftn, qui avoit intérêt de désuifer la chofe. 7, Mr»TPW!ui
i • /• , même varie dans fes Narras: il raporte ce Fait dans un autre endroit y a peu
.. "' 'près de la même manière que l'a écrit le Dr. Heylyn, 4. Enfin quoique les deux
*?/ , • Livres * de M. J^W foient très-curieux& très-dignes d'être lus; il faut pour-
j rr ' tant fc fouvenir que cet Auteur ne pane pas pour fort judicieux ; qu'iin'apas
°' 'examine avec auez de difeernement les Mémoires qu'on lui a fournis ; qu'il fait
perpétuellement le Panégyrique des Auteurs Papiftes, & qu'il fedéchaine vio«
îemment contre les Puritains & les Non-Conformiftes : il n'a même pas épar-
gné plufieursPcrfonnesllluflres de fEglife Anglicane,
*tiorim»»£ pierre Gallh, Efpagnol *, mérite que Ton tire (bru
^f^nènNoni de l'oubli. Cétoit un favant perfonnage,qui ayant été
au ch. 13 dt mis à la gêne dans Rome pour avoir été foupçonnê de laReli-
fon Traite gion,y perdit un œil Depuisétantvenuà6V»^Tilyenfeigna
de L'AN!!- ja philofophie,& fut quelque tems après Recteur du Collégo
CHRisi y ^ Gu,enne à Bourdeaux. D'où étant forti à caufe de Tenvie quT
mais 11 le . ; ... .m 1 „ 1, _, , •> *
trompe. on ',J' PortoIt > " 'ai"a 'a France pour aller en Flandre j OU ayant
été découvert de la Religion, & mis entre les mains desEfpa»
gnols fes Compatriotes, le plus doux traitement qu'il en re-
çût, fut d1 être brûlé par un Décret de Y InquUition. [ Le Pero
Schottus, qui étoit Flamand & qui pour l'honneur de fonPays,
a peut être voulu diflimuler cette trifte Mort , en conte l'Hi-
ftoire autrement dans fa BIBLIOTHEQUE ESPAGNOLE p.
61 2. Voici fes termes : Petr\jsG?Aei]u$Pbilo[opbiayGr£carumLis<-
±„ y** terarum ac Jurit-prudentU (iudio Romae^ /«Gallia chruity Burdî*
f7.^t^epFc{i.galamque, «^ AQu\tan\coGymnafiopr<t(j[ct, f/?lario publico acci-
tion de ce- tusrfUA tempejlatebello civilijœdcrato Gai lia flagrabat, militari manu
x*ve ihrDL cum Cor/juge rapt us in Pyren&is exfpirœffe fertur, amijja in f g ni Gr*co-
egene taërtt rum ,.Xentplarhrum Bibliotheca.'] Ce Gales avoit de bons Livres,
p* f9 93' o (& même,comme vient de dire le Père Schottus, plufieurs Ma-
309 1 1 8 oc r . »■ -i« • \/ 11 r
iip. de r nuferirs ) Cafaubon, qui P avoit connu a Genève, parledansles
«'dit. if94. Ouvrages f de quelques- uns qu'il lui avoit communiqués, &
forskfta»t [0ije même (es conjectures. Qtjas dans fes OBSERVAT!-
p-P&dans ONS,
fa Préface .
ï\xs. Athen«e „
CURIEUX» S37
ONS t 1* appelle doclijfimum& acutiffirnump'trum, à l'OCCaflorL» + Liy i&-
d' un Privilège de l'Empereur Ju(Hmenç\ï£\\ lui avoit fourni ; & ch n. '
ie Père I^é dans fa BIBLIOTHEQUE DE MANUSCRITS,
eite * Oricnùi Montai in Eibliotheca Galefiana repertn. * Pag. tf£
J'aivûdansla Bibliothèque de Mr. J^a/ un Manu-
ferit Latin in foiio, fort gros , quicontenoit tout ce qu'avoit
fait chaque jour Léon X. durant le temsdefon Pontificat. Mr.
Poffius faifoit grand cas de ceMS.à caufe des chofes très-particu-
lières qui s'y lifoient& que l'on ne trouvoit point ailleurs. Jo
crois que le célèbre Mr.de Peïrefc poffédoit un pareil Livro j
au moins me fouviens-jed' avoir vûdans le Catalogue de fes
ManufcritS,Z)/W7tfw Pontificatus Leonit X.
Mr. Golius, que je vis kLeyde, où il étoitProfeffeur
en Arabe en la place de Mv.Erpénius , étoit fort intelligent
dans les Langues & dans les Mathématiques -, mais il avoit en-
core plus de génie que d'érudition. Il aquit beaucoup d' hon-
neur au Voyageqinlfitdans l'Orient l'an 1 6zi* & furtoutà
Maroc, avec un Ambafladeurdes Etats & un Ecuyer du Prince
ÙOrange. Comme ils furent arrivés dans cette Ville , ils allè-
rent faire la révérence au Roi, qui fe nommoit Mouley Zidams^
& qui les reçût avec leurs préfens fort obligeamment. Il té-
moigna particulièrement être fort content du préfentquo
lui avoit envoyé Mr. Erpenius, qui étoit un grt'nd ATLAS &
un NOUVEAU TESTAMENT Arabe, dans lequel il lifoit
enfuitefouvent» L'AmbafiTadeur des Etats venant às'eni> uyer
de ce qu'on ne lui donnoit point fon expédition, fut confeillé
^eprefenter au Roi une Requête, queMr Golius fît en écritu-
re & en langue Arabesque,& en Stile Chrétien, extraordinai-
re en ce Pays-là. Le Roi demeura étonné de cette Requête,
foit pour l'Ecriture, (oit pour le Langage, foitpour leStilej
& ayant mandé les Talips ou Ecrivains, il leur montra cetto
Requête qu'ils admirèrent. Jlfitaufli-tôt venir T Ambafla-
denr,àqui H demanda qui avoit dreffé cette Requête. L'Am-
bafiTadeur lui ayant dit que c'étoit Mr Golius , Difciple & En-
voyé tie Mr. Erpenius, il le voulut voir, & lui parla en Arabe.
Mr. Golius lui répondit en Efpagnol qu'il entendoit fort bierL-,
ce qu'il lui difoit,mais qu'il ne pouvoit lui répondre en Arabe,
N n n n n 3 parce
838 MELANGE
parcçquela gorge ne lui aidoitpoint. Le Roy , qui enten-
doit VEfpagnol , reçût Ton excufe, & ayant accordé à 1* Ambas-
fadeur les fins de fa Requête, le fit promtementexpédier. Je^»
dois toutes ces particularités à la Relation de feu Mr. le Gendre
Marchand àzRoû?n><\u\ fe trouva alors ïMaroc, M. Briot en garde
une Copie, qu'il me fit la faveur de me communiquer à Paris.
Ajoutons encore un mot an fujet de Mr. Golius. Il étoit frère
àt Pierre Golius, très-favant aufli dans lesLanguesOrientales,
qui a tourné de Latin en Arabe le Livre de 1« IMITATION
de J»C de Thomas à Kempis , & qui s' étant fait de l'Ordre des
Carmes dêchauffés, prit le nom de PéreCélefrin de St. Lid*
iriue. Ces deux dignes Frères étoient Neveux d'un Chanoine
d'^»:w/,nommé Hemelar, qui a fait un beau Livre deMêdail-
les, qui ne fe trouve pas aifément.
Jean Léon à* Afrique eft un excellent Hiftorien, Il
écrivit premièrement fonHîSTOIRE en fa Langue. L'Origi-
nal s'eft vu dans la riche Bibliothèque du SzignzurVtnce ntPinel*
//,1e PéredesMufesde X Italie. Depuis,s étant fait Chrêtien,il la
mit à Rome en langue Italienne $ d'où elle fut traduite en Latin
par Jean Fleurian , mais peu fidèlement \ &en François par
Jean Temporal. J'ai remarqué que Marmol la copie presque
partout, fans nommer l'Auteur une feule fois. Jean Léon.*
a auflï écrit un petit Traité Latin DES SA VANS QUI ONT
ETE PARMI LES ARABES , qu'Hottinger fit imprimer à
Zurhh l'an 1 664. dans fon BIBLIOTHEQUAIRE,fur une Co-
pie que Cavalcantes lui avoit auflî envoyée de Florence. II avoit
aufli compofé une GRAMMAIRE ARABE , que poffédoit
un Médecin Juif nommé Jacob Mantin, au rapport de Ramufio.
Dans fon HISTOIRE il parle de quelques autres Ouvrages
de fa façon, que nous n'avons jamais vus. Ceft dommage-»
qu'il foit retourné au Mahométifme. Je ne fâche que W\&
manfiadius qui marque cette particularité , dans fa belle Epure
à l'Empereur Ferdinand fur le N. T. Syriaque, imprimé à Vienne
ranitff. (Voici (es termes: ^EgidiumViterbienfemJ>»4-
torem doclisfimum Arabie* lingua préceptes ad hoc diligenter compofi-
tis Romae Léo Eliberitanus inftituit, Sedpoflquam hic Catholicafi-
de-,
CURIEUX. ly>
de cum PunicAtommutdtalLWï\nÇtZVC\migraj]et, Arabicarum litte*
rarum dignitatem inter Chriflianos jEgidius propè folus tuetur.)
Mr.de«£*aw*//*afaitdeuxbevûês aflez confidéra-
blés: lune dans Ton Traité DE LA TRANSSUBSTAN-
TIATION f ? où il dit que les Catholiques Romains no+ pa„ 30I#
mêlent point d'Eau avec le Vin dans la célébration de l'Eu-
chariftiej vu que leur pratique fait voir le contraire. L'au-
tre dans un endroit de Tes NOTES fur l'HISTOIRE AUGU-
STE (c'eftlapagejoé. ) où il dit qu' un Moine àzRbeims
nommé Azelln mit en Vers il y a quelques Siècles le petit
Traité DE LA CENE DU SEIGNEUR, attribué à StCyprien.
Cependant il n'eft rien de plus faux que cela ; puis queMr.de
Saumai/e nous apprend lui-même par quelques Fragmens qu'
il apporte du Poème d' Azdin en d'autres endroits de ces mê-
mes Notes, que la Paraphrafe que fit ce Moine étoit d'un-»
autrelivre auffi attribué à St. Cyprien, intitulé COENA, qui fe
trouve à la fin des OEUVRES de ce St. Martyr, de l'édition dé
Morel&t de Pamelius, Habebat hoc hr ille incomparabilU > ( dit
fort bien Gronovius dans fon Livre des SESTERCES * } utuber- * p. 46,
rimo ingenio nulla [ufficeret manus , & ubi inflituerat fcribere , nec
rerum necverborum modumnoffet. Sicfaftumeft, utmulm illi ex*
ciderint, quœ norat ipfenieliufy & retlius alio die tradiderat tradî~
bat que : qu*,fipau\ulum modo attendiffet animum, facile vitaffet.
Erafme a écrit fa Vie. François Juniui la fienne. Louis le
Roi, diten Latin Regius, celle deGUILLAUME BL1DE. Juli-
tnBrodeauccWcdc CHARLES DU MOULIN. Le Cardi-
nal Polus celle de CHRISTOPHLE DE LONGUEIL. Guy
Patin celle de Mr. PIETRE , inférée dans les ELOGES DES
HOMMES ILLUSTRES de Papire Mafjon. Le O/i celle des
Cardinaux BEMBE & CONTAREN. Laurent Humphreàz*
celle de JEAN 1 WEL. Béze & Mr. Drelincourt celle de ME-
LANCHTHON. Les Théologiens de Strasbourg celle do
BUCER &de PAUL FAGIUS. J*/^.y™%r celle de JULE
CESAR SCALIGER Cm Père. (Samuel Przhcovius) Chtva*
lier Poîonois celle de FAUSTE SOCIN. George Pfluegerus
celled" ERASME, de CAPNION & de FRISCHLIN. (*//-
tersbufius celle de PIRKE YMERUS. ; Un Miniftre de Genève
nommé
3'4<> MELANGE
nommé UPayé celle de BEZE. Jofias Simler celle de PIERRE
MARTYR,de CONRARD GESNER & d'HENKl BULLIN-
GER. Jean Sturme celle de BEATUS RHENANUS. Nico-
las Gerbelius celle de CUSPINIEN. Paul Gualdo celle de VIN-
CENT PINELLI. Jaques Fuligatti ceiîe de BEULARMIN. An-
toine Florebellus ceîlede SADOLET. (Mcric) Cafaubon celio
de fon Pere , dans le Livre intitulé PIETAS. René Mor eau
celle de JAQUES DU BOIS dit en Latin SILVIUS, (Scel-
le de PERDULCIS.) Aubère Miré celle de LIPSE. Nicolas
Rigault celle de PIERRE DU PUY. Le Pere Fulgence celle-,
du P. PAUL. Pierre Gafendi celle de TYCHO BRAHE,do
COPERNIC & de Mr.de PEIRESC Antoine Clément çdlo
deMr.deSAUMAISE. Charles Pafchal celle de Mr. dePY-
BRAC Gérard Vofpus celle de THOMAS ERPENIUS. (>
achint Paflorius ab Hirtensberg (quideSocinien fefitCatholique)
celle de CRELLIUS.) Mr. Baluze celle de Mr.de MARCA.
Le Manfo celle du TASSE. MoyfeAmyrauh celle àzh\rt de LA
NOUE. Mr. /fc/^tf*/ celle de Mr.duPLESSIS. Daniel Tous-
/*/» celle de BUXTORFE lePere. lucGernhr celle de BUX-
TORFE le Fils. Everdrd Vorft'ms celle de CHARLES del'
ESCLUSE dit en Latin CLUSIUS. Abraham Heidanus ccllo
de FREDERIC SPANHEIM. Adolphe Vorftiu s celle de PIER-
RE CUNiEUS. Zaiharie Scbafferus celle de GUILLAUME
SCHICKARD. HaacW&ke celle de JEAN RAINOLD.tt»-
r/V<?JW<wcelleduP.PETAU. CARDAN & Mr.de THOU
la leur. Mr.deMAROLLES la (ienne. Claude Binée celle de
RONSARD. François le Bègue celledeNIC. LE FEVRE. Le
Pere Jacob celle de NAUDE. PapireMajfon celle de CUJAS.
Mr. Bord celle de DESCARTES. Mr. ZW£ celle defon Pe-
re. LePere/><w™»celledeMr.BIGNON. LeVerelAlle-
mand celle du PereFRONTEAU. ( Mr. Amcldus celle do
VELSER. UxAe Valois celle de HENRI de VALOIS fon_,
Frère. UuMorin celle de Mr. PAULMIER de GRENTE-
MESNIL. Gabriel Michel de la Roche-Maillet celle de SCEVO-
LEDESTE. MARTHE. Jean François Pic celle de JEAN PIC
ComtedelaMIRANDOLE fon Oncle, &celle de SAVO-
NAROLA. LeoAUatius celle de JULES CESAR LAGAL-
LA.
CURIEUX. S4,
LA. PierreGaUandius celle de PIERRE CASTELLANUS. An*
dréDudithiusctWtàu Cardinal POLUS.) & moi celle du P.
SIRMOND.
Mr. Ménage dans fes POESIES Françoifes :
Ce Portrait rejfemblc à la Belle ,
Ilefl infenfible comme elle.
LedivertiiTantCo^/f/àlapag. 24.de fonDISCOURS
DE L'EPIGRAMME , loue celle-ci commutant de l'inven-
tion de Mr. Ménage, Pour moi , j'ai de la peine à croire qu'il
n'ait pas penfé en la faifant à ce Sizain de Mr. de ÏBJloile :
Pour Cloris on fit ce Portrait ,
Mais on n'y peut voir aucun trait
De ceux qui la rendent fi belle \
Il lui refjemble feulement
Pour être infenfible comme elle
AuxPajfions de [on Amant,
REMARQUE,
Les Amis de Mr. Ménage prétendent que cette Penfee peut naturel-
lement fc préfenteràplus d'une perfonne; & ils ont fans doute raifon. Mais
à quoi bon ce détour» puis qu'ils font convenir Mr. Ménage lui même de la Re-
marque de Mr. Colomtes% Voyez le I. Tome du MENAGIANA pag. 525. delà
féconde Edition de Hcllande. Au refle tout le monde n'accordera pas à ces
Meffieurs que les deux Vers de Mr, Ménage vaillent incomparablement mieux
que lesfixde Mr. de VEfiode.
Celui à qui la Reine Marguerite adrefTe fes MEMOI-
RES , n'eft pas Mefiire Charles de Vivonne , Baron de la Cbaftai-
gncrayey comme prétend Auger de Mauléon Sieur de Graniery qui
les a donnés au Public ; mzkMeftire Pierre de Boardeille , Sei-
gneur de Brantôme , l'un des plus dignes hommes de Ton temsj
qui a fait un DISCOURS fur la Vie de la Reine Marguerite^ in-
féré dans fes FEMMES ILLUSTRES , où il parle aflez au long
de Pau , du Voyage de la Reine en France , du Maréchal do
Biron , à'Agen , & de la fortie du Marquis de CaniUac du Châ-
teau Suffon en Auvergne, Si l'on fe donne la peine de compa»
rertous ces endroits avec ce que dit la Reine Marguerite dés le
commencement & dans la fuite de fes MEMOIRES , j'ofe me
perfnader qu'il yaurapeudeperfonnes qui n'approuvent ma
conjecture. Il paroît en effet par les MEMOIRES de cette
O 0 o o o Prin-
84* MELANGE
PrincefTe, qu'elle y réfute indirectement quelques endroits
du DISCOURS de Mr. àt Brantôme. Et plût à Dieu que nous
euftions ces MEMOIRES un peu plus entiers qu'on ne les a
publiés! Nous y verrions , fui vant la promette de cette Rei-
ne , de quelle façon elle détruit ce que dit fi galamment Mr.
de Brantôme delà fortie du Marquis de CaniUac du Château d*
UjJonQn Auvergne .Mais pour autorifer davantage ma conjectu-
re , le Lecteur remarquera que cette Princefïe appelle dans
fes MEMOIRES Madame de Dampierre , Tante de celui à qui
elle parle,- Madame de Retz, faCoufine} & Monlieur d ^r-
delay , Ton brave Frère. Ce qui convient precifement à Mr.
et Brantôme, qui nomme fouvent dans fes MEMOIRES Ma-
\Dianede dame de Dampierre f, fa Tante j Madame de Retz , dans îa^
MercdcMa VIE du Maréchal de i?i™«, faCoufine; &cM.à'Ardelay * ,au
dame de DISCOURS DES COLONELS , fon Frère ; qui fut tué,
Retz,, qui fe comme il dit,dans Chartres,çn le défendant très- vaillamment.
nommoit Après cela je ne dirai point, que Mr. de Brantôme etoit parîicu-
cuude f7^- jjerernent connu decette PrincefTe, qu'il recevoit detemsen
thtrtne (le JJ - . ». /• .._. r
ckrmor.t &tems de fesLettres,& qu il lui a dédie par reconnoiilance les
qui époufe HOMMES ILLUSTRES ETRANGERS. J'ajouterai feu-
en Secondes ]ement que je nefaurois m'empecher de croire, quec'eft de
Sfow Ma' cem^me Seigneur » dont veut parler cette grande Reino,
xLhl\J dc~ à*n$ ces belles & magnifiques paroles : Mon Hifloire (croit digne
Retz, d 'être écrite par an Cavalier d'honneur , vrai François , né d 'illuftrtjt
* fean de Mai (on , nourri des Rois mes Père (S Mère , Parent & familier Ami
Bourdetlle. de s plus galantes tf honnêtes Femmes de notre tems , de la Compagnie
de f quelle s f ai eu ce bonheur d'être. Produifonsici» avant que
définir, un FRAGMENTde MEMOIRES de cette Princes-
fe, qui ne fe trouve point dans les Imprimés , tirç des COM-
MENTAIRES de Thcveneau fur les PRECEPTES de St. Louis à
|p. 421, Philippe III. fon Fils: La Reine Marguerite, dit-il t» alaijfépar
hifloire de la Cour écrite à la main , & qui efl tombée entre les mienne s %
que (ur toutes chofes la Reine Catherine fit Mère avoit pris garde qut^
fes Enfans ne (u/fent abreuvez des dogmes de Calvin j & qu un jour
elle tira des pochettes de Henri II. les PSEAUMES^ la Ver fonde.*
Marot f & chaffa ceux qui etoient près de lui , (S' quis'efforfoiene
de lui faire gokter le breuvage dîme nouvelle Defirive.
Scipion
CURIEUX. 845
Sctpïon Tetti Napolitain a fort peu écrit. Nous n' *Dans fa Bî
avons de lui qu'une Diflertation DE APOLLODOR1S , quir,i iothh '
eft au devant de la BIBLIOTHEQUE d' APOLLODOREdoQUHdeMA-
Benedièlus JSgtus ; &unCATALOGUE DE MANUSCRITS NUSCRITî-
des meilleures Bibliothèques à' Italie , que lePereL^^afaitj53.^155, &
imprimer *. Mr. ôeTbou çtzntk Rome apprit de Muret quece_>
7>m' avoit été envoyé aux Galères pour avoir mal parlé delà .
Divinité. 31 eft loué par AlâeManuce Fils dçPaul dans (on
Traité DE L'ORTHOGRAPHE |. *p, 37f.
LenomdeCOLOMIES eftarTez ancien dans lHi- j Dans fa
ftoire. Dès l'an izop. je trouve un Guidon de Colomiês dans l'mêmc Hi-
HISTOIRE DE MELUN de Rouillard * , &l'an 1x97» un^J^P^
&/»<? <& Colomih entre les Prévôts Royaux de Melun f. L'an_.zié^nesTo°^
I 220. vivoit un Pierre de Colomiês^ dit en Latin/V/;'#/^C0//<?w<?'duRECUEil
dio, (que les uns font François ^ les autres Italien , ) dont de nom l«*
parlent les Hiftoriens àt France àz du CbeÇne, & laCHRONO-^' -*Afy
LOG1E H1STORIALE des Arche vêques'de Rouen écrite par M°ineIk'T
jeanDadrc. II rut d abord au lervice de /J^»^//^Evequedotrouve un
Nonpieçn Angleterre 5 entuite Prevôtde l'Eglife de St. Orner en_» Accord de r
ArtoU^ depuis Archevêque de Rouen *, & enfin Cardinal du an i2j7.en-
mrtiï Albane , àcaufedequoi il efl nommé Petrus Albanen/îs ,trc <** Ar~
dans la Bulle ** d7*»^dV.pour ladépofïtion de l'Empe-j^^*
reur Frédéric II. ïl mourut l'an uy*. une marche du degré parne5 de st.
où il palïbit s'étant afïailTée , & l'ayant accablé fous fes ruï- «m^» de
nés. Son Eloge fe voit dans les Vers fuivans: vomoife.
to **CetteBul-
HaneSedem-\ Petrus medio de colle fubivit le eft difte-
In quo Jus , Pietas , Ratio , Le x, Gratia falftt , remmena
Ortu Campanus, Senfu CatO-,Dâpmatû canus* rapportée
Cujwl.irg^manus^ adfu?»manegotia]^nUS> Varis dans
Indjttis Athleta Fidei , propria nece (prêta, fonHlSTOi-
Sulcans cla(fe fréta, fuit hofliprœdaquieta, RE , &par
More rapaxpardL tulit bunc Urbs & Rbi Cardi- Scbardius au
1 / . • » . r,,r commence..
nalem fectt eum, vtdu<e rapiens Ehf<eum, ment des E-
Les ANNALES DE HAlNAUTde>^/^^«//>font^TRE,sdc.
mention d'un Guy df Colomiês Evêque dcd»^,(queMeflieurs "™ ; "
dcStc Martbs &C'Ug b élli ïont Italien,) ' ' \Rothoma-
Ooooo i DANSW?'» foi
licet.
S44 MELANGE CURIEUX.
DANS la Gafcogne du côté àtToubufe, j'apprens qu'il y
a'éu&y a encore aujourd'hui plufieurs familles aiïez confide-
* „ o râbles du nom de Colomlés, Le Prêfident Gramondàzn* fon HI-
s'4 STOIRE DE FRANCE * parleavec éloge d'un Mr. deCW*-
mits qui commandoit pour le Roi au Siège de Montauban.
DANSle£^r»le plus ancien que je trouve qui ait
porté le nom de Colomiks, eft un Juge tfOleron, lotie ^zxOlbagA-
t P*g. H2- ,47 dans Ton HISTOIRE DE NAVARRE p
La Maifon de Colomibs tïmearn (d'où je fuis Compor-
te de gueules, au Château fommé de trois Tours d'argent.
Les Juifs modernes, au raport de Buxtorfe le Fils dans
|Ch. 4f.fà SYNAGOGUE de la dernière Edition fcj difent que pour
cafter la Fièvre quarte, il ne faut que prononcer le motABR A-
CALAN en diminuant toujours d' une Lettre. Jutiut Afrhanut
dans fon grand Ouvrage intitulé KESTOÏ, qui fe trouve Ma-
nufcrit dans la Bibliothèque du Roi d'EfpagneySc Serenus Samoni-
tus dans fon PoëmeDE MEDICINA,attrïbuent le même effet
au mot ABRACADABRAainfi prononcé. Il fe peut faire que
les Juifs ayent tiré leur recette de l'un de ces deux Auteurs.
Erafme eft un des plus grans Théologiens qui ait vécu
depuis les Apôtres. Ses PARAPHRASES SUR LE NOU-
VEAU TESTAMENT font fi belles,que peu s'en faut que jo
ne les tienne divinement infpirées. Elles valent tous nos
* ^^Commentaires *, fans excepter ceuxdeC^/p/», qui lésa fui-
Jandlesc vies en plufieurs endroits fort utilement j mais qui s'en éloi-
UGERANAgne en d'autres, aufïi bien que Bkze, fans grande rai fon. Son
p. 7 5 jama- Stile n'eft pas moins doux ni moins agréable que fon raifonne-
$'spapifte, ment eft touchant. SesADAGES marquent un grand Savoir,
Lutherîen, & res EPITRES un rare Génie. Sa Pieté brille dans tous fes
il££ Ecrits jmaisparticulicrcmcntdaiisfesCOMMENTAIRES fur
nnlntlumr quelques Pfeaumes ,& dans fon Traité intitulé LE PREDICA-
jL/VejM>/««TEUR. Ses Ennemis furent en grand nombre i mais il en fût
iUgant q» triompher avec tant d'adrefTe,qu'iI ravit même quelques uns d'
FHRASE^euxen admiration. Enfin£™/î»*fiit l'Ornement de lonSiecle,
Erafmcyir & Ie feroitfans douteencoredu nôtre, fi nous Iifions fes Ou-
un, t. vrages avecunEfprit moins préoccupé.
CATA-
MSS. Codicum
"Do&isjimi rOiri
ISAACI VOSSlh
concinnatus
»
PAULO COLOMESIO
84<*
CATALOGUS MSTORUM
L1BRORUM
MSS.
*Z)iri nofîro œvo Doclisjîmi
ISAACI VOSSIL
Canonici Vindeforienfis Catalogus,
Rfverendifl. P a tris
G VIL SANCRQFTI
Cantuarieniis Archiepifcopi ac totius Anglia: Pri-
matis juiïii confe&us
PAULO CÔLOMESIO
Rupellenfi,
Ecclefise Anglicane animo &affechi
filia
Continu autem eximia hœc Bibliotbeca codices Gr\s-
cos CCXIV. Latinos CCCXXXVII. Dialeiïi
recmtioris XL Item libres Grœcos cumMSS. col-
lato s emendatosveLXV Xatinos woCXXXV.
fummatim DCGLXII.
CODI-
ISAACI VOSSII.
Codices Graeci,
S 47
x. Suidas éditis non paulo me-
lior. Autorem iflum auro
contra non carum fuperio-
ri feculo infinitif bas cor-
rexit ac illuft ravit virexqui-
firœ erudhionis tiadrianus
Junius , ipfo te/le in Epifto-
lis Dordrechti vulgatis.
Ghùd de eo Suida faïïumfity
juxta cumignarisfimis fcio»
Seàfiquando, quemdudum
molitur in lucem emittat Jo-
annet Pearfon , magnus Ole
Ceflrienfium Antifles^Junia-
no Suida facile carebimus>
Alla de Suida Lexico dixi-
mus in dijjertati&ne de dtt-
biis aliquot feriptoribus ha-
Benus médita.
i. Hermiae Philofophi Com-
mentariorum in Phae-
drum Platonis librilIL
3. Athenseusde machinisbel-
licis.
BkonisPoliorcetïca organa»
Heronis Chirobaliftrica &
campeftria.
Ejusdem Belopoeica.
Apollodori Poliorceticar
Anonymus de munimen-
torum conftruclione»
Julii Africani Strategica &
Cefti, opus fie dïlhtm à re»
ruminas continet^ varieta*
te^dutta attneris*ceftoftmi- * In Cat-ll°-
iitudine, .Africanum hum S's ^ lbrorum
eundemputat docït[f. Jft Vos- ^nalisc &
fiusp. $0. adCattiîlum curn^ Hibernise
Julio Africano CbronograAc^itut Dh-
pbo CbrifiianOj contra quam nes'
Henr. Valefius vir fummus
adHift. Ecclef. Eufebù,
Anonymus 'zseiciv&.yKTX.
Anonymus alterde ftratê-
gematicis.
Nicephorus ?s& Gfytfyt/AÎjc,
&aliacomplura ad rem
bellicamfpeclantia.
4. Anonymus de Aitrono-
mia variisque (iderum
effeclibus.
Aridoxeni Elementa Har-
monica,
• Michaelis Glycae Sicuti
Chronica.
Fragmentum de unguentis
quibusdam.
B. Andreae vita, auctoreNiU
cephoro Callifti.
5. Vita Piotini.
PlotiniEnneades»
Autolycusdeortu & occa-
fu fiderum, cum fcholiis.
Hypficlis Aiexandrini Ana-
phoricus.
ô\ CatenaGraecorumPatrum
in
«48
CATALOGUS MSTORUM
in Pentateuchumjofuâ,
Judices & librum Ruth.
Pœnitentia fivc é£o^oAo^-
criç ^dyia KuTtçicu/îi.De quA
iegendus vit pietate ac eru-
ditionc inftgnis JobannesPtU,
Oxonienfn Epifcopus in no-
vijfima Cypriani editione,
y, Herennii Philonis Com-
mentarii in Ariftotelis
Metaphyfica.
Procli Theologia.
g. EuftratiiNicâenfisExegefis
in Ethica Nicomachia
Ariftotelis.
Afpafîi Philofophi Hypo»
mnemataineadem.
MichaelEphefius in eadem.
tj, David Philofophi interpre-
tatio quinque vocuitl».
Davidi/le Nicetas AzJvQçij
vocatur in Codice Auguflano
Parapbrafi^ quant fcripfit
verfuumGregorii Nazianze-
ni in obitum BaJî/iiMagni,
AoiJi>lo()(&> autem fuit Pa*
phlagonU urbs , Davidts bu-
jus, ut opinor^patria^ProAct-
J6@çx in editis libris §"Aa-
@ii/egi aitoptimus Hœfcbe-
lius.Male.Pasfim enim /jl_»
we/ioris nota codicibus MSS,
Pbilofopbus ijle David ctiam
vocatur.
Interprétation? ;toi>7ï (puvcL*
autore Porphyrio, cum.»
aliis ejusdem.
Ifaaci Argyri Methodus
Aftronomica.
Gemiftus Pletho de rébus
geftis in Peloponnefo.
io. Eufebi^de locis facris,cum
ExpofitioneHieronymi,
& prolixis Pétri Bertii
Commentariis ha&enus
ineditis.
il. AnonymiExpofitioThe-
ologiac & Philofophiac
Platonicae.
il. Marmorum , Infcriptio-
num , antiquorum vafo-
rum &c.defcriptio & de-
lineatio.
1 3 . Hippocratis opéra omnia,
cum expo(inonibus Ga-
leni. tomisIV.
14. Pauli iEginetae Periodeu-
tx ( de bac voce Salmafius
in opère de primat u^5 'Mena,*
gius inAmœnitntibm Jurû)
h. e. Medici opéra.
ij, PappiAlexandriniquaefu-
perfunt omnia, àmedio
libri fecundi usque ad fi-
nem.
16. Galeni Anatomica.
17. Matthaei Blaftaris Hiero-
monachi(h.e. presbyte-
ri) fcholia in Concilia-,
generalia.
18. Kvçv mçx,xe/x liber de
pulfibus.
Avicennadeiisdem.
iElii
ISAACÏ VOSSM.
U9
Mû Promoti Quaeftiones
Iatro-Phyficae.
ip. jEfchyliTragœdiacjCurn
fcholiis maxima ex par-
te ineditis»
20. Urbirii Taftica.
Anonymi cujusdatn capita
aîiquot Tatfica.
VariorumStratagemata»
Naumachia, & complura_,
alia ad rem militarem-i
pertinentia.
2.1 . Bafilii èAaxka^y4<rsiÇ in
Greg.Nazianz.orationes
ad Conftantinum Por-
phyrogennetam» hacle-
nus ineditae. Liber eft in-*
folio pulcherrime exaratw*
In bii expoÇitiombus Bafdius
ifte kowuvov qcy ovcm&r®*
ti&l B^ova Baflii Mt fe dicit.
Harum fragmenta duo ajfert
Seberut ad Pollucem p. pç, (f
îo j. Plura de hoc Bafïtio in^»
opujculis noftris*
22. Aftuarii opéra ômnia, à
Jacobo Goupilo popula-
rimeodefcripta, & cum
alîisexemplaribus colla-
laca&ad editionempa.
rata. GoupHut i(le ( quod
obiter dicîum fit) autor efi
iibellimfcripti: Avium, pi»
ftium , plantzirum &c. nomi'
na Latina^Grmca^ Gallica^
Pari fis à Rob. Stephano ex •
cufi , ut ad Aufonium monuit
Elias Fine tut Santo.
23. Catalogua Codicum
Graecorum Bibliothçcac
Regiae Parif*
24. PalladiiHiftoriaLaufïaca,
triplofereauctior editi-
oneMeurfij, cum alïis
multis de Eremitaruau
vita in j£gypto.
Patrum colleéhnea «■©**-
7Ztl>t/jr£CûÇ.
Athanafîi fyntagma o\â*-
(tkciXikq» ad Monachos,
Laicos , & omnes Chri-
ftianos.
Vitae Prophetarum Epipha-
nioaudore, velquovis
alio, abeditis longe dis-
crepantes.
Dorotheus Tyri Epifcopus,
vel quis alius,de vita&
fcriptis difcipuloruma
Chrifti.
2<$%Procli Diadochi coramen-
tarius in Alcîbiadem Pla-
tonis.
16* Joh. Chryfoftomi horni-
liae ino»aGas^^Davidis.
Ejusd. fynopfis hiftorica_»
omnium librorum V. T.
nunquam édita.
Andreae Caefareae ArchiEp.
Commentarius inApo-
caîypfin.
'27. Johannes Nicaeae Archi-
Epifcopus de nataliChrî-
Ej.Oratio contraArmenos.
Ppppp Lepniî
zs°
CATALOGUS MSTORUM
Leonis Byzantii fcholia ad
Hift.Ecclefiafticam per*
tinentia, quae decem ab-
folvuntur capitibus.
Euthymii Zigabeni Hifto-
ria Bogomilorum.
Sophronii Patriarche Hie-
rofolymitani mvo^K^f
Gregorii Thavmaturgi
Connmentarius de ani-
ma.
DialogusNeftorii &CyrilIi.
Euthymii Archimandrite
çjjXit&tikoç contra im-
pietatem QxvSaytjuv.
28. SphaeraCleomedis cutTL.
Joh. Pediafimi com-
mentario.
jEfopi fabula?.
2p.Nomocanones Alexii Ari-
fteni.
30. Anonymusde urinis.
jï. Heliodorus de menfuris
& ponderibus.
Democritus de Sympathia
& Antipathia.
Remédia ad varia fympto-
mata.
31. Synefii velanonymi po-
tius liber diverforum ad
diverfos morbos reme-
diorum.
Gloffarium Medicum.
'33. Bafilicorum fynopfis alia
abedita.
Bafilicadigefla ordine Al-
phabetico.
Anonymi variae queftiones
Juridice,cum fuis foluti-
onibus.
Legis nauticseRhodiorum
Synopfis.
34. Heronis de Geometria_.
commentant
Anatolii Geometrica.
HeronisStereometrica.
Didy mus Alexandrinus zs&
fACLÇfJMPUV y^Lf 7TKIT0MV
Heronis liber de menfuris
& ponderibus*
Ejusd.Evthymetrica, Em-
badometrica,& denique
variorum corporumdi-
menfiones & aree.
Mich. Pfelli cœleftium re-
volutionum liber, conti-
nens capita quinquaginta,
35". S. Ephraemjfive, ut He-
braei&Syri vocant,Ephra-
im,Homiliae. De hoc [cri-
ptore inter altos legendas
Andréas Ma fins , vir egregi»
w JLpijïolapr tfatoria in Mo-
fen BarCepba de paradifa.
3^.0rigenisPhi!ocalia. (dix.
37» Euripidis aliqnot tragce-
Hefiodus*
38. Mich. Pfellus de eflficacia
Dxmonum^ue fuù Ttmo-
tbei nomine latidat Fu/viia
UrfintiSyLyricitGrœcis^ quia
tjimirum Timothetcs umu c[i
ex collocutQribtu in hoc opère.
Macarii
ISAACI VOSSII.
8fi
Macarii yEpyptii homilia?.
Anonymi traclatus de
mortuis.
Anonymi homilias.
Colieftaneaex Origene,&
aliamulta.
39. Julius Africanusdeappa-
ratubellicocapp,79.
40. Olympiodori fcholiain_j
Phxdonern Platonis./tf/*-
us ab eo elî OlympiodorusDia*
conuîfjobi interpretuwfaci*
leprinceps. Audio integrurn
extare inBlbl. Vatican a.
4U Gregorii Nyfleni Apolo-
geticus &c.
41. Anonymi Geometria.
Heronis Geometria.
43. StephaniByzantii Com-
mentarius in Ariftote-
lemde anima.
44. Euftathius Antiochenus
Epifc. in Hexaêmeron.
Bafiliusin Hexaêmeron.
4 y. Stephanus Byzantius de
Urbibus. De eo fufe egimus
in Bibl, feletla G alliée fcriptUi.
46. Aé'tii Amydeni opera_,
omnia.
Colle&anea ex antiquis
Medicis.
Delapidibus& gemmisea-
rumque coloribus.
Tractatus aliquot Galeni.
Diofcoridishiftoria planta-
rum.
47. Demofthenis orationes
Judiciales.
jEfchinis oratorisEpiftoIa^
PlatonisEpiftolar.
Lyfidis Pythagorici Epi-
ftola.
Chilonis Epiflolae.
48. Nicetaecognomento Da-
vid, Philofophi, in Pfal-
mosexpofitio. Deeafu-
pranumt pt
49» Ariftotelesde Cœlo.
j-o. Leonis Imp. Tadica &
Naumachica.
51. Galeni librî duo adGlau-
conem.
Ejusd. de locis affeclisli-
bri 6.
y 2, PtolemœiHarmonicorum
libri 3.
53. Porphyrii in Harmonica
PtolemaH Commema-
riûs.
Bacchii Ifagogae Mufica?.
Ariftidis Quindliliani Mu-
fica.
f 4. Ariftoxeni Harmonica.
Nicomachi Gerafeni Har-
monicorum compendi-
um.
fy PachymeriiHarmonica.
j6. Hiftoria Anonymi , in-
cipiensàDavide,& defi-
nens inNicephoroîmp.
57, Diofcoridesdeplantis>or-
dine Alphabetico dige-
ftus,& multumab editis
diferepans.
Ppppp
Idem
t?i
CATALOGUS MSTORUM
Idem de venenatis &Alexi-
pharmacis.
Dedivifione partium & fta-
tionum anni, & quamam
medicinae fmgulis con-
veniant temporibus fe-
cundum^Egyptios, au-
tore, ut videmr,Michaë-
le Pfello.
Dedifcrepantia pulfuutrij,
quorum cognitio clari*
or facta poft Galenum_».
Horum fingulas formas
& figura: in fingulis de-
fcribunturmorbis.
Ad varias morbos remédia
«nliffima.
jg.Joh. Chryfoftomi homi-
toaein Evangelia.
S% Po)kcisOnomafticon,Se-
beriano auclius & emen-
datius. Animadverfioitum
fpecimenin hune auftorsm-*
ediditjoach . KubniusGerma-
nus , vir do3us & ingenio-
fus. Ut in dm in totumPol-
lucemfcripfiffet ! P Itéra fup-
feditabit Bibliotheca mfira
feteiïa.
tfo. Strabonisfragmentum.
Scriptum rîe bono & malo.
Glofiai ium Grxcum*
Lexicon Hippocraticum
Galenr.
tfi.Jofepbi Antiquit3tum Iî-
bri pofteriores decem)&
vita ejusdem,
é 2. Afta Synodi Florentine
6$ . Mofchopuîi Lexicon Atti-
cum.
éT4. Jofephus de bellojudaico*
6$. PJatonisMinos.
Ejusd. libri de legibus,&
Epinomis.
dé.Varietas lectîonum in_»
Opéra Plutarchi»
67. Chryfococae mvctjr tmw*
pu)» 7roXtùâv, addita k>ngt-
tudine & latitudine fin-
gularumurbium.
6gtEuthymiiZigabeni Com-
menrarius in Pfalmcs
Grxcc, Latine t An tu m ad-
hue éditas,
ô*o. Homeri Ilias,cum (choliïs
antiquisineditis , quo-
rû faepe mentionem facit
EuftathittS . Stholia ifia etia
laudat magnus Scaliger ad
Afaniltum, Cedex Euftathio ,
iicet nomen dijjimulet. Lù-
euso-ccurrit adlliad. 0.
70» Hermogenis opéra Rhe-
torica*cum fcholiis anti-
quis.
Joh.TzetzisRhetorica cen-
tra Hermogenem.
71. Rufi Epheïii Monobi-
blondehis quae purgare
oporret , & quando , &
quibus .medica mentis.
Idem de morbis veficas &
renum.
7i,i£fchyliPrometheuî, Se-
ptem
ISAACï VOSSII.
8/*
ptêm adThebas,&Perfar,
cum fcholiis antiquis.
Pindarus cum fcholiis iti-
dem antiquis.
/}. iïfchyli & Sophoclis
aliquot tragœdiae , cum
fcholiis antiquiffimis &
copiofiffimis.
74. Heronis Poliorcetica.
7j.Arift0t.elis de anima libri
très, cum fcholiis»
Ejusd.departibus animali-
um & inceîîu libri, iti-
dem cum fcholiis»
Anonymus de divifione&
differentiis afFecluunu
anima?.
Ariftotelis Metaphyfica»
7 6. A r i fto t. P h y fi cas duçoriretç.
Ejusd» Phyficorum libri
omnes, viz»decœlo,de
generatione & corrupti-
one , denique libri do
Meteorrs y omniacurru
fcholiis Graecis,
77. Mille & trecentae Libanii
Epiftolae, omnes médi-
tât, (omnia*
Juliani Apoftata* opéra
78. Anonymi cujusdam Col-
leclanea antiqua r hifto-
rica prarfertim.
7?, Ariftophanis Lyfifirata,
cum fcholiis antiquis
ineditis,
go. Anaftafii Sinaitae com-
memarius de operibus
fex dierum.
81« Gregorii Nazianzêni ad
Cledonium Epiftolas
duae,cum fcholiis Graecis
ineditis.
Sz.Gloflae Dofithei, qui fub
Hadriano floruit> cujus
complura recenfet a»
pophthegmata,pIurima-
que alia hiftorica, omnia
inedita, & Grarco latira.
Sj.Pentateuchus, & pars Jo-
fuac, &Judicum, cum^»
Origenis afterifcis, lem-
nifcis,obelifcis &c. Scri-
ptus literis uncialibus &
antiquiflimis» Codex
ifte aequat, fi non fuperatj
aetatem Codicis Alexan-
drin! in Bibl. Regia fer-
vati.
#4. Plutarchi opéra Moralia-»?
Tom. z*
$r • Harmonica Ptoîemaei iib,
$♦ delcripti manu celé*
berrimi Angeli Bergitii
Cretenfisj cujus Epitapbi-
umfsrrpfit Petrus RonCavdus
noftras, Angeii hujus ma-
nu Parifiis in Bibl. Régi al*
Oppianum vidimus elegân^
tijfirne exaratum ? cujus m
margîne babentur atiimjfi~
um effigiestfuorum dp ua An-
tore m memiofit ? abAngelf
filia ad vivumpitla.
g£. Afclepiodoti Philofopfoi
Taclica.
Ppppp 3 87.
%H
CATALOGUS MSTORUM
87. OrigenisEpiftola adAfri-
canum, à Cl. Wetftenio
Helvetio cum aliis Ori-
genis opufculis édita,
88« Stephani Papae Rom. ad
Bafilium Imp.dePhotio
Epiftola* (piftolae.
Photii & aliorum aliquotE*
Zonaraequaedam.
Dionyfii Papae Alexandrini
adPaulumSamofatenum
Epiltola.
Odae aliquot antiqua?,&alia
excerpta.
Ifidori TheffalonicenfisAr-
chi Epifcopi homilia:.
89. Euclidis elementorurru
Gecmetricorû libri XV.
c;o,Certamen Homeri&He-
fiodi. (tum.
Apophthegmata fapien-
AnacreontisOdae.
Anonymicujusdam homi'
lia,
Comparatio Demofthenis
& iEfchinis,
Anducendafituxor ?
Variorum Epiftolae & Epi-
grammata.
Demetr us Pepagomenus
depodagra.
Philoftrati Lemnii imagi-
nes,cum fcholiis Graecis.
ot. Galeniarsparva.
yz.Mich. Syncelli encomi-
uminDionyfium Areo-
pagitanijCum ejusdeiTL»
martyrio.
p$. Nicomachi Gerafeni
Arithmeticorum libri
duo,cum fcholiisGraecis.
Ariftotelis de phyficoaudi-
tu , demiffione fangui-
nis, mulierum morbis,&
alia quxdam.
04. Amphilochius, vel quis
alius,devitaS. Bafilii.
Juftini Marryris epiftola».
adDiognetum,
EuftathiiPhy fiologta inHe-
xaêmeron.
Euthymii quaedam.
Homilia de non recipien-
dain templum meretri-
cis mercede»
py. Joh. Grammatici Conv
mentariusin Hefiodurm
pô\ Theophraftus de igno,
ventis, lapidibus, odo-
ribus , fudore , pifci-
bus &c.fci
Arifloteles de Xenophane,
Gorgia &Zenone.
Idem de mirabilibus audi-
ribus,devento,&Mecha-
nicaejusdem.
Alexander Aphrodifarus de
fato.
97. In omniaLuciani opéra
antique & erudita fcho-
lia, nunquam édita, qux
puto breviprodibunt.
og.HeronisSpiritaba, cum-.
figuris accuratillimis.de-
fcripta manu Angeli Ber-
gitii
ISAACI vossir.
8n
gitii Creten fis , de quofu*
peranum. 8j.
9p, Apophthegmata& acuto
dicta P'hilofophorutrL.,
Poëtarum, &Rhetorum
Graecorum.
Hermiae Philofophi Jrrifio
Philofophorum Gentili-
um.
Eunomii haereticiCateche-
fisReligionisChriftianae.
Dialogus Bafilii & Gi egorii
Theologi.
Oratio Régis Agrippa: ad
Judaros,
Compellatio'ad Conftanti-
num Porphyrogenne-
tam.
A\b'\nuî(forte A/cinoui^ut re-
reponendum cenfet Jofias
Simlerm in Bib/iotbecœGes-
neriant Epi tome ) Philo-
fophus, deordine lifcro-
rum Platonis.
loo» Etymologicon^é^ lon-
ge audius edito, & alius,
utvidetur,au(froris. Co-
dex fuit Henrici Sté-
phanie
Aliud Etymologicon , fed
continens tantum lite-
ram A.
Origenis, feuPhilonis,ex-
pofîtio nominum He-
braicorum.
Gregorii E pifcopi Corinthi
fcriptum de dialeftis.
Georgius Chœrobofcus de
tropis Poêtarum.
Tryphonis & aliorum fcri-
ptaGrammatica.
Lexicon ex Tryphono,
Chœrobofco, Theodo-
rito,& aliis collectum.
ioi. Jamblickus de myfteriis
^gyptiorum.
102. Adamantii phyfiogno-
monica, ad Conftan-
tium.
105. Johannis Damafceni
Cantica,five liber qui di-
citurOcîoechus velofto
fonorum, cumprolego-
menis & Commentariis
Cy. iTheodori,&Johan-
nis Zonara%
104, Georgii Pifidar, vel, ut
alia exemplaria, B. Cy-
rilli, carminade mundi
opificior
Anonymusde providentïa
loy-Thefaurus canonum lin-
guaeGrarcae Ariftarchi.
io6\Hippiatrica cum figuris,
& mukum difcrepantia-,
abeditis,
107. Nicetae Choniatae The-
faurus omnium haerefi-
um cum verfioneFede-
rici Morelli.
105. OlympiodoriProblema-
taPIatonica.
Ktio^ou Stratonis , & alio-
rum e variis collecta.
109,
ts*
CATALOGUS MSTORUM
top, HoloboliRhetoris expo-
fitio in Poëmatia Dofia-
dx. De bscRbctore dixi-
mus in opufculis (S in anim-
adverjiombus ad Gyraldi
Pû'êtas propedietn edendis,
Fragmentum Stephani
dellrbibus, àSam.Ten-
nulio è Bibliotheca Se-
guieriana vulgatum.
ixo. Procli Platonici Expofi-
tio in Cratylum Plato-
nis.
ui,Anonymi Commenta-
rius in Rhetorica Ari-
ftotelis.
EpiftolaeCratetis , Dioge-
nis , Juliani Apoftatar,
Dionylii SophifbeAntio-
chenî , &Procopii Ga-
zad.
ha. Orphci Argonautica»
Ejusdem Hymni.
Pythagorae aurea carmina.
Callimachus.
Ariftophanis Epigramma_*
in Oedipum.
Scholia inBcectiamHomeri.
Mufzei carmen de Herono
&Leandro.
Hefiodi fcutum Herculis.
Verfus in Labyrinthum.
PhocylidisCarmina.
Arati Phamomena.
NicandriTheriaca,&Alexi*
pharmaca.
il j. Thomae MagiftriLexicoa
^tticum.
114. Anonymi Grammatïcs
Graeca,
11;. Demofthenis orationes
Olynthiacat.
Ejusdem de pace& contra
Philippum.
Mithridatis colledio Epi-
ftolarumBrutû
Bafilius contra Graecos,
Phocylidis carmina.
116. Ariftotelis de generatione
animalium, & ejusdem
departibus animalium^
libri.
1 1 7, Dionyfii Thracis Gram-
matica , & in eam corn-
plurium Grammatico-
rum fcholia.
n8.Antiqua in Lyfiftratamj
Ariftophanis fcholia»
119, Joh. Camateri fynopfîs
Aftrologica , carmino
confcripta adConftanti-
num Porphyrogennc-
tam.
110. Juftiniani Imp.Leges &
Conftitutiones circa res
facras & politicas.
1 a, Theophraftus de fenfu.
Idem de Igné. (nica,
Ariftotelis Phyfiognomo-
Epiftote Platonis , Chi-
onis , jEfchinis So-
cratici, Apollonii, Dio-
genis, Cratetis, Thea-
nûs, Artaxerxis, yEfchi-
çisRhetoris, Amafidis,
Nici»;
ISAACI VOSSIÏ,
«57
Niciae, Paufaniae , Xer-
xis , Synefii & Lyfidis
Pythagorici,
m.Mœridis Atticiftae Lexi-
conAtticum.
113. Euripidis Tragœdiae ali-
quot, cum fcholiis & pa-
raphrafiantiqua.
124. Gregorii Nazianzeni
Poëmata.
uj.Joh. Tzetzae LexicorLj
vocumrariomm.
Planudis& aliorum fcripta
aliquat Grammatica,
izô\Ariftoteies de arte Poë-
tica.
117. iL*7*£M«Ylfaaci Syri,
Canones Apoftolorum &
Conciliorum univcrfali-
um.
Variorum contra Latinos
fcripta.
Epicleti Enchiridîon.
Idem in ufumChriftian>o-
rum reformatum.
Syllogifmi Cabafilat.
De AzymiscontraLatinos.
Liber Job,
Theonis Smyrnan Arith-
metica.
Tèchnologia Grammatica.
Georgius Lecapenus do
epiftolis fcribendis.
Departibushumanicorpo-
ris.
Mich. Syncelli Syntaxis.
Trypho depaffionibusvo-
cabulorum.
PaulusSHentiarius de aquis
calidis'inPythiiSji çunu
fcholiis antiquis.
Epigrammata Gra:ca,currLi
fcholiis.
Manuelis Mofchopul».
Grammatica,
DefinitionesPlatoniSj&alia
nonnulla.
izg. Lexicon vocabulorurru
Atticorum ordine Al-
phabetico.
119. TheonisSmyrna'iCano-
nés Aftronomici &Chro-
nologici.
SextiEmpirici fragmcntum
de Aftrologia,
Heron-is praefatio in Pnev-
matica.
Theophrafti de igné frag-
mentum.
Theodori Meliteniotae
Preœmium inAftrono-
miam.
Idem de origine & progref-
fu Aftronomiae.
GeorgiusScholarius de fen-
fu Ariftotelis circa ant-
mam.
Idem de ratîone fyîîogi-
fmorum Arjftotelis.
IfaaciArgyri Tabula Aûro-
nomica.
Gabrïlopuli adCydonium,
&Cydonii adGabrilopu-
lumEpiftola, cumCano-
nibusad captandas um-
Qq q q g bras
%5$
CATALOGUS MSTORUM
bras acquaîes & masquâ-
tes.
De menfuris nonnnulla.
Calecas ad Joannicium Epi-
ftolct\
ijo» Pindari Oîympia,cum->
fcholiïs& Paraphrafi.
i3i.Eorum, qua? in Eclogis
Phyficis Stobatà defunr,
colle&io y ab Andréa
Schotto defcripta ex Bi-
blîotheca Antonii Augu-
ftini.
i$z. Galenus de differentia^»
morborum, de eorutiu
caufïs, de pracnotiono
qui Tint purgandi , quo-
moda coarguendi qui
fingunt morbos > quo*
modo per fomnia digno»
fcendum,de crifibos librt
j.defeftione Venac.
133. i£(opi admonitiones ad
filtum.
Demetrii Phalcret apopfo-
thegmata 7. fapientum*
Dofiades de iisdem.
IJ4. Geoponica grarca.
13 f.Gregentiidifputatio cura
Herbano Judarcn
Johannis Zonarae adMa-
nuelem Comnenum
5 o. quxft iones, cum ea •
rum folutione.
Ariftoteîes de anima cum
fcholiîs.
i3ô.HerenniusPbiIo (quivul*
goAmmoniui^vel Symeon&t
in MS. fu&legebat Fulvius
Urfînufjpjo te/le /td Lyricot
Grœcas , p>2pp. & jiâ. de
difFerentia fignificatio-
num ordinealphabetico.
De hocSymeone ne ygv qmdem
Lea Alldtiu47vir diligentiffi-
mtu y» dîAtriba de Symeoni-
bus , qui Grâce aliqnid feri»
pfere.
137. Lesbonax de fchemati-
bus.
138, Hefïodi opéra & dies,
cum Scholiis Graecis.
13p. Origenis Lexicon>cum
interpretatione vocum-i
Hebraicarum.
140. Hippocratis , Juliant
Apoftatac, & Phalaridis
Epiftola:.
Pindari Pythionîca &
01ympionica,cum fcho-
liis. Pythionîca irquanL*
& Clymftonica, fie enim le-
gendum effe dudum ntonuit
Caf/tttbonuf ad Theocritum
f.z , 6. editionU 1604. Stpoft
Cafaubonum Schottus Je fut'
ta adproverbiaGrœca f. no.
Theocriti Idyliia.
141. Plutarchi Apophtheg-
mata Regum»
Excerpta ex prarparatione
EvangelicaEufebii.
Théo-
ISAACI VOSSII.
8&
Theophrafti Charaderes
Ethid.
142* Mard Archi Epifcopi
Ephefini orationes do
Latinorum purgatorio,
ac de iis quar tradlata fue-
re in Synodo Florenti-
na. Ex hit orationibus col-
ligo^Anonymi orationem de_j
furgatorioy à Salmafio operi
de primat u Pap<£ fubnexmm^
Marci Epbefini non ejfe , ut
nuper (cripfi inObfervationi-
btu fatris & in Bibliotheca—»
fekiïa, Quarendum itafa
cujus b&coratio fit autorts*
4l'ù fane Nico/aû CabafiU,
AÏit Nilo Tbeflalonicenfi eam
tribuunt»
Juliani ApoftatxEpiftoIae.
147. Varïi TraftafuJs Chemic*
fub nomine Oftanis, De-
mocriti, Cleopatra, Ar-
chelai, Porphyrii&ali-
Grum, una cum expofï-
fcone vocabuîorumChe-
micorum.
148. Tragoediae aîiquot JEuri-
pidis, cum expofîtiono
interlineari, & Scholii*
Graecis.
i4p,Georgii Gemifti Epïto-
me hiltoriarura Diodori
Siculi.
De divifîone anni apud Ro-
manes.
ijo.B. IgnatiiEpiftoIae,èCo-
dice Mediceo defcripta%
iji.Mich. Pfellus in Pfycho-
goniam Platonis.
43, Arriani , Xcnophontis i/2,OppianifeupotiusDiony-
Juniorisdifti, Cynege
tJCUS. De bot autore dixi-
mut in dijjertutione dedubi-
ts Aliquot feriptoribus \
Periplus Maeotidis palu-
dis.
144, VitaTheodori Studitae
(§ r <?x3iui>qyx$ui£ ) à
Theodoro Magiftro, qui
vulgo AoiCyomxtijc y con-
feripta.
145*. HeronisiUexandriniAu«
tomata feu Neurofpafti-
ca,
1 j.ô\Sententi«e & Apophte-
gmata Grarcorum Philo -
fophorum»
fiiPeriegetae trium,quos
deAucupio fcripfit,libro-
rîïParaphrafis. Hujusfrag»
mentum exfilii , pato^Çodict
ddducitGerardus Job Anne s
Vôjfius in libeïïo dt Poetis
Gratis pt yz,
ijj.Damiani HeliodoriPhi-
lofophiOpticorum libri
duo.
1 14, Africanus de expugnaa-
disurbibus.
Philo Byzantius de ma-
chinis bellicis.
Nicephorus ïmp. 7tsp) *&%*.-
Jçopw, cumaliis frag-
Qqqqq 1 men-
%6o
CATALOG11S MSTORUM
mentis ad res belîicas
perrinentibus.
iyj. BlemmidaeDiatriba do
anima.
Theodorus Gsza de Fato,
i f6. Ritus &Liturgiae Ecclefias
Graeca?,
ij7. Alexandra Lycophro-
nis.
I j8* Afta Apoftolorum , Epi-
ftolsePauliomnes ; item
Jacobi, Pétri Joannis&
Judae.
Ordo antiquus obfervatus
inEçclefiisGraecis legen-
di fcripta Evangelica.,
pertotumannura.
*S9' JoannisXiphilini Archi-
Epifcopi CPol. Homiliae
inMatthaeum. Harum^
fragmenta quatuor affert
Henr, Stcpbanuspr<efat. in—*
DionisCaffù Epitomen^ au-
tlore JoanneXiphilmo. Ejm-
dem-) opinor^Xiphiiini [er ma-
rient eiç ibJj rè çavpii vpoc
ftvvqtnv ex Bihiiotbeca Bava*
rie a edidit Gr et feras , T. z.
deCrucep, jip.
160, Achmetdefomniis , Ri.
galtianoauclior.
>di,Fragmentum Stephani
de urbibus èBibliotheca
Segeieriana. Edidit pofî-
ea cum verfione & notis Sa -
muel Tennulitts, Stepba-
vus Glojfograjtbui idem for te
cum Stepbano Geographô in
Expofttione iv&ctSéruv ypa-
ÇcùvMS. laudatur à Reveren~
difftmo Pearfonio prœfatione
apoiogetica pro 70. intsrpre*
tibus contra Hieronymum^y
Bibliis Grtcis Cantaùrigiœ
excttfisprœfixa,
161» AnthoIogiaGraecaT ha-
tfenus inedita,àFr.SyI-
burgio elegantifiime de-
fcripta, ècodiceBiblio-
thecaePalatina:,qu3f poft>
ea Vaticanam auxit. De
variis Epigrammatum Gr<£~
corumCollettionibus a de un -
dus Erancifcus Vavaffor Je-
fuit a , in leciiffimo opère de
Epigrammate,
163. Fragmentum Topogra-
phie Chriftianae Cofmae
Indopleuftae , qui Jufti-
ni Imp. artate vixit,à viro
prarftantifiimo Nicolao
MelchifedecoTheveno-
tio, amiconoftro, poft-
ea editum. Operis bu-
jus meminit fagacis vir inge-
n'ri Petrus Gyllius tum iris
lopûgrapbia Confîantinopo-
leo s , tum in iibcllo in Ger-
mania edito de ëlepbanttj,
4b botCosma an alius (JtCos-
mas Indicopleuftes àGefnero
in Bibliotbeca memoratus ,
qui prologumGrtcum inPfal-
mos leripfh , difpiciant c ru-
diti.
ISAACI VOSSIL
$61
diti, ExD, FûffJo audivi,
Cofm* Indopleuftœ Topogra -
pbiam fere integram extare
in Bibliotheca Vaticana,
Conftantini Porphyrogen-
netae Im p.Tacîica &Nau-
machica.
Fulgentii expofïtio anti-
quorum verborunveditâ
auctior& emendatior.
Plutarchi Proverbia A'ex-
andrina.MSS, laudatAlex*
Morus in loca quœdam Novi
pœderis p. ijé.tf Moroprior
Erafmus in adagio Fefiinas
lente, Plutarchi ejjenegat
Andréas Schottus prœfat. in
ddagiaGrœca , & cent, 3.
adagio g 7. CoUeclionis Vati-
can* , bis rationibus nixus*
Primo quod proverbia qui-
dam in iis deprebendantur è
S, BibliU defumta ', dein~*
quodPlutarchi ScriptoruïïL^
Sytlabus , autlore Lampria,
de iis file at } qu&ultimard'
tio nullius efî moment i T cum
PlutarchiOperum Catalogué
magna fui parte mutilas ba-
beatur. Laudat tamcti-M
bœc proverbia fub Plutarchi
nomine idem Si bottas p. 21,
eorundem Adagiorum.
Bafilii Patricii Cubicularii
Naumachica.
Anonymus de vita & fcri-
ptisAriftotelis,
Demetrius Tridinius do
maculis Lunae,
164. Anonymi Geomctrica.
i6;.DefinitionesPhiIofophi'
cae, au&oreJoh.Dama-
fceno,
i^d.Athenaeus, Biton,ApoI-
lodorus , & alii de Ma-
chinis bellicis.
i67.Jamblichus de myfteriis
iEgyptiorum, inAnglia
ante paucos annos edi»
tus.
1(58» Fragmenta ex Damafce*
no , Euftathio Antio-
cheno, ( ex quo fuppleri
poiïunt aliquot Lacunae
in editione Allariana_>>
Gregorio Theologo &
aliîs.
169. PortoUno , five Portuum
quorundam defcriptio.
170. Joh. Swbaei Ecloga?, ab
editis difcrepantes.
171. Anonymus de reGram-
matica,
172. Liber Precum &Canti-
corum> cum Hierofoly-
morum defcriptione.
i73.j£Iia-nus de varia hifto-
ria.
174» ExcerptaexGeorgii Ge-
midi Geographicis»
•ijy.Dcmofthenis oratio t^a-
176. Anonymus de Puerperis,
& de calcula renum.
Qqqqq j Orphc*
Bôz
CATALOGUS MSTORUM
Orpheus fea Trismegiftus
de terras motibus.
177. Libellus de virtutibus
Herbarum ex fignisZo-
diacù
178- Excerpta ex Apollonii
Dyfcoii Grammatica.
179. DidymiAlexandrini^à
(legendum (Air^oi) ixa^fx-x-
Eufebii Pamphili Fragmen-
rum de menfuris& pon-
deribus.
\% o.LongiSophiftaePaftoralia.
iSr» Agathemeri Orthonis
Géographie HypotypQ-
[\S.EdiditSatnuelTennulius.
i8i.DionyfiiThracis Gram-
matica, {banc fe editurunts
olim minât us e/t Maujfacus
Prœfies) cumSchoIiisGe-
orgiî Cherobofci, Dio-
medisScholaftici, Theo-
dofii, Porphyrii,&alio-
rum«
18 5. Epigrammata Graeca.
i84.SecundiPhiIofophiVita &
Sententia?, Holftenianis
longe aucliores.
i8f. Hieroclis facetiae, nun-
quam édita?.
186. Hippocratis opufculum
i37.Gregorii Nazianzenifcri-
pta pleraque poetica,
188. Anonymi diflercatio de
Achille Tatio & Hclio-
doro,uter melior.
Fragmentum ex quarto li-
broHiftoriarum Ephorî»
Hodœporicon ab IndiaRo-
mam usque»
Polycarpi & Barnabae Epi-
ftola?. Polycarpi Epiftolam
edim autliorem habuert^
prancifcus Turrianus Jefui*
ta,($ clarijfimus RuUus , De
Turriano Baronium adiitts
MartyrolGgtoadzâ ]anuarii.
De RuUoaffer'u Emericus
Bigotius» viradornandas
literax inter paucos naîus,
inquadam EptfiolaMS,
18?. Anonymusdemenfuris
& ponderibus.
Varia Epigrammata Arith-
metica.
Anonymus de ventis.
Dionyfii Byzantii Frag-
mentum de Bofpho-
ro Thracio, e Biblio-
theca Florentina à D.
Voflioexfcriptum, Lau-
dat cjus Par eus Ger ardus
Jobannes rojfius in adden-
da opcri de bifioricU Grxcù.
Integrum opus babuit Pe-
trusG) iliu$iqui multa inBof-
phero Tbracie hoc è libro ci-
tat,etiam amplumfatUFrag'
tnentumy cujus pauca addu-
cit Stepbanus in £çvcv?niAiçt
Extat quo^g Periplus ific itL-»
Qblwkec* RegU Chrifîia»
nifmiy
ISAACI VOSSÎL
86}
tiijjimi,fijonjtofides in Corn-
mentnrio de Scriptoribus Hi-
ftorUPhilofophic* p, 154. Sed
faliitur, Occurr'ittnntum in
eafmgmenturn Fosfianumjt
cujus initiurn ; ei point avv-
ra de hoc Periplo vir eximius
Pet rus Gaflendus in vit a Pet-
reskiiadAn. 1627»
Defcriptio Circi Romani.
Fragmenta varia hiftorica ex
libroqui dicitur MelilTa.
Theopbili xjzszvuvay&rf
Compendium Géogra-
phie.
Anonymusdedieramlon-
gitudine.
Apollinarius de fafpendio
Juda;.
Dicsearchidefcnptto mort-
tis Petit.
190, Maximi Planudis Pro-
gnoftica de Urinis.
Chronicus canon de anti-
quis Cbalda?orum tem-
portbus,
i?i. Xenocratis de morto
Dialogus,
191. Photius de Epiîcopis,
Metropolitis &c Graece
& Latine,interprete Pa-
triciojunïo»
lpj.Oppianivita?&ejusderrLf
liber primus de pifcatio-
ne, eurn fcboliis imer-
fiiiearibus.
194, Lyfidis Pythagorici ad
HipparchumEpiftola.
iof-Gregorit Cyprii Paroe-
mizs ordineAlphabetico»
iotf.Fragmenîum de geftiî
Herculis»
ip7.Eufebii de préparations
Evangelica liber nonus,
ex quo muka reftitui pof-
funt in editis depravata»
1^3, Athena-i fragmenttmij ,
quodprimus edidit Gu-
îielmus Cantcrus,ThôO-
dori frater.
ip^.Anonymi cujusdarn dé-
clamation
2oo,Georgius Gemilïus do
virtutibus.
201. Heronis Automata.
ioi,Galeni Therapeutïco-
rum libri 10. & 12» frag-
menta , cum libro u»-
decimointegro.
4 o }. Fragmenrum zSt vroXicp-
204. Anonymes de re Grsm-
matica.
2o^..Nicephorus. Imp-' ϐ*
zc6. Arïonymus de re medi-
ca.
207. Arrftophanrs Aviunij
fragmentum,cum fcbo-
liis Grarci r.
203.Origenis ad AfricansiBi-»
a*
200,
8^4
CATALOGUS MSTORUM
2cp.Anonymi Collectanea_,
hiftorica.
2 ï o, Damafcii ProIegemena_>
in librum primum Ari-
ftotelis deCœlo.
Ejusdem Synopfis.
*i ï, Appiani Ulyrica abHœ-
fchelioedita.cum excer-
ptis de legatc. quod viri
docti nefcivere.
2ï2, Heronis Automata,
21 j.Galenus de partu Septi-
meftri.
2i4.P£olemaei Geographica.
Codices Latini.
ï. Piinii fecundi hiftoria na-
turalisa
2. S. Auguftinus de Civitato
Dei, antenongentos an-
nos fcriptus.
j.Pauli Diaconi prarfatio ad
Carolum Magnum.
Caroli M. Capitulum fuper
colleclionem homilia-
rum &leelionum per to-
tum annum.
Piinii hiftoriae libri quatuor,
fecundi pars fcilicet, ter-
tius,quart^& quinti pars.
Chronicon ab Adamo
ad Julium Caefarem»
Liber degefHsPontificum
fub Damafi nomine.
Huic imrnerito tribut inter
Pcrjtiftcios agnofcit Papirius
Myjonus in opère deEpifco-
pif urbis. Majjonus ifte
(quodobiter diclutn fit) [ra-
ter fuit Johann) s Majfoni
Eajocenfis in Neuflria Archî*
diaconi , qui Lugduni Quin-
ttim Curîium raro obvium_*
tdiditj cum r'mnymi (is efl
Frar.cifcus Pctrarcba ) fup-
pkmentis.
j.Guillieîmi deCcnchisPhi-
lofophia.
Aulus Geliius, definens iru
libro vsgelimo tertio.
Anony mi Chriftiani Epifto-
la contraMulieres5?^w,
opinory cum dijjuafionibus ad
Rufînum ne ducat uxorem-*
fui) Valcrii Maximi nomine^
inter Hier on) mi opéra,
6.Chirurgia Guidonis deCau-
liaco.
7.Rabanus Maurus dénatura
rerum.
g. Index Statuarum , Numis-
matum&c: in Graecia^,
Roms, & inPyrrhiLy-
gorii libris extantiurn.
9. S. AUguftinus in Pfalmos.
10. M. Tullii Ciceronis Tu-
fculanze quœftiones, de
Officiis,de Amickia &c.
Ht
1SAACI VOSSlï.
96?
H jEgidius Romanus de ré-
gi mine Principum.
,1 1. Orofius & Juftinus.
13. Valerius Maxim us.
14. Gregorii Turonenfis hi-
ftoriaFrancorum. /«_•
hanc ante bienniù notas ern-
ditds fcripjit Ladinus ab ait 4
Serra , Jurifconjultus Ta-
lof anus.
ï/. Ferdinandi Oliverii an
nautica.
16. Catalogus Codicum MSS.
à Cardinale BefTariono
Reipublicae Venetae le-
gatorum, Hacdereextat
Beffarionis epiftoU leftu di*
gniffîma, Italie c -, front es
çpiflolarum adPrincipes , k
Rufceliio colle ftarumfé Lati-
ne in limine epiftolarunt-»
Philologie arum > editorc~>
Goldafio.
17. Hieronymi variae Epîftolae.
1 8. Martialis.
ip.SenecacEpiftoIae.
lO.Verecundus Presbyter in
Cantica Canticorum.
Phoebadius contra Aria*
nos.
ii, Fragmentum Ciceronis
orationis pro P.Seftio.
Liber Hiftoriarum Philip-
picarum. (num„
Sedulius Scotusin Prifcia-
Prifciani Periegefîs.
Anonymi Chriftiani ver-
tus.
Brève ChronïcondePapa-
rum ac Imperatorurru
Romanorum tempori-
bus.
aa. NoniusMarcelIus de pro-
prietate fermonum. Sx
quo emendari poffunt pluri-
ma loca in ediùone Mercc-
riana^ lie et praftantiffima.
aj.FrontiniStratagemata»
Vegetius de re militarijCum
variis ieclionibus iru
margine.
Traclatus de eodem argu-
mente, excerptusè Sc-
cretis Secretorum Ari*
ftotelis.
14. Senecarum Tragœdiae.
zj.FabiiQuincliliani InftkB*
tiones oratoriat.
z6. yEthici Cofmographia»
17. Juvenilis Satyrac, cumJ
fchoJiis antiquis.
i8.Seneca?Epiftola?.
zo.Procli latine verfi inTl»
marum Platonis très pri-
mi libri èquinque quos
fcripfitProclus.
30« Abbo Floriacenfis de ge*
ftis Pontificum Roma-
norum»
Libellusdevita & moribus
Imperatorum Romano-
rum.
Excerpta ex fex libris Aurtf-
relii Viclorini , fou ut
alii vocantViCtoris.
Rrrrr Adonis
%66
CATALOGVS MSTORUM
Adonis Viennenfis Archi-
epifcopi Breviarium-i
chronicorum.
Brève chronicon de Regi-
bus Francôrum.
Fulgentii expofitio fermO'
num antiquorum.
Fragmenta exMacrobii libris
de differentia ftellarum,
& de magnitudine folis.
rf»!. Juvenalis Satyrae cum_>
Scholiisantiquïs.
32. Gervafii TilleberienfisO-
tia Imperialia, five Orbis
defcriptio ad recrean-
dum Othonem quartum
Imperatorem. De hoc
Gervafîo utRbemtnfi in Gai-
liaCanonico Radulpbus An-
glus monachus Cogeibâlen-
fis in biftoria MS. prxter
Gervafii fcripta a Vbsjïo irL*
biftoricis latinis memorata,
meminit Tbeodoricus à
Nier» in opère de SchiÇmate
Liht'dimetricide Balneorum
Puteoîanorum viribut%
3 3. Fragmentum Gloflarii.
Ciceronis liber de feneclute.
Macrobius in Somnium_i
Scipionis,
Fragmentum libri fecundi
Aratoris Subdiaconi de
vita D.Pauli,metrice.
O&aviani Caefarisc armen
de Virgilio.
Conftantini lmperatoris
conftitutum de Tua cou-
ver fione ab idolofumj
cultuadChrifti fidem.
Quae civitates fint Métro-
politanae in Galliis.
Nomina omnium Provin-
ciarum Romanarum.
DivifioTheodofiana orbis
terrarum.
Codicis Juftiniani liber fe-
cundus de credendo.
Juftiniani liber primus deS.
Trinitate , &de fide ortho-
\ doxa. (Lemovicenfïs.
Vita S. Martialis Epifcopi
34. D.Auguftini vita,aucto-
re Poffidio.
Hieronymi vita.
Gregorii M. vita, auctoro
Joanne Diacono.
PaffioS. Dionyfii &Socioriï.
Vita S. Ambrofii , audore
Paulino.
S.Martialis Epifcopi tranfi-
tus. forum.
Pafiîo S. Euftachii > & Soci-
VitaS. Pelagiar, quaepecca-
trixappellatur.
Vita S. MariaevEgyptiacar.
' LibellusdenativitateB.Ma-
riae Virginis, fub Hiero-
nymi nomine»
Sermo de quodam Théo-
philo Vicedomino, qui
Deumnegavir,& poftea
flendo pœnituit.
3 S . PaffioS. MarciEvangeliftac.
Pafïîo S. Satumini.
VitaS.Eparchii. Marbo-
ISAACI VOSSII.
8^7
Marbodeus Rhedonenfis
Antilles de gemmis^cj
quo adeundus Joh, Ifdaciu
Ponmnut adMacrobium cdi-
tïonis \ecttnd<£,
y6. Anonymi GlolTae,
Eucherii GlolTae , literis
Longobardicis.
$7. Gregorii M.homiliae iru
Ezechielem.
j 8. Gloflaria varia, fi ve diver-
fa diverforum vocabu-
lorum in diverfis linguis
interprétation
$?. Vetuftiffimum exempter
Serviiin Virgiliurru
40» Hieronymi Epiftolae,àMa-
riano Viclorio editis
longe emendatiores.
41. ValeriusMaximus.
42. Orofii Chronicaj Opiuîl-
lud Hormeftam appeîlari vi»
deo in (peculo Vincentii Bello-
•uacenfu tumTrithemiotGeS"
tiero, aliis , qu* vox doïïiffi*
tnum Foflium t or fit, tum iru*
biftoria Pelagiana^ tum hu>
Hiftoriçis Latin if, Pro Hor-
mefia , orchefiram appellat
(agacijjitnu* Juretus adSym-
machump.73. meo quidem-j
judich reftius.
45, Lwcretiioptimus Codex.
44» T. Livii très prima déca-
des.
4f . Spéculum hiftoriale.
4ô\I(îdori HifpalenlisEtymo-
logiae, R
47, Francifci JuniiOnomafti-
conHebrasoLatinum dc-
(înens inliteraP.
48. Floridus de creationo
mundi.
Odonis Cameracenfis Epi-
fcopidifputatio cum Le-
one JudcEO de incarnati-
oneChrifti. D'^umuonis
hujut meminït AndreasThc-
petu*, CûfmographU Tom, ^>
p.â%L
Gilberti Abbatis Weftmo-
nafterii difputatio curru
Judaro.
Dialogus Malchi ad JefurrLi
Presbyterum.
De aetate mundi ab Adamo
ad Salomonem.
Pœnitentia Salomonis.
De Alexandro Judsorimu
Regeultimo.
Anglorum hiftoria Bedar.
Genealogiae Regum Fran*
corum,quiorti de ftkpe
Paradifi
Alia Genealogia Regurru
Francorum,& divifioRe-
gniinterfilios,
Genealogia Comitum Ble-
fenfium, & Normanno-
rum.
Orofiigefta Romanorum-.
Imperatorum usque ad
Theodofium Juniorem.
ChronicaMarcelliniComi-
tis.
rrrr z GeÛa
m
CATALOGUS MSTORUM
Gefta Normannorum.
pefta RomanorumPontifi-
cum usque ad Calixtunu
fecundum.
Freculphus de JudarorutrLi
Judicibus& Regibus.
Ejusdem Chronologia.
Flores Anfelmi Cantuari-
enfis.
Orofii Chronrca.
Daretis Phrygii hiftoria_»
Trojana.
De Alexandre M.& Patro
ejus NeclanebojEgypu-
qrum mago.
Alexandrr M. Epiftola ad
Ariftotdem de praeliis
fuis & mirabilibus India%
Gefta Francorum Hieru-
falem expugnatiumFol-
ceri Carnotenfis.
Conftantini PrivilegiutTLi
Sylveftro Papa: conces-
mm.
Verfus deCrimine Simonï-
acb cari* Romanar, & de
pfuribns aliis rébus.
Miranda Britanniae Ma-jo-
ri?.
GenealogiaComkuroNor-
mannorum.
DeAntiChrifto,ejus gene-
tlone& progrefltK
YifioCardi Calvi Franco-
rum Régis , antequarrt
amififfet ImperiumRo-
raanurrr.
Alexandri Régis ad Dindi-
mum Regem Epiftola^
cum Dindimi refponfto-
ne.
Methodius Eprfcopus do
creatione & procéda
mundt.
GenealogiaComirumFIan-
drix.
Senecae fententrac.
Vita Chriftu
Concordia Evangeliorum*
Europae, Aftx & Afrieae gén-
ies.
iErates mtmdf.
Ordo Ventorumv
SphaeraMacrobiï..
Martyrologium.
SphaeraApuIeji vîtae & mor*
Calendarium perpetuumv
Imperatores Romani ab
Oclavio ad Phocam.
Fontifîces Romani à Petro
adCaltxtym feeundum.
Notitia Epifcopatuum Gai-
liasv
Dequinque famofîs civita-
tibus,Babylonia antiqua
feilicer, Babylonia iEgy-
pîi,Ecbatana, Ninive&
Roma.
Nomma Provincrarotru,
Gentiurn,Urbium, Infu-
larum, &ç.
Chriftt nomina Graeca &
Latina,
De
ÏSAACI VOSSIL
8*9
De Conjugto Mo fis.
Proverbia rufticorumv
Tract atus Aftrologiae,
De gradibus & officiis Ec-
clelïafticii.
De Idolis Gentiumv
De ponderibus & menfa-
rif.
De Sibyllis, & verfus Sym-
machi#SibyHae.
Ifidorus denaturis beftia-
rum.
Idemdeîapïdibus.
Reges & Duces Britanniae
Beda%
Gregorii Papa; dialogus»
Bedaf vifio Procolini,
Tra&atusAftroIogiar.
Arbor confanguinitais r &
varïi canones concilie»-
rumde nuptiis.
Orbis terras deferrptia.
Comitatus,Urbes, Abbatiar
& alia ad Flandria: hifto-
riam fpeclantia.
Epiftola jobannïs Tïifcula:-
ni Epifcopide captiono
Pafchalis Papa?yad Ricap-
dum Epifcoptun Àlba-
num,
Reconcfliafio interPafcha-
lem Papam & Henricum
Imperatorem.
Epiftola Parehalis Papa; ad
GuidonemArchiepifco*
pum Viennenfem.
Excommunicatio Henrici
R
Imperatoris per Cond-
lium Viennenfe.
Epiftola Guidonis ad Pa>
fchalem Papam pro con-
firmatione Conciiii Vi-
ennenfîî.
Dearboribus.
Excerpta ex pluribus auclo-
ribus,
Epiftola Clememis quart*
ad Palaeologtimlmp. de
reconciliatione Grasccw
rom.
Epiftola Urbani quarti ad
Decamim & Capitulusru
Eboracenfe,-
Ejusdem Epiftola decorpo*
re Cbriftir
Epiftola CaroU Siciliae Ré-
gis ad Clementern quar-
tum de Victoria fua- cor*-
tra Conradinum ann©*
1167.
Ejusdem Epiftola ad Cardi-
nale* de capta Lucheri»
Sacracenorumv
Laurent ii verfus de diflua*
fîone conjugii,
Chronologia ab- exordio
mundiadChriftur» pa**
fum.
ConftitHtiones Gregori*
decimi in GeneraliCorï-
dlioLugdunenfi,
49, Prifcianus deoclo pambP"
Qratianis&conftruCrione,
Super duodecim ver-
rrrr 2 fat
% 7°
CATALOGUS MSTORUM
fus/EneidosVirgilii liber
unus
70. Variae& faciles molendi-
na conftruendi invent-
ories,auclore Oclavio de
Strada-
-ri.HiftoriaEpifcoporum Ul-
trajeclenfium, auctoro
WillhelmoHeda.
ji.Plinii hiftoria naturalis.
yj.TulliiCiceronis Tufcula-
nx quaeftiones.
$■4. Hieronymus de Hebraicis
quaeftionibus inGenefin,
demanfionibus filiorum
Kraël , de diftantiis lo-
corum , liber Interpre-
tationum Hebraicorum
nominum , notaedivi-
nae legi neceflariae , do
quaeftionibus in lib. Re-
gum & Paralipomen.
De decem tentationi-
bus, Canticum Deborar,
lamentationesHieremiae
Prophetae,de inftrumen-
tismuficis, de partibus
minus notis veteris Te-
ftamenti , fententiaeex-
cerptae ex variisopufcu-
lis, defphatra cœli , de
duodecim lapidibus, de
menfuris.
S s» Dudonis NeuftriiHiftoria
Normannorum.
jô\ Macrobii Theodofii Sa-
turnalia.
S7, Senecarum Tragœdiar,
cum fcholiis.
f 8. Ordo Leclionum inHccIc-
fia per totum annum.
5"o,Gloflarium.
éo. Idatii JEpifcopi Chroni-
c«n.
éi.Chalcidius in Timaeunu
Platonis.c^/f/^^cfcr/-
ftianus fuit (S Ecclefa Car-
tbaginenfis Diacomts, Com-
mentarios fuos dicatOJioCor'
dubenfi* Ad hune , opinor,
Chalcidium extat Vulger.ùi
PUnciadis liber deprifeofer-
mone,
Ciceronis difputatio inTi-
macum Platonis.
Mercurii Trifmegifti diaïo-
gus, Apulejo interprè-
te.
Apulejusde dogmatePIa»
tonis.
Idem de Phtlofophia»
Ejusdem deCofmographia.
IdemdeDeo Socracis.
6z, Infcriptiones antiquae.
6$, Hiftoria Jacobi de Vitria-
co , ab édita valde di-
ferepans.
04. Martianus Capella, cum_»
fcholiis.
67. S. Cypriani opéra.
66. Ifidorus in Vêtus Tefta-
mentum.
Paulini Epiftola ad Seve-
rum.
Cicero
ISAACI VOSSIL
87t
Cicero de Senedute &
amicitia.
Beda fuper Tabernaculum
Teftimonii,
<$7.LucasdePenna inValeri-
um Maximum. Idem-*
eft cum eo qui inCodicem fcri-
fftt.
£tf.T. Livii pars de bello Ma-
cedonico.
4.ç. M. Tullius de natura Deo-
rum,de paradoxis Stoi-
corû, de divinatione &c.
70. Pcolemaei Cofmographia.
71. Plinii hiftoria naturalis.
Codex praeftantilïimus.
72.Commentarius antiquus
înVirgilium.
73 ♦ Defcriptio Maris Méditer-
ranei &Infularum.Acce-
dunt varias mappacreli-
quarum obis partium.
74. Auclores varii de limiti-
bus agrorum, cum figu-
ris,
7 j, Notitia Imperii cum figu-
ris.
7<5. Anonymi homiliœ.
77. Senecae Epiftola?.
IdemdeCIementia.
-;. Excerptaex ejusdem libris
debeneficiis.
78. Senecaedeclamationes.
Idem de beneficiis&de cle-
mentia.
Ejusdem quarftiones natu-
rales,& epiftolae ad Luci-
lium.
79. Ciceronis epiftolae ad fa-
miliares , pulcherrime
exarata?.
8o.Virgilius cumexpofitione
interlineari & notis
marginalibus,
8 1 , Galenus de arte curativa_»
adGlaucqnem.
Gregorii NazianzeniApo-
logeticus , & in eurru
Chryfoftomi Prasfatio.
Aimoinus Monachus do
translationeS. Vincentii
ad Bernonem.
Idem deeadem translatio-
ne,ver(ibus,ad Teotge-
rum,
8î. Martialis.
g$»Vitruvius de Architeftu-
ra.
84. itthici Cosmographia.
Hiftoria Apollonii Régis
Tyri.
Hiftoria Trojana Daretis
Phrygii.
Fragmentum paffionis $S.
Apoftolorum Simonis &
Judac, &hymnus.
Paffio S. Matthias & hy-
mnus.
D. Auguftinus de agono
Chriftiano.
Idem adverfus quinque hac-
refes.
DeVka Chriftiana.
De (ïtu orbis.
8;.Solinicolleftanea.
Epifc
67*
CATALOGUS MSTORUM
Cenforinus de die natali,
PomponiusMela*
Apophthegmata à Fran-
cisco Philelpho latino
verfa.
tf6. Julii Caefarîs commenta-
nt.
#7.Perfius &Juvenalis,cunu
notis uberioribusPhilip-
pini Itali poëtae , nun-
quam,opinor,editis.
88.Ciceroni$ Oraciones va-
riz»
89. Julii Cxfaris commenta-
rii.
oo.Excerpta exPIinio.
©1. Boëchius in TopicaCice-
renis*
IdeminAriftotelis librum-»
de interprétations
Ariftotelis Catégorie ab
Auguftino translata:.
Ciccronis Rhetorica.
MacrobiusdePalliis. Haec
fiant lapidum nomina.
GloiïaeinEpiftolasS.Pauli.
Epiftola Alcuini Abbatis.
Seneca? quadamEpiftolac.
Fragmentum Gloflar ii.
Chronicon ab initio mun-
diad A.Chriftiii70..
p7.Ifidori HifpalenGsEtymo-
logia?,cum Epiftola prae-
fatoria ad BraulionerrL»
Epifcopum Caefaraugu-
ftanum.
Ql> Hieronymus de Scripto-
ribus EccleGafticis.
Idem de duodecim Ecclé«
fiacScriptoribus.
Gennadiusde viris illuftri-
bus,
Ifidorusde viris illuftribufé
Çaflîodoridivina; inftituti-
ones.
Auguftini Hbri retradatio-
num.
Excerpta ex Hiftorta Eccle-
fiafticaAnglorum de fcri-
ptis Beda?.
94. Cafliodorus de anima.
Liber ad Vigilium de Ju-
darorum incredulitato
fub Cypriani nomine.
Ejusd. Cypriani aliaopus-.
cul a.
Tertulitani Apologeticus.
Sermoinfeftivitatè S. Cy-
priani.]
Ejusd.Opufcula.
Paflio S. Aufonii Engolit-
menfis Epifcopi , *//*, ni
fallor, ab ea quam eetidit il"
lufirijf. Bofquetus antepau*
cos annos Monfpelienfis An*
tifos.
Origenis homilia injohan-
nem> qudtOrigenis efjenon
fotc fi, îneaenimntminau*
tur Art ont.
Hieronymus, vel quis alius,
deaffumtione B. Maria?.
5 f , Vitruvius de Architeclu-
ra.
96, Grcgorii îvi Epiftola? >cum
viri
ÎSAACI VOSSIÏ.1
87f
virî docli notis margi'
naîibus,
97. Fulberti Carnbtenfis Epi-
fcopi Epiftolae & Sermo-
nes,
Excerpta è Jibris Glaudiani
Mamerti de anima.
Catalogus Pontificum &
Impp. Rom.
Fragmenta è Gregorii Tu-
ron. hiitoria Francorum.
De diverfa obfervationo
Quadragefimx,ex colla-
tione prima Theona; ap.
Catfian. collar. 21. edi-
tionis Romansep. ^73.
Fragmentum è Civitato
Dei S. Auguftini.
Fortunati verfus.
98. S. Cypriani opéra.
P9.Lucanuscum fcholiis.
loo.Joh. Brodaei Mifcellane-
orum liber VII. & nota;
in fex primosAëtii libros,
hadîenus , puto, inedita%
His praefixa eftejusd.Bro-
dari Epiftola Galîica ad
amicum>ad quemMifcdl-
laneafua & notas mittit.
Ad calcem voluminis au-
tographum habes Epi-
ftolar Francifci Danielis,
Pétri, inter eruditos no-
tiffimi, fratris, ad Joh.
BrodaeumTuronenfem-j
Canonicum. Plura dt*
Brodto & ejus fcriptis dixi-
mus in GallU Orientale,
101 Joh.Brodad Mifcellaneo-
rum lib.X. cap.22.
102. Ifidori Etymôlogiae &
GlofTarium.
103. Seneca? fuaforiae.
1 o^HiftoriaNormanniarDu-
cum,Guil.Gemeticenfif»
Gaufridus Monumetenfis.
Caroli M, vita per Eginhar-
dum.
Francorum brevis hiftorial
Acle de paix entre S. Lo-
vis & Henry Roy d- An-
gleterrel'ani2f9.
Citatio, excufatio & conde-
mnatio Guidonis dc>
Monteforti per Grego-
riumX.
Regum Francise ad S. Lu-
dovicum usque anno-
rum fynopfis.
De Imperatorum Eîectio-
ne.
Fr.Johannis de Piano Car-
pini ord.Minorum Hi-
ftoria Mongalorum feu
Tartarorum.
Fr. Wilhejmi de Rubino a
S. Ludovico adTartaros
miffi ad eundcm Ludo-
vicum deTartaris narra-
tio.
1 05*. Auli Gellii nocles Attica?;
106. Diofcorides latine verfuJ
& juxça Alphabeti feri-
emdigeftus.
107. Lucanus.
Sssss 10%.
*74
CATALOGUS MSTORUM
io8«PetriCiacconii notacin-.
Varronem de re ruftica,
nunquameditae.
109» PIautiAulularia,Capti-
vi>Curculio,Cafina, Ci-
ftellaria&Epidicus.
îio. CiceronisRhetoricorum
libri duo cum fcholiis.
Rhythmus de communio-
ne&differentiaRhetori-
ces & Dialeftices.
Anonymi verfus.
Perfii prologus & fatyra,
una cum fcholiis.
Ar$ Donati Grammatica
cum expofitione.
Lactantius,vel potiusTheo-
dulphus Aurelianenfis
Epifcopus,de Phœnice.
Prifcianus in duodecim-»
verfus Virgilii iEneidos.
Verfus Rufini Grammatici
de metris Terentii,Plau-
ti& caeterorum.
Verfus de duodecim vernis»
Prifciani Periegefîs.
QuintiSereni verfus de me-
dicina.
Dionyfii Catonis difticha,
fub nomine Catonis
Philofophi.
Excerpta ex Grammaticis
antiquis>àClemente quo-
dam colleda.
VerfusScoti,nefçio cujus,de
Alphabeto.
1 1 i.Ciceronis Epiftolae ad fa-
0 ïwiliares.
m, Macrobiw in fomniurn
Scipionisjcum fcholiis.
113. Cornélius Nepos de ex -
cellentibus ducibus,fub
jEmiliiProbi nomine.
114. Iiîdorus Junior (fie appel-
la tuf, ut diftinguatur ab l[i*
doroCordubenfiy qui vixit cir-
ca A. 400.)Hifpaleniîs de
proprietate rerum.
Excerpta ex Eutropio &0-
roilo.
1 15-. Vegetius de re veterina-
ria , editis auclior &
emendatior.
Gargilius Martialis , (cujttt
meminït Lamprtditu in Alex.
Severo) de cura bourru,
ha&enus ineditus.
1 1 6. Anonymi homiliae.
n7.Chronicon vêtus Britan-
nicum.
1 1 8.Hiftoria antiqua Saxonîî.
119. Anonymi quaeftiones
Theologicae.
îiq.Anony mus de bello facro,
inquo plurima occur-
runt aliis hiftoricis indi-
. tfa.
1 2 1 .Lucanus cum Scholiis.
îiz» OvidiiMetamorphofis>
cum fcholiis,
n^.Ovidiifaftorum libri.
1x4. Feftus,feu potius Paulus
Diaconus, de verborû fi-
gnificatione.
NoniusMarcell? de proprie-
tate fermon. m ixj*
ISAACI vossir.
«7?
ïij. Hiftoria EcclefiafticaSo-
cratis,Sozomeni&Theo-
doretijEpiphanio Scho-
laftico interprète,
lié. Auguftini Euchiridion ad
Laurentium.
Ejusd. fèrmones aliquot»
1 27. Auguftinus de dodrina^
Chriftiana.
Ejusd, Epiftola ad Darda-
num.
Idem contra Donatiftas.
Idem de baptifmo|parvulo-
rum.
1 18. AuguftiniConfeffiones.
129. Anglorum hiftoria Be-
dac.
Idem de natura rerum,&de
quadrifario Dei opère.
130. In fularum liber , eu nu
figuris.
131. Anonymus de fpharra.
Anonymi tradatus Aftro-
logicus.
1 } 2.Quincliliani declamatio-
nes.
iJ3.Chronicon brève Ano-
nymi.
134. Remedfarum five reme-
diorum thefaurus.
1$$; .<Egidius Romanus do
informatione Princi-
purru
ijd. Medii aevi feriptor do
herbis & plantis.
137. Caetar de bello gallico»
13 g. SynodusRhemenfisGer-
bertijqui pofteaPapafuit
fub nomme Sylveftrill.
cum ejusd. Epiftolis.
Refcripta ad Conciliurru
Africanum Cyrilli Alex»
Concilii Nicaeni Cano-
nes.
139. Damafi Pontificale.
140. Gregorii Turonenfis hi-
ftoria Francorum.
141. Catalogus Codicunu
MSS. Bibliothecx Peta-
viana; , h.e. Pauli Peta-
viiSenatorisParifien(ls,&
Alexandri filii itiderru
Senatoris.
i4i.LucanuscumnotulisaIi-
quotmarginalibus.
143. AratorisSubdiaconi Hi-
ftoria Apoftolica»
Profperi Epigrammata.
Tertullianus,vel quis aliùf*
de Sodoma & de Jona»
Catonis libri quatuor.
Martialis Epigrammata^»
quaedam.
VerfusSapientum*
Alcimi Aviti libri fex.
Ars Ifidori.
144. Julius Solinus Polyhi-
ftor.
14 j. Martialis Epigramma*
ta.
146, Plinii junioris Epifto-
lar.
i47»PIauti,vel cujusdam alte-
riuSjAulularia , quarru
poftea Petrus Daniel , de
SSSSS Z qUO
«7 '$
GATALOGUS MSTORUM
quofupra, vcl alii cum
notis edidere. Hutcco-
dicî praefixi funt Geor-
gii Buchanani verfus in
laudem Pétri Danielis.
i48.Eufebii Chronicon ab
Hieronymo latine ver*
fum &auéliim.
i40.Pomponii Mêlas Cofmo-
graphia.
15-0, Vegetius de re militari,
1 y 1. Dyclis Cretenfts.
152. Cypriani tractatus..
iJi» Veteris Grammatici
(Vulcatii pnto> de quo
Hieronymus Apologia__.
prima contra Rufmum)
in aliquot M. Tullii Ora-
tiones fragmenta nun-
quam édita»
1 74, Hiftoria Jacobi de Vitria-
co, editis aucflior.
1 /5". Eutychis Grammatiea.
Ifidori etymologiarum li-
ber prknus.
^jôWariaeleâionesin Anto*
nini Itinerariarè codice
MS Nicolai Cufani Car-
dinalis.
Galliarum provincia* &
urbes, cum privilegiis
fuis.
De origine &(î tu urbisRo-
mac.
Verfus de EecîefiaB Marti-
ni Turonenfis.
Gloflàrium pracftantifîîmû,
if 7«Lucreciu$ optinwe notac.
ij 8« Martini , Poloni vulgo
dicli, Chronicon. 6b-
(ervatPetrusLâmbeciusyCt-
faretBibl. nuper prafeftus
l'ibro 2. Bibl. Vindob. Marti'
num ipfum in prtf. codicit
MS, cujuidam BibLViennen-
fis y feipfttm dicere de regno
Bobemî* oriundxm , patria
Opintenfem , vel ut in alio
MS. ut & codice Monaflerii
Gamingenfis reiïiuslegitur7
Oppavienfem. H'mc refel-
iendi , qui Polonuvt , vel
Scatum y vel Carfulanunt-»
apud lïmbros faciunt,
1 fp. Auguftinitra&atusvarii.
160. Pomponius Mêla.
1 6 1 . PetriComeftorisHiftoria
Scholaftica. (ftoria.
itfi.Aitoni fîve AithoniiHi-
16$, Fefti reliquiae.
1 64, Tibullus, Catullus & alii,
idj. CatalogusGraccorum co-
dicum Bibliotheca» Pe-
triBourdelotiiJohannis,
qui in Lucianum , Petro-
nium ac Heliodorunu
fcripfit , coghati.
1 6d. Crellius de Spiritu S,
1 67. Horatius cum expofitio-
ne inter lineari & Scholi-
is antiquis.
Ovidii IbU,
i6g.VitaS. Nicolai.
Vita S. Martini autore Sul-
picioSevero.
Vitac
ISAACI, VOSSÏL
Î77
Vitse S. Briccii Turonenfis
Epifcopi, & aliorum.
169. Plauti Comœdiae varia?.
170. Valerius Maximus,cum->
Schohis.
i7i.TlieodtiIphiAureliancnfis
Epifcopi verfus.
Aimoini hiftoriae Franco-
rum fragmentum.
Ejusd. verfus de transîatio-
ne S. Bencdicli.
Fkviacenfis Monafterii
chartseduze.
Yjz. M. Tuliii Ciceronis do
natura Deorum, dedi-
vinatione, defato, de
legibus&c.
i7j.Ca(ïiodorus de anima.
Augufïinus de anima.
Ejusd.SoJiloquia.
Idem contra Judaros.
Idem de difciplinaChriftia-
norum,
Excerptum de Aftrologia,
Priiciani verfus de fideri-
bus.
Diverforum Cdnciiicrum
Canones,
Liber de quadrifario Dei
opère.
Verfus de prxdpuis cotius
anni feftivitatibus.
Auguftinusde origine ani-
maf.
Hieronymi Epiftoîae adHe-
liodorum & Nepotia-
num»
1 74. Gefta Pontirkum Traje-
cleniiurn.
i7y,Senecae nota: cum corn-
m*entario.
Provinciale,
Traité du Régine de vivre.
176. Ciceronis Epifiols ad fa-
miîiares.
177.QXurtiihift.oria,
178. Cicerodelegibus.
17p. Auguftini fermo de de»
cemchordis.
Idem de agoneChridiano.
Ejusd. Epiftola ad Darda-
num,.
Idem de cura pro mortuis.
Idem contra Manichseo.s.
Eugippi excerpta e libris
Auguftini.
Hieronymi Epiftola adPrse-
fjdiumDiaconum.
igc. Alexandri Epiftola ad
Ariftotelem de mirabils-
bus India*,
Alexandri M. Geifo,
iEthici Cofmographia, ab
Hieronymo,ut pnr (e fert
tituîus, latine translata.
SoliniColledanea.
i83- Paftio S. Theodori mi-
noris,
Chromatii & Heliodori ai
Hieron. Epiftola, curru
Hieronymi refcripto.
GcftaSalvatoris noftri, in co*
dicibus publias inventa.
Sssss 5
Ses,-
875
CATALOGUS MSTORUM
Sermo de afïumtioneB,
Mariae.
De puero Judaeo , exGre-
gorioTuronenfi.
Pcenitentia Theophili.
Sermo de nativitate B. Ma-
ria?.
Vita Ildephonfi Epifcopi
Toletani.
Variitermones.
Fragmenta è GregoriiTu-
ronenfis libro miraculorû.
i'Si. Enchiridion Sexti , vel,
ut Hieronymus vocat,
Xyfti Pythagorici.
Somnium Scipionis.
Probaeverfus.
Hervei Natalis Biitonis,
ord. Praedicatorum tra-
ftatus de poteftate Pa-
par. Huk Herveo falfo ad-
feribunt BeUarmintu (S alii
comment arios in S.Pauluntj
Anfelmo Cantttarienfi vulgo
tribut os , (unt enim Hervti
Doletifis inBiturigibutMonA-
cbi ) quiilaruit tircAA.C
1150. monente Phil, Ltbbé
Je fuît a diligenti/fimo.
185. MartialisEpigrammata.
184« Vita & çonverfatioD.
Ludgeri per Alfridum,
cum variis chartulis.
1 8 $• Senecae declamationes.
i8ô. Profperi Epiftola ad D,
Auguftinum.
Hilarii Arelatenfis Epiftola
ad eundem.
Auguftinus de praedeftîna-
tione fanctorum.
Idem de cura pro mortuis.
Idem deconjugiisadulteri-
nis.
i87.Donatus in Terentium.
îgg. Ifaaci Lingonenfis Epi-
fcopi canones. Edidit^
Aut fallor , Domnus Lucas
T? Achery Monachus Bene-
diiïinus in veterum feripto*
rumfpicilegio.
1 8p. Ovidii Metamorphofis,
cumSchoîiis
ipo.Terentius,& in cum Eu*
graphius.
ipi.Êugraphius in Terenti-
um. ,
\f)i, Aufonius.
ipj. Liber de venenis & eo-
rummedicinis, qui vul-
go Confiliator, àMagi-
ftro Petro de Aîbano
editus,& Johanni XXII.
Pontifici transmiflus.
IV4. Hiftoriarum Philippica-
num liber.
ipj-. SenecarumTragœdia*.
196 Pontificale Damafî.
197. Virgilius cum Scholiiî
antiquis.
ipS.Quincliliani Inftitutiones
OratoriaeinCharta.
i99#QuindrilianiIn(titutionet
Oratoriae in membranis.
200. Acron in Horatium.
zoi.SoliniPolyhiftor.
201,
ISAACI VOSSII,
*79
202, Liber SibyllaeTiburtinac
Prudentii, Fortunati , Eu-
genii & aliorum hy mni.
Gloflae veteres.
Excerpta ex Hieron» & Au-
guftino.
20$. Ciceronis Epiftolae ad fa-
miliares.
ao4.Terentiu$optimae nota:,
cum figuris.
205*. Vegetiusdere militari.
20d. Chronici S. Hieronymi
fragmentum.
Q.Curtii hiftoria»
Breviarium exOrofii libris
colleclum.
207» Antonius Mufa de beto-
nica.
Excerpta ex ConcilioTo-
letano&aiiis.
Oliverii Epiftola adElgel-
bertam Cotonienfem-i
Archi Epifc. deoblidione
Damiat<et
Notitia provincïarumjEpt-
fcopatuum , & Archi
Epifcopatuum orbis.
Perfii Satyrae cum Scholiis.
208. Excerpta de geftis Ponti-
ficumHamaburgenfïum..
209« Antiquarum legum col-
ie&io.
2io.Geographia vêtus Gothi
cujusdam Ravennatis.
2ii.Medici,nefciocujus, re-
média ad varios morbos.
Antonius Mufa debetoni-
ca, adAuguftum.
Apulejus de herbis,ante an-
nos mille ducentos lue-
ris uncialibus fcriptus,
cum figuris elegantifiî-
mis.
212. Liber antiquas mappas
Geographicas conti-
nens.
2 1 3 ♦ Liber antiquus de fimpli-
ciMedicina.
2i4,Martialis Epigrammata.
2 1 f. Boé'thii Arithmetica.
216, Varrodelingua latinâ.
2i7.Prifcianus de octo parti-
bus orationis.
218. Carminum collectio»
2io.Demonftris& belluis li-
bri duo.
Les Obres dal Poeta Cata-
lan Aufias Mareth.
22C.PetrusCiacconius &Joh.
Nunnefius in Pomponi-
um Melam.
221. Aufonius*
222.Claudianus cum notulis
marginalibus.
22_j.Plinii hiftoria? libri fe-
cundi&tertiipars, liber
quartus & quintipars.
224. Liber fabularum jfcfopû
Liber integumentorum.
Callifthenes Philofoph? de
metaïlorum transmuta-
tione.
Vincentii Bellovacenfîs
utriusqueAlchemiac li-
bellus.
Arnoldi
8So
CATALOGUS MSTORUM
Arnoldi de villa nova do-
drinae pradicae libellus.
Cabalifticae artis ex divinis
ruderibus libellus.
GilgitisChak i ienfisAlchy-
miae praclicas libellus.
Excerpta ex variis autoribus
dearte Cabaliftica.
Ars pra&ica ad cognofcen-
dum futura.
225*. Pompeji Mvit?, autorc>
Plutarcho , interpreto
Joh.Angelo.
226.Statius,cum expofitioho
interlineari , & notis
marginalibus.
2 27. PomponiusMeb.
Vibius Sequefter de flumi-
nibus, fontibus , lacu-
bus&c.
Facillima compofitio ho-
rologiihorizontalis»
ng.Lucanus.
2 2p.CommodianiInftrudio-
nes»
230. Martialis Epigrammata.
23 i.jEmiliusProbus, vel potius
Cornélius Nepos de ex-
cellentibus Imperatori-
bus.
232. Martïalis Epigrammata»
235, Sàluftius.
2^4.Varrode lingualatina.
Phocas de re Grammatica.
23;. Diogenes Laertius de
vifis Philofophorum.
*36.JacchieiChriftiani&Apol-
lonii Philofophi a Iterî-
catio.
2 3 7. Macrobius Theodofïus.
238. Epigrammata vetera-#
nunquam édita,
2?p.Lucanus.
24o.DefinitioConciliiChalc«-
donenlisdefide.
Concilium Ephefinum pri-
mum.
Definitio fidei infexta Sy-
nodo CPolirana.
Leonis Papœ Epiftola ad Ju-
lianum Epifcopum Co-
enfem.
Ejusdem Epiftola ad Fia via-
numEpifcopumCPolita-
num, édita auclior.
Excerpta exAuguftini librîj
deS.Trinitate.
LiberartisDialefticar.
Qusftiones de libroGe*
nefeos.
241. Manilii Aftronomicon.
Hygini Aftronomica.
242. Ifidorus junior de legib?.
Theodofiani Codiciscom-
pendiûjubente Alarico;
LegesSalica: Ripuariorum*
Alemannorum &c.
243. Manilii Aftronomicon.
HyginiAftronomica. (vus.
LiberSomniorum Salomo-
Oratio de prsftanria &
utilitateMedicinac.
CentiloquiumPtolemaei.
244.QuinclilianiDeclamatio-
nes. 247.
ISAACI VOSSIL
83ï
14?. Cornélius Nepos deex-
celkntibus Imperatoribus.
246. Statii Sylvae.
247. Ciceronis Phih'ppicae &
Catilinariae orationes»
i48.PetrusMonboiferius,Clu-
niacenfis Abbasjde mi-
raculis.
l4p. Auguftinus de opère»
Monachomm.
Ejusd. Soliloquia.
Idem de origine anima?»
ifo.MartiaîisEpigrammata.
2ji. Ovidius dearteamandi
& de remedio amoris.
Ejusdem vita, autore Bo-
no Accurfio Pifano.
2f2» Martialis Epigrammata»
25"2,LibelIusdediverfisfabri-
cisarchitectonica?.
Sécréta varia cum diverfis
compofïtionibus.
3 f3.Variorum hymni Eccle-
fiaftici.
2£4.Catalogus Codicum MS.
Bibliothecae Scorialenfis
àMartino Lafarinae Ab-
bate concinnatus„
257. Ovidii Epiftolae.
Idem de remedio Amoris.
Pulex. (chia.
Homeri Batrachomyoma-
Ovidius de Baccho.
xfô.Catalogus Codicum MS.
Bibliothjac. A. Thuani.
257.Catonisdifticha.
Avieni Fabulae.
2^8. Plinius, vel quis alius, de
viris illuffcribus.
2jp. MichaelManterne do
origine nobilitatis»
2^o.Glofla?ex Prifciano.
Ars GrammaticaConfentii.
Anonymusdere Gramma-
tica.
Excerpta exFeftodeverbo-
rum fignificatione»
Servati Lupi Epifcopi libel-
lus de tribus quaeftioni-
bus.
161. TerentiiComœdiae.
2^2.Cicero defînibus bono-
rum &malorum.
263. Léo Africanus de viris il-
luftribus, qui apud Ara-
bes fuere.Edidit inBibli-
othecarioex Cavalcantis
Apographo Joh. Henr»
Hottingerus. Libellurru
hune laudat ipfe Léo li-
libro tertio Africae To-
pographiae.
164. Senecae naturales qusc-
ftiones,
2 6j-.Operis de regrammatica
fragmentum.
166. Saluftius.
267. T. Livii breviarium3au-
cloreLucio Floro.
2d8.FlorusdegemsRomano-
rum,cum ejusdemEpito-
me.
2<5p. PetroniiSatyricon»
Catullus»
Ttttt Ovidii
83x
CATALOGUS MSTORUM
Ovidii Epiflolas aîiquot>&
alia.
170. Ciceronis orationes pro
Dejotaro , pro Ligario
& pro Marcello.
Quincliliani inftitutionum
oratoriarum fragmenta.
27i.Qvidii Metamorphofes.
Z7i.Sercnones ex variis l'atri-
busexcerpth
Traclatus demetallorum-»
transmutatione.
Tra&atus de Aftrolabio.
Lanfrancus de corpore &
fanguineChrifù.
173-Hygini Aftronomica,
274. OptimaeGlofiae.
Auguftinidialeâica.
Profperi Epigrammata.
Sententias quorundamPoé-
tarum.
275". Serviusin Virgilitjm.
270". Vaierios Maximus.
277. ïnfcriptiones antique à
Bartholomaeo Juft. Mi-
caeno delineatae ac de-
fcriptar.
278.JuIii CaefarisChronica.
27p. Prifciani fragmentum,
cum aliis ejusdem Dpus-
cuîis.
280. Cicerode feneclute.
Philofophus quidam de
verbis fupinis.
Marius Plotiusfacerdos de
metrisverfuum.
CentimetrumAlbino dica-
tum.
28 !♦ Canones antiqui de rô-
bus Ecclefiafticis,
2?2.Vocabularium vêtus.
283« ValeriusCatullus.
284. iïmiiius MacerdeHer-
bis, velpotius Odoqui-
damMedicus,ut fe in ve*
teri codice legifle tefta-
tur GaudentiusMeruIa_,
libro primo capite ulti-
timo antiquitatum Gal-
liae Cifalpinse.
285 Flori Hiftoria Romana.
236. Ovidii, Virgilii, Nicolai
Clarelli& aliarum opu-
fcula.
287. Propertii Elegiae.
3§8.Hieronymus&Gennadi-
us de fcriptoribus Eccle-
fiafticis.
AbecedariumB. Auguftini
deDonatiftis.
Abecedarium S. Fulgentii
Rufpenfis apudAfrosEpi-
fcopi.
Provinciale Romanum.
GaufrediAnglici Poetica-,
nova.
2g9.SenecaeEpi(tolae quardam.
2C/0. Epigramata veteranun-
quam édita.
20 1 . De origine & geftis Fran-
corum.
Forma diclaminis Epiftola-
rum.
Leges Salicae.
Devota: orationes.
Libri
ISAACI VOSSII.
88$
LibriTobias fragmentum.
2?2.Eutropii Hiftoria.
2s>$.PropertiiElegiaî.
294. Epiftola Romuli ad Ti-
berium filium.
Hymnus in S. Benedidtum,
Symphofii amigmata.
Anonymi Epigrammata.
Theodofii (imo Avieni ad
Macrobium Theodofi-
um) Fabulse.
Epigrammata de undecim
laboribus Herculis.
Hilarii Martyres»
Remnius Fannius depon-
deribus & menfuris.
Ejusdem PeriegefeoseDio-
nyfio particula.
Donati quardam.
Anonymi gloflàe.
Aliarum gloflarum frag-
mentum.
Bedae Martyrologium.
Virgiliusdevere& hyeme.
Virgilii Epitaphium per
duodecim Poctas.
Scholia quaedam,utvidetur,
in Perfium.
Hymnus Chrifti.
Prudentii -VvxofJtcixïci.
Carmen deSpharra.
Dionyfii Catonis difticho-
rum prologus.
Gloflaein S.Scripturam.
Profperi Epigrammata.
Prifciani praeexercitamina.
Nomenclatura univerfalis.
Marii Victorini excerpta.
Chronicon.
yEnigmata Adhelmi.
Idem de arte metrica.
Hygini Aftronomica.
z?5. Excerpta ex Dialogîs
Gregorii Papae.
Codices.MSS. Gottorpiani.
296. Julii Landi narratiodo
infulaMateria, quaevul-
go Madera,ubidiu exul
ab aula Romanavixit.
297. Horatius cumexpofitio-
ne interlineari ¬is
marginalibus»
298.CIaudianus.
299. Roberti Capitonis Lin-
colnienfisEpifcopîSphaera
Hiftoria ab orbe çondito
adannum 1227.
De origine Saracenorum-»,
cumMahommedis Hifto-
ria.
Notitia Epifcopatuum or-
bis. (Orbis.
Traclatus delnfulis totius
Excerpta ex Methodio &
MSS. Patribus de Anti-
Chrifto.
Catalogus Pontifkum Ro-
manorumà S.Petroai
Alexandrum IV.
Catalogus Patriarcharurru
Hierofolymitanorum.
Syllabus Regum Franco-
rum àPliaramundo ad
S.Ludovicum»
Ttttt 2 De
884
CATALOGUS MSTORUM
Deofficio& ordine Miflae»
Verfus de miraculisChriftn
Notae (uperEvangelia.
Jani Lafcaris Epigramma-
tum ad verbum Expofi-
tio,
300. Arati Pha?nomena,Lati-
nis verfibus reddita,
cum figuris elegantifiî-
mis, quas expretfit H.
Grotius,tunc quatuorde-
eimaut fexdecim anno-
rumpuer,in fyntagmate
Arateorum.
301. Tibullielegiac.
301. FloriEpitome Liviana_.»
303. M. TulliiRhetorica,&
Topica.
304. Auguftinusde parvulo-
rumbaptifmo.
Ejusdem fermo de patien-
tia.
Ambrofius,vel quis alius,de
Sacramentis.
Auguftinusde perfeclione
juftitix hominis,de natu-
ra & gratia,de libero ar-
bitrio, &c.
3oj\ SS. Patrum Collationes»
3o6.M.Tullii orationes varia?.
307, Hieronymus & Genna-
dius deviris Illtiftribus.
308. FloriHiftoriaRomana.
30p. Catulli, Tibulli & alio-
rum verfus.
310. Ars computatoria per
digitosjincerti autoris.
3 1 x . Aratoris hiftoria Apoftp-
lica.
3 1 z. Anonymi verfus.
313. M.Tuliius deofficiis.
314. Liber Legum Régis Ho-
vvel cognomine Boni.
315-. Hieronymus adverfus
Luciferianos.
Athanafii Altercatio cum
AriOjSabellio&Photino.
Sententiajudicis Probiinter
Athanafium,Arium, Sa-
bellium& Photinum.
3 1 6. Acron in Horatium.
3 1 7. Gloflarium Latino Grae-
cum.
3 i8juIiusFirmicusdeMathe-
fî.
Hyginus deAftronomia.
3 1 9. Symphofii «enigmata,
3 zo.PompejusTrogus à Jufti-
no contraclus.
32 1. M. Tullius deofficiis.
322. Francifcus Barbarusdo
reuxoria-
Plutarch? de liberis educan-
dis,interpreteGvarino.
PetrusPaulusVergerius fe-
nior de ingenuis moribus
&Iiberalibus ftudiisAdo-
lefcentiac.
313. DeMetrrs.
Sermo miflus ad Walteri-
umTuronenfem Epifco-
pum. (fidium.
Hieroymi Epiftolaad Prar,-
Verfus aliquot.
Wallo-
ISAACI VOSSII.
88*
Wallonis Epifcopi Epiftola Gerberti reguîae de divifio-
ad Erifridum, nibus.
Plinius parvus. $34. Hiftoria Gothorum in_i
Gloflte in Prudentiutn. Hifpania. (mus.
}24.Apicius,velquis alius5de 32f.Irenaei codex antiquiflî-
re culinaria. 3 j ^.PetriGyllii E piftola de iti-
Petri de Alliaco imago nerefuo Afiatico,hacle«
mundi feu orbis defcri-
ptio.
Linguarumaliquot orien-
talium Alphabetà,& alia
quidam.
320". Ovidii Faftorum libri.
3 27. Martianus Capella.
}28»Ifjdori Etymologiarunij
libri decem.
329 ClaudianusMino^ciim-»
expofitione interlineari
& notis marginalibus.
jjO.Rhetorica ad Herennium.
^ji.Veteres nota»,
3 32. Martini vita a Venantio
Fortunato verfibus defcri-
pta.
Idem de laude virginitatis.
Declamationes.
3 3. ïficïori fragmentum e li-
bris originum»
Anonymus de notis.
nusinedita. Hujus Epi-
ftolae fragmenta adducit
Ortelius in Thefauro
geogrcphico vocibus
Dafcuta , Nicomedienjes &
alibi.
537, Scintillarius > vel liber
Scintillarum in titulos
digeft^a Francifcojunio
Fr. Filio e G. J. Voffii co«
dice membranaceo de-
fcriptus. Alius extat
Scintillarius in titulos
itidem digeftus inBiblio-
theca Regia Londinenfi.
Ex eo pauca quéedam_»
olim defcriplïtD. Junius,
fed tantacura glotfata, ut
non putaret ufpiam re-
periri aliam interlineatt-
onem pari ftudio judici-
oqxieelaboratam..
Codices Lufitanici & Italie^
1. Dialoguo das grandeas do
Brazil,& alia quaedarrL.
hiftorica.
2. Avifo del Signor Origel-
cheres alla Majefta del
Re Philippo quarto di
Spagna,circa la facilita»,
délia conquifta delRe-
gno di Napoli.
3. Vaierio Mariani délia Mi-
niatura,
4.,ReIationadeSpagnadeISî-
gnor Leonardo Moro,.
Ambre dellaRepublica_>
de Veneria Tanno 1 ^27,
Ttttt 3 Co-
,8<5
CATALOGUS MSTORUM
Codices Gallicn
t. Le Mirroir hiftorical tra- 4. Une
duitenFrancois>avec des
belles figures in Minia-
ture. 2, Vol.
2,Abohaly de la lignification
des Planètes.
vieille Chroni-
que.
?. LeSonge du Verger,
6. Obfervations fur la corn-
pofition des mouve-
mens.
3, L' hiftoire deFroifard, plus 7, Antiquitez de la ville d'Ar-
ampîe & plus corredo les, par L. D, R.avec plu-
que les imprimez,*. Vol. fieurslnfcriptions.
LibriGr^ciàviris do&is cum ÏVISS* collatl, emer>
dati, vel alio quovis modo notatn
1. Eufebii Chronicon Scali- ?.TrallianusGoupiîi, notatus
gerianum,cumMSS.col- manu Renati Moraei Pa-
latum manu Cornelii rifienfis Medici celeber-
Tollii, qui Palafphatum-. rimi.
& Cinnamum cum_» icJfocratesediticnisAIdinœ,
verfione & notis edidit.
cum viridocli notis.
i. Biblia 70. interpretum edi- 1 1. Xenophon editionis Aldi-
tionis Romanae,cumva-
riis ledionibus & notis
manuFr. Junii,
j.PIutarchi opufcula,curn va-
riis leclionibus.
nx, cum variis leftioni-
bus.
12, Polybii Hiftoria editionis
Hagenoenfis, cum variis
lectionibus.
4. Jofephus de bello Judaico, 1 3 » Jofephus edit. Bafil. cum-»
cum MSS.collatus. variis lect.
y. Stephanus Xylandri, curru i^HefychiuseditionisAldina?,
virorum doftorum no«
tis.
tf.Hippocrates editionis Aldi-
naecum MSS. collatus,
7-Jofephi Antiquitates Judai-
cae edit, Bafil, cumMSS,
collata?»
8» Xenophon editionis Aldi-
nac cumMSS, collatus.
cum emendationibus
ThomaeBrunonis, Win-
deforienfis Canonici ,
viri doctiffimi juxta ac
elegantifîimi. Hujus
fcripta multalegimus,fed
majori ex parte tantum
inchoata.
ISAACI VOSSIL
w
i f ♦Stephanus Xylandri,cum_,
viri eruditiffimi emen-
dationibus.
iô\ Stobaei Eclogae edirionis
Genevenfis, Grotii ma-
nu emen datée &auctae.
17. Diclionariorum Grseco-
rum Cinnus viri do&i
manu emendatus & au-
clus.
18 Plutarchi opufcula editi-
onis Aldinae, cum variis
leclionibus & conjectu-
risDonati Jannoclii,
19, jEfchylusHenr.Stephani,
cum viri dodti notis.
ao. jEfchylus Henr.Stephani,
cum emendarionibus
manu Jofephi Scaligeri.
Aratus & Kyginus cuitl»
MSS,col!ati.
n.Onofander Rigaltii cum
MSS* collatus.
Tzi\ Xenophontis Cyri Pa?dia_,
ab Angelo Bergitio Cre-
tenficumMSS. coîlata.
Angeli hujus meminitlf.
Cafaubonus initio nota-
rum adiEneaeTaclica,alia
deeofupradiximus.
23.Theophraftus de odoribus,
cum emcndationibus &
notis.
24. Theophraftus de caufis
plantarum cum emcn-
dationibus & notis.
zy.Ariftotelesjvel quisalius?
de mundo cum uberiori»
bus notis Anonymi.
2^.EuripidisTragœdiae qua-
tuor,cum variis leclioni-
bus, ac notis manu Me-
riciCafauboni, Ifaaci fi-
lii CantuarienfisCano-
nici,
27»Diofcorides editionis Aï-
dinae , cum viri docti
emendationibus.
28»Stobaeus Grotii, longe aa-
ctiormanu Thomae Ga~
takeri Londinatis, viri
in autoribus diligenter
& accurate traclandis
nulli fecundi.
2p. Excerpta Grotiana exTra-
gicis & Comicis graecis
altéra parte au$iora_*
manu Thomas Gatake-
ri; horum excerptorum
a fe auctorum meminit
Gataker. Mifcellan. cX.
3o,StobaeusGrotii,ipfius manu
emendatus &audus.
31. Excerpta Grotiana ex tra*
gicis& comicis Graecis,
Grotii ipfius manu
emendata &aucla.
3 1» HephaeftionisEnchiridion
cum variis Le&ionibus.
32. Ariftoteles de animalibus
editionis Florentins. Et
alia ejusdem opufcula^»
omnia cwm MSS. col-
lata.
54»
S83
CATALOGUS MSTORUM
$4. Anthologie H. Stephani
cum vin docli notis.
jj.EpiphaniusdeProphetarû
vitis, cum variis lect.
Hieronymus & Gennadi-
usde virisilluftribuSjCum
MSS.collati.
$6, Diverforum Philofopho-
rum,Rhetorum &c. epi-
ftolae cum variis lcclio-
nibus.
37»Leonis Tadica editionis
Meurfianar, cum viri
docli emendationibus.
ç8.Simplicius in Epicletum_»
cum MSS. collatus.
39. iEfchylus cum emenda-
tionibus & notis.
40. Simplicius in Epicleturru
editionis Venetae cum
MSS. collatus.
4i,Theophrafti & Plutarchi
opufcula cum MSS. col-
lata.
4z.Lyrici graeciFuIvii Urfini,
cum notis & acceflTioni-
bus Andreae Schotti &
Pauli Colomefii.
4j, Plutarchi vitae cumemen-
dationib? manuMureti.
44 AriftophanesGryphiicum
emendationibus manu
Andrée Dudithii, viri in
Rep.literaria notifiimi.
45. Q. Calaber&Tryphiodo-
rus editionisAldine,Frid»
Sylburgii manu emcn-
dati.
46. Longinus Tanaqu.Fabri a
viro eruditiffimo emen-
datus.
47.iEfchylus editionisAldinac
cum emendationibus.
4k\Orphei Argonautica Edi-
tionis Aldinse cum variis
Lecl»
4?,MarcianusScylax , &alii
Geographi editionis
Hœfcheliane > cum-»
emendat. & notis.
50.Erotiani,veI cupvisalteri?»
Lexicon Medicum edi-
tionis H> Stephani, cum
notis &emen'dationibus
manu Bonaventurae Vul-
canii.
f i.'Ariftotelis Ethica,Politica
& œconomica, editionis
Bafileenfis,cum emenda-
tionibus ¬isviri im-
mortalitatedigniffimiFr.
JuniiF.Fi.quem,ut dû vi-
veret,veneratione fingu-
lari coluimus,ita nunc fa-
tofunclum cum omni-
bus bonis Iugemus.
52. Plutarchi opufcula edi-
tionis H. Stephanij cum
MSS. collata a Claudio
Cafpare Bacheto Mezi-
riaco , Mythologo prae-
ftantiflimo
ISAACI VOSSII.
889
ftantiflfimo, qui Plutar-
chum integrumpoftA-
miotum Gallice vertit
cum uberioribus anno-
tationibus $ hujus ope-
ris editionem avide ex-
pectamus.
y $. Q. Calaber editionis Bafi-
leenfis, cum variis lecli-
onibus.
$4, HierodesinPythagoraeo-
rum carmina editionis
Curterianœcum duobus
MSS.RegisGalliasàSte-
phano Huberto collatus.
5*4. Phurnutus & Palaephatus
editionis Bafileenfis cum
MSS. collati Sylburgii
manu.
jf. Phurnutus editionis itidem
Bafil.cum MSS, collatus.
j& Afchylus editionis Aldi-
nac, cum emendationi-
bus*
77. Codinus de originibus
C o n, ft a n t i nopolitanis
cum emendationibus &
notis manu Jof. Scali-
geri.
y 8, Philoftrati imagines
editionis Venetae cum
MSS, collatac manu Fr.
Junii, F.F.
yo\DiogenesLaertius Cafau-
boni,Fr. Junii F.F, manu
collatus.
do, Achillis Tatii amores
editionis Commelini
cum MS collati.
6u Sapientia Syrach Joach.
Camerarii cum Palati-
tinae Bibliothecae MSS.
collata , manu Jacobi
Kimedoncii Fiiii.
éz, Phalaridis Epiftolae Fr.
Junii Fr,F. manu collatae,
d$. PindarusH, Stephani,vi-
ri docli manu notatus.
64. PolyaenusCafaubonicum
MSS. collatus.
6j. Polyaenus Cafauboni,Fr*
Junii Fr.F. manu cuiru
MSS. collatus.
66. Homerus Crifpini viri
docli manu notatus.
6j. Novum Teftamentum-i
editionis Elzeviriana?,
Thomas Brunonis manu
notatum,
68,Euripides G. Cantericum
MSS. collatus.
dp. Euripides Canteri, viri
doctiiïimi manuemen-
datus.
70. Biblia Graeca editionis
Bafileenfis, à Paulo Co-
lomefio partim cuitl»
codice Alexandrino &
aliiscollata,partim notis
illuftrata»
VVVVY
Libri
ÎÇ>o
CATALOGVS MSTORUM
Libri Latini cum MSS. collati, emendati vel alio
quovis modo à viris do&is
notati»
I. Seneca Vincentii Pralli
cum emendat. & no*
tis.
2„ Tertullianus Pamelii ac<
curatiûime collatus cum
MSS. Agobardi, a viro
magno Jof. Mercero,
Joannis Filio & Salma-
fiiSocero,
3, Tertullianus Fr. Junii,
cum caftigationibus &
notis Jof Scaligeri, ex
Autographe defcriptis
manu Dominici Bau-
dii.
4» Aulus Gellius editionïs
Italicas anni 1472.it! do-
mo Pétri deMaximis,qui
gentilis fuit CamiUi de
Maximis Cardinalis, &
-Antiquariorû hodieMœ-
cenatis. Hujus Pétri de
Maximis mentio occur-
" rit apudFuîviumUrfmû
in illuftrium imaginibus.
Gelîii codex collatuseft
cum MSS. manu Fr. Ju-
nii Fr. F.
j. Nomus Marcellus cum_»
MSS. collatus Scaligeri
manu.
é. Juîii Celfi Carfaris brevia-
toris commentarii anti-
que editionis, cum notis
manu Gerhardi Jo.Vofiii
&aliorum.
7. Seneca Gruteri,cum variis
ledtionibus & notis.
8. Hyginus,Fulgentius &aîii,
cum emendationibus &
notis.
0. Robertus Monachus Gai*
lusdebellofacrQ, nono
& decimo Hbro editis
auftior, opère Andréas
Severini Velleji.
io. Martialis Domitii Calde-
rini (cujus verum no-
men fuit Dominicus de
Caldariis ) cum MSS,
collatus.
1 1. Pauli Diaconi hi(toria_>
editionis Bafiieenfis,ma-
nu H. Grotii cum MSS»
collata.
l'a. Poetae veteres Chriftiani
editionis Georgii Fabri-
ciicumMS.collatî,manu
FrancifciRaphelengii.
13. iïmilius Probus Lambi-
ne cum emendationibus
& notis..
I*
ISAACI VOSSII.
8?<
14.
IJ.
Hiftoriae Auguftse fcripto-
res,cum notis Cafauboni
ipfius manu longe au-
cîioribus»
Virgiîius Servit , cum_i/
26. Tertullianus ad natio-
nes,ex codiceAgobardi,
Saimafiimanu notatus.
2.7» Vegetius de re militari
cum MSS. collatus.
emendationibus & no- ag.S, Cyprianusveteris editi-
tisinberviurn.
16. Pompon jus Mêla Andr.
Schotticum MSS. colla-
tus manu Gerardi Vofïii,
Gerardi Fiiii.
17. Frontini Stratagemata^,
cum Bibliothecae Palati-
ns MSS. collata manu
Gruteri.
1%. Vegetii Mulo Medicina
cumMSS.coIlata.
ip. Grammatici veteres Put-
fchii,cum emendationi-
bus aiiquot Salmafii ma-
nu.
20. Vitruvius Phtlandri, cum
MSS. collatus.
21. MartialiseditionisFerra-
rienfis 147-1. cum notis
aliquotv
22. PlautusTaubmanni,cum
onisParifienfis cumMSS.
collatus.
2p. Pomponius Mêla Editio-
ns Mediolanenfis 147U
à Crucejo emendatus.
30, Cornélius Gallus,vel Ma-
. ximianus potius,editio-
nis if 05. cum MSS.
collatus.
31. Palladius de re ru(tica_.
cum MSS, collatus.
32.JuftinusThy(îi cum MSS.
collatus.
33,Lucanus GrotiicumMSS,
collatus manu Fr. Junii
Fr.F.
34vFeftus Scaligeri, cum_»
emendationibus & no-
tis.
3 y. Florus Salmafii cum M5S,
collatus.
emendationibus ¬is 36, Scioppii Priapeja, ciimj
manu Salmafii.
13. Suetonins Torrentiicum
MSS. collatus. 37.
24, SuetoniusTorrentiiCau-
fauboni manu paiïiiTL»
notatus. 38»
2j. Manilius Scaligeri à Bce-
clero editus,cumemen«
dationibus & notis.
Vvvvv
variis leâionibus & no-
tis.
Catullusj Tibullus, Pro-
pertius èditionisVeneta;
cum MSS collati.
Nonius Marcellus Jofiae
Mercericum MSS. col-
latus.
99
$91
CATALOGUS MSTORUM *
3?. Quinclilianus Gryphii
cum MSS. collatus manu
Fr.JuniiFr.f»
40. Valerius Flaccus Carrio
nis, cum emendationi-
bus.
41. Jornandis & Ifidori
Chronicon cum MSS.
collatum manuGrotii.
42. Nota doclorum virorum
in Feftum cumaliis,ma-
nu Andrea?Schc)ttf»
4$. CatullusMureticum.viri
docti notis.
44« P- Syri Mimi,edit, Vene-
ta?,cum emendationibus
& notis.
4f. PomponiusMela Oliva-
rii, cum variis leftio-
nibus.
4<5. Veterum Poêtarum Cata-
lefta editionis Aldinae
cum MSS. collata.
47.Catullus,Tibullus>Proper-
tius Scaligeri editionis
fecundaNCum emendati-
onibus & notis.
48, Horatius Plantini , Ca-
fauboni manu pafïïm-i
notatus.
49. MartialisGruteri , îpfius
manu cum MSS. colla-
rus.
jo. Aulus Gellius editionis
Genevenfis, cum variis
leftionibus manu Ger.
VoftiiGcrardiFiliù
Si, Frontinus Scriverii cunu
MSS. collatus*
jz. Catullus,Tibullus,Proper-
tius edit. Plantini,currL*
MSS. collati>manuGru-
teri.
5"j.Florentius Wigornienfis
cum MSS. collatus»
J4. Conftantinus Porphyro-
genneta editionis Meur-
fianse cum MSS. collatus»
y j. Idem cum notulis manu
Th. Brunonis.
^d.Caefar Fulvii Urfini,currL»
variis MSS. codicibusa-.
Grutero collatus.
57. CenforinusCarrionis cum
variis ledionibus.
58» Aftronomica veterurru
fcripta, cum emendatio-
nibus & notis.
59. Theocritus Commelini
cum notis MSS. colla-
tus»
60. Plautus editionis Ba-
il leenfîs, cum emendati-
onibus & notis Scaligeri
manu»
61. LaclantiusThomafiicum
variis MSS. collatus.
6z. Virgilii opufcula editio-
nis Gryphianse cum
MSS. collata.
63. Eadem editionis Leyden-
fis cum MSS. collata,
64. Martialis Farnabii, eu nu
variis ledionibus.
6f.
ISAACI VOSSII.
S?J
6s* Aulus Gèllius editionis
Lugdunenfis viri docti
manu pafiim notatus.
66* Fragmenta vett. Poeta-
rum latinorum H. Ste-
phani,G.J. Voflii & H.
Grotii manu pafiim no-
tata.
67, Lucrètius Gifanii curru
MSS. collatus manu
Francifci Nanfii & If.
VoflTii.
6s* Antonini ïtinerariumj
cum notis Suritx , cum
MSS. collatum.
6p. VcteresTragici Scriverii
&Vofïii,ipfîusVofïii ma-
nu auctiores, praefertim
in notis.
70. Mythologici latiniCom-
melini cumMSS.colIati.
71. Caefar Scaligeri , licet
frons libri ditfimulet,
cum viri eruditiffimi no-
tis.
71. Feftus Scaligeri cum MSS.
eollatusmanuG. J. Vos-
fii.
7$. Caefar Scaligeri , Diony-
fii Voiïii Gerardi Fiîii
manu,puto, notatus.
74. Juftinus Berneggeri cum
MSS. collatus,
7f. Virgiiius Commelini
cum MSS. collatus.
76. Manilius Scaligeri & Fr*
Junii, cumvariisleclio-
nibus& notis.
77. Theophrafti Characle-
resCafauboni,cum MSS»
collati.
78. Perfius & Juvenalis P. Pi-
thœi cum MSS. collati.
79. Apulejus Col vii , euro Bi-
bliothecae Palatinae co-
dice Gruteri manu col-
latus.
80. Martianus Capella Gro-
tii viri docliffimi manu
cum MSS. collatus.
83, Martialis editionis Gry-
phianac cum MSS» colla-
tus.
82. Catullus &c. Scaligeri
cumMSS.colIati.
gj. Sofipater Charifius
editionis Bafileenfis ,
viri docti manu nota-
tus.
84. Salluftius Edit.Bafil.cum
MSS. collatus.
8^. Itinerarium a Burdegala
Hierufalem usque a_>
Petro Pithœo editum-r
cum viri docti emenda-
tiombus.
$6. Panegyrici vereres Live-
neji cum MSS. colla-
ti.
87. Aratus a Germanico ver-
fus,cum MSS. collatus.
V v v v v $
n>
894
CATALOGUS MSTORUM
88» Feftus Scaligeri , cujtl»
viridoctinotis.
8?, GeîliusH.Stephanicumj
MS.collatus.
90. Nonius Marcellus Hadr.
Junu ad MSS. fidem fe-
rio caftigatus.
9i.QyinétiIianus edit. 1517.
Merici Cafauboni manu
coilatus.
92. Seneca tragicus Gruteri
cumMSS. coilatus.
9$. Hiftoricorum fragmenta
cumMSS.collata.
94. Adonis Chronicon edit.
Bafil. cumMSS. colla-
tum.
$f. Sidonius Apolîimris
Edit. Lugdunenlis , Sca-
ligeri manu emendatus,
in carminibus impri-
mis.
96, Querolus fub Plauti no-
mine edit. Rittershufia-
nxf viridoclimanuno-
tatus.
97. PubliusSyrusEdit. Parif.
cum G. J. Vofîii notis,
92, Amniianus Marcellinus
cum iMSS. coilatus.
^9. Veterum ac recentium
Medicorum vita?, Auto-
re Petro Ca(telIano,a
DionyfioVoflio Gerardi
filio aucliores facra?.
100. Virgilius Erythraei cum
MSS, coilatus.
ioi. Q. CurtiusErarmi, Me-
rici Cafauboni manu no-
tatus.
102. Catullus &c. Mure-
ti viri do&ifîïmi manu
cumMSS.coliati.
10$. Orofius edit. Colonien-
fis viri docli manu no»
ta tus.
104. Cornélius Celfus edir;
Lugdunenfis , Scaligeri
manu emendatus & illu-
ftratus.
ioj. Pliniihiftoria edit. Elze-
virianaecum MS.collata.
106. Vaîerius Flaccus edit.
Florentiria?,cum variisle-
clionibus.
107. ApulejusVulcanii, G. J.
Voffii manu cum MSS.
coilatus.
108. PJiniiPanegyricuscumj
MS.collatus.
109. Florus Zevecotii cum
MSS. Coilatus.
ne. Claudianus Pulmanni,
Scaligeri manu emenda-
tus.
in. Plinius junior H. Ste~
phani , Fr. Junii F. F.
manu cum MSS. coila-
tus.
112. Vaîerius Maximus edit.
Parif. cum MSS. colla^.
tus.
113. Cornélius Celfuseditio-
nis LugdunenC Cafaubo-
ni
ISAACI VOSSIÏ.
*9+
ni manu pafïim nota-
tus.
114» Cornélius Celfus edit.
1574. cum MSS. colla-
tus.
iij. VeterumPoetarumCata-
lecla edit.ParincumMSS.
collata.
n6> Picherdïi opufcula_,
Theologica,ab And. Ri-
veto (ut ex ejus inExo-
dum conimentario didi-
cimus) inlucem edita_,,
Magni Grotii manu au-
cliora , ex collationo
cum autographe
1 1 7. Juftinus Boxhornii cum
MSS. collatus.
112. PlauuH Plantini a Scaîi-
geroemendatus. Emen-
dationes defcripfit H.
Commelinus & J. Gru-
terus.
11 p.Ovidius edit.EIzeviriana:,
cum MSS. collatus.
120. Statius editionis Rhoto-
magenfis cum MSS. col-
latus
121. Juftinus Gryphii cum
MSS^coîîatus.
iiz, Valerius Flaccus Car-
rionis , Seaiigen manu
emendatus.
ïij. Lucretius Gryphii , Ca-
fauboni manu notatus.
124» Silius Icalicus Gry-
phii , Cafauboni manu
notatus.
125-, Martialis Scriverii cum
MSS. collatus.
126. Svetonius Cafauboni
cum MSS. collatus.
127. Martialis Raphelengii
Fr. JuniiF.F.manucum
MSS» collatus.
128. Ciceronis Epiftoîa: ad
Atticum editionis Gry-
phianae, AndreaeSchotti
manu paflim notatae.
12p. Silius Italicus Hcinfiî,
cum MSS. collatus.
150. Catullus &c. Edit»
Amft. Fr. Junii Fr. F. ma-
nu cum MSS. collati.
131. Juftinus Raphelengii, Fr.1
Junii Fr.F. manu curru
MSS. collatus.
ij 2. Martialis editionis Coli-
naei,Gruteri manu cum
MSS. collatus.
133. Ovidius edit. Amfterd»
cum MSS» collatus.
i$4.Bibliotheca Cordefiana_,,
fivecatalogus librorum
Cordefii Lemovicenfis
Canonici>àGabrieleNau-
àxo confeftus , & Pauli
Colomefîi manu paflim
notatus.
1 5 ; . CorneîiusNeposSavaro-
nis, Scaiigeri manu nota-
tus.
Adden-
addenda quidam y ex edit. t^/TmJlelodatnenfîÇolomeJîd'
norum-) qua inferja funt Opufculis Evremonii.
/ld p<tg. 3 W.poft-v. 11. Gilbert Gaulmin fut premièrement Maître des Requêtes & enfuitc
Conseiller d'Etat. Le Roi le fit Intendant duNivernois en 1549. " étoit excellent
Critique, bon Poète, & très habile dans la langue Grecque* l'Hebraique, l'Arabe,
la Turque^ & la Perfane. Il a fait quelques Ouvrages dont on trouvera le titre
dans les Jugemens des Savans deMr.Baillet. On croit qu il mourut en 16S7. age
de plus de go. ans. Mr. de St. Evremondm'a ditque Gaulmin avoitfurla Religion des
idées bien différentes des fentimens ordinaires, Voyez fa féconde lettre à Mr.Juftel.
P. \i%. pofl v. 1 j. Touchant ce vers rétrograde voyez le L'ère Rofvveidus Jefuite dans fes
Notes fur St. Paulin.
T,izo.f>ojiv, 23. Voyez la lettrequeMr. Chapelein écrivit fur lesFragmcnsde Tite Liveâ
Mr.Colomiés,&queceluici a-inferée dans fa Bibliothèque Choifiep 3 1. Le Chevalier
Robert Cotton étant allé chez un tailleur trouva qu'il alloit faire desmefures de la
Grande Chartre d'Angleterre en Original avec les Seings Se tous les Sceaux. Il eut
pour quatre fous cette rare pièce , qu'on avoit crû fi long tems perdue , & qu'on nr
efperoit pas de pouvoir jamais retrouver.
P. 32t .pojiv. 10. Le dofté Lambecius dans le Catalogue des Manufcrits de la Bibl-del'
Empereur parle fort au long de ce Diofcoride. Voyez aulïi leDiariurn Italicum & la
Paléographie du Père Dom Bernard de Montfaucon,
V. Izi.pofiv. zy. Ces deux derniers livres^le Ménage n'ont point encore paru. Voyez la
Catalogue de fes ouvrages tant imprimes que Manufcrits, à la tête du premier tome
duMenagiana.
P. 3 1 3 . v. 2 G. 1 i fez t plufîeurs volumes Scv.lt. dont nous avons l 'itinera/jfHeSi Allemand-
_ poftv. 16. Charles de I' Efclufe dans fes notes fur les fmgularités de Belon , & le Je-
fuite Gretfer dans fon traite des pèlerinages apportent quelques fragmens du Voya-
ge de Ravvoif traduits en latin.
P. izl.pojl v. 2 s. il y a dix Ans que la féconde édition du livre de piéVura veterum eft impri-
mée, Mr. Grzevius a compofé la Vie de l'Auteur, & l'a mife à la tête de cette impres-
fion. Je remarquerois icy les fautes qu'il y a faites, fije ne les avois pas déjà com-
muniquées à Mr. Bayle, qui enferaapparemment ufage dans le fupplement de fon
Dictionnaire.
_-..- v. 3i.lifez: étoit Albert Ruhtns^Jîls de Pierre , qui étoit grandpetntre .
P. 3 2 S-p'ft v, s. On trouvera à la fin duNaudaeanaimprcffionde Hollande > une lifte exacte
de tous les ouvrages de Naude'.
, pofl v. 20. 11 eft très fur que Ferrante'Palavicini eft l'Auteur du Divortio celefte Se du correrio fua-
liggiato. Voyez le premier tome des mélanges d'Hiftoire 8c de littérature deVigneul Marville>
ou vous trouverez plufieurs particularités curieufes delà Vie dePallavicin.
P- 326. poft 1/. 4. Mr. Bigot Ta pubhe'e en |68o.fous ce titre : Palla dii Epifcopi Helenopolitani de Vita S.
Chryibftomi dialogus.
— poft v. 9. 5c avant Pricxus & Boxhomius , Barthius dans Tes Adveifaria.
P. 327. />«/?. ^.34. Melchior Goldaftainferé ce traite' dans fon premier tome de laMonarchic de l'Em-
pire Romain.
P> 328. poft v.jz. U eft vrai que d'Aubigne' parloit ainfi lors qu'il publia la première édition de fonHiftoi-
re en 1616. mais il fe retrafta dans la féconde faite en I6î6 ck déclara que Hubert Languct étoit le
véritable Auteur de ce livre, & que du Pleflïs Mornai n'avoit fait que lui donner le jour.Mr. Bayle a
traite' cette matière àfonds,dans unediflertation qu'il a mile à la fin de fon Diftonnaire.
P. Ity.poft ^.32. Apre's quoi je m'e'tohne fort que le Père Alexandre , Jacobin , ait ofé dire d«ns fon Hi«
ftoire Ecclefiaftique, parlant delà Papefle, que fa ftatûenefubfiftoitplus.
F. 330.Vt 24. lifez : un jichmet des Songes &c v, 33. fur un MS, de la Eibl. de Mr. Sertner*
FINIS.
BINDI^G p g jgg^
Colomies, Paul
Opéra, theologici, critici,
& historici. Ed. hy J.A.Fabricio
PLEASE DO NOT REMOVE
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET
UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY