Skip to main content

Full text of "Phegea"

See other formats 


driemaandelijks  tijdschrift  van  de 

VLAAMSE  VERENIGING  VOOR  ENTOMOLOGIE 


Afgiftekantoor  2170  Merksem  1 

Periode:  oktober  - november  - december  2009 


ISSN  0771-5277 
Erkenningsnr.  P209674 


Redactie:  Dr.  J.-P.  Borie  (Compiègne,  France),  Dr.  L.  De  Bruyn  (Antwerpen),  T.  C.  Garrevoet 
(Antwerpen),  B.  Goater  (Chandlers  Ford,  England),  Dr.  K.  Maes  (Tervuren),  Dr.  K.  Martens 
(Brussel),  H.  van  Oorschot  (Amsterdam),  W.  O.  De  Prins  (Leefdaal). 

Redactie-adres:  W.  O.  De  Prins,  Dorpstraat  40 1B,  B-3061  Leefdaal  (Belgium). 
e-mail:  willy.de.prins@telenet.be. 


Jaargang  37,  nummer  4 1 december  2009 


A new  species  of  the  genus  Thevenetimyia  (Diptera: 
Bombyliidae,  Ecliminae)  from  Iran  with  notes  about 
the  male  of  Thevenetimyia  hirta 

Jozef  Dils 


Abstract.  A new  species  in  the  genus  Thevenetimyia  is  described  from  Iran.  Differential 
characters  of  the  sexual  dimorphism  in  Theventimyia  hirta  (Loew,  1876)  are  discussed  and  a key 
to  the  Palaearctic  Thevenetimyia  species  is  provided. 

Samenvatting.  Een  nieuwe  soort  in  het  genus  Thevenetimyia  (Diptera:  Bombyliidae, 
Ecliminae)  uit  Iran  met  notities  over  het  mannetje  van  Thevenetimyia  hirta 
Een  nieuwe  soort  in  het  genus  Thevenetimyia  wordt  beschreven  uit  Iran.  Onderscheidende 
kenmerken  in  het  sexueel  dimorfisme  van  Thevenetimyia  hirta  (Loew,  1876)  worden  besproken 
en  een  determineersleutel  voor  de  Palaearctische  Thevenetimyia-soorten  wordt  gegeven. 

Résumé.  Une  nouvelle  espèce  du  genre  Thevenetimyia  (Diptera:  Bombyliidae:  Ecliminae) 
d'Iran  avec  des  notes  sur  le  male  de  Thevenetimyia  hirta 

Une  espèce  nouvelle  est  décrite  dans  le  genre  Thevenetimyia  en  provenance  d'Iran.  Des 
caractères  de  dimorphisme  sexuel  de  Thevenetimyia  hirta  (Loew,  1876)  sont  discutés  et  une  clef 
de  détermination  pour  les  espèces  paléarctiques  du  genre  Thevenetimyia  est  donnée. 

Key  words:  New  species  - Iran  - Thevenetimyia  hirta  - New  species  - Key 
Dils,  J.:  Krekelberg  149,  B-2940  Hoevenen.jos.dils@pandora.be. 


Thevenetimyia  is  a predominantly  Nearctic  genus  of  the  subfamily  Ecliminae 
which  seems  to  be  rather  elusive,  never  being  collected  in  great  numbers  in  the 
Palaearctic  region.  Diagnostic  differences  between  the  genera  Eclimus  and 
Thevenetimyia  are  clearly  defmed  by  Hall  (1969).  To  date  only  three  species  of 
the  subgenus  Thevenetimyia , T hirta  (Loew,  1876),  T quedenfeldti  Engel,  1885 
and  T.  zerrinae  Hasbenli,  2005  are  known  from  the  Palaearctic  region. 


Introduction 


DEC  2 ? 2009 


f 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  121 


The  single  male  specimen  described  here  was  collected  by  Dr.  Joachim 
Ziegler  in  the  Khorassan  Province  in  north-east  Iran.  With  only  one  specimen 
available  for  study,  and  given  the  distinctiveness  of  this  species  within  the 
Palaearctic,  it  was  decided  not  to  dissect  it.  The  holotype  will  be  placed  in  the 
Museum  für  Naturkunde,  Humboldt-Universitat,  Berlin,  Germany  (ZMHB). 

Description 

Diagnosis:  The  combination  of  hyaline  wings,  hairy  flagella  and  yellow 
lateral  margins  of  the  tergites  forming  a continuous  yellow  line,  distinguish  this 
species  from  all  other  known  Palaearctic  Thevenetimyia. 

Material  examined:  Holotype  cJ:  Asadli  (Kuh-e  Aladag)  S of  Bojnurd 
Valley,  Khorasan  Province,  Iran,  37°16'02"  N 057°22'36"  E,  1970  m, 
03. VI. 2006,  leg.  Joachim  Ziegler,  coll.  ZMHB. 

Thevenetimyia  ziegleri  sp.  n. 

Male. 

He  ad : Ground  colour  shining  black  except  the  lower  half  of  the  gena  which 
are  yellow.  Eyes  separated  by  the  width  of  the  occelar  tubercle.  White  hairs  on 
the  face,  frons  and  lower  half  of  the  head  as  long  as  the  scape,  on  occiput  as  long 
as  the  pedicel.  White  hairs  on  face  and  frons  mixed  with  a few  brown  ones. 
Hairs  on  tubercle  brown  to  black.  Frons  dusted  silvery  grey  in  front  of  occellus 
and  laterally,  continuing  along  the  inner  margin  of  the  eyes,  the  area  from  the 
bucal  rim  towards  the  eyes  and  the  venter  of  the  head  to  halfway  up  the  occiput 
also  silvery  dusted.  Antenna,  dorsally  with  short  stout  black  hairs,  the  scape  in 
addition  with  a few  long  white  hairs  ventrally.  Flagellum  with  a circlet  of  black 
hairs  near  apex.  Ratio  of  antennal  segments  20-4-30.  Proboscis  as  long  as 
abdomen,  palpae  not  protruding  beyond  the  bucal  rim,  with  brown  hairs  (figs.  4, 

5). 

Thorax:  Ground  colour  shining  black,  with  silvery  grey  dusting  on 
mesonotum,  laterotergite,  meron,  coxae,  the  anterior  part  of  the  anepistemum 
and  the  anterior  part  of  the  katepistemum.  White  hairs  and  a row  of  pure  white 
scales  on  the  anepistemum  and  on  all  coxae.  Mesonotum  sparsely  covered  with 
approximated  yellowish  scales,  with  whitish  and  black  bristle  like  hairs  and  fme 
black  hairs  dorsally.  Prealar  bristles  yellow.  Scutellum  with  black  hairs  and 
setae,  small  tufts  of  fme  yellowish  scales  on  the  lateral  margins  and  at  the  tip 
(figs.  1#  3,'5). 

Legs:  All  femora  black  with  yellow  knees,  tibia  and  tarsi  reddish  brown 
with  small  black  scales.  All  femora  with  whitish  scales.  Femur  1 basally  with 
numerous  short  setae,  femora  2 and  3 a few  only.  Pulvilli  rudimentary. 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  122 


Figs.  1-5.  Thevenetimyia  ziegleri  sp.  n.  Holotype  <$,  Iran,  Khorasan  province,  Asadli  (Kuh-e 
Aladag),  S of  Bojnurd  Valley,  N 37°16'02"  E 057°22'36",  1970  m,  03.VI.2006,  leg.  Joachim  Ziegler, 
ZMHB;  1-  Dorsal  view  of  head;  2-  Lateral  view;  3 - Lateral  view  of  abdomen;  4-  Dorsal  vies  of 
head;  5 — Lateral  view  of  head. 


Figs.  6-7.  Thevenetimyia  hirta  (Loew,  1876),  Greece,  Atika,  Mount  Gerania,  445  m,  N 38°01'40,3" 
E 23°  1 1 '23,9”,  30.V.2007,  leg.  Dils  J.-Faes  J;  6.-  Male;  7.-  Female. 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  123 


Abdomen:  Ground  colour  shining  black,  except  lateral  margins  of  tergites 
which  are  yellow,  resulting  in  shiny  yellow  longitudinal  bands  along  whole 
length  ventro-laterally.  Tergites  and  stemites  sparsely  covered  by  yellowish 
scales,  with  yellowish  hairs  along  the  margins.  Basistilum  black,  epandrium 
black  and  yellow  with  black  hairs  as  long  as  flagellum  (figs.  1,  3,  5). 

Wings:  Hyaline,  r-m  placed  beyond  the  middle  of  the  discal  cell.  Anal  cell 
and  R5  widely  open  at  wing  margin  (fig.  3). 

Etymology:  The  species  in  named  after  Dr.  Joachim  Ziegler  of  the  ZMHB 
Museum  für  Naturkunde,  Humboldt-Universitat,  Berlin,  Germany  who  collected 
the  holotype. 


Thevenetimyia  hirta  (Loew,  1876) 

In  his  paper,  Hall  (1969)  mentioned  that  Loew  (1876)  and  Paramonow 
(1931)  described  a male  and  Engel  (1932)  the  female  of  this  species.  I have 
studied  the  holotype  in  the  Museum  für  Naturkunde,  Humboldt-Universitat, 
Berlin,  Germany,  and  it  tumed  out  to  be  a female  as  welf  Therefore  Loew 
described  the  female  instead  of  the  male,  and  this  description,  together  with  the 
mistake  in  gender,  was  copied  by  Paramonow  (1931). 

Furthermore,  Hall  (1969)  wrote  that  he  has  seen  one  male  and  one  female  of 
this  species,  both  from  Greece,  Peloponnese,  without  dates  and  they  seem  to 
have  both  reddish-yellow  hairs.  The  male  of  Thevenetimyia  hirta  (fig.  6)  is,  to 
my  knowledge,  not  described  yet. 

My  wife  and  I have  collected  this  species  (2$  and  4$)  in  Greece  on  Mt. 
Gerania,  Atika,  in  2007.  Also  in  Greece,  two  male  specimens  were  collected  in 
2004  by  H.  Vandenheuvel  at  Kamena  Vourla,  Phtiotis.  All  females,  collected  at 
the  First  location  had,  as  described  by  Loew,  reddish-yellow  hairs  and  an 
admixture  of  Fine  elongated  scales  of  the  same  colour  on  occiput,  humeral  calli, 
scutellum  and  sides  of  the  abdomen  (Fig.  7).  All  the  males  so  far  collected  have 
only  black  hairs  on  occiput,  humeral  calli,  scutellum  and  sides  of  the  abdomen 
without  any  admixture  of  scales.  The  eyes  of  the  male  are  separated  by  the  width 
of  the  occelar  tubercle,  in  the  female  by  twice  the  distance  of  the  width  of  the 
tubercle. 

Also  Hall  (1969)  has  misidentiFied  females  for  males,  because  he  mentions 
that  both  the  specimens  he  has  seen,  have  a reddish-yellow  pile  on  the  occiput, 
humeral  calli,  and  sides  of  the  abdomen  (scutellum?).  The  mesonotum  of  the 
male  specimens  I have  studied  have  rows  of  cones  (murications),  as  found  in 
other  species  of  Thevenetimyia.  In  Hall’s  (1969)  paper  it  is  not  clear  if  one  of  the 
specimens  he  studied  had  this  feature. 

Apart  from  the  sexual  characters  and  more  approximated  eyes,  the  male 
differs  from  the  female  only  in  the  absence  of  the  reddish-yellow  hairs  and 
scales. 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  124 


The  type  specimen  of  the  Museum  für  Naturkunde,  Humboldt-Universitat, 
Berlin,  Germany  bears  the  following  labels:  Acaman  //  9662  //  Akaman  / Krüper 
S.  //  Thevenemyia  / hirtus  (Lw)  / det  J.  C.  Hall  //  Eclimus  / hirtus  Lw.  / Dr.  E.  O. 
Engel  det.  //  Type. 

Engel  (1932)  and  Hall  (1969)  both  mentioned  that  the  specimen  was 
collected  on  the  Peloponnese.  However,  this  type  specimen  was  collected  by 
Krüper  in  Akaman,  the  present  Etoloakamania.  This  is  not  on  the  Peloponnese, 
but  in  mainland  Greece.  None  of  the  specimens  I have  seen  thus  far,  originated 
from  the  Peloponnese. 

Key  to  the  Palaearctic  Thevenetimyia 


1 . - Occiput  with  reddish-yellow  hairs  and  scales hirta  9 

- Occiput  with  other  pile 2 

2.  - Occiput  with  black  hairs hirta  $ 

- Occiput  with  white,  yellowish  or  brownish  hairs 3 

3.  - Occiput  with  yellowish  hairs  and  legs  reddish-yellow zerrinae  $ 

- Occiput  with  white  or  brownish  hairs,  femora  black 4 

4.  - Flagellum  with  a circlet  of  black  hairs  near  apex,  wings  hyaline  ...ziegleri  $ 

- Flagellum  bare,  wings  smoke  brown quedenfeldti  S,  9 


Acknowledgment 

I wish  to  thank  Dr.  Joachim  Ziegler,  David  Gibbs,  and  Guy  Van  De  Weyer 
for  their  kind  and  indispensable  help. 

References 

Loew,  H.  1876.  Eclimus  hirtus  und  Hapalothrix  lugubris,  zwei  neue  europaische  Dipteren.  — 
Deutsche  Entomologische  Zeitschrift  20(2):  209-210. 

Paramonov,  S.  J.  1931.  Beitrage  zur  monografie  der  Bombyliiden-Gattungen  Amictus,  Lyophlaeba 
etc.  (Diptera).  — Travaux  du  musée  zoologique  9:  1-218. 

Hall,  J.  C.  1969.  A review  of  the  subfamily  Cylleniinae  with  a world  revision  of  the  genus 
Thevenetimyia  Bigot  ( Eclimus  auct.)  (Diptera:  Bombyliidae).  — University  of  California, 
Publications  on  Entomology  56:  1-85. 

Evenhuis,  N.  L.  & Greathead,  D.  J.  1999.  World  catalog  of  bee  flies  ( Diptera : Bombyliidae).  — 
Backhuys,  Leiden,  XLVIII  + 756  pp. 

Engel,  E.  O.  1932.  Bombyliidae.  - In:  Lindner,  E.  (ed.)  Die  Fliegen  der  palaearktischen  Region.  — 
E.  Schweizerbart,  Stuttgart,  619  pp.,  239  figs.,  15  pis.. 

Hasbenli,  A.  2005,  A new  species  of  Thevenetimyia  Bigot,  1892  (Diptera,  Bombyliidae,  Ecliminae) 
from  Turkey.  — Journal  of  the  American  Entomological  Society  116(1):  1 1-14. 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  125 


Boekbespreking 


Zaremski,  A.,  Fouquet,  D.  & Louppe,  D.:  Les  termites  dans  le  monde. 

14  x 25,5  cm,  96  p.,  Editions  Quae,  c/o  INRA,  RD  10,  F-78026  Versailles  cedex,  France, 
serviceclients@quae.fr,  www.quae.com,  paperback,  2009,  €25,-  excl.  verzending  (ISBN  978-2-7592- 
0343-7). 

Termieten  zijn  nu  niet  bepaald  erg  bekend  bij  de  meeste  entomologen  die  de  Europese  fauna 
bestuderen,  maar  daar  wil  dit  boekje  duidelijk  verandering  in  brengen.  De  meeste  soorten  komen  in 
tropische  en  subtropische  streken  voor,  maar  de  specialisten  nemen  een  steeds  noordelijker 
verspreiding  waar  en  enkele  soorten  komen  reeds  onder  gematigde  klimaatsomstandigheden  voor. 
Termieten  staan  bekend  voor  hun  bijzondere  levenswijze  en  hun  voeding  die  uitsluitend  uit  cellulose 
bestaat. 

In  het  totaal  zijn  er  zo'n  2500  soorten  bekend,  ingedeeld  in  6 families  en  37  genera.  Al  deze 
soorten  worden  uiteraard  niet  in  dit  boekje  behandeld.  Wel  vindt  de  lezer  er  interessante  informatie 
over  de  levenswijze  van  deze  sociale  insecten,  hun  functie  in  de  verschillende  ecosystemen.  In  de 
inleiding  komen  achtereenvolgens  aan  bod:  de  organisatie  van  een  kolonie,  de  morfologie,  de 
communicatie,  het  voedsel,  de  biotopen  en  de  evolutie  van  deze  groep  insecten,  plaats  in  het 
ecosysteem. 

De  rest  van  het  boekje  wordt  ingenomen  door  de  bespreking  van  enkele  afzonderlijke  soorten,  47 
in  het  totaal.  Daarbij  worden  telkens  enkele  kleurenfoto's  gegeven  van  de  soldatenkaste,  omdat  die  de 
beste  determineerkenmerken  bevat.  Op  een  wereldkaartje  wordt  aangegeven  hoeveel  soorten  er 
voorkomen  per  zoögeografisch  gebied.  Zo  komt  men  al  snel  te  weten  dat  de  meest  primitieve  vormen 
uitsluitend  voorkomen  in  Noord-Australië  en  waarschijnlijk  afstammen  van  Blattoidea 
(kakkerlakken). 

Dit  handige  boekje  is  een  goede  eerste  inleiding  in  deze  toch  wel  verwaarloosde  insectengroep. 
Een  literatuurlijst  verwijst  naar  verdere  lectuur. 

W.  De  Prins 


Wijnhoven,  H.:  De  Nederlandse  hooiwagens  ( Opiliones ). 

17  x 24  cm,  118  p.,  351  tekstfiguren  waarvan  vele  in  kleur,  te  bestellen  via  www.naturalis.nl/et  of 
www.nev.nl/et,  paperback,  2009,  € 15,-  ( ISSN  1874-570X). 

In  dit  derde  deeltje  van  de  Entomologische  Tabellen  worden  de  Nederlandse  hooiwagens 
besproken.  Iedereen  is  al  wel  eens  enkele  van  deze  dieren  tegengekomen  maar  haast  niemand  weet  er 
meer  over  te  vertellen.  Wereldwijd  zijn  er  zo'n  6000  soorten  beschreven  waarvan  er  30  in  Nederland 
voorkomen. 

Na  een  inleidend  deel  over  de  biologie  (levenscyclus,  paring  en  eileg,  voedsel,  verdediging, 
foresie,  parasieten  en  predatoren),  biotopen,  bestuderingswijze,  morfologie  en  systematisch  overzicht, 
volgt  een  determineertabel  tot  op  de  soort.  Deze  is  rijkelijk  van  illustraties  voorzien  zodat  men 
duidelijk  kan  zien  wat  de  auteur  bedoelt. 

De  rest  van  het  boekje  wordt  ingenomen  door  de  soortbesprekingen.  De  teksten  wijzen  op 
specifieke  herkenningspunten,  habitats,  en  de  verspreiding  in  Nederland  en  Europa.  Bij  elke  soort 
hoort  een  kleurenfoto  en  een  reeks  tekeningen,  o.a.  van  het  hele  dier  (dorsaal,  meestal  de  twee  sexen), 
van  de  oogheuvel,  de  palp,  penis,  kaak  en  andere  details  die  van  belang  zijn  voor  de  determinatie. 
Deze  tekeningen  zijn  van  grote  kwaliteit. 

Het  boekje  is  zeer  goed  te  gebruiken  om  de  exemplaren  uit  deze  groep  te  determineren.  Het  is 
keurig  uitgegeven  en  nodigt  uit  om  eens  nader  naar  deze  "bolletjes  op  stelten"  te  kijken. 


W.  De  Prins 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  126 


Nieuwe  en  interessante  vondsten  aan  de  westrand  van 
Brussel  van  Tenebrionidae  en  Serropalpidae 
(Coleoptera) 

Willy  Troukens 

Abstract.  New  and  interesting  discoveries  of  Tenebrionidae  and  Serropalpidae  at  the 
westside  of  Brussels,  Belgium  (Coleoptera). 

Since  2004  four  remarkable  species  were  found  at  the  westside  of  Brussels:  both  Bolitophagus 
reticulatus  (Linnaeus,  1767)  and  Latheticus  oryzae  Waterhouse,  1880  in  a light  trap,  Tetratoma 
fungorum  Fabricius,  1790  under  mouldy  bark  of  a felled  oak,  and  Conopalpus  testaceus  (Olivier, 
1790)  in  an  oak-tree  ( Quercus  robur). 

Résumé.  Nouvelles  découvertes  intéressantes  de  Tenebrionidae  et  Serropalpidae  a la 
périphérie  ouest  de  Bruxelles,  Belgique  (Coleoptera). 

Depuis  2004  quatre  espèces  remarquables  furent  récoltées  dans  la  partie  occidentale  de 
Bruxelles:  Bolitophagus  reticulatus  (Linnaeus,  1767)  et  Latheticus  oryzae  Waterhouse,  1880, 
toutes  deux  dans  un  piège  lumineux,  Tetratoma  fungorum  Fabricius,  1790  sous  1'écorce  moisie 
d'un  chêne  abattu,  et  Conopalpus  testaceus  (Olivier,  1790)  en  frappant  les  branches  d'un  chêne 
pédonculé  ( Quercus  robur). 

Key  words:  Belgium  - Faunistics  - Tenebrionidae  - Serropalpidae  - Coleoptera. 

Troukens,  W.:  Ninoofsesteenweg  782/8,  B-1070  Anderlecht. 


In  een  vorig  artikel  werd  in  Phegea  melding  gemaakt  van  9 soorten 
Tenebrionidae  en  2 soorten  Serropalpidae  aan  de  westrand  van  Brussel 
(Troukens  2005:  23-30).  Regelmatig  onderzoek  van  dood  hout,  het  gebruik  van 
de  kleine  Heath-val  en  van  het  klopscherm  hadden  tot  gevolg  dat  heel  recent 
enkele  nieuwe  en  interessante  vondsten  werden  gedaan.  Het  betreft  2 soorten 
Tenebrionidae  en  2 soorten  Serropalpidae.  Hieronder  volgen  enkele 
beschouwingen  over  hun  vondst  en  hun  levenswijze.  Voor  de  nomenclatuur 
werd  de  publicatie  gevolgd  van  Kaszab  (1969:  196-213,  329-264). 

Tenebrionidae 

De  Tenebrionidae  (Rouwtorren,  Zwartlij  ven)  vormen  een  soortenrijke 
familie  waarvan  de  vertegenwoordigers  meestal  donker  gekleurd  zijn.  Hun  11- 
ledige  sprieten  zijn  over  het  algemeen  snoervormig.  De  meeste  soorten  zijn 
warmteminnend.  Ze  voelen  zich  nog  het  meest  thuis  in  duin-  en  zandgebieden. 
Toch  kan  men  ze  ook  aantreffen  in  rottend,  vermolmd  of  schimmelend  hout, 
alsook  in  boomzwammen,  in  hooi,  in  kelders  en  in  stallen  (Harde  et  al.  1981: 
210).  Heel  wat  soorten  vindt  men  niet  alleen  in  de  natuur  maar  ook  synantroop 
als  voorraadinsecten.  In  Midden-Europa  zijn  bijna  80  soorten  bekend  waarvan 
41  in  België  (Libbrecht  1988:  1-56). 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  127 


Fig.  1.  Bolitophagus  reticulatus  (Linnaeus,  Fig.  2.  Latheticus  oryzae  Waterhouse,  1880. 
1 767).  Dilbeek  (Brabant,  België),  1 0.IX.2006.  Dilbeek  (Brabant,  België),  1 6. VII.2007. 


1.  Bolitophagus  reticulatus  (Linnaeus,  1767)  (fig.  1) 

B.  reticulatus  is  een  dofzwarte  rouwtor  van  7 mm  lengte.  Heel  typisch  is  het 
dicht  bestippeld  halsschild  met  de  doomachtige  achterhoeken.  Tot  voor  kort  was 
dit  kevertje  in  België  slechts  bekend  van  één  vindplaats:  Ville-Pommeroeul, 
27.VII.1970  (Libbrecht  1988:  17).  Daarna  werd  de  soort  ook  gevonden  te 
Dilbeek  in  een  kleine  Heath-val  op  03. VIII. 2004  (Troukens  2004:  151-152). 
Groot  was  mijn  verbazing  toen  ik  in  dezelfde  lichtval  te  Dilbeek  het  kevertje 
opnieuw  aantrof:  1 ex.  op  10.IX.2006  en  1 ex.  op  26. VII. 2008.  Bij  navraag  bleek 
dat  B.  reticulatus  nu  ook  in  het  Zoniënwoud  voorkomt.  J.-M.  Lempereur 
ontdekte  vele  exemplaren  in  een  grote,  droge  boomzwam  op  09. XI. 2003  op  het 
grondgebied  van  Waterloo.  Hoogstwaarschijnlijk  zal  deze  rouwtor  nog  op 
andere  plaatsen  opduiken.  Volgens  Möller  et  al.  (2006:  166)  moet  men  hiervoor 
gericht  de  tonderzwammen  ( Fomes  fomentarius)  onderzoeken  op  beuken 
( Fagus ),  populieren  (Populus)  en  berken  (Betula). 

2.  Latheticus  oryzae  Waterhouse,  1880  (fig.  2) 

Op  16. VII.2007  vond  ik  in  mijn  kleine  Heath-val  te  Dilbeek  1 exemplaar  van 
L.  oryzae.  Dit  minuscule  kevertje  van  2,8  mm  is — behalve  de  zwarte  ogen — 
eenkleurig  geelbmin.  De  sprieten  zijn  kort  met  5 verdikte  eindleden.  Kop  en 
halsschild  zijn  spaarzaam  bestippeld  en  de  dekschilden  vertonen  duidelijke 
stippelstrepen. 

Dit  rouwtorretje  is  van  tropische  origine  en  wordt  vooral  aangetroffen  in 
opslagplaatsen  van  Indische  rijst  en  Amerikaans  graan  (Libbrecht  1988:  19).  In 
België  is  L.  oryzae  nog  het  meest  gevangen  in  het  Antwerpse  (wereldhaven!). 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  128 


De  vangst  in  een  parkgebied  te  Dilbeek  is  daarom  merkwaardig.  Probeert  de 
soort  zich  hier  definitief  te  vestigen? 

Serropalpidae 

De  Serropalpidae  werden  onlangs  opgesplitst  in  twee  nieuwe,  volwaardige 
families:  de  Tetratomidae  en  de  Melandryidae.  Over  hun  graad  van 
verwantschap  zijn  de  specialisten  het  nog  niet  eens  (Hürka  2006:  183). 

De  Tetratomidae  zijn  te  herkennen  aan  hun  3-  of  4-ledige  sprietknots  en  aan 
de  smalle  uitstulping  van  het  voorborststuk  tussen  de  heupen  van  het  eerste 
potenpaar.  In  Midden-Europa  leven  3 soorten  die  alle  behoren  tot  het  geslacht 
Tetratoma. 

Bij  de  Melandryidae  zijn  de  sprieten  snoervormig  of  gezaagd  en  dikwijls 
verbreed  naar  het  einde  toe.  Bovendien  raken  de  heupen  van  het  eerste  potenpaar 
elkaar.  De  Melandryidae  worden  in  Midden-Europa  vertegenwoordigd  door  40 
soorten,  onderverdeeld  in  18  geslachten  (Kaszab  1969:  201-213). 

3.  Tetratoma  fungorum  Fabricius,  1790  (fig.  3) 

T.  fungorum  is  een  slank,  eivormig  kevertje  van  4 a 4,5  mm  lengte.  De  kop 
en  de  4-ledige  sprietknots  zijn  zwart.  De  staalblauwe  dekschilden  vertonen  een 
dichte  maar  fijne  bestippeling.  De  kleur  van  het  halsschild,  de  sprietbasis  en  de 
poten  varieert  van  geel  tot  rood. 

Het  geslacht  Tetratoma  leeft — soms  hoog  in  de  kruinen — op  boomzwammen 
van  berken  ( Betula ),  eiken  ( Quercus ),  beuken  ( Fagus ),  appel-  en  notenbomen 
(. Malus , Juglans)  (Keer  1930:  811).  De  larven  verlaten  de  bomen  in  mei,  kruipen 
in  de  grond  om  te  verpoppen  en  ontpoppen  14  dagen  later.  De  imago's  blijven 
echter  tot  na  de  zomer  in  de  grond  en  worden  pas  actief  in  het 
paddenstoelenseizoen. 

T.  fungorum  is  in  de  herfst  en  winter  te  vinden  in  heel  Europa.  Door  zijn 
levenswijze  wordt  hij  vermoedelijk  weinig  opgemerkt.  Men  rekent  hem  daarom 
tot  de  zeldzaamheden  (Keer  1930:  811).  Aan  de  Brusselse  westrand  ontdekte  R. 
Guinez  op  26.11.2007  2 exemplaren  in  het  Dudenpark  te  Vorst.  De  kevertjes 
zaten  onder  de  schimmelige  schors  van  een  gevelde  eik. 

4.  Conopalpus  testaceus  (Olivier,  1790)  (fig.  4) 

Tijdens  een  prospectie  van  een  40-jarige  zomereik  ( Quercus  robur)  te 
Dilbeek  op  24. VI. 2006  vond  ik  in  het  klopscherm  voor  het  eerst  een  exemplaar 
van  C.  testaceus.  Het  is  een  slank,  bruingeel  kevertje  van  7 mm  lengte.  De  bolle, 
niervormige  ogen  zijn  zwart,  evenals  de  snoervormige  sprieten  vanaf  het  4de  lid. 
Het  2de  sprietlid  is  opvallend  klein,  nauwelijks  de  helft  van  het  3de  lid.  Volgens 
Möller  et  al.  (2006:  164)  worden  soms  kleurvariaties  waargenomen,  vooral  dan 
exemplaren  met  een  zwarte  kop  en  blauwzwarte  dekschilden. 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  129 


Fig.  3.  Vindplaatsen  van  Tetratoma fungorum  Fabricius,  1790  in  België. 


Fig.  4.  Vindplaatsen  van  Conopalpus  testaceus  (Olivier,  1790)  in  België. 

C.  testaceus  leeft  in  afgestorven  takken  en  stammen  van  beuken  (. Fagus ), 
eiken  ( Quercus ) en  ander  loofhout  (Keer  1930:  818).  De  imago's  zijn  actief  van 
half  mei  tot  begin  juli.  Deze  kever  is  lokaal  niet  zeldzaam  en  komt  verspreid 
voor  in  heel  Europa  (Kaszab  1969:  212).  In  de  Benelux  is  hij  echter  verre  van 
gewoon. 

Dankwoord 

Graag  wil  ik  de  volgende  personen  danken  die  het  schrijven  van  dit  artikel 
mogelijk  maakten:  Guy  Boosten  (Ath),  Remi  Guinez  (Vorst-Brussel)  en  René 
Pletinck  (Hamme,  O. VI.)  voor  het  ter  beschikking  stellen  van  gegevens  uit  hun 
collectiemateriaal;  Jean-Michel  Lempereur  (Falisolle)  voor  de  informatie  over 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  130 


zijn  kevervangsten  te  Waterloo;  Wouter  Dekoninck  en  Alain  Drumont  (K.B.I.N., 
Dept.  Entomologie,  Brussel)  voor  de  hulp  en  de  faciliteiten  bij  het  raadplegen 
van  de  museumcollecties.  Dit  alles  maakte  het  mogelijk  om  de  2 
verspreidingskaartjes  samen  te  stellen. 

Bibliografie 

Harde,  K.  W.  & Severa,  F.  1981.  Thieme's  kevergids.  — W.  J.  Thieme  & Cie,  Zutphen. 

Hürka,  K.  2005.  Kaf  er  der  Tschechischen  und  Slowakischen  Republik.  — Kabourek,  Zlin,  Czech 
Republic. 

Kaszab,  Z.  1969.  Serropalpidae  & Tenebrionidae.  - In:  Freude,  Harde  & Löhse  (eds.).  Die  Kafer 
Mitteleuropas.  Band  8.  — Goecke  & Evers  Verlag,  Krefeld. 

Keer,  P.  M.  1930.  Calwer  Keverboek.  Band  2.  — W.  J.  Thieme  & Cie,  Zutphen. 

Libbrecht,  M.  B.  1988.  Catalogue  des  Tenebrionidae  de  Belgique.  — Studiedocumenten  van  het 
Koninklijk  Instituut  voor  Natuurwetenschappen  51,  Brussel. 

Möller,  G.,  Grube,  R.  & Wachmann,  E.  2006.  Der  Fauna  Kaferführer  I.  Kafer  im  und  am  Wald.  — 
Fauna  Verlag,  Nottuln. 

Troukens,  W.  2004.  Bolitophagus  reticulatus  aan  de  westrand  van  Brussel  (Coleoptera: 
Tenebrionidae).  — Phegea  32(4):  151-152. 

Troukens,  W.  2005.  Rouwtorren  en  enkele  verwanten  aan  de  westrand  van  Brussel  (Coleoptera: 
Tenebrionidae,  Alleculidae,  Lagriidae,  Serropalpidae).  — Phegea  33(1):  23-30. 


Phegea  37  (4)  (01  .XII.2009):  131 


Boekbesprekingen 


Schintlmeister,  A.:  Palaearctic  Macrolepidoptera,  Volume  1 Notodontidae. 

30  x 22.5  cm,  482  p.  incl40  kleurenplaten,  meer  dan  2200  zwartwit-figuren,  Apollo  Books,  Kirkeby 
Sand  19,  DK-5771  Stenstrup,  Denemarken,  www.apollobooks.com,  gebonden,  2008,  € 154.-  excl. 
verzending  (ISBN  978-97-88757-77-4). 

In  dt  eerste  deel  van  de  prestigieuze  reeks  " Palaearctic  Macrolepidoptera " wordt  de  familie 
Notodontidae  behandeld  door  de  bekende  specialist  A.  Schintlmeister.  Het  is  de  eerste  belangrijke 
revisie  van  deze  familie  sinds  het  werk  van  A.  Seitz  (Notodontidae  door  Grünberg  1912  en 
supplement  door  Gaede  1933),  ondertussen  bijna  een  eeuw  geleden.  Grünberg  kende  163  soorten  en 
Gaede  211.  Het  huidige  boek  omvat  niet  minder  dan  7 1 6 verschillende  soorten,  waarvan  de  meeste  in 
het  oosten  van  dit  omvangrijke  zoögeografische  gebied  voorkomen.  Het  hoge  aantal  wordt  mede 
bereikt  omdat  er  nogal  wat  soorten  behandeld  worden  die  in  feite  een  Oriëntaalse  verspreiding 
hebben  met  enkele  randpopulaties  in  het  Zuid-Oostelijk  Palaearctisch  gebied. 

Het  boek  begint  met  een  korte  beschrijving  van  de  familie  Notodontidae  en  de  9 subfamilies  die 
door  de  auteur  worden  onderscheiden,  en  daar  zijn  de  Thaumetopoeinae  niet  bij.  Vervolgens  komt 
een  checklist  van  de  Palaearctische  Notodontidae  met  volledige  synonymie. 

Daarna  worden  alle  soorten  op  gelijkaardige  wijze  voorgesteld:  Volledige,  wetenschappelijke 
naam,  met  verwijzing  naar  de  oorspronkelijke  beschrijving  en  de  typelokaliteit,  en  eventueel  een 
lijstje  met  synoniemen.  Verder  volgen  een  "Diagnosis"  met  een  korte  beschrijving  van  het  uiterlijk  en 
de  genitalia  van  beide  geslachten,  "Bionomics"  met  informatie  over  de  vliegtijd,  het  voorkomen  in 
hoogte,  voedselplanten  van  de  rups  en  voorkeurbiotopen,  en  "Distribution"  met  de  geografische 
verspreiding. 

Deze  laatste  wordt  trouwens  voor  elke  soort  met  een  verspreidingskaartje  in  de  tekst  grafisch 
weergegeven,  waarbij  de  verschillende  ondersoorten  met  een  verschillend  symbool  worden 
voorgesteld.  In  enkele  gevallen  worden  verschillende  soorten  op  één  kaartje  samengevat.  Tussen  de 
tekst  vindt  men  ook  talrijke  zwart-wit  foto's  van  genitalia  waarop  met  korte  streepjes  gewezen  wordt 
op  belangrijke  morfologische  details  die  voor  de  determinatie  van  belang  zijn.  Er  komt  geen  pagina 
voor  of  er  staan  wel  enkele  foto's  afgebeeld.  In  de  meeste  gevallen  worden  ook  de  achterste 
segmenten  van  het  achterlijf  afgebeeld  omdat  die  eveneens  diagnostische  kenmerken  bevatten.  In 
totaal  gaat  het  om  iets  meer  dan  2200  dergelijke  tekstfiguren. 

Een  belangrijk  deel  van  het  boek  wordt  ingenomen  door  de  40  kleurenplaten  waarop  2109 
exemplaren  staan  afgebeeld  op  blauwgrijze  achtergrond.  Dit  betekent  dat  van  heel  wat  soorten 
verscheidene  exemplaren  worden  afgebeeld.  Van  elke  vlinder  worden  enkel  het  lijf  en  het  rechter 
vleugelpaar  afgebeeld  maar  dit  volstaat  voor  het  gebruik  als  determineermiddel.  Een  extra  hulp 
vormen  de  kleine  streepjes  bij  vele  exemplaren  die  naar  bijzondere  kenmerken  wijzen  zodat  de  soort 
gemakkelijker  van  gelijkende  soorten  kan  worden  onderscheiden.  Handig  is  het  nummeringsysteem 
waarbij  elke  soort  voorzien  wordt  van  een  uniek  nummer  zodat  met  van  de  kleurenplaten 
onmiddellijk  bij  de  juiste  tekst  terechtkomt  en  omgekeerd. 

Af  en  toe  komen  er  toch  wel  wat  schoonheidsfoutjes  voor;  zo  staat  bij  het  genus  Tarsolepis  (p. 
31)  dat  er  subgenera  worden  onderscheiden,  maar  daar  wordt  verder  niets  over  gezegd.  On  p.  40  it  is 
said  that  G.  dercetis  is  restricted  to  SE  Chinese  (sic).  There  are  also  quite  some  mistakes  in 
conjugations  (e.g.  p.  132:  "In  N Fennoscanida  Furcula  bifida  lype  occur"  (sic).  Misschien  had  een 
Engelstalige  entomoloog  het  manuscript  eens  moeten  nalezen  alvorens  het  te  publiceren. 

Achteraan  vindt  men  nog  enkele  biografische  notities  over  entomologen  die  zich  speciaal  met 
Notodontidae  hebben  bezig  gehouden,  een  synopsis  van  de  taxonomische  wijzigingen  die  in  dit  boek 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  132 


werden  doorgevoerd,  een  uitgebreide  bibliografie  en  een  alfabetische  index.  Ondanks  de 
schoonheidsfoutjes  is  dit  een  zeer  belangrijk  boek  uit  een  reeks  waarin  hopelijk  binnenkort  nieuwe 
delen  zullen  verschijnen. 

W.  De  Prins 


Redondo,  V.  M.,  Gaston,  F.  J.  & Gimeno,  R.:  Geometridae  Ibericae. 

29  x 21  cm,  361  p.  incl.  17  kleurenplaten,  en  34  zwartwit-platen,  talrijke  tekstfiguren,  Apollo  Books, 
Kirkeby  Sand  19,  DK-5771  Stenstrup,  Denemarken,  www.apollobooks.com,  gebonden,  2009,  € 140.- 
excl.  verzending  (ISBN  978-97-88757-8 1 - 1 ). 

In  vele  reeksen  boeken  over  Lepidoptera  komen  de  Geometridae  helemaal  achteraan,  en  zoals 
bekend,  eindigen  reeksen  dikwijls  voor  ze  helemaal  beëindigd  zijn.  Daarom  wordt  de  familie 
Geometridae  meestal  erg  stiefmoederlijk  behandeld.  Er  is  natuurlijk  de  nieuwe  reeks  "The  Geometrid 
Moths  of  Europe " maar  die  is  evenmin  compleet  op  dit  moment.  Daarom  is  een  boek  als  dit  een  mooi 
initiatief.  In  deze  publicatie  worden  de  Geometridae  van  Portugal  en  Spanje,  incl.  de  Balearen 
behandeld.  In  de  inleiding  wordt  veel  aandacht  besteed  aan  de  reeds  gepubliceerde  faunalijsten  en  die 
worden  allemaal  besproken  per  landsdeel. 

De  tekst  van  de  afzonderlijke  soorten  bevat  de  volledige,  wetenschappelijk  naam,  referentie  naar 
de  oorspronkelijke  beschrijving  en  typelokaliteit,  spanwijdte,  korte  beschrijving  van  de  externe 
morfologie,  biologie  (met  informatie  over  de  biotoop,  voorkomen  in  hoogte,  vliegtijd  en 
voedselplanten  van  de  rups),  algemene  verspreiding  en  meer  gedetailleerde  verspreiding  in  het 
Iberische  Schiereiland,  en  eventueel  nog  wat  bijkomend  commentaar. 

De  tekst  is  volledig  tweetalig  Engels-Spaans.  De  verspreiding  van  elke  soort  wordt  op  een 
duidelijk  kaartje  weergegeven.  In  het  totaal  worden  zo  589  soorten  behandeld.  Daarbij  komen  nog  43 
soorten  waarvan  het  voorkomen  in  het  Iberisch  Schiereiland  twijfelachtig  is.  Telkens  wordt  de  bron 
van  de  vermelding  aangegeven  en  de  reden  waarom  de  soort  als  niet  inheems  moet  worden 
beschouwd.  In  de  meeste  gevallen  gaat  het  daarbij  om  verkeerde  determinaties. 

Elke  soort  krijgt  een  nummer  en  die  komt  ook  voor  op  de  kleurenplaten  zodat  het  boek 
gemakkelijk  te  gebruiken  is.  Van  elke  soort  wordt  enkel  het  lijf  en  het  rechter  vleugelpaar  afgebeeld 
op  witte  ondergrond  en  in  ware  grootte.  Dit  laatste  is  voor  de  kleinere  soorten  niet  altijd  opportuun. 
Van  elk  afgebeeld  exemplaar  wordt  de  herkomst  vermeld. 

Op  de  platen  met  genitaaltekeningen  worden  enkel  die  soorten  afgebeeld  die  moeilijkheden 
kunnen  opleveren  bij  het  determineren  op  uiterlijke  kenmerken  alleen.  Zo  worden  uiteraard  de 
soorten  uit  de  genera  Idaea , Scopula,  Cyclophora  en  Eupithecia  afgebeeld,  maar  ook  enkele  soorten 
uit  Nychiodes,  Tephronia,  Scotopteryx  enz. 

Achteraan  volgt  een  literatuurlijst  en  een  alfabetische  index  waarin  zowel  het  soortnummer  als  de 
pagina  worden  vermeld.  Het  is  een  keurig  uitgegeven  boek  dat  goed  dienst  kan  doen  als 
determineerhulp  bij  deze  Lepidoptera-familie  uit  een  belangrijke  zoögeografische  streek.  Het  kan 
aangeraden  worden  aan  al  wie  geïnteresseerd  is  in  de  mediterrane  Geometridae-fauna. 


W.  De  Prins 


Slamka,  F.:  Pyraloidea  of  Europe  ( Lepidoptera ) Volume  2.  Crambinae  & Schoenobiinae. 
Identification  - Distribution  - Habitat  - Biologie. 

17  x 23,5  cm,  223  p.  incl.  24  kleurenplaten  en  51  zwartwit-platen,  F.  Slamka,  Racianka  61,  SK- 
83102  Bratislava,  Slovakia,  f.slamka@nextra.sk,  home.nextra.sk/fslamka,  gebonden,  € 59,-  excl. 
verzending  (ISBN  978-80-969052-5-6). 

In  dit  tweede  deel  uit  de  reeks  Pyraloidea  of  Europe  worden  de  187  soorten  Crambinae  en 
Schoenobiinae  behandeld  die  ooit  uit  Europa  werden  vermeld,  met  inbegrip  van  de  Atlantische 
eilandengroepen. 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  133 


Van  elke  soort  worden  de  volledige  naam,  de  synonymie  en  de  typelokaliteit  gegeven.  Het  imago 
wordt  kort  beschreven,  alsook  de  habitat  en  biologie.  De  verspreiding  in  Europa  wordt  gedetailleerd 
weergegeven  en  voorgesteld  op  een  stippenkaartje.  Verder  bevat  de  tekst  dikwijls  bijzonderheden 
over  de  taxonomie  of  het  voorkomen  en  een  vergelijking  met  verwante  soorten,  zodat  men  in 
twijfelgevallen  toch  tot  een  zekerder  determinatie  kan  komen.  Soms  worden  in  de  tekst  ook  vlinders 
afgebeeld  waarbij  met  zwarte  streepjes  op  bijzonder  kenmerken  wordt  gewezen. 

Op  de  kleurenplaten  wordt  het  lichaam  en  het  rechter  vleugelpaar  afgebeeld  met  uitstekende 
foto's,  bijna  steeds  2x  de  ware  grootte.  In  vele  gevallen  worden  types  afgebeeld  (aangeduid  met  een 
rode  cirkel).  Van  de  meeste  soorten  worden  verscheidene  exemplaren  afgebeeld  om  de  individuele 
variabiliteit  aan  te  tonen.  Op  de  zwartwit-platen  worden  de  mannelijke  en  vrouwelijke  genitalia  van 
alle  soorten  afgebeeld,  meestal  met  een  pentekening,  maar  soms  ook  met  een  foto.  Alle  figuren  op 
beide  soorten  platen  worden  genummerd  met  een  serieel  nummer  dat  rechtstreeks  naar  het  nummer 
van  de  soort  in  het  tekstgedeelte  verwijst.  Dit  maakt  het  boek  uiterst  handig  in  gebruik. 

Achteraan  volgen  nog  een  lijst  met  referenties  en  een  alfabetische  index.  Het  boek  is  zeer  keurig 
uitgegeven  en  heel  goed  bruikbaar  bij  het  determineren  van  de  Europese  Crambinae  en 
Schoenobiinae.  Iedereen  die  in  deze  groep  geïnteresseerd  is,  moet  het  bezitten. 


W.  De  Prins 


Nowinsky,  L.  (ed.):  The  handbook  oflight  trapping. 

17  x 24  cm,  276  p.  incl.  4 kleurenplaten,  enkele  tekstfiguren,  Savaria  University  Press,  Szombathely, 
gebonden,  2003,  prijs  niet  meegedeeld  (ISBN963-9290-98-X). 

Aan  dit  bijzondere  boek  hebben  niet  minder  dan  16  auteurs  meegewerkt,  hoofdzakelijk 
Hongaren.  Het  is  een  allegaartje  aan  informatie  over  het  verzamelen  van  informatie  van  nachtactieve 
insecten.  Als  eerste  komt  de  geschiedenis  van  het  verzamelen  van  insecten  met  lichtvallen  aan  bod  en 
een  overzicht  van  de  theorieën  van  de  oriëntatie  van  nachtactieve  insecten  i.v.m.  lichtbronnen. 
Uiteraard  komen  de  verschillende  types  lichtvallen  zelf  ook  uitgebreid  aan  bod. 

Wat  men  in  de  meeste  literatuur  niet  terugvindt,  is  een  duidelijke  uitleg  over  hoe  met  de 
informatie  moet  gebruiken  die  uit  het  verzamelen  met  lichtvallen  wordt  verkregen.  In  dit  bopek  wordt 
daar  wel  ruim  aandacht  aan  besteedt.  Verder  worden  de  factoren  besproken  die  de  efficiëntie  van  de 
lichtvallen  in  positieve  of  negatieve  zin  kunnen  beïnvloeden,  zoals  de  constructie  van  de  val  zelf  en 
de  gebruikte  lichtbron.  Veel  aandacht  gaat  daarbij  naar  abiotische  factoren  (zoals  magnetische 
velden,  lichtvervuiling,  de  maan,  het  weer,  het  ozongehalte  enz.  Ook  biotische  factoren  komen  aan 
bod  zoals  de  vegetatie  in  de  omgeving,  natuurlijke  vijanden,  de  sexratio  bij  verschillende  soorten,  het 
vliegmechanisme  enz. 

Veel  van  deze  theoretische  teksten  worden  opgesmukt  met  tabellen  van  reëel  waargenomen 
insecten  in  lichtvallen.  De  meeste,  zoniet  alle,  van  de  voorbeelden  komen  uit  de  Lepidoptera.  De 
hoofdredacteur  en  tevens  belangrijkste  auteur,  geeft  nog  wat  raadgevingen  om  een  netwerk  van 
lichtvallen  op  te  richten  naar  het  voorbeeld  van  het  Hongaarse  netwerk,  zodat  op  grotere  schaal 
vergelijkbare  resultaten  bekomen  worden  zodat  uit  al  die  gegevens  dan  weer  besluiten  kunnen 
getrokken  worden  over  migratiegedrag,  wijzigingen  in  het  voorkomen  van  bepaalde  soorten,  hun 
populatiedynamiek  in  ruimte  en  tijd,  enz. 

Dat  er  reeds  veel  over  dit  onderwerp  werd  gepubliceerd  bewijst  de  lijst  van  referenties  die  niet 
minder  dan  50  pagina's  beslaat.  Achteraan  in  het  boek  staat  een  technisch  schema  van  een  Jeremy 
lichtval  en  op  de  vier  kleurenplaten  worden  verschillende  types  lichtvallen,  opgesteld  in  de  natuur, 
afgebeeld.  Het  is  een  boek  dat  vooral  nachtvlinderliefhebbers  zal  interesseren  die  hun  bekomen 
gegevens  op  een  doorgedreven  manier  willen  analyseren. 


W.  De  Prins 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  134 


New  data  regarding  the  geographical  distribution  of 
Pseudochazara  graeca  in  Greece,  with  notes  about  its 
wing  coloration,  the  status  of  its  ssp.  coutsisi 
(=  zagoriensis ),  as  well  as  the  supposed  correlation 
between  the  HW  underside  ground  colour  and  the 
geological  character  of  the  habitat  in  both  P.  graeca 
and  Hyponephele  lycaon  (Lepidoptera:  Nymphalidae, 
Satyrinae) 

Hristos  T.  Anastassiu  , John  G.  Coutsis  & Nikos  Ghavalas 

Abstract.  Several  colonies  of  Pseudochazara  graeca  (Staudinger,  1870)  are  reported  for  the 
first  time  from  north-central  Greece,  geographically  connecting  the  hitherto  known  as  disjunct 
northem  and  Southern  populations  of  this  species,  and  clearly  showing  that  the  wing  coloration 
exhibits  a clinal  variation  from  north  to  south,  casting  doubt  about  the  validity  of  ssp.  coutsisi 
Brown,  1977  (=  zagoriensis  Aussem,  1978).  The  generally  held  notion  regarding  Satyrinae,  and 
as  far  as  Europe  is  concemed,  especially  regarding  the  genera  Hipparchia,  Pseudochazara  and 
Hyponephele , that  the  HW  underside  ground  colour  adapts  to  the  geological  character  of  the 
habitat  by  mimicking  the  colour  of  rock  surfaces,  is  shown  to  be  inapplicable  both  to  P.  graeca, 
as  well  as  to  Hyponephele  lycaon  (Rottemburg,  1775). 

Samenvatting.  Nieuwe  gegevens  betreffende  de  geografische  verspreiding  van 
Pseudochazara  graeca  in  Griekenland,  met  bemerkingen  over  de  kleur  van  de  vleugels,  de  status 
van  ssp.  coutsisi  (=  zagoriensis ) en  de  vermeende  correlatie  tussen  de  grondkleur  van  de 
onderkant  van  de  achtervleugels  en  de  geologische  kenmerken  van  de  habitat  in  zowel  P.  graeca 
als  Hyponephele  lycaon  (Lepidoptera:  Nymphalidae,  Satyrinae) 

Verscheidene  kolonies  van  Pseudochazara  graeca  worden  voor  het  eerst  vermeld  uit  Noord- 
Centraal  Griekenland,  waardoor  de  noordelijke  en  zuidelijke  populaties  van  deze  soort,  die  tot  nu 
toe  bekend  stonden  als  disjunct,  geografisch  met  elkaar  verbonden  worden.  Hierdoor  wordt  ook 
duidelijk  dat  de  vleugelkleur  een  clinale  variatie  vertoont  van  noord  naar  zuid,  waardoor  de 
geldigheid  van  ssp.  coutsisi  Brown,  1977  (=  zagoriensis  Aussem,  1978)  in  vraag  wordt  gesteld. 
De  algemene  opvatting  over  de  Satyrinae,  en  vooral  over  de  Europese  vertegenwoordigers  van 
de  genera  Hipparchia,  Pseudochazara  en  Hypnophele,  dat  de  grondkleur  op  de  onderkant  van  de 
achtervleugels  aangepast  zou  zijn  aan  de  geologische  kenmerken  van  de  lokaliteit,  gaat  niet  op 
voor  P.  graeca,  en  evenmin  voor  Hyponephele  lycaon  (Rottemburg,  1775). 

Résumé.  De  nouvelles  données  sur  la  répartition  géographique  de  Pseudochazara  graeca  en 
Grèce,  avec  des  remarques  sur  la  couleur  des  ailes,  le  statut  de  la  ssp.  coutsisi  (=  zagoriensis ), 
ainsi  que  sur  la  corrélation  supposée  entre  la  couleur  du  dessous  des  ailes  postérieures  et  les 
caractéristiques  géologiques  de  1'habitat  des  espèces  P.  graeca  et  Hyponephele  lycaon 
(Lepidoptera:  Nymphalidae,  Satyrinae) 

Plusieurs  colonies  de  Pseudochazara  graeca  (Staudinger,  1870)  sont  mentionnées  pour  la 
première  fois  du  centre-nord  de  la  Grèce,  ce  qui  connecte  les  populations  septentrionales  et 
méridionales  de  cette  espèce  que  1'on  croyait  séparées  antérieurement.  Ces  découvertes  montrent 
aussi  que  la  coloration  des  ailes  montre  une  variation  clinale  du  nord  vers  le  sud,  mettant  ainsi  en 
doute  la  validité  de  la  ssp.  coutsisi  Brown,  1977  (=  zagoriensis  Aussem,  1978).  La  théorie  selon 
laquelle  la  couleur  du  dessous  des  ailes  postérieures  des  Satyrinae,  et  surtout  des  genres 
européens  Hipparchia,  Pseudochazara  et  Hyponephele,  serait  liée  aux  caractéristiques 
géologiques  des  biotopes,  n'est  pas  applicable  dans  le  cas  de  P.  graeca  et  non  plus  pour 
Hyponephele  lycaon  (Rottemburg,  1775). 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  135 


Key  words:  Nymphalidae  - Saryrinae  - Pseudochazara  graeca  - P.  graeca  ssp.  coutsisi  - 
Hyponephele  lycaon  - Greece  - distribution  - clinal  colour  variation  - geology  vs.  wing 
underside  ground  colour. 

Anastassiu,  H.  T.:  12  Periandrou  Str.,  GR-15126  Athens  (Marousi),  Greece. 

hristosa@esd.ece.ntua.gr 

Coutsis,  J.  G.  : 4 Glykonos  Street,  GR- 10675  Athens,  Greece.  kouts@otenet.gr 

Ghavalas,  N.:  30  Karaoli-Dimitriou  Str.,  GR-12461  Athens  (Haidari),  Greece.  vale98@otenet.gr 

Introduction 

The  geographical  distribution  of  Pseudochazara  graeca  (Staudinger,  1870)  is 
characterized  by  the  existence  of  several,  relatively  isolated  colonies,  occurring 
on  numerous  Greek  mountains.  Since  the  taxon’s  official  elevation  to  species 
status  by  Brown  (1976)  [it  was  already  treated  as  such  in  Higgins  & Riley 
(1970),  but  without  due  explanation],  no  less  than  four  additional  subspecies 
have  been  described  in  literature:  coutsisi  Brown,  1977;  zagoriensis  Aussem, 
1978;  apollo  Gross,  1978;  pelops  Gross,  1978.  This  classification  was  based  on 
differences  in  wing  colour  and  markings.  Tolman  & Lewington  (1997)  formally 
recognized  only  two  distinct  population  entities,  one  consisting  of  colonies 
inhabiting  Southern  and  south-central  Greece,  namely  the  regions  of 
Pelopónnisos  and  Sterea  Ellas,  and  another  inhabiting  north-westem  Greece,  i.e. 
Ipiros  and  southwestem  Makedonia,  and  treated  coutsisi  as  a form  rather  than  a 
ssp.  of  graeca.  An  additional  record  (requiring  confirmation)  pertained  to  Mt. 
Ólimbos  on  the  Makedonia/Thessalia  border  (Tolman  & Lewington  1997). 
Finally,  the  species  was  also  allegedly  recorded  from  the  Former  Yugoslav 
Republic  of  Macedonia  (F.Y.R.O.M.),  in  particular  Mt.  Pelister  (Schaider  & 
Jaksic  1988,  Tolman  & Lewington  1997,  Lafranchis  2004),  which  is  the 
northem  extension  of  the  Greek  Mt.  Vamüs,  where,  however,  its  occurrence  has 
never  been  ascertained,  despite  several  searches  by  the  authors. 

Repeated  attempts  to  discover  additional  colonies  in  north-central  Greece 
(northem  Sterea  Ellas  and  Thessalia)  had  so  far  been  unsuccessful,  hence  the 
two  major  populations  were  considered  alienated  from  each  other.  On  the  basis 
of  isolation  and  in  conjunction  with  differences  in  wing  coloration,  both  upper- 
and  underside,  it  had  been  generally  accepted  that  the  taxon  was  represented  by 
two  different  subspecies:  the  southem,  light-colored,  nominate  ssp.  graeca  (Figs. 
1,  2,  7,  8)  and  the  northwestem,  dark-colored  ssp.  coutsisi  ( = zagoriensis)  (Figs. 
5,  6,  11,  12).  Brown  (1977)  emphasizes:  "It  remains  unclear  as  to  where  the 
boundary  between  these  two  subspecies  exists  and  its  nature  is  entirely 
unknown".  This  issue  remained  unresolved  for  three  decades.  However,  during 
an  entomological  expedition  by  the  First  author  in  the  Agrafa  Mts  and  the 
southem  Pindos  mountain  range  (both  in  north-central  Greece)  in  late  July/early 
August  2008,  and  after  a thorough  and  tedious  search,  six  separate  colonies  were 
discovered,  bridging  over  the  geographical  gap  between  the  hitherto  known  two 
population  distribution  areas. 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  136 


Moreover,  the  wing  coloration  of  the  specimens  of  the  newly  discovered 
colonies  (Figs.  3,  4,  9,  10)  was  found  to  be  intermediate  between  that  of  ssp. 
graeca  and  of  ssp.  coutsisi , clearly  suggesting  that  a character  cline  is  involved 
here,  and  that  coutsisi  cannot  anymore  be  defined  as  a valid  subspecies,  but 
instead  rather  should  be  treated  as  an  extreme  form  that  has  no  taxonomie  and 
nomenclatural  significance.  Further  to  this,  a single  male  specimen  (Figs.  13,  16) 
captured  by  the  second  author  in  "coutsisi"  territory  is  colored  in  the  graeca 
way,  further  suggesting  that  the  former  is  but  a colour  form  of  the  latter. 

Hitherto  known  localities  for  Pseudochazara  graeca  from 
Southern  and  south-central  Greece 

The  Southern  and  south-central  colonies  of  P.  graeca  (henceforth  referred  to 
as  the  Southern  population)  are  very  widely  distributed,  being  found  over  almost 
all  major  mountains  in  the  area  (Fig.  19).  Colonies  have  been  recorded  from 
Pelopónnisos,  Southern  Greece  (Mts.  Taiyetos,  Pamon,  Ménalo,  Artemisio, 
Ziria,  Helmós,  Erimanthos,  and  Panahaikó),  from  Évvia  island  (Mt.  Dirfis),  and 
from  Sterea  Ellas,  south-central  Greece  (Mts.  Elikón,  Iti,  Pamassós,  Gióna, 
Vardüsia,  Timfristós,  Kaliaküda,  Oxia,  and  Panetolikó). 

Habitat 

The  butterfly  is  generally  found  on  dry,  rocky  ground  and  at  altitudes  ranging 
from  approximately  1600  to  about  2000  m (Fig.  20).  Sometimes  it  is  also  found 
in  rocky  clearings  inside  the  upper  altitudinal  limit  of  coniferous  forests. 

Wing  coloration  in  Southern  population 

On  the  whole  it  may  be  said  that  the  butterflies  in  this  area  are  generally 
characterized  by  the  light  coloring  of  their  wings  both  on  upper-  and  underside 
(Figs.  1,  2,  7,  8).  Of  course,  minor  wing  character  variation  does  occur  from 
mountain  to  mountain,  but  in  our  view  this  does  not  justify  the  naming  of 
separate  subspecies,  for  if  indeed  it  does,  then  there  should  be  a ssp.  named  for 
every  single  mountain  in  the  area.  Therefore  the  action  taken  by  Gross  (1978)  in 
describing  two  new  subspecies,  namely  apollo  (TL  Mt.  Pamassós)  and  pelops 
(TL  Mt.  Ménalo)  does  not  seem  to  us  as  being  justifiable,  and  thus  we  are 
considering  both  names  as  being  synonyms  of  graeca , agreeing  at  the  same  time 
with  Tolman  & Lewington  (1997)  who  acted  similarly. 

Hitherto  known  localities  for  Pseudochazara  graeca  from 
north-western  Greece 

The  north-western  colonies  of  P.  graeca  (henceforth  referred  to  as  the 
northem  population)  are  likewise  scattered  over  several  mountains,  but  rather  in 
a more  restricted  way  than  are  their  Southern  counterparts  (Fig.  19).  The  species 
has  been  recorded  from  Ipiros  (Mts.  Tzoumérka,  Lakmos,  Timfi,  Mitsikéli, 
Smólikas,  and  Katara  Pass),  as  well  as  from  Makedonia  (Mt.  Vasilitsa). 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  137 


Figs.  1-6.  Pseudochazara  graeca , Greece,  upperside.  1,  3,  5.  <$.  2,  4,  6.  1-  Sterea  Ellas,  Mt. 

Pamassós,  1800  m,  26.vii.1964;  2.-  Éwia  Island,  Mt.  Dirfïs,  1200-1300  m,  5.viii.  1 979;  3- 
Thessalia,  Agrafa  Mts.,  Mt.  Zigurolivado,  1650  m,  29.vii.2008;  4 - Thessalia,  Agrafa  Mts.,  Mt. 
Karava,  1750  m,  29.vii.2008;  5,  6 - Ipiros,  Pindos  Mts.,  Katara  Pass,  1600  m,  1 7.viii.  1 976.  Scale  bar: 
1 cm. 


Phegea  37  (4)  (Ol.XII.2009):  138 


Figs.  7-12.  Pseudochazara  graeca,  Greece,  underside.  7,  9,  11.  S-  8,  10,  12.  $.  7 - Sterea  Ellas,  Mt. 
Pamassós,  1800  m,  26.vii.1964;  8.  Évvia  Island,  Mt.  Dirfis,  1200-1300  m,  5.viii.  1 979.  9. 
Thessalla,  Agrafa  Mts.,  Mt.  Zigurollvado,  1650  m,  29.vii.2008;  10  - Thessalla,  Agrafa  Mts.,  Mt. 
Karava,  1750  m,  29.vii.2008;  11,  12  - Ipiros,  Plndos  Mts.,  Katara  Pass,  1600  m,  1 7.viii.  1 976.  Scale 
bar:  1 cm. 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  139 


Figs.  13-15.  <$,  upperside,  Greece.  13  - Pseudochazara  graeca  (light  colored),  Ipiros,  Pindos  Mts., 
Katara  Pass,  1600  m,  8.viii.l974;  14,  15.  Hyponephele  lycaon.  14  - Pelopónnisos,  Mt.  Taiyetos,  1300 
m,  9.VÜ.1998;  15  - Makedonia,  Mt.  Pangéo,  1500-1800  m,  6-7.viii.1979.  Scale  bar:  1 cm. 


Figs.  16-18.  c?,  underside,  Greece.  Same  data  as  in  figs  13-15.  Scale  bar:  1 cm. 
Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  140 


2 IE  22E  23E  24E 


Fig.  19:  Geographical  distribution  of  Pseudochazara  graeca.  White  circles:  Southern  population. 
Black  circles:  northem  population.  Triangles:  central  population  (new  data).  Map  created  with 
DMAP  for  Windows,  version  7.2.  (http://www.dmap.co.uk ) 


AR: 

Artemisio 

KL: 

Kaliaküda 

OL: 

Ólimbos 

TA: 

Taiyetos 

AV: 

Avgó 

KO: 

Kópsi 

OX: 

Oxia 

TI: 

Timfi 

Dl: 

Dirfis 

KR: 

Karava 

PE: 

Pelister 

TR: 

Tringia 

EL: 

Elikón 

KT: 

Katara  Pass 

PH: 

Panahaikó 

TS: 

Timfristós 

ER: 

Erimanthos 

LA: 

Lakmos 

PN: 

Pamon 

TZ: 

Tzoumérka 

GI: 

Gióna 

MI: 

Mitsikéli 

PR: 

Pamassós 

VR: 

Vardüsia 

HE: 

Helmós 

MN: 

Ménalo 

PT: 

Panetolikó 

ZG: 

Zigurolivado 

IT: 

Iti 

MO: 

Morforrahi 

SM: 

Smólikas 

ZR: 

Ziria 

Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  141 


Fig.  20.  Typical  habitat  of  Pseudochazara  graeca  in  Southern  Greece  (Mt.  Taiyetos). 


Fig.  21.  Typical  habitat  of  Pseudochazara  graeca  in  north-westem  Greece  (Mt.  Lakmos). 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  142 


Fig.  22.  Typical  habitat  of  Pseudochazara  graeca  in  central  Greece  (Mt.  Zigurolivado). 


Habitat 

Brown  (1977)  claimed  that  the  butterfly  "...flies  over  rough  clearings  in 
coniferous  forests  at  altitudes  of  1400  m to  1650  m.  This  is  rather  different  from 
the  habitat  of  P.  g.  graeca , which  favours  open  scree  slopes".  In  our  opinion 
Brown’ s first  paragraph  holds  true  for  both  the  northem  and,  as  already  stated, 
the  Southern  population  of  graeca , provided  the  coniferous  forest  reaches  its 
highest  altitudinal  limit,  which  is  also  the  suitable  altitude  for  graeca.  Otherwise 
in  almost  all  other  instances,  and  for  both  the  northem  as  well  as  the  Southern 
population,  the  butterfly  is  predominantly  found  on  dry,  rocky  ground  at 
altitudes  ranging  from  about  1600  to  about  2000  m (Fig.  21). 

Wing  coloration  in  northem  population 

The  northem  population  butterflies  are  in  general  much  darker  than  the 
Southern  ones,  the  darkest  of  all  being  found  on  Mts.  Timfi  and  Smólikas,  i.e.  at 
the  northemmost  limit  of  their  range.  Unh  is  typically  dark  reddish-brown,  in 
contrast  with  the  light  greyish-brown  hue  of  southem  population  specimens 
(Figs.5,6,  11,  12). 

Mt.  Olimbos  record 

Specimens  recorded  from  Mt.  Olimbos  (Tolman  & Lewington  1997),  which 
is  geographically  detached  from  both  aforementioned  distribution  areas  (Fig. 
19),  are  unknown  to  the  authors  and  nothing  can  be  said  about  their  wing 
coloration,  as  there  is  no  published  information  about  it. 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  143 


F.Y.R.  of  Macedonia  record 

Reported  from  Mt.  Pelister  by  Schaider  & Jaksic  (1988)  (Fig.  19),  but  the 
figured  specimens  are  from  Katara  Pass  in  northwestem  Greece,  and  hence  no 
conclusion  can  be  drawn  about  the  status  of  this,  unconfirmed,  population. 

New  records  from  north-central  Greece 

The  by  the  First  author  recently  discovered  population  of  Pseudochazara 
graeca  from  north-central  Greece  (henceforth  referred  to  as  the  central 
population)  encompasses  at  least  six  colonies  that  are  distributed  both  in  the 
Agrafa  Mts  (Morforrahi,  Kópsi,  Zigurolivado,  Karava),  as  well  as  in  the 
Aspropótamos  area  of  the  south  Pindos  range  (Avgó,  Tringia)  (Fig.  19). 

Habitat 

The  typical  habitat  is,  as  for  the  northem  and  Southern  populations,  dry, 
rocky  ground,  at  altitudes  ranging  between  1600  and  1900  m (Fig.  22). 

Wing  coloration  in  central  population 

After  an  examination  of  a large  number  of  set  specimens,  it  was  found  that 
their  coloration  is,  on  average,  intermediate,  between  that  of  the  dark  northem 
population  and  the  light  southem  one  (Figs.  3,  4,  9,  10). 

Conclusions 

In  Fig.  19  it  is  clearly  shown  for  the  First  time  that  the  geographical 
distribution  of  P.  graeca  in  Greece  demonstrates  no  actual  discontinuities,  other 
than  those  caused  by  the  lowlands,  separating  the  hosting  mountains. 
Uninterrupted  distribution,  along  with  clinal  colour  variation,  sustained  by  the 
recently  captured  specimens  in  north-central  Greece,  implies  that  division  of  the 
taxon  into  two  subspecies  is  inappropriate,  and  that  the  various  wing  colour 
schemes  represent  no  more  than  forms. 

Underside  wing  coloration  versus  geological  character  of 

habitat 

It  is  generally  accepted  that  the  underside,  cryptic  coloration  of  butterflies 
habitually  sitting  on  the  ground,  largely  depends  on  the  geological  character  of 
the  habitat.  In  their  discussion  on  Pseudochazara  graeca , Tolman  & Lewington 
(1997)  claim:  "Small  but  systematic  local  variation  in  size  and  coloration,  esp. 
unh,  appears  to  be  due  to  ecological  adaptation  to  the  geological  character  of  the 
habitat".  Similar  comments  are  found  in  Weiss  (1980).  Our  experience  with 
Greek  mountains,  however,  does  not  necessarily  support  this  assertion.  The 
butterfly  coloration  (Figs.  7-12,  16)  does  not  always  follow  the  corresponding 
variation  of  the  rock  and  soil  hue  above  the  tree  line,  in  areas  located  within  the 
range  of  Pseudochazara  graeca.  For  instance,  the  environment  on  Mt. 
Zigurolivado  (Fig.  22)  is  much  more  reddish-brown  and  darker  than  on  Mt. 
Lakmos  (Fig.  21),  however,  as  discussed  earlier,  the  coloration  of  the 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  144 


corresponding  butterfly  populations  follows  the  opposite  trend  (much  darker  and 
more  reddish  on  Lakmos).  Furthermore,  the  colour  of  the  rocks  on  Mt.  Taiyetos 
(Fig.  20),  i.e.  at  the  southemmost  tip  of  the  butterfly’s  range,  is  not  appreciably 
different  from  that  on  Mt.  Lakmos  (Fig.  21),  but  the  corresponding  butterflies 
have  a totally  different  underside;  light  and  greyish  on  the  former,  dark  and 
reddish-brown  on  the  latter. 

Similar  observations  have  also  been  made  by  the  authors  for  Hyponephele 
lycaon  (Kühn,  1774).  The  population  from  Mt.  Pangéo  (north-eastem  Greece) 
has  a light  bluish-grey  HW  underside  (Fig.  18)  while  the  one  from  Mt.Taiyetos 
has  a dark  brownish-grey  one  (Fig.  17),  in  spite  of  the  fact  that  both  mountains 
are  characterized  by  their  similar,  whitish-grey  limestone  rocks. 

Acknowledgement 

The  First  author  would  like  to  thank  Mr.  Kyriakos  Aptoglou  for  his  assistance 
in  translating  articles  written  in  French. 

References 

Aussem,  B.  1978.  Beitrag  zur  systematischen  Stellung  von  Pseudochazara  graeca  und  Beschreibung 
einer  neuen  Subspecies  (Lep.,  Satyridae).  — Entomologische  Zeitschrift,  Frankfurt-am-Main  88: 
13-22. 

Brown,  J.  1976.  A review  of  the  genus  Pseudochazara  de  Lesse  1951  (Lep.:  Satyridae)  in  Greece.  — 
Entomologist’s  Gazette  27:  85-90. 

Brown,  J.  1977.  A new  subspecies  of  Pseudochazara  graeca  (Staudinger,  1870)  (Lep.:  Satyridae) 
from  Greece.  — Entomologist’s  Record  and  Journal  ofVariation  89:  68-69. 

Gross,  F.  J.  1978.  Beitrag  zur  Systematik  von  Pseudochazara- Arten  (Lep.  Satyridae).  — Atalanta, 
Münnerstadt  9:  41-103. 

Higgins,  L.  G.  & Riley,  N.  D.  1984.  A Field  Guide  to  the  Butterflies  of  Britain  and  Europe. 

Collins,  London.  384  pp. 

Lafranchis,  T.  2004.  Butterflies  of  Europe.  — Diatheo,  Paris.  351  pp. 

Schaider  P.  & Jaksic,  P.,  1988.  Die  Tagfalter  von  jugoslawisch  Mazedonien.  — Schaider,  München. 
199  pp. 

Tolman,  T.  & Lewington,  R.  1997.  Butterflies  of  Britain  and  Europe.  — Collins,  London.  320  pp. 
Weiss,  J.  C.  1980.  Le  genre  Pseudochazara  de  Lesse  en  Europe  et  en  Afrique  du  Nord.  Description 
d’une  sous-espèce  nouvelle  de  Ps.  hippolyte  Esper  (Lep.:  Satyridae).  — Linneana  Belgica 
VIII(3):  98-108. 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  145 


Boekbespreking 

Crèvecoeur,  L.  & Stevens,  J.  (eds.):  Likona  jaarboek  2008. 

21  x 26  cm,  78  p.,  talrijke  illustraties  in  kleur,  Provinciaal  Natuurcentrum,  Het  Groene  Huis,  Domein 
Bokrijk,  3600  Genk,  pnc@limburg.be,  paperback,  2009,  prijs  niet  meegedeeld  (ISSN  0778-8495). 

Dit  is  alweer  het  18de  jaarboek  van  de  Limburgse  Koepel  voor  Natuurstudie  met  heel  wat 
interessant  informatie  over  de  natuur  in  de  provincie  Limburg.  Zoals  gebruikelijk  in  deze  jaarboeken 
is  er  voor  elk  wat  wils  en  op  entomologisch  gebied  zijn  vooral  de  volgende  twee  artikels  van  belang: 
"Biodiversiteit  in  het  Westelijk  Vijvergebied  van  Bokrijk"  (door  T.  Lemmens  & L.  Crèvecoeur)  met 
daarin  info  over  de  aanwezige  waterwantsen  en  kevers;  "De  zweefvliegenfauna  van  het 
natuurreservaat  De  Maten"  (door  F.  Van  de  Meutter)  met  een  volledige  lijst  van  alle  waargenomen 
soorten  en  bespreking  van  enkele  opmerkelijke  taxa. 

Het  jaarboek  is  weer  eens  zeer  rijkelijk  geïllustreerd  en  bijzonder  smaakvol  uitgegeven.  Het  is 
aangename  lectuur  voor  iedereen  die  in  de  Limburgse  natuur  geïnteresseerd  is.  Een  aanrader! 

W.  De  Prins 


Székely,  L.:  The  butterflies  ofRomania. 

21  x 30  cm,  305  p.  incl.  22  kleurenplaten,  te  bestellen  bij  de  auteur,  Dr.  Székely  L.,  str.  Viitorului  31 
B/9,  RO-505600  Sacele,  jud.  Brasov,  Romania,  levi.szekely@gmail.com  of  www.szekelylevente.ro, 
paperback,  2008,  € 35,-  verzending  inbegrepen  (ISBN  10973-8424-59-3). 

Dit  boek  geeft  een  overzicht  van  alle  218  met  zekerheid  in  Roemenië  vastgestelde  soorten 
dagvlinders.  Daarnaast  worden  er  34  soorten  besproken  die  ooit  wel  uit  Roemenië  werden  vermeld, 
maar  waarvan  het  voorkomen  twijfelachtig  is.  Opvallend  daarbij  is  het  grote  aantal  soorten  uit  het 
genus  Erebia  (12). 

Het  boek  wijkt  wel  sterk  af  van  de  gebruikelijke  boeken  over  een  bepaalde  regio  in  die  zin  dat 
het  in  feite  weinig  of  geen  doorlopende  tekst  bevat.  Na  een  korte  inleiding  (zowel  in  het  Engels  als 
Roemeens),  met  algemene  informatie  over  de  vroegere  studies  van  de  Roemeense  Lepidoptera  fauna, 
een  checklist  van  de  Roemeense  dagvlinders  en  een  overzicht  van  alle  vermelde  lokaliteiten,  volgt 
een  algemeen  deel  dat  in  zeer  compacte  vorm  heel  wat  informatie  bevat.  Deze  informatie  is  niet  in 
tekst  uitgedrukt,  maar  verpakt  in  een  reeks  diagrammen,  symbolen  en  afkortingen. 

Zo  wordt  elke  soort  ingedeeld  in  een  "faunal  type"  en  een  "faunal  element".  De  verspreiding  in 
Roemenië  wordt  op  twee  kaartjes  weergegeven,  in  UTM-hokken  en  in  een  geschaduwd  kaartje.  De 
habitat-types  worden  opgesomd  en  het  voorkomen  in  een  lijnvorm  met  de  aanduidingen:  "Very  local, 
Localized,  Very  rare,  Rare,  Common,  Very  common".  Ook  het  verticale  voorkomen  wordt  zo 
voorgesteld  op  een  lijn  met  aanduidingen  van  0 tot  2500  m.  Hetzelfde  geldt  voor  de  vliegtijd,  waarbij 
een  onderscheid  wordt  gemaakt  tussen  een  hoogte  van  0-100  en  100-2500  m,  en  de 
beschermingsstatus  met  aanduidingen  voor  "Extinct,  Critically  endangered,  Endangered,  Vulnerable, 
Near  threatened,  Least  concern,  Not  evaluated,  Data  deficiënt".  De  voedselplanten  van  de  rups 
worden  kort  opgesomd  en  de  overwinteringstrategie.  In  sommige  gevallen  wordt  er  ook  een  lijstje 
met  de  lokaliteiten  afgedrukt  en  enkele  verwijzingen  naar  de  literatuur. 

De  22  kleurenplaten  zijn  van  zeer  goede  kweliteit.  Er  worden  meer  dan  1000  geprepareerde 
vlinders  afgebeeld  op  licht  blauwgrijze  achtergrond.  De  vlinders  zijn  bijzonder  scherp  en  kleurecht. 
Eén  plaat  bevat  foto's  van  biotopen  en  twee  platen  beelden  vlinders  in  de  natuur  af. 

Al  wie  in  de  dagvlinderfauna  van  Europa  geïnteresseerd  is,  mag  dit  boek  niet  missen.  Het  is 
omwille  van  zijn  kleurenfoto's  alleen  al  zijn  prijs  waard. 

W.  De  Prins 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  146 


Opmerkelijke  dagvlindersoorten  in  West-Vlaanderen 
anno  2008  (Lepidoptera:  Rhopalocera) 


door  de  Zuid-West- Vlaamse  Vlinder  Kring  (Z.W.V.V.K.) 

(Sylvain  Cuvelier,  Jori  Degrande,  Luc  Merveillie,  Stef  Spruytte  en  Jacques 
Vervaeke) 

Samenvatting.  In  2008  werden  drie  opmerkelijke  dagvlindersoorten  op  één  of  meerdere 
nieuwe  locaties  in  de  provincie  geobserveerd.  De  Kleine  ijsvogelvlinder  ( Limenitis  camilld)  werd 
waargenomen  in  een  geïsoleerd  bos  te  Torhout,  wat  nogmaals  zijn  pogingen  tot  uitbreiding 
bevestigt.  In  De  Panne  werden  er  enkele  malen  meerdere  Sleedoompages  ( Thecla  betulae) 
waargenomen.  Ook  in  Elverdinge  vloog  de  soort  op  een  nieuwe  locatie.  In  het  Kortrijkse  zijn  er 
twee  nieuwe  vindplaatsen  van  eitjes  voor  deze  soort.  Te  Wervik  werd  een  Geraniumblauwtje 
{Cacyreus  marshallï)  waargenomen.  Dit  is  de  derde  waarneming  in  België. 

Abstract.  Remarkable  records  of  butterflies  from  the  province  of  West-Flanders  in  2008 
(Lepidoptera:  Rhopalocera) 

In  2008  three  remarkable  butterfly  species  were  observed  in  one  or  several  localities  in  the 
province.  The  White  Admiral  ( Limenitis  camilld)  was  seen  in  an  isolated  wood  at  Torhout, 
confirming  its  attempts  for  extension.  In  De  Panne  at  different  occasions,  several  Brown 
Hairstreaks  ( Thecla  betulae ) were  observed.  Also  in  Elverdinge  the  species  was  flying  in  a new 
locality.  In  the  area  of  Kortrijk  eggs  were  found  in  two  new  sites.  One  Geranium  Bronze 
{Cacyreus  marshallï)  was  observed  at  Wervik.  This  is  the  third  observation  in  Belgium. 

Résumé.  Observations  remarquables  de  papillons  dans  la  province  de  Flandre  occidentale  en 
2008  (Lepidoptera:  Rhopalocera) 

En  2008  trois  espèces  remarquables  de  rhopalocères  ont  été  observées  dans  une  ou  plusieurs 
nouvelles  localités  de  la  province.  Le  Petit  sylvain  ( Limenitis  camilla)  a été  vu  dans  un  bois  isolé 
de  Torhout  ce  qui  confirme  les  tentatives  d’expansion.  A La  Panne  plusieurs  Thécla  du  Bouleau 
{Thecla  betulae)  ont  été  vus  a différentes  reprises.  Egalement  a Elverdinge  1’espèce  volait  dans 
une  nouvelle  localité.  Dans  la  région  de  Courtrai  il  y a deux  nouveaux  sites  oü  des  ceufs  ont  été 
découverts.  A Wervik  un  Brun  des  pélargoniums  {Cacyreus  marshallï)  a été  observé.  II  s’agit  de 
la  troisième  observation  pour  la  Belgique. 

Sleutelwoorden:  Lepidoptera  - Rhopalocera  - Limenitis  camilla  - Thecla  betulae  - 

Cacyreus  marshalli  - West-Vlaanderen  - België 

Cuvelier,  S.:  Diamantstraat  4,B-8900  leper  (sylvain.cuvelier@pandora.be) 

Degrande,  J.:  Bergstraat  3,B-8956  Kemmel  (jori.degrande@telenet.be) 

Merveillie,  L.:  Meersstraat  8,B-8954  Westouter  (luc.merveillie@pandora.be) 

Spruytte,  S.:Vogelweelde  15,B-8950  Nieuwkerke  (stef.spruytte@telenet.be) 

Vervaeke,  J.:  Oscar  Seynaevelaan  13,  B-8560  Gullegem  (jacques.vervaeke@skynet.be) 

Inleiding 

Bij  de  start  van  de  Z.W.V.V.K.,  begin  2000,  ontstond  het  idee  om  een 
uitgebreide  inventarisatie  van  de  dagvlinders  te  starten  over  de  hele  provincie 
West-Vlaanderen.  We  hadden  immers  de  indruk  dat  er  sinds  de  publicatie  van 
Maes  & Van  Dyck  (1999)  heel  wat  veranderingen  plaatsvonden. 

Met  het  Z.W.V.V.K.-project  2000-2006  werd  er  gedurende  zeven  jaar 
intensief  geïnventariseerd  en  zo  bekwamen  we  een  gedetailleerd  beeld  van  de 
huidige  verspreiding.  In  2004  publiceerden  we  reeds  een  intermediaire  analyse 
(Cuvelier  et  al.  2004).  Het  volgende  jaar  brachten  we  een  artikel  over  drie 
opmerkelijke  soorten  in  2004  (Cuvelier  et  al.  2005).  In  2007  verscheen  dan  het 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  147 


Z.W.V.V.K.-boek  "Dagvlinders  in  West-Vlaanderen,  Verspreiding  en  Ecologie 
2000-2006"  waarin  alle  gegevens  verwerkt  werden  (Cuvelier  et  al.  2007).  In  dit 
artikel  actualiseren  we  de  verspreidingsgegevens  van  de  opmerkelijkste  soorten 
uit  2008. 

Limenitis  camilla  (Linnaeus,  1764) 

De  Kleine  ijsvogelvlinder  werd  in  2004  voor  het  eerst  opgemerkt  in  onze 
provincie.  Na  een  eerste  waarneming  in  de  Galgebossen  te  Elverdinge  werd  de 
soort  dat  jaar  ook  nog  op  twee  andere  locaties  in  hetzelfde  arrondissement 
gezien,  namelijk  in  het  provinciaal  domein  De  Palingbeek  te  leper  en  de 
Kroonaardhoek  te  Wijtschate.  Vermoedelijk  ging  het  telkens  om  exemplaren 
vanuit  de  dichtstbijzijnde  populatie  in  Henegouwen,  in  vogelvlucht  op 
respectievelijk  17,  9 en  6 km  van  de  nieuwe  vindplaatsen. 

In  2005  werd  de  soort  voor  het  eerst  waargenomen  in  de  Sixtusbossen  te 
West-Vleteren.  Dit  biotoop  ligt  in  vogelvlucht  op  21  km  van  de  reeds  vernoemde 
populatie  in  Henegouwen  en  op  5,5  km  van  de  Galgebossen.  Tijdens  de 
volgende  jaren  werd  de  soort  in  deze  vier  locaties  telkens  terug  waargenomen.  In 
de  Galgebossen  stegen  de  aantallen  zelfs  heel  sterk.  In  de  Galgebossen  en  het 
provinciaal  domein  De  Palingbeek  vliegt  de  soort  inmiddels  op  verscheidene, 
verspreid  liggende  plaatsen  binnen  deze  boscomplexen. 

Op  1 juli  2008  merkte  David  Deruytter  één  Kleine  ijsvogelvlinder  op  in  het 
Wijnendalebos  te  Torhout.  Deze  opmerkelijke  observatie  werd  op  foto 
vastgelegd.  Daar  er  geen  vroegere  waarnemingen  gekend  zijn  uit  het  Houtland 
kwam  deze  waarneming  onverwachts.  Op  22  juli  zocht  de  observator  op 
dezelfde  locatie  maar  de  soort  werd  niet  meer  gezien.  Ook  nu  weer  ligt  de 
nieuwe  vindplaats  op  grote  afstand  van  de  dichtstbij  gekende  locaties.  In 
vogelvlucht  ligt  het  Drongengoed  te  Ursel  (Oost- Vlaanderen)  op  29  kilometer 
NO-waarts  en  de  vier  locaties  in  het  arrondissement  leper  gemiddeld  op  zo’n  30 
kilometer  ZW-waarts. 

Recent  werd  een  stuk  van  het  Wijnendalebos  lichtrijker  gemaakt  waardoor 
het  biotoop  meer  geschikt  wordt  voor  de  Kleine  ijsvogelvlinder.  Opvolging  in  de 
komende  jaren  zal  moeten  uitwijzen  of  een  populatie  zich  hier  kan  vestigen.  De 
soort  is  blijkbaar  zwerflustiger  dan  voorheen  gedacht.  Na  de  eenmalige 
waarneming  door  Olivier  Dochy,  op  4 juli  2001,  in  het  militair  domein  te 
Houthulst  werd  er  jaarlijks  gericht  gezocht  naar  de  soort.  Maar  het  voorkomen 
kan  tot  op  heden  niet  worden  bevestigd. 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  148 


70  75  80  85  90  95  00  05  X0  15  20  25  30  35 

Fig.  1-  Verspreidingskaart  Kleine  ijs  vogel  vlinder  (. Limenitis  camïlld)  in  West- Vlaanderen  en 
aanpalend  deel  van  Henegouwen  en  Oost- Vlaanderen  (België),  periode  2000-2008. 


Thecla  betulae  (Linnaeus,  1758) 

Het  verspreidingsgebied  van  de  Sleedoompage  concentreert  zich  in 
Heuvelland,  met  uitlopers  naar  leper.  Verder  oostwaarts  komt  de  soort  verspreid 
voor  in  ondermeer  Wervik,  Marke,  Aalbeke,  Vichte,  Moen,  Anzegem  en 
Gijzelbrechtegem.  Deze  laatste  vindplaatsen  sluiten  aan  op  het 
verspreidingsgebied  in  de  Vlaamse  Ardennen.  De  laatste  jaren  werd  de  soort  ook 
enkele  malen  opgemerkt  aan  de  Westkust. 

Op  5 september  2004  zag  Godfried  Warreyn  in  het  Garzebekeveld  te 
Adinkerke  één  vlinder.  Vraag  was  of  het  om  een  dwaalgast  ging  of  een  kleine 
populatie.  Daarom  werd  er  tijdens  de  daaropvolgende  winter  met  de 
Z.W.V.V.K.-leden  en  enkele  plaatselijke  medewerkers  in  de  nabije  omgeving 
gezocht  naar  eitjes.  Tijdens  deze  zoektocht  werden  op  twee  locaties  in  totaal  drie 
eitjes  gevonden.  In  2006  werd  er  verder  gezocht  te  Koksijde  in  de  Noordduinen, 
de  Doompanne  en  de  Oostvoorduinen.  Dit  leverde  alleen  0- waarnemingen  op. 
Op  2 september  2005  zag  René  Billiau  één  wijfje  in  de  Krakeelduinen  in  de 
Panne. 

In  2008  observeerde  hij  er  terug  één  wijfje,  ditmaal  op  20  september.  In  2008 
liet  de  Sleedoompage  zich  herhaaldelijk  zien  in  het  Westhoekreservaat  in  De 
Panne.  Op  6 augustus  werd  de  soort  er  voor  het  eerst  opgemerkt.  Wouter  Van 
Gompel  kon  er  drie  vlinders  waarnemen.  In  de  daaropvolgende  week,  op  11 
augustus,  observeerde  Diederik  D’Hert  er  zes  exemplaren.  Vervolgens  zag 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  149 


Godfried  Warreyn  er  op  14  augustus  twee  vlinders  (Warreyn  2009).  Op  29 
augustus  zagen  Simon  Feys  en  Wouter  Van  Gompel  er  nog  twee  wijljes. 
Opmerkelijk  waren  de  hoge  aantallen.  De  Sleedoompage  wordt  doorgaans  als 
vlinder  weinig  opgemerkt  en  observaties  betreffen  dan  meestal  slechts  één 
exemplaar. 

In  september  2008  werd  de  Sleedoompage  tweemaal  opgemerkt  in  de 
Galgebossen  te  Elverdinge.  Rik  Cheque  zag  er  op  25  september  twee  vlinders  en 
op  27  september  één.  In  het  voorjaar  van  2005  zochten  Jori  Degrande  en  Stef 
Spmytte  er  reeds  naar  eitjes  maar  toen  werd  niets  gevonden.  In  het  Kortrijkse 
werden  in  2008  op  enkele  nieuwe  locaties  eitjes  ontdekt.  In  het  voorjaar  telde 
Jacques  Vervaeke  in  het  Preshoekbos  twaalf  eitjes  en  in  het  najaar 
negenentwintig.  Op  9 december  vond  Frank  Vandendriessche  twee  eitjes  in  De 
Kleiputten  te  Kortrijk. 


70  75  80  85  90  95  00  05  10  15  20  25  30  35 


Fig.  2-  Verspreidingskaart  Sleedoompage  ( Thecla  betulaé)  in  West- Vlaanderen  (België)  periode 
2000-2008. 

Cacyreus  marshalli  (Butler,  1898) 

Het  Geraniumblauwtje  is  een  van  oorsprong  Zuid- Afrikaanse  soort  die 
gemime  tijd  geleden  per  ongeluk  in  Europa  werd  geïntroduceerd  via  de  import 
van  Pelargonium-cvXtxvdiïs  die  als  waardplant  gebruikt  worden. 


De  eerste  waarnemingen  dateren  van  1989  (Eitschberger  & Stamer  1990)  in 
Mallorca.  De  aanwezigheid  werd  al  snel  een  plaag  over  het  hele  eiland.  Daarna 
verspreidde  de  soort  zich  in  snel  tempo  over  de  andere  eilanden  van  de  Balearen 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  150 


en  ook  naar  het  Spaanse  vasteland.  Tijdens  de  daaropvolgende  j aren  merkte  men 
het  Geraniumblauwtje  op  in  grote  delen  van  West-Europa. 

De  eerste  waarneming  in  België  gebeurde  door  Willy  Troukens  op  3 
augustus  1991  te  Anderlecht  (Troukens  1991).  Het  ging  om  een  redelijk  gaaf 
mannetje,  zittend  op  een  blad  van  Laurierkers.  Een  volgende  observatie 
gebeurde  in  2002  te  Herenthout  (Heylen,  Bosmans  & Van  Dyck  2002)  in  de 
Antwerpse  Kempen.  Hier  betrof  het  een  afgevlogen  exemplaar  dat  neerstreek  op 
Jacobskruiskruid. 

Op  30  juli  2008  kwam  er  de  derde  waarneming  voor  België.  Ditmaal 
fotografeerde  David  Pollet  de  soort  in  De  Balokken  te  Wervik.  Uit  de 
aanpalende  Noord-Franse  regio  Nord-Pas  de  Calais  zijn  er  tot  nog  toe  geen 
zekere  waarnemingen  gemeld  (Daniël  Haubreux,  mondelinge  mededeling). 


70  75  80  85  90  95  00  05  10  15  20  25  30  35 


Fig.  3.-  Verspreidingskaart  Geraniumblauwtje  ( Cacyreus  marshalli)  in  West- Vlaanderen  (België) 
periode  2000-2008. 


Bedankingen 

Graag  bedanken  we  de  volgende  personen  voor  het  doorsturen  van  gegevens: 
Rik  Cheque,  David  Deruytter,  Diederik  D’Hert,  Simon  Feys,  Daniël  Haubreux, 
Dirk  Maes,  David  Pollet,  Wouter  Van  Gompel,  Frank  Vandendriessche,  Erwin 
Verfaillie,  Godfried  Warreyn,  Joseph  Yserbyt,  Mare  Zwertvaegher. 

Referenties 

Cuvelier,  S.,  Degrande,  J.,  Merveillie,  L.,  Spruytte,  S.  & Vervaeke,  J.  2004.  Verspreidingsgegevens 
van  de  dagvlinders  in  de  provincie  West- Vlaanderen  (België)  Intermediaire  analyse  (2000- 
2003).  — Phegea  32(3):  91-107. 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  151 


Cuvelier,  S.,  Degrande,  J.,  Merveillie,  L.,  Spruytte,  S.  & Vervaeke,  J.  2005.  Drie  opmerkelijke 
dagvlindersoorten  in  West- Vlaanderen  anno  2004  (Lepidoptera).  — Phegea  33(2):  55-58. 
Cuvelier,  S.,  Degrande,  J„  Merveillie,  L.,  Spruytte,  S.  & Vervaeke,  J.  2007.  Dagvlinders  in  West- 
Vlaanderen.  Verspreiding  en  Ecologie  2000-2006.  — Zuid- West- Vlaamse  Vlinder  Kring,  144 

pp. 

Eitschberger,  U.  & Stamer,  P.  1990.  Cacyreus  marshalli  Butler,  1898,  eine  neue  Tagfalterart  für  die 
europaïsche  Fauna?  (Lepidoptera,  Lycaenidae).  — Atalanta  21:  101-108. 

Heylen,  F.,  Bosmans,  R.  & Van  Dyck,  H.,  2002.  Zuidafrikaans  blauwtje  duikt  op  in  Herenthout.  — 
Natuur. focus  1(4):  164-165. 

Maes,  D.  & Van  Dyck,  H.  1999.  Dagvlinders  in  Vlaanderen  - Ecologie,  verspreiding  en  behoud.  — 
Stichting  Leefmilieu,  Antwerpen,  i.s.m.  Instituut  voor  Natuurbehoud  en  Vlaamse 
Vlinderwerkgroep,  Brussel.  480  pp. 

Troukens,  W.  1991.  Cacyreus  marshalli  Butler,  1898  aangetroffen  in  België  (Lepidoptera: 
Lycaenidae). — Phegea  19(4):  129-131. 

Warreyn,  G.  2009.  De  Sleedoompage.  — Parnassia  8(2):  7-9. 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  152 


First  records  of  the  ’bathroom  mothmidge'  Clogmia 
albipunctata,  a conspicuous  element  of  the  Belgian 
fauna  that  went  unnoticed  (Diptera:  Psychodidae) 

Louis  Boumans,  Jean-Yves  Zimmer  & Fran^is  Verheggen 


Abstract.  The  'bathroom  fly'  Clogmia  albipunctata  (Williston,  1893)  (Diptera:  Psychodidae) 
is  a cosmopolitan  species  that  is  commonly  found  in  bathrooms,  kitchens,  sewage  treatment 
plants  and  compost  heaps.  Of  circumtropical  origin,  the  species  probably  spread  to  synanthropic 
habitats  in  northem  and  central  Europe  during  the  past  decades.  The  fïrst  documented  fmdings  in 
Belgium  are  discussed,  together  with  general  information  on  the  biology  and  recognition  of  the 
species. 

Samenvatting.  Eerste  vermelding  van  de  motmug  Clogmia  albipunctata,  een  opvallende, 
maar  onopgemerkte  soort  van  de  Belgische  fauna  (Diptera:  Psychodidae) 

De  motmug  Clogmia  albipunctata  (Williston,  1893)  (Diptera:  Psychodidae)  is  een 
kosmopolitische  soort  die  vaak  wordt  aangetroffen  in  toiletten  en  badkamers,  en  daarom  in  het 
Engels  wel  bekend  staat  als  bathroom  fly.  De  soort  is  ook  in  België  waarschijnlijk  algemeen.  Dit 
artikel  bespreekt  de  eerste  gedocumenteerde  Belgische  vondsten  en  geeft  algemene  informatie 
over  de  verspreiding,  herkenning  en  biologie. 

Résumé.  Première  mention  de  Clogmia  albipunctata,  une  espèce  commune  mais  passée 
inaperfue  de  la  faune  beige  (Diptera:  Psychodidae) 

La  'mouche  de  salie  de  bain'  Clogmia  albipunctata  (Williston,  1893)  est  une  espèce  cosmopolite 
fréquemment  rencontrée  dans  les  salles  de  bain,  les  cuisines,  les  conduites  d’eau  usée  et  les  tas  de 
compost.  D’ origine  circumtropicale,  cette  espèce  s’est  probablement  étendue  a des  habitats 
synanthropiques  dans  le  nord  et  le  centre  de  1'Europe  au  cours  des  demières  décennies.  La 
découverte  de  Tespèce  en  Belgique  est  examinée,  et  des  informations  générales  sur  la  biologie  et 
la  reconnaissance  de  1'espèce  sont  données. 

Keywords:  Clogmia  albipunctata  - Psychodidae  - moth  fly  - faunistics  - indoor  pest  - first 
record. 

Boumans,  L.:  Zoölogisch  Museum,  Universiteit  van  Amsterdam,  Mauritskade  61,  NL- 1092  AD 
Amsterdam,  louis.boumans@uva.nl 

Zimmer,  J.-Y.  & Verheggen,  F.:  Unité  d'Entomologie  fonctionnelle  et  évolutive,  Gembloux 
Agro-Bio  Tech,  Université  de  Liège,  Passage  des  Déportés  2,  B-5030  Gembloux. 

Introduction 

Most  people  will  be  familiar  with  the  small  flies  inhabiting  the  less  well- 
maintained  sanitary  facilities  in  such  places  as  petrol  stations  and  camping  sites, 
where  the  larvae  breed  in  the  drains. 

A few  cosmopolitan  species  of  moth  flies  (Psychodidae),  also  known  as  drain 
flies  or  filter  flies,  are  well  adapted  to  this  kind  of  habitats.  When  they  occur  in 
small  numbers,  moth  flies  will  mostly  remain  unnoticed.  In  buildings  with  a 
malfunctioning  sewage  system,  they  can  occur  massively.  While  these  non- 
biting  moth  flies  of  the  subfamily  Psychodinae  do  not  carry  any  known  disease, 
when  present  in  abundance  they  can  pose  a hygienic  problem,  especially  in 
hospitals  (Verheggen  et  al.  2008).  In  cases  of  a real  infestation,  inhaling  fme 
particles  of  the  scale-like  hairs  that  detach  from  living  and  dead  insects  can 
cause  respiratory  problems.  Some  past  studies  have  also  shown  the  possibility 
for  such  flies  to  carry  bacterial  germs.  In  November  2006,  a hospital  in  the 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  153 


Netherlands  had  to  cancel  surgical  operations  for  two  days  because  moth  flies  — 
of  an  unidentified  species — were  found  in  the  operation  rooms  (Anonymous 
2006). 

In  such  situations  the  moth  flies  are  typically  'controlled',  but  not  identified  to 
species  level.  As  a result,  a very  common  and  photogenic  species,  Clogmia 
albipunctata  (Williston,  1893),  is  still  missing  from  the  Belgian  species  list. 

Taxonomy 

The  taxonomie  history  of  Psychodidae  is  complex,  having  resulted  in  many 
synonyms  for  the  same  species.  Clogmia  albipunctata  was  first  described  in 
1893  by  Williston,  under  the  name  Psychoda  albipunctata.  This  species  became 
the  type  species  of  the  genus  Clogmia  Enderlein  1937,  but  for  a long  time 
specialists  considered  Clogmia  to  be  a synonym  of  Telmatoscopus  Eaton  1904. 
Vaillant  placed  most  Clogmia  species,  including  this  one,  in  a newly  defined 
genus  Telmatoscopus  Vaillant  1972. 

The  current  situation  is  that  in  much  of  the  medical,  toxicological  and 
ecological  literature  the  species  is  referred  to  as  Telmatoscopus  albipunctatus, 
whereas  taxonomists  typically  adhere  to  name  Clogmia  albipunctata.  The  latter 
is  the  valid  name  according  to  Fauna  Europaea  (Wagner  2004),  though  the 
website  yields  C.  albipunctat-us , with  an  incorrect  ending  for  the  grammatical 
gender.  In  addition,  this  cosmopolitan  species  has  been  described  independently 
several  times,  so  that  a number  of  less  commonly  used  synonyms  exist.  More 
taxonomie  details  are  provided  by  Vaillant  (1972:  52),  Wagner  (2004)  and 
Ibanez-Bemal  (2008). 

Distribution  in  Europe 

Vaillant  (1971:  2)  defines  the  distribution  of  C.  albipunctata  as  the  world- 
wide  belt  between  40°  Southern  and  42°  northem  latitude.  However,  the  species 
currently  occurs  much  further  northward  in  Europe,  at  least  in  synanthropic 
habitats.  In  1993  it  was  found  for  the  first  time  in  Germany,  in  a treatment 
facility  for  domestic  waste  close  to  Berlin  (Wemer  1997).  Fauna  Europaea 
(Wagner  2004)  mentions  the  species  as  occurring  in  Germany,  France,  Spain, 
Italy  and  Slovenia,  as  well  as  the  Canary  Islands,  Madeira  and  Sardinia.  Jezek  & 
Goutner  (1995)  list  the  species  for  Greece.  We  have  recently  published  on  the 
occurrence  of  C.  albipunctata  in  the  Netherlands  (Boumans  2009).  There  can  be 
no  doubt  that  C.  albipunctata  is  now  common  all  over  Europe,  with  the  possible 
exception  of  the  British  Isles  and  Scandinavia. 

Observations  in  Belgium 

In  early  spring  2007,  patients  of  the  psychiatry  department  of  CHU 
Brugmann,  a suburban  hospital  in  Brussels,  noted  the  presence  of  "little  worms" 
in  a bathroom.  A few  weeks  later  "small  flies"  were  seen  in  another  care  unit. 
These  larvae  and  flies  were  sent  to  the  Functional  and  Evolutionary  Entomology 
Department  of  the  Gembloux  Agro-Bio  Tech,  University  of  Liège,  where  they 
were  identified  as  moth  flies  (Verheggen  et  al.  2008).  In  February  2009,  the  first 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  154 


author  identified  a sample  of  fifteen  adults,  including  five  males,  as  belonging  to 
the  species  C.  albipunctata  (fig.  2).  The  identification  was  based  on  the 
identification  key,  descriptions  and  drawings  of  Vaillant  (1971,  1972)  and 
Ibanez-Bemal  (2008),  as  well  as  comparison  with  Dutch  specimens  identified  by 
the  Psychodidae  specialist  Prof.  Rüdiger  Wagner  (Boumans  2009). 


Figs.  1-4.  Clogmia  albipunctata.  1-  Belgium,  West  Flanders,  Beemem,  13  September  2008.  Photo 
Geert  Vanhulle.  2.-  Male  genital  appendages  of  one  of  the  specimens  of  C.  albipunctata  collected  at 
the  CHU  Brugmann  hospital  in  Brussels.  Photo  Louis  Boumans.  3.-  In  Gent,  Clogmia  albipunctata 
was  found  to  breed  in  garbage  containers  in  September  2008.  The  pupa  belongs  to  a different  family 
of  Diptera,  possibly  Phoridae.  Photo  Michel  Vuijlsteke.  4 - This  picture  of  Clogmia  albipunctata 
taken  in  Gent  in  August  2004  currently  represents  the  oldest  known  Belgian  record.  Photo  Michel 
Vuijlsteke. 


In  addition  to  these  collected  specimens,  browsing  the  internet  yielded 
several  pictures  of  this  pretty  moth  fly  taken  in  Belgium.  These  are  listed  in 
Table  1.  So  far,  the  earliest  documentation  of  C.  albipunctata  from  Belgium 
dates  from  August  2004. 

The  observations  of  C.  albipunctata  in  Belgium  were  all  done  in  or  around 
buildings.  This  concurs  with  the  observations  from  the  Netherlands,  where  the 
species  was  found  in  kitchens,  toilets  and  bathrooms,  and  in  a compost  heap 
(Boumans  2009). 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  155 


Table  1.  Photographs  of  Clogmia  albipunctata  from  Belgium.  Localities  with  an  asterisk  are  taken 
from  the  site  waamemingen.be.  Missing  coordinates  specified  to  the  level  of  minutes  are  estimates 
based  on  a gazetteer. 


Locality 

Coordinates 

Date 

Photographer 

Details 

Gent,  Waterrijk 

N 51°03.541'  E 3°43.691' 

14-08-2004 

Michel  Vuijlsteke 

indoors 

Ledegem 

N 50°51'  E 3°07' 

14-10-2005 

David  Pollet 

terrace 

Wichelen 

N 51°00'  E 3°58' 

3-4-2006 

Steve  Pichal 

indoors 

Gent 

N 51  °01 .872'  E 3°41 .116' 

16-9-2006 

Michel  Vuijlsteke 

waste  container  outdoors 

Achel* 

N 51  °1 6.1 1 3'  E 5°28.557' 

13-7-2008 

C. Kuipers 

indoors 

Bornem* 

N 51  °05.732'  E 4°1 3.884’ 

31-8-2008 

Herwig  Mees 

Beernem 

N51o07,E3°19' 

13-9-2008 

Geert  Vanhulle 

small  sewage  well 

Tongeren 

N 50°46'  E 5°28' 

5-10-2008 

Harry  de  Koning 

kitchen 

Sint-Niklaas* 

N 51°09.063'  E 4°08.550' 

26-4-2009 

Onafhankelyke 

Vogelaars 

Gent  centre* 

N 51°02.961'  E 3°42.903' 

31-5-2009 

Antoon  De  Rycke 

indoors 

Wichelen 

N 51  °00'  E 3°58' 

14-7-2009 

Steve  Pichal 

indoors 

Mol* 

N 51  °1 1.423'  E 5°02.460' 

10-8-2009 

Eric  Hantson 

indoors 

Recognition 

Psychodidae  have  long  hairs  (macrotrichia)  on  the  wing  veins,  the  legs  and 
the  body.  In  many  species  the  wings  have  an  attractive  pattem  of  colours  and 
markings.  It  seems  likely  that  several  species  can  be  recognized  by  the  wing 
pattem,  but  the  required  documentation  for  this  purpose,  such  as  reliably 
identified  colour  pictures,  is  largely  lacking. 

The  trichia  play  almost  no  role  in  the  identification  keys  for  Psychodidae. 
During  their  short  life,  the  adult  moth  flies  tend  to  loose  these,  and  the  wing 
pattem  fades.  Moreover  it  is  impossible  to  collect  and  prepare  the  animals 
without  damaging  the  trichia.  Collections  are  usually  kept  in  ethanol,  which 
makes  the  trichia  detach,  exposing  other  characters  for  identification,  notably  the 
genital  appendages.  Larvae  and  depilated  adults  of  C.  albipunctata  can  be 
identified  under  a binocular  with  the  keys  of  Vaillant  (1971,  1972),  who  uses  the 
genus  name  Telmatoscopus  for  this  species.  Vaillant  provides  many  drawings  of 
details;  besides  those  the  additional  description  and  drawings  of  Ibanez-Bemal 
(2008)  are  helpful. 

Although  the  identification  of  moth  flies  generally  requires  making 
microscope  preparations,  the  habitus  of  C.  albipunctata  is  sufficiently 
characteristic  to  recognize  the  species  from  a clear  photograph.  This  holds 
particularly  if  the  picture  was  taken  in  Europe,  where  there  are  no  similar- 
looking  species,  and  in  its  typical  habitat  of  sewage  drains,  bathrooms  and  the 
like.  For  this  purpose  we  provide,  as  an  addition  to  the  literature  sources  cited,  a 
description  of  the  habitus  of  C.  albipunctata. 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  156 


Clogmia  albipunctata  is  a large  moth  fly  of  mostly  grey  or  dark  brown 
colour.  The  wings  have  conspicuous  white  spots  and  the  ends  of  the  longitudinal 
veins  (Fig.  1).  At  about  half  the  length  of  the  wing  there  is  a second  row  of  white 
spots  arranged  in  a V-shape  with  the  angle  of  the  V pointing  distally. 

At  about  one  third  of  the  wing  length  from  the  base,  at  the  base  of  veins  R2 
and  M2  (just  beyond  the  forks  R2-3  and  Ml -2),  there  are  two  tufts  of  trichia  that 
look  like  dark  or  dark-and-white  spots.  The  tufts  are  formed  by  trichia  pointing 
towards  each  other:  the  partly  white  trichia  on  the  basal  side  are  directed  distally, 
the  dark  trichia  on  the  distal  side  point  basally.  The  trichia  on  the  basal  portion 
of  vein  R2-3,  before  the  fork,  are  of  a reddish  brown  colour. 

Other  moth  flies  associated  with  the  same  type  of  anthropogenic  habitats  are 
Tinearia  alternata  (Say,  1824),  Psychoda  cinerea  Banks,  1894,  P.  albipennis 
Zetterstedt,  1850  and  P.  parthenogenetica  Tonnoir,  1940  (cf.  Wemer  1997).  The 
latter  two  species  are  treated  as  synonyms  in  some  references,  but  not  in  others. 
Psychoda  albipennis  is  a sexual  species  with  fifteen  antennal  segments,  whereas 
P.  parthenogenetica  is  a triploid  parthenogenetic  lineage  (Milrouse  1942, 
Troiana  1978)  with  fourteen  segments. 

When  at  rest,  these  other  species  keep  their  wings  roof-shaped,  slantwise 
over  the  abdomen  whereas  C.  albipunctata  keeps  its  wings  in  a horizontal  plane. 

Clogmia  albipunctata  is  the  larger  and  darker  species.  lts  wings  are  more 
rounded.  The  angle  of  the  wing  apex  is  wider  than  90°,  as  against  some  70°  in  T. 
alternata  and  P.  cinerea  and  even  less  in  the  other  species.  The  illustrations  in 
Ibanez-Bemal  (2008)  are  helpful  for  the  comparison  of  C.  albipunctata , P. 
cinerea  and  T.  alternata. 


Biology 

Clogmia  albipunctata  is  one  of  the  best  known  Psychodidae.  The  larvae 
develop  in  shallow,  polluted  water  containers  or  wet  organic  material  and  slime, 
using  their  mandibles  to  shred  organic  material.  According  to  Vaillant  (1971), 
development  time  from  egg  to  adult  is  about  seventeen  days,  and  adults  live 
about  ten  days,  depending  on  the  temperature.  In  the  laboratory  at  22°  C the 
larval  stage  takes  sixteen  to  seventeen,  and  the  pupal  stage  five  to  six  days 
(Sehgal  et  al.  1977).  Sebastiani  (1978)  describes  the  courtship  and  sexual 
behaviour:  Newly  emerged  adults  become  sexually  mature  in  about  nine  hours, 
and  both  sexes  can  mate  and  reproduce  with  more  than  one  other  individual.  A 
female  lays  200  to  300  eggs,  which  hatch  in  a few  days  (Sehgal  et  al.  1977, 
Simöes  et  al.  1977,  Sebastiani  1978).  Thus  a single  pair  can  produce  thousands 
of  offspring  in  a few  months. 

In  tropical  and  temperate  regions,  the  species  occurs  in  natural  habitats  in 
shallow  pools  and  in  rot  holes  in  trees  (Jenkins  & Carpenter  1946,  Paradise 
2004,  Harlan  & Paradise  2006,  Burkhart  et  al.  2007,  Englund  et  al.  2007).  In 
addition  it  is  often  found  in  sewage  treatment  plants  (e.g.  Heilprin  et  al.  2002, 
Hribar  et  al.  2004).  It  can  be  a nuisance  in  buildings,  and  especially  in  hospitals 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  157 


(Verheggen  et  al.  2008).  While  not  classical  myasis  agents,  larvae  occasionally 
breed  in  the  body  orifices  of  patients  living  under  poor  hygienic  conditions 
(Nevill  et  al.  1 969,  Hyun  et  al.  2004,  Tu  et  al.  2007). 

Finally,  C.  albipunctata  is  appreciated  as  model  species  that  is  easily  reared 
in  laboratories.  It  is  used  in  toxicological  experiments,  and  in  evolutionary 
developmental  research,  e.g.  on  embryonic  segmentation  processes  in  lower 
Diptera  (e.g.  Rohr  et  al.  1999). 

Discussion 

In  a few  months’  time,  Boumans  (2009)  collected  26  observations  of  C. 
albipunctata  in  the  Netherlands,  most  of  these  by  browsing  internet  forums  and 
asking  acquainted  dipterists  and  nature  photographers.  While  relatively  few 
photographers  pay  attention  to  moth  flies,  about  a quarter  of  the  original  Dutch 
and  Belgian  pictures  published  on  the  internet  show  C.  albipunctata.  (On  the 
Dutch  naturalists’  website  waameming.nl,  out  of  the  42  observations  of 
Psychodidae  which  were  accompanied  by  photos  in  January  2009,  1 1 showed 
this  species.)  Together  with  the  six  observations  now  documented  for  Belgium, 
this  shows  that  the  species  must  now  be  very  common  in  both  countries. 

If  we  assume  that  the  distribution  area  given  by  Valiant  (1971)  was 
approximately  accurate  in  the  1970s,  C.  albipunctata  must  have  spread  into 
north-westem  Europe  at  some  time  during  the  past  few  decades.  There  are  some 
indications  that  it  reached  Belgium  and  the  Netherlands  only  a few  years  ago  and 
became  widespread  in  a short  time.  The  fïrst  Belgian  observation  we  know  of  is 
from  2004;  the  first  Dutch  one  from  2005.  Moreover,  the  Dutch  observations  are 
concentrated  in  the  southem  half  of  the  country.  On  the  other  hand,  the  overall 
number  of  records  of  moth  fly  species  from  these  countries  is  very  small,  and  we 
owe  many  documented  cases  to  the  recent  popularity  of  digital  photography. 
There  are  very  few  experts  working  on  non-biting  Psychodidae,  and  the 
literature  on  this  group  is  difficult  to  access.  Therefore,  C.  albipunctata  may  well 
have  gone  unnoticed  for  a longer  period. 

Humans  can  easily  disperse  synanthropic  moth  flies  like  Clogmia  over  long 
distances  with  garbage  or  small  water  containers  like  car  tyres.  The  underground 
sewage  system  may  aid  local  dispersal.  Altematively,  the  species  may  spread  on 
its  own  during  the  summers,  when  it  also  breeds  outdoors.  More  observation 
data,  including  historical  records,  are  needed  to  establish  when  the  range 
expansion  took  place  and  what  the  principal  mode  of  dispersal  is  in  Europe.  It 
would  be  interesting  to  know,  for  instance,  whether  it  also  breeds  in  natural 
habitats  like  tree  holes  in  this  part  of  the  world,  and  whether  larvae  can  survive 
the  winter  outdoors.  A final  interesting  question  is  whether  C.  albipunctata 
larvae  co-occur  with  other  moth  fly  species  in  the  same  substrate,  or  perhaps 
tend  to  replace  other  species  like  T.  alternata  and  P.  albipennis. 

Acknowledgements 

We  thank  Michel  Vuijlsteke,  David  Pollet,  Harry  de  Koning,  Steve  Pichal 
and  Geert  Vanhulle  for  providing  additional  data  on  their  observations.  Michel 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  158 


and  Geert  also  kindly  allowed  reproducing  their  pictures.  The  website 
waamemingen.be  provided  many  additional  observation  records. 

Request 

In  order  to  arrivé  at  a better  picture  of  the  actual  distribution  of  C. 
albipunctata  and  its  competition  with  other  moth  fly  species  in  synanthropic 
habitats,  we  welcome  additional  data  from  the  Benelux:  Psychodidae  pictures 
and  specimens  collected  from  inside  and  round  buildings,  if  possible  with  a 
description  of  the  possible  substrate  of  the  larvae.  These  can  be  sent  to  L. 
Boumans;  specimens  are  best  sent  in  small  Eppendorf  vials  with  75%  ethanol. 

Literatuur 

Anonymous  2006.  Operaties  afgelast  door  motmug  in  ziekenhuis.  — NRC  Handelsblad  (28 
november  2006):  3. 

Boumans,  L.  2009.  De  'wc-motmug'  Clogmia  albipunctata  (Diptera,  Psychodidae),  een  opvallend 
maar  onopgemerkt  element  van  onze  fauna.  — Nederlandse  Faunistische  Mededelingen  30:  1- 
10. 

Burkhart,  J.,  Smith,  L.,  Villalpando,  S.  & Paradise,  C.  2007.  Scirtid  beetles  ( Helodes  pulchella),  leaf 
litter,  and  treeholes:  is  there  evidence  of  facilitation  in  the  field.  — Southeastern  Naturalist  6(4): 
597-614. 

Englund,  R.,  Wright,  M.  & Polhemus,  D.  2007.  Aquatic  insect  taxa  as  indicators  of  aquatic  species 
richness,  habitat  disturbance,  and  invasive  species  impacts  in  Hawaiian  streams.  — Bishop 
Museum  Bulletin  in  Cultural  and Environmental  Studies  3:  207-232. 

Harlan,  N.  & Paradise,  C.  2006.  Do  habitat  size  and  shape  modify  abiotic  factors  and  communities  in 
artificial  treeholes?  — Community  Ecology  7(2):  211-222. 

Heilprin,  D.,  Phillips,  C.  & Basmadjian,  E.  2002.  Fly  larvae  in  wastewater  discharges:  a potential 
source  of  food  and  organochlorine  contaminants  for  some  Southern  Califomia  fishes.  — 
Environmental  Biology  of  Fishes  65(3):  349-357. 

Hribar,  L.,  Vlach,  J.,  DeMay,  D.,  James,  S.,  Fahey,  J.  & Fussell,  E.  2004.  Mosquito  larvae  (Culicidae) 
and  other  diptera  associated  with  containers,  storm  drains,  and  sewage  treatment  plants  in  the 
Florida  Keys,  Monroe  county,  Florida.  — Florida  Entomologist  87(2):  199-203. 

Hyun,  D.,  Cain,  M.,  Blue-Hnidy,  D.  & Conway,  J.  2004.  Urinary  myiasis  associated  with  ureteral 
stent  placements.  — The  Pediatrie  Infectious  Disease  Journal  23(2):  179. 

Ibanez-Bemal,  S.  2008.  New  records  and  descriptions  of  Mexican  moth  flies  (Diptera:  Psychodidae, 
Psychodinae).  — Transactions  of  the  American  Entomological  Society  134(1):  87-131 . 

Jenkins,  D.  W.  & Carpenter,  S.  J.  1946.  Ecology  of  the  tree  hole  breeding  mosquitoes  of  Nearctic 
North  America.  — Ecological  Monographs  16:  31-48. 

Jezek,  J.  & Goutner,  V.  1995.  Psychodidae  (Diptera)  of  Greece.  — Sbornik  Narodniho  Muzea  v 
Praze  Rada  B Prirodni  Vedy  50(1-4):  107-124. 

Milrouse,  R.  1942.  Sur  1'existence  d'une  parthenogenese  constant  thelytoque  chez  Psychoda  severini 
Tonnoir  (Diptère).  — Comptes  Rendus  Hebdomadaire  des  Seances  de  TAcademie  des  Sciences 
215(CHEXK  REF):  226-227. 

Nevill,  E.  M.,  Basson,  P.  A.,  Schoonraad,  J.  H.  & Swanepoel,  K.  1969.  A case  of  nasal  myiasis 
caused  by  the  larvae  of  Telmatoscopus  albipunctatus  (Williston)  1893  (Diptera:  Psychodidae). 
— South  African  Medical  Journal  43(  1 7):  5 1 2-5 14. 

Paradise,  C.  2004.  Relationship  of  water  and  leaf  litter  variability  to  insects  inhabiting  treeholes.  — 
Journal  of  the  North  American  Benthological  Society  23(4):  793-805. 

Rohr,  K.,  Tautz,  D.  & Sander,  K.  1999.  Segmentation  gene  expression  in  the  mothmidge  Clogmia 
albipunctata  (Diptera,  Psychodidae)  and  other  primitive  dipterans.  — Development  Genes  and 
Evolution  209(3):  145-154. 

Sebastiani,  F.  L.  1978.  Ciclo  biologico  de  Telmatoscopus  albipunctatus  (Williston,  1893)  (Diptera, 
Psychodidae),  1-Comportamiento  sexual.  — Ciencia  e Cultura  (Brazil)  30(6):  718-722. 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  159 


SMITHSONIAN  INSTITUTION  LIBRARIES 


III 

lil  11 

CO 

901 

0149e 

>35 

co 

1^ 

Sehgal,  S.,  Simöes,  L.  & Jurand,  A.  1977.  Effects  of  caffeine  on  growth  and  metamorphosis  of  moth 
fly  Telmatoscopus  albipunctatus  (Diptera,  Psychodidae).  — Entomologia  Experimentalis  et 
Applicata  21(2):  174-181. 

Simöes,  L.,  Jurand,  A.  & Sehgal,  S.  1977.  Cell  differentiation  during  the  ontogeny  of  larval  salivary 
glands  of  the  fly,  Telmatoscopus  albipunctatus.  — Journal  of  Insect  Physiology  23:  843-854. 

Troiana,  G.  1978.  Triploidy  in  the  natural  populations  of  the  psychodine  moth  fly  Psychoda 
parthenogenetica  Tonnoir  (Diptera:  Psychodidae).  — Caryologia  31:  225-232. 

Tu,  W.,  Chen,  H.,  Chen,  K.,  Tang,  L.  & Lai,  S.  2007.  Intestinal  myiasis  caused  by  larvae  of 
Telmatoscopus  albipunctatus  in  a Taiwanese  man.  — Journal  of  Clinical  Gastroenterology 
41(4):  400. 

Vaillant,  F.  1971.  9d.  Psychodidae-Psychodinae.  S.  1-48,  Textfig.  1-186.  - In:  Lindner,  E.  (Ed.)  Die 
Fliegen  der  Palaearktis chen  Region  287. 

Vaillant,  F.  1972.  9d.  Psychodidae-Psychodinae.  S.  49- 79,  Textfig.  187-194  und  Tafeln  I-XVI.  - 
In:  Lindner,  E.  (Ed.)  Die  Fliegen  der  Palaearktis  chen  Region  291. 

Verheggen,  F.,  Mignon,  J.,  Louis,  J.,  Haubruge,  E.  & Vanderpas,  J.  2008.  Mothflies  (Diptera: 
Psychodidae)  in  hospitals:  a guide  to  their  identification  and  methods  for  their  control.  — Acta 
clinica  Belgica  63(4):  25 1 . 

Wagner,  R.  2004.  Fauna  Europaea:  Psychodoidea.  - In:  de  Jong  H (Ed.),  Fauna  Europaea: 
Nematocera.  version  1.3.  — http://www.faunaeur.org  (last  visit  on  21.02.2009). 

Wemer,  D.  1997.  Studies  on  some  moth  flies  (Diptera:  Psychodidae),  with  the  fïrst  record  of  Clogmia 
albipunctata  in  central  Europe.  — Entomological News  108:  273-282. 


Inhoud: 

Anastassiu,  H.  T.,  Coutsis,  J.  G.  & Ghavalas,  N.:  New  data  regarding  the 
geographical  distribution  of  Pseudochazara  graeca  in  Greece,  with  notes 
about  its  wing  coloration,  the  status  of  its  ssp.  coutsisi  (=  zagoriensis),  as 
well  as  the  supposed  correlation  between  the  HW  underside  ground  colour 
and  the  geological  character  of  the  habitat  in  both  P.  graeca  and 

Hyponephele  lycaon  (Lepidoptera:  Nymphalidae,  Satyrinae) 135 

Boumans,  L.,  Zimmer,  J.-Y.  & Verheggen,  F.:  First  records  of  the  'bathroom 
mothmidge'  Clogmia  albipunctata , a conspicuous  element  of  the  Belgian 

fauna  that  went  unnoticed  (Diptera:  Psychodidae) 153 

Cuvelier,  S.,  Degrande,  J.,  Merveillie,  L.,  Spruytte,  S.  & Vervaeke,  J.: 
Opmerkelijke  dagvlindersoorten  in  West-Vlaanderen  anno  2008 

(Lepidoptera:  Rhopalocera) 147 

Dils,  J.:  A new  species  of  the  genus  Thevenetimyia  (Diptera:  Bombyliidae, 
Ecliminae)  from  Iran  with  notes  about  the  male  of  Thevenetimyia  hirta  ....  121 
Troukens,  W.:  Nieuwe  en  interessante  vondsten  aan  de  westrand  van  Brussel 

van  Tenebrionidae  en  Serropalpidae  (Coleoptera) .126 

Boekbesprekingen 126,  132,  146 


verantw.  uitg.:  W.  De  Prins,  Dorpstraat  401B,  B-3061  Leefdaal  (Belgium)  - Tel:  +32-2-305.37.32 


Phegea  37  (4)  (01.XII.2009):  160